Ankara niversitesi

Kadn Sorunlar Aratrma ve Uygulama Merkezi

MEDYA ve CNSYETLK



Dr.Mine Gencel-Bek
Dr.Mutlu Binark







Ankara. 2000
Avrupa Birliinin katklaryla, Kadn Adaylar Destekleme Dernei (KADER) tarafndan
desteklenmitir.


2


NDEKLER



Medya ve Cinsiyetilik Eitimi ve Eitim El Kitab zerine 1
1. Medyada Kadnn Temsili 4
1.1. Anne ve E Olarak Kadn 5
1.2. Cinsel Nesne Olarak Kadn 7
1.3. Kadnn iddet Eyleminin Hedefi Olarak Sunulmas 10
1.4. Farkl Kadn Tiplerinin diilik temelinde Ortaklanmas:
Medyadan Kadnlara tler 12
2. Yeni letiim Teknolojilerinin Kullanm ve Sunduu Olanaklar 15
2.1. Teknolojiler Tarafsz Deildir, yleyse Nedir? 15
2.2. Yeni letiim Teknolojilerinin Yaratt Yeni Olanaklarn
Kimler Elde Ediyor? 16
3. Medyay Kullanmak ve Medya Planlamas 23
3.1. Basn Blteni ve Haber Metni Hazrlarken Nelere Dikkat Edilmeli? 24
3.2. Medya Planlamasnda Nelere Dikkat Edilmeli? 27
4. Ulusal ve Uluslar aras apta Medyada Cinsiyetilikle Mcadele 30
Okuma Listesi 57
Dipnotlar 60


























3

MEDYA ve CNSYETLK
KADER iin ETM EL KTABI

A.. KASAUM adna hazrlayanlar
Dr. Mine Gencel-Bek
Dr. Mutlu Binark


Medya ve Cinsiyetilik Eitimi ve Eitim El Kitab zerine
Medya cinsiyeti ve eitsiz toplumsal ilikileri yeniden reterek bunu yaygn bir biimde dolama
sokar. Bundan tr, medya topluma ilikin ipular salayabilen bir harita olarak okunabilir.
Ayn zamanda medya sadece kendisini nceledii savunulan ekonomik, siyasal ve sosyal
dinamikler tarafndan belirlenmeyip bu dinamikleri deitirebilecek bir potansiyele de sahiptir.
Yani, medya, toplumdaki g ilikilerini yanstr, ama ayn zamanda bunlar yeniden retir,
deitirir, baka biimlerde kurar. Bundan tr medya, kadn bak asndan ve kadnlar iin
retim eklinde somut mdahalelerin gerekletirilebilecei bir alan olarak ele alnarak, kadnlarn
hayatlarn deitirme abasnda nemli bir ara olabilir.

Kadnlarn sadece oy vermeyle snrl olmaktan teye geerek siyasal yaama etkin bir ekilde
katlmalarn; oylarn kadnlar yararna politika yapacak adaya vermelerini ve seilme hakkn
kullanan siyasal aktrler olmalarn destekleyen KADERin medya ve cinsiyetilik konusuna
verdii nem ise, medyann sahip olduu gcn farknda oluundan kaynaklanyor.

Bu eitim rehberinde medya cinsiyeti rntlere kar hem sorgulama hem de mdahale alan
olarak ele alnmaktadr. Medyada cinsiyetiliin sorgulamas ile bu eitim programnda
amalanan;
-medyada kadnlk durumu ile ilgili olan ve kadn bak ana gre sorunlu olan durum
tanmlarn irdelemek,
-toplumda egemen olan cinsiyeti bak asn pekitiren, kadnlk rollerine ilikin egemen
tanmlar reten, kadnl belli imge ve yaam tarzlar iine hapseden medya metinlerine kar
kadnlarn bilinlenmesini salamak,
4
-kadnlarn medya retim ve tketim srelerine mdahale edebilmesi iin eitli stratejiler
nermektir.

Medyann kadnlk durumuna ilikin kurgulamasnn ne ekilde iledii ve bu kurgular araclyla
egemen tanmlamalarn, yani kadnlarn eitsiz konumlarnn nasl yeniden retildii bilinen bir
gerektir: Medya kadnlar ncelikle bedene indirgemekte ve kadnlar bedenleri zerinden
smrmektedir. Farkl kadnlk durumu ve yaamlar medya metinlerinde temsil edilmemekte,
medya metinlerinde kadn ou zaman basmakalp iki tipleme ierisine sktrlmaktadr: ya fettan
ve kt kadn ya da anne ve iyi e olarak kadn. Toplumsal dinamiklere kout olarak kadnn
yaamndaki deimeler ve yeni sorunlar medya metinlerinde ihmal edilmektedir. Kadnlarn
alma yaamna dahil olmalar da kadnlara uygun i tanmlar temelinde sunulmakta, bu
tanmlarn dna kan kadnlar marjinalletirilmektedir. Medya kadna ynelik her trl iddeti
dayaktan, cinsel tacize ve tecavze dein, genellikle ya kadnlara atfedilen kkrtma ya da
erkeklere atfedilen cinsel drtlerini gemleyememe aklamalar ile sunarak, cinsiyeti bak
asn merulatrmaktadr.

Eitim rehberi yukarda ana hatlar izilen ereve temelinde, u sorgulama ve mdahale
konularndan olumaktadr: medyada kadnn temsili, yeni iletiim teknolojilerinin kullanm ve
sunduu olanaklar, medyay kullanmak ve medya planlamas ve medyada cinsiyetilie kar
mcadele yollar ve olanaklar.

Eitim rehberinin medyada kadnn temsili balkl blmnde yukarda saylan sorunlar ele
alnmakta, cinsiyeti bak asnn farkl medyalarda (gazete, dergi, televizyon ve sinemada) ve
farkl medya trlerinde (rnein haberler, ke yazlar, reklamlar, yerli diziler, talk show ve
magazin programlarnda) nasl kurulduu video kaset ve gazete kuprleri ile
rneklendirilmektedir.

Medyada kadnlarn nasl gsterildiiyle ilgili blm, hem medya ile iletilenin ne olduunu
anlamay hem de eitim programna katlanlarn eletirel bir biimde medyaya bakmasn
salamay amalamaktadr. Medyada kadnn temsili sorgusunun sonunda, katlmclarla birlikte
eletirel medya okumas altrmas yaplarak, cinsiyeti rnlere ynelik olarak alternatif okuma
5
yollar nasl gelitirilebilir sorusuna yant aranacaktr. Bu blmde eitim programnn
katlmclar ile birlikte cinsiyeti olmayan haber ve dier medya metinlerine dair altrmalarn da
yaplmas nerilmektedir.

Yeni iletiim teknolojilerinin kullanm ve sunduu olanaklar balkl blm, kadnlarn
teknolojiyle ilikisine dair yaygn baz tutum ve inanlarn sorgulanmasn amalyor, rnein
kadnlarn teknolojiden anlamadklar, ya da anlasalar bile ancak geleneksel kadnlk rolleri
erevesinde, yemek, salk, giyim kuam gibi konular etrafnda bu teknolojiyi kullanabilecekleri
gibi. Kadnlarn yeni iletiim teknolojilerini kullanarak neler yapabilecekleri, dnyalarn nasl
geniletebilecekleri yine bu blmde sunulacaktr.

nc blmde, kadnlarn medyay iyi kullanabilmeleri ve eylemlerini tasarlarken medya
planlamas yapmalar gereinden hareketle, haber metni yazmnda, medyada grme yapma ya
da basn toplants dzenlemede baarl olmak iin gerekli noktalar rneklerle aklanmaktadr.
Medyada cinsiyetilie kar mcadele yollar ve olanaklar balkl drdnc blm ise, kadna
ynelik olumlu eylem politikasnn uygulanabilmesi iin gerekli stratejileri sunmaktadr.
Cinsiyeti ideoloji ile mcadele ilk iki blmde yaplan irdelemeler balamnda gelitirilerek,
somut deiim iin eylem ve mdahale olanaklar eitim programnn kadn katlmclarna
sunulmaktadr. Bu blmde medyaya feminist mdahale, medya siyasas, kadnn medyada
temsili, yeni iletiim teknolojilerinin kullanm, medya ile iletiim ve alternatif medya balklar
altnda Trkiye ve dier lkelerden rneklerle ilenmektedir. Bu blmn sonundaki bavuru
defterinde ise, medyada cinsiyetilik sorunuyla ilgili bavurabileceiniz kii ve kurulularn
isimleri yer alyor.


6
1. Medyada Kadnn Temsili
*

Medyada kadnn temsili zerinden cinsiyetiliin retimi, bunlar retenlerin ounun erkek
olmasyla ilikilendirilir. retim sreci iinde yer alan kadn medya profesyonellerinin konumu
genel olarak ataerkil yapnn yansra Trkiyedeki medya endstrisinde yaanan deiimle de
ilgilidir: Trkiyede on yl akn bir sredir medya byk holdinglerin yatrm yapt bir alan
olmu ve medyann kendisi de byk bir endstriyel yatrma dnmtr. u anda basn, yayn,
reklamclk, datm...vs gibi farkl medya sektrlerinde bir ka byk grubun egemenlii sz
konusudur. Medya endstrisindeki bu younlama medya alanlar iin olumsuz bir etki
yaratmaktadr. Rekabet halinde olan byk medya gruplar karlarn emee kar
birletirmektedirler. u anda byk medya gruplarnn iinde sendikal olan hemen hi kimse
yoktur. Dolaysyla, genel olarak hem kadn hem de erkek medya alanlarnn altklar kurum,
ileri ya da zlk haklar konularnda pek bir gce sahip olduklar sylenemez. Sendikann
neredeyse yok olduu medya ortamnda meslek rgtlenmeleri de gl deildir. Medyada daha
st organlarda, karar alma mekanizmalarnda alanlarn ou erkektir. blm cinsiyeti
olarak kurulmaktadr, zellikle 80lerden sonra bu alanda daha ok kadn almaya balasa da, be
alandan ancak biri kadndr
i
ve hala kadnlar iin medyada alma koullar daha gtr. Her
kadnn kadn bak asna sahip olduu iddia edilmemekle birlikte, byle bir bilince sahip olan
kadnlarn da bunu medya rnlerine aktarabilmeleri ok zordur. nk ynetici kadrolarn ou
erkekler tarafndan igal edilmekte ve erkek egemen deerler sistemi iinde allmaktadr
ii
.

Medya rnlerinin retildii yapya ve medya alanlarnn bu yap iindeki konumlarna ksaca
deindikten sonra imdi medyada kadnn temsilini drt konu erevesinde ele alacaz. Bu
konular medyadan derlenen grntlerle rneklendirerek birlikte tartacaz. Bunlar:
Anne ve e olarak kadn
Cinsel nesne olarak kadn
Kadnn iddete eyleminin hedefi olarak sunulmas
Farkl kadn tiplerinin diilik temelinde ortaklanmas: Medyadan kadnlara tler


1. 1. Anne ve e olarak kadn:

*
Bu blm video kasetiyle birlikte kullanlacaktr.
7
Medya, varolan deerleri olduu gibi kabul ederek sorgulamadan dolama sokar ve yeniden retir.
Erkek egemen ideolojinin kadna bitii roller ise annelik ve eliktir. Toplumsal yaamn her
alanna hakim olan bu ideoloji medyada da hi kukusuz karmza kar. Her gn izlediimiz
reklamlarda, dizilerde, filmlerde, magazin programlarnda, haberlerde bunun pek ok rneini
grmekteyiz. Medyada kadnn anne ve e olarak rol biimde karmza kar: Temizlik, yemek
ve ocuk bakm. Bununla retilen ise bu ekilde aile iindeki sorunlarn, atmalarn ve eitsiz i
blmnn tamamen grmezden gelinerek onun yerine, kadnn ezilmesi pahasna, ailenin uyumu,
mutluluu ve birlikteliinin ne karlmasdr.
Temizlik ve gda rnlerinin reklamlarnda,
en ok anne ve e olarak kadn, onlardan sonra da ikinci srada ocuklar, ailenin yal kadnlar
yer almaktadr. Reklamlarn kadnlar gzel, bakml, salar yapl, salkl ve formdadr.
Giysileri genellikle beyaz renkte ve ktr. Bu kadnlarn yerletirildii mekanlar ounlukla
mutfak, banyo ve alveri merkezidir.
kadnlar ev ii yapmaktan dolay memnun, huzurlu ve tatminkardrlar. rnein bata
grdnz Ariel reklamnda Hayal edin, yi hissedin sloganlar eliinde ev ii yapan
kadnn kendine olan gven duygusu pekiir.
ideal bir dnya izilir ki bu dnyada kadn Omo reklamnda olduu gibi her gn bir sr ii
ayn anda ve stelik drt drtlk yapar. deal dnyann mkemmel kadnnn zerindeki yk
ve eitsiz iblm grnmez klnr.
ideal dnyada ev ileri bazen de Sinderalla yks ierisinde sunulur. rnein Marc sar gller
temizlik rn reklamnda sradan bir yaamn iindeki kadn, ev ii yapt iin byl bir
dnyaya gemekle dllendirilir: Bu byl dnya ise evliliktir. Kadn gelin olarak Prensine
kavuur.
Persil ve Hes reklamlarnda grld gibi, kadnlar ev iini daha iyi yapma konusunda
birbirlerini karlatrmakta ve daha mkemmel olana yknmektedirler. Kadnlar bylece
daha iyiye ulamak iin bir anlamda psikolojik bask altna alnmaktadr.
sadece kadnlarn yer ald reklamlarda bile kadnlara neyi nasl yapmalar gerektiini
syleyen, onlara t veren bir erkek sesi fonda yer alr
iii
. Genelde temizlik rnleri
reklamlarnda kadnlar n planda olmakla beraber, sadece erkeklerin yer ald reklamlar da
vardr. Burada dikkat ekici olan kendilerinin temizlik yaptna dair bir ipucu olmamasna
ramen erkeklerin temizlik vb. ev ii konusunda bir uzman bilgilii ile otorite olarak
8
konumalar, gerekirse kadnlar paylamalardr: Beyazn Rinso reklamnda olduu gibi, Ee
hanmlar, su var bu var...amar var m? Var, ben biliyorum. Eee Rinso da var...Atver
makineye o zaman. O kendi iinde ykar yaa. Bunu da m ben syleyeyim yaa.
gda rnleri reklamlarnda kadnlar genelde mutfakta yemek hazrlamakta ya da sofray kurup,
servis yapmaktadr. Kadn bu ileri yaparken koca ise ya televizyon bandadr ya da
ocuklaryla oynamaktadr. Kadn genelde yemek yapmas araclyla kocasnn ilgi ve
vgsn hak etmektedir.
genelde evde geen bu anlatlarda kadnn yapt yemek ailenin bir araya gelmesine araclk
eder. Kadnn temel ilevi ailenin birlikteliini ve mutluluunu salamak olarak sunulur.
Kadnn anne ve e olma dndaki kimlii pek grnmez.
erkeklerin kadnlara yardm ettii nadir reklamlarda bile nihai ileti ev iinin kadn ii olduudur.
rnein, Perdematik reklamnda ilk nce kahvesini ien, gazetesini okuyan bir kocann
karsnn istei zerine rahatnn bozularak perdeleri taktn grrz. Perdelerin taklmas iini
stlenen kocann yorgun dp koltua ylmasna yol aan bu istenmeyen i blm,
komediletirilerek, hayr, hayr eklindeki fondan gelen erkek sesinin perdematik aletini
tantmasyla ortadan kaldrlr: Kadn artk tek bana perdeleri takabilmektedir. Ev ii kadn ii
olarak grld iin, yeni ev aralar yine kadnn kullanmna braklmaktadr.

Bir dier rnek, alayan yeni domu bebee bakmak iin gece uykudan kalkan ve sabah
kahvalt tepsisi hazrlayan kocann yer ald Alo reklamnda grlmektedir. Ancak, ev ii i
blm daha adil grlmekle birlikte, reklamn sonunda Her ii uzmanna brak sloganyla bu
reklamda bile ev ilerinin uzmannn kadn olduu ima edilir. Reklamda bu kadn, yeni doum
yapan kadn olmasa bile, kzna destek olmak iin evde bulunan kadnn annesidir. Bylece bu tr
reklamlarda ocuk bakm iinin kocann ya da kadnn anneleri tarafndan stlenildii toplumdaki
eit olmayan aile ilikileri doallatrlmaktadr.

Cinsiyeti i blm yerli dizilerde de karmza kmaktadr. Orada da kadnlar, konumlar
ne olursa olsun aile iinde, evde gsterilirler. alan ve meslei belli olan kadnlar bile dizilerde
ev kadn ve anne nitelikleri ile ne karlr
iv
.

2.2. Cinsel nesne olarak kadn:
9
Tketen de kadn, tketilen de...
Reklamlarda temizlik ve vcut bakm rnlerini kullananlar genellikle kadndr. Bunun arkasnda
u nedenlerin yatt sylenebilir:
Reklamclarn hedef tketici kitlesi genellikle alveri iinden sorumlu grlen kadnlardr.
Bundan tr reklamlardaki karakterler kadndr. Bylece medyada retici olarak ev ii dndaki
cretli ilerde alt pek grlmeyen kadnlarn tketici konumu iyice pekitirilmektedir.

Reklamlarda bu rnleri kullananlarn kadn olarak sunulmas ayn zamanda yine kadn bedeninin
sergilenmesine yaramaktadr. rnein Pantene ampuan, Palmolive sabun reklamlarnda rnlerin
nitelii kadar ya da bunlardan ok zaman, kullanc kadnn gzel bedeninin gsterilmesi iin
ayrlr. Bylece bir yandan kadn bedeni erkek bakna sunulurken, bir yandan da kadnlar
kendilerine ideal kadn (canl, salkl, formda, doal) niteliklerini kazandracak rn semeye
ynlendirilir. Kadnn hem tketen hem de tketilen konumuna indirgenmesi sadece reklamlarla
snrl deildir. Sihirli Ayna gibi kadn magazin programlarnda da gerek hayattan sradan
kadnlara kendilerinin eriemeyecei elbiselere, sa ve yz bakmna erime olana sunulur ve
ideal kadn imgesi pekitirilir.

Hayatn tad, erkein zevki
Medya kadnn bedeninin tehir edilmesi ve erkein bakna sunulmasndan da teye giderek
kadn erkein cinsel arzularn tatmin eden bir mezeye indirgeyebilir. Hem Meziz meze, hem de
Algida reklamlarnda bu yiyeceklerin tadna bakanlar kadnlar olmakla birlikte, bu reklamlarda ima
edilen kadnlarn kendisinin tad verici olduudur. Zaten bu reklamlardaki kadnlar da yakn ekim
planlarda parmaklarn azlarna gtrmekte ve davetkar baklaryla erkeklerin cinsel fantezisi
olan oral sekse arm yapmaktadrlar. Algida dondurma reklamndaki kadnn grntsn
fondaki erkein syledii sanki kk bir kaamak sz pekitirirken erkeklerin kk
kaamaklar merulatrlmakta, Meziz reklamnda da yine kadn konumayp, onun yerine dansz
kyafetleri iinde cinsellik ykl gbek dansyla, bedeni araclyla mesaj vermektedir. Kadnlar
dansz olarak ve erkein seyrine sunulmu gbekleriyle erkek arzu ve fantezilerinin odana
yerletiren hakim gr brahim Tatlsesin konserinin haber edildii baka bir medya metninde de
karmza kar: brahim Tatlses konserini izlemeye gelen ve arklar eliinde oynayan kadnlara
yle laf atar: Of, of tam yourtluk gbek. Bylece erkeklerin cinsel fantezileri, metinleraras
10
biimde, reklamlardan haberlere magazin programlarna kadar dolama sokulur. Dahas, gndelik
yaamn her alannda, sokakta, ite, otobste erkeklerin kadnlara laf atmas, sarkntlk etmesi,
srnamas, taciz etmesi medya metinlerinde de marifetmi gibi doallatrlr.

Sansasyonel Habercilik ve Kadn Bedeninin Smrlmesi
Trkiyede Gnaydn, Posta, Star gibi bulvar gazeteleri, amdan, Hafta Sonu gibi sosyete
yaynlar ile ortaya kan, Fanatik, Asabi gibi spor gazeteleriyle devam eden, ana akm
gazetelerine nc sayfa gzelleri olarak tanan ve 1990l yllarda zel televizyon kanallar ile
ekranlara da tanarak yaygnlaan paparazzi veya sansasyonel habercilik anlay ise kadn
bedeninin smrlmesinin en u rneidir.

ok satan tabloid gazete Star her gn kadn aalayan, cinsel bir nesne olarak sunan, mao ve
cinsiyeti bir dil kullanan haberlerle doludur. Bunlara bir rnek, 2000 ylnn Nisan aynda
yaynlanan YAVRUM manetli haberdir..

Aslnda Gney Kbrsta tatbikat yapan Rum kadn askerler ile ilgili olan haber, kadnlarn meslei
ya da tatbikat hakknda bilgi vermek yerine, erkekler harl harl tatbikat yaparken onlarn bir
kede sessiz sedasz izlediini vurgulam, onlarn kadnlklarn ne karm, bunu
milliyetilikle de birletirerek Rum kadn askerleri aalamtr. Hep yapt gibi byk harfler
kullanarak manette Rum szcnn yer ald Yavrum szcn kullanmas Star gazetesinin
cinsiyetilii ve ovenliinin tipik gstergesidir. Kadn askerler iin son derece temiz ve bakml,
gr kzl salarn zapt edebilmek iin zenle rm eklinde d grnlerine ilikin
tanmlamalarn kullanld haberde gz korkutmaktan te gzellikleriyle gz kamatrmalar,
gzelliiyle dikkatleri stnde toplamalar, kadnlnn yannda grevine de son derece bal
ifadeleri cinsiyetilii iyice arttrmaktadr.

Televole, Telegole gibi paparazzi programlarnda ise nllerin zel hayatlar kamunun nne
karlp, bu insanlarn yaptklar her hangi bir ey haber olarak sunulur. rnein Telegole
programnda Seren Serengilin, Hlya Avarn tatilde bikini ile gnelenmeleri ya da denize
girmeleri acaip, anormal, sansasyonel bir durum olarak televizyon kameralar tarafndan
yakalanr. Kamerann mercei ile kadnlarn bedenlerine zoom yaplrken, fondaki erkek sesiyle
11
(yakaladk, yakalarz) grsel sarkntlk dillendirilir, altyazyla da bu haberin cinsiyeti bir
ekilde okunmas gerektii sylenir: rnein, voleybolu brak, mankenlere bak altyazl haberde,
nl modellerin plaj voleybolu oynayarak bir marka tantm yapmalar srasnda, hem kamerann
bedenlere yakn ekimi ile hem de oyunu izlemeye geldii varsaylan erkeklerin a baklarnn
ekilmesi ile oyunun kendisi deil mankenlerin bedenleri ne karlr. Bodrum plajlarndan seksi
manzaralar balkl haberde de dans eden kadnlar izleyen a bakl erkekler ereveye dahil
edilerek, kadn bedeninin erkein cinsel arzularnn nesnesi olmas eklindeki hakim fikir
pekitirilir. Bu tarz programlarda yaplan cinsel zgrln savunulmas ya da tartlmas deil,
erkek egemen deerler ierisinde cinselliin pazarlanmas, ticari metaya dntrlmesi,
smrlmesi, kadn ve erkek arasndaki eitsizliklerin pekitirilmesidir.

Reklamlarda, paparazzi programlarnda ya da bulvar gazetelerinde dolama sokulan kadn
bedeni mzik videolar, talk showlar gibi dier medya trlerinde de tketilir ve tketime sunulur.
rnein Hakan Pekerin Karam adl arksnn mzik videosunda, Hakan Peker yeni tanan
komu kadn izler, gzetler, kadnn evde gizlice fotoraflarn eker. Bu ekilde kadn taciz eder.
Bu ve benzeri mzik videolarnda kadnn taciz edilmesi bir sorun olarak grlmez, tersine mutlu
son ynnde yknn ilerlemesine katkda bulunur. rnein bu mzik videosunun sonunda da
Hakan Peker amacna ulaarak kadnla birlikte olur.

Metinler birbirleriyle konuarak birbirlerine gnderme yaparlar. Her metin bir dieriyle ilikilidir.
Bir metinden mesajlar yaylr ve tm dier metinler zerinde bir etki yaratr. Cinsiyetilik de
byledir, gndelik hayattan bir medya programna, oradan da bir baka medya programna yaylr.
rnein, Zaga adl talk show programnda Okan Baylgen, Show TV haber program sunucusu
Reha Muhtar byle yapar diyerek, aslnda benzeri bir tarz kendi programnda da kullanr. Kyl
Gzeli Yrek Hoplatyor balkl Televole grntsn szde analizle tekrar ekranlara tar.
Burada arkc konuun Televoleciler tarafndan hamamda baslmas olay ve kadnn bedeninin
yakn ekimlerle tehiri sz konusu edilir. Baylgen mstehcen bir grnty eletiriyor gibi
davranrken bu grntleri yeniden kullanarak aslnda ayn eyi yapar ve kendi programnn
izlenirliini arttrr. Konuk kadn da bu sistemde popler olmak iin Paparazzi ve benzeri
programlarda bedeni ile yer almaktan honuttur.

12
3. 1. Kadnn iddet eyleminin hedefi olarak sunulmas:
Hesap sormak erkeklere, ac ekmek kadnlara
Trkiyedeki kadnlarn youn biimde en bata ev iinde olmak zere iddete maruz kalmalar
medya ieriinde de uzantsn bulur. Haberlerde iddete maruz kalanlarn yks yazlrken bu
kadnlarn kimliklerine, ilerine vs. gnderme yapmak yerine yine onlarn gzellii, genlii, e ve
anne olmalar, kadersizlii vurgulanr. iddete maruz kalma nedenleri zaman zaman n plana
karlarak iddet hakllatrlr. iddet eyleminin aktr erkek ve erkein iinde yetitii toplumun
erkek egemen deerleri sorgulanmaz. Medya haberleri bu olaylar ev iinde yaanabilecek kk
tatszlklar eklinde, ailenin i ileri olarak kavrayarak kadnlarn zel hayatlarnn politik
olduunu grmezden gelir. iddet aile iinde deilse de bu sefer medya kadn kurbanlatrmaya,
iddet uygulayan ise canavarlatrmaya, sapknlatrmaya alr. Bu da okuyucuyu/ izleyiciyi
kadna ynelik iddetin kkenlerini ve yaygnln sorgulamaktan alkoyar. Haberlerdeki kadna
ynelik iddet film ve dizilerde de srer gider. rnein pek ok Trk filminde ve dizilerde olduu
gibi, rneklerimizde de kocann otoritesinde simgelenen kutsal aile oca kadnlarn bireysel
varolu haklarn siler. te yandan filmlerde bize anlatlan daha ok erkek karakterlerin iddet
eylemlerinin haklldr: Filmlerde ev kadnl ve annelik grevlerini yerine getirmeyen
kadnlarn cezay hak ettikleri, ya da dik bal kstah davranlaryla erkekleri kkrttklar
mesaj verilir
v
. Kadnn kendisine izilen rol ve grevlere kar kmay denemesi durumunda koca
ya da babann iddeti devreye girer. Kadnlar her tr davranlarnn hesabn vermek zorunda
braklrlar. Bylece ekranlarmz alayan, ac eken, dvlen ve ldrlen kadnlar doldurur.

Yazl basnda kadna ynelik iddet haberleri, gazetelerin nc sayfalarnda younlar. zel
olann politik olarak grlmedii, bir toplumsal olgu olan iddetin kiisel bir sorun olarak ele
alnarak bir polis-adliye vakas olarak nitelendirildii bu haberlerde olay magazinletirilir ve haber
verme asndan klasiklemi kurallara bile uyulmaz. Kadna ynelik iddet biimlerinden
ldrme, basnda en ok karmza kan iddet trdr. Bunun nedeni de ldrmenin dier iddet
trlerinden daha ok meydana gelmesi deil, ama dayak ve cinsel taciz gibi daha yaygn iddet
trlerinin olaan olaylar olarak grlp gazetelere yansmamasdr
vi
.

Nur Betl elik tarafndan derlenen Televizyon, Kadn ve iddet adl kitapta aratrmaclar yerli
dramalardan filmlere, reklamlara, reality showlara, hatta gldr programlarna, talk showlara ve
13
mzik videolarna uzanan bir yelpazede farkl program trlerinde kadna ynelik deiik iddet
olaylarnn yer aldn tespit etmilerdir. rnein, Yerli Dramalarda Kadn Temsili ve iddet
adl aratrmada dizilerde, barp arma, hakaret etme, tekmeleme, tokatlama, tartaklama vs gibi
iddet olaylarnn %80e yaknnn erkekler tarafndan uyguland ortaya kmtr
vii
. Gldr
dizilerinde bile erkek, yukardaki gibi hem szel, hem de bedensel ekilde kadnn iki kat orannda
iddete bavurmutur
viii
. Kadna ynelik iddetin medyada en ok karmza kt tr ise
kukusuz filmlerdir. Nilgn Abiselin 120 filme dayanarak yapt kapsaml analizde birka film
dnda kadna hemen her filmde iddet uyguland, hatta film bana iddet eylemi dt
ortaya kmtr. Birka istisna dnda filmlerde iddet eletirilmemekte ve bir sorun olarak
grlmemektedir.
ix
.

Tacizin ad apknlk
Sarkntlk olay dizilerde ve filmlerde de sklkla karmza kar. Yerli dizilerde bekar erkek
karakterlerin apknlklar, evli karakterlerin zamparalklar genellikle erkektir bu yapar eklinde
ho grlerek, tacizin ad kk kaamaklar olarak tanmlanr. rnein, Tatl Kaklar dizisinde
Mehmet Ali Erbil ile Yaln Mentein oynad evli karakterler srekli kaamak aray iindedir
ve dizinin rgsnde bu kaamak aray sevimliletirilir. Yerli dizilerde zellikle turist kadnlar
serbest ve msait kadn olarak grlerek kendilerine yneltilen sarkntlk, taciz ve tecavz
eylemleri merulatrlr. rnein Gurbetiler dizisindeki evli erkek yeni tant turist kadn taciz
eder ve kadn akam yemei teklifini kabul ettiinde, durumu ii balamak olarak yorumlar.
Erkek oyuncunun yz mimikleri de kadn avladn ifade eder. Tacizin son aamas tecavzdr.
Tacizin adn koymayan medya, kadnn onurunun zedelenmesi, psikolojik travma geirmesi,
fiziksel olarak ac ekmesi gibi tecavzn sonularn da grmeyerek, tecavz namusun
kirlenmesi, erkein onurunun zedelenmesi eklinde erkek egemen deerler erevesinde
deerlendirir.

4.1. Farkl kadn tiplerinin diilik temelinde ortaklanmas: Medyadan kadnlara tler:
Medyada kadnn temsili en ok anne, e ve cinsel nesne olarak karmza kar. Ancak, az olmakla
birlikte kadnn medyada meslek sahibi olarak farkl yaantlarla temsil edildii durumlar da vardr.
Bu durumlarda bile genellikle medya farkl kadn tiplerini ve farkl kadn yaamlarn diilik
paydas altnda ortaklayarak, erkek egemen ideolojinin ideal kadn imgesini yeniden retir. Bu
14
kadnn en nemli zellii, d grndr. Farkl medya metinlerinde, haberlerde, talk
showlarda, reklamlarda, magazin programlarnda, dizilerde kadnlara srekli olarak u tler
verilir:

Vcudun formda, salarn dolgun olmal
Daha ok reklamlarn ve kadn programlarnn ana mesaj olan bu t, kadnn zgvenini
bedenine bal klar. Mesleinde baarl olmas bile kadnn d grnnn iyi olmasyla
ilikilendirilir.

Baarl olmak iin ok almalsn
Kadnlarn i yaamlarndaki baarlar srad olaanst rnekler olarak, kadnn kendisi de
sper kadn olarak sunulur. Bu kadnlara bir yandan hiperaktif otoriter abuk titiz
alkan ilkeli giriken yrekli gibi erkeklere zg grlen nitelikler atfedilirken, bir
yandan da son derece bakml gz alc canl zenli ama her eyden nce dost ii sevgi
dolu gibi kadnlara zg grlen nitelikler atfedilir. Medyadaki kadn baarl olma statsne
ancak bu iki konumu dengelediinde ular. Meslek sahibi baarl kadnlar ayn zamanda
kameralarn nnde ay yaparlar, baheyle urarlar, hayvanlarn severler. Hatta anne ve e
olarak da drt drtlk kadn olduklar gsterilir. Bylelikle, baarl kadnlarn toplumdaki
grnrll nerdeyse bir istisna olarak, baar ise elde edilmesi g bir ekilde sunulur. Baarl
olmak iin ok almalsn d, medyada ele alnd tarz ile kadnlar cesaretlendirici
deildir.

Erkein desteini arkana almalsn
Medyada kadnlara sklkla verilen tlerden biri de kadnn erkein desteini arkasna
almasdr. Reklamlarda, haberlerde, dizilerde ve magazin programlarnda kadnlar bulunduklar
konumlar, geldikleri mevkileri kocalarnn destei ile aklamaktadr. Kocalarn destei ou
zaman kadnn o ii yapmasna engel olmamak ya da izin vermekle snrldr. Kadn erkek
ilikisinin eitliki dnm, rnein ev ii ve ocuk bakmnn adilce paylam eklindeki bir
destek medyada pek karmza kmaz.

Ne yaparsan yap, erkeklerden geride olmay kabul etmelisin
15
Kadnlarn i yerinde gsterildii dizilerde, reklamlarda ve magazin haberlerinde kadn ii erkek ii
ayrm devam ettirilmekte, kadnlar i yerlerinde kap amak, telefona bakmak, ay-kahve servisi
yapmak, toz almak gibi ikincil ileri yaparken gsterilmektedir. Bu kadnlar kendi yetenekleri ve
becerileri yerine erkeklerin yardmclar olarak temsil edilmektedir. Buna ek olarak, medya
kadnlar sekreterlik, retmenlik, terzilik, temizlikilik, ocuk bakcl, banka memurelii vb.
toplumsal olarak kadna uygun grlen meslekleri icra ederken gsterir. Bilim kadn olsun, avukat
olsun, gazeteci olsun, i yaamnda kariyer sahibi baarl kadnlarn medyada temsili, onlarn
baar yklerinden ok bedenlerinin gzellii kadns/diil nitelikleri ile gerekleir.

Erkei memnun etmelisin
Son kertede, medyann kadnlara tleri tek bir dn ats altnda birleir: kim olursan ol,
erkei memnun etmelisin.

Farkl kadn tipleri eitimli, iyi meslek sahibi, nl olsalar da basmakalp kadn roln de yerine
getirmekle sorumlu olarak grlrler. Erkein memnun edilmesi d, yemek, temizlik, bakm,
cinsel gereksinimler ve efkat gibi psikolojik rahatlatmay da iine alan geni bir erkek ihtiyalar
ve istekleri listesinden olumaktadr. Medya da bu listeyi kadnlara her gn hatrlatmaktadr.


16


ALITIRMALAR
1. Altrma: Hep birlikte izlediimiz eitim bandndaki grnt rneklerini yle bir
dnn. lerinden bir rnek sein. Bu rnei kadn erkek ilikileri ve toplumsal cinsiyet
rolleri asndan eitliki bir anlatya dntrerek kendi metninizi yazn. Grup diyaloglar
yazn, grup iinde rol dalm yaparak oynayn. Oynamadan nce ortam, karakterleri ve
karakterlerin zelliklerini tanmlayn.
(ETM ALANLAR GRUPLARA AYRILACAK. YAZMA N 30 DAKKA, OYUN N de 30
DAKKA AYRILACAKTIR. HERKESE YAZMAK ZERE KALEM KAIT DAITILACAK.
GRUP ALIMASI BTTKTEN SONRA ETMC BU METNLER TOPLAYARAK
KASAUMA LETECEKTR. AD YAZILMASINA GEREK YOKTUR).

2. Altrma: Televizyon kanallarndan birinin sizinle grme yapacan farzedin.
Toplam 30 saniye iinde ister kendinizi, isterseniz de bir konu zerinde sylemek
istediklerinizi ifade edeceiniz bir konuma metni yaznz ve krsye gelerek ifade ediniz.
(HERKESE 20 DAKKA NDE YAZMAK ZERE KALEM KAIT DAITILACAK. GRUP
ALIMASI BTTKTEN SONRA ETMC BU METNLER TOPLAYARAK KASAUMA
LETECEKTR. AD YAZILMASINA GEREK YOKTUR).




17
2. Yeni letiim Teknolojilerinin Kullanm ve Sunduu Olanaklar
Yeni iletiim teknolojilerinin, erkeklerle karlatrldnda kadnlar tarafndan kullanm
olanaklarnn snrl dzeyde kald/gerekletii bilinen bir gerektir. stelik, kadnlar bu
teknolojileri kullanyorlarsa bile, bu da kadnlk rollerine uygun/kout grlen ileri
gerekletirmek/yapmak iindir: veri girme, metin yazma gibi ofis ileri. Ksacas bilgisayarlar
kadnlar iin yeni model gelikin daktilolar olarak sunulmakta, yeni bir teknolojinin kullanm
olanaklar snrlanmaktadr. Kadnlarn teknolojileri kullanma biimlerinin ve olanaklarnn snrl
olmas durumu ise, teknolojilerin tarafsz olduklar iddias nedeniyle grlmemektedir. Oysa,
teknolojiler iddia edildii gibi tarafsz aralar deillerdir. Tam tersine, teknolojiler, egemen
toplumsal yap ve ilikileri tabii ki cinsiyeti ilikileri de- yeniden reten aralardr. Ancak,
teknolojilerin bu ekilde kavranmas kadn kullanclarda teknolojilerin reddine ya da teknoloji
dmanlna yol amamal, zellikle yeni iletiim teknolojilerinin kadnlar yararna ve kadnlar
iin kullanm, dolaysyla toplumsal deiim potansiyeli barndrd ihmal edilmemelidir. Bu
noktadan hareketle, kadn kullanclarn yeni iletiim teknolojilerinin sunduu olanaklar
kefetmeye, kullanmaya ve bylece cinsiyeti ilikilere mdahale etmeye arlmas gereklidir.
zellikle, e-posta ile kadn gruplar arasndaki haberlemenin, e-posta ile yerel, ulusal ve
uluslararas dzeyde eitli konularda karar alma srelerine katlmn, a (world wide web)
ortamnda kadnlarn gerek kiisel sayfa (homepage) gerekse grup olarak sayfa sahibi olmalarnn,
nternet a zerinden eitli konularda bilgi kaynaklarna ulama olanann desteklenmesi
gerekmektedir. Kadnlarn eitli ekillerde ve yaygn olarak yeni iletiim teknolojilerini
kullanmalarnn salanmas ile bir yandan teknoloji korkusu yenilmi, bir yandan da erkek egemen
teknoloji becerisi yeniden tanmlanm olacaktr. Bundan tr: KADINLAR HAYD WEBE
diyoruz.

2.1. Teknolojiler Tarafsz Deildir, yleyse Nedir?

Egemen Cinsiyeti deoloji inde Teknoloji retilir, Teknoloji de Egemen Cinsiyeti
deolojiyi Yeniden retir

Her hangi bir teknoloji sadece mhendislik uygulamas deil, ekonomik, siyasal, askeri ve
toplumsal kararlarn ve g ilikilerinin rndr. rnein her hangi bir teknolojik ara
retilirken, ideal bir kullanc hedeflenir. Bu ideal kullancnn kim olduu nemlidir. Kullanmna
yksek prestij atfedilen aralarn ideal kullanclar da erkek olarak dnlmektedir. Bizim
18
amzdan da sorun ite tam bu noktada ortaya kmaktadr. zellikle yeni iletiim teknolojileri
baznda, bu aralarn kullanm erkeklerin ilgi ve yetenek alan olarak grlmektedir. Bylece,
varolan cinsiyet eitsizlikleri yeni iletiim aralar kullanmnda bir kez daha pekitirilir.

Egemen cinsiyeti ideoloji tarafndan toplumsallama sreci iinde teknolojiye yatkn ve yakn
grlmeyen kadn, kadn kltr ve bu kltrn iinde retilen kadnlk bilgileri deersizletirilir.
rnein, teknoloji tarihinin konusunu erkeklerin teknik ve bilimin ilerlemesine yapt katklar
olutururken, kadnlarn gndelik yaamlarnda, zellikle ev ii emek sreci balamnda ara ve
gerelerle kurduu ilikiler, onlara atfettikleri anlam ve kullanm deeri, kullanm pratikleriyle,
kadnlarn kendi zgl tasarmlar ihmal edilir. Kadnlarn koruma, saklama, biriktirme ve
temizlemeye ilikin zgn tasarmlar, dier bir deyile gelitirdikleri teknolojiler grnmez
klnr. Kadnlarn yiyecekleri korumak iin gelitirdikleri konserve etme, kurutma ve benzeri
yntemler ile ev ii gnlk kullanmna ynelik olarak tasarladklar temizlik ve kurutma aralar,
mutfak ara-gereleri teknoloji tarihinde hep ihmal edilir. Dahas, kadnlarn teknolojiye eriim
olanaklar da snrldr. Teknolojiye eriim konusunda, Kuzey ve Gney ayrmna benzer,
enformasyon zenginleri ve enformasyon yoksullar eklinde yeni bir ayrmn hzla yerletii
bilinen bir gerektir. Cheris Kramaraenin de belirttii gibi, Teknoloji sadece birletirmez, ayn
zamanda ayrr/bler: zengin ve yoksul; bireyler ve lkeler; st snf ve alan snf; kadnlar ve
erkekler
x
1996 ylna ilikin nternet kullanclarnn tm dnyada dalmn gsteren bir
istatistie gre, nternet kullanclarnn % 95i Avrupa ve Kuzey Amerikadandr
xi
Kadnlar
enformasyon yoksullar ierisinde yer alan corafyalarda enformasyon yoksunlarnn banda
gelmektedir. stelik, kadnlar teknolojiye eriseler bile, kullanm da kadnlara uygun grlen iler
erevesinde gerekleerek, cinsiyetilik bir kez daha kurulmaktadr.

2.2. Yeni letiim Teknolojilerinin Yaratt Yeni Olanaklarn Kimler Elde Ediyor?
alma yaamnn bir ok alanna hzla giren iletiim teknolojilerini kimlerin nasl kullandna
bir gz atacak olursak, cinsiyetiliin yeni bir tezahr ile karlamak hi de artc
olmayacaktr. Bilgisayarlar ve bilgisayar alar ile donatlan brolarda baz iler artk gereksiz,
dolaysyla bu ileri yapanlar da fazlalk olarak grlrken, bu yeni teknolojileri kullanma
becerisine sahip olanlarn istihdamnda art yaanmaktadr. Yeni iletiim teknolojilerinin sunduu
i olanaklar iki tr igcnn ortaya kmasna yol amaktadr: nitelikli igc (ekirdek igc)
19
ve sradan/vasfsz igc. (evre igc). Yksek cretli ve kariyer ynelimli nitelikli iler,
uzmanlk gc zerine temellenmektedir ve kadn igcnn bu ileri elde etmesi snrl dzeyde
gereklemektedir. rnein, ofis otomasyonu ile daktilo kullanmaktan bilgisayar kullanmaya
geen kadn igcnn grev rutininde her hangi bir deiiklik yaanmamakta, stelik otomasyon
ile gelen vasfszlama kadn igcn yeri hemen deitirilebilir igcne dntrmektedir.
Kadn igc yeni iletiim teknolojisini veri ileme veya veri girii yapma gibi tekdze ve ucu
tkal ilerde kullanmaya mahkum edilmektedir. Yeni iletiim teknolojilerinin salad yeni i
olanaklarnn kimler tarafndan elde edildii sorusunun yant yleyse aktr: uzmanlk gcne
sahip olanlar, ki bunlar ounlukla ve genellikle erkeklerden olumaktadr. Bu durumda
biz-kadnlarn yapmas gereken yeni iletiim teknolojilerinin sunduu olanaklar cinsiyeti rol
tanmlarnn snrlarn aacak ekilde kefetmek ve teknoloji kullanmn kadnlar lehine
dntrmek olmaldr.

Bunun iin de atlmas gereken admlar u ekilde sralayabiliriz:
1. Kadnlarn bilgisayar ve bilgisayar alar gibi yeni iletiim teknolojilerini kullanma
becerilerine ilikin z-gvenleri beslenmeli ve arttrlmal;
2. Kadnlardaki yeni iletiim teknolojileri erkeklere yneliktir eklindeki nyarg krlmal;
3. Kadnlarn bilgisayar okur-yazar olmalar yolunda yaparak/kullanarak retme ilkesini
benimseyen eitim programlar tasarlanp, yaama geirilmeli;
4. Yeni iletiim teknolojilerinin kadnlar ve erkekler tarafndan kullanmla biimlerindeki farklar
grnr klnmal;
5. Kadnlarn iletiim biimi ve aralarna ilikin tercihleri ortaya karlmaldr.

Kadnlarn bilgisayar ve bilgisayar alarn kullanmalar kadnlarn kendilerini glendirme ve
olumlu ayrmclk eylemleri iin olduka yararldr: Masast yaynclktan, elektronik yayncla,
nternet zerinde veri tabanlarna ulamadan, e-posta ile kadn gruplar arasnda hzl ve ucuz
iletiim olanana dein, yine e-posta ile ulusal ve uluslararas kurum ve kurululara kadn lehine
politika ve karar almalar iin bask grubu oluturmaya ve nternet zerinde dnyann her bir
yerinden eriilebilir ve katkda bulunulabilir kadnlara ilikin veri bankas kurulmasna
dein...Bylece kadnlar ve erkekler arasnda grlen enformasyon yoksulu ve enformasyon
zengini farknn stesinden gelinebilir.
20

Gnmzde bilgisayar ve bilgisayar alarnn evlerimize hzla girdiini de gzard etmeyelim.
Gazetelerde, radyolarda ve televizyon ekranlarnda hergn dabul dabul dabul nokta......kom
tere eklinde kullanclar nternet hizmeti salayclara abone olmaya arlmaktadr. nternet
zerinden birok konuda enformasyona ulaabiliriz. Hatta nternet zerinden eitim de
mmkndr. Ancak, bu teknolojinin ieriinde de cinsiyetiliin retildiini belirtelim:
nternetdeki kadnlar sadece erkein arzusunun nesnesi olarak konumlayan, seks turu tantm
yapan, uluslararas seks pazarna ynelik olarak kadn satnn gerekletirildii sayfalar, gvenli
seks ad altnda pornografik ierikli sayfalar ve kadnlar sadece grlmeye indirgeyen ya da
tketici olarak kuran kadn sayfalar. nternet kullancs kadnlarn bu konularda da kadn
duyarll gelitirmesi gerekmektedir. Trkiyede kadn ile ilgili/hakknda sitelerin byk
ounluunun da gazeteler ve televizyonlara benzer ierie sahip olduunu sylemek yanl
olmayacaktr. Bu sitelerde kadnlara ynelik olarak, salk, yaam, ocuk bakm ve yetitirme,
evlilik, yemek-sofra, spor (zayflama ve diyet arlkl olmak zere), gzellik ve beden bakm,
moda, mekan tasarm, kltr ve sanat konularnda enformasyon sunulmaktadr. rnein, 26
Temmuz 2000 tarihli Hrriyet gazetesinin kadn okurlara ynelik Kelebek ekinde, kadnlar
nterneti kullanmaya u slogan ile arlmaktadr: Tek tula kuru fasulye pilav. Haber metninin
devamnda kadnlarn nternet ortamnda ...giysiden dekorasyona, makyajdan elenceye, hatta
ocuk bezine kadar alveri yapabilecekleri belirtilmekte ve baz al-veri sitelerinin adresleri
verilmektedir. Haber metninin sonunda verilen bir istatistiki veri ise olduka dikkat ekicidir:
Darda al-veri yapanlarn yzde 80i nasl kadnsa, nternette de al-veri sitelerinde
gezinenlerin yzde 63n de kadnlar oluturmaktadr. Bu ve benzeri haberlerde, kadnlarn yeni
teknolojileri kullanma edimleri teknolojinin edilgen kullanclar ve tketim toplumunun
tketicileri dzeyinde kurulmaktadr. Bu kurgu ile, kadnlarn gndelik yaamlarnda
deneyimledikleri mutfak btesinin ayarlanmas, mutfak sepetinin nasl dolaca, bunun iin
yeterli maddi imkann olup olmad, evin su, elektrik, telefon giderlerinin nasl denecei, aile
bireylerinin ya da kendisinin arzu ve isteklerinin nasl karlanaca, sokaktaki ukurlarn niin
doldurulmad, sokak adlarnn deitirilmesi, bilmem nereye nkleer santral yaplmas, boand
zaman ei tarafndan tehdit edilme, i yerinde cinsel tacize urama gibi bir ok konu bu sayfalarda
ihmal edilmektedir.

21
zetle, medyada cinsiyetilik olgusunu tartrken, yeni iletiim teknolojilerinin cinsiyeti
ideolojiyi retmesi u dzlemlerde ele alnabilir:
1. Yeni iletiim teknolojilerine eriimin cinsiyeti olmas
1. Yeni iletiim teknolojilerinin kadnlar tarafndan kullanmnn kadna uygun iler temelinde
gereklemesi
2. Yeni iletiim teknolojileri araclyla, zellikle nternet sitelerinde kadnn cinselliinin
smrlmesi ve kadnn tketici konumuna indirgenmesi.

Yukarda ksaca zetlenen cinsiyetiliin ileme/grnme biimleriyle mcadele etmek iin ise,
her eyden nce yeni iletiim teknolojilerini kullanmay renmek gelmektedir. nk, bu
teknolojilerin kullanlmas ile; kadnlar arasnda haberleme grubu (rnein mailing list, e-groups,
ICQ (I seek you)
xii
veya IRC (nternet relay chat) gibi sohbet hizmetleri ile annda iletiim/sohbet)
vb. haber ann kurulmas, enformasyon paylam ile iletimi ve bask grubu olarak harekete
gemek en hzl ve en ucuz yoldan mmkn olacaktr. nternet ortamna kadnlarn kullanc ve
ierik reten eklinde aktif bir biimde dahil olmalar ise, kadnlara ynelik iddet, kadnn
toplumsal ve ekonomik stats, siyasette kadn, kadnlarn sal, kadn ve evre, kadn bilgi
bankalar konularnda kadnlarn kendi szn dolama sokacaktr.
22
?. .. . ?Yeni letiim Teknolojileri Mini Szlk?. .. . ?

A (Network)
Kablolu ya da kablosuz aralarla bir bilgisayar dier bilgisayara balayan sistem.

Animasyon (Animation)
Saniyede 15 kareden ok saydam resmin artarda grntlenmesi ile oluturulan kesintisiz hareket
yanlsamas.

Arama Sitesi (Search Engine)
Veri tabannda anahtar szck ya da szck kmesini bulmak iin tasarlanm sayfa.
rnein, altavista, lycos, magellan, smart, netscape, yahoo bu arama sitelerinden bazlardr.

Aa Ykleme/ndirme (Download)
Bir bilgisayar sisteminden dierine, a ya da ilan tahtasndan kiisel bilgisayar veri
aktarm/iletimi.

Bilgisayar Oyunu (Computer Game)
Kiisel bilgisayarda fare (mouse) ile ya da zel bir konsol, joystick (oyun ubuu) ile oynanan
yazlm program.
Nintendo, Sega, Sony Play Station, Phillips, Atari Maxis en bilinen bilgisayar oyunu reticileridir.

evirimii (Online)
Bilgisayar sistemlerinde, ak ve alr durumdaki a ya da balanty gsterir.

Donanm (Hardware)
Bilgisayar sistemini oluturan elektronik paralar ve br donatlar.

DNS
Alan simlendirme Sistemi.
Adresleme problemlerini en aza indirgemek iin, merkezi olan bilgisayar isimlerinin kontrol ve
kayd yerine getirilen merkeziyeti olmayan bu sistemde adresleme genelden zele doru yaplr

Elektronik Yaynclk (Electronic Publishing)
Basl olmayan ve saysal ortamda gerekletirilen yaynclk.
Elektronik kitaplar genel olarak CD-ROMda saklanmaktadr.

E-posta (e-mail)
Kiisel bilgisayarlarn bilgisayar a ile iletileri gnderip almasna olanak veren sistem.
E-posta hizmetinden yararlanabilmek iin uygun yazlm, modemi ve telefon balants olan bir
bilgisayarn olmas yeterlidir. leti uygun yazlm programnda szck ilem programna kodlanr
ve modemle dntrlerek telefonla aktarlan sinyaller haline gelir.
E-posta hizmetinden cretsiz olarak yararlanmak mmkndr. rnein, hotmail.com, yahoo.com
gibi byk arama siteleri/tarama sitelerinden cretsiz e-posta adresi alnabilir. E-posta iin Eudora
veya Outlook Express gibi yazlmlar kullanlabilir.

23
Eriim (Access)
Bilgisayar belleinden veri almak.

Gezinme (Navigation)
Kullancnn bir men erevesinde veri taban iinde dolamas.
rnein Netscape Navigator, nternet Explorer kullancnn gezinmesine olanak veren
yazlmlardr.

Gz Gezdirme (Browsing)
Bir veri taban ierisinde dolama.

Gz Gezdirme Olana (Browser)
Bir veri taban iindeki konu balklarnn ksa srede gzden geirilmesine olanak salanmas.
indekiler listesi.

nternet
Dnyann en byk bilgisayar a.

letim Sistemi (Operating Syystem)
.Bilgisayarn giri/k aygtlar, bellek vd. kaynaklarn yneten program.
letim sistemi, bilgisayar altrldnda sisteme yklenerek dier program ve uygulamalarn
ilemesine olanak salar.
rnein Microsoft Windows, Mac-Os bu tr yazlmlardr.

Masast Yaynclk (Desktop Publishing)
Kiisel bilgisayar, tarayc, yazc ile grafik ve sayfa tasarm yazlmlar aracl ile yaplan
yaynclk ilemi.

Modem (modulator/demodulator)
Bilgisayar telefon ana balayan sinyalleri kipleyen ve zen evirici ara.

RAM (Random Access Memory)
Verilerin yazlp okunabildii veri saklama/depolama alan.

ROM (Read-Only Memory)
Bir veri saklama aracna yerletirilmi kalc ya da sabit bellek. Bilgisayar iletim sisteminin belli
blmlerini saklar.

Sanal Gereklik (Virtual Reality)
Bilgisayar benzetimine dayal ortamn inandrc klnmasna olanak veren, boyutluluk zerine
temellenen sistem.
Kullanc grsel ve iitsel olarak bilgisayar ortamndaki grntlerce uyarlarak, grntleri
gerek zamana yakn olarak alglar ve gerek imi duygusuna kaplr.

Siberuzay (Cyberspace)
Bilgisayar bellei, alar, telekomnikasyon ve saysal ortamlardan oluan sanal ortamdr.

24
Siborg (Cyborg)
Yar insan yar makine: sibernetik organizma.

Uygulama Program (Application Program)
Bilgisayarn iletimiyle ilgili ilerden farkl olarak, yazma ve izme gibi iler iin gelitirilmi
programlar. rnein Microsoft Word, Claris Work gibi.

Boyutlu (Three-dimensional)
Bilgisayar grafiini genilik, ykseklik ve derinliiyle sunan veri taban.

Yapay Zeka (Artificial Intelligence)
Bilgisayarn, insanlarn renme ve karar verme yeteneklerini taklit etmesini salayan yazlm.

Yazlm (Software)
Bilgisayar sisteminde donanmn kullanlmasn salayan programlar.
rnein, Microsoft Word, Claris Work, Adobe Illustrator gibi.

Yedekleme (Backup)
Veri dosyalarnn gvenlik ya da ariv amacyla oaltlmas ilemi.

Veri Taban (Database)
Bilgisayar ve bilgisayar alarndan elde edilebilecek dzenli enformasyon.

Web (world wide web)
Elektronik olarak enformasyonun sakland, sunulduu ortam

.?.?.?.?.?.?.
25


3. Medyay Kullanmak ve Medya Planlamas:
Medyadaki cinsiyetilik ile ba edebilmenin en temel yollarndan birisi medyada kendi sesimizi ve
szmzn yer almasn salamaktr. Bunun iin medyaya nasl ve ne ekilde ulaabileceimizi
bilmemiz gerekmektedir. Medyann ileyi mant pazar ekonomilerinde haber deeri olan ve
tketilen rnlerin sunulmas zerine kurulmutur. Bundan tr, kadnlarn kendi seslerini ve
szlerini duyurma istemleri de bu yerleik deerler sistemi ierisinde yant bulur. Bu durumda,
kadnlarn medyann ileyi kurallar erevesinde bir ok engeli amas gerekmektedir. Bu
engellerden ilki neyin haber olup olmadna karar veren eik bekisi (gatekeeper)dir. Eik
bekilerinin grevi ksaca mesajlar szmektir
xiii
. Muhabirler, editrler ve yapmclar eik
bekileridir. Eik bekilerinin kararn ise, yani mesajn, iletinin ya da yaznn yaynlanp
yaynlanmamasn, konunun ilgi ekicilii, gncel olmas, toplumun yarar vb. ltler ile o
medyann kendi yayn politikas belirler.

Trkiyede medyann ieriine ilikin en nemli sorunlardan birisi, genelde, yazl ve grsel haber
organlarnn sansasyonel haberleri yaynlamay tercih etmeleridir. kinci bir sorun ise, medya
sektrnn egemen toplumsal sistemin ve deerlerin szcs olarak ilemesidir; dolaysyla
alternatif kimlik talepleri ve toplumsal talepler ana akm medyada temsil edilmemekte, temsil
edilseler bile bir ekilde teki ve sapkn olarak konumlanmaktadrlar. Trkiyede kadn
hareketinin ve feminist taleplerin ana akm medyada temsili de bu erevede gereklemektedir.
Kadnlarn kendileri iin toplumsal, ekonomik, kltrel ve siyasal istemleri ile bu istemlerin iini
dolduran nedenler, ksacas olayn arkaplan deil, olayn sansasyonel ksm medyada haber olarak
yer alabilmektedir: Kadnlar mor ine batrdlar; Kadnlar kahve bastlar; Lezbiyenler zmiri
bast; Kadnlar yrd vb. bir ok haberde olduu gibi. stelik kadnlarn yaamlar zerinde
dorudan etkisi olan konular tatl haber eklinde tanmlanan duygular harekete geiren, magazin
ve sansasyon haberleri ierisinde grlr. Haberlerin dnyasnda siyasi, ekonomik ve kltrel
haberler ise ciddi haberler olarak adlandrlarak, bu haberlere daha fazla yer ve zaman ayrlr. Bu
tr haberlerin aktrleri ise ounlukla ve genellikle erkeklerdir. Haber medyasnda, kadnlar
zerine szn sansasyonelletirilip retilmesi ve sunulmas duygular harekete geirebilir, ama
sonu olarak demokratik bir toplum idealine fazla hizmet etmez
xiv


26
Bu durumda kadnlarn medyay kullanmay ok iyi bilmesi, eylemlerini tasarlarken medya
planlamasna da bavurmalar gerekmektedir.

3.1. Basn Blteni veya Haber Metni Hazrlarken Nelere Dikkat Edilmelidir?
Kadn yaklamnn duyurulmasnn gerektii her hangi bir konu zerine ya da etkinliklerimizle
ilgili basn blteni ya da haber metni hazrlarken temel olarak gazetecilik dilinde 5N 1K olarak
ifade edilen kurala uyulmasna dikkat edilmelidir. 5N 1K Kural Nedir? Bu kural u ekilde
amlanabilir: Kim, ne, nerede, ne zaman, nasl, neden ? rnein; 25 yandaki niversite
rencisi Emine Ar Cumartesi leden sonra saat civarnda zel arabasyla Esenboa yolunda
geirdii kaza sonucu yaamn yitirdi. Polisin yapt aklamaya gre, trafik kurallarna uygun
seyretmekte olan Arnn arabasn plakas bilinmeyen bir ara sol taraftan sktrarak, Arnn
arabasnn sadaki bankete dmesine yol at. Trafik Canavarnn yeni bir kurban olan Ar, kaza
esnasnda havalimanna yurtdndan dnen ailesini karlamaya gidiyordu. Trafik canavarnn
sktrmas ile direksiyon hakimiyetini kaybeden Arnn arac bankete doru kayarak...
eklindeki bir haberde, 5N 1 K kural uygulanmtr: Kim sorusunun yant 25 yandaki niversite
rencisi Emine Ardr; nerede sorusunun yant Esenboa yolundadr; ne zaman sorusunun
yant Cumartesi leden sonra saat civarnda; nasl sorusunun yant plakas bilinmeyen bir
ara tarafndan sktrlarak, arabasnn sadaki bankete dmesiyledir; neden sorusunun yant
direksiyon hakimiyetinin kaybedilmesi; ne oldu sorusunun yant ise yaamn yitirdidir. Haberin
kayna ise polistir. Basn blteni veya haber metni hazrlanrken, enformasyonun elde edildii
kaynaklarn belirtilmesinde, hatta kantlanmasnda yarar vardr. rnein: Birlemi Milletler
Genel Sekreteri Butros Gali, beincisi bu yln Haziran ay ierisinde New Yorkta dzenlenen
Dnya Kadn Konferansnn katlmc saysnn okluu ve alnan kararlar asndan olduka
verimli getiini belirtti. Galiye gre... Bu haberde yer ve zaman bilgilerinin de ak seik
iletildiine dikkat edelim: ster basn blteni, ister haber metni yazalm, metnimizin sonunda olayn
sonularnn, yansmalarnn ya da gelecee ynelik beklentilerin dile getirilmesi yararl olacaktr.
rnein, ....kadn cinselliinin nasl ve ne ekilde baskya alnd, K.E. davasnda K.E.nin zina
ile sulanmasndan nce ele alnmaldr eklindeki sonu cmlesinde olduu gibi.

kinci olarak, hazrlanan metinde bilgiler en nemliden daha az nemli olana doru bir sralama
iinde kurgulanmaldr. Bu kurala ise gazetecilik dilinde piramit kural denmektedir. rnein:
27
Sinir krizi geiren 36 yandaki Ali Uygar Taksimde A. Bankasnn ubesini basarak, iinde 8
kadn alann da bulunduu toplam 14 banka memurunu silah zoru ile rehin ald. lk olarak
bankann st dzey yneticileri tarafndan Ali Uygarn teslim olmas iin ikna edilmesi
giriiminde bulunuldu. Bu giriiminin baarszlkla sonulanmas zerine, banka alanlarn
kurtarmak zere polis kuvvetlerinin yapt operasyonda Ali Uygar l olarak ele geirildi,
rehinelerden de biri ar olmak zere iki kii yaraland. Rehinelerden mfetti yardmcs Saime
Kadnn olayla ilgili aklamalarna gre, maktul banka alanlarn rehine olarak ald zaman
srekli bozuk dzen, tefeci dzen eklinde barmtr. Polisin verdii bilgiye gre, maktulun
sz konusu bankaya olduka ykl bir kredi borcu bulunmaktadr...

Yukardaki haber metninde enformasyon nemliden daha az nemli olana doru sralanmtr. Bu
metinde, olaylar arasnda balantlarn da kurulmu olduuna dikkat edelim. Anlatmak istediimiz
olayn ya da kamuoyu ile paylamak istediimiz bilginin, gelimenin veya durumun bir balam
ierisinde sunulmas, konuyu hi kukusuz daha kolay anlalr hale getirmektedir. Metnimizin
ksa ve ak cmlelerle rlm olmas da nc olarak dikkat etmemiz gereken kuraldr.
Cmlenin 25 szckten fazlas ile kurulmas anlama gl yaratr. Bu nedenle cmle iindeki
gereksiz szcklerin kartlp atlmas gerekir. Bylece cmlemiz, tempo ve akclk kazanr.
rnein aadaki iki rnei karlatralm.

a. Hlya Avar, sahneye kt zaman, herkesin sevgilisi mehur karizmatik yldz olarak
srekli olumlu enerji yayyor evresine. Oysa kendisi gndelik hayatnda ok mu ok
karamsar...
b. Sevilen sanat Hlya Avar sahneye kt zaman evresine olumlu enerji yayyor. Oysa, bu
sanat gndelik hayatnda olduka karamsar bir bak asna sahip...

Ayn kiiyi betimleyen bu iki cmleden ikincisi, cmlenin anlalrlna ve akclna iyi bir rnek
oluturmaktadr. lk cmle ise gereksiz sfatlar ile uzatlmtr, sfatlar yinelenmitir.

Metin ierisinde alnt yapacaksak, bu alntnn da iletmek istediimiz mesaj ile dorudan ilintili
olmasna ve en doru biimde aktarlmasna dikkat etmeliyiz. rnein: nl pop arkcs Sezen
Aksu Yahooda yok yokdedi. En byk ve geni kapsaml arama sitesi yahoo.comda her
28
konuda enformasyona ulamak mmkn: dkkan adresleri, seyahat irketleri, kitapevleri,
niversiteler, irketler, gzellik ve bakm rnleri. Pop arkcs Sezen Aksuda Ben her sabah
evimin ihtiyalarn nternetteki marketlerden sipari ediyorum. Bu yaz scanda market market
dolamak neye gerek diyerek, nternette al-veriin kolaylna dikkat ekti...stelik Aksuya
gre nternetde al-veri daha keyifli: Ayaklarma kara sular inmiyor

Yazdmz metinde dikkat etmemiz gereken drdnc nokta ise, metnimizin dilinin cinsiyeti
olmamasdr. ou zaman Trk medyasnda olayn znesi erkek ise sadece nvan ile Doktor
Metin Bayram, Avukat Halis Geer, Hakim Kaya Bilen... eklinde tanmlanmaktadr. Oysa olayn
znesi kadn ise, kadn znenin tanmlanmasnda nvannn ya da mesleinin bana kadn etiketi
getirilmektedir. rnein: Kadn Doktorlarmzdan Doktor Ayegl Duran 2000 yl ierisinde
Salk Bakanl btesinden kadn salna yaplan harcamalarn ksldn ne srerek, ...
haberinde olduu gibi.

rnek Metin Tasla: Nasl Olmal?
Medyann gndeminde yer almasn istediimiz konuyu yukarda akladmz kurallara uygun bir
ekilde hazrladktan sonra, sra imdi iletimizin kolay okunur bir metin bieminde medya
alanlarna aktarlmasna geldi. Dikkat edilmesi gereken temel kurallar u ekilde
zetleyebiliriz: Metin A4 formatnda dzgn bir kada, normal yaz karakteri ile yazlmaldr.
Metnin daktilo ya da bilgisayar ile yazlmasna zen gsterelim. Bylece, yazmzn okunmayp
boa gitmesi riskinden kurtulmu oluruz. Her yeni sayfay mutlaka numaralandralm. Metinde
satr aralarn yaz ilerinin yapaca dzeltmelere olanak salayacak ekilde 1,5 satr (eer daktilo
ile yazlmsa) veya 2 satr (eer bilgisayar ile yazlmsa) ara ile yazalm. Her sayfann sanda ve
solunda 3 ile 4 cm.lik boluk brakalm.

Basna duyurulacak metin genelde bir sayfa olarak tasarlanr. ok gerekli hallerde iki sayfaya
kabilir, ancak daha uzun olmamaldr. Hazrlanan metine balk atmay da unutmayalm.
Baln ise, konuyu en iyi ekilde aklayan ve en arpc noktalar vurgulayan szcklerden
olumas hi kukusuz eik bekisini aabilmek ya da onun ilgisini ekebilmek iin gereklidir.
Baln tamamn byk harflerle yazalm. Medya alanna iletilecek metnin hangi tarihte
29
hazrland ise koyu byk harflerle sayfann sa st kesine, sizin kendi iletiim adresiniz de
sayfann sol st kesine mutlaka yazlmaldr.

zetle, medyann sizin ve eyleminiz/projeleriniz hakknda ne anlatmasn istiyorsunuz sorusunun
yantnn ncelikle kendiniz tarafndan ak ve anlalr bir ekilde verilmesinde yarar var. Mesajda
aklk, anlalrlk ve ilgi ekicilik ise daha nce akladmz 5N1K kural ya da piramit kural
gibi ilkelere uyularak salanabilir. Mesaj biimsel olarak da uygun yazlm/tasarlanmsa, artk
sra hazrlanan metni medya alanlarna iletmeye, medya nnde sunmaya gelmitir.

3.2. Medya Planlamasnda Nelere Dikkat Edilmeli?
Medya planlamas medya kullanmna ynelik nceden aldmz kararlar, ksacas bir tr
stratejidir. Medyaya mesajmz duyurmak, sesimizi iletmek istiyorsak, medyann nasl
kullanlaca ve eriimin nasl olanakl klnacan da bilmemiz gerekiyor. Bunun iin her hangi
bir rgtsel almann eylem plannda medya planlamas da ihmal edilmemelidir.

Medya planlamas yaparken dikkat edilmesi gereken, dier bir deyile ilk aamada yaplmas
gereken yerel ve ulusal medya kurulularnn ve ilgili alanlarn iletiim numara ve adreslerinden
oluan bir telefon/not defteri hazrlamaktr. zellikle yerel medya kurulularnda alanlarn bu
defterde ihmal edilmemesinde sesin ve projenin kamuoyuna duyurulabilmesi iin yarar vardr.
Medya alanlarna iletilen basn blteni ya da duyurunuzu imdi takip etme aamasna sra
gelmitir: Listenizde yer alan ilgili medya alanna telefon ederek basn blteni/duyurusu ile ilgili
olarak yardmc olabileceiniz baka bir konu olup olmadn sorabilirsiniz. Bu ekilde muhabir
ya da konunun uzman medya alan ile daha scak iletiim kurmann yolunu yaratabilir ve
kendiniz ve rgtnz hakknda kamuoyu ile medyaya ak imgesini/imajn desteklemi
olursunuz. Bu arada, medya kurulularna yolladnz her metnin kopyasn alarak kendiniz iin
dzenli ve srekli bir ariv oluturmaya da balayn.

Eer medyada grme yaparak proje ve fikirlerinizi anlatacaksanz u noktalara dikkat etmenizde
yarar var:
1. Grme ncesi sunacanz konu ile ilgili bilgilerinizi genel olarak deerlendirin/gzden
geirin ve konumanz iin yol gsterici bir harita hazrlayn. Ksacas sylemek istediklerinize
30
nceden karar verin. Konumanzn amacna mutlaka karar verin: ikna edici bir konuma m
yapacaksnz, yoksa bir konu zerine bilgi verip aklama m yapacaksnz? Konumanzn
giriinin dikkatleri ekmesine dikkat edin.
2. Kadnlarn televizyon ekranlarnda kamera ya da radyo programlarnda mikrofon karsnda
yaad sorun, sinirlilik ve tela durumudur. Bu, kadnlarn medyada sz syleyen olarak
deil de zerine konuulan olarak temsil edilmesinin doal bir sonucudur. Sinirlilik ve tela
durumlarn amann yolu, konunun haritasna hakim olmak ve konumann ynn kendi
haritanza gre ynlendirmek ya da evirmekten gemektedir.
3. Konumanzn ya da aklamanzn grme esnasnda dalmamas iin konunun nemli
noktalarn seerek vurgulayn; bu noktalar konuma esnasnda geri dneceiniz birer
istasyondur. Mmkn olduunca setiiniz noktalar rneklendirin. rnein, kadnlara ynelik
fiziksel iddet konusuna dikkat ekmek istiyorsanz, bu sorunu rneklendirebilirsiniz: brahim
Tatlsesin Asenay dvmesi olay gibi.
4. Grme esnasnda kameraya ya da monitre dorudan bakmayn, kamerann hareketini takip
etmeyin; bunun yerine sizinle konuan kiiye ya da izleyicilere ynelik olarak hitap edin.
Bylece izleyicilerle gz temasnda olabilirsiniz. Radyo programnda da, program dinleyen
izleyici kitlesini dnerek hitap edin. Televizyon programna katlyorsanz, parlak veya
parldayan kumalar giymekten kann. Kamera bu tr kumalar televizyon ekranlarna
ilettiinde izleyicinin gzn rahatsz ettiini unutmayn. Radyo programna katlyorsanz,
sesinizi canl ve dinamik bir ekilde kullann. Tek tip ses renginde sunu yapmaktan kann.
Monoton bir konumann ya da sunuun dinleyicinin ilgisinin dalmasna yol aacan
aklnzda tutun.
5. Konumanz ya da sunuunuz boyunca daima olumlu bir dil kullann. Size veya rgtnze
kar yneltilen bir eletiriyi veya bir soruyu yantlarken de dorudan sinirli ve sert bir tarz
kullanmayn. rnein, Bu noktay dile getirdiinize sevindim, Sorunuz iin teekkr ederim,
ben de ....noktay ayrntl olarak aklamak istiyordum..., Sorunuz bana ....noktasn
aklama frsat verdi, bunun iin size teekkr ederim... vb. ifadeler kullanabilirsiniz.
Sorular, soru soran kesmeden dinleyin. Soru soran ile ya da eletiride bulunan ile karlkl
atma tarznda bir diyaloa girmekten zellikle kann. Bir sorunun yantn bilmiyorsanz
drst bir ekilde bilmiyorum deyin. Tm konumanzda gerek beden dilinizin gerekse ses
tonunuzun olumlu olmasna ve evrenize olumlu bir enerji aktarmasna aba harcayn. rnein
31
itici ve doal olmayan hareketlerden kann. Bunun iin elinizden geldiince iten davrann,
konumanzdan memnun olduunuzu nce kendi iinizde hissedin.
6. Ortalama bir konuma genel olarak 5-6 dakika, bu da 2 ile 3 daktilo sayfas etmektedir.
Konumanzn size verilen sreyi amamasna zen gsterin. nk sreyi aarsanz,
oturumun yneticisi tarafndan konunuzun sonu tartmasna daha gelemeden konumanzn
blnmesi olasl ok yksektir. Bu nedenle, konumanzn kapan tmcelerini ve bu
blmde sylemek istediklerinizi nceden tasarlayn. Konumanzn sonucunun gl ve
aklda kalc olmasna zen gsterin.

Eer bir basn toplants dzenleyerek eylem ve projenizi sunuyorsanz, aadaki noktalara dikkat
edilmesi sznzn kamuoyuna duyurulmasnda temel engellerin almasn salayabilir:
1. Basn toplantsnn yaplaca yerin kolayca eriilebilir bir yer olmasna dikkat edilmelidir.
2. Kendi sznzn duyurulmas iin ayn tarihte etkinlik dzenleyen dier kii ve kurululara
gre etkinliin daha ilgi ekici olmas gerekmektedir. Bunun iin dikkat ekici bir etkinlik
tasarlanmaldr.
3. Basn toplantsnn genel erevesi nceden basn blteni ile medya kurulularna
datlmaldr.
4. Basn toplants srasnda medya mensuplar ile ilgilenecek ve onlara gerekli ayrntl bilgileri
aktaracak kii nceden belirlenmelidir.
5. Basn toplantsna kimlerin katldn ve kimlerin katlmadn takip edin.
6. Basn toplantsnda medya mensuplarna mutlaka sizin ve ya rgtnzn iletiim
numaralarnz ileten bir dosya sunun. Bu dosyada, olayn ve eylemin arkaplan hakknda bilgi
ieren, rnein neden byle bir eylem planland ve yaama geirildi vb. eylemin gerekelerini
ve etkinliin ama ve hedeflerini ayrntlandran bir yaz da yer alabilir. Ayrca, kendiniz ya da
rgtnz ile ilgili, daha nceki eylem ve etkinliklerinize ilikin medyada yeralan haberlerden
oluturulmu kupr derlemesi ve eitli destekleyici grsel malzemeye de yer verilebilir.
Bunlarn dnda, rgtnz hakknda bror, rgt yelerinin ksa zgemileri de basn
dosyasnda sunulabilir.


ALITIRMALAR
32
1.Altrma: KADERin kadnlar siyasete katlmaya ynlendiren eitim projesinin basna
duyurulmas amacyla bir basn blteni hazrlanmas.

2. Altrma: KADERin kadnlar siyasete katlmaya ynlendiren eitim projesi hakknda sanki
bir televizyon programnda grme yaplyormu gibi oyun oynanmas

4. Ulusal ve Uluslararas apta Medyada Cinsiyetilikle Mcadele
Kadnlarn medyaya eriim, katlm ve denetiminin nnde birok engel vardr. Bunlarn banda
erkein kadn kendisine tabi grd ataerkil toplum yaps gelir. letiim aralarnn
mlkiyetinde tekel ya da younlama, bir ka byk medya grubunun endstriye egemen olmas,
medyann erkekler tarafndan denetimi, medya kurumlarnda yeterince kadnn almamas,
olanlarn da st konumlara getirilmemesi, alt pozisyonlarda ve sorumluluun ve iktidara katlmn
daha az olduu ilerde almalar, medyann siyasasnda ve ieriinde de ok etkili olmaktadr.
zellikle Trkiye gibi lkelerde yasak devlet zihniyetinin ardarda alan ticari kanallarla sona
erip yerini oulcu, her eyin sorguland bir ortama brakt yanlgsna dlebilir. Ancak, ticari
kanallarn gelir kaynann reklamlar olmas, reklamlarn ise ok izlenmeye bal olarak artmas
medyann genelde kabul gren yaygn deer ve dnceleri barndrmasna yol amaktadr.
Bylece, toplumsal cinsiyet ve kadnlara ilikin sorunlar ticari kanallarda kar getirecek ya da
nemli konular olarak grlmeyip toplumsal cinsiyete ilikin basmakalp temsiller her gn yeniden
retilmektedir. Dahas, yine rating (izlenme oran) kayglaryla, kadna ynelik iddet ve
pornografi medyann sorgulamakszn en ok yer verdii konularn banda gelmektedir. Yeni
iletiim teknolojilerinin kadnlarn pratiklerini ve ihtiyalarn gz nne almayp tm endstrinin
erkek ocuk ya da yetikin erkek kitleye seslenmesi ise kadnlarn teknolojiye uzak olduklar
dncesini daha da ok pekitirmektedir.


Bu sylenenler deien leklerde tm lkelerde yaananlarn zeti olmakla birlikte, kadnlarn
rgtl mcadelelerinin sonucu olarak, uluslararas apta deiim iin byk abalar da sz
konusudur. Uluslararas toplantlarda alnan kararlar, kabul edilen ilkeler, hem lkeler arasnda,
hem de her bir lkede yaanan eitsizlik ve adaletsizliklerin deiimi iin byk bir ivme
oluturmaktadr.
33

rnein, 80 lkeden 400 akn kadn iletiimci 1994 ylnn ubat aynda Taylandda bir araya
gelerek iletiim konusunu tarttlar ve sonuta Bangkok Bildirisini oluturdular. Biidiriye gre,
ana akm medya, kuzeyli erkek sekinlerin elindedir ve bu nedenle kadnlarn sz grnr
deildir. Medyada kadn basmakalp rollerde metalamtr. Medyada iddetin ar biimde
kullanm insanln duyarlln yoketmektedir. Kadnn yaratcln, bilgisini, akln teyid
edecek, diyalog ve tartmay zendirecek sorumlu medya iin; insanlar medyann nesnesi ya da
hedefi deil, znesi yapmak iin; medyann ataerkil doasna meydan okuyacak ve onu
demokratikletirecek iletiim biimlerini tevik etmek gereklidir. Bangkok Bildirgesinde
sralanan iletiimi glendirecek stratejilerden bazlar unlardr:

Kadnlarn kendi medyasn glendirmek. Bu yolla birbirini kollama, sevme gibi insani
deerlerle, doayla uyum ve ibirlii ile zgrlk mcadelesini yrtmek. Bir yandan da
yaratlan alternatiflerin hiyerarik, demokratik olmayan ve sekinci bir hale
dnmemesini gvence altna almak
letiim alanndaki kadnlarn teknik eitimleri iin olanaklar arttrmak.
letiim alannda alanlarn eitiminde toplumsal cinsiyete duyarll, yerel tarihi ve
kltrel eitlilii btnletirmek.
Resmi ve resmi olmayan eitimde gelecek kuaklar eletirel dnmeye tevik edecek
ulusal ders program gelitirmek.
Toplumsal cinsiyete odakl medya aratrma ve belgelemeleri yaygnlatrmak.
Kalknma ile ilgili sorunlarn kadn nasl etkiledii konusunda kamuyu bilgilendiren
lobileri ve kampanyalar tevik etmek.
Medyann demokratik bir biimde ilemesini garanti altna almak iin medyay takip
(monitoring) alarn glendirmek.

Kadnlarn dnya leinde imdiye dek yaptklar en byk uluslararas rgtlenmenin temeli
Birlemi Milletlerin 1995 ylnda Pekinde gerekletirdii Dnya Kadn Platformunda atld.
Pekin platformunda, medya ve kadn konusunda hkmetler, ulusal ve uluslararas medya
sistemleri ve medya ve reklam irketlerinin yapmas gerekenlerden bazlar yle sraland:

34
Stratejik hedef: Medya ve yeni iletiim teknolojileri iinde kadnlarn karar alma ve
kendilerini ifade etme konumlarna katlmn ve ulaabilirliini arttrma

Yaplacak eylemler:
Hkmetler:
a. Kadnn medyann tm dzeylerine ve alanlarna eit eriimini tevik etmek iin kadn eitimi ve
istihdamn desteklemek
b. Kamunun dikkatini ekmeye ve eyleme gemeye ihtiya olunan konularda kadn ve medyann tm
boyutlaryla aratrlmasn desteklemek, varolan medya siyasalarn toplumsal cinsiyet perspekifini
yerletirmek amacyla gzden geirmek.
c. Ynetim, programlama, eitim ve aratrmay ierecek ekilde kadnn medyada tam ve eit katlmn
tevik etmek
d. Bilginin yaylmas ve grlerin dei tokuu arac olarak kadnlarn medya alarn (uluslararas
dzeyi de kapsayan elektronik alar ve dier yeni iletiim teknolojileri) ve bu amala faaliyet gsteren kadn
gruplarn desteklemek
e. Ulusal yasalar erevesinde, ifade zgrl ile uyumlu bir biimde, medya zgrln garanti
altna almak.











Ulusal ve uluslararas medya sistemleri:
a. ifade zgrl ile uyumlu bir biimde, dzenleyici mekanizmalar gelitirmek, kadnn medyada
eitli ve dengeli bir biimde temsil edilmesini tevik etmek.
Hkmet d kurulular ve medya alanlar rgtleri:
35
a. Medyay takip edebilecek gruplarn kurulmasn cesaretlendirmek ve kadnn ihtiya ve ilgilerinin tam
yanstlabilmesini salamak iin medya ile iletiim kurmak
b. Kadnn enformasyon teknolojisini daha ok kullanmas iin eitim almalar yapmak (uluslararas
dzeyi de kapsayacak ekilde)
c. Hkmet d rgtler, kadn dernekleri ve profesyonel medya dernekleri arasnda a kurmak ve
programlar gelitirmek; medyadaki kadnn zgl ihtiyalarn tanmak, katlmn arttrmak; uluslararas
dzeyde de Kuzey-Gney diyalogunu desteklemek; kadn ve erkek arasnda eitlii ve kadnn insan
haklarn savunmak.

Stratejik hedef: Kadnn medyada dengeli ve klielemi olmayan bir ekilde temsil edilmesini desteklemek.
Yaplacak eylemler:
Hkmet ve uluslaras kurulular:
a. Kadn ve kz ocuklarnn dengeli temsili ve onlarn farkl rollerinin temsili iin aratrmay desteklemek,
bilgilendirme, eitim ve iletiimin gereklemesini salamak,
b. Deiim ve eylem iin oluturulan platformlar konusunda bilgi vermek iin medya ve reklam ajanslarn
belirli programlar gelitirmeye tevik etmek,
c. Medyada kadnn dengeli ve oulcu biimde grntlerinin yaratlmas ve kullanlmasn tevik etmek
iin, medya irketleri sahipleri ve yneticileri dahil, medyaya ilikin mesleklerden olanlara, toplumsal
cinsiyet duyarll kazandracak eitim verilmesini desteklemek,
d. Medyann kadn aa konumda insanlar olarak sunmaktan ya da cinsel nesneler ve metalar olarak
istismar etmekten kanmasn, bunun yerine kadnlar yaratc, kalknma srecine katkda bulunan ve ondan
yararlanan nemli insanlar olarak sunmasn tevik etmek
e. Medyada pornografiye ve kadn ve ocua ynelik iddete kar, yasal dzenlemeler yapmak dahil,
etkili nlemler almak,




Medya ve reklam irketleri
a. zelikle iddet ieren, kadn kltc yaynlar ve pornografik malzemelere ilikin olarak meslek
ilkeleri gelitirmek ve idari kurallar oluturmak
b. Medyann tm dzeylerinde kadnn karar alma srelerine katlmn arttrmak
c. Ailedeki sorumluluklarn eit paylamn tevik etmek, medya kampanyalar ile kadn erkek eitliini
vurgulamak, ev ii iddet ve genel olarak iddet konusunda bilgilendirmek (Bunlarn hkmet d
36
kurulular ve zel sektr tarafnda da yaplmas gerekir)
d. zellikle genlere model oluturmas iin, anne, e, meslek sahibi kadn, ynetici ve giriimci olarak i
ve aile sorumluluklarn dengelemeye ilikin tecrbeleri dahil, ancak bunlarla snrl olmayan pekok
deiik yaam tecrbesini liderlik pozisyonlarna tamay baarm kadn liderler hakknda medya
malzemeleri retip yaymak (Bunlarn hkmet d kurulular ve zel sektr tarafnda da yaplmas gerekir)
e. Kadnn insan haklar konusunda kadn bilgilendirmek iin eitsel programlarn da kullanld
kampanyalar dzenlemek
f. Kadnlara ve kadn konularna ilikin bilgi yaymak iin, uygun olduunda alternatif medyann
gelimesini ve btn iletiim aralarnn kullanlmasn desteklemek ve finanse etmek
g. Medya programlarnn toplumsal cinsiyet analizini yapacak uzmanlar yetitirip yaklamlar gelitirmek













Pekin konferansndan sonra ayrca hkmet d kurulular da bir bildirge hazrlad. Bu
bildirgedeki iletiimle ilgili nerilerden bazlar yle:
Kadnlarn alternatif medyasn glendirmek
Bilgiye eriim
fade aralarna eriim (zellikle ana akm medyada)
Koordinasyon iin a kurma ve bilgi dei tokuu
Bunun iin yaplmas gerekenler yle sraland:
1. Yerel ihtiyalara ve dillere adapte ederek kent ve krda kadnn topluluk radyo ve
televizyonlarnda program yapmas
37
2. Kadnn gndelik yaamn etkileyecek konularda bilgi paylamak iin grsel basl malzeme
retmek
3. Toplumsal cinsiyet eitliini ve cinsiyeti olmayan temsilleri salamak iin medya takibi
4. Kadn alar iin eitli iletiim aralarn kullanmak (geleneksel kanallar, alternatif medya,
bilgisayar a...vd.)
5. Medyada kadnlarn sorunlarnn daha derin ve geni yer almas iin kadn rgtleri ve
medya arasndaki ilikiyi gelitirmek
6. Vatandalar arasnda medyaya eletirel bak ve analizi gelitirmek.

1995 ylnda Pekinde yaplan Birlemi Milletler Drdnc Dnya Kadn Konferansnda 184 ye
lkenin katlmyla alnan karar ve yaplan nerilerden sonra, 2000 ylnda Pekin+5 konferansnda
Kadn ve Medya konusunda neler gerekletirildii ve herhangi bir ilerleme olup olmad
konusunda tartmalar yaplmtr. Burada herbir lkeden verilen rneklerden bazlar aada belli
balklar altnda sralanmtr:

Medya siyasas
Toplumsal cinsiyet konusunda hem devletin hem de medya rgtlerinin yapacaklar ok ey vardr.
Tketicinin egemenliine dayal anlayn demokratik zlemlere hitap etmeyecei aktr. Bilgiye
eriim ve iletiim kurmann insan hakk olarak kamu siyasalar ile gvence altna alnp takip
edilmesi gereklidir. Bu, hkmetin yasal dzenlemelerle medya ieriine kurallar getirmesi,
istihdam konusunda nlemler almas, medya rgtlerinin z denetimleri iin ilkeler gelitirmesi ve
hem hkmetin, hem de meslek rgtlerinin ve hkmet d kurulularn eitim programlarna
eitli biimlerde destek vermesi eklinde hayata geirilebilir.

rnein, Gney Korede 1995 ylnda karlan kadnlarn geliimi konusundaki yasa toplumsal
cinsiyet eitliini tevik eder ve istihdamda ayrmcln giderilmesi iin bir yasal zemin oluturur.
Bunun iin, yasa 2005 ylna kadar yaynclk komitelerinde grev alan kadnlarn orannn %30a
karlmasn, medyadaki toplumsal cinsiyetten kaynaklanan basmakalp rollerin deerlendirilmesi
iin nesnel standartlarn yaratlmasn ve kadn sorunuyla ilgili kamu reklamlarnn retim ve
datmnn yaylmasn art koar.

38
in medyada kadnn temsili konusunda yasalar, siyasas ve ilkeleri olan lkelerdendir. inde
pornografiye kar karlan bir ka yasayla kadna ynelik ayrmclk, kt muamele ve zarar
yasaklayan bir siyasa getirilerek kadn haklarn ve karlarn ihlal eden malzemenin retimi,
ithali, ihrac, sat ve yaym yasaklanr ve buna uymayanlar cezaya tabi tutulur. Ayrca kalknma
programlarnda medyada kadnn temsili konusunda genel ilkeler sralanr. Bu ilkeler de eitli
bnyelerde yaplacak dzenlemelerin temelini oluturur.

Asyada bunlarn yansra gazetecilerin kendi kurduklar rgtlerle kendilerini denetlemeleri de
sz konusu iken, baz Latin Amerika lkelerinde kamu denetileri (ombudsmanlar) vatandalarn
medyadaki cinsiyetilie kar bavuracaklar nemli bir yerdir. rnein Arjantinde kamu
denetisi ocuk pornografisi, popler bir arkdaki cinsiyetilik ve cinsiyeti bir reklam dahil
olmak zere eitli konularda mdahalelerde bulundu. Arjantinde ayrca kadn politikaclarn
medyada belli bir oranda temsil edilmesi gerektiini savunan ve bunun iin dzenleme yaplmas
gerektiini savunan giriimler de vardr.

Pakistanda TV ebekeleri Birlemi Milletler ibirlii ile medya profesyonellerine ynelik
toplumsal cinsiyet duyarln gelitirici eitim programlar dzenlemektedirler. lk kez devlet
TVsi PTVde kadnlar iin her gn bir program yaynlanmaktadr. Bu program kadn sorunlar,
kadnlarn karlat engeller, kadnlarn kazanmlar gibi konular iler.



Kanadada Yayn Standartlar Konseyi (CBSC) bir televizyon program hakknda esasen
cinsiyeti bir eilimi olduu kararn verdi. Ancak Kanadada toplumsal cinsiyet ve medya siyasas
arasndaki iliki daha ok, hkmet, medya endstrisi ve hkmet d rgtler arasnda oluan bir
ortakla bal olarak kendi kendini dzenlemeden (z dzenleme) oluur.

ngilterede 1990 ve 1996da karlan Yaynclk yasalar erevesinde hkmetten bamsz
olarak kurulan pek ok dzenleyici mekanizma vardr. Yaynclk Standartlar Komisyonu tm
radyo ve televizyonu iine alan tek kurumdur. Bu komisyonun rehber ilkelerinde kadn ve erkee
atfedilen basmakalp rollerden de sz edilir. ngilterede basn iin anahtar kurum olan Basn
39
ikayetleri Komisyonu ise, gazete ve dergilerin editrleri tarafndan tasarlanan ve endstri
tarafndan da kabul edilen ilkelere yazl basnn uymasn gvence altna alr.

Kadnn medyada temsili
Daha nceki blmde ele aldmz gibi, medyada kadn ounlukla ev ile balantl olarak
gsteriliyor, kadnn kimlii ei ve ocuklar ile kuruluyor. Kadn liderler, ekonomistler,
siyasetiler medyada ok az yer buluyor ve o zaman da daha ok kiisel yaamlar, grnleri ve
aileleri ile ne kyorlar. Kurmaca programlarda kadn daha ok kurban olarak temsil ediliyor.
Haberlerde kadn pek yok. te yandan kadn medyada ounlukla film yldz ya da gzellik
kraliesi olarak grlyor. Ticari kanalllarn gelimesiyle kadnlarn olumsuz temsili, zellikle de
cinsel nesne olarak daha da artm durumda. Medyada kadnn ikincil temsili, her lkede deiiklik
gsterse de, dnya leinde yaanyor. Ancak, ayn zamanda buna kar yine dnya leinde
giriimlerde bulunulup, mcadeleler veriliyor.

rnein, Hrvatistanda duvarlardaki reklam panolarnn cinsiyeti ierikleri, bu reklamlarn
zerine Durun ya da cinsiyetilik bu, bu kadn aalyor eklinde yazlar yaptrlarak
sokaklarda protesto edildi.

Zambiada bir kadn rgt bir deterjan reklamna kar reklam kaldrma ynnde baarl bir
sonu ald. Bu reklamda fkeli bir koca gmlei iyi ykanmad iin gen karsna baryor, onu
yeniden amar ykamay renmesi iin tekrar annesine gndereceini sylyordu.

Avustralyann Sidney kentinde bir dergide kadnlar aalayan bir resim yaynland. Bunun
zerine yine medya kullanarak bir protesto gerekletirildi. Farkl yalardan ve etnik kkenlerden
70 kiiyle grme yaplarak onlara bu resim hakknda ne dndkleri soruldu ve bu grmeler
bir video kaseti haline getirildi.

Kenyada ise medyada kadnlarn lehine bir etki oluturmak iin ok farkl bir ey yapld: Kadn
rgtleri radyoyu kullanarak bir ark sz yarmas atlar. Erkeklere ve kadnlara ak olan bu
yarmann konusu kadnn gndelik hayata olumlu katklar zerineydi. Yarma ok iyi
duyuruldu ve konuyla ilgili etkinlikler dzenlendi. Daha sonra seilen ark radyodan yaynland.
40
Bylece popler arklardaki kadnlara ilikin olumsuz basmakalp ifadeler (kalp kran, aldatan
gibi) olumlu ifadelerle (arkadalar, anneler gibi) dengelendi.

Yeni iletiim teknolojilerinin kullanm
Yukarda ele aldmz, iletiim teknolojilerinin kadnlar tarafndan ve kadnlar iin eriiminin ve
kullanmnn arttrlmasn ngren (bu konuda Birlemi Milletler Kadnlar iin Kalknma Fonu
(United Nations Development Fund for Women) (UNIFEM), Yeni Teknolojiler iin Birlemi
Milletler niversitesi (United Nations University for New Technologies) (UNU/INTECH) ile
Uluslararas Telekomnikasyon Birlii (International Telecommunications Union) (ITU) arasnda
ibirliinin gelitirilmesine yol aan) Pekindeki Drdnd Dnya Kadn Konferansnn kendisi
de bu kadn rgtlerinin bu teknolojileri kullanmalar sayesinde baarl oldu. Dnyann drt bir
yanndan sivil toplum rgtleri hem konferans ncesinde hem de konferans sonrasnda lke
raporlarn ve eylem planlarn tartt, tartmalar nternet ortamnda paylald. Hintli bir kadnn
da dedii gibi, bylelikle ne olduu, kimin ne yapt ve yaklamlar hakknda gazetelerin
kapsamad konularda kadnlar gnlk mesajlar ald. rnein, Japonyada da bir grup kadn
tarafndan kurulan internet a (Womens On-line Media) Pekin Konferans iin hem resmi
belgelerde yer almayan toplumsal cinsiyet verilerini dolama soktu, hem de konferansta olup
bitenler hakknda ana sayfasndan bilgi aktard. Tabii ki her lke Japonyadaki gibi kaynaklara
sahip deil. nternete eriimin dnya lkeleri arasnda eitsiz olduu (kullananlarn ou
Amerikada, en az ise Afrika ve Asya lkelerinde) biliniyor. Ama bununla mcadele konusunda
uluslararas apta hareketlenmeler de var. rnein, UNESCO fonlarndan desteklenen ve
Uluslararas Kalknma Dernei (Society for International Development), Nette Kadn (Women on
the Net) (WoN) projesine gz atacak olursak, bu projenin kuzeyli ve gneyli kadnlar arasnda
varolan enformasyon eitsizliini gidermeye ynelik olduunu, yerel ve kresel balamda nternet
zerinde toplumsal cinsiyet politikalarna ilikin politik gndem gelitirdiini, kadn rgtleri
arasnda enformasyon iletimini ve iletiimi saladn grebiliriz.

Her lkede toplumsal snflar arasnda ve kadn ve erkek arasnda da internet eriiminin eitsiz
dald da biliniyor. Kadnlar hala interneti erkeklerden daha az kullanmakla birlikte, son yllarda
bu konuda olumlu gelimeler de oluyor: nternet kullanan kadnlarn ve kadn rgtlerinin says
artyor. rnein 1997 ylnda kullanclarn %18inin kadn olduu Meksikada bu oran 1999
41
ylnda %33e ykselmi durumda. ounlukla kadn rgtlerinin etkin almalar sayesinde
internet kadnn grnrln arttryor ve medya tarafndan kadnlarn daha ok farkedilmesini
salyor. Ayn zamanda kadnlarn, bilgiye eriip dei toku yapabildii, kendi bilgi ve an
retip yayd, eylem stratejileri gelitirip koordine ettii nemli bir alan haline geliyor.

rnein Endonezyada kadn rgtleri gsteriler organize ederken, imza kampanyalarnda, eitli
konular tartrken internettteki haberleme listelerini kullanyor. Kadn eylemcilerin bar ve
demokrasi iin bir web sayfalar var.

Kanadada halk ktphanelerinin ve okullarn internete balanmas konusunda hkmetin etkin
giriimlerinin kadnlar zerinde de olumlu etkileri oldu. nternet eriimi olan kadn gruplar ok
etkin bir biimde almalarna devam ediyorlar. rnein, 24 saatten daha az sre iinde bir
haberleme listesi hazrlanarak faks kampanyas koordine eden bir grup ebelere ilikin yaplacak
bir yasal dzenlemeyi nlemeyi baard.

Fransada Les Penelopes adnda bir grup interneti kullanarak etkileimli farkl bir TV program
retti. nternet onlarn siyasal ve ekonomik iktidar aarak radikal bir yayn yapmalarna olanak
salad.



Hrvatistanda kadnlar 1999 seimlerini izlemek ve etkilemek iin web sayfas yarattlar. Bunda
ama bilgili bir semene dntrmek iin mmkn olan en ok sayda kadna erimekti.
Elektronik haberleme yoluyla Adalet Bakannn istifasn isteyen bir imza kampanyas balatld.
Ayrca bir boanma davas srasnda meydana gelen cinayetin ardndan Hrvatistan Kadna Ynelik
iddet iin Ulusal Gn ilan edilmesi iin bir kampanya balad ve katlm olduka fazlayd. En
ok katlmn Bosnadan olduu kampanyada, kalemden, kada, elektronik haberlemeye,
fotokopi cihazna ve faksa kadar, tm iletiim aralar kullanld.

Arjantinde Eit Haklar in Kadn Grubu siyasetteki kadnlar hakknda bir veri bankasnn da yer
ald bir web sayfas hazrlad ve bylece Arjantindeki kadn siyasetilerin grnr olmasna
42
katkda bulundu. Yine Arjantinde Buenos Airesdeki bir kadn a aylk bir internet blteni
hazrlayarak lkedeki 2000 kadna datyor. Bu bltende kadn hareketindeki eylemler
duyuruluyor ve dayanma kampanyalarna katlma davetleri yaplyor.

nternet araclyla bilgi retimi ve yaylmasna bir rnek de Meksikadan. spanyolca yaynlanan
haftalk haber blteninde haberler, kadn haklar ve mcadeleleri konusunda bilgi, analiz ve
eylemler yer alyor ve istenildiinde bunlar herkesin elektronik postasna cretsiz olarak
gnderiliyor.

Medya ile iletiim: Medya takibi, dllendirme ve medya alanlarnn eitimi
Medya takibi diye adlandrlabilecek yntem ile dzenli olarak izlenen medyada cinsiyeti ieriin
kayd tutularak medya gruplar gzetlenir, eletiriler temellendirilir ve medyadan cinsiyeti
ieriinin hesab sorulabilir. Srekli takip ve sonular paylama herkesi daha haberdar klp nihai
olarak da deiime katkda bulunabilir. Farknda klmann ve duyarllk kazandrmann bir dier
yolu da eitim almalardr.

rnein inde Pekinde 1996 ylnn Mart aynda kadn gazeteciler kadnn medyadaki temsilini
takip etmek ve medyaya katlmn arttrmak iin bir a kurdu. Medyann kadn daha olumlu bir
biimde temsil etmesi iin ve kadna ynelik bilinli ya da bilinsiz ayrmcl yok etmek iin
basn bildirileri yaynladlar. Bu gazeteciler, ayn zamanda haberlerde kadnn nasl temsil
edildiine ilikin ve alternatif medyaya ilikin aratrmalar yrtmekteler. 1997 ylnda bir telefon
hatt kurarak medya takibine halkn katlmn tevik ettiler. Ayrca a yeleri aznlk kadn
gazeteciler, kadn dergilerinde alan editr ve yazarlar gibi eitli gruplara farknda klma,
bilgilendirme ve duyarllk kazandrma eitimi verdiler.

1995 ylnda MediaWatch Kanada rgt kresel dzlemde medyann takip edildii byk bir
proje ile medyada kadnn temsili ve konumu konularn ele ald. 71 lkede yzlerce gnll, TV,
radyo ve gazetelerde 15 bin habere bakt.

Kadn gruplarnn Arjantinde medyay takip etmeleri yine gazetecilerin, editrlerin ve medya
sahiplerinin varolan dengesizlikten haberdar olmalarna, bunu farketmelerine yardmc oldu.
43
Medya takibinin sonucunda genelde medya kurulular eletiriye urasalar da cinsiyeti olmayan
yaynlar iin dllendiriliyorlar da. Arjantinde Buenos Aires ili ynetimi 1999 ylnda cinsiyeti
olmayan reklama dl uygulamasn balatt (Bu dln ad -Lola Mora- ise geen yzyln
sonunda bu ilde yaam nl bir kadn heykeltran adyd).

Zambiada Aratrma ve Gelitirme Dernei ile Medya Kadnlar Dernei bir araya gelerek medya
aanlarn toplumsal cinsiyet konularnda bilgilendirmek iin eitim programlar yaptlar.

Finlandiya, sve, Norve, Hollanda ve Almanyadaki yaynclk irketleri toplumsal cinsiyeti daha
adil ve eitli biimlerde temsil etmeleri iin program yapmclarnn ve medya yneticilerinin
duyarllklarn gelitirmek zere bir eitim malzeme paketi gelitirdiler. Bu pakette hem toplumsal
cinsiyetin medyadaki temsiline dair yaygn rnekler vard, hem de program retimine alternatif
yaklamlar gsteriliyordu.







Alternatif medya
Kadn rgtleri, varolan medyay eletirerek dntrmeye almann yansra, mali kaynak
gerektirdii iin gereklemesi ok zor olan bir ie girierek kendi medyasn kurmaya da
abalamaktadr.

rnein Hindistanda Kali for Woman rgt Asyann en nde gelen yaynevlerinden birine
sahiptir. 1984de Asyada Kadn ve Medya kitabyla balang yapan yaynevinin kitaplar eitli
dillere evrilerek uluslararas lekte satlyor. Yine Hindistandaki bir dier kadn rgt, Jagori,
kadn hareketine mesajlar tamak iin farkl aralar kullanarak brorler, posterler ve kasetler
retiyor.

44
FIRE (Feminist Uluslararas Radyo Denemesi) Kosta Rikada internet zerinden spanyolca ve
ngilizce yayn yapan ilk feminist radyo istasyonudur. FIREda kadnn insan haklar, evre,
rklk, cinsellik, eitim, sanat ve kltr gibi eitli temalar toplumsal cinsiyet bak asndan ele
alnr. Ayn zamanda kadnlara ilikin etkinlikler, konferanslarla ilgili zel yaynlar yaplr. Radyo
istasyonu 100den fazla lkede dinlenebilmektedir
xv
.

ilide Fempress adl rgt medya ve internet iin feminist makaleler ve radyo programlar
hazrlar.

Suriye Kadn Birlii Arap Kadnnn Dergisinin yansra Sinema Klubnn almalarn
destekliyor.

Filistinde Filistinli Kadnlar Birlii dier rgtlerle etkileim iinde Filistin toplumundaki
kadnn basmakalp rollerle temsil edilmesini ortadan kaldrmay amalayan televizyon ve radyo
programlar yapyor.
45
YA TRKYEDE?
MEDYADA CNSYETLE KARI NELER YAPILIYOR VE NELER
YAPILABLR?
Medya siyasas:
Kadnn Stats ve Sorunlar Genel Mdrl, yukarda ele alnan, 1995 ylnda Pekinde
gerekleen 4. Dnya Kadn Konferansnda kabul edilen kararlarn uygulanmas ve izlenmesine
ilikin bir ulusal eylem plan hazrlad. Medyann balca kritik alanlardan biri olarak grld
bu planda yaplacak eylemler yle sraland:

Hedef: Kitle iletiim aralar ve yeni iletiim teknolojileri iinde kadnlarn karar alma srecine katlmnn
ve ulaabilirliinin arttrlmas
Hkmet tarafndan;
1. letiim alar kurularak yeni teknolojilerin eitli kurum, kurulu ve rgtler arasnda bilgi alverii
oluturacak biimde kullanlmasnn salanmas,
2. Yasal erevede basn zgrlnn tam olarak gvence altna alnmas, bu yolla ifade zgrlnn
salanmas ve medyann toplumsal kalknma srecine uyumlu katksnn zendirilmesi,
3. Medya Yasasnn (tm ilgili birimlerinin grleri alnarak) kartlmas; zellikle zel radyo ve
televizyon kanallar iin denetim mekanizmasna ilerlik kazandrlmas,
4. Radyo Televizyon st Kurulunun (RTK) yeniden yaplandrlmas, kadnlarn RTKn btn
danma, ynetim, dzenleme ve izleme nitelerine tam ve etkili katlmnn salanmas,
Hkmetler ve sivil toplum rgtleri tarafndan;
1. Seimlere katlan kadn adaylarn tantm kampanyalarn desteklemeleri iin medya kurulularna zel
vergi indirimi vb. zendirici dzenlemelerin yaplmas,
2. Yeni teknolojiler dahil iletiim sistemlerinin kadnlarn demokratik srelere katlmlarn glendiren
bir ara olarak kullanlmasnn tevik edilmesi,
3. Kitle iletiim aralar iin (deneysel abalar da dahil) fon ve bilgi salayabilecek, kadnlara ynelik
eitim, retim programlarnn gelitirilmesi,
4. Bata eitim, retim, ynetim, dzenleme, izleme, danma, programlama ve aratrma olmak zere
medyann tm alanlarnda kadnlarn tam ve eit katlmlarnn yaygnlatrlmas,
5. Kadnlara ynelik ve kadnlar tarafndan hazrlanan programlarn ieriklerinin zenginletirilmesi ve
saylarnn arttrlmasnn zendirilmesi,
6. Kadnn insan haklar konusunda toplumun bilgilendirilmesi amacyla, eitim programlarnn yaplmas
ve yaygnlatrlmas,
46
7. Medyada kadn ve kadn konularna ilikin eitli aratrmalarn desteklenmesi, aratrmalara ilikin
bulgularn eitli kamu ve zel medya ortamlarnda yaymlanmasnn salanmas,
Medya sistemleri tarafndan;
Medya ve uluslararas iletiim sistemlerinin, kadnlara ilikin dengeli ve olumlu imajlar yaymasn
salayacak ve kadnlarn retim ve karar alma srelerine katlmlarn arttracak, ifade zgrlyle
uyumlu, dzenleyici mekanizmalar gelitirilmesi,
Sivil toplum rgtleri ve medya alanndaki ilgili meslek kurulular tarafndan;
1. Bilgi teknolojisi, iletiim sistemleri ve medyadan yeterince yararlanabilmeleri iin kadnlarn
bilgilendirilmesi ve bu dorultuda eitim programlar dzenlenmesi,
2. Medyadaki kadn programlarnn nitel ve nicel adan deerlendirilmesi dorultusunda farkl kadn
gruplarnn katlm ile bir Medya zleme Komitesinin oluturulmas ve bu Komitenin etkinliklerini bir
bask grubu olarak srdrmesi,
3. Genel ve yerel seimlerde kadn adaylara ilikin tantm programlarna katk salanmas, seim
kampanyalarnn desteklenmesi ve bu alandaki isteklerin gnll olarak karlanmas,
4. Kadna kar her trl ayrmcln engellenmesi; kz ocuklar ve kadn kk drmeye ynelik
yaynlar nlemek amacyla, mevcut medya politikalarnn gzden geirilerek gncelletirilmesi veya
yeni politikalar retilmesi ve yaama geirilmesi; kadn ve medya konusunda zerinde durulmas
gereken ve eylem yaplmasn gerektirecek tm alanlarn belirlenmesi ve bu alanlarda yaplacak
aratrmalarn desteklenmesi,
5. Tketici olarak kadn potansiyelinin ynlendirilmesi yoluyla, reklamlarda kadn ve ocuk smrs
yapan firmalarn rnlerinin boykot edilmesinin salanmas amacyla sivil toplum rgtlerinin
kamuoyu oluturmas,
6. Bir kadn gndemi oluturarak, bu gndemin tm ilgili kurum ve kurulularca izlenmesinin salanmas,
Hedef: Medyada ada kadn imgelerinin yaygnlatrlmas ve kadna ynelik ibirliklerinin
oluturulmas
Hkmet tarafndan;
1. ada kadn imgelerinin yaygnlatrlmas amacyla meslek standartlarnn gelitirilmesi, ynetim
biiminin ve kurallarn oluturulmas ve medyann bu dorultuda i dzenleme mekanizmalar
gelitirmesinin zendirilmesi,
2. Kadnlarn ve kz ocuklarnn geleneksel olmayan ada rollerle yanstlmasn hedefleyen,
bilgilendirme, eitim ve iletiim sistemlerinin oluturulmas,
3. eitli medya kurulularnn (kamu ve zel) ynetici ve sahiplerinin almalarn kadn bak asyla
yrtmeleri ve bunu medyada yanstmalar iin egdm almalarnn yaplmas,
4. Medyada zellikle reklam programlarnda kadnn cinsel obje ve tketici olarak yanstlmasnn
47
engellenmesi: bunun yerine kadnn yaratc, katlmc, paylamc, karar alc ve benzeri ynlerinin ne
karlmas,
5. Medyada kadna ve ocuklara ynelik her trl iddet, aalama ve smrnn nlenmesi amacyla
yasal dzenlemelerin gzden geirilmesi ve gerektiinde yeni dzenlemelere gidilmesi,
6. alan kadn imgelerinin glendirilmesi ve yaygnlatrlmas iin eitli mesleklerdeki kadnlarn
olumlu anlatlarna medyada daha fazla yer verilmesi ve bu konuda sivil toplum rgtleri ile ibirliine
gidilmesi
7. Medyada yer alan eitli kampanyalarda (programlarda) paylamc aile yapsnn ne karlarak aile
ii kadn erkek eitliini vurgulayan programlarn yaygnlatrlmas, kadnn toplumsal yaama
katlmc rolnn ne karlmasnn zendirilmesi,
Sivil toplum rgtleri ve medya alanndaki ilgili meslek kurulular tarafndan;
retim ve pazarlama srelerinde kadna ve kadn imgesine ilikin bir meslek etii oluturulmas ve
yaptrm belirlenmesi.
(T.C. Babakanlk Kadnn Stats ve Sorunlar Genel Mdrl (1998) Ulusal Eylem Plan,
Ankara)
48

Trkiyede magazin basnnn ve ticari televizyon istasyonlarnn zaman zaman sorumsuzca,
kiilik haklarn zedeleyecek yaynlar yaptklar biliniyor. Bu yaynlar denetleyecek yasal
dzenlemeler olmakla birlikte, bunlarn cinsiyeti medya ieriine kar kadnn ihlal edilen insan
haklarn ne karmak yerine daha ok milli kltre ve geleneklere aykr olduu, ahlaki olmad
gerekeleriyle sorunu bir devletin/ milletin btnl ve ahlak sorunu gibi gren anlaylardan
ibaret olduu bir gerektir. Bu konuda kadn rgtlerinin medya siyasasnda deiiklikler
yaplmasn gndeme getirmesi gerekiyor. te yandan, medyada cinsiyetilie kar bireysel
olarak yaplacak eyler, bavurulacak mekanizmalar da vardr: rnein basnn zdenetimini
gerekletiren Basn Konseyine bavurulabilir, meslek rgtlerine ikayetler yaplabilir, kadn
gazetecilere yazlarak destek istenebilir (bu konudaki adres listesini bu blmn sonundaki
Bavuru Defterinde bulabilirsiniz). Radyo televizyon alann dzenleyen Radyo Televizyon st
Kurulunun Alo 178 hatt aranarak televizyon programlarnda kadn klten, kadnlara kar
ayrmclk yapan programlar ikayet edilebilir. Medyadan madur olduunuzu dnyorsanz
yarg yoluna da gidebilirsiniz. Kadn Yurttan El Kitab bu konuda yol gstericidir:

Gerek d, sansasyonel ve kiiyi kk drecek nitelikteki haber/yaz ya da TV. programlarna kar ne
yaplabilir?
Yksek tirajl gazetelere ya da bugnlerde hemen her zel tv. kanalnda yer alan reality showlarda, ou
zaman kahraman kadn olan, ilgin(!) haber ya da olaylara rastlanyor. Genellikle tylerimizi diken diken
eden bir olay, renkli ve byk fotorafla ya da kanl grntlerle adeta uykularmz karyor. Ayla bir
olup, kocasn ldren kadn, kocas tarafndan ldrlen kadn, yaralanan bir bakas. Trafik kazas
haberlerinde bile, kazazede kadnn fotoraf ya da grntlerine, trafik kazasna urayan aratan ya da dier
kazazedelerden daha byk yer verildii dikkat ekiyor. Ksacas, basn yayn organlarnda, her vesile ile
kadnlarn smrldn, olaylarn kadnn ve kadn cinselliinin ne karlarak yanstld grlyor.
Hatta zaman zaman, mahalle ya da i yerinde gereklemi, ayrntlarn gayet iyi bildiimiz bir olay, gazete
ya da TVlerde yer ald haliyle tanyamaz, baka bir olay gibi okuyup, dinlediimiz oluyor. Komu veya
tandk birinin bandan gemi bir olay, arptlarak, sansasyonel bir ekilde kaleme alnp,
grntlenebiliyor. rnein iddetli geimsizlik nedeniyle grlmekte olan bir boanma davas; tmyle
gerek d yorumlarla, ilgilisinin kiilik haklarn ihlal edecek, onu kamuoyunda kk drecek ekilde
yaymlanabiliyor. Bir ksm basn organlarnn sorumsuzca yaptklar bu yaynlara kar, kiilik haklar
ihlal edilen, saldrya urayan kiinin elbette baz yasal haklar var. ou kez sanldnn aksine, basn
zgrl gazetelerin, televizyonlarn her trl konuyu serbeste yazabilmeleri, syleyebilmeleri anlamna
49
gelmiyor. Gerekten de Anayasa ile korunan basn zgrlnn amac; doru, gerek haber dolamn
salamak, halkn gerekleri renme, haber alma hakkn gvenceye altna almaktr. yle olunca da gerek
d, sansasyonel ve kiiyi kk drecek nitelikteki haber/yaz ya da TV Programnn basn
zgrlnn arkasna snlarak savunulamayaca ak. Bu tr haber-yaz yaynlayan yayn organlar,
yasalar nnde sorumludurlar.
Nasl m?
Gerek d, sansasyonel haber, yaz ya da programa konu olan, dier bir deyile kiilik haklar ihlal edilen
kii; Medeni Kanunun 24, 24a ve Borlar Kanununun 49. Maddelerine gre, saldrnn nlenmesini,
haber, yaz ya da TV yaynnn durdurulmasn, urad zararn tazminini, bunlarla birlikte haber ya da
yaznn gerek d olduunun, yayn organlarnda yaynlanmas ya da ilan edilmesini isteyebilir (buna
cevap ve dzeltme hakk deniyor). Yayn organnn saldrs ayn zamanda su tekil ediyorsa, rnein;
haber-yaz ya da TV. programnda kiiye ynelik iftiralar yer alm ya da kiiyi toplumun hakaretine maruz
brakacak arlkta iddialara yer verilmi ise, tazminat davas ile birlikte saldrya urayan kii, Trk Ceza
Kanununun 480. ve 482. Maddelerinin ihlal edildii gerekesiyle bulunduu yerdeki Cumhuriyet
Savclna su duyurusunda bulunabilir. Bu durumda haberi yaynlayanlar, eylemlerinin haksz olduu
anlald takdirde hapis ve para cezasna arptrlr. Tm bunlarla birlikte, kii yayndan itibaren 2 ay
ierisinde haber ya da yaz ile ilgili gr ve dncelerini, yayndan sorumlu yaz ileri mdrne
gndererek yaynlanmasn isteyebilir. Cevap yazsnn yaynlanmamas halinde, mahkemeye bavurarak
cevap ve dzeltme yazsnn yaynlanmasna ilikin karar verilmesinin talep edebilir. Bu yayn TV
araclyla yaplmsa, ilgilisi 10 gn ierisinde Ankara Sulh Ceza Mahkemesine bavurarak saldr tekil
eden geree aykr yaynn yapld programda aklamasnn (cevabnn) yaynlanmasn talep edebilir.
Sorumlu yaz ileri mdr ve ilgili TV Kuruluu mahkeme kararna ramen cevap ve dzeltmeyi
yaynlamazlarsa cezaya arptrlrlar. Bu ceza TV.kuruluunun yaynnn durdurulmas bile olabilir.
(Kadn Yurttan El Kitabndan 1999:88-89).

Kadnn medyada temsili:
Trkiyede kadnn medyada temsili konusunda medyay eletiren bilimsel aratrmalarn ve kadn
ve medya ilikisine odaklanan yazlarn says gn getike artmaktadr
xvi
. niversitelerde Kadn
almalar blmleri, aratrma merkezleri ya da enstitlerinin kurulmas, Kadnn Stats ve
Sorunlar Genel Mdrl gibi kurumlarn varl bu konuda yaplan almalara byk ivme
kazandrmaktadr.
Medya ieriine kar kadn rgtlerinin tepkileri, eletirileri ve protestolar ise, snrl dzeyde
olsa da, zaman zaman yank uyandrmaktadr. rnein, Nokta dergisinin 24 Ocak 1988 tarihindeki
50
kapanda Hassas Nokta ncirlik yazsnda kadn bedeninin kullanlmasna kar Ankarada
feminist gruplar bir kampanya balatt. Sosyalist Feminist Kakts dergisi de kampanyay
okuyucularna duyurdu.

Medya ile iletiim: Medya takibi ve dllendirme
Sadece Trkiyede deil, dnyann hemen her lkesinde, kadnlarn medyada olumsuz temsili,
aalanmas ve ikincilletirilmesi, bir sorun alan olarak grlyor. eitli kadn gruplar,
niversite merkezleri, kadn gazeteciler, bu konuda almalar yapyorlar. Yaplan almalarn
nemli bir blm, kadnlara kar dmanca ve aalayc yaynlarn deifre edilmesine ilikin.
Ama, kimi zaman mizah, kimi zaman doal bir durum olarak masum gsterilmeye allan
cinsiyet ayrmcln ortaya karmak, protesto etmek ve bu konuda kadnlarn (ve tabii ki
erkeklerin de) bilincini artrmak.

Bu almalara nemli rneklerden biri, dnya apnda yrtlen Global Medya Takibi Projesi. Bu
projenin Trkiye blm 1995 ve 2000 yllarnda iki ayr grup tarafndan yrtld: Kadnn nsan
Haklar Bilgi Belge Merkezi koordinatrlndeki Ankara zleme Grubu ile Ayseli Usluata
koordinatrlnde Yeditepe niversitesi letiim Fakltesinde oluturulan stanbul zleme
grubu. Yl iinde belirlenmi bir gnde medya takibi yapan alma gruplar medyada yer alan
haberleri cinsiyetilik asndan deerlendirdi. almann sonucunda gerek haber seimi, gerekse
sunumu asndan medyann cinsiyeti olduu rapor edildi. Medyay izlemek ok nemli, ancak
amaca ulamak iin bu almalar rgtl bir kadn gc tarafndan sahiplenilerek kampanyalarla
kamuoyuna duyurulmal.

Bu konuda hepimizin tek tek yapaca eyler de var. rnein, saylar gittike artan kadn
gazetecilere ve ke yazarlarna her birimiz mektup yazabilir, onlar kadn sorunlarndan haberdar
edip, kendilerinden destek isteyebiliriz. (Bu blmn sonundaki Bavuru Defterinde kadn medya
alanlarnn adres listesini bulabilirisiniz:

51
Medyay takip etme, cinsiyeti yaynlarndan dolay knama ve eletirmenin yansra cinsiyeti
olmayan yaynlar nedeniyle vme ve dllendirme de iyi bir stratejidir. Kadnn Stats ve
Sorunlar Genel Mdrl de, medyann tevik edilmesi amacyla, 1999 ylnn Aralk aynda
dzenlenen trenle kadn sorunlarna yer veren, cinsiyet ayrmclna duyarl televizyon
programlarna dl verdi ( dl alanlar: Baba Evi dizisi, Drt Mevsim Kadn program, Bir
Yudum nsan belgeseli, NTV kanal, ehnaz Tango dizisindeki rolyle Perran Kutman ve sava
muhabiri erif Turgut ). Hala ATV kanalnda yaynlanan kinci Bahar dizisi de yine vgy hak
eden dizilerden biri gibi gzkyor. nk, bu dizide iki yetikin ocuu ile yaam sava veren,
ite kendini ezdirmeyen ve sigorta hakk iin mcadele eden, evlilii maddi skntlardan kurtulma
arac olarak grmeyen gl bir kadn portresi iziliyor. Ayrca, dizide bu kadnn kznda
somutlaan evlilik d hamilelik ou eski Trk filminde olduu gibi lmle, intiharla, kz
ocuun evlatlktan reddedilmesiyle ya da ona iddet uygulanmasyla karlanmyor.

Alternatif medya
Eser Kkerin de belirttii gibi
xvii
, Trkiyede kadnlarn alternatif medyada tek arac basn oldu.
Zaman zaman ana akm radyo ve televizyonlarnda ya da alternatif radyolarda kadn bak asyla
yaplan programlara rastlanmaktadr. rnein 1993-1994 yllarnda bir grup kadn Arkada
Radyodan yayn saati kiralayarak programlar yaptlar. Yine, Seda Gler adl kadn gazetecinin
Sabahn Melodi ekini klasik kadn eki anlayndan uzaklatrarak, gzellik, moda yerine iddet,
tre cinayetleri, KADERin tantm gibi konular ilemesi de bu balamda dnlebilir.

Ama bunlar sreklilik salayamamakta ya da yayn yaplan radyo ve televizyon kanalnn geneline
yaylamamaktadr.

1983 ylnda Yazko adndaki yayn kooperatifi feminist kitaplarn Trkeye evrilmesi yannda
Somut adnda bir dergi kard. Bu dergide toplumsal konular kadn bak asyla ele alan
kadnlarn yazlarna bir sayfa ayrld
xviii
. 1980lerde byk yayn gruplarna, sermayeye ya da
reklama bal kalmadan yazl basn, daha ok da dergileri kullanan feminist hareket Feminist,
Sosyalist Feminist Kakts, Mavi orap, Eksik Etek, Roza, Jujin ve Pazartesi gibi dergiler
yaynlayarak feminist, sosyalist ve Krt kadnlarnn szlerini kamusal alana tad.

Bu dergilerde kadnlarn gndelik hayatyla ilgili meseleler, alma yaamnda karlalan
52
sorunlar, medyada ve popler kltrde kadnn temsili gibi pek ok konunun arasndan evii iddet
ve kadnlarn politik rgtlenmesi ne kt. zellikle 1980lerde bu dergiler kampanyalarn
hazrlanp duyurulmasnn, stratejilerinin tartlmasnn arac oldular. rnein, 1987 ylnda
yaplan Kadnlar Dayaa Kar kampanyasnda Feminist dergisi ok etkin oldu
xix
. Bunlarn
yannda, kadn gruplarnn kardklar fotokopi dergiler daha ok alternatif medya olarak
adlandrlmay hak ederler. Zira bu dergilerde sadece ierik deil, yazan/okuyan ayrm
silikletirilmeye allarak tm bir retim sreci alternatif bir biimde yaplanmaya allr:
rnein Perembe Grubunun Yeter isimli dergisinin okuyucularnn nemli bir blm ayn
zamanda yazard.

Trkiyede daha ok dergiler araclyla gerekleen, kadnlarn kendi medyasnn yan sra
kadnlar iin alan kurulular da vardr. rnein, kar amac gtmeden kadn sorunlar ile ilgili
etkinlikler dzenleyen, eitim almalar yapan kadn kurulularndan Uan Sprge her yl bahar
aylarnda dzenledikleri Kadn Filmleri Festivali ile ilgili olarak ana akm medyada yer alarak
kendini duyurmaktadr. Ancak bu tarz sivil toplum rgtleri ya da vakflar sayca ok deildir ve
mali sorunlar yaamaktadr.

Yeni iletiim teknolojileri araclyla ana akm medyann kadnlara ilikin yaynlarnn
eletirilmesi ve kadnlarn kendi yaynlarn yapmalar konusunda Trkiyede ok fazla bir etkinlik
yoktur. Bu teknolojiler daha ok tketime ayrlmakta ve kadnlar iin olduu sylenen sitelerde
kadnlar daha ok tketici olarak konumlandrlmaktadr. rnein www.kadinlar.com sitesinde ev
dekorasyonu, moda, gzellik, ocuk bakm ve mutfak bilgileri yer alr. Benzer bilgilerin
bulunduu www.nakhita.com sitesinde ise bunlarn yansra zellikle haberler blmnde kadn
politikaclar, kadna uygulanan iddet ve evre sorunlar konularn da grmek mmkndr.
www.ozgurkadin.com sitesinde sahibi kadn olan irketlerin listesine erime olana yannda cinsel
zgrlk zerine yazlar yer alr. Feminist kimlikleriyle bu sitelerden daha farkllaan iki siteden
biri olan www.geocities.com/CapitolHill/9678 sitesinde Eksik Etek dergisinin eitli saylarnda
yer alan baz yazlar okuma olana vardr. Dieri ise, www.geocities.com//Wellesley/4358,
Merhaba, ben gerek feminist yazsyla okuyucular karlar ve kadn sorunlar zerine yazlar
ierir. te yandan, genel olarak medyay izlemek ve eletirmek amacyla etkinlik gsteren baz
internet sitelerinde ana akm medyann cinsiyeti bak asn eletiren yazlara rastlanmaktadr.
53
rnein, medyakronik (http:://www.medyakronik.com) sitesinde ana akm medyada kadn
bedeninin kullanlmas ve kk kzlarn da buna alet edilmesi eitli yazlarla defalarca eletirildi.

zet olarak u sylenebilir: Medyada cinsiyetilikle mcadele bu konuda varolan siyasalarn
deitirilmesi, yeni siyasalarn yrrle girmesi, ana akm medyada cinsiyet ayrmclnn takibi
ve bunun yksek sesle eletirisinin yaplmas, medya alanlarnn eitilmesi gibi alanlarn yan
sra kadn bak asnn ne olduunu gstermek ve aralarndaki iletiimi glendirmek iin
kadnlarn kendi medyalarn kurmalar ile ivme kazanacaktr. Tm bunlar ise, yerel, ulusal ve
uluslararas dzeylerde kamu organlarnn maddi desteini alan gl rgtlenmelerle mmkn
olabilir ve srekli klnabilir.


54
>-->-->-->

BAVURU DEFTER
Medya meslek kurulular listesi:
Basn Konseyi
Adres: Halaskargazi cad. 194/5
Osmanbey-stanbul
tel: (0 212) 2249513-15
fax: (0 212) 2249514
ada Gazeteciler Dernei
Adres: Selanik 2.cad 46/12 Kzlay-Ankara
tel: (0 312) 4880250
fax: (0312) 4190090
Ekonomi Muhabirleri Dernei
Adres: zmir cad. 57/17 Kzlay-Ankara
tel: (0312) 4190807-4178459
fax: (0312)4178459
Gazeteciler Cemiyeti
Adres: evre sokak 35 ankaya-Ankara
tel: (0312) 4271522-4272712
fax: (0312) 4682384
Foto Muhabirleri Dernei
Adres: Altnpark i Feza Grsey Bilim Merkezi yan
Aydnlkevler-Ankara
tel: (0312) 3167100
Radyo Televizyon Gazetecileri Dernei
Adres: imek sokak 30/6 A.Ayranc-Ankara
tel: (0312) 4263827-4680156
fax: (0312) 4680197


55
Parlamento Muhabirleri Dernei
Adres: TBMM Bakanlklar-Ankara
tel: (0312) 4207519-20
Trkiye Gazeteciler Sendikas
Adres: Basn Saray kat: 2 Caalolu-stanbul
tel: (0 212) 5140694-5140696
fax: (0 212) 5114817
Trkiye Spor Yazarlar Dernei
Adres: Levent cad. 51 1. Levent-stanbul
tel: (0 212) 2705960-2705959
fax: (0 212)2705962
Televizyon Kameramanlar Dernei
Adres: Yunus Emre Kltr Merkezi
Bakrky-stanbul
tel: (0 212) 2320000
fax: (0 212) 2258504
Kadn Gazeteciler Listesi

Hrriyet Gazetesi
Tel: 0 (212) 677 00 00
Fax: 0 (212) 677 03 27
Oya Armutu Muhabir-Ankara
Fulya Peken Kadn sayfas-Ankara
Aye Arman Ayenin Gzl
Pnar Ylmazer Magazin
Aye Szeri-Cemal Reklam Grup Bakan
Nurcan Akad Yaz leri Mdr
Neyyire zkan Dizi-Aratrma
Aynur Erkal Magazin

Cumhuriyet Gazetesi
Tel: 0 (212) 514 97 53
Fax: 0 (212) 513 84 63
Banu Salman Muhabir-Ankara
Ebru Tokter Muhabir-Ankara
zlem Yzak Ekonomi
Handan enkken Kltr
Edibe Bura Bilgi-Belge
56


Sabah Gazetesi
Tel: 0(212) 550 49 00
Fax: 0(212)
Aye Sarolu Erman Genel Mdr
Songl Ba Kltr Sanat
Aya zar Muhabir Ankara
Nur ztrk Ekonomi Servisi
Glay Frat Haber Merkezi
Esra Bilgin Bakan Yardmcs
engl Balksrt Magazin Mdr
Semra etin Ankara Haber Mdr
Semra Uncu Sorumlu Yaz leri Mdr

Trkiye Gazetesi
Tel: 0(212) 454 30 00
Fax: 0(212) 454 20 30
Yasemin Bele, zlem Ayten Reklam Direktrleri
nci Gr .... Reklam Koordinatr
Sevim Denim Onat
Nilgn zgrl
Selin Dilmen K.Sizlerle Szn z selindilmen@trk.net
Aye Nur Kadn ve Ev
Sevin okum Uyum
sevinccokum@ihlas.net.tr
Tel: 0 (212) 454 38 00
Fax: 0 (212) 454 38 29
Yldz Nevin Gndomu Haber Servisi
Sibel Tokgz Haber Servisi
Betl Bayram Altnbaak Gen Trkiye.
Sabahat Emir Gnlnce

Radikal Gazetesi
Tel: 0(212)505 61 11
Fax: 0(212)505 65 92
Perihan Maden
Piyale Madra Ademler ve Havvalar
pimadra@radikal.com.tr
Hilal Kyl Muhabir
Mine G.Krkkanat Muhabir
Demet Bilge Muhabir
Duygu Lelolu Muhabir
Ramize Erer Tehlikeli likiler
Funda zkan Kulis
fozkan@radikal.com.tr (Ekonomi Servisi)
57
Tel: 0 (212) 503 08 54
Fax: 0 (212) 505 65 66
Yeim Denizel Bedk Yaz leri Mdr
Zerrin Yazc dari Editr
Ceyda Karan 0 (212) 503 69 55
Seral Cumal 0 (212) 503 65 94
Emel Alptekin Yaam Editr

Milliyet Gazetesi
Tel: 0(212) 505 69 45
Fax: 0(212) 505 62 33
Esra Yener
esra.yener@milliyet.com.tr 0 (212) 505 68 43
Nurdan Akner
nurdan@milliyet.com.tr 0 (212) 505 63 57
Ayegl Aydoan
aaydoan@milliyet.com.tr 0 (212) 505 62 18
Yldz Yazcolu 0 (312) 419 14 00
alar aatay
ccaatay@milliyet.com.tr Salk
Ece Bilgin
ebilgin@milliyet.com.tr
Elvan Ezber
elezber@milliyet.com.tr
fax: 0( 212) 505 68 12
ule entarl Mutfak
Esra Zeynep
Filiz Burhan Milliyet 2000 Sayfa Dzeni
tel: 0 (212) 505 61 11
fax: 0 (212) 505 64 53
Alin Tayan Kltr sanat
Aya Abikolu Kulis
Emine Gzen zmir Haber Servisi
Jlide Sevim nsana Dair
jsevim@milliyet.com.tr
fax:0 (212) 505 62 33
Meral Tamer Ekonomi Servisi-Tketici Kesi
Meliha Okur Borsa
Yasemin ongar
Neslihan ...... stanbul
Ferda Tuncer Medya D Genel Mdr Yardmcs
Kadriye F.nl Reklam Grup Koordinatr
58



Evrensel Gazetesi
Tel: 0 (212) 665 69 36
Fax: 0 (212) 665 69 43
evrensel.net
engl Karada Kadn
Royan ldan
Beyda Yldz Toplum-Yaam
zlem Dinler Medya

Star Gazetesi
Tel: 0 (212)448 80 00
Fax: 0 (212) 448 82 60
www.stargazete.com.tr
Leyla nanr








59

OKUMA LSTES

Abisel, Nilgn (2000) Yeilam Filmlerinde Kadnn Temsilinde Kadna Ynelik iddet, , (der.)
Nur Betl elik, Televizyon, Kadn ve iddet, Ankara: KV yay., 2000, s.173-212
Alanku, Sevda, Aye nal, (2000) Gldr Programlarnda Kadnn Temsili ve iddet, (der.) Nur
Betl elik, Televizyon, Kadn ve iddet, Ankara: KV yay., 2000, s.65-110
Altun, Abdlrezak (1995), Trkiyede Gazetecilik ve Gazeteciler, Ankara: GD
Aziz, A (v.d.) (1994) Medya, iddet ve Kadn: 1993 Ylnda Trk Basnnda Kadnlara
Ynelik iddetin Yer Al Biimi. Ankara: T.C. Babakanlk Kadn ve Sosyal Hizmetler
Mstearl Kadnn Stats ve Sorunlar Genel Mdrl
Bautista, Rhoda O. (1999) Staking Their claim: Women, Electronic Networking and Training in
Asia Women internet: Creating new cultures in Cyberspace. (iinde) der. Wendy Harcourt.
London: Zed. 173-183.
Behetoullar, P. (1997) Kadnn Ad Yok: Erkek Bak ve Otorite A.. LEF Yllk. N.7.
Ankara: Ankara n. Basmevi. 181-192.
Binark, M. (1999) Enformasyon Teknolojilerinin Toplumsal Cinsiyete Bal Kullanm:
Japonya ve Trkiye rnei. Ankara: Ankara niversitesi S.B.E. Yaynlanmam Doktora Tezi.
Brown, M.E. (der) (1990) Television and Womens Culture: The Politics of the Popular. New
York:Sage.
Bker, S. ve A. Eziler Kran (1999) Reklamlarda Kadna Ynelik iddet. stanbul: Alan
Yaynclk.
Bker, Seil, Aye Eziler Kran (1999) Televizyon Reklamlarnda Kadna Ynelik iddet,
stanbul: Alan yay.,1999
Creedon, P. (der) (1989) Women in Mass Communication: Challenging Gender Values. New
York:Sage.
elenk, Sevilay, Nilfer Timisi, (2000)Yerli Dramalarda Kadn Temsili ve iddet, (der.) Nur
Betl elik, Televizyon, Kadn ve iddet, Ankara: KV yay., 2000, s.23-64
Dakovic, N. D. Derman ve K. Ross (der) (1996) Gender and Media. Ankara: Med Campus.
European Commission Directorate General for Employment, Industrial Relations and Social
Affairs (1997) Images of Women in the Media. Official Publication of the EU.
Gergahty, C. (1996) Kadnlar ve Pembe Dizi (ev. Nur Nirven) stanbul: Afa.
Harcourt, W. (1999) An Introduction to Women on the Net Creating new cultures in
Cyberspace. (iinde) der. Wendy Harcourt. London: Zed. 1-20.
Helsinki Yurttalar Dernei (1999) Kadn Yurttan El Kitab. Yayna Hazrlayanlar: Esra Ko
ve Esra Gler. stanbul:letiim.
rvan, S. ve M. Binark (der. ve ev.) (1995) Kadn ve Popler Kltr. Ankara: Ark Yaynevi.
KASAUM (...) Kadnlar iin Medya Rehberi. (ev. Eser Kker). Ankara: KASAUM.
60
Korenman, J. (1999) Email Forums and Womens Studies: The Example of WMST-L
Cyberfeminism: Connectivity, Crtique, Creativity. (iinde) der. Susan Hawthorne ve Renate
Klein. North Melbourne: Spinifex. 80-97.
Kker, Eser Feminist Alternatif Medya zerine, Ankara niversitesi letiim Fakltesi Yllk
1995-1996, s.23-44
Mastrangelo-Gittler A. (1999) Mapping Womens Global Communications and Networking
Error! Reference source not found. Creating new cultures in Cyberspace. (iinde) der. Wendy
Harcourt. London: Zed. 91-101.
Mutlu, E. (1994) letiim Szl. Ankara: Ark Yaynevi.
Press, A. (1991) Women Watching Television: Gender, Class and Generation in the
American Television Experience. Philadelphia: University of Philadelphia Press.
Rakow, L. (1992) Women Making Meaning. London: Routledge.
Ryan, M. Ve D. Kellner (1997) Politik Kamera: ada Hollywood Sinemasnn deolojisi ve
Politikas. (ev. Elif zsayar) stanbul:letiim.
Saktanber, A. (1990) Trkiyede Medyada Kadn: Serbest Msait Kadn veya yi E, Fedakr
Kadn 1980ler Trkiyesinde Kadn Bak As. (iinde) der. irin Tekeli. stanbul: letiim.
198-210.
Schlapp, H. (2000) Gazetecilie Giri:Meslee Ynelik Ders Kitab. (ev. Ik Aygn)
Ankara:Konrad Adenauer Vakf.
Springer, C. (1998) Elektronik Eros. (ev. Hakan Gne) stanbul: Sarmal.
T.C. Babakanlk Kadnn Stats ve Sorunlar Genel Mdrl (1998) Ulusal Eylem Plan,
Ankara
T.C. Babakanlk Kadnn Stats ve Sorunlar Genel Mdrl (2000) Popler Kltr
rnlerinde Kadn stihdamn Etkileyebilecek geler. Ankara: KSSGM.
Timisi, Nilfer, (1996) Medyada Cinsiyetilik Ankara, T.C. Babakanlk KSSGM, 1996
Toro, Mario Suarez, (1996) Feminist International Radio Endeavor-Fire (ed) P. Allen v.d.,
Women Transforming Communications, London. Sage, s.226-232
Tuchman, G. (1978) Hearth and Home: Images of Women and the Media. New York: Oxford
University Press.
United Nations General Assembly Special Session Women 2000: Gender Equality, Development
and Peace for Twenty-first Century (2000) Women and Media: Fact Sheet No.10. New
York:U.N.
United Nations General Assembly Special Session Women 2000: Gender Equality, Development
and Peace for Twenty-first Century (2000) Action for Gender Equality and te Advancement of
Women. New York:U.N.
van Zoonen, L. (1992) Feminist Theory and Information Technology Media, Culture and
Society. 14:9-24.
van Zoonen, L. (1994) Feminist Media Studies. London: Sage.
61
van Zoonen, L. (1997) Medyaya Feminist Yaklamlar Medya Kltr Siyaset (iinde) der. ve
ev. Sleyman rvan. Ankara: Ark Yaynevi. 301-335.
Wajcman, J. (1991) Feminism Confronts Technology. University Park: The Pennslyvania State
University.
Williamson, J. (1978) Decoding Advertisements. London: Marion Boyars.
62


i
Daha ayrntl bilgi iin baknz Abdlrezak Altun, Trkiyede Gazetecilik ve Gazeteciler, Ankara: GD, 1995
ii
Medyada alma ortam konusunda kadn alanlarn grleri iin bkz. Popler Kltr rnlerinde Kadn
stihdamn Etkileyebilecek eler, T.C. Babakanlk Kadnn Stats ve Sorunlar Genel Mdrl yayn, Ankara,
2000. Kadn gazetecilerle yaplan anket sonular iin bkz. Aye Asker, Kadn Gazeteciler, stanbul: Gazeteciler
Cemiyeti yay. , 1991.
iii
Seil Bker ve Aye Eziler Krana gre, medyada kadnn uzmanlk alan olarak grlen temizlik konusunda bile
uygun rn seenin, karar verenin kadn deil erkek oluu da bir eit iddettir, Seil Bker, Aye Eziler Kran,
Televizyon Reklamlarnda Kadna Ynelik iddet, stanbul: Alan yay.,1999

iv
Yerli dizilerin ayrntl analizi iin bkz. Popler Kltr rnlerinde Kadn stihdamn Etkileyebilecek eler, T.C.
Babakanlk Kadnn Stats ve Sorunlar Genel Mdrl yayn, Ankara, 2000

v
Nilgn Abisel, Yeilam Filmlerinde Kadnn Temsilinde Kadna Ynelik iddet, , (der.) Nur Betl elik,
Televizyon, Kadn ve iddet, Ankara: KV yay., 2000, s.199-200

vi
A.Aziz vd., Medya, iddet ve Kadn, 1993 Ylnda Trk Basnnda Kadnlara Ynelik iddetin Yer Al Biimi,
Ankara, T.C. Babakanlk Kadnn Stats ve Sorunlar Genel Mdrl yayn, 1994
vii
Sevilay elenk, Nilfer Timisi, Yerli Dramalarda Kadn Temsili ve iddet, (der.) Nur Betl elik, Televizyon,
Kadn ve iddet, Ankara: KV yay., 2000, s.49
viii
Sevda Alanku, Aye nal, Gldr Programlarnda Kadnn Temsili ve iddet, (der.) Nur Betl elik, Televizyon,
Kadn ve iddet, Ankara: KV yay., 2000, s.76
ix
Aratrmann ayrnts iin bkz. Nilgn Abisel, Yeilam Filmlerinde Kadnn Temsilinde Kadna Ynelik iddet, ,
(der.) Nur Betl elik, Televizyon, Kadn ve iddet, Ankara: KV yay., 2000, s.173-212

x
Kramarae 1997:151den aktaran Korenman 1999:93
xi
Korenman 1999:93
xii
Baknz: http://www.icq.com/products/whatisisq.html/
xiii
Mutlu, 1994: 64
xiv
Schlapp 2000:20
xv
Daha ayrntl bilgi iin bkz. Mario Suarez Toro, Feminist International Radio Endeavor-Fire, (ed) P. Allen v.d.,
Women Transforming Communications, London. Sage, 1996, s.226-232
xvi
rnek olarak u almalar sralanabilir: A. Saktanber (1990) Trkiyede Medyada Kadn: Serbest Msait Kadn
veya yi E, Fedakr Kadn 1980ler Trkiyesinde Kadn Bak As. (iinde) der. irin Tekeli. stanbul: letiim.
198-210; A. Aziz (v.d.) (1994) Medya, iddet ve Kadn: 1993 Ylnda Trk Basnnda Kadnlara Ynelik iddetin Yer
Al Biimi. Ankara: T.C. Babakanlk Kadn ve Sosyal Hizmetler Mstearl Kadnn Stats ve Sorunlar Genel
Mdrl; S. rvan, ve M. Binark (der. ve ev.) (1995) Kadn ve Popler Kltr. Ankara: Ark Yaynevi; Eser Kker,
Feminist Alternatif Medya zerine, Ankara niversitesi letiim Fakltesi Yllk 1995-1996, s.23-44; N. Timisi,
(1996) Medyada Cinsiyetilik. Ankara: KSSGM; M. Binark (1999) Enformasyon Teknolojilerinin Toplumsal Cinsiyete
Bal Kullanm: Japonya ve Trkiye rnei. Ankara: Ankara niversitesi S.B.E. Yaynlanmam Doktora Tezi; S.
Bker, Aye Eziler Kran (1999) Televizyon Reklamlarnda Kadna Ynelik iddet, stanbul: Alan yay.,1999, (der.)
Nur Betl elik, Televizyon, Kadn ve iddet, Ankara: KV yay., 2000, s.173-212; T.C. Babakanlk Kadnn Stats
ve Sorunlar Genel Mdrl (2000) Popler Kltr rnlerinde Kadn stihdamn Etkileyebilecek eler. Ankara:
KSSGM.

xvii
Eser Kker, Feminist Alternatif Medya zerine, Ankara niversitesi letiim Fakltesi Yllk 1995-1996, s.26
xviii
Nilfer Timisi, Medyada Cinsiyetilik, Ankara, T.C. Babakanlk KSSGM, 1996
xix
Kker, 1995-1996: 38-40.






63

Medyada Cinsiyetilik Eitim El Kitab le lgili Her Trl Sorunuz, Katknz ve neriniz
in:
E-posta: kasaum@media.ankara.edu.tr

Ayrca Ankara niversitesi KASAUMun ana sayfas iin baknz:
www.ankara.edu.tr/ilef/kasaum/