AKP, ANAYASA DEKL REFERANDUMU VE SOL: YETMEZ AMA EVETN AMAZLARI smet Aka 2010 Anayasa deiiklik paketi

ve ilikili referandum scak yaz aylarnda Trkiyede siyasetin mcadele zemini olarak ilev gryor. Tam bir ortaya kark durumundaki anayasa paketi, zellikle destekilerince demokrasi havarilii ve demokrasi kartlnn turnusol kd olarak ina edilmeye allyor. Sekiz yldr tek bana iktidarda bulunan AKP ve onun muhafazakr ve liberal organik entelijensiyas bata olmak zere eveti bir cephe, bu paketin, 12 Eyllle ve askeri vesayet rejimiyle hesaplatna, onu gerilettiine ve onun organik uzants olduu iddia edilen yksek yargy demokratik reforma tabi tuttuuna iknaya alyor bizi. Hayr cephesinde bir yanda radikal milliyeti, otoriter MHP izgisi paketin lkeyi, devleti, milleti blecei eklindeki bildik paranoya zerinden siyaset yrtrken; Baykal dneminin cumhuriyeti otoriterliini sosyal liberal bir politik izgiye dntrme abas iindeki Kldarolu CHPsi ise hayrnn gerekelerini daha fazla demokrasi ve zgrlk talebinin hem askeri vesayet rejimine hem de AKPnin ounluku diktatrlk eilimine kar demokratik, sosyal, hukuk devleti perspektifi zerinden kurmaya urayor. Bu iki pozisyona ek olarak bir de Krt Alm/Milli Birlik ve Kardelik Projesi fonu nnde AKPnin tasfiyeye kalkt rgtl Krt hareketinin yok saylmaya kar anlalr boykot karar var. Aslnda sregiden politik tartma hem (bata) iktidar hem muhalefet tarafndan AKPye gvenoyu tartmasna dntrld, aslnda referandum sreci deil, 2011 genel seimleri sreci balam durumda. Sosyalist sola gelince sosyo-politik ve rgtsel dankln derinletirdii ideolojik-politik krizin uzun zamandr birok lke meselesinde ortaya kard gibi tam bir pozisyon bolluu hali var: yetmez ama evet, yetmez ama evet + blgesel boykot, Anayasaya evet, AKPye hayr, yetmedii iin hayr, iki hayr birden, yetmedii iin boykot vb. Bu yazda muradmz, sosyalist soldaki pozisyonlardan yetmez ama evet pozisyonuyla (ve dier evetlerle) tartmak ve bunun zerinden daha genel olarak sosyalist politika ve stratejiyi dnmek. nce u notu delim peinen. Ahmet nselin iaret ettii zere bu srete solun iinden kan tm bu pozisyonlar u iki konuda ortaklamaktadr: birincisi, gerekten 12 Eyll rejiminden ve tm bir militarist yapdan kmak istiyorlar; ikincisi, AKPye dair, onun muhafazakr, otoriter ynelimlerine dair tadklar belli bir phe var. 1 Bu tespitle balamak en azndan bu kesimlerle srdreceimiz tartmann, evet vermeyen faisttir, militaristtir, anti-demokratiktir pespayeliini piyasada dolama sokan muhafazakr/liberal pozisyonun 2 hak ettii eletiriden slup, dil ve ierik olarak kendimizi farkllatrmamz gerektiine de iaret ediyor. Bununla birlikte, bunu sylemek aslen liberal demokrat ksmen de muhafazakr eveti tezlerle soldaki yetmez ama eveti tezler arasnda azmsanamayacak temaslar, rtmeleri de gz ard ettirmemeli. Bu durum aslnda uzun zamandr sosyalist sol iinde liberal sol 3 bir kanadn ayrmasyla ilintili.

Ahmet nsel, 12 Eyllden kma rekabeti, Radikal ki, 01.08.2010. Bu sylem yle hegemonikleebildi ki rnein sosyalist solun iinden DSP genel bakan Doan Tarkan da hayr oylar ounluu salarsa bu toplum 12 Eyll darbesini onaylam olacaktr diyebiliyor. Neden yetmez, neden evet?, Radikal ki, 08.08.2010. te yandan BDP stanbul milletvekili Ufuk Uras ise referandumdan Hayr karsa bunun Ergenekoncularn bir zaferi olacan ve solun hayr diyen kesimlerini Ergenekonculukla sulayabiliyor. Star Gazetesi, 12.08.2010. 3 Burada liberal solu ii boalm bir sfat olarak kullanmayp, Tanl Borann yapt sol liberal ve liberal sol ayrmna dayanyorum. Hatrlanacak olursa sol liberal sosyal adalet meselelerine biraz daha duyarl liberallerken; liberal sol siyasal liberalizmi (doal haklar, temel insan haklar, anayasal devlet/hukuk devleti) merkeze alarak liberalizmi ieren bir sosyalizm tarifinden hareket eden ancak kapitalizmi ve snfsal meseleleri
1 2

Yaz blmden oluuyor. nce anayasa deiiklik paketinin ierik deerlendirmesi yaplyor. kinci blmde, AKPnin hegemonya projesi ve siyasal stratejisinin nasl okunabilecei ve bu erevede bu referandumun nereye oturduu tartlyor. nc blmde ise yetmez ama eveti temel tezler ele alnyor ve bu pozisyonu douran tarih ve politika okumasnn eletirel bir deerlendirmesi yaplyor. ANAYASA PAKETNN ER 4 Her ne kadar referandum srecinde mesele anayasa deiikliklerinin ieriinden bamszlaarak bu pakete hangi politik anlamn yklenecei mcadelesine dnm olsa da en nihayetinde bu pratik de paketin ieriinden o kadar azade deil. Yetmez ama evet pozisyonu da sonuta evetini her ne kadar aslen politik bir analiz zerinden ina etse de paketin ieriiyle de destekliyor. Bu sebeple nce referandumda oylanacak balca deiikliklerin ieriini deerlendirmek gerekmektedir. Daha kolay anlalabilir olmas asndan paketteki deiiklikleri temel hak ve zgrlklere ilikin olanlar, militarist yapyla ilgili olanlar ve yksek yargyla ilgili olanlar eklinde snflandracam. - Temel hak ve zgrlklere ilikin olanlar - Kadnlara, ocuklara, yallara, zrllere, ehit ve gazi yaknlarna ynelik pozitif ayrmcln eitlik ilkesine aykr olmad ibaresinin konmas (m. 10). Bu eklemenin dorudan fiili, politik bir anlam ya da sonucu yoktur. Ortada pozitif ayrmcla anayasal bir engel bulunsayd bir anlam olabilirdi belki. stelik AKP bu konuda Trkiyenin taraf olduu uluslararas szlemeleri bile kendine kriter alsa bundan daha fazla yol kat ederdi. Ayrca AKPnin toplumsal cinsiyet temelli eitsizlikler karsndaki aka muhafazakr yaklam, kota gibi icrai konularda patriyarkal duruu da bu maddeyle ilgili dzenlemenin tamamen makyaj olduunu gstermektedir. - Ailenin korunmasyla ilgili 41. maddeye ocuk haklarnn eklenmesi. Yukardaki yorum burada da aynen geerlidir. - Kiisel verilerin korunmasna dair eklenen fkra ile zel hayatn gizlilii (m. 20). - Yurtdna klar snrlayan hallerin snrlanmas (m. 23). Bu dzenlemeler olumlu olmakla birlikte referandumluk ve zerinde politik frtnalarn koptuu meseleler deildir. - darenin ileyiiyle ilgili ikyetleri incelemek zere TBMMce seilecek kamu denetilii kurumunun getirilmesi (m. 74). lk anda olumlu bir dzenleme olarak grlse bile demokratik denetim asndan ilevsel olabilmesi iin yrtmeden bamsz olmas koulunun garanti altna alnmam olmas (drdnc oylamada u anki 139 oyluk basit ounlukla, yani iktidar partisi tarafndan uzlamaya gerek duymakszn seilebilir) bu dzenlemenin a la turca bir dostlar alverite grsn dzenlemesi olduu fikrini kuvvetlendirmektedir. - Beyan ve eylemleriyle partisinin kapatlmasna sebep olan milletvekilinin milletvekilliini bamsz olarak srdrebilmesi (m. 84). Bu alandaki ok daha geni sorunlar baki kalmakla birlikte bu olumlu bir dzenlemedir.
sorunsallatrmaktan uzaa den veya anti-kapitalizmi ahlaki bir dzlemle snrl kalan bir pozisyon. Tanl Bora, Sol, liberalizm ve sinizm, Birikim, 234, Ekim 2008. 4 Bu blmdeki hukuki adan eletirel deerlendirmelerin dayand ve ok daha ayrntl bilgi alnabilecek kaynaklar iin bkz. Levent Gnen, 2010 anayasa deiiklii teklifi zerine bir deerlendirme, Birikim, 254, Haziran 2010; Ece Gztepe, 2010 yl anayasa deiikliinin usul ve ierik asndan genel bir deerlendirmesi Trkiyede demokrasinin kaderi, Birikim, 254, Haziran 2010; brahim Kabolu, Halkoyuna Doru Bilgilenme Hakk, Birgn, 22.07.2010, Alm ve Anayasa: ki Ktye Kullanm, Birgn, 24.06.2010, 2010 Paketi 1982 Metninden leri mi?, Birgn, 06.05.2010, Anayasa Mahkemesi yeleri: Nicelik ve Nitelik, Birgn, 15.04.2010; Fazl Salam, AKPnin Anayasa Deiikliine Bak, Cumhuriyet, 12-17 Nisan 2010.

Son olarak bu balk altnda sendikal hayata dair dzenlemelere bakalm. - Ayn i kolunda birden fazla sendikaya ye olma yasann kalkmas (m. 51). - Siyasi amal grev, genel grev, dayanma grevi, i yavalatma ve dier direnileri yasaklayan ibarenin kaldrlmas (m. 54) - Kamu grevlilerine toplu szleme hakk tannmas ve uyumazlk durumunda Kamu Grevlileri Hakem Kurulunun zorunlu klnmas ve Kurulun kararlarnn kesin ve toplu szleme hkmnde saylmas. (m. 53) Kamusal tartmalarda bu paketle ilgili belki de en byk arptmann, tahrifatn yapld konu budur, stelik kendini solda tanmlayan yetmez ama evet cephesi, bu konuda yaplan tm hakl uyarlara ramen srarla sessiz kalmay srdrmektedir. Trkiyenin taraf olduu btn uluslararas szlemelerde, uluslararas kurulularn belgelerinde ve AHM kararlarnda da dile getirildii gibi sendika, toplu szleme ve grev hakk bir btndr. Grev hakk olmakszn dier haklar zaten anlaml bir biimde kullanlamaz. stelik deiiklikle grev hakk tannmad gibi zorunlu tahkim dayatlmaktadr. Bylelikle fiilen grev engellendii gibi grevsiz toplu i szlemesi de ayn u andaki toplu grme srecinde olduu gibi siyasal iktidarn tek tarafl dayatma oyunu olarak devam edecektir. Siyasi amal grev vb. dier direnilere dair yasaklarn kalkt iddias ise tamamen bir yanlsama nk ayn maddenin ilk fkras greve ancak toplu i szlemesi srasnda uyumazlk kmas halinde bavurulacan syleyerek her trl grevin yolunu kapyor. 5 Bu dzenlemeler brakn demokratiklemeyi, emein rgtl mcadelesine ynelik anti-demokratik statkoyu aka devam ettirmektedir. Son olarak birok sendikaya yelik kendinde bir deer tamaz, nasl bir yasal ereve iinde hayata geirilecei nemlidir. Mevcut dzenlemeler iinde bu yetkili sendikann belirlenmesinde karmaa demektir, bunu amann tek yolu ise iyerinde referandum hakk olabilir. Bu hak tannmadan bu dzenleme hkmetlerin yanda sendikacl semirtmesine yarayacaktr. - Askeri vesayet rejimiyle ilgili olanlar - 1982 Anayasasnn 12 Eyllclerin yarglanmasn engelleyen geici 15. maddesinin kaldrlmas. Bu madde ilk anda olumlu bir deiiklik gibi dursa da pratik bir sonucu olmayacaktr nk bu sene dolacak olan 30 yllk zamanam sorunu bu iktidara sunulan ak tekliflere ramen zlmemitir. - Yksek Askeri urann (YA) terfi ilemleri ve kadrosuzluk nedeniyle emekliye ayrma hari her trl iliik kesme kararlarna kar yarg yolunun almas (m. 125). 1982den beri neredeyse tm kesimlerin eletirdii YA kararlarnn yarg denetimine almasnda ksmi bir iyiletirmedir. Ama tam da bu konu ele alnmken YAn niin btn kararlarnn yargsal denetime almadnn demokratikleme perspektifinden bir aklamas yoktur. - Askeri yargnn grev alannn sadece askeri kiilerin asker kiiler aleyhine iledikleri sularla snrlanmas (m. 145) ve skynetim ve sava hallerinin dnda sivillerin askeri mahkemelerde yarglanamayaca (m. 16). Bu madde bu balk altndaki pratikte grece olumlu bir sonucu olacak en belirgin dzenlemedir. zellikle vicdani redcilerin askeri deil sivil mahkemelerde yarglanmalar sonucunu douracaktr. Ancak vicdan red hakknn tannmayp es geilmesi durumun vahametini devam ettirmektedir.
5

Bu konuda bkz. Aziz elik, Grev Statkosu, Radikal ki, 25. 07. 2010; Aziz elik, Zorunlu Tahkimin Anlam, Birgn, 12.08.2010; Mesut Glmez, Grev ve Toplu Szleme Ryas, Radikal ki, 01.08.2010; Mustafa ztakn, Sendikalar Neden Hayr Diyor?, Radikal ki, 08.08.2010. Bu konuda yaplan tm uyarlara ramen bu dzenlemelerin kazanmlar getirdiini ileri sren sol eveti bir akl tutulmas haline rnek olarak bkz. Oral allar, Referandum alanlarn aleyhine mi?, Radikal, 14.08.2010.

- Genelkurmay bakan ve kuvvet komutanlarnn Yce Divanda yarglanmalarnn nndeki engelin kaldrlmas. Olumlu bir admdr, tam deerlendirmesi aadadr. - Yksek Yargyla lgili Olanlar Neredeyse herkesin zerinde hemfikir olduu konu yargyla ilgili deiikliklerin, yani Anayasa Mahkemesi (AYM) (m. 146-149) ve Hakimler ve Savclar Yksek Kuruluna (HSYK) (m. 159) ilikin dzenlemelerin paketin merkezinde yattdr. - Anayasa Mahkemesi: - yelerin tamas gereken niteliklerde baz deiiklikler; grev srelerinin on iki ylla snrlanmas; alma dzeninin iki daire ve genel kurul olarak dzenlenmesi. Bunlar belirli teknik eksiklikleri gndeme getirmekle birlikte politik tartma yaratan dzenlemeler deillerdir. - Bireysel bavuru hakknn getirilmi olmas. Bu olumlu bir dzenleme olup yine baz teknik eksikler sz konusu olmakla birlikte zerinde geni bir mutabakatn olduu bir dzenlemedir. - Yce Divan sfatyla yapaca yarglamalarda TBMM Bakan, Genelkurmay Bakan ve tm kuvvet komutanlarnn (kara, hava, deniz, jandarma) grevleriyle ilgili sulardan dolay Yce Divanda yarglanacaklar. Bu da olumlu bir dzenlemedir ancak Cumhurbakannn bu kapsamn dnda tutulmu olmasnn AKPnin dar politik kar gzetme davrann ifa etmektedir. - Anayasa Mahkemesinin ye saysnn artrlmas ve ye seim yetkilerinin deimesi. Daha nce 11 asl art 4 yedek yeden oluurken, imdi yedek yelik kalkyor ve ye says 17ye kyor. u anda 15 yenin tamam Cumhurbakan tarafndan seiliyor. 11 asil yeden 3n dorudan, dierlerini Yargtay (2), Dantay (2), Askeri Yargtay (1), AYM (1), Saytay (1), YKn (1) gsterdii adaylar arasndan. Yeni taslakta 17 yeden 14 Cumhurbakannca seiliyor: 4 dorudan, dierlerini Yargtay (3), Dantay (2), Askeri Yargtay (1), AYM (1), YKn (3) nerdii adaylar arasndan. Kalan 3 yeyi de TBMM seiyor (2 yeyi Saytay 1 yeyi de baro bakanlarnn gsterdikleri aday arasndan). Anayasa Mahkemesine dair deiikliklerde en tartmal alan buras. Hi phe yok ki AYMnin ye saysnn artrlmas ve seici makamlarnn oullatrlmas teden beri talep edilen olumlu deiiklikler olabilirdi. Ancak mevcut dzenleme bu adan pek de yol katetmemektedir. En temel sorun 12 Eyll rejiminin ve 1982 Anayasasnn yrtmenin yasama ve yarg zerindeki hakimiyetini kurmak adna yetkili ama sorumsuz Cumhurbakanna tannan belirleyici roln devam etmesidir. Bu durum askeri vesayet eletirilirken hakl olarak sklkla dile getirilen yetkili ama sorumsuz genelkurmay bakanl meselesiyle olduka benzerdir. stelik bu durum ksmen AKPnin kendi dar karlarn gden acilciliinin garabeti ksmen de orta vadede bakanlk sistemini dayatma araynn bir sonucu olarak Cumhurbakannn artk halk tarafndan seilecek olmasyla daha da byk komplikasyonlar douracaktr. 12 Eyll anayasasnn getirdii bu dzenlemelerden ileriye doru demokratik bir srayn olmazsa olmaz sklkla sz edilen vesayet rejiminin temel talarndan yetkili ve sorumsuz Cumhurbakanlnn parlamenter rejime uygun sembolik bir makam haline getirilmesiydi. Ayrca artk AKPnin kontrolnde olan 12 Eyll YKnn gsterecei aday saysnn 1den 3e karlmas da eklendiinde AKPnin yapt 12 Eyllc yapy neredeyse aynen korumaktr. Bu madde AKPnin mevcut yapyla deil de mevcut yapnn iinin nasl doldurulacana dair bir derdinin olduunu gstermektedir. Yine bu minvalde, her ne kadar Anayasa Mahkemesinin yksek yarg kurumlarndan Cumhurbakanna nerilecek yelerin seim sisteminde ngrlen sadece bir

aday iin oy kullanma 6 nerisini oybirliiyle reddetmi olmasyla AKPnin ok daha hzl ve dorudan biimde AYMnin iini ekillendirme stratejisi ciddi oranda boa kmsa da baka baz dzenlemeler AKP iktidarnn bu ynde temel bir derdinin olduunu gstermektedir. 7 - Hakim ve Savclar Yksek Kurulu: - HSYKnn ye says artrlmaktadr. Mevcut durumda HSYKnn Adalet Bakan ve Mstear dahil 7 asl ve 5 yedek yesi olup bu yelerin her biri iin Yargtay (6 ye iin) ve Dantay (4 ye iin) er aday belirliyor Cumhurbakan birini atyor. Paketteki dzenlemede kurul Bakan ve Mstear dahil 22 asl 12 yedek yeden oluuyor. Bu yeleri seecekler ise unlardr: Cumhurbakan (4 asl), Yargtay (3 asl, 3 yedek), Dantay (2 asl, 2 yedek), birinci snf adli yarg hkim ve savclarnca (7 asl, 4 yedek), birinci snf idari yarg hkim ve savclarnca (3 asl, 2 yedek), Trkiye Adalet Akademisi (1 asl, 1 yedek). - HSYKnn sadece meslekten karma cezalarna kar yarg yolu almaktadr. HSYKnn ye saylar ve gelecekleri yerlere dair yaplan genileme bu haliyle ilk bakta olumlu bir dzenleme gibi gzkmektedir. ok nemli bir anti-demokratik unsur seilecek ye says ka olursa olsun seimi yapanlarn sadece bir aday iin oy kullanabilecekleri eklindeki dzenlemeydi. Ancak bu garabet Anayasa Mahkemesinin kararyla iptal edildi. Bununla birlikte, sz konusu dzenlemeyi demokratik adan sakat klan baka birok unsur mevcut. Trkiyede yllardr dile getirilmesine ve AB kaynakl izleme raporlarnda net bir ekilde ifade edilmesine ramen Adalet Bakan ve Mstearnn kurul iindeki yerleri muhafaza edilmitir; stelik hkim ve savclarn grevleriyle ilgili inceleme ve soruturmalar HSYK Bakan olarak Adalet Bakannn oluruna braklmtr. Her ne kadar rol azaltlsa da Cumhurbakannn hl ye seme yetkisi vardr. Birinci snf adli ve idari hkim ve savclarn kurulda yer alabilmesi olumlu olmakla birlikte ounluu oluturmalarnn bamszl zedeleyici bir unsur olabilecei zira kariyerlerinde ykselme beklentileri dolaysyla Adalet Bakanlnn zerlerinde bask kurabilme imknnn gl olduu eklindeki argman es gememek gerekir. Yeni HSYKnn yelerinin deiikliin yrrle girmesinden sonra 30 gn iinde gerekletirilmesi eklindeki hkm de siyasal iktidarn kendine uygun bir yapy en acelesinden oluturma isteini gstermektedir. HSYKnn niye tm kararlarnn deil de sadece meslekten karma kararlarnn yarg denetimine ald ise demokratik hukuk devleti ilkeleri asndan aklanmas zor bir durumdur. Son bir unsur da ak net bir ihtiya olmasna ramen hkim ve savclar iin ayr kurullarn oluturulmamasdr. Yargyla ilgili ok vahim bir dzenleme ise sklkla gzden kamaktadr: - Yarg yetkisinin sadece hukuka uygunluun denetimi ile snrl olup, hibir surette yerindelik denetimi eklinde kullanlamaz olduu (m. 125).

Bu Cumhurbakannn takdir yetkisini neredeyse snrsz biimde geniletecekti zira bu oylama sistemiyle rnein % 10, 5 vb. kadar dk oy alm adaylar bile nc seilip Cumhurbakanna sunulabileceinden Cumhurbakannn da byle bir aday seebilmesi anlamna gelecekti. Rektr atamalarnda YK ve Cumhurbakanl arasnda paslaarak benzer bir mekanizmann srekli kullanlmas bu durumun vahametini gstermekte. Manidardr ki AKP artk kendi kontrolnde grd YKten nerilecek yelerin seiminde byle bir snrlama getirmeye gerek duymamtr. Herhalde demokratik ve hukuki ilkeler dorultusunda vard bu durumun da bir hikmeti! 7 TBMMnin ye seiminde Almanya rneinde olduu gibi partiler st uzlamay gzeten nitelikli ounluk araynn bulunmamas, TBMMnin seecei iki yenin iktidarn kontrolndeki Saytaydan gelecek olmas, yine TBMMnin seecei bir avukat yenin Trkiye Barolar Birliine deil de baro bakanlarna setirilmesi, mevcut Cumhurbakannn atad halihazrdaki yedek yelerin referandumda kabul kmasnn ardndan asl ye olmalarn salayan dzenleme.
6

Bu madde tam bir neoliberal ynetim rasyonalitesinin rndr. dari hukukta zaten yerindelik denetimi yaplmaz. Bu ifade eklenerek hedeflenen kamu yarar kavram zerinden alnan baz hukuk kararlardr. zellikle elektrik santralleri, nkleer santraller vb. uygulamalarla doann metalatrlmas, zelletirmeler vb. konularda piyasa fetiisti, sermaye sevici neoliberal politikalara hi olmazsa baz rneklerde hukuk yoluyla biraz set oluturulabilinmektedir. AKP bu deiiklii aka bu konularda idari yargda nne kan engelleri ortadan kaldrmak iin istediini kendi propaganda metninde de sylemektedir:

Eh politik hedef bu kadar ak ilan edilince insann onu ideoloji ve yalan tahrifatyla rtmesi gerekir tabii: vatandan eitim ve salk hakkn savunan AKP yalanna karn hl tok olmayan varsa buyursun.

Kamu yarar gibi sbjektif bir kavramla birok zelletirme karar iptal edilmi, bylece kresel sermayenin Trkiyede yatrm yapmas ile ilgili birok zorluk karlmtr. Sadece doksanl yllarda Telekomun zelletirilmesine mani olunmas sonucu Trkiye, yaklak 25 milyar dolarlk zarara uratlmtr. 25 milyar dolarla, Trkiyenin eitim ve salk alt yaps bir ylda svire dzeyine getirilebilirdi. 8

Anayasa Paketine Dair Nihai Bilano - Temel haklar ve zgrlklere dair dzenlemelerin tamam makyaj dzenlemelerdir. Hayr gerektirmedikleri gibi kimseyi de demokrasi havarisi klmaz. stelik zerinde muhalefetin itiraznn da (eksiklikleri bir kenara brakacak olursak) bulunmad konulardr. - Sendikal haklar konusundaki dzenlemelere gelince cevap ak ve net bir hayrdr. En temel hak ve zgrlkler arasnda grlmesi gereken sendikal hak ve zgrlklerin yllardr sren gaspna devam edilmekte, hatta 12 Eyll anayasasndan daha geriye gidilmektedir. stelik bu konuda yalan ve tahrifat da grla gitmektedir. - Askeri vesayet ile hesaplama konusuna gelirsek. 15. maddeyle ilgili dzenleme AKPnin paketin 12 Eyllle hesaplat kurgusunu inandrc klmak iin cephane salama hamlesidir. i botur ve samimiyetsizdir nk 30 yllk zaman amnn kaldrlmas ynndeki CHP ve BDP nergeleri AKPliler tarafndan reddedilmitir. Daha nce de DTPnin verdii 12 Eyllle ilgili aratrma nergesi AKPlilerce reddedilmiti, yine TBMMde faili mehul cinayetlere ilikin Meclis Aratrma Komisyonu kurulmasna ynelik bu cinayetlerin kurbanlarnn ailelerinin nerisi AKPlilerce reddedilmiti. YA kararlarnn ksmen yargya almas eksik ama olumlu, askeri yargnn alannn snrlanmas ve genelkurmay bakan ile kuvvet komutanlarna yarg yolunun almas olumlu admlardr. Ancak bu admlarn hibiri meseleyi referandum cenderesine sokmay gerektirmeyen, zerinde byk oranda uzlamann salanabilecei konulard. AKP bu konular referanduma tayarak kendi politik kurgusuna hizmet etmek eklinde dar karc perspektifi ne karmtr. Bu balk altndaki olumlu maddelerin paketi askeri vesayet rejimiyle veya 12 Eyllle hesaplama paketi olarak tanmlatabilme gc olduka zayftr. - Yargnn yerindelik denetimi yapmasnn engellenmesi ad altndaki dzenleme hukukun neoliberalizasyonu srecinin bir paras olarak okunmal ve bu dzenlemeye net bir hayr denmelidir. - AYM ile ilgili dzenlemelerde ar yetkili ama sorumsuz Cumhurbakanna tannan rol zerinden 12 Eyll rejiminin kurduu yap neredeyse aynen muhafaza edilmektedir. Burada yaplan dzenlemeler bu yapya imdi AKPnin ileride de baka hkmetlerin nfuzunu biraz

Anayasa Deiiklik Paketi ile lgili Sorular ve Cevaplar, s. 40. Milli Savunma Bakan Vecdi Gnl de benzer biimde Alsancak Liman zelletirmesini rnek vermektedir. Bkz. Gnl: lkenin menfaatleriyle ilgili kararlar hesap verecekler almal, Radikal, 30.07.2010; yine Babakan da alanlarda yksek yargy baz zelletirmeleri engellemesi dolaysyla ideolojik olmakla eletirmektedir. Yksek Yarg Babakan ldrtm, Radikal, 15.08.2010.

daha kolaylatrmaktadr o kadar. Burada bir demokratik alm falan deil statkoya yine statkoyu glendirme ynnde bir ayar sz konusudur. - HSYK ile ilgili dzenlemelere gelince burada yaplan mdahale kurulun yapsnn grece daha geni evrelerden olumas ynndedir. AKPnin hzla gdmne alma hamlesi Anayasa Mahkemesi kararyla zayflamtr ancak yine de baka yan yollar devrededir. Gelinen noktada siyasal iktidarlarn dar vadeli karlar dorultusunda maniplasyonlara kar korunmu bir kurul ortaya kmamaktadr. Tersi ynde endieleri hakl klan dzenlemeler sz konusudur. Hukuk, hukuk devleti en geni anlamyla tabii ki politiktir; ancak Trkiyedeki sorun hukuk zerindeki politik mdahalelerin ksa vadeli dar ve ksmi karlar dorultusunda, salt kendine yontan mahiyette olmasndan kaynaklanmaktadr. Mevcut yap bu yndeydi, AKP tasars da bunu pekitirmektedir. Her ikisi de anti-demokratiktir. Bu durumu deitirecek nemli dzenlemelerden AKP itinayla kanmtr. Yargyla ilgili yukarda eksiklikler olarak saydmz konular, maksimalist bir pozisyondan bir yoklar manzumesi sralamak amal deil pakete atfedilen demokratik ilerleme yaftasnn kendi iddialar asndan bile ne kadar temelsiz olduunu gstermek amaldr. Vahim olan basite AKPnin yksek yargda kadrolama abalar deildir, vahim olan anti-demokratik yapnn muhafazas ve solda da ne var daha nce de bakalar kadrolayordu diyerek bunun aslnda anti-demokratik bir yapy ya aynen ya ksmi deiikliklerle muhafaza etmek demek olduunun sessizlikle geitirilmesidir. 9 Sonu olarak, bu paket ne cumhuriyeti/milliyeti otoriterlerin paranoyalarn mutlak hakl karmaktadr ne de demokratik atlm iddialar iin asgari bir zemin sunmaktadr. Paketin olumlu maddeleri (askeri yarg, YA, genelkurmay bakan ve kuvvet komutanlarnn yarglanabilmesi, anayasa mahkemesine bireysel bavuru gibi) paketin u anki politik tartmalarda dile getirildii haliyle demokratikleme hamlesi payesini almak iin olduka zayf olup, paketin demokratiklemeye engel mi gibici ve aslnda statkocu dzenlemeleri (sendikalar, AYM, HSYK, yerindelik denetimi) hayr daha gl klmaktadr. Ak bir ekilde hayr demeyi gerektiren baka bir husus ise AKPnin anayasa deiiklik srecini ileti tarzdr. AKP, brakn toplumdaki demokratik kitle rgtlerini, sivil toplum kurulularn veya mecliste temsil edilemeyen partileri, mecliste temsil edilen partileri bile srece katmamtr. Bu konudaki isteksizliinin gzel bir rnei anayasa deiikliklerinin son ana kadar kamuoyundan saklanmasdr. 10 Bir eit anayasa fetiizminin hkim olduu Trkiyede bugne kadar eitli kurum ve kiilerce hazrlanan raporlarda grece demokratik bir anayasa iin olumu olduka nemli birikime de pek itibar edilmemitir. Yine AKPnin derdi greli de olsa belli alanlarda demokratiklemeyi salamak olsayd muhalefetin de (en azndan nemli bir ksmnn) zerinde uzlamaya varaca maddeleri ayrr bunlar referandum cenderesine sokmazd (ki bu AKPye nerilmiti). Nihayetinde toplumun birbiriyle ierik ilikisi olmayan maddeleri oylamak zorunda braklmasnn bizatihi kendisi vatandalarn zgr tercih hakkn kstlamaktr. AKPNN HEGEMONYA PROJES VE PAKETN LEVSELL
Bu tarz bir yaklama rnek olarak bkz. Ahmet Asena, Maddeler bahane, hedef AKP, Radikal ki, 15.08.2010. 10 Ocak aynda AKPnin en yetkili seslerinden Cemil iek tarafndan anayasa deiiklii hazrl yok denirken, 22 Mart sabah AKP internet sitesine konduunda ancak bizlerin paketten haberi oldu. Buna anayasa deiiklii teklifinin hazrlanmas ve TBMMye sunulmas srasnda yangndan mal karma yaklam sonucunda ilenen usul hatalar da eklenebilir. Bkz. Ece Gztepe, a.g.m.
9

Yukardaki alntda Hayri Kozanolunun iaret ettii minvalde, politik aktrlerin hegemonya projeleri ve siyasal stratejileri, aralarndaki g ilikileri ve bunlara dair farkl okumalara bakmadan anayasa zerinden dnen politik tartma anlalamaz.

Sosyalistler Anayasa dahil hibir tekste tarihsel srelerden, snfsal dengelerden, o metni ortaya koyan znenin ama ve karlarndan bamsz anlamlar atfedip, eyletirmezler. Metin mesajn kendisidir savruluuyla, Anayasaya zamandan, balamdan, iinde bulunulan siyasal konjonktrden bamsz bakarsanz haliyle, AKP niye bu metni, bu zamanda Trkiye toplumunun nne koyuyor? sorusunu sorma zahmetine katlanmazsnz. 11

Paketin salt ieriine baklrsa 13 Eyll sabah evet ya da hayr kmas Trkiyeyi ne antidemokratik bir ykma ne de demokratik bir sraya gtrmeyecektir. Bu, paketi anlamlandrmaya ynelik politik mcadelede eveti muktedirler cephesinin kurmaya alt dikotomidir. AKP bu dikotomiyi paketin, askeri-brokratik vesayet kafesinin zirvesi 12 Eyllle hesaplamay getirdiini syleyerek dayatmaya alyor. AKP paketi bu haliyle toplumun oyuna sunarken siyasal hedefi greli bir demokratikleme veya 12 Eyllle hesaplama falan deil. AKPnin iki temel hedefi var. Birinci hedefi, Trkiyede zellikle 12 Eyllden sonra demokratik hukuk devleti kriterlerini asgari olarak bile karlamayacak ekilde dizayn edilen ve ie kapal yaps byk oranda cumhuriyeti otoriter Kemalist elitlerce kontrol edilmesi ngrlen yksek yarg kurumlarnn denetim ve gzetiminden kurtulmak ve bu yaplara daha fazla nfuz etmek. AKP bu paket ile ne 12 Eyllle ne de yargnn anti-demokratik yapsyla hesaplamaktadr. Yapt ey 12 Eylln kurduu anti-demokratik yapya bir balans ayar yapmaktr. Yapy demokratik ynde deitirmek deil, yapya elinden geldiince nfuz etme siyaseti gtmektedir. AKPnin bugne kadar ki YK ve Cumhurbakanl politikalar bu konuda pek de fazla tartmaya mahal bile brakmayacak denli fahi rneklerdir. Hukuk ile ilikisinde de yarg reformunda da AKPnin yol gsterici ilkesinin maniplatif politik mdahalelere kar korunakl bir hukuk devleti olmad aikrdr. Hayri Kozanolunun isabetle iaret ettii gibi seime bir yldan az bir sre kala, meruiyetini tazelemi yeni meclisin nnde yeni bir Anayasa hazrlama frsat varken, toplumun neden referandum cenderesine sokulduunu sorma hakkmz da bulunuyor. Byle bir zamanlama ise, ister istemez referandumu AKPnin 8 yllk icraatnn oylanmas frsat haline getiriyor. 12 Bu bizi AKPnin ikinci hedefine getiriyor: neoliberal, muhafazakar, otoriter poplizm zerinden kurduu hegemonyann zayflama srecinde olduunu grerek bu hegemonyay yeniden tesise girimek. Meselenin asl can alc noktas budur. AKP nce 2002 sonra 2007de kazand seim baarlaryla Trkiyede neoliberal kapitalizme yeni bir efsun salamtr. Trkiyede neoliberalizm bir yandan gl bir kltrel, ideolojik yapsal dnm salayabilmiken dier yandan da paradoksal olarak siyasal alanda hegemonik bir projeyle ortaya karak neoliberal kapitalizmi ynetecek bir aktr bulamamtr. ANAPn 12 Eyll glgesi altndaki ilk seimde sergiledii hegemonya hamlesi 1980lerin ikinci yarsnda hzla zldkten sonra, 1990lar tam bir hegemonya krizi dnemi olmutur. Merkez sa ve merkez solun krizi, siyasal partilerin toplumsallklarn yitirerek devlet alan iine ekilmesi, otoriter devlet yapsnn daha da glenmesi (burada sadece militarist Milli Gvenlik Devleti yaplanmasn deil, militarizmin ve neoliberalizmin eklemlenerek ina ettii ordusu, paramiliter gleri, polisi, anti-demokratik yasalar ve
11 12

Hayri Kozanolu, Mani Oluyor Halimi Takrire Hicabm, Birgn, 08.08.2010. Hayri Kozanolu, Mani Oluyor Halimi Takrire Hicabm, Birgn, 08.08.2010.

yargsyla tm bir Gvenlik Devleti kastediliyor), buna genel bir korku ve gven(siz)lik kltr ve siyasetinin elik etmesi bu hegemonya krizinin grngleri olmutur. Kapitalist bir toplumsal yapda bir hegemonya projesinin hkim snf fraksiyonlarn bir araya getirebilmesi, tbi snflardan (ideoloji, maddi yararlar vb. mekanizmalarla) rza devirmesi, ayrca dorudan snfsal olmayan ama snfsal meselelerle eklemlenerek varolan kimlik politikas (rnein Trkiye iin Krt sorunu, slami ve laik kimlikler meselesi) ve toplumsal cinsiyet gibi konular ierebilmesi gerekir. 1990larda byle bir projenin siyasal alanda ina edilememesinin ardnda u iki temel dinamik vardr: neoliberalizmin snfsal (sadece iktisadi deil, siyasal, kltrel manada da) dlaycl ve i sava yrten bir lkede militarizmin ve gvenlik siyasetinin (siyasi, iktisadi, kltrel, ideolojik) tahkimi. Byle bir yazda uzun ve mull bir AKP analizine soyunulmayacak ama 2000lerde AKPnin byle bir hegemonya projesini neoliberal, muhafazakar, otoriter bir poplist siyaset tarzyla kurduunu syleyeceiz. 13 ok hzlca zerinden geecek olursak, Trkiye kapitalizminin 2001deki byk krizinin ardndan, AKP neoliberal sermaye birikimi stratejileri zerinden (aslen finansal yatrmlar, emek maliyetinin bastrlmas yoluyla rekabet edebilen ihracata ynelik sanayileme, zelletirmeler, tm neoliberal yapsal reformlar) ve ortada baka bir projenin yokluunda sermaye ii fraksiyonlarn desteini kazand. Buna ek olarak, bir yandan zaten zayf olan sosyal devlet mekanizmalar neoliberal politikalarla yok edilirken, dier yandan hem sosyal yardm ve hayrseverlik zerinden hem de bugne kadar dlanmlar her ne kadar idi edilmi olsa da formel sosyal gvenlik mekanizmasna dahil ederek neoliberalizmin en ok dlad snfsal kesimlerden rza devirebildi. Btn bu politikalarda dinci-muhafazakrlk da etkin bir ekilde devredeydi. 2002 sonras scak para giriine dayal ekonomik bymenin yapsal olarak iinde barndrd kriz dinamiklerini erteleyebildii oranda, AKP eitli toplumsal kesimlerde sosyo-ekonomik mitvarlk halini canl tutabildi. Ayrca, AKP, kendisini zaten resmi kimlik politikalarnn maduru olarak kuran bir hareketin iinden gelen bir parti olarak Trkiyenin devleti-milliyeti otoriter politikalaryla kronikletirdii bata Krt sorunu ve laiklik-slamilik gibi kimlik sorunlarn da demokratikleme yoluyla aaca vaadinde bulundu. Bu ayn zamanda otoriter-militarist devletin demokratikletirilecei iddiasn da ieriyordu doal olarak. Bu hegemonya projesinin tutmasnda iki nemli unsuru belirtmeden devam etmeyelim. Birincisi, ABye yeliin tm bu farkl kesimleri hatta daha da geni toplumsal kesimleri iermek zere her eyi zecek byl bir hegemonya aygt olarak ina edilebilmi olmas. kincisi, AKP karsndaki muhalefetin izledii cumhuriyeti ve milliyeti otoriter izginin belli korkular zerinden seslendii toplumsal kesimlerin kapsamn bir hegemonya projesinin ihtiya duyaca kadar geni olma ansnn bulunmamas. AKPnin hegemonya projesine (aktif veya pasif) destek veren farkl kesimleri bir araya getiren politik sylem ise otoriter poplistti. Poplizm en geni tabiriyle siyasetin atma eksenini iktidar blou karsnda halk (veya millet) blou eklinde kuran, bu bloklar altnda
AKP zerine gitgide nemli bir literatr olumaya balyor. Burada yaptmz trden analize k tutan baz almalar iin bkz. Cihan Tugal, Passive Revolution: Absorbing the Islamic Challenge to Capitalism, Stanford University Press, 2009; Deniz Yldrm, AKP ve Neoliberal Poplizm, lhan Uzgel ve Blent Duru (Der.), AKP Kitab Bir Dnmn Bilanosu, Phoenix Yaynevi, 2009, ss. 66-107; Faruk Ataay ve Ceren Kalfa, Neoliberalizmin Krizi ve AKPnin Ykselii, Nergis Mtevelliolu-Sinan Snmez (Der.), Kreselleme, Kriz ve Trkiyede Neoliberal Dnm, Bilgi niversitesi Yay., 2009; Aye Bura, AKP Dneminde Sosyal Politika ve Vatandalk, Toplum ve Bilim, Say 108, 2007; Yksel Takn, Trkiyede Snfsal Yeniden Yaplanma, AKP ve Muhafazakr Poplizm, Birikim, Say 204, 2006.
13

farkl snfsal ve dier toplumsal kesimleri dizen, bunu da ideolojik armalar kadar patronaj ilikilerine dayal yeniden datm mekanizmalaryla gerekletiren bir siyaset tarz olarak tanmlanabilir. AKP, bu anlamda, Trkiyede merkez san poplist sylemini devralarak Trkiyede iktidar blounun Kemalist askeri-sivil brokratik elitlerden (buna klasik merkez sadan biraz daha farkl olarak zaman zaman, Refah Partisinde daha net ve aka zikredilen, srtn devlete dayam Batc- modernlemeci byk sermaye de ekleniyor), bunun karsnda millet blounun ise ii, kyl, memur, esnaf, zanaatkar, tccar, sanayici, sessiz muhafazakar kitleden olutuunu vazediyor. Hal byle olunca Trkiyede siyasal iktidar snfsal deil brokratik niteliiyle tarif ediliyor, burjuvazinin kendisi de bu yap altnda ezilenler arasnda diziliyor. Eer kapitalist hegemonya her eyden nce snfsal elikilerin depolitizasyonu ise merkez sa poplist siyasetin bizatihi kendisi hegemonik bir snf siyaseti aslnda. Millet blounu temsil etme iddiasyla ortaya kan sa poplizm demokrasi meselesini de olduka monolitik ve ounluku bir milli iradenin tecellisi tarifine indirgiyor. Bu yazdaki tartma asndan daha vahim olan ise, aadakilerin, her anlamda dlananlarn, ezilenlerin zneleme ve kendi sosyo-politik kaderlerine hakim olma sreci olarak (en azndan kendini salt liberal bir tarifle snrlamamas gereken sosyalistlerce) okunmas gereken demokrasinin sa poplizm tarafndan engellenmesi. Genelinde sa poplizm ama zellikle de neoliberal poplizm, tbi snflarla ve her trl ezilenle, tahakkm altnda olanla kh birey kh nfus grubu olarak aktif deil pasif zneler olarak iliki kurar ve modern demokrasinin belki de en nemli unsurlarndan rgtlle tahamml edemez. Buna gre, vatandan siyasal aktivitesi ancak seimde oy vermekle snrldr, bunun karsnda rgtsel her trl mcadele poplist bir sylem iinde otoriter politikalara tabi tutulur. Salt bir iktisadi politika deil de bir siyaset tarz olarak grlmesi gereken neoliberalizmin hkm srd rgtsz kapitalizm anda, ekonominin teknikletirilmesi, siyasetin (yukarda tarif ettiimiz ekilde) gvenlikletirilmesi, kamusal-politik vatanda-znenin piyasann tketicisine dntrlmesi vb. mekanizmalar siyasal alann daraltlmas (yani bir anti-demokratikleme) sonucunu douruyor. 14 AKPnin sendikalar, feministler, evreciler vb. rgtl kesimlere kar otoriter uygulamalarna dair dklebilecek saysz rnek rgtllk alerjisine delalet ediyorsa, sesini ykselten iftiye, emekliye, isyan eden ehit ailesine vb. ynelik azarlamalar da herhangi bir muhalefete tahamml olmadn gsteriyor (buna, kendisine ters ses kardnda TSAD, TOBB, medya organlar vb. muktedirlerin aygtlarna verdii tepkileri de ekleyin isterseniz). Bu aslnda, demokrasi=milli irade=ounluk=iktidar partisi (=lideri) eklinde giden bir edeerlilik zinciri kuran sa poplizmin ister kamusal alan zerinden ister hukuk ileyii zerinden herhangi bir eletiriyi veya snrlandrmay kabul etmemesiyle ilgili. AKPnin bu hegemonya projesi ise 2007 seimlerinin alnmasndan bir sre sonra gelien bir dizi olayla atrdamaya balad. Burada sadece sralamakla yetinelim. Dnya kapitalist krizinin Trkiyeye teet falan gemeyip damardan zerk olmas, bunun sonucu isizleme, kk ve orta boy iletmelerin iflas dahil krize girmesi, sermaye ii hakim fraksiyonlar arasnda kurulan geici uzlamann dalmas, neoliberal poplist yeniden datmn su kaynaklarnn seyrelmesi, ekonomik genilemenin durmas; kimlik politikalarnda (Krtler ve Aleviler bata olmak zere) alm vaatlerinin tam tersi istikamete dnmesi veya byk oranda lafta kalmas; AKP d politikasnn dayand baz ittifaklarn, zellikle ABD ile, ki yer verememi olsak da hegemonya projesi asndan ok nemlidir, atrdamaya balamas.
Neoliberalizm demokrasi ilikisi zerine bkz. Ronaldo Munck, Neoliberalizm ve Siyaset, Neoliberalizmin Siyaseti, Alfredo Saad-Filho and Deborah Johnston (der.), Neoliberalizm. Muhalif Bir Seki, Yordam Kitap, 2007; Necmi Erdoan ve Fahriye stner, 1990larda Siyaset Sonras Sylemler ve Demokrasi, Modern Trkiyede Siyasi Dnce Cilt 7 Liberalizm, letiim, 2005.
14

10

Tm bunlar AKPnin hegemonya projesi erevesinde biraraya getirdii geni koalisyonun farkl paralarnn farkl gerekelerle de olsa geri ekilmeye balad ve bugne kadar depolitize edebilmeyi baard konularn da nne politikleerek gelmeye balad bir sreci getirdi. Buna zellikle, muhalefetin CHP kanadnda Kldaroluyla birlikte artk AKPyi daha fazla sktracak bir siyasal stratejinin (sol poplist bir siyasal hat zerinden ii, kyl, memur, isiz, kent yoksullar gibi kesimlere seslenilmesi; neoliberal kapitalizmi sosyal liberal bir modelle ynetme vaadi; TSK Hizmet Kanununun 35. maddesinin deitirilmesi, 27 Mays darbesinin, 27 Nisan e-muhtrasnn eletirilmesi gibi hamlelerle askeri vesayeti eletirme kartn AKP tekelinden karmas) devreye sokulmas da eklenmeli artk. AKP kurmaylarnn bu kavramsallatrmalarla olmasa da bu sreten bihaber olmadklarn syleyebiliriz. ki dnemlik bir iktidarn yaad ypranmay tersine evirmek zere bir hamle yaplmas gerekiyordu, yapld. AKP en bandan beri bu anayasa paketini Mecliste deil referandumda sonuca balama stratejisini gtt. Gerekten de referandum u anda bir AKP plebisitine dnm durumda. AKPnin buradaki siyasal stratejisi yukarda akladmz zayflayan hegemonya projesine yeniden kan katmakt, bunun yolu da siyasetin atma eksenini yeniden askeri-brokratik iktidar glerine kar milli irade (=ounluk=demokrasi) cephesi ekseninde kurulmasyd. Neoliberal, muhafazakar, otoriter poplist stratejinin ilemesi iin, AKPnin, oyunun kendisini en gl hissettii sahada oynanmasn salamas gerekiyordu. AKP asndan anayasa paketi ve referandumun asl ilevsellii burada yatmaktadr. Eer bunu salarsa bir de 12 Eylln tahkim ettii otoriter kurumlar iindeki elitlerin deiimi mcadelesini de salam olacak zaten. Bu minvalde, ierie bakldnda her tr yetmez ama evetiyi cezbeden pozitif dzenlemeler, AKPnin hegemonyasn tahkim abasnda vermesi gereken maddi tavizler olarak grlmeli. AKP kendi karlarn genel kar olarak ina etmeye, yani hegemonya tesis etmeye almakta. Bu anlalr bir durum. Hegemonya da kaba tahakkmden farkl olarak byle bir ey. Bunu, salt kendi dar karlarnz dayatarak yapamazsnz, mutlaka toplumun farkl kesimlerindeki beklentileri ksmen madden karlamak ksmen de onlar karlayacanza dair inan yaratacak sylemler devreye sokmalsnz. Ancak, paketteki bu maddeler aslnda zayf kald iin, AKP referandumu byk oranda plebisite dndryor ve paketi sa poplist sylemine uygun biimde etiketlemeye alyor. Byle bir hegemonik hamlenin verdii tavizler karsnda, sosyalistlerin bunun aadakilerin znelemesine (eer demokrasinin sahih anlam bu ise) katksnn olup olmayacana bakmas gerekir. Ne ierik tartmamz ne de AKPnin hegemonya projesi ve siyasal stratejisine dair byle bir durum olmadn gsteriyor bizce. AKPnin otoriter poplizmi tam tersine oluan toplumsal muhalefetin sourulmas ve pasifize edilmesi zerine kurulu. Demokratikleme ynnde bir dnm yaratmaktan ziyade bunu yaratacana dair bir inanc krklyor. Peki, o zaman yetmez ama eveti pozisyon kendini nasl kuruyor? YETMEZ AMA EVET: LBERAL SOL POZSYONUN MKNSIZLII Yetmez ama evet cephesinin web sayfasnda Anayasa Deiiklik Paketi Neler Getiriyor? balkl blme baktnzda insann ierie dair neyi tartacaz ki diyesi geliyor. Zira tm maddeler hak ve zgrlkleri geniletici olarak sunulmakta, yetmez ama evetin yetmezinin yerinde yeller esiyor. Maddeleri bu ekilde olumlayc baka bir sunum kusura baklmasn ama ancak AKPnin Anayasa Deiiklik Paketi ile lgili Sorular ve Cevaplar kitapnda bulunabiliyor. Ancak hi phe yok ki yetmez ama evet pozisyonundan daha incelikli deerlendirmeler mevcut. Bu deerlendirmelerde, aslnda paketin ciddi eksikliklerine iaret eden ve paketin kendi iddialarn sorgulayan deerlendirmeler byk oranda sol iinden hayr 11

diyenlerin tezleriyle rtyor. Ancak aradaki fark politik deerlendirmeye gelince ortaya kyor. Deniliyor ki eksik de olsa demokratiklemeyi, askeri vesayetle hesaplamay vb. glendirecektir bu paket. Bu noktada yetmez ama evet pozisyonunun poplerletirmeye alt temel argmanlara hzlca bir bakalm. Sonra da bu politik deerlendirmenin arkasnda yatan tarih ve politika okumasnn amazlarna deinelim. 1. Deiiklik paketinin tek tek hibir maddesinin bugnden daha geri bir noktaya gtrmedii. 15 Sadece hatrlatma: sendikal haklar, yargnn yerindelik denetiminin iptali. Daha geri gtrmyor da ileri mi gtryor? AYM konusunda tam bir yapsal statkonun muhafazas, HSYKda ise yapsal statkoya ok zayf mdahaleler, bir eit balans ayar. Ayrca daha geri gtrmemek tek bana bir gereke olamaz ki, byk oranda statkoyu koruyarak ilerleme gibi sunmak daha da sorunlu. 2. 1982 Anayasas deitiriliyor. Anayasa 1921den beri ilk defa sivil Meclis tarafndan hazrlanp halkoyuyla oylanacak. 16 1982 anayasas bugne kadar 16 kez deitirilmi, bunlarn 9u AKP dneminde yaplmtr. stelik 2001 deiiklikleri ierik olarak 2010 paketinden kat be kat daha nemli demokratikleme admlar ieriyordu. Eer bu srete tam katlmc, gerekten anayasann ieriine dair serbest kamusal tartmann srebildii bir sre sonunda halkoyuyla oylansayd halkoyuyla anayasa yaplmas argmannn bir anlam olabilirdi. Ama bunun tam tersi bir durum var. 12 Eyllde Trkiyede anayasa paketi deil AKP oylanacak. Bu bir dier argman, bu toplumun anayasa yapmaya dair psikolojik inanszln ykacak tezini de geersizletiren bir durum. Ayrca rnein milliyeti ve cumhuriyeti otoriterlerin hkim olduu bir TBMM anayasa paketi hazrlayp referanduma getirseydi bu kendinde eveti gerekelendiren bir durum yaratr myd? 3. Eer hayr karsa 13 Eyll sabah Trkiyeyi cumhuriyeti-milliyeti otoriterliin zaferi bekliyor. 17 Bu uzun zamandr siyaseti milliyeti-cumhuriyeti otoriterlikle muhafazakr/liberal otoriterlik arasna sktran argmandr ve bu haliyle Trkiyede ancak sa poplizmi beslemektedir. Ayrca, bizatihi meseleyi byle koymann kendisi aka bir korku siyasetidir. Muhafazakrlklardan muhafazakrlk, otoriterliklerden otoriterlik been demektir. Bu argmantasyonun vard pespayelik ise bugn hayr demek Ergenekonculuktur demeye varyor. 18 Bunu nasl bir oulculuk anlaydr. Hayr diyenler kalkp evet diyenlere siz AKPcisiniz, BBPcisiniz (Byk Birlik Partisi) mi desinler? 19 4. 12 Eyll ve askeri vesayet rejimiyle hesaplalyor. Yetmez ama evet pozisyonunun paket iinden kendini tahkim etmeye alrken en sk kulland argman, paketteki dzenlemelerle 12 Eyll ve askeri vesayet rejimiyle hesaplald. Hatta bu argman akl almaz biimde 27 Maysla da hesaplalyor noktasna kadar ilerletiliyor. 20 12 Eyllle ilgili verilen rnek 15. maddenin kalkmas. Bu maddeyle ilgili zaman am sorununa ve bu sorunu amak zere muhalefetin TBMMde getirdii nerilerin AKP tarafndan nasl reddedildiini belirtmitik. Bu durum ortada olduu iin aresizce sarlnan bir dier tez ise bu maddenin kalkmasnn daha radikal bir hesaplama
rnek olarak bkz. Ahmet nsel, Referandum Karsnda zgrlk Sol, Radikal ki, 18.07.2010; Doan Tarkan, Neden yetmez, neden evet?, Radikal ki, 08.08.2010; Fuat Keyman, Yeni bir Anayasa Kouluyla evet , Radikal ki, 01.08.2010. 16 rnein bkz. Neden Yetmez Ama Evet Diyoruz, http://www.yetmezamaevet.com/ 17 Bkz. Doan Tarkan, Neden yetmez, neden evet?, Radikal ki, 08.08.2010. 18 Bkz. Doan Tarkan, Neden yetmez, neden evet?, Radikal ki, 08.08.2010; Ufuk Urasn Star gazetesindeki 12.08.2010 tarihli rportaj. 19 Ya da insann aklna Fransada neoliberal AB anayasasna sosyalistler hayr dediklerinde onlar da acaba byle yaftalayabildiler mi diye soras geliyor. 20 Bkz. Doan Tarkan, Neden yetmez, neden evet?, Radikal ki, 08.08.2010.
15

12

iin sembolik ve psikolojik zemin sunduu. 15. maddenin 30 yla yakn bir zamandr 12 Eyll cuntasn merulatrmaya hizmet ettii ileri srlyor. 21 Trkiye toplumuna 12 Eyllle hesaplama konusunda ket vurann 15. maddenin sembolik ve psikolojik etkisi olduunu sylemek, 12 Eylln ve onun kendisini nasl olup da byle merulatrabildiinin / toplumsallatrabildiinin dolaysyla da onunla hesaplama mekanizmalarnn hi anlalmam olduuna delalet edebilir ancak. Aslnda yetmez ama evet pozisyonun iinden zaten paketin byle bir boyutunun olmad aka syleniyor:

Bizatihi bu deerlendirmeler iinde, AKPnin hem parlamento hem de yerel ynetimler dzleminde bugne kadarki tavrnn tam tersi ynde olduu, gemile hesaplama iin siyasal, hukuksal, kltrel ve moral boyutlar ieren kapsaml bir abaya ihtiya duyulduu, resmi hakikat komisyonlar gibi bu tarz hesaplama mekanizmalar iin brakn anayasaya ou kez yasalara bile ihtiya duyulmad vb. evet demeyenlerin de sahiplendii gerekeler de yer alyor. 24

Ancak 12 Eyllle hesaplama parolasnn, hem bu anayasa deiiklii paketinin ierii, hem de AKPnin genel duruu asndan ikna edici olduunu sylemek ok zor. 22 Babakan ne kadar 12 Eyllde 12 Eyll Anayasasn sanda gmeceiz iddiasnda bulunsa da, 12 Eyll rejimine son verecek bir deiiklik olmayacak. 12 Eyll Anayasasnn etkisi biraz daha snrlanm biimde ama otoriter eilimlerin ar bast kurumsal arpklyla, rejime yn veren ruhuyla etkili olmaya devam edecek. 23

Ancak son tahlilde bu deerlendirmeler tam ztt bir sonuca varyor: Bu paket, 12 Eyllle hesaplamay zorlatrmyor, kolaylatryor. Buna gre bu tarz hesaplama sylemlerinin AKP tarafndan gndeme getirilmesinin hegemonik mcadele verilecek alan, taban solcular iin at ileri srlyor. Evetin kazanmas sonucunda ortaya kacak yeni siyasal-toplumsal dinamiin AKPyi 12 Eyllden ka zorlayaca dnlyor. 25 Aslnda bu akl yrtme aadaki 5. ve 6. argmanlarn da baland ve paketin btnne evet dedirten siyasal analiz. Bu analiz karsnda paketin ieriinin ve AKPnin hegemonya projesi ve siyasal stratejisinin byle bir imkna ak olmadn gstermeye altk. Aada da bu yorumu mmkn klan tarih ve politika okumasn tartacaz. 5. Yarg oligarisi krlyor. Bir baka temel argman ise siyaset zerinde vesayet kuran rejimin aygtlar olarak grlen yarg kurumlarnn demokratik dzenlemeye tabi tutulduu. rnein, Mithat Sancar 12 Eyllle dorudan bir hesaplamann sz konusu olmadn, esas reformculuun yarg ile ilgili olduunu, bunun doal bir sonucunun vesayet rejiminde gedik amak olacan sylyor. 26 Yukarda paketin deerlendirmesinde byle bir demokratiklemenin sz konusu olmadn, byk oranda yapnn korunarak bu yapya nfuz etme siyasetinin izlendiini aklamtk. Aslnda yetmez ama evet pozisyonunun iinden krleme gitmeyen incelikli analizler bu durumun farknda. ki alnt:

Evet, bu paketle cumhurbakanna tannan yetkiler ok fazladr ve demokratik esaslarla uyumamaktadr. Ama sanki mevcut sistem, yrtmeye hi yetki tanmyormu ya da daha az

Bkz. Ahmet Asena, Semboller nemlidir, Radikal ki, 01.08.2010. Mithat Sancar, 12 Eyllle hesaplamak, Taraf, 22.07.2010. 23 Ahmet nsel, Referandum karsnda zgrlk sol, Radikal ki, 18.07.2010. 24 rnein bkz. Mithat Sancar, 12 Eyllle hesaplamak, Taraf, 22.07.2010; Ahmet nsel, 12 Eyllden kma rekabeti, Radikal ki, 01.08.2010. 25 Mithat Sancar, 12 Eyllle hesaplamak, Taraf, 22.07.2010; Ahmet nsel, 12 Eyllden kma rekabeti, Radikal ki, 01.08.2010. 26 Mithat Sancar, 12 Eyllle hesaplamak, Taraf, 22.07.2010; Anayasa paketi ve demokrat tutum, Taraf, 25.03.2010; Anayasa tartmalar ve demokratik siyaset, Taraf, 01.04.2010.
21 22

13

Daha nce de belirtmitik mevcut yapnn anti-demokratik zelliklerine snarak deil tam da hem onun hem de o yapy asgari biimde dahi demokratikletirme ans ve gc varken ve de iddias da buyken bunu yapmayp, bu alntlarn da teyit ettii zere o anti-demokratik yapy koruyan bir siyasi hamleye kar kmak (hayr demek, boykot etmek) niye gayet meru bir politik tavr olmasn ki? Ancak yine i yukarda dile getirdiimiz ve aada eletirel bir deerlendirmeye tabi tutacamz politik deerlendirmeye geliyor: yine de bu daha fazlas iin kap ayor. 6. Yeni anayasa yapma imkn ya elimizde olacak (evet) ya kaybolup gidecek (hayr). Evet demek daha radikal deiikliklerin ve aslnda yeni anayasa yapma imknn glendirir, toplumsallatrr, hele ki yarg gibi hassas dokunulmazlara dokunuluyorsa. 29 Bu AKPnin ve onun muhafazakr/liberal organik entelijensiyasnn dayatt bir ikilem ve 3. maddede dile getirilen duruma ok benziyor. Solcular, sosyalistler bunu niye olduu gibi kabul etsin ki? Nedir bu anayasann ieriinde bu kadar ya istiklal ya lm dedirtecek. Yukarda akladmz zere, 13 Eyll sabah sonu ne karsa ksn Trkiyede 1982 Anayasas (tadil edilmi haliyle de olsa) yerli yerinde durduu srece Trkiyenin bir anayasa gndemi olacak. Bugn neredeyse ne evet ne hayr ne boykot cephesinde yeni anayasa istemiyoruz diyen yok ki. Herkes yeni anayasa istiyor. 2010 paketinin yeni anayasa isteyenlerin elini glendirebilmesi iin paketin gerekten tutarl bir demokratik deiiklik ynelimi olmas gerekirdi.

yetki tanyormu gibi bir hava yaratarak tehlike deerlendirmesi yapmak da, en hafif deyimiyle iyi niyetle badamaz. 27 AKPnin deiiklik paketini snrl tutmas, rnein ye kompozisyonu demokratikleecek olan yeni HSYKy gerekten zerk bir yapya kavuturmaktan imtina etmesi, bu deiikliklerin ok ksmi olmalarna yol at. AKP tarz reformun tm nitel ve nicel eksikliklerini tayor anayasa deiiklii paketi. Ben yaptm, oldu zihniyetini yanstyor. 28

Eer durum bu alntda bizzat Ahmet nselin dedii gibiyse, politik rasyonalitesi tam da demokratikleme taleplerinin her mecrada sourulmasna, radikalliinin trplenmesine ynelik ileyen AKPyi tahkim edecek bir sylemdense, AKPye kendine demokratikleme znesi halini vehmetmenin byle ucuz olamayacan gstermek daha isabetli olmaz m? Neoliberalizmin milliyeti-cumhuriyeti otoriter ve muhafazakr-otoriter kanatlarna kar sosyalist pozisyonu bugnden ina etmek gerekmez mi? Aslnda referandumda AKPye kar kmak iin btn gerekeleri kendi iinde barndran incelikli yetmez ama evet argmanlar, yine de son tahlilde, bu anayasa deiikliklerinin askeri vesayetle hesaplama, hukuk alannn demokratikletirilmesi ve en nihayetinde demokratik bir anayasann yaplmas iin bu pakete evet demenin gerektii sonucuna varyorlar. Bu politik deerlendirme bugn tam da otoritaryanizm karsnda siyasal liberalizmin tahkim edilmesini ncelikli politik mesele olarak tarif eden liberal sol politik pozisyona tekabl etmektedir. Bu politik pozisyonun, bu deerlendirmelerinin arkasnda
Mithat Sancar, Arato-Anakronik liberalizm ve zayf demokrasi, Taraf, 29.04.2010. Ahmet nsel, Referandum karsnda zgrlk sol, Radikal ki, 18.07.2010. 29 rnek olarak bkz. Ahmet nsel, Referandum Karsnda zgrlk Sol, Radikal ki, 18.07.2010; Mithat Sancar, Daha fazla demokrasi iin, Taraf, 08.04.2010; Fuat Keyman, Yeni bir Anayasa Kouluyla evet , Radikal ki, 01.08.2010; Genay Grsoy, Referandum yolunda solun halleri, Radikal ki, 01.08.2010. 30 Ahmet nsel, Referandum Karsnda zgrlk Sol, Radikal ki, 18.07.2010.
27 28

Herkes biliyor ki, artk yeni anayasa bu Meclisin deil, gelecek meclisin ii olacak. Dolaysyla gelecek seim kampanyasnda yeni Anayasa, temel konulardan biri olacak. Ama bunun olabilmesi iin, meclisin demokratik meruiyetinin eksiksiz olmas gerekiyor. Yzde 10 seim baraj bu meruiyeti byk lde yaralyor.30

14

Trkiyenin gemii, bugn ve geleceini ieren belli bir tarih okumas ve bununla ilikili bir politik pozisyon al yatmaktadr. Trkiyede 1980 sonrasnda muhalif ama hegemonik 31 bir pozisyon kazanan, yaygn olarak gl devlet gelenei tezi olarak bilinen ve farkl kuramsal ve politik pozisyonlara sahip sosyal bilimciler tarafndan retilen tarihsel anlat Osmanl-Trkiye tarihine dair devletmerkezci bir analizde ortaklar. Bu hegemonik tarihsel anlat, gl devlet - zayf toplum yaplanmasnda somutlanan zgl bir tarihsel sreklilik, burjuvazinin (bile) devlet karsnda zayfl ve devlete bamll, devletin burjuvazinin hegemonyas nnde bir engel tekil ettii, burjuvazi ve devlet sekinleri arasndaki yarlma ve atmann Trkiyede iktidar ilikilerinin ve toplumsal dnmn temel dinamiini oluturduu, devletten zerkleemedii ileri srlen ekonomi ve (sivil) toplum alanlarndaki glere bigne kalan toplum st/d bir devletin varl gibi tezleri iermektedir. Bu anlatya gre, (ya kendinde bir zne olarak ya da sivil ve asker brokratik sekinlerde kiileen) devlet sadece tbi snflar ve toplumsal kesimler zerinde deil ayn zamanda burjuvazi gibi hkim snflar zerinde de tahakkm kuran veya burjuvazinin kendini hegemonik bir g olarak tahkim etmesine ket vuran kadir-i mutlak bir zne olarak resmedilir. 32 Bu devlet-merkezci analiz tarz Trkiyedeki militarist pratiklerin (zellikle de askeri mdahalelerin) analizinde de hegemonik bir yer igal eder ve farkl politik pozisyonlarca (muhafazakr, liberal, liberal-demokratik, sol-demokratik/liberal sol vb.) sahiplenilir. Buna gre, militarizasyon sreleri, devletin hkim snflar dahil tm toplumsal gler zerinde hakimiyetini ifadelendiren gl devlet geleneinin sregiden etkisiyle aklanr. Ak veya rtk biimde merkez-evre, devlet-(sivil) toplum ikilikleri zerine kurulu bu almalarda bazen devlet elitleri ile siyasi elitler, bazen devlet elitleri ile zayf burjuvazi, bazen de devlet elitleri ile tm toplum arasndaki siyasal mcadele askeri mdahalelerin nedeni olarak n plana kar. Devlet sekinlerinin hkim kesimi olarak askeri brokrasi ile ya milli iradeyi temsil eden siyasi sekinler veya sivil toplumun asli gc olarak yceltilen burjuvazi arasndaki atma militarist pratiklerin analiz edildii genel ereveyi oluturur. 33 Politik pozisyonu ne olursa olsun devlet-merkezci almalarda, devletin militarist-milliyeti kurumsallamasna kapitalist kurumsallamas pahasna odaklanlr ve bunlar arasndaki ilikisellik yok saylr. Sosyo-politik iktidar ilikileri sekinler aras atmalara indirgenir; siyasetin toplumsall byk oranda es geilir. Bunun sonucunda, ne devletin kurumsal mimarisi ne de devlet aktrlerinin pratikleri (zellikle snfsal) sosyo-politik iktidar ilikileri
Galip L. Yalman, Trkiyede Devlet ve Burjuvazi: Alternatif Bir Okuma Denemesi, Srekli Kriz Politikalar. Trkiyede Snf, deoloji ve Devlet, der. Neecan Balkan, Sungur Savran, stanbul: Metis Yaynlar, 2004, s. 46. 32 Ayn hegemonik anlaty modernleme kuram, eletirel kurumsalclk, Weberyen yaklam ve Marksizm gibi farkl kuramsal pozisyonlardan reten zengin bir klliyatn eletirel deerlendirmeleri iin bkz. Demet Dinler, Trkiyede Gl Devlet Gelenei Tezinin Eletirisi, Praksis, No:9, 2003; Galip L. Yalman, Transition to Neoliberalism. The Case of Turkey in the 1980s, Bilgi niversitesi Yaynlar, 2009; Nadir zbek, Alternatif Tarih Tahayylleri: Siyaset, deoloji ve Osmanl-Trkiye Tarihi, Toplum ve Bilim, Say 98, Gz 2003; Fethi Akel, Entegratif Toplum ve Muarzlar: Merkez-evre Paradigmas zerine Eletirel Notlar, Toplum ve Bilim, say 105, 2006; Suavi Aydn, Paradigmada Tarihsel Yorumun Snrlar: Merkez-evre Temellendirmeleri zerinden Dnceler, Toplum ve Bilim, say 105, 2006; smet Aka, Militarism, Capitalism and the State: Putting the Military in its Place in Turkey, Yaynlanmam Doktora Tezi, Boazii niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits, 2006, s. 161-213. 33 Trkiyede ordu zerine bu analizlerin eletirel bir deerlendirmesi ve 27 Mays rnei zerinden militarizm kapitalizm ilikiselliinin nasl okunabilecei zerine bir analiz iin bkz. smet Aka, Ordu, Devlet ve Snflar: 27 Mays 1960 Darbesi zerinden Alternatif Bir Okuma Denemesi, Evren Balta Paker ve smet Aka (der.), Trkiyede Ordu, Devlet ve Gvenlik Siyaseti, stanbul Bilgi niversitesi Yaynlar, 2010.
31

15

tarafndan kurulmaz ve/ya snrlanmaz. Trkiyede devletin aka otoriter ve militarist kurumsallamas, darbeler vs. salt devlet elitlerinin (asker-sivil brokrasi) milli iradenin/milletin temsilcilerine (muhafazakr ve liberal sa sylem) ve/ya topluma (sol sylem) kar salt kendi karlarn tesis iin kurulan bir yap olarak analiz edilir. Bunun sonucunda, ne darbelerin ne militarist ve otoriter devlet formunun inasnda yukardaki ikilikleri yatay kesen ok daha karmak sosyo-politik iktidar ilikileri, zellikle de snfsal temelli olanlar, tarihteki yerlerini alamazlar. Trkiye tarihi bu minvalde ar soyutlamaya dayal deimeyen bir sreklilikler tarihi halini alr. Bu durum, tarihsel srelere ar soyutlama yoluyla uygulanan bir tr iddet anlamna gelir. 34 1980 sonras sosyal bilim literatrnde kendini tahkim eden Trkiyenin tarihsel sosyolojisi ve siyasal sosyolojisine dair bu anlat, aslnda Trkiye merkez sann onyllardr iktidar stratejisinin temel direidir. Yani, bu anlat aslnda Trkiye merkez sann anlatsdr. Bu adan bakldnda, Trkiyede muhafazakr ve liberal san bu anlatya drt elle sarlmas anlalr bir durumdur. stelik, 1980 sonrasnn devlet kart neoliberal tezleri de bu durumu pekitirmitir ve neoliberal san iktidar sylemlerine rahatlkla eklemlenmitir. Sosyalist solun dnya ve Trkiye leindeki siyasal ve teorik gerileyi dneminde, bu tarz bir tarih ve politika okumas sol iinde de daha gl biimde yer edinmitir. 12 Eylln neoliberal militarizminin biimlendirdii otoriter-militarist devlet yaplanmas, salt askeribrokratik elitlerin iktidar araylarnn bir rn olarak grlm, siyasal liberalizm eksiklii ceberut devlet geleneinin rn olarak alglanm ve bu duruma kar alnacak pozisyonun siyasal liberalizmi tesis etmek olduu dnlmtr. Bu analiz ve pozisyon al bir yandan mstakil liberal-demokratik bir hatt dourduu gibi, sosyalist solun iinde de nemli bir mevzi kazanmtr. Liberal sol olarak tarif ettiimiz bu kanat Trkiyenin asli politik gndeminin milliyeti-militarist bir devlet yaplanmasna kar siyasal liberalizm dorultusunda bir demokratiklemeyi tesis olduunu ileri srmektedir. stelik, bu siyasal liberalizm de birok durumda ncelikle askeri vesayet rejimine kar sivilleme ile snrlanabilmektedir. Bunun sonucunda da, Trkiye merkez solunun cumhuriyeti-milliyeti otoriter izgisi karsnda Trkiye merkez sann sa poplist hegemonya stratejileri erevesinde ilevselletirildii askeri-brokratik vesayet rejiminde bir eit gedik ama hamleleriyle ilgili somut gndemler karsnda, soldan bu politikalarn sivilleme ve askeri vesayetten k hamleleri olarak desteklenmesi gerektii tarznda bir politik pozisyon belirmektedir. Yukarda tarif ettiimiz tarzda bir tarihsel sosyoloji ve siyasal sosyoloji okumas bugn yaanan gelimeleri bir trl gelmeyen ama beklenen burjuva demokratik dnmn yaanmas olarak da tarif etmektedir. Buna gre, Trkiyede bir askeri vesayet rejimi vardr, Trkiye olaan burjuva parlamenter bir yapya sahip deildir. Bu mesele siyasetin ncelikli ve asli meselesidir, tm dier meseleler ancak bu mesele zldkten sonra ele alnabilir. Bugn AKP ve onun temsilcisi olduu otantik Trk burjuvazisi tarafndan gerekletirilen de budur. AKPnin seim baars Turgut zaln balatt 12 Eyll darbesi ykmndan liberal tercihleri tatmin ederek kma abasnn devam olarak grlyor ve AKPnin 12 Eyll darbesinin yaratt byk toplumsal ve siyasal ykmdan liberal-muhafazakr hat zerinden kn son aamasn gerekletirmek zere iktidara geldii ileri srlyor. 35 Bu, Trkiye
Marksizm iinden bu tarz bir soyutlamann iddeti meselesini kuramsal olarak tartan u alma olduka nemlidir. Derek Sayer, The Violence of Abstraction. The Analytic Foundations of Historical Materialism, Basil Blackwell, Oxford and Cambridge, 1987.
34 35

Ahmet nsel, Burjuva demokratik dnm ve sol, Birikim, 220-221, Austos-Eyll 2007, s. 50-51.

16

burjuvazisinin DP, AP, ANAP zerinden geerek verdii asrlk iktidar mcadelesinin son aamas olarak tarif ediliyor. Dolaysyla, Trkiye tarihinde burjuvazinin asker-sivil brokrasiye kar, bu elitlerden zerkleerek ilk defa tam olarak siyasal hegemonyasn tesis edebilmesinden bahsediliyor. Bunu yaparken de otantik Trkiye burjuvazisi adna AKPnin burjuva demokratik devrimi gerekletirme srecinde olduu syleniyor. 36 Bu srete, sosyalistlerin bir yandan bu srece kerhen de olsa destek vermesi gerekmektedir zira ancak bundan sonra Trkiyenin modern ncesi tarihi artk tamamen geride braklm olacandan sosyalist siyasetin imknlar konuulabilecek ve askeri vesayetin tarumar edilmesinin ardndan alm alann bu sefer de burjuvazinin getirecei snrlamalaryla mcadele edilebilecektir. 37 Paradoksal biimde Ortodoks Marksizmin aamaclk, dz izgisel tarih anlay (nce burjuva demokratik devrim sonra snf mcadelesi ve sosyalist devrim) bu ortodoksiyi en ok eletirenlerce yeniden retiliyor. Normal olandan sapm bir tarihin normallemesi zerine kurulu byle bir okuma idealletirilmi bir Avrupa burjuva toplumu geliimi zerinden Trkiye tarihini bir yoklar, anormallikler tarihi olarak okuyor ve tarihin normalleme ynnde ak zerinden bir politik beklenti kuruluyor. 38 Bu tarz bir aamaclk demokrasi ve sosyalizm arasnda bir ncelik sonralk ilikisi kurarken siyasal olan iktisadi olan ayrmn da zmni olarak yeniden retmi oluyor. Bunun sonucu demokrasinin anlamnn siyasal liberalizme hatta sadece sivillemeye snrlanmas oluyor ya da dier demokrasi meselelerinin bir sonraki aama gelene kadar paranteze alnmas. Bu da Trkiye sosyalist solunda ciddi bir zgl demokratikleme perspektifi ve stratejisinin yokluuna iaret ediyor. 39 zgl bir demokratikleme stratejisinin yokluu, demokratiklemeyi elitlerin yukardan aa bir biimde demokrasiye gei srecini ynetme meselesine de sktrmaktadr. Aslnda, Trkiyede demokratikleme tartmasnn girdii bu kanal, Dou Avrupa lkelerinden Ortadouya uzanan bir corafyada, ana akm liberal demokratikleme syleminin hegemoniklemesidir: demokrasi elitlerin yukardan ve kurumsal siyaset kanallar araclyla yrtt bir reform srecidir artk. Hlbuki Geoff Eleyin isabetle vurgulad zere, gemi iki yzylda gerekleen her trl demokratik ilerlemenin ardnda geni kitlelerin seferberlii ve kolektif eylemi vardr. Bu bakmdan demokratikleme, reformlarla yukardan gerekletirilen bir kurumsal deiimden ziyade, geni kitleleri mobilize eden sosyal ve siyasal atmalarn bir rn olarak grlmelidir. Demokrasi konusunda gerek ilerlemeler, evrimsel bir kurumsal reform srecinin neticesi olmaktan ziyade, eski iktidar biiminin iddetle sarsld, eski dzeni besleyen meruiyet kanallarnn ortadan kalkt byk kitle seferberlik ve mcadeleleri dnemlerinde sz konusu olmutur. 40

mer Lainer, imdi alternatif zaman, Birikim, 220-221, Austos-Eyll 2007; Aristokratlar ile burjuvazi mcadelesinde son aamaya doru, Birikim, 218, Haziran 2007. 37 mer Lainer, imdi alternatif zaman, Birikim, 220-221, Austos-Eyll 2007, s. 46-47. 38 Bu normal yoldan sapan kapitalizm tarihi analizi salt Trkiyeye zg de deil. Trkiye ile neredeyse benzer argmanlarn retildii Almanya rnei zerinden byle bir tarih anlatsnn kuramsal ve ampirik eletirisi iin bkz. David Blackbourn, Geoff Eley, The Peculiarities of German History. Bourgeois Society and Politics in Nineteenth-Century Germany, Oxford University Press, Oxford, New York, 1984. 39 Bu ynde eletiriler iin ayrca bkz. Foti Benlisoy, Demokrasi ve Sosyalizm: Olaanst Halde Siyasetin Snrlar, Sosyalist Demokrasi in Yeniyol, say 30, Yaz 2008; Gei Sreci, aamaclk ve siyasetin normallemesi, Sosyalist Demokrasi in Yeniyol, say 31, Gz 2008. 40 Geoff Eley, What Produces Democracy? Revolutionary Crises, Popular Politics and Democratic Gains in Twentieth-Century Europe, M. Haynes ve J. Wolfreys (der.), History and Revolution, Verso, Londra, 2007. Trkiyedeki tartmalara bu ynde bir mdahale iin ayrca bkz. Foti Benlisoy, Luciano Canforann Demokrasisi Aadakilerin Gc Olarak Demokrasi, Mesele, say 34.
36

17

Sosyalist bir demokrasi stratejisi ne meseleyi devlet elitlerinin vesayeti karsnda bir eit siyasal liberallemeye sktrarak, ne de, Trkiyede baka bir sosyalist tavr alta sergilendii zere, salt neoliberal kapitalizme vurgu yaparak, yani Trkiyede demokratiklemeye dair siyasal liberalizmin de ngrd sorunlar alann atlayarak ina edilemez. Sosyalist bir demokrasi stratejisinin bunlar eklemleyebilmeyi becermesi gerekir. rnein, Trkiyede 12 Eyllle beraber ve sonrasnda neoliberalizmle (ki tekrar edelim asla salt bir iktisadi-sosyal politikalar btn olmayp ayn zamanda siyasal alan daraltc, politik zne olma imknlarn bastrc bir siyaset tarzdr da) milliyeti-militarist hattn nasl eklemlendiini grmesi ve politik pozisyonunda da bu eklemlemeyi iermesi gerekmektedir. Bu onun demokrasi perspektifinin siyasal liberalizmin tesine gemesinin yegne kouludur. 12 Eyll ile hesaplamak onun militarizmi, milliyetilii olduu kadar, hatta bunlardan da nce neoliberal kapitalizmi tahkim etmek zere gerekletiini grmekten geer. Ama ayn zamanda, neoliberal kapitalizmi, Trkiye tarihinde kendi dinamikleri de olan milliyetilik, militarizm meselesi olmadan tahkim edemeyeceini de grmekten geer. Bu ililkisellikler, eklemlenmeler tarih okumasnda, politik analizde ve politik tavr alta devreye girmedii srece sahih bir sosyalist demokrasi perspektifi ve stratejisinin olumas mmkn deildir. Aslnda Trkiye merkez sana ve bugn AKPye bakmak bu adan reticidir. Hakim snfn hegemonik siyaseti dorultusunda snf siyaseti tam da bu eklemlenmeleri yaparak (ve de baka eklemlenmelerin nn keserek) kurulmaktadr. Trkiye burjuvazisi ve onun en azndan sa siyasal temsilcileri (ve 1970ler, 1980lerin sonu 90larn ba, belki de Kldarolundan sonras gibi parlad dnemlerde merkez sol temsilcileri) snf mcadelesinin aamaclk kabul etmeyeceini, belli bir aamaya geldiinde soyut bir mekn ve tarihsel anda iki snfn kar karya gelip verdii bir mcadele olmadnn gayet bilincindeler. Sosyalist sola den de bunu dier cepheden grebilmektir. Bizatihi sosyalist solun ve ii mcadelesinin kendi tarihi bunun tarihidir zaten. Referandumda yetmez ama evet, AKPnin elinden, askeri-brokratik vesayete kartlk zerinden kurduu ilericilik kartn almak adna da savunulmakta. 41 Bunun gerekliliine phe yok, ancak bunun mmkn olabilmesi iin yukarda tarif ettiimiz tarz zgl sosyalist sol politik hat inas ve demokratikleme perspektifi ve stratejisi gerekmektedir. Bunun iin de, yukarda zikredilen tarzda bir tarih ve siyaset okumasn ve buradan neet eden siyasal liberal pozisyonu amak gerekir. Sosyalist solun bugn politik grevini bir eit siyasal liberalizme sktrmak ona bir eit merkez sol rol atfetmektir. yi ama Kldarolu CHPyi sol liberal bir hatta dntrrse sosyalist solun fark ne olacaktr? zne inas aama kaldrmaz, sre iinde sreklilik ister. Bugn siyasal liberal olarak ina edilen bir znenin gn sonra nasl sosyalist bir zne olarak zuhur etmesi beklenebilir ki? SONU YERNE: SOSYALST SOLUN NASI ERTELENEMEZ! Bugn AKP, brakn sosyalist solun liberal solun bile umut kaps olamaz. Referanduma giden paketin ierii de AKPnin hegemonya projesinin ve siyasal stratejisinin nitelii de bunu gstermektedir. Bugn evet dememenin neredeyse tm gerekeleri evet diyenlerce verilmektedir. AKPnin neoliberalizmle uyumlu ve ABD muhafazakrlna yatkn olduu, dolaysyla demokrasiyi Trkiye halknn gerek bir edimi haline getirmeyi istemeyecei, bunun yerine sivil-asker brokrasiden gelecek direnci parlamento ile snrl olmayan bir sivil-demokratik-anayasa kampanyas ile amak yerine kart kurumlarla eli daha gl biimde pazarla giriecei ve o hassasiyetlere olabildiince dokunmadan kendi zel

41

Ahmet nsel, Referandum Karsnda zgrlk Sol, Radikal ki, 18.07.2010.

18

hassasiyetlerine de anayasal gvence salamann formllerini bulmaya alaca tespitleri evet dememeyi gerektirir. 42 Ahmet nselin u szleri ne kadar isabetli: AKP, bu pretoryen merkeze kar kendini evre olarak tanmlasa da, son tahlilde Hegelin efendi-kle ilikisinde tarif ettii diyalektik kartla btnyle uyan bir tavr sergiliyor. nk AKP esas olarak sahibin yerini almak istiyor. Rejimin sahip deitirmesini talep ediyor Bunu yaparken, rejimi andrma grnts altnda, belki rejimi pekitiriyor. 43 Yetmez ama evet diyen sol argmanlarn, evetin liberal sol, yetmezin sosyalist sol olma haline aldn grmeleri, bu ikilii amak zere hem bugnn politik mcadelesinde hem de tarihin ve bugnn okunmasnda kendilerini Trkiye liberallerinden ve hatta muhafazakrlarndan ayrtrmalar gerekmektedir. Nasl ki bir zamanlar Kemalizmden bu ayrma gerekletirildiyse uzun zaman nce liberallerden de bu ayrmann gereklemesi gerekirdi. Hala frsat vardr. Btn bu tartmalarda sklkla maruz kalnan bir sz u oluyor: Ne bekliyorsun, AKP muhafazakr bir parti, sosyalist parti gibi mi davransn?. El cevap hayr. Bu lkede AKP adna sahibinin sesi olan liberaller, muhafazakrlar grla. AKPden sosyalist parti gibi davranmasn beklemiyorum ama sosyalistlerden sosyalist gibi davranmasn bekleyebiliriz. Sosyalist solun kendi zgn sosyalist sesini ykseltmesi gerekiyor, bunu da ancak neoliberal cumhuriyeti-milliyeti ve dinci-muhafazakr otoriterliklerden olduu kadar neoliberalizmi sorunsallatrmayan liberal-demokratik tarzdan azade bir ekilde yapabilir. Bu ayrma ancak Trkiye emekilerini, ezilenlerini, dlanmlarn temsil edecek bir znenin inasyla mmkndr. rgtsel dankln pekitirdii politik-ideolojik danklk sol entelijensiyada kamusal alan zerinden, hatta medyatik kamusal alan zerinden, 44 politika yapma aresizliini getirmitir artk bugn. Sosyalist bir politik zne inasndan kandka, bunun frsatlarn hoyrata teptike gitgide kampanya siyasetinin batana ekiliyoruz. Bu sosyolojik durum ancak pratikte alabilir. Bugn referandum sreci bunu bir imkn haline getirmek iin kullanlmaldr. Bu herhangi bir evet cevabyla mmkn olamaz, hayr veya boykot cevaplar da bu ilevi grd srece sahici anlamlarn kazanabilir. Her trl korkuyu aarak, yedee alnmaya itiraz ederek, reel politik srelere mdahil olmann sosyaliste yolu bu olabilir ancak.

mer Lainer, imdi alternatif zaman, Birikim, 220-221, Austos-Eyll 2007, s. 45-46. Ahmet nsel, Pretoryen devlet ve sahipleri, Birikim, 218, Haziran 2007. 44 Biz Trkiye solcularnn tartma zemininin byk sermayedar Doan grubuna bal Radikal ki olmas nasl normal grlebilir? Medyann bir medyum olarak belirleyici hale gelmesinin dnsel dnyamz yapsal olarak nasl formatlad, hzl ve tketici akkanln nasl btnsellik kayplarna yol at konular hala aydnlatlmay bekliyor. Bunlar sylemek medyay hi kullanmayalm demek deil tabii ki, sosyalistlerin ezilenlerle temasnn ncelikle medya zerinden olamayaca ancak ve ancak onlarn gndelik deneyimlerine temas edebilmekten getii anlamna geliyor.
42 43

19