3 Eksenli CNC Tezgah Tasarimi Ve Uygulamasi 3 Axises CNC Machine Design and Manufacturing

YILDIZ TEKNK NVERSTES
FEN BLMLER ENSTTS
3 EKSENL CNC TEZGAH TASARIMI ve UYGULAMASI
Makine Mhendisi Utku BYKAHN

FBE Makine Mhendislii Anabilim Dal Konstrksiyon Programnda
Hazrlanan
YKSEK LSANS TEZ
Tez Danman : Do. Dr. Ferhat DKMEN
STANBUL, 2005
NDEKLER
Sayfa
SMGE LSTES ......................................................................................................................vii
KISALTMA LSTES ............................................................................................................... ix
EKL LSTES ........................................................................................................................ xi
ZELGE LSTES .................................................................................................................xiii
NSZ.................................................................................................................................... xiv
ZET ........................................................................................................................................ xv
ABSTRACT ............................................................................................................................ xvi
1.
GR....................................................................................................................... 1
2.
OTOMASYON ve CNC HAKKINDA GENEL BLGLER.................................. 2
2.1
2.2
2.3
2.4
2.5
2.6
2.6.1
2.6.2
2.6.3
2.6.4
2.6.5
2.6.6
2.6.7
2.6.8
2.7
2.7.1
2.7.2
2.7.3
2.7.4
2.7.5
2.7.6
CNC Tezgahlarnn Tarihesi .................................................................................. 6

CNC Nedir ............................................................................................................... 6
CNC Takm Tezgahlar............................................................................................ 7
CNC Takm Tezgahlarnn Avantajlar ................................................................... 9
CNC Takm Tezgahlarnn Dezavantajlar ............................................................ 10
CNC Seim Kriterleri ............................................................................................ 10
htiyaca uygunluk .................................................................................................. 10
Hassasiyet deerlerinin uzun yllar boyunca salanmas ...................................... 10
Kullanma kolayl ................................................................................................ 11
Proses kontrolu ve izlenilebilirlik.......................................................................... 12
Yaplan ilerin kontrol (sperkontrol) ................................................................. 13
Tezgahn gvenirlii.............................................................................................. 13
Geri deme sresi .................................................................................................. 14
Eitim, servis ve yedek para temininde sreklilik ............................................... 14
Konstrksiyon zellikleri...................................................................................... 15
Alminyum ............................................................................................................ 16
Alminyumun genel zellikleri ............................................................................. 16
Kullanm alanlar ................................................................................................... 18
Profillerin montajna ilikin birtakm bilgiler........................................................ 22
Rijitlik .................................................................................................................... 26
CNC otomasyonu .................................................................................................. 27
3.
GVDE KONSTRKSYONU ve ANALZ ..................................................... 30
3.1
3.2
3.2.1
3.3
3.4
3.5
CNCnin Konstrksiyonuna Genel Bak.............................................................. 30

Tezgahn Konstrksiyon Hesaplar........................................................................ 31
Tezgahn sehim hesaplar ve analizleri.................................................................. 33
Balant Paralarnn Analizi................................................................................. 40
Yan balant Parasnn Analizleri ........................................................................ 44
n Tayc - Balant Parasnn Analizleri ......................................................... 48
ii
4.
X EKSEN HESAPLARI .................................................................................... 52
4.1
Tezgah zerine Binen Kesme Kuvvetlerinin Bulunmas ve Gerekli

Kesme Gc........................................................................................................... 53
Hafif ilemede tezgah zerine binen kesme kuvveti ............................................. 53
Kesme hz ve ilerleme .......................................................................................... 54
Tala boyutlar ....................................................................................................... 55
Kesme kuvvetleri ................................................................................................... 55
Orta arlkta ilemede tezgah zerine binen kesme kuvveti ................................ 56
Tala boyutlar ....................................................................................................... 57
Ar ilemede tezgah zerine binen kesme kuvveti .............................................. 59
Tala boyutlar ....................................................................................................... 60
Kesme gc ........................................................................................................... 61
Vidal Milin Hesaplar ........................................................................................... 62
Hedeflenen vidal mil mr ................................................................................... 62
Vidal milin adm uzunluu ................................................................................... 62
Ortalama yk ......................................................................................................... 63
Ortalama devir says ............................................................................................. 63
Gerekli olan minimum dinamik yk kapasitesi ..................................................... 64
Gerekli olan minimum statik yk kapasitesi ......................................................... 64
Vidal mil ve somunun seimi ............................................................................... 64
Tahmini vidal mil mr........................................................................................ 66
Gerekli vida uzunluu............................................................................................ 66
Vidal milin yataklar aras mesafesi ...................................................................... 67
zin verilen maksimum devir says....................................................................... 67
Vidal miller zerine gelen ykler ......................................................................... 68
Hzlanma srasnda................................................................................................. 68
Yavalama srasnda .............................................................................................. 69
Vidal millerin rijitlik kontrol .............................................................................. 69
Ray ve Araba Hesaplar ......................................................................................... 70
G ( yer ekimi ) kuvvetinin bulunmas .................................................................. 72
Fz kuvvetinin bulunmas ....................................................................................... 72
Fy kuvvetinin bulunmas ....................................................................................... 73
vmelenme kuvvetinin bulunmas ......................................................................... 73
Kesme kuvvetinin bulunmas ................................................................................ 74
Srtnme kuvvetinin bulunmas ............................................................................ 74
Ftoplam kuvvetinin bulunmas................................................................................. 75
Ftoplam araba kuvvetininbulunmas........................................................................... 75
Mkesme momentinin................................................................................................ 75
Mivmelenme momentinin bulunmas......................................................................... 75
My momentinin bulunmas ................................................................................... 76
MOLT moment toplamlarnn bulunmas ............................................................. 76
MOLTA moment toplamlarnn bulunmas ............................................................. 77
MOQT moment toplamlarnn bulunmas............................................................. 77
MOQTAmoment toplamlarnn bulunmas .............................................................. 77
Arabalarn gvenlik kontrol................................................................................. 77
Arabalarn tahmini mr........................................................................................ 79
4.1.1
4.1.1.1
4.1.1.2
4.1.1.3
4.1.2
4.1.2.1
4.1.2.2
4.1.2.3
4.1.3
4.1.3.1
4.1.3.2
4.1.3.3
4.1.4
4.2
4.2.1
4.2.2
4.2.3
4.2.4
4.2.5
4.2.6
4.2.7
4.2.8
4.2.9
4.2.10
4.2.11
4.2.12
4.2.12.1
4.2.12.2
4.2.13
4.3
4.3.1
4.3.2
4.3.3
4.3.4
4.3.5
4.3.6
4.3.7
4.3.8
4.3.9
4.3.10
4.3.11
4.3.12
4.3.13
4.3.14
4.3.15
4.3.16
4.3.17
iii
4.3.18
4.4
Arabalarn rijitlik kontrolleri ................................................................................. 80

Motor Hesaplar ..................................................................................................... 81
5.
Y EKSEN HESAPLARI .................................................................................... 83
5.1
5.1.1
5.1.2
5.1.3
5.1.4
5.1.5
5.1.6
5.1.7
5.1.8
5.1.9
5.1.10
5.1.11
5.1.12
5.1.12.1
5.1.12.2
5.1.13
5.2
5.2.1
5.2.2
5.2.3
5.2.4
5.2.5
5.2.6
5.2.7
5.2.8
5.2.9
5.2.10
5.2.11
5.2.12
5.2.13
5.2.14
5.2.15
5.3
Vidal Milin Hesaplar ........................................................................................... 84

Hedeflenen vidal mil mr ................................................................................... 84
Vidal milin adm uzunluu ................................................................................... 84
Ortalama yk ......................................................................................................... 85
Ortalama devir says ............................................................................................. 85
Gerekli olan minimum dinamik yk kapasitesi ..................................................... 86
Gerekli olan minimum statik yk kapasitesi ......................................................... 86
Vidal mil ve somunun seimi ............................................................................... 86
Tahmini vidal mil mr........................................................................................ 87
Gerekli vida uzunluu............................................................................................ 88
Vidal milin yataklar aras mesafesi ...................................................................... 88
zin verilen maksimum devir says....................................................................... 89
Vidal mil zerine gelen ykler ............................................................................. 90
Hzlanma srasnda................................................................................................. 90
Yavalama srasnda .............................................................................................. 90
Vidal milin rijitlik kontrol .................................................................................. 90
Ray ve Araba Hesaplar ......................................................................................... 92
G ( yer ekimi ) kuvvetinin bulunmas .................................................................. 94
Fz kuvvetinin bulunmas ....................................................................................... 94
vmelenme kuvvetinin bulunmas ........................................................................ 95
Fx kuvvetinin bulunmas ........................................................................................ 96
Kesme kuvvetinin bulunmas ................................................................................ 96
Srtnme kuvvetinin bulunmas ............................................................................ 96
Ftoplam kuvvetinin bulunmas................................................................................. 97
Ftoplam araba kuvvetinin bulunmas.......................................................................... 97
Mkesme momentinin bulunmas .............................................................................. 97
Mx momentinin bulunmas ................................................................................... 98
MOQT moment toplamlarnn bulunmas............................................................. 98
MOQTA moment toplamlarnn bulunmas ............................................................ 98
Arabalarn gvenlik kontrol................................................................................. 99
Arabalarn tahmini mr...................................................................................... 101
Arabalarn rijitlik kontrolleri ............................................................................... 102
Motor Hesaplar ................................................................................................... 103
6.
Z EKSEN HESAPLARI................................................................................... 105
6.1
6.1.1
6.1.2
6.1.3
6.1.4
6.1.5
6.1.6
6.1.7
6.1.8
6.1.9
6.1.10
Vidal Milin Hesaplar ......................................................................................... 106

Hedeflenen vidal mil mr ................................................................................. 106
Vidal milin adm uzunluu ................................................................................. 106
Ortalama yk ....................................................................................................... 107
Ortalama devir says ........................................................................................... 107
Gerekli olan minimum dinamik yk kapasitesi ................................................... 108
Gerekli olan minimum statik yk kapasitesi ....................................................... 108
Vidal mil ve somunun seimi ............................................................................. 108
Tahmini vidal mil mr...................................................................................... 110
Gerekli vida uzunluu.......................................................................................... 110
Vidal milin yataklar aras mesafesi .................................................................... 111
iv
6.1.11
6.1.12
6.1.12.1
6.1.12.2
6.1.13
6.2
6.2.1
6.2.2
6.2.3
6.2.4
6.2.5
6.2.6
6.2.7
6.2.8
6.2.9
6.2.10
6.2.11
6.2.12
6.2.13
6.2.14
6.2.15
6.2.16
6.2.17
6.2.18
6.2.19
6.2.20
6.3
zin verilen maksimum devir says..................................................................... 111

Vidal miller zerine gelen ykler ....................................................................... 112
Yukar karken hzlanma, aa inerken yavalama srasnda ........................... 112
Yukar karken yavalama, aa inerken hzlanma srasnda ........................... 113
Vidal millerin rijitlik kontrol ............................................................................ 113
Ray ve Araba Hesaplar ....................................................................................... 114
G ( yer ekimi ) kuvvetinin bulunmas ................................................................ 116
Fivmelenme kuvvetinin bulunmas .......................................................................... 117
Fy kuvvetinin bulunmas ..................................................................................... 117
Fx kuvvetinin bulunmas ..................................................................................... 118
Kesme kuvvetinin bulunmas .............................................................................. 118
Srtnme kuvvetinin bulunmas .......................................................................... 118
Ftoplam kuvvetinin bulunmas............................................................................... 119
Ftoplam araba kuvvetinin bulunmas........................................................................ 119
Mkesme momentinin bulunmas ............................................................................ 119
Mivmelenme momentinin bulunmas....................................................................... 120
My momentinin bulunmas ................................................................................. 120
Mx momentinin bulunmas ................................................................................. 120
MG momentinin bulunmas................................................................................ 121
MOLT moment toplamlarnn bulunmas ........................................................... 121
MOLTA moment toplamlarnn bulunmas .......................................................... 122
MOQT moment toplamlarnn bulunmas........................................................... 122
MOQTA moment toplamlarnn bulunmas .......................................................... 122
Arabalarn gvenlik kontrol............................................................................... 122
Arabalarn tahmini mr...................................................................................... 124
Arabalarn rijitlik kontrolleri ............................................................................... 125
Motor Hesaplar ................................................................................................... 126
7.
MALYET DKM ........................................................................................ 128
7.1
7.2
7.3
7.4
7.5
Alminyum Gvde .............................................................................................. 128

Hassas yataklar ve vidal miller........................................................................... 128
Otomasyon........................................................................................................... 129
letilen paralar................................................................................................... 130
TOPLAM TUTAR............................................................................................... 130
8.
SONULAR........................................................................................................ 131
KAYNAKLAR....................................................................................................................... 132
EKLER
............................................................................................................................. 133
Ek 1
Ek 2
Ek 3
Ek 4
Ek 5
Ek 6
Ek 7
Ek 8
Ek 9
Ek 10
Ek 11
Delta marka servo motor ve srcs teknik bilgileri......................................... 134

Adlink marka PCI-8164 model hareket kart teknik bilgileri.............................. 135
Igus marka hareketli kablo kanal teknik bilgileri ............................................... 136
Yan tayc plaka sol d ller ......................................................................... 137
Yan tayc plaka sol delikler.............................................................................. 138
Yan tayc plaka sa d ller ........................................................................ 139
Yan tayc plaka sa delikler............................................................................. 140
Yan tayc plaka sa alt balant paras........................................................... 141
Yan tayc plaka sol alt balant paras............................................................ 142
Tezgah montaj resmi............................................................................................ 143
Z ( Takm di says ) - Sehim deeri deiimi ................................................. 144
v
Ek 12
Ek 13
Ek 14
Ek 15
Ek 16
Ek 17
Ek 18
D ( Takm ap ) - Sehim deeri deiimi......................................................... 145

Sz ( Di bana den ilerleme ) - Sehim deeri deiimi ................................ 146
B ( Yana kayma ) veya a ( Paso derinlii ) - Sehim deeri deiimi ............. 147
V ( Kesme hz ) - Sehim deeri deiimi......................................................... 148
CNC Fotoraflar ................................................................................................. 149
CNC Fotoraflar ................................................................................................. 150
CNC Fotoraflar ................................................................................................. 151
ZGEM............................................................................................................................ 152
vi
SMGE LSTES
a
vme
ap
Kesme derinlii
As
Ortalama tala kesiti
a1
Olaslk deeri
Tala genilii
Yana kayma deeri
Statik yk kapasitesi deeri
Ca
Gerekli olan minimum dinamik yk kapasitesi
Coa
Gerekli olan minimum statik yk kapasitesi
Takm ap
dr
Vidann di dibi ap
Alminyumun elastiklik modl
Maksimum sehim deeri
Eksenel yk, Uygulanlan kuvvet
Fbileke
Bileke kuvvet
Fe
Ortalama Yk
FH
Hzlanma srasnda vidal mil zerine gelen ykler
Fivmelenme
Hzlanma srasnda uygulanmas gereken kuvvet
Fkesme
Kesme ilemi iin gerekli olan kuvvet
Fmax
Maksimum Yk
Fmin
Minimum Yk
FPL
ngerilme
Fs
CNCye karlk gelen ortalama kesme kuvveti
Fsz
Bir die karlk gelen ortalama kesme kuvveti
fs
Emniyet katsays
Fsrtnme
Srtnme kuvveti
Ftoplam
Toplam kuvvet
Ftoplam araba Araba bana den kuvvet miktar

Fx
X Ynndeki kuvvet
Fy
Y Ynndeki kuvvet
Fz
Z Ynndeki kuvvet
fw
Emniyet katsays
ki ucu da sabit mafsal ile tutturulmu yataklama iin ngrlen katsay

vii
Yerekimi ivmesi
Vidal milin hareket ettirdii toplam obje arl
hm
Talan ortalama kalnl
Alttan mafsallanm sabitlemeler iin verilen katsay
Ki
diren
Lh
Hedeflenen mr
Ls
Serbest uzunluk
Lt
Tahmini vidal mil mr
Lv
Vidal milin uzunluu
Vidal milin adm uzunluu
MG
Arln oluturduu moment
Mivmelenme
vmelenme kuvvetinin oluturduu moment
Mkesme
Kesme kuvvetinin oluturduu moment
MOLT
Araba eksenindeki toplam moment
MOLTA
Araba eksenindeki herbir araba bana den toplam moment
MOQT
Araba eksenindeki toplam moment
MOQTA
Araba eksenindeki herbir araba bana den toplam moment
Mx
Fx kuvvetinin oluturduu moment
My
Fy kuvvetinin oluturduu moment
Devir says
nm
Ortalama devir says
nmaks
zin verilen maksimum devir says
Gerekli g
Ps
Kesme iin gerekli olan g
Bilyal yataklar iin verilen katalog deeri katsay
Sz
Bir die karlk gelen ilerleme miktar
Bota hareket hz
Vmax(x)
X ynndeki maksimum hz
Vmax(y)
Y ynndeki maksimum hz
Takm di says
ivme
max(x)
X ynndeki maksimum ivme
max(y)
Y ynndeki maksimum ivme
max(z)
Y ynndeki maksimum ivme

viii
Hzlanma/yavalama zaman
Kaymal yataklarn srtnme katsays
Verim
Pozitif yndeki verim
Pi says
Malzeme younluu
Kavramaya giri as
Kavramadan k as
Yerletirme as
ix
KISALTMA LSTES
CAD
Computer Aided Design (Bilgisayar destekli tasarm)
CAM
Computer Aided Manufactoring (Bilgisayar destekli imalat)
CNC
Computer Numerical Control (Bilgisayar numerik kontrol)
HSS
High Speed Steel (Yksek hz elii)
LME
London Metal Exchange (Londra Metal Borsas)
MCU
Machine Control Unit (Tezgah kontrol nitesi)
MIT
Massachusetts Instute of Tecnnology (Massachusetts Teknoloji Enstits)
NC
Numerical Control (Nmerik kontrol)
ROM
Read Only Memory (Salt okunur bellek)
EKL LSTES
Sayfa
ekil 2.1
ekil 2.2
ekil 2.3
ekil 2.4
ekil 2.5
ekil 2.6
ekil 2.7
ekil 2.8
ekil 2.9
ekil 2.10
ekil 2.11
ekil 2.12.a
ekil 2.12.b
ekil 2.12.c
ekil 2.12.d
ekil 2.12.e
ekil 2.12.f
ekil 2.13
ekil 2.14
ekil 2.15
ekil 2.16
ekil 3.1
ekil 3.2
ekil 3.3
ekil 3.4
ekil 3.5
ekil 3.6
ekil 3.7
ekil 3.8
ekil 3.9
ekil 3.10
ekil 3.11
ekil 3.12
ekil 3.13
ekil 3.14
ekil 3.15
ekil 3.16
ekil 3.17
ekil 3.18
ekil 3.19
ekil 3.20
ekil 3.21
ekil 3.22
ekil 3.23
ekil 3.24
ekil 3.25
ekil 3.26
Bir toz deterjan tesisinin otomasyon emas ve temsili resmi ............................ 2

Bantl konveyr sistemi ...................................................................................... 3
Newcomenin atmosferik buhar makinesi .......................................................... 3
Otomasyon ilem emas..................................................................................... 4
Bir hiroelektrik santralinin kumanda odas......................................................... 4
Bir CNC ileme merkezi..................................................................................... 4
CNC ileme merkezinin kesici takmlarn olduu kafas ................................... 5
CNC ileme merkezinin gvdesi ....................................................................... 5
leme merkezinin kontrol nitesi...................................................................... 5
NC takm tezgahlar ............................................................................................ 7
Kesici taret ve magazinler................................................................................... 8
Profillerin montaj srasnda dikkat edilmesi gereken noktalar ........................ 22
Lineer kzaklarla kullanlan bilyal araba ......................................................... 26
Vidal mil ile somun arasndaki bilyalarn resmi.............................................. 26
Vidal milin kesit grnts.............................................................................. 26
Vidal milin yataklarndan bir rnek................................................................. 27
CNCnin konstrksiyonu ve eksenlerin ynleri................................................ 30
Analizlerde kullanlan alminyum 6063 malzemesi zellikleri. ...................... 32
Tezgah kontrksiyonu ve kirilerin numaralar. ............................................... 32
Tezgah konstrksiyonu zerine 20000 Nluk yayl yk.................................. 33
Noktasal yk uygulandndaki sehim parametreleri ....................................... 33
Yayl yk.......................................................................................................... 34
3 Nolu kiri analiz resmi ................................................................................... 35
Kiri analiz resmi ............................................................................................. 35
Kiri deforme olmu analiz resmi ..................................................................... 35
Kiri analizinde ykler ve gerilme miktar ....................................................... 36
Kiri analizinde ykler ve sehim miktar .......................................................... 36
6 Nolu kiri analiz resmi ................................................................................... 37
Maksimum gerilme noktalar............................................................................ 38
Yayl yk ve gerilme dalm ......................................................................... 38
Yayl yk ve bklme emniyeti....................................................................... 39
Gerilme dalm ............................................................................................... 40
Ke balant paras analiz parametreleri ....................................................... 40
Ke balant paras gerilme analizi sonucu................................................... 41
Ke balant paras gerilme blgelerinin farkl alardan grn. ............ 42
Ke balant paras gerilme blgelerinin farkl alardan grn. ............ 42
kinci tip ke balant paras ......................................................................... 42
kinci tip ke balant parasnn montaj ekilleri .......................................... 43
Kullanlan balant elemannn tayabilecei yk kapasitesi .......................... 43
Yan balant parasnn konstrksiyondaki yeri............................................... 44
Yan balant parasnn gerilme analizi sonucu ............................................... 45
Yan balant parasnn gerilme analizinin farkl bir adan gsterimi. ........... 45
xi
ekil 3.27
ekil 3.28
ekil 3.29
ekil 3.30
ekil 3.31
ekil 3.32
ekil 3.33
ekil 3.34
ekil 3.35
ekil 4.1
ekil 4.2
ekil 4.3
ekil 4.4
ekil 4.5
ekil 4.6
ekil 5.1
ekil 5.2
ekil 5.3
ekil 5.4
ekil 5.5
ekil 6.1
ekil 6.2
ekil 6.3
ekil 6.4
ekil 6.5
Yan balant parasnn gerilme analizinin farkl bir adan gsterimi. ........... 46
Yan balant parasnn gerilmelerinin maksimum olduu noktalarn yakndan
gsterimi. .......................................................................................................... 46
Kullanlan Yan balant parasnn gerilme analizinin sonucundaki sehim
deeri................................................................................................................. 47
n tayc balant parasnn konstrksiyondaki yeri ................................. 48
n tayc - balant parasnn gerilme analiz sonucu ................................... 49
n tayc - balant parasnn gerilme analiz sonucu. .................................. 49
n tayc - balant parasnn gerilme analiz sonucu farkl bir adan
grlmektedir.................................................................................................... 50
n tayc - balant parasnn gerilme analiz sonucunda maksimum
gerilmenin olduu noktalar gsterilmektedir................................................... 50
n tayc - balant parasnn gerilme analizinin sonucundaki sehim deeri51
X ekseninin konstrksiyonu ve elemanlar ....................................................... 52
Frezelemede tala boyutlar .............................................................................. 54
Vidal mil .......................................................................................................... 67
X ekseninde bulunan 4 adet BMA-30 bilyal arabann konumu....................... 70
X eksenine etki eden kuvvetler ......................................................................... 71
X ekseninde bulunan 1 nolu BMA-30 bilyal arabaya etki eden kuvvet ve
momentler ......................................................................................................... 72
Y ekseninin konstrksiyonu ve elemanlar ....................................................... 83
Vidal mil .......................................................................................................... 88
Y ekseninde bulunan 4 adet BMA-20 bilyal arabann konumu....................... 92
Y eksenine etki eden kuvvetler ......................................................................... 93
Y ekseninde bulunan 1 nolu BMA-20 bilyal arabaya etki eden kuvvet ve
momentler ......................................................................................................... 94
Z ekseninin konstrksiyonu ve elemanlar ..................................................... 105
Vidal mil ........................................................................................................ 111
Z ekseninde bulunan 4 adet BMA-20 bilyal arabann konumu ..................... 114
Z eksenine etki eden kuvvetler ....................................................................... 115
Z ekseninde bulunan 1 nolu BMA-20 bilyal arabaya etki eden kuvvetler ... 116
xii
ZELGE LSTES
Sayfa
izelge 2.1
Alminyum zelliklerine ve malzeme ekline bal olarak ana sektrlerde

kullanm ........................................................................................................... 18
izelge 2.2 Uluslararas alminyum standartlar ................................................................. 19
izelge 2.3 AA 6063 Alamnn genel zellikleri .............................................................. 24
izelge 2.4 Ektrksiyon profillerin genel zellikleri........................................................... 25
izelge 3.1 Kullanlan balant elemannn tayabilecei yk kapasitesi .......................... 43
izelge 4.1 Sert metal plaketli freze balklar iin kesme hzlar ve ilerleme deerleri..... 53
izelge 4.2 Basitletirilmi yntemle ks nin deeri ........................................................... 55
izelge 4.3 CNC tahmini alma oranlar izelgesi ........................................................... 62
izelge 4.4 Vidal mil zellikleri izelgesi .......................................................................... 65
izelge 4.5 zin verilen maksimum hzn yatak cinsi ve mesafesine gre deiimi............ 68
izelge 4.6 Kuvvet ve momentlerin izelge 4.5 teki karlklar....................................... 78
izelge 4.7 Bilyal arabalarn zellikleri izelgesi .............................................................. 79
izelge 4.8 Olaslk izelgesi............................................................................................... 79
izelge 4.9 Arabalarn farkl ykler altndaki deformasyonlar .......................................... 80
izelge 4.10 Servo motor zellikleri izelgesi ...................................................................... 82
izelge 5.1 CNC tahmini alma oranlar izelgesi ........................................................... 84
izelge 5.2 Vidal mil zellikleri izelgesi .......................................................................... 87
izelge 5.3 zin verilen maksimum hzn yatak cinsi ve mesafesine gre deiimi............ 89
izelge 5.4 Kuvvet ve momentlerin izelge 5.5 teki karlklar..................................... 100
izelge 5.5 Bilyal arabalarn zellikleri izelgesi ............................................................ 100
izelge 5.6 Olaslk izelgesi............................................................................................. 101
izelge 5.7 Arabalarn farkl ykler altndaki deformasyonlar ........................................ 102
izelge 5.8 Servo motor zellikleri izelgesi .................................................................... 104
izelge 6.1 CNC tahmini alma oranlar izelgesi ......................................................... 109
izelge 6.3 zin verilen maksimum hzn yatak cinsi ve mesafesine gre deiimi.......... 112
izelge 6.4 Kuvvet ve momentlerin izelge 6.5 teki karlklar..................................... 124
izelge 6.5 Bilyal arabalarn zellikleri ........................................................................... 124
izelge 6.6 Olaslk izelgesi............................................................................................. 124
izelge 6.7 Arabalarn farkl ykler altndaki deformasyonlar ........................................ 125
izelge 6.8 Servo motor zellikleri izelgesi .................................................................... 127
xiii
NSZ
3 Eksenli CNC tezgah tasarm ve uygulamas isimli tezimde; bir CNC ileme merkezinin
tasarm iin gerekli olduunu dndm bilgiler, bir CNC freze tezgahnn tasarm iin
gerekli olan hesaplar, izimler ve tasarlanan CNCnin maliyetini sundum.
Umarm bu proje CNC tasarm konusunda almak isteyen arkadalara yardmc bir kaynak
olabilir.
Bu projenin hazrlanmasnda emei geen;
Tez hocam Do. Dr. Ferhat Dikmene, Dr. Seyyid Ganiye, eim Glene, annem, babam ve
abime sonsuz teekkrlerimi sunarm.
Aralk 2005
Utku Bykahin
Makine Mhendisi
xiv
ZET
Bu almada, eksenli CNC freze tezgah, onu oluturan para ve malzemeler hakknda
bilgi verilmitir.
CNC seim kriterlerine deinilmitir.
Yeni bir CNC freze tezgah tasarlanmtr.
Gvdenin konstrksiyonu boyutlu izilmi, Visual Nastran program kullanlarak gerilme
ve sehim analizleri yaplm, ayrca saysal hesaplamalarla desteklenmitir.
Her 3 eksen iin de gerekli olan vidal millerin modelleri saptanm, tezgaha bir alma sresi
hedeflenmi ve vidal mil ile arabalarn bu sreyi salayp salayamadklar kontrol edilmi,
saladklar grlmtr.
Tezgahn zerine binen tm kuvvet ve momentler tespit edilip, tm eksen elemanlar iin
etkileri kontrol edilmitir. Her eleman zerine binen yklerden yola klarak elemanlarn
rijitlikleri hesaplanmtr.
Her eksen iin gerekli olan servo motor gleri hesaplanmtr. Motorlarn seimi yaplmtr.
Gvenilir bir tasarma ulalnca makine imal edilmitir. Makine baaryla altrlmtr.
Makinenin imalat srasnda karlalan maliyetler verilmitir.
Anahtar kelimeler: CNC, CNC Freze, CNC Hesaplar, CNC Maliyet.
xv
ABSTRACT
In this study, the information about CNC milling machine, its parts and its materials are
given.
The points of choosing a CNC is told.
A new, 3 axis CNC milling machine is designed.
Construction of the body is driven and the analyses are made with the program named Visual
Nastran. Also the mathematical calculations are given.
The ballscrews an the linear carriage systems ( rail and the carriages ) for all 3 axises are
being selected.
A working life length for the machine is objected and compared with the components life
durations. It is seen that the components lives will cover the machines estimated working
period.
All forces and moments acting on all axises, are determined. By finding out the effects of
these forces and moments on the components, the rigidity of ballscrews, joint parts, rails and
carriages are calculated.
The power of the motors needed for all 3 axises are calculated. Motors are selected.
The CNC milling machine is manufactured after reaching a reliable design. And the machine
is put on work successfully.
The costs of manufactoring the machine is given.
Keywords: CNC, CNC Milling Machine, CNC Calculations, CNC costs.
xvi
1
1.
GR
Tarih boyunca, teknolojiyi takip eden, teknolojiye yatrm yapp, teknolojiyi ilerleten devletler
gelimi, dierleri ise srekli tketici olmaktan kurtulamam ve zamanla ekonomik
bamszlklarn kaybetmilerdir.
Bilgisayarlarn akl almaz bir hzda gelimelerinin sonucunda tasarmlar ok hzl deimekte,
otomobil gibi ok komplike olan makineler bile her an yeni tasarmlaryla piyasaya
kmaktadrlar. Bu hzlandrlm tasarm sreci, imalat da bu hza ayak uydurmaya zorlam
ve CNC makineleri de yaygnlamaya balamtr. Tamamen bilgisayar kontroll olarak
alan CNCler tasarlanan bir parann birka saat iinde prototipini elinizde tutuyor
olabilmenizi salar ki, bu tasarmn gelitirilebilmesi ve test edilebilmesi iin inanlmaz bir
fayda salamaktadr. Tabii ki seri retimdeki bir parann hassas ve hzl retilmesini
salamas da dier ok byk bir faydasdr.
Bu tezin hazrlanmasndaki ama, biraz geriden takip ettiimiz teknolojiyi yakalamakta ufack
bir adm atabilmek, bu konuda almak isteyen arkadalara bir n fikir, bir yol gsterici
olabilmektir.
Tez kapsamnda, otomasyon ve CNClerin tarihesi, CNC seim kriterleri, rnek bir CNC
tasarm, hesaplar ve rnek CNC iin maliyet dkm yer almaktadr.
Bu tez kapsamnda tasarlanan CNC imal edilmitir ve baaryla almaktadr.
2
2.
OTOMASYON ve CNC HAKKINDA GENEL BLGLER
nsan mdahalesiyle gerekletirilen ilerde, bu mdahalenin yerini ksmen ya da btnyle

makinelerin almasna otomasyon denir. Otomasyon, otomatikletirme olarak da bilinir. Baka
biimde;
gerekletirilmesi
olanaksz
olan
ilemlerin
makineler
tarafndan
yerine
getirilmesine otomasyon denir.

Otomasyon kavram makinelemeden nitelike farkldr; makineleme, insan gcnn yerini
makinelerin
almas,
otomasyon
ise
makinelerin
zdenetimli
bir
sistem
halinde
btnletirilmesidir. Otomasyon, uygulanld alanlarn hepsinde kkl dnmler yaratm,

gnlk yaamn hemen her alann derinden etkilemi ve sanayi toplumlarnn yaamnda yeni
bir r amtr. (AnaBritannica, 17: 243)
ekil 2.1 Bir toz deterjan tesisinin otomasyon emas ve temsili resmi ( Safmak, 2001 )
nsanlar ok eskilerde balayarak, baz zor ilemleri mekanik aygtlarn yardmyla
gerekletirilmesinin yollarn aramlardr. 2000lerden kalma makara, vin ve baka
kaldrma makinelerinin kalntlar bulunmutur. Ama gerek makinelemenin yaygnlaarak,
farkl makinelerden oluan sistemlerin ortaya kmas 18. yzyldaki Sanayi Devrimi srasnda
gerekleti. Tfek gibi, sklp taklabilen paralarda oluan rnler reten fabrikalarn
kurulmas, iblmnn ve uzmanlamann derinlemesine ve ayn iinin hep ayn basit ii
yapt retim dzeninin domasna yol at. nce buhar makinelerinin ve ardndan da
elektrik motorlarnn gelitirilmesiyle de bu tekil ilerin makinelerce gerekletirilmesine
geildi. (AnaBritannica, 17: 243)
ekil 2.2 Bantl konveyr sistemi ( Safmak, 2001 )

retim zinciri sisteminin (bant sistemi) uygulamaya konmas da otomasyona ynelik nemli
bir adm oldu. Geni lekli bir biimde ilk olarak ABDde Chicagodaki et paketleme
irketlerinde kullanlmaya balayan retim sisteminde rn, iin deiik aamalarn yerine
getirecek olan iilerin nne bir bantn zerinde tanyordu. Otomatik tama ve iletim
sistemleri ise 2. Dnya Sava srasnda gelitirildi. Bu sistemler tayc hatlarla birbirine
balanan makine gruplarnda oluuyordu; bunlarda i paras bir makine grubunda ilendikten
sonra, tayc hattn yardmyla teki gruba iletiliyor, bylece retim sreci insan mdahalesi
olmadan srp gidiyordu. (AnaBritannica, 17: 243-244)
ekil 2.3 Newcomenin atmosferik buhar makinesi ( Tez, 2005 )

Makinelemeden nitelike farkl
gerek otomasyon ise,
geribesleme sistemlerinin
gelitirilmesiyle ortaya kt; nitekim bu iki kavram bugn birbirinden bu sistemin varlyla
ayrt edilir. Geribesleme, bir makinenin kendi kendini dzenleme yeteneini ifade eder.
Geribesleme yeteneiyle donatlm bir makine kendi retim srecini kendisi denetler, rn
yklenmi talimatlar uyarnca inceliyerek verili standart kmelerine gre kyaslar ve ilemi
buna gre gerekletirir. (AnaBritannica, 17: 244)
ekil 2.4 Otomasyon ilem emas (Byk Larousse, 17: 8962)
ekil 2.5 Bir hiroelektrik santralinin kumanda odas (Byk Larousse, 17: 8962)
ekil 2.6 Bir CNC ileme merkezi

ekil 2.6da bir CNC ileme merkezi grlmektedir. Bu CNC ile bilgisayar ortamnda
tasarm
(Computer
Aided
Design),
yaplan
parann
imalat
(Computer
Aided
Manufactoring) yaplmaktadr. Daha sade bir dille anlatacak olursak; bilgisayarda izim
5
programlar araclyla izilen bir parann retimi tam otomatik olarak yaplmaktadr.
ekil 2.7 CNC ileme merkezinin kesici takmlarn olduu kafas

Bu CNCnin kafas birden ok kesici takm bir seferde tutabilecek ekilde yaplmtr. Bu
sayede ayn para zerindeki ilemler srasnda makinenin durdurlup kesici takmnn
deitirlmesine gerek kalmamaktadr.
ekil 2.8 CNC ileme merkezinin gvdesi
ekil 2.9 leme merkezinin kontrol nitesi
6
2.1
CNC Tezgahlarnn Tarihesi
(*)
Nmerik kontrol fikri II. Dnya savann sonlarnda ABD hava kuvvetlerinin ihtiyac olan
kompleks uak paralarnn retimi iin ortaya atlmtr. nk bu tr paralarn o gnk
mevcut imalat tezgahlar ile retilmesi mmkn deildi. Bunun gerekletirilmesi iin
PARSONS CORPORATION ve MIT (Massachusetts Instute of Tecnnology) ortak
almalara balad. 1952 ylnda ilk olarak bir CINCINNATTI-HYDROTEL freze tezgahn
Nmerik Kontrol ile tehiz ederek bu alandaki ilk baarl almay gerekletirdiler. Bu
tarihten itibaren pek ok takm tezgah imalats Nmerik Kontroll tezgah imalatna balad.
lk nceleri NC takm tezgahlarnda vakumlu tpler, elektrik rleleri, komplike kontrol ara
yzleri kullanlyordu. Ancak bunlarn sk sk tamirleri hatta yenilenmeleri gerekiyordu. Daha
sonralar NC takm tezgahlarnda daha kullanl olan minyatr elektronik tp ve yekpare
devreler kullanlmaya baland. Bilgisayar teknolojisindeki hzl gelimeler Nmerik
Kontroll sistemleri de etkilemitir. Artk gnmzde NC tezgahlarda daha ileri dzeyde
gelitirilmi olan entegre devre elemanlar, ucuz ve gvenilir olan donanmlar kullanlmtr.
ROM (Read Only Memory) teknolojisinin kullanlmaya balanlmasyla da programlarn
hafzada saklanmalar mmkn oldu. Sonu olarak bu sistemli gelimeler CNC nin
(Computer Numerical Control) domasna nclk etmitir. CNC daha sonra torna, matkap
vb. takm tezgahlarnda yaygn olarak kullanlmaya baland.
2.2
CNC Nedir?
Bilgisayarl Nmerik Kontrol de (Computer Numerical Control ) temel dnce takm

tezgahlarnn say, harf vb. sembollerden meydana gelen ve belirli bir manta gre kodlanm
komutlar yardmyla iletilmesi ve tezgah kontrol nitesinin (MCU) para programyla
kontrol edilebilmesidir.
Bilgisayarl Nmerik Kontrol de tezgah kontrol nitesinin komptrize edilmesi sonucu
programlarn muhafaza edilebilmelerinin yannda para retiminin her aamasnda program
durdurma, programda gerekli olabilecek deiiklikleri yapabilme, programa kalnan yerden
tekrar devam edebilme ve program son ekliyle hafzada saklamak mmkndr. Bu nedenle
programn kontrol nitesine bir kez yklenmesi yeterlidir.
* ( Blm 2.1 2.5 ) Dinel, M, ( 1999 ) CNC Takm Tezgahlar , Tekirda
7
2.3
CNC Takm Tezgahlar
CNC takm tezgahlarndan nce NC takm tezgahlar zetlenilip, CNC tezgahlar

anlatlacaktr. Nmerik Kontrol (NC) metal ve dier tr malzemelerin tala kaldrmak
suretiyle ilenmesinde kullanlan her trl takm tezgahnda yaygn olarak uygulanmaktadr.
Bu tezgahlardan bazlar unlardr:
Torna tezgah (lathe Machine)
Freze tezgah(Miling Machine)
Matkap tezgah (Drilling Machine)
Borlama Tezgah (Boring Machine)
Talama Tezgah (Grinding Machine)
Btn NC takm tezgahlarnn kendilerine zg kapasite, operasyon yetenekleri ve bir takm
karakteristik zellikleri vardr. Bu nedenle tezgahn sahip olmad hibir ileme zellii o
tezgaha yaptrlamaz.
ekil 2.10 NC takm tezgahlar

NC takm tezgahlarnda hafza bulunmadndan bu tr tezgahlarda blok verileri sra ile
okunur ve ileme konulur. Bir i parasnn imalat esnasnda tezgahn kontrol nitesi
(Machine Control Unit) bir bloktaki btn verileri okur ve tezgahta gereken ilem
operasyonlarn yerine getirir. Operasyonlar tamamlandktan sonra bir sonraki bloka geirilir.
Bu ilem srasyla program sonuna kadar devam eder.
Para programlar standard kat erit zerindeki yer ve dizili ekillerine gre farkl nmerik
(saysal) ve alfa nmerik (alfa saysal) deer ve anlamlar vardr.
CNC takm tezgahlarnn fiziksel tasarm ve konstrksiyonlar NC tezgahlarn ayndr. Ancak
NC takm tezgahlarnda yaplmalar pratikte mmkn ve ekonomik olmayan bir dizi
fonksiyonel zellikler bu tr tezgahlara ilave edilmitir.
8
Bu zellikler unlardr;
Tezgaha yklenmi olan para programlar, kontrol nitesi hafzasnda saklanabilir,
buradan arlarak defalarca iletilir.
Tezgah kontrol nitesini besleyen zel bir g kayna mevcuttur. Tezgahn enerjisi kesilse
bile program vb. veriler muhafaza edilir.
Para program zerinde yaplmas dnlen deiiklikler istenildii anda ve kolaylkla
yaplr. Deitirilmi olan program son ekliyle hem iletilir hem de hafzada saklanr.
Baz rutin operasyonlar program ierisinde dngler (Cycles) eklinde tanmlanr ve
gerekli yerlerde kullanlr. (Delik delme, delik bytme, dikdrtgen cep frezeleme,
kademeli ve konik tornalama, radys tornalama vb. )
Bir i paras zerinde dngler dndaki tekrarlanmas gereken operasyonlarn
programlama (ana program (Main Program)) ierisinde birkez yazlr ve Alt Program (Sub
Program) adyla isimlendirilirler. Ana programn uygulanmas srasnda bu alt programlar
gerekli yerlerde arlarak ilem tamamlanr. Buna rnek olarak ADANA yazsnn
programn verebiliriz. Burada A harfi iin bir alt program yazlr. Ancak bu program farkl
X mesafesinde sadece koordinat tanmlamalar yaplmak suretiyle uygulanr. Bylece
normal program %40 daha ksaltlm olur.
Bir parann program yazldnda normal olarak belirli tr ve aptaki kesicilere ilenir.
Programlama esnasnda kesici apnn dikkate alnarak baz belirli lsel kaydrmalarn
yaplmas gerekir. Halbuki kesici telafisi (Cutter Compensation) kolayl ile bu
kaydrmalar CNC kontrol nitesi (CNC Control Unit) tarafndan programn iletimi
esnasnda yaplr. Kullanlan kesici krldnda ve ayn apta baka bir kesici
bulunamad durumlarda farkl aptaki kesici ile programa kalnan yerden devam
edebilme kolayl salar. Kontrol nitesi yeni kesicinin apna gre gerekli lsel
kaydrmalar yapar.
ekil 2.11 Kesici taret ve magazinler
9
Bilgisayar sayesinde konum deitirmeler, devir says ve ilerlemelerde optimum deerlere
ular. Bunun sonucu olarak CNC takm tezgahlarnda ideal alma koullar salanm
olur. Aln tornalama ileminde i parasnn ap srekli olarak deitiinden buna bal
olarak devir saysnn da deimesi gerekir (Constant Surface Speed). Sonu olarak elde
edilen yzey kalitesi ve hassasiyet konvansiyel tezgahlara (Conventional Machines)
kyaslanmayacak derecede iyidir.
CNC kontrol nitesinde bilgisayar kullanm sonucu dier pek ok bilgisayar ve
sistemleriyle iletiim kurabilme avantajna sahiptir.
Para imalatnageilmeden nce grnt nitesi (Visual Display Unit) yardmyla grafik
olarak para programnn benzetimi mmkndr.
Kesici aletlerin deitirilmeleri her hangi bir manuel mdahale olmakszn yaplr. Bunun
iin dnerli taretler (Rotery Turrets) yada paletli kesici magazinleri kullanlr.
2.4
CNC Takm Tezgahlarnn Avantajlar
Konvansiyonel tezgahlarda kullanlan baz balama kalp, mastar vb. elemanlarla

kyasland zaman tezgahn ayarlama zaman ok ksadr.
Ayarlama, l, kontrol, manuel hareket vb. nedenlerle oluan zaman kayplar ortadan
kalkmtr.
nsan faktrnn imalatta fazla etkili olmamasndan dolay seri ve hassas imalat
mmkndr.
Kalifiye operatr ihtiyacna gerek yoktur.
Tezgah operasyonlar yksek bir hassasiyete sahiptir.
Tezgahn alma temposu her zaman yksek ve ayndr.
Her trl sarfiyat (elektrik, emek, malzeme vb.) asgariye indirgenmitir.
malatta operatrden kaynaklanacak her trl kiisel hatalar ortadan kalkmtr.
Kalp, mastar, ablon vb. pahal elemanlardan faydalanlmad iin sistem daha ucuzdur.
Depolamada daha az yere gerek vardr.
Para imalatna gei daha sratlidir.
Para zerinde yaplacak deiiklikler sadece programn ilgili blmnde ve tamam
deitirilmeden seri olarak yaplr. Bu nedenle CNC takm tezgahlaryla yaplan imalat
byk bir esneklie sahiptir.
10
2.5
CNC Takm Tezgahlarnn Dezavantajlar
Her sistemde olduu gibi CNC tezgah ve sistemlerinin avantajlar yannda baz dezavantajlar
mevcuttur. Bunlar unlardr;
Detayl bir imalat plan gereklidir.
Pahal bir yatrm gerektirir.
Tezgahn saat creti yksektir.
Konvensiyonel tezgahlara kyaslandnda daha titiz kullanm ve bakm isterler.
Kesme hzlar yksektir ve kaliteli kesicilerin kullanlmas gerekir.
Peryodik bakmlar uzman ve yetkili kiiler tarafndan dzenli olarak yaplmaldr.
2.6
CNC Seim Kriterleri ( * )
leme Merkezleri zellikleri sebebiyle nem arzederler. Bu ok marifetli, yksek kapasiteli,

uzun mrl ve sonuta pahal tezgahlarn seimi itina ile yaplmal, hibir zellii ansa
braklmamaldr. leme Merkezi Seim Kriterleri satc asndan deil de letmeci
asndan bakldnda aadaki snflara ayrlarak incelenebilir.
2.6.1
htiyaca uygunluk
Gerekli talal ileme boyutlar, i mili devri, motor gc ve torku, tablann tayabilecei
arlk (aparat + para arl), magazine konulan takm adedi, gereken azami takm ap ve
uzunluu, konum hassasiyeti ve tekrarlanabilirlik hassasiyeti i paras resminde gsterilen
istekleri karlamaldr.
lenecek malzeme cinsi, ya veya kuru kesme artlar, evre scakl, elektrik akmnn
stabilitesi gibi d faktrler tezgah performansn etkiledii iin balangta bunlara gre
tedbir alnr.
Kullanlacak kesici takm ve ularn zellikleri tezgah zellikleri ile rtmelidir.
2.6.2
Hassasiyet deerlerinin uzun yllar boyunca salanmas
Tezgah satn alndnda imalat tarafndan yaplan hassasiyet testi deerlerini gsteren
onayl test sertifikas ile birlikte gelir. Tezgah kurulduktan sonra ayn testler tekrarlandnda
bu sertifikada garanti edilen hassaslk deerlerine uygun sonular elde edilmelidir.
* ( Blm 2.6 ) Erer, H, ( 2002 ) CNC ileme merkezleri tezgahlarnn seim kriterleri , stanbul
11
te yandan imalatnn nerdii bakm programna uyulmaz ise hassasiyetin srekli elde
edilmesi beklenmemelidir.
CNC tezgahlarn konvansiyonel tezgahlara nisbetle fevkalade ykl altrld bir
hakikattir. Zira CNC tezgah pahal bir yatrmdr ve yatrmn makul bir srede geri dnmesi
bakmndan 2 veya 3 vardiya altrlmas gerekir. leme srelerini ksaltmak iin yksek
kesme hzlar ve ar tala pasolar kullanlr.Bylece tezgah gvdesinin, yataklarn, bilyal
vidal millerin, ana motorun, imili yapsnn ve genelde tm dier mekanik aksamn byk
zorlamalara dayanmas, ayrca mikronlar mertebesindeki balang hassasiyetini uzun yllar
ilk gnk seviyesinde muhafaza etmesi beklenir.
Tezgah seilirken edinim bedelinden daha nemli olan husus, onun ilk gnk hassasiyetini
uzun yllar muhafaza etmesidir. Zira ucuz bir tezgah bir yl sonra hassas ileri yapamayacak
duruma geliyorsa, sadece kaba ilemeleri yapabiliyorsa aslnda ok pahal bir tezgahdr.
Buna kar daha pahal fakat hassasiyetini rnein on veya onbe yl muhafaza eden, arza
sebebiyle durmayan, yedek paras daima ve abucak temin edilebilen bir tezgah ok iyi bir
yatrmdr.
2.6.3
Kullanma kolayl
Aina olmayan kiiler iin leme Merkezi karmak ve iletilmesi zor bir tezgah olarak
alglanabilir. Aslnda tezgahn karmak bir yapya sahip olduu dorudur. Farkl disiplinlerin
meyvalar (mekanik, elektrik, elektronik, pnmatik, hidrolik elemanlar, bilgisayar donanm
ve nihayet yazlm) bir araya getirilerek belli bir harmoni iinde altrlmaktadr. Ancak
grntdeki bu karmaklk tezgahn kullanlmasn zorlatrmaz, aksine kolaylatrr.
Modern CNC tezgahlar operatre yol gsteren, programlama faaliyetlerini basite indirgeyen
yazlmlarla techiz edilmilerdir. Burada amalanan az tecrbeli (dolaysyla temini kolay ve
ucuz) operatrlerin, ksa zamanda ve tezgahn durmasna gerek olmadan para ileme
programn yapmas, ekranda simle etmesi, uygun ise tezgaha ham paray ykleyerek
ilemesidir.
Bunu yapabilen programlar aslnda fevkalade sofistike yazlmlar olup, tezgah bilgisayarnda
kullanlan ipler de bu yazlmlara uygun ve zel olarak retilmitir.
Tezgahn programlamada kullanlan diyalog programlarndan birisine ve ayrca ekranda
simulasyon kabiliyetine sahip olmas arttr.
Tezgah zerinde yaplan programlarn diskete alnarak saklanmas iin Floppy disket
12
srcs ve Ofis Bilgisayar balants iin RS 232-C portu bulunmas istenir.
Tezgah bilgisayar ofislerde kullanlan bilgisayarlara hi benzemez. Yal ve kirli ortamlar, su
ve nem, sarsnt ve titreim, manyetik alan gibi d etkenler tezgah bilgisayarn normal
fonksiyonlarn icra etmekten alkoymamaldr.
Birok CNC tezgahnn yaknnda kaynak yapldnda ve hatta cep telefonuyla
konuulduunda tezgah bilgisayar elektromanyetik alan (transient signal) sebebiyle yanl
komut vermekte ve tezgah kendiliinden bindirmekte ve i durmaktadr. Hatta frtnal
havalarda akan imekler ve den yldrmlar dahi tezgahn program d sama sapan
hareketler yapmasna yol aabilir. (bu konuda aktel bir rnek cep telefonlarnn ehirleraras
otobslerin ve st seviye otomobillerin ABS fren devrelerinde ortaya kard bozulmalardr)
in kts ne operatr ne de tezgahn sahibi tezgahn neden bindirdiini zemez. Sonu
ykl tamir bakm giderleri ve yedek para masraflarnn yannda iin uzunca bir sre
durmasdr.
Bunun tek aresi tezgah kumanda devrelerinde elektriksel, manyetik veya elektromanyetik
alanlarn tesirini sfrlayacak koruyucu tertibatlarn kullanlm olmasdr. Bu tedbirlerin
tezgah imalats tarafndan tasarlanmas, alnmas ve uygulanmas arzalarn pek ounun
ortaya kmadan nlenmesini ve rantabl bir tezgah iletmesini salar. Her birinin patenti
alnm olan bu tedbirler pek oktur ve bir rnek olarak tezgah kumanda devrelerinde fiber
optik kablolama kullanlmas gsterilebilir. Fiber optik sistem modle edilmi kzltesi nla
altndan elektrik ve elektromanyetik alanlardan etkilenmez.
2.6.4
Proses kontrolu ve izlenilebilirlik
Modern endstriyel yntemler kalitenin retim srasnda yaratlmasn emreder. Kalite

Kontrolu mefhumu terkedilmitir. Yeni kural Kalite Gvencedir. CNC leme Merkezi tam bu
kavram salayacak zelliklere sahiptir. Tezgah bilgisayar programcnn (veya CAM
yazlmnn) girdii veriyi ileyerek iparasnn teknik resimde gsterilen zelliklere uygun
olmasn salar, kontrol eder, dzeltir. Bu ilemleri ilk paradan itibaren devaml tekrarlar.
Kalite gvence iin gereken girdileri hazrlar ve istenen bilgisayara gnderir.
Bu anlatlandan kan sonu, leme Merkezi denilen makinann grevinin sadece iparasn
ilemek olmayp onun kalite gvence mefhumuna uygun olmasnn garanti altna alnmasdr.
te bu nokta, CNC tezgahlarn dier tezgahlardan ayran ve stn klan zelliktir.
rnein aralarda kullanlan ve emniyet paras olarak snflandrlan baz paralarn retim
srasnda vaki ileme artlarnn kaytlarnn on yl veya daha uzun sreyle muhafaza edilmesi
13
kanun gereidir. Bu gereksinim CNC leme Merkezi kullanldnda kendiliinden
karlanr.
2.6.5
Yaplan ilerin kontrol (sperkontrol)
Gerek tezgahn bota geen zamanlar gerekse operatrn vardiya sresinde ne kadar zaman
boyunca alt tezgah bilgisayarnn hafzasna kaydedilir ve istendiinde arlarak
ekranda grlr veya printerde bastrlr. rnein dn veya evvelki gn, tezgahn imilinin
ka saat dnd, ka adet para iledii, ka dakika cereyan kesildii, operatrn tezgahn
bandan ka dakika ayrld, tezgahn hammadde yokluu sebebiyle ka dakika atl durduu,
ka dakika takm lme ve ayarlanmasna sarfedildii, ka dakika bakm yapld ve buna
benzer bir ok bilgiyi tezgah bilgisayarndan renmek, diske kaydetmek veya RS232 den
kabloyla ofis bilgisayarna tamak mmkn ve fevkalade faydaldr.
Bilgiler yazl olduundan atlye sorumlusu, operatrn ie ge balamas veya erken
brakmas veyahut belirlenen performans salamamas durumunda derhal gereken tedbirleri
alacaktr.
2.6.6
Tezgahn gvenirlii
letmeci iin bir sipariin zamannda yetimesine btn birimlerin aba harcad bir srada
retim tezgahnn arzalanmas kadar can skc bir olay yoktur. Gnmzde tam zamannda
retim (Just in time) ihtiyalar sebebiyle tezgah gvenirlii nem srasnda yukarlara
trmanmtr. Eer tezgahnz arzal ise ve bir aydan bu yana para bekliyorsa iinizi
kaybetmeniz olasdr. Yedek para stoklamak bir zm olabilir ama byk mali kaynak
gerektirir.
Tezgah reticileri hatasz tasarm ve kaliteli retim ile yeterli derecede gvenli tezgah
retebilirler. Buna gemi yllarn tecrbelerini ve dnyann eitli blgelerinde ok farkl i
sahalarnda alan mterilerden toplanan bilgileri ekleyerek mkemmele yakn tezgahlar
karrlar.
Patentlerle korunan innovasyonlar gelimenin srekliliini salar. yi incelenmi mteri
talepleri teknolojik bilginin kaynadr. Firma ii srekli eitimler bilgiyi tezgah reticisine
balayarak innovasyonlar destekler.
Bu sebeplerden dolay leme Merkezi seiminde retici firmann kimlii ve referanslar
fevkalade ne kar.
Mekatronik kelimesi, mekanik ve elektronik aksamn birbiri iin en uygun tarzda tasarlanm
14
ve yaplm olmasn ierir. Baz tezgah imalatlar motorlar, enkoderleri, elektrik kumanda
ve enerji panolarn piyasadan satn alarak kendi yaptklar mekanik sistemlere ilave ederler.
Byle tezgahlarda bir arza ortaya ktnda mekanik imalats ile elektronik imalats ve
elektrikli aletlerin imalats suu birbirine atarlar, fakat bu arada tezgah sahibinin ii durur.
Bu sebeple tezgah seiminde mekanik aksamn, elektrikli aksamn, elektronik aksamn,
bilgisayarn ve hatta bilgisayar yazlmnn bir tek imalat tarafndan birbiri iin tasarlanm
ve retilmi olmas, servisinin ve yedek paralarn tek elden temin edilebilmesi, tezgahn
sahibi ve ondan para kazanan kimse iin inanlmaz derecede nemlidir, ancak maalesef bu
durum insann bana gelmeden deeri anlalmaz.
2.6.7
Geri deme sresi
Bir CNC leme Merkezi mterinin mali prensiplerine gre makul bir srede kendini geri
dyor ise satn alnr.
Tezgahn takm deitirme, program yazma ve deitirme, lme gibi prodktif olmayan
zamanlarnn minimumda kalmas istenir, aksi takdirde geri deme sresi artar ve rantabilite
azalr.
Tezgah bilgisayar ve bilgisayara yklenmi yazlm yukarda anlatlan hususlar hataya yol
amayacak tarzda gerekletirmelidir. Ayrca program yapmnda operatre yol gstermeli,
birok programlar hazrda tutmal ve operatre sunmaldr. Bilgisayar tezgah operasyonlarn
srekli denetlemeli, istenmeyen durumlarda tezgah durdurmal ve bir uyar alarm ile nerede
uygunsuzluk olduunu operatre bildirmelidir.
Tezgahn arzasz almas geri deme sresini ksaltr.
Kaliteli ve bakml bir tezgah i deiiklii veya baka sebeple satldnda yksek bir fiyata
elden karlabilir. Oysa ki ucuz tezgahn ikinci el sat bedeli zarara yol aar.
2.6.8
Eitim, servis ve yedek para temininde sreklilik
Her tezgah hatal program, yanl takm seimi, operatr hatas, dalgnlk, eksik eitim ve
benzeri sebepler dolaysyla arza yapabilir. nemli olan tezgah en ksa zamanda standard
alr konumuna geri getirmektir.
Tezgah bilgisayar eitli olumsuz durumlar nceden nleyecek baz zelliklere sahiptir.
rnein imili azami devri 5000 devir/dakika ise programc 6000 devirlik bir program
hazrlasa tezgah buna itaat etmez ve alarm verir, niin ilem yapmadn da ekranda bildirir.
15
Btn bu durumlarda tezgah almadnda iletmecinin yardmna koacak tek kurtarc, o
tezgahn mmessillik irketinde bulunan servis mhendisidir.
Servis 24 saat / 7 gn esas zerine kurulmu olmal ve gerekli yedek paray ya kendi
deposundan karmal ya da en ksa zamanda d lkeden getirmelidir.
En ucuz, en marifetli ve en kaliteli tezgah alm olsak bile servisi yoksa veya mteri
memnuniyetini salayacak seviyeden uzak ise, o tezgah iletmesi pahal bir tezgahdr.
Satlan tezgahn mterinin atlyesine kurulmas, iletmeye alnmas, operatrlere ve
programclara eitim verilmesi, iparas programnn yaplarak para ilenmesi ve kalite
grubu tarafndan kabul edilmesinin salanmas, gerekli yedek para stokunun yllar boyunca
temin edilmesi, olabilecek arzalarn makul bir srede onarlmas, zaman ierisinde mteri
tarafndan ihtiya duyulan teknik destein salanmas, mteri asndan olmazsa olmaz
konulardr.
2.7
Konstrksiyon zellikleri
Bir CNC konstrksiyonundan beklenen zellikler; yksek mukavemet, yksek rijitlik, hafiflik
ve dinamik kararllktr.
Yksek mukavemeti salayabilmek iin konstrksiyonda seilen malzeme ve geometri ok
byk nem tamaktadr. Bu proje dahilinde tasarlanan CNCde yksek maliyetine ramen
zel sertletilmi, ektrzyon alminyum profil kullanlmaktadr. Alminyum seilmesindeki
ana etmen hafif olmasdr. Hafif olan hareketli paralar yksek hzlarda dahi dk atalet
momentlerine sahiptirler. Bu da ivmelenmeler srasnda titreime yol almasn
engelleyecektir. Hafif malzemenin neden olduu dezavantaj ise ana gvdenin arlnn
dk olmas sebebiyle meydana gelebilecek sarsntlardr. Bunu da CNCyi alaca alanda
yere sabitleyerek engellemi oluruz.
Alminyum ektrzyon yntemiyle retildii iin kullanlan her profil, ilenilmi gibi dzgn
bir geometriye sahiptir.
Alminyum gvdenin bir dier avantaj ie modler bir yapya sahip olmasdr. Yani yeni
projeler kapsamnda makineye yaplacak olan modifiyelere aktr. allacak olan sektre
gre ar paralarn ilenmesi oran artmaya baladnda gvdeye yeni kolon ve kiriler
eklemek birka saat iinde mmkn olacaktr. Bu da i yapan bir makinenin uzun sreler
yatmamas anlamna gelmektedir.
16
2.7.1
Alminyum ( * )
Alminyum cevherleri, yerkabuunun yaklak %7,5'unu oluturur ve alminyum, oksijen ile

silisyumdan sonra en sk rastlanan elementtir. Alminyum ieren cevherlerden, metalik
alminyum kazanm (izabesi = ekstrakt) karmak ve maliyetli bir prosestir. Bunun nedeni,
alminyum doada yalnzca oksit ve oksit karmlar formunda bulunmas ve cevherlerin
alminyumlu oksitlerden daha kolay indirgenen dier bir takm oksitleri de iermesinden
dolay, dorudan cevherin indirgenmesi ile elde edilen alminyumun teknik adan
kullanlmayacak kadar katkl olmasdr.
Alminyum en gen metaldir. Endstriyel anlamda ilk retimi 1886 ylnda elektroliz
ynteminin kullanlmaya balamas ile gereklemitir. Alminyumu cevherindeki oksit
formundaki bileiklerinden ilk ayran ve elde eden kii, 1870 ylnda Sir Humprey Davy
olmutur. Daha sonra Hans Chritian Oersted , Frederick Whler ve Henry Sainte-Claire
alminyum kazanmna yenilikler getirmilerdir. Alminyum endstriyel retimi ise, 1886
ylnda Charles Martin Hall ve Paul T. Herault'un birbirlerinden habersiz olarak bulduklar
elektroliz yntemi ile balamtr. Bu nedenle 1886 yl alminyum endstrisinin balang
yl olarak kabul edilir. 1886 ylnda Werner Von Siemens'in dinamoyu kefi ve K.J. Bayer'in
boksitten almina eldesini salayan Bayer Prosesi'ni bulmas ile endstriyel alminyum
retimi kolaylam ve bu gen metal demir-elikten sonra en ok kullanlan metal olmutur.
2.7.2
Alminyumun genel zellikleri
Hafiflik : Demirin zgl arl 7.87 gr/cm bakrn zgl arl 8.93 gr/cm ve inkonun
zgl arl 7.14 gr/cm iken alminyumun zgl arl 2.69gr./cm'dr.
Mekanik dayanm : Alamlandrlarak deiik mekanik dayanm deerlerine ulamak
olankldr.
Dayanm / arlk oran : Yksek mekanik dayanmna karn hafif olmas, bata uzay ve
uak endstrisi olmak zere bir ok endstri kolunda tercih edilmesine neden olur.
Korozyon dayanm : Yzeyinde oluan oksit filmi nedeni ile korozyon dayanm
yksektir.
Isl letkenlik : Maliyet ve arlk deerleri ile birlikte ele alndnda dier metallerden
daha yksek sl iletkenlik deerine sahiptir.
* ( Blm 2.7.1 2.7.3 ) Kpr Metal (2005) , stanbul
17
Yanstclk : Ik, radyo dalgalar ve kzltesi nma karn koruyucu olarak
kullanlabilir.
Elektriksel letkenlik : Elektriksel iletkenlik deeri ayn miktardaki bakrn %63' kadardr.
Kvlcmszlk : Kvlcm oluturmad iin yakc atmosfer ve patlayc maddelerle gven
iinde kullanlabilir.
Estetik Grnm : Doal rengi ve parlaklnn yansra eitli yzey yzey ilemleri
uygulanarak deiik renk ve grnmde malzemeler elde edilebilir.
Dkm Kolayl : eitli dkm yntemleri ile karmak paralar bile kolaylkla
dklebilir.
Antitoksit Oluu : Gda sektrnden ila sektrne kadar birok sektrde ambalaj
malzemesi olarak kullanlabilr.
Maliyet : Birincil retimdeki yksek enerji girdisinden tr pahal bir metaldir.
Fiyat : LME (Londra Metal Borsas) tarafndan saptanr.
Yeniden Deerlendirilebilirlik(recyclable) : Ekonomik mrn doldurmu ve proses
srecinde hurdaya km malzemeler balangtaki metalurjik zelliklerini byk lde
yitirmeden,
birincil
retimin
%5'i
kadar
bir
maliyetle
yeniden
kullanlabilir.
18
2.7.3
Kullanm alanlar
izelge 2.1 Alminyum zelliklerine ve malzeme ekline bal olarak ana sektrlerde
kullanm ( Kpr Metal, 2005 )
lgili Temel zellikler
Ana
zgl
Sektrler Arlk
Elektriksel
ve Isl
letkenlik
Malzeme ekli
Koroz
yon
Gr Mekanik
Dayan nm Dayanm
Dkm
Lev
ha
nce Eks
Fol trz Tel
yo
yon
Dv
me
Ulam
***
**
**
**
naat
**
***
***
Ambalaj
**
***
***
***
**
**
**
**
**
**
**
**
Kimyasallar
***
*** Zorunlu
** nemli
Elektrik
Mhendislii
Makine
Mhendislii
Tketim
Malzemeleri
* Yararl
Yaygn
Genel
Kullanlabilir
Alminyumun maliyeti ile birlikte dier zellikleri dikkate alndnda, kullanld sektrler
ve kullanm gerekeleri izelge 2.1de genel anlam ile verilmitir. Alminyum kullanmnn
en yaygn olduu sektrlerden biri olan ulam sektrnde en temel yarar dk zgl
arlndan dolay hafiflii ile birlikte grnm, korozyon dayanm ve makanik dayanm
zellikleridir. naat sektrnde ise korozyon dayanm ve grnm ile birlikte dk zgl
arlk ve ksmen mekanik dayanm zellikleri nem tar. Ambalaj sektrnde ise antitoksik
oluu ile birlikte grnm ve korozyon dayanm ksmen de sl ve elektriksel iletkenlii
19
tercih nedenlerindendir.
Elektrik ve mekanik mhendislii uygulamalarnda da alminyumun yaygn kullanm vardr.
Elektrik mhendislii uygulamalarnda elektriksel ve sl iletkenlik yannda bata korozyon
dayanm olmak zere mekanik dayanm ve dk zgl arlk; makine mhendislii
uygulamalarnda ise mekanik dayanm, korozyon dayanm ve dk zgl arlk zellikleri
geni kullanm alanlar yaratr. Yukarda sralanan temel zellikler tketim malzemeleri
retimi ve dier sektrlerde de alminyum kullanmn olanakl klar.
izelge 2.2 Uluslararas alminyum standartlar ( Kpr Metal, 2005 )
ULUSLARARASI ALMNYUM STANDARTLARI
ETBANK
AA
ETAL 5
1050A
ETAL 7
U.K.
ISO
RUS
DIN
Werkstoff
1B
Al99,5
A5
Al99,5
1070
A7
1080A
1A
Al99,8
ETAL 0
1200
1C
1350
1E
ETAL 20
2011
ETAL 21
2014
ETAL 22
2017
2117
ETAL 24
2024
2218
ETAL 30
3003
3103
N3
3105
FRANSA TALYA
SVE
SVRE
AFNOR
UNI
3,0255
A5
4507
Al99,7
3,0275
4508
Al99,8
3,128
A8
4509
Al99,0
A0
Al99
3,0205
A4
3567-66
Al99,5
--
E-Al
3,0257
A5L
FC1 AlCu6BPb
AlCuBiPB
3,1655
H15 AlCu4SMg
AlCuSiMn
3,1255
A-U4SG
3581
AMr6
AlCuMg1
A-M4G
3579
AlCu2,5Mg0,5
AlCuMg2
3,1355
A-U4G1
AlCu4MG1,5
AlCuMgNi2
AlMnCu
3,0517
A-M1
3568
AlMn
AlMn1
3,0515
7780
BS
AlCu4Mg1 1163
-
AlMn1Cu A31M
AU5PbBi
6362
144007
144004
144010
EAL99,5
144355
144338
144054
-
Al99,5
Al99,0
AlCu6BiPb
ALCu4SMn
AlMn
20
ETAL 31
3004
AlMn1Mg1
3,0526
A-M1G
3005
AlMn1MG0,5
3,0525
A-MG0,5
ETAL 50
5005
N41
AlMg1
AlMg1
3,3315
A-GO-6 5764-66
AlMg2Mn0,8
3,3527
ETAL 52
5052
AMr2
AlMg2,5
3,3523
A-G2,5C
3574
5754
--
AlMg3
3,3535
A-G3M
3575
5056A
N6
AlMg5
AlMg5
3,3555
A-G5
3576
5083
AlMn4,5Mn
3,3547
5086
AlMg4Mn
3,3545
A-G4MC
ETAL 53
5154
N5
AlMg3,5
AMr3
AlMg3,5
3,3535
A-G3
5251
N4
AlMg2
AlMg2Mo3
3,3525
5454
N51
AlMg3Mn
AlMg2,7Mn
5657
5754
6061
N8 AlMg4,5Mn
H20 AlMg1SiCu
G4,5MC
7790
4106
144140
AlMg1
AlMg5
AlMg4
3575
AlMg2,7Mn
A-G2M
3574
AlMG2
3,3537
A-2,5MC
7789
AlMG2,7Mn
AlMg0,8Si
--
AlMg3,5
3,3535
A-G3M
AB
A-GSUC
6170
AlMgSi0,5
3,3206
A-GS
3569
AlMgS1
3,2315
ETAL 60 6063/6060
H9
ETAL 61 6082/6351
H30 AlSi/MgMn A35
ETAL 64 6101A/6463 91E
AlMg0,5Si
A-
14-
ASGMO,7
3571
144104
144212
AlMgS0,5
AlMgS0,6
AlMgSi
EAlMgSi0,5
3,3207
3570
AlMGS0,5
7020
H17
AlZn4,5Mg1
3,4335
A-Z5G
7791
AlZn4,5Mg1
7022
AlZnMgCu0,5
3,4345
7075
AlZn6MgCu B95 AlZnMgCu1,5
3,4365
A-Z5Gu
3735
AlZN6MgCu1,5
7079
--
--
--
--
--
--
7175
B9504
--
--
--
--
--
--
319
LM4
--
AS5U3
--
--
--
3600
--
AlSi5
--
ETAL
110
ETAL
355,1
LM16 AlSi5Cu1
B443/4043 LM18
AlSi5
21
120
ETAL140
A413,2
LM6
A413,1
ETAL
141
ETAL
145
ETAL
150
ETAL160
ETAL
171
ETAL
175
ETAL
180
ETAL
220
ETAL
221
-
AlSi12
230
AS13
4514
LM2 AlSi12CuFe
AlSi12CuFe
231
AS12U
5079
LM20 AlSi12Fe
GD-AlSi12
AS12
LM13
AS12UN
--
--
--
GAlS12Cu
5076
LM24 AlSi8Cu3Fe
AlSi8Cu3
226
AS9U3
5075
413
B380,1
AlSi12
A360,2
AlSi10Mg
AlSi10Mg
239
AS10G
3051
F332
LM26
LM2
L91
AlCu4Si
AlCu4,5
LM11
AlCu4Ti
AlCu4Ti
A-U5GT
LM21 AlSi5Cu3
225
7369/4
308,1
22
2.7.4
Profillerin montajna ilikin birtakm bilgiler
ekil 2.12.a, ekil 2.12.b, ekil 2.12.c Profillerin montaj srasnda dikkat edilmesi gereken
noktalar ( MiniTec , 2004 )
23
ekil 2.12.d, ekil 2.12.e, ekil 2.12.f Profillerin montaj srasnda dikkat edilmesi gereken
noktalar ( MiniTec , 2004 )
24
izelge 2.3 AA 6063 Alamnn genel zellikleri ( Arion, 2005 )
25
izelge 2.4 Ektrksiyon profillerin genel zellikleri ( Arion, 2005 )
26
2.7.5
Rijitlik
Rijitlik, paralar arasndaki boluklarn minimum olmasna ve profillerin sehiminin ok az

olmasna baldr. Boluklar minimumda tutmak iin yataklar kzaklar, ve vida mekanizmas
bilyal kullanlmtr. Bu sistemlerde kuvvet iletiminin olmas gereken yerlerdeki boluklar
bilya ile doldurulmu olup kuvvet iletimi bilyalar zerinden salanmaktadr. Profillerdeki
sehimi minimumda tutmak iin ise konstrksiyonda kolonlar aras mesafeler mmkn
olduunca kk tutulmutur. Balant elemanlarnn geometrisi de konstrksiyona destek
verecek ekilde seilmitir.
ekil 2.13 Lineer kzaklarla kullanlan bilyal araba ( Schneeberger , 2004 )
ekil 2.14 Vidal mil ile somun arasndaki bilyalarn resmi ( Comtop , 2004 )
ekil 2.15 Vidal milin kesit grnts. ( Comtop , 2004 )

Yzeye yakn ksmnn indksiyonla sertletirildii aka gzlemlenebilmektedir.
27
ekil 2.16 Vidal milin yataklarndan bir rnek ( Comtop , 2004 )
2.7.6
CNC otomasyonu
CNCnin otomasyonunu servo motorlar ( Ek 1 ) ve hareket kontrol kart ( Ek 2 ) ile

yaplacaktr. Her eksende bir adet AC servo motor, servo motor srcs, enkoder ve
kablolar ve tabii ki g kayna vardr. Her eksen iin de bu konfigrasyon
tekrarlanmaktadr.
Bir CNC freze ile ileme otomasyonunda u admlar takip edilmektedir:
Solid Works, Autocad, Catia, vs.. gibi boyutlu izim programlarndan birinde para 3
boyutlu olarak izilmektedir.
izim dosyas Mastercam, Alphacam, Catia, vs.. gibi bir kod retici programa aktarlp
gerekli ayarlamalarn yaplmas suretiyle ( Takm atamak, hzlar belirlemek, ileme
yntemini semek vs.. gibi ) NC kodlar oluturulmaktadr.
Her CNCnin kendine zg yazlm ile NC kodlar hareket bilgisine evrilmektedir. ( Bu

proje kapsamnda gerekletirilen CNCnin program zel olarak bu CNC iin C++
program ile yazlmtr. ( 16000 satr boyutundadr.))
Hareket bilgisi, satr satr hareket kontrol kartna gelmektedir ve burada gerekli
interpolasyon hesaplar yaplmak suretiyle servo motorun anlayaca dil olan darbe
bilgisine evrilmektedir.
Darbe bilgileri toplu olarak eksenlere datc arabirime gelmektedir ve buradan her eksen
iin ayrlm ktan ilgili eksene gnderilmektedir.
28
Her eksen darbe bilgisi o eksenin servo motor srcsne gelmektedir ve burada darbelere
evrilmektedir.
Her eksen servo motor srcsnde oluturulan darbeler kendi ekseninin servo motoruna
gnderilmektedir.
Her servo motorun hareketini kendi zerindeki bir enkoder izlemektedir ve ilgili servo
motor srcsne geri bildirimde bulunmaktadr. ( Eer gnderilen emir ile
gerekletirilen haraket arasnda en ufak bir fark var ise servo motor srcs bu fark
kapatmak iin gerekli darbeleri otomatik olarak oluturmaktadr. )
Hareket tam olarak tamamland zaman, tamamland bilgisi programa gnderilmektedir .

Bu bilgi gelmeden program bir sonraki satra gememektedir.
NC kodu tamamlanncaya kadar her satr iin bu ilemler tekrarlanmaktadr.
CNCde, kendisi de eksenler ile beraber hareket eden 2 adet motor vardr. Bu motorlarn
kablolar esnek ve ayn zamanda kablolar d etkilerden koruyabilecek bir kablo kanal ile
tanmaktadr. ( Ek 3 )
29
GVDE ANALZ
30
3.
3.1
GVDE KONSTRKSYONU ve ANALZ

CNCnin Konstrksiyonuna Genel Bak
ekil 3.1 CNCnin konstrksiyonu ve eksenlerin ynleri

CNCnin gvdesinde ana konstrksiyon aluminyum profillerden oluturulacaktr. Tezgah
ksm konstrksiyonu ana tayc olarak grev yapaca iin kafes yapsnda oluturulmutur.
Konstrksiyonda zayf noktalar brakmamak ve maksimum ykler altndaki sehim deerlerini
minimumda tutabilmek iin kolon mesafeleri mmkn olduunca dk tutulmutur. Bylece
kirilerdeki yatak mesafeleri de optimum dzeyde olmutur.
Eksenlerin hareketli balant noktalarnda profiller zayf kalaca iin yine alminyumdan
31
destek ve tayc paralar tasarlanmtr. Bu paralar CNCde veya frezede iletilmitir.
3.2
Tezgahn Konstrksiyon Hesaplar
Tezgahn maksimum ileme boyutlar X, Y ve Z eksenlerinde srasyla: 750 mm, 350 mm,
275 mmdir. Tabla boyutlar ise X * Y ; 1320 mm * 560 mm dir. Bu boyutlar gz nne
alndnda tezgaha balanlabilecek maksimum para boyutunun 1320 mm * 560 mm * 275
mm olduu grlr. Bu boyutlardaki eliin arl ( eliin younluu : 7850 kg/ m3 ):
G = ( ( 1320 * 560 * 275 ) * 7850 ) / 109 = 1595,8 kgdr. Bu da 15638.8 N dur. ( = 1595,8
* 9,8 ) Bu kuvvet tm tezgaha yayl yk olarak etki edecei halde analizlerde sanki tek bir
kirie yayl olarak yk binecekmi gibi ve 20000 N olarak hesap yaplacaktr.
Bir dier tezgaha yksek kuvvetlerin etki edecei durum ise tezgahn maksimum hzda
alrken tablaya bindirmesi durumudur. Bu durumda noktasal ykler devreye girerler ki bu
tip ykler ok tehlikelidirler. Analizlerde Z ekseninin maksimum hzda ( z ) ynnde
ilerlerken tablaya bindirmesi durumu esas alnmtr. Bu durumda Z ekseninin momentumu,
Gz * Vz olacaktr. ( = 45 * 0,25 = 11,25 kg * m / s ) Z ekseninin momentumu bu hzda tablaya
arpt anda ok yksek bir itme kuvveti oluturacaktr. ( Fitme = F * t [ kg * m / s] )
arpma zaman t yi 0,002 s alrsak: F = 5625 N ( F = ( Gz * Vz ) / t ) olur. Bu kuvvete Z
ekseninin arlndan dolay olan kuvveti de eklersek: 5625 + 441 = 6066 N olur. Analizler
srasnda arpma sresi ile ilgili tartmalara yol amamak iin kiri zerine 10000 N luk
noktasal kuvvet uygulanlacaktr.
Tezgahn konstrksiyon hesaplar iin konstrksiyonu Solid Works isimli programda 3
boyutlu olarak modellenmi, daha sonra izimler Visual Nastran isimli programa aktarlarak
gerilme, sehim, - gerekli olan paralarda da bklme analizleri yaplmtr. Analizler iin
malzeme olarak AA 6063 malzemesi tanmlanmtr.
32
ekil 3.2 Analizlerde kullanlan alminyum 6063 malzemesi zellikleri.
ekil 3.3 Tezgah kontrksiyonu ve kirilerin numaralar.
33
ekil 3.4 Tezgah konstrksiyonu zerine 20000 Nluk yayl yk uyguland zaman gvenlk
katsaysnn en dk olduu yerler. ( Katsaynn dk olduu yerler krmzyla
gsterilmektedir.)
Gvenlik katsays analizinde konstrksiyonun zerine tamamen yayl olmak artyla
20000 N uygulanmtr. Konstrksiyonun en dk gvenlik katsaysna 3 ve 4 nolu
kirilerin sahip olduu grlmektedir. Analizlerde 3 nolu kiri kullanlacaktr.
3.2.1 Tezgahn sehim hesaplar ve analizleri
ekil 3.5 Noktasal yk uygulandndaki sehim parametreleri

f = ( F * L3 ) / ( E * I * k * 104 ) [ mm ] ( Maksimum sehim deeri )
F = 10000 N ( Uygulanlan kuvvet )
( 3.1 )
34
Ls = 640 mm ( Serbest uzunluk )
I = 174 cm4 ( Profilin kesit geometrisinin atalet deeri ) ( izelge 2.4 )
E = 70000 N / mm ( Alminyumun elastiklik modl )
k = 48
( Alttan mafsallanm sabitlemeler iin verilen katsay )
f = ( 10000 * 6403 ) / ( 70000 * 174 * 48 * 104 ) [ mm ]

f = 0,448 mm
3 Nolu kiriin tam ortasna noktasal 10000 N luk kuvvet uyguladmz zaman olan sehim
miktardr.
3 Nolu kirie 20000 Nluk bir kuvveti yayl yk olarak uygularsak:
ekil 3.6 Yayl yk
35
ekil 3.7 3 Nolu kiri analiz resmi
ekil 3.8 Kiri analiz resmi
ekil 3.9 Kiri deforme olmu analiz resmi
Maksimum kiri uzunluuna sahip olan kirilerden biri olan 3 Nolu kiri zerine 20000 Nluk
yayl yk uyguland zamanki gerilme resimleri. ( Deformasyon grnts 204 kat
bytlmtr.)
36
ekil 3.10 Kiri analizinde ykler ve gerilme miktar

Maksimum kiri uzunluuna sahip olan kiri zerine 20000 Nluk yayl yk uyguland
zaman tablodan okunaca gibi maksimum gerilme deeri 95,8 N / mm2 olmaktadr. Bu da
AA 6063 malzemesi iin snr gerilme deeri olan 214 N / mm2 den dk olduu iin
PARA EMNYETLdir.
ekil 3.11 Kiri analizinde ykler ve sehim miktar
37
Maksimum kiri uzunluuna sahip olan kiri zerine 20000 Nluk yayl yk uyguland
zaman tablodan okunaca gibi maksimum sehim 0,102 mm olmaktadr.
ekil 3.12 6 Nolu kiri analiz resmi

f = ( F * L3 ) / ( E * I * k * 104 ) [ mm ] ( Maksimum sehim deeri )
( 3.2 )
F = 10000 N ( Uygulanlan kuvvet )

Ls = 428 mm ( Serbest uzunluk )
I = 174 cm4 ( Profilin kesit geometrisinin atalet deeri ) ( izelge 2.4 )
E = 70000 N / mm ( Alminyumun elastiklik modl )
k = 48
( Alttan mafsallanm sabitlemeler iin verilen katsay )
f = ( 10000 * 4283 ) / ( 70000 * 174 * 48 * 104 ) [ mm ]

f = 0,134 mm
6 Nolu kiri uzunluunun tam ortasna noktasal 10000 N luk kuvvet uyguladmz zaman
olan sehim miktardr.
38
6 Nolu kiri zerine 20000 Nluk yayl yk uygularsak;
ekil 3.13 Maksimum gerilme noktalar
ekil 3.14 Yayl yk ve gerilme dalm

ekildeki gibi 6 Nolu kiri zerine 20000 Nluk yayl yk uyguland zaman tablodan
39
okunaca gibi maksimum gerilme deeri 191 N / mm2 olmaktadr. Bu da AA 6063
malzemesi iin snr gerilme deeri olan 214 N / mm2 den dk olduu iin PARA
EMNYETLdir.
ekil 3.15 Yayl yk ve bklme emniyeti

3 Nolu kirii tamakta olan kolonun zerine 20000 Nluk yayl yk uygulanlmtr. Yaplan
bklme analizinde, para bklme asndan 8,71 kat emniyetli olduu grlmtr.
PARA EMNYETLdir.
40
ekil 3.16 Gerilme dalm

3 Nolu kiri zerine 20000 Nluk yayl yk uyguland zaman tablodan okunaca gibi
maksimum gerilme deeri 125 N / mm2 olmaktadr. Bu da AA 6063 malzemesi iin snr
gerilme deeri olan 214 N / mm2 den dk olduu iin PARA EMNYETLdir.
3.3
Balant Paralarnn Analizi
ekil 3.17 Ke balant paras analiz parametreleri
41
Profilleri birbirine balamak amacyla ekilde grlmekte olan yine Alminyum 6063
malzemesinden yaplm olan 90 ke balant paras bulunmaktadr. Analizlerde baz alnan
3 nolu kirii sisteme sabitlemek iin 6 adet ke balant paras kullanlmtr. 3 nolu kiri
zerine 20000 Nluk kuvvet uyguland zaman her bir balant paras zerine ( 20000 / 6 = )
3333,3 Nluk yk binmektedir. Balant parasnn analizinde bu parann zerine 3500 Nluk
bir kuvvet etki ettirilecektir. Ke balant paras delik merkezlerinden civata ile
sabitlenmitir.
ekil 3.18 Ke balant paras gerilme analizi sonucu

Ke balant parasnn zerine 3500 Nluk yayl yk uyguland zaman tablodan
okunaca gibi maksimum gerilme deeri 186 N / mm2 olmaktadr. Bu da AA 6063
malzemesi iin snr gerilme deeri olan 214 N / mm2 den dk olduu iin PARA
EMNYETLdir.
42
ekil 3.19 Ke balant paras gerilme blgelerinin farkl alardan grn.
ekil 3.20 Ke balant paras gerilme blgelerinin farkl alardan grn.
ekil 3.21 kinci tip ke balant paras ( MiniTec , 2004 )
43
ekil 3.22 kinci tip ke balant parasnn montaj ekilleri ( MiniTec , 2004 )
izelge 3.1 Kullanlan balant elemannn tayabilecei yk kapasitesi. ( MiniTec , 2004 )

( Screw : Vida )
ekil 3.23 Kullanlan balant elemannn tayabilecei yk kapasitesine farkl balant

koullarnn etkisi. ( MiniTec , 2004 )
44
3.4
Yan balant Parasnn Analizleri
ekil 3.24 Yan balant parasnn konstrksiyondaki yeri

Yan balant parasnn analizinde, X eksenindeki hareketin engellenip, motorun harekete
zorlama durumunu simule edilerek yaplmtr. X Eksenine maksimum etki eden kuvvet;
F = 3355,8 Ndur. ( Blm 4.4 ) Bu eksene 4000 N etki ediyormu gibi analizler yaplacaktr.
X Ekseninde 2 adet yan balant paras olduu iin her bir para zerine 2000 Nluk
( = 4000 / 2 ) kuvvet uygulanacaktr. ( Bu simulasyonda st balant noktalar sabitlenmi ve
motorun hareket iletecei blme eksen dorultusunda 2000 Nluk kuvvet uygulanmtr. )
45
ekil 3.25 Yan balant parasnn gerilme analizi sonucu. Tablodan okunaca gibi
maksimum gerilme deeri 5,46 N / mm2 olmaktadr. Bu da AA 6063 malzemesi iin snr
ekil 3.26 Yan balant parasnn gerilme analizinin farkl bir adan gsterimi.
46
ekil 3.27 Yan balant parasnn gerilme analizinin farkl bir adan gsterimi.
ekil 3.28 Yan balant parasnn gerilmelerinin maksimum olduu noktalarn yakndan
gsterimi.
47
ekil 3.29 Kullanlan Yan balant parasnn gerilme analizinin sonucundaki sehim deeri.
Maksimum sehim deeri 0.00499 mm olarak tespit edilmi olup ekilde krmz ile gsterilen
blgededir. Bu sehim deeri, yeri bakmndan parann fonksiyonunu etkilemeyecektir.
48
3.5
n Tayc - Balant Parasnn Analizleri
ekil 3.30 n tayc balant parasnn konstrksiyondaki yeri

n tayc - balant parasnn analizinde, Z eksenindeki hareketin engellenip, motorun
harekete zorlama durumunu simule edilerek yaplmtr. Z Eksenine maksimum etki eden
kuvvet;
F = 3464,8 Ndur. ( Blm 6.4 ) Bu eksene 4000 N etki ediyormu gibi analizler
yaplacaktr. ( Bu simulasyonda Y ekseninin raylarnn baland noktalar sabitlenmi ve

motorun hareket iletecei sa ve soldaki iki blmn herbirine, eksen dorultusunda
2000er Nluk kuvvetler uygulanmtr. )
49
ekil 3.31 n tayc - balant parasnn gerilme analiz sonucu. Tablodan okunaca gibi
maksimum gerilme deeri 3,08 N / mm2 olmaktadr. Bu da AA 6063 malzemesi iin snr
ekil 3.32 n tayc - balant parasnn gerilme analiz sonucu.
50
ekil 3.33 n tayc - balant parasnn gerilme analiz sonucu farkl bir adan
grlmektedir.
ekil 3.34 n tayc - balant parasnn gerilme analiz sonucunda maksimum gerilmenin
olduu noktalar gsterilmektedir.
51
ekil 3.35 n tayc - balant parasnn gerilme analizinin sonucundaki sehim deeri.
Maksimum sehim deeri 0.00154 mm olarak tespit edilmi olup ekilde krmz ile gsterilen
blgededir. Bu sehim deeri, yeri bakmndan parann fonksiyonunu etkilemeyecektir.
52
4.
X EKSEN HESAPLARI
ekil 4.1 X ekseninin konstrksiyonu ve elemanlar

X ekseni, ekil 4.1den de grld gibi tm hareketli paralar tayc zelliktedir. Bu
sebeple en yksek ataletlere sahip eksendir. X ekseninde iki adet vidal mil mekanizmas, iki
adet ray, drt adet araba ve bir adet servo motor bulunmaktadr. Bu blmde bu
mekanizmalarn hesaplar yer almaktadr. Mekanizmalarn alma koullarn salayp
salamadklarnn kontrolleri ve bu zelliklerini tahmini olarak ne kadar srdrebilecekleri
hesaplanacaktr. Ve daha nceden sistem iin hedeflenen alma sresi ile karlatrlp
gerekiyorsa zayf kalan elemanlarn daha mukavimleri ile deitirilmesi yaplacaktr.
53
4.1
Tezgah zerine Binen Kesme Kuvvetlerinin Bulunmas ve Gerekli Kesme Gc
CNCnin almasnda karlaaca ileme tipleri genel olarak ana grupta toplanmtr.
Bunlar; Hafif kesme, Orta arlkta kesme, Ar kesmedir. Tm eksenlerin hesaplar bu tip
ileme artlarnda tezgah zerinde oluan kuvvetlere gre yaplmtr.
4.1.1
Hafif ilemede tezgah zerine binen kesme kuvveti
izelge 4.1 Sert metal plaketli freze balklar iin kesme hzlar ve ilerleme deerleri
( Akkurt, 1985 )
V = 300 m/dak ( izelge 4.1 ) ( Kaba tala ve Al Alamlar iin olan deer)
Sz = 0,5 mm/di ( izelge 4.1 ) ( Kaba tala ve Al Alamlar iin olan deer)
D = 15 mm (Takm ap)
Z = 3 (Takmn di says)
= 90 (Yerletirme as)
B = 8 mm (Yana kayma deeri)
ap = 4.91 mm (Paso derinlii)
n = (1000 * V) / ( * D)
n = (1000 * 300) / ( * 15)
n = 6366,2 [ d / dak ]
[ d / dak ]
[ d / dak ]
( 4.1 )
54
ekil 4.2 Frezelemede tala boyutlar ( Akkurt, 1985 )
s = 1 - 2
( 4.2 )
1 = Kavramaya giri as
2 = Kavramadan k as
cos 1 = ( ( D / 2 ) A1) / ( D / 2 ) = 1- ( 2 * A1 / D )
( 4.3 )
cos 2 = ( ( D / 2 ) A2) / ( D / 2 ) = 1- ( 2 * A2 / D )
( 4.4 )
1 = 0
A1 = 0 olduu durumda;
cos 2 = cos s = ( B - ( D / 2 ) ) / ( D / 2 ) = 1- ( 2 * B / D )
( 4.5 )
B = 8 mm (yana kayma deeri), D = 15 mm deerlerini yerine koyarsak

cos 2 = cos s = 1- ( 2 * 8 / 15 ) = -0,0667 ;
s = 93,8 olur.
4.1.1.1 Kesme hz ve ilerleme

V = 300 m/dak ( izelge 4.1 ) ( Kaba tala ve Al Alamlar iin olan deer) Sz = 0,5 mm/di
( izelge 4.1 ) ( Kaba tala ve Al Alamlar iin olan deer) deeri seilmiti. V kesme
hzna karlk gelen devir says da: n = 6366,2 d / dak olarak hesaplanmt. Takm di
says z = 3 alnmt.
u = Sz * z * n [ mm / dak ]
u = 0,5 * 3 * 6366,2 [ mm / dak ]
u = 9500 mm / dak
( 4.6 )
55
= 9,5 m / dak
4.1.1.2 Tala boyutlar

Asimetrik frezelemede:
hm = ( 180 / ( * s) ) * Sz * sin * (cos 1 - cos 2) [ mm ]
( 4.7 )
hm = ( 180 / ( * 93,8) ) * 0,5 * 1 * (1 (-0,0667 ) ) [ mm ]

hm = 0,326 mm
b= ap / sin [ mm ] ( Tala genilii )
( 4.8 )
ap = 4.91 mm ( kesme derinlii )

b= 4.91 / 1 [ mm ]
b= 4.91 mm bulunur.
As = b * hm [ mm2 ] ( Ortalama tala kesiti)
( 4.9 )
As = 4.91 * 0,326 [ mm2 ]

As = 1,6 mm2
4.1.1.3 Kesme kuvvetleri
Fsz = As * ks
[ N ] ( Bir die karlk gelen ortalama kesme kuvveti)

izelge 4.2 Basitletirilmi yntemle ks nin deeri ( Akkurt, 1985 )
( 4.10 )
56
ks = 800 N / mm2 ( izelge 4.2 )
Fsz = 1.6 * 800
[N]
Fsz = 1280 N
ze = z * s / 360 [ di ]
( 4.11 )
ze = 3 * 93,8 / 360 [ di ]
ze = 0,782 di
Fs = ze * Fsz [ N ] ( CNCye karlk gelen ortalama kesme kuvveti)
( 4.12 )
Fs = 0,782 * 1280 [ N ]
Fs = 1000 N
= 100 daN
4.1.2
Orta arlkta ilemede tezgah zerine binen kesme kuvveti
V = 100 m/dak ( izelge 4.1 ) ( Kaba tala ve slah elikleri iin olan deer)
Sz = 0,5 mm/di ( izelge 4.1 ) ( Kaba tala ve slah elikleri iin olan deer)
D = 10 mm (Takm ap)
B = 3,1
ap = 3,45
n = (1000 * V) / ( * D)
n = (1000 * 100) / ( * 10)
n = 3183,1 [ d / dak ]
[ d / dak ]
[ d / dak ]
( 4.13 )
57
s = 1 - 2
( 4.14 )
2 = Kavramadan k as
cos 1 = ( ( D / 2 ) A1) / ( D / 2 ) = 1- ( 2 * A1 / D )
( 4.15 )
cos 2 = ( ( D / 2 ) A2) / ( D / 2 ) = 1- ( 2 * A2 / D )
( 4.16 )
1 = 0
cos 2 = cos s = ( B - ( D / 2 ) ) / ( D / 2 ) = 1- ( 2 * B / D )
( 4.17 )
B = 3,35 mm (yana kayma deeri), D = 20 mm deerlerini yerine koyarsak

cos 2 = cos s = 1- ( 2 * 3,1 / 10 ) = 0,38 ;
s = 67,66 olur.

V = 100 m/dak ( izelge 4.1 ) ( Kaba tala ve slah elikleri iin olan deer) Sz = 0,5 mm/di
( izelge 4.1 ) ( Kaba tala ve slah elikleri iin olan deer) deeri seilmiti. V kesme hzna
karlk gelen devir says da: n = 3183,1 d / dak olarak hesaplanmt. Takm di says z = 5
alnmt.
u = Sz * z * n [ mm / dak ]
( 4.18 )
u = 0,5 * 5 * 3183,1 [ mm / dak ]

u = 8000 mm / dak
= 8 m / dak

hm = ( 180 / ( * 67,66) ) * 0,5 * 1 * (1 0,38) [ mm ]
hm = 0,262 mm
( 4.19 )
58
( 4.20 )
ap = 3,45 mm ( kesme derinlii )

b= 3,45 / 1 [ mm ]
b= 3,45 mm bulunur.
( 4.21 )
As = 3,45 * 0,262 [ mm2 ]

As = 0,9056 mm2

Fsz = As * ks
( 4.22 )
ks = 2350 N / mm2 ( izelge 4.2 )

Fsz = 0,9056 * 2350
[N]
Fsz = 2128,133 N
ze = z * s / 360 [ di ]
( 4.23 )
ze = 5 * 67,66 / 360 [ di ]
ze = 0,9398 di

Fs = 0,9398 * 2128,133 [ N ]
Fs = 2000 N
= 200 daN
( 4.24 )
59
4.1.3
Ar ilemede tezgah zerine binen kesme kuvveti
V = 100 m/dak ( izelge 4.1 ) ( Kaba tala ve kalp elikleri iin olan deer)
Sz = 0,4 mm/di ( izelge 4.1 ) ( Kaba tala ve kalp elikleri iin olan deer)
D = 9 mm (Takm ap)
B = 3,1 mm
ap = 2,85 mm
n = (1000 * V) / ( * D)
n = (1000 * 100) / ( * 9)
[ d / dak ]
( 4.25 )
[ d / dak ]
n = 3536,8 [ d / dak ]
s = 1 - 2
( 4.26 )
2 = Kavramadan k as
cos 1 = ( ( D / 2 ) A1) / ( D / 2 ) = 1- ( 2 * A1 / D )
( 4.27 )
cos 2 = ( ( D / 2 ) A2) / ( D / 2 ) = 1- ( 2 * A2 / D )
( 4.28 )
1 = 0
cos 2 = cos s = ( B - ( D / 2 ) ) / ( D / 2 ) = 1- ( 2 * B / D )
( 4.29 )
B = 3,1 mm (yana kayma deeri), D = 9 mm deerlerini yerine koyarsak

cos 2 = cos s = 1- ( 2 * 3,1 / 9 ) = 0,311 ;
s = 71,87 olur.
V = 100 m/dak ( izelge 4.1 ) (Kaba tala ve kalp elikleri iin olan deer) Sz = 0,4 mm/di (
izelge 4.1 ) (Kaba tala ve kalp elikleri iin olan deer) deeri seilmiti. V kesme hzna
60
karlk gelen devir says da: n = 3536,8 d / dak olarak hesaplanmt. Takm di says z = 5
alnmt.
u = Sz * z * n [ mm / dak ]
( 4.30 )
u = 0,4 * 5 * 3536,8 [ mm / dak ]

u = 7100 mm / dak
= 7,1 m / dak

( 4.31 )
hm = ( 180 / ( * 71,87) ) * 0,4 * 1 * (1 0,311) [ mm ]

hm = 0,2196 mm

ap = 2,85 mm ( kesme derinlii )
b= 2,85 / 1 [ mm ]
b= 2,85 mm bulunur.

As = 2,85 * 0,2196 [ mm2 ]
As = 0,626 mm2

Fsz = As * ks
ks = 4800 N / mm2 ( izelge 4.2 )
( 4.32 )
61
Fsz = 0,626 * 4800
[N]
Fsz = 3005,02 N
ze = z * s / 360 [ di ]
( 4.33 )
ze = 5 * 71,87 / 360 [ di ]
ze = 0,998 di
( 4.34 )
Fs = 0,998 * 3005,02 [ N ]
Fs = 2999,8 N
=~ 300 daN
4.1.4
Kesme gc
Ps = ( Fs * V ) / ( 60 * 1000 ) [ kW ]
( Kesme gc )
( 4.35 )
Fs = 3000 N
V = 100 m / dak
Ps = ( 3000 * 100 ) / ( 60 * 1000 ) [ kW ]
Ps = 5 kW
CNCnin kafas iin DIN 42673e gre asenkron motorlar g serisindeki bir st en yakn
deer olan 5,5 kWlk motor seilmitir.
62
4.2
Vidal Milin Hesaplar
Vidal milin hareket ettirdii toplam obje arl: G = 150 kg

Maksimum hareket mesafesi: 750 mm
Bota hareket hz ( maksimum iletim hz ): V = 10 m / dak
En kk adm aral ( tezgahn znrl ) : 2 m / adm
Src motor : AC Servo motor ( Maksimum 2000 d / dak ( nominal ))
Kaymal yataklarn srtnme katsays: = 0,1
Hareket yzdesi: % 60
4.2.1
Hedeflenen vidal mil mr
Hedeflenen mr = ( Gnlk alma saati ) * ( Ylda alaca gn says ) * (Ka yl

alaca ) * ( Hareket yzdesi ) [ Saat ]
( 4.36 )
Lh = 8 Saat * 260 Gn * 10 Yl * 0,6 hareket

Lh = 12480 saat
izelge 4.3 CNC tahmini alma oranlar izelgesi ( Kesme kuvvetleri: Blm 4.1 )
Hz - Devir
m / dak
Bota lerleme
d / dak
10 - 2000
Kesme kuvveti lerleme direnci Kullanm sresi

daN
daN
15
10
Hafif Kesme
6 1200
100
15
50
Orta Kesme
2 - 400
200
15
30
Ar Kesim
1 - 200
300
15
10
4.2.2
Vidal milin adm uzunluu ( bir turundaki ilerleme miktar ) :
l = ( Bota hareket hz ( m/ dak ) * 1000 ) / ( Motorun maksimum devir says ( d /dak ))

[ mm ]
( 4.37 )
63
l = ( 10 * 1000 ) / 2000 [ mm ]
l = 5 mm
En kk adm aral = l / servo motorun znrl [ mm / adm]
( 4.38 )
En kk adm aral = 5 / 2500 [ mm / adm]

En kk adm aral = 0,002 mm / adm
4.2.3
Ortalama yk ( Fe) :
Fe = ( ( F13 * n1 * t1 + F23 * n2 * t2 + ..... + Fn3 * nn * tn ) / (n1 * t1 + n2 * t2 + ..... + nn * tn ) )1/3

[ daN ]
( 4.39 )
Fe = ( ( 103 * 2000 * 10 + 1153 * 1200 * 50 + 2153 * 400 * 30 + 3153 * 200 * 10 ) / (2000 * 10

+ 1200 * 50 + 400 * 30 + 200 * 10 ) )1/3 [ daN ]
Fe = 142,7 daN
Fe = ( 2 * Fmax + Fmin ) / 3 [ daN ]
( 4.40 )
Fe = 0.65 * Fmax [ daN ]
( 4.41 )
Fmax = Fe / 0,65 [ daN ]
( 4.42 )
Fmax = 142,7 / 0,65 [ daN ]

Fmax = 219,5 daN
Fe = 0.75 * Fmin [daN ]
( 4.43 )
Fmin = Fe / 0,75 [daN ]
( 4.44 )
Fmin = 142,7 / 0,75 [ daN ]

Fmin = 190,3 daN
4.2.4
Ortalama devir says
nm = ( n1 * t1 + n2 * t2 + ..... + nn * tn ) / 100
[ d / dak ]
nm = (2000 * 10 + 1200 * 50 + 400 * 30 + 200 * 10 ) / 100 [ d / dak ]

nm = 940 d / dak
( 4.45 )
64
4.2.5
Ca = Fe * fs [ daN ]
( 4.46 )
fs = 2,5 .... 7 (Emniyet katsays. Titreimli alan takm tezgahlar iin ngrlen deer.)
fs = 7 alnd.
Fe = 142,7 daN
Ca = 142,7 * 7 [ daN ]
Ca = 998,9 daN
4.2.6
Coa = Fmax * fs [ daN ]
( 4.47 )
fs = 7 alnd.
Fmax = 219,5 daN
Coa = 219,5 * 7 [ daN ]
Coa = 1536,5 daN
4.2.7
Vidal mil ve somunun seimi
Ca > 998,9 daN

Coa > 1536,5 daN
Yk kapasiteleri yukardaki eitsizlikleri salayan bir vidal mil ve somun seimi yapmak
gerekmektedir.
65
izelge 4.4 Vidal mil zellikleri izelgesi ( Comtop , 2004 )
l : Vida adm, Da : Bilya ap, n : Somun iindeki tur says, K : Rijitlik ( Kg / m ),
Ca : Dinamik yk kapasitesi ( daN ), Coa : Statik yk kapasitesi ( daN )
izelge 4.4den SFU 2505-4 modeli seilir. (aslnda biz X ekseninde iki adet vida
mekanizmas kullanacamz iin yukardaki minimum yk deerlerinin yarsn almamz
yeterli olacaktr fakat iletim elemanlarndaki bir arzadan dolay tek mekanizmaya derse
emniyeli bir duru salyana kadar sistemin zarar grmemesi iin sanki bir mekanizma varm
gibi seim yaplacaktr.)
Ca = 1280 daN ( > 998,9 daN )
Coa = 3110 daN ( > 1536,5 daN )
Deerleri eitsizlii salyor. Vida mekanizmas emniyetle alacaktr.
66
4.2.8
Lt = ( Ca / ( Fe * fw ) )3 * ( 106 / ( 60 * nm ) ) [ saat ]
( 4.48 )
Fe = 71,35 daN ( 142,7 / 2 = 71,35 daN tek vida mekanizmasna den yk )

Ca = 1280 daN
fw = 1,5 .... 3 ( Emniyet katsays. Darbeli alma iin ngrlen deer)
fw = 2 alnd
nm = 940 d / dak
Lt = ( 1280 / ( 71,35 * 2 ) )3 * ( 106 / ( 60 * 940 ) ) [ saat ]
Lt = 12796 saat
Lt > Lh olmal
( 4.49 )
Lh = 12480 saat
12796 saat > 12480 saat
Vida mekanizmas hedeflenen mr karlayabilecektir.
4.2.9
Gerekli vida uzunluu
Vida uzunluu = Maksimum strok + Somun uzunluu + Konstrksiyon geometrisi gerei

kayp
olan
uzunluk
[ mm ]
Vida uzunluu = 750 + 51 + 500 + 2 * 50 [ mm ]
Vida uzunluu = 1401 mm
iin
ayrlan
uzunluk
( 4.50 )
67
4.2.10 Vidal milin yataklar aras mesafesi
Vidal milin yataklar aras mesafesi = 1250 mm

ekil 4.3 Vidal mil
4.2.11 zin verilen maksimum devir says

nmaks = f * ( dr / L2) * 107 [ d / dak ]
f = 21,9 ( ki ucu da sabit mafsal ile tutturulmu yataklama iin ngrlen katsay)
dr = 21,9 mm ( Vidann di dibi ap )
Lv = 1250 mm ( Vidal milin yatak mesafesi )
nmaks = 21,9 * ( 21,9 / 12502 ) * 107 [ d / dak ]
nmaks = 3069,5 d / dak ( izelge 4.5ten okunan deer ile uyumludur. )
( 4.51 )
68
izelge 4.5 zin verilen maksimum hzn yatak cinsi ve mesafesine gre deiimi ( Comtop
, 2004 )
Mounting distance : Yataklar aras mesafe, Speed : Hz, Simple : Basit, Fixed : Sabit,
Free : Serbest
4.2.12 Vidal miller zerine gelen ykler

4.2.12.1 Hzlanma srasnda
FH = G * g * + ( G * V / ( 60 * t ) )
[N]
G = 150 kg
g = 9,8 m / s2
= 0,1
V = 10 m / dak
t = 0,5 s
FH = 150 * 9,8 * 0,1 + ( 150 * 10 / ( 60 * 0,5 ) ) [ N ]
FH = 197 N
( 4.52 )
69
4.2.12.2 Yavalama srasnda
FY = G * g * - ( G * V / ( 60 * t ) )
[N]
( 4.53 )
G = 150 kg
g = 9,8 m / s2
= 0,1
V = 10 m / dak
t = 0,5 s
FY = 150 * 9,8 * 0,1 - ( 150 * 10 / ( 60 * 0,5 ) ) [ N ]
FY = 97 N
4.2.13 Vidal millerin rijitlik kontrol

Blm 4.2.12den grld zere vidal millerin zerine gelen en yksek kuvvet hzlanma
srasnda oluuyor. Bu kuvvet:
FH = 197 N
Bu kuvvete maksimum kesme kuvvetini de eklersek:
Fvidal miller = FH + Fkesme [ N ]
( 4.54 )
Fvidal miller = 197 + 3000 [ N ]

Fvidal miller = 3197 N
Herbir vidal mil zerine den kuvvet:
Fvidal mil = Fvidal miller / 2 [ N ]
( 4.55 )
Fvidal mil = 3197 / 2 = 1598,6 N

Fvidal mil = 1598,6 N
Bu kuvvet altnda vidal milin deviasyonu:
Dvidal mil = ( Fvidal mil / ( K * g ) ) [ m ]
K = 35 kg / m ( izelge 4.4 den SFU 2505-4 Vidal mil iin rijitlik katsays )
Fvidal mil = 98,6 N
g = 9,8 m / s2
( 4.56 )
70
Dvidal mil = ( 1598,6 / ( 35 * 9.8 ) )
[ m ]
Dvidal mil = 4,7 m

Vidal milin X Ekseninin ar ileme artlarndaki sehim deeri 4,7 mdir.
Sehim deerini drmek ve rijitlii arttrmak iin aadaki ilemlerden biri veya birka
uygulanmaldr.
z ( Takm di says ) deeri azaltlmaldr. ( Ek-11 )
D ( Takm ap ) deeri arttrlmaldr. ( Ek-12 )
Sz ( Di bana den ilerleme miktar ) deeri azaltlmaldr. ( Ek-13 )
B ( Yana kayma ) veya a ( Paso derinlii ) deeri azaltlmaldr. ( Ek-14 )
V hznn sehim ve rijitlik deerleri zerinde bir etkisi yoktur. ( Ek-15 )
4.3
Ray ve Araba Hesaplar
X ekseninde 4 adet BMA-30 kodlu bilyal araba bulunmaktadr. Bu arabalar bilyal olmalar
dolaysyla minimum deme alan, minimum srtnme; buna karlk sertletirilmi elikten
imal edilmi bilyalar sayesinde yksek rijitlik ve uzun mr salamaktadrlar. Gvdeleri de
yine elikten imal edilmitir ve CNCde ilenmilerdir. Her arabann kendi zerinde ya
haznesi vardr ve bilyalar hareket sresince bu hazneden dolap srekli yalanrlar.
ekil 4.4 X ekseninde bulunan 4 adet BMA-30 bilyal arabann konumu
71
Ray ve araba hesaplar yaplrken olabilecek en kt senaryoyu simule etmek ve bu koullarda
dahi makinenin uzun yllar boyunca almasn salamak hedeflenmitir. Hesaplar srasnda
makinede oluabilecek maksimum ataletleri oluturabilmek iin makine her eksenin
yapabilecei maksimum ivmeyle yavalamas durumu baz alnmtr. ( Kuvvet ynleri
makineyi en ok zorluyabilecei ynde alnmlardr.) Ayrca alma art olarak da en
yksek kesme kuvvetinin olutuu ar alma koulu dnlmtr. ( Fkesme = 300 daN
olarak alnmtr. )
ekil 4.5 X eksenine etki eden kuvvetler
72
ekil 4.6 X ekseninde bulunan 1 nolu BMA-30 bilyal arabaya etki eden kuvvet ve
momentler
4.3.1
G ( yer ekimi ) kuvvetinin bulunmas
X ekseninin hareket ettirdii tm ktlenin arl ile oluan kuvvettir.

G = Gx * g [ N ]
( 4.57 )
Gx = 150 kg
g = 9.8 m / s2
G = 150 * 9.8
G = 1470 N
4.3.2
Fz kuvvetinin bulunmas
Z ekseninin Z ynndeki ( aaya doru ) hareketinin maksimum ivme ile yavalamas ile
ortaya kan atalet kuvvetidir.
max(z) = Vmax(z) / t
[ m / s2 ]
Vmax(z) = 15 m / dak ( Z eksenindeki maksimum hz )
( 4.58 )
73
Vmax(z) = 0,25 m / s
t = 0,5 s ( ivmelenme sresi )
max(z) = 0,25 / 0,5 [ m / s2 ] ( Z eksenindeki maksimum ivme )
max(z) = 0,5 m / s2
Fz = Gz * z
[N]
( 4.59 )
Gz = 45 kg ( Z ekseninde hareket eden ktle miktar )

Fz = 45 * 0,5
[N]
Fz = 22,5 N
4.3.3
Fy kuvvetinin bulunmas
Y ekseninin +Y ynndeki hareketinin maksimum ivme ile yavalamas ile ortaya kan atalet
kuvvetidir.
max(y) = Vmax(y) / t
[ m / s2 ]
( 4.60 )
Vmax(y) = 20 m / dak ( Y eksenindeki maksimum hz )

Vmax(y) = 0,33 m / s
max(y) = 0,33 / 0,5 [ m / s2 ] ( Y eksenindeki maksimum ivme )
max(y) = 0,66 m / s2
Fy = G y * y
[N]
( 4.61 )
Gy = 20 kg ( Y ekseninde hareket eden ktle miktar )

Fy = 20 * 0,66
[N]
Fy = 13,3 N
4.3.4
vmelenme kuvvetinin bulunmas
X ekseninin ivmeli hareketi ile oluan atalet kuvvetidir.

max(x) = Vmax(x) / t
[ m / s2 ]
( 4.62 )
74
Vmax(x) = 10 m / dak ( X eksenindeki maksimum hz )
Vmax(x) = 0,1667 m / s
max(x) = 0,1667 / 0,5 [ m / s2 ] ( X eksenindeki maksimum ivme )
max(x) = 0,33 m / s2
Fivmelenme = Gx * x
[N]
( 4.63 )
Gx = 150 kg ( X ekseninde hareket eden ktle miktar )

Fivmelenme = 150 * 0,33
[N]
Fivmelenme = 50 N
4.3.5
Kesme kuvvetinin bulunmas
Tezgah en fazla zorluyabilmek iin olabilecek en kt alma art olan ar alma baz
alnmtr. Bu alma artnda:
Fkesme = 300 daN ( Blm 4.1.3.3 )
Fkesme = 3000 N
4.3.6
Srtnme kuvvetinin bulunmas
Ray ve araba arasndaki
srtnmeden dolay oluan kuvvettir. Bu kuvvete byk oranda
arabann iki tarafndaki bilyalar pislikten korumak iin olan plastik kapaklar neden
olmaktadr.
Fsrtnme = ( G + Fz ) *
[N]
( 4.64 )
= 0,1
G = 1470 N ( Blm 4.3.1 den )
Fz = 22,5 N ( Blm 4.3.2 den )
Fsrtnme = ( 1470 + 22,5 ) * 0,1
Fsrtnme = 149,3 N
[N]
75
4.3.7
Ftoplam kuvvetinin ( toplam kuvvetin ) bulunmas
Kuvvet vektrlerinin toplanmas ile bulunmutur. ( Vektrel toplam yaplmtr. )

Ftoplam = ( ( G + Fz )2 + ( Fsrtnme + Fkesme + Fivmelenme )2 + (Fy )2 ) 1/2 [ N ]
( 4.65 )
Ftoplam = (( 1470 + 22,5 )2 + ( 149,3 + 3000 + 50 )2 + ( 149,3)2 ) 1/2 [ N ]

Ftoplam = 3530,3 N ( X eksenine etki eden toplam kuvvet )
4.3.8
Ftoplam araba kuvvetinin ( araba bana den kuvvetin ) bulunmas
X Ekseninde 4 adet bilyal araba kullanld iin toplam kuvvet eit ekilde 4 araba
tarafndan paylalmaktadr. Araba bana den kuvveti bulmak iin toplam kuvveti 4e
blmek yeterli olacaktr.
Ftoplam araba = Ftoplam / 4
[N]
( 4.66 )
Ftoplam araba = 3530,3 / 4

Ftoplam araba = 882.6 N ( araba bana den kuvvet miktar )
4.3.9
Mkesme momentinin ( kesme kuvvetinin araba zerinde oluturduu momentin )

bulunmas
Kesme kuvveti arabann merkezinden geen eksenden farkl bir eksende bulunduu iin
arabaya etkisi moment eklinde oluur.
Mkesme = Fkesme * d1 [ N m ]
( 4.67 )
Fkesme = 3000 N ( Blm 4.3.5 den )

d1 = 0,63 m ( Kesme kuvvetinin etki ettii noktann arabann merkezine olan dik uzakl )
Mkesme = 3000 * 0,63 [ N m ]
Mkesme = 1890 [ N m ]
4.3.10 Mivmelenme
momentinin ( ivmelenme kuvvetinin araba zerinde oluturduu
momentin ) bulunmas
vmelenme kuvveti arabann merkezinden geen eksenden farkl bir eksende bulunduu iin
76
Mivmelenme = Fivmelenme * d2 [ N m ]
( 4.68 )
Fivmelenme = 50 N ( Blm 4.3.4 den )

d2 = 0,416 m ( vmelenme kuvvetinin etki ettii noktann arabann merkezine olan dik
uzakl )
Mivmelenme = 50 * 0,416 [ N m ]
Mivmelenme = 20,8 [ N m ]
4.3.11 My momentinin ( ivmelenme kuvvetinin araba zerinde oluturduu momentin )

bulunmas
Fy kuvveti arabann merkezinden geen eksenden farkl bir eksende bulunduu iin arabaya
etkisi moment eklinde oluur.
My = Fy * d3 [ N m ]
( 4.69 )
Fy = 13,3 N ( Blm 4.3.3 den )

d2 = 0,63 m ( Fy kuvvetinin etki ettii noktann arabann merkezine olan dik uzakl )
My = 13,3 * 0,63 [ N m ]
My = 8,4 [ N m ]
4.3.12 MOLT moment toplamlarnn bulunmas

MOLT = Mivmelenme + Mkesme
[Nm]
Mivmelenme = 20,8 N m ( Blm 4.3.10 dan )

Mkesme = 1890 N m ( Blm 4.3.9 dan )
MOLT = 20,8 + 1890 [ N m ]
MOLT = 1910,8 N m
( 4.70 )
77
4.3.13 MOLTA ( X eksenindeki her bir araba bana den toplam momentin) moment
toplamlarnn bulunmas
X Ekseninde 4 adet bilyal araba kullanld iin toplam moment eit ekilde 4 araba
tarafndan paylalmaktadr. Araba bana den momenti bulmak iin toplam momenti 4e
blmek gerekmektedir.
MOLTA = MOLT / 4
[Nm]
MOLTA = 1910,8 / 4
MOLTA = 477,7
( 4.71 )
[Nm]
[Nm]
4.3.14 MOQT moment toplamlarnn bulunmas

MOQT = My [ N m ]
( 4.72 )
My = 8,4 N m ( Blm 4.3.11 den )

MOQT = 8,4 N m
4.3.15 MOQTA ( X eksenindeki her bir araba bana den toplam momentin) moment
X Ekseninde 4 adet bilyal araba kullanld iin toplam moment eit ekilde 4 araba
MOQTA = MOQT / 4
MOQTA = 8,4 / 4
MOQTA = 2,1
[Nm]
( 4.73 )
[Nm]
[Nm]
4.3.16 Arabalarn gvenlik kontrol

Arabalarn gvenli bir ekilde almas ancak izelge 4.7 den okunulan C kuvveti ve MOQ,
MOL moment deerlerinin bizim sistemimizde oluan kuvvet ve moment deerlerinden byk
olmasyla gerekleebilir.
78
Bunu u ekilde gsterebiliriz:
Ftoplam araba < C ;
( 4.74 )
MOLTA < MOL ;
( 4.75 )
MOQTA < MOQ ;
( 4.76 )
eitsizliklerinin salanmas durumunda arabamz emniyeli bir alma sergileyecektir.

Ftoplam araba < C ; (882.6 N < 29200 N )
MOLTA < MOL ; ( 477,7 N m < 829 N m )
MOQTA < MOQ ; ( 2,1 N m < 497 N m )
Eitsizlikler
salanyor.
ekseninde
kullanlan
adet
BMA-30
bilyal
araba
EMNYETLdir
izelge 4.6 Kuvvet ve momentlerin izelge 4.5 teki karlklar ( Schneeberger , 2004 )
79
izelge 4.7 Bilyal arabalarn zellikleri izelgesi ( Schneeberger , 2004 )
Type : Tip, Loading capacities : Yk kapasiteleri, Moments : Momentler, Weight : Arlk,
Carriage : Araba, Rail : Ray
4.3.17 Arabalarn tahmini mr

Lt = a1 * ( C / F )q * 105 [ m ] ( Tahmini mr )
( 4.77 )
izelge 4.8 Olaslk izelgesi ( Schneeberger , 2004 )

Event probability : Olayn olma ihtmali, Factor : Faktr
a1 = 0,21 seildi ( en kt olaslk iin olan deer ) ( izelge 4.8 )

C = 29200 N (izelge 4.7de BMA 30 iin olan statik yk kapasitesi deeri )
F = Ftoplam araba = 882,6 N
q = 3 ( Bilyal yataklar iin verilen katalog deeri katsay)
Lt = 0,21 * ( 29200 / 882.6 )3 * 105 [ m ]
Lt = 7,6045 * 108 m
Lh = Lt / ( 2 * l * n * 60 ) [ saat ]
l = 0,005 m ( bir turdaki ilerleme miktar )
n = 2000 d / dak
Lh = 7,6045 * 108 / ( 2 * 0,005 * 2000 * 60 ) [ saat ]
Lh = 633708saat
( 4.78 )
80
4.3.18 Arabalarn rijitlik kontrolleri
izelge 4.9 Arabalarn farkl ykler altndaki deformasyonlar ( Schneeberger , 2004 )
81
Ftoplam araba = 882.6 N = 0,88 kN
Tm kuvvetlerin bilekesi olan 0,88 kN deerini tabloda BMA-30 iin karlatrrsak her tip
kuvvet iin deformasyon deeri 1 m civarndadr. Bu da bizim 2 m olan kontrol
hassasiyetimizin altnda olduu iin ileme kalitesini etkilemeyecektir.
4.4
Motor Hesaplar
F = Fkesme + Fivmelenme + Fs [ N ] ( Toplam kuvvet )
( 4.79 )
Fkesme = 3000 N ( Blm 4.3.5 )

Fivmelenme = 50 N ( Blm 4.3.4 )
Fs = 305,8 N ( Blm 4.3.6 )
F = 3000 + 50 + 305,8 [ N ]
F = 3355,8 N
P = ( F * V ) / [ Watt ]
P : Gerekli g [ Watt ]
= 0,9 ( Verim ( izelge 4.10 ) )
P = (3355,8 * 0,1667 ) / 0,9 [ Watt ]
P = 621,6 Watt
Bu eksen iin 1000 Watt ( = 1 kW ) lk servo motor konulmutur.
( 4.80 )
82
izelge 4.10 Servo motor zellikleri izelgesi ( Delta , 2005 )
Series : Serisi, Rated output : Nominal g, Rated torque : Nominal tork, Max. Torque :
Maksimum tork, Rated speed : Nominal hz, Max. Speed : Maksimum hz, Inertia
Moment : Atalet momenti, Encoder resolution : Enkoder znrl,
Motor mass : Motorun arl, Motor efficiency : Motorun verimi
83
5.
Y EKSEN HESAPLARI
ekil 5.1 Y ekseninin konstrksiyonu ve elemanlar

Y ekseni ve elemanlar ekil 5.1de grlmektedir. Y ekseninde bir adet vidal mil
mekanizmas, iki adet ray, drt adet araba ve bir adet servo motor bulunmaktadr. Bu blmde
bu mekanizmalarn hesaplar yer almaktadr. Mekanizmalarn alma koullarn salayp
84
5.1
Vidal milin hareket ettirdii toplam obje arl: 20 kg

Bota hareket hz ( maksimum iletim hz ): 20 m / dak
Src motor : AC Servo motor ( Maksimum 2000 d / dak ( nominal ) )
5.1.1
Hedeflenen mr = ( Gnlk alma saati ) * ( Ylda alaca gn says) * (Ka yl

( 5.1 )

Lh = 12480 saat
Hz - Devir
m / dak
Bota lerleme
d / dak
20 - 2000

daN
daN
10
Hafif Kesme
3 300
100
50
Orta Kesme
2 - 200
200
30
Ar Kesim
1 - 100
300
10
5.1.2
l = ( Bota hareket hz ( m/ dak ) * 1000 ) / ( Motorun maksimum devir says ( d /dak ))

[ mm ]
( 5.2 )
85
l = ( 20 * 1000 ) / 2000 [ mm ]
l = 10 mm
( 5.3 )

5.1.3
Ortalama yk ( Fe) :

[ daN ]
( 5.4 )
Fe = ( ( 23 * 2000 * 10 + 1023 * 600 * 50 + 2023 * 200 * 30 + 3023 * 100 * 10 ) / (2000 * 10 +

600 * 50 + 200 * 30 + 100 * 10 ) )1/3 [ daN ]
Fe = 124,1 daN
Fe = ( 2 * Fmax + Fmin ) / 3 [ daN ]
( 5.5 )
Fe = 0.65 * Fmax [ daN ]
( 5.6 )
Fmax = Fe / 0,65 [ daN ]
( 5.7 )
Fmax = 127,53 / 0,65 [ daN ]

Fmax = 190,9 daN
Fe = 0.75 * Fmin [daN ]
( 5.8 )
Fmin = Fe / 0,75 [daN ]
( 5.9 )
Fmin = 124,1 / 0,75 [ daN ]

Fmin = 165,4 daN
5.1.4
Ortalama devir says
nm = ( n1 * t1 + n2 * t2 + ..... + nn * tn ) / 100
[ d / dak ]
nm = (3000 * 10 + 1200 * 50 + 400 * 30 + 200 * 10 ) / 100 [ d / dak ]
( 5.10 )
86
nm = 570 d / dak
5.1.5
( 5.11 )
fs = 7 alnd.
Fe = 124,1 daN
Ca = 124,1 * 7 [ daN ]
Ca = 868,4 daN
5.1.6
( 5.12 )
fs = 7 alnd.
Fmax = 190,9 daN
Coa = 190,9 * 7 [ daN ]
Coa = 1336 daN
5.1.7
Ca > 868,4 daN

Coa > 1336 daN
Yk kapasiteleri yukardaki eitsizlikleri salayan bir vidal mil ve somun seimi
yapmak gerekmektedir.
87
izelge 5.2den SFU 2510-4 modeli seilir.

Ca = 1944 daN ( > 868,4 daN )
Coa = 3877 daN ( > 1336 daN )
5.1.8
Lt = ( Ca / ( Fe * fw ) )3 * ( 106 / ( 60 * nm ) ) [ saat ]
Fe = 124,1 daN (Vida mekanizmasna den yk miktar )
Ca = 1944 daN
( 5.13 )
88
fw = 2 alnd
nm = 570 d / dak
Lt = ( 1944 / (124,1 * 2 ) )3 * ( 106 / ( 60 * 570 ) ) [ saat ]
Lt = 14063 saat
Lt > Lh olmal
( 5.14 )
Lh = 12480 saat
14063 saat > 12480 saat
5.1.9

kayp
olan
uzunluk
iin
[ mm ]
ayrlan
uzunluk
( 5.15 )
Vida uzunluu = 350 + 224 + 51 + 2 * 38 [ mm ]


ekil 5.2 Vidal mil
89
nmaks = f * ( dr / L2) * 107 [ d / dak ]
( 5.16 )
nmaks = 21,9 * ( 21,9 / 6252 ) * 107 [ d / dak ]
nmaks = 12278 d / dak ( izelge 5.3ten okunan deer ile uyumludur. )
, 2004 )
Free : Serbest
90
5.1.12 Vidal mil zerine gelen ykler
5.1.12.1 Hzlanma srasnda
FH = G * g * + ( G * V / ( 60 * t ) )
[N]
( 5.17 )
G = 20 kg
g = 9,8 m / s2
= 0,1
V = 20 m / dak
t = 0,5 s
FH = 20 * 9,8 * 0,1 + ( 20 * 20 / ( 60 * 0,5 ) ) [ N ]
FH = 32,9 N
5.1.12.2 Yavalama srasnda

FY = G * g * - ( G * V / ( 60 * t ) )
[N]
( 5.18 )
G = 20 kg
g = 9,8 m / s2
= 0,1
V = 20 m / s
t = 0,5 s
FY = 20 * 9,8 * 0,1 - ( 20 * 20 / ( 60 * 0,5 ) ) [ N ]
FY = - 6,3 N
5.1.13 Vidal milin rijitlik kontrol

Blm 5.1.12den grld zere vidal milin zerine gelen en yksek kuvvet hzlanma
FH = 32,9 N
91

Fvidal mil = FH + Fkesme
( 5.19 )
Fvidal mil = 32,9 + 3000 [ N ]

( 5.20 )
g = 9,8 m / s2
Dvidal mil = ( 3032,9 / ( 33 * 9.8 ) )
[ m ]
Dvidal mil = 9,4 m

Y Eksenindeki vidal mil sehim deeri 9,4 mdir. Bu eksende tek vidal mil kullanm
olmas dier eksenlere nispeten daha yksek sehim deeri vermitir.
uygulanmaldr.
Sz ( di bana den ilerleme miktar ) deeri azaltlmaldr. ( Ek-13 )
92
5.2
ekil 5.3 Y ekseninde bulunan 4 adet BMA-20 bilyal arabann konumu

Y ekseninde 4 adet BMA-20 kodlu bilyal araba bulunmaktadr. Bu arabalar bilyal olmalar
93
ekil 5.4 Y eksenine etki eden kuvvetler

olarak alnmtr. )
94
ekil 5.5 Y ekseninde bulunan 1 nolu BMA-20 bilyal arabaya etki eden kuvvet ve
momentler
5.2.1
Y ekseninin hareket ettirdii tm ktlenin arl ile oluan kuvvettir.

G = Gy * g [ N ]
( 5.21 )
Gy = 20 kg
g = 9.8 m / s2
G = 20 * 9.8
G = 196 N
5.2.2
Fz kuvvetinin bulunmas
95
[ m / s2 ]
( 5.22 )

Vmax(z) = 0,25 m / s
max(z) = 0,5 m / s2
Fz = Gz * z
[N]
( 5.23 )

Fz = 45 * 0,5
[N]
Fz = 22,5 N
5.2.3
vmelenme kuvvetinin bulunmas
kuvvetidir.
[ m / s2 ]
( 5.24 )

Vmax(y) = 0,33 m / s
max(y) = 0,66 m / s2
Fivmelenme = Gy * y
[N]

Fivmelenme = 13,3 N
[N]
( 5.25 )
96
5.2.4
Fx kuvvetinin bulunmas

[ m / s2 ]
( 5.26 )

Vmax(x) = 0,1667 m / s
max(x) = 0,33 m / s2
Fx = Gx * x
[N]
( 5.27 )

Fx = 150 * 0,33
[N]
Fx = 50 N
5.2.5
Fkesme = 300 daN
Fkesme = 3000 N
5.2.6
olmaktadr.
Fsrtnme = ( ( G + Fz )2 + ( Fx + Fkesme )2 )1/2 *
= 0,1
G = 196 N ( Blm 5.2.1 den )
[N]
( 5.28 )
97
Fz = 22,5 N ( Blm 5.2.2 den )
Fx = 50 N ( Blm 5.2.4 den )
Fkesme = 3000 N ( Blm 5.2.5 den )
Fsrtnme = ( ( 196 + 22,5 )2 + ( 50 + 3000 )2 )1/2 * 0,1
[N]
Fsrtnme = 305,8 N
5.2.7

Ftoplam = ( ( G + Fz )2 + ( Fsrtnme + Fivmelenme )2 + (Fx + Fkesme )2 ) 1/2 [ N ]
( 5.29 )
Ftoplam = (( 196 + 22,5 )2 + ( 305,8 + 13,3 )2 + ( 50 + 3000 )2 ) 1/2 [ N ]

Ftoplam = 3086,4 N ( Y eksenine etki eden toplam kuvvet )
5.2.8
Y Ekseninde 4 adet bilyal araba kullanld iin toplam kuvvet eit ekilde 4 araba
[N]
( 5.30 )

Ftoplam araba = 771,6 N ( araba bana den kuvvet miktar )
5.2.9
Mkesme momentinin ( Kesme kuvvetinin araba zerinde oluturduu momentin )

bulunmas
Fkesme = 3000 N ( Blm 5.2.5 den )
( 5.31 )
98
Mkesme = 3000 * 0,085 [ N m ]

Mkesme = 255 [ N m ]
5.2.10 Mx
momentinin ( Fx kuvvetinin araba zerinde oluturduu momentin )
bulunmas
Fx kuvveti arabann merkezinden geen eksenden farkl bir eksende bulunduu iin arabaya
Mx = Fx * d2 [ N m ]
( 5.32 )
Fx = 50 N ( Blm 5.2.4 den )

d2 = 0,05 m ( Fx kuvvetinin etki ettii noktann arabann merkezine olan dik uzakl )
Mx = 50 * 0,05 [ N m ]
Mx = 2,5 [ N m ]

MOQT = Mx + Mkesme [ N m ]
( 5.33 )
Mx = 2,5 N m ( Blm 5.2.10 den )

MOQT = 2,5 + 255 N m
MOQT = 257,5 N m
5.2.12 MOQTA ( Y eksenindeki her bir araba bana den toplam momentin) moment
Y Ekseninde 4 adet bilyal araba kullanld iin toplam moment eit ekilde 4 araba
99
MOQTA = MOQT / 4
[Nm]
MOQTA = 257,5/ 4
[Nm]
MOQTA = 64,4
( 5.34 )
[Nm]

Arabalarn gvenli bir ekilde almas ancak izelge 5.5 den okunulan C kuvveti ve MOQ,
Ftoplam araba < C ;
( 5.35 )
MOLTA < MOL ;
( 5.36 )
MOQTA < MOQ ;
( 5.37 )

Ftoplam araba < C ; ( 771,6 N < 14400 N )
MOLTA < MOL ; ( 0 N m < 292 N m )
MOQTA < MOQ ; ( 64,4 N m < 373 N m )
Eitsizlikler
salanyor.
EMNYETLdir
ekseninde
kullanlan
adet
BMA-20
bilyal
araba
100
izelge 5.4 Kuvvet ve momentlerin izelge 5.5 teki karlklar

Type : Tip, Loading capacities : Yk kapasiteleri, Moments : Momentler, Weight :
Arlk, Carriage : Araba, Rail : Ray
101
( 5.38 )


F = Ftoplam araba = 771,6 N
Lt = 0,21 * ( 14400 / 771,6 )3 * 105 [ m ]
Lt = 1,3649 * 108 m
Lh = Lt / ( 2 * l * n * 60 ) [ saat ]
n = 2000 d / dak
Lh = 6,934 * 1010 / ( 2 * 0,01 * 2000 * 60 ) [ saat ]
Lh = 56870.8 saat
( 5.39 )
102
izelge 5.7 Arabalarn farkl ykler altndaki deformasyonlar
Ftoplam araba = 771,6 N = 0,77 kN
103
5.3
Motor Hesaplar
F = Fkesme + Fivmelenme + Fs [ N ] ( Toplam kuvvet )
( 5.40 )
Fkesme = 3000 N ( Blm 5.2.5 )

Fivmelenme = 13,3 N ( Blm 5.2.3 )
Fs = 305,8 N ( Blm 5.2.6 )
F = 3000 + 13,3 + 305,8 [ N ]
F = 3319.1 N
P = ( F * V ) / [ Watt ]
= 0,9 ( Verim ( izelge 5.8 ) )
P = (3319.1 * 0,333 ) / 0,9 [ Watt ]
P = 1228.1 Watt
( 5.41 )
104
105
6.
Z EKSEN HESAPLARI
ekil 6.1 Z ekseninin konstrksiyonu ve elemanlar

Z ekseni ve elemanlar ekil 6.1de grlmektedir. Z ekseninde iki adet vidal mil
mekanizmas, iki adet ray, drt adet araba ve bir adet servo motor bulunmaktadr. Bu blmde
bu mekanizmalarn hesaplar yer almaktadr. Mekanizmalarn alma koullarn salayp
106
6.1
Vidal milin hareket ettirdii toplam obje arl: 45 kg

Bota hareket hz ( maksimum iletim hz ): 15 m / dak
Src motor : AC Servo motor ( Maksimum 3000 d / dak ( nominal ) )
6.1.1
Hedeflenen mr = ( Gnlk alma saati ) * ( Ylda alaca gn says) * (Ka yl

( 6.1 )

Lh = 12480 saat
Hz - Devir
m / dak
Bota lerleme
d / dak
15 - 3000
daN
daN
4,5
10
Hafif Kesme
6 1200
100
4,5
50
Orta Kesme
2 - 400
200
4,5
30
Ar Kesim
1 - 200
300
4,5
10
6.1.2
l = ( Bota hareket hz ( m/ dak ) * 1000 ) / ( Motorun maksimum devir says ( d /dak ) )

[ mm ]
( 6.2 )
107
l = ( 15 * 1000 ) / 3000 [ mm ]
l = 5 mm
( 6.3 )

6.1.3
Ortalama yk ( Fe) :

[ daN ]
( 6.4 )
Fe = ( ( 4,53 * 3000 * 10 + 104,53 * 1200 * 50 + 204,53 * 400 * 30 + 304,53 * 200 * 10 ) /

(3000 * 10 + 1200 * 50 + 400 * 30 + 200 * 10 ) )1/3 [ daN ]
Fe = 129,8 daN
Fe = ( 2 * Fmax + Fmin ) / 3 [ daN ]
( 6.5 )
Fe = 0.65 * Fmax [ daN ]
( 6.6 )
Fmax = Fe / 0,65 [ daN ]
( 6.7 )
Fmax = 129,8 / 0,65 [ daN ]

Fmax = 199,7 daN
Fe = 0.75 * Fmin [daN ]
( 6.8 )
Fmin = Fe / 0,75 [daN ]
( 6.9 )
Fmin = 129,8 / 0,75 [ daN ]

Fmin = 173,1 daN
6.1.4
Ortalama devir says
nm = ( n1 * t1 + n2 * t2 + ..... + nn * tn ) / 100
[ d / dak ]
nm = (3000 * 10 + 1200 * 50 + 400 * 30 + 200 * 10 ) / 100 [ d / dak ]
( 6.10 )
108
nm = 1040 d / dak
6.1.5
( 6.11 )
fs = 7 alnd.
Fe = 129,8 daN
Ca = 129,8 * 7 [ daN ]
Ca = 908,8 daN
6.1.6
( 6.12 )
fs = 7 alnd.
Fmax = 199,7 daN
Coa = 199,7 * 7 [ daN ]
Coa = 1398 daN
6.1.7
Ca > 908,8 daN

Coa > 1398 daN
Yk kapasiteleri yukardaki eitsizlikleri salayan bir vidal mil ve somun seimi
yapmak gerekmektedir.
109
izelge 6.2 den SFU 2505-4 modeli seilir. (aslnda biz Z ekseninde iki adet vida
mekanizmas kullanacamz iin yukardaki minimum yk deerlerinin yarsn almamz
yeterli olacaktr fakat iletim elemanlarndaki bir arzadan dolay tek mekanizmaya derse
emniyeli bir duru salyana kadar sistemin zarar grmemesi iin sanki bir mekanizma varm
gibi seim yaplacaktr.)
Ca = 1280 daN ( > 908,8 daN )
Coa = 3110 daN ( > 1398 daN )
110
6.1.8
Lt = ( Ca / ( Fe * fw ) )3 * ( 106 / ( 60 * nm ) ) [ saat ]
( 6.13 )
Fe = 64,9 daN ( 129,8 / 2 = 64,9 daN tek vida mekanizmasna den yk )

Ca = 1280 daN
fw = 2 alnd
nm = 1040 d / dak
Lt = ( 1280 / ( 64,9 * 2 ) )3 * ( 106 / ( 60 * 1040 ) ) [ saat ]
Lt = 15359 saat
Lt > Lh olmal
( 6.14 )
Lh = 12480 saat
15359 saat > 12480 saat
6.1.9

kayp olan uzunluk + 2 * U iin ayrlan uzunluk [ mm ]
Vida uzunluu = 275 + 51 + 174 + 2 * 50 [ mm ]
( 6.15 )
111

ekil 6.2 Vidal mil

nmaks = f * ( dr / L2) * 107 [ d / dak ]
nmaks = 21,9 * ( 21,9 / 5002 ) * 107 [ d / dak ]
nmaks = 19184,4 d / dak ( izelge 6.3ten okunan deer ile uyumludur. )
( 6.16 )
112
, 2004 )
Free : Serbest
6.1.12 Vidal miller zerine gelen ykler
6.1.12.1 Yukar karken hzlanma, aa inerken yavalama srasnda

FH = G * g + ( G * V / ( 60 * t ) )
[N]
G = 45 kg
g = 9,8 m / s2
V = 15 m / dak
t = 0,5 s
FH = 45 * 9,8 + ( 45 * 15 / ( 60 * 0,5 ) ) [ N ]
FH = 463,5 N
( 6.17 )
113
6.1.12.2 Yukar karken yavalama, aa inerken hzlanma srasnda
PY = G * g - ( G * V / ( 60 * t ) )
[N]
( 6.18 )
G = 45 kg
g = 9,8 m / s2
V = 15 m / dak
t = 0,5 s
PY = 45 * 9,8 - ( 45 * 15 / ( 60 * 0,5 ) ) [ N ]
PY = 413,5 N
6.1.13 Vidal millerin rijitlik kontrol

Blm 6.1.12den grld zere vidal millerin zerine gelen en yksek kuvvet hzlanma
FH = 463,5 N
Fvidal miller = FH + Fkesme [ N ]
( 6.19 )
Fvidal miller = 463,5 + 3000 [ N ]

Fvidal miller = 3463,5 N
Herbir vidal mil zerine den kuvvet:
Fvidal mil = Fvidal miller / 2 [ N ]
( 6.20 )
Fvidal mil = 3463,5 / 2 [ N ]

g = 9,8 m / s2
( 6.21 )
114
Dvidal mil = ( 1731,8 / ( 35 * 9,8 ) )
[ m ]
Dvidal mil = 5 m
Z Ekseninde vidal mil sehim deeri 5 mdir.
beraber uygulanmaldr.
Sz ( di bana den ilerleme miktar ) deeri azaltlmaldr. ( Ek-13 )
6.2
ekil 6.3 Z ekseninde bulunan 4 adet BMA-20 bilyal arabann konumu
115
Z ekseninde 4 adet BMA-20 kodlu bilyal araba bulunmaktadr. Bu arabalar bilyal olmalar
ekil 6.4 Z eksenine etki eden kuvvetler

116
olarak alnmtr. )
ekil 6.5 Z ekseninde bulunan 1 nolu BMA-20 bilyal arabaya etki eden kuvvetler
6.2.1
Z ekseninin hareket ettirdii tm ktlenin arl ile oluan kuvvettir.

G = Gz * g [ N ]
Gz = 45 kg
g = 9.8 m / s2
G = 45 * 9.8
G = 441 N
( 6.22 )
117
6.2.2
Fivmelenme kuvvetinin bulunmas
[ m / s2 ]
( 6.23 )

Vmax(z) = 0,25 m / s
max(z) = 0,5 m / s2
Fivmelenme = Gz * z
[N]
( 6.24 )

[N]
Fivmelenme = 22,5 N
6.2.3
Fy kuvvetinin bulunmas
kuvvetidir.
[ m / s2 ]
( 6.25 )

Vmax(y) = 0,33 m / s
max(y) = 0,66 m / s2
Fy = G y * y
[N]

Fy = 20 * 0,66
[N]
( 6.26 )
118
Fy = 13,3 N
6.2.4
Fx kuvvetinin bulunmas

[ m / s2 ]
( 6.27 )

Vmax(x) = 0,1667 m / s
max(x) = 0,33 m / s2
Fx = Gx * x
[N]
( 6.28 )

[N]
Fivmelenme = 50 N
6.2.5
Fkesme = 300 daN
Fkesme = 3000 N
6.2.6
olmaktadr.
Fsrtnme = Fy *
= 0,1
[N]
( 6.29 )
119
Fy = 13,3 N ( Blm 6.2.3 den )
Fsrtnme = ( 13,3 ) * 0,1
[N]
Fsrtnme = 1,3 N
6.2.7

Ftoplam = ( ( G + Fivmelenme + Fsrtnme )2 + ( Fy )2 + (Fx + Fkesme )2 ) 1/2 [ N ]
( 6.30 )
Ftoplam = (( 441 + 22,5 + 1,3 )2 + ( 13,3 )2 + ( 50 + 3000 )2 ) 1/2 [ N ]

Ftoplam = 3085,2 N ( Z eksenine etki eden toplam kuvvet )
6.2.8
Z
Ekseninde 4 adet bilyal araba kullanld iin toplam kuvvet eit ekilde 4 araba
[N]
( 6.31 )

Ftoplam araba = 771.3 N ( araba bana den kuvvet miktar )
6.2.9
Mkesme momentinin ( Kesme kuvvetinin araba zerinde oluturduu momentin )

bulunmas
( 6.32 )
Fkesme = 3000 N ( Blm 6.2.5 den )

120
Mkesme = 3000 * 0,085 [ N m ]
Mkesme = 255 [ N m ]
6.2.10 Mivmelenme
momentinin ( vmelenme kuvvetinin araba zerinde oluturduu
momentin ) bulunmas
vmelenme kuvveti arabann merkezinden geen eksenden farkl bir eksende bulunduu iin
Mivmelenme = Fivmelenme * d2 [ N m ]
( 6.33 )
Fivmelenme = 22,5 N ( Blm 6.2.2 den )

d2 = 0,055 m ( vmelenme kuvvetinin etki ettii noktann arabann merkezine olan dik
uzakl )
Mivmelenme = 22,5 * 0,055 [ N m ]
Mivmelenme = 1,2 [ N m ]
6.2.11 My
momentinin (Fy kuvvetinin araba zerinde oluturduu momentin )
bulunmas
Fy kuvveti arabann merkezinden geen eksenden farkl bir eksende bulunduu iin arabaya
My = Fy * d3 [ N m ]
( 6.34 )
Fy = 13,3 N ( Blm 6.2.3 den )

My = 13,3 * 0,055 [ N m ]
My = 0,7 [ N m ]
6.2.12 Mx
momentinin (Fx kuvvetinin araba zerinde oluturduu momentin )
bulunmas
Fx kuvveti arabann merkezinden geen eksenden farkl bir eksende bulunduu iin arabaya
121
Mx = Fx * d4 [ N m ]
( 6.35 )
Fx = 50 N ( Blm 6.2.4 den )

d4 = 0,2 m ( Fx kuvvetinin etki ettii noktann arabann merkezine olan dik uzakl )
Mx = 50* 0,2 [ N m ]
Mx = 10 [ N m ]
6.2.13 MG
momentinin (G kuvvetinin araba zerinde oluturduu momentin )
bulunmas
G kuvveti arabann merkezinden geen eksenden farkl bir eksende bulunduu iin arabaya
MG = G * d5 [ N m ]
( 6.36 )
G = 441 N ( Blm 6.2.1 den )

MG = 441 * 0,055 [ N m ]
MG = 24,3 [ N m ]
6.2.14 MOLT moment toplamlarnn bulunmas

MOLT = Mivmelenme + Mkesme + Mx + MG
Mivmelenme = 1,2 N m ( Blm 6.2.10 dan )
Mx = 10 N m ( Blm 6.2.12 den )
MG = 24,3 N m ( Blm 6.2.13 den )
MOLT = 1,2 + 255 + 10 + 24,3 [ N m ]
MOLT = 290,5 N m
[Nm]
( 6.37 )
122
6.2.15 MOLTA ( Z eksenindeki her bir araba bana den toplam momentin) moment
Z Ekseninde 4 adet bilyal araba kullanld iin toplam moment eit ekilde 4 araba
MOLTA = MOLT / 4
[Nm]
MOLTA = 290,5 / 4
[Nm]
MOLTA = 72,6
( 6.38 )
[Nm]

MOQT = My [ N m ]
( 6.39 )
My = 0,7 N m ( Blm 6.2.11den )

MOQT = 0,7 N m
6.2.17 MOQTA ( Z eksenindeki her bir araba bana den toplam momentin) moment
Z Ekseninde 4 adet bilyal araba kullanld iin toplam moment eit ekilde 4 araba
MOQTA = MOQT / 4
MOQTA = 0,7 / 4
[Nm]
( 6.40 )
[Nm]
MOQTA = 0,2 N m

Arabalarn gvenli bir ekilde almas ancak izelge 6.4 ten okunulan C kuvveti ve MOQ,
123
Ftoplam araba < C ;
( 6.41 )
MOLTA < MOL ;
( 6.42 )
MOQTA < MOQ ;
( 6.43 )

Ftoplam araba < C ; ( 771.3 N < 14400 N )
MOLTA < MOL ; ( 72,6 N m < 373 N m )
MOQTA < MOQ ; ( 0,2 N m < 292 N m )
Eitsizlikler salanyor. Z ekseninde kullanlan 4 adet BMA-20 bilyal araba

EMNYETLdir
izelge 6.4 Kuvvet ve momentlerin izelge 6.5 teki karlklar
124
Type : Tip, Loading capacities : Yk kapasiteleri, Moments : Momentler, Weight :
Arlk, Carriage : Araba, Rail : Ray

( 6.44 )


F = Ftoplam araba = 771.3 N
Lt = 0,21 * ( 29200 / 771.3 )3 * 105 [ m ]
Lt = 1,3665 * 108 m
Lh = Lt / ( 2 * l * n * 60 ) [ saat ]
n = 2000 d / dak
( 6.45 )
125
Lh = 1,3665 * 108 / ( 2 * 0,005 * 2000 * 60 ) [ saat ]
Lh = 113875 saat
izelge 6.7 Arabalarn farkl ykler altndaki deformasyonlar ( Schneeberger , 2004 )
126
Ftoplam araba = 771.3 N = 0,77 kN
6.3
Motor Hesaplar
F = Fkesme + Fivmelenme + Fs + G [ N ] ( Toplam kuvvet )
( 6.46 )
Fkesme = 3000 N ( Blm 6.2.5 )

Fivmelenme = 22,5 N ( Blm 6.2.2 )
Fs = 1,3 N ( Blm 6.2.6 )
G = 441 N ( Blm 6.2.1 )
F = 3000 + 22,5 + 1,3 + 441 [ N ]
F = 3464,8 N
P = ( F * V ) / [ Watt ]
= 0,9 ( Verim ( izelge 6.8 ) )
P = ( 3464,8 * 0,1667 ) / 0,9 [ Watt ]
P = 641,8 Watt
( 6.47 )
127
128
7.
MALYET DKM
7.1
Alminyum Gvde
90x45x640
15 adet
9,6 mt
47,92 Ytl/mt
90x45x1320
4 adet
5,3 mt
47,92 Ytl/mt
90x45x765
3 adet
2,3 mt
47,92 Ytl/mt
90x45x685
1 adet
6,9 mt
47,92 Ytl/mt
45x45x640
4 adet
2,6 mt
26,62 Ytl/mt
40x80x1320
7 adet
9,3 mt
39,93 Ytl/mt
90x45x350
2 adet
0,7 mt
47,92 Ytl/mt
40x80x685
1 adet
0,7 mt
39,93 Ytl/mt
80x80x80 (ke balant)
22 adet
1,8 mt
44,28 Ytl/mt
40x80x80 (ke balant)
26 adet
0,9 mt
44,28 Ytl/mt
Zamak
36 adet
(ke balant)
Civata
900 adet(M8x25 inbus)
80 Ytl
900 adet
900 Ytl
zel Somun
7.2
5 Ytl
Hassas yataklar ve vidal miller
BMA30
Ray
BMA30
Araba
4 adet
BMA20
Ray
2x630
1 260 mm 135 / mt
170,1
BMA20
Ray
2x605
1210 mm 135 / mt
163,35
BMA20
Araba
4 adet
67 / adet
268
BMA20
Araba
4 adet
67 / adet
268
2x1400 mm ( 2800 mm ) 113 $ / mt
316,4 $
Sfu 2505-4Vidal mil

Sfu 2505-4Flanl somun
2x1300
2 adet
2600 mm 154 / mt
4x82 / adet
77 $ / adet
400,4
328
154 $
129
BK20
Mil yata
2 adet
2x168 $ / adet
336 $
BF20
Mil yata
2 adet
2x68 $ / adet
136 $
SFE 2005-4Vidal mil
2x700 mm ( 1 400 mm ) 69 $ / mt
96,6 $
SFE 2005-4 Flanl somun
2 adet
100 $ / adet
200 $
SFE 2005-4Vidal mil
685 mm
69 $ / mt
47,3 $
SFE 2005-4 Flanl somun
1 adet
100 $ / adet
100 $
BK15
Mil yata
1 adet
130 $ / adet
130 $
BF15
Mil yata
1 adet
54 $ / adet
54 $
BF15
Mil yata
1 adet
130 $ / adet
130 $
BF15
Mil yata
1 adet
54 $ / adet
54 $
7.3
Otomasyon
0,75 kW AC Servo motor
2 adet
652 $ x 2
1304 $
0,75 kW AC Servo drive
2 adet
1032 $ x 2
2064 $
Haberleme kablosu
2 adet
10 x 2
20 $
Kontrol kablosu 50 cm
2 adet
62 x 2
124 $
Motor kablosu 5 cm
2 adet
82 x 2
164 $
1 kW AC
Servo motor
1 adet
979 $
1 kW AC
Servo drive
1 adet
1224 $
Haberleme kablosu
1 adet
10 $
Kontrol kablosu 50 cm
1 adet
62 $
Motor kablosu 5 cm
1 adet
82 $
3,7 kW AC Motor invertr 1 adet
672 $
ADLINK PCI 8164 4 Eksen Hareket Kontrol Kart

ADLINK DIN 814 P Datc
1700 $
130
7.4
letilen paralar
Al 6082
Sert alminyum ( muhtelif boyutlarda )
116 kg x 12 Ytl
1390 Ytl
Al 7069
Sert alminyum ( muhtelif boyutlarda )
65 kg x 23 Ytl
1495 Ytl
75 saat (25 Ytl / Saat )
1875 Ytl
Alminyumlarn ilenmesi ( Freze )

Alminyumlarn ilenmesi ( CNC )
51 saat (40 Ytl / Saat )
Vidal mil ularnn tornada almas
5 adet x 130 Ytl
7.5
TOPLAM TUTAR
9487,3 $ + 1597,85 + 6111 YTL + KDV ;

=~ 21980 YTL + KDV + ilik + AR-GE Giderleri.
2040 Ytl
650 Ytl
131
8.
SONULAR
Bu almada, CNC freze tezgahnn konstrksiyonu ve bu konstrksiyon iin eitli analizler

ve hesaplar yaplmtr. Yaplan analizlerle, konstrksiyonu oluturan elemanlarn ve tm
sistemin emniyetli olduu grlmtr.
Farkl malzemeleri farkl hzlarda ileme srasnda tezgaha binen ykler hesaplanm, en ar
art iin tezgah gc belirlenmitir.
Her 3 eksen iin de gerekli olan vidal millerin modelleri saptanm, tezgaha bir alma mr
hedeflenmi ve vidal mil ile arabalarn bu sreyi salayp salayamadklar kontrol edilmi,
saladklar grlmtr.
Tezgahn zerine binen tm kuvvet ve momentler tespit edilip, tm eksen elemanlar iin
etkileri kontrol edilmitir. Her eleman zerine binen yklerden yola klarak elemanlarn
rijitlikleri kontrol edilmitir. Elemanlarn yaptklar maksimum sehim deerleri belirlenmi,
tezgahn ileme hassasiyetine etkileri tespit edilmitir.
Her eksen iin gerekli olan servo motor gleri hesaplanmtr. Motorlarn seimi yaplmtr.
Gvenilir bir tasarma ulalnca makine imal edilmitir. Makine gvenle altrlmtr.
Makinenin imalat srasnda karlalan maliyetler verilmitir.
Tezgah iin standard NC kodlarn okuyup ileme yapan bir program yazlmtr.
mal edilen CNCnin zellikleri unlardr:
Tabla lleri, 1320 mmye 560 mmdir.
lenilebilecek parann maksimum boyutu srasyla X, Y ve Z eksenlerinde; 750 mm, 350
mm, 275 mmdir.
Eksen gleri srasyla X, Y ve Z eksenlerinde 1 kW, 2 kW, 1 kWtr.
Freze gc 5,5kWtr.
Tezgahn kontrol hassasiyeti 0,002 mmdir.
132
KAYNAKLAR
Adlink, ( 2005 ) Automation Solutions Manual, U.S.A

Akkurt, A., ( 1985 ) Tala Kaldrma Yntemleri ve Takm Tezgahlar, Birsen Yaynevi,
stanbul
Akkurt, A., ( 1996 ) Bilgisayar Destekli Takm Tezgahlar, Birsen Yaynevi, stanbul
AnaBritannica Ansiklopedisi, ( 1989 ) Ana Yaynclk, 17:243-244
Arion, ( 2005 ) Profil Katalou , stanbul
Bozac, A., Koa, ., olak, . ., ( 2000 ) Makina Elemanlarnn Projelendirilmesi,
alayan Kitabevi, stanbul
Byk Larousse Ansiklopedisi, ( 1986 ) Milliyet Gazetecilik A.., stanbul, 17: 8962-8963.
Comtop , ( 2004 ) Comtop Technology Manual , Taiwan
Delta , ( 2005 ) AC Servo Motors and Drivers Manual , Taiwan
Dikmen, F., ( 2002 ) Makina Elemanlar 1 Ders Notlar , stanbul
Dinel, M., ( 1999 ) CNC Takm Tezgahlar , www.turkcadcam.net (web), Tekirda
Erer, H., ( 2002 ) CNC ileme merkezi tezgahlarnn seim kriterleri , www.turkcadcam.net
(web), stanbul
Igus , ( 2003 ) E- Chain Systems Manual , Kln
Kpr Metal , ( 2005 ) rn Katalou , stanbul
MiniTec , ( 2004 ) Profile System Manual
Safmak , ( 2001 ) Otomasyon rnleri Katalou, stanbul
Schneeberger , ( 2004 ) Monorail Profiled Guideway Manual, Hfen
Tez, Z., ( 2005 ) Tekniin Evrimi, Paragraf Yaynevi , stanbul
133
EKLER
Ek 1
Delta marka servo motor ve srcs teknik bilgileri
Ek 2
Adlink marka PCI-8164 model hareket kart teknik bilgileri
Ek 3
Igus marka hareketli kablo kanal teknik bilgileri
Ek 4
Yan tayc plaka sol d ller
Ek 5
Yan tayc plaka sol delikler
Ek 6
Yan tayc plaka sa d ller
Ek 7
Yan tayc plaka sa delikler
Ek 8
Yan tayc plaka sa alt balant paras
Ek 9
Yan tayc plaka sol alt balant paras
Ek 10
Tezgah montaj resmi
Ek 11
Z ( Takm di says ) - Sehim deeri deiimi
Ek 12
D ( Takm ap ) - Sehim deeri deiimi
Ek 13
Sz ( Di bana den ilerleme ) - Sehim deeri deiimi
Ek 14
B ( Yana kayma ) veya a ( Paso derinlii ) - Sehim deeri deiimi
Ek 15
V ( Kesme hz ) - Sehim deeri deiimi
Ek 16
CNC Fotoraflar
Ek 17
CNC Fotoraflar
Ek 18
CNC Fotoraflar
134
Ek 1 Delta marka servo motor ve srcs teknik bilgileri. Servo drive : Servo motor
135
srcs
Ek 2 Adlink marka PCI-8164 model hareket kart teknik bilgileri
136
Ek 3 Igus marka hareketli kablo kanal teknik bilgileri
137
Ek 4 Yan tayc plaka sol d ller
138
Ek 5 Yan tayc plaka sol delikler
139
Ek 6 Yan tayc plaka sa d ller
140
Ek 7 Yan tayc plaka sa delikler
141
Ek 8 Yan tayc plaka sa alt balant paras
142
Ek 9 Yan tayc plaka sol alt balant paras
143
Ek 10 Tezgah montaj resmi
144
Ek 11 Z ( Takm di says ) - Sehim deeri deiimi
145
Ek 12 D ( Takm ap ) - Sehim deeri deiimi
146
Ek 13 Sz ( Di bana den ilerleme ) - Sehim deeri deiimi
147
Ek 14 B ( Yana kayma ) veya a ( Paso derinlii ) - Sehim deeri deiimi
148
Ek 15 V ( Kesme hz ) - Sehim deeri deiimi
149
Ek 16 CNC Fotoraflar
150
151
152
ZGEM
Doum Tarihi
01.08.1979
Doum Yeri
Bursa
Lise
1990 1997
Kadky Anadolu Lisesi
Lisans 1
1998 2003
Yldz Teknik niversitesi Makine Fakltesi

Makine Mhendislii Blm
Lisans 2
2001 2005
Anadolu niversitesi letme Fakltesi

letme Blm
Yksek Lisans
2004 2006
Yldz Teknik niversitesi Fen Bilimleri Enstits

Makine Mhendislii Anabilim Dal, Konstrksiyon
Program
2003 2004
Vens Kalplk San. ve Tic. A. .
2004 2005
Tube-Tec Endstri San. ve Tic. Ltd. ti.
2005 Devam
Astra Elektronik San. ve Tic. Ltd. ti.
alt kurumlar
ediyor

3 Eksenli CNC Tezgah Tasarimi Ve Uygulamasi 3 Axises CNC Machine Design and Manufacturing

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

3 Eksenli CNC Tezgah Tasarimi Ve Uygulamasi 3 Axises CNC Machine Design and Manufacturing

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

YILDIZ TEKNK NVERSTES

FEN BLMLER ENSTTS

3 EKSENL CNC TEZGAH TASARIMI ve UYGULAMASI

Makine Mhendisi Utku BYKAHN

YKSEK LSANS TEZ

Tez Danman : Do. Dr. Ferhat DKMEN

OTOMASYON ve CNC HAKKINDA GENEL BLGLER.................................. 2

CNC Tezgahlarnn Tarihesi .................................................................................. 6

GVDE KONSTRKSYONU ve ANALZ ..................................................... 30

CNCnin Konstrksiyonuna Genel Bak.............................................................. 30

X EKSEN HESAPLARI .................................................................................... 52

Tezgah zerine Binen Kesme Kuvvetlerinin Bulunmas ve Gerekli

Arabalarn rijitlik kontrolleri ................................................................................. 80

Y EKSEN HESAPLARI .................................................................................... 83

Vidal Milin Hesaplar ........................................................................................... 84

Z EKSEN HESAPLARI................................................................................... 105

Vidal Milin Hesaplar ......................................................................................... 106

zin verilen maksimum devir says..................................................................... 111

MALYET DKM ........................................................................................ 128

Alminyum Gvde .............................................................................................. 128

Delta marka servo motor ve srcs teknik bilgileri......................................... 134

D ( Takm ap ) - Sehim deeri deiimi......................................................... 145

Ortalama tala kesiti

Yana kayma deeri

Statik yk kapasitesi deeri

Gerekli olan minimum dinamik yk kapasitesi

Gerekli olan minimum statik yk kapasitesi

Alminyumun elastiklik modl

Maksimum sehim deeri

Eksenel yk, Uygulanlan kuvvet

Hzlanma srasnda vidal mil zerine gelen ykler

Hzlanma srasnda uygulanmas gereken kuvvet

Kesme ilemi iin gerekli olan kuvvet

CNCye karlk gelen ortalama kesme kuvveti

Bir die karlk gelen ortalama kesme kuvveti

Ftoplam araba Araba bana den kuvvet miktar

ki ucu da sabit mafsal ile tutturulmu yataklama iin ngrlen katsay

Vidal milin hareket ettirdii toplam obje arl

Talan ortalama kalnl

Alttan mafsallanm sabitlemeler iin verilen katsay

Tahmini vidal mil mr

Vidal milin uzunluu

Vidal milin adm uzunluu

Arln oluturduu moment

vmelenme kuvvetinin oluturduu moment

Kesme kuvvetinin oluturduu moment

Araba eksenindeki toplam moment

Araba eksenindeki herbir araba bana den toplam moment

Araba eksenindeki toplam moment

Araba eksenindeki herbir araba bana den toplam moment

Fx kuvvetinin oluturduu moment

Fy kuvvetinin oluturduu moment

Ortalama devir says

zin verilen maksimum devir says

Kesme iin gerekli olan g

Bilyal yataklar iin verilen katalog deeri katsay

Bir die karlk gelen ilerleme miktar

X ynndeki maksimum ivme

Y ynndeki maksimum ivme

Y ynndeki maksimum ivme

Kaymal yataklarn srtnme katsays

Pozitif yndeki verim

Computer Aided Design (Bilgisayar destekli tasarm)