TRANSPORTNI PROBLEM LINEARNOG PROGRAMIRANJA Transportni problem je dio problema linearnog programiranja koji rjeava problem prijevoza istovrsnog

tereta iz vie ishodita u vie odredita, odnosno iz m ishodita u n odredita. Ishodita imaju fiksnu ponudu ai , (i = 1,2,...,m), dok odredita imaju fiksnu potranju bj , (j = 1,2,...,n). Transportni problem ima tablini izgled sa m redova koji predstavljaju ishodita i sa n stupaca koji predstavljaju odredita, tablica 1: O1 Cij xij O2 ... On ai a1 a2 . . . am b1 b2 ... bn

I1 I2 . . . Im bj

Svrha rjeavanja transportnog problema je minimalizacija trokova prijevoza na relacijama izmeu ishodita i odredita uz uvjet da se zadovolje potrebe odredita i u potpunosti iskoriste ponude ishodita. Matematika formula funkcije cilja transportnog problema izgleda ovako:

z = Cij * xij min

j =1 i =1

gdje je oznaka Cij troak prijevoza po jedinici tereta na relaciji i j, a xij je oznaka koliine tereta od odreenog ishodita, ai, do odreenog odredita, bj. Openiti primjer transportnog problema mogue je prikazati pomou mree koja sadri m ishodita, n odredita te m*n veza izmeu pojedinih ishodita i odredita. ISHODITA a1 a2 . . . . . . . . . C11,x11 ODREDITA b1 b2 . . .

am

bn

Grafiki prikaz transportnog problema

Ogranienja koja je potrebno zadovoljiti kako bi se mogla ostvariti funkcija cilja jesu: x11 + x12 + . . . +x1n = a1 x21 + x22 + . . . +x2n = a2
. . . . . .

x11 + x21 + . . . +xm1 = b1 x12 + x22 + . . . +xm2 = b2

. .

xm1 + xm2 + . . . +xmn = am

x1n + x2n + . . . +xmn = bn

te obavezan uvjet nenegativnosti xij 0 . Skup ogranienja moe se napisati ovako:

x
j =1

ij

= ai ; i = 1,2,. . . m

x
i =1

ij

= bj

; j = 1,2,. . .,n

x ij 0 ; za svaki par i,j.

Kao to se vidi iz prethodnog sustava jednadbi, transportni problem je problem linearnog programiranja koji se sastoji od m+n jednadbi i od m*n varijabli. Sustav transportnog problema sadri m+n-1 neovisnih jednadbi te zbog toga rjeenje problema mora sadravati m+n-1 vrijednosti xij . Ako neko od rjeenja transportnog problema sadri manje od m+n-1 vrijednosti xij tada je to rjeenje degenerirano. Degenerirano rjeenje potrebno je nadopuniti tako da ono postane nedegenerirano, to e biti objanjeno u jednom od sljedeih poglavlja. Primjer: Prijevozno poduzee prevozi teret iz etiri ishodita u tri odredita. Kapaciteti ishodita su 45, 50, 90, i 45 jedinica tereta, dok su potrebe odredita 120, 40 i 70 jedinica tereta uz trokove prijevoza

5 10 15 12 4 8 Cij = 7 3 9 14 16 1
Originalni oblik transportnog problema: z =5x11+10x12+15x13+12x21+4x22+8x23+7x31+3x32+9x33+14x41+16x42+x43 min x11 + x12 + x13 x21 + x22 + x23 = 45 = 50 = 90 = 45 =120 = 40 =7

x31 + x32 + x33 x31 +

x41 + x42 + x43 x41 x42

x11 +

x12 +

x21 + x13 +

x22 +

x23 +

x32 +

x33 +

x43

xij 0

Iz prethodno navedenih ogranienja slijedi da je suma kapaciteta ishodita jednaka sumi kapaciteta odredita: ai = b j
i j

Takav se oblik transportnog problema, kojem su sume kapaciteta ishodita i odredita jednake, naziva zatvoreni transportni problem. No, kako je poznato, u praksi gotovo nikad nemamo primjer zatvorenog transportnog problema, drugim rijeima rijetko se moe susresti takav problem kojem bi suma kapaciteta ishodita bila jednaka sumi kapaciteta odredita. Transportni problem kod kojeg kapaciteti ishodita i odredita nisu jednaki naziva se otvoreni transportni problem i o njemu e biti rijei u sljedeem poglavlju. Original zatvorenog transportnog problema je kanonski problem za minimum, dok je dual tog problema standardni problem za maksimum bez uvjeta nenegativnosti. Dual transportnog problema ima znaenje maksimalizacije iskoristivosti kapaciteta ishodita i maksimalizacije zadovoljenja potranje odredita uz ogranienje minimalnih trokova. Kod duala javljaju se nove varijable vezane uz pojedina ishodita i pojedina odredita, tako se dualne varijable vezane uz ishodita oznaavaju sa ui dok se dualne varijable vezane uz odredita oznaavaju sa vj. Dual transportnog problema izgleda ovako: zd = a1u1 + a2u2 + . . . amum + b1v1 + b2v2 + . . . + bnvn max u1 + v1 C11 u1 + v2 C12 . . u1 + vn C1n u2 + v1 C21 u2 + v2 C22 . . u2 + vn C2n ... ... ... um + v1 Cm1 um + v2 Cm2 um + vn Cmn

Dual transportnog problema nema uvjet nenegativnosti to znai da dualne varijable mogu biti i pozitivne i negativne. Za gore navedeni primjer dual glasi: zd = 45 u1 + 50 u2 + 90 u3 + 45 u4 + 120 v1 + 40 v2 +70 v3 max u1 u1 u1 + u2 u2 u2 + u3 u3 u3 + u4 + u4 u4 v1 + v1 + v1 + v1 + v2 5 10 15 12 4 8 7 3 9 14 16 1

v3 v3 v3 v3

v2 + v2 + v2 +

OTVORENI TRANSPORTNI PROBLEM Otvoreni transportni problem je transportni problem kod kojeg suma kapaciteta ishodita nije jednaka sumi kapaciteta odredita.

a b
i i j

Viak koji se javlja mogu je na strani ishodita ili na strani odredita te se prema tome moe rei da postoje dvije vrste otvorenog transportnog problema, a to su: 1) otvoreni transportni problem sa vikom u ponudi, i 2) otvoreni transportni problem sa vikom u potranji. Otvoreni transportni problem sa vikom u ponudi Kod otvorenog transportnog problema sa vikom u ponudi viak se javlja na strani ishodita, odnosno suma kapaciteta ishodita vea je od sume potranje odredita.

a > b
i i j

Original ovog transportnog problema je opi problem za minimum i izgleda ovako: z = C11x11 + C12x12 + . . . + C1nx1n + + C21x21 + C22x22 + . . . + C2nx2n + . . . . . . + Cm1xm1 + Cm2xm2 + . . . + Cmnxmn min Ogranienja za ishodita: x11 + x12 + . . . + x1n a1 x21 + x22 + . . . + x2n a2
. . . .

Ogranienja za odredita: x11 + x21 + . . . + xm1 = b1 x12 + x22 + . . . + xm2 = b2

. . . .

xm1 + xm2 + . . . + xmn am xij 0

x1n + x2n + . . . + xmn = bn

Kako bi bilo mogue rijeiti ovaj tip otvorenog transportnog problema potrebno je otvoreni transportni problem pretvoriti u zatvoreni transportni problem. Drugim rijeima potrebno je opi problem za minimum pretvoriti u kanonski problem za minimum. Potrebno je dodati fiktivno odredite (Of) iji je kapacitet (bf) onoliko koliko je vea ponuda od potranje.

b f = ai b j
i j =1

Jedinini trokovi prijevoza su nula. Tada se zatvoreni transportni problem moe ovako tablino prikazati:

I1 I2 . . . Im bj

O1 Cij xij

O2

...

On

Of 0 0

ai a1 a2

0 b1 b2 ... bn bf

am

Kada se izjednae kapaciteti ishodita i odredita dobivamo zatvoreni transportni problem. Sada je mogue napisati dopunjeni originalni oblik koji izgleda ovako: z = C11x11 + C12x12 + . . . + C1nx1n + 0 x1f + + C21x21 + C22x22 + . . . + C2nx2n + 0 x2f + . . . . . . + Cm1xm1 + Cm2xm2 + . . . + Cmnxmn+ 0 xmf min Ogranienja za ishodita: x11 + x12 + . . . +x1n + x1f = a1 x21 + x22 + . . . +x2n + x2f = a2
. . . .

Ogranienja za odredita: x11 + x21 + . . . + xm1 = b1 x12 + x22 + . . . + xm2 = b2

. . . .

xm1 + xm2 + . . . +xmn + xmf = am xij 0

x1n + x2n + . . . + xmn = bn x1f + x2f + . . . + xmf = bf

Dual otvorenog transportnog problema izvodi se iz dopunjenog originala te je dual otvorenog transportnog problema jednak dualu zatvorenog transportnog problema. Dualni oblik otvorenog transportnog problema: zd = a1u1 + a2u2 + . . . amum + b1v1 + b2v2 + . . . + bnvn + bfvf max u1 + v1 C11 u1 + v2 C12 . . u1 + vn C1n u1 + vf 0 u2 + v1 C21 u2 + v2 C22 . . u2 + vn C2n u2 + vf 0 ... ... ... ... um + v1 Cm1 um + v2 Cm2 um + vn Cmn um + vf 0

Primjer: Kapaciteti ishodita su: 30, 25, 20

a
i

; = 75

a > b
i i j

Kapaciteti odredita su: 22,19, 31

b
j

; =72

15 10 20 Cij = 7 15 12 18 9 10

z = 15x11 + 10x12 + 20x13 + 7x21 + 15x22 + 12x23 + 18x31 + 9x32 + 10x33 min x11 + x11 + x12 + x13 x21 + x22 + x23 x21 + x22 + 30 25 20 = 22 = 19 = 31

x12 +

x13 +

x31 + x32 + x33 x31 x32 x23 +

x33

xij 0 Kada otvoreni transportni problem pretvorimo u zatvoreni transportni problem tada original izgleda ovako: z =15x11+10x12+20x13+0x14+7x21+15x22+12x23+0x24+18x31+9x32+10x33+0x34 min x11 + x12 + x11 + x13 +x14 x21 + x22 + x23 +x24 x21 + x13 + x14 + x22 + = 30 = 25 = 20 = 22 = 19 = 31 =3

x12 +

x23 + x24 +

x31 + x32 + x33 +x34 x31 x32 x33 x34

xij 0 Dual otvorenog transportnog problema dobiva se iz dopunjenog originala i izgleda ovako: zd = 30 u1 + 25 u2 + 20 u3 + 22 v1 + 19 v2 +31 v3 + 3 v4 max u1 u1 u1 u1 + v1 + v2 15 10 20 0 7 15 12 0 18 9 10 0

v3

u2 u2 u2 u2

v1

+ v4

v2

v3

u3 + u3 u3 u3

v1 +

+ v4

v2 +

v3 + v4

Otvoreni transportni problem s vikom u potranji Otvoreni transportni problem sa vikom u potranji je problem kod kojeg je suma ishodita manja od sume odredita, to znai da je ponuda manja od potranje, . ai < b j
i j

Originalni oblik ove vrste transportnog problema izgleda ovako: z = C11x11 + C12x12 + . . . + C1nx1n + + C21x21 + C22x22 + . . . + C2nx2n + . . . . . . + Cm1xm1 + Cm2xm2 + . . . + Cmnxmn min Ogranienja za ishodita: x11 + x12 + . . . + x1n = a1 x21 + x22 + . . . + x2n = a2
. . . .

Ogranienja za odredita: x11 + x21 + . . . + xm1 b1 x12 + x22 + . . . + xm2 b2

. . . .

xm1 + xm2 + . . . + xmn = am xij 0

x1n + x2n + . . . + xmn bn

Jednako kao i u prethodnom sluaju, kod otvorenog transportnog problema sa vikom u ponudi, i otvoreni transportni problem sa vikom u potrani potrebno je pretvoriti u zatvoreni transportni problem, a to se postie dodavanjem fiktivnog ishodita (If) iji kapacitet (af) je onoliko kolika je razlika izmeu ponude i potranje, a jedinini trokovi prijevoza jednaki su nuli.

a f = b j ai
j i =1

Tablini prikaz transportnog problema ovog tipa izgleda ovako: O1 Cij xij O2 ... On ai a1 a2

I1 I2 . . . Im If bj

am 0 b1 0 b2 ... 0 bn af

Sada kada su kapaciteti ishodita i odredita izjednaeni original zatvorenog problema izgleda ovako: z = C11x11 + C12x12 + . . . + C1nx1n + + C21x21 + C22x22 + . . . + C2nx2n + . . . . . . + Cm1xm1 + Cm2xm2 + . . . + Cmnxmn + + 0 xf1 + 0 xf2 + . . . + 0 xfm min Ogranienja za ishodita: x11 + x12 + . . . +x1n = a1 x21 + x22 + . . . +x2n = a2
. . . .

Ogranienja za odredita: x11 + x21 + . . . + xm1 + xf1 = b1 x12 + x22 + . . . + xm2 + xf2 = b2
. . . .

xm1 + xm2 + . . . +xmn = am xf1 + xf2 + . . . + xfn = bf xij 0

x1n + x2n + . . . + xmn + xfn = bn

Dualni problem otvorenog transportnog problema izvodi se iz dopunjenog originalnog problema te je stoga dualni oblik otvorenog transportnog problema jednak dualnom obliku zatvorenog transportnog problema. Dualni oblik otvorenog transportnog problema: zd = a1u1 + a2u2 + . . . amum + afuf + b1v1 + b2v2 + . . . + bnvn max u2 + v1 C21 . . . um + v1 Cm1 u1 + v1 C11 u1 + v2 C12 u2 + v2 C22 . . . um + v2 Cm2 . . . . u1 + vn C1n u2 + vn C2n . . . um + vn Cmn Primjer: Kapaciteti ishodita su: 22, 19, 31 ai ; = 72
i

uf + v1 0 uf + v2 0 uf + vn 0

a < b
i i j

Kapaciteti odredita su: 30, 25, 20

b
j

; = 75

15 10 20 Cij = 7 15 12 18 9 10

z = 15x11 + 10x12 + 20x13 + 7x21 + 15x22 + 12x23 + 18x31 + 9x32 + 10x33 min x11 + x11 + x12 + x13 x21 + x21 + x13 + xij 0 x22 + x22 + x23 = 22 = 19 = 31 30 25 20

x12 +

x31 + x32 + x33 x31 x32 x23 + x33

Kada otvoreni tr. problem pretvorimo u zatvoreni problem tada original izgleda ovako: z =15x11+10x12+20x13+7x21+15x22+12x23+18x31+9x32+10x33+0x41+0x42 +0x43 min x11 + x12 + x13 x21 + x21 + x13 + x22 + x23 = 30 = 25 = 20 =3 = 22 = 19 = 31

x31 + x32 + x33 x31 + x32 +

x11 +

x12 +

x22 +

x23 +

x33

x41 + x42 + x43 x41 x42 + x43

xij 0 Dual otvorenog tr. problema dobiva se iz dopunjenog originala i izgleda ovako: zd = 22 u1 + 19 u2 + 31 u3 + 3 u4 + 30 v1 + 25 v2 + 20 v3 max u1 u1 u1 + u2 u2 u2 + u3 u3 u3 + u4 + u4 u4 v1 v1 v1 v1 + + + v2 v2 15 10 20 7 15 12 18 9 10 0 0 0

+ +

v3 v3 v3 v2 v3

v2 + + +