T.C.

MLL ETM BAKANLII

MEGEP
(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN GLENDRLMES PROJES)

ELEKTRK ELEKTRONK TEKNOLOJS

DREKLER

ANKARA 2007

Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller;

Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 02.06.2006 tarih ve 269 sayl Karar ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda kademeli olarak yaygnlatrlan 42 alan ve 192 dala ait ereve retim programlarnda amalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik gelitirilmi retim materyalleridir (Ders Notlardr). Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeye rehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm, denenmek ve gelitirilmek zere Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda uygulanmaya balanmtr. Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterlii kazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve yaplmas nerilen deiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir. rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden ulaabilirler. Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak datlr. Modller hibir ekilde ticari amala kullanlamaz ve cret karlnda satlamaz.

NDEKLER
AIKLAMALAR .............................................................................................................. iii GR ..................................................................................................................................1 RENME FAALYET1.................................................................................................3 1. DREKLER......................................................................................................................3 1.1. Tanm ......................................................................................................................3 1.2. Yapm Gerelerine Gre Direk eitleri, Tanmlar ve zellikleri .............................3 1.2.1. Demir Direkler ...................................................................................................3 1.2.2. Beton Direkler....................................................................................................6 1.2.3. Aa Direkler.....................................................................................................7 1.3. Kullanm Yerlerine Gre Direk eitleri ...................................................................7 1.3.1. Durdurucu Direkler ............................................................................................7 1.3.2. Kede Durdurucu Direkler................................................................................8 1.3.3. Tayc Direkler ................................................................................................8 1.3.4. Kede Tayc Direkler ....................................................................................8 1.3.5. Nihayet (Son) Direkleri ......................................................................................8 1.3.6. Branman Direkleri ............................................................................................8 1.3.7. Tevzi (Datm) Direkleri...................................................................................8 1.4. Gerilimlere Gre Direk eitleri................................................................................8 1.4.1. Orta Gerilimde Kullanlan Direkler ....................................................................8 1.4.2. Yksek Gerilimde Kullanlan Direkler ...............................................................9 1.4.3. ok Yksek Gerilimde Kullanlan Direkler ......................................................10 1.5. Direklere Ait Standart zellikler .............................................................................11 1.6. Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii ......................................................................13 UYGULAMA FAALYET...........................................................................................24 LME VE DEERLENDRME .................................................................................25 RENME FAALYET2...............................................................................................27 2. DREKLERN YERLERNE DKLMES.....................................................................27 2.1. Temel Hesaplar ......................................................................................................27 2.2. Zemin zellikler .....................................................................................................29 2.3. Temel Kalb zellii..............................................................................................29 2.4. Temel Harcnn zellii ..........................................................................................29 2.5. Direkler Aras Standart Mesafeler............................................................................30 2.6. Direkleri Montaj Yerine Getirmede Dikkat Edilecek Hususlar .................................31 2.7.1. ok Yksek Gerilim Direklerini Dikme ...........................................................31 2.7.2. Yksek Gerilim Direklerini Dikme...................................................................33 2.7.3. Orta Gerilim Direklerini Dikme........................................................................34 2.8. Topraklama lem Sras..........................................................................................36 2.9. Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii ......................................................................37 2.9.1. Temellerin Boyutlandrlmas ...........................................................................37 2.9.2. Direklerin Temel inde Kalan Blmnn Korunmas ....................................38 2.9.3. Direk Lenteleri.................................................................................................39 2.10. Topraklamalar Ynetmelii ...................................................................................40 UYGULAMA FAALYET...........................................................................................41 UYGULAMA FAALYET...........................................................................................41 LME VE DEERLENDRME .................................................................................42 RENME FAALYET-3 ...............................................................................................44 i

3. TRAVERS VE KONSOLLAR.......................................................................................44 3.1. Traversler................................................................................................................44 3.1.1. Travers Tanm.................................................................................................44 3.1.2. Travers eitleri ve zellikleri .........................................................................44 3.1.3. Travers Tutturma Gereleri ..............................................................................46 3.1.4. Travers Tutturma Montaj ................................................................................46 3.2. Konsollar ................................................................................................................47 3.2.1. Tanm .............................................................................................................47 3.2.2. eitleri ...........................................................................................................49 3.2.3. Konsol Tutturma Gereleri ...............................................................................50 3.2.4. Konsol Montaj ................................................................................................50 3.3. Travers Konsol Topraklamas..................................................................................52 3.4 Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii .......................................................................52 3.5. Topraklamalar Ynetmelii.....................................................................................54 UYGULAMA FAALYET...........................................................................................55 LME VE DEERLENDRME .................................................................................56 CEVAP ANAHTARLARI .................................................................................................57 KAYNAKA ....................................................................................................................58

ii

AIKLAMALAR AIKLAMALAR
KOD ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI SRE N KOUL YETERLK 522EE0127 Elektrik Elektronik Teknolojisi Yksek Gerilim Sistemleri Direkler Direklerin yaps, eitleri ve donanmlar hakknda bilgi ve becerilerin kazandrld renme materyalidir. 40/32 n koulu yoktur. Direk ve donanmlarnn montajn yapmak. Genel Ama Gerekli ortam salandnda, standartlar ve kuvvetli akm ynetmeliine uygun ve hatasz olarak, direkler ve donanmlarn seebilecek ve montajlarn yapabileceksiniz. Amalar Her trl yerde, standartlara ve Kuvvetli Akm, Topraklamalar Ynetmeliine uygun olarak; 1. Direk eitlerini hatasz seebileceksiniz. 2. Direkleri yerlerine hatasz dikebileceksiniz. 3. Direklere travers, konsol montajn yapabileceksiniz.

MODLN AMACI

hatasz

ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI

Atlye ortam ile arazinin durumuna ve yerine gre uygun malzeme takm, tehizatlar alnacaktr. zellikle kazma, krek, uzun levye demiri, gergi takm malzemeleri, direk anahtar tutturma gereleri ile akl su terazisi ve direk takozlar bulunacaktr. gvenlii ekipmanlar ile dier el ve g aletleri bulundurulacaktr. Her faaliyet sonrasnda o faaliyetle ilgili deerlendirme sorular ile kendi kendinizi deerlendireceksiniz. retmen modl sonunda size lme arac (uygulama, sorucevap) uygulayarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve becerileri lerek deerlendirecektir.

LME VE DEERLENDRME

iii

iv

GR GR
Sevgili renci, Elektrik enerjisi iletimi ok nemlidir. Elektrik enerjisinin yaygn olarak kullanlmaya baland ilk yllarda retim ve tketim yerleri birbirlerine yaknd. Ayrca ok byk glere ihtiya duyulmad iin ksa aa ve demir direklerle iletim yaplyordu. Talebin artmasyla; retim, tketim yerlerinden ok uzaklarda, enerji kaynaklarnn (su, kmr, rzgr, doal gaz gibi) bulunduu yerlerde yapld. Bu da elektrik enerjisinin ehirlere ve sanayiye tanmasnn nemini artrd. Enerji kaynaklarn ekonomik kullanmak zorundayz. Bu da bize retilen enerjinin verimli tanmas gereini gstermektedir. Kayplar da gz nnde bulundurduumuzda, tel aplarnn ve kalitesi ile birlikte yk tayacak olan direklerin nemi kendiliinden ortaya kmaktadr. Enerji nakil hattnda kV (kilo volt) deerlerinde enerji tama arttka direklerin boyu ve arl artmaktadr. Ormanlardan, nehirlerden, otoyollardan ve dalardan geilerde yere gre uygun direkler seilmelidir. zellikle yaz aylarnda orman blgelerinden geilerde enerji nakil hatlarndan kaynaklanan orman yangnlarn gz ard edilmemelidir. Bu modl ile siz, doru direk seimini, dikimini, hatasz ve ynetmelie uygun konsol ve travers montajn yapma becerisini kazanacaksnz.

RENME FAALYET1 RENME FAALYET1

AMA
Uygun eitim ortamnda bu renme faaliyeti ile direkleri, direk eitlerini, direk tiplerini, zelliklerini ve kullanlacak yere gre seimini doru bir ekilde yapabileceksiniz.

ARATIRMA
Bu faaliyet ncesinde yapmanz gereken aratrmalar unlardr: Direklerin, yapm ekillerine, kullanm yerlerine ve gerilimlerine gre ne ekilde kullanldn aratrnz. Direk eitleri ve tiplerini kullanm amacn ve ekillerini Kuvvetli Akm Tesis Ynetmeliine gre aratrnz. Aratrma ilemlerini internetten TEDA kaynaklarndan ve alt sahalarndaki direk tiplerinden yapabilirsiniz. Ayrca bu direkleri diken TEDA antiye elemanlarndan bilgi alabilirsiniz.

1. DREKLER
1.1. Tanm
Hava hatt iletkenlerini topraktan ve birbirinden yaltmak iin enerji iletim ve datm ebekelerinde ya da OG ve YG seviyesindeki enerjinin byk aralklarla (50 mden byk) tanmas iin eitli zellikte direkler vardr.

1.2. Yapm Gerelerine Gre Direk eitleri, Tanmlar ve zellikleri

1.2.1. Demir Direkler
Enerji iletim ve datm ebekelerinde kullanlan direkler U, I veya L profil demirden yaplr (Resim 1.1). Demir direklerin, havadan, nemden ve bilhassa sanayi blgelerindeki zararl gazlardan etkilenmemeleri iin boyanmal ve koruyucu madde srlmelidir. Demir direkler genel olarak eittir. Boru direkler A ve kafes direkler Putrel (pilon, atal) direkler 3

Resim 1.1: eitli direkler

1.2.1.1. Boru Direkler Daha ok zel tip aydnlatmalarda ve dk gerilimli sokak, cadde, liman, marina, site ve bahe aydnlatmalarnda kullanlan direklerdir (Resim 1.2). zel olarak projektr aydnlatma direi olarak da kullanlmaktadr. Ykseklikleri 4 ila 8 metre arasndadr. Tekli, ikili, l tipleri vardr.

Resim 1.2: eitli boru direk grntleri

1.2.1.2. A ve kafes direkler Alak gerilim ebekelerinde kullanlan A ve kafes tipi demir direkler, iller bankas tarafndan standardize edilmitir. Bu standardize boylar ksa ve uzun direkler iin ayr ayrdr. A tipi olanlar 8I,10I,12I,6,5U,8U,10U,12U veya 8Ik,10Ik,12Uk eklinde sembolize edilir. Sembollerdeki U veya I direk yapmnda kullanlan demirin kesitini gsterir. Boylar 9,10-9,35-9,55-9,70 m 9,90-10,10-10,55 m olanlar vardr. Ortalama uzunluklar ksa boylar iin 9,5, orta boylar iin 10 m olmaktadr. Resim 1.3 ve Resim 1.4te A direk ve OG kafes direi grlmektedir. 4

Resim 1.3: A direk

Resim 1.4: Kafes direk

1.2.1.3. Putrel (Pilon, atal) Direkler Galvaniz cvatal, boyal ve kaynakl olarak retilen bu direkler, ekilen hattn zelliine gre 3l veya 6l hatlar olarak ok yksek gerilimler iin kullanlr. Boylar istenilen ebatlarda bytlp ayarlanmakta olup standart bir uzunluu yoktur. Resim 1.5te eitli Putrel direkler grlmektedir (154kV).

.
Resim 1.5: eitli Putrel direkler

1.2.2. Beton Direkler

Resim 1.6: Beton direkler

Demir, imento, su ve teki katk maddeleri katlarak yaplr. Beton ile yksek dayanml elik tel veya elik ubuklarn kullanlmasyla elde edilir. Beton ve elik malzemenin gzeneksiz bir ekilde uygunluunun salanmas iin titreim (vibrasyon) veya savurma (santrifj) metodu uygulanr. Bu yntemle imal edilen direklere betonarme direk denir. Betonarme direklerin demir direklere gre en byk avantaj, hava artlarndan ve zellikle sanayi blgelerindeki zararl gaz ve buharlardan az etkilenmeleridir. Betonarme direkler, hesap ve yapm kurallarna gre ikiye ayrlr. Bunlar gerilmesiz betonarme direkler ve n gerilmeli betonarme direklerdir. Yapl ekillerine gre iki ekilde imal edilir. Santrifj beton direklerin (SBA) ii botur. Vibre direkler (VBA) titreim yaplarak betonun her yere homojen bir ekilde dalmas ile yaplr. Resim 1,6da trafo girii ve sokak aydnlatma beton direkleri grlmektedir. 1.2.2.1. Santrifj Direkler elik ubuklarn (boyuna donat malzemesi olarak) ve n gerilmeli elik tellerin (enine donat malzemesi) kullanlarak savurma yntemi ile yaplan ileri boaltlm beton direklerdir. Savurma yntemi beton iindeki fazla suyun dar atlmasn ve ok sk geirimsiz bir beton elde edilmesini salamaktr. Bu yntemle yaplan direklerin d yz dzgn ve przszdr. En az 300 dozlu beton 10 m den 26 mye kadar uzunlukta (birer metre artarak) imal edilmektedir. 200 -3500 kga kadar tepe kuvveti olan SBA direkler yaplmaktadr. (DOZ: akl ,imento ve kum karm orandr.) Resim 1.7de tayc, ke ve aydnlatma beton direkleri grlmektedir.

Resim 1.7: Santrifj beton direkler

1.2.2.2. Vibre Direkler Vibre beton direkler, statik hesaplarn sonularna gre, demir iskeletin kalplar iine konmas ve dklen harcn vibrasyon suretiyle kalbn her tarafna homojen olarak datlmas suretiyle elde edilir.

1.2.3. Aa Direkler
OG Enerji naklinde kullanlan aa direkler kknar, ard, ladin, am gibi aalardan yaplr. Aa kesildikten sonra tornalanr, ilalanr ve (Emprenye edilir.) kurutulur. Aa direkler 30kVa kadar gerilimlerde 15m boylarnda yaplr. Demir ve beton direklerdeki gibi temellerine beton dklmez. nk ankastre noktasnda temel betonu, aa direi kesmeye alarak krlmasna neden olur. lkemizde aa direkler u anda ky elektrifikasyonunda kullanlmaktadr. Ayrca acil durumlarda tekrar deitirilmek zere de aa direkler kullanlmaktadr. Resim 1.8de aydnlatma ve tayc olarak kullanlan aa direkler grlmektedir.

Resim 1.8: Aa direkler

1.3. Kullanm Yerlerine Gre Direk eitleri

1.3.1. Durdurucu Direkler
Tayc direklere aslm ve bunlar tarafndan, tanan hat iletkenlerinin gzergh boyunca belirli uzaklklarda sabit ve salam noktalara balanm, gerilmi olmalar gerekir. Tel kopmas, direk devrilmesi vb. bozukluk halinde arza iki direk arasnda (iki durdurucu veya nihayet-durdurucu) snrl kalr. Hava hattnn dier ksmlarn etkilemez. Tama hatlarnda gzergh belirli aralklarda (yaklak 1 kmde bir) olmak zere, iletkenlerin tespit edilip gerilmesi amac ile dz hat gzerghnda kullanlan ve iletkenlerin izolatrlere nihayet ba ile baland veya gerildii direklere denir. 7

1.3.2. Kede Durdurucu Direkler

Dz dorultuda giden hattn yn deitirdii yerlerde (byk sapmalarda) kullanlan ve iletkenlerin izolatrlere nihayet ba ile baland veya gerildii direklere denir.

1.3.3. Tayc Direkler

Bu tip direkler, iletkenleri sadece tamak amac ile iletkenlerin asld dz hat dorultusunda kullanlan direklerdir.

1.3.4. Kede Tayc Direkler

Dz dorultuda giden hattn, yn deitirdii yerlerde kullanlan (kk sapmalarda) ve iletkenlerin izolatrlere tayc ba ile baland direklerdir.

1.3.5. Nihayet (Son) Direkleri

Hava hattnn balad ve bittii yerlerde kullanlan iletkenlerin izolatrlere nihayet ba ile baland veya gerildii direklere denir.

1.3.6. Branman Direkleri

Datm hattnn kollara ayrld yerlerde kullanlan direklere denir. zerlerinde datm iin gerekli ilave balama tesisleri ve ayrc/kesicilerde bulunabilir. Direklerden bir veya iki ynde kol veya ube hatt ayrlyorsa bu durumdaki tayc ve kede tayc direklere branman direkleri denir.

1.3.7. Tevzi (Datm) Direkleri

Enerji nakil hatlarnda ikiden fazla nihayet ba ile bal olan hatlarn tevzi edildii yani kollara ayrlarak datmnn yapld direklere denir. Direkteki hatlardan kesiti en byk olan hat, ana hat olarak kabul edilir. Bunun dnda kalan dier hatlar bu ana hattn birer branman veya kolu durumundadr. Ana hatlarla bu direklere kadar gelen enerji, bu direkten ayrlan branmanlarla daha kk kapasiteli enerjiler halinde ayrlr.

1.4. Gerilimlere Gre Direk eitleri

Orta gerilimde kullanlan direkler Yksek gerilimde kullanlan direkler ok yksek gerilimde kullanlan direkler

1.4.1. Orta Gerilimde Kullanlan Direkler

1kV -34,5kV arasnda kullanlan direklerin tamamdr. Boylar 9 m-25 m arasnda deiir. Aa, beton ve demir direk olarak imal edilir. u an en ok kullanlan beton ve demir direklerdir. Aa direkler acil durumlar iin kullanlmaktadr. Daha sonra yerine beton ya da demir direk taklmaktadr. Demir direkler 3AWG ve 10AWG olarak 8

isimlendirilmektedir. Kare kesitli putrel demirlerden yaplmaktadrlar. Beton direkler ise 10 mden 26 mye kadar 1er metre ara ile imal edilmektedirler. Resim 1.9 ve resim 1.10da eitli OG ebekelerinde kullanlan beton ve demir direkler grlmektedir.

Resim 1.9: OG beton direkler

Resim 1.10: Kafes direk

1.4.2. Yksek Gerilimde Kullanlan Direkler

34,5kV-154kV arasnda galvaniz sacl, vidal, kafes ve A direklerdir. Boyal kaynakl demir direklerin her trl ortam artlarnda etkilenmemeleri iin boya ve koruyucu tabakalar srlr. Koruyucu tabakalarn muayyen zamanlarda yenilenmesi gerekir. Bu nedenle 3AWG demir direkler boyal-kaynakl yaplmasna karn 3/0AWG galvaniz demir ve galvaniz cvatal olarak imal edilir. Her tip iletken iin eitli tip ve boyda direk bulunmaktadr. Demir profiller ortalama 6ar metrelik paralar halinde imal edilir ve bunlar birbirine cvatalar ile tutturulur. Bu tip direkler genelde; T-10, T-12T-20 (Tayc direkler) D-10,D-12D-20 (Durdurucu direkler) N-10,N-12N-20 (Nihayet direkleri) Z-10,Z-12.Z-20 (Zaviye direkler) eklinde isimlendirilir. Boylar 8.75 m ile 18.75 me kadar deimektedir.Bataki harfe gre T-D-N-Z isimlerini alr. Ayrca D-KD-N direkleri de mevcuttur. Bu direklerde birbirinde farkl boyda 2er metre aral eitli tipleri mevcuttur. K-8, K-6,L-8, L-6.R-8, R-6 gibi.

1.4.3. ok Yksek Gerilimde Kullanlan Direkler

154kV-380kV arasnda galvaniz sacl, vidal kafes ve A direklerdir. ok yksek gerilim direklerinin tamam kafes demir direklerdir. Direklerin ana elemanlar olan kebent paralarn boyutlar ve malzeme kalitesi maruz kaldklar kuvvetlere gre imal edilir. Kebent malzemeleri ST-37lik standart elikten veya daha yksek kaliteli elikten imal edilir (ST-52 gibi). Bu direkler ift devreli ve tek devreli enerji nakil hatt direkleridir. Amerikan imalat ift devreli kafes direkler G-H-J tipi olarak imal edilir. G tipli tayc direk olarak kullanlr. 5, 10, 15, 20, 30 ayak ilave edilerek direk boylar istenildii gibi ykseltilir. H tipliler; ift devre uzak mesafelerde tayc, yakn mesafelerde durdurucu direk olarak kullanlrlar. 15 zaviyeye kadar kullanlr. 5, 10, 15, 20, 30 ayak ilave edilir. J tipliler; ift devre uzak mesafelerde durdurucu ve nihayet direi olarak kullanlr. 60 kadar zaviye yaplabilir. 5, 10, 15, 20, 30 ayak ilave edilebilir. Amerikan imalat tek devreli kafes direkler D-E-F tipte yaplr. D tipi tayc direk; tek devre tayc olarak dz ve buz yk az olan yerlerde kullanlr. Araziye gre 5, 10, 15, 20, 30 ayak ilave edilebilir. E tipi direkler; yakn mesafelerde durdurucu, uzak mesafelerde tayc direk olarak kullanlr. 15 kadar zaviye yaplabilir. 5, 10, 15, 20, 30 ayak ilave edilebilir. F tipi direkler; uzak mesafelerde 15den fazla a yaplabilir. Hat sonlarnda durdurucu direk olarak da kullanlabilir. 5, 10, 15, 20, 30 ayak ilave edilerek istenilen boyda imal edilir. Resim 1.11de 154kV ve 380kVluk demir kafes direkler grlmektedir.

Resim 1.11: ok yksek gerilim direkleri

10

1.5. Direklere Ait Standart zellikler

Boylar Arlklar Tepe genilikleri

Aa direklerin boylar 9 ila 15m arasnda deimektedir. Aa direklerin tepe genilikleri 16-17-18-19 cm arasnda deimektedir. Beton direk boylar SBA-VBA direkler iin 10 m ile 26 m arasnda birer metre aralkla bymektedir. Beton direklerin tepe kuvvetleri 200 kg-250 kg-300 kg-350 kg-400 kg-500 kgdan ( Sonra 100 kg artarak ) 3500 kga kadar gider. SBA tepe alar ise 120-130 mmden balar 40-45 mm artarak direk tepe kuvvetine bal olarak 175 -225 -265-310 ve 355 mmye kadar byr. Demir direkler ise yerine gre deimektedir. Kebent profil demirleri ilave edilerek muhtelif boylarda yaplmaktadr. 5-10-15-20-30 ayak ilave edilerek 154kV ile 380kVluk gerilimlerde kullanlmaktadr. Tablo 1.1de 1. buz yk blgesindeki muhtelif demir direk lleri grlmektedir. Tablo 1.2de aa direk lleri grlmektedir.
1. BUZ YK BLGES ENERJ NAKL HATTI DEMR DREKLERE AT ZELLKLER 3 X SWALLOW-STAL TAIYICI DREKLER TEPE DP AIR DRE NORMAL ARAZ aw GEN GEN DKME- APRA LIK K ag(m) KT LER ZLAR TEMEL (m) (Kg) SM (mm) (mm) Derinlik Genilik T-10 401 300 162,20 200 450 50.50.5 40,40,4 258 16 0,8 T-12 316 300 165 200 500 50.50.5 40,40,4 306 1,6 1 T-14 261 300 165,20 200 550 50.50.5 40,40,4 370 1,6 1,1 T-16 261 300 165,20 200 600 50.50.7 40,40,4 426 1,6 1,1 T-18 177 300 165,20 200 650 50.50.7 40,40,4 473 1,6 1,2 T-20 177 300 165,20 200 700 50.50.7 40,40,4 564 1,6 1,3 DURDURUCU DREKLER D-10 937 300 136 350 850 50.50.5 40,40,4 378 1,9 1 D-12 937 300 136 350 950 50.50.5 40,40,4 344 1,9 1,1 D-14 937 300 136 350 1050 60,60,6 40,40,4 418 1,9 1,2 D-16 937 300 136 350 1150 60,60,6 40,40,4 506 1,9 1,3 D-18 613 300 140 350 1250 60,60,6 40,40,4 591 1,9 1,4 D-20 613 300 140 350 1350 60,60,6 40,40,4 671 1,9 1,5 NHAYET DREKLER

11

N-10 N-12 N-14 N-16 N-18 N-20 Z-10 Z-12 Z-14 Z-16 Z-18 Z-20

200 200 200 200 200 200 200 200 200 200 200 200

300 300 300 300 300 300 300 300 300 300 300 300

153 153 153 153 153 153 90 90 90 90 90 90

350 1000 50.50.6 40,40,4 350 1130 50.50.6 40,40,4 350 1260 60,60,6 40,40,4 350 1390 60,60,6 40,40,4 350 1520 60,60,6 40,40,4 350 1650 60,60,6 40,40,4 ZAVYE DREKLER 400 1100 60,60,6 40,40,4 400 1240 60,60,6 40,40,4 400 1380 60,60,6 40,40,4 400 1520 60,60,6 40,40,4 400 1660 60,60,6 40,40,4 400 1800 60,60,6 40,40,4 Tablo 1.1: Demir direk lleri

293 366 448 542 639 739 338 420 510 600 709 809

1,9 1,9 1,9 1,9 1,9 1,9 1,9 1,9 1,9 1,9 1,9 1,9

1,2 1,3 1,5 1,6 1,7 1,8 1,3 1,5 1,6 1,8 1,9 2

Tayc direkler (KT) halinde aw deeri her bir derece iin 1,22 m ksalr. (n) direi kede durdurucu olarak 153 (z) direi kede durdurucu olarak 90 de kullanlabilir, ag= Traverslerin kurtarabilecei maksimum arlk menzili (m) aw=Maksimum rzgr menzili (m) KT=Tayc direin ke tayc olarak kullanlmas halindeki a deeri. Tepe ap (d) (cm) En az En ok 12 14 15 17 18 20 13 15 16 18 19 21 13 15 16 18 19 21 Dip ap (D) (cm) En az En ok 18 20 21 23 24 26 19 21 22 24 25 27 20 20 23 25 26 28

Direk tipi 10-H 10-O 10-A 11-H 11-O 11-A 12-H 12-0 12-A

Tablo 1.2: Aa direk lleri [H(hafif),O(Orta),A(Ar)]

12

1.6. Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii

Direkler Madde 47-a) Snflandrma: Direkler aadaki gibi snflandrlr. Tayc direkler: Grevleri yalnzca iletkenleri tamak olan ve iletkenlerin tayc ba ile baland dorusal gzerghta ya da kede kullanlan direklerdir. Durdurucu direkler: Grevleri hem hat iletkenlerini tamak, hem de durdurucu ba ile bunlar tespit etmek dorusal gzerghta ya da kede kullanlan direklerdir. Son direkler (nihayet direkleri): Hattn balangcnda ya da sonunda kullanlan direklerdir. Ayrm (datm) direkleri: Bir ya da daha ok hattn ayrld yerlerde kullanlan direklerdir. Direk hesaplarnda gz nne alnacak kuvvetler Madde 48 - a) Dey kuvvetler: Dey kuvvetler, direk ve travers arlklar ile izolatr, iletken donanm ve aada belirtilen ek yklerden oluur. Tek telli ya da rgl iletkenler iin k (karakk)d kg/m'lik bir buz yk varsaylr. Burada d (mm) olarak iletken apn, (k) blgelere gre deien bir katsayy gsterir. Bu (k) katsaylar izelge 9'da verilmitir. Direk ve traverslerde buz yk olmad varsaylr. Montaj yk, iletkenin konsol ya da traverse baland yerde 100 kg olarak alnr. Direklerin yatayla 300 'ye kadar a yapan elerinin boyutlandrlmasnda, ayrca baka bir yk hesaba katlmakszn bu elerin ortalarnda 100 kg'lk bir montaj yk bulunabilecei varsaylacaktr. b) Yatay kuvvetler: 1) Rzgr kuvveti: i) Faz ve toprak iletkenlerine etki eden rzgr kuvvetinin hesaplanmasnda: 200 m'ye kadar olan rzgr aklklar iin, W = c.p.d.aw (kg) bants, 200 m'den byk olan rzgr aklklar iin, W = c.p.d.(80+0,6.aw) (kg) bants kullanlacaktr. Not: Arazi koullar zorunlu klmadka direk aklklarnn birbirinden ok farkl olmamasna dikkat edilecektir. 13

Burada; c: Rzgrn etkisinde olan enin biimine, byklne ve yatay niteliine bal dinamik rzgr basn katsays (izelge-10'a baknz) p = v2 / 16: Dinamik rzgr basnc (kg/m) v: Rzgr hz (m/s), aw: Varsaylan rzgr akl (m), d: rgl ya da tek telli iletkenin ap (m)'dr. Zincir izolatr salnm asnn hesabnda, yukarda bulunan rzgr kuvvetinin %70'i alnacaktr. ii) Kare ya da dikdrtgen kesitli kafes direklerde rzgrn etki ettii iki paralel yzden yalnzca birisi gz nne alnacaktr. En st traversinin st yzne kadar olan ykseklii 60 m'den byk olan kare ya da dikdrtgen kesitli direklerde rzgrn hat dorultusuna gre 450'lik bir a altnda geldii varsaylacaktr. Bu rzgr yk, dinamik basn direin yan yzlerine paralel ve dik bileenlere ayrlarak hesaplanabilir. Rzgrn etki ettii yzey olarak bu iki yzn sz edilen bileenlerin etkisinde bulunan yzeylerinin dey dzlemdeki iz dmleri alnacaktr. 2) letken ekme kuvveti: letken ekme kuvvetleri 49uncu maddedeki eitli yklenme varsaymlarna gre alnacaktr. Direklerin hesaplanmas iin yklenme varsaymlar Madde 49 - Her tip direin hesaplanmasnda aada o tip diree ilikin verilen varsaymlardan her biri ayr ayr gz nne alnacaktr. Hatlarn dzenlenmesi gerei normal alma durumunda burulma momentinin etkisinde kalan direklerde ayrca o moment de gz nnde bulundurulmaldr. a) Tayc direkler: 1) Normal tayc direkler: 1. Varsaym: Hat dorultusuna dik dorultuda diree, izolatrlere, iletkenlere ve toprak iletkenlerine gelen rzgr kuvveti ile buzsuz dey kuvvetler. 2. Varsaym: Hat dorultusunda diree ve izolatrlere gelen rzgr kuvveti ile iletkenlerin ve toprak iletkenlerinin en byk ekme kuvvetlerinin %2'sine eit tek yanl ekme kuvveti ve buzsuz dey kuvvetler. 14

3. Varsaym: Zincir izolatrl hava hatlarnda direkte en byk zorlanmay oluturabilecek bir iletkenin (demet iletkenlerde demeti oluturan iletkenlerden tmnn) ya da bir toprak iletkeninin kopmas durumunda, en byk ekme kuvvetinin 1/3' (mesnet izolatrl hava hatlarnda 1/5'i) ile buzlu dey kuvvetler. Faz iletkeni says altdan fazla olan hatlarda iki fazn iletkenlerinin koptuu varsaylacaktr. 4. Varsaym: (Yalnzca 380 kV ve daha byk gerilimli hava hatlar iin) Her blgeye ilikin normal buz yk zerine, iletkenlere ve toprak iletkenlerine hat dorultusuna dik dorultuda 20 kg/m, direklere ve izolatrlere 30kg/m' lik dinamik rzgr basnc ve buzlu dey kuvvetler. Bu varsaymn uygulanmasnda direin, rzgrn etkisinde kalan yzeyi, buz nedeniyle %50 artrlarak alnacaktr. 5. Varsaym: 380 kV ve bunun stndeki enerji iletim hatlarnda arlk aklnn yars direin bir tarafnda, teki yars br tarafnda olmak koulu ile buzlu durumda direin bir yanndaki iletkenler ve toprak iletkenleri zerindeki normal buz arlnn %100' ve br yanndaki iletkenleri ve toprak iletkenleri zerindeki normal buz arlnn %50 si koulunun projede kullanlan ortalama aklk esas alndnda oluturduu hat ynndeki fark kuvveti ile buzlu dey kuvvetler (zolatr sapmas gz nne alnacaktr). 2) Kede tayc direkler: 1. Varsaym: letkenlerin ve toprak iletkenlerinin en byk ekme kuvvetlerinin bilekesine eit bir kuvvet ile buzlu dey kuvvetler. 2. Varsaym: Hattn a ortayna dik dorultuda diree ve izolatrlere gelen rzgr kuvveti ile iletkenlerin ve toprak iletkenlerinin en byk ekme kuvvetinin %2sine eit tek yanl ekme kuvveti ve buzsuz dey kuvvetler. 3. Varsaym: Normal tayc direklerin nc varsaymnn ayns. 4. Varsaym: (yalnzca 380kV ve daha byk gerilimli hava hatlar iin) Her blgeye ilikin normal buz yk zerine iletkenlere toprak iletkenlerine hattn aortay dorultusunda ve bileke ynnde 20 kg/m, direklere ve izolatrlere 30 kg/m 'lik dinamik rzgr basnc ve buzlu dey kuvvetler. Bu varsaymn uygulanmasnda, direin, rzgrn etkisinde kalan yzeyi, buz nedeniyle %50 artrlarak alnacaktr. 5. Varsaym: 380 kV ve bunun stndeki enerji iletim hatlarnda arlk aklnn yars direin bir tarafnda, teki yars br tarafnda olmak koulu ile buzlu durumda direin bir yanndaki iletkenler ve toprak iletkenleri zerindeki normal buz arlnn %100' ve br yanndaki iletkenler ve toprak iletkenleri zerindeki normal buz arlnn 15

%50'si koulunun oluturduu hattn a ortayna dik ve paralel dorultudaki kuvvetleri ile buzlu dey kuvvetler. 6. Varsaym: +5C'da iletkenlerin ve toprak iletkenlerinin ekme kuvvetlerinin bilekesi ile bu bileke (aortay) ynnde diree, izolatrlere, iletkenlere ve toprak iletkenlerine gelen rzgr kuvveti ve buzsuz dey kuvvetler. b) Durdurucu direkler: 1) Normal durdurucu direkler: 1. Varsaym: letkenlerin en byk ekme kuvvetlerinin bir yanda %100 olduu, teki yanda ise izelge-12'ye uygun bir zayflama varsaylarak bulunacak bileke kuvvet ile buzlu dey kuvvetler. 2. Varsaym: Direkte en byk zorlamay oluturabilecek biimde iletkenli hatlarda bir iletkenin, ten ok iletkenli hatlarda ise ayn taraftaki iki iletkenin kopmas durumunda en byk ekme kuvvetinin %75'i ile buzlu dey kuvvetler. Demet iletkenler sz konusu olduunda bir demet tek bir iletken gibi varsaylacaktr. 3. Varsaym: Direkte en byk zorlamay oluturabilecek biimde bir toprak iletkeninin kopmas durumunda en byk ekme kuvvetinin %75'i ile buzlu dey kuvvetler. 4. Varsaym: Hat dorultusuna dik dorultuda diree, izolatrlere, iletkenlere ve toprak iletkenlerine gelen rzgr kuvveti ile buzsuz tm dey kuvvetler. 5. Varsaym: (yalnzca 380kV ve daha byk gerilimli hava hatlar iin) Her blgeye ilikin normal buz yk zerine iletkenlere, toprak iletkenlerine, hat dorultusuna dik dorultuda 20 kg/m, direklere ve izolatrlere 30 kg/m 'lik dinamik rzgr basnc ve buzlu dey kuvvetler. Bu varsaymn uygulanmasnda, direin rzgrn etkisinde kalan yzeyi, buz nedeniyle %50 artrlarak alnacaktr. 2) Kede durdurucu direkler: 1. Varsaym: letkenlerin en byk ekme kuvvetlerinin bir yanda %100 olduu, teki yanda ise izelge-12'ye uygun bir zayflama varsaylarak bulunacak bileke kuvvet ile buzlu dey kuvvetler. 2. Varsaym: Direkte en byk zorlamay oluturabilecek biimde iletkenli hatlarda bir iletkenin, ten ok iletkenli hatlarda ise ayn taraftaki iki iletkenin kopmas durumunda en byk ekme kuvvetinin %75'i ile buzlu dey kuvvetler. Demet iletkenler sz konusu olduunda bir demet tek bir iletken gibi varsaylacaktr. 3. Varsaym: Direkte en byk zorlamay oluturulabilecek biimde bir toprak iletkeninin kopmas durumunda en byk ekme kuvvetinin %75'i ile buzlu dey kuvvetler 16

4. Varsaym: +5 C'da iletkenlerin ve toprak iletkenlerinin rzgrl durumdaki ekme kuvvetlerinin bilekesi ile bu bileke (aortay) ynnde diree, izolatrlere, iletkenlere ve toprak iletkenlerine gelen rzgr kuvveti ve buzsuz dey kuvvetler. 5. Varsaym: letkenlerin ve toprak iletkenlerinin en byk ekme kuvvetlerinin bilekesine eit bir kuvvet ile buzlu dey kuvvetler. 6. Varsaym: (yalnz 380 kV ve daha byk gerilimli hava hatlar iin) -5 C'da her blgeye ilikin normal buz yk zerine 20 kg/m'lik rzgr estii varsaylarak iletkenlerin ve toprak iletkenlerin bu durumdaki ekme kuvvetlerinin bilekesi ile bu bileke (aortay) ynnde buzlu iletkenlere ve toprak iletkenlerine 20 kg/m 'lik, diree ve izolatrlere 30 kg/m 'lik rzgr basnc ve buzlu dey kuvvetler. Bu varsaymn uygulanmasnda direin, rzgrn etkisinde kalan yzeyi buz nedeniyle %50 artrlarak alnacaktr. c) Son direkler: 1. Varsaym: letkenlerin ve toprak iletkenlerinin en byk ekme kuvvetlerine eit tek yanl bir kuvvet ile buzlu dey kuvvetler. Ayrca iletkenlerin tespit biimlerine gre bir burulma momenti var ise bu moment. 2. Varsaym: Direkte en byk zorlamay oluturabilecek biimde iletkenli hatlarda bir iletkenin, ten ok iletkenli hatlarda ise ayn taraftaki iki iletkenin kopmas durumunda en byk ekme kuvvetinin %100' ile buzlu dey kuvvetler. (Demet iletkenler sz konusu olduunda bir demet tek bir iletken gibi varsaylacaktr) 3. Varsaym: Direkte en byk zorlamay oluturabilecek biimde bir toprak iletkeninin kopmas durumunda en byk ekme kuvvetinin %100' ile buzlu dey kuvvetler. 4. Varsaym: Hat dorultusuna dik dorultuda diree, izolatrlere, iletkenlere ve toprak iletkenlerine gelen rzgr kuvveti ile hat ynnde bu rzgrl durumdaki ekme kuvvetleri ve dey kuvvetler. 5. Varsaym: (yalnzca 380 kV ve daha byk gerilimli hava hatlar iin) Her blgeye ilikin normal buz yk zerine iletkenlere ve toprak iletkenlerine hat dorultusuna dik dorultuda 20 kg/m 'lik, direklere ve izolatrlere 30 kg/m 'lik dinamik rzgr basnc ile hat ynnde bu durumdaki ekme kuvvetleri. Bu varsaymn uygulanmasnda, direin, rzgrn etkisinde kalan yzey, buz nedeniyle %50 artrlarak alnacaktr. Gerilimleri 380 kV'un altnda olan hatlarda, arazinin durumuna ve meteorolojik koullara gre gerektiinde Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlna veya Bakanlka yetkili klnan ilgili kurulularna yaplacak gerekeli bavurma ile buz zerine rzgr estii varsaym uygulanabilir. 17

d) Ayrm direkleri: 1. Varsaym: Ana hat ve kollardaki iletkenlerin ve toprak iletkenlerinin en byk ekme kuvvetlerinin bilekesine eit bir kuvvet ile buzlu dey kuvvetler. 2. Varsaym: En byk bileke kuvvetini verecek biimde ana hat ya da kollardan birinde izelge-12'ye uygun bir zayflama gz nne alnarak bulunacak bileke kuvvet ile buzlu dey kuvvetler. Byk aralkl hatlarda tayc ba ile balanm direklerden ancak gevek ekilmi iletkenler ile en fazla 20 m'lik kollar ayrlabilir. Yoksa ana hat durdurucu ba ile balanmaldr. Bu durumda ana hatlarda zayflama gz nne alnacaktr. 3. Varsaym: Ana hat ve kollardaki iletkenlerin ve toprak iletkenlerinin +5 C'daki rzgrl ekme kuvvetlerinin bilekesi ile bu bileke ynnde ana hat kuvveti ile buzsuz dey kuvvetler. 4. Varsaym: Byk aralkl hatlarda en byk zorlamay oluturabilecek biimde her iletkeninki ayr ayr alnmak koulu ile bir tek iletkenin kopmas durumunda en byk ekme kuvveti ve buzlu dey kuvvetler. Direk varsaymlarna ilikin genel hkmler Madde 50 - a) Varsa dey arlklardan dolay oluabilecek eilme momentleri, diree ilikin varsaymlarda verilen her yklenme durumunda hesaplanacaktr. b) Toprak iletkeni kuleleri ile traversler, konsollar, varsa yukar kaldrmaya ve direin iki yannda farkl arlk aklklarndan dolay oluacak dndrme momentlerine gre de kontrol edilecektir. c) En st traversinin st yzne kadar olan ykseklii 60 m'den byk olan kare ya da dikdrtgen kesitli direklerde yukarda belirtilen direk yklenme varsaymlarna ek olarak, rzgrn diree, iletkenlere, toprak iletkenlerine ve izolatrlere hat dorultusuna gre 450'lik bir a altnda geldii varsaylacaktr. d) Yalnzca durdurucu ve son direklerde, toprak iletkeni kulelerinin, traverslerin, konsollarn ve izolatr demirlerinin hesab direk yklenme varsaymlarndaki en byk kuvvetler gz nne alnarak yaplacaktr. e) Birinci blge iin yaplacak direk hesaplarnda: - Tayc direklere ilikin 3. varsaymlarda, - Durdurucu direklere ilikin 1., 2. ve 3. varsaymlarda - Kede durdurucu direklere ilikin 1. ve 2. Varsaymlarda,

18

- Son direklere ilikin 2. ve 3. varsaymlarda - Ayrm direklerine ilikin 2. ve 4. varsaymlarda, ayrca rzgr kuvvetleri gz nne alnmayacaktr. f) Birinci Blgede en byk iletken gerilmesinin +5C 'da rzgrl durumda ya da en kk scaklkta oluabilecei gz nnde bulundurulacaktr. Demir direkler Madde 51 - Direk elemanlarnn boyutlandrlmas ve direk gereleri iin varsaylan en byk gerilmeler: Demir direklerin bas, eki ve eilmeye alan btn elemanlarnda akma gerilmesine gre emniyet katsays 1,5'dan az olmayacaktr. a) Demir direklerin hesaplanmasnda eitli gerilmeler iin izelge-13'te verilen kesitler kullanlacaktr. Direk elemanlarnn boyutlandrlmasnda da (1,5 emniyet katsaysna gre dzenlenmi olan) izelge-14'te verilen deerler esas alnacaktr. izelge-14'te verilen elik eitlerinden bakalar, mekanik nitelikleri bunlar iin geerli olan kalite ynetmelii ve yapm standartlarna uygunsa ve bu gerelere ilikin deerler, en az St 37'nin deerlerine e deerse kullanlabilir. b) Kullanlmasna izin verilen baka bir elik iin kabul edilen ekme ve eilme gerilmesi izelge-13'n birinci satrnda St 37 iin verilen gerilmenin, F/2400 kg/cm ile arplmas ya da akma gerilmesinin emniyet katsaysna blnmesi ile bulunabilir. Burada; F eliin kg/cm olarak kalite ynetmeliinde garanti edilen en kk akma snrdr. c) elik kafes direklerin basmaya alan ve bu nedenle burkulmaya zorlanan ubuklar, burkulma dayanm bakmndan aada gsterilen biimde boyutlandrlmaldr: em = S. /F Burada; S: ubuk bas kuvveti F: Dolu elemann kesiti (elemann zayflatlmam kesiti), em: Bas emniyet gerilmesidir. Bu deer 1,5 emniyete gre St 37 iin 1600 kg/cm , St 52 iin 2400 kg/cm 'dir. St 37 ve St 52 eliinden yaplm ubuklarn eitli narinlik deerleri iin dzenlenmi olan burkulma katsaylar, izelge-16 ve izelge-17'de verilmitir.

19

1) elik kafes direklerin boyutlandrlmasnda kullanlacak kebentlerin malzeme kalnlklar en az dikmelerde 5 mm, yk tayan teki elemanlarda 4 mm ve sfr elemanlarnda 3 mm olmak koulu ile aada belirtilenlerden daha kk olmayacaktr. - Sfr elemanlarnda L 35x35x3 (TS 908/1 - FE37) - Yk tayan elemanlarda (dikme dnda) 40x40x4 - Dikme elemanlarnda L 50x50x5 (TS 908/1 - FE37) Kebendin i erilik yarapnn bittii nokta ile profil kenarna olan uzaklk (b) ve kebent kalnl (t) ise; b/t oran 16'dan byk olmayacaktr. 2) Narinlik deerlerinin st snrlar: i) Dikmelerde ve ana bas elemanlarnda (konsol ve dikme): 120 ii) teki bas elemanlarnda (apraz ve benzeri): 200 iii) Sfr elemanlarnda (hesaba gre yk tamayan elemanlar): 250 iv) Yalnz ekiye alan konsol elemanlarnda: 300 v) Yalnz ekiye alan teki elemanlarda: 500 3) A tipi direklerde burkulma boyu olarak direk toprak st boyunun %65'i alnmaldr. 4) Bas elemanlarnn hesabnda uygulanabilecek teki yntemler: Bas elemanlarnn hesaplanmasnda, yukarda aklanan yntem dnda, hesap biimi verilmek koulu ile (CRC yntemi vb.) baka yntemler de kullanlabilir. izelge 13teki simgeler: F: ubuun dolu kesiti F: En kritik yerlerdeki yrtlma izgisindeki btn deliklerin yzeylerinin toplam eb, e: Zayflatlm kesitin arlk ekseni ile bas veya eki kenar lifleri arasndaki uzaklk. Wb, W: ubuun eilmede bas veya eki kenar gerilmeleri iin esas alnan dayanm mukavemet momenti. dd: Delik ap. dc: Cvata ap. 20

d: Cvatann ekirdek ap F1: Balanm kenarnn kesiti I: Deliksiz kesitin atalet momenti I: Yatay ubuklarn eki kesitlerindeki en kritik yerdeki yrtlma izgisindeki btn gediklerin, zayflatlmam kesitin arlk eksenine gre hesaplanm atalet momentlerinin toplam. Fk: Perin ya da cvatann enine kesiti. Fd: Delik evresi yzeyi. F: Cvatann ekirdek kesiti. t: Balanacak elemanlarn en kritik kalnl. izelge-13 eitli zorlanmalar iin hesaplarda kullanlacak elik kesitleri Not: izelge iin ltfen ilgili Resm Gazeteye baknz. d) Bas ubuklarnn ularnn yana sapmalar nlenebilirse, kafes direklerin dikmelerinde lb burkulma uzunluu olarak ubuun (l) sistem boyu alnr. Ular kaymayacak biimde saptanm olan ve kesitleri dikmelerden daha kk olan apraz ubuklarn (diyagonaller) boyutlandrlmasnda basit ve kesien aprazlar iin (ekil9'da a, b, c ve d'deki aprazlar) burkulma uzunluu olarak lb = 0,9 l uzunluu alnr. Birisi basya, teki ekiye alan kesien iki apraz ubuun kesime noktas, bu ubuklar birbirine uygun biimde balanmlarsa, tayc dzlemde sabit bir nokta olarak dnlebilir. Kafes sisteminde ancak aprazlarn kesime noktasnda dzleme dik i rg kullanlrsa, lb = 0,9 l alnabilir. teki btn durumlarda lb = l alnr. e) Bir ubuun burkulmas, burkulma uzunluu iindeki balantlar nedeniyle belirli bir dorultuya bal olursa, bu durumda atalet momenti, bu dorultuya dik eksene gre alnmaldr. izelge-14 elik gereler iin izin verilen gerilmeler Not: izelge iin ltfen ilgili Resm Gazeteye baknz. Not: 3.6 (3D) ve 5.6 (5D) perin ya da cvata gerelerinin 267 nu'l DIN normunda belirtilen eski ve yeni kalite iaretleridir.

21

Bir kafes direkte dikmeler eit kenarl kebentlerden yaplmsa ve aprazlar ekil9'da a ve b'deki gibi dzenlenmise, dikmelerin hesaplanmasnda Ix atalet momenti kullanlr. aprazlar ekil-9'da c ve d'deki gibi dzenlenmi hesaplarda en kk In atalet momenti kullanlr. "ekil-9 Direk Anm" iin ilgili Resm Gazeteye baknz. Cvatalar Madde 52 - Mekanik olarak zorlanan cvatalarn aplarna gre kebentlerin ularnda kenarlarnda ve cvata merkezleri arasnda bulunmas gerekli en kk uzaklklar izelge15'te gsterilmitir. Demir direklerde kullanlan kebent ve levhalardaki delikler, gerelerin dayanmn zayflatmayacak ve plak gzle grlebilen yrtlma, atlama, ezilme ve apak oluturmayacak biimde alacaktr. Demir direklerin konsol ve traverslerinde srekli ekmeye zorlanan elemanlardaki deliklerin zmba ile delinmesine izin verilmez. Demir direklerde ap 12 mm'den kk cvata kullanlmamal ve somunlarn gevememesi iin gerekli nlemler alnmaldr. Beton direkler Madde 53 - a) Enerji iletim ve datm tesislerinde; 1) Betonarme direkler: - Savurmal (santrifjl), - Titreimli tiplerde kullanlabilir. 2) n gerilimli beton direkler: - Savurmal (santrifjl), - Titreimli tiplerde kullanlabilir. b) Beton direklerin hesaplanmasnda eliin akma gerilmesine gre emniyet katsays 1,5'dan, krlma deneyinde ise krlma emniyet katsays 2'den az olmayacaktr. Beton direklerin ve traverslerinin hesabnda ve yapmnda yrrlkteki Trk Standartlar uygulanacaktr. Bu standartlarn kapsamad konular olursa, ilgili dier yabanc standartlara uyulacaktr. Bu durumda i sahibi, hangi standarda uyulacan teknik artnamesinde belirtecektir. Not: Kompozit direklerin emniyet katsaylar beton direklerdeki gibi olacaktr.

22

 Aa direkler Madde 54 - a) yldan fazla kullanlacak aa direin tm, rmeye kar etkili ekilde (emprenye vb.) korunmaldr. b) Aa direklerin tepesi yamur sularnn rtc etkisine kar etkili biimde korunmaldr. ift ve A tipi aa direklerde balantlar yamur sularnn birikmesini nleyecek biimde yaplmaldr. c) Aa direk malzemeleri iin izin verilen gerilmeler izelge-18'de gsterilmitir. d) A tipi direklerde burkulma uzunluunun ortasndaki kesitte atalet momenti en az: I = n.5.P.l2 (cm4) olmaldr. Yalnz sert aalarda I = n.3.P.lss2 (cm4) alnabilir. Burada; P: Bas kuvveti (ton), l: Burkulma uzunluu (m) n: Burkulma emniyet katsays olup, n = 4 alnacaktr. Not: izelge 17 ve 18 iin ltfen ilgili Resm Gazeteye baknz. Not: Burada amgiller iin 500 kg/cm, sert aa iin 800 kg/cm 'lik krlma dayanm varsaylmtr. amgiller ve sert aalar dnda direkler kullanlmak istendiinde eki gerilmesi iin emniyet katsays 4 olacaktr. Topraa gml direklerde burkulma uzunluu, direin ortasndaki takoz ya da saplamadan, gmlme derinliinin yarsna kadar olan uzaklktr. e) ift direkler uygun biimde birbirine balanacaktr. Takozla birbirine balanacak ift direkler btn uzunluklar boyunca en az 4-6 takoz ile donatlacak ve cvatalarla vidalanacaktr. f) Zorunlu haller dnda, ormanlk alanlarda aa direk kullanlmamaldr.

23

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

1. Okulunuzun bahesinde uygun bir yere okul ihtiyacn karlayacak ekilde kullanm ve yapm gerelerine gre direk seimini yapnz.

lem Basamaklar

neriler
Uygun alma ortamn hazrlaynz. Bu ilemler srasnda arazinin yerine ve gerilime gre doru direk seip semediinizi kontrol ediniz.

Yapm gerelerine seimini yapnz. Kullanm yerlerine seimini yapnz.

gre gre

direklerin

direklerin Setiiniz direkleri yerlerine dikerken uygun standartlarda temel ukurlar anz. Setiiniz direkler iin kullanlacak uygun malzemeyi kontrol ediniz.

DEERLENDRME FAALYET
DEERLENDRME TABLOSU Uygulama iin gerekli raporlar hazrladnz m? Uygun alma ortam hazrladnz m? Projeye gre uygun araziyi buldunuz mu? Projedeki uygun araziye gre direk seimi yaptnz m? Gerekli emniyet tedbirlerini aldnz m? Tespit edilen direi araziye getirdiniz mi? Direi uygun aparatlarla tutturdunuz mu? Evet Hayr

Tm ilemler EVET ise baarlsnz. renme faaliyeti-2ye geebilirsiniz.

24

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

A- OBJEKTF TESTLER (LME SORULARI)
Aadaki sorularn cevaplarn oktan semeli olarak iaretleyiniz. 1. Yapldklar malzemeye gre ka eit direk vardr? A)3 B)4 C)5 D)6 Aa direklerin uzunluk lleri nasldr? A)7-10m B)9-12m C)9-15m D)10-25m Ka eit demir direk vardr? A)2 B)3 C)4 D)5 Putrel (pilon) demir direkler en ok hangi gerilimde kullanlr? A)AG B)OG C)YG D)Hepsi Beton direklerin uzunluk lleri nasldr? A)9-15m B)9-18m C)9-20m D)9-26m Kullanm yerlerine gre ka eit direk vardr? A)4 B)5 C)6 D)7

2.

3.

4.

5.

6.

25

7.

Enerji nakil hatlarndaki gzerghta belirlenen aralklarda (yaklak 1 kmde bir)olmak zere iletkenlerin tespit edilip gerilmesi amacyla dz hat gzerghnda kullanlan ve iletkenlerin izolatrlere nihayet ba ile baland veya gerildii direklerin ad nedir? A)Durdurucu Direk B)Kede Direk C)Tayc Direk D)Nihayet(son) Direk Enerji nakil hattnn balad veya bittii yerlerde kullanlan iletkenlerin izolatrlere nihayet ba ile baland veya gerildii direklerin ad nedir? A)Branman direk B)Tayc direk C)Durdurucu direk D)Nihayet(son) direk 3AWG veya 3/0AWG direklerin zellii nedir? A)Aa D B)Beton D C)Galvaniz demir D D)SBA beton D Z-10,Z-12Z-20 diye adlandrlan direin ad nedir? A)Tayc D B)Zaviye D C)Durdurucu D D)Nihayet D Tek devre tayc olarak dz ve buz yk az olan yerlerde kullanlan direin ad nedir? A) D tipi tayc B) G tipi durdurucu C) H tipi tayc D) G tipi Tayc Demir direkler en ok hangi tip demirden yaplr? A) U tipi B) I tipi C) L tipi D)Hepsi

8.

9.

10.

11.

12.

26

RENME FAALYET-2 RENME FAALYET2

AMA
Uygun ortam salandnda semi olduunuz direkleri yerlerine hatasz bir ekilde ynetmelie uygun olarak dikebileceksiniz. Dikimi yaplan direklerin topraklanmasn yapp ilgili ynetmelik maddelerini uygulayacaksnz.

ARATIRMA
Bu faaliyet ncesinde yapmanz gereken aratrmalar unlardr: Direklerin zemin ve temel hesaplarnn nasl yapldn aratrnz. Beton harcnn zelliklerini (beton dozajnn zelliini) yere ve zemine gre nasl yapldn aratrnz. Direkler sahaya tanrken ve dikilirken nelere dikkat edilir? (direklerin krlmamas, atlamamas ve paralanmamas iin) Aratrnz. Yerine dikilen direin topraklanmasn ve ynetmelik maddelerini aratrnz.

Aratrmay Elektrik mhendisleri odas, TEDA, TEA, ller Bankas, nternet ve Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii ile Topraklama ynetmeliinden yapabilirsiniz.

2. DREKLERN YERLERNE DKLMES

2.1. Temel Hesaplar
Direklere gelen yatay ve dey kuvvetler direin toprak ierisinde kalan ksmnda zemini kertmeye veya dolguyu yrtarak direk tabann dar kartmaya zorlar. Direklerin bu zorlamalar emniyetle karlayabilmesi iin yaplan tertibe direk temeli denir. Direk temeli diree gelen yatay ve dey kuvvetlerin zorlamalarna karn direin devrilmesini nlemek iin yaplr. Direklerde en ok kullanlan temel tipler unlardr. Kare kesitli blok temel Kademeli tip temel

Normal zemin iin Pon=1kg/cm2 alnr. Bu temel tipi daha ziyade kk boy ve tipteki tek direkler iin kullanlr. Dik kesit aadaki gibidir. ekil 2.1de kare kesitli blok temeller grlmektedir. ekil 2.2de ise kademeli tip beton temel grlmektedir.

27

ekil 2.1: Betonarme direk temelleri

Kademeli tip temel byk boy ve tipte tek direkler ile ift direkler iin kullanlr.

28

2.2. Zemin zellikler

Btn enerji nakil hatlar dz ovada gidemeyecei iin ou yerde zeminler farkllk gsterecektir. Bu da her zemine gre ayr bir temel hazrlanmas gerektiini ifade eder. Kayalk, akl, kum, toprak, sel sularnn getii, tren, kpr geileri ile su geilerinin ok youn olduu yerlerde ise zel temeller hazrlanr.

ekil 2.2: Kademeli temel

2.3. Temel Kalb zellii

Zemine gre temel ukuru kazldktan sonra ya aa kalplar hazrlanarak ya da elik aclardan standart kalp ls yerletirilip direk ukurunda temel kalb hazrlanacaktr.

2.4. Temel Harcnn zellii

Temel betonu hazrlanrken gre beton (Temelin altndaki dzeltme betonu) dhil 250 dozlu beton iin 0,5 m kum,0,7 m akl ve 250 kglk imento olarak hazrlanr.Beton betonyer ile kartrlacaktr. Zeminde suyu emen ksmlar beton dklmeden iyice slatlacaktr. Temel betonu yerine gre 250doz-300doz-350doz-400doz-450doz-500doz olarak dklecektir. Direklerde son beton dklmesinden en az 7 gn sonra st ksm montaj yaplacaktr. Tablo 2.1de kademeli ve blok temel lleri grlmektedir.

29

Temel Tip Nu. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36

Temel Cinsi Tam blok

a (m) 0,6 0,7 0,8 0,9 0,6 0,8 1 1,2 1,4 1,6 1,8 2 1,6 1,9 2,2 2,5 2,8 3,1 2,7 3 3,3 3,6 3,9 4,2 4,5 4,8 5,1 5,4 5,7 6,1 6,5 7 7,5 8 8,5 9

a1 (m) 0,6 0,7 0,8 0,9 0,6 0,6 0,6 0,6 0,6 0,6 0,6 0,6 1 1 1 1 1 1 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5

Temel Ebat ve Hacmi b1 (m) b (m) 0,6 0,6 0,7 0,7 0,8 0,8 0,9 0,9 1,36 1,36 1,36 1,56 1,36 1,76 1,36 1,96 1,36 2,16 1,36 2,36 1,36 2,56 1,36 2,76 1,76 2,36 1,76 2,66 1,76 2,96 1,76 3,26 1,76 3,56 1,76 3,86 2,26 3,46 2,26 3,76 2,26 4,06 2,26 4,36 2,26 4,66 2,26 4,96 2,26 5,26 2,26 5,556 2,26 5,86 2,26 6,616 2,26 6,26 2,26 6,86 2,26 7,26 2,26 7,76 2,26 8,26 2,26 8,76 2,26 9,26 2,26 9,76

T (m) 2,1 2,1 2,1 2,1 2,1 2,1 2,1 2,1 2,1 2,1 2,1 2,1 2,1 2,1 2,1 2,1 2,1 2,1 2,1 2,1 2,1 2,1 2,1 2,1 2,1 2,1 2,1 2,1 2,1 2,1 2,1 2,1 2,1 2,1 2,1 2,1

V (m3) 0,72 0,98 1,28 1,62 1,574 1,892 2,246 2,581 2,917 3,252 3,588 3,924 4,763 5,519 6,274 7.030 7,785 8,540 10,578 11,649 12,719 13.789 14,860 15,930 17,001 18,071 19,141 20,212 21,283 22,710 24,137 25,921 27,702 29,489 31,273 38,057

Kademeli byk tip

Kademeli orta tip

Kademeli kk tip

Tablo 2.1: Kademeli ve blok temel lleri

2.5. Direkler Aras Standart Mesafeler

Direkler aras standart mesafeler hesaplamalara gre deimektedir. Menzil, birbirini izleyen iki direk arasndaki yatay uzaklktr. Maksimum menzil: Bir direin bir tarafnda olabilecek en byk aklktr. 30

Ortalama menzil: letken ve direk cinsi ile buz yk blgesine bal olan, ekonomik direk boyu ile dz bir arazide yaplan tevziat sonucu bulunan direkler arasndaki ortalama aklktr. Ruling menzil: ki durdurucu direk arasnda, tayc direklerden oluan bir hat blm iin hesaplanr. Projede direk tevziat sonras ortaya kan ve hesapla bulunan gerek bir deerdir. ekil 2.3te Ruling menzil ve forml grlmektedir.

ekil 2.3: Ruling menzil

Mesafe, ar =

3 3 3 3 a13 + a2 + a3 + a4 + a5 forml kullanlarak bulunur. a1 + a 2 + a3 + a 4 + a5

2.6. Direkleri Montaj Yerine Getirmede Dikkat Edilecek Hususlar

Direkler montaj yerine tanrken ok dikkat edilmelidir. Aa direkler, atlayp krlmamalldr. Aksi taktirde deitirilmesi gerekir. Beton direkler tanrken burulma ve krlma olabilir. st ucun %2lik eilmesinde direk yerine dikilir daha fazla eimlerde ise direk deitirilmelidir. Direk tanrken esneme paylar gz nnde olmaldr. Direk kamyonla tanrken direin bana, ortasna, sonuna kayma takozlar konarak direk desteklenmelidir. Ayrca direkler tanrken birbirine arpmamalar iin destek takozlar unutulmamaldr. Demir direklerde ise montaj yerine getirilirken galvaniz ksmlarn arpp zedelememek gerekir. Tarken her bir para burulmamal, yamulmamal ve eilmemelidir.

2.7. Direkleri Yerine Montaj(Dikmek)

2.7.1. ok Yksek Gerilim Direklerini Dikme
2.7.1.1. Dikme lem Sras ncelikli olarak bu direklerin tamam 6 mlik galvaniz putrel lama demirlerdir. Bundan dolay tama hatalarna dikkat etmek gerekir. Projeye uygun olarak direin dikilecei yer belirlenir.

31

Malzemenin tamam montaj yaplacak sahann yanna ayr ayr istif edilerek indirilir. Farkl ayaklar varsa kontrol edilir. Temel betonlarnn iyice priz alp almad kontrol edilir. (Temel betonundan en az 7 gn sonra direk dikimi yaplr) Arazi zeminine gre kaz yaplr.

Direklerin montajnn yaplaca yerdeki bitkiler, allar ve aa dallar temizlenir. st montajda elemanlarn ar derecede ekilmesine ve eilmesine msaade edilmeyecektir. Cvatalar, direin st montaj tamamen bittikten sonra tork anahtar ile sklacaktr. Cvatalar sklmadan evvel direk aklden kam ise direk halatlarla ekilerek direin akle getirilmesi salanacaktr. Somunun kilitlenmesinin temini maksadyla, cvatann somunla birletii yer karlkl iki noktasndan zmbalanacaktr. Zmbalama bir zmba kalemi ile cvatann ve somunun ara kesitteki diini bozacak ekilde yaplacak ve zmbann ucu somunun ierisine 1,5mm girmi olacaktr.

Tm direklerin koruma topraklamas yaplm olacak, kontrolr bunlar ltkten sonra kontrolr tutanana kaydedecektir. Topraklama manialar, projede gsterildii ekilde direk zerindeki yerine monte edilecek ve cvatalar zmbalanacaktr. Tehlike iareti (20x32cm ebadnda) ve direk numara levhas (direk nosu)galvaniz 0,7mm sactan frnl boya ile imal edilmi olacak 4-6m arasna monte edilecektir.

2.7.1.2. Dikmede Dikkat Edilecek Hususlar Direk profildeki yerinden, alimanda olmak artyla ileri veya geri 2 mden fazla kayamaz. Direin taban merkez kaznn alimana dik istikametteki kakl en fazla 0,10 myi geemez. Direk ekseninin deye nazaran sapmas (eksenin eimi) %5i geemez.

32

Direk tepesinin aliimana dik istikametteki kakl ise 2 ve 3 maddelerindeki sapmalarn toplamn geemez. ift veya daha ok devreli elik kafes direklerin temel alt kuak kegenleri (baklava) arasnda 12 mmden fazla boyda boyut fark olamaz. Direin drt ayann temel iinde kalan ksmnn en altna ankraj pabular (65x65x7 lik kebent) ikier adet cvata ile tutturulmu olmaldr.

2.7.2. Yksek Gerilim Direklerini Dikme

2.7.2.1. Dikme lem Sras ncelikli olarak bu direklerin tamam 6 mlik galvaniz putrel lama demirlerdir. Bundan dolay tama hatalarna dikkat etmek gerekir. Malzemenin tamam montaj yaplacak sahann yanna ayr ayr istif edilerek indirilir. Farkl ayaklar kontrol edilir. Temel betonlarnn iyice priz alp almad kontrol edilir (temel betonundan en az 7 gn sonra). Direklerin montajnn yaplaca yerdeki bitkiler, allar ve aa dallar temizlenir. st montajda elemanlarn ar derecede ekilmesine ve eilmesine msaade edilmeyecektir. Cvatalar, direin st montaj tamamen bittikten sonra tork anahtar ile sklacaktr. Cvatalar sklmadan evvel direk aklden kam ise direin halatlarla ekilerek akle getirilmesi salanacaktr. Somunun kilitlenmesinin temini maksadyla, cvatann somunla birletii yer karlkl iki noktasndan zmbalanacaktr. Zmbalama bir zmba kalemi ile cvatann ve somunun ara kesitteki diini bozacak ekilde yaplacak ve zmbann ucu somunun ierisine 1,5 mm girmi olacaktr. Tm direklerin koruma topraklamas yaplm olacak. Kontrolr bunlar ltkten sonra kontrolr tutanana kaydedecektir. Topraklama manialar, projede gsterildii ekilde direk zerindeki yerine monte edilecek ve cvatalar zmbalanacaktr. 33

Tehlike iareti (20x32cm ebadnda) ve direk numara levhas (direk nosu)galvaniz 0,7mm sactan frnl boya ile imal edilmi olacak 4-6 m arasna monte edilecektir.

2.7.2.2. Dikmede Dikkat Edilecek Hususlar Direk profildeki yerinden, alimanda olmak artyla ileri veya geri 2 mden fazla kayamaz. Direin taban merkez kaznn alimana dik istikametteki kakl en fazla 0,10 myi geemez. Direk eksenini deye nazaran sapmas (eksenin eimi) %5 i geemez. Direk tepesinin aliimana dik istikametteki kakl ise 2 ve 3 maddelerindeki sapmalarn toplamn geemez. ift veya daha ok devreli elik kafes direklerin temel alt kuak kegenleri (baklava) arasnda 12 mmden fazla boyda boyut fark olamaz. Direin drt ayann temel iinde kalan ksmnn en altna ankraj pabular (65x65x7 lik kebent) ikier adet cvata ile tutturulmu olmaldr.

2.7.3. Orta Gerilim Direklerini Dikme

2.7.3.1. Beton Direkleri Dikme Dikme lem Sras Projeye uygun olarak direin dikilecei yeri belirlenir. Temeller kontrol edilerek arazi zeminine gre uygun kalp pay da braklarak kaz yaplr. Temel betonunun priz alp almadna baklmal, (ez az 7 gn) daha nce tel ekilmemelidir. Direk montaj kesinlikle vinle yaplmaldr. Topraklama eridi beton iinde kalmaldr. Direk kaldrlrken direk yzeyleri zedelenmemeli, mutlaka kendir sapan kullanlmaldr. Tama aparat bulunmaldr. Dnklk ve akl ayar yapldktan sonra drt taraf tahta takozlar aklarak sabitlenmeli ve beton dklmelidir. 34

Durdurucu ve ke durdurucu direklerde tek yanl tel ekimi, gerekli tedbirler alndktan sonra yaplmaldr(Lente gibi). Nihayet pozisyonunda dikilecek ift direklerde, tepedeki iki direk arasndaki mesafe 20 cm a ortay pozisyonunda dikilecek ift direklerde ise 10 cm alnacaktr.

Direin temele girdii yer direkler arasndaki boluk 90 cmyi gemeyecektir. Muflar arasndaki en byk aklk 3 myi gemeyecektir.

Dikmede Dikkat Edilecek Hususlar Direk profildeki yerinden aliimanda olmak artyla ileri veya geri iki metreden fazla kayamaz. Direin taban merkez kaznn, aliimana dik istikametteki kakl en fazla 0,10 m yi geemez. Direk ekseninin, deye nazaran sapmas (eksenin eimi)direk toprak st boyunun 5/1000i geemez. Direk tepesinin alimana dik istikametteki kakl 2. ve 3. maddelerdeki sapmalarn toplamn geemez. Up-lift durumuna girmi direklerde kontrpua (kar arlk) kullanmak yasaktr. Betonu dklm direkler deitirilecek, beton ile svanmayacaktr. malat, nakliye ve tel ekimi esnasnda erilen direkler teknik bir saknca yaratmyorsa yerinde kalacak, %5i geiyorsa direk deitirilecektir. 2.7.3.2. Demir Direkleri Dikme Dikme lem Sras Temel betonu kontrol edilecek, priz alp almadna baklacaktr. Projeye uygun olarak direin dikilecei yer belirlenecek. Direk malzemesi temel betonunun yaknna indirilecek.Yuvarlak galvaniz boru direk ise kesinlikle vin ile direk indirilecektir. Etrafta al, aa ve dier bitkilerden temizlenecek, akl ve terazi yardm ile diklik kontrol yaplacaktr. Boru direkler dikilirken vinle beraber kendir sapan kullanlacaktr.Tama aparat bulunacaktr.

35

Cvatal galvaniz direklerin vidalar montaj bittikten sonra direk akle alndktan sonra sklacak, cvata ve somunlar zmbalanacaktr. Uygun ekipman ile direin traversleri, branman alar ve aliiman gz nne alnarak direk dikilecektir. Toprak ve direk arasn artnamede belirtilen dolgu malzemesi (beton) ile toprak yzeyinden 15-20 cm aasna kadar doldurarak skmas salanacaktr. zerine yamurluk betonu dklecektir.

Topraklama ve iaret levhalar uygun ykseklie monte edilecektir. Topraklama kontrol yaplacaktr.

Dikmede Dikkat Edilecek Hususlar Direk profildeki yerinden, alimanda olmak artyla ileri veya geri 2 mden fazla kayamaz. Direk taban merkez kaznn alimana dik istikametteki kakl en fazla 0,10 m yi geemez. Direk ekseninin deye nazaran sapmas (eksenin eimi) %5i geemez. Direk tepesinin alimana dik istikametteki kakl 2.ve 3. maddelerdeki sapmalarn toplamn geemez. ift veya daha ok devreli elik kafes direklerin temel alt kuak kegenleri (baklava) arasnda 12mm den fazla boyut fark olamaz. Direk drt ayann temel iinde kalan ksmnn en altna, ankraj pabular ikier cvata ile tutturulacaktr. Direk temelinin st, direin ortas merkez kabul edilerek yanlara eik olarak betonlanacak, (yamurlama iin) st beton dozu 500 doz olacaktr. Direkler topraklanacaktr.

2.8. Topraklama lem Sras

eitli arzalar veya yldrm gibi nedenlerle direin ar bir gerilime maruz kalmas halinde direin kendisinde ve belirli bir mesafeye kadar evresinde istenmeyen tehlikeli gerilimler oluur. Bu gerilim insanlar iin tehlike arzettii gibi tesislere de zarar verebilir. Topraklama direnci ne kadar kkse, bu gerilimin deeri de o nispette klr. Bu yzden direklerin topraklama gei 36

direnlerinin 4 dan kk olmas istenir. Topraklama direnci zeminin yapsna, scaklna, kazk veya levhann boyutlarna ve zeminin kuru ya da nemli oluuna gre deiiklik gsterir. Topraklama iin uygun kazk veya bakr levha seilecektir. Topraklama iletkeni en az 70mm kesitli galvaniz rgl elik tel olacaktr. Diree uygun mesafede en fazla 20 m uzaklkta kazk ukuru olacaktr. Diren 4 u ok amayacaktr. elik rgl tel yumuak zeminde en az 80 cm, sert zeminde 30 cmye kadar denecek, zeri betonla rtlecektir. Tele ek yaplmayacak. elik tel diree ve kaza (bakr levha) ok iyi sklarak monte edilecektir. Topraklama yapldktan sonra tekrar lm yaplacaktr.

Topraklamada Dikkat Edilecek Hususlar Topraklama kazklar 30 kVa kadar 70 cm, 154 kV-380 kV ise 150 cm derinlikten itibaren dikine olacaktr (yatk olmayacaktr). Pasl ve gevek tutturulmu topraklama iletkenleri hatal olur. Topraklama direnci yksek karsa, topraklama direnci drecek maddeler kullanlmaz. Islak ve gevek zeminlerde topraklama kuru zemine aktarlr.

2.9. Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii

2.9.1. Temellerin Boyutlandrlmas
Madde 56-a) Temellerin boyutlandrlmas: Direkler, devrilmeye kar gvenlik bakmndan 49uncu maddede belirtilen yklenme varsaymlarndaki koullarn en arna gre hesaplanacaktr. Temel hesaplarnda mutlaka direk tasarmna esas olan emniyet deerlerinin zerinde bir emniyet salanacaktr. Direk temellerinin hesaplanmasnda eitli topraklar iin izelge-19'daki deerler kullanlacaktr.

37

2.9.2. Direklerin Temel inde Kalan Blmnn Korunmas

Demir direklerde toprak iinde kalan metal blmlerin korozyon ve rmeye kar korunmas iin gerekli nlemler alnacaktr. Beton temelli demir direklerde beton iinde kalan paralarn korunmas iin nlem gerekmez. Aa direklerin toprak iinde kalacak blm en az aadaki uzunluklarda olacaktr. Zeminden balayarak ykseklii 8 m'ye kadar olan direklerde 130 cm, 8 m'yi geen her bir metre iin bu uzunlua 10 cm eklenecektir. Aa direkler yerel koullarda dikkate alnarak epeevre talarla tutturulmaldr.

Zemin cinsi

1,5m derinlikteki zemin emniyet gerilmesi (kg/cm2) 0,6

Toprak younluu (kg/m3) 1600

sel srtnme as (Derece)

Toprak ev as (Derece)

Dolma toprak, doal olarak Yapkan olmayan toprak: ince ve orta irilikte kum ri kumlu, daneli toprak(1-3 mm.) 1/3' akl olan akll kum Yuvarlak akl Keskin kenarl balast Yapkan toprak, balk, kil

32

30

1800

30

30

1,6 2 2 1

1900 1800 1900 1800 2000

34 30 30 36 25

28 30 30 27 32

Tablo 2.2: Direk temellerinin hesaplanmasnda kullanlacak zemin karakteristikleri

Aa direklerin temel iinde kalan blm ile toprak stndeki yaklak 30 cm'ye kadar olan blmnn, toprak ierisindeki sularn etkisi ile rmesini nlemek iin gerekli nlemler alnacaktr. Bu nlemler direin yukarda anlan blmlerinde en az direin st blmnn dayanklln salayacak nitelikte olacaktr. Aa direkler dorudan doruya beton iine gmlemez.

38

Tablo 2.2'deki deerlerin geerli olabilmesi iin, temel ukurlarnn kusursuz biimde doldurulduu ve sktrld varsaylmtr. Temelde su karsa en elverisiz temel suyu dzeyi dikkate alnarak temelin tama kuvvetinin zayflamas hesaba katlacaktr. Temel hesaplarnda demirsiz betonun younluu en ok 2200 kg/m, demirli betonun younluu ise 2400 kg/m alnacaktr.

2.9.3. Direk Lenteleri Madde 55)

Lente halat olarak scak galvanizli, iinde lifli blm bulunmayan elik halatlar kullanlacaktr. elik lente halatnn kuramsal (teorik) kopma emniyeti 2,5'tan kk olmamaldr. Ancak hesap sonucu ne olursa olsun lentenin zemin zerinde bulunan blmnn kesiti 25 mm'den, zemin iinde kalan blmnn kesiti ise 50 mm'den az olmayacaktr. Zemine giren blm, ap en az 10 mm olan yuvarlak demirden de olabilir. Lente balant paralarnda etkin kopma ya da kayma yk, halatn maruz kalaca maksimum ykn 2,25 katndan kk olamaz. Lente halatlar tekrar gerilmeyi salayacak dzenlerle donatlacaktr. Bu dzenler yerden ulalabilecek ykseklikte bulunacaktr. Balant paralar zlmeye kar gvenlik altna alnmaldr. Lenteler ancak zarar grmeyecekleri ve trafii gletirmeyecek yerlerde kullanlr. Lenteler balandklar direkteki iletkenlerin fazlar aras anma geriliminin en az iki katna eit kuruda atlama ve bir katna eit yata atlama gerilim deeri olan izolatrler ile yaltlmaldr. zolatrlerin mekanik dayanm, en az lentenin dayanm kadar olmaldr. zolatrn tespit edildii yer, zerinden geen iletkenlerin yatay iz dmlerinin anda kalmaldr. zolatrn yerden ykseklii en az 2,40 m olmaldr. Lenteler; topraklanm veya aa direkli alak gerilim hatlarnn en alt iletkenlerinin en az 50 cm altnda balanm ise yaltlmayabilir. 39

2.10. Topraklamalar Ynetmelii

Madde 57) Hava hatlarnn topraklamasnda Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Ynetmelii hkmleri uygulanr. Yksek gerilim havai hatlarnda direklerin tek tek topraklanmas halinde, sz konusu ynetmelikte belirtilen toprak gei direnci elde edilemedii takdirde toprak gei direncinin bu deerde olmasn salayacak nlemler alnmaldr.

40

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Okulunuzda semi olduunuz uygun yere ynetmelie gre direk ukuru ve temeli hazrlayp direk dikiniz ve topraklamasn yapnz.

lem Basamaklar
Direklerin yerlerini projeye gre tespit ediniz. Direkler iin temel ukuru hazrlaynz. Direk ukuruna temel kalbn yerletiriniz ve sabitleyiniz. Direk temel kalbnn evresini betonla doldurunuz. Direi ukura yerletiriniz.

neriler

Hazrlanan direk ukurlarnn temel ve derinlik kontroln yapnz. Vin kullanrken beton direklerde kendir sapan bulundurunuz. Direi ok fazla esnetmeyiniz.

Direk diklik kontrol iin akl ve su terazisi kullanmay reniniz. Direin dikliini su terazisi ile kontrol ediniz. Topraklama iin uygun tel, levha kazk seimi yapnz. Direin etrafn betonlaynz. Direk topraklamasn yapnz. Direk korkuluu montajn yapnz.

DEERLENDRME FAALYET DEERLENDRME TABLOSU

Kaz iin gerekli emniyet tedbirlerini aldnz m? ukur amak iin gerekli malzemeyi tespit ettiniz mi? Arazi zerinde llendirmeyi yaptnz m? Araziye ve diree uygun direk temeli belirlendiniz mi? Direk ukurunu belirtilen llerde kazdnz m? Direk ukuruna tahta kalp hazrladnz m? Hazrlanan tahta kalb ukura yerletirdiniz mi? Direk temeli iin uygun betonu hazrladnz m? Beton harc, kalbn iine dktnz m? Betonun donmas iin gerekli sreyi beklediniz mi? Kalb, donma sresi sonunda sktnz m? Uygun aparat ve vinle direi diktiniz mi? Direin diklik kontroln yaptnz m? Dikilen direi betonla sktrp sabitlendiniz mi? Direin topraklama balantsn ve lmn yaptnz m? Tm cevaplar evet ise baarldr 3. renme faaliyetine geiniz.

Evet

Hayr

41

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

A- OBJEKTF TESTLER (LME SORULARI)
Aadaki sorularn cevaplarn oktan semeli olarak cevaplandrnz. 1. Ka eit direk temeli vardr. A)2 B)3 C)4 D)5 Temel har betonunun dozaj en az ne kadar olmaldr? A) 200 doz B) 250 doz C) 300 doz D) 400 doz Beton direkler mutlaka ne ile dikilmelidir? A) Halatla B) Zincirle C) Vinle D) Hepsi Direk dikildikten sonra yaplan en son i nedir? A) Diklik kontrol B) Salamlk kontrol C) Derinlik kontrol D) Topraklama Topraklama levhas ya da kaz diree en ok ka metre uzaklkta olmaldr? A) 20m B) 30 m C) 40 m D) 50 m Direk dikerken alimandan en fazla ka metre ileri veya geri kayabilir? A) 1 m B) 2 m C) 3 m D) 4 m Direk dikerken direk ekseninin deye nazaran sapmas en fazla yzde ka olmaldr? A) %2 B) %3 C) %5 D) %6 42

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

Topraklama yaplrken topraklama teli yumuak zeminde en az ka santimetre (cm) derinde olmaldr? A) 30cm B) 50 cm C) 60 cm D) 80 cm Topraklama diren deeri en fazla ka ohm () olmaldr? A) 10 B) 20 C) 50 D) 100 Beton direkler ka metre ara ile imal edilmektedirler? A) 1 m B) 2 m C) 3 m D) 4 m

9.

10.

43

RENME FAALYET-3 RENME FAALYET-3

AMA
Bu renme faaliyetinde yerlerine dikilen direklerin travers ve konsol montajn sresinde ve standartlara uygun olarak hatasz yapabileceksiniz.

ARATIRMA
Traverslerin eitlerini, zelliklerini ve montajnn nasl yapldn aratrnz. Konsol eitlerini ve konsol tutturma gerelerini aratrnz.

Aratrma ilemlerini elektrik mhendisler odas, nternet, TEDA, TEA kaynaklarndan alt sahalarndaki TEA antiye ekiplerinden ve yksek gerilim ii yapan piyasadaki mhendislik firmalarndan renebilirsiniz.

3. TRAVERS VE KONSOLLAR
3.1. Traversler
3.1.1. Travers Tanm
Enerji nakil hatlarndaki iletkenlerin demir veya beton direkler zerindeki emniyetli geiini ve tanmasn salar. zolatrlerin de direklere tutturulabilmesi traversler aracl ile salanr. Traversler iki tarafl olup direklerde kullanlacak travers says ve ekilleri kullanlacak iletken saysna, gerilme kuvvetine, arlklarna, izolatr ve direk tipine bal olarak deiir.

3.1.2. Travers eitleri ve zellikleri

Traversler genel olarak iki ekilde yaplr. Bunlar beton ve demir traverslerdir. Beton traversler vibre beton (VBA), demir traversler ise putrel demirden yaplmaktadr. Travers eitleri ise tayc, durdurucu ve nihayet traversleridir. (6,5U profilden yaplmaktadr) t-65, t-75,t-80 gibi isimler almaktadr. 3.1.2.1. Demir Direk Traversleri AG-OG ve YG traversleri olmak zere deiik tipte olanlar vardr. AG traversleri 60 cm boyunda (6,5U veya 50505) profillerinden yaplan tayc demir traversler 130kadar olan kelerde 130den kk kelerde ise 80 cm boyunda (6,5U veya 50505) demir traversler kullanlmaktadr. 44

Durdurucu demir traversler 130ye kadar olan kelerde 60 cm boyunda ve 26,5U profilinden ya da 2(60606) lk profilden 130den kk alarda ise 80 cm boyunda 26,5U ya da 2(60606) lk demir traversler vardr. OG traversleri ise 180-130arasnda tayc tip olup 6,5U profilinden 13090arasnda durdurucu tip olup 2x6,5U profilinden yaplmaktadr. YG ise eitli tip ve boyda yaplmaktadr.2 mden balayan boylar direk boyuna ve tanan enerjinin kV cinsinden byklne gre deimektedir. ekil 3.1de eitli tipte demir traversler grlmektedir.

ekil 3.1: OG-YG eitli demir traversler

3.1.2.2. Beton Direk Traversleri AG ve OGde kullanlan vibre beton traversler hazrlanan demir iskeletin kalplar iine konmas ve zerine dklen beton harcn vibrasyon suretiyle kalbn her tarafna homojen olarak dalmas ile elde edilir. Standart travers boylar 2,00 m-2,20 m-2,40 m eklinde 20er cm artarak elde edilir. Traversin diree monte edildii yerdeki direk geniliine gre eitli D aplarnda kalplar yaplmtr. Resim 3.1de eitli beton traversler grlmektedir. 45

Resim 3.1: Beton traversler

3.1.3. Travers Tutturma Gereleri

Traversi diree monte ederken kullanlacak malzemeler unlardr. Gergi takm Topraklama somunu, saplama cvatalar, anahtarlar Travers kelepesi, beton travers iin takoz akl ve su terazisi

3.1.4. Travers Tutturma Montaj

3.1.4.1. Travers Montaj lem Sras Direk dikilmeden travers montajlar yaplacaktr. Projede belirtilen aralklarda montaj yaplacak ve sonra dondurulacaktr. Travers i yzeyleri (beton ise) przlendirilecektir. Dondurma ilemi en son yaplacaktr (betonlama)zerleri daha sonra amurla kaplanacaktr. Betonu dklm veya atlam traversler deitirilecek, beton ile

svanmayacaktr. ekil 3.2de eitli ebatlarda beton traversler grlmektedir.

46

3.1.4.2. Travers Montajnda Dikkat Edilecek Hususlar Travers montaj direk dikilmeden nce yaplmaldr. Betonlama ii akamst yaplmaldr. Taze betonlarn st amurla kaplanmaldr. Direk tepesine konsolun monte edilmesi halinde asimetrik arlk nedeniyle esnemenin nne gemek iin konsol ucu bir miktar kaldrlmaldr. Direk ile travers arasndaki topraklama direk montajndan nce yaplmaldr. Betonu dklm ve atlam traversler deitirilmelidir.

3.2. Konsollar
3.2.1. Tanm
Konsollar ayn traversler gibi iletkenleri tamaya yarayan ve izolatrleri direklere tutturmaya yarayan tek tarafl tama parasdr. Demir ve betondan olmak zere iki farkl malzemeden yaplr. Konsol elemanlarna yatay Z ve G kuvvetlerinden ve dikey Y kuvvetlerinden yk gelir. Z kuvveti hat ynnde diree gelen kuvvet olup iletkenin gerilmesi ile oluan cer kuvveti etkisidir. Konsollar ve direkler hava hatt iletkeninin herhangi bir sebeple kopmas varsaymna gre yaplr. G kuvveti hat istikametine dik olarak gelen kuvvet olup daha ok rzgr kuvvetinin oluturduu kuvvettir. Y kuvveti direkten ve dolaysyla konsoldan aaya doru iletkenin kendisi ve zerinde oluabilecek buz yk arlnn etkisiyle oluabilecek kuvvettir. Konsollar yaplrken bu kuvvetin etkisi dikkate alnmaldr. Konsollarn yaps veya says iletkenlerin tertip edili ekline, direin tayc, durdurucu, kede durdurucu, nihayet, branman veya tevzi direi oluuna gre deiir. Beton direklerde maksimum direkler aras akla gre boyuna, arlna, yatay ve dikey kuvvetlere gre eitli tipte konsollar kullanlr. ekil 3.3te deiik tipteki konsollar grlmektedir.

47

ekil 3.2: OG traversleri

ekil 3.3: OG konsollar

48

3.2.2. eitleri
Konsollarn da farkl tipi mevcuttur. Bunlar tayc,nihayet ve ke konsollardr. Tayc tiplerinin boyu 80 cm, as 122dir. Nihayet konsolunun boyu 100cm ve as 122dir. Ke konsolunun boyu 110 cm, as 85tir. Resim 3.2de eitli tipte demir konsollar grlmektedir.

Resim 3.2: Muhtelif tipte demir ke ve nihayet konsollar

49

Travers tipi 6,5 U-200 6,5 U-220 6,5 U-240 6,5 U-260 6,5 U-280 6,5 U-300 6,5 U-320 6,5 U-340 6,5 U-360 6,5 U-380 6,5 U-400

1. BUZ YK BLGES a ag Paya. kV max (m) Tipi (m) 15 142 6665 35 120 6572 40L 15 158 5924 35 137 5832 40L 15 175 4399 35 153 4307 40L 15 192 3958 35 170 3866 40L 15 209 3583 35 187 3490 40L 15 225 3259 35 204 3166 40L 15 236 2977 35 220 2884 40L 15 244 2729 35 232 2637 40L 15 251 1127 35 241 1084 40L 15 259 1006 35 249 913 40L 15 266 897 35 257 805 40L

Travers arl (kg) 21 22 24 26 27 29 30 32 35 37 38

Travers tipi 6,5 U-200 6,5 U-220 6,5 U-240 6,5 U-260 6,5 U-280 6,5 U-300 6,5 U-320 6,5 U-340 6,5 U-360 6,5 U-380 6,5 U-400

2. BUZ YK BLGES a ag Paya. kV max (m) Tipi (m) 15 111 1120 35 94 1105 40L 15 124 996 35 107 900 40L 15 137 739 35 120 724 40L 15 150 665 35 133 650 40L 15 163 602 35 146 586 40L 15 169 548 35 159 532 40L 15 175 500 35 165 485 40L 15 181 458 35 173 443 40L 15 187 740 35 179 724 50L 15 192 690 35 185 674 50L 15 198 645 35 191 629 50L

Travers arl (kg) 21 22 24 26 27 29 30 32 40 42 43

Tablo 3.1: Buz yk blgelerine gre travers seimi (1. ve 2. blge)

3.2.3. Konsol Tutturma Gereleri

Gergi takm Topraklama somunu, saplama cvatalar, anahtarlar Konsol kelepesi, beton konsol iin takoz akl ve su terazisi

3.2.4. Konsol Montaj

3.2.4.1. Montaj lem Sras Direk dikilmeden konsol montajlar yaplacaktr. Projede belirtilen aralklarda montaj yaplacak ve sonra dondurulacaktr. Konsol i yzeyleri (beton ise) przlendirilecektir. 50

Dondurma ilemi en son yaplacaktr (betonlama)zerleri daha sonra amurla kaplanacaktr.

Betonu dklm veya atlam konsollar deitirilecek beton ile svanmayacaktr. 3.2.4.2. Montajda Dikkat Edilecek Hususlar Konsol montaj direk dikilmeden nce yaplmaldr. Betonlama ii akam st yaplmaldr. Taze betonlarn st amurla kaplanmaldr. Direk tepesine konsolun monte edilmesi halinde asimetrik arlk nedeniyle esnemenin nne gemek iin konsol ucu bir miktar kaldrlmaldr. Direk ile konsol arasndaki topraklama direk montajndan nce yaplmaldr. Betonu dklm ve atlam konsollar deitirilmelidir. 4. BUZ YK BLGES a Travers Travers ag Paya. kV max arl tipi (m) Tipi (m) (kg) 15 74 498 6,5 U-200 35 62 491 40L 21 15 82 443 6,5 U-220 35 71 436 40L 22 15 91 329 6,5 U-240 35 80 322 40L 24 15 97 296 6,5 U-260 35 88 289 40L 26 15 102 268 6,5 U-280 35 96 261 40L 27 15 106 243 6,5 U-300 35 100 236 40L 29 15 109 222 6,5 U-320 35 104 215 40L 30 15 113 204 6,5 U-340 35 108 297 40L 32 15 113 308 6,5 U-340 35 108 301 50L 44 15 117 329 6,5 U-360 35 112 322 50L 40 15 120 307 6,5 U-380 35 116 300 50L 42

3. BUZ YK BLGES a Travers Travers ag Paya. kV max arl tipi (m) Tipi (m) (kg) 15 93 791 6,5 U-200 35 79 780 40L 21 15 104 703 6,5 U-220 35 90 692 40L 22 15 115 522 6,5 U-240 35 101 511 40L 24 15 126 470 6,5 U-260 35 112 459 40L 26 15 131 429 6,5 U-280 35 123 414 40L 27 15 136 387 6,5 U-300 35 130 376 40L 29 15 141 353 6,5 U-320 35 135 342 40L 30 15 146 324 6,5 U-340 35 140 313 40L 32 15 151 523 6,5 U-360 35 145 512 50L 40 15 155 478 6,5 U-380 35 150 476 50L 42 15 160 456 6,5 U-400 35 154 445 50L 43

Tablo 3.2: Buz yk blgelerine gre travers seimi (3. ve 4. blge)

51

3.3. Travers Konsol Topraklamas

Travers ve konsollar montaj srasnda direin st ucundaki topraklama somununa atlama iletkeni ile monte edilir. Direin iindeki topraklama eridi alt ucundaki topraklama somunu ile balanarak irtibatlandrlm olur. Direk dikildikten sonra topraklama somunu, topraklama iletkeni ile topraklama levhasna balanarak topraklama yaplm olur.

3.4 Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii

Madde 44-a) Hava hatlarnda iletkenler arasnda alnmas gerekli en kk uzaklklar aadaki gibi hesaplanacaktr: 1) Malzeme, kesit, salg ve anma gerilimleri ayn olan, ayn ya da farkl yatay yzeylerde bulunan iletkenler arasndaki en kk (D) uzakl aadaki formle gre hesaplanacaktr. D= k. (Fmak + 1)ss1/2 + (U/150) Burada; D: Direk zerinde iletkenler arasndaki uzaklk (m) k: Bir katsay olup bu katsay alak gerilimde 0,35 yksek gerilimde 0,50 alnacaktr. Fmak: Hesaplanan direin en byk aklna ilikin en byk salg (m) l: Tayc zincir izolatrn uzunluu (m) (Mesnet izolatrnde 1=0 alnacaktr.) U: Hattn fazlar aras anma gerilimi (kV) 2) Bir direk zerinde birden fazla sistem bulunursa ve bunlarda malzeme, kesit, salg ve anma gerilimleri farkl ise, bu iletkenler arasnda alnacak en kk "D" uzakl, her devrenin kendi salg ve gerilimlerinin madde 44-a/1'de verilen formlde yerine konmas ile bulunacak deerlerden en byne eit olacaktr. b) Konsol ve travers boylar ile bunlar arasndaki uzaklklar madde 44-a/1 ya da a/2'deki gibi hesaplanmakla birlikte ayrca aada belirtildii gibi izilecek iletken salnm diyagramlarna (ekil-8'e baknz.) gre gerilim altndaki iletkenler arasndaki uzakln (U/150) mden daha az olmad dorulanacaktr. Bu uzaklk 0,20 m'den az olamaz. Bu salnm diyagramlar, +5C ve %70 rzgr yk ile blgenin en byk scaklnda ve %42 rzgr yknde izilecektir.

52

letken salnm kontrolnde en byk sapma as (alfa), 50'ye kadar (alfa)/4, 506230'a kadar 1230' sabit ve 6230'dan byk sapma alarnda ise iletken salnmlar arasnda (alfa)/5'e kadar bir asal kayma varsaylarak gerekli dorulamalar yaplacaktr. Bu madde yalnzca yksek gerilimli byk aralkl hatlara uygulanr. c) Yukarda hesaplanan konsol ve travers boylar ile bunlar arasndaki uzaklklar ayrca kamlanma kontrol yaplarak dorulanacaktr. Bir direkte birbirinin stnde bulunan iletkenlerden, alttaki iletkenin zerindeki buz yknn birdenbire dmesinden sonra, alttaki iletkenin dey dzlemde bir srama yapaca varsaylarak sramadan sonra stteki buzlu iletkene uzakl (U/150) mden az olmayacaktr. Bu uzaklk 0,20 m'den az olamaz. Bu madde yalnzca yksek gerilimli byk aralkl hatlara uygulanr. d) Ayn direk zerinde bulunan yksek ve alak gerilimli iletkenlerin balant noktalar arasndaki dey uzaklk en az 1,5 m olacaktr. e) Alak gerilimli kk aralkl hatlarda iletkenler arasndaki uzaklk 0,40 m den az olmayacaktr. Bu uzaklklar aadaki durumlarda kltlebilir: - Gerilimleri birbirine eit olan ayn faz iletkenlerinde, - letkenlerin birbirine dememesi iin gerekli gvenlik nlemleri alnm olan hatlarda f) Hat iletkenleriyle topraklanm metal blmler arasndaki uzaklk en az (U/150 + 0,05) m olacaktr. Bu uzaklk yksek gerilimli hava hatlarnda 0,20 mden, alak gerilimli hava hatlarnda da 0,05 mden az olamaz. U: Fazlar aras anma gerilimidir (kV). g) Toprak iletkeni ile faz iletkenleri arasndaki uzaklk, toprak iletkeninin faz iletkenlerini yldrma kar maksimum 300lik a altnda koruyabilecei biimde hesaplanacaktr. h) letkenlerin 46nc maddeye gre hesaplanan en byk salgl durumda zerinden getikleri yer ve cisimlere olan en kk dey uzaklklar verilmitir. i) Hava hatt iletkenleri ile yanndan getikleri yaplarn en kntl blmleri arasnda, en byk salnm konumunda en az Tablo 3.3de verilen yatay uzaklk bulunmaldr.

53

Hattn izin verilen en yksek srekli iletme gerilimi (kV) 0-1 (1 dahil) 1-36 (36 dahil) 36-72,5 (72,5 dahil) 72,5-170 (170 dahil) 170-420 (420 dahil)

Yatay uzaklk (m) 1 2 3 4 5

Tablo 3.3: Hava hatt iletkenlerinin en byk salnml durumda yaplara olan en kk yatay uzaklklar

k) Yksek gerilim hatlar, hatlara rastgele dokunmay nleyecek nlemler alnmak koulu ile elektrik iletme yaplarna tespit edilebilir. l) Yaplarn yanndan geen ya da tespit edilmi bulunan alak gerilim hatlar herhangi bir aygt kullanmakszn rastgele dokunulmayacak biimde tesis edilmelidir. m) Elektrik kuvvetli akm tesislerinin civarlarndaki dier tesislere olan yaklam mesafeleri izelge-6'da verilmitir. n) letken ekimini ve hat gvenliini bozan btn aalar budanmal ya da kesilmelidir. Meyve aalarnn kesiminden olabildiince kanlmaldr. Hat iletkenlerinin en byk salnm konumunda aalara olan en kk yatay uzaklklar izelge-7'de verilmitir.

3.5. Topraklamalar Ynetmelii

Madde 57) Hava hatlarnn topraklamasnda Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Ynetmelii hkmleri uygulanr. Yksek gerilim havai hatlarnda direklerin tek tek topraklanmas halinde, sz konusu ynetmelikte belirtilen toprak gei direnci elde edilemedii takdirde toprak gei direncinin bu deerde olmasn salayacak nlemler alnmaldr.

54

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Okulunuzda semi olduunuz uygun yere ynetmelie gre direi dikmeden nce konsol ve travers montajn topraklamas ile birlikte standartlara uygun bir ekilde yapnz.

lem Basamaklar

neriler
Direk dikilmeden uygun travers ve konsol seilip seilmediine bakmalsnz.

Kullanlan diree uygun travers seiniz. Kullanlan diree uygun konsol seiniz. Traversi diree tutturunuz. Konsolu diree tutturunuz. Travers ve konsol topraklamasn yapnz.

Direk dikilmeden travers ve konsolun montajna dikkat etmelisiniz. Diree montaj yaplan travers ve konsolun topraklamasnn yaplp yaplmadn kontrol etmelisiniz. Demir travers ve konsol ise vidalarnn iyice skldn kontrol etmelisiniz. Beton travers ve konsol ise dondurma ilemi yaplmadan direk dikilmemelidir.

DEERLENDRME TABLOSU
Gerekli emniyet tedbirlerini aldnz m? Gerekli montaj malzemelerini hazrladnz m? Montaj yaplacak konsolu ve traversi araziye getirdiniz mi? Montaj yaplan konsol ve traversin salamlk kontroln yaptnz m? Konsol ve traversi diree sabitlediniz mi? Konsol ve traversi beton ile sktrdnz m? Konsol ve traversin topraklamasn yaptnz m? Konsol ve traversin topraklama direncini ltnz m?

Evet

Hayr

55

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

A- OBJEKTF TESTLER (LME SORULARI)
Aadaki cmleleri doru veya yanl olarak cevaplandrnz. 1. Enerji nakil hatlarndaki iletkenleri aa, demir ve beton direkler zerinden emniyetli geiini ve tanmasn salayan iki tarafl tama parasna travers denir.

O
2.

DORU

O O O

YANLI

Traversler yapldklar malzemeye gre eittir.

O
3.

DORU

YANLI

Traversler AG-OG ve YG olmak zere farkl tipte yaplrlar.

O
4.

DORU

YANLI

AG traversleri 60cm boyunda 8,5U profil demirinden yaplrlar.

O
5.

DORU

YANLI

OG traversleri 180-130 arasnda tayc tip 8,5U profilinden 130-90 arasnda durdurucu tip olup 2x8,5U profilinden yaplmaktadr.

O
6.

DORU

YANLI

Konsollar ayn traversler gibi iki tarafl enerji nakil hatlarn tamaya yarayan direk paralardr.

O
7.

DORU

O O O

YANLI

Konsollar demir ve beton olmak zere iki farkl malzemeden yaplrlar.

O
8.

DORU

YANLI

Konsollar tayc, nihayet ve ke konsolu olmak zere eittir.

O
9.

DORU

YANLI

Ke konsolunun boyu 110 cm ve as 85dir.

O
10.

DORU

O O
56

YANLI

Travers ve konsolun topraklamas direin st ucundaki topraklama vidasna yaplr.

DORU

YANLI

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI

RETM FAALYET-1 CEVAP ANAHTARI
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 A C B C D D A D C B A D

RENME FAALYET2 CEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 A B C D A B C D B A

RENME FAALYET3 CEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 DORU YANLI DORU DORU DORU YANLI DORU DORU DORU DORU 57

KAYNAKA KAYNAKA
ALTIN Mahir, Mehmet Kzlgedik, Mustafa stnel, Elektrifikasyon Temel Ders Kitab, MEB, Ankara, 2001. TEA, Yksek Gerilim Notlar, Ankara, 1984. TEK, Datm ebekeleri, Proje Dairesi Bakanl, Ankara, 1984. YUNUSOLU Atilla, Yksek Gerilim Enerji Nakil Hatlar Proje Ve Enerji Nakil Hatlar Demir Direk Resimleri Ve zel lleri. Elektrik Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii, Ankara, 2000. Elektrik Mhendisleri Odas, Yksek Gerilim Notlar

58