T.

C SLEYMAN DEMREL NVERSTES SOSYAL BLMLER ENSTTS TARH ANABLM DALI

1945-1980 ARASI TRKYEDE NGLZCE ETM

YKSEK LSANS TEZ

BLAL GNE Tez Danman: Yrd. Do. Dr. KADR KASALAK

ISPARTA, 2009

NSZ
ngilizce Eitimi, Trkiye Cumhuriyeti eitim politikasnn nemli

sorunlarndan biri olarak, zellikle XX. yzyln ikinci yarsndan itibaren, gncelliini ve nemini yitirmeden gnmze kadar gelebilmitir. Bu almada ngilizce Eitimini, yabanc dil eitimi ekseninde ele alp, tarihsel olarak geirdii sreleri ve aamalar dnemler halinde ortaya koymak; ayn zamanda bu balamda yaplan yanllklar ve iyiletirmeleri, srecin genel erevesini izmek suretiyle, inceleme amac gdlmtr. almada 1945-1980 aras yllar esas alnm, ngilizce eitiminin uram olduu deiimler paralelinde, dnem itibariyle geldii son noktaya k tutulmutur. almaya balang olarak 1945 yl seilmitir; Zira bu tarih, ikinci dnya savann sona erdii ve kresel anlamda henz orta kmaya balayan yeni dnya dzeninde Trkiyenin sonraki yarm yzylnda d politikasnn temellerini oluturacak srecin eik noktasn tekil etmektedir. D politikada Bat Dnyas ile yakn siyasi ilikiler gelitirme odanda gelien bu tutum ieride de kltrel anlamda yansmalarn bulmutur. almada nitel aratrma yntemleri dikkate alnarak, yazl ariv malzemelerinin dokman ve veri analizi yaplmtr. Bata Tebliler Dergisi olmak zere, ariv kaynaklar, 1. ve 2. dereceden kaynaklar, sreli yaynlar ve o dneme ait Milli Eitim Bakanl istatistikleri ve Talim ve Terbiye Kurulu yaynlar Dairesi arivi incelenerek konunun genel erevesinin aydnlatlmasna katkda bulunacak veriler toplanmtr. Bu srete yardmlarn benden esirgemeyen ve deerli fikirleri ile yol gsteren danman hocam Yrd. Do. Dr. Kadir KASALAKa ve sayn Prof. Dr. Bayram KODAMANa teekkr bir bor bilirim. Ayrca almann imla ve noktalama dzeltmelerini yapmada bana yardmc olan meslektam Filiz KENGERe, kaynaklara ulamamda yardmc olan ebnem ALPERe ve manevi destei ile hep yanmda olan Beng ALPERe ve aileme ok teekkr ediyorum. Bilal GNE Mays 2009

ZET 1945-1980 ARASI TRKYEDE NGLZCE ETM Bilal GNE Sleyman Demirel niversitesi, Tarih Blm Yksek Lisans Tezi, 108 Sayfa, Haziran 2009 Danman: Yard. Do. Dr. Kadir KASALAK Bu alma, ngilizcenin XX. yzylda evrensel anlamda tm dnya milletleri tarafndan bir Lingua Franca(ortak dil) olarak kabul edilmesine paralel olarak, ngilizcenin bir ders olarak retim kurumlarnda okutulmasna ve yaygnlatrlmasna ynelik allmalar, nihayetinde bu uurda giriilen abalar, baarl veya baarsz iyiletirme denemelerini, Trkiyenin o dnem bulunduu siyasi ve konjonktrel artlar dhilinde yorumlayarak ortaya koymaktadr. almamzn k noktasn, Trkiyenin II. Dnya Sava ertesinde iki kutuplu dnya dzenine doru ilerleyen kresel yaplanmann Demokratik kanadn oluturan Bat dnyas ile yaknlama abalar ve bu maksatla oluturulan politikann gdmnde gelien lke ii kltrel deiimler ve daha zelde ngilizce retimi ve geirmi olduu sreler tekil etmektedir. Trkiye Cumhuriyeti dier alanlarda olduu gibi eitim alannda da Osmanl imparatorluunun yzyllar kapsayan mirasn devralmtr. Kendisine miras kalan retim kurumlar ve okutulan yabanc dili bir sre benimsemitir. Nitekim Tevhid-i Tedrisat Kanunu ile retim kurumlarn dzenlemi, fakat uzun yllar yabanc dil olarak okutulan Franszcann yerini ngilizceye brakmas ve birinci yabanc dil olarak retim kurumlarnda kabul edilmesi 1955 ylna kadar gerekleemedii almada varlan saptamalar arasnda yer almaktadr. Sonraki yllarda Avrupa Konseyi ile oluturulan ortak ibirlii erevesinde bir takm dzenlemelerin yapld da bu almada elde edilen bulgulardan biridir. Anahtar Kelimeler: Trk Eitim Sistemi, ngilizce Eitimi,Yabanc Dil

Eitimi,Yabanc Dil Eitim Politikas

ABSTRACT THE ENGLISH EDUCATON N TURKEY BETWEEN 1945-1980 Bilal GNE Sleyman Demirel University, Department of History Master Thesis, 108 pages, June 2009 Supervisor: Asst. Prof. Dr. Kadir KASALAK This study aims to present the attempts to make English a subject and a widely accepted foreign language in schools, eventually the efforts experienced in this direction, successful or failed amendment attempts, taking the consideration the circumstances that Turkey was undergoing that times in parallel with the fact that English was accepted as a Lingua Franca for granted by all nations. Our studys based on the point that Turkey had intentions to get close contacts with West World, a democratic part of the global order leading to two poled world order, this point also contains the processes that English Education had undergone and domestic cultural change with an idea focused on and specifically foreign language education resulting from this political actions The Turkish Republic took a heritage containing centuries experiences as in other fields. Turkey let old education institutes and foreign language stay alive for a while. It reordered the Education organs with Tevhid-i Tedrisat, but it was 1955 when French that had been studied as a foreign language for centuries was replaced with English, eventually English was accepted the first foreign language at the education organs. This fact is the one of the points acquired in this study. One another finding is that some regulations was made in accordance with cooperation between Turkey and The European Council the next years. Key words : Turkish Education System, English education, Foreign Language Education, The policy of Foreign Language Education.

NDEKLER
NSZ..II ZETIII ABSTRACT..IV NDEKLER..V ZELGELER ............VIII KISALTMALAR.....XI

GR 1945 ncesi Trkiyede ngilizce Eitimi..........1

BRNC BLM 1945 -1950 ARASI DNEM A.II. Dnya Sava Sonras Trk Eitim Sisteminin Genel Durumu...10 a. Trkiye ve Bat Dnyas Arasndaki likiler ve ngilizce retiminin nem Kazanmas.......13 b. ngilizce Eitiminin Devlet Tarafndan Desteklenmesi .....15 c. Ky Enstitleri ve Yabanc Dil eitimi ve ngilizce Dersinin Uygulan...16 B. ngilizce Eitiminin Altyapsnn Hazrlanmas ve ngilizce retmeni Yetitirme...18 a. ngilizce retmeni Yetitirmede Eitim Enstitleri ve Gazi Eitim Enstits...20 b.ngilizce retmeni htiyacnn Art Gstermesi......21 c. ngilizce retmen htiyacnn Farkl Kaynaklardan Karlanmas......25

KNC BLM 1950-1965 ARASI DNEM A. Deien Dnya artlar ve Yabanc Dil Eitimine Verilen nemin Artmas..31


a.Trkiyenin Siyasi Konjonktr ve ngilizce Eitimi....32 b. ok Partili Hayata Gei Srecinde Amerika ile Kurulan Diplomatik likiler ve ngilizce.....33 B. Demokrat Parti ktidar ve ngilizce Eitimi Alanndaki Uygulamalar......................34 a. Maarif Kolejlerinin Almas ......37 1. Maarif Kolejlerinin Yaygnlamas........39 2. Maarif Kolejlerinde ngilizce ile retim ve Nitelii.........40 b. ngilizce Dersinin retim Kurumlar Mfredatnda Yer Almas...41 c. ngilizce Derslerin Mfredata Gre Dzenlenmesi ve Ders Saatlerinin Dalm........42 C. Eitim Sisteminde renci Saysnda Grlen Art ve Bunun Yabanc Dil renimine Etkileri......44 D. ngilizce Eitimini Gelitirmeye Ynelik Giriilen Admlar.48 a. lgili lke ve Kurulularla Temas ......50 b. retim Kurumlarnda Okutulan ngilizce Ders Kitaplar......51 c. Yksekretimde Okutulan ngilizce Ders Kitaplar ...56 d. retim Kurumlarnda Okutulan ngilizce Yardmc ve Mracaat Kitaplar .57 E. Saysal Verilerle Dnemin Genel Deerlendirmesi.60

NC BLM 1965-1980 ARASI DNEM A. Avrupa Konseyi le Temaslar ..65 a. Talim ve Terbiye Kurulu Karar le Yeni Yabanc Dil Programn Hazrlanmas...68 b. Yabanc Dil Programnn Kapsam.........71 c. Yeni Program Sonunda Hazrlanan ngilizce Kitaplar...74 B. Yabanc Dil retimi Kapsamnda ngilizce retmeni Yetitirme Modelinin Yeni Bir Temele Dayandrlmas..80 a. Seminerler ve Hizmet i Eitim Kurslar..82


b. Yabanc Diller Eitim Merkezinin Kurulmas84 c. Yabanc Diller retimini Gelitirme Merkezi...........................................84 C. yiletirmeler Kapsamnda ngilizce Dersini Alan renci Saysnda Grlen Deiiklikler....85 a. Ortaretim Kurumlar..........87 b. Yksekretim....94 D. ngilizce Eitiminde Uygulanan Metotlar ve Deiimi .....95 .

SONU ......100 KAYNAKA.....104 ZGEM..108


ZELGELER

Sayfa No izelge 1: Cumhuriyet Sonrasnda Okutulan Yabanc Dilleri.....5 izelge 2: Okul ve renci Saylar...18 izelge 3: Yllara Gre ngilizce Dersini Alan renci Saylar.20 izelge 4: 1924-1990 Yllar Arasnda Genel Liselerde Haftalk Ders Saatleri inde Yabanc Dilin Yeri.21 izelge 5: Yabanc Dille Ortaretim Yapan Okul Saylar....36 izelge 6: Ortaretime renci Art (Bin olarak)...46 izelge 7: Yabanc Dille renim Grenlerin Toplam Saylar.47 izelge 8: Ders Kitaplar(ngilizce)....52 izelge 9: 1944-1945 retim Yl Orta Okul ngilizce Ders Kitaplar....53 izelge 10: 1944-45 retim Yl Orta Ticaret Okullar ngilizce Ders Kitaplar..54 izelge 11: 1954-1955 retim Ortaokul Yl Ders Kitaplar.54 izelge 12: 1954-55 retim Yl Lise ngilizce Ders Kitaplar...55 izelge 13: 1954-55 retim Yl Ortaokul ngilizce Yardmc Kitaplar......58 izelge 14: ngilizce Yardmc Kitaplar.......58 izelge 15: ngilizce Mracaat Kitaplar.......59 izelge 16: 1950-60 Yllar Aras Bamsz, Bal Resmi ve zel Orta Okullarda rencilerin Takip Ettikleri Yabanc Diller zerine Durumlar....61 izelge 17: 1950-60 Yllar Aras Resmi liseler, Kolejler, Akam Liseleri ve Kolejlerde rencilerin Takip Ettikleri Yabanc

Diller zerine Durumlar...62 izelge 18: 1953-60 Yllar Aras Yksekretimde rencilerin Takip Ettikleri Yabanc Diller63 izelge 19: Yeni Programa Gre Her Safhada retilmesi Gereken Kelime Saylar......74 izelge 20: 1971 retim Yl Ortaokul, Ticaret, Kz Sanat ve Yap Orta Okullar ve Lise ngilizce Ders Kitaplar.75 izelge 21: 1978 retim Yl Ortaokul ngilizce Ders Kitaplar..76 izelge 22: 1978 Yl Lise ngilizce Ders Kitaplar..77 izelge 23: 1978 Yl Orta Okul ngilizce Dersi Yardmc Kitaplar.78 izelge 24: 1978 Yl Lise ngilizce Dersi Yardmc Kitaplar79 izelge 25: Yabanc Dillerin ncelik Sras..86 izelge 26: 1965-73 Yllar Aras ngilizce Dersini Alan renci Says(Ortaokul).....88 izelge 27: 1976-81 Yllar Aras ngilizce Dersini Alan renci Says(Ortaokul).....89 izelge 28: 1965- 73 Yllar Aras ngilizce Dersini Alan renci Says(Lise)..90 izelge 29: 1976-81 Yllar Aras ngilizce Dersini Alan renci Says(Lise)..91 izelge 30: Lise ve Ortaokul Seviyeli Meslek ve Teknik Okullar ngilizce Dersini Alan renci Saylar..92 izelge 31: 1969-70 retim Yl retim Kurumlarna Gre ngilizce retmeni..93

izelge 32: 1967-70 Aras Faklte ve Yksekokullarda ngilizce Dersini Alan renci Says.94

KISALTMALAR

AT

: Avrupa Topluluu

AET : Avrupa Ekonomik Topluluu AB : Avrupa Birlii

ABD : Amerika Birleik Devletleri CHP

: Cumhuriyet Halk Partisi

DTCF : Dil ve Tarih Corafya Fakltesi GELP : Georgetown ngiliz Dil Program KT : Karadeniz Teknik niversitesi

MEB : Milli Eitim Bakanl NATO : North Atlantic Treaty Organization OECD : Organization for Economic Cooperation and Development ODT : Orta Dou Teknik niversitesi SYM : renci Seme ve Yerletirme Merkezi SEFT : Spoken English for Turks SSCB : Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birlii TED

: Tk Eitim Dernei : Birlemi Milletler

UN

UNESCO : Birlemi Milletler Eitim, Bilim ve Kltr Tekilat

GR

Osmanl Devleti ile Bat Devletleri arasnda kurulan sosyal, siyasi ve ekonomik ilikilerin ngiltere ile ge kurulduu bilinmektedir. Tarihsel boyutta Trklerle ngilizlerin ilk temaslar Hal Seferleri zamannda olmakla birlikte, gerek anlamda ngilterenin Osmanl ile ilk mnasebetleri XIV. asrn sonlar ile XV. asrn baslarnda ticari ve ekonomik alanda olmutur.1 Trkler ve ngilizler ilk zamanlarda corafi uzaklnda etkisiyle fazla yaknlama frsat bulamamlar, daha ziyade ikincil kaynaklar yardmyla birbirilerini tanmaya almlardr. 1841 ylna gelindiinde Osmanl topraklarna eli olarak atanan Stadford Canning, girikenlii ve alkanl sayesinde ayrca zellikle Balta Liman Szlemesinin de etkisiyle sarayda sz en ok geen eli olmutur. Bu dnemde Osmanl Devleti ile ngiltere arasndaki ilikilerin ivme kazand grlr. 1853 ylnda ngiltere, Rusyaya kar giriilen Krm Savanda Osmanl mparatorluu yannda yerini alr. Sava sonras iki lke arasndaki ticari ilikilerde belirgin bir hareketlilik grlr. 1850-1870 yllar arasnda ngiltere ile olan d ticaret, ngiliz tccarlar sayesinde byk lde artmtr. ngiliz tccar says 1849da 202 iken 1856da 1061 olur.2 Bylece Krm Savann yararlar Osmanl-ngiliz yaknlamas adna daha ak bir ekilde grlebilir. Osmanl mparatorluu ve ngiltere arasndaki ticari ve siyasi ilikilerin gelimesine paralel olarak tarih sahnesine yeni kmaya hazrlanan Amerika ile mparatorluk arasndaki ilikiler de Dou Akdeniz deniz ticareti erevesinde Tunus ve Cezayir ile yaplan ticari antlamalarla dolayl olarak balamtr. 1830 ylnda ABD ile ilk ticari anlama imzalanr ve 1876ya gelindiinde ABD Osmanl ticaretinde drdnc sraya ykselir. mparatorluk topraklarnda ngilizceye olan ilgi ve ngilizce eitiminin balamas da 19. yy. balarna, bu iki Anglo-American(ngiltere-Amerika) devletle olan temaslarn artt bir dneme rast gelmektedir. ngilizlerin 19. yy.da denizcilikte

Mbahat Ktkou, Trk ngiliz likileri 1583-1984 (400. Yldnm), Babakanlk Basn Yayn Enformasyon Genel Mdrl, Ankara 1985. Sayfa ekle 2 mer Demircan, Dnden Bugne Trkiyede Yabanc Dil, Remzi Kitabevi, stanbul 1988, s. 72.

stn durumda olmas, imparatorluun Humbarac Ocanda yabanc dil olarak Almancaya yer vermesine ramen, Bahriye Mektebinde ngilizce derslerini mfredatna dahil etmesini salamtr. Bu suretle 1818 ylnda renim iin ngiltereye renci gnderilmitir. 19. yy.da ABDnin blgedeki siyasi ve ekonomik karlar, Anadoludaki Ermenilerle ve dier aznlk gruplarla yaknlamasn salam ve bu amala Anadoluya gnderilen American Boarda bal misyonerler vastasyla bata Dou Anadolu, Yukar Mezopotamya ve Orta Anadoluda olmak zere pek ok yerde Protestan okullar almtr. Alan bu Protestan okullarnda ilk mektep ve Rdiye dersleri ngilizce ve Ermenice; Osmanl mparatorluuna tabi Arap lkelerinde ise Arapa ve ngilizce olarak verilmitir. Ticari anlamda Amerika ile yrtlen karlkl dostane ilikiler

erevesinde, Osmanl topraklarnda ticaretle uraan Cyrus Hamlin, Amerikal tccar H.R. Robertin ortaklyla 1863 ylnda Robert Kolejini(stanbul Amerikan Robert Lisesi) kurdu. Robert Koleji, Osmanl mparatorluunda eitim dili ngilizce olan ilk kurumdur. Bir misyoner tarafndan kurulan ve Anglo-American bir kurum olan Robert Koleji, ngilizce eitiminin Trkiyede balangc olarak kabul edilmektedir. Zira imparatorluk topraklarnda ciddi manada ngilizce eitiminin bu kurumla balad grlmektedir. Balangta retim aznlk dillerinde ve ngilizce iken, daha sonra yalnzca ngilizce yaplmtr. zellikle bata Ermeni cemaati olmak zere aznlklara ada bat eitimini sunmak vizyonu ile kurulan bu okul, sonralar Trk elitlerinin de youn ilgi gsterdii bir kurum haline gelmitir. 1912 ylnda yksek ksm alarak Yksekretim hizmeti verilmitir, 1971-72 retim ylnda bu ksm Milli Eitim Bakanlna devredilerek Boazii niversitesi adn almtr. Osmanl imparatorluu snrlarnda Robert Koleji ve Anadoluda alan Protestan okullar dnda ngilizce retim yapan kurum o dnem de bulunmamaktadr. Trk rencilere yabanc dil retmek iin kurulan Galatasaray Sultanisinde(Lisesi) retmenlerin tm Fransadan getirilmi; ngilizce ancak Almanca ve talyanca ile beraber semeli ders olabilmitir. ngilizce, Bahriye Nezaretinde Abdlaziz (1861-1876) dneminden beri ders olarak okutulmaktadr, fakat cumhuriyetin kurulduu tarihten sonrasna kadar hibir ekilde askeri okullarda ders olarak mfredata alnm deildir.

Yabanc dil retiminin okul programlarna girmesi de ilk kez 1800l yllarn balarnda gereklemitir ve retilen ilk Batl dil Franszca olmutur. Tanzimatn ilan ve Islahat Fermannn yaratt serbestlik ortamnn etkisiyle ve geni lde Batllama srecinde yabanclarn zel okul ama giriimleri artm ve bata Fransz, ngiliz ve Amerikallar olmak zere Alman ve talyanlar kendi dilleri ile retim yapan okullar amlardr. Bu okullar devletin denetimi altnda retimlerine devam etmilerdir.3 1856da yaynlanan Islahat Fermanndan sonra ilk alan yabanc okullarda ok iyi dzeyde yabanc dil eitimi verilmeye allmtr. Nitekim verdikleri eitimin kalitesi de yksek seviyededir. Ancak bu okullarda renim gren rencilerin neredeyse tamam devletin Mslman olmayan tabakasndan rencilerdir. Mslman halk deiik nedenlerle ocuklarn bu okullara gndermek istememitir. Hatta Sultan II. Abdlhamit, Robert Kolejinde Mslman ocuklarn okumasn yasaklamtr. Bu kararn alnmasndaki en byk neden ise okulun misyonerler tarafndan alm olmas ve bu yndeki faaliyetleridir. Bu okullarda okuyan rencilerin arasna Mslman rencilerin de girmesi ancak 19.yzyln sonlarnda gerekleebilmitir. Yabanclarn atklar bu orta dereceli okullarda ok iyi yabanc dil retilmesine ramen devletin at yksek okullarda istenilen baar salanamamtr. Yabanc dilin daha erken yata retilmesi gerektii ortaya km ve bu yzden ciddi manada yabanc dille retimin yaplaca orta dereceli bir devlet okulunun almas dnlmtr.4 Tbbiyede dersler Franszca okutulmasna ramen, devlet eliyle yrtlen orta dereceli okullarn tmnde ise yabanc dil ilk kez 1869da okul programlarna girdi. Fakat resmi anlamda ngilizce dersi, 1918 ylnda stanbuldaki ngiliz igali dneminde oldu. Sonralar Almanca ve Franszcann yan sra semeli ders olarak yerini ald. Zamanla retmen ihtiyacnn karland nispette lkenin dier blgelerinde de retilmeye balanmtr. Milli Mcadelenin baaryla gerekletirilmesinden sonra yeni Trkiye Cumhuriyetinin eitim alannda att ilk ve en nemli adm, 430 sayl ve 3 Mart 1924 tarihli Tevhid-i Tedrisat Kanununun karlmas olmutur. Bu kanunla tm

3 4

Demircan, a.g.e., s. 76. Ali Demir, Yabanc Dil retiminde Karlalan Balca Sorunlarmz Nelerdir?,Yabanc Dil retim Paneli-1, stanbul 1983, s. 115.

lke apndaki eitim faaliyetleri tek bir at altnda birletirilmitir. zellikle yabanclarn atklar yabanc dilde eitim yapan okullar, devletin sk kontrol altna girdi. Yabanclarn atklar yabanc dille retim yapan zel yabanc okullar kapatlmad ama yeni okullar amalarna izin verilmedi. Temmuz 1923teki I. Eitim urasnda alnan bir kararla zorunlu eitim yandaki ocuklarn yabanc kkenli okullara gitmeleri yasakland. Osmanl mparatorluunun eitim kurumlarnn ounda uzun sre yabanc dil olarak retilen Arapa ve Farsa yerine Bat dilleri ve bunlardan biri olan ngilizce yabanc dil olarak okul programlarnda istee bal olarak okutulmas ngrld. Cumhuriyetin ilk yneticileri Osmanl eitim kurumlarnn son dneminde eitim grm, Balkan Sava, Birinci Dnya Sava ve Kurtulu Savan yapm olan kimselerdir. O nedenle yabanc dil retiminde bu kuak aydnlarn Trk insanna ynelik eitim, deneyim, gr ve kararlar egemen olmutur. Atatrk dnemini, ilk on yllk eitim almalar ilkretim ve okuma-yazma retimi zerine younlamtr. Bu dnemde yabanc dil retimine ncelik verilmesi yerine, ulusal kimliin en nemli esi olan anadil Trkenin ilenip retilmesi n plana karlmtr. Yabanc dil bilgisi ise eviri yoluyla bir teknik ve kltr aktarm arac olarak grlmtr. Bu arada Cumhuriyetin ilanndan sonra geen yllar, dnyada, bilim ve teknik alannda hzl ilerlemenin olduu yllardr. Teknolojinin hzla gelimesi, kitle haberleme aralarnn artmas uluslar birbirine daha ok yaknlatrm ve ilikileri de o oranda arttrmtr. Hzl gelimelere ayak uydurmak, dier uluslarla ilikileri sklatrma ve adalama srecini abuklatrma gayreti iinde olan Trkiyede genlerin yabanc dil renerek yetimelerinin byk nemi ve bu konuda renci velilerinin gittike artan isteklerini karlamak zere bu alanda eitim yapan okullarn saylarnda zamanla bir art grlmtr. Bu suretle o dnemde Trkiyede yabanc dil retimi demek; bir bat dilinin zorunlu, kimi okullarda ise semeli olarak renilmesi demektir.

izelge 1: Cumhuriyet sonrasnda okutulan yabanc diller5 1924 Almanca + 1927 + 1935 + 1941 + 1950 1960 + +

Franszca ngilizce talyanca Latince Arapa Farsa

+ + + + +

+ + + + -

+ + + -

+ + + + -

+ + + + + +

+ + + -

Her ne kadar Eitim sistemimizin amac o dnem iin okuryazar orann arttrmak olsa da yine de devlet yabanc dil retimi alannda bir takm admlar atmay da ihmal etmemitir. Mesela Trk ocuklarn, yabanc bir dil renmek iin yabanc okullara gitmekten kurtarmak amacyla 31 Ocak 1928'de bata Babakan smet nn olmak zere bakanlar, milletvekilleri ve birok eitim mensubunun nderliinde Ankara, Kayseri ve Zonguldak illerinde kurulan vakflar eliyle zel okullar alp bu alanda ilk rnekleri verilmitir.6 Bu kolejlerden ilk alan (TED Ankara Koleji) Yeniehir Lisesidir. Bu kolejin ilkokul 4. ve 5. snflarnda snf gemeyi etkilememek kouluyla haftada 10 saat kadar ngilizce retilmesi uygun grlmtr. Bylelikle rencilerin daha sonraki yllar iin bir birikim edinmesi hedeflenmitir. 1951 ylna kadar haftada 3-5 saat yerine 8-10 saat takviyeli ngilizce retilmi, 1951 ylndan sonra ise retim kltr dersleri dnda ngilizce yaplmaya balanmtr.7

5 6

Demircan, a.g.e., s. 92. Trk Ansiklopedisi , MEB Yaynlar, stanbul 2000 s. 298. 7 zcan Demirel, Yabanc Dil retimi, Pegem Yaynclk, Ankara 2004, s. 13.

Ayn zamanda bu dnemde Trkiyeye davet edilip grlerine bavurulan yabanc eitim uzmanlarnca dzenlenip, Milli Eitim Bakanl tarafndan yaynlanan Milli Eitim raporlarnda yabanc dil retimine de yer verilmitir. ABDden John Dewey (1939)e gre stanbul, Erzurum... gibi kentlerde zel olarak yabanc dile ve fen derslerine arlk verecek, tek bir dil yerine ayr ayr dillerde (Almanca, Franszca, ngilizce, talyanca) gerektii gibi retim yapacak birka lisenin almas, retmen okullarnda okutulan yabanc dillerin eitlendirilmesi nerilmektedir.8 Eitim sistemindeki deiikliklere paralel olarak ngilizce ders kaynaklarnda da yenilikler yaplmtr. 1920lerde ikinci kademe devlet okullarnda kullanlan ngilizce kitaplar Robert Kolejinde grev yapan Dr. Watson tarafndan yazlan Beginning English, Royal Readers, Blackberry tarafndan yaynlanan Idioms ve Reading from the literature dr. Reading from the literature nn basm 1930da sona erdi ertesi yl her ikisi de retmen olan Nurettin Sevim ve Emcet Hsn tarafndan yazlan English in Turkey I kitab okutulmaya baland. Bu kitabn ikinci cildi 1933 de baslrken nc ve drdnc ciltler basma hazr olduu halde yaynlanmad. Dr. Watsonn almalarn ve metotlarn temel alan bu kitaplar salam ilkelere dayanmaktadr, bu nedenle uzun sre kullanlmtr.9 Trkiye Cumhuriyetinin ilk dnemlerinde eitim politikasnn

ekillenmesinde yabac eitim uzmanlarn fikirlerinden geni lde faydalanlmtr. ngilizce eitiminin salam bir zemine oturtulmasn salamak iinde baz uzmanlar Trkiyeye davet edilmitir. Bu uzmanlardan en nemli ikisi Dr. Lawrence Faucet(18921978)10 ve Edward Vivian Gatenbydr. inde ve Japonyada ngilizce eitmeni olarak byk baar salayan Faucet, 1933 ylnda Trkiyeye geldi ve bir yl kald. Yaynlad iki kitaptan biri olan ve sonradan The Oxford English Course adyla baslan kitabn da beraberinde getirdi. Bu kitap, Japonya ve inde ders

8 9

Demircan, a.g.e., s. 97. Edvard Vivian Gatenby, English Language Studies in Turkey, Oxford University Press ELT J II:8-15, Oxford 1947, s. 10. 10 Lawrence William Faucett, 12 Nisan 1892 ylnda ABDnin Illinois Eyaletinde domutur. 1920li ve 30lu yllarda ngilizcenin yabanc dil retimi alannda gelitirilmesine ynelik yapm olduu yeniliki ve etkin almalaryla tannan bir yazardr. The teaching of English in the Far East adl eseriyle tannmtr. Asl nn Oxford English Course adl ngilizcenin bir yabanc dil olarak retimi hazrlanm kitap serisiyle kazanmtr.

verdii dnemlerde hazrlanm bir kitapt;

dolaysyla Trk rencilerin

ihtiyalarna cevap vermekten uzakt. The Oxford English Course ngilizcenin retilmesi iin Direct Method un geni apta uyguland bir almayd. alma drt kitaptan olumaktayd. Kitabn ikinci cildinin retmenler iin sonradan hazrlanan ders kitab nsznde drdnc cildin, Trkiyede oluturulduundan bahsetmektedir. Bylelikle kitap yaam tarzlar ve kltrel faktrler dikkate alnd iin Trk rencilerin daha rahat kavrayabilecei bir kitap haline geldi. Hkmet bu drt kitabn ve birka yardmc kitaplarn yayn haklarn ald. Devlet bu drt kitabn ilk nn ortaokulda, drdnc kitabnda lise mfredatnn ilk ylnda yer almasn ngren bir program hazrlad. Bu program, ilkretim ve ortaretimde ngilizce ders saysnn haftalk alt saati gememesi ve sonradan haftalk ders saati saysnn drde inmesi arzu edilen verimlilii ortaya koyamad.11 Sonraki yllarda tm devlet okullarnda yalnz Dr. Faucetin kitaplar okutulabilir ilkesi terk edilerek, Ripman, West ve Charles Eckersleynin ders kitaplar da ksmen baz yerlerde mfredata dhil edilmitir. ngilizce eitim ve retimini nitelik olarak arttrmak iin Trkiyeye davet edilen dier bir uzman da E.V. Gatenbydr. 1942de Japonyadan ayrldktan sonra Hkmetin, British Council ile yapt anlama gerei Gatenby Dilbilim Uzman (Linguistic Adviser) olarak Trkiyeye gnderildi. Eitim Bilimleri alannda profesrlk unvann aldktan sonra o dnemde retmen yetitiren tek kurum olan Gazi Eitim Enstits ngilizce Blmnn bana getirildi. Ayn zamanda 1945 ylna kadar da Ankara niversitesinde profesrlk yapt. Gatenby, Faucet tarafndan Trkiyedeki devlet okullarnda okutulmak iin hazrlanan Oxford English Courseun baz eksiklilerine saptadktan sonra daha nceden Charles Eckersley tarafndan yazlan Essential English for Turkish Students kaynak kitabnn belirledii zayflklar da dikkate alarak yeniden uyarlamasn yapt. Trkiye cumhuriyeti, ayn zamanda niversite retiminde de yabanc dil bilen renci saysnn azln fark ederek 1939 ylndaki ilk Milli Eitim urasnda liseden sonra renciye bir yl kendi alan dilinin retilmesi noktasnda karar klmt. Fakat Trkiyede yabanc dil retmeni yetitirecek herhangi bir kurum

11

Gatenby, a.g.m., s. 12.

yoktur. Bu nedenle 1938 ylnda liselere yabanc dil retmeni yetitirmek zere stanbul niversitesine bal ve retmen yetitirecek bir Yabanc Diller Yksekokulu almtr.12 Bu okulun rencileri birinci yl okulda, ikinci ylda o dilin konuulduu lkede renime devam edeceklerdi. ngilizce ve dier dersler iin blmn her birine 20er renci alnmt. Fakat kinci Dnya Sava nedeniyle belirlenen lkelere renci gnderilemedii iin 1940 ylnda kapatld. Yabanc dil retmeni yetitirmek iin alan dier bir kurum da stanbul Yksek retim Kurumuna eklenen yabanc dil ubesiydi. 1926 ylnda alan Gazi Eitim Enstitsne Yabanc Dil Blmnn eklenmesi ancak 1941de balam, nihayet 1944-45 retim dneminde de ngilizce blm eklenmiti.13 ngilizce retimin, 1945 ylna kadar geen srete bir oluum devresini gerekletirdiini grmekteyiz. Bu tarihten sonra Trkiye Cumhuriyetinin ngilizce eitimine kar taknd tavr dnemin siyasi ve politik artlar gerei daha fazla ciddiyet kazanm; ngilizce, Osmanl mparatorluu dneminde hakim yabanc dil olan Franszca ve bir sre iin nem kazanan Almancay geride brakarak birinci sraya yerlemitir. ngilizce retiminin yaygnlamas ve kkl bir ekilde eitim kurumlar mfredatnda yer almas 1945 yllarndan sonrasna denk gelir. Bu tarihten itibaren Batnn ortak sesi olarak kabul gren ngilizce halk tarafndan daha fazla talep edilmektedir. Dnya Avrupay cehenneme eviren I. Dnya savandan sonra ikinci bir felaketin ayak seslerini duymaktadr. Nitekim II. Dnya sava Avrupann gbeinde patlak verdii zaman, bu sava sreci Avrupann tarih sahnesinde yava yava geri plana itilerek yeni bir gcn ortaya kna ortam hazrlamtr. Bylece Amerika Birleik Devletleri, sadece ticari, siyasi ve askeri alanda deil ayn zamanda kltrel alanda da Avrupa toplumlarnn yerini almtr. Sonu olarak ngilizce egemen bir ulusun dili olarak her alanda yaygn bir ekilde kabul grmtr. Amerikann bir refah devleti modeli olarak ortaya k ngilizcenin yaygnlamasn kolaylatrc bir unsur olarak grlebilir. Bu gelimeler Trk Eitiminin dinamiklerini ve ynn tayin etmede belirleyici rol stlenmilerdir. Trk Eitimi daha demokratik ve ada bir yapya kavuturulmaya allmtr. Yabanc

12 13

Osman Nuri Ergin, Trkiye Maarif Tarihi, Eser Neriyat, stanbul 1977, s. 134 Demircan,a.g.e., s 104

dil retiminde ngilizceye nem verilii ve bu alanda iyiletirmeler yaplmas bu amaca hizmet olarak yorumlanabilir.

10

BRNC BLM 1945-50 ARASI DNEM A. II. Dnya Sava Sonras Trk Eitim Sisteminin Genel Durumu Trkiyenin 1945ten sonra da almas ve Bat dnyasyla ibirlii gelitirmesi sebebiyle i siyasi bnyeye de bu gelimeler yansmtr. zellikle Sovyet Lideri Stalin askeri ve siyasi basky artrnca Trkiye Truman Doktrini erevesinde ABDnin askeri yardmn almaya balad. Ayrca sava sonrasnda San Francisco Konferansna katlarak Birlemi Milletlere ye oldu. Truman Doktrini Sovyet tehlikesi karsnda Trkiyenin fiili garantisi olmutur.14 ABDnin bu siyasi ve askeri yaklamnn etkisiyle i siyasi yapsnda da nemli gelimeler ve da alma eilimleri balamtr. Trkiyenin savatan sonra Bat dnyasna girmesi, lke iinde yeni liberal bir politikann uygulanmasna ve sosyal tercihlerde deiimlere yol at. Sava Trk toplumu iinde ylesine eitli snf ve gruplar gelitirmi ve ortaya karmt ki, bunlarn tmn bir parti iinde ve Atatrkn otoriter iktidar altnda tutmak olanakszd. Ayrca devletin denetimini artrmak iin oluturduu memur kesiminin says artm ve politik bir kadronun tabann da oluturmutur. Ayrca okuryazar oran %30larn stne kt ve Trkiyede sanayici, tacir ve finans evreleri bir elit oluturmaya balad. retim kesimi artt, ii ve alan kesim yava yava bir g oda haline geldi. zel mlkiyet kavramnda ve uygulamalarnda grler daha liberalleti, niversite ve basn gruplarnn istek ve grleri daha fazla gndeme geldi.15 Btn bu gelimeler sonunda Trkiyede yeni partiler kuruldu ve ok partili demokratik yaama geildi. Cumhuriyet Halk Partisinden kopan ve daha ok demokrasi ve liberalizm isteyen drt kii (Celal Bayar, Fuat Kprl, Adnan Menderes ve Refik Koraltan) 7 Ocak 1946da Demokrat Partiyi kurdular. Demokrat Parti eitim ve retimde de yeni bir anlay getirmi, demokratik eitim ve dini eitimin etkinlik kazanmasnda etkili bir parti program

14

Fahir Armaolu, 20. Yzyl Siyasi Tarihi (19181980), Trk Tarih Kurumu, Ankara 1988, s. 517 518. 15 Stanford Shaw, Osmanl mparatorluu ve Modern Trkiye, II. Cilt, eviren: Mehmet Harmanc, stanbul 1983, s. 473 474.

11

ortaya koymutur. Demokrat Partinin parti programnda bu istek ve amalar aka grlr;16
Madde 34- Maarif sistemimizde milli eitim ve retim vahdeti prensibine

taraftarz.
Madde 35- Umumi ve Mesleki Eitim ve retim yurt ihtiyacn

karlayacak umumi bir plana gre tanzim edilmeli ve gelecek nesillerin yalnz ilim ve teknik bilgi ile deil, milli ve insani btn manevi kymetlerle de tehizine allmaldr. Demokrat Partinin yannda 1945ten sonra kurulan siyasi partilerin birounda eitim konusunda daha liberal istekler gndeme gelmitir. 20 Temmuz 1948de kurulan milli ve muhafazakr fikir tezlerini ileri sren Millet Partisi parti programnda eitim sistemini eletirerek din retiminin daha fazla olmasn talep etmitir;
Madde 12- ...Parti, ilk ve orta tedrisatta din dersleri ilave edilmesini ve

niversitelerde lahiyat Fakltelerinin ihdasn muvafk grr. Fakat din derslerine itirak, rencilerin reit oluncaya kadar ailesinin irade ve ihtiyacna tabidir. Demokratik hayatn balamasyla liberalizm, politika, ok partili alanlarda olduu gibi eitim alannda da talepler artt. Bu talepler CHPnin de programlarna ve uygulamalarna da yansmtr. 10.06.1948 tarihinde kurulan II. Hasan Saka Hkmeti mecliste hkmet programn okurken bunu Milli Eitim Bakan Tahsin Banguolu ifade etmitir; Yurdumuz medeniyet ve refah yolunda ilerlemesini halk iradesine dayanan bir idarenin devamnda gryoruz. Bunun iin kanunlarda, sosyal ve politik hayatta olduu gibi her derecedeki okullarmzda demokratik terbiyenin yerlemesine ehemmiyet vereceiz.17 Bu gelimeler iinde III. Milli Eitim ras 2 12 Aralk1946 tarihleri arasnda Ankara Dil ve Tarih-Corafya Fakltesinde Milli Eitim Bakan Reat emsettin Sirer bakanlnda yaplmtr. III. Maarif ras teknik eitim ve

16

Tark Zafer Tunaya, Trkiyede Siyasi Partiler (1859 1952), . . Eitim Bilimleri Fakltesi, stanbul 1952, s. 666 667. 17 Seluk Kantarcolu, Trkiye Cumhuriyeti Hkmet Programnda Kltr, Ankara 1998, s. 44.

12

retimin gelimesinin hzland ve ok partili bir demokratik siyasi yaamn balad dnemde yaplmtr. zellikle 2. Dnya Sava bata askeri sanayi olmak zere birok sanayi kollar oluturmu, bu da nemli bir igc ihtiyacn dourmutur. Trk toplumu iin de ticari faaliyetlerin oalmas, sermaye birikiminin artmas, sanayilemenin gelimesiyle, teknik faaliyetleri yrtecek teknik elemanlarn yetitirilmesi gereksinimi dourmutur. gc ihtiyacnn artmas Tanzimatla birlikte balayan mesleki ve teknik retimin geliimine de sebep olmutur. Saylar giderek artan mesleki ve teknik okullarn daha iyi yaplandrlmas, sanayilemenin gelimesiyle, teknik faaliyetleri yrtecek teknik elemanlarn yetitirilmesi gereksinimi dourmutur. gc ihtiyacnn artmas Tanzimatla birlikte balayan mesleki ve teknik retimin geliimine de sebep olmutur. Saylar giderek artan mesleki ve teknik okullarn daha iyi yaplandrlmas, faaliyetlerinin belli bir program dorultusunda yaplmas ve artan talebin karlanmas amacyla mesleki ve teknik okullarn program, mfredat ve faaliyetlerinin grld nc Milli Eitim uras nemli kararlar alm ve kararlar ilgili mevzuata gre Bakanla iletilmitir. Eitim Enstitlerine giri koullar da yine urada alnan karar gereince deitirilmi ve Yabanc Dil retmenlerinin ilgili Yksek retmen Okullarnda artrlarak zellikle orta derecedeki okullarn ihtiyalar gz nne alnmtr.18 kinci Dnya Sava sonras Trk eitimindeki gelimelerden birisi de 1946 ylnda 4936 sayl niversiteler kanunu karlarak yeni bir dzenlemeye gidilmitir. Bu dzenlemenin temel ilkeleri unlardr:19 1. niversitelere zerklik ve tzel kiilik tekrar verilmitir. 2. niversitelerin grevleri kanunda ayrntl olarak gsterilmitir: a. rencileri bilim anlay kuvvetli, salam dnceli aydnlar, Trk devriminin ilkelerine bal, milli karakter sahibi vatandalar olarak yetitirmek, eitli mesleklere iyi elemanlar salamak, b. lke sorunlarna ncelik veren bilimsel aratrmalar yapmak,
18 Said Din, Cumhuriyet Dnemi Eitim Tarihimizde III.Milli Eitim ras ve Uygulamalar
19

(210 Aralk 1946), Ankara 2008, s. 25. Yahya Akyz, Trk Eitim Tarihi (Balangtan Gnmze), Pegem Yaynclk, Ankara 2008, s. 225.

13

c. Resmi makamlarla ibirlii halinde lkenin gelimesine katkda bulunmak d. Aratrma ve inceleme sonularn yaynlamak, doktora yaptrmak, e. Toplumun genel dzeyini ykseltici bilimsel verileri yaymak, 3. Bu kanunla birlikte 1946dan sonra KT, Ege niversitesi, ODT ve Atatrk niversitesi kurulmutur. Genel olarak ele alndnda 1945ten sonra Trk Milli Eitiminin odak noktasn teknik eitim oluturmaktadr. Zira bu da uzun yllar sren II. Dnya Savann getirdii bir zorunluluk olan teknik eleman ihtiyacndan kaynaklanmaktadr. Teknik eitim verilirken yabanc dil retiminin de beraberinde rencilere kazandrlmas ve yabanc dil bilen kalifiyeli eleman saysn arttrmak o dnemde gdlen amalardan birisidir.

a. Trkiye ve Bat Dnyas Arasndaki likiler ve ngilizce retiminin nem Kazanmas Mttefiklerin, Nazi Almanyasn yenerek II. Dnya Savandan galip ayrlmas yeni bir dnya dzeninin habercisiydi. Bu tarihten sonra ortaya kan Amerika Birleik Devletleri ve Sovyetler Birlii, politik ve ekonomik anlamda sz sahibi olan iki sper gt. Sovyetler Birliinin orantsz bymesi ve yaylmac politikalarla Boazlardan s istemesi, Kars ve Ardahan talep etmesi Trkiyeyi Bat ve zellikle Amerika ile iyi ilikiler kurmaya sevk etti. Sovyetler Birliinin bu saldrgan tutumu, Batda karln buldu ve Amerika 1947 ylnda dnemin bakannn adn tayan Truman Doktrinini yaynlad ve hemen arkasndan Trkiyeye Marshall plan kapsamnda ekonomik yardmda bulundu.20 Karlkl ilikiler neticesinde oluan iyimser hava, Trkiyenin izgisinin Bat ynnde kaymasn salad. II. Dnya Savann bitimine doru btn dnyada demokrasi ynnde gelimeler grlyordu. Trkiyenin uzun sre siyesi hayatn ekillendiren tek partili ynetimden uzaklap ok partili hayata gemesi demokratik blokta yer alma hevesini yanstmaktayd. Trkiyenin demokratik yaam glendirme giriimlerinin

20

SinaAkin,adaTrkiye19081980,CemYaynevi,stanbul2005,s.211.

14

yan sra Koreye asker gndermeyi kabul eden lkeler arasnda yer almas, 18 ubat 1952de NATO (North Atlantic Treaty Organization)ya kabul edilmesini salad. Bat toplumunu d dnyaya aan hkim bir dili vard. Bu dil Anglo-Sakson birliinin somut da vurumu olan ngilizcedir. ngilizce, XX. yzylda neredeyse Bat medeniyetinin resmi dili haline gelmitir. Modern ngilizce, anadili farkl olan insanlarn konutuu ilk "kresel ortak dil" ya da Lingua Franca olarak pek ok insan tarafndan konuulmaktadr. ngilizce iletiim, havaclk, elence, radyo ve diplomasi alanlarnda egemen uluslararas yardmc dil konumuna ykseldi. ngilizce bilim ve teknoloji dili olarak hzla yaylyordu. Uluslararas ticarette ngilizce en ok kullanlan dil haline geldi. ngilterenin dnyann eitli yerlerindeki smrgeleri araclyla 18. ve 19. yzyllarda ngilizceyi dnyaya yaymas ve ABDnin 2. Dnya Sava sonras sper g haline gelmesi dnyada ngilizceye olan ilgiyi arttrd. Trkiyenin 2. Dnya Sava sonrasnda ABD ile olan ilikilerini arttrmas, stratejik ibirliine girmesi Trkiyedeki ngilizceye olan yneliin hzlanmasna yardmc oldu. Bu artlar altnda 2. Dnya Savandan sonra Trkiyede en ok tercih edilen yabanc dilin ngilizce olduu grlmektedir Siyasi ve ekonomik olarak yzn Batya dnm olan ve salam, gvenilir mttefik arayan Trkiye Cumhuriyeti kltrel alanda da Bat medeniyetinin etkisini hissetmekteydi. Bu medeniyetin dilini bilmek lazm geldii yetkililer tarafndan ksa zamanda fark edildi. Bu, sadece Trkiyede gzlenen bir durum deildi phesiz; tm dnyada gzlenen bir durumdu. Toplum hayatnda da dier alanlarda giriilen deiimlere paralel olarak dnmler yaanmaktayd. Halk, gnlk hayatta ngilizce kelimelerin ve tabirlerin kullanmna maruz kalmaktayd. ngilizce kelimeler radyoda, televizyonda, arkada sohbetlerinde ve siyasi demelerde ok sk duyulmaktayd. Genler iin konuma aralarnda ngilizce szckler ve tabirler kullanmak moda haline gelmiti. Aileler ocuklarnn geleceklerinin inasnda yabanc dil olarak ngilizcenin vazgeilmez bir unsur olduu kanaatinden hareketle, ngilizce eitimi veren kurslara rabet etmekteydi. Trk toplumu tarihi bir srece girmekteydi. Bundan sonraki yllarda Bat ile yaknlamas ngilizceye verdii deer ve onu benimseme nispetinde geliecekti.

15

b. ngilizce Eitiminin Devlet Tarafndan Desteklenmesi Trkiye Cumhuriyeti, tm dnya milletleri tarafndan evrensel ortak bir dil olarak kabul edilen ngilizce ve retimi konusunda 1940 ylndan itibaren nemli admlar atmaya balad. ngilizce henz devlet okullarnda mfredatta birinci yabanc dil olarak yer almamt fakat bu uygulamaya geiin temelleri atlmak zereydi. 1924 ylnda Trkiyeye gelen nl ABDli eitim bilimci John Deweyin nerisi zerine, 1925 ylnda 16 renci ile Konya da retime balayan ve binas yaplnca Ankaraya tanan Gazi Eitim Enstits ve Orta retmen Okulunda (Gazi niversitesi Eitim fakltesi) yabanc dil blmleri alm ve 1944-45 Eitim retim yl banda da ngilizce blm faaliyete geirilmitir. Bu uygulamaya I. Milli Eitim urasnda yaplan neriler zerine balanmt. Yabanc dil retmeni ve zelikle ngilizce eitiminin yrtlebilmesi iin retmen okullarndan mezuniyet alanlarn stanbulda bulunan yabanc okullara renci alnmas, stanbul niversitesindeki kurstan( Yabanc Diller Okulu) faydalanlmas, Ankara DTCF ngiliz Dili ve Edebiyat blmlerinde burslu renci okutulmas gibi neriler sunulmutu.21 Doal olarak tm bu uygulamalar hayata geirme istei, uygulama arzusu sebepsiz deildi. Zira ngilizce retimine olan talep snrsz ve tatmin edilmesi g bir noktaya gelmiti. Devlet okullarnda renciler, Franszca, ngilizce ve Almancadan istedii herhangi birini seme zgrlne sahipti ve rencilerin byk bir ounluu ngilizceyi semekteydi. Gatenbye gre ; retmen yetersizliinden dolay 1943-44 Eitim retim yl itibariyle 125.976 renciden ancak 25.600 renciye ngilizce eitim olana salanabilmekteydi. Dier diller iin retmen bulmak zor deildi. Franszca eitimi Fransa hkmeti tarafndan desteklenmekteydi. rnein byk bir Trk lisesinde 12 Fransz retmen grev yapmaktayd.22 Bunun yan sra 1940 ylnda farkl bir yntem daha benimsendi. Liselerde 1940 ylna kadar devam edecek olan klasik ube uygulamas hayata geirildi. Bu

21

Reat zalp, Milli Eitim ile lgili Mevzuat, Mill Eitim Bakanl Yaynlar, stanbul 1986. s. 145. 22 Gatenby, a.g.e., s. 12.

16

uygulamann amac en bata niversitelerin filoloji blmlerine Latince bilen renci hazrlamakt. Yine Gatenbyn dncesine gre Franszcann tm bu olanaklarna ve dier uygulamalara ramen, ngilizceye olan talep bymekteydi. Trk yetkililer eitimci ann kapatlmas ve ngilizce eitim olanaklarnn salanmas iin gereken abay gsteriyordu. Yine o dnemin nemli tanklarndan biri olan Gatenbye gre Byk ehirlerde ve tarada retmen ve kaynak ihtiyac had safhadayd. Eer bu ihtiyalar giderilirse phesiz ngilizce Trkiyenin ikinci dili olacakt. Artan talep ve eksiklikler iki noktada younlamaktayd: lk olarak retmen ihtiyacnn en ksa zamanda karlanmas gerekliydi, ikinci olarak eitimin nemli dier bir esi olan ders kitab ve kaynak eksikliinin giderilmesi lazm gelmekteydi. Devlet tm bu ihtiyalarn karlanmas adna gereken abay sarf etmekteydi.

c. Ky Enstitleri ve Yabanc Dil Eitimi ve ngilizce Dersinin Uygulan lkokul retmeni yetitirmek zere 17 Nisan 1940 tarihli ve 3803 sayl yasa ile alm okullardr. Neredeyse tm Anadolu'nun okulsuz ve retmensiz olduu gerei gz nne alnarak, dnemin babakan smet nn'nn himayesinde, Mill Eitim Bakan Hasan Ali Ycel tarafndan smail Hakk Tongu'un abalaryla kylerden ilkokul mezunu zeki ocuklarn bu okullarda yetitirildikten sonra yeniden kylere giderek retmen olarak almalar dncesiyle kuruldular. Enstitler henz yeni olduu iin bu kurumlarn eitim-retiminin nasl olaca 1943 ylnda yaplan bu kurumlarn retim programlar ile hazrland. Enstitlerin toplam retim sresi 5 yld ve bu programa gre bir rencinin bu srede alaca kltr dersi says 5060 saat olarak belirlenmiti. Yabanc dil dersi, 414 saatle bu sralamada Trke, matematik ve mziin hemen ardndan drdnc srada yer almaktayd. 1943 retim programn takiben 1947 ve son olarak 1953 ylnda programlar hazrland. Ky Enstitlerinde yabanc dil dersinin kapsam kye kltr gtrme erevesinde deerlendirildi.1943 ylnda hazrlanan programda Yaban Dil Dersi birinci snftan beinci snfa kadar haftada 2er saat iken son snfta 1

17

saattir.23 Ky Enstitleri(1940-47) retim programnda Yabanc Dil Dersinin program aklanmtr. 1. Derslere gnlk hayatta en ok gerekli olan ve rastlanan cmle ve kelimelerden balanacaktr. 2. Bir dersin konusuna giren kelime, cmle ve kurallar, snfn btn rencileri tarafndan iyice renilmedike yeni konulara geilmeyecektir. 3. Kelime ve cmleler anlamlaryla ve ilevleriyle bir arada retilecektir. 4. Derslerde dil retim filerinden, resimlerden, eya kutularndan ve levhalardan faydalanlacaktr. 5. Dil altrmalar snfa, veya snfn rencileri i kmelerine(gruplara) ayrlarak kme topluluklarnca yaplacaktr. 6. Derslerde rencinin dzeyine gre anadilden yabanc dile ve yabanc dilden anadile eviri yaptrmaya yer verilecektir. 7. Konular rencinin gnlk yaamndan ve yakn evresinden seilerek retim yaplacaktr. 8. Ders kitaplar dnda teki etkinliklere de yer verilecektir. Bu retim programndaki maddelerde vurgulanmak istendii gibi Yabanc dil eitimi de dier derslerde olduu gibi sadece snf iine ve kitaba hapsolmu bir tarzda deil gnlk hayatn iinde bire bir geen faaliyetlerle uygulayarak retilmesi amalanmtr.1953 ylnda hazrlanan programda yabanc dil derslerine son verildii maddesi konuldu. Bu madde yalnzca Ky Enstitlerini deil ayn zamanda lk retmen Okullarn da balayan bir programd. Ky Enstitlerinde ngilizce dersi, dier dersler gibi sistemli bir ekilde retilmekteydi. Adyamann belirttii zere,24 Ky Enstitlerine retmen yetitirmek iin kurulan Hasanolan Yksek Ky Enstitsnde kaliteli ve yeterli ngilizce retmeni yetitirmek iin olanaklar salanmaktayd. rnein kurulan ngilizce kitaplnda iki blm bulunmaktayd: Birinci blmde resimli kelime ve cmle yazl kartlar, ngilizce gazete ve dergiler, linguafon plaklar, kk yk kitaplar, sadeletirilmi ve

23 24

A.Ferhan Ouzkan, Ky Enstitleri retim Program, Ankara 1943, s. 40. Adyaman, Sleyman, Yksek ky enstitsnde yabanc dil, Ky Enstitleri Dergisi, Ankara

1945.

18

seviyeye uygun romanlar, Milli Eitim Bakanl tarafndan yaynlanan Tercme dergisi, duvarlarda ise her 15 gnde bir deien, dnya zdeyilerinin ngilizce evirileri asldr. renciler bu blmden, bo zamanlarnda kartlardaki resimler yardmyla szck ve cmle kalplar reniyor, duvardaki ataszlerini ezberliyor, Tercme dergisindeki metinleri Trke evirileri ile karlatrarak yararlanmaya alyorlard. kinci blmde ise yazn, tarm ve teki bilim ve teknik alanlar zerine kitaplar vard. Buras ngilizceyi biraz daha fazla bilenler iin ayrlmt. Bylelikle kitaplk kurularak bir yabanc dil renme ortam yaratlma abasna giriilmiti. Tm bu olanaklar Ky Enstitlerinde okuyan rencilere yksek seviyede ngilizce eitimi verecek yeni kuak retmenler yetitirme gayesiyle hazrlanmt. Amerikal nl eitim bilimci John Deweyin Hayalimdeki okullar Trkiyede kuruldu. szn syledii bu kurumlarn maalesef hepsinde eit seviyede ngilizce eitimi verilmesi sz konusu deildi. Mesela, zmir Kzlullu Ky Enstitsnde rencilere ngilizce dersi verilebiliyordu; fakat ayn eyin Eskiehir ifteler Ky Enstitsnde uygulanabildiinden bahsetmek mmkn deildir. Dnemin ihtiyalar gz nnde tutularak alan ve kye retmen yetitirme gayesi ile yeertilen bu kurumlarda dier tm teknik ve kltr derslerinde olduu gibi yabanc dil dersinde de uygulayarak renme ve yaam artlarndan kaynaklanan ihtiyalarn n planda tutularak eitim retim ortamnn oluturulmas zerinde nemle durulmutur; fakat 1953 ylnda hazrlanan son retim programnda yabanc dil derslerinin kaldrlmas maddesi Enstitlerdeki bu uygulamann sonunu getirmitir.

B. ngilizce Eitiminin Yetitirme

Altyapsnn Hazrlanmas ve ngilizce retmeni

Bat Avrupa dillerinin, zellikle ngilizcenin, bir iletiim arac olarak retilmesi fikri henz benimsenmi ve eitim retim kurumlarmzda okutulmas iin kmsenemeyecek lde olanaklar ayrlmsa da; ngilizce retmeni yetitirilmesi iine yeterince nem verilmemitir. Gerekten de bu sahada yetimi kadrolar nitelik ve nicelik asndan hep ihtiyalarn gerisinde kalmtr. Bu yzden renci saylarndaki dengesiz artlar, devleti ngilizce retmeni ann geici

19

nlemlerle telafisine yneltmitir. Bu durumda eitimci kadrosunun niteliini olumsuz ynde etkilemitir. Aadaki tablolarda dnemler halinde renci artlar ve dier dillerle kyaslamal olarak ngilizce dersini alan rencilerin saylar gsterilmiti izelge 2: Okul ve renci Saylar25

Yllar

Okul Saylar Orta Yksek

renci Saylar Orta Yksek

Toplam renci

1923-24 1928-29 1930-31 1935-36 1940-41 1945-46 1950-51 1955-56 1960-61 1965-66 1970-71 1975-76 1980-81

95 174 199 321 505 573 820 1111 1469 1969 3273 4903 7346

9 17 17 18 20 31 34 40 55 96 152 288 321

13.693 35.897 41.893 75.237 140.000 146.000 143.000 239.000 475.000 701.000 1.263.000 1.813.000 2.217.310

2.914 3.682 4.186 7.277 12.844 19.273 24.815 36.998 65.297 97.308 172.323 321.568 237.369

16.607 39.579 46.079 82.514 152.844 165.273 167.815 275.998 540.297 798.308 1.422.325 2.134.568 2.454.679

Yukarda verilen istatistik bilgilerin nda diyebiliriz ki: Zamanla genel olarak renci artlarnda ve bu nispette ngilizce dersini alan renci saysnda bir art yaanmtr ve bu beraberinde retmen ihtiyacn da getirmitir. 1930lu yllar

25

Milli Eitimde 50 Yl 1923-73,T.C Babakanlk Devlet statistik Enstits Trkiye statistik Yll, Ankara 1974

20

ncesi ngilizce bilenler tarafndan karlanmaya allan bu ihtiya daha sonra yeterli olmam ve bunun sonucu olarak dzenli bir ngilizce retmeni yetitirme politikasnn gerekli olduu anlalmtr.1938 ylndan itibaren balayarak yabanc dil retmeni yetitirilmesine gerek duyulmu ve iki (Ankara-Gazi, stanbul-apa) eitim enstitsnde yabanc dil blmleri almtr. Tm bunlarn yan sra ngilizce dil bilgisi ve becerisine sahip, filoloji alanlarnda renimlerini tamamlam veya tamamlamakta olan, ngilizce retmenlii yapmaya istekli adaylar, genellikle ksa sreli retmenlik formasyonu programn takip ederek meslee alnmlardr. Bunlarn arasnda yabanc dilde eitim retim yapan lise mezunlar, yurt dnda ngilizce renmi kiiler, ngilizce bilen deiik meslek mensuplar saylabilir. Bir retmenlik belgesinin elde edilmesiyle sonulanan bu yaklam ekleyici model olarak tanmlayabiliriz. 1940l yllardan sonra eitim enstitlerinde alan yabanc dil retmenlii blmlerinin programlarnda( ngilizce Blm 1944), yksekrenimlerinin balangcnda yabanc dil retmeni olmaya karar vermi adaylarn belirli bir seimden sonra btn renim sresi boyunca meslee hazrlanacak ekilde yetitirilmesi ngrlmtr. Bu modeli ise btncl model olarak tanmlamak mmkndr.

a. ngilizce retmeni Yetitirmede Eitim Enstitleri ve Gazi Eitim Enstits Ortaretim seviyesine retmen yetitirmenin Cumhuriyet tarihindeki geliimi incelendiinde ortaokul ve lise retmenlerinin benzer kaynaklardan yetitii grlmektedir. lke olarak her ne kadar lise retmenleri, Yksek retmen Okullar ve niversitelerin Fen-Edebiyat Fakltelerinden; ortaokul retmenleri de eitim enstitlerinde yetitirilmi ise de yetien retmenlerin hangi seviyede grev yapacan ou zaman ortaokul ve liselerin retmen ihtiyac belirlemitir. Cumhuriyetin ilk yllarnda ortaokullara dorudan retmen yetitiren bir kurum yoktu. Cumhuriyet ncesi dnemden devralnan Yksek retmen Okullar ve niversitelerin ilgili blmlerinden mezun olanlar lise ile birlikte ortaokullarda

21

retmenlik yapyorlard. Bu nedenle 1920li yllarda ortaokula bran retmeni yetitirme ihtiyac sk sk gndeme geliyordu.26 Bu ihtiyaca karlk vermek iin kurulan ilk eitim kurumu Gazi Eitim Enstitsdr. renci kapasitesindeki art eitim enstitlerinin saysnn arttrlmasnn nn amtr. Balkesir, stanbul ve zmir retmen Okullarnn altyapsndan yararlanlarak bu kurumlarla birlikte faaliyet gsteren eitim enstitleri kurulmutur. Bu enstitlerin kurulmasnda, ortaokullarn hzla ehir ve kasabalara yaylmas ynnde halktan gelen istekler nemli rol oynamtr. Ortaretime ynelik ngilizce retmeni yetitirilmesi de bu eitim enstitlerin blmlerinden mezun olan adaylardan faydalanlmtr. 1944 ylnda Gazi Eitim Enstits ngilizce Blm almtr. Bu kurumun retim sresi 2 yldr. Kimi evrelere gre bu sre zellikle de dil retimini yapacak kiinin yetitirilmesi asndan yeterli deildir. IV. Milli Eitim urasnda (1949) kabul edildii halde, VII. urada gerekli grlmedii iin, Eitim Enstitlerindeki retim ancak 1962-63 retim ylnda 3 yla karlmtr.27 Daha sonra 1978-79 retim ylnda da 4 yla ykseltilmitir.

b. ngilizce retmeni htiyacnn Art Gstermesi Yukarda bahsedilen tm iyiletirici katklar ve a giderme abalarna ramen ngilizce renmeye ynelik arzu ve beraberinde gelen youn talep karsnda devletin at okullardan ve kurumlardan mezun olan eitimci says, maalesef bu ihtiyaca cevap vermekten ok uzakt. ngilizce dersini alan renci saysndaki artlarda sistemde tkanmaya yol ayordu. Aadaki tabloda dnemler halinde ngilizce dersini alan rencilerin saylarndaki artlar gsterilmektedir.

26 Adnan Kkolu, Trk retmen yetitirme sisteminde eitim enstitleri, Kastamonu Eitim Dergisi cilt:14, Kastamonu 2006 s. 380.
27

Tebliler Dergisi, 1961 tarihli, s. 137.

22

izelge 3: Yllara Gre ngilizce Dersini Alan renci Saylar28 Yllar Bamsz, Bal Resmi ve zel Ortaokullar Erkek 1948-49 1949-50 1953-54 1954-55 1955-56 1956-57 14965 16981 29420 34725 40506 49911 Kz 8304 8412 14084 17483 21142 24966 Erkek 4697 5575 9891 11263 10917 12392 Resmi Liseler Gene Toplam Kz 2096 2154 3244 3872 4214 5131

Tablodaki verilerden de anlalaca zere, her sene itibariyle ngilizce dersini alan renci saysnda belirgin bir art grlmektedir. Doal olarak bu ani ykseli ngilizce retmeni kadrosunun da nicelik olarak artrlmasn gerekli klmtr. Trkiye cumhuriyeti tarihinde devrim olarak grlen ve 1935 ylnda alan Ky Eitmen Kurslar ve Osmanl dneminde giriilen pek ok uygulamann bir sonucu olarak gndeme gelen Ky Enstits rneinde atan grler ortaya kmt. Mesela, zmir-Kzlullu Ky Enstitsnde ngilizce retilirken, Eskiehir ifteler Ky Enstitsnde bu eitim verilememiti. Bu durumun retmen eksikliinden ve artlarn bu eitimin verilmesi iin uygun olamamasndan kaynakland bir gerekti. Bu rnekte olduu gibi karlalan eksiklerin ve yaanan aksaklklarn giderilmesine ynelik tedbirlerin sadece nicelik boyutuyla ele alnmamas ve ayn zamanda nitelik olarak desteklenmesi de hkmetin ngilizce retimini yayma politikasnda dikkate alnmas gereken en nemli hususlardan biri olmutur. Aksi taktirde yaplacak tm harcamalarn ve giriilen tm abalarn sonusuz kalaca yadsnamaz bir gerektir. Neticede an bir gerei ve ihtiyac olarak grlen ngilizce konusunda devlet her trl eksiklik ve olumsuz koullara ramen geri adm atmamtr ve sonu olarak da 1934ten 1947 ylna kadar geen srede, genel liselerde haftalk ders

Milli eitim Ortaretim statistikleri 1948-50, Babakanlk statistik Genel Mdrl, Ankara 1952, s.132,139. Milli Eitim statistikleri Ortaretim 1953-60, Trkiye Cumhuriyeti Babakanlk Devlet statistik Enstits Bakanl, Ankara 1963, s. 4.
28

23

saatleri iinde yabanc dil, ykselme dnemini yaamtr. Aadaki tabloda bu gerek ak ve seik bir ekilde fark edilebilir. izelge 4: 1924-1990 yllar Arasnda Genel Liselerde Haftalk Ders Saatleri inde Yabanc Dilin Yeri29
Yllar 3 ylda toplam haftalk Yabanc dil dersi 3 ylda toplam haftalk ders saati yabanc dil % pay

1924-31 1931-34 1934-37 1937-38 1938-47 1947-49 1949-52 1952-56 1956-57 1957-74 1974-82 1982-83 1983-86 1986-90

15 15 14 15 14 13 16 20 15 14 12 12 13 12

90 102 87 88 86 87 87 112 96 99 90 107 112 108

16.6 14.7 17.0 16.1 14.9 18.3 17.88 15.6 14.0 13.3 11.2 11.6 11.1

istikrar d ykselme d en yksek dk

16.0

en dk

1931-34 ylar arasnda yabanc dil, haftalk ders saatleri baznda bir de uramasna karn; 1934 ylndan itibaren bir ykselme grlmektedir. 1949 ylndaki d saymazsak, Trkiye Cumhuriyetinin zellikle kinci Dnya Sava sonras demokrasi blounda yer alma arzusunun da bir neticesi olarak yabanc dil dersine atfettii nemde istikrarl bir art gzlenmektedir. Elbette bu ynelimin iinde ngilizcenin nemli bir pay vardr. 1949 ylnda yaynlanan ortaokul programna gre liselerde 57, retmen okullarnda 5 ve ortaokullarda 56 olmak zere 118 ngilizce retmeni fiilen grev yapmaktadr. Fakat ayn ekilde 206 ngilizce retmenine daha ihtiya duyulmaktadr. Keza, ihtiyacn kapanmas iin bu gerekli olan tatmin edici orandr.

29

Yabanc Dil Eitim ve retimi Komisyon Raporu, MEB, Ankara 1991

24

Bu arada ayn dnem iin gerekli olan Franszca retmeni says da 246dr. Bu rakamlardan da anlalaca zere ngilizce, en az bir zamanlar Osmanl toplumunda ilk ve tek yabanc dil olarak kabul gren Franszca kadar nemli bir konumdadr. Bu durumu dnemin deien siyasi ve ekonomik artlar iinde deerlendirmek ve bu eksende cevap aramak mantkl olacaktr. Almanca, ngilizce ile kyaslanamayacak kadar az bir talebe sahiptir ve toplamda ihtiya duyulan Almanca retmeni says sadece 19dur. 1947-1949 yllar arasnda uygulanan lise programna gre haftalk ders datm izelgesine bakld zaman yabanc dil dersi saysnn birinci ve ikinci snfta 6; nc snfta 5 olmak zere haftalk toplam yabanc dil dersi saysnn 17 olduu grlmektedir. O dnemde liseler fen ve edebiyat olmak zere iki blm zerinden eitim-retim yapmaktadrlar. Edebiyat blmnde de ayn ekilde fakat 16 saat yabanc dil dersinin gsterildii anlalmaktadr. 1938-1949 yllar arasnda uygulanan ortaokul programna gre haftalk ders datm izelgesinde yabanc dil dersi birinci snflarda 5, ikinci snflarda 4 ve nc snflarda 3 ders saatidir. Dier taraftan Talim ve Terbiye Kurulunun 27.1.1943 tarih ve 14 nolu karar ile aklanan 1943-1956 yllar arasnda uygulanan Ticaret Lisesi programnda da yabanc dil dersi birinci snflarda 6, ikinci ve nc snflarda 4tr. Ayn ekilde Talim ve Terbiye Kurulunun 15.9.1947 tarih ve 360 nolu karar ile aklanan, 19471959 yllar arasnda uygulanan Kz Enstits programna gre haftalk ders datm izelgesinde yabanc dil dersi, birinci snflarda 3; ikinci ve nc snflarda 2 ders saatidir. Tm bunlar dikkate alndnda yabanc dil derslerinde rencilerin seimlerini belirgin bir ekilde ngilizceden yana kulland gereini de hesaba katarsak, sonuta byle bir ihtiyacn ok normal olarak gelitii ve bu ihtiyacn giderilmesi balamnda nemli admlarn vakit kaybetmeden bir an nce alnmas lazm geldii; aksi takdirde ngilizce retiminin lke apnda sekteye uramasnn kanlmaz olduu ve gelecek yllar iin sorun tekil edecei phesiz bir gerektir. Liselerde ngilizce retmeni ihtiyac farkl alardan incelenmelidir. Dersliklerde renci adedi normal hadde indirildii, liseler 4 yla karld ve yeniden liseler ald taktirde ve tm bunlar deerlendirildiinde toplam ngilizce retmeni a 30dur. Ortaokullardaki ngilizce retmeni ihtiyac da u 3 adan mtala edilmelidir: Yardmc retmenlik usulnn kaldrlmas ve ok zayf

25

retmenlerin meslekten uzaklatrlmas, yine dershanelerdeki renci adedinin normal hadde indirilmesi ve yeni alacak ortaokullarn dikkate alnmasyla da ihtiya duyulan ngilizce retmeni ihtiyac 25tir. 1828 ortaokul dersliinden 548inde renci says 40dan aa, 603 nde 40-50, 157 sinde 60-70, ve 39 unda da 70-80 arasnda bulunmaktadr. Yani 1828 derslikten 1280 inde renci says 40tan fazladr. htiyaca elverili binalar yaplp dershanelerdeki renci miktarlar normal seviyeye ekildii zaman yeniden 20 ngilizce retmenine ihtiya duyulacaktr.30 Yabanc dil dersinin ve zellikle ngilizce dersinin mfredatta kaplad alan greceli olarak 1949-1950 yllar arasnda art gstermitir ayn zamanda paralel olarak ngilizce dersini alan renci saysnda da yukardaki izelgelerde verilen istatistiklerden de anlalaca zere dramatik bir art yaanmaktadr. Okullardaki retmen kadrosu ve ihtiya duyulan rakamlar da dikkate alnd vakit, ngilizce retmeni kadrosu asndan fakir durumda olan Trk eitim sistemi, bu a kapatmann abas ierisinde farkl kaynaklara bavurmutur.

c. ngilizce retmeni htiyacnn Farkl Kaynaklardan Karlanmas Daha nce de ifade edildii zere ngilizce retimi noktasnda yaanan talep art, devletin ileriye ynelik nlemler almasn gerekli klmtr. renci saylarndaki artlarnda ngilizce retmeni yetitirilmesi bakmndan deiik etkileri olmutur. 1938 ylndan itibaren yabanc dil retmeni yetitirilmesi kanlmaz hal alm ve bilindii zere Ankara Gazi ve stanbul apa eitim Enstitlerinde yabanc dil blmleri almt. Ankara Gazi Eitim Enstitsnde ngilizce blmnn almas 1944 ylnda gerekleebilmitir. Bu tarih manidardr. nk Trkiye, bilindii zere, II. Dnya Sava sonras kendine demokratik Bat Blounda yer tayin etmitir ve o tarihten sonradr ki Truman Doktrini kapsamnda ngilizce retimine youn destek ve altyap salanmtr. retmen an gidermeden nce bu ihtiyacn karlanmas adna birtakm plansz giriimlerde bulunulmutur. Bu admlar aada olduu gibi genel bir ifadeyle maddeler halinde de verilebilir

30

Milli Eitim Bakanl Ortaretimin Gelimesi Hakknda n Tasar, Ankara 1950, s. 134.

26

a. Yeni blm ama b. Yeni okul ama c. Normal retime ek olarak gece (17.00-23.10) retimine bavurma d. retmen yetitirilen blmlerin renci saysnda arta gidilmesi e. Derslik bana den renci saysnn arttrlmas f. retmenlerin maalarnda tatmin edici artlar yaplmadan zorunlu ve cretli ders saylarn arttrma. g. Ders bo geerse ya da herhangi bir nedenle yaplamasa, ksa sreli 1 yl yerine 23 aylk hzlandrlm retim uygulamasna bavurma. Doal olarak beklenen bir sonutur ki, bu tr plansz uygulamalar beklenen verimlilii ortaya koyamamtr. Zira bu tr uygulamalar an kurtarmak iin giriilen ve sonusuz kalan admlar tesine geememitir. Dnem itibariyle ortaokullarda grev yapan 56 tane ngilizce retmeni varadr ve bunlarn geldikleri kaynaklar devletin ngilizce retmeni salama konusunda farkl alternatifleri denemekten imtina etmediini gsterir. Bunlarn meneleri unlardr: Dil, Tarih-Corafya Fakltesi ngilizce Dil ve Edebiyat ubesi niversite Yabanc Diller Kursu Ehliyetnameli Kolombiya niversitesi Ticaret Bahriye Okulu Amerikan Koleji Bahriye Okulu Robert Koleji Lefkoe ngiliz Ticaret Okulu retmen Okulu Lise ikinci snfa kadar Kaynak: Ortaretimin gelimesi hakknda ntasar,1950 1 1 1 1 1 18 22 2 1 1 7

27

Buna paralel olarak liselerde de hemen hemen ayn sayda retmeni grev yapmaktadr. Aada meneleri verilmitir. Dil,Tarih-Corafya Fakltesi ngiliz Dili ve Edebiyat Blm niversite Yabanc Diller Kursu Ehliyetnameli niversite Edebiyat Fakltesi ngilizce ubesi Amerikan niversiteleri Kolombiya niversitesine bal Newyork Muaveneti timayie Yksek Okulu Berlin niversitesi Filoloji Blm Mezunu Hukuk Fakltesi Amerikan Koleji Beyrut Koleji Robert Koleji retmen Okulu Kaynak: Ortaretimin Gelimesi Hakknda ntasar,1950 1 1

ngilizce

4 14 24 1 3 1

1 1

1 1 2

Toplamda 57 tane ngilizce retmeninin de lise dzeyinde grev yapmakta olduu grlmektedir. Yukardaki tablodan da anlalaca zere ngilizce retmeni ihtiyacnn giderilmesi iin otoritelerin birden fazla ve farkl kaynaa bavurduu grlmektedir. Yukarda belirtilenlerin dnda neticede genel olarak bakldnda Yabanc dil retmeni kaynaklar unlardr;31 1. niversitelerin Edebiyat Fakltesi Filoloji gndz(1933-) ve gece(1974-) blmlerini bitirenler. 2. niversitelere bal Yabanc Diller Yksekokullarn bitirenler. 3. niversitelerin teki blmlerinde okuyup A,B,C kuru yabanc dil renimi grenler. 4. Eitim Enstits Yabanc Dil gndz (1941-1978), akam blmlerini bitirenler.

31

Demircan,a.g.e,s.106.

28

5. Eitim Enstits Yabanc Dil Blmn dardan bitirenler. 6. Eitim Enstits Yaygn Yksekretim Yaz okulu nu bitirenler. 7. Eitim Enstitsnde hzlandrlm (1 yl karlnda 1-2 ay sreli) renim grenler( bu yolla 80-1000 mezun verilmitir). 8. Eitim Enstitlerinin teki blmlerini bitirip ek bran bir yabanc dil olanlar. 9. Milli eitim bakanl Yaygn Yksek retim Kurumu 2 yllk Yabanc Diller Okulu (ngilizce, 1975-82) renimi grenler. 10. Milli Eitim Bakanlnca zaman zaman alan retmenlik iin yeterlik snavn baaranlar(1941-). 11. Milli Eitim Bakanlnca zaman zaman alan retmen muavinlii snavn baaranlar. 12. 4489 sayl yasaya gre bilgi,grg arttrmak zere Bat lkelerinde bulunmu olanlar. 13. Milli Eitim Bakanlnn at kurslara katlp retmenlik belgesi alanlar(1939-) 14. Okul mdrlerince seilip de cretli retmen olarak derse giren mahalli ortarenimli kiilerden, zellikle yabanc zel okullar bitirenler. 15. Amerikan bar gnlls kimliini tayan ABDli Yksekrenimli kiiler. 16. Yabanc dil bilen, lk retmen Okulu kl ilkokul retmenleri. 17. zellikle Anadolu liselerinde alan yabanc uyruklu kimseler veya retmenler ngilizce retimine olan ilginin anlk ve hzl gelimesinden dolay devlet ve eitim organlar hazrlksz yakalanmtr. Bu artlar altnda devlet mecburen olarak an farkl kaynaklardan karlanmas yolunu semitir. Yukarda grld zere ok farkl kalemlerden gelen kiiler, eitim eleman olarak okullarda grev almladr. Bu gelimeler, artan retmen ihtiyac karsnda nitelik sorununun gz ard edildiini ve sadece nicelie ynelik nlemlerin alndn gstermektedir. Derslik saysnn talebi karlamakta yetersiz olmas, renci saylarndaki dengesiz ve anlk artlarn yaanmas, kaynak ve materyal yetersizlii gibi skntlarn beraberinde eitimci kadrosunun da istenilen kalitede yetitirilememesi ngilizce eitiminin geleceini tehlikeye atmtr. retimin aksamasn yalnzca retmen, derslik ve materyal zerinden hareketle eletirmek salkl bir analiz yapmay engeller. Bunlarn dnda farkl

29

kaynaklardan geldikleri halde istihdam edilen ve ou zaman ngilizce alan yeterliliine sahip olduklar halde pedagojik adan etkisiz olan bu retmenlerin karlatklar dier bir glk ise salam ve tutarl bir mfredatn olmamas ve uygulanacak standart bir yntem bulunmamasdr. Ne Ortaretim ne de Yksekretim kurumlarndaki yabanc dil retim izlencesi ki ngilizce henz ok yeni ve temelsizdir, ders kitaplarnn ierikleri dna kmam, aratrmalara dayal olarak gereklenebilen bir almayla henz saptanamamtr.32 Dier zelliklerinin yan sra retmenin ngilizce bilgisi, retmenlik bilgisi(eitim ve ruhbilim), ve anadil bilgisi retimin iyi ilemesi asndan fazlasyla nem arz etmektedir. Ayn zamanda retmenden geni lde zverili olmas da beklenir. Belki retmenin eitimi aksatmamas ve ideal seviyede yrtebilmesi iin sraladmz tm bu artlarn altyaps olarak bir dier unsur ortaya kmaktadr; retmene salanan geim dzeyinin meslekteki yenilikleri takip etme ve alannda verilen akademik yaynlar takip etmekten alkoyacak bir durumda olmamas arttr.33 Aksi taktirde geim kaygs yaayan bir retmenin arzu edilen seviyede tatmin edici bir eitim vermesini beklemek pek doru deildir. Gatenbynin de ifade ettii zere retmen, yaamak iin retmemeli, retmek iin yaamaldr. Tm bu aksaklk ve olanakszlklara ramen bu dnemde ngilizce, retim kurumlarnda dikkate deer bir ekilde hem renciler hem de veliler tarafndan ilgiyle karlanmaktadr. Bu sreci, ngilizcenin Trkiyedeki eitim sistemi ierisinde kkl bir ekilde yer edecei ileriki yllar iin hazrlk safhas olarak nitelendirmek mmkndr. ngilizcenin bu denli youn bir ilgiye mazhar olmas yalnzca bir yabanc dil bilme hevesinden kaynaklanmaktan ziyade II. Dnya sava ertesinde gelien dnya siyasetine Trkiyenin tarafsz kalamamas ve ayn ekilde Batnn zellikle Amerikann bu alanda Truman Doktrini Kapsamnda gelitirilen Marshal Plan ile Trkiyeyi Demokratik Bat Blouna ekme gayreti neticesinde Trkiyede oluan Amerikan yanls atmosferin bir neticesidir. Doal olarak devletin bu dnemde ban en ok artan mesele bu talebin beraberinde ortaya kan eitimci adr. Bu noktadan hareketle 1944 ylnda Gazi Eitim Enstits bnyesinde ngilizce retmeni yetitirmek iin bir ube alm olmasna karn,

32

zcan Bakan, Yabanc Dil retimi; lkeler ve zmler, Multilingual Yaynlar, stanbul 2006, s. 174 33 Demircan, a.g.e., s 107

30

Devlet bunun dnda ne yazk ki bu an kapanmasn salayacak yeterli seviyede ngilizce retmeni yetitirecek kurumlara sahip olmaktan uzaktr. Dolaysyla bu dnemin ngilizce retimi anlamnda genel karakteristiini oluturan eitmen mevzusu yukardaki blmlerde deinildii zere nitelik gz ard edilmek suretiyle farkl kanallardan karlanmtr. Dersliklerdeki renci says eitim kalitesini drme pahasna dahi olsa arttrlmtr. Bunun yerine say olarak az ama kalite asndan stn seviyede bir ngilizce eitiminin benimsenmesi sonucun daha tatmin edici bir hviyette olmasn salam olurdu.

31

KNC BLM 1950-1965 ARASI DNEM A. Deien Dnya artlar ve Yabanc Dil Eitimine Verilen nemin Artmas 1950li yllara gelindiinde artk dnya eskisinden farkl bir dzen iinde ilerlemekteydi. Tm uluslarn geleceini yakndan etkileyen ve Avrupann tamamn harabeye eviren kinci Dnya Sava felaketinden sonra dnya, iki sper gcn arasna skm kalmt ve dnya devletleri bu iki bloktan birinin yannda yer almaya almlard. Birinci Dnya Sava'ndan nceki bloklamadan farkl ikikutuplu bir dnya dodu. ki-kutuplu dnyann temel zellii, ideolojik ayrla dayal olmasyd. lkeler, kinci Dnya Sava'nn "gerek galipleri" saylabilecek ABD ve SSCB'nin liderliinde; biri "Bat Bloku", dieri "Dou Bloku" olmak zere iki kampa ayrldlar. Dier taraftan Amerika bata olmak zere Bat dnyas kltrel olarak dier az gelimi milletleri youn bir ekilde kendi kltr deerlerini eitli yollarla empoze etmeye balad. Dnyada Amerikan yaam tarznn ve deerlerinin ortaya kt yeni bir dzen olumutu artk. Byle bir dzende giyim kuamdan modaya, mzikten sinemaya ve yeme imeye kadar, pek ok alanda Amerikan kltr ve yaam tarz etkili bir ekilde tm dnyay etkisi altna ald. Tm bu etkin deer oluumlarnn en nemlisi ve yaylmac olan tabi ki yukarda saydklarmzn besleyici kayna olan dil, yani ngilizcedir. Dnya zerinde Amerikan kltrnn alt dallarn oluturan giyim tarz, mzii, sinemas ve modasnn bir sonucu olarak bu kltrn dilini de renme istei ortaya kmtr. Nitekim oluan bu havadan Trkiye de bir lde etkilenmitir. Zira Trkiyede bu kltr emperyalizminden uzak durmay baaramam ve bu havann gidiine kaplmtr. zellikle dil balamnda ngilizce, bu eilimin en nemli ayan oluturmaktadr. Bylece kresel dnyann yeni deer yarglar ve kurallar olumaktayd, kreselleen dnyann kendi dzeni ve yaam tarz ve nihayetinde bir dili olutu. Bu artlar dikkate alndnda ekonomik, sosyal, teknolojik, kltrel, politik ve ekolojik alardan global btnlemenin entegrasyon ve dayanmann artmas anlamna gelen, kreselleme ve onun yerel kltrlere etkisi zerine pek ok dnce vard. Onlardan bir tanesi de kresellemenin, batllama daha zelde Amerikanlama

32

olduudur.34 Kreselleen ve klen yeni dnyada her ulusun kolaylkla anlaabilmesi iin ortak bir yabanc dil sunulmu ve bu dilin der dnya devletleri tarafndan kabul edilmesi salanmtr. kinci Dnya Sava sonrasnda oluan bu atmosfer, uluslarn Bat kltr ve yaam tarzn ada dnyann vazgeilmez bir gerei olarak grmelerini salad. Trk toplumunda demokratik sistemin gerekleri uygulanmaya balaynca ki bu uzun bir sreden sonra ok partili hayata geile beraber ivme kazanmtr, zellikle bat toplumlarnn yaam tarz ve deer yarglar halkn geni bir kesimi tarafndan kabul grmtr. ngilizce renmek ve gnlk hayatta kullanma arzusu ngilizce retimini karlanmas gereken bir ihtiya haline getirmitir.

a.Trkiyenin Siyasi Konjonktr ve ngilizce Eitimi Demokrat Partinin iktidara gelii ve ok partili sisteme gei, doal olarak Batda Trkiyenin demokratik bir sistem olduu imajn glendirdi. lerleyen yllarda Trkiye Cumhuriyeti, 1959 ylnda Avrupa Birlii yelii yolunda ilk admn att ve yelik bavurusunda bulundu. Bu tarihten sonra Trkiye nndeki yaklak 50 yln kapsayacak bir dneme adm att. Bylelikle siyasi anlamda yerini tayin etmi oldu. Yukarda bahsedildii zere Trkiyenin Bat ile btnletii kanallar yalnzca siyasi ve ekonomik deil ayn zamanda kltreldi ve bu kltrel bamlln en nemli ayan yabanc dil balamnda ngilizce oluturmaktayd. Farkl siyasi ve sosyal durular sergileyen devletler, ngilizcenin uluslar aras iletiim dili olarak kullanlmasn cesaretlendirdikleri halde, ulusal meselelerin dnda tutmak iin nlem almlardr. Bu koullar ardnda ngilizcenin Trkiyedeki pozisyonu farkl bir istikamette ilerlemektedir. Hem liselerde hem de ortaokullarda ngilizcenin retim dili olmas ynnde artan bir eilim bulunmaktadr. Nitekim ilerleyen yllarda bu ynde atlmlar devlet tarafndan atlacaktr. ngilizce, 1955 ylnda Trkiye Cumhuriyeti okullarnda uzun yllar birinci yabanc dil olarak okutulan Franszcann yerini alarak bu kurumlarda birinci yabanc dil haline

34

Kezban Acar, Globalization and language: English in Turkey, Celal Bayar niversitesi Sosyal Bilimler Dergsi, Manisa 2004, s. 9.

33

gelmitir. Bu uygulama Trkiyenin son zamanlarda iinde bulunduu konjonktr ve deien artlardan kaynaklanan politik tutumunun somut bir da vurumu olarak grlebilir. Ayn zamanda ilerleyen yllarda grlecei zere yabanc dil olarak yalnzca eitimini ngilizce olarak verecek okullarn almas bu srecin bir paras mahiyetindedir. Milli Eitim Bakanlnn istatistikleri incelendiinde ngilizce retmeni yetitiren kurumlarn renci kontenjanlarnda haftalk ders izelgesinde ngilizce dersi saysndaki artlarda ve ngilizce eitim veren kurumlarn saylarndaki oalmada bu deiimin izleri grlmektedir. ngilizce eitimin en nemli ayaklarndan birini oluturan eitimci faktr, eitim enstitlerinden karlanmakta ve bu blmlerin bana ok nemli yabanc eitim uzmanlar getirilmekte ki bunlardan en nemlisi olan Gatenby uzun sre Gazi Eitim Enstits ngilizce Blmnn banda bulunmutur. ngilizce retiminde vazgeilmez olan dier bir nokta da kaynaktr. Nitekim 1939dan beri okutulan Lawrence Faucettin ngilizce Kitab I-IV(The Oxford English Course) yerine kaynak alannda deiime ihtiya olduu dncesiyle E.V. Gatenby tarafndan hazrlanan A Direct Method English Course 1-6 kitab da retim kurumlarnda mfredatta yer almtr. Bu deiimlerin ve yapc yntemlerin neticesinde ortaya kan iyiletirmelerin geni tabanl olarak kresel politika ve d siyasetin beraberinde deerlendirilmelidir.

b. ok Partili Hayata Gei Srecinde Amerika ile Kurulan Diplomatik likiler ve ngilizce II. Dnya Savanda talya Almanya ve Japonya'nn yenilmesiyle totaliter rejimler sona erdi. Demokratikleme ve ekonomide liberalleme revatayd. Totaliter rejimler Bat'ya gven vermemekteydi. Bununla birlikte Trkiye zerinde zellikle Boazlar ve Dou Anadolu ile ilgili talepleri nedeniyle, Sovyet Rusya bir tehdit haline geldi. Bu artlar altnda Bat ve onun demokratik sisteminin benimsendiinin gsterilmesi ve Trkiyenin tavrnn kesin olarak demokratik bloktan yana olduunu iaret etmek iin ok partili hayata gei yapmak bu dorultuda gnderilecek en anlaml mesajd. Sonuta 1946 ylnda Demokrat Parti kuruldu ve 1950 seimlerinde ezici bir stnlkle siyasi egemenlii ele geirdi. Uzun yllar sren tek parti dnemini bitirdi. Demokrat Partinin iktidara geliiyle siyasi ve ekonomik alandaki

34

uygulamalar bakmndan yzn tam anlamyla Batya evirdi. O dnemde meydana gelen baz siyasi gelimeler de bu sreci hzlandrd. Amerika Birleik Devletleri, kinci Dnya Sava sonras Avrupann tekrar inas iin hayata koyduu Marshall Plannn kapsamn Trkiyeyi de alacak ekilde geniletildi. Sonrasnda 1952 ylnda gerekleen Birlemi Milletler yelii, Trkiyenin Batyla yaknlamas yolunda att en nemli admlardan biri olarak gsterilebilir. Tm bu gelimeler ve Bat dnyas ile zelliklede iki Anglo-Sakson millet olan Amerika ve daha az derecede ngiltere ile olan yakn temaslar ve hkmetin bu ynde gelien politikalar sonucu Trkiye Cumhuriyeti tarihinde ilk olarak Dnemin Cumhurbakan Celal Bayar, gvenliini salama politikas, Amerikaya 1954 ylnda i gezisi dzenlemitir. Birlemi Milletlere ye oluu ve NATOya

Bylece Trk d politikas Sovyet tehdidine kar bat savunma sistemi iinde girmesiyle amacna ulam; ABDnin Trkiyeye yapt ekonomik ve askeri yardmlara dzenli bir ilerlik kazandrlmtr. Trkiyenin yalnz siyasi ve ekonomik olarak deil, ayn zamanda kltrel olarak da Avrupa ve Amerika etkisi altna girmesini olanakl klmtr.

B. Demokrat Parti ktidar ve ngilizce Eitimi Alanndaki Uygulamalar Demokrat Partinin iktidara gelii, Trkiye Cumhuriyeti tarihinde yeni bir dnemin balamasn sembolize etmesi asndan manidardr. Zira bu srete ngilizce eitimi, o gnn artlar ve sonras iinde ar nem arz etmektedir. Bu dnemde giriilen abalar yeniliklerin byk bir ksm Bat eksenli hareketlerden kaynaklanmaktadr. ngilizce eitiminin bu giriimlerden olumlu ynde istifade ettii grlmektedir. Devletin bir politikas olarak bu alanda retim eleman yetitirmek ve donanml bir kadroya sahip olmak deerlere gereken kymetin verildii grlmektedir. Zira 4489 sayl ve onun yerini alm olan 657 sayl personel yasalar ile belli bir sreyle devlet hizmetinde grev yapm olan retmenler, kendi alanlarnda bilgi ve grg arttrmak iin yurtdna gnderilmektedirler. Daha 1857 ylnda balam olan bu uygulama, cumhuriyet dneminde de artarak devam etmitir. O gne kadar ilk defa Amerika Birleik Devletlerine bu saylan amalar dorultusunda 25 retmen gnderilmitir. Yurt dna gidenler ya devletin ya da

35

ilgili yabanc lkenin, uluslar aras kurulularn, Milli Eitim Bakanl aracl ile verdii burslardan yararlanmakta ya da masraflarn kendi maalaryla karlamaktaydlar. Bu yntemle ngilizce bilen ve o dile vakf olan eleman saysn arttrmak hedeflenmitir. Demokrat Parti dneminde gelien nemli atlmlardan birisi de uzun yllar Trk vatandalarna Amerikada renim ve aratrma iin; Amerikan vatandalarna da Trkiyede renim, aratrma, retim iin burs verme ilkesiyle karlkl komisyonlarla oluturulmu olan Fulbright bursudur. 1949 ylnda Trkiye ile Amerika Birleik Devletleri arasnda imzalanan bir anlamann ardndan TBMMden 1950 ylnda karlan 5596 sayl yasa erevesinde faaliyetlerine balad. 19511981 yllar arasnda Fulbright Eitim Komisyonunca 192 retim yesi, 759 renci, 139 retmen 47 sosyal hizmet bursu salanm, 129 ABDli ngilizce retmenine kolej ve Anadolu Liselerinde almak zere burs verilmitir. Bu burslar karlnda lkemize gelen eitimciler farkl okullarda istihdam edilmilerdir. Bu ekilde istihdam edilen yurtdndan gelen eitimciler Trkiyenin ihtiya duyduu ngilizce retmeni ihtiyacnn giderilmesine de katkda bulunmulardr. Demokrat Partinin iktidarda olduu dnemde giriilen dier bir yenilikse 1952 ylnda liselerin 4 yla karlmas uygulamasdr. Dnemin iktidar Demokrat Parti reform yapma sz ile liselerin eitim-retim sresini 4 yla karrken, tabi olarak bu uygulama liselerdeki bran retmenlerin saysnn arttrlmas, kaynak ve materyal ihtiyacnn domas ve derslik says azl gibi olgularn ortaya kmasn salad. rnein bu uygulamaya geilmeden nce lise 1. ve 2. Snflarda 6ar saat ve lise 3. snfn edebiyat kolunda 5, fen kolunda 4 olmak zere haftalk yabanc dil ders says edebiyat kolunda 17, fen kolunda 16dr. Liselerin sresinin uzatlmas ile beraber daha nce 3. snfta yaplan ube ayrm 4. snfta yapld. Drt sene boyunca rencilerin aldklar ngilizce dersi says her snfta 5er olmak zere 20 saate ykseldi. Ders saysndaki aradaki 4 saatlik art, doal olarak mevcut dzenin yeterli olmamasndan dolay eitim-retimde aksama yaanmamas iin hkmeti yukarda bahsedilen alanlarda iyiletirmeler yapmaya ve mevcut ngilizce retmeni kadrosunda daha nce de olduu gibi yeni retmen almlar gerekletirmeye itti.

36

Son tahlilde 1955lerde grlen renci art nedeniyle, zellikle ngilizce blmlerine alnan renci saylar arttrlmakla yetinilmitir. Cumhuriyet dneminde kapanmayp laik Trk eitimine hizmet etme ilkesi ile yola devam eden yabanc okullar, retimi srdrmektedir. Devletin am olduu ortaretim kurumlar yabanc dil retme konusunda iflas ettii iin renci saylarn deimeksizin muhafaza eden bu yabanc okullar ve Galatasaray Lisesi yannda ilkokul 4. ve 5. snflarda snf gemeyi etkilememek artyla ngilizce retilmesinde herhangi bir saknca grlmeyen ve haftada 3-5 saat yerine 8-10 saat takviyeli ngilizce retilen Trk Eitim Dernei Ankara Koleji 1952 ylnda kltr dersleri dnda ngilizce retime balam ve kltr dersleri dnda kalan tm dersler ngilizce olarak verilmeye balanmtr. Fakat lkede artan yabanc dil bilen eleman gereksinimini karlamaktaki sknt buna ramen alamad iin, Milli Eitim Bakanl tarafndan makul gerekeler ile Ankara TED Kolejine benzer statde drt okul almas kararlatrlmtr. 1955-56 Eitim-retim ylnda stanbul, zmir, Eskiehir, Diyarbakr, Konya ve Samsunda ngilizce retimi yapan Maarif Koleji ad altnda okullar ald. Sonraki yllarda saylarnda beklenenin zerinde art yaanacak olan ve lkenin zeki ocuklarnn renim grd elit liselere dnecek olan bu okullar, ngilizce eitimin en iyi ekilde verildii saygdeer kurumlara dnt. izelge 5: Yabanc Dille Ortaretim Yapan Okul Saylar35 Okul Saylar: R: Resmi, : zel, T:Toplam ngilizce YIL 1955-56 R 5 T Franszca R 1 7 R Almanca 3 2 26 talyanca Toplam

8 13

1955-56 retim yl istatistikleri ngilizce eitiminin Trkiyede geldii noktaya k tutmaktadr. Zira bu tarih itibariyle 5i resmi ki bunlar yeni alan Maarif Kolejleridir ve 8i zel olmak zere 13 okul, kltr dersleri hari mfredatn ngilizce okutmaktadr. Tm bu uygulamalar ve giriilen iyiletirme abalar yaklak son 10-15 ylda Trkiye Cumhuriyetinin deien siyasi ve

35

Demircan, a.g.e., s. 119.

37

konjonktrel havann etkisiyle toplumun dinamiklerini istenen ynde harekete geirme ve ihtiyalar lsnde tedbirler alma arzusunun bir rndr. Yine ayn ekilde Demokrat Parti dneminde ngilizce dersinin 1955 ylndan itibaren okullarda okutulan birinci yabanc dil statsn kazanmas da bu arzu ve ihtiyacn bir rn olmann dnda bir ey deildir. Zira o gne kadar tm kurumlarda birinci yabanc dil olarak retile gelen Franszca, bu ayrcal ngilizceye devretmi grnmektedir. Bu uygulamann Demokrat Parti dnemine denk gelmesi bu sre zarfnda Bat ve zellikle iki Anglo-Sakson toplum olan ngiltere ve daha nemlisi Amerika Birleik Devletleri ile girilen uyumlu ve mttefik ilikilerin dnda baka bir nedenle aklamak gtr. Dnemin siyasi ve ekonomik eilimleri lkeyi sadece politik arenada deil ayn zamanda eitim-retimin ynnn tayin edilmesi noktasnda da etkilemitir.

a. Maarif Kolejlerinin Almas Devletler yirminci yzylda kalknmann temel gcn, yetimi insan gcnn oluturduunun bilincine varmlar; eitimi vatandalarna verilen en ncelikli hizmet alanlarndan birisi olarak iln etmilerdir. lkemizde de eitim, en ncelikli alan iln edilmi ve iyi yetimi insan gcnn nemi belirtilmitir. Eitimin niteliinin artmasnn, okullardaki retimin niteliine ve retmenlerin alanlarnda iyi yetitirilmesine bal olduu anlalmtr. Osmanl Devletinden gnmze kadar olan dnemde retmen yetitirmede ok zengin tecrbeler yaanmtr. nk Trkiye rgn eitim tarihi boyunca kendi eitim kurumlarn kuran ve bunlara kendisi retmen yetitiren bir lkedir. Bu tecrbelerden yararlanan Cumhuriyet hkmetleri mill ve ada bir eitim sistemini kurma almalar kapsamnda retmen yetitirme sorununu da ele almlar ve bu konuda baarl uygulamalar gerekletirmilerdir. retmen yetitirme uygulamalarna; lk retmen Okullar, Ky Enstitleri, Eitim Enstitleri, Yksek retmen Okullar ve Eitim Faklteleri rnek gsterilebilir. yi bir eitimin beraberinde salam bir yabanc dil bilgisinin gereklilii de en ksa zamanda idrak edilmitir. Devletin bu ynde att admlar vardr. Bu dzenlemelerin en nemlisi olarak Maarif Kolejlerinin almas gsterilebilir. Gerekte de Bu kolejler

38

ocuklarnn ada bir eitim almasn isteyen her ebeveynin talep ettii bir kuruma dnmtr. Yabanc dilde eitim-retim gelenei, eitim tarihimizin olduka eski dnemlerine dayanmaktadr. Cumhuriyet dneminde retim birlii yasasnn (Tevhid-i Tedrisat Kanunu-1924) karlmas ve medreselerin kapatlmas ile btn eitim ve bilim kurumlar Milli Eitim Bakanlna balanmtr. Bu tarihten itibaren Trkiyede yabanc dil retimi demek; bir bat dilinin (Almanca, ngilizce, Frnszca, talyanca ve Latince ) zorunlu, kimi okullarda ise bir ikincisinin semeli, olarak retilmesi demekti.36 Toplumsal gelimelerin, farkl nitelikte okullarn almasn gndeme getirmesi ile genel liselere ek olarak 1955 ylnda Maarif Kolejleri kurulmutur. Bu kolejlerin ilki hatrlanaca zere yabanc dil renmek isteyen Trk ocuklarn bu talebine karlk verebilmek iin 1932 ylnda kurulan Yeniehir Lisesidir. 1954/55 retim ylnda lkede artan yabanc dil bilen eleman gereksinimini karlamak zere, o gne kadar yabanc dilde retim yapan okullara birer seenek olarak Milli Eitim Bakanl tarafndan aada belirtilen gereke ile drt okul almas kararlatrlmtr. "Memleketimizle dnya milletleri arasnda gnden gne artan kltrel ve ekonomik temaslar ve yurdumuzda byk bir hzla gelien iktisadi ve teknik almalar iin belli bal dnya dillerini hakkyla renen, ilmi almalardan daha geni lde faydalanmasn bilen genlere iddetle ihtiya hissedilmektedir.37 Bu karar zerine,1955/56 ylnda stanbul. zmir, Eskiehir, Diyabakr, Konya ve Samsun'da ngilizce retim yapan "Maarif Koleji" ad altnda okullar almtr. Maarif Kolejlerinin yeterli toplumsal beeniyi salamalaryla; Milli Eitim Bakanl'nn 09.03.1974 gn ve 11108 sayl genelgeleriyle bu kolejler lise saylm ve 01.12.1975 gn ve11459 sayl genelgeleriyle de Anadolu Lisesi adn almtr .38 Anadolu Liseleri, bir ksm derslerin retimini ngilizce, Almanca ya da Franszca'dan biriyle yapan, merkezi snav sistemiyle hazrlk snflarna renci alan, yabanc dil dnda, ortaokul (Temel Eitim ikinci dnem) ve lise

36 37

Demircan, a.g.e., s. 107. TBMM Tutanak Dergisi, Ankara 1955, s. 278. 38 Ana Britannica, Ana Yaynclk, stanbul 1993, s. 234-235.

39

mfredatlarn uygulayan, yedi yllk parasz devlet ortaretim kurullar olarak tanmlanmaktadr.39 Orta retim sistemi iinde yer alan bu liseler, rencilere bir yabanc dili en iyi ekilde retmeyi hedeflemektedir. Yabanc dil retiminin amac: rencilerin takip ettikleri yabanc dilde konuabilme, anlayabilme, kendi konularndaki metinleri Trkeye evirebilme ve yaz ile yeterince ifade edebilme g ve yeteneini kazanmalarn salamak olarak belirlenmitir. Bu okullardaki yabanc dille eitim ve retimin amac ise: rencilere bilimsel ve teknolojik gelimelerle, yabanc dildeki bu tr yaynlar izleyebilme, uluslar aras toplant ve tartmalara da katkda bulunabilme g ve yeteneini kazandrmaktr.40 Bu liselerin bu ekilde ifadesini bulan amalarla toplumun yabanc dil bilen eleman ihtiyacn karlamak iaryla ald, dnemin artlar itibariyle de ngilizcenin tm dnya milletleri tarafndan egemen ortak dil olarak kabul edildii bir gerektir. Bu artlardan dolay bu kurumlar eitim-retimi rencilere ngilizce olarak sunmulardr. lk kurulduu yllarda youn talep alan bu kurumlarn sonraki yllarda saylarnn arttrlmas yoluna gidilmitir. Bylelikle halkn bu kurumlara olan youn talebi bir lde karlanmak istenmitir.

1. Maarif Kolejlerinin Yaygnlamas Trkiye Cumhuriyeti tarihinde ngilizce retiminin yaygnlamasnda ve geni bir tabana yaylmasnda nemli katklar bulunan bu liseler kurulduklar yllardan itibaren Trk genlerine ada ve modern eitimi sunmulardr. Bu liseler ayn zamanda daha nceki blmde de belirtildii zere bu ada eitimi bir Bat dili vastasyla vererek rencinin hem o alanda hem de o dilde yeterlilik kazanmasn ngrerek en az bir yabanc dil bilen ve onu en iyi ekilde kullanan nesiller yetitirmitir. Bu kolejlerde dersler, dnya zerinde en yaygn ekilde konuulan bat dili olan ngilizce olarak verilmitir. Bu sebeple bu kurumlara olan ilgi youn bir seviyeye ykselmitir. izelge 3teki veriler incelendii zaman 1953-54 eitim retim ylndan itibaren ngilizce dersini alan renci saysnda belirgin bir art

39 40

Resmi Gazete, Babakanlk Mevzuat Gelitirme ve Yayn Genel Mdrl, Ankara 1976, s 645 Demircan, a.g.e., s. 111.

40

gzlenir. Bu noktada ihtiyaca karlk verebilmek amacyla 1955-56 ylnda lke apnda baz blgelere de bu tr Maarif Kolejlerinden almasna karar verilir. Bunun zerine stanbul, zmir, Eskiehir, Diyarbakr, Konya ve Samsunda ngilizce retim veren Maarif Kolejleri almtr. Saylar attrlan Maarif Kolejleri daha sonraki yllarda yine istenen talebe karlk verememe skntsyla kar karya gelmitir. 1975 ylnda bu kurumlar Anadolu Liselerine dntrlm ve takip eden yllarda lke apnda saylar gittike artmtr. Grld zere lkemizde 1950li yllardan balayarak Trk okullarnda yabanc dille eitim yapld grlmektedir. 1953 ylndan nce Saint Joseph ve Robert Koleji gibi okullarda yabanc dilde eitim yaplrken yukarda bahsedildii zere 1954 ylnda Yeniehir Lisesi ngilizce eitim veren Ankara Lisesine dntrlm ve daha sonra ise uygulamaya konan Anadolu Liseleri ile Trkiyede orta retim alannda ngilizce ile eitim, en yksek noktaya ulamtr.

2. Maarif Kolejlerinde ngilizce ile retim ve Nitelii Yabanc dille eitim vermesi planlanan bu kurumlarn byk bir ksmnda eitim-retim ngilizce olarak yrtlmtr. Bu kurumlarn ynetmelii incelendiinde retim programlar ortak genel kltr dersleri, alan dersleri, alan semeli dersleri ve semeli dersler olmak zere drt kategoriye ayrlr; bu programlarda Trke-Matematik, Yabanc Dil, Sanat ve Spor dersleri yer alr. renci, semeli alan dersleri ve semeli dersleri ise okulunun bu alanda sunduu seenekler arasndan kendi ilgi ve isteine uygun olarak belirler. Bu okullarda kltr dersleri olarak tanmlanan Trke, Tarih, Corafya, Yurttalk Bilgisi, Sosyoloji, Askerlik Dersleri dnda kalan Matematik, Mantk, Felsefe, Biyoloji, Fizik, Kimya dersleri retim dili olarak seilmi olan bir yabanc dille, ounlukla ngilizceyle, yaplr. Bu uygulamann temel amac, yksekretimi daha kaliteli hale getirmek olarak saptanmtr. renciler derslere balayabilmek ve ileri dzeyde devam ettirebilmek iin yeterli dzeyde ngilizce bilmek zorundadrlar. Bu nedenle, bir yl sren ngilizce hazrlk eitimi grrler. Bu hazrlk dnemi youn ders ierikleri, uygulamalar, pratikler ve speaking practice ile doldurulan etkili ve hzl bir sretir. Bu sre ierisinde rencilere sonraki yllarda dier derslerin ilenii

41

esnasnda ngilizce anlatm sekteye uratmayacak seviyede dil bilgisi ve konuma pratii verilir. Sonraki yllarda buna benzer bir ekilde retimi Trke yapmakla beraber, yabanc dil ders saatlerini haftada 10-12ye karabilen zel kolejler almtr. Bunlarn amac da bir yabanc dili zellikle ngilizceyi retebilmekti. Bu tr uygulamalar doal olarak ocuklarn bu tr retim yapan okullara kaydn yaptran ebeveynlerin dnemin sosyal artlarndan kaynaklanan talepleri dorultusunda ortaya kmtr. Maarif Kolejleri, eitim-retimi bir yabanc dille (ngilizce, Almanca ve Franszca) yapmtr. Bu kurumlarn ounda bu yabanc dil ngilizcedir. Maarif Kolejlerinin bir devam olarak 01.12.1975 gn ve 11459 sayl genelgeyle kurulan Anadolu Liselerinde sadece 1-2sinde hem ngilizce hem de Almanca ile eitim vardr. Bu kurumlarn tamamna yaknnda kabul edilen eitim-retim dili ngilizce olmutur. Maarif Kolejlerinin ders programlar, rencilere mfredata gre bir yabanc dili kendi ortamnda ders iinde renebilme frsatn tanmtr.

b. ngilizcenin retim Kurumlar Mfredatnda Yer Almas ngilizce dersinin, ilk olarak ders mfredatnda yer almas Osmanl

mparatorluunda yenileme hareketlerinin balad bir dnemde gereklemitir. Bu uygulama geni tabanl olmaktan ziyade daha nce de bahsedildii zere tek bir kurumla, Mhendishane-i Bahr-i Hmayun ile snrl kalmtr. Daha sonraki yllarda, zellikle Cumhuriyet dneminde, nem verilmi olmasna ramen semeli yabanc dil ders olma izgisinin dna kamamtr. Zaten ne mparatorluun son dnemlerinde ne de cumhuriyet dneminde ngilizceye yksek bir talep olmamtr. Fakat yabanc dil dersi dier dnemlerle kyasland ve yabanc dil dersinin Ortaokul-lise Fen kolu programlarnda haftalk ders saatleri ve arlklar da dikkatle incelendii zaman, haftalk toplam saatinin ve % indeksinin 1924 yl mfredatnda daha fazla olduu grlr. Zira bu dnemde haftalk ortaokul ve lise toplamnda ders saati 30 ve % endeksi 17.2dir. Fakat ngilizce bu yksek dilimden ne yazk ki 1950li yllara kadar istenen oranda pay alamamtr. Ortaretim kurumlarnda en fazla seilen yabanc dil dersi, Franszca olmutur.

42

Yukarda bahsedilen oranlarda 1938 ylndan itibaren yabanc dil dersi saysnda d yaanmasna ramen anlk bir ihtiyaca karlk verme olarak grlebilir ki ngilizce dersinin bu indeksten ald pay gittike art gstermitir. Haftalk ders izelgesinde yabanc dil ders saatlerinin d, 1957-70 yllar arasnda uygulanan ders programnda haftalk yabanc dil ders saysnn toplamda 15 saat olduu gerei dikkatle incelendii zaman rahatlkla fark edilebilir. Milli Eitim Bakanlnn 1952-56 Eitim-retim yllar aras yrrlkte tuttuu 4 yllk lise eitimi uygulamasndan vazgeilince doal olarak haftalk yabanc dil dersi saysnda, tekrardan d yaanmtr. ngilizce dersinin ortaretim kurumlar mfredatnda yer almasnn gemii ok eski olmamasna ramen yaygnlamas ok hzl gelimitir. yle ki 1955 ylndan itibaren Devlet okullarnda birinci yabanc dil olarak okutulmaya balanmas bunun en somut rneidir.

c. ngilizce Derslerin Mfredata Gre Dzenlenmesi ve Ders Saatlerinin Dalm Daha nce de bahsedildii zere ngilizce ders olarak ortaretim kurumlarnda 1945 ylndan sonra arlk kazanmaya balad. Ancak yine bu yllardan sonra dnya artlarnn ve gidiatn aksine eitim kurumlarmzn mfredatnda yabanc dil dersi says azaltld. Tablo 4te verilen istatistiklere tekrar gz atldnda 1937-47 yllar arasnda yabanc dil dersinin ykselme, 1947-49 yllar arasnda da d yaand gerei apak fark edilir. Fakat bundan sonra yani 1949-56 tarihlerine bakld vakit yabanc dil dersinin mfredatta en yksek seviyeye ulatn grebiliriz. Dnemler baznda ders izelgeleri incelendii zaman yabanc dil dersinin kimi zaman azaltldn kimi zamanda arttrldn grmek mmkn. Bu yakndan inceleme o dnemki artlara ve yabanc dil dersine atfedilen nemin ne derecede olduunu gsterme asndan nemli bir yntem olacaktr. lk olarak 1949-1970 yllar arasnda uygulanan ortaokul programna gre ders datm izelgesine baktmzda yabanc dil dersinin, her snfta 3er saatten toplamda 9 saattir. Halbu ki, 1938-49 yllar arasnda ortaretim kurumlarnda geerli olan programa gre, birinci snfta 5, ikinci snfta 4 ve nc snfta 3 olmak toplam 12 ders saatidir.

43

Daha ilginci 1930-31 dneminde bu rakam her snfta beer saat yani toplamda 15 saattir. Fakat bu arada 1937-39 dneminde haftada 13 saate dmtr. Birinci snfta 5, ikinci ve nc snflarda 4er saattir. 1949dan sonraki oranlarla bu dnem kyasland vakit belirgin bir farkn olduu rahata grlebilir. 1949-52 yllarnda yrrlkte olan lise programna gre haftalk ders datm izelgesinde ise birinci ve ikinci snflarda 6ar, son snf edebiyat kolunda 5 ve fen kolunda da 4 saattir. Ortaretim programnda 1949 programnda grlen yabanc dil dersi saysndaki dn aksine, 1938-47 yllar arasnda uygulanan lise ders programna gre birinci ve ikinci snflarda 5er saat, son snf edebiyat kolunda 5 ve fen kolunda da 3 saattir. 1952 ylnda liselerde retim sresinin drt yla uzatlmas sonucunda oluan deerler yledir: Ders says her snfta 5er saatten toplamda 20 saate kmtr. Bu oran bu uygulamaya son verildikten sonra yabanc dil dersi says her snfta 5er saatten 15 saate gerilemitir. Yabanc dil dersi yalnzca ortaretim ve genel liselerde deil ayn zamanda Kz Enstitlerinde, lk retmen Okullarnda, Ticaret Lisesinde ve mam Hatip Liselerinin de mfredatlarnda da okutulmaktayd. Bu kurumlarn mfredatlarnda yabanc dil eitimi ve ilerleyen yllarda ngilizce eitimi nem arz eden hususlardan bir tanesi olmutur. Buna gre 1943-1956 yllar arasnda uygulanan Ticaret Lisesi programna gre haftalk ders datm izelgesinde okutulan yabanc dil dersi says, birinci snfta 6, ikinci ve nc snflarda 4er olmak zere genelde 14 saattir. Fakat 1956-63 yllar arasndaki ders datm izelgesinde bu oran birinci snfta 5, ikinci ve nc snfta 4er olmak zere 13 saate gerilemitir(Talim ve Terbiye Kurulu 13.9.1956 tarih 16 nolu karar). 1938 ylndaki programda yabanc dil dersinin ders izelgesinin geneli itibariyle mfredatta % 20lik bir paya sahiptir. Bu deer 1940 programnda %12, 1948 programnda 13.7 ve nihayet 1956 programnda %14 geriler. 5 yl sreli eitim veren Kz Enstitlerinde 1942-47 yllar arasnda uygulanan ders programna gre birinci sene 4 ve geri kalan yllarda 2er saat toplamda 12 saat yabanc dil dersi grlrken, 1947-59 yllarnda ise bu oran birinci snfta 3, ikinci, nc ve drdnc snflarda 2er ve son snfta 1 olmak zere 10 saate gerilemitir.41 Fakat1940 ve Talim ve Terbiye Kurulunun 24.11.1948 tarih ve

41

Talim ve Terbiye Kurulu, 15.9.1947 tarih ve 263 nolu karar.

44

33 nolu karar ile yaynlanan 1948 programlarnda Erkek Sanat Enstits ile Erkek Orta Sanat Okulu programna gre haftalk ders datm izelgesinde yabanc dil dersine yer verilmemitir. 1937-53 yllar arasndaki lk retmen okulu ders datm izelgesinde birinci snfta 2, ikinci snfta 3 saat yabanc dil dersi vardr. Son snfta yabanc dil dersi konmamtr. 1953 ylndan itibaren uygulanan ve Talim ve Terbiye Kurulunun 1.10.1953 tarih ve 213 nolu karar ile yaynlanan mam Hatip Okullar haftalk ders datm izelgesinde yabanc dil dersi, birinci devrenin ilk snfnda 2er saat, son snfta 1 saat ve ikinci devrenin ilk iki snfnda 2 saattir. Son snfta yabanc dil dersi mfredata eklenmemitir. Cumhuriyet dneminin ilk yllarnda uygulanan programlarda yabanc dil dersine mfredatta olduka cmert davranlmtr. Fakat sonraki yllarda bu oranlarda yukarda da grlecei zere bir d yaanmtr. zellikle 1956 ylndan sonra yabanc dilin toplam ders saatleri iindeki paynn srekli azald ve tablo 4te de grld zere bu azalmann 1982 den itibaren son 66 yln en dk noktasnda bulunduunu grmek mmkndr. Devletin yabanc dil ve daha zelde ngilizce retimi politikasnda oluan deiikliklere paralel olarak mfredattaki ders saylarnda kimi zaman artlar kimi zamanda dler yaanmtr. Bu politika deiiklikleri ders programlarnda yansma bulmutur. Bu noktadan hareketle dnemin yabanc dil retimi ve ngilizce retimi hakknda nasl bir politika iinde olduu grlebilir.

C. Eitim Sisteminde renci Saysnda Grlen Art ve Bunun Yabanc Dil renimine Etkileri Eitimin sorunsuz ilelemesi asndan ortamn ve koullarn uygunluu olmazsa olmaz ilkelerden biridir. Eitim-retimin salkl yaplabilmesi ve salam temellerin zerine ina edilebilmesi iinde retmen ve materyal gibi ilk etapta gze arpan deikenlerin yan sra dersliklerin yaps, kapasitesi ve bu dersliklerde eitim gren renci saysnn ideal seviyede tutulmas gibi kritik noktalarn nem arz ettii yadsnamaz pedagojik bir gerektir. Zira her bran iin bu ilkelerin sadk bir ekilde uygulanmas gerekir. rencilere iyi bir eitim sunabilmek iin, snfta renci saysnn genel olarak% 30un stnde olmas istenmeyen bir durumdur. Kimilerine

45

gre bu say 20-25 arasdr, kimine gre ise 30 kiiyi gememelidir.42 Ancak ideal bir renci says yoktur. deal renci says snf dzeyine, dersin konusuna, kullanlan retim yntemlerine, retmenin retmenlik beceri ve yeteneklerine gre deiebilir diyebiliriz. Tm bu gerekler yabanc dil eitimi asndan ngilizce eitiminin ileri seviyede verilebilmesi iin hayati derecede nem arz etmektedir. Fakat ngilizcenin Trkiyedeki geliimini incelediimizde bu artlarn ou zaman temin edilemedii fark edilmektedir. Cumhuriyet dneminde harf inklab ile beraber balayan srete Trk Milli Eitiminin birincil asli amac okuma yazma oran % 10.5 olan Trk toplumunun geneline bu eitimini verebilmekti. Ama bu olunca dersliklerin ve eitimcilerin yalnzca bu amala kullanlmas kanlmazd. Artan renci miktarndan dolay derslik saysnda skntlar ba gsterdi. Bu artlarla mcadele etmek zorunda kalan Trk Milli Eitim Sistemi ne yazk ki yabanc dil eitimine gereken zeni gstermede yetersiz kald. renci saylarndaki hzl art Milli Eitim Bakanlnn iini daha da gletirmitir. Her ne kadar 1940-50 yllar arasnda kinci Dnya Savann ve onu izleyen yllardaki skntlarn ortarenime yansmalar grlse de ki bu dnemde renci saylarnda d gzlenmitir; 1950den sonra renci saylarnda belirgin bir art yaanmtr. izelge 2 ye bakld zaman 1940-41 eitim-retim ylnda ortaretime devam eden renci says 140.000, 1945-46 dneminde de 146.000 olduu halde; 1950-51 dneminde 143.000e gerilemitir bu rakam. Fakat 1955-56 dneminde 239.000 olarak art gstermitir. Nfus art ve ortarenime gsterilen ilgi nedeniyle grld zere 1950 ylndan sonra renci saylarnda byk, ama dengesiz artlar grlyor. Bu deiimleri ayn zamanda Milli Eitim Bakanl, Devlet statistik Enstits, SYM tarafndan yaynlanm olan istatistiklerde izlenebilir.

42 Ltf lgar, Eitim Ynetimi Okul Ynetimi Snf Ynetimi, Beta Basm Yaym Datm A..,
stanbul 2000, s. 56.

46

izelge 6: Ortaretime renci Art (Bin olarak)43 Yllar Orta Okul 5.0 55.0 91.0 89.0 325.0 881.0 1.147.5 1.673.6 Lise Akam Okl. lkret men 2.5 0.22 10.8 21.9 19.0 66.5 227.4 534.6 627.0 0.5 12.8 19.2 2.2 2.6 8.2 16.3 30.01 78.8 15.7 182.8 3.9 22.9 28.5 0.88 63.5 86.4 381.7 4.5 49.3 216.9 11.4 26.5 97.9 1.6 4.0 4.0 Meslek Sanat mam Hatip Ticaret

1923-24 1927-28 1935-36 1945-46 1950-51 1951-52 1960-61 1964-65 1970-71 1980-81 1985-86

1.2

0.2

Ortaretim dzeninde benimsenen ilkelerden bir tanesi her renciye bir yabanc dil retilmesidir. renci saylarnn artt oranda okul artt ve retmen yetitirilemedii zaman, snflar kalabalklam derslerin bir blm retmen yetersizliinden dolay bo gemi veya verilen retimin nitelii dmtr. Okul a dnda kalan kimselerin ya zel dershanelerde ya da kendi kendilerine ya da zel bir retmenden yabanc dil renme abalar da bu saylara eklenirse, Trkiyede ne kadar geni bir yabanc dil retim renim pazar olduu ortaya kar Bu Pazarn taleplerini karlamada devletin yetersiz kalmas durumunda zel kurulular devreye girmitir. Ortaretimde 1950den sonra yaanan renci art bu dnem ngilizce eitimini olumsuz ekilde etkilemitir. Yukarda bahsedildii zere dersliklerin kalabalk oluu, yabanc dil eitimin en nemli unsurlarndan biri olan ideal renci saysnn yakalanmasn engellemitir. Benzer ekilde ngilizce dersini alan renci saysnda art yaanmtr. Tablo 3 incelendii zaman 1950-51 Eitim-retim ylnda 48.431 renci ngilizce dersi alyorken bu rakam 1960 ylna kadar bu say 217.926ya ykseldii grlr. Bunun yan sra yabanc dille eitim veren kurumlarn saysnn artmas nispetinde yabanc dille renim grenlerin saysnda da belirgin artlar olmutur.

43

Milli Eitim statistikleri (1923-86), T.C. Babakanlk Devlet statistik Enstits, Ankara 1987.

47

izelge 7: Yabanc Dille renim Grenlerin Toplam Saylar44 Yllar Almanca Orta 1950-51 1960-61 1970-71 285 3,233 3,005 Yksek 43 144 371 Franszca Orta 4,046 4,619 5,251 424 Yksek 110 337 ngilizce Orta 2,532 8,505 14,711 125 1,144 6,502 Yksek

izelge 6da verilen deerler yllar itibariyle yabanc dille renim gren rencilerin dalmn gstermektedir. 1950 ylna gelindiinde ngilizcenin, Franszcaya yaklatn grmekteyiz. 1960 yl itibariyle yabanc dille eitim gren renci saysndaki art ngilizcede de kendini hissettirmektedir. 1960 ylnda ngilizce ile renim grenlerin saysndaki art 1950-51 dneminin yaklak kat halindedir. Dier taraftan 1960-61 yl rakamlarn yakndan incelediimiz zaman ngilizce dersi alan renci saysnn, yaklak Franszca eitim gren renci saysnn iki katna eritii grlmektedir. Sonraki yllarda bu oran daha da artmtr. Bu eilimin iki ana sebebi vardr: Birincisi Milli Eitim Bakanl, 1955 ylndan itibaren devlet okullarnda birinci yabanc dil olarak ngilizcenin okutulmas ynnde karar ald. Bu kararla beraber ngilizce eitiminin uzun yllar devam eden geliiminde nemli bir ilerleme kaydedilmitir. kincisi 1955-56 Eitim-retim ylnda uygulamaya konan ve nitelikli seviyede ngilizce eitim-retim vermesi planlanan Maarif Kolejleridir. Maarif Kolejlerinin amac mfredat ngilizce olarak rencilere retmek ve bu seviyede ngilizce bilen eitimli eleman saysn arttrmakt. Bu iki gelimeden dolay ngilizce dersini alan ve ngilizce ile retim gren renci says artt ve bu durum kanlmaz olarak birtakm sorunlar da beraberinde getirdi. Daha nceki blmlerde bahsedilen retmen ihtiyacnn ani art ve bu talebin karlanamamas, gerekli eitim kaynann rencilere ulatrlamamas ve nihayetinde bu art karlayabilecek dersliin yaplamamas gibi skntlar bir an nce acil zm isteyen bir noktaya geldi.

44

Demircan, a.g.e., s. 121.

48

D. ngilizce Eitimini Gelitirmeye Ynelik Giriilen Admlar 1950li yllardan itibaren ngilizcenin Trk eitim sistemi ierisinde nemli derecede kkl ve kapsaml bir yer edindiini grmekteyiz. ngilizce renimine olan talebin belirgin art ve ngilizce dersinin mfredatta ald ders says yetkilileri ngilizce retiminin geliimi ve gelecei asndan iyiletirici nlemler almaya ve bu iyiletirmeleri uygulamakta kararl olmaya sevk etti. ngilizce eitiminin kalitesini arttrmaya ynelik giriimler belli balklar altnda toplanabilir ki bunlardan bir ka genel anlamyla eitim sisteminin gelitirilmesi adna atlan yapc admlarla birebir rtmektedir. Eitimin akbeti temel ayaktan mteekkildir: Birincisi fiziksel ortam, ikincisi eitim eleman ve son olarak ders ara ve gereci. Tabi ki bunlara detaylarda eklenebilir ancak temelde bunlar sayabiliriz. Bu artlar, ngilizce eitiminin doal seyri iinde vazgeilmez unsurlardr. Nitekim bu dnemde bu amaca ynelik giriimlerde bulunulmutur. Fiziksel artlarn iyiletirilmesi kapsamnda ortaretim alannda 1950-51 eitimretim yl itibariyle okul yapmna hz verilmitir. Zira bu dnemde renci saylarndaki dengesiz ve ani artlara ramen okul bana den renci miktar azalmtr. Trkiye statistik Yll verilerine gre ortaretime devam eden renci says 143.000 iken okul says 820dir. Okul bana den renci says 174tr ki daha nceki dnemlerle kyasland vakit bu say daha azdr. Dersliklerde ki renci saysnn azl yabanc dil retimi asndan yadsnamaz bir neme sahiptir. Dier nemli unsur ise eitim eleman nitelik ve nicelik olarak yeterliliidir. ngilizce mfredatta yer alr almaz ngilizce retmeni ihtiyac domutur. Bu alanda kapanmas zor byk bir ak ortaya kmtr. Devlet bu an giderilmesi iin bilindii zere farkl kaynaklardan istifade etme yoluna gitmitir. Fakat farkl kkenlerden gelen eitimcilerin istenen ngilizce eitimini vermekten uzak olduu fark edilmitir. Zira yurtdnda bulunmu bir kiinin bile ihtiya duyulduu takdirde ngilizce retmeni olarak eitim-retim kurumlarnda grev alabildii gerei dikkate alnrsa, beklentinin yksek tutulmamas gerektii anlalr. Yetkililer bu an kapanmas iin retmen ihtiyacnn karland kurumlar olan eitim enstitlerinin ve bu enstitlerin yabanc dil blmlerini arttrmtr. rnein 1959-60 retim ylnda Bucada bir eitim enstits daha almtr. Bu enstitlerin says bee kmtr. ki yl sreli olan yabanc diller blm retim sresi de iki yldan

49

yla karlmtr. Daha sonraki dnemlerde 1960larn sonuna doru bu enstitlerin says iki katna karlmtr.45 Ders ara gereleri konusunda ngilizce eitiminin ok zengin bir ierii olduunu sylemek zor. lk olarak yurtdndan getirilen yabanc eitim uzmanlarna hazrlattrlan ders kitaplar, ngilizce derslerinin tek kaynak materyali olmutur. lk olarak Lawrence Faucettin yazm olduu drt ciltlik The Oxford English Course IIV okutuldu. 1953 ylndan itibaren E.V. Gatenby tarafndan hazrlanan A Direct Method English Course 1-6nn okutulmasna msaade edildi. Bunun yan sra N. Sevin ve E. A tarafndan yayna hazrlanan English in Turkey 1-3 da retim kurumlarnda ngilizce dersi iin seilen kitaplar arasnda yer ald. 1953 ylnda okullarda okutulmaya balanan bu ders kaynaklar ile ngilizce dersinin nitelik olarak beklentileri karlayacak bir seviyeye gelmesi ngrld. ngilizce bilen eleman saysn arttrmak ve ngilizce bilenlerin sadece nicelik olarak deil kalite anlamnda da doygunluunu salayabilmek ve dilin kendi ortamnda daha etkili ve verimli renilecei noktasndan hareketle yurt dna renci gnderilmitir. nceden olduu gibi cumhuriyet dneminde de devlet imknlarnn elverdii lde burslu olarak bu uygulamay devam ettirmitir. 1952 ylnda ilk defa bilgi ve grg arttrmak amacyla ABDye 25 retmen gnderilmitir.46 Bu ekilde yurtdna gidenler, ya Trk Devletinin yada gitmi olduklar lkenin, uluslararas kurulularn Milli Eitim Bakanl araclyla verdii burslardan yararlanmakta veya giderlerini kendi btelerinden karlamaktaydlar Hatta 1958 ylndan sonra kendi parasyla zel olarak, lisans renimi iin yurt dna renci gnderilmitir.47 1959 ylnda alnan bir kararla yurtdna gnderilecek rencilerin lisede derslerine giren yabanc dil retmenlerinden o rencinin niversitede alaca dersleri izlemesini salayacak dzeyde bir yabanc dil bildiini garanti eden belge almalar istenmekteydi. Yukarda bahsedilen iyiletirici katklarn dnda ngilizce retimini yabanc dil eitimini gelitirme ve kalitesini arttrma anlamnda bir takm farkl abalar da sarf edilmitir. ngilizce retmenlerine ynelik Hizmet i kurslar ve

45 46

Kkolu, a.g.m., s. 380. Tebliler Dergisi,1953. 47 Oktay Sinanolu, Uluslar aras Bilim-Ulusal Eitim, TTK Yaynlar, Ankara 1978, s. 6.

50

meslek ii eitimler dzenlenmitir. ngilizce retmenlerine dier yabanc dil retmenleri ile birlikte yaz aylarnda hazrlanan 4-6 haftalk seminerler de verilmekteydi. Bu kurslar Milli Eitim Bakanl tarafndan retmenlerin mesleki alanda bilgi ve becerilerini gelitirmelerini salamak ve evrensel bilimin nda an yeniliklerinden yabanc dil retimi adna haberdar olmak iin ngiliz Kltr Heyetleri ile yardmlaarak hazrlanmaktayd. Ayn zamanda bu kurslarda ngilizce alannda yaynlanm yeni ders kitaplarnn tantm yaplmakta ve retmenlerin dil becerilerini muhafaza etmelerini salayacak pratikler yaplmaktayd. Yabanc dil bilenlerin dllendirilmesi salanarak dil renme tevik edilmitir. Yabanc lke ve kurulularla i birlii yaplarak; onlardan eitimci, kaynak ve teorik anlamda faydalanlmtr.

a. lgili lke ve Kurulularla Temas Bir yabanc dil retimi yaplrken o dilin kullanld lkelerle ibirlii yaplr ve destek alnr. Kaynak lke bu konuda kilit durumdadr. Zira retimde kullanlacak ara-gere ve materyalin orijinal (authentic) olmas nemlidir. ngilizce retiminde zellikle ngiltere ve dier Avrupa lkeleri ile dayanma ierisinde yrtlmekte ve bu dorultuda ilgili lkenin kltr merkezleri ve dier kurumlar kullanlmaktadr. Bu kltr merkezlerinin ynettii ve onlara bal olarak Trkngiliz kltr derneklerinin tertip ettii ngilizce reniminin yaygnlamasna ynelik yabanc dil kurslar ve destekleyici kltr faaliyetlerinin yan sra, retim kurumlarnda grev yapan personele Milli Eitim Bakanl ile ibirlii ierisinde burs temin edilerek, retim kurumlarnda ders vermek amacyla yabanc retim eleman ve uzman salanmakta, kitap, malzeme ve ders ara-gere yardm Gazi Eitim Enstits yaplmakta, akademik almalar kolaylatrc ve tevik etmeye ynelik destekleyici katklarda bulunulmaktadr. Mesela 1945 ylnda alan ngilizce blmnde profesr Edvard Gatenby (1944-1952), kurucu retim eleman olarak almtr. Gatenby bu alanda ngilizce eitiminin yerlemesi ve uygulanmasna ynelik yadsnamaz katklarda bulunmutur. Hedef dilin konuulduu lkelerdeki teknik ve yntemlerden de azami derecede istifade edilmeye allm ve bu lkelerde kullanlan bu teknik ve yntemler uygun bir ekilde Trk Eitim Sistemi ierisinde lke gerekleri de dikkate alnarak

51

uygulanmaya konulmutur. 1955 ylnda Gazi Eitim Enstitsnde uygulanan Georgetown niversitesi (Washington D.C) ngilizce Program zellikle eitim sistemimizde iitsel-dilsel yntemin yerlemesine zemin hazrlamtr. 1966 ylndan sonra Avrupa Konseyi ile egdm ierisinde yrtlen ibirlii erevesinde de bu alanda nemli yardmlar alnmtr.48 ngiltere ve Amerika Birleik Devletleri ile sk temaslarda bulunulmutur. Bu lke yaynevlerine lke apnda kaynak datmna msaade edilmitir. Akademik alanda bu lkelerde yaplan pedagojik ve alan almalarn getirilmesi ve ngilizce retmenlerinin bilgisine sunulmasna nem verilmitir. ngilizce dersinin mfredat ierisinde dzenlenmesi ve ders dalmnn doru bir ekilde yaplmasna ynelik olarak yabanc uzmanlarn grlerinden istifade edilmitir. zellikle L. Faucett ve Gatenby gibi Trkiyede de grev yapm olan nl uzmanlarn ngilizce retimi alannda yapm olduklar almalar Trk yetkililerin bu alanda nn aydnlatmtr. lkeleraras bu yardmlama ve dayanma temel olarak bu lkelerin kltr dernekleri araclyla yrtlmtr.

b. retim Kurumlarnda Okutulan ngilizce Ders Kitaplar retim kurumlarnda okutulacak ders kitaplarnn seilip dzenlenmesi Milli Eitim Bakanl Talim ve Terbiye Kurulunun karar ile belirlenir ve bu kararlar Bakanla bal resmi yayn organ Milli Eitimi Bakanl Tebliler Dergisinin mays veya haziran saylarnn herhangi birisinde yaynlanr. Bu saylarda yaynlanan listedeki kitaplarn dnda herhangi baka bir kitabn derste kaynak olarak kullanlmas yasaktr. Okullara bu kitaplar dorultusunda yaz gnderilir ve denetim bu kitaplar zerinden gerekleir. ngilizce dersi iinde bu kural aynen geerlidir. Dier tm branlarda olduu gibi yabanc dil reniminde de ders kitab nemli bir olgudur. Zira rencinin ders esnasnda ve sonrasnda bavuraca ilk kaynak bu kitaplar olacaktr. Bu gerekten hareketle uzmanlar bir yabanc dilin edinilmesinde dile olan kiisel yatknlk (Personal Tendency) ve evresel artlarn(Proper Environment) yan sra ders kitabnn da nemli bir unsur olduunu

48

Demircan, a.g.e., s. 150.

52

ifade etmektedir. Yabanc dil renimine ynelik gelitirilen tm almalar bu gerein nda yaplmaktadr. Cumhuriyet dneminden itibaren devletin bu alanda birtakm almalar olmutur zellikle bu dnemde dier blmlerde belirtildii gibi yurtdndan davet edilen yabanc uzmanlarn tecrbelerinden bu alanda faydalanlmtr. L. Faucettin The Oxford English Course I-IV serisi 1939 ylndan itibaren eitim kurumlarnda okutulmaya balanmtr. Bu serinin I V. cildinin Trkiyede hazrland bilinmektedir. 1950 ylna kadar ngilizce ders kitab alannda herhangi yeni bir araya girilmemitir. Sonraki yllarda Trkiyede ngilizce retiminin yerlemesi ve geliimi adna kalc brakm olan E.V. Gatenby tarafndan da hazrlanan A Direct Method English Course 1-6 hazrlanmtr. Gatenbyn bu kitabe 1953 ylndan itibaren 1979 ylna kadar retim kurumlarnda ders kitab olarak okutulmutur. 1939 ve 1981 yllar arasnda Tebliler Dergisinde yaynlanan ngilizce kitap says ok fazla deildir. Zaten 1979 ylndan sonra ders kitaplar Milli Eitim bakanl tarafndan kurulan komisyonca hazrlanmtr. Buna gre bu srete kullanlan ngilizce ders kitaplar aada genel olarak verilmitir. izelge 8: Ders Kitaplar(ngilizce)49 Kitabn Yazar Faucett Gatenby Sevin-A zgr : : : : Kullanld Yllar 1939-1974 1953-1979 1953-1961 1961-1968 1971-

M.E.B Komisyonu :

izelgede grld gibi 1950li yllarda ders kitaplar konusunda alternatif arayna gidilmitir. Zira bu yllarda iki farkl ngilizce ders kitabna, Milli Eitim Bakanl Talim ve Terbiye Kurulu tarafndan, retim kurumlarnda okutulmasna izin verilmitir. Bunun yan sra biraz nce belirtildii zere 1971de Milli Eitim Bakanl Komisyonu ngilizce ders kitab hazrlama iini kendisi stlenmitir.

49

zcan Demirel, Yabanc Dil retimi, zel Okullarda Yabanc Dil Paneli, Ankara 1997

53

Demircann da belirttii zere bu ekilde hazrlanan ders kitaplar ilgili lkelerde 1960-1970 yllarnda kullanlan ve popler olan yntemlerden etkilenerek hazrlanm kitaplardr. Yine Demircana gre bu kitaplar ilevsel ve iletiimsel teknikleri pek iermemekte ve daha ziyade iitsel-dilsel aratrmalarla ykl kaynaklard. Aada farkl iki dnemde okutulan ngilizce ders kitaplarn gsteren izelgeler bulunmaktadr. izelge 9: 1944-1945 retim Yl Orta Okul ngilizce Ders Kitaplar50 Ortaokul: 1. Snf - ngilizce Ders Kitab I (Dr. L. Faucett), M.E.B Yaynevleri 2. snf - ngilizce Ders Kitab II (Dr. L. Faucett), M.E.B Yaynevleri 3. Snf - ngilizce Ders Kitab III (Dr. L. Faucett) M.E.B Yaynevleri retmen Okullar: 1. Snf - ngilizce Ders Kitab III (Dr. L. Faucett) M.E.B Yaynevleri 2. Snf - ngilizce Ders Kitab IV (Dr. L. Faucett) M.E.B Yaynevleri 3. Snf - ngilizce Ders Kitab IV (Dr. L. Faucett) M.E.B Yaynevleri Yukardaki izelgede de grld zere ortaokullarda ve retmen okullarnda Dr. L. Faucettin kitaplar dnda herhangi bir kitap retim

50

Tebliler Dergisi, 11 Eyll 1944 tarihli ve 265 sayl, s 20,21 ve Tebliler Dergisi, 3 Eyll 1945 tarihli, 344 sayl, s 260, 261.

54

kurumlarnda okutulmamaktadr. Ayn zamanda Orta Ticaret Okullar ve Erkek Orta Sanat Okullarnda da ayn ders kitaplar okutulmaktadr. izelge 10: 1944-45 retim Yl Orta Ticaret Okullar ngilizce Ders Kitaplar51 Orta Ticaret Okullar ve Erkek Orta Sanat Okullar: 1. Snf - ngilizce Ders Kitab III (Dr. L. Faucett) M.E.B Yaynevleri 2. Snf - ngilizce Ders Kitab II (Dr. L. Faucett), M.E.B Yaynevleri 3. Snf - ngilizce Ders Kitab III (Dr. L. Faucett) M.E.B Yaynevleri

1954-55 retim ylnda, Talim Terbiye Kurulu tarafndan retim kurumlarnda okutulmas ngrlen ders kitaplar incelendiinde ortaokullarda Dr. L. Faucettin yllardr okutulan kitabnn yan sra Gatenbyn ve Trk yazarlarn ngilizce kitaplarnn da mfredata dahil edilmitir. Aadaki izelgede bu bilgiler gsterilmektedir. ngilizce eitiminde ders kitaplarn eitlendirme yntemine gidilerek ngilizce eitim-retimin kalitesinin arttrlmas hedeflenmitir. ngilizce ders kitaplar ve bu kitaplarda takip edilen yntemler o dnemin evrensel dil paradigmalarn ve tekniklerini barndrmann yan sra yeterli dzeyde ngilizcenin ilevsel ynne atfta bulunduu sylenemez. izelge 11: 1954-1955 retim Ortaokul Yl Ders Kitaplar52 Ortaokul: 1. Snf - ngilizce ders Kitab-I (Dr. L. Faucett) M.E.B Yaynevleri

51

Tebliler Dergisi,11 Eyll 1944 tarihli ve 265 sayl, s 27, 28. Tebliler Dergisi, 3 Eyll 1945 tarihli ve 344 sayl, s 267, 268 52 Teblile Dergisi, 24 Eyll 1954 tarihli ve 799 sayl, s. 154, 155.

55

- A Direct Method English Course Book One (Edvard Vivian Gatenby) Yaynevleri - English in Turkey I (Nurettin Sevin, Emcet A) M.E.B Yaynevleri 2. snf - ngilizce Ders Kitab II (Dr. L. Faucett) M.E.B Yaynevleri - A Direct Method English Course Book Two (Edvard Vivian Gatenby) M.E.B Yaynevleri - English in Turkey II (Nurettin Sevin, Emcet A) M.E.B Yaynevleri 3. Snf - ngilizce Ders Kitab II (Dr. L. Faucett) M.E.B Yaynevleri - ngilizce Ders Kitab III (Dr. L. Faucett) M.E.B Yaynevleri

M.E.B

- A Direct Method English Course Book Three (Edvard Vivian Gatenby) M.E.B Yaynevleri - English in Turkey II (Nurettin Sevin, Emcet A) M.E.B Yaynevleri

Nurettin sevin ve Emcet An beraber hazrladklar English in Turkey kitabnn da 1953 ylndan itibaren orta retim kurumlarnda, Talim Terbiye Kurulu tarafndan okutulmasna izin verilmitir. Bu arada Dr. L. Faucettin kitab da kaldrlmam uzun bir sre dier ders kitaplar ile beraber listede kalmtr. Lisede de bu uzmanlar tarafndan hazrlanan kitaplarn devamlar okutulmutur. Aadaki izelgede 1954-55 retim ylnda okutulan ngilizce kitaplar verilmitir. izelge 12: 1954-55 retim Yl Lise ngilizce Ders Kitaplar53 Lise 1. Snf - ngilizce Ders Kitab III (Dr. L Faucett)

53

Tebliler Dergisi, 24 Eyll 1954 tarihli ve 799 sayl, s. 173,174.ve Tebliler Dergisi, 16 Mays 1955 tarihli ve 851 sayl, s. 110, 111.

56

- ngilizce Ders Kitab IV (Dr. L Faucett) - A Direct Method English Course Book Three (E.V. Gatenby) - A Direct Method English Course Book Four (E.V. Gatenby)

2. Snf - ngilizce Ders Kitab IV (Dr. L. Faucett) - A Direct Method English Course Book Five (E.V. Gatenby) 3. Snf - ngilizce Ders Kitab IV (Dr. L. Faucett) 4. Snf - ngilizce Ders Kitab V (Dr. L. Faucett)

1954-55 retim ylnda 1. Snfta Faucett tarafndan hazrlanan iki kitapta hem ngilizce Ders Kitab III, hem de ngilizce Ders Kitab IV Talim Terbiye Kurulu tarafndan listeye konulmutur. stee bal olarak rencilerin seviyeleri ve artlar dikkate alnmak artyla herhangi birisi seilebilir. Bu iki kitabn yan sra Gatenby tarafndan yazlan A Direct Method English Course Book Three ya da Book Fourdan da herhangi birisi seviyeye uygun olarak okutulabilir. Gatenbyn kitaplar adndan da anlalaca zere yabanc dil retiminde 1900li yllarda yabanc dil retiminde uzmanlar tarafndan olduka sk kullanlan Direct Method(Natural Method) yntemiyle hazrlanmtr. Bu metod rencinin anadilini kullanmadan sadece hedef dili kullanarak yabanc dil renimini ngrr. Bu metoda gre kelime renme, gnlk yaamdan materyallerle; dilbilgisi tme varm yntemi (nduction) ve retmen merkezli bir metotla pekitirilmelidir.

c. Yksekretimde Okutulan ngilizce Ders Kitaplar Yksekretimde ngilizce retimi, piyasada bulunan yabanc kitaplardan yalnzca birinin ieriine sadk kalnarak yrtlmekteydi. zellikle English 900

57

kitap serisi e blnerek her bir paras kurlar halinde rencilere okutulmutur. Bu ekilde ngilizce retimi, temelde mantkl bir amaca ynelik yaplmyordu. A kurundan sonra B ve C kurlarnda okuma metinleri(reading text) ve bunlarn evirileri kitabn beraberinde retilmekteydi. Buradan anlalaca zere ortaretime benzer ekilde yksekretimde de ngilizce retiminde eviri yntemine arlkl olarak nem verilmitir. Bu dorultuda eviri yapmay tevik edici metinlerdeki kalplar ve szcklerin seimi zel bir amaca ynelik seilmiti. Derslerde kullanlan metot okuma-anlama, eviri ekseninde ekillenmekteydi. Yksekretimde Robert Koleji, hazrlk okullarnda okutulan Spoken English for Turks ve Gazi Eitim Enstits(1925-1978) retim elemanlar tarafndan hazrlanan English Course for Turks bu seviyeye ynelik okutulan iki nemli kitaptr. Spoken English for Turks, Robert Koleji, Boazii nversitesi, Orta Dou Teknik niversitesi ve Hacettepe niversitesi hazrlk snflarnda uzunca bir sre ders kitab olarak okutulmutur. Eitim enstitleri yabanc dil blmlerinde(1941-1978) retimi yabanc dille yaplacak dersler iin Milli Eitim Bakanl tarafndan mfredat hazrlanp Tebliler Dergisinde yaynlanr. Yksekretime ynelik ngilizce Ders mfredatnn hazrlanmas

konusunda takip edilen yol seilen ders kitabnn ieriinin sk skya takip edilmesinden teye gidememitir. Hazrlk blmlerinde grev yapanlar bu konuda daha hassas olmalarna karn hazrlanan mfredat ierii piyasadan derlemeler eklinde olmutur.

d. retim Kurumlarnda Okutulan ngilizce Yardmc ve Mracaat Kitaplar Ayn ekilde Tebliler Dergisinde baka bir listede yardmc kitaplar yaynlanr. Yardmc kitaplar listesi ders kitaplarndan sonra yaymlanr ve son olarak da mracaat kitaplar listesi yaymlanr. Daha nce deinildii gibi tm ngilizce kaynaklar ister ders kitab olsun ister yardmc veya mracaat her ekilde bu yaynlanan listeden seilmelidir. Aadaki izelgede 1954-55 retim yl ngilizce yardmc kitaplar listesi verilmitir.

58

izelge 13: 1954-55 retim Yl Ortaokul ngilizce Yardmc Kitaplar54 Ortaokul: 1. Snf - A Direct Method Englsh Course Teachers Book One 2. Snf - A Direct Method Englsh Course Teachers Book Two 3. Snf - A Direct Method Englsh Course Teachers Book 1954-55 retim ylnda Tebliler Dergisinde yaynlanan listeye gre yardmc kitap asndan Gatenbyn eserlerinden faydalanlmtr. Ders kitabna parelel olarak yazlm olan A Direct Method Englsh Course Teachers Book larn okutulmasna msaade edilmitir. Gerekte bu kitaplarn tam olarak ne kadar srede piyasada kaldn bilmek ok zordur. Bunlarn dnda yardmc ve mracaat kitab olarak kullanlan pek ok eser vardr. Aadaki listelerde bu yaynlar gsterilmitir. izelge 14: ngilizce Yardmc Kitaplar55 Yardmc Kitaplar: Yazar Faucett Gatenby Ayral Kk Gknel Ege akalr
54 55

Kullanld Yllar 1939-1974 1951-1979 1956-1974 1959-1974 1961-1969 1961-1977 1961-1974

Tebliler Dergisi, 16 Mays 1955 Tarihli ve 851 sayl, s. 62, 63, 64. Demircan, a.g.e., s. 153.

59

Radyo ile ngilizce entrk Haraps Komisyon

1964196919691973-

Bu alanda pek ok yardmc ngilizce ders kitab baslm ve kullanlmtr. Baz kitaplarn tam olarak kullanm sreleri bile bilinmemektedir. 1970ten sonra ders kitaplarnda olduu gibi yardmc kitaplarda da Milli Eitim Bakanl Komisyonu tarafndan hazrlanan kaynaklar retim kurumlarnda okutulmutur. Yardmc kitap ad altnda zel yaynevleri tarafndan piyasaya sunulan ve rencilerin rabet ettii kitaplar ders kitab olarak okutulan kitaplarn yalnzca dilbilgisi aklamalar ile beraber verilmi evirileridir. Bu yardmc kitaplar, ders kitabnn daha rahat anlalmas ve anlama etkinliini pekitirmek amacyla hazrlanmtr. Tebliler dergisinde yaynlanan dier bir liste mracaat kitaplardr. Bu kitaplar da izelge 13te gsterilmitir. izelge 15: ngilizce Mracaat Kitaplar56 Yazar Bulu Perek Limasollu Naci Alaylolu/Gndem Dilde O.P.E 1-3 Dirik Syler akalr 196319631963196319641974197619801969Kullanld Yllar

56

Tebliler Dergisi, 16 Mays 1955 Tarihli ve 851 sayl, s. 75.

60

Bavuru ve yardmc kitaplarn says az olmakla beraber bunlarn neye gre seildikleri de belli deildir. Bu gne dein bu seimler, eletiri szgecinden geirilmeden retim kurumlarnda okutulmutur. Bu kitaplarn ders kitaplarnn evirisinden teye geememeleri ve rencinin anlamasna, pratiine ve geliimine katkda bulunamamalar en byk eksiklikleridir. Sonraki yllarda zel yaynevleri tarafndan pek ok yardmc ve mracaat kitab daha yaynlanm ve piyasaya srlmtr. Bu kitaplar ngilizce renimini kolaylatrmak beklentisi ile yaynlanm fakat ne derece baarl olduu tartmaldr.

E. Saysal Verilerle Dnemin Genel Deerlendirmesi 1950-60 yllar aras farkl bir siyasi rengi ve yapy yanstmaktadr. Demokrat Parti iktidar ile girilen bu srete Trkiye, uluslararas politikada varln hissettirmek abasndadr. Bloklarn keskin izgilerle ayrld, souk savan hakim olduu bu ortamda; Bat dnyas ile yaknlaarak siyasi bir dnemecin eiine gelmitir. Amerika ve genel anlamda Bat ile kurduu scak politik ve ekonomik ilikiler Trkiyenin kltrel anlamda da yeni bir dnemin eiinde olduu sinyallerini vermektedir. Bu srecin geliimi lkenin okur- yazar oranna, renci saysndaki arta ve en nemlisi retim kurumlarndaki yabanc dil seimine de yansmtr. Yabanc dil alanndaki gelimeleri yanstmak iin saysal veriler aydnlatc olacaktr.

61

izelge 16: 1950-60 Yllar Aras Bamsz, Bal Resmi ve zel Orta Okullarda rencilerin Takip Ettikleri Yabanc Diller zerine Durumlar57 Yllar Almanca Erkek Kz 1949-50 1953-54 1954-55 1955-56 1956-57 1957-58 1958-59 1959-60 867 460 5848 8300 10390 12759 15041 17828 290 1299 1725 2358 3126 3565 42187 4962 Franszca Erkek Kz 19789 34623 41866 49196 60022 70595 77891 86087 5238 9435 11190 13233 15697 17681 19412 20608 ngilizce Erkek Kz 9054 29420 34725 40556 49911 61064 73050 87598 4370 14084 17483 21142 24964 29776 35922 39193 Toplam Erkek 29710 68030 82052 97507 119177 143279 164541 190807 Kz 9898 24283 29775 35626 42910 50286 57927 64096

Milli Eitim Bakanlnn istatistikleri gsteriyor ki ngilizce 1950-60 yllar arasnda belirgin bir geliim gstermitir. 1950lerin ortasnda balayan art 1960 ylna doru en tepe noktaya ulamtr. Bu dneme dair Lise istatistikleri de aada verilmitir.

57

Milli eitim Orta retim statistikleri 1949-50, T.C. Babakanlk statistik Genel Mdrl Milli Eitim ubesi, Ankara 1952, s 168. ve Milli Eitim statistikleri Orta retim 1953-60, T.C Babakanlk Devlet statistik Enstits Bakanl, Ankara 1963, s. 4.

62

izelge 17: 1950-60 Yllar Aras Resmi liseler, Kolejler, Akam Liseleri ve Kolejlerde rencilerin Takip Ettikleri Yabanc Diller zerine Durumlar58 Almanca Yllar 1948-49 1953-54 1954-55 1955-56 1956-57 1957-58 1958-59 1959-60 Kaynak: Yukardaki veriler hemen hemen tm liselerin saysal deerlerinin toplamn yanstmaktadr. Buradaki izelgede de bir nceki izelgeden karlan sonularn aynsn karmak mmkndr. ngilizce dersini alan renci saysnda zamanla bariz oranlarda, dier yabanc dil derslerine ve zellikle Franszca dersine kyasla , bir trmanma yaanmtr ki bu dnemler daha nceki blmlerde belirtildii zere devletin, ngilizcenin retilmesi ve dersin yaygnlamas konusunda aba sarf ettii ve giriimlerde bulunduu yllardr. Yksekretimde de benzer durum vardr. ngilizce dersi gren renci saysnda istikrarl bir art yaanmtr. Aadaki izelgede 1953-60 aras yksekretimde yabanc dil derslerini alan rencilerin karlatrmal olarak rakamsal deerleri verilmitir. Erkek 1769 1177 1378 1393 1748 2174 2919 3950 Kz 276 352 467 491 483 596 833 1258 Franszca Erkek Kz ngilizce Erkek 4697 Kz 2096 Toplam Erkek Kz

10837 2065 12459 2534 13614 2818 11861 2643 12348 3049 13624 3480 15599 3905 19113 4662

17303 4437 24566 6833 2745 7886

11924 4276 13499 5003 13066 5451 14674 6455 17381 7592 20027 9393

25228 8169 27749 9632 32291 10964 37609 13614

24028 11122 46278 16083

58 Milli eitim Orta retim statistikleri 1949-50, T.C. Babakanlk statistik Genel Mdrl
Milli Eitim ubesi, Ankara 1952, s. 290. ve Milli Eitim statistikleri Orta retim 1953-60, T.C Babakanlk Devlet statistik Enstits Bakanl, Ankara 1963, s 582.

63

izelge 18: 1953-60 Yllar Aras Yksekretimde rencilerin Takip Ettikleri Yabanc Diller59 Almanca Erkek 1953-54 1954-55 1955-56 Faklteler 1956-57 1957-58 1958-59 1959-60 689 716 870 969 1119 1126 1639 Kz 175 167 228 282 323 359 773 Franszca Erkek 3647 3443 4206 5162 6137 6413 6356 Kz 772 724 1061 1382 1322 1575 2207 ngilizce Erkek 2404 3060 4260 5052 6570 7205 7792 Kz 650 897 1416 1578 1903 2396 2852

1953-54 1954-55 Yksek Okullar 1955-56

497 479 484

36 27 21 51 38 34 68

1295 1800 2012 3076 3373 3116 3646

450 526 467 505 494 540 596

2130 2545 2531 3508 4486 4830 5742

270 231 331 358 369 695 913

1956-57 705 1957-58 1958-59 1959-60 788 667 951

16 Ocak 1932 tarihli Albert Malche hazrlatt raporda raporunun 7. sayfasna Atatrkn yapm olduu karalamalarda renci; ngilizce, Almanca, talyanca veya Franszca gibi en az bir yabanc dili bilmelidir(okuyup anlamak)60 diyerek yabanc dilin eitimde vazgeilemezliini vurgulam olmaktadr. Nitekim sonraki yllarda verilen istatistik deerler de bunu yanstmaktadr. Eitimin en st

59

Milli Eitim statistikleri Meslek Teknik ve Yksek retim 1953-60, T.C. Baveklet Devlet statistik Enstits, Ankara 1968, s 746. 60 Utkan Kocatrk, Atatrkn niversite ile lgili Notlar, Atatrk Aratrmalar Merkezi Dergisi-Cilt 1, say 1, Ankara 1984, s. 6-10.

64

basama yksekretimde de bu ilke uygulanmtr. Yksekretimde yabanc dil blmlerinin dndaki dier blmlerin yabanc dil retmedeki temel amac, rencilerin o dilde kendi alanlarnda yaynlanm eserleri okuyup anlayabilme ve kendi branlarnda gerekleen evrensel gelimeleri takip ederek mesleki ve kiisel yeterliliini arttrma olarak tespit edilmitir. Sonradan 1984-85 ylnda yrrle giren 2923 nolu ve 14.10.1983 tarihli yeni Yabanc Dil eitim ve retim Kanununda, yksekretim kurumlarnda yabanc dilin amac; rencilere bilimsel ve teknolojik gelimeleri ve yabanc dildeki bu tr yaynlar izleyebilme, uluslar aras toplant ve tartmalara da katkda bulunabilme g ve yeteneini kazandrmaktr. eklinde ifade edilmitir. Yabanc dil retimi daha zelde ngilizce retimi bir btn olarak ele alnmaldr. Orta retim kurumlar ve yksekretim kurumlar bu eitim srecinin birbirini takip eden basamaklar halinde konularn ve dil becerisinin kazanlmasn sekteye uratacak nitelikten uzak badak bir nitelikte olmaldr. Bu dnem itibari ile zellikle 1950lerden sonra bu durum zerinde hassasiyetle durulduu bir gerektir. ngilizce Trkiye Cumhuriyeti retim kurumlarnda en youn ekilde okutulan yabanc dil olma yolunda hazrlk safhasn geride brakmtr. Deien siyasi iktidar ve beraberinde tm kamu kurumlarna ve d politikaya hakim olan politik duru neticesinde ngilizcenin durumu perinlenmitir. Mfredatta ngilizce dersinin kaplad alan artm ve hepsinden nemlisi ngilizce retim kurumlarnda okutulan birinci yabanc dil durumuna gelmitir. Yalnz bu noktada dikkat edilmesi gereken husus bu iyiletirme abalarnn ksmen poplist ve siyasi bir yaklam olduu, gerekli alt yap ve ortam salanmadan bu tr bir uygulamann yerletirilmeye allmasnn da maalesef dersliklerdeki renci saylarna ve gerek duyulan ngilizce retmeni saysna katk yapmaktan pek teye gitmedii gereidir. lgili lke ve kurulularla yaplan ibirlii ve temaslar ayn zamanda yurtdna renci gnderilmesi tam anlamyla tesis edilememi olan altyapnn zerine pek bir ey ina edememitir. Dolaysyla batan giriilen yanl tutum, sonraki tm iyi niyetli almalarnda boa gitmesine neden olmutur. Okutulan ngilizce ders kitaplarnda eitlilie gidilmitir, fakat yabanc dil eitiminde dnemin ada metot ve yntemleri kullanlmad iin bu uygulamalarda istenen verimi verememitir.

65

NC BLM

1965-1980 ARASI DNEM

A. Avrupa Konseyi le Temaslar Avrupa Konseyi 1949 ylnda liberal demokrasi ile ynetilen 10 Bat Avrupa lkesi tarafndan kuruldu. Unsurlar yava yava beliren Souk Savan daha ok siyasi aktrlerinden biri olarak kurulan Konsey; Avrupa apnda bata hukuk ve insan haklarnn korunmas, eitim, kltr alanlarnda anlamalar kabul eden, hkmetler aras bir kurulutur. Souk Savan gerekte yapld Avrupada farkl fonksiyonlar stlenen NATO, AB, Bat Avrupa Birlii gibi kurumlarn yannda siyasi bir nitelik kazanmtr. kinci Dnya Savandan sonra Bat Avrupada kurulan veya onu merkez alan siyasi ve gvenlik oluumlarnn iinde yer alm, Avrupa Konseyi, OECD ve NATOnun yesi olmu bulunan Trkiye, AET yeliini de, sonu itibariyle, Tanzimat ile balayan ve Cumhuriyetle doruk noktasna varan Bat vokasyonunun ve adalama felsefesinin doal bir uzants olarak alglamtr.61 Trkiye Avrupa Komisyonu ilikilerinin geliiminde farkl kanallar vardr. Bu ilikiler; demokrasi insan haklar, hukukun stnl ve kltr gibi maddeler ekseninde mzakere edilmekte ve bu istikamette alnan kararlar, devlet politikas olarak benimsenmektedir. Kltr temelinde olgunlaan ilikiler; dil retim programnn esaslarn da belirleyici dzeydedir. Herhangi bir alanda retim gren bir insann, gelecee ynelik amalarnn, onu motive etmekte olduunu belirtmek yanl olmaz. Eitim grd alanda bilgi ve grgsn arttrdka insann daha ok kazanaca, daha kolay i bulabilecei, daha bamsz olaca, sosyal evresinde kabul grp saygnlk uyandraca, bakalar ile kolay iletiim kuraca dorudur. Bu gerekler dikkate alndnda mesleki motivasyona yabanc dil bilme gerei de eklenmektedir. bir bat dilinin retimi, ilkeleri, metotlar ve detaylarn ieren balklar halinde saptanan yabanc

61

Trkiye - Avrupa Birlii likileri zel htisas Komisyonu Raporu, Devlet Planlama Tekilat, Ankara 2000, s. 3. http://ekutup.dpt.gov.tr/ab/oik561.pdf

66

Bir yabanc dil bilmek ve onu yeterince kullanmak bir ihtiyatr. Teknolojik, ekonomik ve siyasi gelimelerin paralelinde uluslar aras ilikiler ve uluslar aras kurulular, bu erevede gerekletirilen faaliyetler de saysal olarak artmaya devam etmitir. Bu dnemde Avrupann ekonomik ve politik bir birlik haline getirilmesi fikri bir hayli mesafe alm durumdadr. Devletlerin, hkmetlerin ilgili kurum ve kurulularn, yabanc dil eitim ve retim projeleri konusunda destekleyici, tevik edici, sonu verici etkin nlemler almalar zorunluluu kendini iyiden iyiye hissettirmekte, kendi kltrne bal, fakat dier kltrleri de bilen ve inkar etmeyen, bilinli, hakkn savunabilen, bakalarn hakkna sayg duyan nesiller yetitirilmesinde yabanc dil reniminin nemi vurgulanmaktadr. Bu nem dolaysyla uluslar aras kurulular, yabanc dil eitiminin uygulanmasna kadar girmilerdir. Milli Eitim Bakanlnn Avrupa Konseyi ile ilk temaslar, 1963 ylnda 100 retmen Projesi si ile balamtr. Mill Eitim Bakanl ve Avrupa Konseyi arasnda yabanc dil retimi balamnda yaplan en somut almalar ise 1968 ylnda balamtr. O yllarda yabanc dil retiminin daha etkili yaplabilmesi iin bir komisyon kurulmu ve Avrupa Konseyinin katklar ile 1972'ye kadar devam eden bir zaman dilimi iinde eitim programlarnn gzden geirilmesi ve ders kitaplarnn hazrlanmas almalarna balanmtr. 1950'li ve 60'l yllara kadar okullarmzda kullanlmakta olan E. V. Gatenby tarafndan yazlm ngilizce ders kitaplar yerine, 1972'den itibaren An English Course for Turks dizisi ngilizce dersi iin hazrlanmtr. Bu ders kitaplar ile Avrupa Konseyi standartlarnda dil retiminde yeni yaklamlarn uygulanmaya baladn gryoruz.62 Trkiyenin de ye olduu Avrupa Konseyi yaayan dillerin retilmesi konusunda projeler gelitirerek, nemli kararlar alm ve birok admlar atm bulunmaktadr. ngilizce retiminde yararlanlmak zere The Treshold Level gibi bir eit gramer ve kelime szl denebilecek almalar gerekletirmitir. The Treshold Level, 1970lerin ortalarnda Avrupa Konseyi uzmanlarnn ilemsel

62

Demirel, a.g.e., s. 25.

67

anlamda yabanc dil renen bir bireyin, o dili, Gnlk hayatta iletiim arac olarak kullanld lkede bamsz bir ekilde konuuyorken ne yapabilmeli?, Dilin ne kadarn bilmeli? gibi hususlar dikkate alan bir artname gelitirdi. Bu artname bireyin yabanc dili kullanabilmesi iin gerekli olan bilgi ve yetenei ieriyordu. Belirli diller iin tanmlayc bir enstrmand. Ksacas, The Treshold Level ngilizceyi iletiim iin kullanrken bilinmesi gereken en alt dzey artlar(specification) belirten bir tanmdr. The Treshold Level gibi bir almay gerekletiren Avrupa Konseyi, 1971-81 yllar arasnda Yaayan Diller adl baka bir faaliyete daha imza atmtr. Bununla da yetinmeyen Avrupa Konseyi, ayn trden baka bir faaliyeti 12 Nolu Proje ad altnda yrtmtr. Bu 12 Nolu Proje ile rencinin kapasite ve ihtiyacnn tespit edilmesi ve buna cevap verecek yeni metodolojilerin kmasn salamtr. Bu gn adn ok sk duyduumuz Approach Communicative metodu Avrupa Konseyinin 12 Nolu projesinin bir rn olarak yaygnlamtr. te yandan 1976 ylnda alnan bir komisyon kararyla topluluk dillerinin retimi konusunda Avrupa Topluluunun faaliyet gstermesi gerei tavsiye edilmi, bu tarihten sonra AT lkeleri, yabanc dil eitim-retim programlarn gzden geirerek yenileme ve younlatrmaya gitmilerdir. Trkiye, yabanc dil eitiminin nemini grerek bu konuda eitim sistemini glendirmek iin daha nceden almaya balam bir lkedir. Maarif Kolejleri, daha sonraki yllarda Anadolu Liselerinin kurulu amac yetenekli rencilerin daha iyi bir eitime tabi tutulmas, bu rencilere iyi dzeyde ngilizce retilmesi ve bunun frsat eitlii salamak amacyla devlet eliyle, cretsiz yaplmas idi. 1970lerin balarnda giriilen bu olumlu teebbs, Trkiyede birok benzeri grld gibi, eitli tepkilere hedef olarak ve yaygnlatrma uruna kaliteden fedakarlk edilerek zaman iinde talebin artmasna ramen etkenliini kaybetmitir. Bunun yan sra normal eitim-retim yapan devlet okullarnda da yabanc dil konusunda hibir atak yaplmadndan, yabanc dil eitim-retim stnl ksa srede zel okullara geti ve balangta amalanann aksine yabanc dilin bir ayrcalk olmas durumu artt.

68

Bu koullar altnda devlet okullarnda ngilizce eitim-retim kalitesini arttrmak ve bu potansiyeli kalc klmak amacyla, Avrupa Komisyonu tarafndan gelitirilen yukarda bahsettiimiz projelerden azami derecede faydalanlmtr. ngilizce dersinin uygulanmasnda farkl bir metodoloji takip edilmitir. Ders kitaplarnn yeniden baslmas salanmtr. Tm bu gelimeler Avrupa Komisyonu ile oluturulan ibirlii ve paylamn bir neticesi olarak ortaya kmtr. Bu ibirliinin bir rn olarak 1973 ylnda yeni yabanc dil program hazrlanm ve Tebliler Dergisinde yaynlanmtr.

a.Talim ve Terbiye Kurulu Karar ile Yeni Yabanc Dil Programn Hazrlanmas Orta dereceli okullarda yabanc dil retiminin ve bu kapsamda ngilizce retiminin gelitirilmesi ve modernlemesi almalar, 1972 ylnda MEB Talim ve Terbiye Kuruluna bal kurulan Yabanc Diller retimini Gelitirme Merkezi ile balamtr. Bu merkez ile Avrupa Konseyi arasnda gelitirilen i birlii erevesinde yabanc dil retim programlar ve ders kitaplar hazrlanmtr. 197273 retim ylnda 32 okulda devam edilmi ve bu arada yabanc dil retimi iin eitim program hazrlama abalarna hz verilmitir. Hazrlanan program 1973 ylnda 1747 sayl Tebliler Dergisinde yaymlanmtr. Ortaokul ve liselerde uygulanmas uygun grlen bu program, yabanc dil ilkelerinin, her snfta kullanlacak ders aralarnn neler olacan, retim yntemlerini, konu ieriklerini ve renme aamalarn belirlemektedir. 1973-77 dneminde tm orta dereceli okullarda bu programn uygulanmasnn yaygnlatrlmas planlanm, ancak uygulamada bu programlarn daha ok genel lise rencileri ile ortaokul rencilerine dnk olduu, Mesleki ve Teknik Eitim okullar iin ayr bir programn gerektii ortaya km ve Osanor Projesi ile bu okullar iin de ayr program ve ders kitab hazrlanmas almalarna balanmtr.63 1974-75 retim ylndan itibaren kademeli olarak nceki program ve ders kitaplar kaldrlm yerine yeni program ve ders kitaplar devreye girmesi ve bu ilemin 1977 ylna kadar tamamlanmas karar altna alnmtr.

63

Demirel, a.g.e., s 25.

69

Bu ortak ibirlii dorultusunda yaynlanan Yabanc Dil Programna gre amalar u ekilde ifade edilmitir; 1- renmekte olduklar yabanc dili normal hzla konuulduunda anlayabilme 2- Anlalr bir ekilde konuabilme 3- Kolaylkla okuma ve okuduunu anlama 4- Dndklerini yaz ile ifade edebilme yeteneini kazandrmak ve, 5- rendikleri dili okuldan sonrada kendi kendilerine gelitirme g ve isteini kazandrarak gerek ileriki almalar ynnden gerek turizm ve uluslar aras ilikiler ynnden lkemize yararl birer eleman olarak yetimelerini salamaktr. Bu amalar renimde uygulanmas gereken sray gstermektedir. Dolaysyla bu amalar, dil retiminin her kademesinde gz nnde bulundurulacak alma ekillerinin saptanmasnda ve sonularn deerlendirilmesinde ngilizce retmenleri tarafndan dikkate alnmaktadr. Yeni program, dilin kullanmn ve ilevselliini n plana karmakta ve Avrupa Konseyinin belirlemi olduu The Treshold Level kstasna uygun olarak rencinin ngilizceyi bamsz bir ekilde kullanabilecei bir eie(treshold) gelmesini beklemektedir. Yeni programda takip edilmesi gereken metot da ayrntl bir ekilde verilmitir. Buna gre dinleme ve konuma dier alanlara nazaran ncelikli durumdadr. Bu yzden grsel ve iitsel eler ok nemli yer tutmakta ve kitaplarn ayrlmaz birer tamamlaycs olmaktadr. Snf ii retim ngilizce ile yaplmaldr. Kelime retiminde kelimenin anlamlar; a. Eyann kendisi gsterilerek b. Resim kullanarak c. Dramatize edilerek d. Bilinen kelimeler, e ve zt anlaml kelimeler kullanlarak aklanabilir. Ana dil zorunlu haller dnda kullanlmamaldr. renimin ana merkezini, doal konuma alkanln kazandracak szl altrmalarn tekil etmesi gereklilii vurgulanmtr. ngilizce cmlelerin anlam ve yaplarnn bir btn olarak dnlmesi ve altrmalarn grsel, iitsel ve dramatizasyon ile dzenlenen ortamda yaplmas tavsiye edilmitir. zellikle dier

70

programlarda ok fazla stnde durulmayan bir noktaya dikkat ekilmitir. Soyut dilbilgisi kurallar vererek yalnz cmle yapsn ngren altrmalar yaplmamaldr. retimde nce dinleme ve konuma sonra okuma ve yazma ilkesine nem verilmesi, btn kademelerde bilinenden bilinmeyene kolay olandan g olana doru gitme ilkesinin gz nnde tutulmas, zorunlu haller dnda eviri yaplmamas ve yabanc dilin ana dile dayal olarak retilmesinden kanlmas gibi noktalarn alt izilmitir. Bu programda eviri etkinliinin arlkl olarak sadece son snflarda yaplmas gerektii vurgulanmtr. Yabanc dil renimi, bu programda kademelere ayrlmtr: 1. Giri Kademesi 2. lk kademe 3. Orta kademe 4. leri kademe 5. Giri kademesi Yabanc dil reniminin temeli konuma diline dayanr, bu nedenle giri kademesindeki btn retim, szl olarak yaplmal ve renciye iittiini anlama ve konuma yetenei kazandrlmaya allmaldr. Bu kademede zellikle sesleri tanma, telaffuz ve cmle vurgusu altrmalar zerinde nemle durulmaldr.64 fadesi bulunmaktadr. Bu saylan kazanmlarn elde edilebilmesi iin bu kademede renci ders kitab yoktur. Dersler retmen klavuz kitab eliinde snftaki aragerelerden faydalanarak szl faaliyetler iinde yaplmaldr. Giri kademesinde belirli sayda yaplar ile kelime ve kelime gruplarn kullanma yeteneini kazanm olan rencilerin, ilk kademe de nce okumaya ve sonra yazmaya balayacaklar ngrlmektedir. Bu kademede yazma etkinliine nem verilmelidir; ancak yazma yalnz kelimelerin doru yazlmas deil, doru noktalama ve sesleri tanma asndan da nemlidir. Hazrlk ve ilk kademelerde rencilere szl ve yazl etkinliklerle bir temel oluturulduktan sonra, orta kademe de rencilerin normal hzda konuabilme yetenekleri gelitirilmesi planlanmaktadr. Yazl ve szl aratrmalar

64

Tebliler Dergisi, 4 Haziran 1973 tarihli ve 1747 sayl, s 261

71

arasnda sk bir iliki kurulacak, yazl almalar daha nce retilmi szl almalar zerinden yaplacaktr. leri kademe de dinleme, konuma, okuma ve yazma yeteneklerinin gelitirilmesine devam edilecek ve ngilizcenin konuulduu lkeler ile ilgili bilgi verilecektir. rencilere snf ii ve snf d okuma alkanlnn kazandrlmas da bu programn vurgulad temel noktalardan biridir. Bu kademede renciler, konu seiminde serbest braklarak kompozisyon yazm tevik edilmelidir. Bu kademede rencinin birikim olarak st seviyeye geldii farz edilerek, zet karma ve kompozisyon yazmn, etkin ve verimli bir ekilde yapabilecekleri tahmin edilmitir. Avrupa Konseyi ile balatlan ilikilerin paralelinde yabanc dil retim program grld zere yeniden hazrlanmtr. Bu program kapsamnda ngilizce ders kitaplar da deitirilerek ayn zamanda retim metotlar da tekrardan gzden geirilmitir.

b. Yeni Yabanc Dil Programnn Kapsam Yeni yabanc dil program kapsamnda ders kitaplarnn da deitirilmesi ngrlmtr. an gereklerine cevap verecek rencinin geliimini pratikletirecek ve bu dorultuda rencilerin ilgisini ekecek trden konular barndracak kitaplarn basmna karar verilmitir. Zira bu konuda 4 Haziran 1973 tarihli ve 1747 sayl Tebliler Dergisinde hazrlanacak yeni kitaplar ve dier aralarla ilgili aklamalar yaplmtr: Yabanc dil renimi iin sarf edilen zaman ve gayrete karlk elde edilen sonularn yeterli olmay btn dnya milletlerince kabul edilen bir gerektir. zellikle ikinci dnya sava sonrasnda ortaya kan bu durum karsnda Yabanc Diller retimi Miletler aras ve milli kurulularn en nemli alma alanlarndan birini tekil etmitir. Konu yetkili uzmanlar tarafndan ele alnm ve gramer kurallarnn ezberlenmesi ile tecrbeye dayanan eski klasik yabanc dil retim sisteminden tamamen farkl, konuulan anlama ve konuma yeteneklerini gelitirmeyi hedef tutan yeni metot ve aralar gelitirilmitir.

72

Bu milletleraras almalara paralel olarak, lkemizde Avrupa Konseyinin ibirliiyle dzenlenen iki sempozyumda konu ciddiyetle incelenmi ve bu ama iin katlanlan maddi ve manevi fedakarlklarla halkmzn her gn artan ilgisi gz nnde tutularak sonucu ok daha verimli yeni bir retim yoluna girilmitir. Bu itibarla, yabanc dil mfredat programlar yeniden ele alnm ve programlarda belirtilen amalar gerekletirebilmek iin gerekli malzemenin Milli Eitim Bakanlnca kurulan komisyonlar tarafndan ngilizce (Almanca ve Franszca) retimi iin hazrlanmasna balanmtr.65 Avrupa Konseyi ile giriilen bu yeni srecin yabanc dil retimine ve bu zelde ngilizce retimine taze bir hava getirdii muhakkaktr. Bu karlkl fikir alverileri sonunda dikkate alnan noktalardan bir dieri ise yabanc dil retiminde ara-gere unsurunun hayati derecede nem arz ettiidir. Bu program kapsamnda retim iin bir btn tekil eden kitap ve aralar unlardr;66 1- retmen klavuzu 2- renci kitab 3- Altrma kitab 4- Konuma iin tek resimler (figrinler) 5- Ufak tablolar ve duvar Resimleri 6- Film eritleri ve diskler 7- Band veya plaklar retmen klavuzu ve renci altrma kitaplarnn, renim kademeleri dikkate alnmak suretiyle her snf iin ayr ayr hazrlanmas ifade edilmitir. Ayrca bu kaynaklarda kullanlacak resim ve benzeri grsel yardmc elerin anlamay kolaylatrc olmas yan sra sanatsal olarak da deer tamas gerektii noktas zerinde vurgu yaplmtr. retmen klavuz kitabnda metodun ana hatlar, her dersin nasl retilecei, aralarn nasl ve nerede kullanlaca aka belirtilmeli ve mfredat programndaki amalarn nasl gerekletirilecei aklanmaldr.67

66 67

Tebliler Dergisi, 4 Haziran 1973 tarihli ve 1747 sayl s 259 Tebliler Dergisi, 4 Haziran 1973 tarihli ve 1747 sayl s 260

73

Giri kademesinde retmen kitab olmadndan retilecek btn kelime, kelime gruplar ve cmle yaplar retmen klavuzuna konmutur. lk kademede rencilere kitap verilmeyerek rencilerin ara-gere ve evreden bamsz bir ekilde, renim srecine etkin katlmlar salanarak yabanc dil eitimini ilerletmek hedeflenmitir. Bu programa gre rencinin bilinlendirilmesi ve sreten haberdar edilmesi de gz ard edilmemesi gereken nemli noktalardan birisidir. Ayrca giri kademesi nde renci kitab olmayacandan, retilecek btn kelime, kelime gruplar ve cmle kalplarnn retmen klavuz kitabna konmas kararlatrlmtr. Yeni yabanc dil retim programna gre dersler, yl esasna gre ilenecek birinci yldan sonraki her yl iin hazrlanan retmen klavuzunun, bir nceki yl iinde yaplm almalar zellikle cmle yaplarn tekrarlatacak aratrmalar vermesi gerekecektir. Konular aada verilen sraya gre yaplmaldr. a. Konunun takdimi b. Uygulama(almalar) c. rencilerin renmi olduklar kelime ve cmle kalplarn yerinde kullandrma renci kitabnda ise kullanlan dilin doru, konularn kz ve erkek ocuklarn dikkatini ekici nitelikte olmas nemlidir. ngilizce okuma metinleri seilirken bunun diyalog ve dinleme metinleri olmasna zen gsterilmesi gerektii belirtilmitir.68 leriki kademelerde konuma diline verilen nem azalmayacak ancak okuma paralar, nemli nesir, tiyatro, iir ve bunlarla beraber sanat ekonomi ve teknoloji v.b. konular kapsayan metinler olacaktr. Programda her safhada retilmesi gereken kelime saylar da yer almtr. Bu deerler aadaki izelgede gsterilmitir.

68

Tebliler Dergisi, 4 Haziran 1973 tarihli ve 1747 sayl, s 260

74

izelge 19: Yeni Programa Gre Her Safhada retilmesi Gereken Kelime Saylar69 Safha Giri ve lk Kademe I lk Kademe II Orta Kademe I Orta Kademe II leri Kademe I leri Kademe II Orta I Orta II Orta III Lise I Lise II Lise III Snf 200 250 250 250 300 300 1550 En az 200 300 300 300 350 350 1880 En ok

retmen klavuz ve ders kitaplarnn yan sra altrma kitaplar, konuma iin tek resimler (figrinler), ufak tablolar ve duvar resimleri, film eritleri ve diyapozitifler, bandlar veya plaklar hakknda da aklamalar getirilmitir. Tek resimler, yeni kelimelerin anlamlarn retecek ve cmle kalplarnn retilmesini ve yerinde kullanlmalarn salayacak durumlarn yaratlmas iin hazrlanm ayr ayr resimler olacaktr.

c. Yeni Program Sonunda Hazrlanan ngilizce Kitaplar Avrupa Komisyonu ile balatlan sre, Trkiyede yabanc dil eitiminin deiimine olanak salamtr. Yabanc dil retimi hem ierik hem de metot ve ilke olarak farkl bir boyuta tanmtr. Bunun paralelinde en az bunlar kadar nemli olarak ngilizce ders kitaplar deitirilmitir. Aadaki izelgede 1971 retim ylna ait ngilizce ders ve yardmc ders kitaplar verilmitir. Bu kitaplar henz yeni program uygulamaya konmadan nce okutulan kitaplardr.

69

Tebliler Dergisi, Haziran 1973 tarihli ve 1747 sayl, s. 260.

75

izelge 20: 1971 retim yl Ortaokul, Ticaret, Kz Sanat ve Yap Orta Okullar ve Lise ngilizce Ders Kitaplar70 1. Snf -ngilizce Ders Kitab I Dr. Lawrence Faucett -An English Course for Turks Komisyon -A Direct Method English Course I E.V. Gatenby 2. Snf -ngilizce Ders Kitab I - Dr. Lawrence Faucett -A Direct Method English Course II- E.V. Gatenby 3. Snf - ngilizce Ders Kitab I - Dr. Lawrence Faucett -A Direct Method English Course II- E.V. Gatenby Lise 1.Snf - ngilizce Ders Kitab II - Dr. Lawrence Faucett - A Direct Method English Course Lse 1- E.V. Gatenby 2. Snf - ngilizce Ders Kitab III - Dr. Lawrence Faucett - A Direct Method English Course Lise II - E.V. Gatenby 3. Snf - ngilizce Ders Kitab III - Dr. Lawrence Faucett - A Direct Method English Course Lise III - E.V. Gatenby izelge 10da yer alan 1954-55 retim yl orta okul ders kitaplarndan farkl olarak English in Turkey(Nurettin Sevin, Emcet A) kitabn mfredattan kaldrlmtr. Bunun yerine Milli Eitim Bakanl Komisyonunca hazrlanan An English Course for Turks kitab mfredata eklenmitir. Dier taraftan Faucett ve Gatenby tarafndan yazlan kitaplar hala okutulmaktadr. lkretmen Okullarnda

70

Tebliler Dergisi, 24 Mays 1971 tarihli ve 1658 sayl, s. 174-181.

76

da ngilizce dersleri iin ortaokullarda okutulan bu kitaplardan faydalanlmaktadr. Faucett ve Gatenby tarafndan yazlan ders kitaplar bir btn olarak tasarland iin ortaokul ders kitaplarnn devam liselerde okutulmaktadr. 1973 ylnda yaynlanan yabanc dil retim program ve yabanc dil retimi iin hazrlanacak kitap ve aklamalar metinlerinde ifadesini bulan yeni retim stillerine istinaden, bu tarihten itibaren piyasada bulunan ngilizce ders kitaplar yeniden tanzim edilmitir. Aadaki izelgede 1978 ylnda okutulan ngilizce ders kitaplar verilmitir. izelge 21: 1978 retim yl Orta Okul ngilizce Ders Kitaplar71 1. Snf - An English Course for Turks Elementary 1(*) - Komisyon - An English Course for Turks (Teachers Book Elementary 1) Komisyon - Work Book (1a) (*) - Komisyon - Work Book (1b) (*) Komisyon 2. Snf - An English Course for Turks Elementary 2 Komisyon - An English Course for Turks Teachers Book Elementary 2- Komisyon - Work Book 2 Komisyon 3. Snf - An English Course for Turks ntermediate 1(*) - Komisyon - An English Course for Turks Teachers Book ntermediate 1 Komisyon - Work Book ntermediate 1 - Komisyon Programdan sonra yabanc dil kitaplarnda kademeli bir gei yaanmtr. Uzun yllardan beri retim kurumlarnda okutulan ngilizce ders kitaplar, yerlerini Milli Eitim Bakanl Komisyonu tarafndan hazrlanan ders kitaplarna brakmtr. Bu komisyon, Avrupa Konseyi ile yrtlen ibirlii erevesinde hazrlanan yabanc dil program kapsamnda bu kitaplarn hazrlanmasna dikkat etmitir.

71

Tebliler Dergisi, 29 Mays 1978 tarihli ve 1987 sayl, s. 268-273.

77

izelge 9 ve 10 incelendii zaman 1944-45 ve 1954-55 retim yllarnda mfredatta yer alan ngilizce kitaplar ve izelge 18de yer alan 1971 retim ylna ait ngilizce ders kitaplar arasnda byk bir fark yoktur. Fakat izelge 19da yer alan kitaplar tamamen farkldr. English Course for Turks Elementary ve Work Bookun, her ikisinin de kullanlmas gereklidir. ngilizce ders ve altrma kitaplar bir btn tekil ettiinden her iki kitabn da kullanlmas zorunlu tutulmutur. izelge 22: 1978 Yl Lise ngilizce Ders Kitaplar72 1. Snf - An English Course for Turks ntermediate II Komisyon - An English Course for Turks Teachers Book ntemediate 2 Komisyon - An English Course for Turks Work Book ntermediate 2 Komisyon 2. Snf - An English Course for Turks Advanced 1(*) Komisyon - An English Course for Turks Teachers Book Advanced 1(*)
-

An English Course for Turks Work Book Advanced 1(*)

3. Snf - A Direct Method English Course Lise 3- E. V. Gatenby Gatenbyn kitab lise 3lerin mfredatnda hala okutulmaya devam etmektedir. Komisyon tarafndan hazrlanan An English Course for Turks kitab bir seri halinde hazrlanmtr. Ortaokul son snfa kadar intermediate1 seviyesine kadar okutulmutur. Lisede intermediate 2 ve advanced dzeyleri okutularak kitabn btnl korunmak istenmitir. Tebliler Dergisinde ayn zamanda retim kurumlar tarafndan renciler iin kullandrlabilecek yardmc ders kitaplar da yaynlanmaktadr.

72

Tebliler Dergisi, 29 Mays 1978 tarihli ve 1987 sayl, s. 274-278.

78

izelge 23: 1978 Yl Orta Okul ngilizce Dersi Yardmc Kitaplar73 1. Snf - The Tenses and Their Usages (Zamanlar ve Kullan) Faruk entrk - A New Method English for All Book One Habib . Ayral - ngilizce- Trke Konuma Klavuzu Galip Gk - Radyo ile ngilizce (Calling All Begginers) Arkn Kitabevi - Harraps Picture Word Book Ta- Gl Kollektif irketi 2. Snf - A New Method English for All Book One Habib . Ayral - ngilizce- Trke Konuma Klavuzu Galip Gk - Radyo ile ngilizce (Calling All Begginers) Arkn Kitabevi - The Tenses and Their Usages (Zamanlar ve Kullan) Faruk entrk 3. Snf - A New Method English for All Book Two Habib . Ayral - ngilizce- Trke Konuma Klavuzu Galip Gk - Turgut Lives in Turkey Nezahat- Nurettin Ege - The Tenses and Their Usages (Zamanlar ve Kullan) Faruk entrk Yardmc ders kitaplar, hemen hemen her snf iin ayn kitaplardan

olumaktadr. Sadece baz kk farkllklar bulunmaktadr. Mesela birinci ve ikinci snflarda Habib . Ayral tarafndan yazlan A New Method English for All Book One nerilirken son snfta bu kitabn ikinci cildinin kullanlmas tavsiye edilmitir. Liseler iinde benzer yardmc kitaplarn rencinin ngilizce renimine destek mahiyetinde kullanlmas tavsiye edilmitir.

73

Tebliler Dergisi, 31 Temmuz 1978 tarihli ve 1993 sayl, s. 233-235.

79

izelge 24: 1978 yl Lise ngilizce Dersi Yardmc Kitaplar74 1. Snf - A New Method English Two Habib . Ayral - ngilizce- Trke Konuma Klavuzu Galip Gk - Radyo ile ngilizce (Calling All Begginers) Arkn Kitabevi - The Tenses-Their Usages Faruk entrk - Harraps Picture Word Book Ta- Gl Kol. it. 2. Snf - ngilizce-Trke Konuma Klavuzu - Galip Gk - Trke zahl Kolay Metot ngilizce Dilbilgisi Faruk entrk - Radyo ile ngilizce (Calling All Begginers) - Arkn Kitabevi 3. Snf - A Direct Method English Course Book Five Prof. E.V. Gatenby - The Tenses-Their Usages Faruk entrk - ngilizce-Trke Konuma Klavuzu - Galip Gk - Trke zahl Kolay Metot ngilizce Dilbilgisi Faruk entrk - Radyo ile ngilizce (Calling All Begginers) - Arkn Kitabevi Kaynak: Grld zere ortaretim ve lisede ngilizce ders kitaplarnn 1970lerden sonra kademeli olarak deiimi salanmtr. Daha ncede bahsettii zere bu deiim, 1963 ylnda 100 retmen Projesi ile balayan ve 1968 ylnda somutlaan, Avrupa Komisyonu ve Trkiye arasndaki ibirliinin ve bu ibirliinin ortaya koyduu ada ve modern yabanc dil renme teknik ve metotlarn ieren, yeni yabanc dil programnn kanlmaz bir sonucu olmutur.

74

Tebliler Dergisi, 31 Temmuz 1978 tarihli ve 1993 sayl, s. 331-338.

80

B. Yabanc Dil retimi Kapsamnda ngilizce retmeni Yetitirme Modelinin Yeni Bir Temele Dayandrlmas retim kurumlarna ngilizce retmen yetitiren tek kurum olan eitim enstitlerinin renim sresi 1962de 3 yla, 1978 ylnda da 4 yla karlmtr. Bu ekilde ngilizce retmeni(genelde yabanc dil retmeni) yetitirme sisteminde btncl model benimsenmitir. Birinci blmn sonunda bahsedildii zere 1940l yllarda ngilizce retmeni ihtiyacn gidermek uruna farkl kaynaklardan kiiler retim kurumlarnda ngilizce retmeni olarak grev almtr. Bu durum ekleyici model olarak tanmlanmaktadr. Zamanla ekleyici modelin yetersizlikleri ve aksaklklar gzlenmitir ve bu model terk edilerek ngilizce retmeni yetitirilmesinde daha salkl ve kaliteli bir uygulamann benimsenmesi yoluna gidilmitir. ki ana modelin en ideal artlar altnda uyguland dnlse bile btncl modelin stnl tartlmaz bir konumdadr. Adayn ngilizce retmenlii mesleini uurlu olarak semesi ve programa baz zellikleri tad iin kabul edilmi olmas kendisine yksekrenim sresi boyunca byk bir avantaj salamaktadr. Bu modele gre hazrlanm olan programlar, geni bir zaman dilimine yaylm olduklarndan dersler arasnda kopukluklar yaanmamakta, yetime ii normal tempolu bir ak iinde iyice sindirilerek gerekletirilebilmektedir. Ayrca adaylarn ortak bir amala renim grmeleri gerek birbiriyle gerek retim kadrosuyla faydal bir etkileim kurmalarn salamaktadr. Daha nceki dnemlerde uygulanan ekleyici modelle ngilizce retmeni yetitirilmesi ise ngilizce retmeninin en iyi ekilde yetitirilmesi bakmndan deil, getirdii iki pratik avantaj asndan tercih edilmektedir. Bunlardan birincisi, meslee girmek iin karar vermekte geciken adaylara son bir frsatn tannm olmasdr; daha nemlisi olan ikincisi ise, yabanc dil retmeni ann ortaya kt dnemlerde bu modelin iletilerek ihtiyacn ksa srede giderilebilmesidir. Btncl modelin lkemizdeki rnekleri olarak eitim enstitlerinde uygulanan programlar olumsuz ynde etkileyen baz faktrler unlardr: 1. nceleri iki daha sonra yl olan renim sresinin ksal

81

2. Programa girite adaylarn ngilizce bilgi ve becerilerinin eksiklii 3. retim elemanlarnn gerekli renim ve tecrbeye sahip olmaylar 4. Aratrma ve yayn alanndaki faaliyetlere hemen hemen hi rastlanmay 5. Karar verme kademelerinin okluundan dolay gelimeyi salayacak kararlarn annda alnamamas 6. Gerek deiik eitim enstitleri arasnda, gerekse bunlarn kendi yabanc dil blmleri ngilizce ubeleri arasnda bir koordinasyon ve ibirliinin bulunmay Bu eksikliklerin zaman ierisinde giderilecei beklenirken btncl modeli iyice yozlatran uygulamalara yer verilmitir. Mesela 1978-80 aras bir iki ay hzlandrlm dnem uygulamas yaplm, yabanc dil blmlerini dardan bitirmek mmkn hale getirilmitir. 1970li yllarda lkemizin iinde bulunduu toplumsal huzursuzluklarn retmen yetitirme alannda byle tutarsz uygulamalara yol at, mezun saysnn yksek tutulurken, nitelik konusunda ihmal edildii bir gerektir. ngilizce retmeni yetitirmede btncl modelin benimsendii bu yllarda, daha nceki dnemlere kyasla ngilizce retmeni menelerinde de olumlu ynde deiimler yaanmtr. Sadece aadaki blmlerden mezun olan adaylarn retim kurumlarnda ngilizce retmeni olarak grev almalarna izin verilmitir; 1. Eitim Enstits Yabanc Dil Blm ngilizce ubesi 2. Yksek retmen Okulu Yabanc Dil Blm ngilizce ubesi 3. Eitim fakltelerinin Yabanc Diller Eitim Blm; -ngiliz Dili Ana Bilim Dal 4. niversitelerin, Bat Dilleri ve Edebiyatlar Blm - ngiliz Dili Edebiyat Ana Bilim Dal - Amerikan Dili ve Edebiyat Ana Bilim Dal ngilizcenin daha salkl bir ekilde retilebilmesinin ancak kaliteli ve alan bilgisi kuvvetli eitimciler ile mmkn olaca fikrinden hareketle, Milli Eitim Bakanl, ngilizce retmeni almnda yukarda grlecei zere daha titiz ve seici davranmtr.

82

Btncl ve ekleyici modellerin lkemizde en iyi ekilde uygulamalar iinde yetitirilerek meslee girmi olan ngilizce retmenleri arasnda gzlenen farklar da yle zetlemek mmkndr: Btnc modelle eitim enstitlerinde yetimi olan ngilizce retmenlerinin ou, meslein gerektirdii kiilik zelliklerine sahip grnmektedirler. Bunlar genel eitim, yntem bilgisi ve uygulama almalar ynnden olduka iyi donatlm saylabilirlerse de, yetime sresinin ksa oluu nedeniyle ngilizce bilgi ve becerileri ile ngilzceyi konuan toplum hakkndaki bilgileri bakmndan istenen seviyeye her zaman ulatrlamamlardr. te yandan ekleyici modelle yetitirilen filoloji kaynakl retmenlerden bazlarnn gerekli kiilik zellikleri tamadklar, pek ounun da ngilizce kltr ve bilgisini yeterince edini olduklar halde, hem genel retmenlik eitimi, hem de ngilizce retim yntemleri ve uygulamalar asndan beklenen lde hazrlanmadklar bilinmektedir. Aka grlecei zere, lkemizde 1982ye kadar uygulanan yabanc dil retmeni yetitirme modelleri, konusunu hem bilen hem de retebilen retmenleri yeterli sayda yetitirebilmi deildir. a. Seminerler ve Hizmet i Eitim Kurslar ngilizce retmeni yetitirilirken ayn zamanda bu retmenlerin hizmet ii eitimlerinin de verilmesi gerektii gerei fark edilmitir. 1973 tarihli Milli Eitim Temel Kanununun 43, 45 ve 48inci maddelerinde retmen yetitirmeye, hizmet ncesi ve hizmet ii eitime ynelik hkmler bulunmaktadr. 43. maddede retmen eitiminin temel unsurlar; genel kltr, zel alan eitimi ve pedagojik formasyon olarak grupta toplanmaktadr. 45. madde retmende aranacak artlarn MEBce tespit edilecei, retmen seiminin yine Bakanln yapaca ve pedagojik formasyon verilmemi yksekrenim mezunlarnn, ihtiya duyulan alanlarda retmen olarak istihdamn salamak iin Bakanlka adaylk dneminde yetitirilecekleri hkme balanmtr. 48. madde ise; retmenlerin hizmet ii eitim konusu dzenlenerek, bu amala yaz ve akam okullar almas, kurs ve seminer programlarnn yaplmas, retmen yetitiren kurumlarca alacak yaz ve akam okullarnda sertifika veya diplomaya, MEBce dzenlenen kurs ve seminerlerde ise baar belgesine hak kazanan retmenlerin atama, ykselme ve nakillerinde bu belgelerin nasl deerlendirileceinin ynetmelikle dzenlenmesi hususlar yer

83

almaktadr. Fakat fiiliyatta retmenlerin hizmet ii eitimlerinin laykyla yaplamad grlmektedir. Yabanc dil eitim-retimi konusunda yaplan hizmet ii eitim faaliyetleri bu genel grnmn daha da gerisinde kalmaktadr. Bu dnemlerde yurtii ve zellikle yurtd hizmet ii eitim imkanlar gittike azalm, ngilizce retmenlerin bu yndeki eitimlerinin karland British Council gibi d kurulularla anlamal hizmet ii eitim kurslar azaltlm, Fullbright gibi ok nemli bir kurulula olan anlama iptal edilmi, uluslar aras kurulularn salayabilecei dier imkanlar zerinde yeterince durulmam, yurt ii hizmet ii eitim kurslarnn ou iki gnlk seminerlere dntrlm, Yabanc dil bilen retmenleri tespit etmek ve bu retmenlerin bilgi dzeylerini daha iyi bir seviyeye ekmelerine frsat tanmak iin Milli Eitim Bakanl tarafndan Yabanc Dil Formu uygulamas dzenlenmitir. Bu dorultuda Milli Eitim Bakanl Tebliler Dergisinde Orta retim Genel Mdrl tarafndan tm valiliklere genelge gnderilmitir. Bakanlmza bal orta dereceli okullarda grev yapmakta olan genel bilgi ve meslek dersi retmenlerinden yabanc dil bilenleri tespit etmek amac ile bir yabanc Dil Durumu formu hazrlanmtr. Bu yolla toplanacak bilgilerden retmenlerimizin bir yabanc dil bilmenin gerekli grld yurtii ve yurt d kurs, seminer, konferans ve benzeri almalara katlmalar; okutmanlk gibi bir grevle ve ya renim, ihtisas, grg ve bilgi arttrma gibi amalarla yurt dna gnderilmeleri; yabanc dil bilmeyi gerektiren grevlere atanmalar konularnda yaplacak seme ve deerlendirmelerde(zellikle semede abukluk isteyen durumlarda) mlakat yolu ile yabanc dil ilme derecesi kesinlikle tespit olunmak kaydyla faydalanlacaktr.75 Bu ekilde devlet, yabanc dil bilen eitimci saysnn tam olarak tespiti ve eitimcileri yabanc dil renmenin faydalar konusunda daha ok bilinlendirilmesi amacyla oluturulan Yabanc Dil Durum Formu ile retmenlerin yurt ii ve yurt d hizmet ii seminerlerini daha verimli ve daha organizeli yrtme abas

75

Tebliler Dergisi, 11 Ekim 1971 tarihli ve 381 sayl, s. 383.

84

iindedir. Devletin bu giriimleri ve yabanc dil retimini ve zelde ngilizce retimini gelitirme ve iyiletirme giriimleri Avrupa Komisyonu le ortaklaa yrtlen ibirlii srecinin bir rn olarak desteklenmitir.

b. Yabanc Diller Eitim Merkezinin Kurulmas Bu dnemde kamu kurumunda alan memurlarn da yabanc dil bilmesi gerekliliinin stnde durulmu ve bu ynde faaliyetlere giriilmitir.1968 ylnda Kamu Kurulular in Yabanc Dil Kurslar ynetmelii karlarak, Ankarada 1965 ylndan beri yrtlmekte olan uygulamalar nda, Devlet Memurlar Yabanc Diller Eitim Merkezi kurulmutur.76 Alan bu merkezde yurt dna, yurt dna gnderilecek devlet memurlarna, ihtiyalar olan yabanc dil en az 1 yl sreyle retilmektedir. retim dillerinden biri ngilizcedir ve eitim- retimin Gazi Eitim Enstits retmenleri tarafndan yrtlmesi kararlatrlmtr.

c. Yabanc Diller retimini Gelitirme Merkezi Milli Eitim Bakanl ve Avrupa Konseyi arasndaki ilikiler bilindii zere 1963 ylnda ortaklaa yrtlen 100 retmen Projesi ile balamt. Ankarada 1966 ylnda yaayan dillerin retimi iin orta dereceli okullarda kullanlan ders kitaplar77projeleri kapsaml bir ekilde mtalaa edilmitir. Bu proje ile yabanc dil retiminde daha salkl bir eitim hedeflenmitir 1971 ylnda ise grsel-iitsel aralarn yaayan diller retiminde snfta kullanm78 gibi hususlarda uzun sre yaplan fikir alveriinde bulunulmutur. Daha sonra 1972 ylnda Talim ve Terbiye Dairesine bal olarak Yabanc Diller retimini Gelitirme Merkezi,79 bu ilikilerin bir neticesi olarak ngilizce eitiminde bir takm yenilikler yaplmas gereklilii noktasnda mutabakata varlmtr. 1968 ylndan itibaren ngilizce ders kitaplar yeniden yazlmaya balanmtr. Bu merkezin hazrlad plana gre Avrupa Konseyi;

76 77

Tebliler Dergisi, 1970 tarihli ve1123 sayl, s. 125. Tebliler Dergisi, 2 ubat 1971 tarihli ve 1643 sayl ; s. 41. 78 Aydoan Atanal, Trk Milli Eitiminde Dzenleme Tekilat, Talim ve Terbiye Kurulu-Milli Eitim uras, stanbul 1977, s. 920. 79 Ltf Yalnkaya, Yabanc Dil retimini Gelitirme Merkezi, zlem, stanbul 1979, s. 71-73.

85

a. Trkiyede yaplan aratrma, belgeleme ve bilgi toplama b. ada yntemler erevesinde retim amalar hazrlama ve retimde ibirlii yaplmasn benimsemiti. Bu projelere yardm iin Avrupa Konseyi: 1. 3-6 hafta srelerle yksek dzeyde uzman, 2. ngilizce bata olmak zere Franszca ve Almanca dilleri iin ara-gere hazrlama ve retiminde alacak uzun sreli birer uzman atayacak 3. Belgeleme ve bilgi toplama kitaplna eitim malzemesi gnderecek 4. Gelitirme plan erevesinde alacak Trk elemanlarn yetitirmek iin burslar salayacakt. Takdir edilir ki, sadece ara-gere ynnden hazrlk yapmak tek bana retimi istenen seviyeye tamak iin yeterli olmayacakt.80 Bunun yan sra Avrupa Konseyi ile yaplan grmeler ve ibirlii neticesinde snflarda renci saylar azaltlmal, nceki blmlerde de bahsedildii zere ngilizce retmenlerinin o gn iin yetersiz olan hizmet ii eitimleri tamamlanmal, retmenlere ngilizce renimindeki yeni gelimeler zerine bilgi verilmeliydi. retmenlerin yksek lisans renimleri iin yurt dndaki niversitelerle ibirlii yaplmas nerilmekteydi. Yabanc dil retmenleri iin alan yaz kurslar 1971 ylndan sonra daha da younlatrlmt. Avrupa Konseyi ile yrtlen ortak ilikiler dorultusunda ngilizce retimi zerine birtakm yeni dzenlemeler ve uygulamalarn altna imza atlmtr. ngilizce retiminde benimsenen metodolojiye de bir takm eletiriler yneltilmiti. Doal olarak retimde kitap temel alnacaksa, en yeni yntemlerin uygulanmas, szl mekanik aratrmalara yer verilmemesi gibi kritikler dikkate alnmalyd.81 C. yiletirmeler Kapsamnda ngilizce Dersini Alan renci Saysnda Grlen Deiiklikler Ortaretimde okuyan renci saylarnn art 1960 ylndan sonra lise dzeyindeki okullarn renci saylarna katk yapmtr. renci saylarndaki dzenli artlar ngilizce retiminin kalitesini etkilemitir. Gittike art gsteren

80

D.C, Riddy, The Teaching of Modern Languages in Turkey, Council for General and Tecnical Education, Council of Europe 1970. 81 Riddy, a.g.e., s. 10.

86

snf mevcudu ve fiziksel koullarn tam anlamyla salanamyor olmas ngilizce retiminin niteliini drmtr. Demircana gre: Orta ve Yksekretim dzeni, her renciye bir yabanc dil retilmesi ilkesini getirdiinden, renci saylarnn artt oranda okul alp, retmen yetitirilemedii zaman, snflar kalabalklam, derslerin bir blm bo, gemi veya retimin nitelii dmtr. Bu gelimeler sonunda, ngilizce retimi asndan ayr dzenleme ortaya kmtr: 1. Devlet okullarnda, ortaretimde haftada 3-5 saatlik, yksekretimde ise 4-6 saatlik ngilizce retim ve renimi, Liselerde yabanc dil kolu uygulamas 2. zel ortaretim okullarnda haftada 8-10 saat ngilizce retimi, yksekretim kurumlarnda ise birinci yl haftada 20-25 saatlik hazrlk retimi 3. Anadolu liseleri ve zel yabanc liselerde kltr derleri dnda kalan dersleri ngilizce ile retimi82 renci saylarndaki arta, ayn zamanda ngilizcenin 1950lerden itibaren youn talep halinde olmas da eklendiinde, saylardaki art nem kazanmtr ki; ngilizce yllar ierisinde retim kurumlarnda okutulan birinci yabanc dil olma ayrcaln kazanm ve zamanla da bu durumu pekitirmitir. izelge 25: Yabanc Dillerin ncelik Sras83 Sra 1. 2. 3. 4. 5. 1923-1950 Franszca ngilizce Almanca Arapa 1950-1980 ngilizce Franszca Almanca Arapa Farsa 1980den Sonra ngilizce Almanca Franszca Arapa Farsa

82 83

Demircan, a.g.e., 115 Milli Eitim statistikleri, T.C. Babakanlk Devlet statistik Enstits, Ankara 1982

87

Bu saylara bakldnda Franszca 1950 ylna kadar birinci yabanc dil durumundadr. Bu tarihten sonra kresel havann, Trkiyenin siyasi konjonktrnn ve ngilizcenin tm dnya uluslarnca kabul grmesi dolaysyla ngilizce, Trkiyede de dier dillerle arasndaki fark amtr. Rakamlardaki bu ykseli hem ortaokullar hem de liselerin istatistiklerinde grlebilir.

a. Ortaretim Kurumlar Orta retim kurumlarnda ngilizce retimi zamanla byk bir olgu haline gelmitir. zellikle 1955 ylnda Milli Eitim Bakanlnn ngilizce dersinin birinci yabanc dil olmasn kabul ettikten sonra ngilizce dersini alan renci says bir anda art gstermitir. Bu dengesiz ve anlk art birtakm sorunlar da beraberinde getirmitir; ngilizce retmeni sknts, derslik saysnn yetersizlii ve ara-gere azl gibi sorunlar akla ilk gelenlerdir. Artan nfus ve ngilizcenin Trkiyede ve kresel alanda kazand nem paralelinde artan ngilizce dersini alan renci says doal olarak dersin niteliini de olumsuz ynde etkilemitir. Aadaki izelgede 1965-1973 yllar aras ngilizce dersini alan renci saylar verilmitir.

88

izelge 26: 1965-73 yllar aras ngilizce dersini alan renci says(ortaokul)84 Yllar Resmi ve zel Orta Okullar Genel Toplam Erkek 1965-66 1966-67 1967-68 1968-69 1969-70 1970-71 1971-72 1972-73 168391 208805 248957 289284 329214 376970 416047 430874 Kz 72780 86959 102360 116375 133447 152620 170442 182665 Bamsz ve Bal Resmi Orta Okullar Genel Toplam Erkek 157213 196938 231095 269876 309787 356489 395194 410307 Kz 64951 78345 92902 106491 123559 142586 160054 171841 236980 277192 317317 365409 404554 419612 93637 107440 124586 143879 161425 173321 Resmi Orta Okullar

Erkek

Kz

Bu tarihler aras ngilizce dersini alan renci saylarnda istikrarl bir art vardr. Milli Eitim Bakanl, renci saylarndaki genel art ve bunun ngilizceye yansmas ve ngilizce zerindeki talebin gittike younlamas gibi faktrlerin oluturduu durumdan tr, ngilizce retmeni almna ynelik zmler aramaya balamtr. Fakat 1976dan sonraki istatistikler incelendiinde o dnemde yaanan renci olaylarn genel olarak rencilerin eitim retiminin aksamasna sebep olduu gibi ngilizce dersini de olumsuz ynde etki etmitir. Aadaki izelgede grlecei zere yllara gre rakamlar aras farklar gittike erimitir

84

Milli Eitim statistikleri Orta retim 1965-67, Babakanlk Devlet statistik Enstits, Ankara 1968, s. 132. ve Milli Eitim statistikleri Orta retim1968-73, Babakanlk Devlet statistik Enstits, Ankara 1976.

89

izelge 27: 1976-81 Yllar Aras ngilizce Dersini Alan renci Says(Ortaokul)85 Resmi ve zel Ortaokullar 1976-77 1977-78 1978-79 1979-80 1980-81 Kaynak: zellikle 1980 ylndan sonra renci saylarndaki d dnemin siyasi alkants ve olaylar iinde deerlendirilirse daha salkl olacaktr. Zira, grld zere ngilizce dersini alan renci says 1980-81 retim ylnda bir nceki seneye nazaran neredeyse her kategoride iki bine yakn renci d gereklemitir. Liselerde renci artlar da bariz dzeydedir. zellikle 1974-75 retim ylnda yabanc dille retim yapan resmi okullarn saylar 12ye ulamtr. Aadaki iki izelgede 1965 ve 1980 yllar ars liselerde ngilizce dersini alan rencilerin deerleri verilmitir. 756541 777142 777752 817083 796903 737206 757936 759095 798702 781010 Resmi Ortaokullar Resmi (Gndz) 712943 733100 732392 772299 758657 Ortaokullar

85

Milli Eitim statistikleri Orta retim 1976-78, Devlet statistik Enstits, Ankara 1979., Mili Eitim statistikleri Orta retim 1978-79, Devlet statistik Enstits, Ankara 1982. Mili Eitim statistikleri Orta retim 1979-80, Devlet statistik Enstits, Ankara 1980, Mili Eitim statistikleri Orta retim 1980-81, Devlet statistik Enstits, Ankara 1982.

90

izelge 28: 1965- 73 Yllar aras ngilizce Dersini alan renci says(Lise)86

Yllar

Resmi ve zel Liseler Erkek Kz 22432 27152 31316 37513 43675 505288 49555 56793

Resmi Liseler Erkek 41427 50176 58139 73460 85610 89688 109529 120969 Kz 17568 21785 24879 30567 30622 43007 48755 56089

Resmi Liseler(Gndz) Erkek 39893 48410 56094 70999 82283 95686 104537 115322 Kz 17471 21647 24716 30248 36182 42447 48040 15179

1965-66 1966-67 1967-68 1968-69 1969-70 1970-71 1971-72 1972-73

48457 57796 66781 82908 94631 108661 110727 121995

Dnemim siyasi olaylarndan kaynaklanan atma ortam ve onun gerginlii, liselerdeki renci aklarn da olumsuz etkilemitir. ngilizce eitimi ve bu alanda giriilen abalarn, yapc yaklamlarn ve iyiletirmeye ynelik tm faaliyetlerde ksmen bir durgunluk yaanmtr. Aadaki izelgede ortaretimde olduu gibi 1980lere doru ngilizce dersini alan rencilerde belirgin bir d yaanacaktr. Tm bu kstl imknlar ve artan renci saysna ramen liselerde haftalk ngilizce ders saatinde her hangi bir kstlamaya gidilmemitir

86

Milli Eitim statistikleri Orta retim 1965-67, Babakanlk Devlet statistik Enstits, Ankara 1968, s 281., Milli Eitim statistikleri Orta retim1968-73 Babakanlk Devlet statistik Enstits, Ankara 1976.

91

izelge 29: 1976-81 yllar aras ngilizce Dersini alan renci Says(Lise)87

1976-77 1977-78 1978-79 1979-80 1980-81

307369 325902 348454 383297 385908

290882 310793 332829 367545 373514

278721 297476 320569 354738 360768

Tablo 25te de grld zere 1976dan sonra liselerde renci saylarnn artnda bir yavalama hissedilir derecede yaanmtr. Son dnem istatistikleri dikkate alnmazsa o gne kadar ki renci saylarndaki art, yabanc dil renme safhasnda uygulanmas gereken kanlmaz ilkelerden biri olan fiziksel koullarn uygunluu ilkesinden taviz verildii anlamna gelmektedir. Lise ve ortaokul seviyeli mesleki ve teknik okullarda da benzer bir durum vardr. Hatta bu kurumlardaki oranlarn deiimi daha net ve aktr.

87

Milli Eitim statistikleri Orta retim 1976-81, Devlet statistik Enstits, Ankara 1982.

92

izelge 30: Lise ve Ortaokul Seviyeli Meslek ve Teknik Okullar ngilizce dersini alan renci saylar88 Yllar Lise ve Ortaokul seviyeli Meslek ve Teknik Okullar Erkek 1967-68 1968-69 1969-70 1970-71 1971-72 1972-73 41337 42689 57797 77463 96942 102132 23406 27057 33277 43484 54992 63563 Kz

retim kurumlarndaki bu durum, ngilizce eitimini bir kamu grevi olarak yrten devletin yannda, zel sektrn devreye girmesine neden olmutur. 1974-75 retim ylna gre Trkiyede takviyeli yabanc dil retimi yapan zel okullarn says, ortaokul ve lise bir arada olanlarn 51, sadece ortaokul olanlarn ise altdr. Bu okullar 8.6.1965 ylnda kan 625 sayl zel retim Kurumlar Kanununa gre, Milli Eitim Bakanl zel retim Kurumlar Daire Bakanlna bal olarak retim ve eitim etkinliklerini srdrmektedirler ngilizce dersine ynelik renci saylarndaki art, bu eitim-retim srecini devam ettirecek eitimci kadrosunu akla getirmitir. Aadaki izelgede de 1969-70 retim yl itibariyle retim kurumlar baznda ngilizce retmeni saylar verilmitir.

88

Milli Eitim statistikleri Orta retim 1967-71, Babakanlk Devlet statistik Enstits, Ankara 1976., Milli Eitim statistikleri Orta retim 1971-73, Babakanlk Devlet statistik Enstits, Ankara 1976.

93

izelge 31: 1969-70 retim Yl retim Kurumlarna gre ngilizce retmeni Says89 Okul Gruplar Kadrolu, cretli ve Ak retmenlikler ngilizce retmeni Erkek Lise ve Ortaokul seviyeli Meslek ve Teknik Okullar Kadrolu retmenler cretli retmenler 67 171 47 94 5 1 1 13 6 35 12 16 5 13 145 84 125 52 11 2 6 7 3 16 32 3 20 4 Kz

Lise seviyeli Meslek Kadrolu retmenler ve Teknik Okullar cretli retmenler lk retmen Okullar Kadrolu retmenler cretli retmenler Kz Enstitleri Kadrolu retmenler cretli retmenler Sanat Enstitleri Kadrolu retmenler cretli retmenler Resmi Ticaret Liseleri Kadrolu retmenler cretli retmenler Kadrolu retmenler Salk Kolejleri cretli retmenler Kaynak:

89

Milli Eitim statistikleri retmenler 1969-70, Babakanlk Devlet statistik Enstits, Ankara 1971.

94

ngilizceye olan sempatinin artmas ve ailelerin de bu dorultuda hareket ederek ocuklarnn ngilizce renmesini srarla arzulamas zel sektrn ngilizceye olan ilgisini arttrmtr. ngilizce dersini alan renci saylarndaki art bir piyasann olumasn salamtr.

b. Yksekretim ngilizce ile yksekretim yapan ilk kurum Robert Kolejinin Yksek ksmdr. Robert Koleji bu etkinliini Cumhuriyet dneminde de devam ettirmitir. Robert Kolejinin Yksek ksm 1971-72 retim ylnda Boazii niversitesine dnt. 1955-56 retim ylnda ODTnn almasyla yabanc dille yksekretim kurumsal hale geldi. Yksekretim kurumlarnda retimi, yabanc dil retimi kapsamnda ngilizce, iki ekilde uygulanmtr: Biri yllara datlm olan A, B,C, kur sistemi; dieri ise ilk iki yar ylda uygulanan ve retimi bir yaryl uzatan Yabanc Dil Hazrlk retimidir. Aada 1967-70 yllar aras faklte ve yksek okullarda ngilizce dersini alan renci bilgileri verilmitir. izelge 32: 1967-70 Aras Faklte ve Yksek Okullarda ngilizce Dersini Alan renci Says90
Yllar Faklteler Erkek Kz Yksekokullar Erkek Kz

1967-68 1968-69 1969-70

16820 19013 17142

6915 7259 5918

17619 20201 19606

4438 6002 7118

Yabanc dil eitimi; yksekretimde bilimsel yaynlar takip etme, ada ve modern bak asn yakalayabilme ve evrensel akademik almalara imza atabilme
90

asndan

yksekretimin

vazgeilmez

bir

unsuru

olarak

Milli Eitim statistikleri Meslek, Teknik ve Yksek retim 1967-70, T.C Bavekalet Devlet statistik Enstits, Ankara 1971.

95

deerlendirilmitir. Yabanc dili renmek, rencilerin kendi renim alanlar ile ilgili olarak yaynlanm olan metinlerden faydalanmalarn salamak, yabanc dilden ana dile eviri yapmak, yazmak ve konumak eklinde tarif edilebilir. 1933 ylnda stanbulda alan yabanc dil kurslarna gereke olarak rencilerin yabanc dilde ana dile eviri yapamamalar gsterilmitir. Yksekretime devam eden rencilerin bu eksiklii, zamanla giderilmeye allmtr. Buna paralel olarak ngilizcenin hali hazrdaki tartmasz dnya egemenlii de dikkate alnnca yksekretim kurumlarnda ngilizce ile retim veya ngilizce eitiminin verilmesi yaygnlamtr.

D. ngilizce Eitiminde Uygulanan Yntemler ve Metotlar Yabanc dil retiminde eitmen, ara-gere ve fiziksel koullarn uygunluu kadar nemli olan dier bir faktr ise uygulanan yntemlerdir. ngilizce retiminde kullanlan eitli yntemler vardr. Bu yntemler farkl zamanlarda farkl etkenler sonucunda ortaya kmtr. Yntemlerin gelitirilmesine ve deitirilmesine ynelik almalar hi durmadan srdrlmektedir. Yabanc dil retiminde yntemlerin deimesinde rol oynayan pek ok etken saylabilir: renme ve geliim psikolojisi alanndaki yenilikler, eitimbilim ve retim aratrmalarnn sonular ve dilbilim anlayndaki deiiklikler temel etkenler arasndadr.91 ngilizce retimine ynelik(yabanc dil retimi erevesinde dnld zaman) uygulanan yntem ve metotlar tarihsel anlamda eitlilik gsterir. XX. yzyln balarnda okullarda Direct Method ynteminin ve Berlitz ynteminin uyguland, bilinmektedir.92 Direct Methodda eviri ynteminden farkl olarak, yaz dili yerine konuma dili retilir. Bu yntemde ses bilgisi dil renen iin byk nem tamaktadr. Seslerin doru alglanmas, yanl telaffuz alkanlklarnn terk edilmesi gerekir. Bu yntemde rencilerin ve dil renen adaylarn yazma becerileri geliememektedir. Berlitz Yntemi ise, Avrupa dil leinde, uygulanmakta olan bir yntemdir. Anlama-dinleme, anlama-okuma,

91 92

Zeki Uslu, Edimbilim ve Yabanc Dil retimine Etkileri, Tomer Yaynlar, Ankara 2004, s.250 Hasan Ali Ycel, Trkiyede Orta retim, Kltr Bakanl Yaynlar, Ankara 199, s. 704.

96

konuma, yazma becerisi temel hedeftir. Maksat, dil renen adayda bu temel becerileri gelitirmektir. Ancak bu yntemlerle baar salanamad bilinmektedir. Yine Ycele gre eski Dilbilgisi- eviri yntemi ile renen rencinin bir miktar szck ve kural, biraz okuyup yazma bilmesine karlk, Direct Method yntemle yetienlerin biraz mekanik ve basmakalp tmceden baka bir ey bilmedikleri gzlenmitir. Bu yntemle merutiyetten Cumhuriyete kadar yabanc dil retimine devam edilmitir.93 Trkiyede 1941 ylna kadar ve ondan sonra uzun sre, okumaanlama ve eviriye ynelik retim yaplm, bir bakma dilbilgisi-eviri yntemi uzun sre retim kurumlarnda ngilizce retimi iin kullanlmtr. Ky Enstitleri bal altnda belirtildii zere 1947 ylnda yaynlanan Ky Enstitleri yabanc dil program bu klasik yaklamlardan biraz farkl olarak hazrlanmtr. Sadece ders kitaplarna bal kalnmam, ayn zamanda snf d dier etkinliklere de yer verilmitir. Bu okullarda eviriye, paralel olarak metin okumaya, yalnlatrlm paralar ya da kitaplar okumaya nem verilmitir. Bu amala yabanc dil kitaplklar kurulmutur. 1944 ylnda Gazi Eitim Enstits ngilizce Blm kurulmu ve bana da Edvard Vivian Gatenby getirilmitir. Eskiden beri kullanlan dolaysz(Direct Method) yntem, ngilizce retiminde yaygnlatrlmaya allmtr. Gatenby yntemle ilgili grlerini 1944 ylnda yaynlanan English as a Foreign Language adl kitapnda aklamaktadr. Gatenbya gre Direct Method uygulanrken aadaki ilkeler dikkate alnmaldr. 1. Mecbur kalnmadka anadile eviri yaplmamas, srekli yabanc dil kullanlmas, 2. retimin, anadil retimine benzetilmesi; eya, resim ve eylemlerden yararlanlarak, yaparak ve yaayarak renme ilkesine uyulmas, 3. Szcklerin kullanm ortamnda renilmesi ve snfn elverdiince bir doal dil kullanm evresine dntrlmesi, 4. Yanllarn srarl bir ekilde vazgeilmeden dzeltilmesi,

93

Demircan, a.g.e., s. 148.

97

5. Konumaya ncelik verilmesi, ama okuma-yazmann da fazla ihmal edilmeden dikkate alnmas, 6. deiik aktiviteler dersin akna dahil edilerek ilginin srekli canl tutulmas, 7. Birden ok retmenden (turist, radyo, gramafon) yararlanlmas, 8. Okulda bir kitaplk kurulmas, 9. Bir dilin, bir snfa, ulusal zelliklere ve alkanlklara uygun olarak seilecek verilerle sunulmas nerilmektedir.94 1952 ylnda yaynlanan ve Gatenby tarafndan yaynlanan ve uzun yllar retim kurumlarnda ngilizce Ders Kitab olarak kullanlan A Direct Method English Course, nterim Report on Vocabulary Selection adl kaynaktan alnm 2000 szckten ibaret ve Trkiye asndan bir takm deiikliklerin yapld bir almadr. yaplara ve szcklere nem verilmeli, her ikisi de birlikte retilmelidir. eviri yerini rnekler verilmelidir. Gatenby ye gre aadaki sra izlenirse Trkiyede iyi sonu alnabilir: 1. retmen dersin okuma parasn okur 2. Yeni szckler, anlam bilinen szcklerle aklanr. Ardndan bu szckler tahtaya yazlr, anlamlar verilir, renciler bunu defterlerine yazarlar; daha sonra yeni yap sunulur. 3. Anlamay salamak iin retmen, metin zerine sorulur. 4. Kitaptaki sorularda btn kk szckler ve trevleri gemektedir. Bunlar rencilere sorulur ve karl alnr. 5. Kitaptaki dilbilgisi blm okunur, ilenir. 6. Yeni szckler ieren ikinci okuma paras okunur ve tartlr. 7. retmen kitabnda listesi verilen yaplar daha ayrntl ilenir ve altrmalar yaplr. 8. Dikte, szl altrma, gdml yazma, oyunlar ve benzeri etkinlikler kitapta verildii gibi uygulanr.

94

Gatenby, a.g.e., s. 12

98

9. Kitapta sunulan altrmalar yaplr, bir blm dev olarak verilir.95 Fakat 1955 ylndan balayarak A.B.D. Georgetown niversitesi ngiliz Dili Program (Georgetown English Language Program) erevesinde Gazi Eitim Enstitsnden yetien retmenler, ngilizceyi dolaysz yntemle deil de iitseldilsel (audio-lingual) yntemle rendikleri halde, okullardaki dolaysz ynteme uygun olarak yazlm A Direct Method English Course ders kitabndan ngilizce retmek zorunda kalmlardr. Joe E. Pierce, 1955-65 yllar arasnda, 10 yl sreyle, Ankara Gazi Eitim Enstitsnde ve Georgetown ngiliz Dili Programnda (GELP) sorumlu olarak alm, bu dnemdeki deneyimlerini A Liguistic Method of Teaching Languages (Dil retiminde Dilbilimsel Bir Yntem) adl kitabnda aklamtr. Pierce, retimin dilbilgisi ve sesletimin glklerini gidermek iin hedef ve anadil arasndaki benzerliklerin vurgulanarak kartsal dilbilim grnn benimsenmesi gerekliliinin altn izmitir. Yntemi, ilkece dilbilimsel olmasna karn, retilen zellikler arasnda kolay-zor ayrmnn snfta yaplan uygulamalar sonucunda, bir tr yanlg zmlemesi yoluyla, belirlenmesinden yanadr. nk balca ama dilbilimsel sorunlar zmek deil, yabanc dili retmektir. Kimi dilbilimsel ve dolaysz yntem okullarnn, ok baarl sonular ald, iitsel-dilsel denilen bu yntem, The Army Method ya da The New Key olarakta bilinir,
96

davran

teori(Behaviorist thoery) temeli zerine ina edilmi bir yabanc dil retme metodudur. Bu teoriye gre insanlara dil, bir zelliin doru kullanld taktirde olunlu dnt (positive feedback), yanl kullanld taktirde de olumsuz dnt (negative feedback) almas prensibini ngren pekitire(reinforcement) sistemi sayesinde retilebilir. Bu yntem bahsettiimiz zere Trkiyede yabanc dil retiminde uzun yllar kullanlan dolaysz metot a benzemesine ramen, ondan farkl olarak kelime odakl bir retim sistemi deildir. Joe E. Pierce sayesinde iitsel-dilsel yntem Gazi Eitim Enstits ngilizce blmnce benimsenmitir.

95

Gatenby, a.g.e., s 20

96

James Barker, On The Mortality of Language Learning Methods, Brigham Young University. Utah 2001, s. 54.

99

1966 ylnda dnlp 1971 ylnda yaynlanmaya balanan An English Course for Turks adl ortaretim ngilizce der kitaplar, iitsel-dilsel yntemi bir lde uygulamaya almtr. Avrupa Konseyi ile yrtlen ibirlii erevesinde Milli Eitim Bakanl Komisyonu tarafndan hazrlanan bu dizide, yapsal-durumsal bir izlence takip edilmitir. Szl mekanik altrmalar ok sk kullanlmtr. Fakat 1972 ylndan sonra ilevsel-kavramsal izlence benimsenmi, dilin iletiim ynn pekitiren uygulamalar n plana kmtr. Yntem uygulamas retmene bal kaldndan, bugn Trkiyedeki retim dilbilgisi kurallar ve szck anlamlar aklanarak, okunan metinler zerine sorular sorularak yaplmaktadr. An English Course for Turks ders kitab 1981 ylnda btn dier ders kitaplarnn yerini alarak btn devlet ortaokul ve liselerde tek ders kitab durumuna getirilmitir. Meslek liselerinde de ayn kitaplar okutulmutur. Ancak Anadolu liseleri ve yabanc okullarda ise yurtdnda baslm kitaplara dayal, gelimeleri ders retmenlerinin yorumlad ekliyle bir retim yaplmtr. Yksekretimdeki durum ortaretimden farkl deildir. lk gze arpan zellik, orta retimden gemi rencilerdeki yabanc dil bilgisinin, br derslere oranla zayf olduudur. Trkiye zellikle ngiltereye bir hayli uzak bulunduundan ve ngilizce iletiim olanaklar ve zorunluluklar da ou lkeye oranla pek az olduundan, rencilerin okul programlar dnda bir almada bulunmalar beklenmemektedir.97 Ortaretim kurumlarnda olduu gibi Yksekretimde de bir sre dilbilgisi-eviri yntemi ile retim yaplm ve okuduunu anlama ncelikli dil becerisi olarak kabul edilmitir. Uzun yllar hazrlk okullarnda okutulmu olan SEFT serisi iitsel-dilsel yntemle yazlmtr.

97

zcan Bakan, Trkiyede Yabanc Dil Eitimi, Multilingual, Ankara 2006, s. 159.

100

SONU

Gnmzde ngilizce yaklak 400 milyon kii tarafndan ana dil olarak, 1.400 milyar insan tarafndan da ikinci dil olarak konuulan byk bir dildir. ngilizceyi bu gz kamatrc noktaya tayan birtakm tarihsel, siyasi, ekonomik ve kltrel deikenler vardr. Bu geliimin temellerine dikkatli baktmzda; Birinci ve kinci Dnya Savalar'ndan sonra gcn yitiren Britanya mparatorluu'nun grevini devralacak olan ABD'nin dilinin de ngilizce olmas, ngilizcenin kullanmn ve yaylmn hzlandrmtr II. Dnya Sava sonras ypranan ngiltere'nin yerini 20.yy.da Amerika doldururken bilgiye ulamn ise tek bir yolu vardr: ngilizce. ngilizce, bu tarihsel gelimelerin sonucunda uluslararas ilikiler, medya(reklamclk, radyo yaynlar, filmler, pop mzik) eitim, uluslararas tama, gvenlik ve iletiim yoluyla yaylr. Bu nedenle tm kresel etkileimlerde ngilizce kullanlmaktadr, nk bir "lingua franca" gereklidir. NATO, UNESCO, UN gibi uluslararas kurumlarn varl da ortak bir iletiim dilini gerekli klar. Bilimsel, sanatsal ya da politik toplantlarda dnyann her yerinden gelen katlmclarn ortak bir dil varlnn pratikliine ihtiyalar vardr. Bu kadar derin bir dalga eklinde tm dnya milletlerini etkileyen bir dilin, Trkiyede de nfuzunu hissettirmesi kanlmaz bir gerektir. Nitekim yzn batya evirmi olan yeni Trkiye Cumhuriyeti, muasr medeniyetler dzeyinin yakalanmasnda bir Bat dilinin bilinmesi gerekliliinin farkna varm ve 3 Mart 1924 tarihli Tevhid-i Tedrisat kanunuyla retim kurumlarnda bir Bat dilinin retilmesini zorunlu hale getirmitir. Sonraki yllarda bu durum Trkiyenin iinde bulunduu siyasi dengelerle pekitirilmitir. kinci dnya sava sonras dnyada yeniden ekillenen gler dengesi iinde kendisine mttefik arayan Trkiye, Amerika ve Bat ile yaknlaarak yeni bir dnemin kapsn aralamtr. Trkiye, bu dostluk ilikisinden siyasi, ekonomik ve en nemlisi kltr alanda youn bir ekilde etkilenmitir. Bu kltr etkileiminin en nemli kanaln dil, zellikle ngilizce oluturmaktadr. ngilizce, retim kurumlarnda Osmanl mparatorluu dneminden beri yllarca okutulan Franszcann nemini azaltmtr. Nihayet 1955 ylnda retim kurumlarnda

101

okutulan birinci yabanc dilin ngilizce olmas kararlatrlmtr. Bu yllarda alan Maarif Kolejleri ve devam olan Anadolu Liseleri ile ngilizcenin retim kurumlarnda yaygnlamas salanmtr. Doal olarak bu durum toplumun sosyal hayatnda da bir takm sarslmalar da beraberinde getirmitir. Kltrel balamda ngilizce odakl bir yaam felsefesi ve tketim kltr, toplumun geni bir tabakas tarafndan benimsenmitir. Bu arada Trkiye yeni bir dnemecin eiinde kendine uzun yllar kapsayacak bir yol haritasnn planlarn yapmaktadr. Trkiye, Cumhuriyet tarihinin en kapsaml ve uzun vadeli d politik alm olan Avrupa Birlii yelii zerine odaklanmtr. Bu durum, ngilizcenin yerlemesi ve benimsenmesi asndan itici bir kuvvet etkisi yaratmtr. Trkiyenin Avrupa Ekonomik Topluluuna yapt ortaklk bavurusu ile balayan ve 1963teki Ankara Anlamas ve 1970te imzalanan Karma Protokol ile gelitirilen sre, hkmet politikalarnda ve Milli Eitim sisteminin de Avrupa Birliinin vizyonunu yanstan dzenlemeleri gerekletirmesini olanakl klmtr. Zira Avrupa Birlii ve bir anlamda yrtme organ olan Avrupa Komisyonunun Yaayan Diller Projesi kapsamnda ve bu kurumlarla yrtlen ibirlii erevesinde ada eitim ilkeleri zerine ina edilen yeni yabanc dil program gelitirilmitir. Bu balamda retim kurumlarndaki ders saatleri, aragereleri ve retimin ierii programa gre yeniden dzenlenmitir. Avrupa Birlii vizyonu ile hareket eden Trk Devleti, ayn zamanda yabanc dil bilen eleman saysn arttrmak iin ngilizce ile retim yapan okul saysn arttrmtr. 1955 ylnda kurulan Maarif Kolejleri, 1975 ylnda Anadolu Liseleri ne dntrlerek saylar arttrlmtr. ngilizce retimi bu sayede toplumun tabanna yaylarak yaygnlatrlmaya allmtr. Elbette Avrupa Birlii ve Bat toplumlar ile olan yaknlama sadece eitim alanndaki dzenlemelerle snrl kalmamtr. Trk toplumu, girilen bu srete ada ve medeni bir toplum olmann tm gereklerini yerine getirmeye hazrdr. Bu anlamda sanat, edebiyat, mimari, sinema, mzik gibi alanlarda uzmanlamak ve eser vermek uygar bir devlet vasf olarak her zaman ilgiye mazhar olmutur. Doal olarak sanat ve edebiyatta baarl olmak ve zengin eserler sunabilmek, dnya kamuoyunu yakndan takip edebilmek ve bu alanda yaynlanm eserleri takip etmekle mmkndr. Bunun iinde Trk entelektelleri ve toplumu iin bir yabanc dili zellikle ngilizceyi bilmek kanlmazdr.

102

Aslnda tarihsel bir bak as ile incelendii zaman Trkiye Cumhuriyeti, Osmanldan ekonomisi tarma dayal, nfusun byk bir orannn krsalda yaad ve okur-yazar orannn % 10larda seyrettii bir miras devrald gerei dikkati eker. Sanayinin kurulma aamas ancak cumhuriyetin ilk yllarnda yaanmtr. 1950'lerden sonra ise ulam olanaklarnn gelimesi, nfusun artarak krsal kesimden ehirlere g eden igc potansiyeli, devlet sektr yannda sermayesi artan zel sektrn sanayiye yatrm yapmas gibi etkenler sanayinin gelime ve eitlenmesini salamtr. Trkiye bir sanayi toplumu olma yolunda hzla ilerlerken ayn zamanda refah dzeyini, vatandalarnn yaam standartlarn ve eitim kalitesini de ayn oranda ykseltmitir. XX. yyn ikinci yarsndan itibaren kapsn aralad bu dnem toplumun sosyo-kltrel ve iktisadi yapda da baz dinamiklerin deiim yaratmasn salamtr. Kresel dnyann, basn yayn organlar ve internet vastasyla insanlara bitii ada, entelektel ve donanml vatanda profilini Trk insan iinde kanlmaz klmtr. Trkiyenin bir sanayi toplumu olma yolundaki gayretleri, dnya ile btnleme abalar ve Avrupa Birlii yolunda kat edilen gelimeler lke apnda farkl bir siyasi havann olumasn salamtr. Bu reformcu atmosferin de etkisiyle Trkiye 1980de 24 Ocak Kararlarn yaynlamtr. Bu kararlarla beraber Trkiye, pazarn yabanc sermayeye amtr ve liberalleme srecini yaamtr. Trkiye, bu devinimsel dnmleri gerekletirirken ayn zamanda bu iktisadi ve siyasi gelimelerin yansmalarn toplumun genelinde hissetmitir. Trk insannn demokratik ve liberal bir toplum olma yolunda dnya milletleri ile btnleme hevesleri younlamtr. Bu kkl dnm, pazara duyulan kresel alanda yeterli ve iletiim engelini am eleman ihtiyacnn yan sra farkl kltrleri tanyan, aratran, okuyan ve konuan entelektel vatanda kimliini n plana karmtr. Bu kimliin vazgeilmez bir paras da ok dilli insan tipidir. ngilizce renmek bu noktada Trk insan iin artk lks deil, daha ziyade bir mecburiyet haline gelmitir. Maalesef Trkiyede ngilizce retimi, tm bu uygulamalara, yaplan masraflara ve geen zamana ramen Trk eitim sisteminin zm bekleyen bir sorunu olarak hala gncelliini korumaktadr. Bu sorunun temelinde genel anlamda artan talep karsnda giderilemeyen nitelikli ngilizce retmeni a, bu a kapatmak adna giriilen bir takm geici ve zaman kaybndan teye gitmeyen

103

nlemler, gerekli fiziksel artlarn hazrlanamamas ve ara-gere ihtiyacnn yeterli derecede karlanamamas gibi aksaklklar yatmaktadr. Dahas devlet, ngilizce retimine ynelik uygulanan yntemlerde modern ngilizce retiminin isteklerine cevap verememitir. Yaplan reformlar ve dzeltmeler siyasal iktidarlarn geici hevesleri olmann tesine geememitir. Bu noktada yabanc dil etimini yaygnlatrmak iin alan Anadolu Liselerinin saylarnn arttrlmas, bu sorunun giderilmesi ynnde beklenti yaratm ise de, gerek anlamda skntnn sadece fiziksel artlarn olgunlatrlmas ile alamayaca beraberinde nitelikli eitim uzman, aragere ve retim programnn da tesisinin zaruri olduu zamanla anlalmtr. Bunla karlanamad iindir ki, istikrarl ve salam bir ngilizce retiminin yerletirilmesi maalesef imknsz bir hale dnmtr. Devlet okullarnda ard arkas kesilmeyen bu sorunlar ve ailelerin ngilizcenin cazibesine kaplarak ocuklarna bu eitimi aldrma arzular, zel eitim kurumlarnn bu boluu doldurulmasna olanak sunmutur. Geleceini Bat ufkunda gren ve kaderini Avrupa ile ortak tutmu olan Trkiyede ngilizce retimi karl bir pazara dnmtr. Bylece Trkiyede ngilizce eitimi, gerek hedefinden saptrlp ticari bir kazan arac olarak grld iin, zlmesi imknsz bir sorun yuma haline dnmtr.

104

KAYNAKA Acar, Kezban, Globalization and language: English in Turkey, Celal Bayar niversitesi Sosyal Bilimler Dergsi, Manisa 2004. Adyaman, Sleyman, Yksek ky enstitsnde yabanc dil, Ky Enstitleri Dergisi, Ankara 1945. Akyz, Yahya, Trk Eitim Tarihi (Balangtan Gnmze), Pegem Yaynclk, Ankara 2008. Akin Sina, ada Trkiye 1908-1980, Cem Yaynevi, stanbul 2005, s. 211. Ana Britannica, Ana Yaynclk, stanbul 1993. Armaolu, Fahir, 20. Yzyl Siyasi Tarihi (19181980), Trk Tarih Kurumu, Ankara 1988. Atanal, Aydoan, Trk Milli Eitiminde Dzenleme Tekilat, Talim ve Terbiye Kurulu-Milli Eitim uras, stanbul 1977. Barker, James, On The Mortality of Language Learning Methods, Brigham Young University. Utah 2001 Bakan, zcan, Yabanc Dil retimi; lkeler ve zmler, Multilingual Yaynlar, stanbul 2006. Bakan, zcan, Trkiyede Yabanc Dil Eitimi, Multilingual, Ankara 2006. Demir, Ali, Yabanc Dil retiminde Karlalan Balca Sorunlarmz Nelerdir?, Yabanc Dil retim Paneli-1, stanbul 1983. Demircan, mer, Dnden Bugne Trkiyede Yabanc Dil, Remzi kitabevi, stanbul 1988. Demirel, zcan, Avrupa Konseyi Dil Projesi ve Trkiye Uygulamas, Milli eitim Dergisi- zel say, Ankara 2005. Demirel, zcan, Yabanc Dil retimi, Pegem Yaynclk, Ankara 2004. Din, Said, Cumhuriyet Dnemi Eitim Tarihimizde III.Milli Eitim ras ve Uygulamalar (2 10 Aralk 1946), Ankara 2008. Ergin, Osman Nuri, Trkiye Maarif Tarihi, Eser Neriyat, stanbul 1977. Gatenby, Edvard Vivian, English Language Studies in Turkey, Oxford University Press ELT J II:8-15, Oxford 1947.

105

lgar, Ltf, Eitim Ynetimi Okul Ynetimi Snf Ynetimi, Beta Basm Yaym Datm A.., stanbul 2000. Kantarcolu, Seluk, Trkiye Cumhuriyeti Hkmet Programnda Kltr, Ankara 1998. Kocatrk, Utkan, Atatrkn niversite ile lgili Notlar, Atatrk Aratrmalar Merkezi Dergisi-Cilt 1, say 1, Ankara 198. Kkolu, Adnan, Trk retmen yetitirme sisteminde eitim enstitleri, Kastamonu Eitim Dergisi cilt:14, Kastamonu 2006. Ktkolu, Mbahat, Trk ngiliz likileri 1583-1984 (400. Yldnm), Babakanlk Basn Yayn Enformasyon Genel Mdrl, Ankara 1985. Milli Eitim statistikleri Meslek, Teknik ve Yksek retim 1967-70, T.C Bavekalet Devlet statistik Enstits, Ankara 1971. Milli Eitim statistikleri retmenler 1969-70, Babakanlk Devlet statistik Enstits, Ankara 1971. Milli Eitim statistikleri Orta retim 1967-71, Babakanlk Devlet statistik Enstits, Ankara 1976. Milli Eitim statistikleri Orta retim 1971-73, Babakanlk Devlet statistik Enstits, Ankara 1976. Milli Eitim statistikleri Orta retim 1976-81, Devlet statistik Enstits, Ankara 1982. Milli Eitim statistikleri Orta retim 1965-67, Babakanlk Devlet statistik Enstits, Ankara 1968. Milli Eitim statistikleri Orta retim1968-73, Babakanlk Devlet statistik Enstits, Ankara 1976. Milli Eitim statistikleri Orta retim 1976-78, Devlet statistik Enstits, Ankara 1979. Mili Eitim statistikleri Orta retim 1978-79, Devlet statistik Enstits, Ankara 1982. Mili Eitim statistikleri Orta retim 1979-80, Devlet statistik Enstits, Ankara 1980. Mili Eitim statistikleri Orta retim 1980-81, Devlet statistik Enstits, Ankara 1982.

106

Milli Eitim statistikleri Orta retim 1965-67, Babakanlk Devlet statistik Enstits, Ankara 1968. Milli Eitim statistikleri Orta retim1968-73, Babakanlk Devlet statistik Enstits, Ankara 1976. Milli Eitim statistikleri Meslek, Teknik ve Yksek retim 1953-60, T.C. Bavekalet Devlet statistik Enstits, Ankara 1968. Milli eitim Orta retim statistikleri 1949-50, T.C. Babakanlk statistik Genel Mdrl Milli Eitim ubesi, Ankara 1952. Milli Eitim statistikleri Orta retim 1953-60, T.C Babakanlk Devlet statistik Enstits Bakanl, Ankara 1963. Milli eitim Orta retim statistikleri 1949-50, T.C. Babakanlk statistik Genel Mdrl Milli Eitim ubesi, Ankara 1952. Milli Eitim statistikleri Orta retim 1953-60, T.C Babakanlk Devlet statistik Enstits Bakanl, Ankara 1963. Ouzkan, A. Ferhan, Ky Enstitleri retim Program, Ankara 1943. Ortaretimin Gelimesi Hakknda n Tasar, Ankara 1950. zalp, Reat, Milli Eitim ile lgili Mevzuat, Mill Eitim Bakanl Yaynlar, stanbul 1986. Resmi Gazete, Babakanlk Mevzuat Gelitirme ve Yayn Genel Mdrl, Ankara 1976, s 645 Riddy , D.C, The Teaching of Modern Languages in Turkey, Council for General and Tecnical Education, Council of Europe 1970. Sinanolu, Oktay, Uluslar aras Bilim-Ulusal Eitim, TTK Yaynlar, Ankara 1978. Shaw, Stanford, Osmanl mparatorluu ve Modern Trkiye, eviren:Mehmet Harmanc, stanbul 1983. Talim ve Terbiye Kurulu Karar, 15.9.1947 tarih ve 263 nolu. TBMM Tutanak Dergisi, Ankara 1955, s. 278. Tebliler Dergisi, 1961 tarihli. Tebliler Dergisi, 4 Haziran 1973 tarihli ve 1747 sayl. Tebliler Dergisi, 4 Haziran 1973 tarihli ve 1747 sayl. Tebliler Dergisi, 4 Haziran 1973 tarihli ve 1747 sayl. Tebliler Dergisi, 11 Ekim 1971 tarihli ve 381 sayl.

107

Tebliler Dergisi, 1970 tarihli ve 1123 sayl. Tebliler Dergisi, 2 ubat 1971 tarihli ve 1643 sayl. Tebliler Dergisi, 31 Temmuz 1978 tarihli ve 1993 sayl. Tebliler Dergisi, 31 Temmuz 1978 tarihli, 1993 sayl. Tebliler Dergisi, 29 Mays 1978 tarihli, 1987 sayl. Tebliler Dergisi, 29 Mays 1978 tarihli, 1987 sayl. Tebliler Dergisi, 24 Mays 1971 tarihli 1658 sayl. Tebliler Dergisi, Haziran 1973 tarihli ve 1747 sayl. Tebliler Dergisi, 16 Mays 1955 Tarihli ve 851 sayl. Tebliler Dergisi, 24 Eyll 1954 tarihli ve 799 sayl. Tebliler Dergisi, 16 Mays 1955 tarihli ve 851 sayl. Teblile Dergisi, 24 Eyll 1954 tarihli ve 799 sayl. Tebliler Dergisi, 11 Eyll 1944 tarihli ve 265 sayl. Tebliler Dergisi, 3 Eyll 1945 tarihli ve 344 sayl. Tebliler Dergisi, 11 Eyll 1944 tarihli ve 265 sayl. Tebliler Dergisi, 3 Eyll 1945 tarihli ve 344 sayl. Tunaya, Tark Zafer, Trkiyede Siyasi Partiler (1859 1952), . . Eitim Bilimleri Fakltesi, stanbul 1952. Trk Ansiklopedisi , MEB Yaynlar, stanbul 2000 s. 298. Trkiye-Avrupa Birlii likileri zel htisas Komisyonu Raporu, Devlet Planlama Tekilat, Ankara 2000, s. 3. http://ekutup.dpt.gov.tr/ab/oik561.pdf Trkiye statistik Yll, Milli Eitimde 50 Yl 1923-73, T.C. Babakanlk Devlet statistik Enstits, Ankara 1974. Uslu, Zeki, Edimbilim ve Yabanc Dil retimine Etkileri, Tomer Yaynlar, Ankara 2004. Yalnkaya, Ltf, Yabanc Dil retimini Gelitirme Merkezi, zlem, stanbul 1979. Ycel, Hasan Ali, Trkiyede Orta retim, Kltr Bakanl Yaynlar, Ankara 199.

108

ZGEM

Kiisel Bilgiler Ad ve Soyad: Bilal Gne Doum Yeri: Isparta Doum Yl: 25.06.1984 Medeni Hali: Bekar Eitim Durumu Lise: Isparta ehit Ali hsan Kalmaz Lisesi(Yabanc Dil Arlkl) Lisans: Anadolu niversitesi AF ngilizce retmenlii Program Yabanc Diller ve dzeyi 1. ngilizce (leri Dzey) 2. Almanca (Orta Dzey) Deneyimi 2006Milli Eitim Bakanl(657e tabi ngilizce retmeni)