TEMEL MKROBYOLOJ GR Tbbi mikrobiyoloji insanda hastalk yapan etkenleri inceleyen bilim daldr.

Bu etkenler gerek bir hcre yaps ieren ve iermeyenler olarak ikiye ayrlrlar. Gerek bir hcre yaps iermeyen etkenler olarak virsler ,viroidler ve pronlar saylabilir. En kk infeksiyon paracklar olan virsler karyot veya prokaryot olarak tanmlanamazlar. nk bunlar tam bir hcre yaps gstermzler. Nkleik asit ve protein kapsitten oluurlar. Nkleik asit olarak DNA yada RNA ierirler . kisini birden iermezler. Baz virslerde kapsidin dnda lipoprotein yapl zarf bulunur. Virsler enerji retemezler ve kendi balarna oalamazlar. Bu ilevler iin konak hcreye ihtiya duyarlar . oalma srasnda virsler konak hcrenin iinde ayrma urarlar. Nkleik asit ve protein klf bir birinden bamsz olarak oalr. Daha sonra ok sayda yavru virs vermek zere bu nkleik asit ve protein kapsitler birbiriyle tmleir. Btn bu olaylar konak hcre iinde gerekleir. Tablo 1 : Tbbi nemi Olan Hastalk Etkenlerinin Karlatrlmas Hcre Bakteri Var DNA ve RNA Prokaryot 70s Yok Var(klamidya ve Riketsiyalar hari) Bazlarnda var Peptidoglikan eren kat duvar

Nitelik Hcresel yap Nkleik asit RNAekirdek tipi Ribozom Mitokondri Enerji retimi

Virs Yok DNA veya RNA Yok Yok Yok Yok

Mantar Var DNA ve RNA karyot 80S Var Var

Protozon ve Helmit Var DNAveRNA karyot 80S Var Var ounda var Esnek zar

Hareket D yzey

Yok Protein Kapsid ve ilpoprotein zarf

Yok Kitn ieren Kat duvar

Gerek bir hcre tapsna sahip mikroorganizmalar ise prokaryot ve karyot olmak zere ikiye ayrlrlar. Prokaryot mikroorganizmalarn (bakterilerin) zellikleri Gerek bir ekirdek yok Golgi aygt yok Mitoknodri yok ER yok Lizozom yok

 ekirdek zar olmayan tek bir dairesel ift iplikli DNA moleklnden oluan bir nkleodi var. Hcre duvarlar (mikoplazma ve bakterilrin L ekilleri hari) vardr. Ribozomlar 70S byklnde Hcre zar iki tabakal ve kolesterol bulunmaz (mikoplazma ve ureaplazmada zar 3 tabakal ve kolesterol ierir.) karyotik hcrede ise *gerek ekirdek (bir ekirdek zar ile evrelenmi ok sayda kromozom ierir , yavru hcrelere kromozomlar eit miktarda datmay salayan bir mitotik aygt.) *Mitokondri, lizozom, ER gibi organeller vardr *Ribozomlar 80S *Stoplazmik zarda sterol bulunur,hcre duvarlar yoktur. Prokaryotlar: 1- Bakteriler (Klamidya ve Riketsiya dahil) 2- Mollicutes (Mikoplazma ve Ureaplazma) 3- Archeabakteriler 4- Mavi-yeil bakteriler (Cyanobacteriae) karyotlar: 1- Parazitler (Protozoonlar ve Helmintler) 2- Mantarlar 3- Algler BAKTERLERN YAPISI Bakteriler tek kromozomlu, nukleus zar mitokondrileri olmayan, enerji retimi hcre zarnda gerekleen ve ou hcre duvar ieren canllardr. Riketsiya ve Klamidyalar zorunlu hcre ii bakterilerdir. Mollicutes snf iinde ise hcre duvar iermeyen ve sentetik besiyerlerinde retilebilen mikoplazma ve ureaplazmalar bulunur. Bakteriler ekillerine gre kok, basil, spiroket olmak zere 3 temel gruba ayrlrlar. Baz bakterilerin ekilleri deiken olup bunlara pleomorfik(ok ekilli) denir. Bakterilerin eklini kat hcre duvar belirler. Tablo 2: Prokaryot ve karyot Hcrelerinin zellikleri zellik Gerek ekirdek Mitotik blnme Histonlara elemi DNA Kromozom says Prokaryot Hcre(Bakteri) karyot Hcre (Mantar, parazit, nsan hcresi) Yok Var Yok Var Yok Var Tek(Haploid) Birden fazla(diploid)

Mitokondri Endoplazmik retikulum Lilozom Ribozom bykl Peptidoglikan hcre duvar Solunum Hcre zarnda sterol

Yok Yok Yok 70S(50S+30S) Var Hcre zar ile Yok(mikoplazma hari)

Var Var Var 80S(60S+40S) Yok Mitokondrilerde Var

Dizili biimlerine gre bakteriler diplokok(ikili), streptotok(zincir), stafilokok(zm kesmesi) olarak ta ismlendirirler. Bakteriler Gramla boyanma zelliklerine gre Gram negatif veya Gram pozitif olarak da snflandrlabilirler. Gram boyas : 1) kristal viyole (Jansiyen moru) tm bakterileri mora boyar 2) Lgol kristal viyole ile bir kompleks oluturur .Tm bakteriler mor grnmeye devam eder. 3) Alkol veya asetonla renk giderilebilir. Gram (+) bakteriler mor, Gram (-) bakteriler alkol ile duvar lipidlerini kaybettikleri iin renksiz grnrler. Kritik basamaktr. 4) Sulu Foksin ile Gram (-) bakteriler pembeye boyanrlar. Gram (+) bakteriler mor grnmeye devam ederler. Baz bakterilerin hcre duvarnda yksek oranda bulunan lipidler ve mikolik asit, bakterilere aside direnli bakteri zelii kazandrrlar. Bakterilerin boyu ortalama 0.2-5 mikrondur. En kk (125-250nm) bakteri olan mikoplazma aa yukar en byk virsler (poksvirs) kadar olup konak dnda yaayabilen en kk organizmadr. Hcre Duvar (Hcre eperi) : Btn bakterilerde ortak olarak en dta yer alan yap tadr. Mikoplazmalarda hcre duvar bulunmaz. Baz bakterilerde kapsl , flajel(kam) ve pils(ty) gibi hcre duvar dnda yer alan baz yzey yaplar bulunur. Hcre duvarnn grevleri: *Bakteriyi 5-20 atmosfer olan kendi i ozmatik basncna kar korur. *Bakteriye eklini verir. *Gram boyanma zelliini belirler. *Antijeniktir. *Endotoksin ierir. *Por ierir (Gram negatiflerde ) Hcre duvar geirgenliinde sei deildir. (Gram negatiflerde d zar nedeniyle ksmen yar geirgen ) Hcre duvar Gram pozitiflerde ve negatiflerde farkldr.

Gram pozitif duvar *Peptidoglikan *Teikoik asit Gram (-) bakterilerde hcre duvar iten da doru aadaki tabakalardan oluur. *Peptidoglikan *Lipoporotein *D zar ~te fosfolipit ~-Dta plipopolisakarit _proteinler (D membran proteinleri) Hcre zarnn hemen zerinde bulunan pepetidoglikan tabaka (murein, mukopepetid) hcre duvarnn salamlk ve direnicinden sorumludur. Hem Gram (+) hem de Gram (-) bakterilerde bulunur, ancak Gram (+) bakterilerde daha kalndr. Peptidoglikan ksmdan oluur: 1) N-asetilmraminik asit ve N-asetilglikozamin moleklleri 2) Tetrapeptitler D-Alenin, L-Alenin ve D-Glutamik asit 3) Bunlara ek olarak Gram pozitiflerle L-Lizin , Gram negatiflerde ise mezodiaminopimelik asit bulunur.(nadiren baz Gram pozitiflerde mezodiaminopimelik asid bulunabilir). Mezodiaminopimelik asid doada sadece bakterinin vcudunda bulunur ve lizinin prekrsdr. (Mezodiaminopimelik asid , dipikolinik asid ve Beta hidroksi miristik asid sadece bakterilerde bulunur.) Peptidoglikan; penisilin ve sefalosporin gibi antibiyotiklerin hedefidir. nsan hcrelerinde peptidoglikan bulunmad iin bu ilalar yksek dozlarda kullanlabilir. Gzya, tkrk ve mukusta bulunan lizozim (mromidaz) peptidoglikan ykar.Lizozim gram pozitif bakterilere etkilidir.virslere etki etmez. Gram negatif bkteriler d zar geirgen olmad zaman lizozimden etkilenmezler. Lizozime direnli dier bakteriler ise klamidyalar (hcre duvarlarnda mraminik asit bulunmad iin ) ve hcre duvar iermeyen bakterilerdir(bakterilerin Lformlar, sferoplastlar ,protoplastlar,mikoplazma, reoplazma ). Gram (+) baktrilerde peptidoglikan tabakann iinde ve dnda adacklar halinde yzen bir teikoik asit katman vardr. Gram (-) bakterilerde ise teikoik bulunmaz. Gliserol fosfat veya ribitol fosfat polimerlerinden olumutur. Gliserol fosfat hcre zarndaki lipidlere baland iin membran teikokik asidi veya lipoteikoik asid olarak da isimlendirilir. Ribitol fosfat ise peptidoglikandaki NAMe baland iin duvar teikokik asidi de denir.Gram poziitf bakterilerin tmnde giserol teikoik asid bulunur fakat bazlarnda ribitol teikoik asidin bulunmaz. Teikoik asit antijenik olup tre zg antikor yapmna neden olur.Stafilokoklarda ve streptokoklarda teikoik asitler mukozo hcrelerine yapmaya araclk eder. Ayrca bakteriyofajlar iin reseptrler ierir. Gram negatif bakterilerde peptidoglikan tabaka Gram pozitif bakterilere gre daha incedir. Yaps ok benzer fakat L-lizin yerine , mezodiaminopimelik asid bulunur. Ppeptidoglikan tabakann zerinde bir lipoprotein tabaka ve bunun da zerinde bir d zar bulunur. D zar ite fosfolipid, dta ise lipopolisakkarit katmanndan oluur ve Gram(-) bakteri duvarna seicilik zellii kazandrr. D membranda bulunan porin proteinleri (porlar) d ortamla i ortam arasnda madde alveriini salar . Bu porlar antibitotik direncinde rol alrlar. rnein Pseudomonoslarn porlar, E.coliden 100 kat daha az geirgen olduu iin antibiyotiklere olduka direnlidir. Por proteinleri ayrca bakteryofajlar ve bakteriyosinler iin de reseptr

grevi yaparlar.D membran proteinleri kendilerini kodlayan genlere gre Omp A, B, C, D, F vb olarak isimlendirilirler. D zar ile hcre zar arasndaki bolua periplazmik aralk denir. Bu aralkta hidrate peptidoglikan molekllerinin yan sra betalaktamazlar ve dier antibiyotik diren enzimleri bulunur. Gram pozitiflerin betalaktamazlar ise hcre dna salnr. Periplazmik aralkta bulunan bir dier yap da Bayer bilekesidir. Bayer bilekesi hzre zarnn d yapra ile d zarn i yaprann birletii yerdir. Gram(-) bakterilerin en dnda lipopolisakkarit(LPS) tabaka bulunur. Bu maddeye endotoksin de denir. Ate ve sepsisden sorumludur. Endotoksinin patolojik etkileri ait olduu bakterinin cinsinden bamsz olarak hep ayndr. LPS 3 ayr birimden oluur. 1- Toksik etkilerden sorumlu olan ve Lipid A denilen fosfolipid 2- Lipid Aya ketodeoksioktlonat zerinden balanm bir z polisakkarit 3- 3-5 ekerlik birimlerin 25 kez tekrarlanmasyla oluan bir d polisakkarit. Bu d Polisakkarit haptendir ve Gr(-) bakterinin somatik(O) antijenidir. Hcre duvar lizozimle karlatrlrsa erir. (Gram negatiflerin duvarn erimesi iin lizozimle birlikte d zar eriten aseton da verilmelidir. ) Duvarn erimesinden sonra bakteri d ortamla denge salayabilecei hipertonik bir ortama konursa Gram pozitif bakterilerden Prostat, Gram negatif bakterilerden ise sferoplast oluur. Prostat ve sferoplastlar, olutuklar bakterinin ekli ister kok, ister basil olsun daima kok eklinde bulunurlar . Sferopalstlarda protoplastlardan farkl olarak hcre duvar artklar bulunur. Bunlarn blnme zellii tayanlarna Lformu denir. L formu hastalk oluturabilir. Yeniden duvar kazanmas da mmkndr. Spontan olarak veya antibiyotiklerin etkisiyle oluan L formu bakteriler eitli blgelerde gizlenerek latent kalrlar ve kronik enfeksiyonlar meydana getirebilirler. L form bakteriler antibiyotik bakterilere nispeten direnlidirler. L formlar, normal forma dnerlerse relapslara neden olabilirler. Mycobacterium tuberculosisin L formuna Much granlleri denir. Hcre duvar olmayan bakteriler (L formlar, Mycoplasma ve Ureaplasma cinsleri) bakteri filtrelerinden kolayca szlrler. L formlar ve mikoplazmalar L tipi koloni oluturarak sahanda yumurta grntsne neden olurlar. Bu bakterilerin kolonileri besiyerinde ancak byte altnda grlebilirler. Hcre Zar (Stoplazmik Zar) : Hcre duvarnn hemen altnda yer alan ift sra fosfolipid katman ve bu tabakaya gml protein molekllerinden oluur.karyot hcre zarndan farkl olarak sterol iermez. (stisna olarak mikoplazma ve ureaplazmalarda tabakadan oluur ve kolesterol bulunur.) Fosfolipid tabakada fosfatidil gliserol, fosfatidil etanolamin ve difosfatidil gliserol (kardiyolipin) bulunur. ok az miktarda karbonhidrat da ierir. Ayrca lipid yapsnda protein tayc undocaprenol ierir. Gram negatif bakterilerde hcre zarna i membran da denir. Stoplazmik zar karyot hcrenin organellerinde gerekletirilen grevleri stlenir. Stoplazmik zarn grevleri Selektif permeabilite (gliserolden byk maddeleri lipide znmedike ieri geirmez) Molekllerin hcre iine aktif tanmas Elektron transportu (karyot hcrenin mitokondrisindeki transport sistemine benzer) Oksidatif fosforilasyonla (solunum) enerji retmesi (karyot hcrede mitokondrilerde olur) Hcre duvar ncllerinin sentezi (PBP araclyla)

 Hidrolitik enzimlerin salnmas ve sindirim (enzimler Gram negatiflerde periplazmik arala, Gram pozitiflerde hcre dna salnr) Betalaktamaz salglanmas Enzim ve toksinlerin salglanmas olarak saylabilir. Hcre zarnda penisilin balayan proteinler (PBP)bulunur. Penisilin balayan proteinler betalaktam antibiyotiklere balanrlar.Bakteriler drt tip PBP yaparlar.Yksek molekl arlkl (transpeptidazlar) ve dk molekl arlkl (karboksi peptidazlar) PBPler hcre duvarn olumasnda rol oynayan transpeptidasyon ve karboksi peptidasyon reaksiyolarn katalizleyerek peptidoglikann yaplmasnda rol alrlar. Mezozom: Sitoplazmik zarn invajinasyonu ile oluur. ift sra fosfolipid ve protein tabakas ierir. Mezozomun iki tipi vardr. a) Septal mezozom: Hcre blnmesi srasnda hcreyi i kiye blecek transver septumun kayna ve yavru hcrelerin genetik materyali olacak DNAnn balanma yeri olarak ilev grr. Kromozom replikasyonu bu blgede balar. b) Lateral mezozom: plazmidin oalmasnda ve spor olumasnda rol oynar. Ayrca protein (zellikle penisilinaz) salglama ve depolama fonksiyonu da vardr. Rnein Bacillus cinsi bakterilerin penisilinazlateral mezozomdan salglanr. Sitoplazma : Endoplazmik retikulum iermez. Elektron mikroskobu ile incelendiinde iki ayr alan seilir. 1)Ribozomlar, besleyici granller, metabolitler ve iyonlar tayan amorf bir matriks . 2) DNAdan oluan daha ite yer alm bir nkleoid blgesi. a) Ribozomlar: karyotlarda olduu gibi protein sentezinden sorumludurlar. Farkl olarak 50S ve 30S alt birimlerden oluan 70s byklktedir.karyotlarda ise 60S ve 40S alt birimlerden oluan 80s byklkte ribozomlar vardr.Bu farkllk nedeniyle antibiyotikler protein sentezini bakterilerde inhibe ederken, insanlarda byle bir etki gstermezler. b) Granller: Sitoplazmada besinler iin bir depo alan olarak hizmet gren granller bulunur. rnein volutin polimerize metafosfat eklinde depolanm yksek enerji yedeidir. Metilen mavisi ile krmzya boyanarak metakromatik granl olarak grlr. c) Nkleoid: DNAnn yerletii blgedir. Prokaryot nkleoidi 2000 kadar gen ieren embersel ift katl bir DNA molekldr(haploid). Bakteri DNAs genellikle embersel olmakla beraber baz bakterilerde 8rnein Borrelia burgdorferi) lineer olabilir. Nkleoidde ekirdek zar, ekirdekik, mitotik aygt, histon ve intron bulunmamas ile karyot ekirdekten ayrlr. d) Plazmidler: Kromozom d, ift iplikli, dairesel DNA moleklleri olup bakteri kromozomundan bamsz olarak replikasyona urama yeteneine sahiptirler. Bakteri kromozomlar ile btnleebilirler. Bakteri kromozomlar ile btnleen plazmidlere epizom denilir.Aktarlabilen ve aktarlamayan tipleri vardr.Aktarlabilen plazmidler olduka byk ve her hcrede birka kopya halinde bulunur.Aktarlamayan plazmidler ise aktarma geni iermedikleri iin kktrler ve her hcrede ok sayda (10-60 adet) bulunurlar.

Plazmidler hem Gram (+) hem de Gram (-) bakterilerde bulunur ve bir bakteride birden fazla tipte plzamid saptanabilir. Aktirinle muamele edildiinde bakteriler plazmidlerden arndrlabilir. Plazmidler kendi replikasyonlarn salayacak genleri (replikon), bir bakteriden dierine transferlerini salayacak genleri, diren genlerini ve toksin ve metabolik enzim genlerini tayabilirler. Plazmidler, antibiyotik direnci,ultraviyole ve antiseptiklere diren, fimbria,hemolizin,ekzotoksin ve kolisin de denilen bakteriyosin (bir bakteriden salnan ve dier bakterileri ldren madde) salglanmas gibi zellikleri kodlayabilirler. Antibiyotik direncini kodlayan plzamidlere R (rezistans, diren) plazmidi denilir. R plazmidi iki ksmdan oluur; RTF(rezistans transfer faktr) ve R belirleyicisi. R belirleyicisi hangi antibiyotiklere kar diren gelieceini belirler, RTF ise R plazmidinin bir bakteriden dier bakteriye aktarlmasn salar. e) Transpozonlar: Bakteri, virs, karyot hcre kromozomlarnda ve plazmidlerde bulunabilen, bunlarn kendi iinde veya birbirleri arasnda bir noktadan dierine kolayca hareket edebilen ift iplikli DNA paracklardr. Bunlara srayc genler de denir. Transpozonlarn yer deitirme ilemine transpozisyon denir. Plazmidden ok daha kktrler. Bunlar ila diren enzimleri, toksinler veya metabolik enzimleri kodlayabilirler ve iine sokulduklar gende mutasyona neden olabildikleri gibi komu genlerin ifadesini de deitirebilirler. Bakteri virsleri ve plazmidlerin aksine transpozonlar bamsz replikasyon yeteneine sahip deildirler. DNAnn bir paras olarak replike olurlar, DNAda birden fazla transpozon bulunabilir; rnein bir plazmid, ila diren genlerini tayan ok sayda transpozon ierebilir. Sokulma dizisi (insersiyon sekans, IS) sadece birka baz ifti tayan bir transpozon tipidir. Hcre Duvar Dndaki zel Yaplar Kapsl: Bakterinin tamamn saran jelatinimsi bir katmandr. Bacillus anthrasiste polimerize D-Glutamik asit (polipeptid), streptokoklarda hiyalronik asit (heteromukopolisakkarit), Streptococcus agalactiaede syalik asit, pnmokolarda ve dier tm bakterilerde ise polisakkarit yapsndadr. Polisakkaridin eker yap talar her bakteri trnde ayrdr; bylece serotipleri oluur. Kapsl 5 nedenden dolay nemlidir: (1) Fagozitosu nledii iin virulans belirler. Kapsll bakterilerin kapsln yitirmi varyantlar genellikle patojen deildir. Splenektomili hastalarda pnmokok ve Hib gibi kapsll bakteri infeksiyonlar sk grlr. (2) Kapsl polisakkaridine kar antiserum kullanlarak bakteriler tiplendirilebilir. Bu olaya kapsl imesi (quellung reaksiyonu) denir. arbon basilinin kapsl protein yapda olduu iin kapsl ime reaksiyonu negatiftir. (3) Kapsl polisakkaridleri antijen olarak kullanlarak a oluturulabilir(pnmokok, meningokok ve hib as). (4) Kapsl bakterinin insan dokularna yapmasnda rol alabilir. (5) Kapsl, bakteriyi antibiyotikler gibi evrenin zararl etkilerinde korur. rnein kistik fibrozlu hastalarn balgamnda retilen Pseudomonas aeruginosa sularnn ou kapsll olduu iin daha yksek dozda antibiyotik vermek gerekir.

Kapsl bazen bakteri duvarndan kolayca ayrt edilemeyen, duvarn devamym gibi grnen ince non homojen bir tabaka eklide olabilir. Buna glikokaliks veya zellikle S.Epidermidisiste slime tabakas denilir. Glikokaliks, bakteri tarafndan salglanan bakteri yzeyine ince bir tabaka halinde svanan ve bakterinin deri, kalp kapaklar, katater gibi eitli yaplara yapmasn salayan polisakkarid bir rtdr. Bu madde di rklerinin ncl olan plak olumasnda nemli bir rol oynar. B.Kam(Flagella): uzun ip eklinde, flagellin ad verilen proteinden oluan ve bir pervane gibi davranarak bakterinin hareket etmesini salayan organeldir. Sitoplazmadan balang alan uzantlardr. Flagella antijeniktir (H antijeni). H antijenine kar Ig G yapsnda H antikorlar sentezlenir. Hareketsiz bakterilerin H antijeni yoktur. Hareket iin gereken enerji ATPden salanr. Kamsz bakterilere (baz Trke kitaplarda kamya kirpik de denmektetir) atrichia, rek kaml ise monotrichia, iki kutbunda birer kam varsa amphitrichia, bir veya iki kutbunda birden fazla varsa lophotrichia ve btn bakteri evresi kam ile kapl ise peritrichia denir. Kams olmayan bakteriler hareket edemezler. Spiroketlerde normal bakteri kamsndan farkl yapda hcrenin etrafna sarlm vaziyette spiral ekilli, aksiyel filaman ad verilen organeller vardr. Bu bakteriler dier bakterilerin aksine youn ortamlarda da hareket edebilirler. Genellikle sv ortamda (barsak, mide, riner sistem) reyen bakteriler hareketli, dokuda reyen bakteriler hareketsizdir. Bakterilerin hareketi asl damla yntemi ile incelenir. C.Pilus(oul hali pili): Kla benzer filamanlar olup hcrenin yzeyinden karlar. Fimbriya da denir. Kamya gre daha dz ve ksa olup hareketle ilikileri yoktur. Pilin denen proteinlerden oluurlar. Esas olarak Gram negatif bakterilerde bulunurlar. Gram pozitiflerde pilus genellikle bulunmaz (Corynebacterium renale hari). Pilusu olmayan bakterilerde rnein A grubu streptokoklarda M proteini ve lipoteikoik asid hedef dokuya dokunmay salar. Piluslarn iki nemli rol vardr. Adi piluslar bakterinin insan hcre yzeyine balanmasna araclk ederler.Pili yapamayan Neisseria gonorrhoeae mutantlar patojen deildir. Seks pilusu(F pilus ) konjugasyon srasnda erkek(verici) ve dii(alc9 bakteriler arasnda balanmay salar. Seks pilusu , adi pilustan daha uzundur ve iinde bo bir kanal bulunur. Bu pilusun yapm F plazmidi tarafndan kodlanr. Flagella - Flagellin(Protein) Pilus - Pilin (Protein) Por - Porin (Protein) Sporlar Bakterinin olumsuz evre artlarna ileri derecede direnli olmasn salar. Bacillus, Clostridium cinsleri, Coxiella burnetti, Sarsina ve baz aktinomiesler spor oluturabilir. Spor oluturan bakterinin reyebilen aktif ekline vejetatif form, spor olumas olayna sporulasyon denir.

Spordan vejetatif bakteri olumas ise vegetasyondur. Sporlar malait yeili ve EZN (karbol fuksin = il fuksin) ile aside direnli boyanr. Sporlar terminal, subterminal ve santral olabilir. Karbon ve azot kaynaklar gibi besin maddeleri tkendiinde spor oluumu grlr. Spor hcre iinde oluur. Bakteriyel DNA, kk miktarda sitoplazma, hcre zar, peptidoglikan ok az su, evre artlarna direnten sorumlu kaln ve keratine benzer bir rt ierir. Bu direnten sorumlu olan madde bir kalsiyum iyon elatr olan dipikolinik asit sadece sporun yapsnda bulunur. Spor iki blmden oluur 1) Kor(en ite bulunur. Kromozom ve protoplast ierir. membranla evrilidir. Byk miktarda Ca dipikolinat ierir. Sporun direnci dehidrate oluuna dipikolinik aside baldr.) 2) Spor zarf a) membran. Protoplazmay (koru) evirir. b) Korteks. Peptidoglikan yapsndadr, sv giri kn engelleyerek protoplazmann ozmotik stabilitesini salar. c) Klf. Kimyasal maddelerin geiine engel olarak sporu toksik etkilerden korur. d) Ekzospor. Gevek lipoprotein yapsndadr, grevi tam olarak bilinmez. Spor bir kez olutumu artk metabolik etki gstermez. Yllarca uyur halde kalabilir. Uygun evre koullar oluunca yeniden vejetatif bakteri ekline dnr. Bu olay bir reme deildir. nk bir spordan sadece bir bakteri oluur. Bakterilerde sporun reme ile ilikisi yoktur, sadece olumsuz evre artlarna direnten sorumludur. Bakteriden spor olumasna sporulasyon, spordan bakteri olumasna germinasyon denir. Sporlar kimyasal maddelere ve sya kar olaan st diren gsterir. Bu nedenle tbbi malzemelerin sterilizasyonu iin kaynatma yeterli olmaz, 121 derecede basnl buhar altnda 1530 dakika veya kuru sda 170-180 derecede 2 saat tutulmalar gerekir. Yeterli besin bulunmasndan tr hastalk materyalinde bazen sporlar grlmez. zellik Gram Pozitif Gram Negatif D zar Hcre duvar Lipopolisakkarit Teikoik asit Spor Kapsl Lizozime duyarllk Ekzotoksin retimi REME Bakterilerin ounun invitro artlarda retilmeleri mmkndr. Ancak bunun istisnalar da vardr. Baz bakterilerin hibir ekilde invitro kltr yaplamaz. Kltr yaplamayan bakteriler *Mycobacterium leprae *Treponema pallidum Yok Kaln Yok Var Bazlarnda var Bazlarnda var Duyarl Bazlarnda var Var nce Var Yok Yok Bazlarnda var Direnli Bazlarnda var

*Spirillum minus (Fare sr hastal, sodoku) *Tropheryma whippelli (Whippel hastal, Not. 2000 ylnda T. Whippellinin kltr yaplmtr.) Bakterilerin bir ksm yapay besiyerlerinde retilebilir. Bazlar ise zorunlu hcre ii parazitidirler. Baz bakteriler ise fakltatif hcre ii paraziti olup hcresiz ortamda da retilebilirler. Tablo 4: Hcre ii bakteriler Zorunlu Hcre i Bakteriler Fakltatif Hcre i Bakteriler Klamidyalar Bartonella Riketsiyalar Legionella Listeria Mycobacteria Neisseria gonorrhoeae Salmonella Brucella Francisella Yersinia Shigella Mycoplasma fermantas

reme Dngs Bakteriler ikiye blnme ile rerler. Bir hcre iki yavru hcre verdiinden logaritmik reme sz konusudur. Bakterilerin ikiye katlanma sresi (doubling time)20 dk (E. Coli) ile 24 saat (Mycobacterium tuberculosis) arasnda deiir. M.Lepraede ise bu sre 10 - 20 gndr. Bu sre sadece bakteri cinsine gre deil ayn zamanda gda maddelerinin miktar, scaklk, pH ve dier ortam artlarna bal olarak da deiir. Mikroorganizmalarn iyi reyebilmeleri ortamdaki H iyonu younluuna baldr. ou mikroorganizma pH 6.0-8.0 arasnda rer (ntrofil). Bazlarnda 3.0 kadar dk pHda (asidofil), bazlarda 10.5 pHda bile reyebilir (alkalofil). rnein Mycoplasma ve Vibrio cholerae alkallofil bakterilerdir. Psikrofiller souk ortamda, termofiller scakta, mezofiller vcut scaklnda, halofiller yksek tuz younluunda, ozmofiller ise normal ozmotik basnta yaayan bakterilerdir. Deniz dibinde yksek hidrostatik basn altnda yaayabilen bakterilere barofiller denir. Ntral pHda yaayanlar ntrofil, alkali ortamda yaayanlar alkalofil, asidik ortamda yaayanlar asidofil bakterilerdir. Bakteriler soua scaktan daha iyi dayanrlar. Mikroorganizmalarn ok ksa srede dondurulup, havas alnm ampller iinde saklanmasna liyofilizasyon denir. Bakterilerin reme dngs 5 evre ierir; A) Lag faz: Latent faz, gizli faz da denir. ok youn metabolik etkinlie karn hcre blnmesi olmaz. Birka dakikadan birka saate kadar uzayabilir. Bakterilerin boyutlarnn en byk olduu dnemdir.

B) Akselerasyon faz: remenin hzlanma faz da denir. Bu dnemde bakteriler giderek artan hzla remektedir. C) Log faz: Logaritmik faz, eksponansiyel faz da denir. Hzl hcre blnmesi olur. reme hz sabittir. Bakterilerin antibiyotik etkisine en duyarl olduklar fazdr. Boyutlar en kktr. D) Stasyoner faz: Maksimum durgunluk zaman da denir. Ortamdaki besin maddeleri tkenmi ve\veya toksik rnler artmtr. Yeni oluan hcreler len hcreleri sayca dengelediinden bakteri says sabit kalr. E) lm faz: Canl bakterilerin saysnda azalma olur. reme faz Dnem reme hz A Lag ( latent) Sfr B Hzlanma (akselerasyon) Artan C Logaritmik(Eksponansiyel) reme Sabit D Maksimum durgunluk(stasyoner) Bakteri lm ile dengeli E Azalma ve lm Sfr Aerobik ve Anaerobik reme ou organizma iin yeterli oksijen bulunmas metabolizma ve remeyi iddetlendirir. Oksijen flavoproteinleri ve sitokromlar tarafndan katalizlenen enerji retiminin son basamaklarnda hidrojen alc olarak etkir. Oksijen kullanlmasnn H2 O2 ve serbest radikal speroksit (O2) retmesinden tr bakteriler oksijen kullanmak iin iki enzime gerek duyarlar; sper oksit dismutaz ve katalaz. 2O- 2 (speroksit) + 2H+ H2O2 + O2 (sper oksit dismutaz kullanlr) H2O2 H2O + O2 (katalaz enzimi kullanlr) Speroksid dismutaz aerop, fakltatif anaerop ve aerotoleran bakterilerde var, mutlak anaeroplarda yoktur. Katalaz ise sadece aeroplarda ve fakltatif anaeroplarda bulunur, aerotoleranlarda ve mutlak anaeroplarda bulunmaz. Oksijene verilen yanta gre bakteriler 4 gruba ayrlrlar: 1)Zorunlu aerop: % 20 Oksijen varlnda rerler. Speroksit dismutaz ve katalaz enzimlerinin her ikisini de ierirler. Oksijenli ortamda oksidasyon yapar anaerop ortamda lr. M. Tuberculosis gibi baz bakteriler ATP retmek iin hidrojen alc olarak oksijene gerek duyarlar (Bacillus anthracis, Mycobacterium tuberculosis). 2) Fakltatif (istee bal ) anaerop: Bunlar da speroksit dismutaz ve katalaz enzimlerinin her ikisini de ierirler. E. Coli, Salmonella, Shigella, Proteus,Klebsiela gibi biok bakteri bulunduu takdirde oksijeni solunumla enerji retmek iin kullanr fakat ortamda yeterli oksijen bulunmamas halinde fermantasyonla ATP retebilirler.Fakltatif anaeroplar, anaerop ortamdan oksijenli ortama getiklerinde glukoa harcanmas azalr.Buna pastr etkisi denir. 3)Anaerop: Clostridium tetani gibi bakteriler speroksit dismutaz veya katalaz enzimlerinden biri veya her ikisinden yoksun olduklar iin oksijen varlnda reyemezler. a) Mutlak(zorunlu) anaeroplar: Oksijenli ortamda hemen lr. Bunlar her iki enzimi de iermezler.Anaerop ortamda fermentasyon yapar, oksijenli ortamda lr(Bacteroides, Peptococcus).

b)Aerotoleran anaeroplar: Anaerop ortamda fermantasyon yaparak rerler, oksijenli ortamda fermantasyon yaparak hayatta kalr fakat reyemezler. Aerotoleran anaeroplarda speroksit dismutaz vardr fakat katalaz enzimi yoktur (lactobacillus). 4)Mikroaerofil: Her iki enzimleri de var fakat az miktardadr.% 5 oksijen varlnda rerler (Brucella abortus, Campylobacter jejuni) Bakteriler jelatin besiyerine ekildiinde, zorunlu aeroplar yzeyde, mkiroaerofiller yzeyin biraz altnda, anaeroplar dipte, fakltatif anaeroplar ise besiyerinin tamamnda rer. GENETK levsel bir rn kodlayan DNA parasna gen, canlya ait tm genleri oluturan DNAya ise genom denir. Bir gene ait rn, protein, rRNA veya tRNA olabilir. Genetik bilgi DNA moleklnde yer alan prin(Adenin, Guanin) ve primidinler(Sitozin, Timin) dizilimleri ile belirlenir. Nkleik asitler Nkleik asitler azot ieren bir baz (prin veya pirimidin), bir pentoz(Riboz ya da Deoksiriboz) ve fosforik asit molekllerinin birlemesinden oluan, hcrede genetik bilgnin saklanmas ve kullanlmasn gerekletiren yaplardr. ki trl nkleik asit vardr;DNA ve RNA . DNAda prin olarak Adenin(A), Guanin(G) pirimidin olarak Sitozin(C) veTimin(T), pentoz olarak ise deoksiriboz bulunur. Prin ya da pirimidin bazlarndan birinin pentozla (DNAda deoksiriboz veya RNAda riboz)birlemesi sonucunda nukleozid , nkleozide fosofrik asit eklenmesiyle mononkleotid oluur. Mononkleotidlerin birlemesiyle de polinkleotid ya da nkleik asitler oluur. Nkleozid = Baz(A,G,C,T) +pentoz(deoksiriboz) Mononkleotid = Nkleozid + fosforik asit DNAda bulunan nkleozidler deoksiadenozin, deoksiguanozin, deoksisitidin, deoksitimidindir. RNAda bulunan nkleozidler adenozin, guanozin, sitidin ve ridindir. DNA birbirinin tamamlaycs olan iki iplikten oluur. mRNA ile ayn olan iplie (+) iplik, komplemanterine(-) iplik denir. pliin biri 53 ynne dieri 35 ynne ilerler. Adeninin karsna timin, guaninin karsna sitozin gelir. DNA sentezine replikasyon denir. Replikasyon ekirdekte geliir. RNAda ise DNAdan farkl olarak deoksiriboz yerine riboz, timin yerine urasil bulunur. RNAda bulunan nkleozidler adenozin, guanozin, sitidin ve ridindir. DNAdan mRNA sentezine transkripsiyon sentezi denir. Transkripsiyon da ekirdekte gelir. mRNA stoplazmaya geerek ribozomlara ular ve protein sentezlenir. Bu olaya translasyon denir. Translasyon ribozomda (sitoplazmada) geliir. Bakterilerin genetik materyali tek bir dairesel ve ift iplikli DNA molekldr(Borreliann kromozomu lineer DNAdan oluur). Diploid olan insan hcrelerinin aksine tek bir kromozom tamalarndan tr bakteriler haploiddir. DNA birbirinin tamamlaycs olan iki iplikten oluur.

Mutasyonlar Mutasyon DNAnn baz dizisinde bir deiiklik olup bunun sonucunda genellikle bir proteine farkl bir amino asit sokulur ve deimi bir fenotip belirir. 3tip mutasyon vardr.

1)Baz deiimi (substitsyon): Bir bazn yerine farkl bir baz sokulduunda grlr. Bu durumda hatal okuma sonucunda farkl bir protein sentezlenebilir veya okumama sonucu protein sentezi prematre bir ekide durabilir. 2)ereve kaydrma (frama shift): DNA baz dizisinde bir veya daha fazla baz iftinin eklenmesi veya kopmas sonucunda, mutasyon noktasndan aaya doru yanl amino asitler yerleir. Bu durum inaktif protein sentezine neden olur. 3)Transpozonlar veya sokulma dizileri(insersiyon sekanslar): Bu genetik elemanlar DNA ile btnleebilirler; iine sokulduklar gende ve bunlara bitiik genlerde mutasyonlara neden olabilirler.

DNAnn Bakteri Hcresi inde Aktarlmas Transpozonlar: Transpozonlar bakteri kromozomunda DNAy bir yerden dier yere veya bir plazmide tayabilirler. Bu ilemi kendi DNAlarnn bir kopyasn retip bu kopyay bakteri kromozomu zerinde baka bir noktaya veya plzamide sokarak yaparlar. Programlanm yeniden dzenleme: DNAnn bakteri iine aktarm proglanm yeniden dzenleme ile de salanabilir. Bu olay ganin ifade edilmedii sessiz bir noktadan transkripsiyon veya translasyonun grld aktif bir noktaya gtrlmesidir. Antijenlerin varyantlarn kodlayan ok sayda sessiz gen vardr. Bu genlerin programlanm yeniden dzenlenmesi ile bakterilerde srekli olarak antijenik varyasyon oluabilir. Programlanm yeniden dzenleme ile antijenik yapsn srekli deitirebilen etkenler *Borrelia recurrentis *Nesseria gonorrhoeae *Trypanosoma DNAnn Bakteri Hcreleri Arasnda Aktarlmas Bakteriler arasnda DNA aktarlmasnn en nemli sonucu antibiyotik diren genlerinin yaylmasdr. Bu aktarma 3 yntemle olabilir; konjgasyon, transdksiyon ve transformasyon. Konjgasyon: Seks pilusu araclyla canl iki bakteri arasndaki genetik madde aktarm olaydr. Halbuki transdksiyon ve transformasyon olaynda verici bakteriler ldr. Konjugasyon iki bakteri hcresinin iftlemesi olup bu srada DNA verici hcreden alc hcreye aktarlr. iftleme eylemi F(fertilite) plazmidi (F faktr) tarafndan denetlenir. Bir dizi olay sonucunda hem verici hem de alc hcrede birer adet F faktr oluur. Alc hcre artk F plazmidini baka hcrelere aktarabilecek F+ bir verici hcre olmutur. Baz F+ bakterilerde F plazmidi bakteriyel DNAya tmlemitir. Bu hcrelere Hfr (yksek frekansl rekombinasyon) hcreleri denir. Bu olayda hem plazmid hem de kromozom aktarldndan en byk miktarda genetik madde aktarm Hfr ile olan aktarmdr. Ancak iki hcre arasndaki balantnn krlmas nedeniyle iftlemelerin ounda kromozomun sadece bir ksm aktarlabilir. Hfr hcreleri hem F(+) hem de F(-) hcrelere genetik madde aktarabilirler. Bazen de F plzamidi nce bakteri kromozomu ile birleir fakat bir mddet sonra kromozomdan bir takm paralar kopararak ayrlr. Bu ekilde bakteri kromozom paras tayan F plazmidine F (F ss, F prime) plazmidi denir. F plazmidi ile olan genetik madde aktarmna F dksiyon veya seks dksiyon denir.

Transdksiyon: Hcre DNAsnn bir bakteri virs araclyla aktarlmasdr. Virsn bakteri iinde remesi srasnda bakteriyel DNAnn bir paras virs partiklne yerlemekte ve infeksiyon srasnda alc hcreye tanmaktadr. Generalize transdksiyonda herhangi bir gen tanrken, zellemi (lokalize, kstl) transdksiyon bakteriyofaja komu genler tanmaktadr. Transformasyon: len bir bakterinin d ortama verdii DNAnn baka bir bakteri tarafndan alnmasdr. Bakterinin bu DNAy alabilmesi iin kompetans faktrne sahip olmas gerekir. Bu olay deneysel olarak ta oluturulabilir. Aratrc tarafndan bakteri DNAsnn saflatrlarak karyot bir hcrenin ekirdeine enjekte edilmesine transfeksiyon denir. Gnmzde rekombinan DNA as olan HBV a, transfeksiyonla hazrlanr. Burada HbsAgyi kodlayan gen, Candida hcresinin kromozomlarna entegre edilir ve Candida HbsAg sentezlemeye balar. Transpozisyon: Plazmide ait ufak bir DNA parasnn bakteriler ya da plazmidler arasnda aktarlmasdr. Rekombinasyon DNA yukarda bahsedilen 3 olaydan biri ile alc bakteriye nakledildiinde konak kromozomuna rekombinasyon ile tmleebilir. ki tip rekombinasyon vardr. 1) Homolog rekombinasyon. Benzer blgelere sahip iki DNA paras birleir. 2) Non homolog rekombinasyon. Az benzerlik gsteren hatta hi birbirine benzemeyen DNA paralar birleir.