BAKTERİLERDE HÜCRE DUVARI, KAPSÜL, KİRPİK / DR.

YAŞAR NAKİPOĞLU
Dilim: Tıbbi Bilimlere Giriş 1

Ders: Mikrobiyoloji

Ders Tarihi ve Saati: 30/11/2020 10.00

Görevli Grup: 1.Grup (D:Abdullah SELİM N:Büşra ŞAHİN, N:Füruzan ÇELENK)

BAKTERİ HÜCRE DUVARI

• Bakteri hücresine şeklini veren bakteriyi dıştan saran,sert ,dayanıklı,10-25 nm kalınlığında
olan bir yapıdır.
• Bakteri hücresini ozmotik basınca(hücre içi)(5-10 atmosfer)karşı korur.
• Hücre duvarında bulunan peptidoglikan(sertliği veren) tabakası ona dayanıklılık kazandırır.
• Hücre duvarı bulunmayan bakterilerin şekilleri çevre etkisine göre değişir, sabit olmayan bu
şekillere pleomorfizm denir.
• Hücre bölünmesinde yer alır.
• Bakteri hücresini toksit maddelere karşı korur.
• Klinik mikrobiyolojide bakteri öldürülmek parçalanmak vs. istendiğinde hücre duvarı hedef
alınır.Dolayısıyla hücre duvarını oluşturan peptidoglikan üzerinden gidilir.

Hücre duvarı yapısına göre bakterilerin çoğu iki gruba ayrılmaktadır:

• Basit hücre duvarı grubu: Peptidoglikan yapısı kalındır.
• Kompleks hücre duvarı grubu: Peptidoglikan tabakası incedir ancak fosfolipid içeren bir
dış membran tabakası bulunur.

Bu iki grubu birbirinden ayırmak için gram boyası tekniği kullanılır.

• Gram pozitif bakteriler: Basit hücre duvarı grubudur. Gram boyasıyla boyandığında mor
renk alır.
• Gram negatif bakteriler: Kompleks hücre duvarı grubudur. Gram boyasıyla boyandığında
kırmızı pembe renk alır.
!!Lipopolisakkarit yapı bakteriye antijenik özellik kazandıran yapıdır.
!!Polisakarit-O: Bakteriyi bize tanıtan yapıdır. (somatik antijen)
!!Lipit A=Endotoksin: Yalnızca gram negatiflerde var.
!!Peptidoglikan, periplazmik aralıkta bulunur.!!

MİKOBAKTERİLERİN(TÜBERKÜLOZ) HÜCRE DUVARI

• Mikobakterilerin hücre duvarı negatif bakterilere göre daha da kompleks bir yapıdadır.
• Peptidoglikan tabakası gram negatif bakteriler gibi incedir ve lipit miktarı gram negatif
bakterilere göre çok daha fazladır.
• Bu yüzden bu bakteriler gram boyası ile boyanmazlar, Elrlich Ziehl Neelsen(EZN) gibi özel
boyalarla boyanırlar.
!!Mikoplazmanın hücre duvarı var mı?
Bakterilerde hücre duvarı vardır ve sterol bulundurmazlar. Mikoplazma bu konuda bir istisnadır.
Mikoplazmanın hücre duvarı yoktur, bu sebeple parçalanmaması için hücre zarında sterol
bulundurur. Bu sayede mikoplazmanın hücre zarı, hücre duvarı gibi davranarak bakteriyi korur.
!!Mikoplazma neden diğer bakterilerden dayanıklıdır?
Hücre zarında sterol bulundurduğu için.
BAKTERİLERİN “L” ŞEKLİ
• Bakteriler hücre duvarını ya kendiliğinden ya da bir antibiyotik etkisi ile kaybettiklerinde
(kısmi zarar geri onarılabili ) özel bir şekil alırlar,bu şekle L şekli adı verilir.
• L adı bu olayın ilk görüldüğü 1935 yılında Londrada “Lister Enstitüsü’nden almıştır.
• Bu olay ilk olarak E.Klieneberger tarafından Streptobillus moniliformis bakterisinde
görülmüştür ancak daha sonra hemen hemen tüm bakterilerde görülebileceği anlaşılmıştır.
Bazı bakteri hücrerelerinde bulunan diğer yapılar:
a)Glikokaliks: Bakteri hücre duvarını saran polisakkarit, polipeptit veya her ikisini de içeren viskoz
jelatin yapıda bir tabakadır.
Glikokaliks tabakası iki tiptir:
1-Kapsül:Bakteri hücre duvarını çevreleyen ve bakteriyi fagozitoza karşı koruyan bir
yapıdır.Kalınlığı yaklaşık 0.2 um ( mikrometre)’dir.Kapsül’ün yapısı tüm bakterilerde polisakkarittir.
!!Basillüs anthracis bakterilerde polipeptittir.!!
Bazı bakterilerin kapsülü 0.2 um’den daha ince olup kapsül boyası ile boyanmazlar(kolay
boyanmaz),bu tür kapsüllere mikrokapsül adı verilir.S.pyogenes ve S. Aureus suşların kapsülü
mikrokapsül tipine örnektir.
Bakteri kapsülü boyanamaz.Dolayısıyla kapsülü görebilmek için zemin ve bakteri boyanır.Arada
kalan boşluk bakteri kapsülüdür.Bu tip boya tipine negatif boyama denir.Çin mürekkebi boyası
kullanılır.

2-Slime:Bazı bakterilerde kapsül tabakasına benzeyen ancak kapsül gibi hücre duvarına sıkı bir
şekilde tutunamayan ve su ile muamele edildiği zaman kolay çıkabilen tabakadır.
b)Bakteri kirpiği (flajella):Bazı bakterilerde bulunan hareketli organellerdir. Yemeğe ulaşmak için
kullanılır.3-20 um uzunluğunda,12-30 nanometre çapında ,ince,dalgalı ipçiklerdir.Kirpiklerin
boyları bakterilerden birkaç kat fazladır.Kirpiklerin protein yapısında (flajellin) ve sitoplazmadan
köken alan uzantılardır.Sitoplazma zarına ve hücre duvarına bazal cisimlerle (BC) tutunurlar.BC
sayısı gram negatif bakterilerde iki çift , gram pozitiflerde iki tek çifttir. Kirpikler sayesinde hareketli
bakteriler besin kaynaklarının olduğu bölgeye kolay gidebilirler.

KİRPİK TÜRLERİNE GÖRE BAKTERİLERİN SINIFLANDIRILMASI

• Atriş(Atrichia): Kirpiği bulunmayan bakteriler.
• Monotriş(Monotrichia): Tek kirpikli bakteriler.
• Amfitriş(Amphitrichia): Her iki ucunda birer kirpik bulunan bakteriler.
• Lofotriş(Lophotrichia): Bir ucunda püskül gibi kiprik bulunan bakteriler.
• Peritriş(Periteichia): Bütün yüzeyi püskül şeklinde kirpik ile kaplı bakteriler.
c)Fimbria veya Pilus: 0.5μm uzunluğunda ve 10 nm kalınlığında olan ve sayıları 1000’i bulan
küçük yapılardır.
İki tip fimbria bulunur:
1-Genel pilus: Sayıları çok fazla olan ,küçük ve yapışma özelliğinde olan piluslardır.
2-Seks veya F (fertiliti) pilus: Sayıları 1-10 olan, daha büyük ve konjügasyonda rolü olan
piluslardır.

d)Bakteri sporu:Bakteriler genellikle vejetatif (germinatif) formda yaşarlar. Besin kaynağı ve su

azaldığında bu formda olan bakteriler ölürler. Ancak spor oluşturabilen bakteriler kendilerini
vejetatif formdan spor formuna dönüştürürler (sporulasyon) ve hayatta kalabilirler.