Hieroglifet dhe ndikimi i tyre deri n ditt e sotme.

E Hene, Prill 11th, 2011 Lajme Opinione

Kur flasim pr popujt e lindjes s lasht, gjithmon mendojm pr historin, traditn, kulturn, gjuhn, religjionin kushtet dhe periudhat e ndryshme npr t cilat ka kaluar shoqria njerzore. N Egjipt fillimisht shkruhej n dru, n gur, n pllaka, n plhyr dhe n brez. Sa i prket kulturs egjiptiane, hasim edhe n shkrime dhe dokumentet e tyre q njihen si Hieroglifet, q ata (egjiptiant) gdhendnin ose shkruanin me boj n muret e tempjuve dhe gjetiu.

Po ashtu, letrsia n Egjipt karakterizohej me mite t shumta fetare, tregime kushtuar perndive, shkrime historike etj. Ndr tregimet m t njohura t letrsis egjiptiane jan: Tregimi mbi prjetimin e fatkeqsis n det, Epi i Gilgameshit Zbulimi i shkrimit (Hieroglife) nga egjiptiant, shkrimi Kuneiform nga babilonasit, zbulimi i Alfabetit fontetik nga fenikasit, dhe prdorimi n mas t gjer, ndikoi n hartimin e veprave letrare q nga ajo koh e deri n ditt e sotme. Hieroglifet cfare jane, nga rrjedhin. Hieroglifet (vijn nga gjuha greke q nnkupton Shkrimet e Shenjta). Hieroglifet jan shkrime q n vete ngrthejn nj rndsi aq t madhe historike, sa edhe vet historia e njerzimit. Kto shkrime datojn qysh nga shekulli i katrt para Krishtit. Qytetrimi i lasht egjiptian ka br q kto shkrime t jen ushqim shpirtror dhe psiqik pr kulturn, traditn ndrshekullore t Egjiptit n veanti dhe asaj botrore n prgjithsi. Ndrsa emrin herioglif ktyre shkrimeve ua kan ln grekt e vjetr dhe ktu del q nga ajo koh egzistonin Shkrimet e Shenjta, jo vetm n Egjipt por edhe n mbar popujt q kishin kultur dhe tradit n t gjitha fushat. N kto shkrime paraqiteshin figura t ndryshme si ato t Faraonve, t kafshve, t luleve, por paraqiteshin edhe figura t perndive t ndryshme q egzistonin n at koh n Egjipt. Karakteristikat Karakteristik e Hieroglifeve sht shkrimi nga ana e majt n t djatht dhe anasjelltas, me qllim t ruajtjes s ktyre shkrimeve. Poashtu, nj rol t veant ka luajtur edhe shkrimi n Hedike, ku dy persona shkruanin Hieroglifet n Hedike, ndrsa personi i tret kontrollonte punn e br nga kta dy persona. Krahas ktyre shkrimeve, egzistonin edhe shkrimet e quajtura Shkrimet Demotike q ishin pothuajse t ngjashme me Hieroglifet.

Ndrsa faraont q ishin me fam n at koh n Egjipt, pas vdekjes s tyre n varre (zakonisht faraont kur vdisnin varroseshin npr piramida) dhe kto ndrtesa pr Faraont ndrtoheshin nga skllevrit e asaj kohe, ku n do Piramid shkruhej me Hieroglife emri i Faraonit t vdekur. Papiruset Nj rol t rndsishm tek egjiptiant ka luajtur edhe prpunimi i Papirusit si material pr t shkruar. Pr vjetrsin e shkrimeve egjiptiane dhe rndsin e tyre flet egjiptologu K.A. Kien ku ndr t tjera thekson: Sipas llogaritjeve, 99% t papirusve jan t shkruara pothuajse para 3000 vjetve, ku deri n fillim t epoks greko-romake jan shprbr t gjitha kto shkrime. Mirpo bhet pyetja rreth zhdukjes t papirusve: Pse kan mbijetuar kaq pak dokumentime t lashtsis t shkruara n Papirus? Sepse, materialet q shprbhen si papirusi, lkura ose ndonj material tjetr i zakonshm, dekompozohen aq shpejt, drgohen n vende me klim t lagshta. Poashtu, tregohet qart se pr shkak t klims, dokumentet n papirus nga periudha (Mijvjeari i par p.e.s), deri n ditt e sotme dokumentet mund t ruhen n nj shkrettri t that, brenda nj shpelle ose brenda nj vendi t mbrojtur. N vitin 1799 Napoleon Bonaparta pushtoi Egjiptin. Guri i Rozetes Gjat pushtimeve t ushtris franceze n Egjipt, u zbulua Guri i Rozets. Qllimi i zbulimit t ktij guri sht q t ruhen Shkrimet e Shenjta q ishin t shkruara n tri gjuh mbi kt gur. Ky zbulim ishte i rndsishm jo vetm pr francezt por edhe pr egjiptiant, pasiq gur t till ishin t njohur pr ndrtimet e e ndryshme t objekteve t banimit n Egjiptin e lasht. Fatkeqsisht, me pushtimin e Egjiptit nga Britania e Madhe, ushtria franceze arriti q t humb gurin e zbuluar. N kt gur q sot gjindet n njrin nga muzet angleze sht shkruar n tri gjuh: n Gjuhn Hieroglife, Demotike e Greke. Rreth gjuhs s hieroglifeve jan br hulumtime t ndryshme. Gjat periudhs s Mesjets, shum filozof dhe dijetar jan munduar q t kuptojn kto shkrime, ku disa prej tyre bnin dallimin e gjuhs demotike dhe asaj greke, ku gjenin edhe disa fjal q shkruheshin dhe lexoheshin njjt n t dy gjuht pr ta pasur m leht edhe zbulimin e sekreteve t Hieroglifeve. Filozof, historian, egjiptolog, ndr ta edhe egjiptologu i njohur Kerkel, mendojn q nga fillimi i krijimit shkrimeve, deri n ditt e sotme, kurr nuk do t arrihet q t kuptohen karakteristikat dhe fshehtsit e bots s mistershme t Hieroglifeve. Nuk sht udi ather q n hollsit e fshehura brenda alfabetit ton sot qndrojn mbeturinat e ktyre formave t lashta, shum prej t cilave pasqyrojn marrdhniet e hershme midis njeriut dhe natyrs. Pr t dalluar ato, njeriut sot i duhet vetm t shikoj pak m afr. Ndryshe nga Perndimi, ata (egjiptiant) nuk e shkruan historin q t'i shkonte pr shtat ideve fetare t kohs, gj q e bn rrfimin e tyre m t besueshm. Ata ishin gjithashtu t prirur drejt universalitetit t historis njerzore, t bazuar n unitetin e origjins s qenieve njerzore dhe diversitetin e paraqitjes dhe gjuhve t tyre. Pr m tepr, ka shum gjasa q t ekzistojn shum dorshkrime t fshehura npr bot, t cilat mund t kontribuojn shum pr kuptimin e bots s lasht. Ndikimi i Hieroglifeve deri n ditt e sotme Shum nga shenjat paraardhse n shkrimin ton modern jan gjetur n piktograme dhe hieroglifet e Egjiptit t lasht. Simboli i shkronjs "A", n prfaqsimin e saj t hershm, prshkruan imazhin e demit t hyjnizuar i cili erdhi pr t prfaqsuar t madhen ose krijuesin n kulturat e mvonshme. Pra kjo shkronj ka mbetur si simbol dhe u miratua si e till nga grekt dhe romakt n nj form m rudimentare, t quajtur Alfa e cila ende sot nnkupton nj pozit t lart. Por megjithat, jo t gjitha shkronjat q prbjn shkrimin ton t tanishm mendohet t ken prejardhjen nga format e natyrs. Shkronja B, pr shembull, sht gjurmuar n fillimet e saj n nj piktogram t nj shtpie, qendra e saj me gropat q prfaqson nj hapsir dere. Po kshtu, simbol i hershm pr C i ngjan nj hobeje, edhe pse disa thon se mund t prshkruaj edhe nj gung n kurrizin e deves. Shkronja D n Proto-semitikn e saj u prfaqsua shpesh nga piktogrami i nj peshku, edhe pse si simbol u miratua nga fenikasit, duket se vetm forma e bishtit trekndsh sht ruajtur.

Ky trekndsh do t bhet m sakt m pas shkronja greke Delta, derisa romakt e ndrruan form pak dhe e rrumbullakosn nj nga kndet. Disa besojn se shkronja E me origjin nga nj piktogram prfaqsojn ern e shnuar me tri goditje horizontale. T tjer pretendojn se kjo mund t jet imazhi i njeriut me armt e tij t ngritura. Shkronja F mund jet shfaqur pr her t par n nj piktogram q prfaqson nj engel, ndrsa shkronja G sht futur m von n latinen klasike. Ndrsa forma e shkronjs H ka ndryshuar n mnyr dramatike gjat shekujve, mendohet t ket origjinn n skicn e nj muri rrethues n hieroglifet egjiptiane. Piktogrami i shkronjs i paraqitet horizontalisht, sht ajo e nj penisi ose krahu i shtrir. J do t vij e fundit edhe kjo n fillim e prdorur n numrat romake. K, n hieroglifet egjiptiane, u prfaqsua nga nj dor e hapur. Si simbol kaloi te fenikasit, t cilt nuk qen t prirur q t gzojn gdhendjet e formave t prkulur, dora u b m e paprpunuar n prshkrim. Grekt jan prgjegjs pr projektimin e simbolit q prdorim ne sot. Hieroglifet pr shkronjn L dukej pak si nj kallam nj vij t drejt me nj prirje t lart. Si form sht miratuar m pas nga fenikasit. Ndrsa forma e shkronjs M n piktogramin egjiptian e ka fillimin nga skica e ujit. Valt e hieroglifit i u thjeshtzuan m von nga fenikasit dhe m pas edhe m shum nga grekt. Simboli i hershm pr shkronjn N ishte ajo e nj gjarpri n zvarritje dalluese. Njerzit semi n Egjipt jan prgjegjs pr formn e shkrimit m von. Fjala e tyre pr gjarpr filloi me kt shkronj. Jo n mnyr t habitshme, simbol pr 'O' u prshtat nga nj piktogram kompleks dhe nga hieroglifi egjiptian m skicn e nj syri njeriu. Pr fat t mir pr shkrimtart m pak t talentuar artistik, prve simbolit egjiptian mbetet edhe emrimi i "Irisit" t syrit. Forma e shkronjs P sht zhvilluar m von n latinishten klasike. Ndrsa paraardhsve t lasht shkronja P mendohet t prshkruaj nj lidhje leshi. Origjina e shkronjs pasardhse n alfabet sht pak m interesante. Me vetm nj grim t imagjinats, sht e leht pr t par nj mjekr me majuc, ku n mjeken e faraonit dallon shkronjn R. Simboli pr shkronjn S ishte adaptuar nga shkrimit proto-semit dhe fenikas, ku piktogrami, n fillim e shfaq kt shkronj si nj 3 prsprapthi t prfaqsuar si gjoksi i gruas. Ndrsa T duket m shum si simboli q prdorim sot, si simbol kur duam t shnojm apo t veojm. Pjesa tjetr e karaktereve n alfabet do t zhvillohet vite m von dhe nuk jan drejtprdrejt t lidhura me piktograme t veanta, edhe pse disa mund t ndajn nj origjin t prbashkt me ndonj nga simbolet e msiprme. Nga paraardhsit tone t lasht q hartonin shum thjesht n muret e nj shpell n Franc me thngjij, sht rrnjosur n letrat e nj lloji tjetr n koh t tjera, qoft edhe tek ky artikull q sht i prbr ndoshta nga shkronjat q kan lindur nga marrdhniet mes qenieve njerzore dhe bots natyrore dhe q sht m i rrnjosur se mund t imagjinohet. N nj mnyr ose nj tjetr, mund t thuhet, se nj proz e disa klasike t nderuar dhe mendimeve t shkruara n mijra faqe jan pak a shum nj koleksion lumenjsh, gjarprinjsh, q jan transformuar n shekuj nga skica t ngjashme n shkronja. Pra, kini kujdes, sht nj xhungl simbolesh rreth nesh dhe n kt fjali mbyllse nj tjetr xhungl.