Ç HISTORI SHKRIMI

PJESA E TRETË

LIBRI, BOTIMET, PANAIRET E LIBRIT. BIBLIOTEKAT, EPOKA DIXHITALE

 LIBRI, BOTIMET, PANAIRET E LIBRIT. BIBLIOTEKAT

PËRMBAJTJA

1.Lindja e librit

2.Lindja e shtypshkronjës së parë

3.Botimet

4.Panairet e librit

5.Bibliotekat

6.Epoka dixhitale e shkrimit.Kompjuteri

Literatura:

-Aleksander Stipcevic, “Historia e librit”, TOENA, 2000

-David Diringer, The Book Before Printing: Ancient, Medieval and Oriental, Courier Dover Publications, Neë York

1982, ISBN 0-486-24243-9

-L. Ë. Hurtado, The Earliest Christian Artifacts: Manuscripts and Christian Origins, Cambridge 2006.
-Roberts, Colin H.; Skeat, T. C. (1983), The Birth of the Codex, London: Oxford University Press, ISBN 0-19-726024-1
-https://en.ëikipedia.org/ëiki/Codex
-Panairi i Librit në Frankfurt - Ngjarja më e madhe në botë; Nga Valerie Peterson, Përditësuar më 06 shkurt 2020
-10 of the Oldest Libraries in the World : https://alltimelists.com/10-oldest-libraries-world/
-
LibraryofAleksandriahttps://en.wikipedia.org/wiki/Library_of_Alexandriahttps://sq.wikipedia.org/wiki/Bibli
oteka_e_Aleksandris%C3%AB
Biblioteka e Aleksandrise: Observer/kult
LEKSION

LIBRI, BOTIMET, PANAIRET E LIBRIT. BIBLIOTEKAT

Libri, historiku i krijimit të tij

Historia e lindjes së librit është shumë e hershme. Libri lindi si rrjedhojë e nevojave të njerëzve
për komunikim mes tyre në hapësira dhe në kohë të ndryshme. Lindja e alfabeteve bëri një
dalëngadalë të shkruarit të zhvillohet më tej me lindjen e librit si një evolucion i njërëzimit në
botën e informacionit.
Sistemet e lashta të shkrimit hieroglifet dhe kuneiformet ishin shumë të ndërlikuara. Që t’i
zotëroje, nuk ishte aq e thjeshtë, duhej një kohë mjaft e gjatë për t’i mësuar. Por jeta nuk
qëndronte në vend, u zgjeruan interesat e njerëzve për jetën, doli në pah prona, u shfaq tregtia.
Tregtarëve u nevojitej një shkrim, që të komunikonin sa më lehtësisht. Në këto kushte të
zhvillimit të shoqërisë njerëzore, fenikasit, banorët e bregut lindor të Detit Mesdhe, lundërtarë
të shkëlqyer dhe tregtarë të shkathët, shpikën shkrimin e tyre.
Çdo shenjë (shkronjë) përfaqësonte një tingull të caktuar të fjalës. Rolin kryesor në gjuhën e
fenikasve e luanin tingujt bashkëtingëllorë, ndaj dhe të gjitha shkronjat (ato ishin 22) i përbënin
vetëm bashkëtingëlloret. Fenikasit shkruanin nga e djathta në të majtë, kështu shkruajnë në
kohët tona në vendet arabe.
Duke filluar nga shekulli IX para erës sonë, sistemi i ri i shkrimit filloi të përhapej në të gjitha
vendet. Grekët e lashtë e përpunuan shkrimin e tyre mbi bazën e fenikasve. Emërtimi i disa
shkronjave greke është i lidhur me disa fjalë të gjuhës fenikase. Për shembull, “alef” (dem),
“beta”- nga “bet” (shtëpi). Shkronjat, te fenikasit, renditeshin në bazë të një rregulli të caktuar,
këtë rend ruajtën edhe grekët. Por, në gjuhën greke, janë shumë të rëndësishme zanoret, ndaj
disa bashkëtingëllore grekët i përdorën edhe për zanore. Kështu lindi alfabeti (nga fenikasit
“alef” dhe “bet”). Alfabeti grek kishte 24 shkronja, të cilat shënonin si bashkëtingëlloret, ashtu
edhe zanoret.
Alfabeti grek qëndron edhe në bazën e gjuhës latine, kurse latinishtja u bë baza e të gjitha
gjuhëve të Evropës Perëndimore.
Shpikja e alfabetit është një hap tepër i rëndësishëm në zhvillimin e kulturës. Vetëm në saj të tij
të shkruarit u bë pronë e gjithë njerëzimit dhe mbi bazë të tij lindën produktet e shkrimit të tilla
si libri dhe shumë material të tjera në dobi të njerëzimit.

Papirusi, pergamena, letra, libri

Ne jetojmë në botën e shkrimeve dhe, herë pas here, i hasim ato në vende nga më të papriturat.
Mbishkrimet e tipit të tillë “Këtu ka qenë Altini” mund t’i gjesh mbi bankë, në murin prej tulle,
në gardhin prej dërrasash, në shkëmbin e granitit etj. Ky zakon njerëzor, për të shkruar mbi çdo
material , u shfaq shumë herët me sa duket, në të njëjtën kohë me shfaqjen e shkrimit.
Mbi gjethet e palmave, me ndihmën e një hale peshku të mprehtë, njerëzit e lashtë vizatonin
piktograme (mbishkrime- vizatime). I gdhendnin ato edhe në kockat e kafshëve.
Kinezët e lashtë i shkruanin hieroglifet e tyre me tush (një lloj boje e veçantë), me ndihmën e një
peneli, në copëza dërrase prej bambuje ose mbi copa mëndafshi. Fenikasit, gjithashtu, i
shkruanin me një lloj përmbajtjeje të ngjashme me tushin, por jo mbi mëndafsh dhe bambu, por
mbi rrasa prej balte. Mbi argjile të njomë, me një shkop druri, i ngjisnin kunjat e tyre banorët që
jetonin midis dy lumenjve, Tigër dhe Eufrat. Kurse, te disa popuj të tjerë, përdorej për të
shkruar edhe lëvorja e pemës. Të gjitha këto ishin lëndë natyrore, që e ndihmonin të shkruarit.
Pastaj i erdhi radha pergamenit, që përftohej nga lëkura e viçit. Mbi të mund të shkruaje nga të
dyja anët, fletët e tij mund të përthyheshin, sepse, në ndryshim nga papirusi, pergamena nuk
grisej. Papirusi dhe pergamena ishin materiale të shtrenjta, ndaj, për shkrimet pa ndonjë vlerë ose
për mësimin e të shkruarit, përdoreshin “berat” tabelëza prej dërrase, të mbuluara me një
shtresë dylli. Mbi to shkruhej me një shufër metalike, fundi i së cilës ishte i mprehtë, kurse ana
tjetër e saj e sheshtë, me qëllim që shkrimi të dilte sa më i njëtrajtshëm. Pendët e zogjve dhe ato
metalike, majat rrumbullake dhe kapilare, të gjitha këto krijojnë mundësi për të shkruar në letër.
Letrën e shpikën kinezët e lashtë. Dora-dorës ajo zëvendësoi të gjitha materialet e tjera të të
shkruarit dhe asgjë tjetër s’është më e mirë, jo vetëm tani, por, me sa duket, edhe në të
ardhmen.Me kohën e përdorimit të letrës si material të shkruari nisën të krijohen librat.

(Marrë nga enciklopedia “Dua të njoh botën”)

Etimologjia e fjalës libër

Fjala libër vjen nga fjala e vjetër angleze "Bok", e cila vjen nga rrënja gjermanike " Bok-", që
ngjan me fjalën ah(ahu). Në mënyrë të ngjashme, në gjuhët sllave (për shembull, ruse, bullgare)
"буква" (bukva-" shkronja ") është e afërt me fjalën" ahu ". Kjo lidhet me mendimin se shkrimet e
hershme indo-evropiane mund të ketë qenë gdhendur në dru ahu. Në mënyrë të ngjashme, fjala
latine kodeks, do të thotë një libër në kuptimin modern (i lidhur dhe me gjethe/fletë të ndara),
"bllok druri ".

Historia e librave

Kur sistemi shkrimor u shpik në qytetërimet të lashta, pothuajse cdo objekt mbi të cilin mund
të shkruhej; guri, balta, druri, fletë metalike, etj, u përdorën për të shkruar. Shkrimi alfabetik
doli në Egjipt rreth 5.000 vjet më parë. Egjiptianët e lashtë më shpesh do të shkruajnë në
papirus, një bimë e rritur përgjatë lumit Nil. Në fillim fjalët nuk ishin të ndara nga njëra-tjetra,
por ishte një shkrim i vazhdueshëm, pa shkëputje (Scriptura continua) dhe nuk ka pasur shenja
pikësimi. Tekstet janë shkruar nga e djathta në të majtë, e majta në të djathtë, dhe madje në
mënyrë që linjat të lexoheshin në drejtime të kundërta.

Papirusi

Papirusi është një material i trashë që është përdorur për të shkruar në Egjiptin e lashtë. Ai u
përdor ndoshta si fillim nga dinastia e parë, edhe pse prova e parë është me librat e llogarisë së
Mbretit Neferirkare Kakai të dinastisë së pestë (rreth 2400 p.e.s).

Sipas Herodotit, fenikasit sollën shkrimin dhe papirusin në Greqi rreth shekullit X p.e.s ose
IX. Shkrimi grek në papirus si material shkrimi (biblion) dhe libri (biblos) vijnë nga Byblos
fenikas qytet-port, përmes të cilit papirusi ishte eksportuar në Greqi. Nga greqishtja ne
gjithashtu nxjerrim fjalën e madhe libër. Fletushkat e bëra nga papirusi, pergamenët, ose letra,
ishin forma dominuese e librit në kulturën helene, romake, kineze, dhe hebraike.

Dorëshkrimet e vjetra / Kodexet

KodeksI (kodikët është një libër i ndërtuar nga një numër i fletëve të letrës, vellumit, papirusit
ose materialeve të tjera të ngjashme. Termi tani përdoret zakonisht për të përshkruar
përmbajtjen e librave e dorëshkrimeve të shkruara me dorë. Libri zakonisht është një grumbull
faqesh të shkruara, të fiksuara dhe të mbështjella në një shpinë të trashë(mekapak ), e cila mund
të jetë thjesht letër më e trashë ose materiale të ngurta, të quajtura ngurtësues, të tilla si
dërrasa ose materiale të tjera të trasha që ruanin nga prushja faqet e shkruara dhe të mbledhura
së bashku.

Të paktën në botën perëndimore, alternativa kryesore e formatit kodik të faqes për një
dokument ishte forma mbizotëruese e dokumentit në Botën e Lashtë. Disa kodikë janë palosur
vazhdimisht në mënyrë të veçantë të tillë si kodikët Maya dhe kodikët Aztec, të cilët në të
vërtetë janë fletë të gjata letre ose lëkure kafshësh të palosura në faqe. Këto në të vërtetë nuk
plotësojnë përkufizimet e tanishme të formës "codex", por quhen ashtu me marrëveshje.

Romakët zhvilluan formën e kodikëve nisur nga tabletat e dyllit. Zëvendësimi gradual i
rrotullës nga kodiku është quajtur përparimi më i rëndësishëm në bërjen e librave para shpikjes
së shtypshkronjës. Kodiku shndërroi vetë formën e librit dhe ofroi një formë që ka zgjatur deri
në ditët e sotme (dhe vazhdon të përdoret së bashku me letrën por edhe në mënyrë elektronike.
Përhapja e kodikut shpesh shoqërohet me ngritjen e krishterimit, i cili adoptoi format e
përdorimit që herët me Biblën. I përshkruar për herë të parë nga poeti romak i Shekullit I pas
Krishtit Martial, i cili vlerësoi përdorimin e tij të përshtatshëm, kodiku arriti barazinë numerike
me rrotullën rreth vitit 300 pas Krishtit, dhe e kishte zëvendësuar plotësisht atë përgjatë asaj që
ishte atëherë një botë greko-romake e krishteruar nga shekulli i 6-të.

Kodeksi Etimologjia dhe origjina

Fjala kodeks vjen nga fjala latine caudex, që do të thotë "trungu i një peme", "blloku i drurit" ose
"libri"). Kodiku filloi të zëvendësojë rrotullën menjëherë sapo u shpik. Deri në shekullin e
gjashtë, rrotulla ishte zhdukur pothuajse si një medium për letërsinë. Ndryshimi nga rrotullat
në kodik përafërsisht përkon me kalimin nga papirusi në pergamenë, si materiali i preferuar për
të shkruar, por të dy zhvillimet nuk janë të lidhura. Në fakt, çdo kombinim i kodikëve dhe
rrotullave me papirusin dhe pergamenë është teknikisht i mundshëm dhe i zakonshëm nga të
dhënat historike.

Teknikisht, madje edhe kartëmonedhat moderne janë kodex, por botuesit dhe studiuesit
rezervojnë termin për librat “dorëshkrim” (të shkruar me dorë), të prodhuar nga antikiteti i
vonë deri në mesjetë. Studimi i këtyre dorëshkrimeve nga pikëpamja e zanatit të librarimit
quhet kodikologji. Studimi i dokumenteve antikë në përgjithësi quhet paleografi.

Kodiku siguroi avantazhe të konsiderueshme në krahasim me formatet e tjera të librave,

kryesisht kompaktësinë e tij, qëndrueshmërinë, përdorimin ekonomik të materialeve duke
përdorur të dy anët dhe lehtësinë e referencës.

Një kodeks (kodikët shumësorë (/ ˈ k ɒ d ɪ s iː z /), është një libër i ndërtuar nga një numër
fletësh letre, vellumi, papirusi ose materiale të ngjashme. Termi tani përdoret zakonisht për të
përshkruar librat e dorëshkrimeve, me përmbajtje të shkruar me dorë, që tani janë gati
universale për librat e shtypur në botën perëndimore.

(Është gjendur një pikturë muri nga Pompei, ku duket një grua që mban në dorë një libër dhe piktura i
përket vitit 79 pas krishtit.)

Fletushkat e papirusit ishin ende dominuese në shekullin I pas Krishtit, dhe janë përdorur si
dëshmi në gjetjet e Pompeit. Përmendja e parë me shkrim e kodikëve si një formë e librit është
përdorur prej ushtarakut Apophoreta, në fund të shekullit të tij. Megjithatë, kodikët nuk fituan
kurrë shumë popullaritet në botën pagane helene, dhe vetëm komuniteti i krishterë i bëri ata të
kenë një përdorim të gjerë. Ky ndryshim ka ndodhur gradualisht gjatë shekujve III dhe IV, dhe
arsyet për vlerësimin e kodikëve janë disa: formati është më ekonomik, mund të përdoret për
shkrim në të dyja anët, është i lëvizshëm, dhe i lehtë për ta levizur dhe fshehur.( Autorët e
krishterë mund të kenë kërkuar që të dallojnë shkrimet e tyre nga tekstet pagane duke i shkruar
në fletushka).

Një libër kinez bambu

Tabletat Ëax (pllaka dylli) ishin materiale normale shkrimi në shkolla, në kontabilitet, dhe për të
mbajtur shënime. Ato kishin avantazhin e të qënit të ripërdorshme: Dylli mund të shkrihet dhe
të krijohet përsëri një sipërfaqe boshe, e pashkruar. Mendohet se kodeksi ishte një bashkim i
këtyre tabletave. Etimologjia e fjalës kodeksit (bllok druri), sugjeron gjithashtu se ai mund të
jetë zhvilluar nga pllakat prej druri.

Tabletat e dyllit të stilit romak dhe evolucioni i kodikut.

Romakët përdorën nga pararendësit tabletat e bëra prej druri dhe me dyll, të mbuluara, të
ripërdorshme për të mbajtur shënime dhe shkrime të tjera joformale. Dy poliptika të lashta, një
pentaptych dhe oktoptik të gërmuara në Herculaneum përdornin një sistem unik lidhës që
presupozon më vonë qepjen e thonjve ose litarëve. Julius Caesar mund të ketë qenë romani i
parë që ka rrotullimet në faqet e lidhura në formën e një libri shënimesh, ndoshta edhe si një
kodik papirus. Në kthesën e shekullit të 1 pas Krishtit, një lloj fletore pergamene e palosur, e
quajtur pugillares membri në gjuhën latine u përdor për të shkruar në Perandorinë Romake.
Theodore Cressy Skeat teorizoi që kjo formë e fletores u shpik në Romë dhe më pas u përhap
me shpejtësi në Lindjen e Afërt.

Kodikët përshkruhen në vepra të caktuara nga poeti klasik latin, Martial. Ai shkroi një seri prej
pesë vëllimesh që synonin të shoqëronin dhuratat e letërsisë që romakët shkëmbenin gjatë
festivalit të Saturnalia. Tre nga këto libra janë përshkruar posaçërisht nga Martial si në formën e
një kodiku; poeti vlerëson përmbledhjen e formës (në krahasim me rrotullën), si dhe lehtësinë
me të cilën mund të lexohet një libër i tillë në një udhëtim. Në një poezi tjetër të Martialit, poeti
reklamon një botim të ri të veprave të tij, veçanërisht duke vërejtur se prodhohet si kodik, duke
zënë më pak hapësirë se një rrotull dhe më të rehatshme për t’i mbajtur në një dorë. Sipas
Theodore Cressy Skeat, ky mund të jetë rasti i parë i regjistruar i njohur i një botimi të tërë të një
vepre letrare (dhe jo vetëm një kopje të vetme) që botohet në formë kodiku, megjithëse ka të
ngjarë të ishte një rast i izoluar dhe nuk ishte një praktikë e zakonshme deri në kohë më të
vona.

Në diskutimin e tij, për një prej kodikëve më të hershëm të pergamenave, të mbijetuar nga
Oxyrhynchus në Egjipt, Eric Turner duket se sfidon nocionin e Skeat kur deklaron, "ekzistenca e
tij e thjeshtë është dëshmi se kjo formë e librit kishte një parahistori", dhe se eksperimentet e
hershme me këtë formë libri mund të ketë ndodhur edhe jashtë Egjiptit. Kodikët e hershëm të
pergamenave ose papirusit duket se janë përdorur gjerësisht si fletore personale, për shembull
në regjistrimin e kopjeve të letrave të dërguara (Cicero Fam. 9.26.1). Faqet e fletores së
pergamenave ishin më të qëndrueshme dhe mund të përballonin që të paloseshin dhe të
qepeshin në fletë të tjera". Pragmentet, shkrimi i të cilave nuk ishte më i nevojshëm, laheshin ose
hiqeshin për ripërdorim, duke krijuar një palimpsest.( teksti i fshirë, i cili shpesh mund të
rikuperohet, është më i vjetër dhe zakonisht është më interesant sesa teksti i ri që e zëvendësoi).
Si pasojë, shkrimet në një kodeks shpesh konsideroheshin joformale dhe të paanshme.
Pragmeni (lëkura e kafshëve) ishte e shtrenjtë, dhe për këtë arsye ai përdorej kryesisht nga të
pasurit dhe të fuqishmit, të cilët gjithashtu ishin në gjendje të paguanin për hartimin e tekstit
dhe ngjyrat. Dokumentet zyrtare dhe dorëshkrimet luksoze, në mesjetën e vonë, ishin shkruar
me bojë ari dhe argjendi në, ngjyrosur ose pikturuar me pigmente të kushtueshme vjollcë si një
shprehje e fuqisë dhe pasurisë perandorake.
Qysh në fillim të shekullit të II-të, ka prova që një kodik - zakonisht i papirusit - ishte formati i
preferuar midis të krishterëve. Në bibliotekën e Vilës së Papirit, Herkulaneum (varrosur në vitin
79 pas Krishtit), të gjitha tekstet (të letërsisë greke) janë rrotulla (shiko Herculaneum papyri).
Sidoqoftë, në bibliotekën Nag Hammadi, të fshehur rreth vitit 390 pas Krishtit, të gjitha tekstet
(të krishterë gnostik) janë kodikë. Përkundër këtij krahasimi, një fragment i një kodiku
pergameni jo-të krishterë të Demosthenes “De Falsa Legatione nga Oxyrhynchus” në Egjipt
tregon që dëshmia e mbijetuar është e pamjaftueshme për të dalë në përfundim, nëse të
krishterët luanin një rol të madh ose qendror në zhvillimin e kodikëve të hershëm ose nëse ata
thjesht adoptuan formatin për t’u dalluar nga hebrenjtë.
Fragmentet më të hershme që mbijetojnë nga kodikët vijnë nga Egjipti, dhe datohen në mënyra
të ndryshme, drejt fundit të shekullit 1 ose në gjysmën e parë të II. Ky grup përfshin Bibliotekën
Rylands Papirus P52, që përmban një pjesë të Ungjillit të Shën Gjonit, dhe ndoshta që daton nga
125 deri në 160. Raftet e hershme mesjetare që përmbajnë rreth dhjetë kode të përshkruara në
Codex Amiatinus vijnë nga rreth 700 ps.
Në kulturën perëndimore, kodiku zëvendësoi gradualisht rrotullën. Midis shekullit të 4-të, kur
kodiku fitoi një pranim të gjerë, dhe Rilindjen Carolingiane në shekullin e VIII, shumë vepra që
nuk u shndërruan në kodik humbën. Kodiku u përmirësua në lëvizjen e fletëve në disa mënyra.
Në çdo faqe mund të bëhet një lexim më i lehtë, faqet mund të shkruhen si në pjesën e
përparme ashtu edhe në atë të mbrapme dhe mbrojtja e mbulesave të qëndrueshme (kapakët) e
bëri atë më kompakt dhe më të lehtë për t'u përdorur dhe transportuar.
Të lashtët i ruanin kodikët me shtylla kurrizore të kthyera nga brenda, dhe jo gjithmonë
vertikalisht. Megjithëse shumica e kodikëve të hershëm ishin bërë nga papirus, papirusi ishte i
brishtë dhe furnizohej nga Egjipti.
Ndër eksperimentet e shekujve të mëparshëm, fletushkat ishin nganjëherë të pakontrolluara
horizontale, si një radhë kolonash. (Rrotullat e Detit të Vdekur janë një shembull i njohur i këtij
formati.) Kjo bëri të mundur palosjen e fletushkës si një fizarmonikë. Hapi tjetër revolucionar
ishte prerja e gjetheve dhe qepja dhe ngjitja e tyre në qendrat e tyre, duke e bërë më të lehtë
përdorimin e papirusit ose vellumit, si një libër modern.
Faza e parë në krijimin e një kodiku është përgatitja e lëkurës së kafshëve. Lëkura është larë me
ujë dhe gëlqeredhe duhet të zhyten në gëlqere për dy ditë. Flokët hiqen dhe lëkura thahet duke
e bashkangjitur atë në një kornizë të quajtur herse. Prodhuesi i pergamenave ngjisin lëkurën në
pikat përreth perimetrit. Lëkura ngjitet në pjesën e përparme nga litarët. Për të parandaluar
shqyerjen, prodhuesi fikson sipërfaqen e lëkurës në kurriz rreth guralecëve të quajtur pippin.
Pas përfundimit të këtijprocesi, prodhuesi përdor një thikë në formën e gjysmëhënës, të quajtur
lunarium ose lunellum për të hequr qimet e mbetura. Pasi lëkura thahet plotësisht, prodhuesi i
jep asaj një pastrim të thellë dhe e përpunon atë në çarçafë. Numri i çarçafëve nga një copë
lëkure varet nga madhësia e lëkurës dhe dimensionet e produktit përfundimtar. Për shembull,
viçi mesatar mund të sigurojë tre katër fletë të mesme të materialit për të shkruar. Kjo mund të
dyfishohet kur paloset në dy fletë lidhëse, të njohura gjithashtu si një bifolium. Historianët kanë
gjetur prova për dorëshkrime, ku shkruesi shkruante udhëzimet mesjetare, të ndjekura nga
prodhuesit modern të membranave. Defektet shpesh mund të gjenden në membranë, qoftë nga
kafshët origjinale, (gabime njerëzore gjatë periudhës së përgatitjes), ose kur kafsha është vrarë
dhe janë lënë gjurmë në lekurë. Defektet gjithashtu mund të shfaqen gjatë procesit të shkrimit.
Nëse nuk mbahet në gjendje të përsosur, defektet mund të shfaqen edhe më vonë në jetën e një
dorëshkrimi.

Përgatitja e faqeve për shkrim

Shumica e dorëshkrimeve ishin rregulluar me linja horizontale që shërbenin si bazat në të cilat u

futej teksti. Linjat u bënë më pas duke vendosur ndërmjet shenjave të gjilpërave. Procesi i futjes
së linjave të vendosura në faqe shërbyensi udhëzues për futjen e tekstit. Shumica e
dorëshkrimeve ishin rregulluar me linja horizontale që shërbenin si bazat në të cilat ishte futur
teksti dhe me linja kufizuese vertikale që shënonin kufijtë e kolonave.

Formimi i fletëve të fashikujve

Nga periudha e Carolingian dhe deri në Mesjetë, lindën stile të ndryshme të palosjes së fletëve-
të fashikujve(sot një fashikull zakonisht përmban 16 faqe të shkruara). Për shembull, në
Evropën kontinentale gjatë Mesjetës, kërkesa u fut në një sistem në të cilin secila palë palohej në
të njëjtin stil. Ana e flokëve takoi anën e flokëve dhe anën e mishit në anën e mishit. Ky nuk
ishte i njëjti stil i përdorur në Ishujt Britanikë, ku membrana ishte palosur në mënyrë që ajo del
si një tufë me tetë gjethe, me gjethe të vetme në pozicionet e treta dhe të gjashta.

Dorëshkrimet në Mesjetë

Rënia e Perandorisë Romake në shek V solli rënien e kulturës në Romën e lashtë. Papirusi u bë i
vështirë për t’u marrë për shkak të mungesës së kontaktit me Egjiptin, dhe pergamenët, të cilat
ishin përdorur për nevoja tregëtare.

Manastiret kanë ndjekur traditën e shkrimit latin në Perandorinë Romake të Perëndimit.

Sundimi i Shën Benediktit (Ch. XLVIII), i cili kishte vendosur një kohë të caktuar për leximin,
ndikoi në shumë kultura në manastiret e Mesjetës dhe kjo është një nga arsyet pse Kleri ishte
mbizotërues tek lexuesit e librave. Tradita dhe stili i Perandorisë Romake ende dominonte, por
ngadalë filloi të shfaqej një libër i veçantë.

Para shpikjes të shtypit, pothuajse të gjitha librat janë kopjuar me dorë, gjë që i bëri librat
shumë të shtrenjtë dhe relativisht të rrallë. Manastiret e vogla zakonisht kishin vetëm disa
duzina librash, mesatarisht ndoshta disa qindra. Nga shekulli IX, koleksionet më të gjera
mbanin rreth 500 vëllime dhe madje edhe në fund të Mesjetës, biblioteka papnore në Avignon
dhe biblioteka e Parisit e Sorbonne mbanin vetëm rreth 2.000 vëllime.

Materialet e shkruara të manastirit ishin vendosur zakonisht mbi cati në pjesën e errët të
shtëpisë ku drita ishte e ndaluar për shkak të frikës se mund të dëmtojë dorëshkrimet. Për
bërjen e një libri punonin pesë lloje (shkruesish):
-Kalligrafisti, i cili merrej me prodhimin e librit;
-Kopyists, i cili merrej me prodhimin bazë (modelimin e librit;
-Korrektuesi , që sistemonte dhe korrigjonte dorëshkrimin dhe ebente gati variantin
përfundimtar
-Illuminators, i cili bënte ilustrimet;
-Rubricators, i cili ndante rubrikat titujt pra ai që bënte faqosjen.
Së fundi, libri kalonte edhe në dorën e libralidhësit.
Llojet e ndryshme të bojës, të njohura në antikitet, ishin të përgatitura nga bloza dhe më vonë
edhe nga tëmthi i arrës dhe acid sulfurik. Kjo i dha shkrimit një ngjyrë të zezë ose ngjyrë kafe.
Por kishte edhe tekste të shkruara me ar ,të kuqe apo dhe me ngjyra të ndryshme Ndonjëherë
pergamenët gjendeshin edhe me ngjyrë vjollcë ku teksti ishte shkruar me ar ose argjend (për
shembull, Kodeksi Argenteus).
Murgjit irlandezë kanë futur ndarjen midis fjalëve në shekullin e 7. Ky shkrim lehtësoi leximin,
pasi përdorimi i hapësirave midis fjalëve nuk u bë i zakonshëm para shekullit të 12-të. Ai ka
qenë i argumentuar se përdorimi i ndarjes midis fjalëve tregon kalimin nga leximi gjysmë i
vokalizuar në lexim të heshtur.
Librat e parë, siç e kemi thënë edhe më lart përdorën pergamenën (e lëkurës viç) për
faqet. Kapaku i librit ishte bërë nga dru i mbuluar me lëkurë. Pergamenët e thatë tentonin të
merrnin formën që kishte para përpunimit, prandaj librat u pajisën me kapse dhe shirita në
kapakë. Më vonë, kur u shfaqën bibliotekat publike, deri në shekullin e 18, librat ishin shpesh
të lidhur me zinxhirë në një raft librash apo në një tavolinë për të parandaluar vjedhjen. Këto
libra lidhur me zinxhirë janë quajtur catenati libri.
Si fillim librat janë kopjuar kryesisht në bare. Me hapjen e universiteteve në shekullin e 13,
kultura e dorëshkrimit të kohës çoi në një rritje të kërkesës për libra, dhe u shfaq një sistem i ri
për kopjimin e librave.Libra ishin të ndarë në gjethe të palidhura i cilat huazoheshin nga
kopistë të ndryshëm, kështu që shpejtësia e prodhimit të librit ishte rritur ndjeshëm. Sistemi
ishte ruajtur nga esnafe stationers laike, të cilët prodhonin materiale fetare dhe jo fetare.

Judizmi ka mbajtur gjallë artin e shkruesit deri në të tashmen. Sipas traditës hebraike, Tevratin
lëvizës i vendosur në një sinagogë, duhet të jetë shkruar me dorë mbi pergamenë, dhe libri i
shtypur nuk do të, qëndronte aty edhe pse mund të përdorin librat e shtypur për lutje, dhe
kopje të shtypura të shkrimeve janë përdorur për të studiuar jashtë sinagogës . Një shkrues
është një anëtar shumë i respektuar i çdo komuniteti hebre.

Arabët i prodhuan librat lidhur me botën islame mesjetare. Një numër i qyteteve në botën
mesjetare islame kishin qendrat e prodhimit të librit dhe tregjet e librit. Marrakech, Maroku,
kishte një rrugë me emrin Kutubiyyin ose shitësit e librit, e cila përmbante më shumë se 100
librari në shekullin e 12, i njohur Koutoubia. Xhamia është quajtur kështu për shkak të
vendndodhjes së saj në këtë rrugë.
Bota mesjetare islame gjithashtu ka zhvilluar një metodë unike për të riprodhuar kopje të
librave të besueshëm në sasi të mëdha, i njohur si lexim i kontrolluar, në kontrast me metodën
tradicionale të një shkrues i vetëm, (prodhuar vetëm një kopje të vetme të një dorëshkrim të
vetëm,) siç ishte rasti i shoqërive të tjera në atë kohë. Në leximin e parë metoda islame, "Autorët
vetëm mund të autorizojë kopje, dhe kjo është bërë në seancat publike në të cilën kopisti
lexonte me zë të lartë kopje në prani të autorit, i cili i vërtetonte ato si të sakta." Me këtë sistem
kontroll -leximi ", një autor mund të prodhojë një duzinë apo më shumë kopje nga një lexim i
vetëm, " dhe me dy apo më shumë lexime, " më shumë se njëqind kopje të një libri të vetëm
mund të prodhohen me lehtësi."

Libri në botën moderne (Epoka dixhitale e shtypshkrimit)

Në kohën e sotme prodhimii librave ka ndryshuar shumë.Teknologjitë e sotme i kanë sjellë

njerzimit përfitime të mëdha në botën e shtypshkrimit. Ndryshe sot themi epoka dixhitale e
shtypshkrimit.Gjithsesi ardhja deri në këtë pikë ka kaluar përmes një rruge të gjatë dhe përmes
kërkimeve të vazhdueshme. Gjithsesi letraka m etur e pandryshuar edhe pse teknologjite dhe
cilësia e letrave janë përmirësuar dhe modernizuar.

Sot, shumica e librave janë të shtypura nga litografi, në të cilat imazhe të materialit që do të
shtypen photografohen ose digjitalizohen dhe transferohet në pjata fleksibël metalike ku
zhvillohen mes ngjyrave dhe ujit dhe fiksohen imazhet e shkruara.

Librat modernë janë të shkruara në letra, të cilat janë të dizajnuara më parë në kompjuter
shkrimi së bashku me imazhet.Në mënyrë tipike, libra prej letre të lehtë në peshë 60 deri 90 g /
m letra më e lehtë dhe sipas kërkesave letrat variojnë në ngjyra dhe cilësi të
ndryshme(60,80,90,120 etj ).

Libra në ditët e sotme prodhohen në një madhësi standarde të ndryshme të cilat përcaktohen
që në kompjuter përmes aplikacioneve të posacme. Standardi i madhësive rezulton duke nisur
që nga madhësia e fletëve (dhe madhësia emakinave të shtypit që i përgjigjet formateve të
ndryshme. Madhësa bazë standarde për libër në Amerikë, shprehet si gjithmonë si × lartësi
gjerësi, janë: 4 ¼ "× 7" (madhësia raft me kapak të hollë), 5 ⅛ "× 7 ⅝" (permbledhje me kapak të
hollë size), 5 ½ "× 8 ¼", 5 ½ "× 8 ½ ", 6 ⅛" × 9 ¼ ", 7" × 10 ", dhe 8 ½" × 11 ". Sigurisht madhësi të
tjera janë në dispozicion, të tilla si 6 "× 9", 8 "× 10".

Disa libra, sidomos ato me tirazh (dmth. prej të cilave janë për të bërë më pak kopje) mund të
printohen kopje në një kohë të shkurtër. Ka shtypshkronja dixhitale që prodhojnë libra me
tirazh të vogël.Kostja e tyre është më e madhe se librat me tirazh të madh.

Tani, për shkak të kompjuterizimit në rritje të procesit të përgatitjes së një libër për printerkanë
ndoshur bashkimet në industrinë e prodhimit të librit kjo do të thotë që tani është e pazakontë
për të gjetur një repart të libralidhjes të veçuar cila nuk është përfshirë gjithashtu në shtypjen e
librit.Të gjitha proceset e prodhimit të librit janë të lidhura ngushtë me njëri tjetrin.Libri nis në
kombpjuter në në mënyrë të kompjuterizuar del si produkt përmes linjave të shtypshkrimit që
funksionojnë të lidhura ngushte me njera tjetrën: shkrimi redaktimi, faqosja, korrektimi,
dizenjimi,palosja,lidhja, kapaku, paketimi etj.Shtypja Digitale ka hapur mundësinë e-print dhe
epokën e re të epokës digitale të shtypshkrimit.Sot formati digital i termit ”libër “ lidhet me
"librin elektronik", dhe i referohet një version dixhital.

Kuriozitete per librin

• Libri i parë i ilustruar për fëmijë u publikua në Gjermani ne vitin 1658
• Libri i parë historik , Historia e Madhe Universale u publikua nga Rashid-Eddin i
Persise në vitin 1311
• Novela e parë e shitur nga një makinë automatike në metronë e Parisit ishte “Vrasje në
Orient Express
• Sumerianët shpiken shkrimin në shekullin e katërt para Krishtit.
• Libri që mban rekordin me të madh për shitje është ai i Hillary Klintonit, me librin
autobiografi “Histori e përjetuar”. Në ditën e parë të hedhjes në treg të ketij libri, në
qershor të vitit 2003, u shitën në një ditë (rekord) 200 000 kopje te tij.
• Biblioteka më e madhe në botë gjendet në kryeqytetin amerikan Uashington. Kjo
biblioteke u ndërtua ne 24 Prill 1800. Në të gjenden 107 miliona shkrime të të gjitha
arteve
• Poezia me e gjatë në botë u perfundua mbas 30 vitesh pune nga shkrimtari Jose´
Rumanzo nga Ecuador. “Perusia” përbëhet nga 7 volume, me 5000 faqe gjithsej dhe nga
230 000 rreshta
• Një grua amerikane ka kthyer një libër në bibliotekë që ish burri i saj e mori për ta lexuar
74 vjet më parë.
• Hazel Severson (95) nga Sacramento(Californi), e ka gjetur librin gjersa kërkonte disa
gjëra në dollap dhe hasi në librin.
• Libri me titull: “Zogjtë e Amerikës”, datohet qysh nga shekulli i XIX dhe do të dalë në
ankand më 7 dhjetor, çmimi i librit përllogaritet rreth 7 000 000 euro, sipas shtëpisë së
ankandit Sotheby’s të Londrës.
• Dhjetë vjetë më parë një nga ata libra u shit 8.8 000 000 dollarë (7000 000 euro).Bëhet fjalë
për një libër me përmasa të mëdha (90 x 60 cm) që përmban vizatime zogjësh si flamingo
dhe mjelma të realizuara nga Odibon, një ornitolog që lindi në Haiti në 1785 nga prindër
Francezë dhe që në vazhdim mori nënshtetësi Amerikane.
• Filozofi Grek Aristoteli shkroi librin Meteorologjia ne vitin 350 para Krishtit – ai ngeli si
libri standart per motin per 2000 vjet.
• Fjala “novele” ne fillim rrodhi nga fjala Latine novus qe do te thote “e re
Librat e ndaluar
Në listën e mëposhtme janë vetëm një pjesë librash të ndaluar në kohë e vende të ndryshme, por
më së fundmi të gjithë ato kanë arritur ta shohin dritën e botimit. E kanë rezultuar kryevepra,
bastione idesh që sot e kësaj ditë shërbejnë si pika referimi. Bën përjashtim në këtë listë libri i
shkruar nga Hitleri "Beteja ime". Ai nuk lejohet më në qarkullim në Gjermani e Austri për
shkak të ligjeve anti-naziste në fuqi.
Kjo listë synon të sjellë librat e ndaluar që mbartin vlera të vërteta e pikërisht për këtë arsye ka
ndodhur dhe konfiskimi e djegia e tyre dhe jo librat e ndaluar për arsye të përmbajtjes që mund
të thyejë rregullat e botimit apo të ketë përmbajtje të dëmshme e jo dobishme për shoqërinë.
Në Evropën mesjetare, Kisha Romake Katolike krijoi një program që quhej "Indeksi i librave të
ndaluar" që zgjati deri në vitin 1966 dhe kishte për detyrë të trajtonte botimet disidente. Ndër
vite të tëra shumë libra janë djegur ose janë ndaluar siç ka ndodhur dhe me librin.Kështu kemi
librat e ndaluar si më poshtë:
-Mbretëria e zotit është në ty.-Leon Tolstoi që bazohej në shkrimet e shenjta,
-Asgje e re nga fronti i përëndimit(Im Ëesten nichts Neues)Autori: Erich Maria Remark;U
botua në janar, 1929;U ndalua fillimisht të botohej gjatë sundimit të nazistëve në Gjermani për
arsye se demoralizonte dhe fyente ushtrinë. Në vitin 1938 Remarkut iu hoq nënshtetësia
gjermane.
-Ferma e kafsheve;Animal Farm);Autori: Xhorxh Oruell;U botua në gusht, 1945;Botimi i këtij
libri në Britaninë e madhe u shty për shkak të temës anti-staliniste. Në Gjermani u konfiskua
nga trupat aleate ndërsa në Malajzi nuk u lejua për arsye fetare.
-Doktor Zhivago; Autori: Boris Pasternak;U botua në vitin 1957;"Doktor Zhivago" u botua në
Itali, pasi në Bashkimin Sovjetik ka qenë i ndaluar deri në vitin 1988 për shkak të kritikës që ai
përmbante ndaj partisë Bolshevike
-Për kë bien kambanat;For ëhom the bell tolls);Autori: Ernest Heminguei
U botua në vitin 1940;Kyr roman u ndalua në Spanjë gjatë regjimit të Frankos për pikëmapjet
pro-republikane.
-Një mijë e një net;përmbledhje;Është ndaluar më parë në shumë vende myslimane
Mbretëria e zotit është tek ti;"The kingdom of god is ëithin you"; Autori: Leon Tolstoi
Botuar në vitin 1984;Ky libër i Tolstoi është ndaluar në Rusinë cariste për shkak të përmbatjes
anarkiste. Për këtë arsye ai është botuar për herë të parë në Gejrmani në vitin 1984.
-Beteja ime; (Mein Kampf); Autori: Hitleri;Volumi i parë u botua në vitin 1925, ndërsa volumi i
dytë në vitin 1926;Mbajtja dhe shitja e këtij libri është ilegale në Gjermani dhe Austri për shkak
të ligjeve anti-naziste.
-Të drejtat e njeriut;(Rights of man); Autori: Thomas Paine;U botua në vitin 1791
Ky traktat i të drejtave të njeriut u ndalua në Britaninë e Madhe pasi konsiderohej se mbronte
revolucionin francez. Është ndaluar gjithashtu edhe në Rusi.
-Vargjet satanike; (The Satanic verses);Autori: Salman Rushdie
U botua fillimisht në Angli në vitin 1988;Libri është ndaluar në Indi dhe në vendet myslimane
pasi u konsiderua blasfemik. Libraritë nuk pranonin ta shisnin atë nga frika.
Uliksi-(Ulysses);Autori: Xheims Xhois; U botua i plotë në vitin 1922;Libri u ndalua deri në vitin
1930 në Britaninën e Madhe dhe në SHBA për shkak të përmbajtes së "turpshme".
STUDIM TEKSTI

• Kërkoni informacione plus për kodex-in

• Gjeni imazhe të kodekseve të ndryshme
• Nxirrni ndryshimet që ka prodhimi i librave të kulturës Judiste me ato arabe(islame)
• Sillni kuriozitete për librat në kohë të ndryshme
PRESA E PARË E SHTYPIT

Presa e parë e Gutenbergut

Por epoka e Gutenbergut sigurisht që solli ndryshime të mëdha në lidhje me shtypshkrimin.

Gutenbergu nuk do të kishte asnjë vështirësi për të kuptuar se çfarë po ndodhte në qoftë se ai
kishte vizituar një printer libër në 1900. Shpikja e Gutenbergut ishte përdorimi i llojeve të
metaleve të luajtshme, mbledhur në fjalë, linja , e faqe dhe pastaj shtypeshin. Shtypi (shkronjat
metalike)janë vendosur mbi majat e tipit metal i ngritur, dhe është stampuar në një fletë
letre.Kjo mënyrë ka tendencë të jetë përdorur për libra dhe tani është më shumë një formë arti
sesa një teknikë komerciale.

Në vitin 1445 Gutenberg i bëri provat e para të shkrirjes së shkronjave një nga një dhe bëri
shtypin me to. Ky vit merret si vit zbulimi i shtypshkronjës. Presën e parë me material të drurit
për shtyp me shkronja lëvizëse një nga një e punoi në Mainz. Me zbulimin e saj filloi një
periudhë e re në veprimtarinë grafike, ndërsa dituria u bë pasuri gjithnjerëzore.

Bibla: Libri i parë i shtypur nga Gutenbergu

Makina e shtypit përfaqëson makinën e cila shfrytëzon të gjitha pamjet e shkronjave dhe fjalëve
të shtypura nëpër histori, përveç shkrimit i cili është i shkruar me dorë.
Johannes Gutenberg konsiderohet zbuluesi i parë makinës së shtypit e cila në Evropë bëri
revolucion. Gutenberg në vitin 1440 erdhi në një ide për shkrirjen e shkronjave metalike një nga
një dhe nga shkronjat një nga një formoi rreshtin dhe pastaj faqen. Konstruktoi edhe presën e
drurit për makinë, nëpërmjet së cilës, kopja e shtypur fitohet me presionin në vendin e
rrafshët nëpërmjet fletës së letrës. Kështu që në vitin 1455 Gutenbergu botoi Biblën, të shtypur
me teknikë të re.
Johan Gutenberg është gjerman i lindur në Mainz në vitin 1397 dhe vdiq më 1468. Është
shpikës epokal i shkronjave lëvizëse. Ka shumë pak të dhëna për jetën e tij, por dihet se nga ana
e të jatit i përkiste një shtrese të pasur të patricëve të qytetit dhe se e ëma Else Virih, ishte nga
një familje e rëndomtë qytetare. Ndër zanatet të shumta që aso kohe u zhvilluan në Mainz, ishte
argjendaria[1] , punimi i kallëpve metalik për vula dhe punimin e të hollave. Besohet se në
punishtet ku përpunohej metali, Gutenbergu e kishte mësuar zanatin, i cili më vonë do të jetë
shumë i dobishëm për të, kur do të shkrijë shkronja për shtypshkronjën e vet.
Kjo teknologji e re ishte e rendësishme për zgjërimin e shkrimeve, të të gjithave ideve e para së
gjithash shkrim edhe në gjuhën amtare. Shpejt filluan të shtypen gazeta të ndryshme në të cilën
filloi të zhvillohet zhargoni i dijes në atë periodë, dhe kjo më vonë ndikoi deri te rritja e
shkrimtarëve, të cilët rreshtat e tyre mund t’i botonin në këtë mënyrë dhe t’ ja u ofrojnë publikut
të gjerë.

Libri i parë i shtypur

Libri i parë i shtypur në këtë presë është Bibla me nga 42 rreshta në faqe. Te ky libër vetëm
teksti është i shtypur, ndërsa ilustrimet, apo zbukurimet me ngjyra janë bërë me dorë më vonë.
Pra edhe libri e ka marrë emrin Bibla katërdhjetëedyrreshtëshe, për shkak se çdo faqe i ka nxënë
nga 42 rreshta. Gutenberg Biblën e shtypi në puntorinë e tij me ndihmën e disa shokëve, e cila
zgjati rreth tri vjet. Ajo i kishte 1280 faqe dhe nuk mund të thuhet se cila prej tyre ishte më e
bukur dhe më e përsosur. Materiali i cili u përdor për shtyp ishte letra dhe pergamena.
Këtij libri i takon primati i librit të parë të shtypur në botë, dhe sot e kësaj dite mbetet ndër librat
më të bukur.
Humbja e pasurisë
Puntoria e Gutenbergut, për ta shtypur biblën me shkronja levizëse harxhoi mjete të mëdha
investive. Për shkak se nuk mundi t’i kthente borqet, ai e humbi puntorinë, biblën dhe tërë
pasurinë e tij.
Merita e Gutenbergut
Shpesh Johan Gutenbergun e quajnë zbulues i makinës së shtypit. Është e vërtetë se ai i zbuloi
shkronjat lëvizëse dhe e përsosi makinën e shtypit, me çka mundësoi që në mënyrë të shpejtë
dhe të saktë të prodhohet çdo lloj i materialit tekstual.
Shumë zbulime nuk kanë qenë të përpunuara prej fillimit deri në mbarim vetëm prej një njeriu,
por ky zbulim është finalizuar. Shtypi dhe unazat e shtypit, të cilat punojnë në bazë të parimeve
të ksilografisë, janë përdorur qysh në kohët më të hershme. Ksilografia ka qenë e njohur ndër
kinezet shumë shekuj para se të lindej Gutenbergu, dhe është fakt se atje u zbulua libri i shtypur
që në vitin 868. Ajo teknologji ka qenë e njohur edhe në Perëndim, po ashtu para
Gutenbergut. Ksilografia mundëson që prej një libri të prodhohen më shumë ekzemplarë. Por
kjo mënyrë e prodhimit ka një mangësi të madhe; për çdo libër të ri duhet të përpunohen
gravura të reja apo pllaka, kështu që, nuk është e mundur që të shtypen libra të shumtë e të
llojllojshëm.
Disa mendojnë se merita më e madhe e Gutenbergut është zbulimi i shkronjave të lëvizshme.
Por, ato i kishte zbuluar Pi Shengu në Kinë nga mesi i shekullit 11-të. Pi Shengu, shkronjat e tij i
ka punuar nga argjili, i cili nuk është i përhershëm; megjithatë kinezë të tjerë si dhe disa koreanë
futen disa përmirësime, ndërsa koreanët punonin me shkronja metalike qysh para Gutenbergut.
Faktikisht, në fillim të shekullit të 15-të në Kore kanë ekzistuar shkritore për prodhimin e
shkronjave shtypëse. Por përkundër kësaj, nuk duhet që Pi Shengun ta konsiderojmë si
personalitet me ndikim të veçantë.
Para së gjithash, Evropa nuk i ka marë shkronjat lëvizëse nga Kina por ato i krijoi vetë.
E dyta: të shtypurit me shkronja lëvizëse në Kinë u zgjerua, madje në kohën më të re, kur të
shtypurit modern të librave ishte marrë nga Perëndimi. Teknologjia moderne e shtypit ka tre
komponente kryesore:
E para janë shkronjat lëvizëse së bashku me mënyrën e radhitjes dhe të përforcimit të tyre;
E dyta është vetë makina e shtypit;
E treta është ngjyra përkatëse e shtypit; dhe e katërta është letra përkatëse mbi të cilën shtypet
teksti.
Letra u zbulua shumë më herët (nga kinezi Caj Lun në shek I) dhe në Evropë është përdorur
shumë para Gutenbergut. Por, ajo ishte elementi i vetëm i teknikës së shtypit, të cilin
Gutenbergu e mori, e nuk e zbuloi. Edhe pse qysh para tij deri diku ishin të përpunuara
elementet tjera, ai i bëri përmirësimet thelbësore.
Për shembull, ai e krijoi legurën për përpunimin e shkronjave, kallëpet për shkrirje precize,
ngjyrën e shtypit dhe makinën e shtypit. Por merita e tij është shumë më e madhe se sa
kontributi i dhënë me këto risi dhe përmirësime. Rendësia e tij bazohet në faktin se të gjitha
elementet e shtypit i ndërlidhi në një sistem efikas prodhues. Ndërkaq shtypi, ndryshe nga të
gjitha zbulimet e mëparshme, në esencë është teknologji për prodhim masiv. Vetvetiu, pushka
është armë më efikase se sa harku e shigjeta. Ndikimi i librit të shtypur nuk dallon nga ndikimi i
dorëshkrimit. Analogjikisht, përparësia e prodhimit nga shtypi ështe në prodhimin masiv. Dhe
ketu Gutenbergu nuk zbuloi makina të posaçme apo organizime, madje s'bëri edhe vetëm disa
përsosje, por krijoi teknologjinë komplete të prodhimit.
Pasqyrë të posaçme për ndikimin e tij në historinë botërore mund të bëjmë me krahasimin e
zhvillimit të Kinës dhe të Evropës.
Në kohën kur u lind Gutenbergu, që të dy rajonet kishin përafërsisht nivel të njëjtë të zhvillimit
teknik. Por, që kur ai e zbuloi shtypjen moderne, Evropa përparoi me hapa shumë të shpejtë,
ndërsa Kina në të cilën deri vonë përdorej ksilografia(gravurë) u zhvillua më ngadalë. Pa
dyshim do të ishte përfundim i pavend po të konsideronim se shtypja moderne ishte shkaku i
vetëm për atë dallim, por roli i saj ka qenë i pakrahasueshëm. Pothuajse është e sigurt se edhe
po të mos ishte lindur Graham Belli, telefoni do të zbulohej në të njëjtën kohë. E njëjta mund të
thuhet edhe për shumë zbulime të tjera. Por, pa Gutenbergun, zbulimi i shtypjes moderne të
librave me siguri do të vonohej me gjenerata të tëra. Kur ta marrim parasysh ndikimin
përfundimtar të shtypjes së librave gjatë historisë, atëherë na bëhet i qartë vendi i merituar i
Gutenbergut që në fillim të këtij libri.

STUDIM TEKSTI

• Kërkoni dhe sillni informacione në lidhje me jetën dhe punën e Gutenbergut.

• Kërkoni informacione të tjera në lidhje me shpikjet e kohës për shtypshkrimin.

 PANAIRET E LIBRIT

Panairi i Librit në Frankfurt - Ngjarja më e madhe në botë

(Nga Valerie Peterson Përditësuar më 06 shkurt 2020)

Me një histori 500-vjeçare, Panairi i Librit në Frankfurt i ditëve të sotme pranohet të jetë panairi
më i madh në botë i librit, duke tërhequr një audiencë globale të profesionistëve të industrisë së
botimit të librave dhe një total prej më shumë se një e katërta e një milion vizitorëve çdo vit.

Panairi i Librit në Frankfurt mbahet në Frankfurt të Gjermanisë ku njihet si Frankfurter

Buchmesse. Ngjarja zhvillohet në Frankfurter Messe, një kompleks ndërtesash me gati katër
milion metra katror hapësirë ekspozite shtëpie.

Panairi i Librit në Frankfurt mbahet çdo vit në Tetor. Në një vit tipik, panairi pret më shumë se
7.300 ekspozues nga 100 vende duke filluar nga Shqipëria deri në Zimbabve. Rreth 300,000
vizitorë do të marrin pjesë në këtë aktivitet, dhe mbi 10,000 gazetarë do ta mbulojnë atë. Për
dallim nga panairi më i madh i librave të Shteteve të Bashkuara, BookExpo America (BEA),
Panairi i Librit në Frankfurt hap dyert e tij për publikun e gjerë në dy ditët e fundit të panairit.

Për industrinë amerikane të botimit të librave, Panairi i Librit në Frankfurt është kryesisht një
panair tregtar, domethënë një vend takimesh profesional për botuesit, redaktorët, bibliotekarët,
menaxherët e të drejtave të ndihmës së librave, përfaqësuesit e shitjeve ndërkombëtare të
botuesve, librashitësët, agjentët, filmi, televizioni dhe prodhuesit e lojërave të lojërave, ekspertët
e teknologjisë botuese, autorët dhe shumë të tjerë që janë të përfshirë në krijimin dhe shitjen e
librave dhe licencimin e përmbajtjes së librave në të gjitha format e saj. Panairi i Librit në
Frankfurt ka qenë zakonisht një ngjarje kritike për blerjen dhe shitjen e të drejtave ndihmëse —
të drejtat e ribotimit për botimet e huaja, të drejtat e filmave dhe TV, të drejtat e letrës, etj.
Historia e Panairit të Librit në Frankfurt

Panairi i parë i librit u mbajt në Frankfurt jo shumë vite pasi libri i parë doli nga shtypshkronja e
Gutenberg në Mainz, duke u larguar vetëm nga distanca. Për shekuj me radhë, qyteti i
Frankfurtit ka qenë një qendër e bankingut dhe tregtisë në Evropë dhe referencat për
Frankfurter Messe datojnë që nga 1150. Sipas disa burimeve, panairet e tregtisë së librave janë
mbajtur në Frankfurt që nga viti 1478 dhe kanë qenë prej kohësh me rëndësi ndërkombëtare .
Në librin e tij, Historia e Panairit të Librit në Frankfurt, autori Peter Ëeidhaas (ish drejtor i
panairit, nga 1975 - 2000), shkruan se Mbreti Henry VIII dërgoi Sir Thomas Bodley si emisarin e
tij personal në Panairin e Librit në Frankfurt për të blerë libra për bibliotekën e re në
Universitetin e Oksfordit.

Por tregtia e botimit të librave në Frankfurt filloi të pengohej nga lëvizja fetare katolike kundër-
reformimit kur censura ishte "... e institucionalizuar në formën e Indeksit të Librave të Ndaluar
[dhe] vëllimet e letërsisë tani konsideroheshin të papërshtatshme për konsum publik. " Nga
mesi i shekullit të shtatëmbëdhjetë, përparësia e Frankfurter Messe si qendra e tregtisë së
botimit të librave ishte venitur ndërsa qyteti i mbizotëruar nga protestantët e Leipzig u ngrit në
qendër të industrisë së librit.
Frankfurti përtëriu historinë e panairit të librit të saj ilustrues në Shtator të vitit 1949 kur 205
ekspozues gjermanë mbajtën panairin e parë të librit pas Luftës së Dytë Botërore. Që atëherë,
Panairi i Librit në Frankfurt është rritur në ngjarjen e madhe botuese ndërkombëtare që është
sot.

Karakteristikat e Panairit të Librit të Frankfurtit Present ... dhe E ardhmja

Panairi i Librit në Frankfurt mbulon një gjerësi të madhe të interesave të botimit të librave.
Përveç përfshirjes së botimeve të tregtisë, panairi përmban çdo lloj botimi nga një komponent i
madh i botuesve arsimorë dhe akademikë, përsëri në librat e kaluar, në zonën e tyre të librarive
antikuariane. Ngjarja ofron seminare arsimore mbi zhvillimet e reja, të rëndësishme në vetë-
botimin, botimin elektronik dhe se si media sociale ndikon në botimin.

Ndërsa shfaqen platforma të reja librash të drejtuara nga teknologjia, metodat e tregimit dhe
modelet e biznesit të tyre të shoqërueshëm, negociatat për të drejtat e përmbajtjes janë gjithnjë e
më të rëndësishme. Panairi e pranon këtë me Frankfurt SPARKS, Nisma Dixhitale e Panairit të
Librit në Frankfurt. Frankfurt SPARKS ishte konceptuar jo vetëm si një treg për të drejtat e
mediave dhe bashk-prodhimet multi-sektoriale, dhe një vend për të parë tendencat, por ofron
klasa master dhe trainim intensiv për një biznes të suksesshëm ndërkufitar dhe transmedia.

Ky Panair është më i madhi dhe me i rëndësishmi në botë. Më shumë se 7 mijë shtëpi botuese
nga 101 vendet do të jenë të pranishme këtë vit.
Gjithsej 400 mijë libra të rinj do të prezantohen në këtë aktivitet kulturor botëror. Për krahasim:
në vitin1949 ishin 10 mijë tituj.

Cilat janë disa nga arsyet e suksesit të panairit në Frankfurt?

Drejtori i panairit, Jyrgen Boos tregon : "Prej vitit 1949 ky panair, nuk ka qenë panair gjerman,
por panair ndërkombëtar. Frankfurti u zgjodh rastësisht. Por ky sektor e kërkoi këtë qytet dhe
panairi ka krijuar traditë për temat neutrale. Digjitalizimi i botës, politizimi, shkëmbimi mes
shtëpive të vogla botuese dhe atyre të mëdha, çfarë ndodh më tregëtinë e librit? Të gjitha këto
tema janë diskutuar këtu".

Çelës sukses ka qenë edhe ftesa çdo vit e një mysafiri nderi

I ftuari i i parë në këtë panair ka qenë në vitin 1970, Amerika e Jugut, ndërsa këtë vit do të jetë
Turqia. Ajo vjen me moton "Tërheqëse dhe e larmishme", duke prezantuar shumëllojshmërinë
dhe hapjen e kulturës së saj. Fituesi i çmimit Nobel në letërsi, Orhan Pamuk, dhe presidenti
turk, Abdullah Gyl si dhe ministri i jashtëm, Frank Ëalter Shajnmajer, do të hapin panairin e 60-
të.

Mysafir nderi vitin e ardhshëm në 2009 do të jetë Kina

Kina, shteti që ka një censurë të fortë dhe ku të drejtat e njeriut respektohen më pak. Boos
reagon ndaj kritikave: "Në Kinë ne kemi pasur pas revolucionit kulturor ndërprerje të kulturës
tradicionale. Askush nuk shkruajti më dhe trashëgimia letrare u zhduk. Unë besoj, se për këtë
arsye ne duhet të shkojmë atje, sepse atje po zhvillohet diçka e re. Nga shtëpia e vetme botuese
shtetërore janë krijuar shtëpitë e para të pavarura dhe ne duhet ti mbështesim. Tani ekziston
mendimi pluralist dhe nuk kemi të bëjmë vetëm me një mendim, me librin. Atje nuk ka më
vetëm libra me citate të Maos, por edhe libra të tjerë. Kina, dhe po ashtu India janë aktualisht
vendet që kanë tregun më të madh të rritjes ekonomike në botë. Në të dyja këto vende panairi i
librit është i përfaqësuar me zyrat e veta. Në Kinë panairi i Frankfurtit është shumë i angazhuar
duke mbështetur shtëpitë botuese private që deri tani, pjesën më të madhe e ka pasur shteti".

Kina dhe ashtu India tregje interesante për librin

"Në Indi situara është e ndryshme. Ai është një vend me rreth 20 gjuhë zyrtare, për të cilat
ne nuk dijmë asgjë. Ne njohim autorë indianë që janë përkthyer në anglisht dhe nga anglishtja
në gjermanisht. Por në në urdu, hindu dhe në shumë gjuhë lokale, që nuk janë pak, por që fliten
nga qindra miliona njerëz ne nuk i njohim. Dhe kjo është e mjaftueshme që ne të shkojmë atje
për të mbështetur botuesit indianë, që janë rreth 3 mijë dhe janë aktiv në gjithë botën, nga
Afrika e Jugut deri në Moskë".
Trendi më i fundit në Frankfurt është faqja e internetit e-book

361 ekspozues ofrojnë botime digjitale. Rreth 2 përqind e librave të ekspozuar nuk janë më libra
që mund ti mbash në dorë, përkundrazi janë vetëm si piksel, në e-book.

Jyrgen Boos nuk beson që ky prodhim i ri të kërcënojë librin tradicional të vjetër. Së fundi edhe
videot apo librat audio dhe „book-on-demand" nuk i zevëndësuan librat. Mund të thuash që u
formua një treg i ri.

Një tjetër pikë e rëndësishme në panair është trajnimi: Trajnimi vendos për fituesit dhe
humbësit. Rreth lidhjes nga shancet e trajnimit dhe integrimit do të diskutohet këtë vit me
mysafirët turq, në mesin e të cilëve është dhe ministri i kulturës, Ertugrul Gynai. Për këtë temë
do marrin pjesë edhe futbollistët gjermanë me trajnerin e kombëtares, Johachim Lëv.

STUDIM TEKSTI

• Gjeni informacione në lidhje me organizimin e panaireve sot në bote duke përshkruar

menyrat moderne të përdorimit të teknologjisë dixhitale në lidhje me organizimin e
tyre.

• Sillni informacione mbi organizimin e Panairit të Librit në Shqipëri. Sillni të dhëna

numerike mbi sasinë dhe cilësinë e librave që botohen nga viti në vit.
 BIBLIOTEKAT

Historia e bibliotekave

Bibliotekat janë banka të kujtesës së njerëzimit. Madje edhe kur s’janë më. Por në kohët tona,
“banka” të tilla janë të shumta. Ajo më e madhja ndodhet në Tokën e Premtuar. Është Biblioteka
e Kongresit, në Ëashington DC dhe mban rekordin në librin “Gines” me 29 milionë libra. Përveç
tyre, përmban edhe 80 milionë botime të tjera. 50 milionë janë dorëshkrime, 12 milionë
fotografi, 4.8 milionë harta etj, etj. Është ngritur vetëm me 1 mijë libra e është bërë një nga
institutet më të mëdha të dijes në botë. Pas saj, në vend të dytë vjen Biblioteka e Britanisë së
Madhe. Fillimisht ajo u ngrit si pjesë e Muzeut të Britanisë në vitin 1753. Tani ndodhet në një
godinë tjetër dhe ka rreth 25 milionë libra. Mjafton të thuash se kjo bibliotekë shton 3 milionë
botime në vit për të kuptuar se sa shtohet pasuria e dijeve. Pas saj, vjen Biblioteka Kombëtare e
Kinës. Të paktën 6 mijë njerëz e vizitojnë atë në një ditë.

Bibliotekat e para ishin pjesërisht të tilla. Ato ishin më shumë në formën e arkivave dhe mund
të përdoreshin vetëm nga njerëz të caktuar. Gjetjet arkeologjike nga qytet-shtete në jug të
Mesopotamisë kanë zbuluar dhoma tempujsh të mbushura me pllaka argjile, me format më të
hershme të shkrimit. Këto arkiva përdoreshin për transaksionet tregtare e për qëllime të tjera.
Pak a shumë ishin të njëjtat gjëra që regjistroheshin në papiruset e Egjiptit të Vjetër. Më pas
biblioteka personale të përbëra nga libra u shfaqën në Greqinë Antike rreth shekullit të 5-të para
Lindjes së Krishtit. Koleksionuesit e librave të Greqisë Antike u shfaqën në shekullin e dytë në
ato që quheshin “Darkat e filozofëve”. Atëherë kishte shumë pak biblioteka të hapura për një
publik më të edukuar, si ajo e Aleksandrisë në Egjipt, por të gjitha koleksionet ishin private. Në
Perëndim bibliotekat e para publike u themeluan nën Perandorinë Romake, pasi çdo perandor
pasardhës orvatej të hapte një ose më shumë biblioteka që shkëlqenin prej atyre të pasardhësve.
Ndryshe nga bibliotekat greke, lexuesit kishin akses të drejtpërdrejtë tek dorëshkrimet, të cilat
mbaheshin në rafte të ndërtuara mbi mure të dhomave të mëdha. Bibliotekat publike romake
ishin dygjuhëshe: Ata kishin një dhomë latine dhe një greke. Leximi dhe kopjimi bëhej brenda
në sallë.

10 Bibliotekat më të vjetra

1. Biblioteka kombëtare e Republikës Ceke Prage 1366

2. Biblioteka kombëtare e Austrisë Vjene 1368

3. Biblioteka kombëtare e Markianes Venedik 1468

4. Biblioteka kombëtare e Francës Paris 1480

5. Biblioteka kombëtare e Maltës Valete 1555

6. Biblioteka shtetërore e Bajernit Munih 1558

7. Biblioteka mbretërore e Albertit I Bruksel 1559

8. Biblioteka kombëtare dhe Univezitare e KroacisëZagreb 1606

9. Biblioteka kombëtare e Finlandës Helsinki 1640

10. Biblioteka kombëtare e Danimarkës Kopenhage 1653

Në 10 bibliotekat më të mëdha në botë, 3 prej tyre janë amerikane. Pas asaj të Kongresit, vjen
Biblioteka e Harvardit. E themeluar në vitin 1638 nga njeriu që më pas i dha emrin, me 400 libra.
Ajo ndoshta do të zinte vendin e parë në botë sot, nëse nuk do të ishte dëmtuar pasivisht nga
një zjarr i rënë në vitin 1764. Një sistem, në të cilin përfshihen 90 biblioteka të tjera, Harvardi ka
më shumë se 15 milionë volume. Pas saj, edhe në rendin botëror, vjen Biblioteka e Bostonit, e
themeluar në vitin 1848. Me më shumë se 14 milionë libra, ajo shquhet më së tepërmi për
numrin e madh të librave të artit dhe historisë amerikane.

Biblioteka e Kongresit

Biblioteka e Kongresit është ndar aktualisht në tre godina në Uashington DC, Shtetete
Bashkuara të Amerikës. Ajo mban 29 milionë libra dhe është e shënuar aktualisht si
Biblioteka më e mëdhe e botës në "Librin Rekordeve Botërore Gines ".Biblioteka e Kongresit u
ngrit më 24 prill, 1800. Aktualisht nëdrejtimin e kësaj biblioteke është
Belington James H.. Kjo Biblioteka është institucioni më i vjetër federalkulturor në Shtetet e
Bashkuara.

Biblioteka e Kongresit është e regjistruar si biblioteka më e madhe në botë në librin “Gines”,

bazuar në hapësirën që zë koleksioni me libra. Ajo ndodhet në Ëashington DC dhe në gjatësi
lineare ka 850 kilometra rafte. Koleksioni i kalon 29 milionë libra dhe materiale të tjera të
printuara në 470 gjuhë, më shumë se 58 milionë dorëshkrime, librat më të rrallë duke përfshirë
edhe Biblën e Gutenbergut, 1 milion numra të gazetave të botës, 4.8 milionë harta etj.

Biblioteka e Britanisë së Madhe

Ajo ndodhet në Londër dhe ka një koleksion prej 25 milionë librash. Në mars të 2004-s,
Biblioteka kishte 11.2 milionë monografi. Si një bibliotekë depozituese, ajo merr kopjet e afërisht
të gjithë librave të prodhuar në Britani si dhe ato të prodhuar jashtë, po që ribotohen në vend.
Ajo shton rreth 3 milionë botime në vit. Si institucion, biblioteka britanike është e re krahasuar
me ato të vendeve të tjera. Ajo është themeluar në vitin 1973, por para saj libraria kombëtare ka
qenë pjesë e Muzeut Britanik, i cili është themeluar në vitin 1753.
Biblioteka Kombëtare e Kinës

Ajo ndodhet në Bejing dhe është biblioteka e tretë më e madhe në botë dhe më e madhja në Azi.
Ka një koleksion prej 23 milionë volumesh, ku përfshihen 1.6 milionë libra antikë. Ajo mban
koleksionin më të madh të letërsisë kineze. Paraardhësja e saj, biblioteka e kryeqytetit, u
themelua më 24 prill të vitit 1909 nga qeveria Qing. U hap për herë të parë zyrtarisht pas
Revolucionit Xinhai në vitin 1912. Në vitin 1928, asaj iu ndryshua emri në Biblioteka Kombëtare
e Kinës. Atë e vizitojnë afërsisht 6 mijë deri në 7 mijë vizitorë çdo ditë.

Biblioteka Kombëtaree Kinës është e vendosur në Pekin, Kinë. Kjo është biblioteka më e
madhe në Azi dhe bibliotekën e dytë e madh në botë e cila përmban mbi 23 milion vëllime.
Ajo u themelua me24prill 1909nga qeveria Qing dhe ishte ipari hap zyrtar pas Revolucionit
Xinhai në 1912 pari hap zyrtarisht pas Revolucionit Xinhai, në 1912. i
Aktualisht drejtori është z. Zhan Furui.

Biblioteka Kombëtare e Gjermanisë

Biblioteka Kombëtare e Gjermanisë është e vendosur në Frankfurt, Gjermani. Në

gjuhën gjermane është quajtur si "Deutsche Bibliothek". Ajo është themeluar në vitin1912. Ai
përmban 18.5 milion libra. Drejtori i Bibliotekës Kombëtare është Dr.Niggemann Elisabeth .

Është bashkim i Bibliotekës Kombëtare të Gjermanisë Lindore, të themeluar në vitin 1912, me

atë të Frankfurtit, të themeluar në vitin 1947, e që u quajt më pas Biblioteka Kombëtare e
Gjermanisë Perëndimore. Ajo ka një koleksion prej 18.8 milionë librash, e përveç tyre dhe 4
milionë botime të llojeve të tjera. E ndarë në disa godina, në Lipcing ndodhen rreth 13 milionë
botime, në Frankfurt 7.8 dhe në Berlin 1.2. Në të tria këto ndërtesa, qendrat janë fokusuar në
specifika të ndryshme.
Biblioteka Kombëtare dhe Arkiva Kanada

Biblioteka Kombëtare dhe arkivit Kanada është e vendosur në Otava, Kanada me

18.800.000 libra.

Kjo është pjesë e "arkivit publik të Kanadasë" dhe"Biblioteka Kombëtare e Kanadasë", e

themeluar në 1953 Drejtori është Dr Daniel J. Caron të Kanadasë.Biblioteka dhe arkivat e
Kanadasë. Kështu quhet bashkimi i Arkivave Publike të Kanadasë, themeluar në vitin 1872, me
Bibliotekën Kombëtare të Kanadasë, themeluar në vitin 1953. Ajo ka mbi 18 mijë libra. Ndërtesa
5-katëshe ndodhet në kryeqytetin Otava dhe ka një sipërfaqe prej 52.600 metra katrorë. Është
ndërtuar me një kosto prej 13 milionë dollarësh. Rreth 1100 të punësuar ruajnë dhe kujdesen për
bibliotekën dhe arkivat. Në to ka rreth 72 mijë orë filmash me metrazhe të shkurtra dhe të gjata.
Filmi më i vjetër është ai i vitit 1897. Ka rreth 3.18 milionë megabajt informacion elektronik.
Rreth 18 milionë libra në gjuhë të ndryshme, mbi 2.5 milionë harta dhe plane arkitekturore etj.
Portrete të mbi 1 milion kandezve që nga viti 1689.

Biblioteka Shtetërore e Rusisë

Ndodhet në Moskë dhe është biblioteka më e madhe në Rusi. Ajo është themeluar në 1 korrik të
vitit 1862. Në vitet ‘25-’91 ka mbajtur emrin Libraria Shtetërore Lenin. Aktualisht pas fasadës së
bibliotekës ka mbi 275 kilometra me rafte librash. Ajo ka mbi 17 milionë libra, 13 milionë gazeta,
350 mijë disqe muzikore, 150 mijë harta etj. Pjesa e librave në gjuhë të huaj zë 29 për qind të të
gjithë koleksionit. Në pjesën ballore të hyrjes në bibliotekë është monumenti i shkrimtarit të
madh rus, Dostojevski.

Biblioteka e tretë më e madhe në botë përmban 20 milionë libra. Akademia u themelua në Shën
Petersburg, në Rusi nga Pjetri i Madh, i frymëzuar nga Gottfried Leibniz në28 janar
1724. Biblioteka u quajt si Shën Petersburg Akademia e Shkencave në mes1724 dhe 1917.

Biblioteka e Harvardit

Sistemi i bibliotekës së Universitetit së Harvardit përfshin 90 biblioteka me më shumë se 15

milionë volume. Ai është sistemi më i vjetër në Shtetet e Bashkuara dhe sistemi akademik më i
madh në botë. Ajo u ngrit në vitin 1638 nga trashëgimia që i la John Harvard, prej 400 librash.
Në shekullin në vazhdim ajo u bë biblioteka më e madhe në Amerikë, por në vitin 1764 një zjarr
i madh e shkatërroi pothuaj të gjithë librat e Harvardit dhe instrumentet shkencore.

Biblioteka e Bostonit

Ajo është biblioteka më e madhe në Shtetet e Bashkuara të Amerikës për nga përmasat e
ndërtesës dhe është themeluar në vitin 1848. Me më shumë se 14.9 milionë volume, ajo mban
vendin e tretë në Amerikë për nga numri i librave. Ajo ka një koleksion të madh të librave të
artit dhe historisë amerikane. Në vitin 1852 Financieri, Joshua Bates, i dha një dhuratë prej 50
mijë dollarësh për ta vendosur bibliotekën në Boston.

Biblioteka kombëtare e Francës

Është një nga bibliotekat më të vjetra në botë. Ajo u themelua nën drejtimin e mbretit Karli V
(mes viteve 1364-80) por më pas u zhduk. Një bibliotekë tjetër u ndërtua nën drejtimin e mbretit
Luisi XI (1461-83). Që nga viti 1537, biblioteka regjistronte një kopje të ëdo botimi francez. Ajo u
lëviz nga Fontainebleau në Paris në shekullin e 16-të dhe u bë bibliotekë publike në vitin 1692.
Ajo mban emrin aktual që nga viti 1795 dhe koleksioni i saj u zgjerua edhe gjatë kohës së
Napoleonit. Në vitin 1995 ajo kaloi në një ndërtesë të re. Koleksioni i saj përmban më shumë se
12 milionë libra, periodikë dhe revista.

Biblioteka Kombëtare e Ukranës Vernadsky

Ajo është ngritur në vitin 1918 si një qendër informimi, kërkimi, kulture dhe botimi. Koleksioni
përmban mbi 10 milionë libra e 5 mijë botime të tjera si harta, dorëshkrime, gazeta etj. Në çdo
vit, biblioteka regjistron 160 mijë deri në 180 mijë botime nga më të ndryshmet. Biblioteka
shkëmben materialet me më shumë se 1500 institute kërkimi dhe akademike si dhe biblioteka
nga 80 vende. Materialet mund të kërkohen përmes katalogëve të shtypur ose on_line,
indekseve dhe të dhënave të referencës. Çdo vit rreth 500 mijë lexues përdorin burimet e
bibliotekës dhe tërheqin mbi 5 milionë dokumente. Çdo ditë, rreth 2 mijë shkencëtarë,
specialistë dhe studentë vizitojnë bibliotekën.
BIBLIOTEKAT ME TE VJETRA TE BOTES

Bibliotekat shërbenin si koleksion i shkrimeve nga shumë burime të ndryshme. Ato ekzistonin
nga kohët e lashta dhe janë një shenjë e rëndësishme në shumë qytete dhe qyteza në gjithë botën.
Shumë biblioteka të famshme si Biblioteka e Aleksandrisë nuk ekzistojnë më dhe kthyer në
mite mite. Ende sot ato tregojnë për rëndësinë që ka patur fjala e shkruar për civilizimet në të
kaluarën dhe tani.Mbishkrimi lidhur me Tiberius Klaudius Babillus të Romës ( d.56 CE) i cili
konfirmon se Biblioteka e Aleksandrisë duhet të ketë ekzistuar diku nga shekulli i pare i erës
sonë.

Bibliotekat e Agurat-1200BC

Sot Siria- veprat diplomatike dhe letrare, si dhe bibliotekat më të hershme private ekzistojnë
akoma në këtë vend. Disa nga kopjet më të vjetra të shkruara vijnë nga Ugari.

Biblioteka e Ashurbanipal–shekulli 17-të para erës sonë

Në Ninevehin e lashte tashmë Mosuli në Irak.

Kjo mund të jetë biblioteka e parë e kataloguar, sistematike në botë. E zbuluar nga Austen
Henry Layard., biblioteka vetë u shkatërrua, por për shkak të zjarrit gjatë shkatërrimit
shumica e pllakave të kuniformë ( shkrim i bërë në pjesë të gdhendura mirë) janë ruajtur nga
zjarri që piqte pllakat që mund të jenë prishur me kalimin e kohës. Pllakat u ruajtën në rafte të
cilët u shkatërruan në zjarr por tableta nuk u dëmtuan. Ashurbanipal u bë mbret në 669pes
dhe dërgoi shkrimtarë përmes perandorisë për të grumbulluar cdo tekst që ata mund të
gjenin me qëllim që të mund t’i kopjonin dhe t’i ruanin në dy salla të mëdha tashmë të njohura
si Biblioteka e Ashurbanipal. "Unë, Ashurbanipal, kam njohur mëncurinë e Nabu. Kam mësuar të
shkruaj mbi tabletat. Kam zgjidhur misterin e vjetër mbi ndarjen dhe shumëzimin, të cilat nuk kishin
qenë të qarta. Kam lexuar tekstet elegante të Sumer dhe fjalët e paqarta të Akkadians dhe deshifrova
mbiskrimet në gur nga koha përpara Deluge.”

(Disa prej pllakave nga Biblioteka Ashurbanipal ndiq në faqen Mesopotamia .)

Biblioteka e Pergamum – shekulli 3 pes

Ndodhet ne Pergamum sot Turqia, krijuar nga mbretërit Attalid si një bibliotekë Helene
synonte të kopjonte procesin e Bibliotekës në Aleksandrisë. Pikërisht këtu u zbulua
pergameni per shkak të shkurtimit të papirusit të ofruar mbi të cilin të kopjonin tekstet e bëra
prej lëkure viçi. Pergameni vjen nga emri Pergamum.

Bibliotekat forum e Romës- sundimi i august cezari.

Vila e Papyrit – shekulli 1 era e re

Herculaneum pranë Pompeit, djegur nga shpërthimi vullkanik i Vesuvius në 79 era e re E

vetmja bibliotekë “ që mbijeton” e papirusit të lashtë nga bota e lashtë. Mendohet se i përkiste
vjehrrit të Jul Cezarit. Historia e mësipërme e vilës që është nxjerrë nga dheu (i gëmuar)
përmbante 1800 skrolle të karbonizuara që tani vazhdojnë të deshifrohen. Poshtë kësaj mund të
ketë më shumë skrolle.
Caesarea Maritima – shekulli 3 era e re
Sot Izraeli mund të ketë strehuar bibliotekën më të madhe kishtare të kohës me më shumë se
30,000 dorëshkrime, duke qenë një shkollë teologjike e Aleksandrisë.
Shtëpia e Bibliotekës së Mëncurisë e Akademisë së Gundishapur – shekulli 3 era e re
Baghdad, themeluar nga Sassanids nga shekulli 3 deri ne shekullin 6, u shkatërrua kur ra
perandoria në 651AD. Qendra ishte një vend ku mësohej për mjekësi, filozofi, teologji dhe
shkencë në traditat Zoroastrian, Persiane, Greke dhe Indiane. Ishte vendi më i rendësishëm për
studimet mjekësore të kohës.

Biblioteka Celsus në Efesus -110 era e re

Krijuar nga Gaius Julius Aquila –një nga bibliotekat më të mëdha të antikitetit me 12,000 libra të
shkruar me dorë, u hkatërruan nga zjarri në shekullin e 3 të.

Biblioteka Bodleian Oxford – 1602- e deri tani Biblioteka e Kongresit – nga 1800

Në Universitetin e Oksfordit –një nga bibliotekat më të vjetra e më të mëdha që ekzistojneë në

Europë u zhvillua nga një bibliotekë e hershme Ajo mban një koleksion të madh librash dhe
dorëshkrimesh.
Fillimisht një bibliotekë kongresore ajo është rritur shumë nga shtesat për shkak të Akteve të të
Drejtës së Autorit dhe një zhvillim të sistemeve të klasifikimit. Tani ajo është biblioteka më e
madhe në botë për shkak të këtij sistemi klasifikimi. Shiko :http://ëëë.loc.gov/about/

Bilioteka e braktisur e Timbuktu

Timbuktu një qytet i largët në Mali, në rrëzë të Shkretëtirës së Saharës mendohet të ketë
strehuar kohë më pare Universitetin e pare në botë. Ishte një qendër e rendësishme kulturore,
fetare dhe tregtare me Europën, Azinë dhe Afrikën. Arsimimi i studentëve Islamikë u bë i
njohur në të gjithë botën. Shumë dorëshkrime ende ekzistojnë sot nga shumë tema të ndryshme
të përpjekjeve njerëzore.
BIBLIOTEKA E ALEKSANDRISË

Shiko : http://ëëë.greece.org/alexandria/library/index.htm

Historia

Biblioteka Mbretërore e Aleksandrisë, ose Biblioteka e lashtë e Aleksandrisë, në Aleksandri,

Egjipt, ishte ndoshta më e madhja dhe sigurisht një nga më të famshmet e botës antike. Ajo
lulëzoi nën sundimin e dinastisë së Ptolemeut dhe funksiononte si një qendër e madhe e
bursave, të paktën deri në kohën e pushtimit të Egjiptit nga Roma, dhe ndoshta për shumë
shekuj pas kësaj. Në përgjithësi mendohet të ketë qenë e themeluar në fillim të shekullit të tretë
p.e.s, biblioteka u konceptua dhe u hap ose gjatë sundimit të Ptolemeut I Soter ose gjatë
sundimit të birit të tij Ptolemeut II. Plutarku (p.e.s 46-120) shkroi se gjatë vizitës së tij në
Aleksandri në 48 p.e.s., Jul Çezari mund të ketë djegur aksidentalisht bibliotekën kur u vuri
zjarrin anijeve të tij që të pengonte përpjekjet e Akillas për të kufizuar aftësinë e tij për të
komunikuar nga deti. Sipas llogarisë të Plutarkut, ky zjarr u përhap në portet dhe pastaj në
bibliotekë.

Megjithatë, ky variant i ngjarjeve nuk është konfirmuar nga të dhënat e kohës së vizitës së
Cezarit. Në fakt, është përcaktuar në mënyrë të arsyeshme se pjesë të koleksionit të saj u
shkatërruan pjesërisht në disa raste para dhe pas shekullit të parë para Krishtit. Një mit modern
(jo më i vjetër se në fund të shekullit të XVIII) ia atribuon shkatërrimin e bibliotekës
Kryepeshkopit Koptik të krishterë të Aleksandrisë në 391, i cili bëri thirrje për shkatërrimin e
Serapeum, por në fakt nuk kishte asnjë lidhje midis bibliotekës dhe Serapeum dhe disa
historianë të antikitetit të vonë nuk e marrin këtë fakt seriozisht. Një tjetër variant i ngjarjes, i
paregjistruar deri në shekullin e XIII, fajëson pushtimin mysliman të Aleksandrisë në 642.

E ndërtuar në Bruceion (oborri mbretëror) në stilin e Liceut te Aristotelit, pranë dhe në shërbim
të Musaeum (një tempull grek, kjo bibliotekë përbëhej nga një shëtitore, kopshte, një dhomë për
ngrënie të përbashkët, një dhomë leximi, salla leksioni dhe dhoma takimi. Megjithatë, paraqitja
e saktë nuk është e njohur. Ndikimi i këtij modeli mund të shihet ende sot në paraqitjen e
kampuseve të universiteteve. Vetë biblioteka dihet të ketë pasur një departament blerjesh
(ndoshta ndërtuar pranë rafteve ose për lehtësi më afër portit), dhe një departament katalogimi.
Salla përmban rafte për koleksionimin e fletëve (pasi librat ishin në këtë kohë në formën e
papirusit), i njohur si bibliotekai (βιβλιοθῆκαι). Sipas gojëdhënës, gdhendur në mur mbi raftet,
një mbishkrim i famshëm thoshte: vendi i kurimit të shpirtit.

Koleksioni

Biblioteka e parë e njohur e këtij lloji për të mbledhur një përmbledhje serioze të librave nga
përtej kufijve të vendit të saj, biblioteka në Aleksandri ishte e ngarkuar me mbledhjen e
njohurive të gjithë botës. Ajo e bëri këtë përmes një mandati mbretëror agresiv dhe të
mirëfinancuar që përfshinte udhëtime në panairet e librit si ai i Rodosit dhe Athinës dhe një
(ndoshta i fshehtë ose ekzagjeruar) politikë për marrjen e librave nga çdo anije që vinte në port.
Ata mbanin tekstet origjinale dhe kopjet e bëra ua dërgonin përsëri pronarëve të tyre.Përveç
koleksionimit të veprave nga e kaluara, biblioteka ishte edhe një shtëpi për një mori dijetarësh
ndërkombëtarë, e mbështetur nga dinastia e Ptolemeut me udhëtime, strehim dhe paga për të
gjithë familjet e tyre. Si një institucion kërkimor, biblioteka ishte shumë e mbushur me vepra të
reja në matematikë, astronomi, fizikë, shkenca natyrore dhe subjekte të tjera. Ishte në
Bibliotekën e Aleksandrisë ku u ideua metoda shkencore dhe u vu në praktikë, dhe standardet e
saj empirike u aplikuan në një nga strehat e para dhe sigurisht më të forta të kriticizmit tekstual
serioz. Duke qenë se i njëjti tekst shpesh ekzistonte në disa versione të ndryshme, kritika
tekstuale krahasuese ishte vendimtare për të siguruar vërtetësinë e tyre. Redaktorët në
Bibliotekën e Aleksandrisë janë sidomos të njohur edhe për punën e tyre në tekstet Homerike.
Redaktorët më të famshëm në përgjithësi mbanin edhe titullin e bibliotekarëve më të mirë. Këta
përfshijnë, ndër të tjera:

• Zenodotus (fillimi i shekullit të tretë p.e.s),

• Kallimacus, (në fillim të shekullit të tretë para Krishtit), bibliograf i parë dhe zhvilluesi i
Pinakës - katalogu i parë i bibliotekës,
• Apollonius i Rodosit (mesi i shekullit të tretë p.e.s),
• Eratostenes (në fund të shekullit të tretë p.e.s),
• Aristofani i Bizantit (fillim i shekullit të dytë p.e.s),
• Aristarkun e Samothrakës (në fund të shekullit të dytë p.e.s).
Tashmë e famshme në botën e lashtë, koleksioni i bibliotekës u bë edhe më i përmendur në vitet
më vonë. Megjithatë, tani është e pamundur të përcaktohet madhësia e tij në epokat e
ndryshme. Papirusi është ai që përbën koleksionin dhe, ndonëse dorëshkrimet në pergamenë
janë përdorur kryesisht si një material më i avancuar shkrimi pas 300 para Krishtit nuk është
dokumentuar që, Biblioteka e Aleksandrisë të ketë kaluar në pergamenë, ndoshta për shkak të
lidhjeve të saj të forta me tregtinë e papirusit. (Biblioteka e Aleksandrisë në fakt ka një arsye të
tërthortë në krijimin e shkrimit në pergamenë - për shkak të nevojës kritike të bibliotekës për
papirus, pak ishte eksportuar dhe në këtë mënyrë u bë i domosdoshëm një burim alternativ për
kopjimin e materialeve.)

Shkatërrimi

Burime antike dhe moderne identifikojnë katër raste të mundshme për shkatërrimin e pjesshëm
apo të plotë të Bibliotekës së Aleksandrisë :
 1. Zjarri i vënë nga Jul Çezari në Luftën e Aleksandrisë në 48 p.e.s,

2. Sulmi i Aurelianit në shekullin e tretë,

3. Dekreti i Theopilus në vitin 391,

4. Pushtimi mysliman në vitin 642 ose edhe më vonë.

Biblioteka e Aleksandrisë (Jump to navigationJump to search)

Biblioteka Mbretërore e Aleksandrisë, ose Biblioteka e lashtë e Aleksandrisë, në
Aleksandri, Egjipt, ishte ndoshta më e madhja dhe sigurisht një nga më të famshmet e botës
antike. Ajo lulëzoi nën sundimin e dinastisë së Ptolemeut dhe funksiononte si një qendër e
madhe e bursave, të paktën deri në kohën e pushtimit të Egjiptit nga Roma, dhe ndoshta për
shumë shekuj pas kësaj. Në përgjithësi mendohet të ketë qenë e themeluar në fillim të shekullit
të tretë p.e.s, biblioteka u konceptua dhe u hap ose gjatë sundimit të Ptolemeut I Soter ose gjatë
sundimit të birit të tij Ptolemeut II. Plutarku (p.e.s 46-120) shkroi se gjatë vizitës së tij në
Aleksandri në 48 p.e.s., Jul Çezari mund të ketë djegur aksidentalisht bibliotekën kur u vuri
zjarrin anijeve të tij që të pengonte përpjekjet e Akillas për të kufizuar aftësinë e tij për të
komunikuar nga deti. Sipas llogarisë të Plutarkut, ky zjarr u përhap në portet dhe pastaj në
bibliotekë.
Megjithatë, ky variant i ngjarjeve nuk është konfirmuar nga të dhënat e kohës së vizitës së
Cezarit. Në fakt, është përcaktuar në mënyrë të arsyeshme se pjesë të koleksionit të saj u
shkatërruan pjesërisht në disa raste para dhe pas shekullit të parë para Krishtit. Një mit modern
(jo më i vjetër se në fund të shekullit të XVIII) ia atribuon shkatërrimin e bibliotekës
Kryepeshkopit Koptik të krishterë të Aleksandrisë në 391, i cili bëri thirrje për shkatërrimin e
Serapeum, por në fakt nuk kishte asnjë lidhje midis bibliotekës dhe Serapeum dhe disa
historianë të antikitetit të vonë nuk e marrin këtë fakt seriozisht. Një tjetër variant i ngjarjes, i
paregjistruar deri në shekullin e XIII, fajëson pushtimin mysliman të Aleksandrisë në 642.
E ndërtuar në Bruceion (oborri mbretëror) në stilin e Liceut te Aristotelit, pranë dhe në shërbim
të Musaeum (një tempull grek, kjo bibliotekë përbëhej nga një shëtitore, kopshte, një dhomë për
ngrënie të përbashkët, një dhomë leximi, salla leksioni dhe dhoma takimi. Megjithatë, paraqitja
e saktë nuk është e njohur. Ndikimi i këtij modeli mund të shihet ende sot në paraqitjen e
kampuseve të universiteteve. Vetë biblioteka dihet të ketë pasur një departament blerjesh
(ndoshta ndërtuar pranë rafteve ose për lehtësi më afër portit), dhe një departament katalogimi.
Salla përmban rafte për koleksionimin e fletëve (pasi librat ishin në këtë kohë në formën e
papirusit), i njohur si bibliotekai (βιβλιοθῆκαι). Sipas gojëdhënës, gdhendur në mur mbi raftet,
një mbishkrim i famshëm thoshte: vendi i kurimit të shpirtit.
Biblioteka e parë e njohur e këtij lloji për të mbledhur një përmbledhje serioze të librave nga
përtej kufijve të vendit të saj, biblioteka në Aleksandri ishte e ngarkuar me mbledhjen e
njohurive të gjithë botës. Ajo e bëri këtë përmes një mandati mbretëror agresiv dhe të
mirëfinancuar që përfshinte udhëtime në panairet e librit si ai i Rodosit dhe Athinës dhe një
(ndoshta i fshehtë ose ekzagjeruar) politikë për marrjen e librave nga çdo anije që vinte në port.
Ata mbanin tekstet origjinale dhe kopjet e bëra ua dërgonin përsëri pronarëve të tyre.
Përveç koleksionimit të veprave nga e kaluara, biblioteka ishte edhe një shtëpi për një mori
dijetarësh ndërkombëtarë, e mbështetur nga dinastia e Ptolemeut me udhëtime, strehim dhe
paga për të gjithë familjet e tyre. Si një institucion kërkimor, biblioteka ishte shumë e mbushur
me vepra të reja në matematikë, astronomi, fizikë, shkenca natyrore dhe subjekte të tjera. Ishte
në Bibliotekën e Aleksandrisë ku u ideua metoda shkencore dhe u vu në praktikë, dhe
standardet e saj empirike u aplikuan në një nga strehat e para dhe sigurisht më të forta të
kriticizmit tekstual serioz. Duke qenë se i njëjti tekst shpesh ekzistonte në disa versione të
ndryshme, kritika tekstuale krahasuese ishte vendimtare për të siguruar vërtetësinë e tyre.
Redaktorët në Bibliotekën e Aleksandrisë janë sidomos të njohur edhe për punën e tyre në
tekstet Homerike.
Redaktorët më të famshëm në përgjithësi mbanin edhe titullin e bibliotekarëve më të mirë. Këta
përfshijnë, ndër të tjera

• Zenodotus (fillimi i shekullit të tretë p.e.s),

• Kallimacus, (në fillim të shekullit të tretë para Krishtit), bibliograf i parë dhe zhvilluesi i
Pinakës - katalogu i parë i bibliotekës,
• Apollonius i Rodosit (mesi i shekullit të tretë p.e.s),
• Eratostenes (në fund të shekullit të tretë p.e.s),
• Aristofani i Bizantit (fillim i shekullit të dytë p.e.s),
• Aristarkun e Samothrakës (në fund të shekullit të dytë p.e.s).
Tashmë e famshme në botën e lashtë, koleksioni i bibliotekës u bë edhe më i përmendur në vitet
më vonë. Megjithatë, tani është e pamundur të përcaktohet madhësia e tij në epokat e
ndryshme. Papirusi është ai që përbën koleksionin dhe, ndonëse dorëshkrimet në pergamenë
janë përdorur kryesisht si një material më i avancuar shkrimi pas 300 para Krishtit nuk është
dokumentuar që, Biblioteka e Aleksandrisë të ketë kaluar në pergamenë, ndoshta për shkak të
lidhjeve të saj të forta me tregtinë e papirusit. (Biblioteka e Aleksandrisë në fakt ka një arsye të
tërthortë në krijimin e shkrimit në pergamenë - për shkak të nevojës kritike të bibliotekës për
papirus, pak ishte eksportuar dhe në këtë mënyrë u bë i domosdoshëm një burim alternativ për
kopjimin e materialeve.)

Biblioteka e aleksandrisë, kush e shkatërroi, ja disa nga teoritë…

Shkatërrimi i bibliotekës së madhe të Aleksandrisë, është konsideruar si një nga humbjet më të
mëdha të botës së lashtë. Gati 1 milion dokumente nga mbarë Asiria, Greqia e Lashtë, Persia,
Egjipti, India dhe shumë qytetërime të tjera të fuqishme të kohës, u zhdukën nën rrënojat e saj.
Nuk është arritur të gjendet kurrë ndonjë gjurmë e bibliotekës, por të dhënat historike flasin për
humbjen e saj tragjike.
Ngritja e Aleksandrisë

Aleksandria, një nga qytetet më të mëdha të botës së lashtë, u themelua nga Aleksandri i Madh i
Maqedonisë, pas pushtimit të Egjiptit në vitin 332 Para Krishtit. Pas vdekjes së Aleksandrit në
Babiloni, në vitin 323 Para Krishtit, Egjipti ra në sundimin e njërit prej gjeneralëve të tij,
Ptolemeut.

Pikërisht nën Ptolemeun, Aleksandria e sapo-themeluar zëvendësoi qytetin antik të Memfisit si

kryeqyteti i Egjiptit. Kjo shënoi fillimin e ngritjes së Aleksandrisë. Megjithatë, asnjë dinasti nuk
mund të mbijetojë për shumë kohë pa mbështetjen e qytetarëve të saj, dhe Ptolemeu ishte
shumë i vetëdijshëm për këtë.

Kështu, mbretërit e hershëm që erdhën pas tij, u përpoqën të legjitimonin sundimin e tyre
përmes mënyrave të ndryshme, duke përfshirë marrjen e rolit të faraonit, apo themeluar kultin
greko-romak të Serapis, dhe duke u bërë padronë të dijes (një mënyrë e mirë për të treguar
mirëqenien). Ishte ky lloj patronazhi, që çoi në krijimin e Bibliotekës së Madhe të Aleksandrisë,
nga ana e Ptolemeut.

Përgjatë shekujve, Biblioteka e Aleksandrisë, u bë një nga bibliotekat më të mëdha dhe më të

rëndësishme në botën e lashtë. Mendimtarët e mëdhenj, shkencëtarët, matematikanët, poetët e
epokës, shkonin nga të gjitha qytetërimet aty, për të studiuar dhe shkëmbyer ide.

Deri në 700.000 pergamenë mbushnin raftet e saj. Sidoqoftë, në një nga tragjeditë më të mëdha
të botës akademike, biblioteka nëpër histori dhe studiuesit, nuk bien ende sot në një mendje se
si u shkatërrua ajo.

Teoria nr.1: E shkatërroi perandori romak Jul Çezari

Ndoshta një nga dëshmitë më interesante mbi shkatërrimin i saj, vjen nga kronikat e
shkrimtarëve romakë. Sipas disa autorëve, Biblioteka e Aleksandrisë, u shkatërrua
aksidentalisht nga perandori romak Jul Çezari, gjatë rrethimit të Aleksandrisë në vitin 48 Para
Krishtit. Për shembull, Plutarku shprehet:Kur armiku u përpoq të shkatërronte flotën e tij, Jul
Çezari u detyrua të zmbrapste rrezikun, duke përdorur zjarrin, që u përhap aksidentalisht nga
oborri, dhe e shkatërroi bibliotekën e madhe.

Kjo dëshmi është e dyshimtë, meqë Muzeu i Aleksandrisë, që ndodhej pranë bibliotekës, mbeti i
padëmtuar, një fakt që konfirmohet nga gjeografi grek Straboni, rreth 30 vjet pas rrethimit të
Aleksandrisë nga Çezari. Megjithatë, Straboni nuk përmend vetëm Bibliotekën e Aleksandrisë,
duke mbështetur kështu pohimin, se Çezari ishte përgjegjës për djegien e saj.
Sidoqoftë, meqë Biblioteka ishte e bashkangjitur me Muzeumin, dhe Straboni përmend këtë të
fundit, ka gjasa që biblioteka të ekzistonte edhe gjatë kohës së Strabonit. Mospërmendja e
bibliotekës, mund t’i atribuohet ndoshta ose mundësisë që Straboni të mos ketë pasur nevojë ta
përmendë atë, siç kishte përmendur Muzeumin, ose që biblioteka nuk ishte më qendra e dijes si
dikur (ideja e “shkurtimeve të buxhetit” duket gjithnjë e më e mundshme). Përveç kësaj, është
sugjeruar se nuk ishte biblioteka, por depot pranë portit, ato që ruanin dorëshkrimet, dhe që u
shkatërruan nga zjarri që shkaktoi Çezari.

Teoria nr.2: Të krishterët

Përgjegjësit e mundshëm mund të kenë qenë të krishterët e shekullit IV Pas Krishtit. Në vitin
391, Perandori Teodos firmosi një dekret që nxorri zyrtarisht jashtë ligjit praktikat pagane.
Kështu, Serapeumi ose Tempulli i Serapisit në Aleksandri u shkatërrua, dhe u shndërrua në një
Kishë të krishterë. Shumë dokumente mendohet se janë shkatërruar gjatë asaj kohe.

Megjithatë, ajo nuk ishte Biblioteka e Aleksandrisë, apo ndonjë bibliotekë e çdo lloji, edhe pse
besohet se përmbante rreth 10 % të bibliotekës së Aleksandrisë. Asnjë burim i lashtë, nuk
përmend shkatërrimin e ndonjë biblioteke, gjatë kësaj periudhe të caktuar kohore. Prandaj s’ka
asnjë dëshmi, që të krishterët e shekullit IV e shkatërruan Bibliotekën e Aleksandrisë.

Teoria 3: Myslimanët

Autori i fundit i mundshëm i këtij krimi, mendohet se mund të ketë qenë kalifi mysliman,
Omar. Sipas kësaj historie, një farë Xhon Gramatikus (490-570) i kërkon Amrit, gjeneralit
mysliman fitimtar, librat e bibliotekës mbretërore. Amri i shkruan Omarit se si të veprojë, dhe
ky i fundit i përgjigjet: ”Nëse ata libra janë në pajtim me Kur’anin, ne kemi nevojë për to; por
nëse janë kundër tij, shkatërrojini”. Në këtë histori, ka të paktën 2 probleme: Së pari, nuk
përmendet në asnjë rast fjala bibliotekë, por vetëm libra. Së dyti, kjo është shkruar nga një
shkrimtar i krishterë sirian, dhe mund të ketë qenë shpikur për të prishur imazhin e Omarit.

Misteri mbetet

Mjerisht, arkeologjia nuk ka qenë në gjendje të kontribuojë shumë në këtë mister. Së pari, papiri
gjendej rrallë në Aleksandri, ndoshta për shkak të gjendjes klimatike, që është e pafavorshme
për ruajtjen e materialit organik. Së dyti, rrënojat e Bibliotekës së Aleksandrisë nuk janë zbuluar.

Kjo sepse Aleksandria banohet ende sot, dhe nga arkeologët lejohen të kryhen gërmime të
kufizuara.

Ndonëse mund të jetë e përshtatshme të fajësohet një njeri apo një grup njerëzish për
shkatërrimin e asaj që shumëkush e konsideron bibliotekën më të madhe në botën e lashtë, kjo
mund të jetë një mbi-thjeshtëzim i çështjes.
Biblioteka mund të mos jetë përfshirë fare nga flakët, por mund të jetë braktisur gradualisht me
kalimin e kohës. Nëse Biblioteka u ngrit si një shenjë e fuqisë së Ptolemeut, atëherë rënia e saj
mund të ketë qenë e lidhur me një rënie ekonomike.

Teksa Egkipti polemik nisi të perëndojë gradualisht me kalimin e shekujve, kjo mund të ketë
ndikuar gjithashtu në gjendjen e Bibliotekës së Aleksandrisë. Nëse Biblioteka, i mbijetoi
shekujve të parë pas Krishtit, ditët e saj të arta i përkisnin tashmë së shkuarës, pasi qendra e re e
botës u bë Roma./ ObserverKult

KURIOZITETE PER BIBLOTEKEN

Nga mesi i shekullit të parë, para erës sonë, biblioteka e Aleksandrisë përmbante deri në 700
mijë dorëshkrime. Mes studiuesve që punonin në këtë bibliotekë ishin matematikani Euklid,
Herofilusi, që cilësohej si babai i anatomisë dhe shumë gjigandë të tjerë të shkencës e letërsisë.
Biblioteka funksionoi për 300 vjet dhe u shkatërrua e u zhduk si pasojë e tërmetit,
vandalizmit, moskujdesit dhe censurës nga ana e autoriteteve të krishtere e më pas atyre
myslimane.
Por këtë muaj, biblioteka e Aleksandrisë u rilind. Me ndihmën e shumë vendeve si dhe të
UNESKO-s, Biblioteka e Aleksandrisë është një prej më të mëdhave në botë. Ajo ka një
hapësirë për rreth 2 mijë lexues dhe përmban deri në 8 milionë libra. Arkivat e saj elektronike
përfshijnë miliarda faqe. Duke patur këtë fanar të kulturës, Aleksandria do të tërheqë
vemendjen e vizitorëve të shumtë, tha drejtori i bibliotekës, doktor Muhsen Zahrani. Por
qëllimi kryesor i saj, tha ai, është zhvillimi i mendjes.
Nuk është ndonjë botim i vjetër libri. Nuk është ndonjë kopje e rrallë apo botim i ndonjë
shkrimtari të shumëvlerësuar, po ashtu nuk është as kopje e autobiografisë së Toni Bler. Është
një nga njëqind kopjet që ekzistojnë sot në botë, nën autorësinë e ornitologut franko-amerikan,
Xhon Xhejms Odibo
Zhvillimi i mendjes varet nga liria e shprehjes. Si të gjitha bibliotekat, bibliotekës së
Aleksandrisë do t’i duhet të vendosë se cilat materiale e publikime janë të përshtatëshme për
të. Duke vepruar kështu, drejtuesit e bibliotekës mund të ndjekin shembullin e traditës që e
bënë paradhësen e saj një prej mrekullive të botës së lashtë./AL/
Biblioteka me e madhe ne bote, gjendet ne Kryeqytetin amerikan, Uashington. Kjo biblioteke u
ndërtua me 24 Prill 1800. Ne te gjenden 107 milionë shkrime te te gjitha llojeve.
Leksion

Historia e kompjuterit

Kompjuteri është një pajisje elektronike, më e përparuara në botë. Atë e përdorin të gjithë
njerëzit e botës. Në fillim kur u krijua, ai ishte më i madh se një dhomë. Pastaj shkencëtarët
studiuan shumë dhe zbuluan kompjuterë më të vegjël. Tani në kohën tonë kompjuterët janë
shumë të vegjël, saqë mund t'i mbajmë edhe në xhep. Atë e përdorim shumë shpesh. Ai ka
shumë të mira nëse dimë t'a përdorim, por është shumë i keq nëse e përdorim për të keq. Nëse
kemi internetin atëherë duhet t'a ruajmë kompjuterin duke pasur anti virusin sepse mund të
hynë shumë virusa. Disa njerëz që dinë t'a përdorin shumë mirë kompjuterin i bëjnë virusat.
Prandaj duhet të ruhemi sa më shumë nga këta njerëz

Sistemi i procesimit të informacionit

Kompjuteri është një makinë llogaritëse e sofistikuar. Zanafillën e saj historia e makinave
llogaritëse e ka kohë më parë. Si datë fillimi të shpikjes së kompjuterave mund të përmendim
vitin 1673. Në këtë vit matematikani i njohur Leibnic i shtyrë nga nevojat e atëhershme
ushtarake arriti të ndërtojë një makinë të sofistikuar për atë kohë që u quajt arifmometër.
Arifmometri ishte një makinë mekanike që bënte të mundur kryerjen e katër veprimeve bazë të
matematikës dhe u përdor në shekullin XIX në fushën e artilerisë për llogaritjet balistike. Do të
duheshin shumë vite e përpjekje për t’ju afruar koncepteve të sotme të kompjuterit dhe për të
ndërtuar një makinë të tillë elektronike si ajo që përdorim ne sot. Ja disa data që meritojnë të
përmenden në këtë vrapim të shpejtë nëpër këtë rrugë të gjatë.

Vitet 1940-‘50. Kostoja e kompjuterave dhe përmasat e tyre ishin gjigante. Komjuteri kushtonte
dhjetëra mijëra dollarë dhe zinte volumin e dhomave të tëra të mbushura me pajisje elektrike e
mekanike. Perveç kësaj duheshin një numër i madh njerëzish të kualifikuar për vënien në
përdorim, mirëmbajtjen e remontin e tij. Viti 1949 Në këtë vit u shpik tranzistori i parë. Kjo
pajisje zëvendësoi llampat elektronike në dy drejtime. Së pari përmasat dhe qëndrueshmëria në
punë e tranzistorit zvogëluan shumë përmasat e kompjuterave. Së dyti, konsumi i energjisë
është dhjetra herë më i vogël. Kjo bëri të mundur uljen e kostove dhe hapjen e perspektivave të
reja në vazhdim.
Viti 1960 Deri në këtë vit çdo tranzistor prodhohej e montohej në skemën elektronike më vete.
Kjo kerkonte një punë të madhe, (mikroprocesori ose truri i kompjuterit të sotëm përmban deri
ne 5 milionë tranzistorë). Në këtë vit u shpikën skemat integrale që lehtësuan prodhimin e
kompjuterave. Prodhimi i qarqeve të integruar të cilët përmbajnë në vetvete mijëra e miliona
tranzistorë, jo vetëm zvogëloi si përmasat e paisjes ashtu edhe konsumin e energjisë, por i dha
një hov të madh teknologjisë së zhvillimit të paisjeve të ndryshme duke bërë të mundur
komandimin e shumë proçeseve teknologjike. Ky vit shënon datëlindjen e minikompjuterit të
parë. Ai kishte përmasat e një frigoriferi dhe kushtonte 20 mijë $.

Viti 1970 Firma e re INTEL nxorri në shitje kompjuterin e parë të ndërtuar në bazë të skemave
integrale. Gjithashtu në këtë vit po prej saj dolën në treg skemat e integruara të kujtesave, (të
cilat u dhanë mundësi përdoruesve të përmirësojnë të dhënat e kompjuterave të tyre në kushte
jo industriale). Viti 1970 shënon datën në të cilën inxhinieri Hoff po i firmës INTEL (firmë e cila
në kohën tonë është prodhuesja më e madhe e mikroproçesorëve për PC), ndërtoi një skemë të
integruar e cila për nga vetitë i ngjante trurit (CPU) të kompjuterave të mëdhenj. Ky ishte
proçesori i parë me emrin INTEL-4004. Viti 1975 Me kalimin e viteve me radhë dolën proçesorët
INTEL-8008, INTEL-8080 të cilët ishin më të shpejtë e më të fuqishëm. Viti ’75 nxorri në treg
kompjuterin e parë komercial Altair 8800, me proçesor INTEL-8080, i cili kushtonte rreth 5000 $
pa ekran dhe pa tastjerë, me memorje 256 Kb. Që muajt e parë u shiten disa mijëra ekzemplarë.
Njerëzit i blenin Altair 8800, i pajisnin me ekrane, tastjera e blloqe shtesë kujtese. Në fund të
vitit 1975 Bill Gates (krijuesi i famshëm i Microsoft) i sapo dalë nga dyert e universitetit shpiku
gjuhën BASIC që lehtësonte komunikimin e njeriut me kompjuterin. Paralelisht dolën programe
ndihmëse që krijonin lehtësira në shkrimin e teksteve (ËordStar), përpunimin e të dhënave
financiare (VisiCalc) etj. Ne vitin 1947 zbulohet tranzistori i pare i cili ndihmon pershpejtimin e
zhvillimit te kompjuterit.

Si mund të ishte shekulli i 21 pa kompjuterin? Vështirë të përfytyrohet. Por disa e kanë të

vështirë të përfytyrojnë se kompjuterat, të cilët kanë pushtuar jetën moderne, nuk kanë më
shumë se 1 shekull që ekzistojnë.

Kompjuterat e parë ndihmuan forcat aleate të fitojnë Luftën e Dytë Botërore, duke analizuar
dhe deshifruar kodet naziste.

Nga fundi i viteve 60, ata filluan të përdoren për të analizuar rezultatet e zgjedhjeve.

Në vitin 1968, Heëlett Packard futi për herë të parë në përdorin termin “kompjuter personal”
duke hedhur në tregun makinën llogaritëse 911A.

Shpikja e mikroprocesorëve prej silici në vitet 70, e futi kompjuterin në një epokë të re.

Qarqet e vegjël elektronikë të krijuar direkt mbi sipërfaqen e gjysmëpërçuesit arrinin të mbanin
një informacion të madh në përmasat e vogla të mikroprocesorit.

Pastaj lindër lojrat elektronike dhe më pas e-mail-i, duke krijuar kështu një revolucion të vërtetë
social dhe industrial.
Në vitin 1981, firma IBM hodhi në përdorim kompjuterin e parë që mund të vendosej mbi një
tryezë. Ai kishte një memorje prej vetëm 16 kilobajt. Në vitet 80, kompjuterat personalë u
shfaqën në shtëpitë tona, përdorimi i tij u bë për disa një hobi ndërsa prapashtesa të tilla si
".com" apo ".org" morën përdorim të gjerë.

Në Sëindon të Britanisë ndodhet një muze kompjuterash ku mes të tjerash është ekspozuar një
kub i zi – modeli i kompjuterit i përdorur nga Tim Berners-Lee, shpikësi i uebit.

Simon Ëebb, kuratori i muzeut shpjegon: “Është diçka e rrallë që e kemi sidomos të mbajtur kaq
mirë. Është njëri prej kompjuterave me të cilët Tim Berners-Lee krijoi uebin."

Internet nuk u përhap menjëherë. Por ai mori vrull në vitet 90, kur fizikani britanik Lee shpiku
uebin dhe kur kompania America Online vuri në dispozicion një shërbim interneti që lidhi për
herë të parë me njëri-tjetrin miliona njerëz në të gjithë botën.

Në Sëindon u testua për herë të parë karta e kreditit Mondex, që shërbeu si bazë për kartat e
sotme të kreditit që përdorin mikroprocesorë dhe shhoqërohen me një PIN – Numër
Identifikimi Personal. Në muze ruhet një koleksion i madh lojrash elektronike, si Sonic the
Hedgehog, Packman dhe Tetris.

Drejtori i Muzeut, Jeremy Holt, thotë se fëmijët e sotëm as që e kanë idenë se si ishte jeta pa
kompjutera.

"Ata janë rritur me internetin dhe nuk mund ta përfytyrojnë botën pa të. Ideja është të tregojmë
se si ishin lojrat e para elektronike, sa të thjeshta dhe sa mirë ishin programuar megjithë aftësitë
e kufizuara të kompjuterave.”

Nënpresidenti i firmës Intel, Gordon Graylish, gjeti diçka intereante në Muze. "Ky ishte në fakt
kompjuteri im i parë portativ në vitin 1981, Osborne 1. Ai nuk ka memorje por punon vetëm me
disqe. Ekrani ishte fare i vogël dhe kompjuteri punonte me bateri. Ishte goxha i rëndë dhe
kushtonte rreth 3 mijë dollarë. Që nga ajo kohë, çmimet kanë rënë shumë." Kompjuteri, Interneti
dhe Uebi janë transformuar shumë gjatë dekadave. Bota pret të shohë tani se ç’formë do të ketë
brezi i ri i mekanizmave të komunikimit dhe lojrave.

Viti 1981 Doli ne treg IBM PC (PC-Personal Computer) i parë. Falë lirisë që i dha kjo firme
departamentit të PC për të punuar me blloqe të firmave e prodhimeve të tjera. Një faktor tjetër
që ndihmoi në zhvillimin e shpejtë të kompjuterave IBM PC ishte mungesa e sekretit dhe
mënyra e ndërtimit të tyre. Çdo përdorues me fantazi mund të ndërtonte një pjesë të
përmirësuar të kompjuterit dhe ta vendoste atë direkt në skemën mëmë pa patur asnjë
vështirësi (nga mënyra e ndërtimit me blloqe e kompjuterit.) NE DITET TONA Në kohën e
sotme falë zhvillimit të vrullshëm të elektronikës, komjuterat kane ndryshuar shumë nga ato të
disa viteve më parë dhe vazhdojnë të ndryshojnë. Sot kompjuterat janë të pajisur me
mikroprocesorë të shpejtë, kujtesa të mëdha e pajisje ndihmëse për përpunimin e zërit e të
figurës (Multimedia).
BIBLIOTEKA TE TJERA

Abbey Library St. Gallen, Sëitzerland Real Gabinete Portugues De Leitura, Rio De Janeiro,
Brazil

Trinity College LIbrary, AKA,

The Long Room, Dublin, Ireland Melk Monastery Library, Melk, Austria

Jay Ëalker's Private Library Rijkmuseum Library, Amsterdam

Library of Parliament, Ottaëa, Canada Theological Library, Strahov Monastery
Prague, Czech Republic

Herzog August Library, Ëolfenbüttel, Germany Biblioteca

Geral University of Coimbra, Coimbra, Portugal

Ëiblingen Monastary Library, Ulm, Germany Stiftsbibliothek

Klosterneuburg, Klosterneuburg, Austria
Central Library, Seattle Library of the Benedictine
Monastery of Admont, Austria

George Peabody Library, Baltimore, Maryland, USA National Library,

Belarus

Riksdagen Library, Sëedish Parliament Library, Sansovino Library,

Venice, Italy

Stockholm, Sëeden
Old British Reading Room, British Museum,

London, England

STUDIM TEKSTI

1.Përshkruani një nga bibliotekat më të mëdha në botë.

2.Përshkruani një nga panairet ndërkombëtare të librit

3.Sillni informacione mbi epokën dixhitale të shkrimit

4.Sillni informacione mbi bibliotekat online dhe mënyrat e opërdorimit të tyre.