Letërsia Mesopotame

 Letërsia gojore

Letërsia gojore ndryshe quhet edhe letërsi popullore. Kjo letërsi ka qenë më prezente në kohën
kur njerëzit akoma nuk dinin shkrim dhe lexim, kështu që gjërat e shkruara kanë qenë të rrëfyera
gojarisht. Kjo krijimtari shpirtërore na jep një pasqyrë afërsisht të sakte te jetës shpirtërore te një
populli duke e vështruar atë nga aspektet shoqërore, ekonomike, familjare, mitologjike,
kanonore, ndërnjerëzore dhe morale por ndonjëherë dhe përdoret dhe trillimi (zanat, orët,
sibilat, etj). Populli i këtyre periudhave edhe pse i pa formuar intelektualisht për ta zhvilluar një
jetë të pasur shpirtërore dhe ketë jetë ka ditur ta paraqes dhe përfytyroj artistikisht.

Letërsia gojore ka një periudhë historike shumë të gjatë. Fillimet e saj janë qe ne kohën e
egërsisë kur njeriu ka pasur nevojë ti komunikoj tjetrit përvojën e fituar në luftë me kafshët apo
natyrën dhe duke ua transmetuar të tjerëve ne fillim me gjeste e me vonë edhe gojarisht.
Bartësit e kësaj veprimtarie krijuese nuk e kanë nxjerrë veten në sipërfaqe prandaj dhe janë
quajtur krijues anonim.
Të gjitha krijimet gojore i përshkon një optimizëm i çiltër, një shpresë e madhe për një të ardhme
të lumtur, një besim i paluhatshëm në fuqinë e popullit për ta transformuar të keqen në të mirë,
vuajtjen në lumturi, robërinë në liri, etj. Krijuesit popullor kanë një imagjinatë të bujshme dhe e
paraqesin realitetin e kohës në mënyre besnike dhe përmes të kaluarës dhe të tashmes
ndërtojnë vizionin për një të ardhme të mirë apo të lumtur.
Pasi që folklori bën pjesë në jetën e gjallë të popullit ai është ngushtë i lidhur me zakonin dhe
besimet e popullit dhe kjo bën që shkenca e folkloristikës të këtë nevojë për disiplinat shkencore
ndihmëse si në: etnografi-shkencë e mënyrës së jetesës së popullit, muzikologjinë-shkencë mbi
kulturën e muzikës, ortografinë-shkenca mbi vallëzimin e popullit dhe dialektologjinë-shkenca
mbi te folurin e popullit sidomos këngët lirike/epike.
Në këtë letërsi hynë krijimet si: legjendat, përrallat, gojdhënat, këngët, ninullat, gjëegjëzat, etj.
 Shpikja e shkrimit
Shkrimi është paraqitja pamore e sendeve dhe mendimeve të shprehura në një gjuhë,
duke përdorur shkronjat apo shenja të tjera. Shenjat e shkronjave janë shënime tingujsh,
apo grup tingujsh, që përmblidhen në një alfabet. Pas përkthimit gojor, shkrimi është
mënyra e parë e komunikimit mes njerëzve, dhe mjeti i parë i përdorur për ruajtjen dhe
përçimin e të dhënave dhe informacionit.
Shkrimi u shpik 3500 p.r.K dhe quhej kuneiform shkruhej ne pllaka balte me ane te
kunjave.

Shkrimi është njëkohësisht një praktikë dhe një sistem. Bëhet fjalë për paraqitjen grafike
të ideve, koncepteve dhe objekteve me anë të shenjave që ne i quajmë shkronja.Këto të
fundit mund të kenë karakteristika të ndryshme në varësi të shoqërisë specifike që i
përdor ato, e cila gjithashtu gjeneron sisteme të ndryshme të shkrimit. Njëri prej tyre
është, për shembull, alfabeti dhe historia e tij është shumë e gjerë, që daton pak a
shumë katër shekuj para Krishtit.
Në këtë artikull ne do një përmbledhje e shkurtër e historisë së shkrimit, duke adresuar
trajektoren që ka ndjekur nga Mesopotamia klasike në shoqëritë moderne perëndimore.
 Ku lindi shkrimi? (te cilat popuj)

1.Shkrimi egjiptian-Egjipti i Lashtë dhe Sumeria (sot, pjesa jugore eIrakut) kanë qenë
diepet e qytetërimit ku lindi dhe historia e shkrimit. Hieroglifet, të cilët
perfaqësonin shkronjat, janë shpikur rreth vitit 3200 para erës sonë, pas shkrimit
"Kuniform",shkrim ne forme pyke i perdorur ne Sumeri. Perveç hieroglifeve, në Egjiptin e
Lashtë kanë ekzistuar dhe dy shkrime të tjera të vjetra: "Hieratic", e cila është një formë
e të shkruarit përdorur nga "scribe" -"shkrues, kopjues", të cilët ishin individe
që epoka dhe kultura të ndryshme shkruanin ose kopjonin dokumente të ndryshme për
të ruajtur gjurmët e historisë.

2- Cuneiform
Sistemi i shkrimit "Cuneiform" ose "Kuniform", që nga latinishtja do të thotë shkrim në
formë pyke, është forma e parë e shkrimit në historinë e nierëzimit. Ky "alfabet" është
përdorur rreth shekullit të 3-të para erës sonë nga Sumerët, një popull i lashtë që ka
jetuar në Mesopotami, sot pjesa jugore e Irakut në Lindjen e Mesme. Shkrimi i tyre
kishte hieroglife (shenia piktoreske që përbëine sistemin e të shkruarit të përdorur edhe
nga egjiptianët e lashtë) dhe përbehej nga 550
"shkronja". "Kuniform" është përshtatur nga shumë giuhë si "Akkadian" "Hittite"
"Hurrian" giuhe të folura në Mesopotamine e lashtë.
Gjithashtu ka ndikuar edhe ne gjuhën "Ugaratic, Siria e sotme" dhe në alfabetin e
persishtes së vjetër. Per më shumë së 3 mijë vjetë këto "shkronja" ose "shenia" kanë
ndikuar në shkrimet e Lindjes së Mesme. "Kuniform" është zëvendësuar nga alfabeti i
gjuhës aramike. Aramishtja bënë pjesë në grupin e giuhëve afro-aziatike të nën familjes
semitike.
 3. Alfabeti grek-Alfabeti grek ka shënuar një hap të rendësishëm në zhvillimin e shkrimit,
veçanërisht pasi ne këtë alfabet u perfshinë zanoret si shkronja të veçanta.Gjuha greke është
përvetësuar nga alfabeti I fenikaseve (viti 1050 para erës sonë) dhe eshte nië degë e familjes së
gjuhëve indoevropiane. Gregishtja ka ekzistuar që nga viti 800 para Krishtit, deri në ditët e
sotme dhe shumë falë të saj janë huazuar nga shumë gjuhë si hebraishtja,arabishtja, turqishtja
dhe shqipja dhe shumë gjuhë të tjera. Gregishtia e shkruar është dokumentuarshumë herët, që
në periudhen e Mikenasve (1600 -1op9oil100), që i korrespondon periudhës së Bronzit në
Greqinë e Lashtë. Perveç rendësisë së saj të dukshme në historinë dhe në letersinë e Greqisë së
Lashtë, ndikimi i saj në sistemet e tjera të shkrimit ka qenë i madh, veçanërisht sepse ajo është
prejardhja e alfabetit cirilik dhe latin.

4- Latinishtja-Latinishtja i përket familjes indoevropiane dhe është përvetësuar nga alfabeti grek
që në vitin 700 para erës sonë. Të gjitha gjuhët romake modern si anglishtja, rumanishtja,
spanjishtja, frëngjishtja dhe italishtja e kanë origjinën nga latinishtja. Më vonë, ajo është folur
në rajonin italian Latium, sot Lazio, dhe u bë gjuha zyrtare e Perandorisë Romake (nga shekulli i
parë para erës sonë, deri në shekullin e katërt). Për më shumë se 1000 vjet latinishtja është
gjuha ndërkombëtare në shkencë dhe politike në Evropën Perëndimore. Gjithashtu është gjuha
zyrtare e Kishës Katolike, Vatikanit.Kolonizatoret evropiane (portugezët, spanjollët,francezët)
shpërndanë alfabetin latin në Amerikë,Afrikë, Oqeani dhe në kontinentin aziatik, së bashku me
gjuhet e tyre respektive.

5- Alfabeti arab-Arabishtja është alfabeti i dytë me i përhapur në botë dhe përdorët kryesisht ne
Afrikën e Veriut dhe në pjesën qendrore dhe perëndimore të kontinentit aziatik. Arabishtja i
përket familjes semitike dhe është gjuha më e përhapur e kësaj familjeje.Fillimet e saj i përkasin
vitit 400 para erës sonë dhe me përhapjen e fesë Islame (githashtu gjuha e Kuranit), ajo u bë
gjuha e perbashkët e letërsisë arabe.Giuha e Kuranit ka mbetur deri më sot e vetmja gjuhë
letrare për arabët, ndërsa gjuha e folur, ajo veriore dhe jugore, ndryshojnë shumë nga ajo
letrare. Arabishtja klasifikohet si "abjad", mënyrë shkrimi ku shkronjat janë të gjitha
bashkëtingëllore, por në disa raste zanoret janë 5diakritike. Arabishtja zyrtare është gjuhë
amtare e 26 shteteve dhe gjuha e fese islame.
6- Alfabeti cirilik-Eshtë një shkrim alfabeti që përdoret në shtetet slave (nga sërbet, kroatët,
sllovenët, rusët,maqedonasit, boshnjakët dhe një pjesë e grekëve) të Evropës dhe të Azisë
Perëndimore. Ky alfabet është zhvilluar në Perandorinë e Parë Bullgare gjatë shekullit të 10-të
para erës sonë në 'Preslav Literary School", shkolla e parë në periudhën mesjetare bullgare. Ky
alfabet ka marrë emrin e dy vëllezërve greke, "Saint Cyril dhe Methodius", të cilët kanë jetuar në
periudhën bizantine dhe krijuan alfabetin "Glagolitic" (i njohur si alfabeti më i vjeter sllav).
Me hyrjen e Bullgarise në Unionin Evropian me 1 janar të vitit2007, alfabeti cirilik është gjuha e
tretë zyrtare pas alfabetit latin dhe grek.

7.Braille-Alfabeti Braille, ose "Braj" eshte krijuar nga një i verbër me origjinë franceze, Lous
Braille (1809-1852). Ai u frymëzua nga "night ëriting" - "Kodi i nates", i perdorur ne ushtrime
franceze dhe ishte në gjendje të lexonte libra ku shkronjat ishin të ngritura. Gjithashtu Braille
bëri të mundur që të shpiket në tjetër sistem që ta ndihmonte për të shkruar dhe perdori
sistemin prej 6 pikash. Ky sistem i të shkruarit u përdor për herë të parë në vitin 1821. Sistemi
"Braille" është alfabeti që lehtëson të verbrit për të shkruar dhe lexuar dhe është forma e parë
digjitale e të shkruarit.Shkronjat, shenjat dhe shifrat e alfabetit "Braille" janë të paraqitura në
formën e drejtkendeshit. Ky alfabet është përshtatur sipas karakteristikave të gjuhëve të
ndryshme dhe është pranuar në të githë botën.

8. Alfabeti kinez-Gjuha kineze, përveç numrit të madh të përdoruesve të saj (rreth nië miliardë e
dy qind mije folës), është një nga gjuhët me të rendèsishme, duke qenë një nga sistemet më të
vjetra te shkrimit që nga dy mijëvjeçari para erës sonë deri ne ditët e sotme. Alfabeti kinez është
shpikur në kohën e Dinastisë Shang (1766 - 1122, para erës sonë) dhe karakterizohet nga një
numer i madh shenjash në vend të shkroniave dhe ka mbi dhjetë mijë shenja, por në përdorim
janë rreth tre mijë dhe cdo shenjë paraqet një term të caktuar.
Çdo shkronjë fillimisht ishte shenjë grafike dhe perfaqësonte në fialë monosilabike. Shkronjat
kineze ishin të përshtatura edhe për të shkruar gjuhë të tjera, për shkak të ndikimit të madh të
Kines në Azinë Lindore, si për gjuhën koreane, japoneze dhe vietnameze (bazuar në të niëjtin
tingull apo kuptim). Gjithashtu, gjuha kineze ka shumë forma të të folurit dhe dialekti mandarin
është përdorur si gjuhë zyrtare e Kinës.
9.Brahmi-Shkrimi "Brahmi" është një shkrim i vjetër që është përdorur në gadishullin Indian, Azi
rreth shekullit të V para erës sonë. Shkronjat janë të githa bashketingëllore dhe zanoret janë të
shkruara si shenja diakritike. Me kalimin e kohës, u zhvilluan shumë forma të të folurit, të cilat u
bënë dialektet e shumë vendeve rajonale. Këto dialekte mund klasifikohen si dialekti jugor dhe
dialekti verior.Shkrimi "Brahmi" është përdorur më shumë për qëllime fetare në vendet aziatike
ku gjenden popullsitë e fesë budiste.

10.Alfabeti fenikas-Alfabeti fenikas u zhvillua nga alfabeti "Proto-Sinaitic" rreth vitit 1050 para
erës sonë. Alfabeti Proto-Sinaitic është shkruar gjatë Periudhës së Bronzit, në gadishullin Sinai,
në Egjipt. Fillimisht, fenikasit shkruanin me sistemin "kuniform" (ishte shkrimi i parë, me anë të
pykes, që e shpikën sumerët në Mesopotami). Alfabeti fenikas kishte 21 shkronja të formave të
ndryshme dhe shkronjat ishin bashketingëllore. Këto shkronja ishin përvetësuar nga hieroglifet e
semitëve në Egjiptin e Lashtë. Gjuha e fenikaseve i përkiste gjuhës semite e cila ishte e përhapur
Mesdhe nga markantët, që nga Siria, Izraeli, Libani, Palestina dhe Tunizia. Gjithashtu alfabeti
aramaic është një formë e alfabetit fenikas dhe është pasardhësi i gjuhës arabe moderne dhe
hebraishtes.
Si lindi letersia?
Letërsia (nga latinishtja Littera që do të thotë 'shkronja' dhe që i referohet një njohieje me fialën e
shkruar) është vepër e shkruar e nië kulture, nën-kulture, feje, filozofie apo studimi të një vepre të tillë të
shkruar e cila mund të shfaqet në poezi ose në prozë.Letërsia, në perëndim e ka originën në rajonin jugor
të Mesopotamisë në Sumer (rreth 3200) ne akcentin e Urukut dhe lulëzoi në Egjipt, më vonë në Greqi
(fiala e shkruar që është importuar atje nga fenikasit) dhe prej andej në Romë. Shkrimi duket se e ka
origjinën në mënyrë të pavarur në Kinë nga praktikat e fallit dhe githashtu në menvre të pavarur në
Mesoamerica.Autori i parë i letersisë në botë, i njohur me emër, ishte krveypriftia e juaia, Enheduanna
(2285-2250 p.e.s.) e cila shkroi himne në lavdërim të perëndeshës sumeriane Inanna. Pjesa më e madhe
e literaturës së hershme nga Mesopotamia ka të bëjë me aktivitetet e perëndive, por, me kalimin e
kohës, njerëzit u shfaqen si personazhet kryesore në poema të tilla si Enmerkar dhe Zoti I Arattas dhe
Lugalbanda dhe mali Hurrum (rreth 2600-2000 pp. e.s.). Per gëllime studimi, Letërsia ndahet në
kategoritë e trillimit apo jo-fiction-it sot. Por këto shpesh janë vendime arbitrare si letërsi e lashtë, sic
kuptohet nga ata që i shkruan përrallat poshtë si dhe ata që i dëgjuan të folura apo të kënduara para-
shkrim-lexim, nuk u kuptua në të njëjtën mënyrë sic është në ditët moderne. Shembuj te literatures se
lashte.Tekstet piramidale te Egjiptit, te konsideruara edhe si letèrsi, tregojne per udhétimin e shpirtit
drejt jetës se pertejme ne Fushën e Kallamave dhe keto vepra, ndryshe nga Letersia Naru
mesopotamiane, e paragiten temen si te vertete. Kultura fetare egjiptiane bazohej ne realitetin e njëjete
te pertejme dhe ne rolin ge luanin perendité ne udhëtimin e perjetshëm, nga i cili jeta e dikujt ne toke
ishte vetëm nje pjesê. Iliada e Homerit tregon luften e famshme dhjetëvjeçare midis grekève dhe
trojanève ndèrsa Odisea e tij tregon pèr udhetimin e heroit te madh Odiseu ne shtëpi pas luftes tek
gruaja e tij e dashur Penelope e Itakes dhe kjo, ashtu si veprat e tjera te pèrmendura, perforcoi vlerat
kulturore pa u shqetësuar per atëge mund te ketë ndodhur ose jo ne lidhje me luften me Trojen. Historia
e treguar ne Librin biblik te Eksodit (1446 p.e.s.) konsiderohet e vertete historike nga shume njerēz sot,
por fillimisht mund te ishte menduar te interpretohej si clirim nga skllavëria ne kuptimin shpirtëror sic
ishte shkruar per te fugizuar adhuruesit e Zotit, I inkurajoi ata t'u rezistonin tundimeve te popujve
indigjene te Kanaanit, de ngriti perceptimin e auditorit pèr veten e tyre si nje popull i zgjedhur i nje
perendie tê gjithepushtetshëm. Kenga e Kengeve (rreth vitit 950 p.e.s.) nga shkrimi hebraik i Tanakh-ut,
pavdekson dashurine pasionante midis nje burri dhe nje gruaje (interpretuar nga te krishterêt, shume
mëvone, si marredhenia midis Krishtit dhe kishès, edhe pse asnje interpretim i tille nuk mbēshtetet nga
teksti original) dhe aspekti i shenjte i nje marredhenieje te tille. Epika indiane Mahabharata (rreth viteve
800-400 pp. e.s.) lidhet me lindjen e nje kombi ndersa Ramayana (rreth vitit 200 pp. e.s.) tregon historine
e, shpètimit nga Rama te madh te gruas se tij te rrêmbyer Sita nga Ravna e kege. Veprat e gjetura ne
biblioteken e mbretit asirian Asurbanipal (647-627 pp. es.) regjistrojne veprat heroike te perendive,
perèndeshave dhemundimeve dhe riumfeve tëmbretërve heroike te Mesopotamise se lashte si
Enmerkar, Lugalbanda dhe Gilgamesh. Studiuesi Samuel Noah Kramer thekson se veprat e hershme
sumeriane - dhe, ne te vertete, kultura sumeriane ne terèsi - rezonon ne ditët moderne neshume nivele
dhe eshte veçanërisht e dukshme ne literature.
  Llojet e letërsive qe lindën

Më poshtë janë Ilojet kryesore të letërsisë:Drama,Fable,Autobiografia,Biografia,Poezia, Proza,

Fantashkenca dhe Letersia Gazetareske Drama.

Drama është një dramë në letërsi dhe dramaturg e kompozon atë. Ajo portretizon tregime të trilluara ose
jo fiktive. Për të shpjeguar disa ngjarje, personazhe ose tregime, prodhohet një dramë, duke përdorur
dialogë ose veprime. Ajo mund të performohet në skenë, radio ose në ekrane të mëdha si në filma.
Konfliktet, emocionet dhe personazhet mbresëlënëse janë të nevojshme per të prodhuar një dramë me
cilësi të lartë. Ka shumë forma të drames por disa nga më të zakonshmet janë: komedia, tragjedia, drama
muzikore dhe melodrama. Le të kemi një shpjegim të shkurtër të këtyre llojeve të dramës.

1. Komedia:

Komedia është një lloj drame, e cila është më e lehtë në ton. Qëllimi i saj është ta bëjë audiencen të
qeshë dhe ti argëtojë ata. Ka një fund të lumtur.Rrethana shumë të pazakonta janë të shoqëruara me
vërtje të shpejta dhe mendjemprehta. Njerëzit e konsiderojnë atë si formën më zbavitëse dhe argëtuese
të dramës dhe letersise. Një shembull i niëdrame komedie eshte 'Komedia e gabimeve' nga Ëilliam
Shakespeare.

2. Tragedia:

Tragjedia èshte lloji i dramês qê ka nje temëte errèt. Ajo paraqet vuajtje, dhimbje, dèshire te zjarrtë dhe
shpesh vdekje. Nie shembull i nje drame tragedie eshte "Othello' nga Ëilliam Shakespeare.

3. Drama muzikore:

Ne drame muzikore tregon nje histori me dialoge, kenge, muzike dhe valle. Keto gjëra percellin
emocionet ne drame. Nje shembull i nje drame muzikore eshte 'A Star is Born', e cila luajti rolin e Lady
Gaga.4.

Melodrama:

Melodrama eshte nje lloj drame qëportretizon emocione tëekzagjeruara si tension apo eksitim. Ajo ngjall
të njejtat ndjenja te auditori he i bèn ata te kenaqur me tè. situata dhe dialogjet jane me të rëndësishme
në njëmelodramësesa ne veprim. Njëshembull i njëmelodrame ështe 'Still Life, Brief Encounter' nga
Noel.

Fable

Shkrimtaret shkruajne nje fable kur synimi eshte t'i japin audiences njëhistori morale. Nje fable zakonisht
perdor kafshët si karaktere per te percelle historine. Ne Fables, kafshet veprojne si njerezit dhe mund të
flasin e të kuptojne arsyetimin. Ato jane nje personifikim i karakteristikave njerezore dhe natyrès se tyre.
Nje shembull i nje fable eshte historia e famshme e 'Breshka dhe Hareja', te cilén pothuajse do fêmije e
ka degjuar ne femijerine e tij.Ferma e Kafshëve nga George Orëell eshte githashtu nje fable e famshme.
Autobiografia

Autobiografia eshte njëge interesante pèr t'u lexuar per shkak te tregimtarit te saj te historise eshte ajo,
se kush ështe historia. Vete personazhi eshte shkrimtari dhe e pèrshkruan jeten e tij nga kendveshtrimi
dhe pervojat e tij originale. Te jep nje gykim te thelle mbi personin qëpo e shkruan, sepse ata ndajne
ngjarjet dhe mendimet e tyre te jetes se vertete. Kryesisht, njerezit e famshem shkruajne autobiografi
pèr t'ua treguar historine e tyre fansave tê tyre he botês. Nje shembull i famshëm he spektakolar i
autobiografise eshte 'Ditari i njëvajze te re', nje libêr nga

Anne Frank.

Biografia

Biografia ne letèrsi tregon historine e nje personi nga kendveshtrimi i nje personi tjeter. Dikush tjeter e
shkruan ate dhe jo vete subjektin. Biografia ndryshon nga nje rezyme, sepse driçon audiencën me
aspekte të ndryshme te jetes se njëpersoni. Nje shembull i madh i biografise eshte 'Unbroken: A Ëorld
Ëar II Story of Survival, Resilience, and Redemption', nga Laura Hillenbrand.Poezi

Poezia ne letersi eshte nje kompozim i ritmit, tingullit he tekstit. Perkufizimi i poezise nga nje nga poetêt
mëtë medhenj ne histori, Ëilliam Ëordsëorth, she "vershimi spontan i ndjenjave te fugishme". Poeti
kompozon poezi në nje lloj kenge per te zhvilluar emocionet dhe imaginaten ne zemrat he mendjet e
degjuesve. Poezia eshte estetike. Poeti i zgjedh fjalet me kujdes, keshtu qe degjuesit mund te lidhen me
te. Kater Ilojet kryesore te poezise jane haiku, vargu i lire, sonetet dhe poemat akrostike. Nje shembull i
nje prej librave me te bukur të poezise wshtê "Ariel', nga Sylvia Plath.

Prozaj

Proza nëletersi éshté ajo formëe letersise, e cila eshtëdisi e thjeshte dhe e thjeshte. Ajo nuk ka strukture
te veçante gramatikore apo nje model shkrimi pèr t'u ndjekur. Eshte shkruar me nje ton te zakonshem,
duke u formuar ne nje te folur të natyrshem ose ne nje ton bisedues. Asgje nuk është specifike ne prozë.
Paragrafêt ose fjalite mund te jene te gjata ose te shkurtra. Shembuj te prozès perfshijne romane, gazeta,
tekste shkollore etj.

Fantashkencë

Fantashkenca, e quajtur edhe "sci-fi", eshte nje zhaner i letersise ku shumica e gjèrave jane imagjinare.
Historite jane pèr teknologine e ardhshme. Keto tregime te trilluara kane gjithashtu nje marredhènie me
ligjet e verteta të shkences, sepse shkenca i konsideron ato gjëra te mundshme ne të ardhmen, sipas
ligjeve shkencore.Fantashkencat jane ndonjehere te verteta de ndonjehere ato jane vetëm imaginate te
bazuara nê supozime.

Literatura gazetareske

Letersia gazetareske eshte nje lloj mosperfilljeje. Ne gazetarine letrare, gazetari mbledh informacione de
pastaj krijon de boton. Ajo kombinon faktet de raportimin me disa strategji të zgjuara de teknika
narrative. Këto teknika i bejne raportet me terhegese dhe me interesante. Njerezit e quajne gazetari
letrare edhe gazetari narrative ose gazetari té re. Disa nga gazetaret letrare me te shquar te se kaluares
de te tashmes jane Mark Singer, Richard Rhodes, Jack London, Stephen Crane, Tom Wolfe, Henry Mayh,
etj