Professional Documents
Culture Documents
FAKULTETI FILOLOGJIK
GJUH DHE LETRSI SHQIPE
PUNIM SEMINARI
Lnda: Hyrje n gjuhsi
Tema:Prejardhja e Gjuhs Shqipe
Mentori:
Prof.Dr. Shklqim MILLAKU
Studentt:
Alban Xhemaj
Prizren,2015
Prmbajtja
Hyrje
Gjuha Shqipe sht nj gjuh me fizionomi t vetn,me tipare: fonetike,morfologjike e
sintatike te dalluara mire dhe jo nj prshesh gjuhrash t huaja ,sikundr u cilsua nga
nj pal.
Prejardhja e Gjuhs shqipe sht nj nga problemet shum t debatuara t shkencs
gjuhsore ,si dhe hyn n gjuht indoeuropiane .
Ajo e ka burimin pa dyshim,prej njrs nga gjuht e lashta te Gadishullit te Ballkanit
:Ilirishtes ose Trakishtes .Ne literaturen gjuhesore qarkullojn dy teza themelore pr
origjinn e shqipes:teza e origjines ilire dhe teza e origjins traka.
Teza ilire ka gjetur mbshtetje m t gjer historike e gjuhsore,ajo sht formuar q n
shek.XVIII n rrethet e historianve.Q nga ajo koh deri n ditt tona nj varg
dijetarsh ,hitorian,arkeolog e gjuhtar kan sjell duke plotsuar njri tjetrin nj sr
argumentesh historike e gjuhsore q mbshtesin tezn e origjins dhe t shqiptarve dhe
t gjuhs s tyre.
KREU 1
FILLET E GJUHES SHQIPE
Nga pellazgjishtja n ilirishte dhe pastaj n shqipe u trashgua dhe u ruajt gjuha m e
vjetr e Evrops. sht vrtetuar me argumente t forta se gjuha shqipe sht gjuha mm
indoevropiane dhe n ndihm pr t vrtetuar vjetrsin e gjuhs dhe historis vijn
shkencat e gjuhsis dhe arkeologjis.
Po pse nuk u shkrua gjuha shqipe ashtu si latinishtja dhe greqishtja?
Edhe kjo nuk sht e vrtet, sepse ka dokumente te shkruara t mbetura nga djegiet
porse nuk jan zbuluar akoma dhe se gjuha shqipe sht shkruar edhe me germat latine
edhe ato greke. N lashtsi letrarve dhe klerikve u interesonte latinishtja dhe
greqishtja sepse ato ishin gjuht administrative apo zyrtare. Kshtu q dijetart e lasht
grek dhe romak shkruan pr ato ngjarje t kohs q ata mund ti vrtetonin dhe ti
ruanin pr brezat e tyre t ardhshm.
Shkenctart e gjuhs na kan br t njohim t fshehtat e gjuhve, sepse analiza
gjuhsore mund t ndjek nj gjuh t shkruar q nga fillesat e saj m t hershme dhe t
zbulojm lidhjet e saj me gjuht e tjera dhe me burimin familjar t prbashkt. Pra gjuha
njihet si nj nga tiparet etnike themelore t nj populli. Fjala Gjuhsi sht prkufizuar
si studim i ligjrimit njerzor. Pjes t rndsishme t nj studimi gjuhsor jan:
klasifikimi i tingujve t gjuhs s folur, fjalformimi, duke prfshir gjinin, rrnjn,
kompozimi, prkufizimi i sakt i fjalve, renditja e duhur e fjalve brenda nj fjalie,
gjurmimi i prejardhjes s nj fjalie n gjuhn e origjins, zhvillimi dhe ndryshimi i fjals
nprmes viteve, si dhe transmetimi i fjals nga nj gjuh n tjetrn. N kt drejtim,
studimi historik i nj gjuhe n procesin e ndryshimit npr vite e zgjidh arkeologjia duke
hedhur drit mbi nj kultur parahistorike.
Ashtu si n arkeologji edhe n krkimet shkencore t gjuhs shqipe u morn t huajt dhe
jo vet shqiptart. Sepse shqiptarve u duhet t mbroheshin nga pushtuesit e ndryshm q
nuk e linin t diturohej. N shekujt XIX dhe XX shkenca e gjuhsis krahasuese bri t
mundur q studiuesit t prcaktonin origjinn e gjuhs shqipe dhe lidhjet e saj me gjuht
e tjera indoevropiane.
Shkenctar q bn emr ne kt drejtim prmenden:
Gotfrik Lajbnik (1646-1717) - ishte filolog dhe deklaroi se gjuha shqipe rrjedh nga
ilirishtja.
Hans Tunman (1746-1778) - historian suedez profesor n Universitetin e Halles t
Gjermanis, ishte albanologu i par q studioi shkencrisht origjinn e gjuhs s popullit
shqiptar. Ai bri krkime n burimet greke, latine, bizantine dhe studioi fjalorin tre
gjuhsh sllav-grek-shqip t
Theodhor Kavaliotit t vitit 1770.
Hans Tunman - arriti n prfundimin se shqiptart jan vazhdues autokton t popullsis
s lasht ilire, q as u romanizuan e as u asimiluan nga dyndjet e mvonshme.
Johan Fon Han (1811-1869) - austriak i diplomuar pr drejtsi n Universitetin e
Haidelbergut, i cili shrbeu si gjykats i shtetit t ri grek, dhe m von si nnkonsull n
Janin. Johani iu fut studimeve t gjuhs shqipe bashk me t ndriturin gjuhtarin
shqiptar Kostandin Kristoforidhin. Botoi tre vllime Studime shqiptare mbi kulturn,
gjuhn dhe historin dhe nxori prfundimin se shqipja rrjedh nga ilirishtja dhe ilirishtja
nga pellazgjishtja.
Franc Bop (1791-1867) - profesor i Universitetit t Berlinit dhe themeluesi kryesor i
gjuhsis s krahasuar historike indoevropiane. Botoi n vitin 1854 veprn e tij dhe nxori
prfundimin se shqipja bn pjes n familjen indoevropiane dhe sht gjuh e veant
pa simotr gjuh tjetr.
KREU 2
PERIODA PREHISTORIKE
Gjuht indeuropiane .Karakteri indeuropian i gjuhs shqipe.Puna e Franc Boppit dhe e
pasardhsve
t tij.Elemente autoktone dhe elemente t huaja n gjuhn
shqipe.Kronologjia e elementeve autoktone .
Grupi i gjuhve indoeuropiane fillon me keltishten n Irlande e shkon n Hind.Duke nisur
nga lindja e duke ardhur n perndim jan kto gjuh ose deg gjuhsore
indoeuropiane:indishtja,iranishtja,armenishtja,greqishtja,shqipja,gjuht
italike,gjuht
kelte,gjuht gjermanike,gjuht baltike e gjuht sllave.Gjuht indoeuropiane jan
dshmuar me an t shkrimit n periodat m t ndryshme,e kshtu ato i paraqiten syrit t
gjuhtarit n shkall t ndryshme t lashtsis e t zhvillimit t tyre.Kto gjuh n
sistemin gramatikor e n leksik paraqesin nj afri t till n mes t tyre,sa mund t
shikohen si gjuhe motra,si deg t nryshme t nj grupi gjuhsor.Kjo sht familja
gjuhsore indoeuropiane e cila z nj vend m vete n mes te familjeve gjuhesore te
botes.Dijetari q zbuloi marrdhniet e afrsis midis gjuhve indoeuropiane shihet Franc
Boppi.Punn e tij e vijoi dhe e zgjeroi dija e mpastajme e cila prmblidhet n trinomin
Gustav Meyer-Holger Pedersen-Norbert Jokl.Keta tre dijetar, rreth t cilve u zhvillua me
koh nj kuror e tr gjuhtarsh,paraqesin vijn kryesore t studimeve
shqiptare.Karakteri indoeuropian i shqipes duhet t kuptohet drejt,n kt vshtrim,q jo
gjith pasuria gjuhsore e saj rrjedh nga fondi i lasht i bots indoeuropiane.
2.1 Vendi i Shqipes n Rrethin e Gjuhve Indoeuropiane
Shqipja si gjuh indoeuropiane ka t bj me t gjitha gjuht e grupit inoeuropian.Por
rndsi pr albanistiken ka q t hetohet grada e afrsis q e lidh me gjuht prreth.Pr
vendin e shqipes n rrethin e gjuhve indoeuropiane Boppi u shpreh n kt mnyr q
kjon elementet e saj themelore nuk ka ndonj lidhje m t ngusht,ose aq me pak
ndonj lidhje derivacioni me asnjrn nga gjuht motra sanskrit t kontinentit ton.
Dijetart q erdhn pas Boppit u prpoqen ti caktonin shqipes vendin q i perket brenda
familjes s gjuhve indoeuropiane.Nxnsi i Boppit,August Schleicheri,e prfshiu
shqipen brenda Drurit gjenealogjikme t cilin shtroi teorin e tij pr caktimin e lidhjeve
t afrsis q kan gjuht indoeuropiane midis tyre.Brenda ksaj skeme shqipja hyn n
degn e gjuhve inoeuropiane t Europs jugore,ku sipas tij bjn pjes italo-keltishtja
dhe greqishtja.Ai e vndon shqipen n afrsi t greqishts e t latinishtes,po m
afrgreqishtes.Eshte viti 1863,kur te dy gjuhet klasike besohej se ishin veqanrisht te afrta
me njera tjetren,prandaj edhe ai i permblodhi me emrinqifti i familjes pelazgjike.
KREU 3
Veri ,mbishkrim gdhendur mbi shtepin e nj unaze prej bronci t holl,q paraqitet
kshtu:
ANA OHOH ICER ,merrej m par (qe prej H.Krahes e ktej)si mbishkrim ilir,si i
vetmi mbishkrim i ilirishtes ballkanike.M mir na paraqitet pr nga ana e burimeve
Ilirishtja e Italis.Para se t shikojm barazimet gjuhsore ilire-shqiptare,le t prmendim
shkurt ata dijetar q shohin te shqiptaret bijt e ilirve dhe te shqipja bijn e ilirishtes.Nj
etap t re n kt fush shnon puna e Gustav Meyerit,ky n kt qshtje shpreh
mendimin q gjuha shqipe paraqet fazn me t re t njrit nga dialektet e vjetra ilire.
KREU 4
KAPITULLI V