Kavram Kavram, bir nesnenin zihindeki soyut ve genel tasarmdr (Trk Dil Kurumu Komisyon, 1988).

Bir baka ifadeyle kavram, ortak zelliklerin nesne, olay, fikir ve davranlarn oluturduu snflamalarn soyut temsilcisidir. Kavram kelimesi daha ok nesne veya objeleri adlandrmak iin kullanlan kelimelerdir. Sandalye, kanat, teker gibi. Ancak bu adlandrma yetenei doada sadece insanlara zg olup dier canllarda gzlenmez. nsanlar daha bir bebekken anne ve babalarnn seslerini taklit etmekle kavramlar renmeye balar. Daha sonra birey bydke kavramlarn deneyimleri ile yaplandrr, daha sonra dilin kurallarn rendii zaman deneyimlerini kavramlarla btnletirir. nce st, daha sonra bana st ve en son ltfen bana bir bardak st verebilir misin ile sre devam eder. Yani okul ncesinde tm ocuklar bu srele kavramlar renir. ocuk okulda da buna devam eder ve bu durum lene kadar srer. Kavramlar, bireyin dnmesini salayan zihinsel aralardr. Fiziksel veya sosyal dnyay anlamay ve anlaml iletiim kurmay salarlar. Kavramlara sahip olmayan bir yetikinin dnmesi, bir bebein dnmesi gibi duyusal alglamalaryla snrldr. Ksaca kavramlar, dnme iin gereklidir. Kavramlar anlamak; ilkeleri anlama, problem zme ve dnyay anlamak iin gereklidir. Kavramlar, ok kapsaml bilgileri kullanlabilir birimler haline getirir Kavramlar insann zihninde olumaktadr. Kavramlarn gelitirilmesinde kiinin kulland zihin srelerinden birisi genellemedir. Kavram geliiminde genelleme, varlklar ortak zelliklerine gre bir grupta toplama srecidir. Kii, kavramlarn kendi deneyim ve gzlemlerinden genellemelere giderek gelitirir. Kavramlarn gelitirilmesinde zihin srelerinden bir dieri ayrm srecidir. Bu sre, genellemenin aksine varlklarn ve olaylarn birbirine benzemeyen zelliklerini grerek bir snflama srecine gitme olarak tanmlanabilir. Kavram gelitirmede kullanlan bir dier zihin ilemi ise tanmlamadr. Kavramlar zihnimizde var olan dnceler, szcklerde kavramlarn adlardr. Bir kavram szcklerle anlatan nermeye o kavramn tanm denir. Kavramlarn zellikleri ise yle sralanabilir : Kavramlar somuttan soyuta derecelendirilebilir. Kavramlar basitten karmaa doru bir sralanma gsterirler. Kavramlar, dikey ve yatay organizasyon ierisindedirler. Baz kavramlar birbiriyle ilikili birok kavram ierirler.

 Kavramlarn temel zellikleri ya tanmlama ya da fonksiyonel trden olabilir. Kavramlar hangi yolla kazanlrsa kazanlsn, yalnz kiinin kendi yaantsyla anlam kazanr. nsanlar kavramlarn nemli bir ksmn sembolik ekillerle zihinlerine yerletirir ve hatrlarlar. Kavramlar bilgilerin yap talarn, kavramlar aras ilikiler de bilimsel ilkeleri oluturur. nsanlar ocukluktan balayarak dncenin birimleri olan kavramlar ve onlarn adlar olan szckleri renir, kavramlar snflar ve aralarndaki ilikileri bulurlar. Bylece bilgilerine anlam kazandrr, yeniden dzenler, hatta yeni kavramlar ve bilgiler retirler. nsan zihnindeki bu renme ve yeniden yaplanma sreci her yata srp gider. Kavramlarn bilimdeki ve insan bilgilerindeki yerini anlamak, kavram renme/retme yollarn bilmek retmene ok deerli bilgi ve beceriler kazandrr. Kavramlarn ve kavramlar aras ilikilerin bilimdeki yerini anlama. Kavram gelitirmedeki balca zihin srelerini anlama. Kavram retme ve renmedeki balca yaklamlar anlama. Kavramlar eyalar, olaylar, insanlar ve dnceleri benzerliklerine gre gruplandrdmzda gruplara verdiimiz adlardr. Deneyimlerimiz sonucunda iki veya daha fazla varl ortak zelliklerine gre bir arada gruplayp dier varlklardan ayrt ederiz. Bu grup zihnimizde bir dnce birimi olarak yer eder; bu dnce birimini ifade etmekte kullandmz szck (veya szckler) bir kavramdr. Kavramlar somut eya, olaylar veya varlklar deil, onlar belirli gruplar altnda topladmzda ulatmz soyut dnce birimleridir. Kavramlar gerek dnyada deil, dncelerimizde vardr. Gerek dnyada kavramlarn ancak rnekleri bulunabilir.

Kavram retimi Yukarda belirtildii gibi kavramlar somut deil soyut dncelerdir; d dnyada deil insann dnce sisteminde yer alrlar. yleyse, kavram retimi, baz kavramlarn rencinin zihninde olumasn salamak amacyla yaplr. Gnmz retim yaklamlar kalc renmenin ilemsel deil, kavramsal olduunu kabul etmektedirler. renci bilgilerini yeni karlat durumlara uygulayabilirse o olay ancak renmi (kavram) saylr. rencilerin gnlk yaantlarndan ve daha nceki deneyimlerinden kazandklar bilgiler, daha sonra renecekleri bilgiler zere ciddi etkiler yapmaktadr. zellikle, rencilerde yanl anlamlar varsa, bunlarn yeni bilgilerin renilmesi zerine etkileri daha fazla olmaktadr.

Bilinen ve aratrmalarn gelimesi neticesinde her gn yeni bilgiler kefedilmektedir. Bu gelime ylesine hzl olmaktadr ki bu insann alg snrn amaktadr. Bundan dolay, kavramsal olarak temel bilgileri kazanmak daha nemli hale gelmektedir. rencilerin daha nceki yllarda eitim-retimlerinden ve evre ile etkileimlerinden kazandklar yanl anlamalar dzeltilmeden bilimsel olarak kabul edilebilir bir dzeyde kavramsal renme gerekleemez. Snfta farkl dzeylerde (Piajetin zihinsel gelime teorisine gre) renciler bulunduu iin, ayn hzla renemezler. retmen kavram retimine nem vererek her dzeye uygun bir plan yapmaldr. Kavram retiminde basitten karmaala doru hiyerarik bir sra vardr. retmenin rencilerinin hiyerarik yerini tespit ederek, kavramlar retmesi daha etkili olur. Kavram retimi konusunun gerekelerini arttrmak mmkndr. Fakat, yukarda bahsedilen noktalar en nemli kadar aada bu konu geleneksel yntemden balanarak ayrntl olarak tartlmtr. retim

Kavram Alar Kavram a rencilerin izlenimlerini, dncelerini yazl retim aralarndaki ( ders kitab, dergi, ansiklopedi, vb..) kavram ve ilkelerle uyumlu bir biimde sergileyen bir grafik aratr. Kavram alarna, birbirleriyle ilikili bilgilerin nasl farkl kategorilere sokulabileceini gsteren grsel haritalardr diyebiliriz. ematik ada denilen bu ara rencilerin; Beyin frtnas yaratarak bilgilerini harekete geirmek, Yeni kavramlar gelitirmek, Kavramlar aras yeni ilikiler kurmak, Kavramlar yeniden dzenlemek. Gibi zihin etkinlikleriyle yazl metinleri daha iyi anlamalarna yardmc olur. Bir kavram ann toplu snf etkinlikleriyle gelitirilmesinin basamaklarn bir rnekle zetleyelim; 1. retmen derste ilenecek bir konuya merkez oluturacak bir kavram veya cmleyi tahtaya yazar. 2. rencilerden merkezi kavramla ilgili szckler bulmalar istenir. Bulunan szckler tahtann bir yannda listelenir. 3. rencilerden bu szckleri anlamlarna veya ilikilerine gre gruplamalar istenir. 4. Her grubun en az bir szc iermesi gerektii hatrlatlr. 5. Szck gruplar belirlenip tahtaya yazldktan sonra rencilerden her gruba bir ad bulmalar istenir. 6. Grup adlar tartldktan sonra aadaki tablo gibi bir grafik ara yaplr.

Kavram alar bir niteye hazrlk basamanda kullanlabilecei gibi, nite ilenirken ve nite sonunda da kullanlabilir. Bu ara zellikle kavramlar gruplamada ve bu yolla ocuun zihin yaplanmasn dzenleyerek daha st kavrama dzeyine erimesine yardm eder.

Kavram Karikatrleri Eitimde karikatrlerin kullanm, sadece yazl ders materyallerinde grsellii destekleme alan ile snrl deildir. Karikatrler mizahn etkili bir biimde kullanld yerler olarak zellikle psikolojik etkileri asndan renme ve retme asndan nemli bir yere sahiptir. Her retim materyalinin kendine zg bir kullanm biimi olduu gibi, genel olarak retim materyallerinin kullanmnda uyulmas gereken ortak kurallar da vardr. retim materyallerinin dolaysyla karikatrlerin kendisinden beklenen katky salamalar, uygun biimde kullanlmalarna baldr. Kullanm: 1. retmen ve rencilerin bilmesi ve yapmas gereken hususlar, 2. renme durumundan nce yaplmas gereken hususlar, 3. Kullanm esnasnda dikkat edilecek hususlar, 4. Kullanmdan sonra yaplmas gereken hususlar iermektedir. Eitim asndan kullanlacak karikatrleri de; Dikkat ve elenceye ynelik karikatrler, Aratrma ve dndrmeye ynelik karikatrler , Kavram karikatrleri olmak zere grupta toplayabiliriz. Dikkat ve elenceye ynelik karikatrler, daha ok gldrme, gldrrken de dndrme amac ile hazrlanrlar. Bu karikatrlerin asl zellii elendirici bir biimde anlatlmak istenenin verilmesidir. Verilmek istenen mesajn daha ok abartl veya hiciv edilebilecek ynlerinin ilendii karikatrlerdir . Aratrma ve dndrmeye ynelik karikatrlerde ama verilmek istenen akl yrtmeyle kazandrlmak istenmesidir. Daha ok belli olay ve durumlarla ilikili, nemli noktalarn vurguland ve bunun yannda kiinin beyin frtnas yapmasnn da saland karikatrlerdir. Yani bu karikatrler sayesinde renciler ksa sre de olsa beyin jimnastii yapmaktadrlar. Kavram karikatrleri ise dier karikatrlerden daha kullanl ve etkili bir yapya sahiptir. Bu karikatrler daha ok gnlk olaylar ieren karikatr sitilindeki resimler olup, bilimsel konulara alternatif bir bak as ne srer ve karakterleri birbirleri ile tartmaya davet eder.

Kavramsal karikatrler rencilerin sahip olduu kavram yanlglar veya dnme biimleri insan ya da hayvan figrleri ile tarttrld, dndrld karikatr tr izimlerdir. Kavram karikatrleri normal karikatrlere gre farkl zellikler gstermektedir. Karikatrler bireyleri gldrmek amacyla kullanlrken, kavram karikatrleri rencileri elendirerek bilgilerini sorgulatmak amacyla kullanlmaktadr. Kavram karikatrleri yapsal adan bilinen karikatrlerden farkl olup ierisinde

mizahi ve abartl unsurlar barndrmamaktadr. Olay ve karakterlerin izgiler ile anlatlmas onlara karikatr zellii yklemektedir. Kavram karikatrlerinde iki ya da daha fazla karakterin gnlk yaamda karlalan bir olay hakknda karlkl sorular ya da fikirleri, konuma balonlar biiminde sunulmaktadr Kavram karikatrlerinin genel nitelikleri ve yararlar aadaki gibi sralanabilir: Yaplandrmac yaklam temel alan bir retim tekniidir Grsel ve ilgi ekicidirler ve elencelidirler rencilerin n bilgi ve dncelerinin ortaya karlmasn salar. Dnceleri sorgulatarak ve derinletirerek ayrntya girmeyi kolaylatrr. Alternatif bak alar sunar, yaratcl gelitirir. rencilere alternatif gr sunma, grleri paylama, dnceleri tartmalarla gelitirme frsat verir rencileri dnmeye ynlendirir. Kavram yanlglarn ve kararszlklar ortaya karr ve giderilmesini salar. Aratrmaya ynlendirir. Katlm ve motivasyonu artrr. Bir konuyu zetlemek ya da tekrar etmeye yardmc olmak iin kullanlabilir. alma yapraklarnda da kullanlabilir Uygulan retmen konuya ilikin dnceleri karakterize eder. rencileri benzer karikatrler izmeye ynlendirir. Tahtaya, posterlere ya da alma ktlarna karikatrler izdirilir. Tartan karakterler snfa tantlr. rencilerin karakterlere katlp katlmadklar belirlenir. Yaplan tm almalar snfta uygun yerlere aslr. Snfa konu almalar zerinde tekrar edilir Her retim materyalinin kendine zg bir kullanm biimi olduu gibi, genel olarak retim materyallerinin kullanmnda uyulmas gereken ortak kurallar da vardr. retim materyallerinin dolaysyla karikatrlerin kendisinden beklenen katky salamalar, uygun biimde kullanlmalarna baldr. retmen ve rencilerin Bilmesi ve Yapmas Gereken Hususlar rencilerin ve retmenlerin bilmesi gereken hususlardan birincisi, karikatrist hitap ettii okurun bilgi birikimi ve bazen siyasal grleri konusunda varsaymlar yapar. Daha incelikli

karikatrleri anlayabilmeleri iin, rencilerin ve retmenlerin bu varsaymlarn neler olduunu aratrp renmesi gerekir. kincisi, karikatrler genellikle olgusal bilgilerden ok grler sunarlar. Karikatrist tarafldr; konuya ilikin dengeli bir bak as ya da ok sayda perspektif sunmaya almaz. ncs, karikatristler byk lde glnletirme ve abartma unsurlarn kullanrlar. Bunlar olumlu ya da olumsuz olabilir. rnein, bir karakter gvenilir ya da gvenilmez, sert ya da zayf, kendinden emin ya da kararsz, yurtsever ya da hain olarak grlecek ekilde izilebilir. Karikatristler halka mesajlarn iletmek iin basmakalp anlaylara sklkla bavurular; bir sosyal gruba veya ulusa ilikin ou kez kmseyici ve ar basitletirilmi genellemeler sunabilirler. Drdncs, bir karikatrn etkili olabilmesi iin, karikatr ve hiciv asndan nelerin komik, nelerin kolay hedef olduu ve olmad konusunda dnemin sosyal greneklerine uymas gerekir. 20. yzyln farkl dnemlerine ait karikatrlere baktmzda bu greneklerin zaman iinde deitiini grrz. Beincisi, karikatrlerin ounda sembol araclyla anlatma bavurulur. Ulusal semboller en bariz olanlardr. Marianne Fransay, John Bull ya da ngiliz buldok kpei ngiltereyi, Rus ays Rusyay, Sam Amca Amerika Birleik Devletlerini temsil eder. Ayrca Avrupa genelinde insanlk halinin eitli ynlerini yanstmak amacyla yaygn olarak kullanlan belirli sembolik imgelere rastlamak mmkndr: Yaklaan frtna bulutlar; sava kurbanlarn temsil eden beyaz tahta halar; lkenin zerine ken hayalet; sosyal blnmeleri ifade eden duvarlar, itler ve hendekler; bar gvercini ve zeytin dal. Karikatrn anlamn zmek iin, bu sembollerin neyi temsil ettiini bilmek gerekir. retmen karikatr bir retim materyali olarak kullanrken rencilere o karikatrn nasl yorumlanabileceini retmelidir. Karikatrle renme esnasnda retmenin grevi yapc renme modelinin gerei olarak, eitli renme grevli ve sorular yardm ile rencilerde yeni karlatklar bilgilerle mevcut zihinsel yaplar arasnda baz elikiler ortaya karmak, daha sonra bu elikileri ortadan kaldrmalarna yardmc olmaktr. renme ve geliim, bu elikili durumlar ortadan kaldrmaya alrken gereklemektedir. Sonuta, renmenin bireysel olduu kadar toplumsal bir etkinlik olduu dncesinden hareketle rencinin renme sreci sonunda zihninde bireysel olarak oluturduu bilgi, anlam ya da yorumlar zerinde toplumsal ve kltrel yap ierisinde uzlalm bilgi, anlam ya da yorumlar olmaldr. Bylece renciler hem toplum iinde kendi grlerini aklayabilme, hem bakalarnn grlerini dinleme, anlama ve benimseme, hem de farkl grlere sayg gsterme gibi demokratik beceri ya da tutumlar kazanmaktadrlar. Bunun yannda renciler kazanacaklar mizah duyarllyla yaama daha hogrl, gler yzle bakmay reneceklerdir.

Karikatr bir iletiim arac olarak kullanldnda ise, rencilerin retmenlerle ve kendi aralarnda anlaacaklar bir ara olacaktr. Karikatrn verdii mesajn daha kolay ulamas nedeniyle bireyler birbirleri ile daha kolay iletiim kurabileceklerdir. renilmeye allan konuyla ilgili her renci nce kendi bireysel grn oluturmakta, ardndan snfn ortak katlmnn rn, paylalan ve zerinde uzlalan bir gr gelitirmektedir.

Vee Diyagram 1977 ylnda Gowin 70li yllarda yapm olduu almsalar sonucunda, bilginin yapsn ve bilgi oluturma srecini anlamakta insanlara yardmc olan kullansl bir ara kefetmitir. V-diyagramnn merkezinde olaylar veya nesneler yer alr. Bu ayn zamanda bilgi retiminde balang noktas saylr. htiya duyulan yeni bilgiyi oluturmak iin, kavramlar, olaylar ya da nesneler ve gzlem kaytlar biraraya gelmelidir. V-diyagram temelde bu birliktelii, rgencinin anlaml grenmeyi gerekletirebilmesi iin salamay amalar. Kavram haritas ve V-diyagramnn retim, renme, mfredat ve retimin ynetimi ile ilgili alanlar zerinde olumlu etkiye sahip olduunu belirtmektedir. Bunun yan sra, bir eitim etkinliinin ok nemli paras olan dnme, hissetme ve davran boyutlar zerinde nerilen kavram haritas ve V-diyagramnn olumlu ynde nemli derecede katk saladn iddia etmilerdir. Gowin tarafndan gelitirilen Ve mant, bilgi yapsnn kavranmasn ve bilginin nasl yaplandrlacan aklamaya yardm eder. Bu yntem, herhangi biralndaki bilgi yapsnn aklanmas iin be sorunun cevaplanmasndan olumu bir plandr. Gowinin, bir durum veya dokmandaki bilginin gsteriminde cevabn arad sorular unlardr:

1. Aratrlan soru nedir? 2. Anahtar kavramlar nelerdir? 3. Hangi aratrma metotlar kullanlmtr? 4. Ana bilgi iddialar nelerdir? 5. Deer iddialar nelerdir? Vee diyagram rgencilerin var olan bilgileri ile rettikleri yada anlamaya altklar yeni bilgileri arasnda ba kurmalarn salar. Anlaml renmeyi gerekletirmesinin yan sra bilginin retilmesi srecinin de kavranmasna yardmc olur. Bilgi ve renmeyi btnletirir. Vee Diyagramnn Avantajlar

Vee diyagram eitsel programlarn organize edilmesinde, dnceyi organize etmede, rencilerin yazl veya szl aklamalarn organize etmede, bir projenin planlanmas ve gerekletirilmesi aamasnda, rencilerin laboratuar aktivitelerinin doasn ve amacn anlamada, grsel semboller alglamay daha da hzlandraca iin renmenin daha kolay olmasn salamada kullanlr. Eitimde istenilen seviyenin yakalanmas ve anlaml renmenin gerekleebilmesi iin yaplmas gereken, daima yeni yollarla bilginin oluumu ve renmenin gelitirilmesi salamak olmaldr.

Vee Diyagramnn Blmleri

Odak Sorusu: Odak sorusu merkezde olduu iin, her iki tarafla balantl ve en ok iki tane olmaldr. Bu soru, konudaki kavramlarn anlalp anlalmadn sentezlemesi gerektiinden zenle seilmelidir. Odak sorusu odakta, yani Vee diyagramnn merkezinde yer almaldr. Teoriler ve lkeler: Konu ile ilgili tm teoremler ve aksiyomlar bu ksma yazlmal ve konunun kavranmas iin yol gsterici olmaldr. Bu ksm Vee diyagramnn sol ksmna yerletirilmelidir. Kavramlar: Konu ile ilgili kavramlar ve bunlar ile ilgili terimler bu baslk altnda toplanmal, ak bir ekilde ifade edilmelidir, bylece dersten nce rgencinin zihninde konu ile ilgili kavramlar yer etmelidir. Kaytlar: Kavramsal boyutta renilmesi beklenen kavramlar ve iliksiler gerekli olan veriler belirtilir. Odak sorusunun zm ve elde edilen tm sonular bu blmde yer almaldr. Veri Dnmleri ve Yorumlar: Anlatlan konu iin en uygun retme stratejisinin ne olduu belirlenmelidir. Sekil veya grafikler sunularak olayn daha anlaml olmas salanr. Bu verilerle rgenci odak sorusuna daha kolay ve rahat bir ekilde cevap verebilir. Bilgi ddialar: renilen kavramlar ve iliksilerin rgenciye matematiksel olarak ne kazandraca belirlenir.

Deer ddialar: renilen kavramlar ve ilikilerin, rgencilere gnlk hayatlarnda ve dier derslerde neler kazandracann ifade edilmesi gerekir. V harfinin ucunda ise, ders iindeki problem durumlar, kullanlan materyaller, sre ve snf dzeyi belirtilir. Bir aratrma konusunu (etkinlii) planlama, uygulama ve deerlendirme basamaklar, balama konunu iine dalma elde edilen verileri yorumlayp bir sonuca vararak hayat ile ilikilendirme eklinde yorumlanarak, srecin tamam, bir V harfine benzetildii iin V diyagram ad uygun grlmtr. Vee Diyagram Hazrlama 1) Vee diyagram hazrlna byk bir V harfinin izimiyle balanr. 2) Etkinlie balamadan nce kavramsal ksm (bildiklerimiz) hazrlanr. a) Bu amala eitli ders kitaplarndan yaralanlabilir. b) Bildiklerimiz ksmnn altna, etkinlik sonucuna ulamada yardmc olacak teori ve ilkeler belirlenerek rencinin yazl ifade etmesi salanr. 3) lkretim dzeyinde anahtar soru retmen tarafndan belirlenir. 4) Etkinlik ncesinde etkinlikte kullanlacak ara ve gereler diyagramdaki yerine yazlr. a) Ara gerelerin yazlaca yer V harfinin alt sivri ucudur. 5) Etkinlik yaplr ve bu etkinlik srasnda yaplacak lmler gzlemler ve sonular etkinlik ksmnda yer alan kaytlar ksmna not edilir. 6) Kaytlardan yararlanarak etkinlikte elde edilen sonular ve yorumlar kaytlar ksmnn alt blmne yazlabilir.