KAVRAMSAL DEĞİŞİM

METİNLERİ
 İÇERİK
• Kavram
• Kavramın Özellikleri
• Kavram Gelişim Süreci
• Kavramların Sınıflandırılması
• Kavram Yanılgıları
• Kavramsal Değişim Yaklaşımı
• Kavramsal Yanılgılarının Giderilmesinde Kullanılan Teknikler
1. Kavram Haritaları
2. Analoji
3. Kavram Karikatürü
4. Bilgisayar Destekli Eğitim
5. Kavramsal Değişim Metinleri
Kavramın Özellikleri

1. Kavram, somut ve soyut olmak üzere iki gruba ayrılır.

2. Kavramların iyi temsil eden örneklere protip (ilk örnek) denir. Kavramın öne çıkan özelliği
kavramın örneğini oluşturur.

3. Obje ve olayların algılanan özellikleri bireyden bireye değişebilir.

4. Kavramlar dille ilgilidir. Her kavram onu karşılayan bir sözcük ile ifade edilir.

5. Kavramlar yapılan araştırmalar sonucunda nitelik ve nicelik açısından değişebilir.

6. Kavramlar çok boyutludur: Kavramlar duruma göre merkezde ya da merkezin çevresinde

yer alabilir.
 KAVRAM GELİŞİM
SÜRECİ

Genelleme Ayırım Tanımlama

 Kavramların Sınıflandırılması
1. Algılanan Kavramlar: Duyu organlarının yardımıyla dış dünyadan edinilen
izlenimlerdir.

2. Betimlenen Kavramlar: Bireyin dış dünyayı açıklamaya, özetlemeye ve anlamaya

çalışırken nesnelerin ve olayların gözlenebilinir özelliklerini anlatmasıdır.

3. Kuramsal Kavramlar: Bireyin dış dünyasıyla etkileşimi sonucunda oluşmayan,

zihinsel işlemler sonucu oluşan öğrenilen kavramlardır. Fen bilimlerinde
öğrenilen bazı tanımlar bu gruba girer.
 Kavram Yanılgıları
 Kavram yanılgısı öğrencinin bilgi eksikliğinden kaynaklanan ve bundan ötürü yanlış

cevap vermesi durumu değildir. Öğrenciler, hatalarının doğru olduğunu nedenleri ile

açıklıyorsa ve bu açıklamayı yaparken de kendilerinden emin iseler öğrencilerde

kavram yanılgısı mevcut olduğunu söyleyebiliriz. Kavram yanılgılarını hata olarak

ele almak da doğru bir yaklaşım değildir. Bir başka değişle ”Bütün kavram yanılgıları

birer hatadır ama bütün hatalar birer kavram yanılgıları değildir.”

Kavram Yanılgılarının Nedenleri

Kavram yanılgılarının nedenlerini şu şekilde sıralamak mümkündür:

 Bilgi eksikliği

 Öğrencilerin önceki yaşantıları ve deneyimleri

 Öğretmenlerin konuyu sunma biçimleri

 Somutlaştırmaya dayalı deneylerin yapılmaması

 Ders kitapların konuyu sunuş biçimi

 Yanlış ilişkilendirmede bulunma

Kavram Yanılgılarının Türleri

1. Dilden Kaynaklanan Kaynaklar

2. Gerçeklere Dayanmayan Kavram Yanılgıları

3. Bilimsel olmayan inançlar

4. Kavramsal Yanlış Anlamalar

5. Önyargılı Düşünceler
 Kavramsal Değişim Yaklaşımı
 Kavramsal değişim, öğrenenin öğrenilen yeni bilgi ile var olan bilginin
anlamlandırılabildiği, bu iki bilgi arasında ilişki kurabildiği ve gerektiğinde var
olan bilgisini değiştirebildiği öğrenme sürecinin de öğrenenin aktif ve istekli
olduğu bir yaklaşımdır.

 1982 yılında Posner ve arkadaşları(Strike, Hewson ve Gertzog) tarafından

geliştirilen kavramsal değişim yaklaşımı, öğrencide var olan bilimsel geçerliği
olmayan bilgilerden, bilimsel bilgilere geçişini esas alır. Kavramsal değişim
yaklaşımı Piaget’in özümseme, düzenleme ve dengeleme prensiplerini temel
alarak geliştirilmiş bir strateji olarak ortaya çıkmıştır.
Kavramsal değişim yaklaşımın uygulanabilmesi için bazı gerekli koşullar
bulunmaktadır.
1.Yetersizlik Hoşnutsuzluk :Öğrencinin kavramlardan ne kadar hoşnutsuzluk duyarsa yeni
kavramları öğrenme isteği oranda artacaktır.
2. Anlaşılırlık: Yeni kavram öğrenci için kolay, açık ve anlaşılır olmalıdır.
3.Mantıklılık:Kavramın anlaşılır olması kavramsal değişimin olacağına anlamına
gelmemektedir. Pek çok öğrenci kavramı anlamasına karşın ona inanmamaktadır. (G.
Özkan 2013). Bu nedenle verilecek kavram akla uygun olmalıdır. Bir kavramın mantıklı
sayılabilmesi için;
 Yeni bilginin var olan bilgiyle uyumlu olmalı
 Yeni bilginin geçmiş yaşantılara ve deneyimlere uyumlu olmalı.
 Verilen yeni bilgi zihinde canlandırılabilmeli.
 Yeni bilgi karşılaşılan problemin çözümünü barındırmalı.
4. Verimlilik-Yararlılık: Öğrenciler öğrendikleri yeni bilgi ile karşılaşacakları problemleri
çözümüne ilişkin açıklama yapabilmeli ve fikirler üretebilmelidir.
 Hewson (1983), kavramsal değişimi stratejisini şu şekilde ele almıştır.
 1. Bütünleştirme (Entagrasyon) Yöntemi: Yeni kavramı, öğrencide var olan
kavram ile bir araya getirmektir. Fen eğitimde bu stratejinin kullanılması
gerektiğini belirtir. Öğrencide var olan kavramların öğretmenler tarafından
öğretildiğini öne sürmektedir.
 2. Ayırma Yöntemi: Var olan kavramlar birbirinden ayrılır. Öğrenciler karmaşık
bir durumla karşılaştıklarında makul olan ilginin diğer durumlarda etkisinin
olmadığı gösterilir.
 3. Değiş-Tokuş Yöntemi: Öğrenilen yeni kavram ile eski kavramın kendi arasında
değiş-tokuş yapmasıdır. Önceki bilginin bir problem karşında çözme gücünün
olmadığı bir durum oluşturularak yeni kavramın daha çok açıklayıcı ve problemi
çözme gücü olduğunu gösterilir.
 4. Kavramsal Köprü Yöntemi: Anlamlı öğrenme ve deneyimlerle ilişkisi olan
kavramların öğrenciler tarafından benimsenmesidir (Yüksel Gülçiçek 2004)
Kavramsal Ekoloji: Kavramsal ekoloji epistemolojik kararlar, doğaüstü inançlar (metafiziksel
inançlar), benzetmeler, mecazlar gibi çeşitli bilgi türlerinden oluşmaktadır. Bireyin zihinsel
yapısında önceden mevcut olan her şeye kavramsal ekoloji adı verilmektedir.

Kavramsal ekoloji, bireyin günlük yaşamda yaşadığı deneyimleri anlaması, var olan
bilgiye yeni kavramlar eklemesi ve bu bilgiler arasındaki ilişkileri sorgulayan
yapıdır. Kavramsal ekolojinin sınırları içerisinde bir düşünce kabul görür yada
reddedilir. Çünkü kavramsal ekolojik, kavramların değişmesine rehberlik öncülük
eden bir yapı içerisindedir.
Kavramsal Değişimi Engelleyen Faktörler

1. Öğrenciler sahip oldukları düşüncenin hatalı olduğunu kabullenmede isteksiz

davranmaları ve bu konuda inatçı tutum sergilemeleri.

2. Öğrencilerin bulundukları gelişim düzeyi

3. Kavramsal değişimi etkiyen bir diğer faktör ise dildir.

Fen Bilimleri dersinde kavram yanılgılarının önlenmesi amacıyla kavram modeller
kullanılır. Bu modeller:

 Kavram Haritası: Bir konuyu ilişkin kavramlar ve bu kavramların arasındaki

ilişkileri gösteren iki boyutlu şematik çizimlerdir.

Analoji: Kelime anlamı olarak analoji bir şeyi başka bir şeye benzeterek anlatmaktır. Analoji tekniği öğrenciler
tarafından bilinmeyen bir nesneyi öğrencilerin bildiği bir nesneyle eşleştirerek bilinir hale getirmedir. Bilinen ile
bilinmeyen arasında köprü görevi görür.

Kavram Karikatürü: Bilimsel kavramların çizgi karakterle ifade edilmesidir.

Bilgisayar Destekli Eğitim: Yapılandırmacı öğrenme yöntemleri temel alınarak
hazırlanan grafikler, çalışma yaprakları ve görsel öğeler bilgisayar yardımıyla öğretim
aracı olarak kullanılmasıdır.

Kavramsal Değişim Metinleri :Öğrencilerin sahip oldukları kavram yanılgılarını

bilimsel kavramlarla yer değiştirebilmesi için karşı teorilerin yer aldığı metinlerdir.
”Bu metinler öğrencinin sahip oldukları kavram yanılgılarının farkında olmalarını
sağlayan, bu fikirlerin neden yanlış olduğunu örnekleri ve gerekçeleri ile açıklayan,
onlara önceki fikirlerinin karşılaştıkları yeni olayları açıklamada yetersiz kaldığını
hissettirerek bilimsel olarak kabul edilen kavram veya fikri savunan metinlerdir.
 Posner ve arkadaşlarının (1982) ortaya attığı öğretim modelini Roth (1985)
yılında fen bilimlerinde kullandı. Roth’un modelinde öğretmen öncelikle öğrencide
var olan kavram yanılgısı belirler. Daha sonra öğrencilerin kavram yanılgılarını aktif
hale getirecek konu ortaya atılır. Bir sonraki basamakta ise yaygın olan kavram
yanılgıları ile bunların yanlış olduğunu ispatlayan argümanlar öne sürülerek
öğrenciden kavram yanılgılarını sorgulaması beklenir. Son olarak kavram ile ilgili
bilimsel açıklama yapılıp örnekler verilir. Roth yaptığı çalışmanın geleneksel öğretim
modeline göre öğrencilerin yeni kavramları öğrenmede başarılı olduğunu belirtmiştir.

Wang ve Andre (1991) yılında kavram değişim metinlerini ilk kez geliştiren ve

uygulayan bilim adamları olarak karşımıza çıkmaktadır. Daha sonra başta Chambers ve

Andre (1997) olmak üzere birçok bilim insanın bu metinleri geliştirip kullanmıştır.
Kavramsal Değişim Metinlerini Uygularken Dikkat Etmesi Gereken Hususlar
Öğretmen öncelikle öğrencilerin ilk defa karşılaşacakları kavramların öğrenci
seviyesine uygunluğunu tespit etmelidir. Bu durum ancak öğretmenin öğrencilerin ön
bilgilerini dikkate alınmasıyla gerçekleşir. Öğretmen küçük grup tartışmalarına izin
vermeli ve öğrencilerin düşüncülerini özgürce söyleyebilmeleri için onları
cesaretlendirmeli ve öğrencilerin sahip olduğu kavram yanılgılarıyla metinde verilen
bilimsel açıklamaları karşılaştırmaları için öğrencilere gerekli zamanı tanımalıdır.
 Asitler her türlü maddeyi yakar ve eritir. Eğer bu ifade doğru olsaydı, o zaman asitleri
taşımak ve bulundurmak imkânsız olurdu. Ancak araştırdığımızda en kuvvetli asitlerin dahi
plastik kaplarda taşınabildiğini görmekteyiz. Üstelik kuvvetli bir asit olarak bilinen
hidroklorik asidin (HCl) 1 molarlık çözeltisi midemizde yiyecekleri parçalamakta
kullanılmaktadır. Asitler her şeyi yakıp eritseydi, şu anda midemiz olmazdı. Bunlara ilave
olarak zayıf asitler olarak bilinen birçok asit günlük hayatımızda kullandığımız birçok
maddenin bünyesinde yer almaktadır. Örneğin, limon, sirke, ekşi elma, üzüm, ekşimiş süt
yapılarında asitler bulundurmaktadırlar. Demek ki asitler tüm maddeleri yakma ve eritme
özelliğine sahip değildirler.
 KAYNAKÇA
 Arslan, Mehmet. «Eğitimde Yapılandırmacı Yaklaşımlar.» Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergis,
2007: 41-61.
 Ayas, Ali Paşa. «Kavram Öğrenimi.» Kuramdan Uygulamaya Fen ve Teknoji Öğretimi içinde, yazan Salih Editör
Çepni, 141. Pegem A Yayıncılık, 2011.
 Çil, Emine, ve Salih Çepni. «Kavramsal Değişim Yaklaşımının Bilimin Doğası Hakkındaki Görüşler ve Işık
Ünitesindeki Akademik Başarı Üzerine Etkileri.» Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 2016: 82-96.
 Demir, Meryem. «Üstkavramsal Faaliyetlerle Zenginleştirilmiş Kavramsal Değişim Metinlerinin Fen Bilgisi
Öğretmen Adaylarının Kuvvet ve Hareket Konularını Anlamalarına Etkisi. Yüksek Lisans TezGazi, Üniversitesi,
Eğitim Bilimleri Enstitüsü.» 2010.
 Gemici, Ömer. «Fen ve Teknoloji Eğitiminde Kavram Öğretimi.» Fen ve Teknoloji Öğretiminde Yeni Yaklaşımlar
içinde, yazan Özgür Taşkın (Editör), 127. Ankara: Pegem A Yayıncılık, 2008.
 Malatyalı, Emine, ve Kaya Yılmaz. «Yapılandırmacı Öğrenme Sürecinde Kavramlar ve Önemi:Kavramların
Pedagolojik Açıdan İncelenmesi.» Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 3, no. 14 (2010).
 Özden, Yüksel. Öğrenme ve Öğretme. Pegem A Yayıncılık, 2005.
 Özkan, Yeşim. «Fizik Dersinde Yapılandırmacı Öğrenme Yaklaşımına Göre Hazırlanan Öğretim Materyallerininin
Öğrenci Başarısna Etkisi.» Dokuz Eylül Üniversitesi,Eğitim Bilimleri Enstitüsü, 2008.
• Şen, Yasemin Çelik. «İlköğretim 1. Kademede Öğretmenlerinin Yeni İlköğretim Programı Hakkındaki
Düşünceleri.» Yüksek Lisans Tezi. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü,
2010.

Ülgen, Gülten. Kavram Geliştirme Kuramlar ve Uygulamalar. Ankara: Nobel Yayıncılık, 2004.
l Keleş, Pınar. «Kvaramsal Değişim Metinleri,Oyun ve Drama ile Zenginleştirilmiş 5E Modelinin
Etkinliğinin Belirlenmesi:"Canlıları Sınıflayalım"Örneği Doktora Tezi.» Eylül 2009.

Yağbasan, Rahmi, ve Çağlar Gülçiçek. «Fen Öğretiminde Kavram Yanılgılarının Karakteristiklerinin

Tanımlanması.» Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 1, no. 13 (2003).
Cerit Berber, N.2008. İş-Güç-Enerji Konusunun Öğretiminde Pedagojik- Analojik Modellerin
Kavramsal Değişimin Gerçekleşmesine Etkisi: KONYA İLİ ÖRNEĞİ. Selçuk Üniversitesi, Fen
Bilimleri Enstitüsü, Doktora tezi, Konya.