اصول کلی بهداشت محیط

‫ﻣﺮﻛﺰ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت و ﺗﻌﻠﻴﻤﺎت ﺣﻔﺎﻇﺖ و ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﻛﺎر‬
‫ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﻲ اﻳﺮان‬

‫وزارت ﻛﺎر واﻣﻮراﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬
‫ﻣﻌﺎوﻧﺖ رواﺑﻂ ﻛﺎر‬
‫اﺻﻮل ﻛﻠﻲ ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﻣﺤﻴﻂ‬
‫ﺗﻬﻴﻪ ﻛﻨﻨﺪه ‪:‬آﻗﺎي دﻛﺘﺮﻋﺒﺎس اﻛﺒﺮزاده‬ ‫ﻛﺪ‪86-219-1 :‬‬
‫‪٠‬‬
‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬
‫ﮔﻔﺘﺎر ‪1‬‬
‫ﻛﻠّﻴﺎت ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﻣﺤﻴﻂ‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ‪..........................................................................................................................................................................‬‬
‫ﺑﻬﺪاﺷﺖ آب‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ ‪........................................................................................................................................................................‬‬
‫ﻓﺎﺿﻼب و ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آن‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ‪..........................................................................................................................................................................‬‬
‫ﮔﻔﺘﺎر‪4‬‬
‫ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ زﺑﺎﻟﻪ ﻫﺎي ﺷﻬﺮي‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ ‪........................................................................................................................................................................‬‬
‫آﻟﻮدﮔﻲ ﻫﻮا و اﺛﺮات آن‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ ‪........................................................................................................................................................................... :‬‬
‫آﻟﻮدﮔﻲ ﺻﻮﺗﻲ‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ ‪.............................................................................................................................................................................‬‬
‫ﻋﻔﻮﻧﺖ زداﻳﻲ در ﭘﺰﺷﻜﻲ‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ‬
‫‪١‬‬
‫ﻛﻠﻴﺎت ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﻣﺤﻴﻂ‬
‫‪٢‬‬
‫اﻫﺪاف درس‬
‫اﻧﺘﻈﺎر ﻣﻲرود ﻓﺮاﮔﻴﺮﻧﺪه‪ ،‬ﭘﺲ از ﮔﺬراﻧﺪن اﻳﻦ درس‪ ،‬ﺑﺘﻮاﻧﺪ ‪:‬‬

‫ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﻣﺤﻴﻂ را ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻧﻤﺎﻳﺪ‬ ‫¾‬
‫ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺤﻴﻂ و ﻫﺪف اﺳﺎﺳﻲ ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﻣﺤﻴﻂ را ﺷﺮح دﻫﺪ‬ ‫¾‬
‫ﻟﺰوم آﺷﻨﺎﻳﻲ ﺳﺎﻳﺮ اﻓﺮاد ) اﻓﺮادي ﺑﺎ ﺗﺨﺼﺼﻬﺎ و ﻣﻬﺎرتﻫﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﺟﺰ ﺑﻬﺪاﺷـﺖ ﻣﺤـﻴﻂ(‬ ‫¾‬
‫را ﺑﺎ ﻛﻠﻴﺎت ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﻣﺤﻴﻂ ﺑﻴﺎن ﻛﻨﺪ‬
‫ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي ﻣﻨﺘﻘﻠﻪ ﺗﻮﺳﻂ آب و ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ را ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑـﻪ ﻋﺎﻣـﻞ ﺑﻴﻤـﺎريزا‪ ،‬ﻣﺨـﺰن‬ ‫¾‬
‫ﺑﻴﻤﺎري و راه ﻫﺎي ﺳﺮاﻳﺖ آﻧﻬﺎ از ﻣﺤﻴﻂ ﺗﻮﺿﻴﺢ دﻫﺪ‬
‫ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎ و ﻋﻮارﺿﻲ را ﻛﻪ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺤﻴﻄﻲ ﻧﻈﻴﺮ آب‪ ،‬ﻫﻮا و ﺣـﺸﺮات و ﺟﻮﻧـﺪﮔﺎن در‬ ‫¾‬
‫آﻧﻬﺎ ﻧﻘﺶ دارﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻮﺿﻴﺢ دﻫﺪ‬
‫راﻫﺒﺮد “ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﻣﺤﻴﻂ” را در ﻛﻨﺘﺮل ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎ ﺗﻮﺿﻴﺢ دﻫﺪ‬ ‫¾‬
‫ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي ﻫﺮ ﻳﻚ از اﺟﺰاي ﺳﺎﺧﺘﺎري راﻫﺒﺮد “ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﻣﺤﻴﻂ” در ﻛﻨﺘﺮل ﺑﻴﻤـﺎريﻫـﺎ‬ ‫¾‬
‫را ﺑﻴﺎن ﻛﻨﺪ‬
‫ﭼﺎﻟﺶﻫﺎي ﻋﻤﻮﻣﻲ و ﺗﺨﺼﺼﻲ ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﻣﺤﻴﻂ و ﺣﻮزه ﻫﺎي ﻋﻤﻠﻜﺮد آﻧﻬﺎ را ﺑﻴﺎن ﻛﻨﺪ‬ ‫¾‬
‫ﺑﺎ ﻛﺴﺐ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻛﻠﻲ از ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﻣﺤﻴﻂ در ﺗﺤﻘﻖ اﻫﺪاف آن ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﻧﻤﺎﻳﺪ‬ ‫¾‬
‫واژه ﻫﺎي ﻛﻠﻴﺪي‬

‫ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﻣﺤﻴﻂ‪ ،‬ﺑﻬﺴﺎزي‪ ،‬ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي ﻧﺎﺷﻲ از ﻣﺤﻴﻂ‪ ،‬آب‪ ،‬ﻫﻮا‪ ،‬ﻣﻮاد زاﻳﺪ‪ ،‬ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ‬
‫ﺑﻴﺎن ﻣﺴﺌﻠﻪ‬
‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ “ﻣﺤﻴﻂ” ﺑﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اي از ﻋﻮاﻣﻞ و ﺷﺮاﻳﻂ ﺧﺎرﺟﻲ و ﺗﺎﺛﻴﺮات وارده ﻧﺎﺷـﻲ از آﻧﻬـﺎ ﺑـﺮ‬
‫زﻧﺪﮔﻲ ﻳﻚ ﻣﻮﺟﻮد زﻧﺪه اﻃﻼق ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬ﻃﺒﻖ اﻳﻦ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﺤﻴﻂ ﺷﺎﻣﻞ ﻫﻮا‪ ،‬آب و ﺧﺎك و رواﺑﻂ ﺑﻴﻦ‬
‫آنﻫﺎ و ﻛﻠﻴﻪ ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺎس ﻫﺪف “ﺑﻬﺪاﺷـﺖ ﻣﺤـﻴﻂ” ﻛﻨﺘـﺮل ﻛﻠﻴـﻪ ﻋـﻮاﻣﻠﻲ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﻟﻘﻮه و ﺑﺎﻟﻔﻌﻞ ﺗﺎﺛﻴﺮات ﺳﻮﻳﻲ ﺑﺮ ﺑﻘﺎء و ﺳﻼﻣﺘﻲ اﻧﺴﺎن اﻋﻤﺎل ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي رﺳـﻴﺪن ﺑـﻪ اﻳـﻦ‬
‫ﻫﺪف‪ ،‬ﺑﻬﺮه ﮔﻴﺮي از داﻧﺶ زﻳﺴﺖ ﻣﺤﻴﻄﻲ و ﻧﻴﺰ ﻛﺎرﺑﺴﺖ اﺻﻮل ﻣﻬﻨﺪﺳﻲ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻛﻨﺘﺮل‪ ،‬اﺻـﻼح و‬
‫ﺑﻬﺒﻮد ﻋﻮاﻣﻞ ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ‪ ،‬ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ و زﻳﺴﺘﻲ ﻣﺤﻴﻂ ﺟﻬﺖ ﺣﻔﻆ و ارﺗﻘﺎء ﺳﻼﻣﺘﻲ و رﻓـﺎه و آﺳـﺎﻳﺶ اﻧـﺴﺎن‬
‫ﺿﺮورت ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬از دﻳﺪﮔﺎه ﻛﺎرﺑﺮدي ﻧﻴﺰ ﻣـﻲﺗـﻮان ﺑﻬﺪاﺷـﺖ ﻣﺤـﻴﻂ را ﺑـﺪﻳﻦ ﺷـﺮح ﺗﻌﺮﻳـﻒ ﻛـﺮد ‪:‬‬
‫“ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﻣﺤﻴﻂ‪ ،‬ﺗﻜﻮﻳﻦ ﻧﻈﻢ ﻳﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬ارﺗﻘﺎي و اﺟﺮاي ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺮاﻳﻂ ﺧﺎرﺟﻲ ﻣﺴﺒﺐ ﺑﻴﻤﺎري‪،‬‬
‫ﻧﺎﺗﻮاﻧﻲ و ﺳﻠﺐ آﺳﺎﻳﺶ از اﻧﺴﺎن را ﻛﻨﺘﺮل ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻳﺎﻓﺘﻪ ﻋـﻼوه ﺑـﺮ‬
‫ﺣﻔﻆ ﺳﻼﻣﺖ و اﻳﻤﻨﻲ‪ ،‬ﺟﻨﺒﻪ ﻫﺎي زﻳﺒـﺎﻳﻲ ﺷـﻨﺎﺧﺘﻲ ﻧﻴـﺰ ﻣﺘﻨﺎﺳـﺐ ﺑـﺎ ﻧﻴﺎزﻫـﺎ و اﻧﺘﻈـﺎرات ﺟﺎﻣﻌـﻪ ﻫـﺪف‬
‫ﮔﻨﺠﺎﻧﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪”.‬‬
‫‪٣‬‬
‫ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺎس ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻫﺪف ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﻣﺤﻴﻂ‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺤﻴﻄﻲ ﻣﻀﺮ ﺑﺮاي ﺳـﻼﻣﺘﻲ اﻧـﺴﺎن و‬
‫ﺗﺸﺨﻴﺺ و ﭘﻴﺸﮕﻴﺮي‪ ،‬رﻓﻊ و ﻛﻨﺘﺮل اﺛﺮات ﺳﻮء ﻧﺎﺷﻲ از اﻳﻦ ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﻣﺤـﻴﻂ ﺑـﻪ‬
‫ﻃﻮر ﻣﻮﻛّﺪ ﺳﻼﻣﺘﻲ اﻧﺴﺎن و ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻫﺪف اﺻﻠﻲ ﭘﻴﮕﻴﺮي ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻛﻴﻔﻴﺖ ﻣﺤﻴﻂ و‬
‫ﺣﻔﻆ ﺳﻼﻣﺘﻲ اﻛﻮﺳﻴﺴﺘﻢﻫﺎ را ﺑﻪ ﻃﻮر ﻏﻴﺮﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺎس ﻣﻲﺗﻮان اﺻﻠﻲ ﺗﺮﻳﻦ ﻣﺤﻮرﻫﺎي ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﻣﺤﻴﻂ را ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ ﺑﻴﺎن ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ و ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻜﺎﻧﻴﺴﻢﻫﺎي ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي ﻣﻨﺘﻘﻠﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺤﻴﻂ و ﻧﺤﻮه ﭘﻴﺸﮕﻴﺮي و ﻛﻨﺘﺮل آﻧﻬﺎ‬ ‫•‬
‫ﺗﺎﻣﻴﻦ آب و ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ ﺳﺎﻟﻢ‬ ‫•‬
‫ﺗﺼﻔﻴﻪ و دﻓﻊ ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ ﻓﺎﺿﻼبﻫﺎ‬ ‫•‬
‫دﻓﻊ و ﺗﺼﻔﻴﻪ ﻣﻮاد زاﻳﺪ ﺟﺎﻣﺪ و ﺳﻤﻲ‬ ‫•‬
‫ﻛﺎﻫﺶ آﻟﻮدﮔﻲ ﻫﻮا‪ ،‬آب‪،‬ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ و ﺻﺪا‬ ‫•‬
‫ﻛﻨﺘﺮل ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺨﺎﻃﺮه آﻣﻴﺰ ﻣﺤﻴﻂ ﻛﺎر‬ ‫•‬
‫ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺟﻤﻌﻴﺖ‪ ،‬رﺷﺪ ﭼﺸﻤﮕﻴﺮ در ﺷﺎﺧﻪ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻧﻈﻴﺮ ﺻﻨﻌﺖ‪ ،‬ﻛﺸﺎورزي‪ ،‬ﺣﻤﻞ و ﻧﻘـﻞ و‬
‫ﻏﻴﺮه‪ ،‬اﻓﺰاﻳﺶ ﻧﻴﺎزﻫﺎ و ﺑﺴﻴﺎري از ﻋﻮاﻣﻞ ﺟﺎﻧﺒﻲ دﻳﮕﺮ ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪه اﻧﺪ ﺗﺎ ﻣﺸﻜﻼت ﺑﻬﺪاﺷـﺖ ﻣﺤـﻴﻂ ﻧﻴـﺰ‬
‫در ﻣﻘﻴﺎس ﮔﺴﺘﺮده ﺗﺮي ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪ .‬اﻣﺮوزه ﺟﻬﺖ ﺗﺤﻘﻖ اﻫـﺪاف ﺑﻬﺪاﺷـﺖ ﻣﺤـﻴﻂ ﺻـﺮﻓﺎ‬
‫ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﺗﻮان ﻓﻜﺮي و اﺟﺮاﻳﻲ ﻣﺘﺨﺼﺼﻴﻦ اﻳﻦ رﺷﺘﻪ ﻣﺘّﻜﻲ ﺑﻮد‪ .‬ﺣـﻞ ﻣـﺸﻜﻼت ﺑﻬﺪاﺷـﺖ ﻣﺤـﻴﻂ در‬
‫ﭼﻬﺎرﭼﻮب ﺷﺮاﻳﻂ ﻛﻨﻮﻧﻲ و آﺗﻲ‪ ،‬ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﺳﺎﻳﺮ ﮔﺮوﻫﻬﺎي ﺗﺨﺼﺼﻲ )ﺑﺎ ﻣﻬﺎرﺗﻬﺎ و ﺗﺨﺼﺺﻫﺎﻳﻲ‬
‫ﺑﻪ ﻏﻴﺮ از ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﻣﺤﻴﻂ( و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ دﺧﺎﻟﺖ ﻓﻌﺎل و ﻫﻤﻜﺎري اﻗﺸﺎر ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﺮدم اﺳﺖ‪.‬‬
‫از اﻳﻦ رو اراﺋﻪ ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻛﻠﻲ از ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﻣﺤﻴﻂ و داﻣﻨـﻪ ﻋﻤﻠﻜـﺮد آن ﺟﻬـﺖ ارﺗﻘـﺎي آﮔـﺎﻫﻲ و آﺷـﻨﺎ‬
‫ﻛﺮدن ﺳﺎﻳﺮ اﻓﺮاد ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺟﻠـﺐ ﻣـﺸﺎرﻛﺖ آﻧﻬـﺎ در ﺣـﻞ ﻣـﺸﻜﻼت ﺑﻬﺪاﺷـﺘﻲ از اﻫـﻢ ﻣـﻮارد ﺗﻠﻘـﻲ‬
‫ﻣﻲﮔﺮدد و ﻟﺬا در اﻳﻦ ﮔﻔﺘﺎر‪ ،‬ﻛﻠﻴﺎﺗﻲ ﺟﻬﺖ اﻳﺠﺎد ﻳﻚ زﻳﺮﺳـﺎﺧﺘﺎر ﻣﻨـﺴﺠﻢ ﻓﻜـﺮي از راﻫﺒﺮدﻫـﺎ‪ ،‬داﻣﻨـﻪ‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ‪ ،‬ﻣﺤﻮرﻫﺎي ﻛﺎرﻛﺮد و ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﻣﺤﻴﻂ از ﻧﻈﺮ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮔﺬﺷﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي ﻣﻨﺘﻘﻠﻪ از ﻣﺤﻴﻂ‬

‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﺗﺎﻣﻴﻦ و ﺣﻔﻆ ﺳﻼﻣﺘﻲ اﻧﺴﺎن ﻫﺪف اﺻﻠﻲ ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﻣﺤﻴﻂ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺷﻨﺎﺧﺖ و ﻛﻨﺘـﺮل‬
‫ﻋﻮاﻣﻞ ﺑﻴﻤﺎريزا و ﻧﺤﻮه اﻧﺘﻘﺎل آﻧﻬﺎ از ﻣﺤﻴﻂ ﺑﻪ اﻧﺴﺎن از ﻣﺒﺎﺣﺚ اﺻﻠﻲ در اﻳﻦ ﻣﻘﻮﻟـﻪ اﺳـﺖ‪ .‬ﺑﻴـﺸﺘﺮﻳﻦ‬
‫ﺳﻬﻢ ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي ﻣﻨﺘﻘﻠﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺤﻴﻂ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آب و ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪي اﻳﻦ ﺑﻴﻤـﺎريﻫـﺎ‪،‬‬
‫ﻋﻮاﻣﻞ‪ ،‬ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻣﺨﺎزن و ﻧﻴﺰ راه ﻫﺎي ﻣﻌﻤﻮل ﺳﺮاﻳﺖ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﻼﺻﻪ در ﺟﺪول )‪ (1‬اراﺋـﻪ ﺷـﺪه‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﺎﻧﻜﻪ در اﻳﻦ ﺟﺪول ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲﺷـﻮد‪ ،‬ﺑـﺴﻴﺎري از ﺑﻴﻤـﺎريﻫـﺎي ﻋﻔـﻮﻧﻲ و ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ ﺑﺮﺧـﻲ از‬
‫ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي ﻏﻴﺮواﮔﻴﺮ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ از ﻃﺮﻳﻖ آب و ﻣﻮاد ﻏـﺬاﻳﻲ ﺑـﻪ اﻧـﺴﺎن ﻣﻨﺘﻘـﻞ ﮔـﺮدد‪ .‬ﺑﺮﺧـﻲ از اﻳـﻦ‬
‫ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎ ﻣﺮگ و ﻣﻴﺮ ﺑﺎﻻﻳﻲ ﺑﻪ ﺑﺎر آورده و در ﻣﺪت زﻣﺎن ﻛﻮﺗﺎه ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻃﻴﻒ وﺳﻴﻌﻲ از ﺟﺎﻣﻌـﻪ‬
‫‪٤‬‬
‫را ﻣﺒﺘﻼ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧﻲ دﻳﮕﺮ ﻧﻈﻴﺮ ﻣﺴﻤﻮﻣﻴﺖﻫﺎي ﻣﺰﻣﻦ ﺗﻮﺳﻂ ﻓﻠﺰات ﺳﻨﮕﻴﻦ و ﺳـﻤﻮم ﻣﻤﻜـﻦ اﺳـﺖ در‬
‫اﺛﺮ ﺗﻤﺎس دراز ﻣﺪت ﺳﺒﺐ ﺑﺮوز ﺳﺮﻃﺎنﻫﺎ و اﺧﺘﻼل ژﻧﺘﻴﻜﻲ در ﻧﺴﻞﻫـﺎي آﺗـﻲ ﺷـﻮد‪ .‬از ﺑـﻴﻦ ﻋﻮاﻣـﻞ‬
‫ﻣﺤﻴﻄﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﺳﻬﻢ ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي ﻣﻨﺘﻘﻠﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آب‪ ،‬ﻫﻮا‪ ،‬و ﺣﺸﺮات و ﺟﻮﻧـﺪﮔﺎن )ﻧﺎﺷـﻲ از دﻓـﻊ‬
‫ﻧﺎدرﺳﺖ ﻣﻮاد زاﻳﺪ( ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ذﻳﻼ ﺑﻪ ﺗﻔﻜﻴﻚ ﺑﻪ ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي ﻣﻨﺘﻘﻠﻪ ﺗﻮﺳﻂ اﻳﻦ ﻋﻮاﻣﻞ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﭘﺮداﺧﺖ‬
‫‪:‬‬
‫ﻋﻮاﻣﻞ ﺑﻴﻤﺎريزاﻳﻲ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن را از ﻃﺮﻳﻖ آﺷﺎﻣﻴﺪن آب آﻟﻮده ﻣﺒﺘﻼ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬در ﺟﺪول )‪ (2‬ﻓﻬﺮﺳﺖ‬
‫ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺟﺪول ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻋﺎﻣـﻞ ﺑﻴﻤـﺎريزا‪ ،‬اﻫﻤﻴـﺖ ﺑﻬﺪاﺷـﺘﻲ‪ ،‬ﭘﺎﻳـﺪاري در آب‪ ،‬ﻣﻘﺎوﻣـﺖ در‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ ﻛﻠﺮ‪ ،‬دوز ﻧﺴﺒﻲ ﺑﻴﻤﺎريزا و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﻘﺶ ﻣﺨﺰن ﺣﻴﻮاﻧﻲ اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮﺧﻲ از اﻳـﻦ ﻋﻮاﻣـﻞ‬
‫ﻧﻈﻴﺮ ﺳﺎﻟﻤﻮﻧﻼ‪ ،‬ﺷﻴﮕﻼ‪ ،‬اﺷﺮﻳﺸﻴﺎ ﻛﻮﻟﻲ ﭘﺎﺗﻮژﻧﻴﻚ‪ ،‬وﻳﺒﺮﻳﻮ ﻛﻠﺮا‪ ،‬ﻳﺮﺳﻴﻨﻴﺎ آﻧﺘﺮوﻛﻮﻟﻴﺘﻴﻜﺎ‪ ،‬ﻛﺎﻣﭙﻴﻠﻮﺑﺎﻛﺘﺮ ژژوﻧﻲ‬
‫و ﻛﺎﻣﭙﻴﻠﻮﺑﺎﻛﺘﺮ ﻛﻮﻟﻲ‪ ،‬وﻳﺮوسﻫﺎ‪ ،‬و اﻧﮕﻞﻫﺎﻳﻲ ﻧﻈﻴﺮ ژﻳﺎردﻳﺎ‪ ،‬ﻛﺮﻳﭙﺘﻮﺳﭙﻮرﻳﺪﻳﻮم‪ ،‬آﻧﺘﺎﻣﻮﺑﺎ ﻫﻴـﺴﺘﻮﻟﻴﺘﻴﻜﺎ و‬
‫دراﻛﻮﻧﻜﻮﻟﻮس ﻣﺪﻳﻨﻨﺴﻴﺲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻣﺨﺎﻃﺮات ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ ﻣﻬﻤﻲ را ﺳﺒﺐ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺴﻴﺎري از اﻳﻦ ﻋﻮاﻣﻞ ﺑﻴﻤﺎريزا ﮔﺴﺘﺮش ﺟﻬﺎﻧﻲ داﺷﺘﻪ و ﺧﺎص ﻳﻚ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻳﺎ ﻧﺎﺣﻴﻪ ﻧﻴـﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬در ﺣـﺎﻟﻲ‬
‫ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻲ از آنﻫﺎ ﻓﻘﻂ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻧﺎﺣﻴﻪ و ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺧﺎص ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺣﺬف اﻳﻦ ﻋﻮاﻣـﻞ ﺑﻴﻤـﺎريزا از آب‬
‫ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻧﺮخ ﻣﺮگ و ﻣﻴﺮ ﺑﺎﻻ و ﺳﺮﻋﺖ اﻧﺘﺸﺎر اﻳﻦ ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎ در ﺟﺎﻣﻌـﻪ‪ ،‬از اوﻟﻮﻳـﺖ ﺧﺎﺻـﻲ ﺑﺮﺧـﻮردار‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮﺧﻲ از ﻋﻮاﻣﻞ ﺑﻴﻤﺎريزا در آب ﻣﻮﺳﻮم ﺑﻪ ﻋﻮاﻣـﻞ ﻓﺮﺻـﺖ ﻃﻠـﺐ‪ ،‬از اﻫﻤﻴـﺖ ﻧـﺴﺒﻲ ﻛﻤﺘـﺮي‬
‫ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻋﻮاﻣﻞ در ﺷﺮاﻳﻂ ﻋﺎدي‪ ،‬ﺑﻴﻤﺎريزا ﺗﻠﻘﻲ ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ و ﺻﺮﻓﺎ اﻓﺮاد دﭼﺎر اﺧﺘﻼل ﺳﻴﺴﺘﻢ‬
‫اﻳﻤﻨﻲ و ﺳﺎﻟﻤﻨﺪان را ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ )‪.(3‬‬
‫ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي ﻣﻨﺘﻘﻠﻪ ﺗﻮﺳﻂ آب‬
‫اﻟﻒ – ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي ﻣﻨﺘﻘﻠﻪ ﺗﻮﺳﻂ آب )‪(Water Borne Diseases‬‬

‫در اﻳﻦ ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎﻳﻲ ﮔﻨﺠﺎﻧﺪه ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ ﻋﺎﻣﻞ اﺻﻠﻲ ﺑﻴﻤﺎري در آب ﺑﻮده و از ﻃﺮﻳﻖ ﺑﻠﻊ ﺑـﻪ‬
‫اﻧﺴﺎن ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬وﺑﺎ‪ ،‬ﺣﺼﺒﻪ‪ ،‬ﺷﺒﻪ ﺣﺼﺒﻪ و ﺑﺴﻴﺎري از ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي ﻋﻔﻮﻧﻲ دﻳﮕﺮ در اﻳﻦ زﻣـﺮه ﻗﺮار‬
‫ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻬﺒﻮد ﻛﻴﻔﻴﺖ آب و ﻋﺪم اﺳﺘﻔﺎده از دﻳﮕﺮ ﻣﻨـﺎﺑﻊ ﻏﻴﺮﺑﻬﺪاﺷـﺘﻲ آب ﺣﺘـﻲ ﺑـﻪ ﻃـﻮر ﻣﻮﻗـﺖ‪،‬‬
‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ در از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻦ اﻳﻦ ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎ ﻧﻘﺶ ﺑﺴﺰاﻳﻲ اﻳﻔﺎ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫‪٥‬‬
‫ﺟﺪول ‪ 1‬ـ ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﺑﻴﻤﺎرﻳﻬﺎي ﻣﻨﺘﻘﻠﻪ ﺗﻮﺳﻂ آب و ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ )‪(1‬‬
‫راﻫﻬﺎي ﻣﻌﻤﻮل ﺳﺮاﻳﺖ‬ ‫ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻣﺨﺎزن‬ ‫ﻋﺎﻣﻞ ﺑﻴﻤﺎري‬ ‫ﺑﻴﻤﺎري‬ ‫ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪي‬
‫ﻋﻮاﻣﻞ‬
‫ﻓﺮاوري ﻧﺎﻛﺎﻓﻲ ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ ﻛﻨﺴﺮوي‬ ‫ﺧﺎك‪ ،‬ﮔﺮد و ﻏﺒﺎر‪ ،‬ﻣﻴﻮه و‬ ‫ﻛﻠﺴﺘﺮﻳﺪﻳﻮم ﺑﻮﺗﻮﻟﻴﻨﻮم‬
‫و ﻋﺮﺿﻪ ﺷﺪه در ﺑﻄﺮي‬ ‫ﺳﺒﺰي‪ ،‬ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ‪ ،‬ﻣﺎﻫﻲ‪،‬‬ ‫و ﭘﺎراﺑﻮﺗﻮﻟﻴﻨﻮم‬ ‫ﻣﺴﻤﻮﻣﻴﺖ ﻏﺬاﻳﻲ‬
‫ﻣﺪﻓﻮع اﻧﺴﺎن و ﺣﻴﻮاﻧﺎت‬ ‫ﺑﻮﺗﻮﻟﻴﺴﻢ‬
‫ﻓﺮاورده ﻫﺎي ﮔﻮﺷﺘﻲ آﻟﻮده‪ ،‬ﻓﺮاورده‬ ‫ﭘﻮﺳﺖ‪ ،‬ﻏﺸﺎي ﻣﺨﺎﻃﻲ‪ ،‬ﮔﺮد و‬ ‫اﺳﺘﺎﻓﻴﻠﻮﻛﻮﻛﻮس‬ ‫ﻣﺴﻤﻮﻣﻴﺖ ﻏﺬاﻳﻲ‬
‫ﻫﺎي ﻟﺒﻨﻲ آﻟﻮده‬ ‫ﻏﺒﺎر‬ ‫اورﺋﻮس‬ ‫اﺳﺘﺎﻓﻴﻠﻮﻛﻮﻛﻲ‬
‫ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ آﻟﻮده‪ ،‬ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ‬ ‫ﺧﺎك‪ ،‬ﺟﻬﺎز ﻫﺎﺿﻤﻪ اﻧﺴﺎن و‬ ‫ﻛﻠﺴﺘﺮﻳﺪﻳﻮم‬ ‫ﻣﺴﻤﻮﻣﻴﺖ ﻏﺬاﻳﻲ‬
‫ﺳﻤﻮم ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﺎﻳﻲ‬
‫ﮔﻮﺷﺘﻲ )ﭘﺨﺖ ﺑﺎ ﺣﺮارت ﻧﺎﻛﺎﻓﻲ(‬ ‫ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﻧﻈﻴﺮ اﺣﺸﺎم‪ ،‬ﻣﺎﻛﻴﺎن ‪،‬‬ ‫ﭘﺮﻳﻔﺮﻳﻨﮋﻧﺲ )وﻟﺸﻲ(‬ ‫ﻛﻠﺴﺘﺮﻳﺪﻳﻮم‬
‫ﺧﻮك و ﻏﻴﺮه‬ ‫ﭘﺮﻳﻔﺮﻳﻨﮋﻧﺲ‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﺶ ﻧﺎﻛﺎﻓﻲ ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ ﭘﺨﺘﻪ‬ ‫ﺑﻪ ﺷﻜﻞ اﺳﭙﻮر در ﮔﺴﺘﺮه‬ ‫ﺑﺎﺳﻴﻠﻮس ﺳﺮﺋﻮس‬ ‫ﻣﺴﻤﻮﻣﻴﺖ ﻏﺬاﻳﻲ‬
‫ﺷﺪه و ﺣﺮارت ﻧﺎﻛﺎﻓﻲ ﻣﺘﻌﺎﻗﺐ آن‬ ‫وﺳﻴﻌﻲ از ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ و‬ ‫ﺑﺎﺳﻴﻠﻮس ﺳﺮﺋﻮس‬
‫ﺳﺒﺰيﻫﺎ و ﺷﻴﺮ‬ ‫)ﻧﻮع اﺳﻬﺎﻟﻲ(‬
‫ﺑﺮﻧﺞ ﭘﺨﺘﻪ و ﺳﺮخ ﺷﺪه‬ ‫ﺑﻪ ﺷﻜﻞ اﺳﭙﻮر در ﮔﺴﺘﺮه‬ ‫ﺑﺎﺳﻴﻠﻮس ﺳﺮﺋﻮس‬ ‫ﻣﺴﻤﻮﻣﻴﺖ ﻏﺬاﻳﻲ‬
‫وﺳﻴﻌﻲ از ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ و‬ ‫ﺑﺎﺳﻴﻠﻮس ﺳﺮﺋﻮس‬
‫ﺳﺒﺰيﻫﺎ و ﺷﻴﺮ‬ ‫)ﻧﻮع ﺗﻬﻮع آور(‬
‫ﮔﻮﺷﺖ و ﺳﺎﻻد آﻟﻮده‪ ،‬ﮔﻮﺷﺖ ﻧﭙﺨﺘﻪ‪،‬‬ ‫اﺣﺸﺎم‪ ،‬ﻣﺎﻛﻴﺎن‪ ،‬ﺗﺨﻢ ﻣﺮغ‪ ،‬ﻻك‬ ‫ﺳﺎﻟﻤﻮﻧﻼ ﺗﻴﻔﻲ ﻣﻮرﻳﻮم‬
‫ﺷﻴﺮ و ﻓﺮاورده ﻫﺎي ﻟﺒﻨﻲ‪ ،‬آب‪ ،‬ﺗﺨﻢ‬ ‫ﭘﺸﺖ و ﺳﺎﻳﺮ ﺧﺰﻧﺪﮔﺎن‬ ‫‪ ،‬ﻧﻴﻮﭘﺮت‪ ،‬اﻧﺘﺮﻳﺘﻴﺪﻳﺲ‬ ‫ﺳﺎﻟﻤﻮﻧﻠﻮز‬
‫ﻣﺮغ‬ ‫‪ ،‬ﻣﻮﻧﺘﻪ وﻳﺪﺋﻮ و ﻏﻴﺮه‬

‫آب آﻟﻮده‪ ،‬ﺷﻴﺮ و ﻓﺮآورده ﻫﺎي آن‪،‬‬ ‫ﻣﺪﻓﻮع و ادرار ﺑﻴﻤﺎران و ﺣﺎﻣﻠﻴﻦ‬ ‫ﺳﺎﻟﻤﻮﻧﻼ ﺗﻴﻔﻲ‬ ‫ﺗﺐ ﺗﻴﻔﻮﺋﻴﺪ‬
‫ﺻﺪف‪ ،‬و ﺳﺎﻳﺮ ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ‪ ،‬ﻣﮕﺲ‬ ‫ﺗﻴﻔﻮﺋﻴﺪ‬
‫آب آﻟﻮده‪ ،‬ﺷﻴﺮ و ﻓﺮآورده ﻫﺎي آن‪،‬‬ ‫ﻣﺪﻓﻮع ﺑﻴﻤﺎران و ﺣﺎﻣﻠﻴﻦ‬ ‫ﺳﺎﻟﻤﻮﻧﻼ ﭘﺎراﺗﻴﻔﻲ و‬ ‫ﺗﺐ ﭘﺎراﺗﻴﻔﻮﺋﻴﺪ‬
‫ﺻﺪف‪ ،‬و ﺳﺎﻳﺮ ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ‪ ،‬ﻣﮕﺲ‬ ‫اﺳﻜﺎﺗﻤﻮﻻري و‬
‫ﻫﺮﺷﻔﻴﻠﺪي‬
‫آب و ﻣﻮاد ﻋﺬاﻳﻲ آﻟﻮده‪ ،‬ﺷﻴﺮ و‬ ‫ﻣﺪﻓﻮع ﺑﻴﻤﺎران و ﺣﺎﻣﻠﻴﻦ‬ ‫ﺷﻴﮕﻼ ﺷﻴﮕﺎ ‪،‬‬ ‫ﺷﻴﮕﻠﻮزﻳﺲ‬
‫ﻓﺮآورده ﻫﺎي آن‪ ،‬ﻣﮕﺲ‪ ،‬اﻧﺘﻘﺎل ﻓﺮد‬ ‫ﻓﻠﻜﺴﻨﺮي ‪ ،‬ﺳﻮﻧﻪ اي ‪،‬‬
‫ﺑﻪ ﻓﺮد‬ ‫ﺑﻮاﻳﺪي و دﻳﺴﺎﻧﺘﺮي‬
‫آب آﻟﻮده‪ ،‬ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ ﺧﺎم‪ ،‬ﻣﮕﺲ‪،‬‬ ‫ﻣﺪﻓﻮع و اﺳﺘﻔﺮاغ‬ ‫وﻳﺒﺮﻳﻮ ﻛﻠﺮا ‪ O1‬و‬ ‫وﺑﺎ‬
‫ﺻﺪف‬ ‫‪O139‬‬
‫ﺗﻤﺎس و ﻳﺎ ﺑﻠﻊ ﻣﺪﻓﻮع آﻟﻮده‪ ،‬ﺧﺎك‪،‬‬ ‫ﻣﻮش‪ ،‬ﺧﻮﻛﭽﻪ ﻫﻨﺪي‪ ،‬ﮔﺮﺑﻪ‪،‬‬ ‫ﺑﻮرﺧﻮﻟﺪرﻳﺎ ﺳﻮدوﻣﺎﻟﻪ‬
‫آب‬ ‫ﺧﺮﮔﻮش و اﺳﺐ‬ ‫اي‬ ‫ﻣﻠﻴﻮﺋﻴﺪوزﻳﺲ‬
‫ﺷﻴﺮ ﺧﺎم ﻣﻴﺶ ﻳﺎ ﮔﺎو ﺑﻴﻤﺎر‪ -‬ﺗﻤﺎس‬ ‫ﺑﺎﻓﺖ‪ ،‬ﺧﻮن‪ ،‬ادرار‪ ،‬ﺷﻴﺮ‪،‬‬ ‫ﺑﺮوﺳﻼ ﻣﻠﻴﺘﻨﺴﻴﺲ ‪،‬‬ ‫ﺑﺮوﺳﻠﻮز‬
‫ﺑﺎ ﺣﻴﻮاﻧﺎت آﻟﻮده‬ ‫ﺣﻴﻮاﻧﺎت آﻟﻮده‬ ‫آﺑﻮرﺗﻮس ‪ ،‬ﺳﻮﺋﻴﺲ‬
‫ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻏﺬاﻳﻲ آﻟﻮده‪ ،‬ﺷﻴﺮ و‬ ‫ﺗﺮﺷﺤﺎت ﺑﻴﻨﻲ ‪،‬ﮔﻠﻮ و دﻫﺎن‬ ‫اﺳﺘﺮﭘﺘﻮﻛﻮﻛﻮس ﭘﻴﻮژن‬ ‫ﻋﻔﻮﻧﺖ‬
‫ﻓﺮآورده ﻫﺎي آن‬ ‫اﺳﺘﺮﭘﺘﻮﻛﻮﻛﻲ‬
‫ﺗﻤﺎس ﻓﺮد ﺑﻪ ﻓﺮد‪ ،‬ﺷﻴﺮ و ﻓﺮآورده‬ ‫دﺳﺘﮕﺎه ﺗﻨﻔﺴﻲ ﺑﻴﻤﺎران و ﺣﺎﻣﻠﻴﻦ‬ ‫ﻛﻮرﻳﻨﻪ ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﻮم‬ ‫دﻳﻔﺘﺮي‬
‫ﻫﺎي آن‬ ‫دﻳﻔﺘﺮﻳﺎ‬
‫ﺗﻤﺎﺳﻲ‪ ،‬ﺧﻮردن و آﺷﺎﻣﻴﺪن ﻣﻮاد‬ ‫دﺳﺘﮕﺎه ﺗﻨﻔﺴﻲ اﻧﺴﺎن و ﻧﺪرﺗﺎ‬ ‫ﻣﺎﻳﻜﻮﺑﺎﻛﺘﺮﻳﻮم‬ ‫ﺗﻮﺑﺮﻛﻮﻟﻮزﻳﺲ‬
‫ﻏﺬاﻳﻲ آﻟﻮده‪ ،‬ﺷﻴﺮ و ﻓﺮآورده ﻫﺎي آن‬ ‫اﺣﺸﺎم‬ ‫ﺗﻮﺑﺮﻛﻮﻟﻮزﻳﺲ‬
‫)ﻫﻮﻣﻴﻨﻴﺲ ﻳﺎ ﺑﻮﻳﺲ (‬
‫‪٦‬‬
‫اداﻣﻪ ﺟﺪول ‪ 1‬ـ ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﺑﻴﻤﺎرﻳﻬﺎي ﻣﻨﺘﻘﻠﻪ ﺗﻮﺳﻂ آب و ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ‬
‫راﻫﻬﺎي ﻣﻌﻤﻮل ﺳﺮاﻳﺖ‬ ‫ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻣﺨﺎزن‬ ‫ﻋﺎﻣﻞ ﺑﻴﻤﺎري‬ ‫ﺑﻴﻤﺎري‬ ‫ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪي‬
‫ﻋﻮاﻣﻞ‬
‫ﻣﺤﺼﻮﻻت ﺧﺎم درﻳﺎﻳﻲ و ﻓﺮآورده‬ ‫ﻣﺎﻫﻲ درﻳﺎﻳﻲ‪،‬‬
‫ﻫﺎي آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ درﻳﺎﻳﻲ ﺧﻮب‬ ‫ﺻﺪف‪ ،‬ﮔﻞ و ﻻي‪ ،‬آب‬ ‫ﮔﺎﺳﺘﺮوآﻧﺘﺮﻳﺖ وﻳﺒﺮﻳﻮ‬
‫وﻳﺒﺮﻳﻮ ﭘﺎراﻫﻤﻮﻟﻴﺘﻴﻜﻮس‬
‫ﭘﺨﺘﻪ ﻧﺸﺪه‪ ،‬ﺗﻤﺎس ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ آﻟﻮده‬ ‫ﺷﻮر‪ ،‬آب ﺷﻴﺮﻳﻦ‪ ،‬آب‬ ‫ﭘﺎراﻫﻤﻮﻟﻴﺘﻴﻜﻮس‬
‫ﺧﺎم و ﭘﺨﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﺎ آب درﻳﺎ‬ ‫ﻟﺐ ﺷﻮر‬
‫ﮔﻮﺷﺖ‪ ،‬ﺧﺮﮔﻮش آﻟﻮده‪ ،‬آب‬ ‫ﺟﻮﻧﺪﮔﺎن‪ ،‬ﺧﺮﮔﻮش‪،‬‬

‫ﻓﺮاﻧﺴﻴﺴﻼ ﺗﻮﻻرﻧﺴﻴﺲ‬ ‫ﺗﻮﻻرﻣﻲ‬
‫آﻟﻮده‪ ،‬ﺣﻴﻮاﻧﺎت وﺣﺸﻲ‬ ‫ﻣﮕﺲ‪ ،‬اﺳﺐ‪ ،‬روﺑﺎه‬
‫ﻣﺮغ‪ ،‬ﺧﻮك‪ ،‬ﺳﮓ‪،‬‬

‫ﮔﻮﺷﺖ ﻛﺎﻣﻼ ﻧﭙﺨﺘﻪ ﮔﺎو‪ ،‬ﻣﺮغ و‬
‫اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﺷﻴﺮ ﺧﺎم‪ ،‬آب‬ ‫ﻛﺎﻣﭙﻴﻠﻮﺑﺎﻛﺘﺮ ژژوﻧﻲ‬ ‫ﻛﺎﻣﭙﻴﻠﻮﺑﺎﻛﺘﺮ اﻧﺘﺮﻳﺘﻴﺲ‬
‫ﺧﻮك‪ ،‬ﺷﻴﺮ ﺧﺎم‬
‫آﻟﻮده‬
‫اﺷﺮﺷﻴﺎ ﻛﻮﻟﻲ‬
‫ﻏﺬا‪ ،‬آب‪ ،‬آﻟﻮدﮔﻲ ﻣﺪﻓﻮﻋﻲ‪،‬‬ ‫اﺳﻬﺎل آﻧﺘﺮوﭘﺎﺗﻮژﻧﻴﻚ‬
‫اﻓﺮاد آﻟﻮده‬ ‫آﻧﺘﺮوﭘﺎﺗﻮژﻧﻴﻚ‬
‫ﮔﻮﺷﺖ ﺧﺎم ﻳﺎ ﺧﻮب ﭘﺨﺘﻪ ﻧﺸﺪه‬ ‫)اﺳﻬﺎل ﻣﺴﺎﻓﺮان(‬
‫آﻧﺘﺮواﻳﻨﻮﻳﺰﻳﻮ و ﺗﻮﻛﺴﻴﮋﻧﻴﻚ‬
‫ﻳﺮﺳﻴﻨﻴﺎ آﻧﺘﺮوﻛﻮﻟﻴﺘﻴﻜﺎ‬
‫ﮔﻮﺷﺖ ﺧﺎم‪ ،‬ﻣﺘﺼﺪﻳﺎن آﻟﻮده‪ ،‬ﻣﻮاد‬
‫اﻧﺴﺎن‪ ،‬آﺑﻬﺎي ﺳﻄﺤﻲ‬ ‫)ﻳﺮﺳﻴﻨﻴﺎ‬ ‫ﻳﺮﺳﻴﻨﻴﻮزﻳﺲ‬
‫ﻏﺬاﻳﻲ‪ ،‬آب آﻟﻮده‬
‫ﺳﻮدوﺗﻮﺑﺮﻛﻮﻟﻮزﻳﺲ(‬
‫ﺷﻴﺮ ﺧﺎم‪ ،‬ﺷﻴﺮ ﭘﺎﺳﺘﻮرﻳﺰه آﻟﻮده‬
‫ﺑﺰ‪ ،‬اﺣﺸﺎم‪ ،‬اﻧﺴﺎن‪،‬‬
‫ﺷﺪه و ﻓﺮآورده ﻫﺎي ﻟﺒﻨﻲ‪ ،‬ﺳﺒﺰي‬ ‫ﻟﻴﺴﺘﺮﻳﺎ ﻣﻮﻧﻮﺳﻴﺘﻮژﻧﺰ‬ ‫ﻟﻴﺴﺘﺮﻳﻮز‬
‫ﺧﺎك‪ ،‬آب‪ ،‬ﻓﺎﺿﻼب‬
‫آﻟﻮده‬
‫ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ درﻳﺎﻳﻲ ﺧﺎم ﻳﺎ ﺧﻮب‬ ‫ﻣﻴﮕﻮ‪ ،‬آب درﻳﺎ‪،‬‬ ‫ﮔﺎﺳﺘﺮوآﻧﺘﺮﻳﺖ وﻳﺒﺮﻳﻮ‬
‫وﻳﺒﺮﻳﻮ وﻟﻨﻴﻔﻴﻜﻮس‬
‫ﭘﺨﺘﻪ ﻧﺸﺪه‬ ‫رﺳﻮﺑﺎت‪ ،‬ﭘﻼﻧﮕﺘﻮن‬ ‫وﻟﻨﻴﻔﻴﻜﻮس‬
‫ﻛﺸﺘﺎرﮔﺎه ﻫﺎ‪ ،‬ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻛﺎرﺧﺎﻧﻪ‬

‫ﻫﺎي ﻟﺒﻨﻲ‪ ،‬ﺗﻤﺎس ﺑﺎ اﺣﺸﺎم آﻟﻮده و‬ ‫ﭼﻬﺎرﭘﺎﻳﺎن‪ ،‬ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ‪،‬‬
‫ﻛﻮﻛﺴﻴﻼ ﺑﻮرﻧﺘﻲ‬ ‫ﺗﺐ ‪Q‬‬
‫ﺷﻴﺮ آﻟﻮده‪ ،‬ﮔﺮد و ﻏﺒﺎر و آﺋﺮوﺳﻞﻫﺎي‬ ‫ﺑﺰ‪ ،‬ﻛﻨﻪ‬
‫در ﺗﻤﺎس ﺑﺎ ﻣﺪﻓﻮع و ادرار‬
‫ادرار و ﺗﺮﺷﺤﺎت‬ ‫ﻛﻮرﻳﻮﻣﻨﻨﮋﻳﺖ ﻟﻨﻔﻮﺳﻴﺘﻲ‬

‫ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ آﻟﻮده‬ ‫وﻳﺮوس ﻛﻮرﻳﻮﻣﻨﻨﮋﻳﺖ‬
‫ﻣﻮش ﺧﺎﻧﮕﻲ‬ ‫)‪(LCM‬‬ ‫وﻳﺮوﺳﻲ‬
‫آب‪ ،‬ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ‪ ،‬ﺷﻴﺮ‪ ،‬ﻣﻴﮕﻮ‪،‬‬
‫وﻳﺮوس ﻫﭙﺎﺗﻴﺖ ‪A‬‬
‫ﺧﺮﭼﻨﮓ‪ ،‬ﺗﻤﺎس ﻓﺮد ﺑﻪ ﻓﺮد‪ ،‬ﻣﺴﻴﺮ‬ ‫ﻣﺪﻓﻮع اﻓﺮاد آﻟﻮده‬ ‫ﻫﭙﺎﺗﻴﺖ ﻋﻔﻮﻧﻲ‬
‫وﻳﺮوس ﻫﭙﺎﺗﻴﺖ ‪E‬‬
‫ﻣﺪﻓﻮﻋﻲ ـ دﻫﺎﻧﻲ‬
‫آب‪ ،‬ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ ﻧﻈﻴﺮ ﺷﻴﺮ‪ ،‬ﻣﺴﻴﺮ‬ ‫اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﻣﺪﻓﻮع‬ ‫روﺗﺎوﻳﺮوسﻫﺎ‪ ،‬وﻳﺮوس‬
‫ﻣﺪﻓﻮﻋﻲ ـ دﻫﺎﻧﻲ ﻳﺎ ﻣﺪﻓﻮﻋﻲ ـ‬ ‫ﻣﺘﺼﺪﻳﺎن ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ‪،‬‬ ‫ﻧﻮرواك‪ ،‬اﻛﻮ و ﻛﻮﻛﺴﺎﻛﻲ‬ ‫ﮔﺎﺳﺘﺮوآﻧﺘﺮﻳﺖ وﻳﺮوﺳﻲ‬
‫ﺗﻨﻔﺴﻲ‪ ،‬ﻳﺦ‪ ،‬ﺧﺮﭼﻨﮓ‬ ‫ﻓﺎﺿﻼب‬ ‫وﻳﺮوسﻫﺎ‪ ،‬ﺳﺎﻳﺮ وﻳﺮوسﻫﺎ‬
‫ﻣﺤﺘﻮﻳﺎت اﺣﺸﺎﻳﻲ‬
‫ﻛﻴﺴﺖﻫﺎ‪ ،‬آب آﻟﻮده‪ ،‬ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ‪،‬‬ ‫آﻣﻴﺒﻴﺎزﻳﺲ )دﻳﺴﺎﻧﺘﺮي‬
‫ﺣﺎﻣﻠﻴﻦ و اﻓﺮاد ﻣﺒﺘﻼ‪،‬‬ ‫آﻧﺘﺎﻣﻮﺑﺎ ﻫﻴﺴﺘﻮﻟﻴﺘﻴﻜﺎ‬
‫ﺳﺒﺰيﻫﺎي ﺧﺎم و ﻣﻴﻮه ﻫﺎ‪ ،‬ﻣﮕﺲ‬ ‫آﻣﻴﺒﻲ(‬
‫ﻣﻮش‬
‫ﻛﻴﺴﺖﻫﺎ‪ ،‬آب و ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ‬ ‫ﻣﺤﺘﻮﻳﺎت اﺣﺸﺎﻳﻲ‬
‫ژﻳﺎردﻳﺎ ﻻﻣﺒﻠﻴﺎ‬ ‫ژﻳﺎردﻳﺎزﻳﺲ‬
‫آﻟﻮده‪ ،‬ﻣﻴﻮه ﺧﺎم‪ ،‬ﻣﺴﻴﺮ دﺳﺖ‪-‬دﻫﺎن‬ ‫ﺣﺎﻣﻠﻴﻦ و ﻣﺒﺘﻼﻳﺎن‪ ،‬ﺳﮓ‬
‫ﺗﻚ ﻳﺎﺧﺘﻪ‬
‫ﺣﻴﻮاﻧﺎت اﻫﻠﻲ‪،‬‬
‫آب و ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ آﻟﻮده‪ ،‬ﻣﺴﻴﺮ‬
‫اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﮔﺮﺑﻪ‪ ،‬ﺳﮓ‪،‬‬ ‫ﻛﺮﻳﭙﺘﻮﺳﭙﻮرﻳﺪﻳﻮم‬ ‫ﻛﺮﻳﭙﺘﻮﺳﭙﻮرﻳﺪﻳﻮز‬
‫ﻣﺪﻓﻮﻋﻲ‪ -‬دﻫﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺗﻤﺎس ﻓﺮد ﺑﻪ ﻓﺮد‬
‫ﻣﻮش‬
‫ﺧﻮك‪ ،‬اﻧﺴﺎن و ﺳﺎﻳﺮ‬
‫ﺑﻠﻊ ﻛﻴﺴﺖﻫﺎ در ﻣﺪﻓﻮع آﻟﻮده‬ ‫ﺑﺎﻻﻧﺘﻴﺪﻳﻮم ﻛﻮﻟﻲ‬ ‫ﺑﺎﻻﻧﺘﻴﺪﻳﺎز‬
‫ﺣﻴﻮاﻧﺎت‬
‫‪٧‬‬
‫راﻫﻬﺎي ﻣﻌﻤﻮل ﺳﺮاﻳﺖ‬ ‫ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻣﺨﺎزن‬ ‫ﻋﺎﻣﻞ ﺑﻴﻤﺎري‬ ‫ﺑﻴﻤﺎري‬ ‫ﻋﻮاﻣﻞ‬
‫ﺧﻮك و ﻓﺮاورده ﻫﺎي آﻟﻮده آن‪ ،‬ﮔﻮﺷﺖ‬ ‫ﺧﻮك‪ ،‬ﺧﺮس‪ ،‬ﮔﺮاز‪،‬‬ ‫ﺗﺮﻳﺸﻴﻨﻼ اﺳﭙﻴﺮاﻟﻴﺲ‬
‫ﺧﺮس و ﮔﺮاز‬ ‫ﻣﻮش‪ ،‬روﺑﺎه‪ ،‬ﮔﺮگ‬ ‫ﺗﺮﻳﺸﻴﻨﻮز‬
‫ﺑﻠﻊ ﺳﺮﻛﺮ‪ ،‬آﺷﺎﻣﻴﺪن‪ ،‬اﺳﺘﺤﻤﺎم و ﺷﻨﺎ در‬ ‫ادرار‪ ،‬ﻣﺪﻓﻮع‪ ،‬ﺳﮓ‪ ،‬ﮔﺮﺑﻪ‪،‬‬ ‫ﺷﻴﺴﺘﻮزوﻣﺎ‬
‫آب آﻟﻮده‬ ‫ﺧﻮك‪ ،‬اﺣﺸﺎم‪ ،‬اﺳﺐ‪ ،‬ﻣﻮش‬ ‫ﻫﻤﺎﺗﻮﺑﻴﻮم‪ ،‬ﻣﺎﻧﺴﻮﻧﻲ‪،‬‬ ‫ﺷﻴﺴﺘﻮزوﻣﻴﺎزﻳﺲ‬
‫ژاﭘﻮﻧﻴﻜﻮم‪ ،‬اﻳﻨﺘﺮﻛﺎﻻﺗﻮم‬
‫آب و ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ آﻟﻮده‪ ،‬ﻓﺎﺿﻼب‬ ‫روده ﺑﺎرﻳﻚ اﻧﺴﺎن‪،‬‬ ‫آﺳﻜﺎرﻳﺲ‬
‫ﮔﻮرﻳﻞ و ﻣﻴﻤﻮن‬ ‫ﻟﻮﻣﺒﺮﻳﻜﻮﺋﻴﺪس‬ ‫آﺳﻜﺎرﻳﺎزﻳﺲ‬
‫آب و ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ آﻟﻮده‪ ،‬ﻣﺴﻴﺮ دﺳﺖ ـ‬ ‫ﺳﮓ‪ ،‬ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ‪ ،‬ﮔﺮگ‪،‬‬ ‫اﻛﻴﻨﻮﻛﻮﻛﻮس‬
‫دﻫﺎن‬ ‫دﻳﻨﮕﻮ‪ ،‬ﺧﻮك‪ ،‬اﺳﺐ‪ ،‬ﻣﻴﻤﻮن‬ ‫ﮔﺮاﻧﻮﻟﻮزوس‬ ‫اﻛﻴﻨﻮﻛﻮﻛﻮزﻳﺲ‬
‫ﺗﻤﺎس ﺑﺎ ﺳﮓ‬
‫ﺧﻮردن ﮔﻮﺷﺖ آﻟﻮده ﺧﺎم‪ ،‬ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ‬ ‫اﻧﺴﺎن‪ ،‬اﺣﺸﺎم‪ ،‬ﺧﻮك‪-‬‬ ‫ﺗﻨﻴﺎ ﺳﻮﻟﻴﻮم )ﺧﻮك(‪،‬‬
‫آﻟﻮده ﺑﻪ ﻣﺪﻓﻮع اﻧﺴﺎن و ﻣﻮش‬ ‫ﺑﻮﻓﺎﻟﻮ‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎﻻ ﻣﻮش‬ ‫ﺗﻨﻴﺎ ﺳﺎژﻳﻨﺎﺗﺎ )ﮔﺎو(‬ ‫ﺗﻨﻴﺎزﻳﺲ‬
‫آب ﺷﻴﺮﻳﻦ آﻟﻮده‬ ‫اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﻗﻮرﺑﺎﻏﻪ‪ ،‬ﺳﮓ‬ ‫دﻳﻔﻴﻠﻮﺑﻮﺗﺮﻳﻮم ﻻﺗﻮم‬ ‫ﺑﻴﻤﺎري ﻛﺮم ﻧﻮاري‬
‫ﻣﺎﻫﻲ‬
‫آب آﻟﻮده‪ ،‬ﺧﺮﭼﻨﮓ آب ﺷﻴﺮﻳﻦ‬ ‫دﺳﺘﮕﺎه ﺗﻨﻔﺴﻲ اﻧﺴﺎن ‪،‬‬ ‫ﭘﺎراﮔﻮﻧﻴﻤﻮس‬ ‫ﭘﺎراﮔﻮﻧﻴﻤﻴﺎزﻳﺲ‬
‫ﻛﺮﻣﻬﺎ‬
‫ﺳﮓ ‪ ،‬ﮔﺮﺑﻪ ‪ ،‬ﺧﻮك ‪ ،‬ﻣﻮش‬ ‫رﻳﻨﺠﺮي ‪ ،‬وﺳﺘﺮﻣﺎﻧﻲ ‪،‬‬ ‫)ﻓﻠﻮك رﻳﻪ(‬
‫و ﮔﺮگ‬ ‫ﻛﻠﻴﻜﻮﺗﻲ‬
‫ﻣﺎﻫﻲﻫﺎي آﻟﻮده آب ﺷﻴﺮﻳﻦ‬ ‫ﻛﺒﺪ اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﮔﺮﺑﻪ‪ ،‬ﺳﮓ و‬ ‫ﻛﻠﻮﻧﻮرﻛﻴﺲ‬ ‫ﻛﻠﻮﻧﻮرﻛﻴﺎزﻳﺲ‬
‫ﺧﻮك‬ ‫ﺳﻴﻨﻨﺴﻴﺲ‪ ،‬اوﭘﻴﺲ‬
‫ﺗﻮرﻛﻴﺲ ﻓﻠﻴﻨﺌﻮس‬
‫ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ و ﺧﺎك آﻟﻮده‬ ‫روده ﺑﺰرگ اﻧﺴﺎن‬ ‫ﺗﺮﻳﻜﻮرﻳﺲ ﺗﺮﻳﻜﻮرا‬ ‫ﺗﺮﻳﻜﻮرﻳﺎزﻳﺲ‬
‫اﻧﮕﺸﺘﺎن آﻟﻮده‪ ،‬ﮔﺮد و ﻏﺒﺎر ﻣﺤﺘﻮي ﺗﺨﻢ‬ ‫روده ﺑﺰرگ اﻧﺴﺎن ﺑﻮﻳﮋه‬ ‫اﻛﺴﻴﻮر‬ ‫اﻛﺴﻴﻮرﻳﺎزﻳﺲ‬
‫اﻧﮕﻞ‪ ،‬آب و ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ آﻟﻮده‪ ،‬ﻓﺎﺿﻼبﻫﺎ‪،‬‬ ‫ﻛﻮدﻛﺎن‬ ‫ورﻣﻴﻜﻮﻻرﻳﺲ‬
‫ﻟﺒﺎس و رﺧﺘﺨﻮاب آﻟﻮده‬
‫ﮔﻴﺎﻫﺎن آب ﺷﻴﺮﻳﻦ‪ ،‬آب و ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ‬ ‫روده ﺑﺎرﻳﻚ اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﺳﮓ‬ ‫ﻓﺎﺳﻴﻮﻟﻮﭘﺴﻴﺲ‬ ‫ﻓﺎﺳﻴﻮﻟﻮﭘﺴﻴﺎزﻳﺲ‬
‫آﻟﻮده‬ ‫و ﺧﻮك‬ ‫ﺑﻮﺳﻜﻲ‬
‫ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ آﻟﻮده‪،‬ﻳﺦ ‪ ،‬ﺗﺨﻢ اﻧﮕﻞ‪،‬ﺗﻤﺎس‪،‬‬ ‫اﻧﺴﺎن و ﺟﻮﻧﺪﮔﺎن‬ ‫ﻫﻴﻤﻨﻮﻟﭙﻴﺲ ﻧﺎﻧﺎ‬ ‫ﺑﻴﺎري ﻛﺮم ﭘﻬﻦ‬
‫ﻛﻮﺗﺎه‬
‫ﺧﻮردن ﻣﺎﻫﻲﻫﺎي آﻟﻮده ﻳﺎ ﺧﻮب ﭘﺨﺘﻪ‬ ‫ﭘﺴﺘﺎﻧﺪاران درﻳﺎﻳﻲ و‬ ‫ﻧﻤﺎﺗﻮدﻫﺎي ﺧﺎﻧﻮاده‬ ‫آﻧﻴﺴﺎﻛﻴﺎزﻳﺲ‬
‫ﻧﺸﺪه‬ ‫ﻣﺎﻫﻲﻫﺎ ‪ ،‬ﻣﺎﻫﻲ آزاد ‪،‬ﺗﻦ و‬ ‫آﻧﻴﺴﺎﻛﻴﺪز‬
‫ﻛﺪ‬
‫ﻧﺎن و ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ آﻟﻮده ﺑﻪ ﻗﺎرچ‬ ‫ﻗﺎرچ و ﺑﺮﺧﻲ از ﻏﻼت‬ ‫ارﮔﻮت‪ ،‬ﻧﻮﻋﻲ ﻗﺎرچ‬ ‫ارﮔﻮﺗﻴﺴﻢ‬
‫) ﻛﻼوﻳﺴﭙﺲ‬ ‫اﻧﮕﻠﻲ‬
‫ﭘﻮرﭘﻮرا(‬
‫ﺑﺮگ رﻳﻮاس‬ ‫رﻳﻮاس‬ ‫اﺳﻴﺪ اﮔﺰاﻟﻴﻚ‬ ‫ﻣﺴﻤﻮﻣﻴﺖ رﻳﻮاس‬
‫ﻗﺎرچﻫﺎي ﺳﻤﻲ ) آﻣﺎﻧﻴﺘﺎ ﻓﺎﻟﻮﺋﻴﺪس‪،‬‬ ‫ﻗﺎرچ آﻣﺎﻧﻴﺘﺎ ﻓﺎﻟﻮﺋﻴﺪس و‬ ‫ﻓﺎﻟﻮدﻳﻦ و ﺳﺎﻳﺮ‬ ‫ﻣﺴﻤﻮﻣﻴﺖ ﻗﺎرچ‬
‫آﻣﺎﻧﻴﺘﺎ ﻣﻮﺳﻜﺎرﻳﺎ و ﺳﺎﻳﺮﻳﻦ (‬ ‫ﺳﺎﻳﺮ آﻣﺎﻧﻴﺘﺎﻫﺎ‬ ‫آﻟﻜﺎﻟﻮﺋﻴﺪﻫﺎي آن‪ ،‬ﺳﺎﻳﺮ‬
‫ﮔﻴﺎﻫﺎن و ﺟﺎﻧﻮران ﺳﻤﻲ‬
‫ﻗﺎرچﻫﺎي ﺳﻤﻲ‬
‫ﺧﻮردن ﺑﺎﻗﻼي ﺧﺎم‪ ،‬اﺳﺘﺸﻤﺎم ﮔﺮده‬ ‫ﮔﻴﺎه وﻳﺴﻴﺎ ﻓﺎﺑﺎ‬ ‫ﺳﻢ ﺑﺎﻗﻼي وﻳﺴﻴﺎ‬ ‫ﻓﺎوﻳﺴﻢ‬
‫ﻓﺎﺑﺎ‪ ،‬ﮔﺮده‬
‫ﺗﺨﻢ ﺗﻮرون ‪ ،‬ﻣﻠﺘﺎ ‪ ،‬ﻛﻼﭘﻴﺎ ‪ ،‬ﭘﻴﻜﺮل‬ ‫ﻣﺎﻫﻲ‪ ،‬ﺧﺮﭼﻨﮓ‪ ،‬اﺳﺘﺮوژن‬ ‫ﻣﺴﻤﻮﻣﻴﺖ ﺑﻪ ﺗﺨﻢ‬ ‫ﻣﺴﻤﻮﻣﻴﺖ ﻣﺎﻫﻲ‬
‫در ﻓﺼﻞ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﺜﻞ‬ ‫ﻣﺎﻫﻲ‬
‫ﻣﺎﻫﻲﻫﺎي ﺻﺨﺮه ﻫﺎي ﻣﺮﺟﺎﻧﻲ ﻛﺎراﺋﻴﺐ و‬ ‫ﻣﺎﻫﻲﻫﺎي آب ﮔﺮم ﻧﻈﻴﺮ‬ ‫ﺳﻢ ﺗﻐﻠﻴﻆ ﺷﺪه در‬ ‫ﻣﺴﻤﻮﻣﻴﺖ‬
‫اﻗﻴﺎﻧﻮس آرام‬ ‫ﺑﺎراﻛﻮدا ‪ ،‬اﺳﻨﻨﭙﺮ‪ ،‬ﮔﺮوﭘﺮ‬ ‫ﮔﻮﺷﺖ ﻧﻮﻋﻲ ﻣﺎﻫﻲ‬ ‫ﺳﻴﮕﺎﺗﺮﻳﺎ‬
‫‪٨‬‬
‫راﻫﻬﺎي ﻣﻌﻤﻮل ﺳﺮاﻳﺖ‬ ‫ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻣﺨﺎزن‬ ‫ﻋﺎﻣﻞ ﺑﻴﻤﺎري‬ ‫ﺑﻴﻤﺎري‬ ‫ﻋﻮاﻣﻞ‬
‫دوﻛﻔﻪ اﻳﻬﺎ و ﺧﺮﭼﻨﮕﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ از ﺗـﻮده‬ ‫ﺧﺮﭼﻨﮕﻬﺎ و دوﻛﻔـﻪ اي‬ ‫ﺳﻢ ﻧﻮروﺗﻮﻛﺴﻴﻚ ﺗﻮﻟﻴﺪ‬
‫ﺟﻠﺒﻜﻲ ﻣﻮﺳﻮم ﺑﻪ “ ﻣﻮج ﻗﺮﻣﺰ “‬ ‫ﻫــﺎﻳﻲ ﻛــﻪ از ﺑﺮﺧــﻲ از‬ ‫ﺷـﺪه ﺗﻮﺳـﻂ ﮔﻮﻧﻴـﺎﻻﻛﺲ‬ ‫ﻣـــﺴﻤﻮﻣﻴﺖ ﺻـــﺪف‬
‫ﺗﻐﺬﻳﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫دﻳﻨﻮﻓﻼژﻟﻪ ﻫـﺎ ﺗﻐﺬﻳـﻪ ﻣـﻲ‬ ‫ﻛــﺎﺗﻨﻼ ﻳــﺎ ﮔﻮﻧﻴــﺎﻻﻛﺲ‬ ‫ﮔﻴﺎﻫــﺎن‬
‫)ﭘﺎراﻟﻴﺘﻴﻚ(‬
‫ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺗﺎﻣﺎرﻧﺴﻴﺲ‬ ‫و ﺟــﺎﻧﻮران‬
‫ﻣﺎﻫﻲ ﻫﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﻧﮕﻬﺪاري در دﻣﺎي اﺗﺎق‬ ‫ﺧــﺎﻧﻮاده اﺳــﻜﻮﻣﺒﺮﻳﺪه ‪:‬‬ ‫اﺳﻜﺎﻣﺒﺮوﺗﻮﻛﺴﻴﻦ‬ ‫ﺳﻤﻲ‬
‫‪ ،‬ﺳﻢ ﻫﻴﺴﺘﺎﻣﻴﻦ در ﻣﺎﻫﻴﭽﻪ آﻧﻬﺎ ﺗﺠﻤﻊ ﻣﻲ‬ ‫ﺗﻦ ‪ ،‬ﻣﺎﻫﻲ آﺑﻲ و آﻣﺒﺮﺟﻚ‬ ‫ﻣـــﺴﻤﻮﻣﻴﺖ ﻣـــﺎﻫﻲ‬
‫ﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬ ‫اﺳﻜﻮﻣﺒﺮوﺋﻴﺪ‬
‫اﭘـــﺎﺗﻮرﻳﻮم اورﺗﻴﻜـــﺎ‬
‫ﺷﻴﺮ دامﻫﺎي ﺗﻐﺬﻳﻪ ﻛﺮده از ﮔﻞ ﻣﺎر‬ ‫ﮔﻞ ﻣﺎر ﺳﻔﻴﺪ‬ ‫ﻣﺴﻤﻮﻣﻴﺖ ﮔﻞ ﻣﺎر‬
‫ﻓﻮﻟﻴﻮم‬ ‫ﮔﻴﺎﻫــﺎن‬
‫ﺳﻴﺐ زﻣﻴﻨﻲ ﺳﺒﺰ ﺟﻮاﻧـﻪ‬ ‫و ﺟــﺎﻧﻮران‬
‫ﺳﻴﺐ زﻣﻴﻨﻲ ﺳﺒﺰ ﺟﻮاﻧﻪ زده‬ ‫ﺳﻮﻻﻧﻮم ﺗﻮﺑﺮوﺳﻮم‬ ‫ﻣﺴﻤﻮﻣﻴﺖ ﺳﻴﺐ زﻣﻴﻨﻲ‬
‫زده‬
‫ﺳﻤﻲ‬
‫ﺳﻴﻜﻮﺗﻮﻛﺴﻴﻦ ﻳﺎ ﺻـﻤﻎ‬
‫ﺑﺮگ و رﻳﺸﻪ ﺷﻮﻛﺮان آﺑﻲ‬ ‫ﺷﻮﻛﺮان آﺑﻲ‬ ‫ﻣﺴﻤﻮﻣﻴﺖ ﺷﻮﻛﺮان‬
‫ﺷﻮﻛﺮان‬
‫ﻇــﺮوف ﻣــﻮاد ﻏــﺬاﻳﻲ‬
‫ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ ﻃﺒﺦ ﺷﺪه در ﻇﺮوف آﻧﺘﻲ‬
‫ﭘﻮﺷﺶ داده ﺷﺪه ﺑـﺎ آﻧﺘـﻲ‬ ‫آﻧﺘﻲ ﻣﻮآن‬ ‫ﻣﺴﻤﻮﻣﻴﺖ آﻧﺘﻲ ﻣﻮآن‬
‫ﻣﻮآن‬
‫ﻣﻮآن‬
‫آب و ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ آﻟﻮده ﺑﻪ آرﺳﻨﻴﻚ‬ ‫ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت آرﺳﻨﻴﻚ‬ ‫آرﺳﻨﻴﻚ‬ ‫ﻣﺴﻤﻮﻣﻴﺖ آرﺳﻨﻴﻚ‬
‫ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ اﺳﻴﺪي ﻧﮕﻬﺪاري ﺷـﺪه در‬ ‫ﻇﺮوف ﺑﺎ ﻟﻌﺎب ﻛـﺎدﻣﻴﻢ‬
‫ﻛﺎدﻣﻴﻢ‬ ‫ﻣﺴﻤﻮﻣﻴﺖ ﻛﺎدﻣﻴﻢ‬
‫ﻇﺮوف ﺑﺎ ﻟﻌﺎب ﻛﺎدﻣﻴﻢ دار‬ ‫دار‬
‫ﻣﻮاد ﺟﻼدﻫﻨﺪه ﺳـﻴﺎﻧﻴﺪ‬
‫ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت ﺳﻴﺎﻧﻴﺪ دار‬ ‫ﺳﻴﺎﻧﻴﺪ‬ ‫ﻣﺴﻤﻮﻣﻴﺖ ﺳﻴﺎﻧﻴﺪ‬
‫ﻧﻘﺮه‬
‫ﻓﻠﻮرﻳﺪ ﺳﺪﻳﻢ ﻣﻮرد اﺳـﺘﻔﺎده در ﭘـﻮدر‬ ‫ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت ﭘﻮدري ﻓﻠﻮﺋﻮر‬ ‫ﻣﺴﻤﻮﻣﻴﺖ ﻓﻠﻮراﻳـﺪ ﻳـﺎ‬
‫ﻓﻠﻮرﻳﺪ ﻳﺎ ﻓﻠﻮرﻳﺪ ﺳﺪﻳﻢ‬
‫ﺷﻴﺮﻳﻨﻲ ﭘﺰي ‪ ،‬ﺳﻮدا و آرد‬ ‫دار‬ ‫ﻓﻠﻮرﻳﺪ ﺳﺪﻳﻢ‬
‫ﻟﻮﻟﻪ ﻫﺎي ﺳﺮﺑﻲ‪ ،‬اﺳﭙﺮي‬
‫ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ و ﻧﻮﺷـﺎﺑﻪ ﻫـﺎي اﺳـﻴﺪي‬
‫ﻫــﺎ‪ ،‬اﻛــﺴﻴﺪﻫﺎي ﺳــﺮب‪،‬‬
‫آﻟﻮده ﺑﻪ ﺳﺮب‪ ،‬اﺳﺒﺎب ﺑﺎزي‪ ،‬رﻧﮓ و آب‬ ‫ﺳﺮب‬ ‫ﻣﺴﻤﻮﻣﻴﺖ ﺳﺮب‬
‫ﻇﺮوف ﺳﺮﺑﻲ‪ ،‬رﻧﮕﻬـﺎي ﺑـﺎ‬
‫آﺷﺎﻣﻴﺪﻧﻲ آﻟﻮده‬
‫ﭘﺎﻳﻪ ﺳﺮب‬
‫رﺳــﻮﺑﺎت آﻟــﻮده‪ ،‬آب‪،‬‬ ‫ﺟﻴــﻮه‪ ،‬ﻣﺘﻴــﻞ ﺟﻴــﻮه و‬
‫ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ آﻟﻮده ﺑﻪ ﺟﻴﻮه‪ ،‬ﻣﺎﻫﻲ‬ ‫ﻣﺴﻤﻮﻣﻴﺖ ﺟﻴﻮه‬
‫ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ درﻳﺎﻳﻲ‬ ‫ﺳﺎﻳﺮ ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت آﻟﻜﻴﻞ ﺟﻴﻮه‬
‫ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ ﻧﮕﻬﺪاري ﺷﺪه در ﻳﺨﭽﺎل‬ ‫ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت ﺳﺮﻣﺎزا‪ ،‬ﻛﻠﺮﻳﺪ‬
‫ﻛﻠﺮﻳﺪ ﻣﺘﻴﻞ‬ ‫ﻣﺴﻤﻮﻣﻴﺖ ﻛﻠﺮﻳﺪ ﻣﺘﻴﻞ‬
‫دﭼﺎر ﻧﺸﺖ ﻛﻠﺮﻳﺪ ﻣﺘﻴﻞ‬ ‫ﻣﺘﻴﻞ‬
‫آرد ﮔﻨﺪم از ﺧﺎﻛﻬﺎي ﺳﻠﻨﻴﻢ دار‪ ،‬ﺳﺎﻳﺮ‬ ‫ﺳــﺒﺰي ﻫــﺎي ﻣﺤﺘــﻮي‬
‫ﺳﻠﻨﻴﻢ‬ ‫ﻣﺴﻤﻮﻣﻴﺖ ﺳﻠﻨﻴﻢ‬
‫ﮔﻴﺎﻫﺎن و آب‬ ‫ﺳﻠﻨﻴﻢ‬
‫ﻣــﻮاد ﻏــﺬاﻳﻲ اﺳــﻴﺪي در ﻇــﺮوف‬
‫آﻫﻦ ﮔﺎﻟﻮاﻧﻴﺰه‬ ‫روي‬ ‫ﻣﺴﻤﻮﻣﻴﺖ روي‬
‫ﮔﺎﻟﻮاﻧﻴﺰه‬
‫آﺑﻬـــﺎي زﻳﺮزﻣﻴﻨـــﻲ ‪،‬‬
‫آﺷﺎﻣﻴﺪن آب ﺑﺎ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻧﻴﺘﺮات زﻳﺎد‬ ‫ﭼﺎﻫﻬــﺎي ﻛــﻢ ﻋﻤــﻖ ﺑــﻪ‬ ‫ﻧﻴﺘﺮات ‪ +‬ﻧﻴﺘﺮﻳﺖ‬ ‫ﻣﺖ ﻫﻤﻮﮔﻠﻮﺑﻴﻨﻴﻤﻴﺎ‬
‫ﻛﻮدﻫﺎي ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ‬
‫ﻣﻮاد ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﺳﻤﻲ‬
‫ﮔﻮﺷﺖ –ﻧﻴﺘﺮات ﺳﺪﻳﻢ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻤﻚ‬ ‫ﻧﻴﺘﺮﻳﺖ و ﻧﻴﺘﺮات ﺳـﺪﻳﻢ‬ ‫ﻣـــﺴﻤﻮﻣﻴﺖ ﻧﻴﺘﺮﻳـــﺖ‬
‫ﻧﻴﺘﺮﻳﺖ ﺳﺪﻳﻢ‬
‫ﻓﺮآوري ﺷﺪه‬ ‫ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ‬ ‫ﺳﺪﻳﻢ‬
‫ﻧﻮﺷﺎﺑﻪ ﻫﺎي ﻛﺮﺑﻨﺎﺗـﻪ و ﻣـﻮاد ﻏـﺬاﻳﻲ‬
‫ﻟﻮﻟﻪ ﻫﺎ و ﻇﺮوف ﻣﺴﻲ‬ ‫ﻣﺲ‬ ‫ﻣﺴﻤﻮﻣﻴﺖ ﻣﺲ‬
‫اﺳﻴﺪي در ﺗﻤﺎس دراز ﻣﺪت ﺑﺎ ﻣﺲ‬
‫‪٩‬‬
‫ﺟﺪول ‪ 2‬ـ ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻋﻮاﻣﻞ ﺑﻴﻤﺎريزاي ﻣﻨﺘﻘﻠﻪ ﺑﻪ اﻧﺴﺎن از ﻃﺮﻳﻖ آﺷﺎﻣﻴﺪن آب )‪(3‬‬
‫ب – ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي ﻧﺎﺷﻲ از ﻋﺪم ﺷﺴﺘﺸﻮي ﻛﺎﻓﻲ )‪(Water Washed Diseases‬‬

‫وﻗﻮع اﻳﻦ ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻋﺪم دﺳﺘﺮﺳﻲ ﺑﻪ آب ﻛﺎﻓﻲ اﺳﺖ‪ .‬از اﻳﻦ رو ﻛﻤﻴـﺖ آب ﺑـﻴﺶ از‬
‫ﻛﻴﻔﻴﺖ آن دﺧﻴﻞ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻴﻤﺎري ﺗﺮاﺧﻢ ﻣﺜﺎل ﺧﻮﺑﻲ از اﻳﻦ ﮔﺮوه از ﺑﻴﻤـﺎريﻫـﺎ اﺳـﺖ‪ .‬اﻓـﺰاﻳﺶ ﻛﻤ‪‬ـﻲ‬
‫‪١٠‬‬
‫ﻣﻘﺎدﻳﺮ آب ﻣﺼﺮﻓﻲ و ﺑﻬﺒﻮد ﺷﺮاﻳﻂ دﺳﺘﺮﺳﻲ و ﻗﺎﺑﻞ اﻋﺘﻤﺎد و ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ ﺑﻮدن آبﻫﺎي ﻣﻮرد ﻣـﺼﺮف‬
‫در ﻣﻨﺎزل و ارﺗﻘﺎي ﺳﻄﺢ ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﺟﺎﻣﻌـﻪ ﻣـﻮﺛﺮﺗﺮﻳﻦ راﻫﻜﺎرﻫـﺎي رﻓـﻊ اﻳـﻦ ﮔـﺮوه ﺑﻴﻤـﺎريﻫـﺎ ﺗﻠﻘـﻲ‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ج‪ -‬ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ آب در ﭼﺮﺧﻪ اﻧﺘﻘﺎل آﻧﻬﺎ ﻧﻘﺶ دارد)‪(Water Based Diseases‬‬

‫در اﻳﻦ ﮔﺮوه ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎﻳﻲ ﻗﺮار دارﻧﺪ ﻛﻪ ﻋﺎﻣﻞ ﺑﻴﻤﺎري دوره اي از زﻧـﺪﮔﻲ ﺧـﻮد را در درون ﺑـﺪن‬
‫ﻧﺎﻗﻞ آﺑﺰي ﺳﭙﺮي ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺷﻴﺴﺘﻮزوﻣﻴﺎزﻳﺲ ﻣﺜﺎل ﺑﺎرزي از اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎ اﺳـﺖ و ﺑـﺪﻳﻬﻲ اﺳـﺖ‬
‫ﻛﻪ ﻛﺎﻫﺶ ﺗﻤـﺎس ﺑـﺎ آب آﻟـﻮده‪ ،‬ﻛﻨﺘـﺮل ﺟﻤﻌﻴـﺖ ﻧـﺎﻗﻠﻴﻦ و ﻛـﺎﻫﺶ آﻟـﻮدﮔﻲ ﻣﻨـﺎﺑﻊ آب ﺑـﺎ ﻣـﺪﻓﻮع‪،‬‬
‫راﻫﻜﺎرﻫﺎي ﻣﻮﺛﺮ ﻛﻨﺘﺮل اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫د‪ -‬ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي ﻣﻨﺘﻘﻠﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺣﺸﺮات ﻧﺎﻗﻞ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ آب )‪(Water Related Insect Vectors‬‬
‫در اﻳﻦ ﮔﺮوه ﻧﺎﻗﻞ ﺑﻴﻤﺎري در دوره اي از زﻧﺪﮔﻲ آﺑﺰي ﺑﻮده ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﻧﺰدﻳﻚ آب زﻳﺴﺖ ﻣـﻲﻛﻨـﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺎﻻرﻳﺎ از ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي ﺷﺎﺧﺺ اﻳﻦ ﮔﺮوه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻬﺒﻮد ﺷﺮاﻳﻂ آﺑﻬﺎي ﺳﻄﺤﻲ‪ ،‬ﺣﺬف ﺟﺎﻳﮕﺎه ﻫﺎي ﭘﺮورش‬
‫و ﺗﻜﺜﻴﺮ ﺣﺸﺮات‪ ،‬ﻛﺎﻫﺶ ارﺗﺒﺎط اﻓﺮاد ﺑﺎ ﻣﻜﺎنﻫﺎي ﭘﺮورش و ﺗﻜﺜﻴﺮ ﺣﺸﺮات و اﺳﺘﻔﺎده از وﺳﺎﻳﻞ ﺣﻔﺎﻇﺘﻲ‬
‫در ﻛﻨﺘﺮل اﻳﻦ ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻮﺛﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻋﻮاﻣﻞ ﺑﻴﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﻮاد ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨـﺪ در ﻛﻮﺗـﺎه ﻣـﺪت ﻳـﺎ درازﻣـﺪت‬
‫ﻋﻮارض ﺳﻮﻳﻲ را در اﻧﺴﺎن اﻳﺠﺎد ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻣـﺮوزه ﺑـﺎ ﺗﻜﻴـﻪ ﺑـﺮ ﻣﻄﺎﻟﻌـﺎت ﺳـﻢ ﺷﻨﺎﺳـﻲ و اﭘﻴـﺪﻣﻴﻮﻟﻮژي‬
‫ﮔﺴﺘﺮده در ﺧﺼﻮص ﺑﺴﻴﺎري از ﻋﻨﺎﺻـﺮ و ﺗﺮﻛﻴﺒـﺎت ﺷـﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﻣﺤـﺪودﻳﺖﻫـﺎ و اﺳـﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎﻳﻲ وﺿـﻊ‬
‫ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ رﻋﺎﻳﺖ اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎي آب آﺷﺎﻣﻴﺪﻧﻲ ﻣﻲﺗﻮان از ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ و ﺳﺎﻟﻢ ﺑـﻮدن آب ﺷـﺮب‬
‫اﻃﻤﻴﻨﺎن ﺣﺎﺻﻞ ﻛﺮد‪ .‬ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻛﺎﻣﻞ اﻳﻦ ﻋﻨﺎﺻﺮ و ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ در ﻛﺘﺎب رﻫﻨﻤﻮدﻫﺎي ﻛﻴﻔﻴـﺖ آب‬
‫آﺷﺎﻣﻴﺪﻧﻲ از اﻧﺘﺸﺎرات ﺳﺎزﻣﺎن ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺑﻬﺪاﺷﺖ‪ ،‬ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ‪ .‬اﺧﻴـﺮا ﻓﻠـﺰات ﺳـﻨﮕﻴﻦ‪،‬آﻓـﺖ ﻛـﺶﻫـﺎ‪،‬‬
‫ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪه ﭘﺎك ﻛﻨﻨﺪه ﻫﺎ و ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت ﺟﺎﻧﺒﻲ ﮔﻨﺪزداﻫﺎ ﺑﻴﺶ از ﭘﻴﺶ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬از اﺛﺮات‬
‫ﺳﻮء اﻳﻦ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﺳﺮﻃﺎﻧﺰاﻳﻲ‪ ،‬ﺟﻬﺶزاﻳﻲ‪ ،‬ﻧﺎﻗﺺ اﻟﺨﻠﻘﮕﻲ و ﺳﻤﻴﺖ ﺟﻨﻴﻨﻲ اﺷﺎره ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي ﻣﻨﺘﻘﻠﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻫﻮا‬

‫ﺑﺴﻴﺎري از ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻴﻜﺮوﺑﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ از ﻃﺮﻳﻖ ﻫﻮا اﻧﺴﺎن را ﻣﺒﺘﻼ ﺳﺎزﻧﺪ‪ .‬ﺟﺪول ﺷـﻤﺎره ‪ 3‬ﻓﻬﺮﺳـﺘﻲ‬
‫از اﻳﻦ ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎ و ﻋﻮاﻣﻞ آﻧﻬﺎ را ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻴﻜﺮوﺑﻲ و ﺑﻴﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ دﻳﮕﺮ ﺑﺴﻴﺎري از ﻋﻮارض و ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎ از ﻃﺮﻳﻖ آﻻﻳﻨـﺪه ﻫـﺎي‬
‫ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ و ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ از ﻃﺮﻳﻖ ﻫﻮا ﺳﻼﻣﺘﻲ اﻧـﺴﺎن را ﺗﻬﺪﻳـﺪ ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ‪ .‬آﻳـﻦ آﻻﻳﻨـﺪه ﻫـﺎ ﻋﻤـﺪﺗﺎ ذرات‪،‬‬
‫ﻣﻨﻮاﻛــﺴﻴﺪ ﻛــﺮﺑﻦ‪ ،‬اﻛــﺴﻴﺪﻫﺎي ﮔــﻮﮔﺮد‪ ،‬اﻛـﺴﻴﺪﻫﺎي ازت‪ ،‬ﺳــﺮب‪ ،‬ﻫﻴﺪروﻛﺮﺑﻮرﻫـــﺎ و ﺗﺮﻛﻴﺒــﺎت آﻟــﻲ‬
‫ﺧﻄﺮﻧﺎك و ﻓﻠﺰات ﺳﻨﮕﻴﻦ ﻫﺴﺘﻨـﺪ‪ .‬اﻳﻦ آﻻﻳﻨﺪه ﻫﺎ در‬
‫‪١١‬‬
‫ﺟﺪول ‪ 3‬ـ ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻋﻮاﻣﻞ ﺑﻴﻤﺎريزاي ﻣﻨﺘﻘﻠﻪ ﺑﻪ اﻧﺴﺎن از ﻃﺮﻳﻖ ﻫﻮا )‪(4‬‬
‫ﻋﺎﻣﻞ‬ ‫ﺑﻴﻤﺎري‬
‫ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﺎﻳﻲ‬
‫ﺑﺮوﺳﻼ ﻣﻠﻲ ﺗﻨﺴﻴﺲ‬ ‫ﺑﺮوﺳﻠﻮز‬
‫ﻣﺎﻳﻜﻮﺑﺎﻛﺘﺮﻳﻮم ﺗﻮﺑﺮﻛﻮﻟﻮزﻳﺲ‬ ‫ﺳﻞ‬
‫ﭘﺴﻮدوﻣﻮﻧﺎ ﻣﺎﻟﻲ‬ ‫ﮔﻼﻧﺪرز‬
‫ﻛﻼﻣﻴﺪﻳﺎ ﭘﺴﻴﺘﺎﺳﻲ‬ ‫ﭘﻨﻮﻣﻮﻧﻲ‬
‫ﻛﻠﺒﺴﻴﻼ ﭘﻨﻮﻣﻮﻧﻴﺎ‬ ‫ﭘﻨﻮﻣﻮﻧﻲ‬
‫ﺑﺎﺳﻴﻠﻮس آﻧﺘﺮاﺳﻴﺲ‬ ‫آﻧﺘﺮاﻛﺲ رﻳﻮي‬
‫اﺳﺘﺎﻓﻴﻠﻮﻛﻮﻛﻮس آرﺋﻮس‬ ‫ﻋﻔﻮﻧﺖ ﺗﻨﻔﺴﻲ اﺳﺘﺎﻓﻴﻠﻮﻛﻮﻛﻲ‬
‫اﺳﺘﺮﭘﺘﻮﻛﻮﻛﻮس ﭘﻴﻮژن‬ ‫ﻋﻔﻮﻧﺖ ﺗﻨﻔﺴﻲ اﺳﺘﺮﭘﺘﻮﻛﻮﻛﻲ‬
‫ﻟﮋﻳﻮﻧﻼ‬ ‫ﻟﮋﻳﻮﻧﻠﻮزﻳﺲ‬
‫ﻧﺎﻳﺴﺮﻳﺎ ﻣﻨﻨﮋﻳﺘﻴﺪﻳﺲ‬ ‫ﻋﻔﻮﻧﺖ ﻣﻨﻨﮕﻮﻛﻮﻛﻲ‬
‫ﻳﺮﺳﻴﻨﻴﺎ ﭘﺴﺘﻴﺲ‬ ‫ﻃﺎﻋﻮن‬
‫ﺳﺎﻟﻤﻮﻧﻼ ﺗﻴﻔﻲ‬ ‫ﺗﺐ ﺗﻴﻔﻮﺋﻴﺪ‬
‫ﺑﺮدﺗﻼ ﭘﺮﺗﻮﺳﻴﺲ‬ ‫ﺳﻴﺎه ﺳﺮﻓﻪ‬
‫ﻓﺮاﻧﺴﻴﺴﻼ ﺗﻮﻻرﻧﺴﻴﺲ‬ ‫ﺗﻮﻻرﻣﻲ‬
‫ﻛﻮرﻳﻨﻪ ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﻮم دﻳﻔﺘﺮﻳﺎ‬ ‫دﻳﻔﺘﺮي‬
‫ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي ﻗﺎرﭼﻲ‬
‫آﺳﭙﺮژﻳﻠﻮس ﻓﻮﻣﻴﮕﺎﺗﻮس‬ ‫آﺳﭙﺮژﻳﻠﻮزﻳﺲ‬
‫ﺑﻼﺳﺘﻮﻣﺎﻳﺴﻴﺲ درﻣﺎﺗﻴﺪﻳﺲ‬ ‫ﺑﻼﺳﺘﻮﻣﻴﻜﻮزﻳﺲ‬
‫ﻛﻮﻛﺴﻴﺪﻳﻮﺋﻴﺪس اﻳﻤﻴﺘﻴﺲ‬ ‫ﻛﻮﻛﺴﻴﺪﻳﻮﺋﻴﺪو ﻣﺎﻳﻜﻮزﻳﺲ‬
‫ﻛﺮﻳﭙﺘﻮﻛﻮﻛﻮس ﻧﺌﻮﻓﻮرﻣﻨﺲ‬ ‫ﻛﺮﻳﭙﺘﻮﻛﻮﻛﻮزﻳﺲ‬
‫ﻫﻴﺴﺘﻮﭘﻼﺳﻤﺎ ﻛﭙﺴﻮﻻﺗﻮم‬ ‫ﻫﻴﺴﺘﻮﭘﻼﺳﻤﻮزﻳﺲ‬
‫ﻧﻮﻛﺎردﻳﺎ آﺳﺘﺮوﺋﻴﺪس‬ ‫ﻧﻮﻛﺎردﻳﻮزﻳﺲ‬
‫اﺳﭙﻮروﺗﺮﻳﻜﻮم ﺷﻨﻜﻪ اي‬ ‫اﺳﭙﻮروﺗﺮﻳﻜﻮزﻳﺲ‬
‫ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي وﻳﺮوﺳﻲ‬
‫وﻳﺮوس آﻧﻔﻠﻮآﻧﺰا‬ ‫آﻧﻔﻠﻮآﻧﺰا‬
‫ﺑﻮﻧﻴﺎوﻳﺮوس‬ ‫ﺗﺐ ﻫﻤﻮراژﻳﻚ‬
‫ﻫﺎﻧﺘﺎوﻳﺮوس‬ ‫ﺳﻨﺪرم رﻳﻮيﻫﺎﻧﺘﺎوﻳﺮوس‬
‫‪١٢‬‬
‫وﻳﺮوس ﻫﭙﺎﺗﻴﺖ‬ ‫ﻫﭙﺎﺗﻴﺖ‬

‫ﻫﺮﭘﺲ وﻳﺮوس‬ ‫آﺑﻠﻪ ﻣﺮﻏﺎن‬
‫ﭘﻴﻜﻮرﻧﺎ وﻳﺮوس‬ ‫ﺳﺮﻣﺎ ﺧﻮردﮔﻲ و ‪SARS‬‬
‫ﻓﻼوي وﻳﺮوس‬ ‫ﺗﺐ زرد‬
‫ﻓﻼوي وﻳﺮوس‬ ‫ﺗﺐ داﻧﮓ‬
‫وﻳﺮوس ﻻﺳﺎ‬ ‫ﺗﺐ ﻻﺳﺎ‬
‫ﻛﻮﻛــــــﺴﺎﻛﻲ وﻳــــــﺮوس –‬ ‫ﭘﻠﻮروداﻳﻨﻲ‬
‫اﻛﻮوﻳﺮوس‬
‫ﻓﻠﺒﻮوﻳﺮوس‬ ‫ﺗﺐ دره رﻳﻔﺖ‬
‫راﺑﻲ وﻳﺮوس‬ ‫روﺑﻼ‬
‫ﻣﻮرﺑﻴﻠﻲ وﻳﺮوس‬ ‫ﺳﺮﺧﻚ‬
‫ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي ﺗﻚ ﻳﺎﺧﺘﻪ اي‬
‫ﭘﻨﻮﻣﻮﺳﻴﺴﺘﻴﺲ ﻛﺎرﻳﻨﻲ‬ ‫ﭘﻨﻮﻣﻮﺳﻴﺴﺘﻮزﻳﺲ‬
‫‪١٣‬‬
‫ﺟﺪول ‪ 4‬ـ ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ از ﺟﻮﻧﺪﮔﺎن ﺑﻪ اﻧﺴﺎن اﻧﺘﻘﺎل ﻣﻲﻳﺎﺑﻨﺪ‬
‫راه اﻧﺘﻘــﺎل ﺑــﻪ‬ ‫ﻋﺎﻣﻞ‬ ‫ﺑﻴﻤﺎري‬

‫اﻧﺴﺎن‬
‫ﻣــﺴﻤﻮﻣﻴﺖ ﻏــﺬاﻳﻲ‬
‫ﮔﻮارﺷﻲ‬ ‫ﺳﺎﻟﻤﻮﻧﻼ‬
‫ﺳﺎﻟﻤﻮﻧﻼﻳﻲ‬
‫ﺗﻤــــــــﺎس و‬
‫ﻟﭙﺘﻮﺳﭙﻴﺮا‬ ‫ﻟﭙﺘﻮﺳﭙﻴﺮوزﻳﺲ‬
‫ﮔﻮارﺷﻲ‬
‫ﻛﭙــﻚ آﻟــﻮده و‬
‫ﻳﺮﺳﻴﻨﻴﺎ ﭘﺴﺘﻴﺲ‬ ‫ﻃﺎﻋﻮن‬
‫ﻫﻮا‬
‫ﻳﺮﺳـــــــــــــــﻴﻨﻴﺎ‬
‫ﺗﻤﺎس ﺷﻐﻠﻲ‬ ‫ﺷﺒﻪ ﺳﻞ‬
‫ﺳﻮدوﺗﻮﺑﺮﻛﻮﻟﻮزﻳﺲ‬
‫ﮔــﺰش ﺗﻮﺳــﻂ‬
‫اﺳﭙﻴﺮﻳﻠﻮم ﻣﺎﻳﻨﻮس‬ ‫ﺗﺐ ﮔﺰش ﻣﻮش‬
‫ﺟﻮﻧﺪﮔﺎن‬
‫ﻛﻨﻪ آﻟﻮده‬ ‫ﺑﻮرﻟﻴﺎ‬ ‫ﺗﺐ راﺟﻌﻪ آﻧﺪﻣﻴﻚ‬
‫ﻓﺮاﻧﺴﻴــــــــــــﺴﻼ‬
‫ﺗﻤﺎس ﺷﻐﻠﻲ‬ ‫ﺗﻮﻻرﻣﻲ‬
‫ﺗﻮﻻرﻧﺴﻴﺲ‬
‫ﻫﻴـــــــــﺴﺘﻮﭘﻼﺳﻤﺎ‬
‫ﺗﻤﺎس‬ ‫ﻫﻴﺴﺘﻮﭘﻼﺳﻤﻮزﻳﺲ‬
‫ﻛﭙﺴﻮﻻﺗﻮم‬
‫اﺳــﭙﺮوﺗﺮﻳﻜﻮم ﺷــﻨﻜﻪ‬
‫ﺗﻤﺎس‬ ‫اﺳﭙﻮروﺗﺮﻳﻜﻮزﻳﺲ‬
‫اي‬
‫ﮔـــﺰش ﭘـــﺸﻪ‬ ‫ﻟﻴـــــــﺸﻤﺎﻧﻴﺎزﻳﺲ )‬
‫ﻟﻴﺸﻤﺎﻧﻴﺎ دﻧﻮاﻧﻲ‬
‫ﺧﺎﻛﻲ‬ ‫وﻳﺴﺮال (‬
‫ﮔـــﺰش ﭘـــﺸﻪ‬ ‫ﻟﻴـــــــــﺸﻤﺎﻧﻴﺎزﻳﺲ‬
‫ﻟﻴﺸﻤﺎﻧﻴﺎ ﺗﺮوﭘﻴﻜﺎ‬
‫ﺧﺎﻛﻲ‬ ‫)ﺟﻠﺪي(‬
‫ﺗﻤــــﺎس ﺑــــﺎ‬
‫ﺗﺮﻳﭙﺎﻧﻮزوﻣﺎ ﻛﺮوزي‬ ‫ﺷﺎﮔﺎس‬
‫ﻣﺪﻓﻮع ﻣﮕﺲ‬
‫ورود ﺳﺮﻛﺮ از‬ ‫ﺷﻴــــــــــﺴﺘﻮزوﻣﺎ‬
‫ﺷﻴﺴﺘﻮزوﻣﻴﺎزﻳﺲ‬
‫ﭘﻮﺳﺖ‬ ‫ژاﭘﻮﻧﻴﻜﻮم‬
‫ﮔﻮارﺷﻲ‬ ‫اﻛﻴﻨﻮﻛﻮﻛﻮس‬ ‫ﻫﻴﺪاﺗﻴﺪوزﻳﺲ‬
‫ورود ﺗﺨـــﻢ از‬ ‫ﻫﻴﻤﻨﻮﻟﭙﻴﺲ ﻧﺎ ﻧﺎ‬ ‫ﻫﻴﻤﻨﻮﻟﭙﻴﺲ ﻧﺎﻧﺎ‬
‫‪١٤‬‬
‫راه ﮔﻮارش‬
‫ورود ﺗﺨـــﻢ از‬
‫ﻫﻴﻤﻨﻮﻟﭙﻴﺲ دﻳﻤﻴﻨﻮﺗﺎ‬ ‫ﻫﻴﻤﻨﻮﻟﭙﻴﺲ دﻳﻤﻴﻨﻮﺗﺎ‬
‫راه ﮔﻮارش‬
‫ﮔﻮارﺷﻲ‬ ‫آﻧﮋﻳﻮاﺳﺘﺮاﻧﮋﻳﻠﻮس‬ ‫ﻣﻨﻨﮕﻮآﻧﺴﻔﺎﻟﻴﺖ‬
‫ﮔﻮارﺷﻲ‬ ‫ﺗﺮﻳﺸﻴﻨﻼ اﺳﭙﻴﺮاﻟﻴﺲ‬ ‫ﺗﺮﻳﺸﻴﻨﻮزﻳﺲ‬
‫ﻛﻚ آﻟﻮده‬ ‫رﻳﻜﺘﺰﻳﺎ ﻣﻮزري‬ ‫ﺗﻴﻔﻮس ﻣﻮﺷﻲ‬
‫ﻫﻮا‪،‬ﺷﻴﺮ‪ ،‬ﻛﻨﻪ‬ ‫ﻛﻮﻛﺴﻴﻼ ﺑﻮرﻧﺘﻲ‬ ‫ﺗﺐ ‪Q‬‬
‫ﮔـــﺰش ﻛﻨـــﻪ‬
‫رﻳﻜﺘﺰﻳﺎ ﭘﺮووازاﻛﻲ‬ ‫اﻧﻮاع ﺗﻴﻔﻮس ﻛﻨﻪ اي‬
‫آﻟﻮده‬
‫ﮔــﺰش ﻣﺎﻳــﺖ‬
‫رﻳﻜﺘﺰﻳﺎ آﻛﺎري‬ ‫آﺑﻠﻪ رﻳﻜﺘﺰﻳﺎﻳﻲ‬
‫آﻟﻮده‬
‫ﮔــﺰش ﻣﺎﻳــﺖ‬
‫ﺗﺴﻮﺗﺴﻮﮔﺎﻣﻮﺷﻲ‬ ‫ﺗﻴﻔﻮس ﻋﻠﻒ زار‬
‫آﻟﻮده‬
‫اﺛﺮ ﮔﺴﺘﺮش ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي اﻧﺴﺎن ﻧﻈﻴﺮ ﺗﺮدد ﺧﻮدروﻫﺎ‪ ،‬ﺻﻨﺎﻳﻊ‪ ،‬ﻣﺼﺮف ﺳﻮﺧﺖﻫﺎي ﻓﺴﻴﻠﻲ ﺟﻬﺖ ﺗﺎﻣﻴﻦ‬
‫اﻧﺮژي و ﮔﺮﻣﺎ و ﻏﻴﺮه ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ اﺛﺮات ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ آﻟﻮدﮔﻲ ﻫﻮا ﺑﻪ ﺑﻴﻤـﺎريﻫـﺎي ﺗﻨﻔـﺴﻲ‬
‫ﻣﺮﺑﻮط ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﺑﺮوﻧﺸﻴﺖ‪ ،‬آﻣﻔﻴﺰم‪ ،‬ﺳﺮﻃﺎن رﻳﻪ و ﻏﻴﺮه ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺗﻚ ﺗـﻚ آﻻﻳﻨـﺪه‬
‫ﻫﺎ ﺑﺮ روي ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﻧﻴﺰ ﻧﺸﺎن داده اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ در ﻏﻠﻈﺖﻫﺎي ﺑﺎﻻ اﺛﺮات ﺣﺎدي ﺑـﺮوز ﻧﻤﺎﻳـﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺗﺎژكﻫﺎ از ﺣﺮﻛﺖ ﺑﺎز اﻳﺴﺘﻨﺪ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻜﺎﻧﻴﺴﻢ اﺻـﻠﻲ ﭘﺎﻛـﺴﺎزي دﺳـﺘﮕﺎه‬
‫ﺗﻨﻔﺴﻲ ﻣﺨﺘﻞ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﻼﺻﻪ ﺑﻴﻦ آﻟﻮده ﻛﻨﻨﺪه ﻫﺎي اﺻﻠﻲ و ﻓﻴﺰﻳﻮﻟﻮژي دﺳﺘﮕﺎه ﺗﻨﻔﺴﻲ راﺑﻄﻪ اي‬
‫ﻗﻄﻌﻲ و اﻧﻜﺎرﻧﺎﭘﺬﻳﺮ وﺟﻮد دارد‪.‬‬
‫از اﻫﺪاف ﻣﻬﻢ ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﻣﺤﻴﻂ ﻛﻨﺘﺮل آﻟﻮدﮔﻲ ﻫﻮا در ﻣﺤﻴﻂﻫﺎي اﻧﺴﺎﻧﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺟﻬﺖ رﻓﻊ اﻳﻦ ﻣﺸﻜﻞ‬
‫ﺑﺎﻳﺪ در زﻣﻴﻨﻪ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻧﻈﻴﺮ ﻓﻨﺎوري ﻛﻨﺘﺮل‪ ،‬ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ‪ ،‬وﺿﻊ و اﺟﺮاي اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎ‪ ،‬ﭘـﺎﻳﺶ ﻣـﺴﺘﻤﺮ‪،‬‬
‫آﻣﻮزش ﻣﺮدم‪ ،‬ﺑﻬﻴﻨﻪ ﺳﺎزي ﻓﺮاﻳﻨﺪ اﺣﺘﺮاق ﺳﻮﺧﺖﻫﺎي ﻓﺴﻴﻠﻲ‪ ،‬ﺟـﺎﻳﮕﺰﻳﻨﻲ ﺳـﻮﺧﺖﻫـﺎي ﺑـﺎ آﻟـﻮدﮔﻲ‬
‫ﻛﻤﺘﺮ و اﺳﺘﻔﺎده از اﻧﺮژيﻫﺎي ﭘﺎك را دﻧﺒﺎل ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي ﻣﻨﺘﻘﻠﻪ ﺗﻮﺳﻂ دﻓﻊ ﻧﺎدرﺳﺖ ﻣﻮاد زاﻳﺪ‬

‫دﻓﻊ ﻧﺎدرﺳﺖ و ﻏﻴﺮ اﺻﻮﻟﻲ ﻣﻮاد زاﻳﺪ ﺟﺎﻣﺪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺨﺎﻃﺮات ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ ﺑﺴﻴﺎري در ﺟﻮاﻣـﻊ اﻳﺠـﺎد‬
‫ﻛﻨﺪ‪ .‬آﻟﻮدﮔﻲ آب‪ ،‬ﺧﺎك و ﻫﻮا از ﻣﻌﻀﻼت اﺳﺎﺳﻲ دﻓﻊ ﻣﻮاد زاﻳﺪ ﺟﺎﻣﺪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲرود‪ .‬ﻗﺮار ﮔـﺮﻓﺘﻦ‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ آب در ﻣﻌﺮض آﻟﻮدﮔﻲ ﺑﻪ ﻣﻮاد زاﻳﺪ ﺟﺎﻣـﺪ ﻛﻠﻴـﻪ ﭘﻴﺎﻣـﺪﻫﺎي ﺳـﻮء ﻣﻄـﺮح ﺷـﺪه در ﺧـﺼﻮص‬
‫ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي ﻣﻨﺘﻘﻠﻪ ﺗﻮﺳﻂ آب را ﺑﻪ دﻧﺒﺎل دارد‪ .‬ﻣﻮاد زاﻳﺪ ﺟﺎﻣﺪ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ دارا ﺑﻮدن ﻣﻮاد آﻟﻲ و ﻣـﻮاد‬
‫ﻏﺬاﻳﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺤﻴﻂ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻨﺎﺳﺒﻲ ﺟﻬﺖ ﭘﺮورش و ﺗﻜﺜﻴﺮ ﺣﺸﺮات و ﺟﻮﻧﺪﮔﺎﻧﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﺎﻟﻘﻮه ﻧﺎﻗﻞ‬
‫‪١٥‬‬
‫ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺟﺪول )‪ (4‬ﻓﻬﺮﺳﺘﻲ از ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ ﺟﻮﻧـﺪﮔﺎن در آﻧﻬـﺎ ﻧﻘـﺶ اﺳﺎﺳـﻲ دارﻧـﺪ‪،‬‬
‫اراﺋﻪ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻬﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻋﻤﺎل ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﻣﺤﻴﻂ و ﺑﻬﺴﺎزي در ﻓﻌﺎﻟﻴـﺖﻫـﺎي ﻣـﺪﻳﺮﻳﺘﻲ‬
‫ﻣﻮاد زاﻳﺪ ﺟﺎﻣﺪ ﻧﻈﻴﺮ ﺟﻤﻊ آوري‪،‬ﺣﻤﻞ و ﻧﻘﻞ‪ ،‬ﻓﺮآورش‪ ،‬دﻓـﻊ ﻧﻬـﺎﻳﻲ و ﺑﺎزﻳﺎﻓـﺖ ﻣـﻲﺗﻮاﻧـﺪ در ﻣﻬـﺎر‬
‫ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ ﻧﻘﺶ وﻳﮋه اي اﻳﻔﺎ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫راﻫﺒﺮد ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﻣﺤﻴﻂ در ﻛﻨﺘﺮل ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎ‬

‫ﻫﻤﭽﻨﺎﻧﻜﻪ اﺷﺎره ﺷﺪ‪ ،‬ﺑـﺴﻴﺎري از ﺑﻴﻤـﺎريﻫـﺎي واﮔﻴـﺮدار و ﻧﻴـﺰ ﺑﺮﺧـﻲ از ﺑﻴﻤـﺎريﻫـﺎي ﻏﻴـﺮ واﮔﻴـﺮ‬
‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ از ﻃﺮﻳﻖ ﻣﺤﻴﻂ ﺑﻪ اﻧﺴﺎن ﻣﻨﺘﻘﻞ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در ﻓﺮاﻳﻨﺪ اﺑﺘﻼي اﻧﺴﺎن ﺑﻪ ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﺤـﻴﻂ در‬
‫آﻧﻬﺎ ﻧﻘﺶ دارد‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان ﺳﻪ رﻛﻦ اﺳﺎﺳﻲ “ﻣﻨﺒﻊ” ‪“ ،‬ﻧﺤﻮه اﻧﺘﻘﺎل” و “ﺣﺴﺎﺳﻴﺖ ﻓﺮد” را ﻣـﻮرد ﺗﺠﺰﻳـﻪ و‬
‫ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻗﺮار داد‪ .‬اﻳﻦ ﺳﻪ رﻛﻦ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻳﻚ ﺳﺎﺧﺘﺎر زﻧﺠﻴﺮه اي در اﺷﺎﻋﻪ ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎ و ﻋﻮارض زﻳـﺴﺖ‬
‫ﻣﺤﻴﻄﻲ دﺧﻴﻞ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﮔﺮﭼﻪ ﻛﻨﺘﺮل و ﺣﺬف ﻳﻚ ﺑﻴﻤﺎري ﺑﺎ ﻣﻨﺸﺎء‪ ،‬ﻣﺤﻴﻄـﻲ ﺑـﺎ ﺣـﺬف ﻫـﺮ ﻳـﻚ از اﻳـﻦ‬
‫ارﻛﺎن ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﻲ راﻫﺒﺮد اﺳﺎﺳﻲ ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﻣﺤﻴﻂ اﻳﺠﺎد ﻣﻮاﻧﻊ ﻣﺘﻌﺪد در ﻫـﺮ ﻳـﻚ از اﻳـﻦ ارﻛـﺎن‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ اﻳﺪه ﺑﻪ ﻓﻠﺴﻔﻪ اﻳﺠﺎد “ﻣﻮاﻧﻊ ﭼﻨﺪﮔﺎﻧﻪ” در ﺳﺎزﮔﺎن ﻳـﻚ ﺑﻴﻤـﺎري ﻣﻮﺳـﻮم اﺳـﺖ‪ .‬اﻳـﻦ ﻣﻮاﻧـﻊ‬
‫ﭼﻨﺪﮔﺎﻧﻪ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺷﻴﻮه ﻣﻄﻤﺌﻦ و ﻣﻮﺛﺮي در ﻣﻬﺎر و ﭘﻴﺸﮕﻴﺮي ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي ﻣﻨﺘﻘﻠﻪ از ﻣﺤﻴﻂ در اﺧﺘﻴـﺎر‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺬاﺷﺖ‪ .‬در ﻛﻨﺘﺮل ﻳﻚ ﺑﻴﻤﺎري ﻣﻨﺘﻘﻠﻪ از ﻣﺤﻴﻂ ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﻃـﻮر ﻧﻈـﺮي راﻫﻜﺎرﻫـﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔـﻲ‬
‫ﺟﻬﺖ ﻣﻬﺎر و ﺣﺬف ﺑﻴﻤﺎري ﻃﺮاﺣﻲ ﻛﺮد‪ .‬دﻳﺪﮔﺎه راﻫﺒﺮدي ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﻣﺤﻴﻂ در ﻛﻨﺘﺮل ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎ‪ ،‬اﻳﺠـﺎد‬
‫و ﮔﺴﺘﺮش ﻣﻮاﻧﻊ ﻣﺘﻌﺪد در ﻣﺴﻴﺮ ﻳﻚ ﺑﻴﻤﺎري اﺳﺖ در ﺑﺮﻗﺮاري اﻳﻦ ﻣﻮاﻧﻊ ﭼﻨﺪﮔﺎﻧﻪ ﻫﻤﻮاره ﻣﻼﺣﻈﺎت‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي و ﻫﺰﻳﻨﻪ ‪ -‬اﺛﺮﺑﺨﺸﻲ ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻋﻮاﻣﻞ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد‪ .‬ذﻳﻼ ﺑﻪ ﺷﺮح و ﺑﺴﻂ ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي ﺳـﻪ رﻛـﻦ‬
‫ﻣﺬﻛﻮر ﻛﻪ ﻧﻬﺎﻳﺘﺎ ﻫﺪف ﻛﻨﺘﺮل و ﭘﻴﺸﮕﻴﺮي از ﺑﻴﻤـﺎريﻫـﺎي ﻣﻨﺘﻘﻠـﻪ ﺗﻮﺳـﻂ ﻣﺤـﻴﻂ را دﻧﺒـﺎل ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ‪،‬‬
‫ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﭘﺮداﺧﺖ‪.‬‬
‫ﻛﻨﺘﺮل ﻣﻨﺒﻊ ) ﻛﻨﺘﺮل ﻋﺎﻣﻞ ﺑﻴﻤﺎري(‬

‫ﻳﻜﻲ از راه ﻫﺎي ﻣﻮﺛﺮ ﻛﻨﺘﺮل ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي ﻣﻨﺘﻘﻠﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺤﻴﻂ‪ ،‬ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﻋﺎﻣﻞ اﺻﻠﻲ ﺑﻴﻤﺎري ﺑﻪ ﺷﻤﺎر‬
‫ﻣﻲرود‪ .‬ﺷﺎﻳﺪ در ﻣﻮرد ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي ﻣﻴﻜﺮوﺑﻲ اﻳﻦ ﺗﻔﻜﺮ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻮﺛﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬وﻟﻲ در ﻣﻮاﺟﻬـﻪ ﺑـﺎ ﻋﻮاﻣـﻞ‬
‫ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﺑﻴﻤﺎريزا در دراز ﻣﺪت ﻛﻪ در ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﻮارد ﺣـﺬف ﻛﺎﻣـﻞ آﻧﻬـﺎ در ﻣﺤـﻴﻂ اﻣﻜـﺎن ﭘـﺬﻳﺮ‬
‫ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻛﺎر ﻋﻤﻼ ﻣﻴﺴﺮ ﻧﻴـﺴﺖ‪ .‬ﺑـﻪ ﻃـﻮر ﻣﺜـﺎل ﻣـﻲﺗـﻮان ﺗﻤـﺎس دراز ﻣـﺪت ﺑـﺎ ﺑﺮﺧـﻲ از ﻋﻮاﻣـﻞ‬
‫ﺳﺮﻃﺎنزا‪ ،‬ﺟﻬﺶزا و ﻣﺨﺮب ﻣﻮﺟﻮد در آب‪ ،‬ﻫﻮا و ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ را ذﻛﺮ ﻛﺮد‪ .‬وﺟﻮد ﻏﻠﻈﺖﻫﺎي اﻧـﺪك‬
‫ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﻮاد ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ در ﻛﻠﻴﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﺤﻴﻂ اﻣﺮوزه ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﻛﺎرﺑﺮد ﮔﺴﺘﺮده ﻣﻮاد ﺷـﻴﻤﻴﺎﻳﻲ‬
‫در زﻧﺪﮔﻲ ﺑﺸﺮ اﺟﺘﻨﺎب ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲروﻧﺪ‪ .‬ﺑـﻪ ﻫـﺮ ﺻـﻮرت در ﺑﺮﺧـﻲ از ﺷـﺮاﻳﻂ ﻛﻨﺘـﺮل ﻣﻨﺒـﻊ‬
‫ﺑﻴﻤﺎري و از ﺑﻴﻦ ﺑﺮدن ﻛﺎﻣﻞ ﻋﺎﻣﻞ ﻳﺎ ﻋﻮاﻣﻞ ﺑﻴﻤﺎري ﻛﺎري ﻋﻤﻠـﻲ و ﻣﻴـﺴﺮ ﻧﻴـﺴﺖ‪ .‬ﻣﻌﻴﺎرﻫـﺎﻳﻲ ﻛـﻪ در‬
‫راﻫﻜﺎر ﻛﻨﺘﺮل ﻣﻨﺒﻊ ﺑﻴﻤﺎري ﻣﻲﺗﻮان در ﻧﻈﺮ داﺷﺖ‪ ،‬ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮ و ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻨﻲ ﻣﻮاد ﺧﺎم ﻳﺎ ﻓﺮاﻳﻨﺪﻫﺎي ﺻﻨﻌﺘﻲ ﺟﻬﺖ ﻛﺎﻫﺶ ﻫﺮﭼﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺗﺮﻛﻴﺒـﺎت ﻣـﻀﺮ‪ .‬ﺑـﻪ‬ ‫·‬
‫‪١٦‬‬
‫ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل اﺳﺘﻔﺎده از ﺳﻮﺧﺖﻫﺎي ﻣﺤﺘﻮي ﮔﻮﮔﺮد ﻛﻤﺘﺮ ﻳﺎ ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻨﻲ ﮔﺎز ﻃﺒﻴﻌـﻲ‪ ،‬ﺣـﺬف ﺗﻮﻟﻴـﺪ ﻣـﻮاد‬
‫ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﻧﻈﻴﺮ ﭘﻠﻲ ﻛﻠﺮﻳﻨﻴﺘﺪ ﺑﻲ ﻓﻨﻴﻞ‪ ،‬ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از دﻓﻊ و اﻧﺘﺸﺎر آﻻﻳﻨﺪه ﻫﺎ در ﻣﺤﻴﻂ از ﻃﺮﻳﻖ ﻛﺎرﺑﺮي‬
‫دﺳﺘﮕﺎه ﻫﺎي ﻛﻨﺘﺮل و ﺣﺬف آﻻﻳﻨﺪه ﻫﺎ‪ ،‬ﻛﺎﻫﺶ ﺗﺨﻠﻴﻪ آﻻﻳﻨﺪه ﻫﺎي ﺳﻤ‪‬ﻲ ﺑـﻪ ﻣﺤـﻴﻂ ﺑـﻪ ﻣﻘـﺎدﻳﺮ ﻗﺎﺑـﻞ‬
‫ﻗﺒﻮل‬
‫اﻧﺘﺨﺎب ﭘﺎﻛﺘﺮﻳﻦ ﻣﻨﺒﻊ آب آﺷﺎﻣﻴﺪﻧﻲ ﻣﻮﺟﻮد ﺑـﻪ ﮔﻮﻧـﻪ اي ﻛـﻪ ﺗـﺎ ﺣـﺪ اﻣﻜـﺎن ﻋـﺎري از ﻋﻮاﻣـﻞ‬ ‫·‬
‫ﺑﻴﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ و ﻣﻮاد ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﻣﻌﺪﻧﻲ و آﻟﻲ و ﺳﻤﻲ ﺑﺎﺷﺪ‬
‫ﺗﺎﻣﻴﻦ آب ﺣﺎوي ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻣﻮاد ﻣﻌﺪﻧﻲ در ﺣﺪ‪ ‬ﺑﻬﻴﻨﻪ ﻣﺜﻼ ﻓﻠﻮﺋﻮرز‪‬ﻧﻲ ﺑﻪ آب و ﻛﻨﺘﺮل ﺳﺨﺘﻲ‬ ‫·‬
‫ﻣﻤﻨﻮع ﻛﺮدن ﺻﻴﺪ ﻣﺎﻫﻲ و ﺻﺪف ﺧﻮراﻛﻲ از آبﻫﺎي آﻟﻮده ﺑﻪ ﻋﻮاﻣﻞ ﺑﻴﻤﺎري زا‪ ،‬ﻣﺘﻴﻞ ﺟﻴﻮه و‬ ‫·‬
‫ﭘﻠﻲ ﻛﻠﺮﻳﻨﻴﺘﺪ ﺑﻲ ﻓﻨﻴﻞ‬
‫ﻗﺎﻧﻮﻧﻤﻨﺪ ﻛﺮدن ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻮﻟﻴﺪ‪ ،‬ﻓﺮآورش و ﻋﺮﺿﻪ ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ ﺟﻬـﺖ ﺣـﺼﻮل اﻃﻤﻴﻨـﺎن از ﺳـﺎﻟﻢ‬ ‫·‬
‫ﺑﻮدن ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ ) ﻧﺒﻮد ﻋﻮاﻣﻞ ﺑﻴﻤـﺎريزا و ﻣـﻮاد ﺷـﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﻣـﻀﺮ( و ﺣﻔـﻆ ﺷـﺮاﻳﻂ ﻛﻴﻔـﻲ ﻣﻄﻠـﻮب‬
‫ﻣﺤﺼﻮﻻت ﺧﻮراﻛﻲ‪.‬‬
‫ﺗﺎﻣﻴﻦ ﻣﺴﻜﻦ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اي ﻛﻪ اﻣﻜﺎن ﺗﻤﺎس ﺑﺎ ﻋﻮاﻣﻞ ﺑﻴﻤﺎريزا ﺑﻪ ﺣﺪاﻗﻞ ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﺑﺪ‬ ‫·‬
‫ﺗﺎﻣﻴﻦ ﻣﺤﻴﻂ ﻛﺎر ﺳﺎﻟﻢ و اﻳﻤﻨﻲ‬ ‫·‬
‫ﺗﺸﻮﻳﻖ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﺠﺪد و ﺑﺎزﻳﺎﻓﺖ و ﻋﺪم ﺗﺨﻠﻴﻪ ﻣﻮاد زاﻳﺪ ﺧﻄﺮﻧﺎك در ﻣﺤﻴﻂ‬ ‫·‬
‫از ﺑﻴﻦ ﺑﺮدن ﻧﺎﻗﻠﻴﻦ ﺑﻴﻤﺎري )ﺑﻨﺪﭘﺎﻳﺎن و ﺳﺎﻳﺮ ﻧـﺎﻗﻠﻴﻦ ﺑﻴﻤـﺎري ﻧﻈﻴـﺮ ﺟﻮﻧـﺪﮔﺎن( در ﻣﻨﺒـﻊ‪) .‬اﻳـﻦ‬ ‫·‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ آﻓﺎت ﻣﻮﺳﻮم اﺳﺖ(‬
‫ﺟﺪا ﻛﺮدن ﺑﻴﻤﺎر از دﻳﮕﺮان در دوره ﺳﺮاﻳﺖ و درﻣﺎن آنﻫﺎ ﺟﻬﺖ ﺣﺬف ﻣﺨﺰن ﺑﻴﻤﺎري‬ ‫·‬
‫آﻣﻮزش ﺟﺎﻣﻌﻪ اﻋﻢ از ﻣﺮدم‪ ،‬واﺣﺪﻫﺎي آﻟﻮده ﻛﻨﻨﺪه‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮن ﮔﺬاران و ﻛﺎرﮔﺰاران‬ ‫·‬
‫ﺑﺮﮔﺰﻳﻨﻲ و اِﻋﻤﺎل اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎي ﻣﻨﺎﺳﺐ‬ ‫·‬
‫ﺣﻤﺎﻳﺖ از ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎي ﻣﻬﻨﺪﺳﻲ ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﻣﺤﻴﻂ و ﺑﻬﺴﺎزي‪ ،‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎي ﭘﺎﻳﺶ و ﻧﻈﺎرت ﻗـﺎﻧﻮﻧﻲ‬ ‫·‬
‫در ﺳﻄﻮح ﻣﺤﻠﻲ‪ ،‬ﻧﺎﺣﻴﻪ اي‪ ،‬ﻣﻨﻄﻘﻪ اي و ﻣﻠﻲ‬
‫ﻛﻨﺘﺮل ﻧﺤﻮه اﻧﺘﻘﺎل و ﺳﺮاﻳﺖ ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي ﻣﻨﺘﻘﻠﻪ از ﻣﺤﻴﻂ‬

‫در ﺑﺴﻴﺎري از ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي ﻣﻨﺘﻘﻠﻪ از ﻣﺤﻴﻂ ﺑﻪ وﻳﮋه ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي ﻋﻔﻮﻧﻲ‪ ،‬ﻧﺎﻗﻠﻴﻦ و ﺣـﺎﻣﻠﻴﻦ ﺑﻴﻤـﺎري از‬
‫اﻫﻤﻴﺖ ﺷﺎﻳﺎﻧﻲ در ﮔﺴﺘﺮش ﻧﺎﺧﻮﺷﻲ در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺮﺧﻮردار ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬در ﻣﺒﺎرزه ﺑـﺎ ﻧـﺎﻗﻠﻴﻦ‪ ،‬ﻫـﺪف اﺻـﻠﻲ‬
‫ﻛﻨﺘﺮل ﻋﺎﻣﻞ ﺑﻴﻤﺎري ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬دﺧﺎﻟﺖ در ﭼﺮﺧﻪ ﺑﻴﻤﺎري و اﻳﺠﺎد ﻣﻮاﻧﻊ در اﻳﻦ ﻣﻮاﺿـﻊ ﺑـﻪ ﻧﺤـﻮ ﭼـﺸﻤﮕﻴﺮ‬
‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺳﺒﺐ ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻮارد ﺑﻴﻤﺎري در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻮد‪.‬‬
‫اﻳﻦ روش ﭘﻴﺸﮕﻴﺮي و ﻛﻨﺘﺮل ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ اﻋﻤﺎل ﻣﺴﺘﻤﺮ ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي ﻛﻨﺘﺮل ﻛﻨﻨﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻣﻨﺠـﺮ‬
‫ﺑﻪ ﺣﺬف ﺗﻤﺎس ﻋﺎﻣﻞ ﺑﻴﻤﺎريزا و اﻧﺴﺎن ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي ﻛﻨﺘﺮل ﻛﻨﻨﺪه ﻋﻤﺪﺗﺎ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ‪:‬‬
‫ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از ﺗﺤﺮّك ﻧﺎﻗﻠﻴﻦ و اﻓﺮاد ﺣﺎﻣﻞ ﺑﻴﻤﺎري‬ ‫·‬
‫‪١٧‬‬
‫اﻃﻤﻴﻨﺎن از ﺳﺎﻟﻢ ﺑﻮدن آب ﺑﺮاي ﻣﻘﺎﺻﺪ آﺷﺎﻣﻴﺪن‪ ،‬اﺳﺘﺤﻤﺎم‪ ،‬ﺷﺴﺘﺸﻮ و ﻏﻴﺮه‬ ‫·‬
‫ﺟﺪا ﻛﺮدن ﻣﻨﺒﻊ ﺑﻴﻤﺎري ) آﻟﻮدﮔﻲ( و ﭘﺬﻳﺮﻧﺪﮔﺎن ﺑﺎﻟﻘﻮه آن ﺗﺎ ﺣﺪ اﻣﻜﺎن‬ ‫·‬
‫اﻃﻤﻴﻨﺎن از اﻳﻨﻜﻪ ﺗﻬﻴﻪ‪ ،‬ﻓﺮآورش و ﺗﻮزﻳﻊ ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ ﻫﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ اﻣﻜﺎﻧﻲ ﺟﻬﺖ ﮔـﺴﺘﺮش و اﻧﺘﻘـﺎل‬ ‫·‬
‫ﺑﻴﻤﺎري ﻓﺮاﻫﻢ ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ ﻛﺮد‬
‫ﻛﻨﺘﺮل آﻟﻮدﮔﻲ ﻫﻮا‪ ،‬ﺧـﺎك‪ ،‬آب و ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ ﻣـﺪﻳﺮﻳﺖ ﺻـﺤﻴﺢ ﻣـﻮاد زاﻳـﺪ ﺧﻄﺮﻧـﺎك‪ ،‬ﺳـﻮاﻧﺢ و‬ ‫·‬
‫ﺣﻮادث و ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت ﺳﺮﻃﺎنزا و ﻣﻮاد ﺳﻤﻲ‬
‫ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از دﺳﺘﺮﺳﻲ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺑﻴﻤﺎري ﻧﻈﻴﺮ آبﻫﺎي آﻟﻮده ﺟﻬﺖ اﺳﺘﺤﻤﺎم و ﺷﻨﺎ و ﻣﻨﺎﻃﻘﻲ ﻛﻪ‬ ‫·‬
‫ﺗﻮﺳﻂ ﻧﺎﻗﻠﻴﻦ ﺑﻴﻤﺎري آﻟﻮده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮﮔﺰﻳﻨﻲ و اﺟﺮاي اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎي زﻳﺴﺖ ﻣﺤﻴﻄﻲ در ﺧﺼﻮص آب‪ ،‬ﻫﻮا‪ ،‬ﺧﺎك‪ ،‬ﺳﺮوﺻﺪا‪ ،‬ﻛﺎرﺑﺮي‬ ‫·‬
‫اراﺿﻲ و ﻣﺴﻜﻦ‬
‫آﻣﻮزش ﻣﺮدم‪ ،‬واﺣﺪﻫﺎي آﻟـﻮده ﻛﻨﻨـﺪه‪ ،‬ﻗـﺎﻧﻮن ﮔـﺬاران و رﺳـﺎﻧﺎﻫﺎ در ﺧـﺼﻮص ﺟﻨﺒـﻪ ﻫـﺎي‬ ‫·‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻴﻤﺎري‬
‫ﺣﻤﺎﻳﺖ از ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎي ﻣﻬﻨﺪﺳﻲ ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﻣﺤﻴﻂ و ﺑﻬﺴﺎزي‪ ،‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎي ﭘﺎﻳﺶ و ﻧﻈﺎرت ﻗـﺎﻧﻮﻧﻲ‬ ‫·‬
‫در ﺳﻄﻮح ﻣﺤﻠﻲ‪ ،‬ﻧﺎﺣﻴﻪ اي‪ ،‬ﻣﻨﻄﻘﻪ اي و ﻣﻠﻲ‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻋﺎدات ﻓﺮدي ﻧﻈﻴﺮ اﺳﺘﻌﻤﺎل دﺧﺎﻧﻴﺎت‪ ،‬ﺳﻮء ﺗﻐﺬﻳﻪ‪ ،‬ﺗﻨﺶﻫﺎي روﺣـﻲ و رواﻧـﻲ‪ ،‬ﭘﺮﺧـﻮري و‬ ‫·‬
‫ﺑﻲ ﺗﺤﺮّﻛﻲ‪ .‬ارﺗﻘﺎي ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﻓﺮدي و ﺷﺴﺘﺸﻮي دﺳﺖﻫﺎ ﺟﻬﺖ ﭘﻴﺸﮕﻴﺮي از اﻧﺘﻘﺎل ﻓﺮد ﺑﻪ ﻓـﺮد ﻋﻮاﻣـﻞ‬
‫ﺑﻴﻤﺎريزا و ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت ﺳﻤﻲ‬
‫ﻛﻨﺘﺮل ﺣﺴﺎﺳﻴﺖ اﻓﺮاد در ﻣﻌﺮض اﺑﺘﻼ ﺑﻪ ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي ﻣﻨﺘﻘﻠﻪ از ﻣﺤﻴﻂ‬

‫ﺣﺘﻲ اﮔﺮ ﻫﻴﭻ اﻗﺪاﻣﻲ در ﺧﺼﻮص ﻛﻨﺘﺮل ﻋﺎﻣﻞ ﺑﻴﻤﺎريزا و ﻧﺤﻮه ﺳـﺮاﻳﺖ آن ﺻـﻮرت ﻧﮕﻴـﺮد‪ ،‬ﺗﻐﻴﻴـﺮ‬
‫ﺷﺮاﻳﻂ و ﻋﻮاﻣﻠﻲ ﻛﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺣﺴﺎﺳﻴﺖ اﻓﺮاد ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻛﻠّﻲ ﺳـﻴﻤﺎي ﺷـﻴﻮع و ﮔـﺴﺘﺮش‬
‫ﻳﻚ ﺑﻴﻤﺎري را در ﺟﺎﻣﻌﻪ دﮔﺮﮔﻮن ﺳﺎزد‪ .‬زﻳﺮا ﻫﻤﻪ اﻓﺮاد از ﻧﻈﺮ اﺳﺘﻌﺪاد اﺑﺘﻼ ﺑﻪ ﻳﻚ ﺑﻴﻤﺎري در ﺷﺮاﻳﻂ‬
‫ﻳﻜﺴﺎن ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺴﻴﺎري از ﻋﻮاﻣﻞ ﻧﻈﻴﺮ ﺳﻦ‪ ،‬ﻋﺎدات ﺗﻐﺬﻳﻪ اي‪ ،‬ﻛﺸﻴﺪن ﺳﻴﮕﺎر‪ ،‬ﺷـﺮاﻳﻂ و اﺳـﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎي‬
‫زﻳﺴﺘﻲ ﺑﻪ وﻳﮋه ﻣﺴﻜﻦ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺷﺎﻧﺲ اﺑﺘﻼ را ﺗﻐﻴﻴﺮ دﻫﻨﺪ‪ .‬ﻣﺴﺘﻌﺪﺗﺮﻳﻦ اﻓﺮاد در اﺑﺘﻼ ﺑﻪ ﺑﻴﻤـﺎريﻫـﺎي‬
‫ﻣﻨﺘﻘﻠﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺤﻴﻂ را ﻛﻮدﻛﺎن و ﺳـﺎﻟﺨﻮردﮔﺎن و اﻓـﺮاد داراي ﺑﻴﻤـﺎريﻫـﺎي ﻣـﺰﻣﻦ ﺗﻨﻔـﺴﻲ و ﻗﻠﺒـﻲ‬
‫ﻋﺮوﻗﻲ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬از ﻃﺮﻓﻲ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ وﺿﻌﻴﺖ ﺷﻐﻠﻲ و ﺣﺘﻲ ﺷﺮاﻳﻂ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﺮﺧﻲ از‬
‫اﻓﺮاد ﺑﻄﻮر ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ ﺑﻴﺸﺘﺮ در ﻣﻌﺮض ﻋﻮاﻣﻞ ﺑﻴﻤـﺎريزا ﻗـﺮار ﺧﻮاﻫﻨـﺪ ﮔﺮﻓـﺖ‪ .‬در اﻳـﻦ ﺑﺨـﺶ از‬
‫زﻧﺠﻴﺮه ﻛﻨﺘﺮل ﺑﻴﻤﺎري‪ ،‬ﻫﺪف ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﻣﺤﻴﻂ ﺗﻐﻴﻴﺮ و ﺑﻬﺒﻮد ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺤﻴﻄﻲ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓـﺮد‬
‫ﺣﺪاﻗﻞ ﺣﺴﺎﺳﻴﺖ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﻴﻤﺎري را از ﺧﻮد ﻧﺸﺎن دﻫﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎ اﻗﺪاﻣﺎﺗﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ رﻋﺎﻳﺖ ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﻓﺮدي‪ ،‬ﺑﺮﻗﺮاري اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎ‪ ،‬ﺗﺎﻣﻴﻦ ﺷـﺮاﻳﻂ ﻣﻄﻠـﻮب در ﻣـﺴﻜﻦ‪،‬‬
‫ﺗﺎﻣﻴﻦ آب آﺷﺎﻣﻴﺪﻧﻲ ﺳﺎﻟﻢ‪ ،‬دﻓﻊ و ﺗﺼﻔﻴﻪ ﻓﺎﺿﻼبﻫﺎ و ﺑﺴﻴﺎري از اﻗﺪاﻣﺎت دﻳﮕـﺮ‪ ،‬ﺑﻬﺪاﺷـﺖ ﻣﺤـﻴﻂ ﻧـﻪ‬
‫ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺣﺬف ﻋﺎﻣﻞ ﺑﻴﻤﺎريزا ﻳﺎ ﻗﻄﻊ زﻧﺠﻴﺮه اﻧﺘﻘﺎل ﻣﻨﺠﺮ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺣﺴﺎﺳﻴﺖ ﻓﺮد را ﻧﻴـﺰ در‬
‫‪١٨‬‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﻴﻤﺎري ﺑﻪ ﻃﻮر ﭼﺸﻤﮕﻴﺮ ﻛﺎﻫﺶ ﺧﻮاﻫﺪ داد‪.‬‬
‫اﻫﻤﻴــﺖ اﻗــﺪاﻣﺎت ﺑﻬﺪاﺷــﺖ ﻣﺤــﻴﻂ از دﻳــﺪﮔﺎه ارزش ﻛﻨﺘــﺮل ﺑﻴﻤــﺎريﻫــﺎ ﺣﺘــﻲ از اﻗــﺪاﻣﺎﺗﻲ ﻧﻈﻴــﺮ‬
‫واﻛﺴﻴﻨﺎﺳﻴﻮن ﻧﻴﺰ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا در واﻛﺴﻴﻨﺎﺳﻴﻮن‪ ،‬ﻫﺪف ﻛﺎﻫﺶ ﺣـﺴﺎﺳﻴﺖ و ﻳـﺎ اﻓـﺰاﻳﺶ ﻣﻘﺎوﻣـﺖ‬
‫ﻓﺮد ﺑﻪ ﻳﻚ ﻳﺎ ﭼﻨﺪ ﻋﺎﻣﻞ ﺑﻴﻤﺎري اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺗﺠﺮﺑﻴﺎت ﺣﺎﻛﻲ از اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺎﻣﻴﻦ ﻣـﺴﻜﻦ ﺑـﺎ‬
‫ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﻄﻠﻮب‪ ،‬ﺑﻬﺴﺎزي ﻣﺤﻴﻂ )آب‪ ،‬ﻓﺎﺿﻼب‪ ،‬ﻣﻮاد زاﻳﺪ و ﻛﻨﺘﺮل ﻧﺎﻗﻠﻴﻦ(‪ ،‬و رﻋﺎﻳﺖ ﺑﻬﺪاﺷـﺖ ﻓـﺮدي‬
‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻃﻮﻻﻧﻲ ﻣﺪت و ﭘﺎﻳﺪار در ﺑﺮاﺑﺮ ﻃﻴﻒ وﺳـﻴﻌﻲ از ﺑﻴﻤـﺎريﻫـﺎي ﻣﻨﺘﻘﻠـﻪ در‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺸﻮد‪.‬‬
‫ﭼﺎﻟﺶﻫﺎي ﻋﻤﻮﻣﻲ و ﺗﺨﺼﺼﻲ ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﻣﺤﻴﻂ‬

‫ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﻣﺤﻴﻂ را ﻣﻲﺗﻮان در زﻣﺮه ﻋﻠﻮم ﻛﺎرﺑﺮدي ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪي ﻛﺮد‪ .‬در اﻳﻦ ﺷﺎﺧﻪ ﻛﺎرﺑﺮدي‪ ،‬اﻓـﺮاد‬
‫ﺑﺎ ﺑﻬﺮه ﮔﻴﺮي از ﻋﻠﻮم ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺟﻬﺖ ﭘﻴﺸﮕﻴﺮي از ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎ و ارﺗﻘﺎي ﺳﻼﻣﺘﻲ و ﺗـﺎﻣﻴﻦ رﻓـﺎه و آﺳـﺎﻳﺶ‬
‫اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﻣﺤﻴﻂ ﺑﺴﻴﺎر ﮔـﺴﺘﺮده و ﻣﺘﻨـﻮع ﺑـﻮده و ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪ ﻫـﺎي‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ اﻋﻢ از ﻋﻤﻠﻴﺎت ﻣﻬﻨﺪﺳﻲ‪ ،‬ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي آﻣﻮزﺷﻲ و ﭘﮋوﻫﺸﻲ‪ ،‬اﻗﺪاﻣﺎت اﺻﻼﺣﻲ‪ ،‬ﻛﺎرﻫﺎي ﺳـﺘﺎدي‬
‫و ﻣﺪﻳﺮﻳﺘﻲ و ﻏﻴﺮه را ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫـﺎي ﺑﻬﺪاﺷـﺖ ﻣﺤـﻴﻂ ﻋﺒﺎرﺗﻨـﺪ از ‪:‬‬
‫ﭘﻴﺸﮕﻴﺮي از ﺑﺮوز ﺳﻮاﻧﺢ و ﺣﻮادث‪ ،‬ﻛﻨﺘﺮل آﻟـﻮدﮔﻲ ﻫـﻮا‪ ،‬ﭘﻴـﺸﮕﻴﺮي از ﺑﻴﻤـﺎريﻫـﺎي واﮔﻴـﺮ‪ ،‬ﺑﻬﺪاﺷـﺖ‬
‫ﻣﺤﻴﻂ در ﻣـﻮارد اﺿـﻄﺮاري‪ ،‬ﻧﻈـﺎرت ﺑﻬﺪاﺷـﺘﻲ ﺑـﺮ ﺗﻬﻴـﻪ‪ ،‬ﺗﻮزﻳـﻊ و ﻓـﺮاورش ﻣـﻮاد ﻏـﺬاﻳﻲ‪ ،‬ﻛﻨﺘـﺮل‬
‫ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي ﻧﺎﺷﻲ از ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ و ﻣﺴﻤﻮﻣﻴﺖﻫﺎ‪ ،‬ﻛﻨﺘﺮل ﻣﻮاد زاﻳﺪ ﺧﻄﺮﻧﺎك‪ ،‬ﺑﻬﺪاﺷـﺖ ﻣـﺴﻜﻦ‪ ،‬ﺣﻔـﻆ‬
‫ﺳﻼﻣﺘﻲ در ﻣﺤﻴﻂﻫﺎي ﺑﺴﺘﻪ‪ ،‬ﻛﻨﺘﺮل ﺣﺸﺮات و ﺟﻮﻧﺪﮔﺎن‪ ،‬ﺑﻬﺪاﺷﺖ اﻣﺎﻛﻦ ﻋﻤﻮﻣﻲ‪ ،‬ﻛﻨﺘـﺮل ﺳـﺮ و ﺻـﺪا‪،‬‬
‫ﻛﻨﺘﺮل ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺰاﺣﻤﺖ آﻓﺮﻳﻦ‪ ،‬ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﺷـﻐﻠﻲ‪ ،‬ﺑﻬﺪاﺷـﺖ و اﻳﻤﻨـﻲ ﻓـﺮاورده ﻫـﺎي ﺗﻮﻟﻴـﺪي‪ ،‬ﻛﻨﺘـﺮل‬
‫ﭘﺮﺗﻮﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻬﺴﺎزي اﻣﺎﻛﻦ و ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﺗﻔﺮﻳﺤﻲ‪ ،‬ﺗﺼﻔﻴﻪ و دﻓﻊ ﻓﺎﺿﻼبﻫﺎ‪ ،‬ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻣﻮاد زاﻳـﺪ ﺷـﻬﺮي و‬
‫ﻣﻮاد زاﻳﺪ ﺧﻄﺮﻧﺎك‪ ،‬ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﺷﻨﺎﮔﺎه ﻫﺎ و ﺳﺎﻳﺮ ﺗﻔﺮﻳﺤﺎت آﺑﻲ‪ ،‬ﺗﺎﻣﻴﻦ آب آﺷﺎﻣﻴﺪﻧﻲ ﺳﺎﻟﻢ‪.‬‬
‫ﮔﺴﺘﺮدﮔﻲ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﻣﺤﻴﻂ اﻳﺠﺎب ﻣـﻲﻛﻨـﺪ ﺗـﺎ اﻓـﺮد ﺷـﺎﻏﻞ در اﻳـﻦ ﺑﺨـﺶ از داﻧـﺶ و‬
‫ﻣﻬﺎرتﻫﺎي ﻻزم ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ ﻣﻲﺗﻮان ﻃﺒﻖ ﺟﺪول ‪ 5‬ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻬﺎي ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﻣﺤﻴﻂ را در‬
‫ﺷﺶ ﮔﺮوه ﻋﻤﻮﻣﻲ و دوازده ﮔﺮوه اﺧﺘﺼﺎﺻﻲ ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪي ﻛﺮد‪ .‬ذﻳﻼ ﺑﻪ ذﻛﺮ ﻫﺮ ﻳﻚ از اﻳﻦ ﮔﺮوه ﻫـﺎ و‬
‫زﻳﺮﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻫﺎي آﻧﻬﺎ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﭘﺮداﺧﺖ‪.‬‬
‫‪١٩‬‬
‫ﺟﺪول ‪ 5‬ـ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﭼﺎﻟﺶﻫﺎي ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﻣﺤﻴﻂ )‪(5‬‬
‫ﭼﺎﻟﺶﻫﺎي ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﻣﺤﻴﻂ‬

‫ﭼﺎﻟﺶﻫﺎي ﻋﻤﻮﻣﻲ در ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﻣﺤﻴﻂ را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﺷﺶ ﮔﺮوه اﺻﻠﻲ زﻳﺮ ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪي ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﻋﻠﻮم ﻋﻤﻮﻣﻲ‬
‫آﮔﺎﻫﻲ از ﺷﻴﻤﻲ ﻣﻌﺪﻧﻲ و آﻟﻲ‬ ‫‪(1‬‬
‫آﮔﺎﻫﻲ از زﻳﺴﺖ ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻋﻤﻮﻣﻲ‬ ‫‪(2‬‬
‫آﮔﺎﻫﻲ از ﻣﻴﻜﺮوب ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻋﻤﻮﻣﻲ‬ ‫‪(3‬‬
‫آﮔﺎﻫﻲ از ﺣﺴﺎب‪ ،‬ﺟﺒﺮ‪ ،‬ﻣﺜﻠﺜﺎت و آﻣﺎر ﭘﺎﻳﻪ‬ ‫‪(4‬‬
‫آﮔﺎﻫﻲ از ﻓﻴﺰﻳﻚ ) ﻣﻜﺎﻧﻴﻚ و ﺳﻴ‪‬ﺎﻻت(‬ ‫‪(5‬‬
‫آﮔﺎﻫﻲ از اﺻﻮل اﭘﻴﺪﻣﻴﻮﻟﻮژي‬ ‫‪(6‬‬
‫‪٢٠‬‬
‫ارﺗﺒﺎﻃﺎت و آﻣﻮزش‬
‫آﮔﺎﻫﻲ از ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻋﻢ از ﺷﻔﺎﻫﻲ و ﻧﻮﺷﺘﺎري‬ ‫‪(1‬‬
‫آﮔﺎﻫﻲ از ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﻛﺎر ﺑﺎ ﻣﺮدم‬ ‫‪(2‬‬
‫آﮔﺎﻫﻲ از ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ اﺳﺘﻔﺎده از وﺳﺎﻳﻞ ﻛﻤﻚ آﻣﻮزﺷﻲ‬ ‫‪(3‬‬
‫آﮔﺎﻫﻲ از ﻓﻨﻮن ﭘﻮﻳﺎﻳﻲ ﮔﺮوه و ﻛﺎر ﮔﺮوﻫﻲ‬ ‫‪(4‬‬
‫آﮔﺎﻫﻲ از روشﻫﺎي ﮔﻔﺘﮕﻮ‬ ‫‪(5‬‬
‫آﮔﺎﻫﻲ از اﺻﻮل ﺗﺪرﻳﺲ و ﻳﺎدﮔﻴﺮي‬ ‫‪(6‬‬
‫درك ﻧﻴﺎزﻫﺎي اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪ و ارﺗﺒﺎط ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ رﺳﺎﻧﻪ ﻫﺎي ﺧﺒﺮي‬ ‫‪(7‬‬
‫درك ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ اﻳﺠﺎد ارﺗﺒﺎط و اﻧﮕﻴﺰش در ﺳﺎزﻣﺎﻧﻬﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬ ‫‪(8‬‬
‫آﮔﺎﻫﻲ از ﻛﺎرﺑﺮي ﭘﺎﻳﮕﺎه ﻫﺎي اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ‬ ‫‪(9‬‬
‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﻳﺰي و ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ‬

‫آﮔﺎﻫﻲ از ﻓﻨﻮن ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز در ﺗﻬﻴﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ اﺟﺮاﻳﻲ در ﻫﺮ ﻳﻚ از ﺷـﺎﺧﻪ ﻫـﺎي ﻓﻌﺎﻟﻴـﺖ ﺑﻬﺪاﺷـﺖ‬ ‫‪(1‬‬
‫ﻣﺤﻴﻂ‬
‫آﮔﺎﻫﻲ از ﭘﺮدازش اﻃﻼﻋﺎت و ﻛﺎرﺑﺮي آنﻫﺎ‬ ‫‪(2‬‬
‫آﮔﺎﻫﻲ از ﻓﻨﻮن و روش ﺷﻨﺎﺳﻲﻫﺎي ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده در ﺗﻌﻴﻴﻦ و ﺗﺪوﻳﻦ ﺗﻘﺪمﻫﺎ‬ ‫‪(3‬‬
‫ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﻃﺮاﺣﻲ ﺗﺤﻘﻴﻖ و اﻧﺠﺎم آن‬ ‫‪(4‬‬
‫ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ اﺳﺘﻔﺎده از روشﻫﺎي ارزﻳﺎﺑﻲ ﺟﻬﺖ ﺗﻌﻴﻴﻦ داﻣﻨﻪ ﻣﺸﻜﻼت زﻳﺴﺖ ﻣﺤﻴﻄﻲ‬ ‫‪(5‬‬
‫ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﻫﺎي ﺗﺤﻘﻴﻖ‬ ‫‪(6‬‬
‫ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ ﭘﺬﻳﺮش و اﻧﺠﺎم اﻗﺪاﻣﺎت ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ‬ ‫‪(7‬‬
‫ﻣﻬﺎرتﻫﺎي ﻓﻨﻲ ﻋﻤﻮﻣﻲ‬

‫آﮔﺎﻫﻲ ﻛﺎﻓﻲ از اﺻﻮل ﻳﺎدﮔﻴﺮي و آﻣﻮزش و داﺷـﺘﻦ ﻣﻬـﺎرتﻫـﺎي ﻻزم در آﻣـﻮزش‪ ،‬ﺳـﻨﺠﺶ‪،‬‬ ‫‪(1‬‬
‫ارزﻳﺎﺑﻲ و اﺳﺘﻔﺎده از ﻋﻮاﻣﻞ ﻛﻤﻜﻲ در ﺑﺨﺶﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﻣﺤﻴﻂ‬
‫آﮔﺎﻫﻲ از ﻓﻨﻮن ﺑﺮرﺳﻲ ﺟﻬﺖ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻣﺸﻜﻼت ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﻣﺤﻴﻂ‬ ‫‪(2‬‬
‫آﮔﺎﻫﻲ از روشﻫﺎي ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﺮداري ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آب‪ ،‬ﻫﻮا‪ ،‬ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ‪ ،‬ﻣﻮاد ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﺧﻄﺮﻧﺎك و‬ ‫‪(3‬‬
‫ﻏﻴﺮه‬
‫ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﮔﺮدآوري داده ﻫﺎ از ﻃﺮﻳﻖ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﺮداري‪ ،‬ﺗﻜﻤﻴﻞ ﭘﺮﺳﺸﻨﺎﻣﻪ ﻫـﺎي ﺗﺤﻘﻴﻘـﺎﺗﻲ و ﺗﻔـﺴﻴﺮ‬ ‫‪(4‬‬
‫ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎي آزﻣﺎﻳﺶ ﺷﺪه ﺑﺮ اﺳﺎس روش ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﺸﺨﺺ در ﻃﻲ ﭘﮋوﻫﺶ‬
‫ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ اﺳﺘﻔﺎده از وﺳﺎﻳﻞ و روشﻫﺎي دﺳﺘﮕﺎﻫﻲ در ﺳﻨﺠﺶ ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي زﻳﺴﺖ ﻣﺤﻴﻄﻲ‬ ‫‪(5‬‬
‫‪٢١‬‬
‫ﻣﻬﺎرﺗﻬﺎي ﺳﺘﺎدي و ﻧﻈﺎرﺗﻲ‬
‫آﮔﺎﻫﻲ از ﻗﻮاﻧﻴﻦ‪ ،‬ﻣﻘﺮرات و دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞﻫﺎي زﻳﺴﺖ ﻣﺤﻴﻄﻲ و ﺑﻬﺪاﺷـﺖ ﻋﻤـﻮﻣﻲ و ﻛـﺎرﺑﺮي‬ ‫‪(1‬‬
‫آنﻫﺎ‬
‫آﮔﺎﻫﻲ از روشﻫﺎي ﻧﻈﺎرﺗﻲ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده در ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎي ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﻣﺤﻴﻂ‬ ‫‪(2‬‬
‫آﮔﺎﻫﻲ از روشﻫﺎي ﺳﺘﺎدي ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده در ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎي ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﻣﺤﻴﻂ‬ ‫‪(3‬‬
‫درك اﻫﻤﻴﺖ و ﻛﺎرﺑﺮد ﻗﻮاﻧﻴﻦ زﻳﺴﺖ ﻣﺤﻴﻄﻲ و ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﻮﺟﻮد‬ ‫‪(4‬‬
‫درك روﻳﻜﺮد ﺳﻴﺴﺘﻢﻫﺎ در ﺗﺠﺰﻳﻪ و ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﺸﻜﻼت ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﻣﺤﻴﻂ‬ ‫‪(5‬‬
‫درك ﻧﻘﺶ اﺳﺎﺳﻲ ﭘﻴﮕﻴﺮي ﻣﺴﺘﻤﺮ در رﻓﻊ ﻛﺎﻣﻞ ﻣﺸﻜﻼت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻛﻨﺘﺮل ﻣﺤﻴﻂ‬ ‫‪(6‬‬
‫درك ارﺗﺒﺎط ﺑﻴﻦ ﻧﻬﺎدﻫﺎي ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ‪ ،‬ﺳﺎﻳﺮ ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي ﻋﻤﻮﻣﻲ‪ ،‬ارﮔﺎنﻫﺎي داوﻃﻠﺐ‪ ،‬ﻣﻮﺳـﺴﺎت‬ ‫‪(7‬‬
‫اداري و ﺻﻨﻌﺖ‬
‫درك اﺻﻮل ﺑﻨﻴﺎدي اﻗﺘﺼﺎد و ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ارﺗﺒﺎط آن ﺑﺎ ﻣﺸﻜﻼت ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﻣﺤﻴﻂ و ﻧﻴﺰ ﺗﻮان اﻗﺘﺼﺎدي‬ ‫‪(8‬‬
‫در ﺧﺼﻮص ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎي ﻣﻮﻓﻖ ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﻣﺤﻴﻂ‬
‫درك ﻣﺸﻜﻼت ﻛﻠﻲ ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﻣﺤﻴﻂ و ﺗﻘﺪمﻫﺎي ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ‬ ‫‪(9‬‬
‫‪ (10‬آﮔﺎﻫﻲ از روشﻫﺎي ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺧﻄﺮ‬
‫ﻧﮕﺮش ﺣﺮﻓﻪ اي‬

‫ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﻫﻤﻜﺎري ﺑﺎ ﻣﺮدم و ﻛﺎرﺑﺮد ﻋﻠﻮم ﺑﻨﻴﺎدي ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﻣﺤـﻴﻂ در ﺣـﻞ ﻣـﺸﻜﻼت ﺑﻬﺪاﺷـﺖ‬ ‫‪(1‬‬
‫ﻣﺤﻴﻂ‬
‫ﺣﺲ ﺗﻌﻬﺪ در ﺗﺎﻣﻴﻦ ﻣﻘﺮرات و ﻗﻮاﻧﻴﻦ و اﻧﺠﺎم وﻇﺎﻳﻒ ﻣﺤﻮﻟﻪ در ﻗﺎﻟﺐ ﺣﺮﻓﻪ اي‬ ‫‪(2‬‬
‫اﻳﺠﺎد ﻓﻀﺎي ﻫﻤﻜﺎري در ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ درﻳﺎﻓﺖ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﺧﺪﻣﺎت در زﻣﻴﻨﻪ ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﻣﺤﻴﻂ‬ ‫‪(3‬‬
‫اﺣﺘﺮام در ارﺗﺒﺎطﻫﺎي ﻣﺮدﻣﻲ ﻳﺎ ﺳﺎﻳﺮ ﻛﺎرﻛﻨﺎن‬ ‫‪(4‬‬
‫ﭘﺬﻳﺮش اﻧﺘﻘﺎدﻫﺎي ﺳﺎزﻧﺪه از ﺳﻮي ﻛﺎرﻣﻨﺪان‪ ،‬ﻫﻤﻜﺎران و ﻣﺮدم‬ ‫‪(5‬‬
‫ﻛﻨﺘﺮل اﺣﺴﺎﺳﺎت و اراﺋﻪ رﻓﺘﺎر ﺑﺎﻟﻨﺪه در ﺑﺮوز ﺗﻨﺸﻬﺎ‬ ‫‪(6‬‬
‫ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﺣﻔﻆ اﺻﻮل ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﻋﻤﻮﻣﻲ‬ ‫‪(7‬‬
‫ﭼﺎﻟﺶﻫﺎي ﺗﺨﺼﺼﻲ ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﻣﺤﻴﻂ‬

‫ﭼﺎﻟﺶﻫﺎي ﺗﺨﺼﺼﻲ ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﻣﺤﻴﻂ را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ دوازده ﮔﺮوه اﺻﻠﻲ زﻳﺮ ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪي ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﻫﻮا‬
‫آﮔﺎﻫﻲ از آﻻﻳﻨﺪه ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻫﻮا و ﻣﻨﺎﺑﻊ آﻧﻬﺎ‬ ‫‪(1‬‬
‫آﮔﺎﻫﻲ از ارﺗﺒﺎط ﺷﺮاﻳﻂ آب و ﻫﻮاﻳﻲ و آﻟﻮدﮔﻲ ﻫﻮا‬ ‫‪(2‬‬
‫آﮔﺎﻫﻲ از اﺛﺮات آﻻﻳﻨﺪه ﻫﺎي ﻫﻮا ﺑﺮ زﻳﺴﺖ ﻛﺮه‬ ‫‪(3‬‬
‫درك ارﺗﺒﺎط آﻟﻮدﮔﻲ ﻫﻮا در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﭘﻮﮔﺮاﻓﻲ‬ ‫‪(4‬‬
‫‪٢٢‬‬
‫آﮔﺎﻫﻲ از ﺟﺮﻳﺎﻧﺎت ﻫﻮا‬ ‫‪(5‬‬
‫آﮔﺎﻫﻲ از ﻧﺤﻮه ﻛﺎرﻛﺮد دﺳﺘﮕﺎه ﻫﺎي ﻛﻨﺘﺮل آﻟﻮدﮔﻲ ﻫﻮا‬ ‫‪(6‬‬
‫آﮔﺎﻫﻲ از ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي ﭘﻴﺸﮕﻴﺮي ﻛﻨﻨﺪه در ﻛﻨﺘﺮل آﻟﻮدﮔﻲ ﻫﻮا‬ ‫‪(7‬‬
‫آﮔﺎﻫﻲ از ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي اﺻﻼﺣﻲ در ﻛﻨﺘﺮل آﻟﻮدﮔﻲ ﻫﻮا‬ ‫‪(8‬‬
‫آﮔﺎﻫﻲ از اﻗﺪاﻣﺎت ﻋﻤﻠﻲ و ﻓﻨﺎوريﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ در روشﻫﺎي ﻛﻨﺘﺮل آﻟﻮدﮔﻲ ﻫﻮا‬ ‫‪(9‬‬
‫‪ (10‬آﮔﺎﻫﻲ از اﺻﻮل ﻣﻬﻨﺪﺳﻲ اﺣﺘﺮاق‬
‫‪ (11‬آﮔﺎﻫﻲ از روشﻫﺎي ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﺮداري ﻫﻮا و ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ اﻧﺠﺎم ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﺮداريﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠـﻒ در ﺧـﺼﻮص‬
‫ﺗﻌﻴﻴﻦ آﻟﻮدﮔﻲ ﻫﻮا‬
‫‪ (12‬ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ اﻧﺠﺎم ﺑﺮرﺳﻲ ﺟﻬﺖ ﻣﺸﺨﺺ ﻛﺮدن داﻣﻨﻪ و ﺷﺪت آﻟﻮدﮔﻲ ﻫﻮا‬
‫‪ (13‬ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ارزﻳﺎﺑﻲ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻛﻮﺗﺎه ﻣﺪت و دراز ﻣﺪت در ﺟﺎﻣﻌﻪ‬
‫‪ (14‬ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ اﻧﺠﺎم ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻫﺰﻳﻨﻪ ـ اﺛﺮﺑﺨﺸﻲ در ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎي ﻛﻨﺘﺮل آﻟﻮدﮔﻲ ﻫﻮا‬
‫‪ (15‬آﮔﺎﻫﻲ از ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت ﺳﻤﻲ در ﻫﻮا‬
‫آب و ﻓﺎﺿﻼب‬
‫ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻣﻨﺎﺑﻊ آب‬ ‫‪(1‬‬
‫آﮔﺎﻫﻲ از ﻛﻴﻔﻴﺖ آب آﺷﺎﻣﻴﺪﻧﻲ و اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎ ) ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ‪ ،‬ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ‪ ،‬ﺑﻴﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ‪ ،‬ﭘﺮﺗﻮﺷﻨﺎﺧﺘﻲ (‬ ‫‪(2‬‬
‫آﮔﺎﻫﻲ از ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي ﻣﻨﺘﻘﻠﻪ ﺗﻮﺳﻂ آب و ﻃﺮق ﺳﺮاﻳﺖ آﻧﻬﺎ‬ ‫‪(3‬‬
‫آﮔﺎﻫﻲ از ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﺮداري و آزﻣﺎﻳﺶ آب آﺷﺎﻣﻴﺪﻧﻲ‬ ‫‪(4‬‬
‫ﺗﻔﺴﻴﺮ داده ﻫﺎي آزﻣﺎﻳﺶ آب‬ ‫‪(5‬‬
‫آﮔﺎﻫﻲ از ﺟﻨﺒﻪ ﻫﺎي ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﻛﻨﺘﺮل آﻟﻮدﮔﻲ آب‬ ‫‪(6‬‬
‫آﮔﺎﻫﻲ از اﻧﻮاع ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺳﺘﻔﺎده ﻫﺎي از آب در ﺟﺎﻣﻌﻪ‬ ‫‪(7‬‬
‫درك ﻣﺒﺎﻧﻲ ﺣﻔﺎﻇﺖ ﻣﻨﺎﺑﻊ آب و ﻧﺤﻮه اﻧﺘﺨﺎب آﻧﻬﺎ ﺑﺮاي ﻣﺼﺎرف ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن‬ ‫‪(8‬‬
‫درك اﺻﻮل ﺗﺼﻔﻴﻪ آب‬ ‫‪(9‬‬
‫‪ (10‬آﮔﺎﻫﻲ از ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ‪ ،‬ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ و ﺑﻴﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ ﻓﺎﺿﻼب ) ﺷﻬﺮي و ﺻﻨﻌﺘﻲ (‬
‫‪ (11‬آﮔﺎﻫﻲ از اﻧﻮاع ﻓﺎﺿﻼﺑﻬﺎي ﺻﻨﻌﺘﻲ و اﻫﻤﻴﺖ آﻧﻬﺎ‬
‫‪ (12‬آﮔﺎﻫﻲ از اﺛﺮات ﺗﺨﻠﻴﻪ ﻓﺎﺿﻼﺑﻬﺎ ﺑﺮ ﻛﻴﻔﻴﺖ آب‬
‫‪ (13‬درك اﭘﻴﺪﻣﻴﻮﻟﻮژي ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻓﺎﺿﻼب در اﻧﺘﻘﺎل آﻧﻬﺎ ﻧﻘﺶ اﺳﺎﺳﻲ دارد‪.‬‬
‫‪ (14‬درك ﻓﻨﺎوري و اﺻﻮل ﻣﻬﻨﺪﺳﻲ ﭘﺎﻳﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺟﺮﻳﺎن آب ) ﻫﻴﺪروﻟﻴﻚ(‬
‫‪ (15‬درك اﺻﻮل و ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﺑﻨﻴﺎدي دﻓﻊ ﻓﺎﺿﻼب‬
‫‪ (16‬درك اﺻﻮل ﺗﺼﻔﻴﻪ ﻓﺎﺿﻼب ﺷﻬﺮي‬
‫‪ (17‬آﮔﺎﻫﻲ از ﻛﺎرﻛﺮد واﺣﺪﻫﺎي ﻛﻮﭼﻚ ﺗﺼﻔﻴﻪ ﻓﺎﺿﻼب‬
‫‪٢٣‬‬
‫‪ (18‬آﮔﺎﻫﻲ از ﻧﺤﻮه اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻇﺮﻓﻴﺖ ﺟﺬب آﻻﻳﻨﺪه ﻫﺎ در ﺧﺎك‬
‫‪ (19‬آﮔﺎﻫﻲ از اﺻﻮل دﻓﻊ ﻟﺠﻦ و ﻓﻀﻮﻻت ﻧﺎﺷﻲ از ﺗﺼﻔﻴﻪ ﻓﺎﺿﻼب‬
‫‪ (20‬درك ﻓﻨﻮن و روشﻫﺎي ﻋﻤﻠﻲ ﻣﻮﺛﺮ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده در ﺷﺮاﻳﻂ اﺿـﻄﺮاري در واﺣـﺪﻫﺎي ﺗـﺼﻔﻴﻪ‬
‫آب و ﻓﺎﺿﻼب‬
‫‪ (21‬درك روشﻫﺎ و ﻣﺨﺎﻃﺮات ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ دﻓﻊ ﻟﺠﻦ‬
‫ﻣﻮاد زاﻳﺪ ﺟﺎﻣﺪ‬
‫آﮔﺎﻫﻲ از اﻧﻮاع ﻣﻮاد زاﻳﺪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺷﺪه در اﺟﺘﻤﺎع ) ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻛﻤﻲ و ﻛﻴﻔﻲ (‬ ‫‪(1‬‬
‫آﮔﺎﻫﻲ از اﻧﻮاع ﻣﻮاد زاﻳﺪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ ﻓﺮآﻳﻨﺪﻫﺎي ﺻﻨﻌﺘﻲ‬ ‫‪(2‬‬
‫آﮔﺎﻫﻲ از روشﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻧﮕﻬﺪاري‪ ،‬ﺟﻤﻊ آوري و دﻓﻊ ﻣﻮاد زاﻳﺪ ﺟﺎﻣﺪ‬ ‫‪(3‬‬
‫آﮔﺎﻫﻲ از ﺟﻨﺒﻪ ﻫﺎي ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ و اﻛﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ ﻣﻮاد زاﻳﺪ ﺟﺎﻣﺪ‬ ‫‪(4‬‬
‫آﮔﺎﻫﻲ از ﻛﺎرﺑﺮي ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺳﻴﺴﺘﻢﻫﺎ در ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ دﻓﻊ ﻣﻮاد زاﻳﺪ‬ ‫‪(5‬‬
‫آﮔﺎﻫﻲ از ﺟﻨﺒﻪ ﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي دﻓﻊ ﻣﻮاد زاﻳﺪ ﺟﺎﻣﺪ‬ ‫‪(6‬‬
‫ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ارزﻳﺎﺑﻲ ﻧﺘﺎﻳﺞ و ﺑﺮرﺳﻲﻫـﺎي ﻣﺮﺑـﻮط ﺑـﻪ ﻣـﻮاد زاﻳـﺪ ﺟﺎﻣـﺪ و ﺗﻜـﻮﻳﻦ اﻫـﺪاف ﻛﻮﺗـﺎه و‬ ‫‪(7‬‬
‫درازﻣﺪت‬
‫ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ اﺟﺮاي ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﺟﻬﺖ ﺗﻌﻴﻴﻦ داﻣﻨﻪ و وﺳﻌﺖ ﻣﺸﻜﻼت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﻮاد زاﻳﺪ ﺟﺎﻣﺪ‬ ‫‪(8‬‬
‫ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﻃﺮاﺣﻲ‪ ،‬اﺟﺮا و ارزﺷﻴﺎﺑﻲ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎي ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑـﺎ ﻣـﻮاد زاﻳـﺪ و ارﺗﺒـﺎط آﻧﻬـﺎ ﺑـﺎ ﻣـﺸﻜﻼت‬ ‫‪(9‬‬
‫ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪ‬
‫ﻣﻮاد زاﻳﺪ ﺧﻄﺮﻧﺎك‬

‫آﮔﺎﻫﻲ از ﻣﺴﺎﻳﻞ و ﻣﺸﻜﻼت ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﻜﺎنﻫﺎي دﻓﻊ ﻣﻮاد زاﻳﺪ ﺧﻄﺮﻧﺎك‬ ‫‪(1‬‬
‫آﮔﺎﻫﻲ از اﺛﺮات ﺗﻤﺎس ﺑﺎ ﻣﻮاد زاﻳﺪ ﺧﻄﺮﻧﺎك‬ ‫‪(2‬‬
‫آﮔﺎﻫﻲ از راه ﻫﺎي ورود ﻣﻮاد زاﻳﺪ ﺧﻄﺮﻧﺎك ﺑـﻪ ﺑـﺪن ﻧﻈﻴـﺮ اﺳﺘﻨـﺸﺎق‪ ،‬ﺟـﺬب ﭘﻮﺳـﺘﻲ‪ ،‬ﺑﻠـﻊ و‬ ‫‪(3‬‬
‫زﺧﻢﻫﺎي ﺑﺎز‬
‫درك اﺛﺮات ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ ﺑﺎﻟﻘﻮه ﺗﻤﺎس ﺣﺎد و ﻣﺰﻣﻦ ﻣﻮاد ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﻣﺨﺘﻠﻒ در ﻣﻜﺎﻧﻬﺎي دﻓـﻊ ﻣـﻮاد‬ ‫‪(4‬‬
‫زاﻳﺪ ﺧﻄﺮﻧﺎك‬
‫آﮔﺎﻫﻲ از ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻫﺎ و ﻋﻼﺋﻢ ﺑﺎﻟﻴﻨﻲ ﺗﻤـﺎس ﺑـﺎ ﻣـﻮاد ﺷـﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﺧﻄﺮﻧـﺎك ﻣﺜـﻞ ﺳـﻮﺧﺘﮕﻲ‪ ،‬ﺳـﺮﻓﻪ‪،‬‬ ‫‪(5‬‬
‫ﺳﻮزش‪ ،‬آﺑﺮﻳﺰش ﭼﺸﻢ‪ ،‬ﺟﻮش‪ ،‬ﺑﻲ ﻫﻮﺷﻲ و ﻣﺮگ‬
‫آﮔﺎﻫﻲ از واﻛﻨﺶﻫﺎي ﺑﺎﻟﻘﻮه ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ اﻧﻔﺠـﺎر‪ ،‬آﺗـﺶ ﺳـﻮزي و ﻳـﺎ اﻳﺠـﺎد‬ ‫‪(6‬‬
‫ﺣﺮارت زﻳﺎد ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫درك اﺛﺮات رواﻧﺸﻨﺎﺧﺘﻲ ﻛﺎﻫﺶ اﻛﺴﻴﮋن ﺑﺮ اﻧﺴﺎن ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻧﺎﺷﻲ از اﻓﺰاﻳﺶ ﻣـﻮاد ﺷـﻴﻤﻴﺎﻳﻲ‬ ‫‪(7‬‬
‫ﺧﺎﺻﻲ در ﻣﺤﻴﻂ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪٢٤‬‬
‫درك اﺛﺮات ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ ﭘﺮﺗﻮﻫﺎي ﻳﻮﻧﺴﺎز ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﭘﺮﺗﻮﻫﺎي آﻟﻔﺎ‪ ،‬ﺑﺘﺎ‪ ،‬ﮔﺎﻣﺎ و اﺷﻌﻪ ‪X‬‬ ‫‪(8‬‬
‫آﮔﺎﻫﻲ از ﻓﻨﻮن و روشﻫﺎي دﻓﻊ ﻣﻮاد زاﻳﺪ ﭘﺮﺗﻮزا‬ ‫‪(9‬‬
‫‪ (10‬ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﻮاد زاﻳﺪ ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎﻧﻲ و ﻣﻮﺳﺴﺎت ﺗﺤﻘﻴﻘﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻣﺨـﺎﻃﺮات ﺑﻬﺪاﺷـﺘﻲ ﺟـﺪي را‬
‫ﺳﺒﺐ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ (11‬آﮔﺎﻫﻲ از ﻣﺸﻜﻼت اﻳﻤﻨﻲ در ﻣﻜﺎنﻫﺎي دﻓﻊ ﻣﻮاد زاﻳﺪ ﺧﻄﺮﻧﺎك‬
‫‪ (12‬درك ﺧﻄﺮات ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺟﺮﻳﺎن ﺑﺮق ﻧﺎﺷﻲ از ﺧﻄﻮط اﻧﺘﻘﺎل ﻧﻴﺮو‪ ،‬ﻛﺎﺑﻞﻫﺎي ﺑﺮق و ﺳـﺎﻳﺮ وﺳـﺎﻳﻞ‬
‫ﺑﺮﻗﻲ ﻛﻪ در ﻣﻌﺮض ﺻﺪﻣﺎت ﻧﺎﺷﻲ از ﻣﻮاد ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﺧﻄﺮﻧﺎك واﻗﻊ ﺷﺪه اﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ (13‬درك اﺛﺮات رواﻧﺸﻨﺎﺧﺘﻲ ﺑﺮ اﻓﺮاد در ﻣﻜﺎنﻫـﺎي دﻓـﻊ ﻣـﻮاد زاﻳـﺪ ﺧﻄﺮﻧـﺎك ﻧﺎﺷـﻲ از ﻓـﺸﺎرﻫﺎي‬
‫ﺣﺮارﺗﻲ ﻳﺎ ﺗﻤﺎس ﺑﺎ ﺳﺮﻣﺎ‬
‫ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ‬
‫آﮔﺎﻫﻲ از ﻓﻨﺎوري ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ و ارﺗﺒﺎط آن ﺑﺎ ﺳﻼﻣﺘﻲ‬ ‫‪(1‬‬
‫آﮔﺎﻫﻲ از اﺻﻮل ﺗﻬﻴﻪ‪ ،‬ﻓﺮآورش و ﻧﮕﻬﺪاري ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ‬ ‫‪(2‬‬
‫آﮔﺎﻫﻲ از ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي ﻣﻨﺘﻘﻠﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ و ﻛﻨﺘﺮل آﻧﻬﺎ‬ ‫‪(3‬‬
‫آﮔﺎﻫﻲ از ﻓﻨﻮن و روﺷﻬﺎي اﭘﻴﺪﻣﻴﻮﻟﻮژي‬ ‫‪(4‬‬
‫آﮔﺎﻫﻲ از ﻃﺮاﺣﻲ‪ ،‬ﻣﻜﺎن ﻳﺎﺑﻲ و اﺣﺪاث ﺗﺎﺳﻴﺴﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ‬ ‫‪(5‬‬
‫آﮔﺎﻫﻲ از ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﻛﺎرﻛﺮد ﺗﺎﺳﻴﺴﺎت ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ‪ ،‬ﻧﮕﻬﺪاري و ﺑﻬﺮه ﺑﺮداري‬ ‫‪(6‬‬
‫آﮔﺎﻫﻲ از ﻃﺮاﺣﻲ دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎ‪ ،‬ﻧﺤﻮه ﻛﺎر‪ ،‬ﺑﻬﺮه ﺑﺮداري‪ ،‬ﻧﮕﻬﺪاري و روﺷﻬﺎي ﭘﺎﻛﺴﺎزي ﺗﺠﻬﻴﺰات‬ ‫‪(7‬‬
‫آﮔﺎﻫﻲ از روﺷﻬﺎي اﻧﮕﻴﺰش ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺻﻨﻌﺘﻲ ﺟﻬﺖ درك‪،‬ﭘﺬﻳﺮش و اﺟﺮاي ﻣـﺴﺌﻮﻟﻴﺘﻬﺎي ﻣﺤﻮﻟـﻪ‬ ‫‪(8‬‬
‫در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ‪ ،‬ﺗﺮﺑﻴﺖ و آﻣﻮزش ﻛﺎرﻛﻨﺎن و ﻧﻈﺎرت ﺑﺮ آﻧﻬﺎ‬
‫آﮔﺎﻫﻲ از ﻣﻘﺮرات و ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻓﻨﺎوري ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ‬ ‫‪(9‬‬
‫‪ (10‬آﮔﺎﻫﻲ از ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺑﺎزرﺳﻲ‪ ،‬روﺷﻬﺎي ﺑﺮرﺳﻲ و ﺗﺤﻘﻴﻖ و اﻫﻤﻴﺖ داده ﻫﺎ‬
‫‪ (11‬آﮔﺎﻫﻲ از ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺑﺮرﺳﻲ و اﻋﻄﺎي ﻣﺠﻮز ﺑﻪ ﻣﺘﺼﺪﻳﺎن ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ‬
‫‪ (12‬آﮔﺎﻫﻲ از روﺷﻬﺎي ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻓﺮﻫﻨﮕﻬﺎ و ﮔﺮوه ﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﺨﺘﻠﻒ در ﺗﻬﻴﻪ و ﻣﺼﺮف ﻣـﻮاد‬
‫ﻏﺬاﻳﻲ‬
‫‪ (13‬آﮔﺎﻫﻲ از ﺳﺎزﻣﺎﻧﻬﺎي دﺳﺖ اﻧﺪرﻛﺎر ﺗﻬﻴﻪ و ﺗﻮزﻳﻊ ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ‬
‫‪ (14‬آﮔﺎﻫﻲ از ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت و ﺧﻮاص ﺷﻴﺮ‬
‫‪ (15‬آﮔﺎﻫﻲ از ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺷﻴﺮ و ﻓﺮآورش آن‬
‫‪ (16‬آﮔﺎﻫﻲ از اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎي ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ و ﻓﺮآورده ﻫﺎي ﻟﺒﻨﻲ‬
‫‪ (17‬آﮔﺎﻫﻲ از ﻓﻨﺎوريﻫﺎي ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده در ﻛﺎرﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎي ﺷﻴﺮ و ﻓﺮآورده ﻫﺎي ﻟﺒﻨﻲ‬
‫‪ (18‬آﮔﺎﻫﻲ ازﻓﺮآورش ﺷﻴﺮ و ﻛﻨﺘﺮل آن‬
‫‪٢٥‬‬
‫‪ (19‬ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﺑﺎزرﺳﻲ ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ واﺣﺪﻫﺎي ﭘﺎﺳﺘﻮرﻳﺰاﺳﻴﻮن‬
‫ﺳﺮوﺻﺪا‬
‫آﮔﺎﻫﻲ از اﺛﺮات ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ و اﻛﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ ﺳﺮوﺻﺪا ﺑﺮ اﻓﺮاد و اﺟﺘﻤﺎع‬ ‫‪(1‬‬
‫آﮔﺎﻫﻲ از دﺳﺘﮕﺎه ﻫﺎ و روشﻫﺎي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﺳﺮوﺻﺪا در ﻣﺤﻴﻂ‬ ‫‪(2‬‬
‫آﮔﺎﻫﻲ از ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﻮﺟﻮد در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺳﺮوﺻﺪا و ﻣﺰاﺣﻤﺖﻫﺎي ﻧﺎﺷﻲ از آن‬ ‫‪(3‬‬
‫آﮔﺎﻫﻲ از ﻛﺎرﺑﺮد ﻋﻤﻠﻲ ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي ﻛﻨﺘﺮﻟﻲ‬ ‫‪(4‬‬
‫ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ اﺟﺮاي ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺟﻬﺖ ﺗﻌﻴﻴﻦ داﻣﻨﻪ و وﺳﻌﺖ ﻣﺸﻜﻞ ﺳﺮو ﺻﺪا‬ ‫‪(5‬‬
‫ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ارزﻳﺎﺑﻲ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺑﺮرﺳﻲﻫﺎ و ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت و ﺗﻜﻮﻳﻦ اﻫـﺪاف ﻛﻮﺗـﺎه ﻣـﺪت و دراز ﻣـﺪت ﺟﻬـﺖ‬ ‫‪(6‬‬
‫ﻛﻨﺘﺮل ﺳﺮوﺻﺪا‬
‫آﮔﺎﻫﻲ از ﻓﺸﺎرﻫﺎي ﻧﺎﺷﻲ از ﺳﺮوﺻﺪا در ﻣﺤﻴﻂﻫﺎي ﻛﺎر‬ ‫‪(7‬‬
‫ﺣﺸﺮات و ﺟﻮﻧﺪﮔﺎن‬
‫درك اﭘﻴﺪﻣﻴﻮﻟﻮژي ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي ﻣﻨﺘﻘﻠﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻧﺎﻗﻠﻴﻦ‬ ‫‪(1‬‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻋﺎدات ﻃﺒﻴﻌﻲ و ﻛﻨﺘﺮل ﺣﺸﺮات ﻣﻌﻤﻮل در ﻣﺒﺤﺚ ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﻋﻤﻮﻣﻲ و اﻫﻤﻴﺖ اﻗﺘـﺼﺎدي‬ ‫‪(2‬‬
‫آﻧﻬﺎ‬
‫آﮔﺎﻫﻲ از ﭼﺮﺧﻪ زﻧﺪﮔﻲ ﺣﺸﺮات و ﺟﻮﻧﺪﮔﺎن ﻣﻬﻢ از دﻳﺪﮔﺎه ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﻋﻤﻮﻣﻲ‬ ‫‪(3‬‬
‫ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﺗﺸﺨﻴﺺ ﺣﺸﺮات و ﺟﻮﻧﺪﮔﺎن ﻣﻬﻢ از دﻳﺪﮔﺎه ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻳﺎ از دﻳﺪﮔﺎه اﻗﺘﺼﺎدي‬ ‫‪(4‬‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻋﻮاﻣﻞ زﻳﺴﺖ ﻣﺤﻴﻄﻲ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻛﻨﺘﺮل ﻧﺎﻗﻠﻴﻦ‬ ‫‪(5‬‬
‫ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﺗﺸﺨﻴﺺ داﻣﻨﻪ ﻣﺸﻜﻼت ﻣﻴﺪاﻧﻲ و ﺗﻌﻴﻴﻦ اﻗﺪاﻣﺎت ﻛﻨﺘﺮﻟﻲ ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز‬ ‫‪(6‬‬
‫درك ﻣﺰاﻳﺎ و ﻣﺤﺪودﻳﺖﻫﺎي ﺣﺸﺮه ﻛﺶﻫﺎ و اﺛﺮات آﻧﻬﺎ ﺑﺮ اﻛﻮﻟﻮژي ﻣﻨﻄﻘﻪ‬ ‫‪(7‬‬
‫درك ﻧﺤﻮه ﻛﺎرﻛﺮد اﻓﺸﺎﻧﻪ ﻫﺎ و ﺳﺎﻳﺮ وﺳﺎﻳﻞ و ادوات ﻛﻨﺘﺮل ﺟﻮﻧﺪﮔﺎن‬ ‫‪(8‬‬
‫آﮔﺎﻫﻲ از اﭘﻴﺪﻣﻴﻮﻟﻮژي ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي ﻣﻨﺘﻘﻠﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﺟﻮﻧﺪﮔﺎن‬ ‫‪(9‬‬
‫‪ (10‬درك دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻠﻬﺎي زﻳﺴﺖ ﻣﺤﻴﻄﻲ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده در ﻛﻨﺘﺮل ﺟﻮﻧﺪﮔﺎن‬
‫‪ (11‬ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻛﻨﺘﺮل ﺑﻴﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ ﺟﻮﻧﺪﮔﺎن‬
‫‪ (12‬ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻛﻨﺘﺮل ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ اﻧﮕﻠﻬﺎي ﺟﻮﻧﺪﮔﺎن‬
‫‪ (13‬درك ارﺗﺒﺎط ﻛﺎرﻛﻨﺎن ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﻣﺤﻴﻂ و اﻗﺪاﻣﺎت ﻛﻨﺘﺮل ﺟﻮﻧﺪﮔﺎن‬
‫‪ (14‬درك ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﻮﻟﻴﺪ‪ ،‬ﺣﻤﻞ و ﻧﻘﻞ‪ ،‬ﻧﮕﻬﺪاري‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎده و دﻓﻊ آﻓﺖ ﻛﺸﻬﺎ‬
‫ﭘﺮﺗﻮﻫﺎ‬
‫آﮔﺎﻫﻲ از ﻣﺒﺎﻧﻲ ﻧﻈﺮي و اﺻﻮل ﭘﺮﺗﻮزاﻳﻲ‬ ‫‪(1‬‬
‫‪٢٦‬‬
‫آﮔﺎﻫﻲ از ﻣﺨﺎﻃﺮات ﭘﺮﺗﻮزاﻳﻲ‬ ‫‪(2‬‬
‫آﮔﺎﻫﻲ از ﻛﺎرﺑﺮد ﭘﺮﺗﻮزاﻳﻲ و رادﻳﻮاﻳﺰوﺗﻮپﻫﺎ‬ ‫‪(3‬‬
‫آﮔﺎﻫﻲ از اﺛﺮات ﭘﺮﺗﻮزاﻳﻲ‬ ‫‪(4‬‬
‫آﮔﺎﻫﻲ از ﻣﻼﺣﻈﺎت اﻳﻤﻨﻲ‬ ‫‪(5‬‬
‫آﮔﺎﻫﻲ از ﻓﻨﻮن ﭘﺎﻳﺶ و روﺷﻬﺎي ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده در ﺗﺸﺨﻴﺺ ﭘﺮﺗﻮﻫﺎ‬ ‫‪(6‬‬
‫آﮔﺎﻫﻲ از ﻓﻨﻮن ﻧﮕﻬﺪاري و دﻓﻊ ﻣﻮاد ﭘﺮﺗﻮزا‬ ‫‪(7‬‬
‫آﮔﺎﻫﻲ از روشﻫﺎي ﺣﻤﻞ و ﻧﻘﻞ ﻣﻮاد ﭘﺮﺗﻮزا‬ ‫‪(8‬‬
‫آﮔﺎﻫﻲ از روشﻫﺎي آﻟﻮدﮔﻲ زداﻳﻲ‬ ‫‪(9‬‬
‫‪ (10‬آﮔﺎﻫﻲ از ﻣﻘﺮرات ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﺣﻤﻞ و ﻧﻘﻞ‪،‬ﻛﺎرﺑﺮي‪ ،‬ﻧﮕﻬﺪاري و دﻓﻊ ﻣﻮاد ﭘﺮﺗﻮزا‬
‫ﻣﺤﻴﻂﻫﺎي ﺑﺴﺘﻪ‬
‫آﮔﺎﻫﻲ از ﺟﻨﺒﻪ ﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎدي و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ واﺣﺪﻫﺎي ﻣﺴﻜﻮﻧﻲ ﺷﺨﺼﻲ و ﻋﻤﻮﻣﻲ‬ ‫‪(1‬‬
‫آﮔﺎﻫﻲ از ﺷﺮاﻳﻂ ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ و رﻓﺎﻫﻲ ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﻣﺴﻜﻦ‬ ‫‪(2‬‬
‫آﮔﺎﻫﻲ از ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﺴﻜﻦ‬ ‫‪(3‬‬
‫آﮔﺎﻫﻲ از ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻧﻈﺎرت و ﺻﺪور ﻣﺠﻮزﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﺴﻜﻦ‬ ‫‪(4‬‬
‫آﮔﺎﻫﻲ از ﻓﻨﻮن و روشﻫﺎي ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده در ارزﻳﺎﺑﻲ واﺣﺪﻫﺎي ﻣﺴﻜﻮﻧﻲ‬ ‫‪(5‬‬
‫آﮔﺎﻫﻲ از ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎي ﻣﺤﻠﻲ‪ ،‬ﻣﻨﻄﻘﻪ اي و ﻣﻠﻲ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻣﺴﻜﻦ‬ ‫‪(6‬‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﻨﺪي و اﺛﺮات آﻧﻬﺎ ﺑﺮ واﺣـﺪﻫﺎي ﻣـﺴﻜﻮﻧﻲ ﺷﺨـﺼﻲ و اﻣـﺎﻛﻦ‬ ‫‪(7‬‬
‫ﻋﻤﻮﻣﻲ‬
‫درك ارﺗﺒﺎط اﻗﺸﺎر آﺳﻴﺐ ﭘﺬﻳﺮ و ﻛﻢ درآﻣﺪ و اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﺴﻜﻦ‬ ‫‪(8‬‬
‫آﮔﺎﻫﻲ از ﻣﺸﻜﻞ آﻟﻮدﮔﻲ ﻫﻮا در ﻓﻀﺎﻫﺎي ﺑﺴﺘﻪ‬ ‫‪(9‬‬
‫ﻣﻮاد ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ در ﻣﺤﻴﻂ‬

‫آﮔﺎﻫﻲ از ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ آﻻﻳﻨﺪه ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ‬ ‫‪(1‬‬
‫آﮔﺎﻫﻲ از ﻣﻮاد ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ آﻻﻳﻨﺪه ﻣﻨﺎﺑﻊ آب آﺷﺎﻣﻴﺪﻧﻲ‬ ‫‪(2‬‬
‫آﮔﺎﻫﻲ از ﻣﻘﺮرات ﺣﻤﻞ و ﻧﻘﻞ ﻣﻮاد ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﺧﻄﺮﻧﺎك‬ ‫‪(3‬‬
‫آﮔﺎﻫﻲ از روشﻫﺎ و دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻠﻬﺎي ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻣﻮاد ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ‬ ‫‪(4‬‬
‫آﮔﺎﻫﻲ از وﺳﺎﻳﻞ و روشﻫﺎي دﻓﻊ ﻣﻮاد ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ‬ ‫‪(5‬‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺖ آﻟﻮدﮔﻲ زداﻳﻲ از وﺳﺎﻳﻞ و ﻣﻮادي ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻮاد ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﺧﻄﺮﻧﺎك آﻟﻮده ﺷﺪه اﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪(6‬‬
‫آﮔﺎﻫﻲ از آزﻣﻮنﻫﺎي ﻣﻴﺪاﻧﻲ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﺟﻬﺖ اﺛﺒﺎت وﺟﻮد و ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻏﻠﻈـﺖ ﻣـﻮاد ﺷـﻴﻤﻴﺎﻳﻲ‬ ‫‪(7‬‬
‫آﻻﻳﻨﺪه‬
‫‪٢٧‬‬
‫آﮔﺎﻫﻲ از ﺷﻴﻤﻲ ﭘﺎك ﻛﻨﻨﺪه ﻫﺎ و ﮔﻨﺪزداﻫﺎ‬ ‫‪(8‬‬
‫ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ارزﻳﺎﺑﻲ ﭘﺎك ﻛﻨﻨﺪه ﻫﺎ‬ ‫‪(9‬‬
‫‪ (10‬ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺳﻤﻮم و ﺗﺎﺛﻴﺮات آﻧﻬﺎ ﺑﺮ اﻛﻮﻟﻮژي ﻣﻨﻄﻘﻪ‬
‫‪ (11‬آﮔﺎﻫﻲ از اﺻﻮل ﻧﻈﺮي و ﻋﻤﻠﻲ ﻛﺎرﺑﺮد ﺳﻤﻮم‬
‫‪ (12‬ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﺗﻬﻴﻪ رﻗﺖﻫﺎي ﻣﻨﺎﺳﺐ از ﺳﻤﻮم ﺗﺠﺎري‬
‫‪ (13‬آﮔﺎﻫﻲ از ﻓﺮﻣﻮﻻﺳﻴﻮن ﻃﻌﻤﻪ ﻣﺴﻤﻮم و ﻛﻨﺘﺮل ﺟﻮﻧﺪﮔﺎن‬
‫‪ (14‬درك ﻣﻮارد اﻳﻤﻨﻲ ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﺟﻬﺖ ﭘﻴﺸﮕﻴﺮي از ﺣﻮادث ﻧﺎﺷﻲ از ﻣﻮاد ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ در ﻣﺤﻴﻂ‬
‫‪ (15‬آﮔﺎﻫﻲ از ﭘﺎك ﻛﻨﻨﺪه ﻫﺎي ﮔﻨﺪزدا و ﻛﺎرﺑﺮدﺷﺎن در ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﻣﺤﻴﻂ‬
‫ﺟﻤﻌﻴﺖ و ﻣﺴﻜﻦ‬
‫درك ﻣﻌﻀﻞ اﻧﻔﺠﺎر ﺟﻤﻌﻴﺖ و اﺛﺮات آن ﺑﺮ ﻧﻴﺎزﻫﺎي ﻛﻨﻮﻧﻲ و آﺗﻲ‬ ‫‪(1‬‬
‫درك ﻣﺨﺎﻃﺮات ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺗﺮاﻛﻢ ﺟﻤﻌﻴﺖ‬ ‫‪(2‬‬
‫درك ﻓﻀﺎي ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﺟﻬﺖ اﻓﺮاد در ﻣﺤﻴﻂ ﻣﺴﻜﻦ‬ ‫‪(3‬‬
‫درك ﺗﺎﺛﻴﺮات ﻧﺎﺷﻲ از ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺮ ﻛﻨﺘﺮل ﺟﻤﻌﻴﺖ‬ ‫‪(4‬‬
‫درك ﻟﺰوم ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺧﺎﻧﻮاده و ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﺷﻬﺮي ﺟﻬﺖ ﺗﺎﻣﻴﻦ ﻣﺴﻜﻦ‬ ‫‪(5‬‬
‫درك اﻳﺠﺎد ﺗﻘﺪﻣﻬﺎ ﺟﻬﺖ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻮﺛﺮ از ﻓﻀﺎي ﻣﻮﺟﻮد‬ ‫‪(6‬‬
‫آﺳﻴﺒﻬﺎي زﻳﺴﺖ ﻣﺤﻴﻄﻲ‬

‫آﮔﺎﻫﻲ از ﺟﻨﺒﻪ ﻫﺎي ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﻋﻤـﻮﻣﻲ و اﻛﻮﻟـﻮژي ﻣـﺸﻜﻼت ﻣﺮﺑـﻮط ﺑـﻪ آﺳـﻴﺐﻫـﺎي زﻳـﺴﺖ‬ ‫‪(1‬‬
‫ﻣﺤﻴﻄﻲ‬
‫آﮔﺎﻫﻲ از روشﻫﺎي دﺳﺘﮕﺎﻫﻲ و ﻣﻮادي ﻛﻪ در ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻋﻠﻞ ﺣﻮادث ﺑﻜﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪(2‬‬
‫آﮔﺎﻫﻲ از روشﻫﺎي اﭘﻴﺪﻣﻴﻮﻟﻮژي ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده در ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺣﻮادث زﻳﺴﺖ ﻣﺤﻴﻄﻲ‬ ‫‪(3‬‬
‫ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ اﻧﮕﻴﺰش و ﻫﺪاﻳﺖ اﻗﺪاﻣﺎت اﺻﻼﺣﻲ ﺑﺎ ﺗﻜﻴﻪ ﺑﺮ ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﻣﺮدم در رﻓﻊ ﻣـﺸﻜﻼت ﻣﺮﺑـﻮط‬ ‫‪(4‬‬
‫ﺑﻪ ﺣﻮادث‬
‫ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ارزﻳﺎﺑﻲ ﺣﻮادث و ﻋﻠﻞ آﻧﻬﺎ‬ ‫‪(5‬‬
‫ﺧﻼﺻﻪ‬
‫“ﻣﺤﻴﻂ” ﺑﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اي از ﺷﺮاﻳﻂ ﺧﺎرﺟﻲ و ﺗﺎﺛﻴﺮات وارده ﻧﺎﺷﻲ از آنﻫﺎ ﺑـﺮ زﻧـﺪﮔﻲ ﻳـﻚ ﻣﻮﺟـﻮد‬
‫زﻧﺪه اﻃﻼق ﻣﻲﮔـﺮدد‪ .‬ﻃﺒـﻖ ﺗﻌﺮﻳـﻒ‪ ،‬ﻣﺤـﻴﻂ ﺷـﺎﻣﻞ ﻫـﻮا‪ ،‬آب و ﺧـﺎك و رواﺑـﻂ ﺑـﻴﻦ آنﻫـﺎ و ﻛﻠﻴـﻪ‬
‫ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺎس ﻫﺪف “ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﻣﺤﻴﻂ” ﻛﻨﺘﺮل ﻛﻠﻴﻪ ﻋﻮاﻣﻠﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﻟﻘﻮه و‬
‫ﺑﺎﻟﻔﻌﻞ ﺗﺎﺛﻴﺮات ﺳﻮﻳﻲ ﺑﺮ ﺑﻘﺎ‪ ،‬و ﺳﻼﻣﺘﻲ اﻧﺴﺎن اﻋﻤﺎل ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎري ﺑـﺎ ﻋﻮاﻣـﻞ ﮔﻮﻧـﺎﮔﻮن‬
‫اﻋﻢ از ﺑﻴﻮﻟﻮژﻳﻚ و ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ از ﻃﺮﻳﻖ آب‪ ،‬ﻫﻮا‪ ،‬ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ ﺳﻴﺎري از ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺤﻴﻄﻲ ﺳـﻼﻣﺘﻲ اﻧـﺴﺎن‬
‫‪٢٨‬‬
‫را ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬راﻫﺒﺮد اﺳﺎﺳﻲ ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﻣﺤﻴﻂ در ﻣﻬﺎر اﻳﻦ ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎ ﻛﻨﺘﺮل ﻣﻨﺒﻊ ﺑﻴﻤـﺎري‪ ،‬ﻧﺤـﻮه‬
‫ﺳﺮاﻳﺖ و ﺗﺎﻣﻴﻦ ﺑﻬﺒﻮد ﺷﺮاﻳﻄﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﺴﺎﺳﻴﺖ ﻓﺮد را اﻓﺰاﻳﺶ دﻫﺪ‪ .‬ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﻣﺤـﻴﻂ‬
‫ﺑﺴﻴﺎر ﮔﺴﺘﺮده و ﻣﺘﻨﻮع ﺑﻮده و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ اﻋﻢ از ﻋﻤﻠﻴﺎت ﻣﻬﻨﺪﺳﻲ‪ ،‬ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي آﻣﻮزﺷـﻲ و‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﻲ‪ ،‬اﻗﺪاﻣﺎت اﺻﻼﺣﻲ‪ ،‬ﻛﺎرﻫﺎي ﺳﺘﺎدي و ﻣﺪﻳﺮﻳﺘﻲ و ﻏﻴﺮه را ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ‬
‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎي ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﻣﺤﻴﻂ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ‪ :‬ﭘﻴﺸﮕﻴﺮي از ﺑـﺮوز ﺳـﻮاﻧﺢ و ﺣـﻮادث‪ ،‬ﻛﻨﺘـﺮل آﻟـﻮدﮔﻲ ﻫـﻮا‪،‬‬
‫ﭘﻴﺸﮕﻴﺮي از ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي واﮔﻴﺮ‪ ،‬ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﻣﺤﻴﻂ در ﻣﻮارد اﺿﻄﺮاري‪ ،‬ﻧﻈﺎرت ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ ﺑﺮ ﺗﻬﻴﻪ‪ ،‬ﺗﻮزﻳﻊ و‬
‫ﻓﺮاورش ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ‪ ،‬ﻛﻨﺘﺮل ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي ﻧﺎﺷﻲ از ﻣﻮاد ﻏـﺬاﻳﻲ و ﻣـﺴﻤﻮﻣﻴﺖﻫـﺎ‪ ،‬ﻛﻨﺘـﺮل ﻣـﻮاد زاﻳـﺪ‬
‫ﺧﻄﺮﻧﺎك‪ ،‬ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﻣﺴﻜﻦ‪ ،‬ﺣﻔﻆ ﺳﻼﻣﺘﻲ در ﻣﺤﻴﻂﻫﺎي ﺑﺴﺘﻪ‪ ،‬ﻛﻨﺘـﺮل ﺣـﺸﺮات و ﺟﻮﻧـﺪﮔﺎن‪ ،‬ﺑﻬﺪاﺷـﺖ‬
‫اﻣﺎﻛﻦ ﻋﻤﻮﻣﻲ‪ ،‬ﻛﻨﺘﺮل ﺳﺮ و ﺻﺪا‪ ،‬ﻛﻨﺘﺮل ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺰاﺣﻤﺖ آﻓﺮﻳﻦ‪ ،‬ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﺷـﻐﻠﻲ‪ ،‬ﺑﻬﺪاﺷـﺖ و اﻳﻤﻨـﻲ‬
‫ﻓﺮاورده ﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪي‪ ،‬ﻛﻨﺘﺮل ﭘﺮﺗﻮﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻬﺴﺎزي اﻣﺎﻛﻦ و ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﺗﻔﺮﻳﺤﻲ‪ ،‬ﺗﺼﻔﻴﻪ و دﻓﻊ ﻓﺎﺿـﻼبﻫـﺎ‪،‬‬
‫ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻣﻮاد زاﻳﺪ ﺷﻬﺮي و ﻣﻮاد زاﻳﺪ ﺧﻄﺮﻧﺎك‪ ،‬ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﺷﻨﺎﮔﺎه ﻫﺎ و ﺳـﺎﻳﺮ ﺗﻔﺮﻳﺤـﺎت آﺑـﻲ‪ ،‬ﺗـﺎﻣﻴﻦ‬
‫آب آﺷﺎﻣﻴﺪﻧﻲ ﺳﺎﻟﻢ‪.‬‬
‫اﻗﺪاﻣﺎت اﺳﺎﺳﻲ ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﻣﺤﻴﻂ را ﻣﻲﺗﻮان در ﻗﺎﻟـﺐ ﭼـﺎﻟﺶﻫـﺎي ﻋﻤـﻮﻣﻲ و اﺧﺘـﺼﺎﺻﻲ آن ﻃﺒﻘـﻪ‬
‫ﺑﻨﺪي ﻛﺮد‪ .‬ﭼﺎﻟﺶﻫﺎي ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺷﺎﻣﻞ ﻋﻠﻮم ﻋﻤﻮﻣﻲ‪ ،‬ارﺗﺒﺎﻃﺎت و آﻣﻮزش‪ ،‬ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪ رﻳـﺰي و ﻣـﺪﻳﺮﻳﺖ‪،‬‬
‫ﻣﻬﺎرتﻫﺎي ﻓﻨﻲ ﻋﻤﻮﻣﻲ‪ ،‬ﻣﻬﺎرتﻫﺎي ﺳـﺘﺎدي و ﻧﻈـﺎرﺗﻲ و ﻧﮕـﺮش ﺣﺮﻓـﻪ اي ﻣـﻲﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ .‬ﭼـﺎﻟﺶﻫـﺎي‬
‫ﺗﺨﺼﺼﻲ ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﻣﺤﻴﻂ را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﻣﺴﺎﻳﻞ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻫﻮا‪ ،‬آب و ﻓﺎﺿﻼب‪ ،‬ﻣﻮاد زاﻳﺪ ﺟﺎﻣـﺪ‪ ،‬ﻣـﻮاد‬
‫زاﻳﺪ ﺧﻄﺮﻧﺎك‪ ،‬ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ‪ ،‬ﺳﺮوﺻﺪا‪ ،‬ﺣﺸﺮات و ﺟﻮﻧﺪﮔﺎن‪ ،‬ﭘﺮﺗﻮﻫﺎ‪ ،‬ﻣﺤﻴﻂﻫﺎي ﺑـﺴﺘﻪ‪ ،‬ﻣـﻮاد ﺷـﻴﻤﻴﺎﻳﻲ‬
‫در ﻣﺤﻴﻂ‪ ،‬ﺟﻤﻌﻴﺖ و ﻣﺴﻜﻦ و آﺳﻴﺐﻫﺎي زﻳﺴﺖ ﻣﺤﻴﻄﻲ ﻣﻨﺘﺴﺐ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺗﻮﻓﻴﻘﺎت ﻧﻈـﺮي و ﻋﻤﻠـﻲ در‬
‫زﻳﺮﮔﺮوه ﻫﺎي ﻫﺮ ﻳﻚ از ﻣﺤﻮرﻫﺎي ﭼﺎﻟﺶ ﻣﺬﻛﻮر ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺗﺤﻘـﻖ ﻫـﺪف اﺻـﻠﻲ ﺑﻬﺪاﺷـﺖ‬
‫ﻣﺤﻴﻂ ﻳﻌﻨﻲ ﺣﻔﻆ و ارﺗﻘﺎي ﺳﻼﻣﺘﻲ و ﺑﻬﺒﻮد ﺳﻄﺢ زﻧﺪﮔﻲ اﻓﺮاد ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻲﮔﺮدد‪.‬‬
‫‪٢٩‬‬
1) Salvato J.A., “ Environmental Engineering and Sanitation” , Forth
Edition, John Wiley & Sons, 1992.
2) WHO, “ Guidelines for Drinking-Water Quality” , VOL.1, Second
Edition, World Health Organization, 1993.
3) Cairncross S, R. G. Feachem, “ Environmental Health Engineering”

, 1992.
4) Maier R.M., I.L. Pepper, C.P. Gerba, “ Environmental

Microbiology” ,First Edition, Academic Press, 2000.
5) Koren H., “ Handbook of Environmental Health and Safety”, VOL.

1, Second Edition, Lewis Publishers, 1991.
٣٠
‫ﺑﻬﺪاﺷﺖ آب‬
‫‪٣١‬‬

‫اﻫﻤﻴﺖ آب را ﺗﻮﺿﻴﺢ دﻫﺪ‬ ‫¾‬
‫ﻧﺎﺧﺎﻟﺼﻲﻫﺎي آب را ﻧﺎم ﺑﺒﺮد‬ ‫¾‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ آب آﺷﺎﻣﻴﺪﻧﻲ را ﺑﻴﺎن ﻛﻨﺪ‬ ‫¾‬
‫آب ﺳﺎﻟﻢ و آﻟﻮده را ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﻨﺪ‬ ‫¾‬
‫اﻧﻮاع آﻟﻮدﮔﻲ آب را ﻣﺸﺨﺺ ﻧﻤﺎﻳﺪ‬ ‫¾‬
‫ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي ﻧﺎﺷﻲ از آب ﻏﻴﺮ ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ را ﻟﻴﺴﺖ ﻧﻤﺎﻳﺪ‬ ‫¾‬
‫آﻟﻮدﮔﻲ آب ﺑﺎ ﻣﻮاد ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ را ﺗﻮﺿﻴﺢ دﻫﺪ‬ ‫¾‬
‫ﺗﺼﻔﻴﻪ آب را ﺷﺮح دﻫﺪ‬ ‫¾‬
‫روشﻫﺎي ﺗﺼﻔﻴﻪ آب را ﺗﻮﺿﻴﺢ دﻫﺪ‬ ‫¾‬
‫ﺿﺪ ﻋﻔﻮﻧﻲ آب ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻮاد ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﻣﺘﺪاول )ﻛﻠﺮ( را ﺗﻮﺿﻴﺢ دﻫﺪ‬ ‫¾‬
‫اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎي ﻛﻴﻔﻴﺖ ﻣﻴﻜﺮوﺑﻲ آب را ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻧﻤﺎﻳﺪ‬ ‫¾‬
‫آزﻣﺎﻳﺸﺎت ﻣﻴﻜﺮوﺑﻲ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻴﻔﻴﺖ ﻣﻴﻜﺮوﺑﻲ را ﺗﻮﺿﻴﺢ دﻫﺪ‬ ‫¾‬
‫ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي ﺷﺎﺧﺺ ﻣﻴﻜﺮوﺑﻲ آب را ﻟﻴﺴﺖ ﻧﻤﺎﻳﺪ‬ ‫¾‬
‫روش ارﺗﻘﺎء آﮔﺎﻫﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪ در ﻣﻮرد ﺑﻬﺪاﺷﺖ و ﺑﻬﺴﺎزي آب را ﻃﺮاﺣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‬ ‫¾‬

‫آب‪ ،‬آﻟﻮدﮔﻲ‪ ،‬ﺗﺼﻔﻴﻪ‪ ،‬ﻛﻴﻔﻴﺖ‬
‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬
‫ﺑﻬﺪاﺷﺖ آب ﻣﻮﺿﻮﻋﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ در ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﻋﻤﻮﻣﻲ و ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺳﻼﻣﺖ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻗﺒﻞ از‬
‫ﭘﺮداﺧﺘﻦ ﺑﻪ راه ﻛﺎرﻫﺎي ﻋﻤﻠﻲ اﺳﺘﺤﺼﺎل‪ ،‬اﻧﺘﻘﺎل‪ ،‬ﺑﻬﺴﺎزي و ﺗﻮزﻳﻊ آن ﻻزم اﺳﺖ اﻳﻦ ﻋﻨﺼﺮ ﺣﻴﺎﺗﻲ ﻣﻮﺛﺮ‬
‫ﺑﺮ ﺳﻼﻣﺖ و ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﭘﺎﻳﺪار‪ ،‬ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺖ آب از ﻧﻈﺮ ﻛﻴﻔﻴﺖ و ﻛﻤﻴﺖ و ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﺣﺼﻮل آن ﻗﺪﻣﻲ اﺳﺎﺳﻲ در ﺟﻬﺖ ﺑﻬﻴﻨﻪ ﺳﺎزي‬
‫ﻣﺼﺮف آن ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﭼﻪ ﺑﻴﺶ از ﺳﻪ ﭼﻬﺎرم ﻛﺮه زﻣﻴﻦ را آب ﻓﺮا ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﻬﻢ ﻗﻠﻴﻠﻲ از‬
‫آبﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد‪ ،‬ﺑﺮاي ﻣﺼﺎرف ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ و ﻛﺸﺎورزي‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻔﺎده اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا ﺣﺪود ‪ 97/3‬درﺻﺪ‬
‫اﻗﻴﺎﻧﻮسﻫﺎ و ‪ 2/1‬درﺻﺪ ﻳﺦﻫﺎي ﻗﻄﺒﻲ و ‪ 0/6‬درﺻﺪ درﻳﺎﭼﻪ ﻫﺎ و رودﺧﺎﻧﻪ و آبﻫﺎي زﻳﺮزﻣﻴﻨﻲ‬
‫وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﺣﺪود ‪ 0/36‬درﺻﺪ ﻛﻞ ﻣﻨﺎﺑﻊ آب ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬آب اﻗﻴﺎﻧﻮسﻫﺎ‪ ،‬درﻳﺎﻫﺎ و اﻏﻠﺐ درﻳﺎﭼﻪ ﻫﺎ‬
‫و ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﻨﺎﺑﻊ آب زﻳﺮزﻣﻴﻨﻲ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺷﻮري ﺑﻴﺶ از ﺣﺪ و داﺷﺘﻦ اﻣﻼح ﻣﻌﺪﻧﻲ ﺑﺮاي ﻣﻘﺎﺻﺪ‬
‫ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ‪ ،‬ﻛﺸﺎورزي و ﺻﻨﻌﺘﻲ‪ ،‬ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫‪٣٢‬‬
‫آب ﻣﺎده ﺣﻴﺎﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻄﻮر ﻳﻜﻨﻮاﺧﺖ در ﺳﻄﺢ ﻛﺮه زﻣﻴﻦ ﻣﻮﺟﻮد ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ‬
‫ﺑﺴﻴﺎري از ﻧﻘﺎط ﻛﺮه زﻣﻴﻦ ﺑﺎ ﻛﻤﺒﻮد آب ﻣﻮاﺟﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺮﻛﺖ ﻣﺪاوم ﺑﺨﺎر آب ﺑﻪ ﻫﻮا و ﺑﺮﮔﺸﺖ آن‬
‫ﺑﻪ زﻣﻴﻦ را ﮔﺮدش آب در ﻃﺒﻴﻌﺖ ﻣﻲﻧﺎﻣﻨﺪ )ﺷﻜﻞ ‪.(1‬‬
‫ﺷﻜﻞ ‪ 1‬ـ ﮔﺮدش آب در ﻃﺒﻴﻌﺖ‬
‫اﻧﺮژي ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺑﺎﻋﺚ ﺗﺒﺨﻴﺮ آب اﻗﻴﺎﻧﻮسﻫﺎ‪ ،‬رودﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎ‪ ،‬درﻳﺎﭼﻪ ﻫﺎ و ﻣﻨﺎﺑﻊ آب ﺳﻄﺤﻲ‬
‫ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬ﺑﺨﺎر آب ﻓﺸﺮده ﺷﺪه ﻫﻤﺮاه ﺗﻮده ﻫﺎي ﻫﻮا ﺑﺎﻋﺚ ﻧﮕﻬﺪاري آب در ﻫﻮا ﺷﺪه و ﻣﻮﺟﺐ‬
‫ﺗﺸﻜﻴﻞ اﺑﺮ ﺑﺎردار ﻳﺎ ذﺧﻴﺮه ﻛﻨﻨﺪه آب ﻣﻲﺷﻮد رﻳﺸﻪ ﮔﻴﺎﻫﺎن‪ ،‬آب و رﻃﻮﺑﺖ ﻣﻮﺟﻮد در ﺧﺎك را ﮔﺮﻓﺘﻪ‬
‫و از ﻃﺮﻳﻖ روزﻧﻪ ﻫﺎي ﺗﻨﻔﺴﻲ ﺑﺮگﻫﺎ ﺑﻪ ﻫﻮا ﻓﺮﺳﺘﺎده و ﺑﻪ ﺑﺨﺎر ﺗﺠﻤﻊ ﻳﺎﻓﺘﻪ در ﻫﻮا اﺿﺎﻓﻪ ﻣﻲﺷﻮد‬
‫ﻛﻪ در ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻧﺰوﻻت ﺟﻮي ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﺑﺮﻣﻲﮔﺮدد‪.‬‬
‫آب ﻳﻚ ﻋﻨﺼﺮ ﺣﻴﺎﺗﻲ اﺳﺖ ﺑﺎ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ و ﻛﻢ ﻧﻈﻴﺮ‪ ،‬ﻳﻜﻲ از ﻣﻬﻢ ﺗﺮﻳﻦ ﻋﻨﺎﺻﺮ‬
‫ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻗﺴﻤﺖ اﻋﻈﻢ ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه و ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ راﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺎده ‪%70‬‬
‫ﮔﻴﺎﻫﺎن را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬آب ﻓﺮاوانﺗﺮﻳﻦ و ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺣﻼل در ﻃﺒﻴﻌﺖ اﺳﺖ‪ .‬آب ﻳﻚ ﻣﺎﻳﻊ زﻳﺴﺖ‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ واﻛﻨﺶﻫﺎي ﻓﻴﺰﻳﻜﻮﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﺳﻮﺧﺖ و ﺳﺎز در ﭘﻴﻜﺮه ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه را ﻣﻘﺪور و‬
‫ﺗﺴﻬﻴﻞ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ وﻣﺤﻴﻄﻲ اﺳﺖ ﺑﺮاي ﻧﻘﻞ و اﻧﺘﻘﺎل ﻣﻮاد در ﺑﺪن ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه ﻛﻪ ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻧﻘﺶ‬
‫ﻣﻮﺛﺮآن در ﻣﺘﺎﺑﻮﻟﻴﺴﻢ‪ ،‬دﻓﻊ ﻣﻮاد زاﺋﺪ ﺣﺎﺻﻞ از ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي زﻳﺴﺖ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻣﻮﺟﻮد زﻧﺪه را ﻣﻮﺟﺐ‬
‫‪٣٣‬‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬آب ﻧﺎﺷﻲ از ﺗﻌﺮﻳﻖ در ﮔﺮﻣﺎ ﺑﺎﻋﺚ ﺧﻨﻚ ﻛﺮدن ﺑﺪن ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬آب و اﻧﻴﺪرﻳﺪ ﻛﺮﺑﻨﻴﻚ ﺗﻮﺳﻂ‬
‫اﻧﺮژي ﺧﻮرﺷﻴﺪي در ﭘﻴﻜﺮه ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺳﺒﺰ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﻛﺮﺑﻮﻫﻴﺪرات ﻳﺎ اﻧﺮژي ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﭼﻪ آب ﺧﺎﻟﺺ در ﻃﺒﻴﻌﺖ ﻳﺎﻓﺖ ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ .‬اﻣﺎ آب ﺧﺎﻟﺺ ﻣﺎﻳﻌﻲ ﺑﻲرﻧﮓ‪ ،‬ﺑﻲﺑﻮ و ﺑﻲ ﻣﺰه‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ داراي ﻧﻘﻄﻪ اﻧﺠﻤﺎد ﺻﻔﺮ و ﻧﻘﻄﻪ ﺟﻮش ‪ 100‬درﺟﻪ ﺳﺎﻧﺘﻲ ﮔﺮاد ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ آن‬
‫ﺑﻪ ﺻﻮرت ‪ H2O‬اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ اﺣﺘﻤﺎل ﻛﻤﺘﺮ از ‪ 0/3‬درﺻﺪ آبﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد در ﻃﺒﻴﻌﺖ ﺑﺮ دارﻧﺪه‬
‫اﻳﺰوﺗﻮپﻫﺎي ‪ H6O3 ، H4O2‬ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬آب در ﭼﺮﺧﻪ ﮔﺮدش ﺧﻮد ﻗﺎدر اﺳﺖ اﻣﻼح و ﮔﺎزﻫﺎي‬
‫ﻣﻮﺟﻮد در ﻃﺒﻴﻌﺖ را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺤﻠﻮل در آورده و ﺑﺴﻴﺎري از آﻟﻮدﮔﻲﻫﺎ را ﻫﻤﺮاه ﺧﻮد ﺑﻪ ﺣﺮﻛﺖ‬
‫در آورد‪ .‬آب ﺑﺎران ﻗﺒﻞ از رﺳﻴﺪن ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﻧﺎﺧﺎﻟﺼﻲﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد در ﻫﻮا ﻧﻈﻴﺮ ذرات‪ ،‬ﮔﺎزﻫﺎ‪ ،‬ﻣﻮاد‬
‫رادﻳﻮاﻛﺘﻴﻮ و ﻣﻴﻜﺮوبﻫﺎ را ﺑﻪ ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ آورده و در ﺣﻴﻦ ﺣﺮﻛﺖ در زﻣﻴﻦ ﻧﻴﺰ آﻻﻳﻨﺪه ﻫﺎ را ﺑﺎ ﺧﻮد‬
‫ﺣﻤﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻼوه آبﻫﺎي ﺟﺎري اﻏﻠﺐ درﻳﺎﻓﺖ ﻛﻨﻨﺪه ﻓﺎﺿﻼبﻫﺎ و ﻣﻮاد زاﺋﺪ ﻧﺎﺷﻲ از‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﺸﻜﻼت ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ ﻛﺸﻮرﻫﺎي در ﺣﺎل ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ‪ ،‬ﻋﺪم ﺑﺮﺧﻮرداري از آب آﺷﺎﻣﻴﺪﻧﻲ‬
‫ﺳﺎﻟﻢ اﺳﺖ‪ .‬از آﻧﺠﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﺤﻮر ﺗﻮﺳﻌﻪ ﭘﺎﻳﺪار‪ ،‬اﻧﺴﺎن ﺳﺎﻟﻢ اﺳﺖ و ﺳﻼﻣﺖ اﻧﺴﺎن در ﮔﺮو ﺑﻬﺮه ﻣﻨﺪي‬
‫از آب آﺷﺎﻣﻴﺪﻧﻲ ﻣﻄﻠﻮب ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﺑﺪون ﺗﺎﻣﻴﻦ آب ﺳﺎﻟﻢ ﺟﺎﻳﻲ ﺑﺮاي ﺳﻼﻣﺖ ﻣﺜﺒﺖ و رﻓﺎه ﺟﺎﻣﻌﻪ‪،‬‬
‫وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬آب از دو ﺑﻌﺪ ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ واﻗﺘﺼﺎدي ﺣﺎﺋﺰ اﻫﻤﻴﺖ اﺳﺖ‪ .‬از ﺑﻌﺪ اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﻪ ﺣﺮﻛﺖ‬
‫درآورﻧﺪه ﭼﺮخ ﺻﻨﻌﺖ و روﻧﻖ ﺑﺨﺶ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻛﺸﺎورزي اﺳﺖ‪ .‬از ﺑﻌﺪ ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ آب ﺑﺎ ﻛﻴﻔﻴﺖ‪ ،‬ﺗﻀﻤﻴﻦ‬
‫ﻛﻨﻨﺪه ﺳﻼﻣﺖ اﻧﺴﺎن اﺳﺖ‪ .‬آب ﺑﺎ ﺷﻜﻞ ﻇﺎﻫﺮي و ﺑﺎ وﺳﻌﺖ ﻣﺤﺘﻮاﻳﻲ آن دﻧﻴﺎي زﻧﺪه دﻳﮕﺮي اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﭼﻪ از دﻳﺪ ﻣﺎ ﭘﻨﻬﺎن اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ آب داراي آﺛﺎر ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺎدي در ﺣﻴﺎت ﺟﺎﻧﺪاران ﺑﻪ وﻳﮋه‬
‫اﻧﺴﺎن ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ‪ .‬آب آﺷﺎﻣﻴﺪﻧﻲ ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺗﺎﻣﻴﻦ ﻣﺎﻳﻊ ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﺑﺪن ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم ﻣﻄﻠﻖ آن ﻳﻌﻨﻲ ‪، H2O‬‬
‫در ﺑﺮدارﻧﺪه اﻣﻼح و ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺿﺮوري ﺑﺮاي ﻣﻮﺟﻮد زﻧﺪه و اﻧﺴﺎن ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻛﻤﺒﻮد ﭘﺎره اي از آنﻫﺎ در‬
‫آب اﻳﺠﺎد اﺧﺘﻼل در ﺑﺪن ﻣﻮﺟﻮد زﻧﺪه ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻣﻨﺠﺮﺑﻪ ﺑﺮوز ﺑﺮﺧﻲ ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻓﻘﺪان ﻳﺪ و ﻓﻠﻮﺋﻮر و ارﺗﺒﺎط آنﻫﺎ ﺑﺎ ﮔﻮاﺗﺮ اﻧﺪﻣﻴﻚ و ﭘﻮﺳﻴﺪﮔﻲ دﻧﺪانﻫﺎ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺑﻴﺎن‬
‫ﻛﻨﻨﺪه اﻳﻦ اﻫﻤﻴﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻣﻮاد ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ‪ ،‬ﻣﻮﺟﻮدات ذره ﺑﻴﻨﻲ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ ﻧﻴﺰ در آب ﭘﻴﺪا‬
‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻌﻀﻲ از آﻧﻬﺎ ﺑﻴﻤﺎري زا ﺑﻮده و اﻳﺠﺎد ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي ﻋﻔﻮﻧﻲ ﺧﻄﺮﻧﺎﻛﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻬﺴﺎزي آب‬
‫راﺑﻄﻪ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﻲ ﺑﺎ ﻛﺎﻫﺶ ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي ﻋﻔﻮﻧﻲ دارد‪ .‬ﺑﻄﻮري ﻛﻪ ﭘﺲ از ﺗﺎﻣﻴﻦ آب آﺷﺎﻣﻴﺪﻧﻲ ﺳﺎﻟﻢ‬
‫ﻣﻴﺰان ﻣﺮگ از وﺑﺎ ‪ 74/1‬درﺻﺪ‪ ،‬ﻣﻴﺰان ﻣﺮگ از ﺣﺼﺒﻪ ‪ 63/3‬درﺻﺪ‪ ،‬ﻣﻴﺰان ﻣﺮگ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ اﺳﻬﺎل‬
‫ﺧﻮﻧﻲ ‪ 23/1‬درﺻﺪ و ﻣﻴﺰان ﻣﺮگ از ﺑﻴﻤﺎري اﺳﻬﺎل ‪ 42/7‬درﺻﺪ ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﻳﺰي‬
‫و ﻫﺰﻳﻨﻪ در ﺟﻬﺖ ﺗﺎﻣﻴﻦ آب ﺳﺎﻟﻢ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﻲ ﺑﺮاي آﻳﻨﺪه ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺗﻬﻴﻪ و ﺗﺎﻣﻴﻦ‬
‫آب آﺷﺎﻣﻴﺪﻧﻲ ﺳﺎﻟﻢ ﺑﺮاي ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻳﻜﻲ از ﻣﻮﺛﺮﺗﺮﻳﻦ و ﭘﺎﻳﺪارﺗﺮﻳﻦ ﻓﻨ‪Ĥ‬وريﻫﺎ ﺑﺮاي ارﺗﻘﺎء ﺳﻼﻣﺖ ﺟﺎﻣﻌﻪ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪٣٤‬‬
‫ﻧﺎﺧﺎﻟﺼﻲﻫﺎي آب‬
‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ آب ﺧﺎﻟﺺ ﺑﺎ ﺗﺮﻛﻴﺐ ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ‪ H2O‬را اﺳﺎس ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻗﺮار دﻫﻴﻢ ﻧﺎﺧﺎﻟﺼﻲﻫﺎي آن‬
‫ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬
‫‪ 1‬ـ ﻧﺎﺧﺎﻟﺼﻲﻫﺎي ﻣﻌﻠﻖ‬

‫ﻧﻈﻴﺮ ذرات ﻣﻌﻠﻖ زﻧﺪه و ﻏﻴﺮزﻧﺪه ﻛﻪ در آب ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻌﻠﻖ ﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻮع‬
‫ﻧﺎﺧﺎﻟﺼﻲ را ﻣﻲﺗﻮان در ﺳﻪ ﮔﺮوه‪ ،‬ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺑﻨﺪي و ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫اﻟﻒ( ذرات ﻣﻌﻠﻖ زﻧﺪه ﺑﻴﻤﺎريزا ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﻮاﻣﻞ ﺑﻴﻤﺎريزاي ﻣﻮﺟﺪ وﺑﺎ‪ ،‬ﺣﺼﺒﻪ‪ ،‬ﺷﺒﻪ ﺣﺼﺒﻪ‪ ،‬اﻧﻮاع‬
‫اﺳﻬﺎلﻫﺎ‪ ،‬ﺗﺨﻢ اﻧﮕﻞﻫﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ آﺳﻜﺎرﻳﺲ و ﻋﺎﻣﻞ ﻛﻴﺴﺖ ﻫﻴﺪاﺗﻴﺪ و وﻳﺮوسﻫﺎ‪ ،‬ﻣﻨﺸﺎء اﺻﻠﻲ اﻳﻦ دﺳﺘﻪ از‬
‫ﻧﺎﺧﺎﻟﺼﻲﻫﺎ ﻓﺎﺿﻼب ﺷﻬﺮي و ﺣﻀﻮر ﺣﻴﻮاﻧﺎت اﻫﻠﻲ ﻳﺎ وﺣﺸﻲ در ﻣﺠﺎورت ﻣﻨﺎﺑﻊ آب ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ب( ذرات ﻣﻌﻠﻖ زﻧﺪه ﻏﻴﺮﺑﻴﻤﺎريزا ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺎﻛﺘﺮيﻫﺎي ﺳﺎﭘﺮوﻓﻴﺖ‪ ،‬اﻏﻠﺐ ﺟﻠﺒﻚﻫﺎ و ﺗﻚ‬
‫ﺳﻠﻮﻟﻲﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﻃﺒﻴﻌﺖ ﺑﻪ وﻓﻮر ﭘﻴﺪا ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ج( ذرات ﻣﻌﻠﻖ ﻏﻴﺮزﻧﺪه ﻣﺎﻧﻨﺪ رس‪ ،‬ﻟﻴﻤﻮن ﻛﻪ ﻧﺎﺷﻲ از ﻓﺮﺳﺎﻳﺶ ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ و ﺳﻄﻮح آﺑﺨﻴﺰ‬
‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫از ﻧﻈﺮ ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ذرات ﺑﺎﻻ ﺑﻪ دو ﮔﺮوه ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﮔﺮوﻫﻲ ﻛﻪ در ﺣﻮﺿﭽﻪ ﻫﺎي ﺗﻪ ﻧﺸﻴﻨﻲ‬
‫و ﻳﺎ ﺻﺎﻓﻲﻫﺎ ﺟﺪا ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و ﮔﺮوﻫﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺟﺪا ﻛﺮدن آنﻫﺎ اﺣﺘﻴﺎج ﺑﻪ ﻣﻮاد ﻣﻨﻌﻘﺪ ﻛﻨﻨﺪه اﺳﺖ ﺗﺎ‬
‫از ﻃﺮﻳﻖ ﻟﺨﺘﻪ ﺳﺎزي‪ ،‬ﺑﻪ ذرات درﺷﺖ ﺗﺮي ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﺪه و ﺣﺬف ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ 2‬ـ ﻧﺎﺧﺎﻟﺼﻲﻫﺎي ﻣﺤﻠﻮل‬

‫اﻳﻦ دﺳﺘﻪ ﺷﺎﻣﻞ اﻣﻼح ﻣﻌﺪﻧﻲ‪ ،‬ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت آﻟﻲ و ﮔﺎزﻫﺎي ﻣﺤﻠﻮل ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮان آنﻫﺎ را‬
‫ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ ﮔﺮوه ﺑﻨﺪي ﻧﻤﻮد‪:‬‬
‫اﻟﻒ( اﻣﻼح ﻣﺤﻠﻮل ﻣﻌﺪﻧﻲ ﻛﻪ اﻏﻠﺐ ﺑﻪ ﺻﻮرت اﻣﻼح ﻛﻠﺴﻴﻢ‪ ،‬ﻣﻨﻴﺰﻳﻢ‪ ،‬ﺳﺪﻳﻢ‪ ،‬آﻫﻦ‪ ،‬ﻣﻨﮕﻨﺰ و‪000‬‬
‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻲ از آنﻫﺎ ﻣﺼﺮف آب را ﻣﺤﺪود ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ﻛﻪ در ﺟﺎي ﺧﻮد ﺑﺤﺚ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ب( ﮔﺎزﻫﺎي ﻣﺤﻠﻮل ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻛﺴﻴﮋن‪ ،‬اﻧﻴﺪرﻳﺪ ﻛﺮﺑﻨﻴﻚ‪ ،‬ﻫﻴﺪروژن ﺳﻮﻟﻔﻮره‪ ،‬ازت وﻏﻴﺮه‬
‫ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ و اﻳﻦ ﻧﻮع ﻧﺎﺧﺎﻟﺼﻲ ﻧﻴﺰ ﻛﻴﻔﻴﺖ ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ آب را ﺗﺤﺖ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﻗﺮار داده و ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺎﻋﺚ‬
‫ﻧﺎﻣﻄﻠﻮب ﺑﻮدن آن ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺗﺎﻣﻴﻦ آب‬

‫آب ﻳﻚ ﻣﻨﺒﻊ ﺣﻴﺎﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻ از ﻣﺤﺪودﻳﺖ ﺧﺎﺻﻲ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ آب ﺷﻴﺮﻳﻦ ﻣﻮﺟﻮد‬
‫در ﻣﺤﺪوده ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ ﺧﺎﺻﻲ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ﺛﺎﺑﺖ و ﺟﻮاﺑﮕﻮي ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻣﺤﺪودي اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ آب ﻣﺸﺮوب اﺟﺘﻤﺎﻋﺎت را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﺳﻪ دﺳﺘﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻧﻤﻮد‪:‬‬
‫‪٣٥‬‬
‫اﻟﻒ( ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺳﻄﺤﻲ‬
‫آبﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﻗﺎﻟﺐ آب ﺑﺎران‪ ،‬آب رودﺧﺎﻧﻪ‪ ،‬آب درﻳﺎﭼﻪ ﻫﺎي ﻃﺒﻴﻌﻲ‪ ،‬آب درﻳﺎﭼﻪ ﻫﺎ ﻳﺎ‬
‫ﺳﺪﻫﺎي ذﺧﻴﺮه اي و ﻗﻨﻮات در ﻃﺒﻴﻌﺖ ﻣﻮﺟﻮد ﻫﺴﺘﻨﺪ و در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ اﺳﺘﺤﺼﺎل و ﺑﻬﺴﺎزي‪ ،‬ﻧﮕﻬﺪاري‬
‫و ﺑﻬﺮه ﺑﺮداري آنﻫﺎ ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻣﻼﺣﻈﺎت اﻗﺘﺼﺎدي و ﻓﻨﻲ ﻣﻘﺪور ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻨﺒﻊ آب‬
‫آﺷﺎﻣﻴﺪﻧﻲ اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ب( ﻣﻨﺎﺑﻊ آب زﻳﺮزﻣﻴﻨﻲ‬

‫ﻣﻨﺎﺑﻌﻲ ﻧﻈﻴﺮ ﭼﺸﻤﻪ ﺳﺎرﻫﺎ‪ ،‬آب ﭼﺎه ﻫﺎي ﻛﻢ ﻋﻤﻖ‪ ،‬ﭼﺎه ﻫﺎي ﻋﻤﻴﻖ‪ ،‬ﭼﺎه ﻫﺎي ﺟﺎري و آب‬
‫ﺣﺎﺻﻞ از ﻛﺎﻧﺎلﻫﺎي ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﻣﻨﺎﺑﻊ آب زﻳﺮزﻣﻴﻨﻲ را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫ج( ﻣﻨﺎﺑﻊ آب ﺷﻮر‬

‫و ﺑﺎﻻﺧﺮه در ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﻛﺪام از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻓﻮق ﺟﻬﺖ دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ آب ﺷﻴﺮﻳﻦ ﻣﻘﺪور ﻧﺒﺎﺷﺪ‬
‫ﺳﻮﻣﻴﻦ ﻣﻨﺒﻊ ﻋﺒﺎرت ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد از آب درﻳﺎﻫﺎ و درﻳﺎﭼﻪ ﻫﺎي ﺷﻮر ﻳﺎ آبﻫﺎي ﺷﻮر زﻳﺮزﻣﻴﻨﻲ‪.‬‬
‫اﻛﺜﺮ اﺟﺘﻤﺎﻋﺎت ﺷﻬﺮي و روﺳﺘﺎﻳﻲ اﻳﺮان از ﻣﻨﺎﺑﻊ آبﻫﺎي زﻳﺮزﻣﻴﻨﻲ ﺑﻬﺮه ﺑﺮداري ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬در‬
‫دو دﻫﻪ اﺧﻴﺮ ﭼﻨﺪﻳﻦ ﻃﺮح ﺑﺰرگ و ﻣﺘﻮﺳﻂ اﻧﺘﻘﺎل آبﻫﺎي ﺳﻄﺤﻲ ﻣﻨﺎﺑﻊ دوردﺳﺖ ﻧﻴﺰ ﺗﻬﻴﻪ و اﺟﺮاء‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻨﺒﻊ اﺻﻠﻲ آب آﺷﺎﻣﻴﺪﻧﻲ ﺷﻬﺮﻫﺎﻳﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺸﻬﺪ‪ ،‬ﺷﻴﺮاز‪ ،‬ﺗﺒﺮﻳﺰ‪ ،‬ﺑﻨﺪر ﻋﺒﺎس‪ ،‬ﻛﺮﻣﺎﻧﺸﺎه‪،‬‬
‫ﻛﺮﻣﺎن و ﺑﺨﺸﻲ از ﺗﻬﺮان از ﻣﻨﺎﺑﻊ آب زﻳﺮزﻣﻴﻨﻲ اﺳﺖ‪ .‬اﻏﻠﺐ روﺳﺘﺎﻫﺎي اﻳﺮان ﺑﻪ روش ﺳﻨﺘﻲ و ﻋﻠﻤﻲ‬
‫ﻟﻴﻜﻦ ﺑﻌﻀﺎ ﻏﻠﻂ از آب زﻳﺮزﻣﻴﻨﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻨﺒﻊ آب آﺷﺎﻣﻴﺪﻧﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﺎت ﭼﻪ ﺷﻬﺮي و‬
‫ﭼﻪ روﺳﺘﺎﻳﻲ‪ ،‬ﻛﻮﭼﻚ ﻳﺎ ﺑﺰرگ ﻣﺒﺘﻨﻲ اﺳﺖ ﺑﺮ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﺗﻬﻴﻪ‪ ،‬ﺗﺼﻔﻴﻪ و ﺗﻮزﻳﻊ آن‪ .‬ﻻزم اﺳﺖ ﺣﺪاﻗﻞ‬
‫اﻣﻜﺎﻧﺎت ﻓﻨﻲ اﺟﺮاﻳﻲ در ﺣﺪ ﻣﻌﻘﻮل‪ ،‬وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﺎ ﻟﺤﺎظ ﻧﻤﻮدن ﺟﻨﺒﻪ اﻗﺘﺼﺎدي و ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ آب‪ ،‬ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ و از ﺑﻴﻦ آنﻫﺎ ﻣﻨﺒﻊ ﻣﻘﺮون ﺑﻪ ﺻﺮﻓﻪ و ﻣﻄﻤﺌﻦ اﻧﺘﺨﺎب ﮔﺮدد‪ .‬در ﻫﺮ‬
‫ﺣﺎل‪ ،‬ﻣﻨﺒﻊ آب آﺷﺎﻣﻴﺪﻧﻲ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ درﻧﻬﺎﻳﺖ آب ﺳﺎﻟﻢ و ﭘﺎﻛﻴﺰه اي در اﺧﺘﻴﺎر ﻣﺼﺮف ﻛﻨﻨﺪه ﻗﺮار دﻫﺪ‪.‬‬
‫آب ﺳﺎﻟﻢ و ﭘﺎﻛﻴﺰه‬

‫آب آﺷﺎﻣﻴﺪﻧﻲ‪ ،‬ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺳﺎﻟﻢ ﺑﻮدن ﻻزم اﺳﺖ ﭘﺎﻛﻴﺰه ﻧﻴﺰ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬زﻳﺮا آب ﺳﺎﻟﻢ وﻛﺪر ﻳﺎ ﺑﺎﻣﺰه‬
‫ﻧﺎﻣﻄﻠﻮب و داﺷﺘﻦ رﻧﮓ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﻮرد اﻋﺘﺮاض ﻣﺼﺮف ﻛﻨﻨﺪه ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﻣﺼﺮف ﻛﻨﻨﺪه ﺑﻪ‬
‫ﻃﺮف آب ﺑﻪ ﻇﺎﻫﺮ ﭘﺎﻛﻴﺰه اي ﮔﺮاﻳﺶ ﭘﻴﺪا ﻛﻨﺪ ﻛﻪ از ﻧﻈﺮ ﻛﻴﻔﻴﺖ ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ و ﻣﻴﻜﺮوﺑﻲ‪ ،‬ﻧﺎﻣﻄﻠﻮب‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬آب ﺳﺎﻟﻢ آﺑﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﺘﻲ در درازﻣﺪت ﻣﺼﺮف آن ﺧﻄﺮي ﺑﺮاي ﻣﺼﺮف ﻛﻨﻨﺪه اﻳﺠﺎد ﻧﻜﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻣﻲﺷﻮد آب آﺷﺎﻣﻴﺪﻧﻲ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻛﺎﻣﻼ ﺳﺎﻟﻢ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺎﻳﺪ " ﭘﺎﻛﻴﺰه" ﻳﻌﻨﻲ ﻣﻮرد ﭘﺴﻨﺪ ﻣﺼﺮف‬
‫ﻛﻨﻨﺪه ﻫﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ آﺑﻲ را ﻣﻲﺗﻮان " ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﻲ" ﻳﺎ " ﻧﻮﺷﻴﺪﻧﻲ" ﺗﻠﻘﻲ ﻧﻤﻮد‪ .‬آب آﺷﺎﻣﻴﺪﻧﻲ از‬
‫ﻃﺮﻳﻖ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻴﻔﻴﺖ ﻓﻴﺰﻳﻜﻮﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ وﻣﻴﻜﺮوب ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ارزﻳﺎﺑﻲ واﻧﺘﺨﺎب ﻣﻲﮔﺮدد‪.‬‬
‫‪٣٦‬‬
‫وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي آب ﺳﺎﻟﻢ‬
‫‪ 1‬ـ ﻋﺎري از ﻋﻮاﻣﻞ زﻧﺪه ﺑﻴﻤﺎريزا ﺑﺎﺷﺪ‪ 2‬ـ ﻋﺎري از ﻣﻮاد ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ زﻳﺎن آور ﺑﺎﺷﺪ‪ 3‬ـ ﺑﺪون‬
‫رﻧﮓ و ﺑﻮ‪ ،‬و ﻃﻌﻢ ﻣﻄﺒﻮع داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ 4‬ـ ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻔﺎده ﺑﺮاي ﻣﺼﺎرف ﺧﺎﻧﮕﻲ ﺑﺎﺷﺪ‬
‫آﺑﻲ ﻛﻪ ﻳﻚ ﻳﺎ دو ﻣﻮرد از وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﻓﻮق را ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ )ﺑﻮﻳﮋه ﻣﻮرد ﻳﻚ و دو( آن را‬
‫آﻟﻮده و ﺑﺮاي ﺷﺮب ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ ﻣﺼﺮف ﻣﻲداﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫آﻟﻮدﮔﻲ آب‬
‫آب ﺧﺎﻟﺺ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ آن ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻪ در ﻃﺒﻴﻌﺖ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ ،‬ﻟﻴﻜﻦ اﻧﻮاع‬
‫ﻧﺎﺧﺎﻟﺼﻲﻫﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺣﻞ ﺷﺪه‪ ،‬ﻣﻌﻠﻖ ﻳﺎ ﺑﻴﻨﺎﺑﻴﻨﻲ ﺑﺎ ﺧﻮد دارد‪ .‬ﻛﻪ در ﺑﺨﺶ ﻧﺎﺧﺎﻟﺼﻲﻫﺎي آب آﻣﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺟﻨﺒﻪ وﺧﻴﻢ ﺗﺮ‪ ،‬آﻟﻮدﮔﻲ آب ﻧﺎﺷﻲ از ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي اﻧﺴﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﻬﺮﻧﺸﻴﻨﻲ و ﺻﻨﻌﺘﻲ ﺷﺪن‪.‬‬
‫ﺗﻌﺮﻳﻒ آب آﻟﻮده‬
‫آﺑﻲ ﻛﻪ داراي ﻋﻮاﻣﻞ ﺑﻴﻤﺎريزاي ﻋﻔﻮﻧﻲ ﻳﺎ اﻧﮕﻠﻲ‪ ،‬ﻣﻮاد ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﺳﻤﻲ‪ ،‬ﺿﺎﻳﻌﺎت و ﻓﺎﺿﻼب‬
‫ﺧﺎﻧﮕﻲ و ﺻﻨﻌﺘﻲ ﺑﺎﺷﺪ را آب آﻟﻮده ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ .‬آﻟﻮدﮔﻲ آب از ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي اﻧﺴﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻧﺸﺎت ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ﻣﻨﺎﺑﻊ‬
‫آﻻﻳﻨﺪه آب ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬
‫اﻟﻒ( ﮔﻨﺪآب ﻛﻪ ﻋﻮاﻣﻞ زﻧﺪه ﺑﻴﻤﺎريزا و ﻣﻮاد آﻟﻲ ﺗﺠﺰﻳﻪ ﭘﺬﻳﺮ را در ﺑﺮدارد‪.‬‬
‫ب( ﻣﻮاد زاﺋﺪ ﺗﺠﺎري و ﺻﻨﻌﺘﻲ در ﺑﺮ دارﻧﺪه ﻋﻮاﻣﻞ ﺳﻤﻲ از ﻧﻤﻚﻫﺎي ﻓﻠﺰي ﻳﺎ ﻣﻮاد ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﭘﻴﭽﻴﺪه‬
‫ﻣﺼﻨﻮﻋﻲ‪.‬‬
‫ج( آﻻﻳﻨﺪه ﻫﺎي ﻛﺸﺎورزي ﻧﻈﻴﺮ ﻛﻮدﻫﺎ و آﻓﺖ ﻛﺶﻫﺎ‪.‬‬
‫د( آﻻﻳﻨﺪه ﻫﺎي ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮔﺮﻣﺎ )آﻟﻮدﮔﻲ ﺣﺮارﺗﻲ( و ﻣﻮاد ﭘﺮﺗﻮزا‪.‬‬
‫آﻟﻮدﮔﻲ را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﺎﻣﻄﻠﻮب در ﺧﻮاص ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ‪ ،‬ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ و ﺑﻴﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ آب‬
‫ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﺑﻪ ﺧﻄﺮ اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﺳﻼﻣﺖ‪ ،‬ﺑﻘﺎء و ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي اﻧﺴﺎن ﻳﺎ ﺳﺎﻳﺮ ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬آﻟﻮدﮔﻲ از ﻧﻈﺮ ﭘﺎﻳﺪاري ﻧﻴﺰ ﻗﺎﺑﻞ ﺑﺮرﺳﻲ و ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا از اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎه دو ﻧﻮع آﻟﻮدﮔﻲ‬
‫وﺟﻮد دارد‪ .‬آﻟﻮدﮔﻲ ﻗﺎﺑﻞ اﻧﺤﻄﺎط و آﻟﻮدﮔﻲ ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ اﻧﺤﻄﺎط‪.‬‬
‫آﻟﻮده ﻛﻨﻨﺪه ﻗﺎﺑﻞ اﻧﺤﻄﺎط را ﻣﻲﺗﻮان ﺗﺠﺰﻳﻪ ﻛﺮد‪ ،‬از ﺑﻴﻦ ﺑﺮد و ﻳﺎ ﺑﺮاي ﺑﺮﺧﻲ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎ‬
‫ﻣﺼﺮف ﻧﻤﻮد‪ .‬از اﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ ﺣﺪ ﻗﺎﺑﻞ ﭘﺬﻳﺮش آﻟﻮدﮔﻲ را ﻣﻲﺗﻮان ﻃﻲ ﻣﺮاﺣﻞ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻳﺎ ﺑﺎ روشﻫﺎي‬
‫ﻣﻬﻨﺪﺳﻲ )ﺳﻴﺴﺘﻢﻫﺎي ﺗﺼﻔﻴﻪ( ﻧﻘﺼﺎن داد‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺗﺤﺖ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﺷﻮك ﻧﺎﺷﻲ از‬
‫آﻻﻳﻨﺪه‪ ،‬ﺷﻜﺴﺖ ﻧﺨﻮرده ﺑﺎﺷﺪ ﻳﺎ ﺑﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻲ آﻟﻮدﮔﻲ ﻟﺒﺮﻳﺰ ﻧﮕﺮدد‪ .‬اﻳﻦ دﺳﺘﻪ ﺧﻮد ﺑﻪ دو ﮔﺮوه ﺗﻘﺴﻴﻢ‬
‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﻗﺎﺑﻞ اﻧﺤﻄﺎط ﺗﻨﺪ و ﻛﻨﺪ‪ ،‬آﻟﻮده ﻛﻨﻨﺪه ﻫﺎي ﻗﺎﺑﻞ اﻧﺤﻄﺎط ﺗﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻈﻴﺮ ﻓﺎﺿﻼب اﻧﺴﺎﻧﻲ وزاﺋﺪات‬
‫ﺣﻴﻮاﻧﻲ و ﻛﺸﺎورزي‪ ،‬ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺧﻴﻠﻲ ﺳﺮﻳﻊ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺠﺰﻳﻪ اﻧﺪ‪.‬‬
‫آﻟﻮده ﻛﻨﻨﺪه ﻫﺎي ﻗﺎﺑﻞ اﻧﺤﻄﺎط ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ د‪.‬د‪.‬ت و ﺑﻌﻀﻲ از ﻣﻮاد رادﻳﻮاﻛﺘﻴﻮ ﺑﻪ ﻛﻨﺪي ﺗﺠﺰﻳﻪ‬
‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﺑﻪ ﻫﺮﺣﺎل اﺟﺰاي آنﻫﺎ ﻳﺎ ﻛﺎﻣﻼ ﺗﺠﺰﻳﻪ ﺷﺪه و ﻳﺎ ﺑﻪ ﺣﺪ‪ ‬ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ ﺿﺮر ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﻨﺪ‪ .‬آﻟﻮده‬
‫‪٣٧‬‬
‫ﻛﻨﻨﺪه ﻫﺎي ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ اﻧﺤﻄﺎط از راه ﻫﺎي ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺗﺠﺰﻳﻪ ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻧﻤﻮﻧﻪ ﭼﻨﻴﻦ آﻟﻮده ﻛﻨﻨﺪه ﻫﺎﻳﻲ‬
‫ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ﺟﻴﻮه‪ ،‬ﺳﺮب‪ ،‬ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت آﻟﻲ ﻫﺎﻟﻮژﻧﻪ ﻫﺎ‪ ،‬دﻳﻮﻛﺴﻴﻦﻫﺎ و ﺑﻌﻀﻲ از ﭘﻼﺳﺘﻴﻚﻫﺎ‪.‬‬
‫آﻟﻮدﮔﻲ آب از ﻧﻈﺮ ﻣﻨﺸﺎء‬

‫آﻟﻮدﮔﻲ ﺑﺎ ﻣﻨﺸﺎء زﻳﺴﺖ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻧﻈﻴﺮ‬
‫اﻟﻒ( ﺑﺎﻛﺘﺮيﻫﺎ‪ :‬وﺑﺎ‪ ،‬ﺣﺼﺒﻪ و اﺷﺒﺎه آن‪ ،‬اﺳﻬﺎل ﺧﻮﻧﻲ ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﺎل‪ ،‬اﺳﻬﺎل ﺑﻪ ﻋﻠﺖ اﺷﺮﻳﺸﻴﺎﻛﻮﻟﻲ‪،‬‬
‫ﻟﭙﺘﻮﺳﭙﻴﺮوزﻳﺲ و ﺑﻴﻤﺎري ﻧﺎﺷﻲ از ﻳﺮﺳﻴﻨﻴﺎ آﻧﺘﺮوﻛﻮﻟﻴﺘﻴﻜﺎ و ﻧﺎراﺣﺘﻲ ﮔﻮارﺷﻲ ﻧﺎﺷﻲ از ﻛﻤﭙﻴﻠﻮﺑﺎﻛﺘﺮﻫﺎ‪.‬‬
‫ب( وﻳﺮوسﻫﺎ‪ :‬ﻫﭙﺎﺗﻴﺖﻫﺎي وﻳﺮوﺳﻲ‪ ،‬ﻓﻠﺞ اﻃﻔﺎل‪ ،‬ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي ﻧﺎﺷﻲ از وﻳﺮوسﻫﺎي ﻛﻮﻛﺴﺎﻛﻲ‪،‬‬
‫اﻛﻮ و ﮔﺎﺳﺘﺮوآﻧﺘﺮﻳﺖ وﻳﺮوﺳﻲ‪.‬‬
‫ج( ﭘﺮوﺗﻮزوﺋﺮﻫﺎ‪ :‬آﻣﻴﺒﻴﺎزﻳﺲ‪ ،‬ژﻳﺎردﻳﺎزﻳﺲ‪ ،‬ﺑﺎﻻﻧﺘﻴﺪﻳﺎزﻳﺲ‪ ،‬ﻧﮕﻠﺮﻳﺎﻓﺎوﻟﺮي ﻣﻮﻟﺪ ﻣﻨﻨﮕﻮآﻧﺴﻔﺎﻟﻴﺖ‬
‫آﻣﻴﺒﻲ و اﻛﺎﻧﺘﺎﻣﻮﺑﺎي ﻋﺎﻣﻞ ﻣﻨﻨﮋﻳﺖ و ﻧﺎراﺣﺘﻲ ﺗﻨﻔﺴﻲ‪.‬‬
‫د( ﻛﺮمﻫﺎي اﻧﮕﻠﻲ‪ :‬ﺷﻴﺴﺘﻮزوﻣﻴﺎزﻳﺲ‪ ،‬ﺑﻴﻤﺎري ﺧﺎرش ﺷﻨﺎﮔﺮان‪ ،‬آﺳﻜﺎرﻳﺎزﻳﺲ‪ ،‬ﻫﻴﺪاﺗﻴﺪوز‪،‬‬
‫دراﻛﻮﻧﻜﻮﻟﻮس‪ ،‬ﺑﻴﻤﺎري ﻧﺎﺷﻲ از ﻛﺮم ﻗﻼﺑﺪار و ﻛﺮم ﻧﻮاري ﻣﺎﻫﻲ‪.‬‬
‫ه( ﺳﻤﻮم ﺗﻮﻟﻴﺪي از ﺳﻴﺎﻧﻮﺑﺎﻛﺘﺮيﻫﺎ‪ :‬ﺳﻤﻮﻣﻲ ﻛﻪ اﻳﺠﺎد ﻧﺎراﺣﺘﻲ ﻛﺒﺪي ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﺳﻤﻮم‬
‫ﺗﻮﺳﻂ ﻣﻴﻜﺮوﺳﻴﺴﺘﻴﺲ‪ ،‬اﺳﻴﻼﺗﻮرﻳﺎ‪ ،‬آﻧﺎﺑﻨﺎ و ﻧﻮدوﻻرﻳﺎ ﻛﻪ ﻣﺴﻤﻮﻣﻴﺖ ﻛﺒﺪي ﻧﺎﺷﻲ از آنﻫﺎ ﻃﻲ ‪24‬‬
‫ﺳﺎﻋﺖ ﭘﺲ از ﺧﻮردن‪ ،‬ﻓﺮد را از ﭘﺎي در ﻣﻲآورد‪.‬‬
‫ﻣﻴﻜﺮوارﮔﺎﻧﻴﺴﻢﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ از ﻃﺮﻳﻖ آب آﻟﻮده ﺑﻪ اﻧﺴﺎن ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و داراي اﻫﻤﻴﺖ ﭼﺸﻤﮕﻴﺮ‬
‫ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ در ﺟﺪول ﺷﻤﺎره ‪ 1‬آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﺟﺪول ﻧﻴﺰ ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﻴﻜﺮوارﮔﺎﻧﻴﺴﻢﻫﺎي‬
‫ﻓﺮﺻﺖ ﻃﻠﺐ ﻛﻪ در اﻓﺮاد ﺑﺎ ﻧﻘﺺ اﻳﻤﻨﻲ ﻧﻈﻴﺮ ﻛﻮدﻛﺎن‪ ،‬ﺳﺎﻟﻤﻨﺪان و ﻳﺎ ﺑﻴﻤﺎران ‪ HIV‬ﻣﺜﺒﺖ ﻣﻤﻜﻦ‬
‫اﺳﺖ اﻳﺠﺎد ﻧﺎراﺣﺘﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ذﻛﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ارﮔﺎﻧﻴﺴﻢﻫﺎي ﻓﺮﺻﺖ ﻃﻠﺐ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﺮاﻛﻢ زﻳﺎدي‬
‫در آب ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻣﻮﺟﺐ ﻋﻔﻮﻧﺖﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ در ﭘﻮﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺨﺎط‪ ،‬ﭼﺸﻢ‪ ،‬ﮔﻮش‪ ،‬ﺑﻴﻨﻲ و ﮔﻠﻮي اﻓﺮاد ﺣﺴﺎس‬
‫ﻳﺎ ﺑﺎ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﭘﺎﻳﻴﻦ ﻣﻲﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﺜﺎل ﺑﺎرز اﻳﻦ ﻣﻴﻜﺮوارﮔﺎﻧﻴﺴﻢﻫﺎ ﭘﺴﻮدوﻣﻮﻧﺎ آﺋﺮوژﻳﻨﻮزا و ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎي‬
‫ﻓﻼوﺑﺎﻛﺘﺮﻳﻮم‪ ،‬آﺳﻴﻨﺘﻮﺑﺎﻛﺘﺮ‪ ،‬ﻛﻠﺒﺴﻴﻼ‪ ،‬ﺳﺮاﺗﻴﺎ‪ ،‬آﺋﺮوﻣﻮﻧﺎس و ‪ . . .‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻳﺎ ﻣﺤﻘﻖ ﻧﺸﺪه‪.‬‬

‫اﻟﻒ( ﻃﻮل زﻣﺎن ﻋﻔﻮﻧﺖزاﻳﻲ ﻋﺎﻣﻞ ﺑﻴﻤﺎرﻳﺰا در ‪ 20‬درﺟﻪ ﺳﺎﻧﺘﻲ ﮔﺮاد ﻛﻮﺗﺎه ﺗﺎ ﻳﻚ ﻫﻔﺘﻪ‪،‬‬
‫ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻳﻚ ﻫﻔﺘﻪ ﺗﺎ ﻳﻚ ﻣﺎه و ﻃﻮﻻﻧﻲ از ﻳﻚ ﻣﺎه ﺑﻴﺸﺘﺮ‪.‬‬
‫ب( ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ در ﻣﻘﺪار ﻣﺘﺪاول و زﻣﺎن ﻣﻌﻴﻦ ﻋﺎﻣﻞ ﺑﻴﻤﺎرﻳﺰا ﻧﺎﺑﻮد ﺷﻮد ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﭘﺎﻳﻴﻦ اﺳﺖ ﻟﻴﻜﻦ ﻧﺎﺑﻮدي ﻛﺎﻣﻞ ﻋﺎﻣﻞ ﺑﻴﻤﺎرﻳﺰا ﻓﺮاﻫﻢ ﻧﺸﻮد از ﻧﻈﺮ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻣﺘﻮﺳﻂ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ج( دز ﻻزم ﺑﺮاي اﻳﺠﺎد ﺑﻴﻤﺎري در ‪ %50‬اﻓﺮاد ﺑﺎﻟﻎ ﺳﺎﻟﻢ ﺣﺴﺎس‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺎ ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ ﻣﻘﺪار‬
‫ﻳﻚ ﻋﺪد واﺣﺪ ﻋﻔﻮﻧﺖزا ﺑﺮاي ﺑﺮﺧﻲ وﻳﺮوسﻫﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫د( ﺑﺮاﺳﺎس ﺗﺠﺎرب ﻳﺎ ﺑﺮﺧﻲ اﻓﺮاد ﺣﺴﺎس‬
‫‪٣٨‬‬
‫ه( ﻋﺎﻣﻞ اﺻﻠﻲ ﻋﻔﻮﻧﺖ ﭘﻮﺳﺖ از راه ﺗﻤﺎس اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ در اﻓﺮاد ﻣﺒﺘﻼ ﺑﻪ ﺳﺮﻛﻮب‬
‫دﺳﺘﮕﺎه اﻳﻤﻨﻲ )اﻳﻤﻮﻧﻮﺳﺎﭘﺮﺳﻴﻮ( ﻳﺎ اﻓﺮاد ﺳﺮﻃﺎﻧﻲ اﻳﺠﺎد ﻋﻔﻮﻧﺖ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫‪٣٩‬‬
‫ﺟﺪول ﺷﻤﺎره ‪ 1‬ـ ﻋﻮاﻣﻞ ﺑﻴﻤﺎريزاي ﻣﻨﺘﻘﻠﻪ ﺗﻮﺳﻂ آب و اﻫﻤﻴﺖ آنﻫﺎ در ﺗﺎﻣﻴﻦ آب‬
‫آﺷﺎﻣﻴﺪﻧﻲ‬
‫ﻣﻘﺎوﻣﺖ‬
‫اﻫﻤﻴﺖ‬ ‫دوام آﻧﻬﺎ در‬
‫دز ﻻزم ﺑﺮاي‬ ‫آﻧﻬﺎ در‬ ‫اﻫﻤﻴﺖ‬
‫ﻣﺨﺎزن‬ ‫ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺗﺄﻣﻴﻦ‬ ‫ﻋﺎﻣﻞ ﺑﻴﻤﺎرﻳﺰا‬
‫اﻳﺠﺎد ﻋﻔﻮﻧﺖ)ج(‬ ‫ﻣﻘﺎﺑﻞ‬ ‫ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ‬
‫ﺣﻴﻮاﻧﻲ‬ ‫آب)اﻟﻒ(‬
‫ﻛﻠﺮ)ب(‬
‫ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﻬﺎ‪:‬‬
‫ﺑﻠﻲ‬ ‫ﻣﺘﻮﺳﻂ‬ ‫ﭘﺎﻳﻴﻦ‬ ‫ﻣﺘﻮﺳﻂ‬ ‫زﻳﺎد‬
‫ﻛﻤﭙﻴﻠﻮﺑﺎﻛﺘﺮ ژژوﻧﻲ‪،‬‬
‫ﻛﻤﭙﻴﻠﻮﺑﺎﻛﺘﺮ ﻛﻮﻟﻲ‬
‫ﺑﻠﻲ‬ ‫ﺑﺎﻻ‬ ‫ﭘﺎﻳﻴﻦ‬ ‫ﻣﺘﻮﺳﻂ‬ ‫زﻳﺎد‬ ‫اﺷﺮﻳﺸﻴﺎﻛﻮﻟﻲ‬
‫ﺧﻴﺮ‬ ‫ﺑﺎﻻ)د(‬ ‫ﭘﺎﻳﻴﻦ‬ ‫ﻣﺘﻮﺳﻂ‬ ‫زﻳﺎد‬ ‫ﺑﻴﻤﺎريزا‬
‫ﺑﻠﻲ‬ ‫ﻣﺘﻮﺳﻂ‬ ‫ﭘﺎﻳﻴﻦ‬ ‫ﻃﻮﻻﻧﻲ‬ ‫زﻳﺎد‬ ‫ﺳﺎﻟﻤﻮﻧﻼ ﺗﻴﻔﻲ‬
‫ﺧﻴﺮ‬ ‫ﻣﺘﻮﺳﻂ‬ ‫ﭘﺎﻳﻴﻦ‬ ‫ﻛﻮﺗﺎه‬ ‫زﻳﺎد‬ ‫ﺳﺎﻟﻤﻮﻧﻼﻫﺎي دﻳﮕﺮ‬
‫ﺧﻴﺮ‬ ‫ﺑﺎﻻ‬ ‫ﭘﺎﻳﻴﻦ‬ ‫ﻛﻮﺗﺎه‬ ‫زﻳﺎد‬ ‫ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎي ﺷﻴﮕﻼ‬
‫ﺑﻠﻲ‬ ‫ﺑﺎﻻ)؟(‬ ‫ﭘﺎﻳﻴﻦ‬ ‫ﻃﻮﻻﻧﻲ‬ ‫زﻳﺎد‬ ‫وﻳﺒﺮﻳﻮ ﻛﻠﺮا‬
‫ﺧﻴﺮ‬ ‫ﺑﺎﻻ)؟(‬ ‫ﻣﺘﻮﺳﻂ‬ ‫ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‬ ‫ﻣﺘﻮﺳﻂ‬ ‫ﻳﺮﺳﻴﻨﻴﺎ‬
‫ﺧﻴﺮ‬ ‫ﺑﺎﻻ)؟(‬ ‫ﭘﺎﻳﻴﻦ‬ ‫ﺗﻜﺜﻴﺮ ﻳﺎﺑﺪ‬ ‫ﻣﺘﻮﺳﻂ‬ ‫آﻧﺘﺮوﻛﻮﻟﻴﺘﻴﻜﺎ‬
‫ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‬ ‫ﭘﺴﻮدوﻣﻮﻧﺎ‬
‫ﺗﻜﺜﻴﺮ ﻳﺎﺑﺪ‬ ‫آﺋﺮوژﻳﻨﻮزا‬
‫ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎي‬
‫آﺋﺮوﻣﻮﻧﺎﺗﺲ‬
‫ﺧﻴﺮ‬ ‫ﭘﺎﻳﻴﻦ‬ ‫ﻣﺘﻮﺳﻂ‬ ‫؟‬ ‫ﺑﺎﻻ‬ ‫وﻳﺮوسﻫﺎ‪:‬‬

‫ﺧﻴﺮ‬ ‫ﭘﺎﻳﻴﻦ‬ ‫ﻣﺘﻮﺳﻂ‬ ‫ﻃﻮﻻﻧﻲ‬ ‫ﺑﺎﻻ‬ ‫آدﻧﻮوﻳﺮوسﻫﺎ‬
‫ﺧﻴﺮ‬ ‫ﭘﺎﻳﻴﻦ‬ ‫ﻣﺘﻮﺳﻂ‬ ‫؟‬ ‫ﺑﺎﻻ‬ ‫آﻧﺘﺮووﻳﺮوسﻫﺎ‬
‫ﺧﻴﺮ‬ ‫ﭘﺎﻳﻴﻦ‬ ‫؟‬ ‫؟‬ ‫ﺑﺎﻻ‬ ‫ﻫﭙﺎﺗﻴﺖ ‪A‬‬
‫ﺧﻴﺮ‬ ‫ﭘﺎﻳﻴﻦ‬ ‫؟‬ ‫؟‬ ‫ﺑﺎﻻ‬ ‫ﻫﭙﺎﺗﻴﺖ ‪E‬‬
‫ﺧﻴﺮ‬ ‫ﭘﺎﻳﻴﻦ‬ ‫؟‬ ‫؟‬ ‫ﺑﺎﻻ‬ ‫ﻧﻮرواك وﻳﺮوس‬
‫ﺧﻴﺮ)؟(‬ ‫ﻣﺘﻮﺳﻂ‬ ‫؟‬ ‫؟‬ ‫ﺑﺎﻻ‬ ‫روﺗﺎوﻳﺮوس‬
‫ﺧﻴﺮ‬ ‫ﭘﺎﻳﻴﻦ)؟(‬ ‫؟‬ ‫؟‬ ‫ﻣﺘﻮﺳﻂ‬ ‫)وﻳﺮوسﻫﺎي‬
‫‪٤٠‬‬
‫ﻛﻮﭼﻚ ﮔﺮد(‬
‫ﭘﺮوﺗﻮزوآ‪:‬‬
‫ﺧﻴﺮ‬ ‫ﭘﺎﻳﻴﻦ‬ ‫ﺑﺎﻻ‬ ‫ﻣﺘﻮﺳﻂ‬ ‫ﺑﺎﻻ‬
‫آﻣﻴﺐ ﻫﻴﺴﺘﻮﻟﻴﺘﻴﻜﺎ‬
‫ﺑﻠﻲ‬ ‫ﭘﺎﻳﻴﻦ‬ ‫ﺑﺎﻻ‬ ‫ﻣﺘﻮﺳﻂ‬ ‫ﺑﺎﻻ‬
‫ژﻳﺎردﻳﺎ ﻻﻣﺒﻠﻴﺎ‬
‫ﺑﻠﻲ‬ ‫ﭘﺎﻳﻴﻦ‬ ‫ﺑﺎﻻ‬ ‫ﻃﻮﻻﻧﻲ‬ ‫ﺑﺎﻻ‬
‫ﻛﺮﻳﭙﺘﻮﺳﭙﻮرﻳﺪﻳﻮم‬
‫ﭘﺎروم‬
‫ﻛﺮمﻫﺎ‪:‬‬
‫ﺑﻠﻲ‬ ‫ﭘﺎﻳﻴﻦ‬ ‫ﻣﺘﻮﺳﻂ‬ ‫ﻣﺘﻮﺳﻂ‬ ‫ﺑﺎﻻ‬
‫دراﻛﻮﻧﻜﻮﻟﻮس‬
‫ﻣﺪﻳﻨﻨﺴﻴﺲ‬
‫آﻟﻮدﮔﻲ آب ﺑﺎ ﻣﻨﺸﺎء ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ آب‪ ،‬اﻏﻠﺐ در ﺑﺮ دارﻧﺪه ﻧﺎﺧﺎﻟﺼﻲﻫﺎي ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﺎﺧﺎﻟﺼﻲﻫﺎ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻧﺎﺷﻲ‬
‫از آﻟﻮدﮔﻲ ﻫﻮا‪ ،‬آﻟﻮدﮔﻲ ﺧﺎك ﻳﺎ ﻣﻮاد آﻻﻳﻨﺪه ﻧﺎﺷﻲ از ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻓﻀﻮﻻت‬
‫ﺟﺎﻣﺪ و ﻣﺎﻳﻊ ﺑﻪ ﻣﺤﻴﻂ ﺗﺨﻠﻴﻪ ﻣﻲﮔﺮدد ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬آﻻﻳﻨﺪه ﻫﺎي ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﺑﺎ اﺷﻜﺎل ﻣﺘﻔﺎوت ﻛﻪ از زﺑﺎﻟﻪ ﻫﺎي‬
‫ﺻﻨﻌﺘﻲ و ﻓﻀﻮﻻت ﺟﺎﻣﺪ و ﻣﺎﻳﻊ ﺷﻬﺮي ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﻣﻨﺎﺑﻊ آب را ﺑﻴﺶ از ﭘﻴﺶ ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ آﻻﻳﻨﺪه ﻫﺎ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ﺣﻼلﻫﺎي ﺷﻮﻳﻨﺪه‪ ،‬ﺳﻴﺎﻧﻴﺪ‪ ،‬ﻓﻠﺰات ﺳﻨﮕﻴﻦ‪ ،‬اﺳﻴﺪﻫﺎي آﻟﻲ و ﻣﻌﺪﻧﻲ‪ ،‬ﻣﻮاد ازﺗﻪ‪،‬‬
‫ﻣﻮاد ﺳﻔﻴﺪ ﻛﻨﻨﺪه‪ ،‬رﻧﮓﻫﺎ‪ ،‬رﻧﮕﺪاﻧﻪ ﻫﺎ‪ ،‬ﺳﻮﻟﻔﻴﺪﻫﺎ‪ ،‬آﻣﻮﻧﻴﺎك‪ ،‬ﻣﻮاد ﺳﻤﻲ و اﻧﻮاع ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت آﻟﻲ‬
‫ﻛﺸﻨﺪه ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه‪.‬‬
‫آﻻﻳﻨﺪه ﻫﺎي ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻄﻮر ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺑﺮ ﺳﻼﻣﺖ اﻧﺴﺎن آﺳﻴﺐ ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ‪ .‬ﺑﻠﻜﻪ از‬
‫راه ﺗﺠﻤﻊ در آﺑﺰﻳﺎن ﺑﻄﻮر ﻏﻴﺮﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻫﻢ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺮ اﻧﺴﺎن اﺛﺮ ﻛﻨﻨﺪ ﻧﻈﻴﺮ ﻣﺎﻫﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺗﻐﺬﻳﻪ‬
‫اﻧﺴﺎن ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬آﻻﻳﻨﺪه ﻫﺎي ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﻣﻮﺟﻮد در آب ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ اﻳﺠﺎد‬
‫آﺳﻴﺐﻫﺎي ﺳﻤﻲ ﺣﺎد ﻳﺎ ﻣﺰﻣﻦ دراﻧﺴﺎن ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮﺣﺎل ﺑﺮﺧﻲ از آﻻﻳﻨﺪه ﻫﺎ ﺣﺘﻲ در دز ﭘﺎﻳﻴﻦ ﻣﻤﻜﻦ‬
‫اﺳﺖ ﺳﻼﻣﺖ اﻧﺴﺎن را ﺗﺤﺖ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﻗﺮار دﻫﻨﺪ ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻮاﺟﻬﻪ درازﻣﺪت اﻧﺴﺎن ﺑﺎ ﺑﺮﺧﻲ آﻻﻳﻨﺪه ﻫﺎ‬
‫ﺳﺒﺐ ﺿﺎﻳﻌﺎت ﭘﺎﺗﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ در اﻧﺴﺎن ﺷﻮد‪ .‬ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻫﻤﻪ ﮔﻴﺮي ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ‪ ،‬راﺑﻄﻪ ﺑﺮﺧﻲ ازﺑﻴﻤﺎريﻫﺎ ﺑﺎ‬
‫ﻛﻴﻔﻴﺖ ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ آب آﺷﺎﻣﻴﺪﻧﻲ ﻳﺎ ﻏﺬاﻫﺎي درﻳﺎﻳﻲ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬در ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي ﻧﺎﺷﻲ از آﻻﻳﻨﺪه‬
‫ﻫﺎي ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﻋﺎرﺿﻪ ﻣﺘﻬﻤﻮﮔﻠﻮﺑﻴﻨﻤﻴﺎ در ﻛﻮدﻛﺎن‪ ،‬ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺑﻬﺪاﺷﺖ دﻧﺪانﻫﺎ‪،‬‬
‫ﺳﺨﺘﻲ آب و ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي ﻗﻠﺐ و ﻋﺮوق و ﻣﺴﻤﻮﻣﻴﺖ ﺣﺎد ﻳﺎ ﻣﺰﻣﻦ ﻧﺎﺷﻲ از ﺗﺮﻛﻴﺒﺎﺗﻲ ﻧﻈﻴﺮ ﺳﻤﻮم دﻓﻊ‬
‫آﻓﺎت‪ ،‬ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت ﻓﻨﻠﻲ‪ ،‬ﻫﻴﺪروﻛﺮﺑﻮرﻫﺎي ﺣﻠﻘﻮي‪ ،‬ﺗﺮيﻫﺎﻟﻮﻣﺘﺎنﻫﺎ و ﻓﻠﺰات ﺳﻨﮕﻴﻦ اﺳﺘﻨﺎد ﻧﻤﻮد‪ .‬اﻗﺪاﻣﺎت‬
‫ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﻣﺤﻴﻂ ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ اﺳﺖ ﺑﺮ روي ﻣﻮادي ﻛﻪ ﺑﺎﻟﻘﻮه ﺑﺤﺎل ﻣﺼﺮف ﻛﻨﻨﺪه ﻣﻀﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺤﺪود‬
‫ﮔﺮدد و آن دﺳﺘﻪ در ﻣﻮاردي ﻛﻪ ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ ﭘﺬﻳﺮش ﻋﻤﻮﻣﻲ را ﺗﺤﺖ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﻛﻨﺘﺮل ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺳﺨﺘﻲ آب ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻣﻼح ﺧﺎﺻﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در آب وﺟﻮد دارد اﻳﻦ اﻣﻼح ﺷﺎﻣﻞ ﻛﺎﺗﻴﻮنﻫﺎي‬
‫‪٤١‬‬
‫ﻛﻠﺴﻴﻢ‪ ،‬ﻣﻨﻴﺰﻳﻢ‪ ،‬اﺳﺘﺮاﻧﺴﻴﻢ‪ ،‬آﻫﻦ‪ ،‬آﻟﻮﻣﻴﻨﻴﻮم‪ ،‬ﻣﻨﮕﻨﺰ و ﻣﺲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ آﻧﻴﻮنﻫﺎي ﺑﻴﻜﺮﺑﻨﺎت‪ ،‬ﻛﺮﺑﻨﺎت‬
‫ﻛﻠﺮور‪ ،‬ﺳﻮﻟﻔﺎت‪ ،‬ﺳﻴﻠﻴﻜﺎت و ﻧﻴﺘﺮات ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺤﻠﻮل در آب وﺟﻮد دارﻧﺪ‪ .‬ﺳﺨﺘﻲ آب را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ‬
‫ﺻﻮرت " ﺧﺮاب ﺷﺪن ﺻﺎﺑﻮن در آب" ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﺮد‪ .‬اﮔﺮ ﻣﻘﺪار زﻳﺎدي آب ﻻزم ﺷﻮد ﺗﺎ ﺻﺎﺑﻮن ﻛﻒ‬
‫ﻛﻨﺪ ﻣﺼﺮف ﻛﻨﻨﺪه آب‪ ،‬آن را ﺳﺨﺖ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲآورد‪ .‬اﻏﻠﺐ ﺳﺨﺘﻲ آب ﻧﺎﺷﻲ از ﭼﻬﺎر ﺟﺰء ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫ﺑﻲ ﻛﺮﺑﻨﺎت ﻛﻠﺴﻴﻢ‪ ،‬ﺑﻴﻜﺮﺑﻨﺎت ﻣﻨﻴﺰﻳﻢ‪ ،‬ﺳﻮﻟﻔﺎت ﻛﻠﺴﻴﻢ و ﺳﻮﻟﻔﺎت ﻣﻨﻴﺰﻳﻢ‪ .‬وﺟﻮد ﻫﺮ ﻳﻚ از اﻳﻦ ﺗﺮﻛﻴﺐﻫﺎ‬
‫ﻣﻮﺟﺐ ﺳﺨﺘﻲ آب ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬اﮔﺮ ﭼﻪ ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت دﻳﮕﺮ ﻫﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ اﻣﺎ ﻛﻤﺘﺮ ﻣﻮﺟﺐ ﺳﺨﺘﻲ آب ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺨﺘﻲ آب ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺳﺨﺘﻲ داﺋﻢ و ﺳﺨﺘﻲ ﻣﻮﻗﺖ ﻧﺎﻣﮕﺬاري ﻣﻲﺷﻮد‪.‬ﻣﺠﻤﻮع ﺳﺨﺘﻲ ﻣﻮﻗﺖ و ﺳﺨﺘﻲ‬
‫داﺋﻢ را ﺳﺨﺘﻲ ﻛﻞ ﻣﻲﻧﺎﻣﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ روﻳﻜﺮدي دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺳﺨﺘﻲ را ﺑﻪ ﺳﺨﺘﻲ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻛﺮﺑﻨﺎتﻫﺎ و ﺳﺨﺘﻲ‬
‫ﻏﻴﺮﻛﺮﺑﻨﺎﺗﻲ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺑﻨﺪي ﻧﻤﻮده اﻧﺪ‪ .‬ﺳﺨﺘﻲ ﻛﺮﺑﻨﺎﺗﻲ ﻣﻮﻗﺘﻲ و ﺳﺨﺘﻲ ﻏﻴﺮﻛﺮﺑﻨﺎﺗﻲ‪ ،‬داﺋﻤﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺳﺨﺘﻲ‬
‫ﻣﻮﻗﺖ در اﺛﺮ ﺟﻮﺷﺎﻧﺪن آب ﺗﻪ ﻧﺸﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮد و ﺟﺮم داﺧﻞ ﻇﺮوف را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪه ﺑﻪ‬
‫اﻣﻼح ﻛﺮﺑﻨﺎت ﻛﻠﺴﻴﻢ و ﻣﻨﻴﺰﻳﻢ ﻣﺮﺑﻮط ﻣﻴﺸﻮد‪ .‬ﺟﻮﺷﺎﻧﺪن آب ﺑﻪ ﻣﺪت ﭼﻨﺪ دﻗﻴﻘﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺗﺠﺰﻳﻪ‬
‫ﺷﺪن ﺑﻲ ﻛﺮﺑﻨﺎت ﻛﻠﺴﻴﻢ و ﻣﻨﻴﺰﻳﻢ و ﺧﺎرج ﺷﺪن ‪ CO2‬و رﺳﻮب ﻛﺮﺑﻨﺎتﻫﺎي ﻛﻠﺴﻴﻢ و ﺳﺪﻳﻢ‬
‫ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬اﻣﺎﺳﺨﺘﻲ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺳﻮﻟﻔﺎتﻫﺎ‪ ،‬ﻧﻴﺘﺮاتﻫﺎي ﻛﻠﺴﻴﻢ‪ ،‬ﻣﻨﻴﺰﻳﻢ ‪ 000‬در اﺛﺮ ﺣﺮارت رﺳﻮب‬
‫ﻧﻤﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬ﺳﺨﺘﻲ آب ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻣﻴﻠﻲ اﻛﻲ واﻻن در ﻟﻴﺘﺮ ﻳﺎ ﻣﻴﻠﻲﮔﺮم در ﻟﻴﺘﺮ ﻛﺮﺑﻨﺎت ﻛﻠﺴﻴﻢ‬
‫ﺑﻴﺎن ﻣﻲﺷﻮد و آبﻫﺎ را ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺎس ﻃﺒﻖ ﺟﺪول زﻳﺮ درﺟﻪ ﺑﻨﺪي ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫‪٤٢‬‬
‫ﺟﺪول ﺷﻤﺎره ‪ 2‬ـ ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪي ﺳﺨﺘﻲ آب‬

‫ﻣﻘﺪار ﺳﺨﺘﻲ آب ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻣﻴﻠﻲ‬
‫ﻃﺒﻘﻪ ﻳﺎ درﺟﻪ ﺳﺨﺘﻲ‬
‫اﻛﻲ واﻻن‬
‫آب‬
‫در ﻟﻴﺘﺮ آب )ﻣﻴﻠﻴﮕﺮم در ﻟﻴﺘﺮ(‬
‫‪ ) 1‬ﻛﻤﺘﺮ از ‪ 50‬ﻣﻴﻠﻲ ﮔﺮم در‬ ‫اﻟﻒ( ﺳﺒﻚ‬
‫ﻟﻴﺘﺮ(‬ ‫ب( ﺳﺨﺘﻲ ﻣﺘﻮﺳﻂ‬
‫‪ 50-150 ) 1-3‬ﻣﻴﻠﻲ ﮔﺮم در‬ ‫ج( آب ﺳﺨﺖ‬
‫ﻟﻴﺘﺮ(‬ ‫د( آب ﺧﻴﻠﻲ ﺳﺨﺖ‬
‫‪ 150-300 ) 3-6‬ﻣﻴﻠﻲ ﮔﺮم در‬
‫ﻟﻴﺘﺮ(‬
‫‪ ) 6‬ﺑﻴﺶ از ‪ 300‬ﻣﻴﻠﻲ ﮔﺮم در‬
‫ﻟﻴﺘﺮ(‬
‫ﻣﻌﻴﺎر آب آﺷﺎﻣﻴﺪﻧﻲ از ﻧﻈﺮ ﺳﺨﺘﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ آب آﺷﺎﻣﻴﺪﻧﻲ ﺑﺎﻳﺪ داراي ﺳﺨﺘﻲ ﻣﺘﻮﺳﻂ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺳﺨﺘﻲ آب ﺑﻴﺶ از ‪ 3‬ﻣﻴﻠﻲ اﻛﻲ واﻻن در ﻟﻴﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻲﺷﻮد ﺳﺒﻚ ﮔﺮدد‪ .‬ﺳﺨﺘﻲ‬
‫آب ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻧﻈﺮ اﻗﺘﺼﺎدي اﻫﻤﻴﺖ دارد اﮔﺮﭼﻪ ﻃﺒﻖ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﻧﺠﺎم ﺷﺪه اﻣﻜﺎن روﻳﺪاد ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي‬
‫ﻗﻠﺐ و ﻋﺮوق در اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن از آب ﺳﺒﻚ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﻳﺎ ﻇﺎﻫﺮي آب‬

‫وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ آب ﻧﻈﻴﺮ ﺑﻮ‪ ،‬ﻣﺰه‪ ،‬ﻛﺪورت‪ ،‬درﺟﻪ ﺣﺮارت و رﻧﮓ آب ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ آب را‬
‫ﺑﺮاي ﻣﺼﺮف ﻛﻨﻨﺪه ﻧﺎﻣﻄﻠﻮب ﺳﺎزد‪.‬‬
‫ﺑﻮ و ﻃﻌﻢ‬
‫اﺳﺎﺳﻲ ﺗﺮﻳﻦ ﻣﺴﺎﻟﻪ در ﻣﻮرد آب ﺗﺼﻔﻴﻪ ﺷﺪه ﻋﺪم داﺷﺘﻦ ﺑﻮ و ﻃﻌﻢ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻮي آب‬
‫ﻗﺎﻋﺪﺗﺎ ارﺗﺒﺎط ﻧﺰدﻳﻜﻲ ﺑﺎ ﻃﻌﻢ آن دارد‪ .‬ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ در اﻳﺠﺎد ﻃﻌﻢ و ﺑﻮي آب ﻣﻮﺛﺮ اﺳﺖ‪ .‬ازﺟﻤﻠﻪ‬
‫اﻳﻦ ﻋﻮاﻣﻞ ﺟﻠﺒﻚﻫﺎ‪ ،‬ﺗﺠﺰﻳﻪ ﮔﻴﺎﻫﺎن آﺑﺰي‪ ،‬ﻣﺤﺼﻮﻻت ﺣﺎﺻﻞ از ﻛﻠﺮﻳﻨﻪ ﻧﻤﻮدن آب ﻧﻈﻴﺮ ﻛﻠﺮ و ﻓﻨﻞﻫﺎ و‬
‫آبﻫﺎي راﻛﺪي ﻛﻪ در اﻧﺘﻬﺎي ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺗﻮزﻳﻊ ﺳﺎﻛﻦ ﻣﻲﻣﺎﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻛﺪورت آب‬
‫ﭘﺪﻳﺪه اي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻴﺰان زﻻل ﺑﻮدن ﻳﺎ ﺷﻔﺎﻓﻴﺖ آن را ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻳﻜﻲ از ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي‬
‫ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻴﻔﻴﺖ ﻇﺎﻫﺮي آب اﺳﺖ‪ .‬ﻛﺪورت ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ وﺟﻮد ﻣﻮاد ﻣﻌﻠّﻖ در آب اﻳﺠﺎد ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در‬
‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎي ﺗﻬﻴﻪ‪ ،‬ﺗﺎﻣﻴﻦ و ﺗﻮزﻳﻊ آب ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ ﻣﻌﻴﺎر ﻛﺪورت ﻧﻴﺰ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ اﺳﺖ‪ .‬و ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺑﺮاي‬
‫‪٤٣‬‬
‫ﻛﺪورتﻫﺎي ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ از واﺣﺪ ‪ J.T.U‬ﺑﺮاي ﺳﻨﺠﺶ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد و ﺑﺮاي ﻛﺪورتﻫﺎي ﭘﺎﻳﻴﻦ از‬
‫واﺣﺪ ‪ N.T.U‬اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﮔﺮدد‪.‬‬
‫آب ﺧﺎﻟﺺ ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺑﻲ رﻧﮓ اﺳﺖ‪ .‬رﻧﮓ آب آﻟﻮده ﻧﺸﺪه ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻧﺎﺷﻲ از ﻣﻮاد در ﺣﺎل‬
‫ﮔﻨﺪﻳﺪﮔﻲ زﻣﻴﻦ ﻳﺎ ﻧﻤﻚﻫﺎي ﻓﻠﺰي ﻣﻮﺟﻮد در ﻃﺒﻴﻌﺖ )آﻫﻦ و ﻣﻨﮕﻨﺰ( ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬آﻻﻳﻨﺪه ﻫﺎي ﺻﻨﻌﺘﻲ ﻧﻴﺰ‬
‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻮﺟﻮد آورﻧﺪه ﻃﻴﻒ وﺳﻴﻌﻲ از رﻧﮓﻫﺎ در آبﻫﺎي ﭘﺬﻳﺮﻧﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬رﻧﮓ آب ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺑﺎ‬
‫واﺣﺪ ﻫﻴﺰن ﻛﻪ ﻣﻌﺮوف ﺑﻪ ﻣﻘﻴﺎس ﭘﻼﺗﻴﻦ ـ ﻛﺒﺎﻟﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻴﺎن ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫دﻣﺎي آب‬
‫از آﻧﺠﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﮔﻮاراﻳﻲ آب ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﻴﺰان اﻛﺴﻴﮋن ﻣﺤﻠﻮل در آن ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﻫﺮﻗﺪر دﻣﺎي‬
‫آب ﺑﺎﻻﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﻴﺰان ﺣﻼﻟﻴ‪‬ﺖ اﻛﺴﻴﮋن ﻣﺤﻠﻮل در آن ﻛﻤﺘﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﻟﺬا آب ﺑﻪ اﺻﻄﻼح ﮔﺮم ﺑﺎ‬
‫دﻣﺎي ‪ 20‬درﺟﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮ اﻛﺴﻴﮋن ﻛﻤﺘﺮي در ﺑﺮ دارد و ﻣﻮرد رﺿﺎﻳﺖ ﻣﺼﺮف ﻛﻨﻨﺪه ﻧﻴﺴﺖ در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ‬
‫آب ﺑﺎ دﻣﺎي ﺑﻴﻦ ‪ 5‬ﺗﺎ‪ 15‬درﺟﻪ ﺳﺎﻧﺘﻴﮕﺮاد اﻛﺴﻴﮋن ﻣﺤﻠﻮل ﺑﻴﺸﺘﺮي در ﺧﻮد دارد ﻛﻪ ﮔﻮارا و ﻣﻄﻠﻮب‬
‫اﺳﺖ اﻟﺒﺘﻪ دﻣﺎي ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺗﺮ از ‪ 5‬درﺟﻪ ﻧﻴﺰ ﺑﺮاي ﻧﻮﺷﻴﺪن ﻣﻄﻠﻮب ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫ﻏﻠﻈﺖ ﻳﻮن ﻫﻴﺪروژن در آب ﺑﺎ ﻣﻌﻴﺎر ‪ PH‬ﺳﻨﺠﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ وﻳﮋﮔﻲ ﻳﻜﻲ از ﻣﻬﻢ ﺗﺮﻳﻦ‬
‫ﺧﻮاص ﻓﻴﺰﻳﻜﻮ ـ ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ آب ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬زﻳﺮا ﮔﺰﻳﻨﻪ ﺑﻬﻴﻨﻪ در ﻣﻮرد ﺑﻬﺴﺎزي آب ﺑﻪ ‪ PH‬آن‬
‫ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد‪ .‬در آب ﻧﺰدﻳﻚ ﺧﻠﻮص‪ ،‬ﻏﻠﻈﺖ ﻳﻮنﻫﺎي ‪ H+‬و ‪ OH-‬ﺧﻴﻠﻲ ﻛﻢ و ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ﻫﻢ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ آﺑﻲ را ﺧﻨﺜﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ .‬ﻛﻪ ‪ PH‬آن در ‪ 25‬درﺟﻪ ﺳﺎﻧﺘﻲ ﮔﺮاد ﺣﺪود ‪ 7‬اﺳﺖ‪ .‬در ﺷﺮاﻳﻄﻲ‬
‫ﻛﻪ ﻏﻠﻈﺖ ﻳﻮن ﻫﻴﺪروژن ﺑﻴﺶ از ﻳﻮن ﻫﻴﺪروﻛﺴﻴﻞ ﺑﺎﺷﺪ ‪ PH‬ﻛﻤﺘﺮ از ‪ 7‬و آب اﺳﻴﺪي اﺳﺖ در‬
‫ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﻏﻠﻈﺖ ﻳﻮن ﻫﻴﺪروﻛﺴﻴﻞ ﺑﻴﺶ از ﻳﻮن ﻫﻴﺪروژن ﺑﺎﺷﺪ ‪ PH‬ﺑﻴﺸﺘﺮ از ‪ 7‬و آب ﻗﻠﻴﺎﻳﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺼﻔﻴﻪ آب‬
‫ﻛﻴﻔﻴﺖ آبﻫﺎي ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﺑﺮاي ﻣﺼﺎرف ﺧﺎص ﺑﻪ ﻧﺪرت ﺑﺎ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﻃﺒﻴﻌﻲ آنﻫﺎ ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ‬
‫دارد‪ .‬آب آﺷﺎﻣﻴﺪﻧﻲ ﺑﺎ وﻳﮋﮔﻲ ذﻛﺮ ﺷﺪه ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺳﺎﻟﻢ وﺗﻤﻴﺰ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺑﻪ ﻣﻘﺪار ﻛﺎﻓﻲ‬
‫در دﺳﺘﺮس ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻛﺜﺮ ﻣﻨﺎﺑﻊ آب از ﻧﻈﺮ ﻛﻴﻔﻴﺖ ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ و ﺑﻴﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ ﺑﺮاي ﺷﺮب ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‬
‫و ﻗﺒﻞ از ﻣﺼﺮف اﺣﺘﻴﺎج ﺑﻪ ﻳﻚ ﺳﺮي ﻋﻤﻠﻴﺎت دارﻧﺪ‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ ﻋﻤﻠﻴﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺳﺎزي آب‬
‫ﺑﺮاي ﻣﺼﺮف ﺧﺎﺻﺶ ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﻴﺮد ﺗﺼﻔﻴﻪ ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺗﺼﻔﻴﻪ ﻳﺎ ﭘﺎﻻﻳﺶ آب از ﻧﻈﺮ ﭘﺰﺷﻜﻲ و‬
‫ﺑﻬﺪاﺷﺖ اﻫﻤﻴﺖ زﻳﺎدي دارد‪ .‬از ﺑﻴﻦ ﻣﻨﺎﺑﻊ آب‪ ،‬آبﻫﺎي ﺳﻄﺤﻲ ﻧﺎﺧﺎﻟﺼﻲﻫﺎي ﺑﻴﺸﺘﺮي در ﺑﺮ دارﻧﺪ ﺗﺎ‬
‫آبﻫﺎي زﻳﺮزﻣﻴﻨﻲ‪ .‬ﭘﺲ اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻞ ﻣﻨﺎﺑﻊ اﺣﺘﻴﺎج ﺑﻪ ﺑﻬﺴﺎزي ﺟﺪي دارﻧﺪ ﻟﻴﻜﻦ آبﻫﺎي زﻳﺮزﻣﻴﻨﻲ از ﻧﻈﺮ‬
‫ﻛﻴﻔﻴﺖ ﻣﻴﻜﺮوب ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﺑﺮاي ﺣﻔﻆ ﺳﻼﻣﺖ‪ ،‬ﺣﺪاﻗﻞ ﺑﺎﻳﺪ ﺿﺪﻋﻔﻮﻧﻲ ﺷﻮﻧﺪ و ﺷﺎﻳﺪ ﺑﺮﺧﻲ از آنﻫﺎ ﺑﻪ‬
‫ﺧﺎﻃﺮ داﺷﺘﻦ ﭘﺎره اي ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﻧﻈﻴﺮ آﻫﻦ و ﻣﻨﮕﻨﺰ اﺣﺘﻴﺎج ﺑﻪ ﺗﺼﻔﻴﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮي داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﻄﻮر‬
‫ﻛﻠﻲ ﻋﻤﻠﻴﺎت ﺑﻬﺴﺎزي ﻳﺎ ﺗﺼﻔﻴﻪ آب ﺑﻪ ﻳﻜﻲ از ﻃﺮق زﻳﺮ ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫‪٤٤‬‬
‫راه ﻫﺎي ﺑﻬﺴﺎزي آب‬
‫ﺑﻬﺴﺎزي آب ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ ﭼﻨﺪ روش ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ‪ ،‬ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ‪ ،‬ﺑﻴﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ ﻳﺎ ﺑﻌﻀﺎ ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ از اﻳﻦ‬
‫روشﻫﺎ اﻧﺠﺎم ﺷﻮد‪ .‬در ﻣﺠﻤﻮع ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻣﻴﺰان ﻣﺼﺮف و ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﻮﺟﻮد‪ ،‬اﻏﻠﺐ ﺗﺼﻔﻴﻪ آب‬
‫از ﻃﺮق زﻳﺮ اﻧﺠﺎم ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬
‫اﻟﻒ( ﺟﻮﺷﺎﻧﺪن در ﺳﻄﺢ ﺧﺎﻧﻮار و ﮔﺮوه ﻫﺎي ﻣﺤﺪود ﺟﻤﻌﻴﺘﻲ‬
‫در اﻳﻦ روش ﺟﻮﺷﺎﻧﺪن ﺣﺪود ‪ 5‬دﻗﻴﻘﻪ آب ﻋﻼوه ﺑﺮ از ﺑﻴﻦ ﺑﺮدن زﻳﺴﺘﻮاركﻫﺎي ﺑﻴﻤﺎريزا‬
‫ﺳﺨﺘﻲ آب ﻧﻴﺰ ﺗﺎ ﺣﺪودي ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫ب( اﻧﺒﺎر ﻛﺮدن آب‬

‫ﻛﻪ ﺑﺮاي اﺟﺘﻤﺎﻋﺎت ﻛﻮﭼﻚ و ﺑﺰرگ ﻗﺎﺑﻞ اﺟﺮا اﺳﺖ‪ .‬آب در ﻣﻨﺒﻊ اﺻﻠﻲ در ﻣﺨﺎزن ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻳﺎ‬
‫ﻣﺼﻨﻮﻋﻲ ﺑﺮاي ﻣﺪﺗﻲ ﻧﮕﻬﺪاري ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از آﻟﻮدﮔﻲ ﺑﻌﺪي ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻧﺒﺎر‬
‫ﻛﺮدن آب ﺑﻪ ﻣﻘﺪار ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪ اي ﻧﺎﺧﺎﻟﺼﻲﻫﺎي ﻣﻌﻠﻖ آب را ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﻣﺘﺎﺑﻌﺖ از‬
‫روﻧﺪ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺣﺬف آﻟﻮدﮔﻲﻫﺎ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ذﺧﻴﺮه ﻧﻤﻮدن آب ﺑﺮاي ﻣﺪﺗﻲ‪ ،‬از ﭼﻨﺪ دﻳﺪﮔﺎه ﻣﻮرد ﺗﺎﻣﻞ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ (1‬از ﻧﻈﺮ ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ‪ ،‬ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻮاد ﻣﻌﻠﻖ از ﻃﺮﻳﻖ ﺗﻪ ﻧﺸﻴﻨﻲ ﻛﻪ ﻣﻮاد ﻣﻌﻠﻖ ﻣﻮﺟﻮد در آب در اﺛﺮ ﻗﻮه‬
‫ﺛﻘﻞ ﺗﻪ ﻧﺸﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ در ‪ 24‬ﺳﺎﻋﺖ اوﻟﻴﻪ ﺣﺪود ‪ %90‬ﻧﺎﺧﺎﻟﺼﻲﻫﺎي ﻣﻌﻠﻖ ﺗﻪ‬
‫ﻧﺸﻴﻦ ﻣﻲﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺗﺼﻔﻴﻪ درﻣﺮاﺣﻞ ﺑﻌﺪي آﺳﺎن ﺗﺮ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ (2‬از ﻧﻈﺮ ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ‪ ،‬در ﻣﺪت ذﺧﻴﺮه ﺳﺎزي آب ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺮﺧﻲ ﺗﻐﻴﻴﺮات ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ و ﺑﻴﻮﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ‬
‫روي دﻫﺪ‪ .‬ﺑﻴﻜﺮﺑﻨﺎتﻫﺎ ﺗﺠﺰﻳﻪ ﺷﺪه و ﺗﻮﻟﻴﺪ اﻧﻴﺪرﻳﻚ ﻛﺮﺑﻨﻴﻚ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬ﮔﺎزﻫﺎي ﺳﻤﻲ ﻧﻈﻴﺮ آﻣﻮﻧﻴﺎك‪،‬‬
‫ﻫﻴﺪروژن‪ ،‬ﺳﻮﻟﻔﻮره و اﻧﻴﺪرﻳﺪ ﻛﺮﺑﻨﻴﻚ از آب ﺧﺎرج ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻣﻮاد آﻟﻲ ﻣﻮﺟﻮد در آب ﺧﺎم در اﺛﺮ‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﻣﻴﻜﺮوﺑﻲ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ اﻛﺴﻴﮋن ﻣﺤﻠﻮل در آب ﺗﺠﺰﻳﻪ و ﺗﺜﺒﻴﺖ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ‪ ،‬ﻣﻮاد آﻟﻲ‬
‫ﻓﺴﺎد ﭘﺬﻳﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻮاد ﻣﻌﺪﻧﻲ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻲﮔﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ (3‬از ﻧﻈﺮ زﻳﺴﺖ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ‪ ،‬ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه ﺑﻴﻤﺎرﻳﺰاي ﻣﻮﺟﻮد در آب ﺧﺎم در اﺛﺮ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ رو ﺑﻪ‬
‫ﻛﺎﻫﺶ ﮔﺬاﺷﺘﻪ و ﺷﻤﺎر ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﻲ از آنﻫﺎ ﻧﺎﺑﻮد ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﺑﺎ اﻧﺒﺎر ﻛﺮدن آب‬
‫رودﺧﺎﻧﻪ در ﻣﺪت ‪7‬ـ‪ 5‬روز اول ﺗﺎ ‪ %90‬ﻣﻴﻜﺮوبﻫﺎ ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﻨﺪ و اﻳﻦ ﻳﻜﻲ از ﻣﺰاﻳﺎي ذﺧﻴﺮه ﻛﺮدن‬
‫آب اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺪت ﻧﮕﻬﺪاري ﺑﻬﻴﻨﻪ آب ‪14‬ـ‪ 10‬روز اﺳﺖ ﻟﻴﻜﻦ از ﻧﻈﺮ اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﻘﺮون ﺑﻪ ﺻﺮﻓﻪ ﻧﻴﺴﺖ‬
‫ﺿﻤﻨﺎ اﺣﺘﻤﺎل رﺷﺪ ﺟﻠﺒﻚﻫﺎ و ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻛﻴﻔﻴﺖ ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ آب وﺟﻮد دارد‪.‬‬
‫ج( ﭘﺎﻻﻳﺶ آب‬

‫ﻣﻌﻤﻮﻻ در ﺳﻄﺢ وﺳﻴﻊ ﺗﺮ از ﻣﺼﺮف ﺧﺎﻧﻮار‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﺎت ﻛﻮﭼﻚ و ﺑﺰرگ در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ آب ﺳﻄﺤﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﭘﺲ از اﻧﺒﺎر ﻛﺮدن ﭘﺎﻻﻳﺶ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﭘﺎﻻﻳﺶ آب دوﻣﻴﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﻬﺴﺎزي آب و‬
‫‪٤٥‬‬
‫در واﻗﻊ ﻣﻬﻢ ﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ آن اﺳﺖ زﻳﺮا اﻛﺜﺮ ﻗﺮﻳﺐ ﺑﻪ اﺗﻔﺎق ﻣﻴﻜﺮوبﻫﺎ )‪%99‬ـ‪ (%98‬در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﭘﺎﻻﻳﺶ‬
‫از ﺑﻴﻦ ﻣﻲروﻧﺪ و دﻳﮕﺮ ﻧﺎﺧﺎﻟﺼﻲﻫﺎ ﻣﻌﻠﻖ و اﺣﻴﺎﻧﺎ ﺑﻴﻨﺎﺑﻴﻦ از آب ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﭘﺎﻻﻳﺶ آب آﺷﺎﻣﻴﺪﻧﻲ از ﻃﺮﻳﻖ دو ﻧﻮع ﭘﺎﻻﻳﻪ ﻳﺎ ﺻﺎﻓﻲ اﻧﺠﺎم ﻣﻲﺷﻮد ﻳﻜﻲ ﭘﺎﻻﻳﻪ ﺷﻨﻲ ﻛﻨﺪ و‬
‫دﻳﮕﺮي ﭘﺎﻻﻳﻪ ﺷﻨﻲ ﺗﻨﺪ ﻳﺎ ﻣﻜﺎﻧﻴﻜﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭘﺎﻻﻳﻪ ﻳﺎ ﺻﺎﻓﻲ ﺷﻨﻲ ﻛﻨﺪ‬

‫ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ در ﺳﺮاﺳﺮ ﺟﻬﺎن ﻣﺘﺪاول اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان روش اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺑﺮاي ﺑﻬﺴﺎزي آب در ﺳﻄﺢ‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﺎت ﻛﻮﭼﻚ و ﻣﻮﺳﺴﺎت ﺑﺎ ﻣﺼﺮف ﻣﺤﺪود ﻛﺎرﺑﺮد دارد‪ .‬ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﺑﺨﺶ ﺻﺎﻓﻲ ﺷﻨﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺴﺘﺮ‬
‫ﺷﻨﻲ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ارﺗﻔﺎﻋﻲ در ﺣﺪود ‪ 1/2‬ﻣﺘﺮ دارد‪.‬‬
‫ﺑﺮاي ﺳﺎﺧﺘﻦ اﻳﻦ ﻧﻮع ﺻﺎﻓﻲ‪ ،‬ﺣﻮضﻫﺎ ﻳﺎ ﻣﺨﺎزﻧﻲ از ﺑﺘﻮن ﺳﺎﺧﺘﻪ و در ﻛﻒ آن ﻣﺠﺎري ﻓﺮﻋﻲ و‬
‫اﺻﻠﻲ ﺑﺎ آﺟﺮ‪ ،‬ﺗﻤﺒﻮﺷﻪ )ﺳﻔﺎﻟﻲ( ﻳﺎ ﻟﻮﻟﻪ ﺑﺮاي ﺧﺮوج آب ﺗﻌﺒﻴﻪ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ و ﺑﺮ روي آنﻫﺎ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ‬
‫ﺳﻨﮓ رﻳﺰه و ﺷﻦ ﻧﺮم ﻣﻲرﻳﺰﻧﺪ و داﻧﻪ ﻫﺎي ﺷﻦ ﺑﺎ دﻗﺖ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﺑﻄﻮري ﻛﻪ ﺗﺮﺟﻴﺤﺎ‬
‫ﮔﺮد ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﻗﻄﺮ ﻣﻮﺛﺮ آنﻫﺎﺑﻴﻦ ‪ 0/15‬ﺗﺎ ‪ 0/35‬ﻣﻴﻠﻲ ﻣﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺷﻦﻫﺎ ﻻزم اﺳﺖ ﺗﻤﻴﺰ و ﻋﺎري از‬
‫ﺧﺎك رس وﻣﻮاد آﻟﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬آب ﻫﺪاﻳﺖ ﺷﺪه ﻳﺎ ذﺧﻴﺮه ﺷﺪه ﺑﺮ روي ﺻﺎﻓﻲ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﻧﻴﺮوي ﺛﻘﻞ از‬
‫ﺧﻠﻞ و ﻓﺮج ﻗﺸﺮﻫﺎي ﻣﺎﺳﻪ و ﺷﻦ و ﺳﻨﮓ رﻳﺰه ﻋﺒﻮر ﻛﺮده و ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ ﻣﺠﺎري زﻳﺮ ﺻﺎﻓﻲ ﺟﻤﻊ آوري‬
‫ﺳﻄﺢ ﺑﺴﺘﺮ ﺻﺎﻓﻲﻫﺎي ﻛﻨﺪ از وﺳﻌﺖ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﻲ ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ ﺑﻪ ﻃﻮري ﻛﻪ ﻳﻚ ﻣﺘﺮ ﻣﻜﻌﺐ‬
‫ﺑﺴﺘﺮ ﺻﺎﻓﻲ‪ ،‬ﺳﻄﺤﻲ در ﺣﺪود ‪ 15000‬ﻣﺘﺮ ﻣﺮﺑﻊ دارد‪ .‬آب ﺑﻪ آﻫﺴﺘﮕﻲ درﺑﻴﻦ ﻣﺎﺳﻪ ﺗﺮاوش ﻣﻲﻛﻨﺪ‬
‫)ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﻋﺒﻮر ﺑﻴﺶ از ‪ 2‬ﺳﺎﻋﺖ ﺑﻪ ﻃﻮل ﻣﻲاﻧﺠﺎﻣﺪ( ودر ﻃﻲ ﻋﺒﻮر ﺧﺎﻟﺺ ﺳﺎزي از ﻃﺮﻳﻖ ﭼﻨﺪ ﻓﺮاﻳﻨﺪ‬
‫ﺻﻮرت ﻣﻲﭘﺬﻳﺮد ﻛﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ﭘﺎﻻﻳﺶ ﻣﻜﺎﻧﻴﻜﻲ‪ ،‬ﺗﻪ ﻧﺸﻴﻨﻲ‪ ،‬ﺟﺬب ﺳﻄﺤﻲ‪ ،‬اﻛﺴﻴﺪاﺳﻴﻮن ﺑﻴﻮﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﻛﻪ‬
‫ﻫﺮ ﻳﻚ ﺳﻬﻢ وﻳﮋه اي در ﺑﻬﺴﺎزي آب دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎزدﻫﻲ اﻳﻦ ﺻﺎﻓﻲ ﺑﻄﻮر ﻣﻌﻤﻮل ‪0/4‬ـ‪ 0/1‬ﻣﺘﺮ ﻣﻜﻌﺐ‬
‫آب در ﺳﺎﻋﺖ در ﻣﺘﺮ ﻣﺮﺑﻊ ﺳﻄﺢ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻻﻳﻪ زﻳﺴﺘﻲ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه ﺑﺮ روي ﺳﻄﻮح ﺑﺴﺘﺮ‪ ،‬ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ زﻳﺴﺖ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﺧﻮﺑﻲ در ﺑﻬﺴﺎزي‬
‫آب دارد‪ .‬در اﺑﺘﺪاي ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺻﺎﻓﻲ‪ ،‬ﻋﻤﻞ ﺗﺼﻔﻴﻪ ﻣﻜﺎﻧﻴﻜﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻄﻮري ﻛﻪ ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺑﻪ آن ﻋﻨﻮان‬
‫ﺻﺎﻓﻲ ﻛﻨﺪ داد‪ ،‬ﻟﻴﻜﻦ ﺑﺘﺪرﻳﺞ در زﻣﺎن ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ ﻻﻳﻪ اي از ﻳﻚ ﺗﻮده ﺣﻴﺎﺗﻲ ﺑﺮ روي ﺳﻄﻮح ﺑﺴﺘﺮ‪ ،‬رﺷﺪ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻻﻳﻪ زﻳﺴﺘﻲ ‪ Schmutzdecke‬ﻳﺎ ﻻﻳﻪ زﻳﺴﺖ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻟﺠﻨﻲ ﻟﺰج ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﺎﻳﻲ ﻧﺎﻣﻴﺪه‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻻﻳﻪ زﻳﺴﺖ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ژﻻﺗﻴﻨﻲ ﺷﻜﻞ ﻛﻪ ﺷﺎﻣﻞ رﮔﻪ ﻫﺎي ﺟﻠﺒﻚ و اﺷﻜﺎل ﭘﺮ ﺷﻤﺎر ﺣﻴﺎت‬
‫ازﺟﻤﻠﻪ ﭘﻼﻧﻜﺘﻮنﻫﺎ‪ ،‬دﻳﺎﺗﻮﻣﻪ ﻫﺎ و ﺑﺎﻛﺘﺮيﻫﺎ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻻﻳﻪ اي زﻳﺴﺘﻲ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان "ﻋﻤﻞ ﻛﺮدن ﻳﺎ ﺑﻪ‬
‫ﻛﺎر آﻣﺪن" ﺻﺎﻓﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬دﻳﮕﺮ ﻗﺴﻤﺖﻫﺎي ﭘﺎﻻي ﺷﻨﻲ ﻛﻨﺪ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از دﺳﺘﮕﺎه زه ﻛﺸﻲ‬
‫ﻛﻒ ﺻﺎﻓﻲ‪ ،‬ﺷﻴﺮ ﻛﻨﺘﺮل‪ ،‬ﻣﺨﺰن ﺑﺮداﺷﺖ آب ﻛﻪ در ﻛﺘﺐ ﻣﺮﺟﻊ ﺑﻬﺴﺎزي آب ﺑﻪ ﺗﻔﺼﻴﻞ آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪٤٦‬‬
‫ﻣﺰاﻳﺎي ﺻﺎﻓﻲ ﺷﻨﻲ ﻛﻨﺪ‬
‫‪ 1‬ـ آﺳﺎن ﺑﻮدن ﺳﺎﺧﺖ و ﺑﻬﺮه ﺑﺮداري‬
‫‪ 2‬ـ ارزان ﺗﺮ ﺑﻮدن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺻﺎﻓﻲ ﺗﻨﺪ‬
‫‪ 3‬ـ ﻛﻴﻔﻴﺖ ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ‪ ،‬ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ و ﺑﻴﻮﻟﻮژﻳﻜــﻲ آب ﺗﺼﻔﻴﻪ ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر ﺧﻮب اﺳﺖ و ﻛﺎراﻳﻲ آن در ﺣﺬف‬
‫ﻣﻴﻜﺮوبﻫﺎ ‪ 99/9‬ﺗﺎ ‪ 99/99‬درﺻﺪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و ‪ E. coli‬را ‪ 99‬ﺗﺎ ‪ 99/9‬درﺻﺪ ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬در‬
‫ﺻﺎﻓﻲ ﺷﻨﻲ ﻛﻨﺪ ﭘﻴﺶ ﺗﺼﻔﻴﻪ ﺻﻮرت ﻧﻤﻲﭘﺬﻳﺮد وازﻣﻮاد ﻣﻨﻌﻘﺪ ﻛﻨﻨﺪه اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ‬
‫دﻟﻴﻞ آب ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﻛﺪورﺗﻲ ﻛﻤﺘﺮ از ‪ 10‬واﺣﺪ ‪ J.T.U‬داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺎﻻﻳﻪ ﺷﻨﻲ ﺗﻨﺪ‬

‫ﭘﺎﻻي ﺷﻨﻲ ﺗﻨﺪ در اواﺧﺮ ﻗﺮن ﻧﻮزدﻫﻢ ﺑﻜﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ و اوﻟﻴﻦ ﺑﺎر در ﺳﺎل ‪ 1885‬در اﻳﺎﻻت‬
‫ﻣﺘﺤﺪه آﻣﺮﻳﻜﺎ ﻧﺼﺐ ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﭘﺲ از آن اﻳﻦ ﻧﻮع ﻓﻦ آوري ﺑﻬﺴﺎزي آب در ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺻﻨﻌﺘﻲ‪ ،‬ﻣﻮرد‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ دو ﻧﻮع ﭘﺎﻻي ﺷﻨﻲ ﺗﻨﺪ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده اﺳﺖ ﻳﻜﻲ ﺻﺎﻓﻲ ﺷﻨﻲ ﺗﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ‬
‫ﻗﻮه ﺛﻘﻞ‪ ،‬ﺟﺎذﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲﻛﻨﺪ وﻧﻮع دوم ﺻﺎﻓﻲ ﺷﻨﻲ ﺗﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻓﺸﺎر‪ ،‬ﻛﺎر ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬در ﻫﺮ دو ﻧﻮع ﭘﺎﻻﻳﻪ‬
‫ﻣﺮاﺣﻞ اﻧﻌﻘﺎد‪ ،‬اﺧﺘﻼط و ﻟﺨﺘﻪ ﺳﺎزي‪ ،‬ﺗﻪ ﻧﺸﻴﻨﻲ و ﭘﺎﻻﻳﺶ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫ﺑﺴﺘﺮ ﺻﺎﻓﻲ داراي ﺳﻄﺤﻲ در ﺣﺪود ‪90‬ـ‪ 80‬ﻣﺘﺮ ﻣﺮﺑﻊ اﺳﺖ ﻛﻪ در آن ﺷﻦ ﻣﺤﻴﻂ ﭘﺎﻻﻳﻨﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺠﻢ ﻓﻌﺎل ﺑﺨﺶ ﺷﻨﻲ ﺑﻴﻦ ‪2‬ـ‪ 0/6‬ﻣﺘﺮ ﻣﻌﻜﺐ و ﻋﻤﻖ ﺑﺴﺘﺮ ﺷﻨﻲ ﺑﻄﻮر ﻣﻌﻤﻮل ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ﻳﻚ‬
‫ﻣﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬در زﻳﺮ ﺑﺴﺘﺮ ﺷﻨﻲ ﻻﻳﻪ اي از ﺳﻨﮓ رﻳﺰه ﺑﻪ ارﺗﻔﺎع ‪0/4‬ـ‪ 0/3‬ﻣﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺳﻨﮓ رﻳﺰه ﻫﺎ در‬
‫ﻧﮕﻬﺪاري ﺑﺴﺘﺮ ﺷﻨﻲ ﻛﻤﻚ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و اﻣﻜﺎن ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﻛﻪ آب ﭘﺎﻻﻳﺶ ﺷﺪه ﺑﻪ ﺳﻮي ﻗﺴﻤﺖ زه ﻛﺸﻲ‬
‫آزاداﻧﻪ ﺟﺮﻳﺎن ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﻋﻤﻖ در ﺑﺨﺶ ﺑﺎﻻي ﺑﺴﺘﺮﺷﻨﻲ ‪1/5‬ـ‪ 1‬ﻣﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻴﺰان ﭘﺎﻻﻳﺶ ‪15‬ـ‪ 5‬ﻣﺘﺮ ﻣﻜﻌﺐ‬
‫ﺑﻪ ازاي ﻫﺮ ﻣﺘﺮ ﻣﺮﺑﻊ ﺳﻄﺢ ﭘﺎﻻﻳﻪ در ﻫﺮ ﺳﺎﻋﺖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺰاﻳﺎي ﭘﺎﻻﻫﺎي ﺷﻨﻲ ﺗﻨﺪ‬
‫ﻣﺰاﻳﺎي ﭘﺎﻻﻳﻪ ﻫﺎي ﺷﻨﻲ ﺗﻨﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﭘﺎﻻﻳﻪ ﻫﺎي ﺷﻨﻲ ﻛﻨﺪ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪:‬‬
‫‪ 1‬ـ ﺑﺴﺘﺮﻫﺎي ﺷﻨﻲ ﺗﻨﺪ ﺳﻄﺢ ﻛﻤﺘﺮي را اﺷﻐﺎل ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‬
‫‪ 2‬ـ ﭘﺎﻻﻳﺶﻫﺎي ﺳﺮﻳﻊ اﻧﺠﺎم ﻣﻲﺷﻮد و ﺣﺪود ‪50‬ـ‪ 40‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺳﺮﻳﻊ ﺗﺮ از ﭘﺎﻻﻳﻪ ﻫﺎي ﺷﻨﻲ ﻛﻨﺪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ 3‬ـ ﺷﺴﺘﻦ ﭘﺎﻻﻳﻪ آﺳﺎن اﺳﺖ‬
‫‪ 4‬ـ ﻋﻤﻠﻴﺎت آن اﻧﻌﻄﺎف ﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ‬
‫د ـ اﺳﺘﻔﺎده از اﺷﻌﻪ ﻣﺎوراء ﺑﻨﻔﺶ )‪(U.V‬‬

‫ﭘﺮﺗﻮﻫﺎي ﻓﺮاﺑﻨﻔﺶ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺧﺎﺻﻴﺖ ﻣﻴﻜﺮوب ﻛﺸﻲ ﻛﻪ دارﻧﺪ در ﺑﻬﺴﺎزي آب آﺷﺎﻣﻴﺪﻧﻲ‬
‫ﻣﻮﺳﺴﺎت‪ ،‬ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎنﻫﺎ‪ ،‬ﻫﺘﻞﻫﺎ و ﻛﺎخﻫﺎ ﺑﻜﺎر ﻣﻲرود‪ .‬اﮔﺮ ﭼﻪ اﻳﻦ ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ در ﻧﺎﺑﻮدي ﺧﺮده‬
‫زﻳﺴﺘﻤﻨﺪﻫﺎي آب آﺷﺎﻣﻴﺪﻧﻲ ﻣﻮﺛﺮﻧﺪ‪ ،‬وﻟﻲ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻣﻌﺎﻳﺐ زﻳﺮ ﺑﻜﺎرﮔﻴﺮي آﻧﻬﺎ ﻣﺤﺪود اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪٤٧‬‬
‫ﻣﺤﺪودﻳﺖﻫﺎي اﺳﺘﻔﺎده از ﭘﺮﺗﻮﻫﺎي ﻓﺮاﺑﻨﻔﺶ‬
‫‪ 1‬ـ ﻣﻘﺮون ﺑﻪ ﺻﺮﻓﻪ ﻧﺒﻮدن ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ ﺑﺮاي ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺑﺎﻻ از ﻧﻈﺮ ﺣﺠﻤﻲ‬
‫‪ 2‬ـ اﺛﺮ ﻣﻴﻜﺮوب ﻛﺸﻲ اﺑﻘﺎﻳﻲ ﻧﺪارد‬
‫‪ 3‬ـ رﻧﮓ و ﻛﺪور ﻣﺎﻧﻊ ﮔﻨﺪزداﻳﻲ ﭘﺮﺗﻮﻫﺎي ﻓﺮاﺑﻨﻔﺶ ﻣﻲﺷﻮد‬
‫ﻻزم ﺑﻪ ذﻛﺮ اﺳﺖ ﺑﻬﺴﺎزي ﻳﺎ ﺧﺎﻟﺺ ﻛﺮدن آب در ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻣﺤﺪود ﻳﺎ ﺑﺮاي ﻣﺼﺎرف ﺧﺎﻧﻮار و‬
‫ﺟﻤﻌﻴﺖﻫﺎي ﻛﻮﭼﻚ از ﻃﺮﻳﻖ ﺟﻮﺷﺎﻧﺪن‪ ،‬ﮔﻨﺪزداﻳﻲ ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ و ﭘﺎﻻﻳﺶ اﻧﺠﺎم ﻣﻲﺷﻮد و اﻗﺪاﻣﺎت‬
‫ﻣﺤﺎﻓﻈﺘﻲ در ﺧﺼﻮص اﺳﺘﺨﺮﻫﺎي ﺷﻨﺎ و دﻳﮕﺮ ﺗﻔﺮﻳﺤﮕﺎه ﻫﺎي آﺑﻲ ﻧﻈﻴﺮ رودﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎ و ﺳﻮاﺣﻞ ﻧﻴﺰ ﻃﺒﻖ‬
‫دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞﻫﺎي ﻣﺤﻠﻲ و اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎي ﻣﻠﻲ ﻧﻴﺰ ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫‪ 2‬ـ ﺗﺼﻔﻴﻪ ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ‬

‫اﮔﺮﭼﻪ درﻣﺮاﺣﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﺼﻔﻴﻪ آب ﺑﺮاي ﺳﺒﻚ ﻛﺮدن‪ ،‬ﺣﺬف ﻣﻮادﺳﻤﻲ‪ ،‬ﻣﻨﻌﻘﺪﺳﺎزي از ﻣﻮاد‬
‫ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻟﺨﺘﻪ ﺳﺎز و ﻛﻤﻚ ﻣﻨﻌﻘﺪﻛﻨﻨﺪه اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬وﻟﻲ ﻣﺘﺪاول ﺗﺮﻳﻦ ﻣﺎده ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ‬
‫ﻛﻪ در ﺗﺼﻔﻴﻪ آب ﻛﺎرﺑﺮد دارد ﻛﻠﺮ و ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت آن ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻛﻠﺮزﻧﻲ )‪ (Chlorination‬ﺑﻪ ﺻﻮرت‬
‫ﻣﻌﻤﻮل آﺧﺮﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﻬﺴﺎزي آب اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻓﺮاﻳﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻬﻢ ﺗﺮﻳﻦ ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻋﻤﻞ ﺗﺼﻔﻴﻪ‬
‫آب ﺣﺎﺻﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻛﻠﺮزﻧﻲ ﻣﻜﻤﻞ ﭘﺎﻻﻳﺶ اﺳﺖ زﻳﺮا ﻋﻼوه ﺑﺮاز ﺑﻴﻦ ﺑﺮدن ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻴﻜﺮوﺑﻲ‬
‫ﺑﻴﻤﺎريزا از آﻟﻮدﮔﻲ ﺛﺎﻧﻮﻳﻪ ﻣﻴﻜﺮوﺑﻲ ﻧﻴﺰ ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻛﻠﺮ در ﻣﻘﺪار ﻣﺘﺪاول آن ﺑﺮ ﻫﺎگ‬
‫ﻣﻴﻜﺮوبﻫﺎ‪ ،‬ﺗﺨﻢ و ﻛﻴﺴﺖ اﻧﮕﻞﻫﺎ و ﺑﻌﻀﻲ وﻳﺮوسﻫﺎ ﺗﺎﺛﻴﺮي ﻧﺪارد‪ .‬ﻛﻠﺮ ﻋﻼوه ﺑﺮاﺛﺮ ﮔﻨﺪزداﻳﻲ ﻛﻪ‬
‫دارد ﺑﻪ ﻋﻠﺖ داﺷﺘﻦ وﻳﮋﮔﻲ اﻛﺴﻴﺪﻛﻨﻨﺪﮔﻲ آن ﻋﻨﺎﺻﺮي ﻧﻈﻴﺮ آﻫﻦ‪ ،‬ﻣﻨﮕﻨﺰ‪ ،‬ﻫﻴﺪروژن ﺳﻮﻟﻔﻴﺪ و‬
‫ﺳﻴﺎﻧﻮر را اﻛﺴﻴﺪه ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻌﻀﻲ از ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻮﻟﺪ ﺑﻮ و ﻃﻌﻢ ﻧﺎﻣﻄﺒﻮع را از ﺑﻴﻦ ﻣﻲﺑﺮد‪.‬‬
‫ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ اﺛﺮ ﮔﻨﺪزداﻳﻲ ﻛﻠﺮ‬

‫ﻛﻠﺮ اﻓﺰوده ﺷﺪه ﺑﻪ آب‪ ،‬ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺗﺸﻜﻴﻞ اﺳﻴﺪ ﻛﻠﺮﻳﺪرﻳﻚ و اﺳﻴﺪ ﻫﻴﭙﻮﻛﻠﺮو ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﺳﻴﺪ‬
‫ﻫﻴﭙﻮﻛﻠﺮو ﻣﻮﺛﺮﺗﺮﻳﻦ ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻛﻠﺮدار ﺑﺮاي ﮔﻨﺪزداﻳﻲ آب ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﺮﭼﻪ ﻗﺪر ‪ PH‬آب ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺑﺎﺷﺪ اﺛﺮ‬
‫ﮔﻨﺪزداﻳﻲ آن ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬زﻳﺮا در ‪ PH‬ﻧﺰدﻳﻚ ‪ 7‬اﺳﻴﺪﻫﻴﭙﻮﻛﻠﺮو ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲﮔﺮدد و در ‪PH‬‬
‫ﺣﺪود ‪ 8/5‬اﺛﺮ ﮔﻨﺪزداﻳﻲ ﻛﻠﺮ‪ ،‬ﺿﻌﻴﻒ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﺧﻮﺷﺒﺨﺘﺎﻧﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ آبﻫﺎ داراي ‪6-7/5 = PH‬‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺒﺎﻧﻲ ﻛﻠﺮزﻧﻲ‬
‫ﺑﺮاي ﺣﺼﻮل اﻃﻤﻴﻨﺎن از درﺳﺘﻲ ﻛﻠﺮزﻧﻲ ﻗﻮاﻋﺪ زﻳﺮ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ رﻋﺎﻳﺖ ﺷﻮد‪:‬‬
‫‪ 1‬ـ آب ﻣﻮرد ﮔﻨﺪزداﻳﻲ‪ ،‬ﺻﺎف و ﺑﺪون ﻛﺪورت ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ 2‬ـ ﻛﻠﺮ ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز آب ﻣﺸﺨﺺ ﮔﺮدد‪ ،‬ﻧﻘﻄﻪ ﺷﻜﺴﺖ ﻛﻠﺮ و ﻛﻠﺮ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪه آزاد ﺣﺎﺋﺰ اﻫﻤﻴﺖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ 3‬ـ در ﻫﺮ ﺣﺎل زﻣﺎن ﺗﻤﺎس ﺣﺪود ﻳﻚ ﺳﺎﻋﺖ ﺑﺮاي ازﺑﻴﻦ ﺑﺮدن زﻳﺴﺘﻮاركﻫﺎي ﺣﺴﺎس در ﻣﻘﺎﺑﻞ‬
‫‪٤٨‬‬
‫ﻛﻠﺮ ﻣﻨﻈﻮر ﮔﺮدد‪.‬‬
‫‪ 4‬ـ ﺣﺪاﻗﻞ ﻛﻠﺮ ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪه ﭘﺲ از ﻳﻚ ﺳﺎﻋﺖ ‪ 0/5‬ﻣﻴﻠﻲ ﮔﺮم در ﻟﻴﺘﺮ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻘﺪار در‬
‫ﻫﻤﻪ ﮔﻴﺮيﻫﺎي ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي روده ﺗﺎ ‪ 1‬ﻣﻴﻠﻲ ﮔﺮم در ﻟﻴﺘﺮ ﻧﻴﺰ ﺗﻮﺻﻴﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ 5‬ـ ﻣﻘﺪار ﻛﻠﺮ ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﻫﺮ ﻧﻮع آب ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﺑﺎ ﻣﻘﺪار ﻛﻠﺮي ﻛﻪ ﺑﻪ آب اﺿﺎﻓﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﺗﺎ‬
‫ﭘﺲ از ﻳﻚ ﺳﺎﻋﺖ ﻣﻘﺪار ‪ 0/5‬ﻣﻴﻠﻲ ﮔﺮم در ﻟﻴﺘﺮ ﻛﻠﺮ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪه داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫روش ﻛﻠﺮزﻧﻲ‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺣﺠﻢ آب ﻣﻮرد ﮔﻨﺪزداﻳﻲ و وﺳﻌﺖ ﭘﺮوژه‪ ،‬روش ﻛﻠﺮزﻧﻲ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬ﻛﻠﺮ‬
‫ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻳﻜﻲ از اﺷﻜﺎل زﻳﺮ در دﺳﺘﺮس ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫اﻟﻒ( ﮔﺎزﻛﻠﺮ ‪Cl2‬‬
‫ب( ﻛﻠﺮاﻣﻴﻦ ‪ NH2 Cl‬و ‪NHCl2‬‬
‫‪(High Test Hypochlorit) H.T.H‬‬ ‫ج( ﭘﺮﻛﻠﺮﻳﻦ‬
‫د( دي اﻛﺴﻴﺪ ﻛﻠﺮ ‪Clo2‬‬
‫ﻛﻠﺮ اوﻟﻴﻦ ﻣﺎده اﻧﺘﺨﺎﺑﻲ در ﮔﻨﺪزداﻳﻲ آب اﺳﺖ زﻳﺮا ارزان‪ ،‬ﻣﻮﺛﺮ و ﻛﺎرﺑﺮد آن ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺎده‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از آﺛﺎر ﺳﻤﻲ آن ﺗﻮﺳﻂ دﺳﺘﮕﺎه ﻛﻠﺮزﻧﻲ ﺑﻪ آب اﺿﺎﻓﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺗﺮﻛﻴﺐ‬
‫آﻣﻮﻧﻴﺎﻛﻲ ﻛﻠﺮ ﻧﻴﺰ ﺑﺮاي ﮔﻨﺪزداﻳﻲ آب ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲرود ﻟﻴﻜﻦ اﺛﺮ آن ﻛﻨﺪﺗﺮ از اﺛﺮ ﻛﻠﺮ اﺳﺖ اﻳﻦ اﻣﺮ‬
‫ﺑﺎﻋﺚ ﻣﺤﺪودﻳﺖ اﺳﺘﻔﺎده از آن ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭘﺮﻛﻠﺮﻳﻦ ﻳﺎ ‪ H.T.H‬ﻳﺎ ﻫﻴﭙﻮﻛﻠﺮﻳﺖ ﭘﺮ ﻗﺪرت‪ ،‬ﻳﻜﻲ از ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت ﻛﻠﺴﻴﻢ اﺳﺖ ﻛﻪ ‪70‬ـ‪ 60‬درﺻﺪ‬
‫ﻛﻠﺮ دارد‪ .‬ﻣﺤﻠﻮل ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه از ‪ H.T.H‬و ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت دﻳﮕﺮ ﻛﻠﺮدار ﺑﺮاي ﮔﻨﺪزداﻳﻲ آب ﺑﻜﺎر ﻣﻲرود‪.‬‬
‫ـ ﭘﺮﻛﻠﺮﻳﻦ ‪ Ca(OCL)2‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ﭘﻮدر ﻳﺎ ﻛﺮﻳﺴﺘﺎل رﻳﺰ در ﺑﺴﺘﻪ ﻫﺎﻳﻲ ﺑﺎ وزن ﻣﺸﺨﺺ ﺗﻬﻴﻪ و‬
‫ﺗﻮزﻳﻊ ﻣﻲﮔﺮدد‪.‬‬
‫ـ ﮔﺮد ﺳﻔﻴﺪ ﻛﻠﺮ ‪ CaOCL2‬ﻛﻪ ﻛﻠﺮ ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻔﺎده آن ‪39‬ـ‪ %33/5‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫ـ ﻣﺤﻠﻮل ﻫﻴﭙﻮﻛﻠﺮﻳﺖ ﺳﺪﻳﻢ ‪ Naocl‬ﻛﻪ داراي ‪5‬ـ‪ 3‬و ‪16‬ـ‪ 10‬درﺻﺪ وزﻧﻲ ﻛﻠﺮ ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻔﺎده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل ﻋﻠﻲ رﻏﻢ ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت ﺟﺎﻧﺒﻲ ﻛﻠﺮ ﺑﺎ ﻣﻮاد آﻟﻲ آب و ﺧﻄﺮات اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ آن ﺑﺮاي ﺳﻼﻣﺖ‬
‫ﻫﻨﻮز ﻛﻠﺮ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﻣﺎده ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﮔﻨﺪزدا ﺑﺮاي ﺑﻬﺴﺎزي آب آﺷﺎﻣﻴﺪﻧﻲ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده اﺳﺖ‪.‬‬
‫آزﻣﺎﻳﺸﺎت ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻴﻔﻴﺖ آب آﺷﺎﻣﻴﺪﻧﻲ‬

‫ﺑﺮاي ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻴﻔﻴﺖ آب‪ ،‬آزﻣﺎﻳﺸﺎت ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ و ﻣﻴﻜﺮوﺑﻲ آب اﻧﺠﺎم ﻣﻲﺷﻮد و آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻗﺒﻞ از‬
‫اﻧﺠﺎم آزﻣﺎﻳﺶ ﻣﻬﻢ اﺳﺖ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﮔﻴﺮي ﺻﺤﻴﺢ از ﻧﻈﺮ ﺗﻌﺪاد و ﺗﻜﺮار ﻧﻤﻮﻧﻪ ﮔﻴﺮي اﺳﺖ‪ :‬ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎ‬
‫ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ اﻫﺪاف ﺗﻬﻴﻪ و ﺗﺎﻣﻴﻦ آب آﺷﺎﻣﻴﺪﻧﻲ ﺳﺎﻟﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪٤٩‬‬
‫اﺳﺘﺎﻧﺪاردﺳﺎزي‬
‫اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﻧﻤﻮدن ﻫﺮ ﻣﺤﺼﻮﻟﻲ ﻳﻌﻨﻲ ﺗﻄﺎﺑﻖ آن ﺑﺎ ﻧﻴﺎزﻫﺎ و ﺧﻮاﺳﺖﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻲ ﻣﺼﺮف‬
‫ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن‪ ،‬رواج دادن ﭘﺬﻳﺮش ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﺤﺼﻮﻟﻲ ﺑﺮاي ﻋﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اي ﻛﻪ در ﻗﺎﻟﺐ ﻫﺰﻳﻨﻪ اﺛﺮﺑﺨﺸﻲ‬
‫ﺑﺪون ﻋﻮارض وﻋﻮاﻗﺐ ﻧﺎﺧﻮﺷﺎﻳﻨﺪ ﻣﻮرد ﻣﺼﺮف ﻳﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﺮدم ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪ .‬ﻣﺜﻼ در ﻣﻮرد آب‬
‫آﺷﺎﻣﻴﺪﻧﻲ‪ ،‬اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﻣﻮاد آﻟﻮده ﻛﻨﻨﺪه ﺑﺮاي ارزﻳﺎﺑﻲ ﺧﻄﺮاﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ در ﻧﺘﻴﺠﻪ آب‬
‫آﻟﻮده ﻣﺘﻮﺟﻪ اﻧﺴﺎن ﮔﺮدد‪ .‬اﺻﻮﻻ اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎ از ﻣﺤﻠﻲ ﺑﻪ ﻣﺤﻞ دﻳﮕﺮ و از ﻛﺸﻮري ﺑﻪ ﻛﺸﻮر دﻳﮕﺮ در‬
‫ﺣﺎل ﺗﻐﻴﻴﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﻴﻜﻦ ﻛﺸﻮرﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺗﺎﻛﻨﻮن اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﻣﺪوﻧﻲ ﺑﺮاي ﺧﻮد ﺗﻬﻴﻪ ﻧﻜﺮده اﻧﺪ‪ ،‬اﺳﺘﺎﻧﺪارد‬
‫ﺳﺎزﻣﺎن ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺑﻬﺪاﺷﺖ را ﻣﻼك ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬ﻣﻌﻤﻮﻻ دو ﻧﻮع اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺑﺮاي ﻣﻘﺎﺻﺪ ﺑﺎﻻ ﻣﺘﺼﻮر‬
‫اﺳﺖ‪ :‬اﺳﺘﺎﻧﺪارد اوﻟﻴﻪ ﻛﻪ ﻣﻘﺎﻣﺎت ﻣﺴﺌﻮل ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮاي ﺣﻔﻆ ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﻋﻤﻮﻣﻲ و ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از آﺛﺎر ﻣﻮاد‬
‫آﻟﻮده ﻛﻨﻨﺪه اﻗﺪاﻣﺎت ﺟﺪي ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آورﻧﺪ‪ ،‬درﺣﺎﻟﻴﻜﻪ در اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎي ﺛﺎﻧﻮﻳﻪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺪاﺑﻴﺮ ﻻزم ﺑﺮاي‬
‫ارﺗﻘﺎء ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﻋﻤﻮﻣﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آﻳﺪ‪.‬‬
‫آزﻣﺎﻳﺶﻫﺎي آب‬
‫ﻣﺸﺨﺺ ﻛﺮدن اﻳﻨﻜﻪ آب آﺷﺎﻣﻴﺪﻧﻲ‪ ،‬داراي ﭼﻪ وﺿﻌﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﺎر ﺳﺎده اي ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ‬
‫آﺑﻲ ﻛﻪ در اﺧﺘﻴﺎر ﻣﺎ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد ﻣﺤﺼﻮﻟﻲ ﺳﺎﺧﺘﮕﻲ ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻤﻲﺗﻮان اﺧﺘﺼﺎﺻﺎت ﺛﺎﺑﺘﻲ را ﺑﺮاي‬
‫آﺷﺎﻣﻴﺪن در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻟﺬا اﺣﺘﻤﺎﻻ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ اﻋﻤﺎﻟﻲ ﺑﺮ روي آب اﻧﺠﺎم ﮔﻴﺮد ﺗﺎ ﻗﺎﺑﻞ ﺷﺮب ﮔﺮدد‪ .‬اﻳﻦ‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اﻋﻤﺎل ﺗﺼﻔﻴﻪ‪ ،‬ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬آب را از ﻧﻈﺮ ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ و ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ و‬
‫ﻣﻴﻜﺮوﺑﻲ‪ ،‬ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻣﺼﺮف ﻣﻲﺳﺎزد‪ .‬آزﻣﺎﻳﺸﺎت ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ و ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ آب ﻃﺒﻖ روشﻫﺎي اﺳﺘﺎﻧﺪارد‬
‫آزﻣﺎﻳﺸﺎت ﻛﻴﻔﻲ آب ﺑﺮاي ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻴﻔﻴﺖ آب آﺷﺎﻣﻴﺪﻧﻲ‪ ،‬ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ آﻟﻮدﮔﻲ ﻣﻴﻜﺮوﺑﻲ ﻣﻨﺎﺑﻊ آب آﺷﺎﻣﻴﺪﻧﻲ در اﻳﻦ درس ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ و ﮔﻔﺘﮕﻮ‬
‫ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و روشﻫﺎي ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﺮداري از ﻣﻨﺎﺑﻊ آب و آزﻣﺎﻳﺸﺎت ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﻮﻟﻮژي ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‬
‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬آزﻣﺎﻳﺶﻫﺎي ﻣﻴﻜﺮوﺑﻲ آب‪ ،‬ﻛﻴﻔﻴﺖ آب را ﺟﻬﺖ آﺷﺎﻣﻴﺪن و ﺳﺎﻳﺮ اﺳﺘﻔﺎده ﻫﺎ ﻣﺸﺨﺺ‬
‫ﻣﻲﺳﺎزد‪ .‬اﻳﻦ آزﻣﺎﻳﺸﺎت‪ ،‬درﺟﻪ آﻟﻮدﮔﻲ آب ﺑﻪ ﻓﻀﻮﻻت اﻧﺴﺎﻧﻲ و ﺣﻴﻮاﻧﻲ را ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲﺳﺎزد‪.‬‬
‫اﻣﺮوزه روشﻫﺎي ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪ اي وﺟﻮد دارد ﻛﻪ اﻣﻜﺎن ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺑﺎﻛﺘﺮيﻫﺎي ﺑﻴﻤﺎري زا را در آب ﻓﺮاﻫﻢ‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ وﻟﻲ از آﻧﺠﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺟﺪا ﻛﺮدن آنﻫﺎ از ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎي آب ﻣﺸﺮوب ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻛﺎر روزﻣﺮه‬
‫ﻋﻤﻠﻲ دﺷﻮار اﺳﺖ ﺟﺴﺘﺠﻮ و ﺷﻤﺎرش ﻣﻴﻜﺮوبﻫﺎي اﻧﺪﻳﻜﺎﺗﻮر ﺑﻪ ﻋﻮض ﻣﻴﻜﺮوبﻫﺎي ﺑﻴﻤﺎري زا اﻧﺠﺎم‬
‫ﻣﻲﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫روشﻫﺎي آزﻣﺎﻳﺶ‬
‫ﺳﻪ روش ﻋﻤﺪه ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺑﺎﻛﺘﺮيﻫﺎي اﻧﺪﻳﻜﺎﺗﻮر در آب وﺟﻮد دارد ﺑﻪ ﻗﺮار زﻳﺮ‬
‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫‪٥٠‬‬
‫اﻟﻒ( روش ﺗﺨﻤﻴﺮ ﭼﻨﺪ ﻟﻮﻟﻪ اي‬
‫ب( روش ﺻﺎﻓﻲ ﻏﺸﺎﻳﻲ‬
‫ج( روش ﺷﻤﺎرش ﺑﺸﻘﺎﺑﻲ‬
‫وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﻣﻴﻜﺮوبﻫﺎي ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‬

‫اﻟﻒ( ﺳﻬﻮﻟﺖ ﺷﻨﺎﺧﺖ و ﺷﻤﺎرش ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ‬
‫ب( وﻓﻮر آن در ﻃﺒﻴﻌﺖ و ﺣﻀﻮر در روده ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﺧﻮﻧﮕﺮم‬
‫ج( ﻣﻘﺎوﻣﺖ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺤﻴﻄﻲ‬
‫روش ارﺗﻘﺎء آﮔﺎﻫﻲﻫﺎي ﺟﺎﻣﻌﻪ در ﻣﻮرد ﺑﻬﺪاﺷﺖ و ﺑﻬﺴﺎزي آب آﺷﺎﻣﻴﺪﻧﻲ‬

‫ﺗﺄﻣﻴﻦ آب آﺷﺎﻣﻴﺪﻧﻲ ﺳﺎﻟﻢ و ﭘﺎﻛﻴﺰه ﻣﺒﺘﻨﻲ اﺳﺖ ﺑﺮ آﮔﺎﻫﻲ و ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ‬
‫درﺧﺼﻮص ﺑﻬﺮه ﺑﺮداري و ﻧﮕﻬﺪاري از ﻣﻨﺎﺑﻊ آب‪ ،‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎي ﻣﺆﺛﺮ و ﭘﺎﻳﺪار ﻣﺮاﻗﺒﺖ از اﻗﺪاﻣﺎت‬
‫ﺗﺄﻣﻴﻦ آب آﺷﺎﻣﻴﺪﻧﻲ در ﮔﺮو اﺣﺴﺎس ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ و ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﺟﻮاﻣﻊ ﻣﺤﻠﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻄﻮرﻳﻜﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ در‬
‫ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻣﺮاﺣﻞ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ‪ ،‬اﻧﺘﻘﺎل‪ ،‬ﺑﻬﺴﺎزي‪ ،‬ﺗﻮزﻳﻊ و ﺑﻬﺮه ﺑﺮداري‪ ،‬ﻣﺸﺎرﻛﺖ داﺷﺘﻪ و ﺑﺎ اﻇﻬﺎر ﻧﻈﺮ و‬
‫اﻗﺪاﻣﺎت ﻋﻤﻠﻲ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﻦ ﻣﺤﻠﻲ را در ﺗﻬﻴﻪ و ﺗﺄﻣﻴﻦ آب آﺷﺎﻣﻴﺪﻧﻲ ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺑﺎ اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎي ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪه‬
‫ﻳﺎري ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬اﻓﺮاد ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺑﻪ ﺳﺌﻮاﻻت زﻳﺮ ﺑﻪ آﺳﺎﻧﻲ ﭘﺎﺳﺦ دﻫﻨﺪ ‪:‬‬
‫اﻫﻤﻴﺖ ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ آب ﭼﻴﺴﺖ؟‬ ‫·‬
‫آﺑﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي آﺷﺎﻣﻴﺪن و دﻳﮕﺮ ﻣﻘﺎﺻﺪ ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ در دﺳﺘﺮس ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد از ﻛﺠﺎ ﺗﺄﻣﻴﻦ‬ ‫·‬
‫ﻣﻲﺷﻮد؟‬
‫آب ﺳﺎﻟﻢ و ﭘﺎﻛﻴﺰه ﭼﮕﻮﻧﻪ اﺳﺘﺤﺼﺎل ﻣﻲﺷﻮد؟‬ ‫·‬
‫ﻫﺰﻳﻨﻪ اﺳﺘﺤﺼﺎل‪ ،‬ﺑﻬﺮه ﺑﺮداري و ﻧﮕﻬﺪاري آب آﺷﺎﻣﻴﺪﻧﻲ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮد؟‬ ‫·‬
‫آﻳﺎ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﻮﺟﻮد آب ﺑﺮاي ﺣﺎل و آﻳﻨﺪه ﺟﻤﻌﻴﺖﻫﺎ ﻛﺎﻓﻲ اﺳﺖ؟‬ ‫·‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ آﻻﻳﻨﺪه ﻣﻨﺎﺑﻊ آب و ﺳﻴﺴﺘﻢﻫﺎي ﺗﻬﻴﻪ و ﺗﻮزﻳﻊ ﻛﺪاﻣﻨﺪ؟‬ ‫·‬
‫ﺟﺪول ‪ 3‬ـ روﻳﻜﺮد رﻓﺘﺎري ﺣﺎﺻﻞ از آﻣﻮزش ﺑﻬﺪاﺷﺖ آب در ﺟﺎﻣﻌﻪ‬

‫ﻣﻨﺒﻊ آب ‪:‬‬
‫· ﻫﻤﻪ آﺣﺎد ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻻزم اﺳﺖ اﻫﻤﻴﺖ آب ﺳﺎﻟﻢ ﺑﺮاي ﻣﻘﺎﺻﺪ ﺷُﺮب و ﭘﺨﺖ‬
‫و ﭘﺰ را ﺑﺪاﻧﻨﺪ‬
‫· ﺑﺮاي ﻣﻘﺎﺻﺪ ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ ﻧﻈﻴﺮ اﺳﺘﺤﻤﺎم‪ ،‬ﺷﺴﺘﺸﻮ و ﺗﻤﻴﺰي از آب ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﮔﺮدد‬
‫‪٥١‬‬
‫· ﻣﺼﺮف ﺻﺤﻴﺢ آب و اﺟﺘﻨﺎب از ﺑﻪ ﻫﺪر دادن آن ﻣﻮرد ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ‬
‫و ﭘﺴﺎب‪ ،‬ﺗﺨﻠﻴﻪ ﮔﺮدد‬
‫· ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺣﻔﺎﻇﺖ ﺷﺪه آب‪ ،‬ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﮔﻴﺮد و ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻧﮕﻬﺪاري‬
‫آن اﻗﺪام ﮔﺮدد‬
‫· ﻣﻨﺎﺑﻊ و ﻣﺠﺎري آب ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻧﺒﺎﻳﺴﺘﻲ در ﻣﻌﺮض آﻟﻮدﮔﻲ ﻧﺎﺷﻲ از‬
‫ﺳﻴﺴﺘﻢﻫﺎي دﻓﻊ ﻣﺪﻓﻮع ﺑﺎ ﻛﺎﻧﺎلﻫﺎي ﻓﺎﺿﻼب‪ ،‬ﺳﻤﻮم ﻛﺸﺎورزي و ﻣﻮاد زاﺋﺪ ﻧﺎﺷﻲ از‬
‫داﻣﺪاريﻫﺎ ﻗﺮار داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‬
‫ﺑﻬﺴﺎزي آب ‪:‬‬
‫· روشﻫﺎي ﺳﺎده ﺑﻬﺴﺎزي آب در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺻﻮرت ﮔﻴﺮد‬
‫· در ﻣﻨﺎﻃﻘﻲ ﻛﻪ اﻣﻜﺎن آﻟﻮدﮔﻲ ﺑﻪ اﻧﮕﻞﻫﺎﻳﻲ ﻧﻈﻴﺮ ﻛﺮم ﭘﻴﻮك ﻳﺎ ﺗﺨﻢ اﻧﮕﻞﻫﺎ‬
‫وﺟﻮد دارد آب‪ ،‬ﺻﺎف ﺷﻮد و ﻳﺎ ﺣﺪاﻗﻞ‪ ،‬ﻣﺼﺮف ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺻﺎف ﻛﺮدن آن اﻗﺪام‬
‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‬
‫ﺟﻤﻊ آوري ﺑﺎ ﺑﺮداﺷﺖ آب ‪:‬‬

‫· آب آﺷﺎﻣﻴﺪﻧﻲ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ ﻣﺠﺎري ﻳﺎ ﻇﺮوﻓﻲ ﺑﺮداﺷﺖ ﻳﺎ ﺟﻤﻊ‬
‫آوري ﮔﺮدد ﻛﻪ آﻟﻮدﮔﻲ ﭘﻴﺪا ﻧﻜﻨﺪ‬
‫· در ﺻﻮرت اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﺨﺎزن ﺑﺮاي ﺟﻤﻊ آوري و ﺑﺮداﺷﺖ آب‬
‫ﺣﺘﻤﺎً ﺳﺮﺑﺴﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‬
‫ﻣﺤﻞ ﻳﺎ ﺟﺎي ذﺧﻴﺮه آب ‪:‬‬

‫· آب ذﺧﻴﺮه ﺷﺪه را ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ در ﻇﺮوف درب داري ﻛﻪ ﻣﺮﺗﺐ‬
‫ﺗﻤﻴﺰ ﻣﻲ ﺷﻮد ذﺧﻴﺮه ﻧﻤﻮد‬
‫· آب ﺷﺮب‪ ،‬ﺣﺘﻲ اﻻﻣﻜﺎن از دﻳﮕﺮ آبﻫﺎي ﻣﺼﺮﻓﻲ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ذﺧﻴﺮه‬
‫و ﻧﮕﻬﺪاري ﺷﻮد‬
‫اﺳﺘﻔﺎده از آب ذﺧﻴﺮه ﺷﺪه ﺑﺮاي ﺷﺮب ‪:‬‬

‫ﻫﻨﮕﺎم ﺑﺮداﺷﺖ آب از ﻇﺮوف ذﺧﻴﺮه ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ ﺗﻮﺳﻂ ﻇﺮوف ﺑﺮداﺷﺖ ﻧﻈﻴﺮ‬
‫ﻟﻴﻮان‪ ،‬دﺳﺖ ﻳﺎ ﻋﻮاﻣﻞ ﺧﺎرﺟﻲ آﻟﻮدﮔﻲ ﭘﻴﺪا ﻧﻜﻨﺪ‬
‫ﻣﺼﺮف آب ‪:‬‬
‫ﺿﻤﻦ اﻳﻨﻜﻪ آب ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﺑﻪ ﻣﻘﺪار ﻛﺎﻓﻲ ﺗﻬﻴﻪ ﺷﻮد ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻣﺘﻨﺎﺳﺒﻲ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ‬
‫ﺑﺮاي ﺷﺮب ﻳﺎ دﻳﮕﺮ ﻣﺼﺎرف ﺑﺮداﺷﺖ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ﻣﻘﺪار ‪ 30-40‬ﻟﻴﺘﺮ ﺑﺮاي ﻣﺼﺎرف ﻓﺮدي‬
‫‪٥٢‬‬
‫و ﺧﺎﻧﮕﻲ روزاﻧﻪ ﻧﻴﺎز ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪﺳﺎزي ﺟﺎﻣﻌﻪ در ﺧﺼﻮص ارﺗﻘﺎء آﮔﺎﻫﻲ‪ ،‬رﻏﺒﺖ و رﻓﺘﺎر ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ‬
‫ﺗﺄﻣﻴﻦ آب از اﺻﻮل اﺳﺎﺳﻲ ﻃﺮاﺣﻲ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ آﻣﻮزش ﺑﻬﺪاﺷﺖ آب ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﻲ ﺑﻪ‬
‫ﺳﺌﻮاﻻت ﻓﻮق‪ ،‬ﻣﻮارد زﻳﺮ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﻃﺮاﺣﻲ و اﺟﺮاء ﮔﺮدد‪:‬‬
‫ﮔﻔﺖ و ﺷﻨﻮد ﺑﺎ ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﺳﺎزﻣﺎﻧﻬﺎي ﻣﺤﻠﻲ ذﻳﺮﺑﻂ‬ ‫·‬
‫اوﻟﻮﻳﺖ ﺑﻨﺪي رﻓﺘﺎرﻫﺎي ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ داده ﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد در ﺧﺼﻮص ﻣﺴﺌﻠﻪ آب‬ ‫·‬
‫آﺷﺎﻣﻴﺪﻧﻲ‬
‫ﺗﺠﺰﻳﻪ و ﺗﺤﻠﻴﻞ رﻓﺘﺎرﻫﺎي ﻏﺎﻟﺐ و اﺳﺘﻔﺎده از آﻧﻬﺎ در ﺑﻬﺴﺎزي و ﺑﻬﺪاﺷﺖ آب آﺷﺎﻣﻴﺪﻧﻲ‬ ‫·‬
‫و ﺑﺎﻻﺧﺮه ﺗﻬﻴﻪ ﻳﻚ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻋﻤﻠﻲ ﺑﺮاي آﻣﻮزش ﺑﻬﺪاﺷﺖ آب ﻣﺴﺘﻠﺰم ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﺳﺌﻮاﻻت زﻳﺮ اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﺟﺎﻣﻌﻪ‪ ،‬ارﺗﻘﺎء داده ﺷﻮد؟‬ ‫·‬
‫ﭼﻪ ﻛﺴﻲ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ آﻣﻮزش ﺑﻬﺪاﺷﺖ آب را رﻫﺒﺮي ﻧﻤﺎﻳﺪ )ﺑﺮاي ﮔﺮوه ﻫﺎي ﻫﺪف(؟‬ ‫·‬
‫ﻣﺤﺘﻮاي آﻣﻮزش ﺑﺮاي آب آﺷﺎﻣﻴﺪﻧﻲ ﺳﺎﻟﻢ ﭼﻪ ﺑﺎﺷﺪ؟‬ ‫·‬
‫ﭼﻪ ﻛﺴﻲ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ آﻣﻮزش ﺑﻬﺪاﺷﺖ آب را اﻧﺠﺎم دﻫﺪ؟‬ ‫·‬
‫ﭼﻪ روشﻫﺎي آﻣﻮزﺷﻲ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺮده ﺷﻮد؟‬ ‫·‬
‫ﭼﻪ اﻗﺪاﻣﺎت ﺣﻤﺎﻳﺘﻲ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺗﻮﺳﻂ ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي ﻣﺮاﻗﺒﺘﻲ اﻧﺠﺎم ﺷﻮد؟‬ ‫·‬
‫ﻫﺪف اﻳﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺟﻠﺐ ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺮاي دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ اﻫﺪاف ﺑﻬﻴﻨﻪ ﺳﺎزي ﻣﻨﺎﺑﻊ آب آﺷﺎﻣﻴﺪﻧﻲ‬
‫و ﺗﺄﻣﻴﻦ و ﺗﻀﻤﻴﻦ ﺳﻼﻣﺖ ﺟﻤﻌﻴﺖﻫﺎ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻣﺒﺤﺚ ﻓﺎﺿﻼب و ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آن ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻓﺮﻣﺎﻳﻴﺪ‬
‫‪٥٣‬‬
‫ﻓﺎﺿﻼب و ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آن‬
‫دﻛﺘﺮ ﻋﻠﻲ اﻟﻤﺎﺳﻲ‬

‫ﺑﺨﺶ ﭘﺰﺷﻜﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ داﻧﺸﮕﺎه ﻋﻠﻮم ﭘﺰﺷﻜﻲ ﻛﺮﻣﺎﻧﺸﺎه‬
‫‪٥٤‬‬
‫اﻫﺪاف‬
‫اﻧﺘﻈﺎر ﻣﻲرود ﻓﺮاﮔﻴﺮﻧﺪه‪ ،‬ﭘﺲ از ﮔﺬراﻧﺪن اﻳﻦ درس ﺑﺘﻮاﻧﺪ ‪:‬‬

‫ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻓﺎﺿﻼب و ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آن را ﺑﻴﺎن ﻛﻨﺪ‬ ‫¾‬
‫ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻓﺎﺿﻼب را ﺑﺪاﻧﺪ ﺑﻄﻮري ﻛﻪ ﺿﻤﻦ ﺗﻌﺮﻳﻒ‪ ،‬ﻣﻨﺒﻊ را ذﻛﺮ ﻛﻨﺪ‬ ‫¾‬
‫ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻓﺎﺿﻼب را ﺑﺸﻨﺎﺳﺪ و ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت ﻓﺎﺿﻼب را ﻟﻴﺴﺖ ﻧﻤﺎﻳﺪ‬ ‫¾‬
‫ﺷﺪت ﻳﺎ ﻗﺪرت ﻓﺎﺿﻼب را ﺑﺪاﻧﺪ و ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﻓﺎﺿﻼبﻫﺎ را درﺟﻪ ﺑﻨﺪي ﻛﻨﺪ‬ ‫¾‬
‫اﻧﻮاع ﻓﺎﺿﻼب را ﺑﺸﻨﺎﺳﺪ و آنﻫﺎ را ﻟﻴﺴﺖ ﻧﻤﺎﻳﺪ‬ ‫¾‬
‫اﻫﻤﻴﺖ ﻓﺎﺿﻼب از دو ﺟﻨﺒﻪ ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ و اﻗﺘﺼﺎدي را ﺷﺮح دﻫﺪ‬ ‫¾‬
‫ﺷﺪت ﻳﺎ ﻗﺪرت ﻓﺎﺿﻼب را ﺑﺪاﻧﺪ و ﺑﺘﻮاﻧﺪ درﺟﻪ ﺑﻨﺪي ﻛﻨﺪ‬ ‫¾‬
‫روشﻫﺎي ﻣﺘﺪاول ﺗﺼﻔﻴﻪ ﻓﺎﺿﻼب را ﻧﺎم ﺑﺒﺮد‬ ‫¾‬

‫ﻓﺎﺿﻼب‪ ،‬ﺑﺎزﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬ﺗﺼﻔﻴﻪ‬
‫ﻓﺎﺿﻼب ﭼﻴﺴﺖ ؟‬
‫ﻓﺎﺿﻼب ﻳﺎ ﮔﻨﺪاب ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از آب اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه اي ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻣﺼﺮف ﺧﺎص ﺧﻮد ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻔﺎده‬
‫ﻣﺠﺪد ﻧﻴﺴﺖ ﻳﺎ ﺑﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻲ ﻛﻴﻔﻴﺖ آن ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺗﺮ از ﻗﺒﻞ از اﺳﺘﻔﺎده از آن ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ آب داراي‬
‫ﻣﻘﺎدﻳﺮي ﻓﻀﻮﻻت ﺟﺎﻣﺪ و ﻣﺎﻳﻊ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎ‪ ،‬ﺧﻴﺎﺑﺎنﻫﺎ‪ ،‬ﺷﺴﺘﺸﻮي زﻣﻴﻦﻫﺎ و در ﻣﺠﻤﻮع ﻧﺎﺷﻲ‬
‫از ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻧﻈﻴﺮ ﺳﺮوﻳﺲﻫﺎي ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ‪ ،‬ﻛﺎرﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎ‪ ،‬ﺻﻨﺎﻳﻊ و ﻛﺸﺎورزي اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻮن اﻳﻦ آب‬
‫اﻏﻠﺐ ﻧﺎﭘﺎك و داراي ﺑﻮﻳﻲ ﻧﺎﺧﻮﺷﺎﻳﻨﺪ اﺳﺖ "ﮔﻨﺪاب" ﻧﻴﺰ ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻓﺎﺿﻼب ﻳﺎ ﮔﻨﺪاب ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺧﺎﻧﮕﻲ ﻳﺎ ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ از ﻓﺎﺿﻼب ﺧﺎﻧﮕﻲ‪ ،‬ﻓﺎﺿﻼب ﺻﻨﻌﺘﻲ و ﻛﺸﺎورزي ﻧﻴﺰ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺑﺤﺚ‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻓﺎﺿﻼب ﻧﺎﺷﻲ از ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﺧﺎﻧﮕﻲ‪ ،‬ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻓﺎﺿﻼب‪ ،‬آﺑﻲ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻮاد زاﺋﺪ ﺑﺪن اﻧﺴﺎن )ﻣﺪﻓﻮع و ادرار( و ﻓﺎﺿﻼب ﺣﺎﺻﻞ از اﻗﺪاﻣﺎت ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺳﺘﺤﻤﺎم‪،‬‬
‫ﺷﺴﺘﺸﻮي ﻟﺒﺎس‪ ،‬ﭘﺨﺖ و ﭘﺰ و دﻳﮕﺮ ﻣﺼﺎرف آﺷﭙﺰﺧﺎﻧﻪ را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﺣﺠﻢ ﻓﺎﺿﻼب ﺗﻮﻟﻴﺪي در‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﺎت ﺑﻪ ﻣﻮارد زﻳﺮ ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد ‪:‬‬
‫‪ 1‬ـ ﻋﺎدات ﻓﺮدي‪ :‬ﻫﺮ ﭼﻪ ﻣﻴﺰان ﻣﺼﺮف آب ﻣﺮدم ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﻓﺎﺿﻼب ﺗﻮﻟﻴﺪي آنﻫﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ 2‬ـ ﻧﻮع ﺷﺒﻜﻪ ﮔﺮدآوري ﻓﺎﺿﻼب )ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ ﻳﺎ ﻣﺠﺰا( در ﻧﻮع ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ ﺣﺠﻢ ﻓﺎﺿﻼب ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ 3‬ـ ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻓﺎﺿﻼب در زﻣﺎن‬
‫‪٥٥‬‬
‫ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻓﺎﺿﻼب‬
‫ﻓﺎﺿﻼب ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ‪ 99/9‬درﺻﺪ آب و ﺣﺪود ﻳﻚ دﻫﻢ در ﺻﺪ ﻣﻮاد ﺟﺎﻣﺪ در ﺑﺮ دارد ﻛﻪ ﺑﺨﺸﻲ از آن‬
‫ﻣﻮاد آﻟﻲ و ﺑﺨﺶ دﻳﮕﺮ ﻣﻮاد ﻣﻌﺪﻧﻲ ﺟﺎﻣﺪ ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﻣﺤﻠﻮل ﻳﺎ ﻣﻌﻠﻖ در آب ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﻮي ﺑﺪ ﻓﺎﺿﻼب‬
‫اﻏﻠﺐ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻣﻮاد آﻟﻲ ﻣﻮﺟﻮد در آن ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻮاد ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺠﺰﻳﻪ ﻣﻴﻜﺮوﺑﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺑﻌﻀﺎ‬
‫ﺗﺠﺰﻳﻪ ﻣﻴﻜﺮوﺑﻲ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺑﻮي ﻧﺎﻣﻄﺒﻮع ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻣﺸﻜﻞ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺑﻮ ﻓﺎﺿﻼبﻫﺎي درﻳﺎﻓﺖ‬
‫ﻛﻨﻨﺪه ﻣﺪﻓﻮع اﻧﺴﺎﻧﻲ و ﺣﻴﻮاﻧﺎت زﻧﺪه در ﺑﺮ دارﻧﺪه زﻳﺴﺘﻮاركﻫﺎي ﺑﻴﻤﺎريزا ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ از ﻧﻈﺮ‬
‫آﻟﻮدﮔﻲ ﻣﺤﻴﻂ ﺑﻮﻳﮋه ﻣﻨﺎﺑﻊ آب و ﺧﺎك ﻓﻮقاﻟﻌﺎده اﻫﻤﻴﺖ دارﻧﺪ‪ .‬ﻃﺒﻖ ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي اﻧﺠﺎم ﺷﺪه ﻫﺮ‬
‫ﮔﺮم ﻣﺪﻓﻮع ﺣﺪود ﻳﻚ ﺑﻴﻠﻴﻮن ﻋﺪد اﺷﺮﻳﺸﻴﺎ ﻛﻮﻟﻲ‪ ،‬ﺣﺪود ‪ 2/2 x 107‬ﻋﺪد اﺳﺘﺮﭘﺘﻮﻛﻮك ﻣﺪﻓﻮﻋﻲ و‬
‫ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﻲ اﺳﭙﻮر ﻛﻠﻮﺳﺘﺮﻳﺪﻳﻮم ﭘِﺮﻓﺮﻧﮋﻧﺲ و اﻧﻮاع ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه ﺑﻴﻤﺎريزاي دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ‬
‫در ﺑﺮ دارد‪ .‬اﮔﺮﭼﻪ ﻣﻘﺪار ﻣﺪﻓﻮع اﻧﺴﺎن در ﺟﻮاﻣﻊ و ﻧﮋادﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ وﻟﻲ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ‬
‫ﻳﻜﺼﺪ ﮔﺮم ﺑﺮاي ﻫﺮ ﻓﺮد ﺑﺎﻟﻎ ﻣﻘﺪاري اﺳﺖ ﻛﻪ اﻏﻠﺐ ﻣﺤﻘﻘﻴﻦ ﺑﺮ آن اﺗﻔﺎق ﻧﻈﺮ دارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺷﺪت آﻟﻮدﮔﻲ ﻳﺎ ﻗﺪرت ﻓﺎﺿﻼب‬

‫ﻗﺪرت آﻻﻳﻨﺪﮔﻲ ﻓﺎﺿﻼب ﻳﺎ ﻏﻠﻈﺖ آن‪ ،‬ﻫﺮ ﭼﻘﺪر ﻣﻮاد زاﺋﺪ ﻣﻮﺟﻮد در ﻓﺎﺿﻼب ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آن را‬
‫ﻗﻮي ﺗﺮ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ .‬ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺷﺪت و ﺿﻌﻒ ﻓﺎﺿﻼب از ﻧﻈﺮ ﻣﻮاد آﻟﻲ ﻣﻮﺟﻮد در آن ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي‬
‫زﻳﺮ ﺳﻨﺠﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬
‫اﻟﻒ( اﻛﺴﻴﮋن ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز زﻳﺴﺖ ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ‪(Biochemical Oxygen Demand) BOD5‬‬
‫اﻳﻦ ﻣﻌﻴﺎر ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ اﺑﺰار ﺳﻨﺠﺶ ﻣﻮاد آﻟﻲ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺠﺰﻳﻪ زﻳﺴﺖ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﻮرد ﻓﺎﺿﻼب‬
‫ﻛﺎرﺑﺮد ﻣﺘﺪاول دارد‪ .‬در اﻳﻦ روش ﻣﻘﺪار اﻛﺴﻴﮋن ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﺑﺮاي اﻛﺴﻴﺪاﺳﻴﻮن ﻣﻮاد آﻟﻲ ﻓﺎﺿﻼب‬
‫ﺗﻮﺳﻂ ﺑﺎﻛﺘﺮيﻫﺎ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲآﻳﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻣﻘﺪار اﻛﺴﻴﮋن ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز‪ ،‬ﻏﻠﻈﺖ ﻣﻮاد‬
‫آﻟﻲ ﻣﻮﺟﻮد در ﻓﺎﺿﻼب ﻛﻪ ﻗﺎﺑﻞ اﻛﺴﻴﺪاﺳﻴﻮن ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲآﻳﺪ )ﺗﺠﺰﻳﻪ ﭘﺬﻳﺮي زﻳﺴﺖ‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ( ‪ 0‬ﻣﻘﺪار ‪ BOD‬ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺑﺮاﺳﺎس ﭘﻨﺞ روز در ﺣﺮارت ‪ 20‬درﺟﻪ ﺳﺎﻧﺘﻲ ﮔﺮاد ﺑﻴﺎن ﻣﻲﮔﺮدد‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻣﻘﺪار ﻫﻤﺎن اﻛﺴﻴﮋن ﻣﺼﺮف ﺷﺪه در ﻃﻮل اﻛﺴﻴﺪاﺳﻴﻮن ﻓﺎﺿﻼب‪ ،‬در زﻣﺎن ﭘﻨﺞ روز و ﺣﺮارت ‪20‬‬
‫درﺟﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ب( ﻧﻴﺎز ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﺑﻪ اﻛﺴﻴﮋن ‪(Chemical Oxygen Demand) COD‬‬

‫در اﻳﻦ روش ﻣﻘﺪار اﻛﺴﻴﮋن ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮاي ﺗﺠﺰﻳﻪ و ﺗﺜﺒﻴﺖ ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﻣﻮاد آﻟﻲ را اﻛﺴﻴﮋن ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز‬
‫ﺗﺠﺰﻳﻪ ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﻳﺎ اﺻﻄﻼﺣﺎ ‪ COD‬ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻌﻴﺎر از ﻃﺮﻳﻖ اﻛﺴﻴﺪاﺳﻴﻮن ﻓﺎﺿﻼب ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺤﻠﻮل‬
‫اﺳﻴﺪ دي ﻛﺮﻣﺎت‪ ،‬ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ﺗﻤﺎم ﻣﻮاد آﻟﻲ ﻣﻮﺟﻮد در ﻓﺎﺿﻼب را ﺑﻪ ﮔﺎز ﻛﺮﺑﻨﻴﻚ و آب‪ ،‬اﻛﺴﻴﺪه ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‬
‫ﻛﻪ در اﻳﻦ واﻛﻨﺶ ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺣﺪود‪ %95‬اﻛﺴﻴﺪاﺳﻴﻮن ﻣﻮاد آﻟﻲ ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫‪٥٦‬‬
‫ج( ﻣﻮاد ﺟﺎﻣﺪ ﻣﻌﻠﻖ ‪(Suspended Solids) SS‬‬

‫ﻣﻮاد ﺟﺎﻣﺪ ﻣﻌﻠﻖ ﻳﻜﻲ دﻳﮕﺮ از ﻧﺸﺎﻧﮕﺮﻫﺎي ﻛﻴﻔﻴﺖ ﻓﺎﺿﻼب از ﻧﻈﺮ ﻏﻠﻈﺖ ﻣﻮاد ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ اﻳﻦ ﻣﻮاد‬
‫ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ از ‪ 100‬ﺗﺎ ‪ 500‬ﻣﻴﻠﻲ ﮔﺮم در ﻟﻴﺘﺮ در ﻓﺎﺿﻼب ﻣﺘﻐﻴﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺟﺪول زﻳﺮ وﺿﻌﻴﺖ ﻓﺎﺿﻼب از‬
‫ﻧﻈﺮ ‪ COD BOD‬و ‪ SS‬ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻣﻴﻠﻲ ﮔﺮم در ﻟﻴﺘﺮ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬
‫ﺟﺪول ‪ 3‬ـ ﻗﺪرت ﻓﺎﺿﻼب ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ‪ COD BOD‬و ‪ SS‬ﻣﻴﻠﻲ ﮔﺮم در ﻟﻴﺘﺮ‬
‫اﻧﻮاع ﻓﺎﺿﻼب‬
‫ﻓﺎﺿﻼب از ﻧﻈﺮ ﻣﻨﺸﺎء آن ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺧﺎﻧﮕﻲ‪ ،‬ﺻﻨﻌﺘﻲ‪ ،‬ﻛﺸﺎورزي ﻳﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬از ﻧﻈﺮ‬
‫ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ و ﺑﻴﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ و ﻗﺪرت آﻻﻳﻨﺪﮔﻲ داراي ﭼﻬﺎر ﺣﺎﻟﺖ ﺿﻌﻴﻒ‪ ،‬ﻣﺘﻮﺳﻂ‪ ،‬ﻗﻮي‬
‫و ﺧﻴﻠﻲ ﻗﻮي ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﻫﻤﻴﺖ ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ ﻓﺎﺿﻼب ﺑﻪ ﻋﻮاﻣﻠﻲ ﻧﻈﻴﺮ وﺟﻮد ﻋﻮاﻣﻞ ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ و ﻋﻮاﻣﻞ ﺑﻴﻤﺎريزاي زﻧﺪه وﻣﻮاد‬
‫آﻟﻲ ﻣﺘﻌﻔﻦ ﻛﻪ ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﺠﺎد ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻌﻔﻦ و ﺑﺪﻣﻨﻈﺮ ﺷﺪن ﻣﺤﻴﻂ ﻧﻴﺰ ﻣﻲﮔﺮدد‪،‬‬
‫ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد‪.‬‬
‫ﻋﻮاﻣﻞ ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﺎﻳﻲ ﻧﻈﻴﺮ وﻳﺒﺮﻳﻮ ﻛﻠﺮا‪ ،‬ﺳﺎﻟﻤﻮﻧﻼ ﺗﻴﻔﻲ‪ ،‬ﺳﺎﻟﻤﻮﻧﻼ ﭘﺎراﺗﻴﻔﻲ‪ ،‬ﺷﻴﮕﻼ‪ ،‬ﺑﺎﺳﻴﻞ ﺳﻴﺎه زﺧﻢ‪،‬‬
‫ﻟﭙﺘﻮﺳﭙﻴﺮا‪ ،‬ﻋﻮاﻣﻞ وﻳﺮوﺳﻲ ﻧﻈﻴﺮ اﻧﻮاﻋﻲ از ﻫﭙﺎﺗﻴﺖﻫﺎ‪ ،‬ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﻚ ﻳﺎﺧﺘﻪ اي ﻧﻈﻴﺮ آﻣﻴﺐ ژﻳﺎردﻳﺎ و ﺗﺨﻢ‬
‫اﻧﮕﻞﻫﺎي ﭘﺮﻳﺎﺧﺘﻪ اي ﻧﻈﻴﺮ ﻛﺮم ﺷﻼﻗﻲ‪ ،‬آﺳﻜﺎرﻳﺲ و‪ 000‬از ﻃﺮﻳﻖ ﻓﺎﺿﻼب و ﻟﺠﻦ ﻓﺎﺿﻼب ﻣﺼﺮف‬
‫ﺷﺪه ﺑﺎﻋﺚ اﻳﺠﺎد ﺑﻴﻤﺎري ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫از ﻧﻈﺮ اﻗﺘﺼﺎدي ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ آب ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﺪه ﺑﻪ ﻓﺎﺿﻼب ﺑﻪ ﺧﻮدي ﺧﻮد ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺧﻮد ﻧﻴﺰ ﺑﺎﻋﺚ آﻟﻮدﮔﻲ ﻣﻨﺒﻊ آب ﺳﻄﺤﻲ و زﻳﺮزﻣﻴﻨﻲ ﻣﻲﺷﻮد و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ آب ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻨﺒﻊ‬
‫ﺣﻴﺎﺗﻲ ﻣﺤﺪود ﺑﺎ ﻛﻤﺒﻮد ﺷﺪﻳﺪي ﻛﻪ در ﺟﻬﺎن دارد در ﻣﻌﺮض ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻣﺨﺎﻃﺮات ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ و ﻣﻼﺣﻈﺎت اﻗﺘﺼﺎدي ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ‪ ،‬ﺟﻤﻊ آوري و ﺑﻬﺴﺎزي ﻓﺎﺿﻼب اﻣﺮي‬
‫ﺿﺮوري و اﺟﺘﻨﺎب ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺮداﺧﺘﻦ ﺑﻪ اﻣﺮ ﻛﻢ ﺧﻄﺮ ﻧﻤﻮدن ﻓﺎﺿﻼب و ﻳﺎ اﻧﺠﺎم اﻗﺪاﻣﺎﺗﻲ در ﺟﻬﺖ‬
‫ﺻﺪور ﺟﻮاز ﺗﺨﻠﻴﻪ آنﻫﺎ در ﻣﺤﻴﻂ ﻳﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﺠﺪد از ﻓﺎﺿﻼب‪ ،‬ﺗﺼﻔﻴﻪ ﻓﺎﺿﻼب ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﭼﺮا‬
‫‪٥٧‬‬
‫ﻓﺎﺿﻼب را ﺗﺼﻔﻴﻪ ﻛﻨﻴﻢ ؟ ﺳﺌﻮاﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﻛﺎرﮔﺰاران ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ اﻣﺮ ﺳﻼﻣﺖ ﺑﺎ آن ﻣﻮاﺟﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ و‬
‫ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻣﻨﻄﻘﻲ و ﻣﻘﺘﻀﻲ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺳﺌﻮال و ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻨﺎﺳﺐ آن آﺷﻨﺎ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻠﻞ ﻟﺰوم ﺗﺼﻔﻴﻪ ﻓﺎﺿﻼب‬

‫ﻓﺎﺿﻼب ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﻗﺒﻞ از اﻳﻨﻜﻪ در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﺑﻪ آﺑﻬﺎي ﭘﺬﻳﺮﻧﺪه دﻓﻊ ﮔﺮدد‪ ،‬ﺗﺼﻔﻴﻪ ﺷﻮد ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ‪:‬‬
‫اﻟﻒ( ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي واﮔﻴﺮ ﻧﺎﺷﻲ از آﻟﻮدﮔﻲﻫﺎي ﻓﺎﺿﻼب ﻣﻬﺎر و ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺗﺎﻣﻴﻦ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ب( ﺣﻔﻆ ﻣﻨﺎﺑﻊ آب‪ ،‬از ﻃﺮﻳﻖ ﻋﺪم آﻟﻮدﮔﻲ آبﻫﺎي ﺳﻄﺤﻲ و زﻳﺮزﻣﻴﻨﻲ و در ﺻﻮرت اﻣﻜﺎن‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻣﺠﺪد از ﺑﺨﺶ ﻋﻈﻴﻤﻲ از آب ﻣﺼﺮف ﺷﺪه ﺑﺮاي ﻣﺼﺎرف ﺧﺎص ﻧﻈﻴﺮ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﻛﺸﺎورزي‬
‫و ﭘﺮورش آﺑﺰﻳﺎن‪.‬‬
‫ج( ﺣﻔﻆ ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ‪ :‬ﻓﺎﺿﻼب را ﺑﻪ روشﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪدي ﺗﺼﻔﻴﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬در ﺑﻴﻦ اﻳﻦ روشﻫﺎ‪،‬‬
‫ﺗﺼﻔﻴﻪ زﻳﺴﺖ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ‪ ،‬راﻳﺞ ﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺪف از ﺗﺼﻔﻴﻪ ﻓﺎﺿﻼب ﺑﻪ ﻧﻮﻋﻲ ﻫﻤﺎن ﭘﺎﺳﺦ ﺳﺌﻮال " ﭼﺮا‬
‫ﻓﺎﺿﻼب را ﺗﺼﻔﻴﻪ ﻛﻨﻴﻢ" ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﺑﻪ ﺻﻮرت وﻳﮋه ﺑﻪ آن ﻧﮕﺎه ﺷﻮد‪ ،‬ﻫﺪف از ﺗﺼﻔﻴﻪ ﻓﺎﺿﻼب‬
‫ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪:‬‬
‫اﻫﺪاف وﻳﮋه ﺗﺼﻔﻴﻪ ﻓﺎﺿﻼب‬

‫اﻟﻒ( ﺗﺜﺒﻴﺖ ﻣﻮاد آﻟﻲ‪.‬‬
‫ب( ﺗﻮﻟﻴﺪ ﭘﺴﺎب ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺨﻠﻴﻪ در ﻣﺤﻴﻂ و ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ از ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ‪.‬‬
‫ج( اﺳﺘﻔﺎده ﻣﺠﺪد از آب و ﻣﻮاد ﺟﺎﻣﺪ ﻧﺎﺷﻲ از ﺗﺼﻔﻴﻪ ﻓﺎﺿﻼب‪.‬‬
‫ﺗﺠﺰﻳﻪ و ﺗﺜﺒﻴﺖ ﻣﻮاد آﻟﻲ ﻣﻮﺟﻮد در ﻓﺎﺿﻼب اﻏﻠﺐ از ﻃﺮﻳﻖ ﻓﺮاﻳﻨﺪﻫﺎي زﻳﺴﺖ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ‪ ،‬ﺑﻪ دو‬
‫روش ﻫﻮازي و ﺑﻲ ﻫﻮازي ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫روشﻫﺎي ﻣﺘﺪاول ﻫﻮازي در ﺗﺼﻔﻴﻪ ﻓﺎﺿﻼب‬

‫ﻟﺠﻦ ﻓﻌﺎل‪ ،‬ﻻﮔﻮل ﻫﻮادﻫﻲ‪ ،‬ﺻﻔﺤﺎت ﭼﺮﺧﺎن ﺑﻴﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ‪ ،‬ﺣﻮﺿﭽﻪ ﻫﺎي ﺟﻼدﻫﻲ و ﺻﺎﻓﻲ ﭼﻜﻨﺪه‪.‬‬
‫روش ﻣﺘﺪاول ﺑﻲ ﻫﻮازي در ﺗﺼﻔﻴﻪ ﻓﺎﺿﻼب ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‬

‫ﺳﭙﺘﻴﻚ ﺗﺎﻧﻚ‪ ،‬ﺑﺮﻛﻪ ﻫﺎي ﺑﻲ ﻫﻮازي‪ UASB ،‬و ‪ 000‬ﻫﺮ ﻛﺪام از ﻓﺮاﻳﻨﺪﻫﺎي ﻣﺰﺑﻮر ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‬
‫ﻣﺮاﺣﻞ ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﻲ و ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﻜﻤﻴﻠﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬از ﻧﮕﺎه دﻳﮕﺮ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﺮاﺣﻞ ﺗﺼﻔﻴﻪ‬
‫ﻓﺎﺿﻼب ﺑﻪ ﺻﻮرت اوﻟﻴﻪ‪ ،‬ﺛﺎﻧﻮﻳﻪ و ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪ اﻧﺠﺎم ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪٥٨‬‬
1) K. Park, Environmental Health. In: Park’s Textbook of Preventive
and Social Medicine, 18th edition, M/s Banarsidas Bhanot Publishers,
India, 2005. pp.519-42.
2) World Health Organization , Guidelines for Drinking- Water

Quality Second Edition Volume ll 1993.
3) World Health Organization, Guidelines for Drinking-water

Quality, Second Edition Volume l-2 , 1993.
4) World Health Organization , Guidelines for Drinking-water

Quality Second Edition Volume l-3 1993.
5) Casey, T.J. Casey, Unit Treatment Process in Water and

Wastewater Engineering, Wiley Series in Water, Resource Engineering,
1997 PP 1-22.
6) Pete. M.B; Chambers Science and Technology Dictionary, 1992.
‫ ﻓﻴﭽﻢ ﻣﻬﻨﺪﺳﻲ ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﻣﺤﻴﻂ در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﮔﺮﻣﺴﻴﺮي‬.‫ ج‬،‫ رﻳﭽﺎرد‬،‫ ( ﺳﻨﺪي ﻛﺎﻳﺮن ﻛﺮاس‬7
01371 ‫ ﺟﻬﺎد داﻧﺸﮕﺎﻫﻲ داﻧﺸﮕﺎه ﻋﻠﻮم ﭘﺰﺷﻜﻲ ﺗﻬﺮان‬،‫ﺗﺮﺟﻤﻪ اﻣﻴﺮﺣﺴﻴﻦ ﻣﺤﻮي و ﻋﻴﺴﻲ ﻟﻮ‬
‫ اﻧﺘﺸﺎرات داﻧﺸﮕﺎه ﻋﻠﻮم‬،‫ زﻳﺴﺘﻦ در ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺠﻴﺪ ﻣﺨﺪوم‬.‫ت‬.‫ ج‬،‫ ( ﻣﻴﻠﺮ‬8
01363 ‫ﺗﻬﺮان‬
‫ ﺟﻬﺎد داﻧﺸﮕﺎﻫﻲ داﻧﺸﻜﺪه ﺑﻬﺪاﺷﺖ داﻧﺸﮕﺎه‬،‫ اﻧﺘﻘﺎل و ﺗﻮزﻳﻊ آب‬،‫ ﺗﺼﻔﻴﻪ‬،‫ ﻧﺎﺻﺮ‬،‫ ( رازﻗﻲ‬9
01364 ،49‫ـ‬183 ‫ ﺟﻠﺪ اول ﺻﻔﺤﻪ‬1364 ‫ﻋﻠﻮم ﭘﺰﺷﻜﻲ ﺗﻬﺮان‬
‫ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻧﺎﺻﺮ رازﻗﻲ ﺟﻠﺪ اول اﻧﺘﺸﺎرات ﺟﻬﺎد‬،‫ ﺑﻬﺴﺎزي ﺷﻬﺮ و روﺳﺘﺎ‬،‫ ( اﻫﻠﺮواﺳﺘﻴﻞ‬10
.‫داﻧﺸﮕﺎﻫﻲ‬
٥٩
‫‪ ( 11‬ﺷﺮﻳﻌﺖ ﭘﻨﺎﻫﻲ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬اﺻﻮل ﻛﻴﻔﻴﺖ و ﺗﺼﻔﻴﻪ آب و ﻓﺎﺿﻼب‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان‪.‬‬
‫‪ ( 12‬ادﻣﻮﻧﺪ‪ ،‬ج‪ .‬واﮔﻨﺮ و ج‪.‬ن‪ .‬ﻻﻧﻮا ﺑﺎآب ﻣﺸﺮوب ﺑﺮاي ﻧﻘﺎط روﺳﺘﺎﻳﻲ واﺟﺘﻤﺎﻋﺎت ﻛﻮﭼﻚ‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﻋﺼﺎر اﻧﺘﺸﺎرات ﺟﻬﺎد داﻧﺸﮕﺎﻫﻲ‪.‬‬
‫‪ ( 13‬ﻣﻨﺰوي‪ ،‬م‪ .‬ت‪ .‬آﺑﺮﺳﺎﻧﻲ ﺷﻬﺮي‪ ،‬ﭼﺎپ ﭼﻬﺎرم‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان ‪01364‬‬
‫‪ ( 14‬ﻣﺘﻜﻒ وادي‪ ،‬ﻣﻬﻨﺪﺳﻲ ﻓﺎﺿﻼب ﺟﻤﻊ آوري ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻴﻢ ﻛﻴﺎ و ﻣﻬﻨﺪس ﻧﺎدر‬
‫ﺑﺰاز‪ ،‬ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪01361‬‬
‫‪ ( 15‬ﻣﺎرا‪ ،‬د‪ .‬داﻧﻜﻦ‪ :‬ﺗﺼﻔﻴﻪ ﻓﺎﺿﻼب در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﮔﺮﻣﺴﻴﺮي‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ اﻣﻴﺮﺣﺴﻴﻦ ﻣﺤﻮي‪ ،‬ﺟﻬﺎد‬
‫داﻧﺸﮕﺎﻫﻲ داﻧﺸﻜﺪه ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﭼﺎپ اول ‪01364‬‬
‫‪16) APHA; AWWA, "Standard Methods for the Examination of‬‬
‫"‪Water and Wastewater‬‬
‫‪1995; 14th Ed.‬‬
‫‪٦٠‬‬
‫ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ زﺑﺎﻟﻪ ﻫﺎي ﺷﻬﺮي‬
‫دﻛﺘﺮ ﻗﺎﺳﻢﻋﻠﻲ ﻋﻤﺮاﻧﻲ‬
‫‪٦١‬‬
‫ﺧﻄﺮات و زﻳﺎنﻫﺎي ﻧﺎﺷﻲ از ﻋﺪم ﻛﻨﺘﺮل زﺑﺎﻟﻪ ﻫﺎي ﺷﻬﺮي‪ ،‬ﺻﻨﻌﺘﻲ و روﺳﺘﺎﻳﻲ‬ ‫¾‬
‫را ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻛﻨﺪ‬
‫ﺑﺎ ﻧﻮع ﻣﻴﺰان و ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ زﺑﺎﻟﻪ ﻫﺎي ﺷﻬﺮي‪ ،‬ﺻﻨﻌﺘﻲ‪ ،‬ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎﻧﻲ آﺷﻨﺎ‬ ‫¾‬
‫ﮔﺮدد‬
‫ﺳﻴﺴﺘﻢﻫﺎي ﺟﺪﻳﺪ ﺟﻤﻊ آوري‪ ،‬ﺣﻤﻞ و ﻧﻘﻞ را ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻛﻨﺪ‬ ‫¾‬
‫ﺑﻪ روشﻫﺎي دﻓﻊ زﺑﺎﻟﻪ از ﻗﺒﻴﻞ ﺳﻮزاﻧﺪن‪ ،‬ﻛﻤﭙﻮﺳﺖ و دﻓﻦ ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ‪ ،‬ﺗﻮﺟﻪ‬ ‫¾‬
‫ﺧﺎص ﻧﻤﺎﻳﺪ‬
‫در زﻣﻴﻨﻪ ﺑﺎزﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬آﮔﺎﻫﻲ ﻛﺎﻣﻞ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‬ ‫¾‬

‫ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﻣﺤﻴﻂ‪ ،‬ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ‪ ،‬زﺑﺎﻟﻪ‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ و ﺣﻔﻆ ﺳﻼﻣﺘﻲ اﻧﺴﺎن و ﻛﻠﻴﻪ ﻣﻮﺟﻮدات ﻛﺮه زﻣﻴﻦ ﻳﻜﻲ از اﺻﻮل اﺳﺎﺳﻲ‬
‫در ﺑﻘﺎي زﻧﺪﮔﻲ و اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻮاﻫﺐ ﺧﺪادادي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ وﻓﻮر در اﺧﺘﻴﺎر ﻣﺎ ﻗﺮار دارد‪ .‬ﻛﻨﺘﺮل‬
‫آﻟﻮدﮔﻲﻫﺎي ﻣﺤﻴﻂ ازﺟﻤﻠﻪ ﻣﻮاد زاﻳﺪ ﺟﺎﻣﺪ‪ ،‬ﺑﺨﺶ ﻣﻬﻤﻲ از اﻳﻦ وﻇﻴﻔﻪ را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ‬
‫ﺑﻪ اﺻﻮل و ﻣﻮازﻳﻦ ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ اﻗﺘﺼﺎدي ﺟﺎﻳﮕﺎه وﻳﮋه اي را در ﻋﻠﻮم و ﻓﻨﻮن ﺟﺪﻳﺪ ﺑﻪ ﺧﻮد اﺧﺘﺼﺎص داده‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﻟﺤﺎظ در اﻳﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺳﻌﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ﺗﺎ در ﺣﺪ اﻣﻜﺎن ﻣﻮاردي ﻫﻤﭽﻮن اﻫﻤﻴﺖ ﻣﺴﺌﻠﻪ‪،‬‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺖ و ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪي ﻣﻮاد‪ ،‬ﺳﻴﺴﺘﻢﻫﺎي ﺟﻤﻊ آوري و ﺣﻤﻞ و ﻧﻘﻞ و روشﻫﺎي دﻓﻊ ﻣﻮاد ﺑﻪ وﺿﻮح‬
‫ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮارﮔﺮﻓﺘﻪ و در اﺧﺘﺘﺎم‪ ،‬ﻣﺒﺎدرت ﺑﻪ اراﺋﻪ راه ﻛﺎرﻫﺎي اﺳﺎﺳﻲ در ﺟﻬﺖ ﺑﻬﺒﻮد‬
‫ﺷﺮاﻳﻂ و ﺑﻬﻴﻨﻪ ﺳﺎزي ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي ﻣﻮﺟﻮد در ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻣﻮاد زاﻳﺪ ﺟﺎﻣﺪ ﻛﺸﻮر ﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ در‬
‫ﺻﻮرت اﻋﻤﺎل‪ ،‬ﺑﺎزﺗﺎب آن ﺗﺎﺛﻴﺮ اﺳﺎﺳﻲ در ﺣﻔﻆ ﺑﻬﺪاﺷﺖ و ﺳﻼﻣﺖ ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺎ ﺧﻮاﻫﺪ‬
‫داﺷﺖ‪.‬‬
‫‪٦٢‬‬
‫در ﻛﺸﻮر ﻣﺎ اﻳﺮان ﺑﺎ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ‪ 800‬ﮔﺮم زﺑﺎﻟﻪ ﺳﺮاﻧﻪ‪ ،‬ﻫﺮ روزه ﺑﺎﻟﻎ ﺑﺮ ‪ 50000‬ﺗُﻦ ﻣﻮاد زاﻳﺪ‬
‫ﺟﺎﻣﺪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ﺳﺎﻳﺮ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺟﻬﺎن ﺑﺎ ‪ 292‬ﻛﻴﻠﻮﮔﺮم زﺑﺎﻟﻪ ﻫﺮ ﻧﻔﺮ در ﺳﺎل در‬
‫ﺣﺪ ﻣﺘﻌﺎدﻟﻲ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﻜﻦ ازدﻳﺎد ﺟﻤﻌﻴﺖ و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺻﻨﻌﺖ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اي ﻛﻪ در ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺳﻮم‬
‫ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﻲ اﻳﺮان ﻣﻄﺮح اﺳﺖ ﻣﻮﺟﺒﺎت ازدﻳﺎد ﻣﻮاد زاﻳﺪ ﺟﺎﻣﺪ و ﺑﺎﻟﻄﺒﻊ ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ـ‬
‫ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ آنﻫﺎ را ﺑﻮﺟﻮد ﻣﻲآورد ﺑﻪ ﻃﻮرﻳﻜﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎي ﺟﻤﻊ آوري و دﻓﻊ زﺑﺎﻟﻪ ﻣﻮﺟﻮد ﺟﻮاﺑﮕﻮي‬
‫ﻧﻴﺎزﻫﺎي اﻳﻦ ﺑﺨﺶ از ﻛﺎر ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬اﻣﺮ ﺟﻤﻊ آوري‪ ،‬دﻓﻊ‪ ،‬ﺑﺎزﻳﺎﻓﺖ و اﺻﻮﻻ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻣﻮاد زاﻳﺪ‬
‫ﺟﺎﻣﺪ در اﻳﺮان ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﻮع و ﻛﻴﻔﻴﺖ زﺑﺎﻟﻪ ﻫﺎي اﻳﺮان ﺗﻔﺎوت ﻓﺎﺣﺸﻲ ﺑﺎ ﺳﺎﻳﺮ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺟﻬﺎن دارد‪،‬‬
‫ﻟﺬا ﺑﻜﺎرﮔﻴﺮي ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي ﺑﺪون ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﻮاد و ﺳﺎزﮔﺎري ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺤﻠﻲ ﻛﺎر ارزﻧﺪه اي ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫وﺟﻮد ‪ 70‬درﺻﺪ ﻣﻮاد آﻟﻲ ﻗﺎﺑﻞ ﻛﻤﭙﻮﺳﺖ و ﺑﻴﺶ از ‪ 40‬درﺻﺪ رﻃﻮﺑﺖ در زﺑﺎﻟﻪ ﻫﺎي ﺧﺎﻧﮕﻲ از ﻳﻚ‬
‫ﺳﻮ و ﺗﻔﺎوت ﻓﺎﺣﺶ آب و ﻫﻮا و ﺷﺮاﻳﻂ زﻳﺴﺖ در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻛﺸﻮر ﺑﺎ ﺳﺒﻚ و ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ‬
‫ﺧﻮد از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ ﺧﻮد دﻟﻴﻠﻲ ﺑﺮ ﻋﺪم اﺳﺘﻔﺎده ﺑﻲ روﻳﻪ از ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژيﻫﺎي واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺧﺎرج اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺳﺎلﻫﺎ رﻛﻮد در ﻋﻤﻞ آوردن ﻛﻤﭙﻮﺳﺖ و ﭘﺮداﺧﺖ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﮔﺰاف ﺟﻤﻊ آوري و دﻓﻊ زﺑﺎﻟﻪ‬
‫ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮاي ﺷﻬﺮﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻛﺸﻮر روزاﻧﻪ ﺣﺪود ‪ %20‬ﺑﻮدﺟﻪ ﺷﻬﺮداريﻫﺎ را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدﻫﺪ‬
‫ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ اﻫﻤﻴﺖ اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ در ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎي ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ ﻛﺸﻮر اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻣﺮ ﺑﻬﺪاﺷﺖ و ﺳﻼﻣﺖ ﺟﺎﻣﻌﻪ و رﻋﺎﻳﺖ ﺟﻨﺒﻪ ﻫﺎي ﭘﻴﺶﮔﻴﺮي ﻗﺒﻞ از درﻣﺎن ﺑﺪون‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺳﻴﺴﺘﻢﻫﺎي ﺟﻤﻊ آوري و دﻓﻊ ﻣﻮاد زاﻳﺪ ﻛﻪ ﻣﺴﺒﺐ اﺻﻠﻲ آﻟﻮدﮔﻲ در ﺷﻬﺮﻫﺎ و روﺳﺘﺎﻫﺎي‬
‫ﻛﺸﻮر اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﻜﺎن ﭘﺬﻳﺮ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﺷﺎﻋﻪ ﺑﻴﻤﺎري ﻛﻴﺴﺖ ﻫﻴﺪاﺗﻴﻚ‪ ،‬ﺑﺮوز ﮔﻬﮕﺎه وﺑﺎ‪ ،‬اﻧﻮاع ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي‬
‫ﭘﻮﺳﺘﻲ ﻫﻤﭽﻮن ﻟﻴﺸﻤﺎﻧﻴﻮز و ﺳﻠﺴﻠﻪ ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي ﺳﺮﻃﺎنزا و ﺳﻜﺘﻪ ﻫﺎي ﻧﺎﺑﻬﻨﮕﺎم در ﺟﻮاﻣﻊ ﻛﻨﻮﻧﻲ ﻛﻪ‬
‫ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺑﻪ ﻣﻮاد ﻓﺴﺎد ﭘﺬﻳﺮ و ﭘﺲ ﻣﺎﻧﺪه ﻫﺎي ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ ﻧﺴﺒﺖ داده ﻣﻲﺷﻮد ﻣﺎﺣﺼﻞ‬
‫ﺗﺪاﺧﻞ ﺻﺪﻫﺎ ﻧﻮع ﻣﻮاد ﺳﻤﻲ و ﻋﻔﻮﻧﺖزا ﺑﺎ زﺑﺎﻟﻪ ﻫﺎي ﺷﻬﺮي و اﻧﺘﺸﺎر آنﻫﺎ در آب‪ ،‬ﺧﺎك و ﻫﻮاي‬
‫زﻧﺪﮔﻲ روزﻣﺮه ﻣﺎﺳﺖ‪ .‬ﻋﻠﻴﻬﺬا ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪ ﺑﻬﺒﻮد ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻣﻮاد زاﻳﺪ ﺟﺎﻣﺪ و اﺟﺮاي اﻫﺪاف ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي ﻛﺸﻮر ﮔﻔﺘﺎر ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻓﺸﺮده‪ ،‬ﻛﻠﻴﺎﺗﻲ از ﻣﻮارد آﻟﻮدﮔﻲ و ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪي ﻣﻮاد زاﻳﺪ‬
‫ﺟﺎﻣﺪ را ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺧﺎص ﺑﻪ ﺳﻴﺴﺘﻢﻫﺎي ﺟﻤﻊ آوري‪ ،‬دﻓﻊ و ﺑﺎزﻳﺎﻓﺖ ﻣﻮاد‪ ،‬ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ‬
‫اﻣﻴﺪوار اﺳﺖ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻋﻼﻗﻤﻨﺪان ﺑﻮﻳﮋه داﻧﺸﺠﻮﻳﺎن ﻋﺰﻳﺰ و ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﻦ ﻣﺤﺘﺮم ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﻣﺤﻴﻂ‬
‫ﻛﺸﻮر ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫‪٦٣‬‬
‫‪ 1‬ـ ﺧﻄﺮات ﻧﺎﺷﻲ از دﻓﻊ زﺑﺎﻟﻪ ﺑﻪ ﻃﺮﻳﻖ ﻏﻴﺮ ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ‬
‫اﺻﻮل ﺑﻬﺪاﺷﺖ و ﺑﻬﺴﺎزي ﻣﺤﻴﻂ‪ ،‬در ﻫﺮ ﺷﻬﺮ اﻳﺠﺎب ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ زﺑﺎﻟﻪ ﻫﺎ در ﺣﺪاﻗﻞ زﻣﺎن از‬
‫ﻣﻨﺎزل و ﻣﺤﻴﻂ زﻧﺪﮔﻲ اﻧﺴﺎن دور ﺷﺪه و در اﺳﺮع وﻗﺖ دﻓﻊ ﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬ﭘﻴﺪاﻳﺶ اﻳﻦ اﻳﺪه )دﻓﻊ ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ‬
‫زﺑﺎﻟﻪ در ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ( در ﻗﺮن ﻧﻮزدﻫﻢ ﻣﻴﻼدي ﺑﻪ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻳﻚ دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ‪ ،‬ﺷﻬﺮوﻧﺪان را‬
‫ﺑﻪ رﻋﺎﻳﺖ آن ﻣﻠﺰوم ﻣﻲﺳﺎﺧﺖ‪.‬‬
‫اﻫﻤﻴﺖ دﻓﻊ ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ زﺑﺎﻟﻪ ﻫﺎ ﻣﻮﻗﻌﻲ ﺑﺮ ﻫﻤﻪ روﺷﻦ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺧﻄﺮات ﻧﺎﺷﻲ از آنﻫﺎ‬
‫ﺑﺨﻮﺑﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬زﺑﺎﻟﻪ ﻫﺎ ﻧﻪ ﻓﻘﻂ ﺑﺎﻋﺚ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺑﻴﻤﺎري‪ ،‬ﺗﻌﻔّﻦ و زﺷﺘﻲ ﻣﻨﺎﻇﺮ ﻣﻲﮔﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ‬
‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ آﻟﻮده ﻛﺮدن ﺧﺎك‪ ،‬آب و ﻫﻮا ﺧﺴﺎرات ﻓﺮاواﻧﻲ را ﺑﺒﺎر آورﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﺎن اﻧﺪازه ﻛﻪ‬
‫ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت زﺑﺎﻟﻪ ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺳﺖ‪ ،‬ﺧﻄﺮات ﻧﺎﺷﻲ از ﻣﻮاد ﺗﺸﻜﻴﻞ دﻫﻨﺪه آنﻫﺎ ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺟﻤﻊ آوري‪ ،‬ﺣﻤﻞ و ﻧﻘﻞ و آﺧﺮﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ دﻓﻊ اﻳﻦ ﻣﻮاد ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺑﻪ ﻃﺮﻳﻘﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺧﻄﺮات ﻧﺎﺷﻲ از‬
‫آنﻫﺎ در ﺳﻼﻣﺘﻲ اﻧﺴﺎن ﺑﻪ ﺣﺪاﻗﻞ ﻣﻤﻜﻦ ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫راﺟﻊ ﺑﻪ ﺧﻄﺮات ﺣﺎﺻﻞ از زﺑﺎﻟﻪ ﻫﺎي ﺷﻬﺮي و ﺻﻨﻌﺘﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ در ﻛﻠﻴﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻋﻠﻤﻲ و‬
‫ﻛﺘﺐ ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ ﻫﻤﻮاره اﺷﺎره ﺑﻪ اﺑﺘﻼي اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﺑﻪ ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﻛﺘﺐ ﻋﻠﻤﻲ‬
‫ﺗﻌﺪاد ﺑﺎﻛﺘﺮيﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﻮﺟﻮد در ﺧﺎﻛﺮوﺑﻪ ﺧﻴﺎﺑﺎنﻫﺎ از ‪ 2‬ﺗﺎ ‪ 40‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺧﺎص و از‬
‫‪ 50000‬ﺗﺎ ‪ 10‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺑﻄﻮر ﻋﻤﻮم در ﻫﺮ ﮔﺮم ﺑﺮآورده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻌﺪاد ﺑﺎﻛﺘﺮي ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ‬
‫ﺳﺎدﮔﻲ ﻣﻮﺟﺐ ﺑﺮوز ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ ﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً اﻳﻨﻜﻪ در اﻳﻦ ﻣﻮاد اﻧﻮاﻋﻲ از ﺑﺎﻛﺘﺮيﻫﺎي‬
‫ﻣﻮﻟﺪ وﺑﺎ‪ ،‬ﺗﻴﻔﻮس و ﻛﺰاز ﺑﻄﻮر ﻣﺴﻠّﻢ و ﺻﺮﻳﺢ ﺗﺸﺨﻴﺺ داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺷﺎﻳﺎن ذﻛﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﺎﺑﻘﺎ‬
‫ﻓﻀﻮﻻت ﺣﻴﻮاﻧﻲ )ﭘﻬﻦ ﮔﺎو و اﺳﺐ( ﻗﺴﻤﺖ ﻋﻤﺪه اي از ﺧﺎﻛﺮوﺑﻪ ﻫﺎي ﺧﻴﺎﺑﺎﻧﻲ را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲداد‪ .‬اﻳﻦ‬
‫ﺣﺎﻟﺖ ﻫﻢ اﻛﻨﻮن ﻧﻴﺰ در ﭘﺎره اي از روﺳﺘﺎﻫﺎ و ﺷﻬﺮﻫﺎي ﻛﻮﭼﻚ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ 1‬ـ ‪ 1‬ـ ﻣﮕﺲ‬

‫ﺧﻄﺮات ﻧﺎﺷﻲ از وﺟﻮد ﻣﮕﺲ ﺑﺮاي اﻧﺴﺎن و ﻋﻤﻮم ﺣﻴﻮاﻧﺎت اﻫﻠﻲ ﺑﺮ ﻫﻤﻪ روﺷﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﮕﺲ‬
‫ﺧﺎﻧﮕﻲ )‪ (Mussca domestica‬ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً از ﻧﻈﺮ اﻧﺘﺸﺎر ﺑﺴﻴﺎري از ﺑﺎﻛﺘﺮيﻫﺎي ﺑﻴﻤﺎرﻳﺰا ﻗﺎﺑﻞ اﻫﻤﻴﺖ‬
‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﺻﻮﻻ ﺑﻴﺶ از ‪ 40-50‬ﻫﺰار ﻧﻮع ﻣﮕﺲ در اﻳﻦ زﻣﺎن ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﺷﺪه وﻟﻲ ﻧﺎم ﮔﺬاري ﻫﻤﻪ‬
‫آنﻫﺎ ﺑﻪ اﺗﻤﺎم ﻧﺮﺳﻴﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﻧﺠﺎم ﺷﺪه در ﺻﺤﺮا و آزﻣﺎﻳﺸﮕﺎه اﻧﺘﺸﺎر ﺑﺴﻴﺎري از‬
‫اﻣﺮاض ﻫﻤﭽﻮن اﺳﻬﺎلﻫﺎي آﻣﻴﺒﻲ و ﺑﺎﺳﻴﻠﻲ‪ ،‬ﺗﺮاﺧﻢ‪ ،‬ﺣﺼﺒﻪ و ﺷﺒﻪ ﺣﺼﺒﻪ‪ ،‬وﺑﺎ‪ ،‬ﺳِﻞ‪ ،‬ﺟﺬام‪ ،‬ﻃﺎﻋﻮن و ﺳﻴﺎه‬
‫زﺧﻢ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻣﮕﺲ اﻣﻜﺎن ﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺣﺸﺮه ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﭘ‪‬ﺮزﻫﺎي ﭼﺴﺒﻨﺪه و ﻣﮋكﻫﺎي ﻓﺮاوان ﺑﺪن‬
‫ﺧﻮد ﺑﺎ ﻧﺸﺴﺘﻦ ﺑﺮ روي ﻣﺪﻓﻮع اﻧﺴﺎن و ﺣﻴﻮان و ﺑﺴﻴﺎري از ﻛﺜﺎﻓﺎت و زﺑﺎﻟﻪ ﻫﺎ ﻣﻴﻜﺮوبﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ را‬
‫از ﻃﺮﻳﻖ ﺗﻤﺎس ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺑﺪن اﻧﺴﺎن و ﻳﺎ اﻏﺬﻳﻪ ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز او ﺑﻪ ﻣﺤﻴﻂ زﻧﺪﮔﻲ وارد ﻧﻤﻮده و ﺑﻪ ﻃﻮر‬
‫ﻣﻜﺎﻧﻴﻜﻲ ﺑﺎﻋﺚ اﻧﺘﻘﺎل ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﻮد زﻧﺪه دﻳﮕﺮي ﻣﻲﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﺴﺘﺮاحﻫﺎي ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ در ﺷﻬﺮ و روﺳﺘﺎ و ﺣﻔﻆ ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ از ﭘِﻬِﻦ و دﻳﮕﺮ ﻓﻀﻮﻻت‬
‫‪٦٤‬‬
‫ﻓﺴﺎد ﭘﺬﻳﺮ اﻧﺴﺎﻧﻲ و ﺣﻴﻮاﻧﻲ ﻧﻴﺰ از ﺟﻤﻠﻪ ﻋﻮاﻣﻠﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از ﺗﻮﻟﻴﺪ و رﺷﺪ ﻻرو ﻣﮕﺲ‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﻣﻮاد زاﻳﺪ ﺻﻨﻌﺘﻲ اﻋﻢ از ﻓﺮآورده ﻫﺎي ﮔﻴﺎﻫﻲ‪ ،‬ﻣﻴﻮه ﻫﺎ‪ ،‬ﻓﻀﻮﻻت ﻛﺸﺘﺎرﮔﺎه ﻫﺎ و ﻏﻴﺮه ﭼﻪ‬
‫در ﺷﻬﺮﻫﺎ و ﭼﻪ در ﻣﺮاﻛﺰ ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﻣﺼﺮف ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺤﻞ ﭘﺮورش ﻻرو )ﻛﺮﻣﻴﻨﻪ( ﻣﮕﺲ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ روش دﻓﻊ زﺑﺎﻟﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﻠﻨﺒﺎر ﻛﺮدن در ﻓﻀﺎي آزاد ﺑﺎﺷﺪ ﻛﺮﻣﻴﻨﻪ ﻣﮕﺲ در داﺧﻞ‬
‫زﺑﺎﻟﻪ ﻛﻪ از ﻧﺸﺮ ﺣﺮارت‪ ،‬رﻃﻮﺑﺖ و ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺗﺮﻳﻦ ﻣﺤﻴﻂ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲرود رﺷﺪ و ﻧﻤﻮ‬
‫ﻛﺮده و ﭘﺲ از رﺳﻴﺪن زﻣﺎن ﺑﻠﻮغ ﺑﻪ ﻣﻨﺎزل و اﻣﺎﻛﻦ ﻣﺠﺎور ﭘﺮواز ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﻗﺪرت ﭘﺮواز ﻣﮕﺲ ﺗﺎ‬
‫ﺣﺪود ‪ 20‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪه اﺳﺖ )‪.(2‬‬
‫‪ 1‬ـ ‪ 2‬ـ ﺟﻮﻧﺪﮔﺎن‬

‫ﺳﺎﻟﻢ ﺳﺎزي ﻣﺤﻴﻂ ﺑﺨﺼﻮص ﻛﻨﺘﺮل زﺑﺎﻟﻪ ﻫﺎ ﭼﻪ در اﻣﺮ ﺟﻤﻊ آوري و ﭼﻪ در دﻓﻊ ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ‬
‫آنﻫﺎ ﻣﻔﻴﺪﺗﺮﻳﻦ راه ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﺟﻮﻧﺪﮔﺎن ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺪﻳﻬﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از ﺧﻄﺮﻧﺎﻛﺘﺮﻳﻦ ﻣﻀﺮات ﻋﺪم‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ دﻓﻊ زﺑﺎﻟﻪ ﻧﺸﻮ و ﻧﻤﺎ و اﻧﺘﺸﺎر ﻣﻮش در ﺷﻬﺮﻫﺎ اﺳﺖ‪ .‬ﺧﻄﺮ ازدﻳﺎد ﻣﻮش در ﺷﻬﺮﻫﺎ را‬
‫ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﺳﺎدﮔﻲ ﺑﺎ ﻫﻴﭻ ﺑﻮدﺟﻪ اي ﺟﺒﺮان ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻣﻮشﻫﺎي ﺧﺎﻧﮕﻲ و ﺟﻮﻧﺪﮔﺎن دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﻃﺮز وﺳﻴﻊ و‬
‫داﻣﻨﻪ داري در ﺟﻬﺎن ﭘﺮاﻛﻨﺪه و در ﺟﻮار اﻧﺴﺎنﻫﺎ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬از اﻳﻦ ﻧﻈﺮ اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ ﻣﻮﺟﻮدات‬
‫ﺑﺎﻟﻘﻮه ﻧﺎﻗﻞ ﺑﺴﻴﺎري از ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻧﺎراﺣﺘﻲﻫﺎي ﺣﺎﺻﻞ از ﻣﻮشﻫﺎ از ﻳﻚ ﮔﺎز ﮔﺮﻓﺘﮕﻲ‬
‫ﺳﺎده ﺗﺎ ﺗﺐ ﺗﻴﻔﻮس و ﻃﺎﻋﻮن ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻴﻤﺎري ﻟﭙﺘﻮﺳﭙﻴﺮوز در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺗﻐﺬﻳﻪ ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ آﻟﻮده‬
‫ﺑﻪ ﻣﺪﻓﻮع ﻣﻮش ﺑﻴﻤﺎر و ﺑﺎ اﺳﺘﺤﻤﺎم در آب آﻟﻮده و ﻳﺎ در ﺗﻤﺎس ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺑﺎ ﻣﻮش آﻟﻮده‪ ،‬ﺑﻪ وﺟﻮد‬
‫ﻣﻲآﻳﺪ‪ .‬ﻣﻮش ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ در اﻧﺘﻘﺎل ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎﻳﻲ ﭼﻮن اﺳﻬﺎل آﻣﻴﺒﻲ و اﻧﺘﻘﺎل ﻛﺮم ﻛﺪو و ﺗﺮﻳﺸﻴﻦ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ‬
‫ﻃﻮر ﻏﻴﺮﻣﺴﺘﻘﻴﻢ‪ ،‬ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻤﻲ اﻳﻔﺎء ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻣﻮش و ﺳﺎﻳﺮ ﺟﻮﻧﺪﮔﺎن ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﺜﻞ و ازدﻳﺎد ﺟﻤﻌﻴﺖ‬
‫ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻪ ﺳﻪ ﭼﻴﺰ اﺣﺘﻴﺎج دارﻧﺪ‪ ،‬ﻏﺬا‪ ،‬آب و ﭘﻨﺎﻫﮕﺎه ﻛﻪ ﻫﺮ ﺳﻪ در اﻏﻠﺐ ﻣﻮارد در زﺑﺎﻟﻪ ﻫﺎي ﺷﻬﺮي‬
‫وﺟﻮد دارد‪.‬‬
‫‪ 1‬ـ ‪ 3‬ـ آﻟﻮدﮔﻲﻫﺎي آب‬

‫آب ﺷﺮط اﺻﻠﻲ اداﻣﻪ ﺣﻴﺎت در ﺟﻬﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻠﻤﻪ آﺑﺎداﻧﻲ در زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ از آب ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه‬
‫ﻛﻪ ﺧﻮد ﻋﺎﻣﻞ ﻣﻬﻤﻲ در ﺟﻬﺖ ﻋﻤﺮان و ﺑﻬﺴﺎزي ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻛﺸﻮر ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲرود‪ .‬ﺳﺮﻋﺖ اﻓﺰاﻳﺶ‬
‫ﺟﻤﻌﻴﺖ‪ ،‬ﺑﻬﺒﻮد ﺳﻄﺢ ﺑﻬﺪاﺷﺖ و ﭘﻴﺸﺮﻓﺖﻫﺎي ﺻﻨﻌﺘﻲ در ﺳﻄﺢ ﺟﻬﺎن ﺑﻴﺶ از ﭘﻴﺶ ﺑﺎﻋﺚ ﻣﺤﺪود‬
‫ﺷﺪن ﻣﻨﺎﺑﻊ آب ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﻗﺒﻮل ﻛﺮد ﻛﻪ دﻧﻴﺎ ﺗﺸﻨﻪ اﺳﺖ و اﻳﻦ ﺗﺸﻨﮕﻲ ﻳﻚ ﺗﺼﻮر ﺷﺎﻋﺮاﻧﻪ و‬
‫ﺧﻴﺎل ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﻳﻚ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻣﺴﻠﻢ اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﻛﺸﻮر ﻣﺎ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻛﻤﺒﻮد آب ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً ﭼﻪ در اﻣﺮ ﺻﻨﻌﺖ و ﭼﻪ در اﻣﺮ ﻛﺸﺎورزي ﻣﺸﻜﻼت‬
‫ﻓﺮاواﻧﻲ را ﺑﻪ ﺑﺎر آورده اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺼﺮف زﻳﺎد از ﺣﺪ‪ ‬آب در ﺷﻬﺮﻫﺎ و اﺳﺮافﻫﺎي ﺑﻲ روﻳﻪ در ﻫﺮ زﻣﻴﻨﻪ‬
‫ﻧﻴﺰ ﺗﺸﺪﻳﺪ ﻛﻨﻨﺪه اﻳﻦ ﻣﺸﻜﻞ اﺳﺖ‪ .‬ﮔﺮﻣﺴﻴﺮ ﺑﻮدن ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻛﺸﻮر و ﻋﺪم وﺟﻮد ﻣﻨﺎﺑﻊ آب ﻛﺎﻓﻲ‬
‫از ﻳﻚ ﺳﻮ و ﻋﺪم ﻛﻨﺘﺮل آﻟﻮدﮔﻲ آب ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺗﺨﻠﻴﻪ ﻓﺎﺿﻼبﻫﺎ و زﺑﺎﻟﻪ ﻫﺎي ﺷﻬﺮي و ﺻﻨﻌﺘﻲ از ﺳﻮي‬
‫‪٦٥‬‬
‫دﻳﮕﺮ ﺗﺎﺛﻴﺮ زﻳﺎﻧﺒﺨﺸﻲ در اﻗﺘﺼﺎد و ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺎ دارد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺗﺨﻠﻴﻪ ﻣﻮاد زاﻳﺪ ﺟﺎﻣﺪ و ﻣﺎﻳﻊ‬
‫)زﺑﺎﻟﻪ و ﻓﺎﺿﻼبﻫﺎ( در ﻣﺤﻴﻂ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺟﺎري ﺷﺪن آبﻫﺎي ﺳﻄﺤﻲ اﻋﻢ از ﺟﻮﻳﺒﺎرﻫﺎ‪ ،‬رودﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎ و‬
‫دﻳﮕﺮ آبﻫﺎي ﺣﺎﺻﻞ از ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ ﺑﻪ ﻧﻘﺎط ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﻮﺟﺐ اﻧﺘﺸﺎر آﻟﻮدﮔﻲ ﻣﻲﮔﺮدﻧﺪ و اﻳﻦ در ﺣﺎﻟﻴﺴﺖ‬
‫ﻛﻪ ﻣﺘﺎﺳﻔﺎﻧﻪ در ﺑﻌﻀﻲ از ﺷﻬﺮﻫﺎي ﻣﺎ دﻓﻊ ﺑﻲ روﻳﻪ زﺑﺎﻟﻪ اﻛﺜﺮا ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺗﺨﻠﻴﻪ ﻣﻮاد ﺑﻪ ﺟﻮﻳﺒﺎرﻫﺎ‬
‫ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﻴﺮد و ﻳﺎ دﻓﻦ ﻏﻴﺮ ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ آن در ﺳﺮاﺷﻴﺒﻲﻫﺎ و دﻳﮕﺮ اﻣﺎﻛﻦ ﻛﻪ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺿﻮاﺑﻂ ﺣﻔﺎﻇﺖ‬
‫آبﻫﺎي زﻳﺮزﻣﻴﻨﻲ اﺳﺖ اﻧﺠﺎم ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ از ﻧﻈﺮ ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﻣﺤﻴﻂ ﻛﺎﻣﻼً ﺧﻄﺮﻧﺎك اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً‬
‫اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺤﻞ ﺗﺨﻠﻴﻪ و ﻳﺎ دﻓﻦ در ﺧﺎكﻫﺎي ﺳﺒﻚ ﺷﻨﻲ و ﻳﺎ در ﺣﻮاﻟﻲ رودﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎ و ﭼﺸﻤﻪ ﺳﺎرﻫﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ 1‬ـ ‪ 4‬ـ آﻟﻮدﮔﻲ ﺧﺎك‬

‫زﺑﺎﻟﻪ ﻫﺎي ﺷﻬﺮي ﻛﻪ ﺧﻮد ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ از ﻓﻀﻮﻻت اﻧﺴﺎﻧﻲ و ﺣﻴﻮاﻧﻲ و ﺑﺴﻴﺎري دﻳﮕﺮ از ﻣﻮاد زاﺋﺪ‬
‫ﺻﻨﻌﺘﻲ و ﻛﺸﺎورزي اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺘﺎﺳﻔﺎﻧﻪ در آﺧﺮﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ دﻓﻊ ﺑﻪ ﺧﺎك و ﻳﺎ آب ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻛﺎﻻﻫﺎي‬
‫ﻣﺼﻨﻮﻋﻲ ﻛﻪ از ﻣﻮاد ﭘﻼﺳﺘﻴﻜﻲ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﻧﺪ ﭘﺲ از اﺳﺘﻌﻤﺎل ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻮاد زاﺋﺪ ﺗﺠﺰﻳﻪ ﻧﺸﺪﻧﻲ در‬
‫زﺑﺎﻟﻪ اﻧﺒﺎﺷﺘﻪ و در ﺧﺎك ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲﻣﺎﻧﻨﺪ زﻳﺮا ﭘﻠﻴﻤﺮﻫﺎي ﻣﺼﻨﻮﻋﻲ )ﻧﺎﻳﻠﻮن( ﺑﺮ ﻋﻜﺲ ﭘﻠﻴﻤﺮﻫﺎي ﻃﺒﻴﻌﻲ‬
‫ﻣﻮﺟﻮد در ﭘﺸﻢ و ﭘﻨﺒﻪ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻧﺒﻮدن آﻧﺰﻳﻢ وﻳﮋه‪ ،‬ﺳﺎلﻫﺎ ﺟﻬﺖ ﺗﺠﺰﻳﻪ در ﻃﺒﻴﻌﺖ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺧﺎم و‬
‫ﺑﺪون ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻮاد ﺧﻮد ﺧﻠﻠﻲ در ﺗﺒﺎدل آب و ﻫﻮا و دﻳﮕﺮ ﻋﻜﺲاﻟﻌﻤﻞﻫﺎي ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ و‬
‫ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﺧﺎك ﺑﻮﺟﻮد ﻣﻲآورﻧﺪ‪ .‬ﻣﺠﺎورت و ﻳﺎ اﺣﺎﻃﻪ ﺷﺪن رﻳﺸﻪ ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ ﻣﻮاد ﭘﻼﺳﺘﻴﻜﻲ در‬
‫ﺧﺎك ﺳﺒﺐ ﻧﺮﺳﻴﺪن آب و ﻏﺬا ﺑﻪ رﻳﺸﻪ ﮔﻴﺎه ﺷﺪه و در ﻃﻲ زﻣﺎن در اﻃﺮاف رﻳﺸﻪ ﺣﺮارت‪ ،‬رﻃﻮﺑﺖ‬
‫و ﺧﻮاص ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﻛﺎﻣﻼً ﻏﻴﺮﻣﺘﻌﺎدﻟﻲ ﺑﻮﺟﻮد ﻣﻲآورﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺿﻌﻒ رﺷﺪ و ﻳﺎ ﺧﺸﻜﻲ ﮔﻴﺎه‬
‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬وﺟﻮد اﻧﻮاع ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻗﻮﻃﻲﻫﺎي ﻛﻨﺴﺮو‪ ،‬ﻻﺳﺘﻴﻚﻫﺎي ﻣﺴﺘﻌﻤﻞ‪ ،‬ﻻﺷﻪ ﻫﺎي اﺗﻮﻣﺒﻴﻞ‪ ،‬ﻓﻀﻮﻻت‬
‫ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎنﻫﺎ و ﻣﻮاد ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﻛﺎرﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎ ﻛﻪ ﻫﻢ اﻛﻨﻮن در اﻏﻠﺐ ﺷﻬﺮﻫﺎ ﺟﺰو ﻻﻳﻨﻔﻚ زﺑﺎﻟﻪ ﻫﺎي ﺷﻬﺮي‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﺎرج از ﺷﻬﺮ در داﻣﺎن ﻃﺒﻴﻌﺖ ﭘﺮاﻛﻨﺪه و ﻳﺎ دﻓﻦ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻳﻦ ﻋﻤﻞ‪ ،‬ﺗﺠﺰﻳﻪ ﻫﺎﻳﻲ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻃﻲ ﺳﺎﻟﻴﺎن دراز ﺧﻄﺮات ﻣﻬﻴﺒﻲ را در آب و ﺧﺎك ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﻮﺟﻮد آورده و ﻣﻮﺟﺐ‬
‫ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ در اﻧﺴﺎن و ﺣﻴﻮان و ﻛﻠﻴﻪ ﻣﻮﺟﻮداﺗﻲ ﻛﻪ در آن ﻣﻨﻄﻘﻪ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‬
‫ازﺟﻤﻠﻪ اﻣﻮر ﻣﺘﺪاول در اﺳﺘﻔﺎده ﻣﺠﺪد از زﺑﺎﻟﻪ ﻫﺎي ﺷﻬﺮي‪ ،‬ﺗﻬﻴﻪ ﻛﻤﭙﻮﺳﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻢ‬
‫اﻛﻨﻮن در ﺑﺴﻴﺎري از ﺷﻬﺮﻫﺎي ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪ دﻧﻴﺎ ﻣﻌﻤﻮل اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﺮان ﻣﺘﺎﺳﻔﺎﻧﻪ ﺑﺪون ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ در ﺳﻴﺴﺘﻢ‬
‫ﺗﻬﻴﻪ ﻛﻤﭙﻮﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻮع ﻛﻤﭙﻮﺳﺖ و اﻣﻜﺎﻧﺎت ﻣﺼﺮف‪ ،‬اﻗﺪام ﺑﻪ ﺗﺎﺳﻴﺲ ﻛﺎرﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎﻳﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺘﺎﻳﺞ‬
‫ﺣﺎﺻﻞ‪ ،‬ﻣﻄﻠﻮب ﻧﺒﻮده و آﻟﻮدﮔﻲﻫﺎي ﻣﺤﻴﻂ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻬﺮي و روﺳﺘﺎﻳﻲ ﻣﺎ را ﺗﺸﺪﻳﺪ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬اﻣﺮوزه‬
‫ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﺻﻨﺎﻳﻊ ﺳﻨﮕﻴﻦ و ﻣﺼﺮف زﻳﺎده از ﺣﺪ ﻓﻠﺰات ﺳﻨﮕﻴﻦ ﻛﻪ از راه ﻫﻮا و زﻣﻴﻦ و آب وارد‬
‫و ﺧﺴﺎرات زﻳﺎدي را ﺑﻪ ﺑﺎر ﻣﻲآورﻧﺪ‪ Lenihan .‬و ‪ Wainered‬ﻋﻘﻴﺪه دارﻧﺪ ﻛﻪ اﻣﺮوزه ﺑﻴﺶ از ‪60‬‬
‫ﻣﺎده ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ در ﺻﻨﺎﻳﻊ‪ ،‬ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﻘﺶ آﻧﻬﺎ در ﺳﻴﺴﺘﻢﻫﺎي ﺣﻴﺎﺗﻲ ﮔﻴﺎه و‬
‫ﺣﻴﻮان‪ ،‬ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ازدﻳﺎد ﻓﻠﺰات ﺳﻨﮕﻴﻦ ﻣﺜﻞ ﺟﻴﻮه‪ ،‬ﺳﺮب‪ ،‬ﻛﺎدﻣﻴﻮم و آرﺳﻨﻴﻚ در ﻛﻤﭙﻮﺳﺖ و در‬
‫‪٦٦‬‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪ در ﺧﺎك‪ ،‬ﺑﺎﻋﺚ ﻣﺴﻤﻮﻣﻴﺖﻫﺎي زﻳﺎد و ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ در اﻧﺴﺎن ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ 1‬ـ ‪ 5‬ـ آﻟﻮدﮔﻲ ﻫﻮا‬

‫در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد اﺣﺘﺮاق ﻣﻮاد ﭘﻼﺳﺘﻴﻜﻲ ﻛﻪ ﻣﺘﺎﺳﻔﺎﻧﻪ اﻣﺮوزه ﺑﻪ ﻣﻴﺰان ﻓﺮاواﻧﻲ در‬
‫زﺑﺎﻟﻪ ﻫﺎ وﺟﻮد دارﻧﺪ ﺻﺮﻓﻨﻈﺮ از ﺗﻮﻟﻴﺪ دﻳﻮﻛﺴﻴﻦﻫﺎ ﮔﺎزﻫﺎﻳﻲ ﻫﻤﭽﻮن ﮔﺎز ﻛﺮﺑﻨﻴﻚ‪ ،‬اﻧﻴﺪرﻳﺪ ﺳﻮﻟﻔﻮره‪،‬‬
‫ﮔﺎزﻫﺎي ﺳﻤ‪‬ﻲ ﻛﻠﺮه و ﻏﻴﺮه ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﻓﻮقاﻟﻌﺎده ﺧﻄﺮﻧﺎك ﺑﻮده و ﻣﻮﺟﺐ آﻟﻮدﮔﻲ ﺷﺪﻳﺪ ﻫﻮا‬
‫ﻣﻲﮔﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺷﺎﻳﺎن ذﻛﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﻨﺎﻃﻘﻲ ﻛﻪ ﻣﺒﺎدرت ﺑﻪ اﻳﺠﺎد زﺑﺎﻟﻪ ﺳﻮز ﻣﻲﺷﻮد ﺗﻌﺒﻴﻪ ﻫﻮاﻛﺶﻫﺎي‬
‫ﻃﻮﻳﻞ و ﻓﻴﻠﺘﺮﻫﺎي وﻳﮋه اي ﻛﻪ ﻃﺒﻖ ﺿﻮاﺑﻂ ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از آﻟﻮدﮔﻲﻫﺎي ﻫﻮا‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ از ﺿﺮورﻳﺎت اﻣﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﮔﺎزﻫﺎي ﺣﺎﺻﻞ از ﺗﺨﻤﻴﺮﻫﺎي ﻫﻮازي و ﻏﻴﺮ ﻫﻮازي در ﻣﺮاﻛﺰ دﻓﻦ زﺑﺎﻟﻪ ﻗﺎدرﻧﺪ ﺑﻪ ﻃﺒﻘﺎت‬
‫زﻳﺮﻳﻦ ﺧﺎك ﻧﻔﻮذ ﻛﺮده و اﺧﺘﻼﻻﺗﻲ در ﺧﺎكﻫﺎي زراﻋﻲ ﺑﻪ وﺟﻮد آورﻧﺪ‪ .‬ﻃﺒﻖ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﻧﺠﺎم ﺷﺪه‬
‫در ﻧﻮاﺣﻲ ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ﺟﺎﻳﮕﺎه ﻫﺎي دﻓﻦ زﺑﺎﻟﻪ ﻣﻴﺰان ﮔﺎز ﻣﺘﺎن )‪ (CH4‬ﺗﺎ ﺣﺪود ‪ 60‬درﺻﺪ و ﮔﺎز ﻛﺮﺑﻨﻴﻚ‬
‫)‪ (CO2‬ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﺗﺎ ‪ 30‬درﺻﺪ ﺗﺎﻳﻴﺪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﻄﻌﺎ در ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از رﺷﺪ و ﻧﻤﻮ ﺻﺤﻴﺢ ﮔﻴﺎﻫﺎن‬
‫ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﻲ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫‪ 2‬ـ ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪي ﻣﻮاد زاﻳﺪ ﺟﺎﻣﺪ‬

‫ﻋﺒﺎرت ﻣﻮاد زاﻳﺪ ﺟﺎﻣﺪ )‪ (solid wastes‬ﺑﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻮاد ﻧﺎﺷﻲ از ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي اﻧﺴﺎن و ﺣﻴﻮان‬
‫ﻛﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺟﺎﻣﺪ ﺑﻮده و ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻧﺎﺧﻮاﺳﺘﻪ و ﻳﺎ ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻔﺎده دور رﻳﺨﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ اﻃﻼق‬
‫ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻛﻠﻲ در ﺑﺮﮔﻴﺮﻧﺪه ﻫﻤﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ‪ ،‬اﻧﻮاع ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪيﻫﺎ‪ ،‬ﺗﺮﻛﻴﺐ و‬
‫ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﻣﻮاد زاﻳﺪ ﺑﻮده و ﺑﻪ ﺳﻪ دﺳﺘﻪ ﻛﻠﻲ زﺑﺎﻟﻪ ﻫﺎي ﺷﻬﺮي‪ ،‬زﺑﺎﻟﻪ ﻫﺎي ﺻﻨﻌﺘﻲ و زﺑﺎﻟﻪ ﻫﺎي‬
‫ﺧﻄﺮﻧﺎك ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲﮔﺮدﻧﺪ ‪:‬‬
‫‪ 2‬ـ ‪ 1‬ـ زﺑﺎﻟﻪ ﻫﺎي ﺷﻬﺮي‬

‫در ﻧﺸﺮﻳﺎت و ﻛﺘﺐ از ﺗﻌﺎرﻳﻒ و ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪيﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ ﺑﺮاي ﺗﻮﺿﻴﺢ اﺟﺰاء ﻣﻮاد زاﻳﺪ ﺟﺎﻣﺪ‬
‫ﺷﻬﺮي اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻌﺎرﻳﻒ اراﺋﻪ ﺷﺪه در زﻳﺮ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ راﻫﻨﻤﺎ ﺑﺮاي ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ‬
‫اﺟﺰاء ﻣﻮاد زاﻳﺪ ﺷﻬﺮي ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﮔﻴﺮد )‪.(2‬‬
‫زاﻳﺪات ﻏﺬاﻳﻲ‬
‫ﺑﻪ ﻗﺴﻤﺖ ﻓﺴﺎدﭘﺬﻳﺮ زﺑﺎﻟﻪ ﻛﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻ از زاﻳﺪات ﮔﻴﺎﻫﻲ‪ ،‬ﺗﻬﻴﻪ و ﻃﺒﺦ و ﻳﺎ اﻧﺒﺎر ﻛﺮدن ﻣﻮاد‬
‫ﻏﺬاﻳﻲ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲآﻳﺪ‪ ،‬اﻃﻼق ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻛﻤ‪‬ﻴﺖ ﭘﺲ ﻣﺎﻧﺪه ﻫﺎي ﻏﺬاﻳﻲ در ﻃﻮل ﺳﺎل ﻣﺘﻐﻴﺮ ﺑﻮده و در‬
‫ﻣﺎه ﻫﺎي ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﺼﺮف ﻣﻴﻮه و ﺳﺒﺰي ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﻣﻲرﺳﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﻣﺎﻧﺪه ﻫﺎي ﻏﺬاﻳﻲ‬
‫ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻗﺴﻤﺖ زﺑﺎﻟﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﺮا ﻛﻪ از ﻳﻚ ﺳﻮ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺗﺨﻤﻴﺮ و ﻓﺴﺎد ﺳﺮﻳﻊ‪ ،‬ﺑﻮﻫﺎي ﻧﺎﻣﻄﺒﻮع ﺗﻮﻟﻴﺪ‬
‫‪٦٧‬‬
‫ﻛﺮده و ﻣﺤﻞ ﻣﻨﺎﺳﺒﻲ ﺑﺮاي رﺷﺪ و ﺗﻜﺜﻴﺮ ﻣﮕﺲ و ﺳﺎﻳﺮ ﺣﺸﺮات و ﺟﻮﻧﺪﮔﺎن اﺳﺖ و از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ ﺑﻪ‬
‫دﻟﻴﻞ ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ ﺗﻬﻴﻪ ﻛﻮد از آن )ﻛﻤﭙﻮﺳﺖ( ﺣﺎﺋﺰ اﻫﻤﻴﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﻗﺎﺑﻞ ذﻛﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻴﺰان ﭘﺲ ﻣﺎﻧﺪه ﻫﺎي‬
‫ﻓﺴﺎدﭘﺬﻳﺮ در زﺑﺎﻟﻪ ﻫﺎي ﺷﻬﺮي اﻳﺮان ﺑﻴﻦ ‪ 35‬ﺗﺎ ‪ 76‬درﺻﺪ ﮔﺰارش ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫آﺷﻐﺎل‬
‫ﺑﻪ ﻗﺴﻤﺖ ﻓﺴﺎد ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ زﺑﺎﻟﻪ ﺑﻪ ﺟﺰ ﺧﺎﻛﺴﺘﺮ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬آﺷﻐﺎل در زﺑﺎﻟﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺷﺎﻣﻞ‬
‫ﻛﺎﻏﺬ‪ ،‬ﭘﻼﺳﺘﻴﻚ‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎت ﻓﻠﺰي‪ ،‬ﺷﻴﺸﻪ‪ ،‬ﭼﻮب و ﻣﻮادي از اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬آﺷﻐﺎل را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ دو‬
‫ﺑﺨﺶ ﻗﺎﺑﻞ اﺷﺘﻌﺎل و ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ اﺷﺘﻌﺎل ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﺧﺎﻛﺴﺘﺮ‬
‫ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪه ﺣﺎﺻﻞ از ﺳﻮزاﻧﺪن زﻏﺎل‪ ،‬ﭼﻮب و دﻳﮕﺮ ﻣﻮاد ﺳﻮﺧﺘﻨﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻣﻘﺎﺻﺪ ﺻﻨﻌﺘﻲ‪ ،‬ﭘﺨﺖ‬
‫و ﭘﺰ و ﻳﺎ ﮔﺮم ﻛﺮدن ﻣﻨﺎزل ﺑﻜﺎر ﻣﻲرود ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫زاﻳﺪات ﻧﺎﺷﻲ از ﺗﺨﺮﻳﺐ و ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﺳﺎزي‬

‫ﺑﻪ زاﻳﺪات ﺣﺎﺻﻞ از ﺗﺨﺮﻳﺐ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن‪ ،‬ﺗﻌﻤﻴﺮ اﻣﺎﻛﻦ ﻣﺴﻜﻮﻧﻲ‪ ،‬ﺗﺠﺎري‪ ،‬ﺻﻨﻌﺘﻲ‪ ،‬و ﻳﺎ ﺳﺎﻳﺮ‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﺳﺎزي اﻃﻼق ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫زاﻳﺪات وﻳﮋه‬
‫اﻳﻦ ﻗﺴﻤﺖ از زﺑﺎﻟﻪ ﻫﺎ ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻮاد ﺣﺎﺻﻞ از ﺟﺎروب ﻛﺮدن ﺧﻴﺎﺑﺎنﻫﺎ و ﻣﻌﺎﺑﺮ‪ ،‬ﺑﺮگ درﺧﺘﺎن‪،‬‬
‫اﺟﺴﺎد ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﻣﺮده و ﻣﻮادي ﻛﻪ از وﺳﺎﻳﻞ ﻧﻘﻠﻴﻪ ﺑﻪ ﺟﺎي ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ 2‬ـ ‪ 2‬ـ زﺑﺎﻟﻪ ﻫﺎي ﺻﻨﻌﺘﻲ‬

‫زﺑﺎﻟﻪ ﻫﺎي ﺻﻨﻌﺘﻲ‪ ،‬ﻣﻮاد زاﻳﺪ ﻧﺎﺷﻲ از ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﺻﻨﻌﺘﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ وﻣﻌﻤﻮﻻ ﺷﺎﻣﻞ ﻓﻠﺰات‪ ،‬ﻣﻮاد‬
‫ﭘﻼﺳﺘﻴﻜﻲ‪ ،‬ﻣﻮاد ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ و ﺑﺎﻻﺧﺮه زﺑﺎﻟﻪ ﻫﺎي وﻳﮋه و زﺑﺎﻟﻪ ﻫﺎي ﺧﻄﺮﻧﺎك ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻛﻪ ﻋﻤﻞ ﺟﻤﻊ آوري‪،‬‬
‫ﺣﻤﻞ و ﻧﻘﻞ و دﻓﻊ آنﻫﺎ ﺿﻮاﺑﻂ ﺧﺎص و ﻣﻘﺮرات وﻳﮋه اي را ﺑﻪ ﺧﻮد اﺧﺘﺼﺎص داده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ 2‬ـ ‪ 3‬ـ زﺑﺎﻟﻪ ﻫﺎي ﺧﻄﺮﻧﺎك‬

‫ﻣﻮاد زاﻳﺪ ﺧﻄﺮﻧﺎك‪ ،‬ﻣﻮاد زاﻳﺪ ﺟﺎﻣﺪ ﻳﺎ ﻣﺎﻳﻌﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻛﻤ‪‬ﻴﺖ‪ ،‬ﻏﻠﻈﺖ و ﻳﺎ ﻛﻴﻔﻴﺖ‬
‫ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ‪ ،‬ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ و ﻳﺎ ﺑﻴﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎﻋﺚ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻴﺰان ﻣﺮگ و ﻣﻴﺮ و ﻳﺎ ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎر‬
‫ﺟﺪي ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاﺳﺎس ﺗﻌﺮﻳﻒ آژاﻧﺲ ﺣﻔﺎﻇﺖ ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ ‪Environmental Protection Agency‬‬
‫)‪ (: EPA‬زﺑﺎﻟﻪ ﻫﺎي ﺧﻄﺮﻧﺎك ﺑﻪ ﻣﻮاد زاﻳﺪ ﺟﺎﻣﺪي اﻃﻼق ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﺎﻟﻘﻮه ﺧﻄﺮﻧﺎك ﺑﻮده و ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ‬
‫ﭘﺲ از ﻃﻲ ﻣﺪت زﻣﺎﻧﻲ ﻣﻮﺟﺒﺎت ﺧﻄﺮ را ﺑﺮاي ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ‪ ،‬ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬زﺑﺎﻟﻪ ﻫﺎي ﺧﻄﺮﻧﺎك‬
‫ﻣﻌﻤﻮﻻ ﻳﻜﻲ از ﻣﺸﺨﺼﺎت ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ اﻧﻔﺠﺎر‪ ،‬اﺣﺘﺮاق‪ ،‬ﺧﻮردﮔﻲ‪ ،‬واﻛﻨﺶ ﭘﺬﻳﺮي و ﺳﻤﻲ را دارا ﺑﻮده و اﻏﻠﺐ‬
‫ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان ﻣﻮاد زاﻳﺪ رادﻳﻮاﻛﺘﻴﻮ‪ ،‬ﭘﺲ ﻣﺎﻧﺪه ﻫﺎي ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ‪ ،‬زاﻳﺪات ﻗﺎﺑﻞ اﺷﺘﻌﺎل‪ ،‬زاﻳﺪات ﺑﻴﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ و‬
‫‪٦٨‬‬
‫ﻣﻮاد ﻣﻨﻔﺠﺮه دﺳﺘﻪ ﺑﻨﺪي ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ‪:‬‬
‫از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻋﻤﺪه زاﻳﺪات ﺑﻴﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ‪ ،‬ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎنﻫﺎ‪ ،‬آزﻣﺎﻳﺸﮕﺎه ﻫﺎ و ﻣﺮاﻛﺰ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﭘﺰﺷﻜﻲ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬زﺑﺎﻟﻪ ﻫﺎي ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎﻧﻲ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ آﻧﻜﻪ ﺣﺎوي زاﻳﺪات ﭘﺎﺗﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ‪ ،‬ﻣﻮاد زاﻳﺪ رادﻳﻮاﻛﺘﻴﻮ‪ ،‬زاﻳﺪات‬
‫داروﻳﻲ‪ ،‬ﻣﻮاد زاﻳﺪ ﻋﻔﻮﻧﻲ‪ ،‬ﻣﻮاد زاﻳﺪ ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ و ﺑﻌﻀﺎ ﻇﺮوف ﻣﺴﺘﻌﻤﻞ ﺗﺤﺖ ﻓﺸﺎر ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬از ﻣﻨﺎﺑﻊ‬
‫ﻋﻤﺪه‪ ،‬زﺑﺎﻟﻪ ﻫﺎي ﺧﻄﺮﻧﺎك در ﺷﻬﺮﻫﺎ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي ﺟﻤﻊ آوري‪ ،‬دﻓﻊ و ﻳﺎ اﺣﻴﺎي اﻳﻦ‬
‫ﻣﻮاد در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ زﺑﺎﻟﻪ ﻫﺎي ﺷﻬﺮي و ﺧﺎﻧﮕﻲ ﺗﻔﺎوت ﺑﺴﻴﺎر دارد و ﺑﺎﻳﺪ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار‬
‫ﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫‪ 2‬ـ ‪ 4‬ـ زﺑﺎﻟﻪ ﻫﺎ ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎﻧﻲ‬

‫زﺑﺎﻟﻪ ﻫﺎي ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎﻧﻲ ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻮادي ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﻮع ﻛﺎر و وﻇﻴﻔﻪ در ﻫﺮ ﺑﺨﺶ‬
‫ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻣﺘﻔﺎوت ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼ زﺑﺎﻟﻪ ﺑﺨﺶ ﻋﻔﻮﻧﻲ ﻳﺎ اﻃﺎق ﻋﻤﻞ‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﻮاد زاﻳﺪ آزﻣﺎﻳﺸﮕﺎه ﻳﺎ ﺑﺨﺶ‬
‫رادﻳﻮﻟﻮژي‪ ،‬ﺗﻔﺎوت ﻣﺤﺴﻮﺳﻲ دارد و ﻃﺒﻖ ﻳﻚ ﺑﺮرﺳﻲ‪ ،‬زﺑﺎﻟﻪ ﺑﺨﺶﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎنﻫﺎ ﺑﻪ ﻫﻔﺖ‬
‫ﮔﺮوه ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ )‪:(4‬‬
‫اﻟﻒ ـ زﺑﺎﻟﻪ ﻫﺎي ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن‬

‫ﻋﻤﻮﻣﺎً ﺷﺎﻣﻞ زﺑﺎﻟﻪ ﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻨﺪي ﻣﻮاد و دﻳﮕﺮ زﺑﺎﻟﻪ ﻫﺎي ﭘﺮﺳﻨﻞ ﺷﺎﻏﻞ در‬
‫ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن و ﺧﻮاﺑﮕﺎه ﻫﺎي آنﻫﺎﺳﺖ‪.‬‬
‫ب ـ زﺑﺎﻟﻪ ﻫﺎي ﭘﺎﺗﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ‬

‫ﺷﺎﻣﻞ ﺑﺎﻓﺖﻫﺎ‪ ،‬ارﮔﺎنﻫﺎ‪ ،‬ﻗﺴﻤﺖﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺪن‪ ،‬ﭘﻨﺒﻪ ﻫﺎي آﻏﺸﺘﻪ ﺑﻪ ﺧﻮن و ﭼﺮك و ﻣﻮاد‬
‫دﻓﻌﻲ ﺑﺪن ﻫﻤﭽﻮن ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎي ﻣﺪﻓﻮع و ادرار و ﻏﻴﺮه ﺟﺰو اﻳﻦ ﮔﺮوه از ﻣﻮاد زاﻳﺪ‪ ،‬ﻣﺤﺴﻮب‬
‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ج ـ ﻣﻮاد زاﻳﺪ رادﻳﻮاﻛﺘﻴﻮ‬

‫ﺷﺎﻣﻞ ﺟﺎﻣﺪات‪ ،‬ﻣﺎﻳﻌﺎت و ﮔﺎزﻫﺎ ﺑﻮده و در ﺑﺮﺧﻲ از ﺑﺨﺶﻫﺎ و آزﻣﺎﻳﺸﮕﺎه ﻫﺎي ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎنﻫﺎ‬
‫وﺟﻮد دارﻧﺪ ﻛﻪ ﺟﻤﻊ آوري و دﻓﻊ آنﻫﺎ داراي ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت وﻳﮋه اي اﺳﺖ‪.‬‬
‫د ـ ﻣﻮاد زاﻳﺪ ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ‬
‫ﺷﺎﻣﻞ ﺟﺎﻣﺪات‪ ،‬ﻣﺎﻳﻌﺎت و ﮔﺎزﻫﺎي زاﻳﺪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ وﻓﻮر در ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎنﻫﺎ وﺟﻮد دارد‪ ،‬در‬
‫ﺑﺨﺶﻫﺎي ﺗﺸﺨﻴﺺ و آزﻣﺎﻳﺸﮕﺎه ﻫﺎ ﻣﺎﺣﺼﻞ ﻧﻈﺎﻓﺖ و ﺿﺪﻋﻔﻮﻧﻲ ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن‪ ،‬وﺳﺎﻳﻞ و اﺑﺰار ﺗﻨﻈﻴﻒ و‬
‫ﺿﺪﻋﻔﻮﻧﻲ ﺑﻪ اﻧﻀﻤﺎم داروﻫﺎ و وﺳﺎﻳﻞ دور رﻳﺨﺘﻨﻲ اﻃﺎق ﻋﻤﻞ ﺑﺨﺶ دﻳﮕﺮي از اﻳﻦ ﻓﻀﻮﻻت را ﺗﺸﻜﻴﻞ‬
‫ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬ﻣﻮاد زاﻳﺪ ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺧﻄﺮﻧﺎك ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻓﻀﻮﻻت ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﺧﻄﺮﻧﺎك در ﺳﻪ ﺑﺨﺶ‬
‫زﻳﺮ‪ ،‬ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪي ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪:‬‬
‫ﻓﻀﻮﻻت ﺳﻤﻲ ‪ :‬اﻳﻦ ﻓﻀﻮﻻت ﺑﺎ ‪ PH‬ﻛﻤﺘﺮ از ‪) 2‬ﺑﻪ ﺷﻜﻞ اﺳﻴﺪي( و ﺑﺎﻻﺗﺮ از ‪) 12‬ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﻗﻠﻴﺎﻳﻲ( در‬ ‫·‬
‫‪٦٩‬‬
‫زﺑﺎﻟﻪ ﻫﺎي ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎﻧﻲ وﺟﻮد دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﺨﺸﻲ از داروﻫﺎي اﺿﺎﻓﻲ و ﻳﺎ ﻓﺎﺳﺪ ﺷﺪه‪ ،‬ﺟﺰو اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ ﻓﻀﻮﻻت ﺑﻪ‬
‫ﺣﺴﺎب ﻣﻲآﻳﻨﺪ‬
‫ﻣﻮاد ﻗﺎﺑﻞ اﺣﺘﺮاق ‪ :‬ﺷﺎﻣﻞ ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت ﺟﺎﻣﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻳﻊ و ﮔﺎزي ﺷﻜﻞ‬ ‫·‬
‫ﻣﻮاد واﻛﻨﺶ دﻫﻨﺪه و ﻣﻮﺛﺮ ‪ :‬در ﺳﺎﻳﺮ ﻓﻀﻮﻻت ﻛﻪ ﺗﺎ ﺣﺪودي در زﺑﺎﻟﻪ ﻫﺎي ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ‬ ‫·‬
‫ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫از ﻓﻀﻮﻻت ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﺑﻲﺧﻄﺮ ﻣﻲﺗﻮان ﻗﻨﺪﻫﺎ‪ ،‬اﺳﻴﺪﻫﺎي آﻣﻴﻨﻪ و ﺑﺮﺧﻲ از ﻧﻤﻚﻫﺎي آﻟﻲ و‬
‫ﻣﻌﺪﻧﻲ را ﻧﺎم ﺑﺮد‪ .‬اﺳﻴﺪﻫﺎي آﻣﻴﻨﻪ و ﻧﻤﻚﻫﺎي ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﻧﻈﻴﺮ ﻧﻤﻚﻫﺎي ﺳﺪﻳﻢ‪ ،‬ﻣﻨﻴﺰﻳﻢ‪ ،‬ﻛﻠﺴﻴﻢ‪ ،‬اﺳﻴﺪ‬
‫ﻻﻛﺘﻴﻚ‪ ،‬اﻧﻮاع اﻛﺴﻴﺪﻫﺎ‪ ،‬ﻛﺮﺑﻨﺎتﻫﺎ‪ ،‬ﺳﻮﻟﻔﺎتﻫﺎ و ﻓﺴﻔﺎتﻫﺎ ﻗﺴﻤﺘﻲ از ﻣﻮاد زاﻳﺪ ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ه ـ ﻣﻮاد زاﻳﺪ ﻋﻔﻮﻧﻲ‬

‫اﻳﻦ ﻣﻮاد‪ ،‬ﺷﺎﻣﻞ ﺟِﺮمﻫﺎي ﭘﺎﺗﻮژن در ﻏﻠﻈﺖﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﺳﺎدﮔﻲ‬
‫ﻣﻨﺠﺮﺑﻪ ﺑﻴﻤﺎري ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻣﻨﺸﺎء آنﻫﺎ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﭘﺲﻣﺎﻧﺪه ﻫﺎي آزﻣﺎﻳﺸﮕﺎﻫﻲ‪ ،‬ﺟﺮاﺣﻲ و اﺗﻮﭘﺴﻲ‬
‫ﺑﻴﻤﺎران ﻋﻔﻮﻧﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬وﺳﺎﻳﻞ آﻏﺸﺘﻪ ﺑﻪ ﺟﺮمﻫﺎي ﻋﻔﻮﻧﻲ در ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن‪ ،‬ﺷﺎﻣﻞ دﺳﺘﻜﺶ‪ ،‬وﺳﺎﻳﻞ ﺟﺮاﺣﻲ‪،‬‬
‫روﭘﻮش‪ ،‬ﻟﺒﺎسﻫﺎي ﺑﻠﻨﺪ ﺟﺮاﺣﻲ‪ ،‬ﻣﻠﺤﻔﻪ و ﻏﻴﺮه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ زﺑﺎﻟﻪ ﻫﺎ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ‪ %10‬ﻛﻞ زﺑﺎﻟﻪ ﻫﺎي‬
‫ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎﻧﻲ را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬از وﺳﺎﻳﻞ ﺟﺮاﺣﻲ ﺳﺮﻧﮓﻫﺎ‪ ،‬اره ﻫﺎي ﺟﺮاﺣﻲ‪ ،‬ﺷﻴﺸﻪ ﻫﺎي ﺷﻜﺴﺘﻪ‪،‬‬
‫ﻛﺎردﻫﺎي ﻛﻮﭼﻚ ﺟﺮاﺣﻲ و ﻏﻴﺮه را ﻣﻲﺗﻮان در ﻳﻚ دﺳﺘﻪ ﺑﻨﺪي ﺧﺎص ﻣﻨﻈﻮر ﻛﺮد‪.‬‬
‫و ـ ﻣﻮاد زاﻳﺪ داروﻳﻲ‬

‫ﺷﺎﻣﻞ داروﻫﺎي ﭘﺲ ﻣﺎﻧﺪه‪ ،‬ﻣﺤﺼﻮﻻت ﺟﺎﻧﺒﻲ درﻣﺎن و داروﻫﺎي ﻓﺎﺳﺪ ﺷﺪه ﻳﺎ ﻣﻮاد ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﺎ ﺣﺪود زﻳﺎدي در زﺑﺎﻟﻪ ﻫﺎي ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎﻧﻲ وﺟﻮد دارد‪.‬‬
‫ز ـ ﻇﺮوف ﻣﺴﺘﻌﻤﻞ ﺗﺤﺖ ﻓﺸﺎر‬

‫ﻇﺮوﻓﻲ ﻣﺜﻞ ﻗﻮﻃﻲﻫﺎي اﻓﺸﺎﻧﻪ )آﺋﺮوﺳ‪‬ﻞ(‪ ،‬ﮔﺎزﻫﺎي ﻛﭙﺴﻮﻟﻪ ﺷﺪه و ﻏﻴﺮه ﻛﻪ اﮔﺮ ﺑﺮاي از ﺑﻴﻦ‬
‫ﺑﺮدن آنﻫﺎ از دﺳﺘﮕﺎه ﻫﺎي زﺑﺎﻟﻪ ﺳﻮز‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎده ﮔﺮدد ﻣﻮﺟﺐ ﺑﺮوز ﺧﻄﺮ ﻣﻲﺷﻮد زﻳﺮا در ﭘﺎره اي از‬
‫ﻣﻮارد داراي ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ اﻧﻔﺠﺎر ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ 3‬ـ ﻣﻨﺒﻊ ﺗﻮﻟﻴﺪ زﺑﺎﻟﻪ ﻫﺎي ﺷﻬﺮي‬

‫ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ آﮔﺎﻫﻲ از ﺗﺮﻛﻴﺐ و ﻧﺮخ ﺗﻮﻟﻴﺪ زﺑﺎﻟﻪ‪ ،‬اﺳﺎس ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻣﻮاد زاﻳﺪ‬
‫ﺟﺎﻣﺪ را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬از ﺑﺮرﺳﻲﻫﺎي اﻧﺠﺎم ﺷﺪه در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﻴﺮي ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻧﻮع‬
‫زﺑﺎﻟﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺷﺪه در ﻫﺮ ﺷﻬﺮ و ﻣﻨﻄﻘﻪ در ارﺗﺒﺎط ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ‪ ،‬اﻣﺎﻛﻦ ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﻧﺤﻮه زﻧﺪﮔﻲ‬
‫ﻣﺮدم اﺳﺖ‪ .‬وﺟﻮد ﻗﻄﺐﻫﺎي ﺻﻨﻌﺘﻲ‪ ،‬ﺳﺎﺧﺖ و ﺳﺎزﻫﺎ و دﻳﮕﺮ ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﻮﻟﻴﺪ زﺑﺎﻟﻪ ﺗﺎﺛﻴﺮ اﺳﺎﺳﻲ ﻣﺪﻓﻮع‬
‫و ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﻮاد زاﻳﺪ ﺟﺎﻣﺪ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺳﻴﺴﺘﻢﻫﺎي ﻣﺪﻳﺮﻳﺘﻲ آن دارد )‪.(3‬‬
‫‪٧٠‬‬
‫‪ 4‬ـ ﺟﻤﻊ آوري و ﺣﻤﻞ و ﻧﻘﻞ زﺑﺎﻟﻪ ﻫﺎي ﺷﻬﺮي‬
‫ﺟﻤﻊ آوري و ﺣﻤﻞ و ﻧﻘﻞ زﺑﺎﻟﻪ ﻳﻜﻲ از ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻋﻤﻠﻴﺎت ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻣﻮاد زاﻳﺪ ﺟﺎﻣﺪ اﺳﺖ‪ .‬ﻃﺒﻖ‬
‫ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت اﻧﺠﺎم ﺷﺪه ﺣﺪود ‪ 80‬درﺻﺪ ﻛﻞ ﻣﺨﺎرج ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻣﻮاد زاﻳﺪ ﺟﺎﻣﺪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺟﻤﻊ آوري‬
‫زﺑﺎﻟﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻛﻪ درﺻﺪ ﺑﺎﻻﻳﻲ از اﻳﻦ ﻣﻘﺪار ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺣﻘﻮق ﻛﺎرﮔﺮان و ﻧﻴﺮوي اﻧﺴﺎﻧﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت‬
‫دﻳﮕﺮ اﻛﺜﺮﻳﺖ ﻣﺨﺎرج ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻣﻮاد زاﻳﺪ ﺟﺎﻣﺪ ﻓﻘﻂ ﺻﺮف ﺣﻘﻮق و دﺳﺘﻤﺰد ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ‬
‫ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ اﺻﻼح‪ ،‬ﺑﻬﻴﻨﻪ ﺳﺎزي و ﻣﻜﺎﻧﻴﺰه ﻛﺮدن ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺟﻤﻊ آوري و ﺣﻤﻞ زﺑﺎﻟﻪ‪ ،‬ﺿﻤﻦ ﺗﺴﺮﻳﻊ در‬
‫ﻋﻤﻠﻴﺎت‪ ،‬ﻫﺰﻳﻨﻪ و ﻧﻴﺮوي اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻛﻤﺘﺮي را ﻧﻴﺎز ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ .‬ذﻳﻼ ﭼﻨﺪ ﻣﻮرد از ﺳﻴﺴﺘﻢﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‬
‫ﺟﻤﻊ آوري و ﺣﻤﻞ و ﻧﻘﻞ زﺑﺎﻟﻪ ﻛﻪ ﻫﻢ اﻛﻨﻮن در ﻛﺸﻮر ﻣﺎ راﻳﺞ ﺑﻮده و ﺑﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻲ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺗﺸﺨﻴﺺ‬
‫داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ اﺧﺘﺼﺎر‪ ،‬ﺑﻴﺎن ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫اﻟﻒ ـ ﺟﻤﻊ آوري زﺑﺎﻟﻪ از ﻛﻴﺴﻪ ﻫﺎي ﭘﻼﺳﺘﻴﻜﻲ و ﻳﺎ ﺑﺸﻜﻪ ﻫﺎي ﻣﺴﺘﻌﻤﻞ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻇﺮوف‬
‫ﻧﮕﻬﺪاري زﺑﺎﻟﻪ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﻣﺒﺎدرت ﺑﻪ ﺗﺨﻠﻴﻪ آنﻫﺎ در ﻛﺎﻣﻴﻮنﻫﺎي زﺑﺎﻟﻪ ﻛﺶ‬
‫ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬اﻳﻦ روش ﻛﻪ در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ در اﻏﻠﺐ ﺷﻬﺮﻫﺎي ﻛﺸﻮر اﻧﺠﺎم ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬در ﺻﻮرﺗﻴﻜﻪ در‬
‫ﺧﻄﻮط ﺟﻤﻊ آوري ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد ﻳﻜﻲ از روشﻫﺎي ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ و ﻣﻔﻴﺪ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﻲآﻳﺪ‪.‬‬
‫ب ـ ﺣﻤﻞ زﺑﺎﻟﻪ از ﻣﻨﺎزل ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ ﮔﺎريﻫﺎي دﺳﺘﻲ و اﻧﺘﻘﺎل ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ آنﻫﺎ ﺑﻪ ﻛﺎﻣﻴﻮنﻫﺎي‬
‫ﺳﺮﭘﻮﺷﻴﺪه‪ .‬در اﻳﻦ روش زﺑﺎﻟﻪ ﻫﺎي ﺧﺎﻧﮕﻲ ﻃﺒﻖ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎي ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ ﻛﺎرﮔﺮان ﺗﻨﻈﻴﻒ‬
‫ﺷﻬﺮي از ﻣﻨﺎزل ﺟﻤﻊ آوري و ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ ﭼﺮخﻫﺎي زﺑﺎﻟﻪ ﺑﺎ ﺣﺠﻢ ﻛﺎﻓﻲ ﺑﻪ اﻳﺴﺘﮕﺎه ﻫﺎي ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪه در‬
‫ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﮔﺮدﻳﺪه و ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎً در ﻛﺎﻣﻴﻮنﻫﺎي زﺑﺎﻟﻪ ﻛﺶ‪ ،‬ﺑﺎرﮔﻴﺮي ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ج ـ ﺟﻤﻊ آوري زﺑﺎﻟﻪ از ﻣﻨﺎزل و ﻣﺮاﻛﺰ ﺗﻮﻟﻴﺪ و اﻧﺘﻘﺎل آن ﺑﻪ ﺟﺎﻳﮕﺎه ﻫﺎي ﻣﻮﻗﺖ ﺷﻬﺮي‪.‬‬
‫اﺳﺘﻔﺎده از اﻳﻦ روش ﻋﻤﻮﻣﺎً در ﺷﻬﺮﻫﺎي ﻗﺪﻳﻤﻲ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ وﺟﻮد ﻛﻮﭼﻪ ﻫﺎي ﺗﻨﮓ و ﺑﺎرﻳﻚ‪ ،‬ﻋﺪم‬
‫دﺳﺘﺮﺳﻲ ﺑﻪ ﻣﺎﺷﻴﻦ آﻻت وﻳﮋه ﺣﻤﻞ و ﻧﻘﻞ و ﻳﺎ ﻛﻤﺒﻮد ﭘﺮﺳﻨﻞ ﺗﻨﻈﻴﻒ‪ ،‬ﻣﻌﻤﻮل اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ روش‬
‫زﺑﺎﻟﻪ ﻫﺎي ﺧﺎﻧﮕﻲ ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ ﻣﺎﻣﻮرﻳﻦ ﺷﻬﺮداري ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﭼﺮخﻫﺎي زﺑﺎﻟﻪ ﻛﻪ ﻋﻤﻮﻣﺎً ﻏﻴﺮﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ‬
‫اﺳﺖ ﺑﻪ ﺟﺎﻳﮕﺎه ﻫﺎي ﻣﻮﻗﺖ ﺣﻤﻞ ﮔﺮدﻳﺪه و ﺑﺮ روي ﻫﻢ ﺗﻠﻨﺒﺎر ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ ﻛﺎﻣﻴﻮنﻫﺎي زﺑﺎﻟﻪ‬
‫ﻛﺶ و ﻳﺎ ﻫﺮ وﺳﻴﻠﻪ دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﺗﺮﻣﻴﻨﺎلﻫﺎي زﺑﺎﻟﻪ و ﻳﺎ ﻣﺤﻞ دﻓﻊ ﺣﻤﻞ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫د ـ ﻛﺎرﺑﺮد واﻧﺖﻫﺎ در ﺣﻤﻞ و ﻧﻘﻞ زﺑﺎﻟﻪ ‪ :‬اﺳﺘﻔﺎده از واﻧﺖﻫﺎي ﺣﻤﻞ زﺑﺎﻟﻪ ﻛﻪ ﻃﻲ ﭼﻨﺪ ﺳﺎل‬
‫اﺧﻴﺮ در ﺑﺴﻴﺎري از ﺷﻬﺮﻫﺎي ﻛﺸﻮر ﻣﻌﻤﻮل ﮔﺮدﻳﺪه روﺷﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ زﺑﺎﻟﻪ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎً از ﻛﻮﭼﻪ و‬
‫ﺧﻴﺎﺑﺎنﻫﺎي ﺑﺎرﻳﻚ ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺷﺪه و ﺑﻪ اﻳﺴﺘﮕﺎه ﻫﺎي اﻧﺘﻘﺎل‪ ،‬ﺣﻤﻞ ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬ﺗﻮﺻﻴﻪ ﺻﺮﻳﺢ در اﺳﺘﻔﺎده از‬
‫واﻧﺖﻫﺎ ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ﻧﻮاﺣﻲ و ﻣﺤﻠﻪ ﻫﺎﻳﻲ از ﺷﻬﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻣﻜﺎن ﺗﺮدد ﺑﺮاي ﻛﺎﻣﻴﻮنﻫﺎي ﺑﺰرﮔﺘﺮ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ه ـ ﺳﻴﺴﺘﻢﻫﺎي ﺟﻤﻊ آوري زﺑﺎﻟﻪ ﺑﺎ ﻛﺎﻧﺘﻴﻨﺮﻫﺎي ﺛﺎﺑﺖ ‪(Stationary Container S.C.S ) :‬‬
‫‪ System :‬در اﻳﻦ روش ﻛﺎﻧﺘﻴﻨﺮﻫﺎي ﻣﺴﺘﻘﺮ در اﻣﺎﻛﻦ ﺗﻮﻟﻴﺪ زﺑﺎﻟﻪ ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ ﻣﺮدم و ﻳﺎ ﻣﺎﻣﻮرﻳﻦ‬
‫ﺷﻬﺮداري ﺑﺎرﮔﻴﺮي ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻛﺎﻣﻴﻮنﻫﺎي وﻳﮋه ﺣﻤﻞ زﺑﺎﻟﻪ‪ ،‬ﻃﺒﻖ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ از ﭘﻴﺶ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪه ﺑﻪ‬
‫‪٧١‬‬
‫ﻣﺤﻞ اﺳﺘﻘﺮار ﻛﺎﻧﺘﻴﻨﺮ ﺣﺮﻛﺖ ﻧﻤﻮده و ﭘﺲ از ﺗﺨﻠﻴﻪ زﺑﺎﻟﻪ در ﻣﺨﺰن ﺧﻮد‪ ،‬ﻛﺎﻧﺘﻴﻨﺮ را در ﻣﺤﻞ اﺻﻠﻲ‬
‫ﻣﺴﺘﻘﺮ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬زﺑﺎﻟﻪ ﻫﺎي ﺗﺨﻠﻴﻪ ﺷﺪه از ﻛﺎﻧﺘﻴﻨﺮﻫﺎ ﺑﻪ اﻳﺴﺘﮕﺎه اﻧﺘﻘﺎل‪ ،‬ﺗﺮﻣﻴﻨﺎلﻫﺎي زﺑﺎﻟﻪ و ﻳﺎ ﻣﺤﻞﻫﺎي‬
‫دﻓﻊ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ )‪.(2‬‬
‫‪ 4‬ـ ‪ 1‬ـ اﻳﺴﺘﮕﺎﻫﻬﺎي اﻧﺘﻘﺎل ﻳﺎ ﺗﺮﻣﻴﻨﺎلﻫﺎي زﺑﺎﻟﻪ‬

‫اﻳﺴﺘﮕﺎﻫﻬﺎي اﻧﺘﻘﺎل ﻳﺎ ﺗﺮﻣﻴﻨﺎلﻫﺎي زﺑﺎﻟﻪ ﻛﻪ ﻋﻤﻮﻣﺎً در ﺷﻬﺮﻫﺎي ﺑﺰرگ اﺣﺪاث ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﻓﻀﺎﻫﺎي ﻣﺴﻄﺢ‬
‫و ﺣﺼﺎرﻛﺸﻲ ﺷﺪه اي ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ در اﺻﻞ ﺑﺮاي ﺑﺎرﮔﻴﺮي زﺑﺎﻟﻪ از ﻣﺎﺷﻴﻦ آﻻت ﻛﻮﭼﻚ ﺑﻪ ﻛﺎﻣﻴﻮنﻫﺎي‬
‫ﺑﺰرگ زﺑﺎﻟﻪ ﻛﺶ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﺗﺎﺳﻴﺴﺎت زﻣﺎﻧﻲ ﺑﻜﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺤﻞ دﻓﻊ ﻧﻬﺎﻳﻲ از ﻣﺤﻞ ﺟﻤﻊ آوري زﺑﺎﻟﻪ ﻓﺎﺻﻠﻪ‬
‫زﻳﺎدي داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﺣﻤﻞ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ زﺑﺎﻟﻪ ﺑﺎ ﻣﺎﺷﻴﻦ آﻻت ﻛﻮﭼﻚ و ﻛﻢ ﺣﺠﻢ از اﻣﺎﻛﻦ‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺑﻪ ﻣﺤﻞ اﺻﻠﻲ دﻓﻊ ﻏﻴﺮ اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﻮده و ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﮔﺰاﻓﻲ را در ﺑﺮ ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ ،‬ﻛﻨﺘﺮل ﻛﺎﻣﻞ‬
‫اﻳﺴﺘﮕﺎه ﻫﺎي اﻧﺘﻘﺎل زﺑﺎﻟﻪ از ﻧﻈﺮ آﻟﻮدﮔﻲ‪ ،‬اﻧﺘﻘﺎل ﺳﺮﻳﻊ زﺑﺎﻟﻪ از ﻣﺤﻞ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ روشﻫﺎي ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪ و ﻧﻴﺰ‬
‫ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻓﻀﺎي ﺳﺒﺰ و ﮔﻞ ﻛﺎري اﻟﺰاﻣﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫‪ 5‬ـ ﻛﻤﻴﺖ زﺑﺎﻟﻪ ﻫﺎي ﺷﻬﺮي‬

‫آﮔﺎﻫﻲ از ﻛﻤﻴﺖ زﺑﺎﻟﻪ ﻫﺎي ﺷﻬﺮي ﺑﺮاي ﻃﺮاﺣﻲ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻣﻮاد زاﻳﺪ ﺟﺎﻣﺪ ﺷﻬﺮي از‬
‫اﻫﻤﻴﺖ وﻳﮋه اي ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ و ﺑﺪون اﻃﻼع از آن ﻧﻤﻲﺗﻮان ﭘﺮﺳﻨﻞ‪ ،‬ﻇﺮﻓﻴﺖ و ﺗﻌﺪاد ﻣﺎﺷﻴﻦ آﻻت‬
‫ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز را ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺗﺎﻛﻨﻮن ﺑﺮآوردﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ ﺑﺮاي ﻣﻴﺰان ﺗﻮﻟﻴﺪ زﺑﺎﻟﻪ ﻫﺎي ﺷﻬﺮي اراﺋﻪ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺜﻼ ﺑﺮاي اﻳﺮان ﻧﺮخ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺳﺮاﻧﻪ زﺑﺎﻟﻪ ﺣﺪود ‪ 800‬ﮔﺮم ﺑﺮآورد ﺷﺪه ﻛﻪ ﻣﺴﻠّﻤﺎ در‬
‫ﺷﻬﺮﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ ﻛﻪ ﻧﺮخ زﺑﺎﻟﻪ ﺑﻪ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺘﻌﺪدي از ﻗﺒﻴﻞ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ ﻣﺤﻞ‪ ،‬ﺷﺮاﻳﻂ‬
‫آب و ﻫﻮاﻳﻲ‪ ،‬ﻓﺼﻮل ﺳﺎل‪ ،‬وﺟﻮد ﻳﺎ ﻋﺪم وﺟﻮد ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺑﺎزﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬آداب و رﺳﻮم‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم‪،‬‬
‫وﺿﻌﻴﺖ اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬ﺳﻄﺢ آﻣﻮزش و ﺳﻄﺢ ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮاي ﻫﺮ ﺷﻬﺮ ﺑﻪ‬
‫ﺻﻮرت ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ و اﺧﺘﺼﺎﺻﻲ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﻮد‪ .‬ﻧﻜﺘﻪ ﻣﻬﻢ اﻳﻨﻜﻪ از اﻋﺪاد و ارﻗﺎم ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه در ﻧﻘﺎط‬
‫دﻳﮕﺮ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎً در ﻃﺮاﺣﻲ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻣﻮاد زاﻳﺪ ﺷﻬﺮ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﻣﻲﺗﻮان اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫‪ 6‬ـ روشﻫﺎي دﻓﻊ زﺑﺎﻟﻪ‬

‫روشﻫﺎي ﻣﻌﻤﻮل ﻛﻪ ﺗﺎﻛﻨﻮن ﺑﺮاي دﻓﻊ زﺑﺎﻟﻪ ﺑﻜﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﺷﺎﻣﻞ ﺑﺎزﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬ﺳﻮزاﻧﺪن‪،‬‬
‫دﻓﻦ ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ و ﺗﻬﻴﻪ ﻛﻤﭙﻮﺳﺖ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺳﻴﺴﺘﻢﻫﺎي ﺳﻨﺘﻲ‪ ،‬ﻧﻴﻤﻪ ﺻﻨﻌﺘﻲ و ﻣﺪلﻫﺎي ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪ‬
‫ﻫﻮازي و ﻏﻴﺮﻫﻮازي اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻌﻴ‪‬ﺖ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ و آب و ﻫﻮاﻳﻲ ﺷﻬﺮﻫﺎي ﻛﺸﻮر و وﺟﻮد‬
‫زﻣﻴﻦﻫﺎي ﺑﺎﻳﺮ ﻓﺮاوان در اﻃﺮاف ﺷﻬﺮﻫﺎ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﺧﺎص زﺑﺎﻟﻪ ﻫﺎي ﺷﻬﺮي در اﻳﺮان ﻛﻪ‬
‫ﺑﻴﺶ از ‪ %70‬آنﻫﺎ را ﻣﻮاد آﻟﻲ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬روشﻫﺎي ﺳﻮزاﻧﺪن‪ ،‬ﻛﻤﭙﻮﺳﺖ و دﻓﻦ ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ ﺑﻪ‬
‫‪٧٢‬‬
‫ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ در اﺑﺘﺪا ﺑﺎ اﺟﺮاي ﺳﻴﺴﺘﻢﻫﺎي ﺑﺎزﻳﺎﻓﺖ از ﻣﺒﺪأ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎﺷﺪ از اﻫﻤﻴﺖ ﺧﺎﺻ‪‬ﻲ‬
‫ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ ﻛﻪ ذﻳﻼً ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺧﻼﺻﻪ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫‪6‬ـ ‪ 1‬ـ ﺳﻮزاﻧﺪن )‪(Incineration‬‬

‫در اﻳﺮان ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻛﻴﻔﻴﺖ زﺑﺎﻟﻪ ﻫﺎي ﺷﻬﺮي ﻛﻪ ﺑﻬﺮه وري ﺑﺎزﻳﺎﻓﺖ و ﻛﻮدﺳﺎزي در آنﻫﺎ‬
‫زﻳﺎد اﺳﺖ و ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﻋﻨﺎﻳﺖ ﺑﻪ وﺟﻮد زﻣﻴﻦﻫﺎي ﺑﺎﻳﺮ و ﻓﺮاواﻧﻲ ﻛﻪ در اﻃﺮاف ﺷﻬﺮﻫﺎ ﺗﻨﺎﺳﺐ ﺧﺎﺻﻲ ﺑﺮاي‬
‫دﻓﻦ ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ زﺑﺎﻟﻪ دارﻧﺪ‪ ،‬ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري در ﺟﻬﺖ اﺣﺪاث ﻛﺎرﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎي زﺑﺎﻟﻪ ﺳﻮز‪ ،‬ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻧﻤﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫اﻣﺎ از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ آﻟﻮدﮔﻲ ﺑﻴﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ و ﻋﻔﻮﻧﻲ زﺑﺎﻟﻪ ﻫﺎي ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎﻧﻲ ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺑﻴﺶ از اﻧﻮاع دﻳﮕﺮ زﺑﺎﻟﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ روش ﺑﺮاي دﻓﻊ زﺑﺎﻟﻪ ﻫﺎي ﻣﺮاﻛﺰ درﻣﺎﻧﻲ را ﺳﻮزاﻧﺪن در ﻛﻮره ﻫﺎي زﺑﺎﻟﻪ‬
‫ﺳﻮز‪ ،‬ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻛﺮده اﻧﺪ‪ .‬ﺿﻤﻨﺎ ﻣﺤﺎﺳﻦ و ﻣﻌﺎﻳﺐ ﺳﻮزاﻧﺪن زﺑﺎﻟﻪ ﺑﺎ دﺳﺘﮕﺎه ﻫﺎي زﺑﺎﻟﻪ ﺳﻮز ﺑﻪ ﺷﺮح زﻳﺮ‬
‫ﺧﻼﺻﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬
‫ﻣﺤﺎﺳﻦ‬
‫اﻳﻦ روش ﻣﻮﺛﺮﺗﺮﻳﻦ روش دﻓﻊ زﺑﺎﻟﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ﺳﺎﻳﺮ روشﻫﺎي دﻓﻊ ﺑﻪ‬ ‫ ·‬
‫زﻣﻴﻦ ﻛﻤﺘﺮي ﻧﻴﺎز دارد‪ .‬ﺧﺎﻛﺴﺘﺮ ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪه ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻋﺎري ﺑﻮدن از ﻣﻮاد آﻟﻲ و ﺑﺎﻛﺘﺮيﻫﺎ از‬
‫ﻧﻈﺮ ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ ﻣﺨﺎﻃﺮه آﻣﻴﺰ ﻧﺒﻮده و ﻗﺎﺑﻞ دﻓﻦ اﺳﺖ‪.‬‬
‫آب و ﻫﻮا و ﺗﻐﻴﻴﺮات ﺟﻮي ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﺗﺎﺛﻴﺮ ﻣﻬﻤﻲ در اﻳﻦ روش ﻧﺪارد‪.‬‬ ‫ ·‬
‫ﺳﻮزاﻧﺪن زﺑﺎﻟﻪ در دﺳﺘﮕﺎه ﻫﺎي زﺑﺎﻟﻪ ﺳﻮز ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺟﻨﺒﻲ ﻧﻈﻴﺮ اﺳﺘﻔﺎده از ﺣﺮارت اﻳﺠﺎد‬ ‫ ·‬
‫ﺷﺪه ﺑﺮاي ﮔﺮم ﻛﺮدن ﺑﻮﻳﻠﺮﻫﺎ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ اﻧﺮژي ﺑﻬﺮه دارد‪.‬‬
‫ ﻣﻌﺎﻳﺐ‬
‫اﻳﻦ روش در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ﺳﺎﻳﺮ روشﻫﺎ ﺑﻪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري و ﻫﺰﻳﻨﻪ اوﻟﻴﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮي ﻧﻴﺎز‬ ‫ ·‬
‫دارد‪.‬‬
‫اﻳﻦ روش اﻳﺠﺎد ﺑﻮ‪ ،‬دود و آﻟﻮدﮔﻲ ﻫﻮا ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﻋﻤﻮﻣﺎً ﻣﻮرد اﻋﺘﺮاض ﻣﺮدم اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ ·‬
‫ﺑﻪ ﭘﺮﺳﻨﻞ ﻛﺎرآزﻣﻮده و اﻓﺮاد ﻣﺠﺮب ﺑﺮاي ﺑﻬﺮه ﺑﺮداري و ﻧﮕﻬﺪاري از دﺳﺘﮕﺎه ﻫﺎي‬ ‫ ·‬
‫زﺑﺎﻟﻪ ﺳﻮز ﻧﻴﺎز اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻧﮕﻬﺪاري و ﺗﻌﻤﻴﺮات در اﻳﻦ روش ﺑﻴﺶ از ﺳﺎﻳﺮ روشﻫﺎي دﻓﻊ زﺑﺎﻟﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ ·‬
‫اﻳﻦ روش ﺑﺮاي دﻓﻊ ﻣﻮاد زاﻳﺪ ﺧﻄﺮﻧﺎك ﻧﻈﻴﺮ ﻣﻮاد رادﻳﻮاﻛﺘﻴﻮ و ﻣﻮاد ﻗﺎﺑﻞ اﻧﻔﺠﺎر‬ ‫ ·‬
‫روش ﻣﻨﺎﺳﺒﻲ ﻧﻴﺴﺖ )‪.(5‬‬
‫‪6‬ـ ‪ 2‬ـ ﻛﻤﭙﻮﺳﺖ ﻳﺎ ﻛﻮد ﮔﻴﺎﻫﻲ‬

‫ﺗﻬﻴﻪ ﺑﻴﻮﻛﻤﭙﻮﺳﺖ از ﻓﻀﻮﻻت ﺷﻬﺮي در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ﺳﺎﻳﺮ روشﻫﺎي دﻓﻊ زﺑﺎﻟﻪ‪ ،‬ﺑﺨﺼﻮص‬
‫ﺳﻮزاﻧﺪن‪ ،‬ارزان ﺗﺮ و اﻗﺘﺼﺎدي ﺗﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻄﻮرﻳﻜﻪ در ﺣﻮاﻟﻲ ﺷﻬﺮﻫﺎ ﺑﺎ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري ﻛﻤﻲ ﻣﻲﺗﻮان‬
‫‪٧٣‬‬
‫ﻛﻮد ﻣﻨﺎﺳﺒﻲ ﺟﻬﺖ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻓﻀﺎي ﺳﺒﺰ ﺷﻬﺮي و ﻳﺎ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻓﺮوش ﺗﻬﻴﻪ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻳﺎدآور ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻋﻠﺖ ﮔﻨﺠﺎﻳﺶ ﻧﺴﺒﺘﺎ زﻳﺎد ﺗﺎﺳﻴﺴﺎت ﺗﻬﻴﻪ ﻛﻤﭙﻮﺳﺖ و ﻧﻴﺰ ﻣﺤﺪودﻳﺖ ﺣﺠﻢ ﺗﻮﻟﻴﺪ و اﻟﺰام ﺑﻪ رﻋﺎﻳﺖ‬
‫زﻣﺎن ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻮاد آﻟﻲ زﺑﺎﻟﻪ ﺑﻪ ﻛﻤﭙﻮﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻤﻲﺗﻮان ﻛﻠﻴﻪ زﺑﺎﻟﻪ ﻫﺎي ﺷﻬﺮي را ﺑﻪ ﻛﻮد ﻛﻤﭙﻮﺳﺖ ﺗﺒﺪﻳﻞ‬
‫ﻛﺮد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ اﺳﺘﻔﺎده از روشﻫﺎي دﻳﮕﺮ دﻓﻊ زﺑﺎﻟﻪ ﻧﻈﻴﺮ دﻓﻦ ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ ﻧﻴﺰ ﻳﻚ ﻣﺴﺌﻠﻪ اﺟﺘﻨﺎب ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﺑﻴﺶ از ‪ %70‬از زﺑﺎﻟﻪ ﻫﺎي ﺷﻬﺮي در اﻳﺮان را ﻣﻮاد آﻟﻲ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﺗﻮﻟﻴﺪ‬
‫ﺑﻴﻮﻛﻤﭙﻮﺳﺖ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺨﻮﺑﻲ در ﺻﺪر ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎي ﺑﺎزﻳﺎﻓﺖ و دﻓﻊ ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ زﺑﺎﻟﻪ در ﻛﺸﻮر ﻣﺎ ﻗﺮار‬
‫ﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﻠﻤﻪ ﻛﻤﭙﻮﺳﺖ ـ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﺗﺠﺰﻳﻪ ﻛﻨﺘﺮل ﺷﺪه ﻣﻮاد آﻟﻲ در ﺣﺮارت و رﻃﻮﺑﺖ‬
‫ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ ﺑﺎﻛﺘﺮيﻫﺎ‪ ،‬ﻗﺎرچﻫﺎ‪ ،‬ﻛﭙﻚﻫﺎ و ﺳﺎﻳﺮ ﻣﻴﻜﺮوارﮔﺎﻧﻴﺴﻢﻫﺎي ﻫﻮازي و ﻳﺎ ﻏﻴﺮ ﻫﻮازي‪.‬‬
‫ﻛﻤﭙﻮﺳﺖ داراي درﺻﺪ زﻳﺎدي ﻫﻮﻣﻮس اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻮﻣﻮس اﺻﻼح ﻛﻨﻨﺪه ﺧﺎك ﺑﻮده و ﺑﺎﻋﺚ ﺑﻬﺒﻮد‬
‫ﺷﺮاﻳﻂ زﻧﺪﮔﻲ و ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻣﻮﺟﻮدات ﺧﺎك ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻧﻜﺘﻪ ﻣﻬﻢ اﻳﻨﻜﻪ ﻫﻮﻣﻮس ﺣﺎوي ﻣﻘﺪار زﻳﺎدي ﻣﻮاد‬
‫ازﺗﻪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﺘﺪرﻳﺞ در ﺧﺎك آزاد ﺷﺪه و در اﺧﺘﻴﺎر ﮔﻴﺎه ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد )‪.(4‬‬
‫ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻮﺛﺮ در ﺗﻬﻴﻪ ﻛﻮد از زﺑﺎﻟﻪ‬

‫رﻃﻮﺑﺖ ﺗﻮده ﻛﻤﭙﻮﺳﺖ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺑﻴﻦ ‪ 50‬ﺗﺎ ‪ 60‬درﺻﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫·‬
‫ﺗﺎﻣﻴﻦ اﻛﺴﻴﮋن ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﺑﺮاي ﺗﺠﺰﻳﻪ ﻣﻮاد )ﻫﻮادﻫﻲ( ‪.‬‬ ‫·‬
‫درﺟﻪ ﺣﺮارت ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﺑﺮاي ﺗﺠﺰﻳﻪ ﻣﻮاد ﺣﺪود ‪ 60‬درﺟﻪ ﺳﺎﻧﺘﻲ ﮔﺮاد اﺳﺖ‪.‬‬ ‫·‬
‫ﻫﻤﮕﻦ ﺑﻮدن ﻣﻮاد ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻛﻨﺘﺮل ﻋﻤﻞ ﺗﺠﺰﻳﻪ ‪.‬‬ ‫·‬
‫‪C‬‬
‫ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻧﺴﺒﺖ ‪) N‬اﻳﻦ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﺎﻳﺪ ﺣﺪود ‪ 30‬ﺑﺎﺷﺪ( ‪.‬‬ ‫·‬
‫اﺑﻌﺎد و ﻗﻄﻌﺎت ﻣﻮادي ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺠﺰﻳﻪ ﮔﺮدﻧﺪ ﻫﺮﭼﻪ ﻛﻮﭼﻜﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮع ﺳﻄﺢ آنﻫﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺷﺪه‬ ‫·‬
‫و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺳﻄﺢ ﺗﻤﺎس آنﻫﺎ ﺑﺎ ﻣﻴﻜﺮوارﮔﺎﻧﻴﺴﻢ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫اﺻﻮل ﻛﺎر در ﺗﻬﻴﻪ ﻛﻮد از زﺑﺎﻟﻪ‪ ،‬ﻫﻮادﻫﻲ ﻣﺘﻨﺎوب ﻣﻮادي اﺳﺖ ﻛﻪ از آنﻫﺎ ﻛﻤﭙﻮﺳﺖ ﺗﻬﻴﻪ‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻫﻮادﻫﻲ ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺗﺎﻣﻴﻦ اﻛﺴﻴﮋن ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﺑﺮاي ﺗﺠﺰﻳﻪ ﻣﻮاد‪ ،‬ﺑﺎﻋﺚ اﻓﺰاﻳﺶ درﺟﻪ ﺣﺮارت‪،‬‬
‫ﻛﻨﺘﺮل ﻣﮕﺲ و ﺑﻮﻫﺎي ﻧﺎﻫﻨﺠﺎر و در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺗﺴﺮﻳﻊ در ﻋﻤﻞ ﺗﺠﺰﻳﻪ ﻣﻮاد ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در ﺗﻬﻴﻪ ﻛﻮد از‬
‫زﺑﺎﻟﻪ‪ ،‬دﻓﻊ ﻣﻮاد ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﻛﻤﭙﻮﺳﺖ‪ ،‬ﺟﺪاﺳﺎزي ﻣﻮاد ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ ﻛﻤﭙﻮﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻴﺰان ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﻛﻤﭙﻮﺳﺖ‪ ،‬و‬
‫ﻧﺤﻮه ﻛﺎرﺑﺮد آن‪ ،‬ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺑﻮ و ﻛﻨﺘﺮل آن‪ ،‬ﺟﻨﺒﻪ ﻫﺎي ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ و ﻗﻴﻤﺖ ﺗﻤﺎم ﺷﺪه ﻛﻤﭙﻮﺳﺖ ﻫﻤﮕﻲ‬
‫ﻓﺎﻛﺘﻮرﻫﺎﻳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ دﻗﺖ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﮔﻴﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫‪6‬ـ ‪ 3‬ـ دﻓﻦ ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ زﺑﺎﻟﻪ‬

‫دﻓﻦ ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ زﺑﺎﻟﻪ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از اﻧﺘﻘﺎل ﻣﻮاد زاﻳﺪ ﺟﺎﻣﺪ ﺑﻪ ﻣﺤﻞ وﻳﮋه دﻓﻦ آنﻫﺎ در دل‬
‫‪٧٤‬‬
‫ﺧﺎك ﺑﻨﺤﻮي ﻛﻪ ﺧﻄﺮي ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ ﻧﺸﻮد‪ .‬دﻓﻦ ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ‪ ،‬ﻳﻚ روش ﻣﻮﺛﺮ و ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺪه‬
‫ﺑﺮاي دﻓﻊ داﺋﻢ ﻣﻮاد زاﻳﺪ اﺳﺖ‪ .‬در ﻫﺮ ﻣﻨﻄﻘﻪ اي ﻛﻪ زﻣﻴﻦ ﻛﺎﻓﻲ و ﻣﻨﺎﺳﺐ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬روش‬
‫دﻓﻦ ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺨﻮﺑﻲ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪ .‬اﻳﻦ روش ﻣﺘﺪاول ﺗﺮﻳﻦ روش دﻓﻊ زﺑﺎﻟﻪ در‬
‫ﺟﻬﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻤﻠﻴﺎت دﻓﻦ ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ زﺑﺎﻟﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﭼﻬﺎر ﻣﺮﺣﻠﻪ زﻳﺮ اﺳﺖ‪:‬‬
‫رﻳﺨﺘﻦ زﺑﺎﻟﻪ در ﻳﻚ وﺿﻊ ﻛﻨﺘﺮل ﺷﺪه‬ ‫·‬
‫ﭘﺮاﻛﻨﺪن و ﻓﺸﺮدﮔﻲ زﺑﺎﻟﻪ در ﻳﻚ ﻻﻳﻪ ﻧﺎزك ﺑﺮاي ﺣﺠﻢ ﻣﻮاد )ﺑﻪ ﺿﺨﺎﻣﺖ ﺣﺪود ‪ 2‬ﻣﺘﺮ(‬ ‫·‬
‫ﭘﻮﺷﺎﻧﺪن ﻣﻮاد ﺑﺎ ﻳﻚ ﻻﻳﻪ ﺧﺎك ﺑﻪ ﺿﺨﺎﻣﺖ ﺣﺪود ‪ 20‬ﺳﺎﻧﺘﻲ ﻣﺘﺮ‬ ‫·‬
‫ﭘﻮﺷﺶ ﻻﻳﻪ ﻧﻬﺎﻳﻲ زﺑﺎﻟﻪ ﺑﻪ ﺿﺨﺎﻣﺖ ﺣﺪود ‪ 60‬ﺳﺎﻧﺘﻲ ﻣﺘﺮ ﺑﺎ ﺧﺎك‬ ‫·‬
‫دﻓﻦ ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ زﺑﺎﻟﻪ ﻳﻚ روش ﻛﺎﻣﻼً ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل و ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺑﺮاي دﻓﻊ زﺑﺎﻟﻪ ﻫﺎي ﺷﻬﺮي اﺳﺖ و ﺑﻪ‬
‫ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺗﻠﻨﺒﺎر ﻛﺮدن زﺑﺎﻟﻪ ﻣﻄﺮح اﺳﺖ‪ .‬ﭘﻮﺷﺎﻧﺪن ﻣﻮاد در دﻓﻦ ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ زﺑﺎﻟﻪ‬
‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻮﺛﺮ از ﺗﻤﺎس ﺣﺸﺮات‪ ،‬ﺟﻮﻧﺪﮔﺎن‪ ،‬ﺣﻴﻮاﻧﺎت دﻳﮕﺮ و ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن ﺑﺎ زﺑﺎﻟﻪ ﻫﺎ ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي ﺑﻪ ﻋﻤﻞ‬
‫ﻣﻲآورد‪ .‬ﻻﻳﻪ ﭘﻮﺷﺸﻲ ﺧﺎك ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ از ﺗﺒﺎدل ﻫﻮا و ﻣﻮاد زاﻳﺪ ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي ﻛﺮده و ﻣﻘﺪار آب ﺳﻄﺤﻲ‬
‫را ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ داﺧﻞ ﻣﺤﻞ دﻓﻦ ﻧﻔﻮذ ﻛﻨﺪ ﺑﻪ ﺣﺪاﻗﻞ ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪ‪ .‬ﺿﺨﺎﻣﺖ ﻻﻳﻪ ﺧﺎﻛﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي‬
‫ﭘﻮﺷﺶ روزاﻧﻪ ﻣﻮاد ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲرود ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺣﺪاﻗﻞ ‪ 15‬ﺳﺎﻧﺘﻲ ﻣﺘﺮ و ﭘﻮﺷﺶ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﺧﺎك در روي‬
‫ﺷﻴﺎرﻫﺎي زﺑﺎﻟﻪ ‪ 60‬ﺳﺎﻧﺘﻲ ﻣﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ از ﻧﻈﺮ اﻳﺠﺎد و ﻳﺎ ﻧﺸﺖ ﮔﺎزﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪي در اﻋﻤﺎق و ﻳﺎ ﺳﻄﺢ‬
‫زﻣﻴﻦ ﻛﻨﺘﺮل ﻻزم ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آﻳﺪ‪.‬‬
‫‪6‬ـ‪3‬ـ ‪ 1‬ـ اﻧﺘﺨﺎب ﻣﺤﻞ دﻓﻦ زﺑﺎﻟﻪ‬

‫اﻧﺘﺨﺎب زﻣﻴﻦ ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮاي دﻓﻦ زﺑﺎﻟﻪ ﻫﺎي ﺷﻬﺮي‪ ،‬ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻋﻤﻞ در دﻓﻦ‬
‫ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ دﻗﺖ ﻛﺎﻓﻲ و ﻫﻤﻜﺎري ادارات و ﻣﻮﺳﺴﺎﺗﻲ ﭼﻮن ﺣﻔﺎﻇﺖ ﻣﺤﻴﻂ‬
‫زﻳﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﻣﺤﻴﻂ‪ ،‬ﺳﺎزﻣﺎن آب ﻣﻨﻄﻘﻪ اي‪ ،‬ﺳﺮﺟﻨﮕﻠﺪاري‪ ،‬ﻛﺸﺎورزي و ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻃﺒﻴﻌﻲ و ﻧﻴﺰ ﺑﺎ‬
‫ﺗﺸﺮﻳﻚ ﻣﺴﺎﻋﻲ ﺷﻬﺮداريﻫﺎ اﻧﺠﺎم ﺷﻮد‪ .‬ﻣﺤﻞ دﻓﻦ ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ زﺑﺎﻟﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺣﺪاﻗﻞ ﺑﻪ ﻣﺪت ‪ 25‬ﺳﺎل‬
‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪه و در ﺟﻬﺖ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺷﻬﺮ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ ﻫﻢ از ﻧﻈﺮ اﻳﺠﺎد ﺗﺮاﻓﻴﻚ ﻧﺎﺷﻲ از رﻓﺖ و آﻣﺪ‬
‫ﻛﺎﻣﻴﻮنﻫﺎي زﺑﺎﻟﻪ ﻛﺶ و ﻫﻢ از ﻧﻈﺮ ﻣﺴﺎﺋﻠﻲ ﻛﻪ در اﺟﺮاي ﻋﻤﻠﻴﺎت در ﻣﺤﻞ دﻓﻦ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﺣﺎﺋﺰ اﻫﻤﻴﺖ اﺳﺖ‪ .‬اﻧﺘﺨﺎب ﻧﻮع زﻣﻴﻦ ﺑﺮاي ﻃﺮاﺣﻲ دﻓﻦ ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ زﺑﺎﻟﻪ و ﻋﻤﻠﻴﺎت ﺑﻬﺮه ﺑﺮداري و ﻧﻴﺰ‬
‫اﺑﺰار ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﺗﺎﺛﻴﺮ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﻲ در اﻳﻦ ﻣﻮرد دارد‪ .‬ﺑﻄﻮر ﺧﻼﺻﻪ ﻓﺎﻛﺘﻮرﻫﺎي ﻣﻬﻤﻲ ﻛﻪ در‬
‫اﻧﺘﺨﺎب ﻣﺤﻞ دﻓﻦ زﺑﺎﻟﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﮔﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺑﻬﺪاﺷﺖ و ﺳﻼﻣﺖ ﻋﻤﻮﻣﻲ‪،‬‬
‫ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز‪ ،‬ﺗﻮﭘﻮﮔﺮاﻓﻲ ﻣﻨﻄﻘﻪ‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻫﻴﺪروﻟﻮژي و زﻣﻴﻦ ﺷﻨﺎﺳﻲ ﺟﺎﻳﮕﺎه‪ ،‬ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ‬
‫دﺳﺘﺮﺳﻲ ﺑﻪ ﺧﺎك ﭘﻮﺷﺸﻲ ﻣﻨﺎﺳﺐ‪ ،‬ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ دﺳﺘﺮﺳﻲ ﺑﻪ ﻣﺤﻞ دﻓﻦ‪ ،‬ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺷﻬﺮ ﺗﺎ ﻣﺤﻞ دﻓﻦ‪ ،‬رﻋﺎﻳﺖ‬
‫ﺟﻬﺖ ﺑﺎدﻫﺎي ﻏﺎﻟﺐ‪ ،‬زﻫﻜﺸﻲ ﻣﺤﻞ دﻓﻦ‪ ،‬ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎ و اﺳﺘﻔﺎده ﻫﺎي آﺗﻲ از زﻣﻴﻦ و ﺗﻮﺟﻪ ﺧﺎص ﻫﺮ‬
‫ﻃﺮح ﺟﺎﻣﻊ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺷﻬﺮي‪.‬‬
‫‪٧٥‬‬
‫‪6‬ـ‪3‬ـ ‪ 2‬ـ روشﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ دﻓﻦ ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ زﺑﺎﻟﻪ‬
‫روشﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ دﻓﻦ ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ زﺑﺎﻟﻪ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ‪ ،‬ﺳﻄﺢ آﺑﻬﺎي زﻳﺮ زﻣﻴﻨﻲ‬
‫و ﻣﻴﺰان ﺧﺎك ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮس ﺟﻬﺖ ﭘﻮﺷﺶ زﺑﺎﻟﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪ .‬ﻗﺎﺑﻞ ذﻛﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻛﺎﻣﻞ‬
‫ﻳﻜﺎﻳﻚ اﻳﻦ روشﻫﺎ از ﺣﻮﺻﻠﻪ اﻳﻦ ﮔﻔﺘﺎر‪ ،‬ﺧﺎرج ﺑﻮده و ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ ﺷﺮح ﻛﻠﻲ روشﻫﺎي ﻣﺴﻄﺢ‪ ،‬ﺳﺮاﺷﻴﺒﻲ‪،‬‬
‫ﺗﺮاﻧﺸﻪ اي اﻛﺘﻔﺎ ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻛﺎﻣﻞ اﻳﻦ روشﻫﺎ و ﻳﺎ ﺳﻴﺴﺘﻢﻫﺎي دﻳﮕﺮ دﻓﻦ ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ زﺑﺎﻟﻪ در‬
‫ﻛﺘﺐ و ﻣﺮاﺟﻊ ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ )‪.(6‬‬
‫اﻟﻒ ـ روش دﻓﻦ ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺴﻄﺢ )‪(Area Method‬‬

‫از اﻳﻦ روش در ﻣﻮﻗﻌﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ زﻣﻴﻦ ﺑﺮاي ﮔﻮدﺑﺮداري‪ ،‬ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻧﺒﺎﺷﺪ در اﻳﻦ‬
‫روش زﺑﺎﻟﻪ ﻫﺎ ﺑﻌﺪ از ﺗﺨﻠﻴﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻧﻮارﻫﺎي ﺑﺎرﻳﻜﻲ ﺑﻪ ﺿﺨﺎﻣﺖ ‪75‬ـ‪ 40‬ﺳﺎﻧﺘﻲ ﻣﺘﺮ در روي زﻣﻴﻦ‬
‫ﺗﺴﻄﻴﺢ ﮔﺮدﻳﺪه و ﻻﻳﻪ ﻫﺎي زﺑﺎﻟﻪ ﻓﺸﺮده ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﺗﺎ ﺿﺨﺎﻣﺖ آنﻫﺎ ﺑﻪ ‪300‬ـ‪ 180‬ﺳﺎﻧﺘﻲ ﻣﺘﺮ ﺑﺮﺳﺪ‪.‬‬
‫از اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ روي ﻻﻳﻪ ﻫﺎي آﻣﺎده ﺷﺪه ﻗﺸﺮي از ﺧﺎك ﺑﻪ ﺿﺨﺎﻣﺖ ‪30‬ـ‪ 15‬ﮔﺴﺘﺮده و ﻓﺸﺮده‬
‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ب ـ روش ﺳﺮاﺷﻴﺒﻲ )‪(Ramp Method‬‬

‫اﻏﻠﺐ در ﻣﻮاردﻳﻜﻪ ﻣﻘﺪار ﻛﻤﻲ ﺧﺎك ﺑﺮاي ﭘﻮﺷﺶ زﺑﺎﻟﻪ در دﺳﺘﺮس ﺑﺎﺷﺪ از روش ﺳﺮاﺷﻴﺒﻲ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬اﺻﻮﻻ ﻣﺴﺎﻋﺪﺗﺮﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﺮاي ﻋﻤﻠﻴﺎت دﻓﻦ ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ زﺑﺎﻟﻪ در اﻳﻦ روش‪ ،‬ﻣﻨﺎﻃﻖ‬
‫ﻛﻮﻫﺴﺘﺎﻧﻲ ﺑﺎ ﺷﻴﺐ ﻛﻢ اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ﺧﻮﺷﺒﺨﺘﺎﻧﻪ ﺑﻪ وﻓﻮر در ﻛﺸﻮر ﻣﺎ ﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در اﻳﻦ ﻋﻤﻠﻴﺎت‬
‫ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻨﻲ و ﻓﺸﺮدن ﻣﻮاد ﻃﺒﻘﻪ روش ﻗﺒﻠﻲ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺧﺎك ﻻزم ﺑﺮاي ﭘﻮﺷﺎﻧﺪن زﺑﺎﻟﻪ از‬
‫ﻗﺴﻤﺖﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﻣﺤﻞ ﺗﺎﻣﻴﻦ ﻣﻲﮔﺮدد‪.‬‬
‫ج ـ روش ﺗﺮاﻧﺸﻪ اي ﻳﺎ ﮔﻮداي )‪(Trench Method‬‬

‫اﻳﻦ روش در ﻣﻨﺎﻃﻘﻲ ﻛﻪ ﺧﺎك ﺑﻪ ﻋﻤﻖ ﻛﺎﻓﻲ در دﺳﺘﺮس ﺑﻮده و ﺳﻄﺢ آبﻫﺎي زﻳﺮ زﻣﻴﻨﻲ‬
‫ﺑﻪ ﻛﻔﺎﻳﺖ ﭘﺎﻳﻴﻦ اﺳﺖ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺗﺮاﻧﺸﻪ ﻫﺎﻳﻲ ﺑﻄﻮل ‪ ، 12-30‬ﻋﻤﻖ‬
‫‪4‬ـ‪ 1‬و ﻋﺮض ‪15‬ـ‪ 4/5‬ﻣﺘﺮ ﺣﻔﺮ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬از اﻳﻦ ﭘﺲ زﺑﺎﻟﻪ در ﺗﺮاﻧﺸﻪ ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ از ﻗﺒﻞ آﻣﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ‬
‫ﺗﺨﻠﻴﻪ ﮔﺮدﻳﺪه و ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻻﻳﻪ ﻫﺎي ﻧﺎزﻛﻲ ﻛﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺑﻴﻦ ‪200‬ـ‪ 150‬ﺳﺎﻧﺘﻲ ﻣﺘﺮ اﺳﺖ ﻓﺸﺮده‬
‫ﻣﻲﮔﺮدد‪.‬‬
‫ارﺗﻔﺎع اﻳﻦ ﻻﻳﻪ ﻫﺎ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺣﺪاﻛﺜﺮ ‪ 2-2/5‬ﻣﺘﺮ رﺳﻴﺪه و و در ﺻﻮرت ﻟﺰوم ﺑﺎ ﻗﺸﺮي از ﺧﺎك ﺑﻪ‬
‫ﺿﺨﺎﻣﺖ ‪30‬ـ‪ 10‬ﺳﺎﻧﺘﻲ ﻣﺘﺮ ﭘﻮﺷﻴﺪه ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ 7‬ـ ﺑﺎزﻳﺎﻓﺖ ﻣﻮاد‬

‫ﻳﻜﻲ از ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ اﻫﺪاف در ﭘﺮدازش ﻣﻮاد زاﻳﺪ ﺟﺎﻣﺪ‪ ،‬ﺑﺎزﻳﺎﻓﺖ و ﺟﺪاﺳﺎزي ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت ﺑﺎ ارزش‬
‫‪٧٦‬‬
‫از داﺧﻞ زﺑﺎﻟﻪ و ﺗﺒﺪﻳﻞ آن ﺑﻪ ﻣﻮاد اوﻟﻴﻪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺮوزه ﺗﻜﻨﻴﻚﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺮاي ﺗﻔﻜﻴﻚ و‬
‫ﺟﺪاﺳﺎزي اﺟﺰاي ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ ﻣﻮاد زاﻳﺪ ﺟﺎﻣﺪ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﻧﺪ ﻛﻪ از ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ اﻳﻦ ﺗﻜﻨﻴﻚﻫﺎ ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ دو‬
‫روش ﻋﻤﺪه ﺗﻔﻜﻴﻚ از ﻣﺒﺪأ ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﺗﻔﻜﻴﻚ در ﻣﻘﺼﺪ ﻛﻪ ذﻳﻼ ﺑﻪ آن ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ ،‬اﺷﺎره ﻛﺮد ‪:‬‬
‫اﻟﻒ ـ ﺗﻔﻜﻴﻚ از ﻣﺒﺪأ ﺗﻮﻟﻴﺪ‬

‫روش ﺟﺪاﺳﺎزي و ﺗﻔﻜﻴﻚ در ﻣﺒﺪأ ﻳﻜﻲ از ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ و ﻛﻢ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﺗﺮﻳﻦ روشﻫﺎي ﺟﺪاﺳﺎزي و‬
‫ﺗﻔﻜﻴﻚ ﻣﻮاد زاﻳﺪ‪ ،‬ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫در اﻳﻦ روش‪ ،‬زاﻳﺪات ﻗﺎﺑﻞ ﺑﺎزﻳﺎﻓﺖ ﭘﺲ از ﺟﺪاﺳﺎزي در ﻣﻨﺰل ﺟﻬﺖ ذﺧﻴﺮه ﺳﺎزي ﺑﻪ ﻇﺮوف‬
‫وﻳﮋه اي ﻛﻪ ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮر در ﻣﺤﻴﻂﻫﺎي ﻣﺴﻜﻮﻧﻲ‪ ،‬ﻧﺼﺐ ﮔﺮدﻳﺪه اﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻨﺘﻘﻞ و ﺳﭙﺲ ﺗﻮﺳﻂ‬
‫ﺳﺮوﻳﺲﻫﺎي وﻳﮋه و ﻣﻨﻈﻢ از ﻣﺤﻞ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺑﻪ ﻣﺤﻞ ﺗﺒﺪﻳﻞ‪ ،‬ﺣﻤﻞ ﻣﻲﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻳﻜﻲ از ﻣﺤﺴ‪‬ﻨﺎت اﻳﻦ روش‬
‫ﻋﺪم اﺧﺘﻼط و آﻟﻮدﮔﻲ ﻣﻮاد زاﻳﺪ ﻗﺎﺑﻞ ﺑﺎزﻳﺎﻓﺖ ﺑﺎ ﻫﻢ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻋﺪم ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﺿﺪﻋﻔﻮﻧﻲ و ﺷﺴﺘﺸﻮي‬
‫ﻣﻀﺎﻋﻒ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺻﺮف ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎي ﻣﺎزاد اﺳﺖ‪.‬‬
‫ب ـ ﺗﻔﻜﻴﻚ در ﻣﻘﺼﺪ‬
‫روش ﺟﺪاﺳﺎزي و ﻳﺎ ﺗﻔﻜﻴﻚ در ﻣﻘﺼﺪ ﻧﻴﺰ ﻳﻜﻲ دﻳﮕﺮ از روشﻫﺎي ﺑﺎزﻳﺎﻓﺖ و ﺟﺪاﺳﺎزي ﻣﻮاد‬
‫زاﻳﺪ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﻲآﻳﺪ‪ .‬در اﻳﻦ روش زاﻳﺪات ﻗﺎﺑﻞ ﺑﺎزﻳﺎﻓﺖ ﭘﺲ از ورود ﺑﻪ ﻣﺮاﻛﺰ اﻧﺘﻘﺎل و ﻳﺎ دﻓﻊ ﺑﻪ‬
‫ﺗﻮﺳﻂ روش ﺳﻨﺘﻲ و ﺑﺎ ﺻﺮف ﻧﻴﺮوي اﻧﺴﺎﻧﻲ و ﻳﺎ ﺗﻮﺳﻂ اﻧﻮاع ﺳﻴﺴﺘﻢﻫﺎي ﻣﻜﺎﻧﻴﺰه ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺳﺮﻧﺪ‪ ،‬آﻫﻦ‬
‫رﺑﺎ‪ ،‬ﺗﻮﻧﻞ ﺑﺎد و ‪ . . .‬از داﺧﻞ ﻣﻮاد ﺗﻔﻜﻴﻚ و ﺟﺪاﺳﺎزي ﻣﻲﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻄﻮر ﻛﻠﻲ ﻫﺮ ﻛﺎرﺧﺎﻧﻪ ﺑﺎزﻳﺎﻓﺖ و‬
‫ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻮاد زاﻳﺪ ﺟﺎﻣﺪ از ﺳﻪ ﻗﺴﻤﺖ اﺳﺎﺳﻲ زﻳﺮ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ 1‬ـ ﻗﺴﻤﺖ درﻳﺎﻓﺖ ﻣﻮاد‬
‫‪ 2‬ـ ﻗﺴﻤﺖ ﺟﺪاﺳﺎزي‬
‫‪ 3‬ـ ﻗﺴﻤﺖ آﻣﺎده ﺳﺎزي ﻣﺤﺼﻮل و ﺗﻮﻟﻴﺪ‬
‫از ﻧﻈﺮ ﻛﻠﻲ ﺗﻤﺎم ﻣﻮادي را ﻛﻪ ﻣﺼﺮف ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﺑﻪ دور ﻣﻲرﻳﺰﻧﺪ ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺎزﻳﺎﺑﻲ ﻛﺮد‪ .‬در‬
‫ﻋﻤﻞ ﺑﻴﻦ ﻛﻤﻴﺖ و ﻛﻴﻔﻴﺖ اﻳﻦ ﻣﻮاد ﺗﻔﺎوت وﺟﻮد دارد‪ .‬ﻣﻮادي ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺑﺎزﻳﺎﺑﻲ و ﺑﺮﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﺻﻮرت‬
‫ﻣﻮاد اﺻﻠﻲ ﻧﺎﻣﻨﺎﺳﺐ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻣﻮادي ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ ﻛﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺗﺸﻜﻴﻞ دﻫﻨﺪه آنﻫﺎ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﻮده و‬
‫ﻧﺎﻣﺮﻏﻮب ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬از اﻳﻨﺮو ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻣﻮاد زاﻳﺪ ﺟﺎﻣﺪ ﺑﺎ دارا ﺑﻮدن اﻫﺪاف ﻣﺸﺨﺺ در ﻣﻮرد‬
‫ﻣﻘﺪاري از زﺑﺎﻟﻪ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎزﻳﺎﺑﻲ ﺷﺪه و ﻳﺎ ﺑﻪ روشﻫﺎي دﻳﮕﺮ دﻓﻊ ﺗﺤﻮﻳﻞ ﮔﺮدد‪ ،‬ﻗﺎدر ﺑﻪ اراﺋﻪ ﺳﻴﺴﺘﻢ‬
‫ﻣﺸﺨﺼﻲ از ﺑﻜﺎرﮔﻴﺮي و اﺳﺘﻔﺎده ﻣﺠﺪد اﻳﻦ ﻣﻮاد ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻴﺰان ﻣﻮاد ﺗﺸﻜﻴﻞ دﻫﻨﺪه‬
‫زﺑﺎﻟﻪ‪ ،‬ﻣﻴﺰان ﺑﺎزﻳﺎﻓﺖ آنﻫﺎ ﻧﻴﺰ در ﻫﺮ ﻛﺸﻮري ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﮔﺬاريﻫﺎ و وﺿﻌﻴﺖ اﻗﺘﺼﺎدي و ﻧﻴﺎز‬
‫ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺗﻔﺎوت دارد )‪.(7‬‬
‫در ﻛﺸﻮر ﻣﺎ ﺑﺎ وﺟﻮد ‪ 20‬درﺻﺪ ﻣﻮاد ﺑﺎزﻳﺎﻓﺘﻲ از ﻗﺒﻴﻞ ﻛﺎﻏﺬ‪ ،‬ﻛﺎرﺗﻦ‪ ،‬ﭘﻼﺳﺘﻴﻚ‪ ،‬ﺷﻴﺸﻪ و ﻓﻠﺰات‬
‫‪٧٧‬‬
‫و ﻧﻴﺰ ﺣﺪود ‪ 70‬درﺻﺪ ﻣﻮاد ﻗﺎﺑﻞ ﻛﻤﭙﻮﺳﺖ اﺗﺨﺎذ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺑﺎزﻳﺎﻓﺖ از ﻣﺒﺪأ ﻳﻚ ﺗﺤﻮل اﺳﺎﺳﻲ در‬
‫ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻣﻮاد زاﻳﺪ ﺟﺎﻣﺪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﻗﺎﺑﻞ ذﻛﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﺑﺎزﻳﺎﻓﺖ از زﺑﺎﻟﻪ ﻫﺎي‬
‫ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎﻧﻲ و ﻣﺮاﻛﺰ ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ ﻣﻤﻨﻮع ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ 8‬ـ راه ﻛﺎرﻫﺎي اﺳﺎﺳﻲ وﻳﮋه ﺑﻬﻴﻨﻪ ﺳﺎزي ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻣﻮاد زاﻳﺪ ﺟﺎﻣﺪ ﺷﻬﺮي‬
‫در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺻﺤﻴﺢ ﻣﻮاد زاﻳﺪ ﺟﺎﻣﺪ و از آن ﺟﻤﻠﻪ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ زﺑﺎﻟﻪ ﻛﻤﺘﺮ‬
‫در ﻣﺤﻮر ﺑﺎزﻳﺎﻓﺖ از ﻣﺒﺪأ ﺗﻮﻟﻴﺪ‪ ،‬ﺟﻤﻊ آوري ودﻓﻊ ﺻﺤﻴﺢ اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ ﻣﻮاد ﻛﻪ در واﻗﻊ ارﻛﺎن اﺻﻠﻲ ﺑﻬﻴﻨﻪ‬
‫ﺳﺎزي اﻳﻦ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدﻫﺪ از ﺿﺮورﻳﺎت اﻣﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ رﻓﺎه ﭘﺮﺳﻨﻠﻲ‪ ،‬ﺗﻬﻴﻪ ﻗﺎﻧﻮن‬
‫ﺻﺤﻴﺢ و ﻋﺎري از ﻧﻘﺺ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﭘﺲ ﻣﺎﻧﺪه ﻫﺎ‪ ،‬واﺑﺴﺘﮕﻲ ﺑﻪ ﺧﺎرج ازﺟﻤﻠﻪ ﻣﻮاردي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺘﻲ‬
‫در ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ زاﻳﺪات ﺷﻬﺮي ﻛﺸﻮر ﻣﺪﻧﻈﺮ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ آﻧﭽﻪ ﻣﺴﻠّّﻢ اﺳﺖ ﺑﻬﺮه‬
‫ﮔﻴﺮي از ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻫﺎي ﻛﺴﺐ ﺷﺪه ﺷﻬﺮداريﻫﺎي ﻛﺸﻮر ﻃﻲ ﺳﺎلﻫﺎي اﺧﻴﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻗﺎدر اﺳﺖ ﺑﺎ‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﺎﺳﻦ و ﻣﻌﺎﻳﺐ آن راﻫﻜﺎرﻫﺎي اﺳﺎﺳﻲ و ﺧﻄﻮط اﺻﻠﻲ روﻧﺪ اﻳﻦ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ را در ﺳﺎلﻫﺎي‬
‫آﺗﻲ ﺗﺮﺳﻴﻢ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر اﺣﺘﺮاز از اﻃﺎﻟﻪ ﻛﻼم‪ ،‬ﻣﻮاردي ﭼﻨﺪ از راﻫﻜﺎرﻫﺎي اﺳﺎﺳﻲ را ﻛﻪ ﻗﻄﻌﺎ در‬
‫ﺑﻬﻴﻨﻪ ﺳﺎزي ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ زاﻳﺪات ﺷﻬﺮي ﻛﺸﻮرﻣﺎن اﻳﺮان‪ ،‬ﻣﻮﺛﺮ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺷﺮح زﻳﺮ ﺧﻼﺻﻪ ﻧﻤﻮده‪ ،‬اﻣﻴﺪ‬
‫اﺳﺖ در ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎي وﻳﮋه ﺑﻬﺪاﺷﺖ و ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ ﻛﺸﻮر ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫اﻧﺠﺎم ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻻزم ﺟﻬﺖ ﺑﺮرﺳﻲ وﺿﻌﻴﺖ ﺟﻤﻊ آوري و دﻓﻊ زﺑﺎﻟﻪ در ﺷﻬﺮﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻛﺸﻮر ﺑﺎ‬ ‫·‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﺧﺎص ﺑﺮ اﺻﻮل ﺗﻮﻟﻴﺪ زﺑﺎﻟﻪ ﻛﻤﺘﺮ‬
‫ﺗﻬﻴﻪ ﻣﻘﺪﻣﺎت ﺗﺪوﻳﻦ‪ ،‬اراﺋﻪ و ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻗﻮاﻧﻴﻦ و اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎي ﻻزم در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺧﺎص ﺑﺮ‬ ‫·‬
‫ﻣﻮاد زاﻳﺪ ﺳﻤﻲ و ﺧﻄﺮﻧﺎك ﺑﻮﻳﮋه زﺑﺎﻟﻪ ﻣﺮاﻛﺰ ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ درﻣﺎﻧﻲ ﻛﺸﻮر‬
‫ﺑﺮﮔﺰاري ﺳﻤﻴﻨﺎرﻫﺎ و آﻣﻮزشﻫﺎي ﻻزم ﺟﻬﺖ ﻛﺎدر ﺧﺪﻣﺎت ﺷﻬﺮي در ﺷﻬﺮداريﻫﺎي ﻛﺸﻮر‬ ‫·‬
‫ﺗﺎﻣﻴﻦ اﻋﺘﺒﺎرات ﻻزم ﺟﻬﺖ ﺑﻬﺒﻮد ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﻣﺤﻴﻂ ﺷﻬﺮﻫﺎ از ﻃﺮﻳﻖ وزارت ﻛﺸﻮر ﺑﻮﻳﮋه ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺻﻨﺎﻳﻊ‬ ‫·‬
‫ﺑﻴﻮﻛﻤﭙﻮﺳﺖ‬
‫اﻧﺠﺎم اﻗﺪاﻣﺎت اﺳﺎﺳﻲ در ﺟﻬﺖ ﺗﺎﻣﻴﻦ ﻣﺎﺷﻴﻦ آﻻت ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻣﻜﺎﻧﻴﺰه ﻧﻤﻮدن روشﻫﺎي‬ ‫·‬
‫ﺟﺪﻳﺪ ﺟﻤﻊ آوري و دﻓﻊ ﻣﻮاد زاﻳﺪ‬
‫اﻧﺠﺎم ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲﻫﺎي ﻻزم ﺟﻬﺖ ﺗﺎﻣﻴﻦ اﻋﺘﺒﺎرات ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﺟﻬﺖ اﺣﺪاث ﻛﺎرﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎي ﺑﻴﻮﻛﻤﭙﻮﺳﺖ و‬ ‫·‬
‫ﺑﺎزﻳﺎﻓﺖ از ﻣﺒﺪأ ﺗﻮﻟﻴﺪ از ﻃﺮﻳﻖ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺑﺎﻧﻜﻲ ﻛﺸﻮر‬
‫ﺗﻬﻴﻪ دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞﻫﺎ و ﺑﺨﺸﻨﺎﻣﻪ ﻫﺎي ﻻزم ﺟﻬﺖ ﺑﻬﺒﻮد ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻣﻮاد زاﻳﺪ ﺟﺎﻣﺪ و ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي و‬ ‫·‬
‫ﻣﻤﺎﻧﻌﺖ از ﺑﺎزﻳﺎﻓﺖ ﻏﻴﺮ ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ ﻣﻮاد زاﻳﺪ در ﺷﻬﺮﻫﺎ‬
‫ﺧﻼﺻﻪ‬
‫ﻛﻨﺘﺮل ﻣﻮاد زاﻳﺪ ﺟﺎﻣﺪ و ازﺟﻤﻠﻪ زﺑﺎﻟﻪ ﻫﺎي ﺳﻤ‪‬ﻲ و ﺧﻄﺮﻧﺎك ﻛﻪ ﺑﺨﺸﻲ از آﻧﺮا زﺑﺎﻟﻪ ﻫﺎي‬
‫ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎﻧﻲ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدﻫﺪ ﻳﻚ اﻣﺮ اﺟﺘﻨﺎب ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ در ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ زاﻳﺪات ﺷﻬﺮي اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﻪ روزه وﺟﻮد‬
‫‪٧٨‬‬
‫ﻫﺰاران ﺗُﻦ زﺑﺎﻟﻪ در ﺷﻬﺮﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻛﺸﻮر ﺑﺎ ﻫﻤﻪ ﺗﻨﻮﻋﻲ ﻛﻪ از ﻧﻈﺮ آﻟﻮدﮔﻲ دارﻧﺪ ﻣﺴﺌﻠﻪ اﻳﺴﺖ ﻛﻪ‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻓﺰاﻳﺶ ﺟﻤﻌﻴﺖ و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺻﻨﻌﺖ و ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺘﻲ در ﺻﺪر ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎي ﺑﻬﺪاﺷﺖ و‬
‫ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ ﻛﺸﻮر ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﻟﺤﺎظ و ﺑﺎﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻫﻤﻴﺖ ﻣﺴﺌﻠﻪ در اﻳﻦ ﻣﻘﻮﻟﻪ اﺑﺘﺪا ﻣﻮاردي‬
‫ﭼﻨﺪ از ﺧﻄﺮات ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ‪ ،‬ﻧﻮع و ﻣﻴﺰان زﺑﺎﻟﻪ و ﺳﭙﺲ ﺳﻴﺴﺘﻢﻫﺎي ﺟﻤﻊ آوري و دﻓﻊ‪ ،‬ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار‬
‫ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬در روشﻫﺎي دﻓﻊ زﺑﺎﻟﻪ ﺳﻴﺴﺘﻢﻫﺎي ﻛﻤﭙﻮﺳﺖ ﺑﺎزﻳﺎﻓﺖ از ﻣﺒﺪأ و دﻓﻊ ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺑﻪ‬
‫ﺻﻮرت ﻣﺨﺘﺼﺮ ﻟﻜﻦ ﺑﺎ اﻫﻤﻴﺖ ﺧﺎﺻﻲ ﺗﻮﺿﻴﺢ داده ﺷﻮد‪ .‬ﻧﻜﺘﻪ ﻗﺎﺑﻞ ذﻛﺮ در اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬
‫ﻣﻨﺘﺨﺐ در اﻳﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﺪودﻳﺘﻲ ﻛﻪ وﺟﻮد دارد ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻛﺎﻣﻼً اﺧﺘﺼﺎر ﺑﻴﺎن ﮔﺮدﻳﺪه و‬
‫ﺑﻪ ﻋﻼﻗﻤﻨﺪان ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ در ﺻﻮرت ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻋﻠﻤﻲ ذﻛﺮ ﺷﺪه در اﻳﻦ ﻣﺒﺤﺚ ﻣﺮاﺟﻌﻪ‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ 1‬ـ ﺛﻨﺎﺋﻲ‪ ،‬ﻏﻼﻣﺤﺴﻴﻦ‪ .‬ﺳﻢ ﺷﻨﺎﺳﻲ ﺻﻨﻌﺘﻲ‪ ،‬ﺟﻠﺪ اول‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان ‪ ،‬ﺷﻤﺎره ‪، 1730‬‬
‫ﭼﺎپ دوم‪ ،‬ﺗﻬﺮان ‪01366‬‬
‫‪ 2‬ـ ﻋﻤﺮاﻧﻲ‪ ،‬ﻗﺎﺳﻢ ﻋﻠﻲ‪ .‬ﻣﻮاد زاﻳﺪ ﺟﺎﻣﺪ‪ .‬ﺟﻠﺪ اول‪ ،‬ﻣﺮﻛﺰ اﻧﺘﺸﺎرات ﻋﻠﻤﻲ داﻧﺸﮕﺎه آزاد‬
‫اﺳﻼﻣﻲ‪ ،‬ﺗﻬﺮان ‪01377‬‬
‫‪ 3‬ـ ﻋﻤﺮاﻧﻲ‪ ،‬ﻗﺎﺳﻢ ﻋﻠﻲ‪ .‬ﻣﻮاد زاﻳﺪ ﺟﺎﻣﺪ‪ ،‬ﺟﻠﺪ دوم‪ ،‬ﻣﺮﻛﺰ اﻧﺘﺸﺎرات ﻋﻠﻤﻲ داﻧﺸﮕﺎه آزاد‬
‫اﺳﻼﻣﻲ‪ ،‬ﺗﻬﺮان ‪01377‬‬
‫‪4) Gellens V. Boelems J. Verstraete W. "Source separation, selective‬‬

‫‪collection and in reactor Digestion of Biowaste Netherland", Kluwer‬‬
‫‪Academic Publishers, 1995.‬‬
‫‪5) Tchobanoglous G. Theisen H. Vigil SA., "Integrated Solid Waste‬‬

‫‪Management". McGraw -Hill, 1993.‬‬
‫‪6) Arcadio P. Sincero Sr. Environmental Engineering a Design‬‬

‫‪Approach. Prentice Hall of India. ISBN- 81-303- 14, 03-74, New Delhi -‬‬
‫‪110001, 1999.‬‬
‫‪٧٩‬‬
7) Herbert F. Lund P.E. " Recycling information and sources"
,Environmental Protection Agency Washington DC, 2001.
8) Herbert F. Lund Recycling Handbook seconds Edition. McGraw -

Hill, Washington, D. C. 2001.
٨٠
‫آﻟﻮدﮔﻲ ﻫﻮا و اﺛﺮات آن‬
‫دﻛﺘﺮ ﻣﻨﺼﻮر ﻏﻴﺎث اﻟﺪ‪‬ﻳﻦ‬

‫داﻧﺸﮕﺎه ﻋﻠﻮم ﭘﺰﺷﻜﻲ ﺗﻬﺮان‬
‫‪٨١‬‬

‫ﺑﻪ ﺗﺎرﻳﺨﭽﻪ آﻟﻮدﮔﻲ ﻫﻮا اﺷﺎره ﻧﻤﺎﻳﺪ‬ ‫¾‬
‫آﻟﻮدﮔﻲ ﻫﻮا را ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﻨﺪ‬ ‫¾‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ آﻟﻮدﮔﻲ ﻫﻮا را ﺑﻴﺎن ﻛﻨﺪ‬ ‫¾‬
‫اﺛﺮات ﻫﻮا ﺑﺮ ﺳﻼﻣﺖ ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﺷﺮح دﻫﺪ‬ ‫¾‬
‫ارﺗﺒﺎط آﻟﻮدﮔﻲ ﻫﻮا و ﺳﺮﻃﺎن را ﺗﻮﺿﻴﺢ دﻫﺪ‬ ‫¾‬
‫اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎي ﻫﻮاي آزاد را ﺗﻮﺿﻴﺢ دﻫﺪ‬ ‫¾‬

‫آﻟﻮدﮔﻲ‪ ،‬ﻫﻮا‪ ،‬ﺳﻮﺧﺖﻫﺎي ﻓﺴﻴﻠﻲ‪ ،‬ﺻﻨﻌﺖ‪ ،‬ﺑﻴﻤﺎري‬
‫از زﻣﺎن ﺑﺮﭘﺎﻳﻲ آﺗﺶ‪ ،‬آﻟﻮدﮔﻲ ﻫﻮا ﺑﺎ اﻧﺴﺎن ﺑﻮده اﺳﺖ وﻟﻲ در دورانﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻪ ﺟﻨﺒﻪ ﻫﺎي‬
‫ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ از آﻟﻮدﮔﻲ اﻫﻤﻴﺖ داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﻣﻘﻴﺎس ﻛﻮﭼﻚ آﻟﻮدﮔﻲﻫﺎي ﻣﺤﻠﻲ ﻛﻪ اﺛﺮاﺗﻲ از‬
‫ﻣﺰاﺣﻤﺖﻫﺎي ﺳﺎده ﺗﺎ ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي ﺧﻄﺮﻧﺎك و دﻳﺮﻋﻼج را ﺑﺎﻋﺚ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ و در‬
‫ﺣﺪ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻣﺴﺎﺋﻠﻲ ﻣﺜﻞ ﺗﺨﺮﻳﺐ ﻻﻳﻪ اوزن‪ ،‬ﺑﺎرانﻫﺎي اﺳﻴﺪي و ﮔﺮﻣﺎﻳﺶ زﻣﻴﻦ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ و ﺑﺤﺚ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻨﺸﺎء آﻟﻮدﮔﻲﻫﺎي ﻫﻮا در اواﻳﻞ اﻧﻘﻼب ﺻﻨﻌﺘﻲ ﻋﻤﺪﺗﺎ ﺻﻨﺎﻳﻊ و ﺳﻮﺧﺖ زﻏﺎل ﺳﻨﮓ ﺑﻮده اﺳﺖ و‬
‫در ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ و ﺑﻴﺴﺖ و ﻳﻜﻢ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ آﻟﻮدﮔﻲ ﻫﻮا در ﺷﻬﺮﻫﺎ ﺑﺎ ﺣﻤﻞ و ﻧﻘﻞ درون ﺷﻬﺮي ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻮﺧﺖﻫﺎي ﻓﺴﻴﻠﻲ در ﺣﻤﻞ و ﻧﻘﻞ ﺻﻨﻌﺖ از ﻳﻚ ﻃﺮف و ﻓﺮآﻳﻨﺪﻫﺎي ﺻﻨﻌﺘﻲ ﺑﺎ ﻣﺼﺮف ﻣﻮاد ﺧﺎم و‬
‫ﻣﺤﺼﻮﻻت ﺗﻮﻟﻴﺪي از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ از ﻋﻮاﻣﻞ ﻋﻤﺪه آﻟﻮدﮔﻲﻫﺎي دﺳﺖ ﺳﺎز ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﮔﻔﺘﺎر‬
‫ﻣﺨﺘﺼﺮي از ﺗﺎرﻳﺨﭽﻪ ﺣﻮادث ﻣﻬﻢ آﻟﻮدﮔﻲ ﻫﻮا‪ ،‬ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪي‪ ،‬اﺛﺮات و اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎي آﻻﻳﻨﺪه ﻫﺎي ﻣﻬﻢ‬
‫ﻫﻮا ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻗﺮار ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺎرﻳﺨﭽﻪ و ﺣﻮادث ﺗﺎرﻳﺨﻲ آﻟﻮدﮔﻲ ﻫﻮا‬

‫در ﻗﺮن ‪ 61‬ﻣﻴﻼدي ﻓﻴﻠﺴﻮف روﻣﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم ﺳِﻨِﻜﺎ )‪ (Seneca‬در ﮔﺰارﺷﻲ از وﺿﻌﻴﺖ رم ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ‪:‬‬
‫"وﻗﺘﻲ ﻣﻦ از ﻫﻮاي ﺳﻨﮕﻴﻦ رم و ﺑﻮﻫﺎي ﺑﺪ دودﻛﺶﻫﺎ ﻛﻪ ﻣﻲﭼﺮﺧﻴﺪﻧﺪ و ﺑﺨﺎرات ﺑﻴﻤﺎري زا و دوده‬
‫را ﺑﻪ ﻫﻮا ﻣﻲرﻳﺨﺘﻨﺪ ﺧﺎرج ﺷﺪم اﺣﺴﺎس ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﺣﺎﻟﺖ ﺧﻮد ﻧﻤﻮدم" )‪ (1‬وﻗﺘﻲ ﻛﻪ آﻟﻮدﮔﻲ ﻫﻮا در‬
‫ﻛﺎخ ﺗﺎﺗﺒﺮي )‪ (Tutbury Castle‬در ﻧﺎﻛﻴﻨﮓﻫﺎم ﺑﺮاي اﻟﻴﻨﻮر ﻫﻤﺴﺮ ﻫِﻨﺮي دو‪‬م ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ ﺗﺤﻤ‪‬ﻞ ﺑﻮد‪،‬‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻜﺎن داد‪ 160 .‬ﺳﺎل ﺑﻌﺪ ﺳﻮﺧﺖ زﻏﺎل ﺳﻨﮓ در ﻟﻨﺪن ﻣﻤﻨﻮع ﺷﺪ ﺑﻄﻮري ﻛﻪ در ﺳﺎل ‪1300‬‬
‫ﻣﻴﻼدي ادوارد او‪‬ل ﻓﺮﻣﺎﻧﻲ ﺻﺎدر ﻛﺮد ﻛﻪ در آن ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ‪" :‬ﺗﻤﺎم ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺻﺪاي ﻣﺮا‬
‫ﻣﻲﺷﻨﻮﻧﺪ آﮔﺎه ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺳﻮزاﻧﺪن زﻏﺎل ﻣﻘﺼﺮ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ ﺳﺮ ﺧﻮد را از دﺳﺖ‬
‫‪٨٢‬‬
‫ﺧﻮاﻫﻨﺪ داد" در ﺳﺎل ‪ 1661‬ﺟﺎن اِوِّﻟﻴﻦ )‪ (John Evelyn‬در ﺑﺮوﺷﻮري ﺑﺎ ﻋﻨﻮان ﻓﻮﻣﻲ ﻓﻮﺟﻴﻮم‬
‫)‪ (Famifugium‬ﻛﻪ در ﺳﺎل ‪ 1772‬ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪ راه ﺣﻞﻫﺎﻳﻲ را ﺑﺮاي ﻛﺎﻫﺶ آﻟﻮدﮔﻲﻫﺎي ﻫﻮا ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد‬
‫ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎري از آنﻫﺎ ﻫﻨﻮز ﻛﺎرﺑﺮد دارﻧﺪ )‪ .(2‬ﻣﺴﺎﺋﻞ و ﻣﺸﻜﻼت آﻟﻮدﮔﻲ در دورانﻫﺎي اﻧﻘﻼب‬
‫ﺻﻨﻌﺘﻲ‪ ،‬ﺷﺮوع ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ ﺗﺎ ‪ 1925‬و از ‪ 1925‬ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫در دوره ﺑﻌﺪ از ‪ 1925‬ﺟﻬﺎن ﺷﺎﻫﺪ ﭼﻨﺪ ﺣﺎدﺛﻪ ﻣﻬﻢ آﻟﻮدﮔﻲ ﻫﻮا ﺑﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﺟﻬﺖ ﻣﺜﺎل و ﺑﺮاي‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ روﺷﻦ ﺷﺪن ﻣﻮﺿﻮع ﺑﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎﻳﻲ از آن اﺷﺎره ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ (1‬ﺣﺎدﺛﻪ در‪‬ه ﻣﻴﻮز ﺑﻠﮋﻳﻚ‬

‫در روز اول دﺳﺎﻣﺒﺮ ‪ 1930‬ﺑﻪ ﻋﻠّﺖ وﺟﻮد واروﻧﮕﻲ ﻫﻮا و ﺗﺮاﻛﻢ آﻻﻳﻨﺪه ﻫﺎي ﺧﺮوﺟﻲ از ﺻﻨﺎﻳﻊ‪ ،‬اﺳﻴﺪ‬
‫ﺳﻮﻟﻔﻮرﻳﻚ‪ ،‬ﺷﻴﺸﻪ ﺳﺎزي و ﺗﻬﻴﻪ روي‪ 60 ،‬ﻧﻔﺮ اﻧﺴﺎن و ﺗﻌﺪاد زﻳﺎدي ﮔﺎو و ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ ﺗﻠﻒ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ‬
‫ﺣﺎﻟﺖ واروﻧﮕﻲ ﺣﺪود ‪ 5‬روز ﻃﻮل ﻛﺸﻴﺪه و ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺮگ و ﻣﻴﺮﻫﺎ در روزﻫﺎي ﭼﻬﺎرم و ﭘﻨﺠﻢ دﺳﺎﻣﺒﺮ‬
‫ﮔﺰارش ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻏﻠﻈﺖ ‪ SO2‬ﻫﻮا ﻃﻲ روزﻫﺎي ﻓﻮق‪ ،‬ﺗﺎ ‪ 38‬ﻗﺴﻤﺖ در ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ (2‬دوﻧﻮرا ﭘﻨﺴﻴﻠﻮاﻧﻴﺎ ـ آﻣﺮﻳﻜﺎ‬

‫از ‪ 31‬اﻛﺘﺒﺮ ‪ 1948‬ﺣﺎﻟﺖ ﭘﺎﻳﺪار ﺑﺮﻓﺮاز ﺷﻬﺮ دوﻧﻮرا ﻣﺴﺘﻘﺮ ﮔﺮدﻳﺪ و ﺗﺮاﻛﻢ آﻻﻳﻨﺪه ﻫﺎ ﻛﻪ ﻋﻤﺪﺗﺎ از‬
‫ﺻﻨﺎﻳﻊ ﻓﻮﻻد ﻧﺎﺷﻲ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﺑﺎﻋﺚ ﺑﻴﻤﺎري ‪ 6000‬ﻧﻔﺮ از ﺟﻤﻌﻴﺖ ‪ 12‬ﻫﺰار ﻧﻔﺮي ﺷﻬﺮ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺗﻌﺪادي‬
‫ﻫﻢ ﺑﺴﺘﺮي ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﻣﺮگ و ﻣﻴﺮﻫﺎ در اﻳﻦ ﺣﺎدﺛﻪ ﻣﺸﺨﺺ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ (3‬ﻟﻨﺪن‬
‫ﻣﻪ ـ دود )اﺳﻤﺎگ( ‪ 5‬ﺗﺎ ‪ 9‬دﺳﺎﻣﺒﺮ ‪ 1952‬ﻟﻨﺪن از ﻣﻌﺮوﻓﺘﺮﻳﻦ ﺣﻮادث ﻧﺎﮔﻮار آﻟﻮدﮔﻲ ﻫﻮا اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﻃﻲ آن روزﻫﺎ ﺣﺪود ‪ 4000‬ﻧﻔﺮ اﺿﺎﻓﻪ ﻣﺮگ و ﻣﻴﺮ ﺑﻪ ﻋﻠّﺖ آﻟﻮدﮔﻲ ﻫﻮا ﮔﺰارش ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ‬
‫ﺣﺎدﺛﻪ ﻧﻴﺰ ﻛﻪ ﺗﺮاﻛﻢ ذرات و اﻧﻴﺪرﻳﺪ ﺳﻮﻟﻔﻮرو ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﭘﺪﻳﺪه واروﻧﮕﻲ ﻫﻮا اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺴﺌﻮل‬
‫ﻣﺮگ و ﻣﻴﺮﻫﺎ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﻛﻠﻴﻪ ﻣﻮارد ﻓﻮق و ﺳﺎﻳﺮ ﺣﻮادث ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻗﺮﺑﺎﻧﻴﺎن اﻓﺮاد‬
‫ﻣ‪‬ﺴﻦ‪ ،‬ﺑﻴﻤﺎران رﻳﻮي و اﻃﻔﺎل ﺧﺮدﺳﺎل ﺑﻮده اﻧﺪ‪ .‬ﺷﺮح ﺑﻴﺸﺘﺮ در ﻣﻮرد اﻳﻦ ﺣﻮادث را ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﺪ در‬
‫اﻛﺜﺮ ﻛﺘﺎبﻫﺎي آﻟﻮدﮔﻲ ﻫﻮا‪ ،‬ازﺟﻤﻠﻪ ﻛﺘﺎب آﻟﻮدﮔﻲ ﻫﻮا‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ دﻛﺘﺮ ﻏﻴﺎث اﻟﺪﻳﻦ‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات داﻧﺸﮕﺎه‬
‫ﺗﻬﺮان ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻓﺮﻣﺎﻳﻴﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﺣﻮادث و ﺣﻮادث ﻣﺸﺎﺑﻪ در ﻧﻴﻮﻳﻮرك‪ ،‬ﻟﻮس آﻧﺠﻠﺲ‪ ،‬ﭘﻮزارﻳﻜﺎي ﻣﻜﺰﻳﻚ و ﻏﻴﺮه ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ وﺿﻊ‬
‫ﻗﻮاﻧﻴﻦ‪ ،‬ﻣﻘﺮرات و اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎﻳﻲ ﺷﺪ ﻛﻪ از آن زﻣﺎن ﺗﺎ ﺑﻪ ﺣﺎل ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺑﺎر ﺗﺠﺪﻳﺪ ﻧﻈﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ و‬
‫در ﭘﺎﻳﺎن اﻳﻦ ﻣﺒﺤﺚ اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎي ﻣﻨﺘﺸﺮه در ﺳﺎل ‪ 1998‬ﺳﺎزﻣﺎن ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺑﻬﺪاﺷﺖ درج ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺎﺑﻘﻪ ﻗﺎﻧﻮنﮔﺬاري در اﻳﺮان از ﺳﻪ دﻫﻪ ﺗﺠﺎوز ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪ .‬وﻟﻲ آﺧﺮﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن در ﺳﺎل ‪ 1374‬ﺑﻪ‬
‫ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮراي اﺳﻼﻣﻲ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ آﻳﻴﻦ ﻧﺎﻣﻪ اﺟﺮاﻳﻲ آن ﭘﺲ از ‪ 5‬ﺳﺎل در ﺷﻬﺮﻳﻮر ‪ 1379‬ﺑﻪ‬
‫ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻫﻴﺌﺖ وزﻳﺮان رﺳﻴﺪ و اﺑﻼغ ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬
‫‪٨٣‬‬
‫ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪي آﻻﻳﻨﺪه ﻫﺎي ﻫﻮا‬
‫آﻻﻳﻨﺪه ﻫﺎي ﻫﻮا را ﺑﻪ ﭼﻨﺪ ﻃﺮﻳﻖ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮده اﻧﺪ ﻛﻪ از آن ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ از ﻧﻈﺮ ﻣﻨﺸﺎء‬
‫آﻟﻮدﮔﻲ ﻛﻪ او‪‬ﻟﻴﻪ و ﺛﺎﻧﻮﻳﻪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و ﺗﻘﺴﻴﻢ از ﻧﻈﺮ اﺛﺮات ﻓﻴﺰﻳﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ ﻧﺎم ﺑﺮد‪.‬‬
‫از ﻧﻈﺮ ﻣﻨﺸﺎء‬

‫آﻻﻳﻨﺪه ﻫﺎي او‪‬ﻟﻴﻪ آﻧﻬﺎﻳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﺷﻜﻞ و ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ ﻛﻪ از ﻣﻨﺒﻊ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺧﺎرج ﺷﺪه اﻧﺪ در‬
‫ﻫﻮا وﺟﻮد دارﻧﺪ و آﻻﻳﻨﺪه ﻫﺎي ﺛﺎﻧﻮﻳﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻ از ﺗﺮﻛﻴﺐ آﻻﻳﻨﺪه ﻫﺎي او‪‬ﻟﻴﻪ ﺗﺤﺖ ﺗﺎﺛﻴﺮ اﺷﻌﻪ ﺧﻮرﺷﻴﺪ‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬او‪‬ﻟﻴﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ HC ، CO ، SO2‬و ﺛﺎﻧﻮﻳﻪ ﻣﺜﻞ اﺳﻤﺎگ ﻓﻮﺗﻮﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ‪ ،‬اوزن و ﻗﺴﻤﺖ‬
‫ﻋﻤﺪه ‪. NO2‬‬
‫از ﻧﻈﺮ اﺛﺮات ﻓﻴﺰﻳﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ‬

‫ﺑﻪ ‪ 5‬ﮔﺮوه ﻋﻤﺪه ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ‪:‬‬
‫‪ (1‬ﺧﻔﻪ ﻛﻨﻨﺪه ﻫﺎ ﺷﺎﻣﻞ ﺧﻔﻪ ﻛﻨﻨﺪه ﻫﺎي ﺳﺎده ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ ،CO2‬ﻣﺘﺎن و ﺳﺎﻳﺮ ﮔﺎزﻫﺎي ﺧﻨﺜﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ رﻗﻴﻖ‬
‫ﻛﺮدن اﻛﺴﻴﮋن ﻣﺤﻴﻂ )ﻣﺤﻴﻂﻫﺎي ﺑﺴﺘﻪ( ﺑﺎﻋﺚ ﺧﻔﮕﻲ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و ﺧﻔﻪ ﻛﻨﻨﺪه ﻫﺎي ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ‬
‫ﺗﺮﻛﻴﺐ ﺑﺎ آﻧﺰﻳﻢﻫﺎ و ارﮔﺎنﻫﺎي ﺑﺪن اﻳﺠﺎد ﺧﻔﮕﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪CO‬‬
‫‪ (2‬ﺗﺤﺮﻳﻚ ﻛﻨﻨﺪه ﻫﺎ ﺷﺎﻣﻞ ﺗﺤﺮﻳﻚ ﻛﻨﻨﺪه ﻫﺎي ﻣﺠﺎري ﻓﻮﻗﺎﻧﻲ ﺗﻨﻔﺴﻲ )‪ (SO2‬و ﻣﺠﺎري ﺗﺤﺘﺎﻧﻲ‬
‫ﺗﻨﻔﺴﻲ )‪ (NO2‬ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‬
‫‪ (3‬ﺳﻤﻮم ﺳﻴﺴﺘﻤﻴﻚ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﻪ ارﮔﺎنﻫﺎ ﺑﺎﻋﺚ ﺑﻴﻤﺎري ﻋﻀﻮي از ﺑﺪن ﻣﻲﮔﺮدﻧﺪ ﻣﺜﻞ ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت‬
‫ﺟﻴﻮه‪ ،‬ﺳﺮب‪ ،‬ﻫﻴﺪروﻛﺮﺑﻦﻫﺎي آروﻣﺎﺗﻴﻚ‬
‫‪ (4‬ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت ﻣﺨﺪ‪‬ر و ﺑﻴﻬﻮش ﻛﻨﻨﺪه ﻛﻪ روي اﻋﺼﺎب اﺛﺮ ﻣﻲﮔﺬارﻧﺪ ﻣﺜﻞ ﻫﻴﺪروﻛﺮﺑﻦﻫﺎي اﻟﻴﻔﺎﺗﻴﻚ‬
‫ﻛﻠﺮه‬
‫‪ (5‬ﻣﻮاد ﺳﺮﻃﺎنزا ـ ﺑﻨﺰاﭘﻴﺮن‪ ،‬ﺑﻨﺰن‪ ،‬ﻫﻴﺪروﻛﺮﺑﻦﻫﺎي ﻋﻄﺮي ﭼﻨﺪ ﻫﺴﺘﻪ اي‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ آﻟﻮدﮔﻲ ﻫﻮا‬

‫ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻧﺘﺸﺎر آﻻﻳﻨﺪه ﻫﺎي ﻫﻮا را ﺑﻪ دو ﮔﺮوه ﺛﺎﺑﺖ و ﻣﺘﺤﺮّك ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮده اﻧﺪ‪ .‬ﮔﺮوه ﺛﺎﺑﺖ ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر‬
‫ﻛﻪ از اﺳﻢ آنﻫﺎ ﭘﻴﺪاﺳﺖ ﺷﺎﻣﻞ ﺻﻨﺎﻳﻊ‪ ،‬ﻧﻴﺮوﮔﺎه ﻫﺎ و ﻣﺮاﻛﺰ ﺗﺠﺎري و ﻣﺴﻜﻮﻧﻲ ﻣﻲﺷﻮد و ﻣﻨﺎﺑﻊ‬
‫ﻣﺘﺤﺮّك اﻧﻮاع وﺳﺎﻳﻞ ﻧﻘﻠﻴﻪ از ﻣﻮﺗﻮر ﺳﻴﻜﻠﺖ ﺗﺎ ﻫﻮاﭘﻴﻤﺎ و ﻛﺸﺘﻲ را ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻲﮔﺮدد‪.‬‬
‫آﻟﻮدﮔﻲ ﻫﻮا در ﺻﻨﺎﻳﻊ ﻫﻢ ﺑﻪ ﻋﻠّﺖ ﻣﺼﺮف ﺳﻮﺧﺖ اﺳﺖ و ﻫﻢ ﻧﻮع ﻓﺮآﻳﻨﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ در ﻣﻨﺎﺑﻊ‬
‫ﻣﺘﺤﺮّك ﻋﻤﺪﺗﺎ ﺣﺎﺻﻞ اﺣﺘﺮاق ﺳﻮﺧﺖ ﺑﻮده و ﺑﻪ ﺻﻮرت ﮔﺎزﻫﺎي آﻻﻳﻨﺪه و ﻳﺎ ذرات‪ ،‬وارد ﻫﻮا ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻣﻘﺪار آﻟﻮدﮔﻲ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺷﺪه از ﻣﻨﺒﻊ را ﺑﺎ وزن آﻟﻮدﮔﻲ ﺑﻪ واﺣﺪ وزن ﻣﻮاد ﺧﺎم ﻣﺼﺮﻓﻲ ﻳﺎ ﻣﺤﺼﻮل‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪي ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﺑﻪ آن ﺿﺮﻳﺐ اﻧﺘﺸﺎر ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺿﺮﻳﺐ اﻧﺘﺸﺎر ﺑﺮاي آﻻﻳﻨﺪه ﻫﺎي ﻣﻬﻢ ﺑﻌﻀﻲ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺑﺪون وﺳﻴﻠﻪ ﻛﻨﺘﺮل ﺑﻪ ﺷﺮح ﺟﺪولﻫﺎي ﺷﻤﺎره ‪1‬‬
‫‪٨٤‬‬
‫و ‪ 2‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺟﺪول ‪ 1‬ـ ﺿﺮﻳﺐ اﻧﺘﺸﺎر ﻣﻮاد ﻧﻔﺘﻲ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻛﻴﻠﻮﮔﺮم آﻟﻮدﮔﻲ ﺑﺮاي ‪ 1000‬ﻟﻴﺘﺮ ﺳﻮﺧﺖ‬
‫‪VOC‬‬ ‫‪NOx‬‬ ‫‪Co‬‬ ‫‪So3‬‬ ‫‪So2‬‬ ‫ذرات‬ ‫دﻳﮓ ﺑﺨﺎر‬

‫‪./09‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪./6‬‬ ‫‪S‬‬ ‫‪19 S‬‬ ‫‪1/255‬‬ ‫ﺳﻮﺧﺖ ﻣﺎزوت ﺑﺮاي‬
‫‪./43‬‬
‫ﻧﻴﺮوﮔﺎه ﻫﺎ‬
‫‪./034‬‬ ‫‪6/6‬‬ ‫‪./6‬‬ ‫‪S‬‬ ‫‪19 S‬‬ ‫‪1/255‬‬ ‫ﻣﺎزوت ﺻﻨﻌﺘﻲ‬
‫‪./24‬‬
‫‪0/024‬‬ ‫‪2/4‬‬ ‫‪0/6‬‬ ‫‪S‬‬ ‫‪17 S‬‬ ‫‪0/24‬‬ ‫ﮔﺎزوﺋﻴﻞ ﺻﻨﻌﺘﻲ‬
‫‪./24‬‬
‫‪./14‬‬ ‫‪6/6‬‬ ‫‪./6‬‬ ‫‪S‬‬ ‫‪19 S‬‬ ‫‪1/255‬‬ ‫ﻣﺎزوت ﺗﺠﺎري‬
‫‪./24‬‬
‫‪./04‬‬ ‫‪2/4‬‬ ‫‪./6‬‬ ‫‪S‬‬ ‫‪17 S‬‬ ‫‪0/24‬‬ ‫ﮔﺎزوﺋﻴﻞ ﺗﺠﺎري‬
‫‪./24‬‬
‫‪./085‬‬ ‫‪2/2‬‬ ‫‪./6‬‬ ‫‪S‬‬ ‫‪S‬‬ ‫‪0/3‬‬ ‫ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﺧﺎﻧﮕﻲ‬
‫‪./24‬‬ ‫‪17‬‬
‫‪ = S‬درﺻﺪ ﮔﻮﮔﺮد ﻣﻮﺟﻮد در ﺳﻮﺧﺖ‬
‫در ﺻﻨﺎﻳﻊ‪ ،‬ﻋﻼوه ﺑﺮ آﻻﻳﻨﺪه ﻫﺎي ﻧﺎﺷﻲ از ﺳﻮﺧﺖ و ﻣﻮاد ﺧﺎم‪ ،‬ﺗﻮﻟﻴﺪات ﻣﻴﺎﻧﻲ و ﻣﺤﺼﻮل ﻧﻬﺎﻳﻲ ﻫﻢ‬
‫وارد ﻫﻮا ﻣﻲﺷﻮد )‪ (3‬ﻣﺜﻼ در ﺻﻨﻌﺖ آﻟﻮﻣﻴﻨﻴﻮم‪ ،‬ﻓﻠﻮراﻳﺪ و ذرات ﻫﻴﺪروﻛﺮﺑﻦ ﭼﻨﺪ ﻫﺴﺘﻪ اي ﻋﻄﺮي‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در ﺻﻨﺎﻳﻊ ﻓﻠﺰي‪ ،‬ﺳﺮب وارد ﻫﻮا ﻣﻲﺷﻮد و از زﺑﺎﻟﻪ ﺳﻮزﻫﺎ‪ ،‬ﻓﻠﺰات ﺳﻨﮕﻴﻦ ﻣﺜﻞ‬
‫ﻛﺎدﻣﻴﻮم و ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت ﺧﻄﺮﻧﺎك دي اﻛﺴﻴﻦ و ﻓﻮرﻳﻦ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻧﻮع آﻻﻳﻨﺪه و ﺿﺮاﻳﺐ اﻧﺘﺸﺎر‬
‫ﺑﺮاي ﺻﻨﺎﻳﻊ ﺑﺎ ﺷﻨﺎﺧﺖ و ﺑﺮرﺳﻲ ﻓﺮآﻳﻨﺪ و در ﻧﻬﺎﻳﺖ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي اﻣﻜﺎن ﭘﺬﻳﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﺮداري و اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي آﻟﻮدﮔﻲ ﻫﻮا‬

‫ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﺮداري آﻟﻮدﮔﻲ ﻫﻮا ﻫﻢ از ﻣﻨﺎﺑﻊ و ﻫﻢ ﻫﻮاي آزاد ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﻴﺮد و ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻛﺎر روش‬
‫اﺳﺘﺎﻧﺪارد وﺟﻮد دارد ﻛﻪ در ﺻﻮرت ﻧﻴﺎز ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﺑﻪ ﻛﺘﺎبﻫﺎي ‪Standard Method, ASTM‬‬
‫و ﻛﺘﺎبﻫﺎي ‪ Text‬آﻟﻮدﮔﻲ ﻫﻮا ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮاي آﻧﺎﻟﻴﺰ ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﻧﻴﺰ روشﻫﺎي اﻟﻜﺘﺮوﻧﻴﻚ‪،‬‬
‫ﻧﻮرﺳﻨﺠﻲ و ﻛﺎﻣﻼ اﺗﻮﻣﺎﺗﻴﻚ و دﻗﻴﻖ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ روشﻫﺎي ﺳﺎده دﺳﺘﻲ ﻛﻪ ﻣﻮرد ﺗﺎﻳﻴﺪ ‪ASTM‬‬
‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫‪٨٥‬‬
‫ﺟﺪول ‪ 2‬ـ ﺿﺮاﻳﺐ اﻧﺘﺸﺎر ﺑﺮاي اﺗﻮﻣﺒﻴﻞ و ﻛﺎﻣﻴﻮن‬
‫ﻛﺎﻣﻴﻮن‬ ‫اﺗﻮﻣﺒﻴﻞ‬
‫دﻳﺰل‬ ‫ﺟﺮﻗﻪ‬ ‫ﻛﺎﻫﺶ در اﺗﻮﻣﺒﻴﻞ‬ ‫ﺳﺎﺧﺖ ﻗﺒﻞ از‬ ‫آﻟﻮدﮔﻲ‬
‫‪G/km‬‬ ‫اي‬ ‫ﺟﺪﻳﺪ )‪(%‬‬ ‫‪1968‬‬
‫‪G/km‬‬ ‫‪G/km‬‬
‫‪12‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪75‬‬ ‫‪2/5‬‬ ‫‪NOx‬‬
‫‪17‬‬ ‫‪150‬‬ ‫‪95‬‬ ‫‪65‬‬ ‫‪CO‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪17‬‬ ‫‪90‬‬ ‫‪10‬‬ ‫ﻫﻴﺪروﻛﺮﺑﻦ‬
‫ﻧﺴﻮﺧﺘﻪ‬
‫‪0 /5‬‬ ‫ﺧﻴﻠﻲ‬ ‫‪40‬‬ ‫‪0/5‬‬ ‫ذرات‬
‫ﻛﻢ‬
‫اﺛﺮات آﻟﻮدﮔﻲ ﻫﻮا‬
‫اﺛﺮات ﻣﻀﺮّ آﻟﻮدﮔﻲ ﻫﻮا ﺑﺮ ﺳﻼﻣﺖ اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﺣﻴﻮان و ﮔﻴﺎﻫﺎن و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺗﺨﺮﻳﺐ ﻣﻮاد و آﺛﺎر ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‬
‫ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺮرﺳﻲ و ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت زﻳﺎدي ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻃﻲ ﭼﻨﺪ دﻫﺔ اﺧﻴﺮ ﻣﺴﺎﻟﻪ ﺑﺎرانﻫﺎي اﺳﻴﺪي ﻻﻳﻪ اوزن‬
‫و ﮔﺮﻣﺎﻳﺶ زﻣﻴﻦ و ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي آن ﺑﺮ اﻛﻮﺳﻴﺴﺘﻢ و در ﻧﻬﺎﻳﺖ اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﻧﻴﺰ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و ﺑﺤﺚ‬
‫داﻧﺸﻤﻨﺪان ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻗﻮل ‪ (4) A.V. Kneese‬در ﺧﺼﻮص آﻟﻮدﮔﻲ ﻫﻮا‪ ،‬ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ در ﻫﻤﺎن وﺿﻌﻲ ﻫﺴﺘﻴﻢ ﻛﻪ ﻣﺎﻫﻲﻫﺎ در‬
‫آب آﻟﻮده‪ ،‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻋﻮاﻣﻞ زﻳﺎدي در ارﺗﺒﺎط ﺑﻴﻦ آﻟﻮدﮔﻲ ﻫﻮا و ﺳﻼﻣﺖ اﻧﺴﺎن ﻣﻮﺛﺮﻧﺪ اﺛﺒﺎت اﺛﺮات‬
‫آﻟﻮدﮔﻲ ﻫﻮا ﺑﺮ ﺳﻼﻣﺖ اﻧﺴﺎن ﻣﺸﻜﻞ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل اﻃﻼﻋﺎت زﻳﺎدي وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮان‬
‫ﺑﻪ آنﻫﺎ اﺳﺘﻨﺎد ﻛﺮد‪ .‬ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﭘﻴﺪﻣﻴﻮﻟﻮژي در ﺟﺮﻳﺎن ﺣﻮادث ﻧﺎﮔﻮار ﻟﻨﺪن‪ ،‬دوﻧﻮرا و ﻏﻴﺮه‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت‬
‫اﻧﺠﺎم ﺷﺪه در ﻣﺤﻴﻂﻫﺎي ﻛﺎر و ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت روي ﺣﻴﻮاﻧﺎت آزﻣﺎﻳﺸﮕﺎﻫﻲ ﺑﺴﻴﺎري از اﺛﺮات ﻧﺎﻣﺴﺎﻋﺪ‬
‫آﻟﻮدﮔﻲ ﻫﻮا ﺑﺮ ﺳﻼﻣﺖ اﻧﺴﺎن را ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﻧﺸﺎن داده اﺳﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ در اﻳﻦ ﻣﻮارد ﻋﻤﺪﺗﺎ ﻏﻠﻈﺖﻫﺎي ﻏﻴﺮ‬
‫ﻣﻌﻤﻮل آﻟﻮدﮔﻲ ﻣﻄﺮح ﺑﻮده اﻧﺪ‪ .‬در ﺳﺎلﻫﺎي اﺧﻴﺮ ﻧﻴﺰ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎﺗﻲ در ﺑﻌﻀﻲ از ﺷﻬﺮﻫﺎي ﺑﺰرگ و‬
‫آﻟﻮده اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺑﻪ رواﺑﻄﻲ ﺑﻴﻦ ﻏﻠﻈﺖ آﻟﻮدﮔﻲ ﺑﻪ ﺧﺼﻮص در ﻣﻮرد ذرات ﻣﻌﻠّﻖ و ﻣﻴﺰان‬
‫ﻣﺮگ و ﻣﻴﺮ دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﻧﺪ ﻛﻪ در اداﻣﻪ ﺑﻪ آنﻫﺎ اﺷﺎره ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻮﻧﻮﻛﺴﻴﺪ ﻛﺮﺑﻦ و اﺛﺮات آن‬

‫ﻣﻮﻧﻮﻛﺴﻴﺪ ﻛﺮﺑﻦ ﺑﺎ ﻓﺮﻣﻮل ‪ CO‬وزن ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻲ ‪ 28/01‬ﻧﻘﻄﻪ ذوب ‪ 207‬درﺟﻪ ﺳﺎﻧﺘﻴﮕﺮاد و ﻧﻘﻄﻪ‬
‫‪٨٦‬‬
‫ﺟﻮش ‪ 192‬درﺟﻪ ﺳﺎﻧﺘﻴﮕﺮاد‪ ،‬ﮔﺎزي اﺳـﺖ ﺑـﻲ رﻧﮓ و ﺑـﻲ ﺑـﻮ ﻛﻪ ﺣﺎﺻﻞ اﺣﺘﺮاق ﻧﺎﻗﺺ زﻏﺎل و‬
‫ﺳﻮﺧﺖﻫـــﺎي ﻓﺴﻴﻠﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺪ ﻃﺒﻴﻌﻲ آن در ﻫﻮا ‪ 0/01‬ﺗﺎ ‪ 0/2‬ﻗﺴﻤﺖ در ﻣﻴﻠﻴﻮن )ﺣﺠﻤﻲ( اﺳﺖ‪ .‬در‬
‫ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺷﻬﺮي ﻣﻌﻤﻮﻻ زﻳﺮ ‪ 17‬ﻗﺴﻤﺖ در ﻣﻴﻠﻴﻮن اﺳﺖ وﻟﻲ در ﺷﻬﺮ ﺗﻬﺮان در ﺳﺎﻋﺎت ﺗﺮاﻓﻴﻚ و ﺑﻌﻀﻲ‬
‫ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺑﺮاي ﻛﻮﺗﺎه ﻣﺪت ﺗﺎ ‪ PPM 50‬و ﺣﺘﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻫﻢ ﮔﺰارش ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﻣﺤﻴﻂﻫﺎي ﺑﺴﺘﻪ و‬
‫ﻛﺎرﮔﺎه ﻫﺎ ﻏﺎﻟﺒﺎ از ‪ 100‬ﭘﻲ ﭘﻲ ام ﻫﻢ ﺗﺠﺎوز ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﻣﻮﻧﻮﻛﺴﻴﺪ ﻛﺮﺑﻦ ﭼﻬﺎر ﻧﻮع اﺛﺮ ﻣﻬﻢ ﺑﺮ اﻋﻤﺎل‬
‫ﻓﻴﺰﻳﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ اﻧﺴﺎن دارد ‪:‬‬
‫‪ (1‬اﺛﺮات ﻗﻠﺐ و ﻋﺮوق‬
‫‪ (2‬رﻓﺘﺎرﻫﺎي ﻋﺼﺒﻲ‬
‫‪ (3‬اﺛﺮ ‪Fibrinolysis‬‬
‫‪ (4‬اﺛﺮ ﺑﺮ ﺟﻨﻴﻦ‬
‫ﻫﻴﭙﻮﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ ﻣﻮﻧﻮﻛﺴﻴﺪ ﻛﺮﺑﻦ اﻳﺠﺎد ﻣﻲﺷﻮد ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﻧﺎرﺳﺎﻳﻲ در اﻋﻤﺎل ﺣﺴﻲ و ﻋﻀﻼت‬
‫ﻣﺜﻞ ﻣﻐﺰ‪ ،‬ﻗﻠﺐ‪ ،‬ﺟﺪار داﺧﻠﻲ ﻋﺮوق ﺧﻮﻧﻲ و ﭘﻼﻛﺖﻫﺎ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻴﻞ ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ ﻣﻮﻧﻮﻛﺴﻴﺪ ﻛﺮﺑﻦ ﺑﺎ ﻫﻤﻮﮔﻠﻮﺑﻴﻦ ﺧﻮن ﺣﺪود ‪ 220‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﻴﺸﺘﺮ از‬
‫اﻛﺴﻴﮋن اﺳﺖ‪ ،‬در ﻣﺤﻴﻂﻫﺎي آﻟﻮده ﻛﺮﺑﻮﻛﺴﻲ ﻫﻤﻮﮔﻠﻮﺑﻴﻦ ﺧﻮن ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬در‬
‫ﺟﻮاﻧﺎن ﺑﺎ رﺳﻴﺪن ﻛﺮﺑﻮﻛﺴﻲ ﻫﻤﻮﮔﻠﻮﺑﻴﻦ ﺧﻮن ﺑﻪ ‪ %5‬ﻇﺮﻓﻴﺖ اﻛﺴﻴﮋن ﮔﻴﺮي ﺑﺪن ﭘﺎﻳﻴﻦ آﻣﺪه و اﺛﺮات‬
‫آن روي ﻗﻠﺐ ﺑﻪ وﺿﻮح ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﺟﺪول ‪ 3‬و ‪ 4‬اﺛﺮ روي ﺳﻼﻣﺖ اﻧﺴﺎن ﻛﻪ در اﺛﺮ‬
‫ﺗﻤﺎس ﺑﺎ ﻏﻠﻈﺖﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ‪ CO‬و اﻓﺰاﻳﺶ ﻛﺮﺑﻮﻛﺴﻲ ﻫﻤﻮﮔﻠﻮﺑﻴﻦ ﺑﻮﺟﻮد ﻣﻲآﻳﺪ‪ ،‬ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺟﺪول ‪ 3‬ـ اﺛﺮات ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ ﻣﻮﻧﻮﻛﺴﻴﺪ ﻛﺮﺑﻦ‬
‫ﻣﻘﺪار‬
‫اﺛﺮات‬ ‫ﻣﺪت ﺗﻤﺎس‬
‫)‪(PPM‬‬
‫ﺣﺪ اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﻣﻠﻲ‬ ‫‪ 8‬ﺳﺎﻋﺖ‬ ‫‪9‬‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮدر ﺳﺎﺧﺘﺎرﻗﻠﺐ و ﻣﻐﺰ‬ ‫‪ 6‬ﻫﻔﺘﻪ‬
‫‪50‬‬
‫ﺣﻴﻮاﻧﺎت‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮ در دﻳﺪ و ﺷﻔﺎﻓﻴﺖ‬ ‫در ‪ 50‬دﻗﻴﻘﻪ‬
‫‪50‬‬
‫ﻧﺴﺒﻲ‬
‫اﺧﺘﻼﻻت ﻋﺼﺒﻲ‬ ‫‪ 8‬ﺗﺎ ‪ 12‬ﺳﺎﻋﺖ‬ ‫‪50‬‬
‫در ﻣﻮرد راﺑﻄﻪ ﺑﻴﻦ ﻏﻠﻈﺖ ﻣﻮﻧﻮﻛﺴﻴﺪ ﻛﺮﺑﻦ ﻫﻮا و ﻛﺮﺑﻮﻛﺴﻲ ﻫﻤﻮﮔﻠﻮﺑﻴﻦ ﺧﻮن ﻣﺪلﻫﺎي زﻳﺎدي‬
‫اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬راﺑﻄﻪ ‪ Haldane‬ﻏﻠﻈﺖ ﻛﺮﺑﻮﻛﺴﻲ ﻫﻤﻮﮔﻠﻮﺑﻴﻦ ﺧﻮن را ﺑﺎ ﻏﻠﻈﺖ ‪ CO‬در ﻫﻮا ﻧﺸﺎن‬
‫ﻣﻲدﻫﺪ )‪: (5‬‬
‫‪٨٧‬‬
‫‪COHb‬‬ ‫‪PCO‬‬
‫×‪=M‬‬
‫‪ O 2 Hb‬ﻛﻪ ‪ COHb‬و ‪ O2Hb‬ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻏﻠﻈﺖﻫﺎي ﻛﺮﺑﻮﻛﺴﻲ ﻫﻤﻮﮔﻠﻮﺑﻴﻦ و اﻛﺴﻲ‬ ‫‪PO 2‬‬
‫ﻫﻤﻮﮔﻠﻮﺑﻴﻦ در ﺧﻮن ﻫﺴﺘﻨﺪ و ‪ PCO‬و ‪ PO2‬ﻓﺸﺎر ﺟﺰﺋﻲ ‪ CO‬و ‪ O2‬در ﻫﻮا و ‪ M‬ﻋﺪد ﺛﺎﺑﺖ ﻣﻌﻤﻮﻻ‬
‫‪ 210‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ COHb‬و ‪ O2Hb‬ﻏﻠﻈﺖﻫــﺎي اﻛﺴﻲ ﻫﻤﻮﮔﻠﻮﺑﻴﻦ و ﻛﺮﺑﻮﻛﺴﻲ ﻫﻤﻮﮔﻠﻮﺑﻴﻦ ﻫﺴﺘﻨـﺪﻛﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺑﻪ‬
‫ﺻﻮرت‬
‫‪٨٨‬‬
‫ﺟﺪول ‪ 4‬ـ اﺛﺮات اﻓﺰاﻳﺶ ﻛﺮﺑﻮﻛﺴﻲ ﻫﻤﻮﮔﻠﻮﺑﻴﻦ ﺧﻮن‬
‫‪ COHb%‬اﺛﺮات‬ ‫ﻏﻠﻈﺖ‬
‫ﺑﺪون اﺛﺮ ﻣﺤﺴﻮس‬ ‫‪< 1‬‬
‫ﺑﻌﻀﻲ ﺷﻮاﻫﺪ در رﻓﺘﺎر‬ ‫‪2‬ـ‪1‬‬
‫اﺛﺮ روي اﻋﺼﺎب ﻣﺮﻛﺰي و اﺧﺘﻼل در ﺗﺸﺨﻴﺺ‬ ‫‪5‬ـ‪2‬‬
‫ﻓﻮاﺻﻞ زﻣﺎﻧﻲ‬
‫ﻋﺪم ﺗﺸﺨﻴﺺ روﺷﻦ و ﺳﺎﻳﺮ اﻋﻤﺎل‬ ‫‪10‬ـ‪5‬‬
‫‪Psychomotor‬‬
‫ﺳﺮدرد ﺷﺪﻳﺪ‪ ،‬ﺧﺴﺘﮕﻲ‪ ،‬ﮔﻴﺠﻲ‪ ،‬ﻛﻤﺎ‪ ،‬ﻗﻄﻊ ﺗﻨﻔﺲ‬ ‫‪80‬ـ‪10‬‬
‫و ﻣﺮگ‬
‫درﺻﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﺷﺒﺎع ﺑﻴﺎن ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و ‪ M‬ﻋﺪد ﺛﺎﺑﺖ‪ ،‬ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺑﺮاﺑﺮ ‪ 210‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻧﺸﺎن‬
‫ﻣﻲدﻫﺪ ﻣﻴﻞ ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ ‪ CO‬ﺣﺪود ‪ 210‬ﺑﺮاﺑﺮ ‪ O2‬اﺳﺖ و ‪ PCO‬و ‪ PO2‬ﻓﺸﺎر ﺟﺰﺋﻲ ﻳﺎ ﻏﻠﻈﺖ ‪CO‬‬
‫و‪ O2‬در ﻫﻮا ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ ﻣﺜﻼ اﮔﺮ ﻏﻠﻈﺖ ‪ CO‬در ﻫﻮا ﺑﻪ ‪ 100‬ﭘﻲ ﭘﻲ ام ﺑﺮﺳﺪ ﻧﺴﺒﺖ ‪ COHb‬ﺑﻪ‬
‫‪ Hb2O‬ﻣﻌﺎدل ‪ 0/1‬ﻳﺎ ‪ 10‬درﺻﺪ ﺧﻮاﻫﺪ رﺳﻴﺪ‪ .‬در ﻓﺮﻣﻮل ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻳﺎﻓﺘﻪ ‪ Chovin‬ﻛﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت درﺻﺪ‬
‫داده ﺷﺪه اﺳﺖ ‪:‬‬
‫‪COHb = 0/096C – 0/28‬‬
‫ﻛﻪ اﮔﺮ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻏﻠﻈﺖ ﭼﻬﺎر ﺳﺎﻋﺘﻪ ‪ CO‬ﺑﺮاﺑﺮ ‪ 100‬ﭘﻲ ﭘﻲ ام ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻛﺮﺑﻮﻛﺴﻲ ﻫﻤﻮﮔﻠﻮﺑﻴﻦ ﺧﻮن ﺑﻪ‬
‫‪ 9/32‬ﺧﻮاﻫﺪ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ﻋﺪد ﻗﺒﻠﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﻣﺪلﻫﺎي ﻓﻮق زﻣﺎن ﺗﻤﺎس ‪ 8‬ﺳﺎﻋﺖ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺿﻤﻨﺎ ‪ Peterson‬و ‪Stewart‬‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اي روي ﺗﻌﺪاد ﺟﻮان داوﻃﻠﺐ ﺑﺎ ﻏﻠﻈﺖﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت ‪ 500 ،100 ،50 ،25 ،1 >) CO‬و ‪ 1000‬ﭘﻲ‬
‫ﭘﻲ ام( ﺑﺮاي ﻣﺪت زﻣﺎﻧﻲ از ‪ 30‬دﻗﻴﻘﻪ ﺗﺎ ‪ 24‬ﺳﺎﻋﺖ )ﻛﻤﺘﺮ از زﻣﺎن ﻻزم ﺑﺮاي رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﺗﻌﺎدل( اﻧﺠﺎم‬
‫دادﻧﺪ و ‪ COHb‬ﺧﻮن اﻓﺮاد را ﻣﺮﺗﺒﺎ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻧﻤﻮدﻧﺪ و درﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﻪ ﻓﺮﻣﻮل زﻳﺮ رﺳﻴﺪﻧﺪ ‪:‬‬
‫‪Log%COHb = 0/85753 LogC + 0/62995 Logt – 2/29519‬‬
‫ﻛﻪ در آن ‪ CO‬ﺑﺮﺣﺴﺐ ﭘﻲ ﭘﻲ ام و ‪ t‬ﻣﺪت ﺗﻤﺎس ﺑﺮ ﺣﺴﺐ دﻗﻴﻘﻪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ در اﻳﻦ‬
‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲﺷﻮد زﻣﺎن ﺗﻤﺎس ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻋﺎﻣﻞ ﻣﻮﺛﺮ در ﺟﺬب ‪ CO‬و ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻛﺮﺑﻮﻛﺴﻲ‬
‫ﻫﻤﻮﮔﻠﻮﺑﻴﻦ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ )‪.(5‬‬
‫اﻛﺴﻴﺪﻫﺎي ازت ‪NOx‬‬

‫از ﺑﻴﻦ ‪ 7‬اﻛﺴﻴﺪ ﻣﺨﺘﻠﻒ ازت‪ ،‬آﻧﭽﻪ در آﻟﻮدﮔﻲ ﻫﻮا اﻫﻤﻴﺖ دارد ‪ NO‬و ‪ NO2‬از ﻧﻈﺮ ﺳﻼﻣﺖ‬
‫اﻧﺴﺎن و ‪ N2O‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﮔﺎز ﮔﻠﺨﺎﻧﻪ در ﮔﺮﻣﺎﻳﺶ زﻣﻴﻦ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫‪٨٩‬‬
‫‪ NO‬ﮔﺎزﻳﺴﺖ ﺑﻲ رﻧﮓ و ﺑﻲ ﺑﻮ در ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ ‪ NO2‬ﮔﺎزﻳﺴﺖ ﻗﺮﻣﺰ ﻣﺘﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﻧﺎرﻧﺠﻲ ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ﻗﻬﻮه‬
‫اي داراي ﻧﻘﻄﻪ ﺟﻮش ‪ 21/2‬درﺟﻪ ﺳﻠﺴﻴﻮس و ﻓﺸﺎر ﺟﺰﺋﻲ ﻛﻢ ﻛﻪ آن را در ﺣﺎﻟﺖ ﮔﺎزي ﻧﮕﻪ ﻣﻲدارد‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﮔﺎز ﺧﻮرﻧﺪه اﻛﺴﻴﺪان ﻗﻮي و از ﻧﻈﺮ ﻓﻴﺰﻳﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ ﻣﺤﺮك ﻣﺠﺎري ﺗﻨﻔﺴﻲ و ﺳﻤﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﻤﻴﺖ‬
‫آن ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺑﺮاﺑﺮ ‪ NO‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ NOx‬اﺑﺘﺪا ﺑﻪ ﺻﻮرت ‪ NO‬در ﺟﺮﻳﺎن اﺣﺘﺮاق از ﺗﺮﻛﻴﺐ ازت و اﻛﺴﻴﮋن ﻫﻮا در درﺟﻪ ﺣﺮارت ﺑﺎﻻ و‬
‫ﺑﺨﺼﻮص در ﻣﻮﺗﻮرﻫﺎي اﺣﺘﺮاق داﺧﻠﻲ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲﮔﺮدد و ﭘﺲ از ورود ﺑﻪ ﻫﻮا ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ‬
‫‪ NO2‬ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫اﺛﺮات‬
‫اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﺖ ﻫﻤﻮﮔﻠﻮﺑﻴﻦ ـ ﻣﻴﺰان ﻣﺖ ﻫﻤﻮﮔﻠﻮﺑﻴﻦ در ﺧﻮن ﺑﻄﻮر ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺑﻴﻦ ﺻﻔﺮ ﺗﺎ ‪ 8‬درﺻﺪ‬
‫ﻫﻤﻮﮔﻠﻮﺑﻴﻦ اﺳﺖ وﻗﺘﻲ در اﺛﺮ ﺗﻤﺎس در ﻣﺤﻴﻂ آﻟﻮده ﻏﻠﻈﺖ آن در ﺧﻮن ﺑﻪ ‪ 10‬ﺗﺎ ‪ 15‬درﺻﺪ‬
‫ﻫﻤﻮﮔﻠﻮﺑﻴﻦ ﺑﺮﺳﺪ )اﻳﻦ ﻏﻠﻈﺖ در ﻫﻮاي آزاد ﺑﺪﺳﺖ ﻧﻤﻲآﻳﺪ( ﻋﻼﺋﻤﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﻨﮓ ﻧﻔﺲ ﻛﻮﺷﺸﻲ‬
‫)‪ (exertional dyspnea‬ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺎرﺳﺎﻳﻲ اﻛﺴﻴﮋن و ﻳﺎ ﻫﻴﭙﻮﻛﺴﻲ ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﺖ ﻫﻤﻮﮔﻠﻮﺑﻴﻦ ﻣﻨﺠﺮ‬
‫ﻣﻲﺷﻮد )‪ 1200-1500‬ﭘﻲ ﭘﻲ ام‪ .(NO2 ،‬اﻟﺒﺘﻪ ﻏﻠﻈﺖ ﺑﺎﻻﺗﺮ ﻛﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺳﻴﺎﻧﻮز و ﻣﺮگ در ﺣﻴﻮاﻧﺎت‬
‫ﺑﻮده‪ ،‬ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺎزدارﻧﺪﮔﻲ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ آﻧﺰﻳﻢ‬
‫ﻏﻠﻈﺖ ‪ 20‬ﭘﻲ ﭘﻲ ام ‪ NO‬ﺑﺎﻋﺚ ﺗﻮﻗﻒ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻫﻴﺪروژﻧﺎز ﺑﺎﻛﺘﺮي ﭘﺮوﺗﺌﻮس وﻟﮕﺎرﻳﺲ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﺛﺮات ﻣﺠﺎري ﺗﻨﻔﺴﻲ‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮات در ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ رﻳﻪ ﻫﺎ ـ ﺗﻤﺎس ﺑﺎ ﻏﻠﻈﺖ ﺗﺎ ‪ 50‬ﭘﻲ ﭘﻲ ام درﻛﻮﺗﺎه ﻣﺪت ﻳﺎ ﻏﻠﻈﺖﻫﺎي ﻛﻢ )‪0/8‬‬
‫‪ (PPM‬در ﻣﺪت ﻃﻮﻻﻧﻲ ﺗﺮ ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﺗﻌﺪاد ﺗﻨﻔﺲ و ﻛﺎﻫﺶ ﻇﺮﻓﻴﺖ رﻳﻪ ﻫﺎ ﻫﻤﺮاه ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﺛﺮات ﻋﻤﻮﻣﻲ ﭘﺎﺗﻮﻟﻮژﻳﻚ‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ روي ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﻧﺸﺎن داده اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮات ﭘﺎﺗﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ ﻣﺸﺎﺑﻪ در اﻛﺜﺮ ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ‬
‫ﺑﻮﺟﻮد ﻣﻲآﻳﺪ‪ .‬ﻋﻜﺲ اﻟﻌﻤﻞﻫﺎي اﻟﺘﻬﺎﺑﻲ ﺑﺎ ﻫﺠﻮم ﻣﺎﻛﺮوﻓﺎژﻫﺎ ـ دژﻧﺮاﺳﻴﻮن ﺳﻠﻮلﻫﺎي اﭘﻴﺘﻠﻴﺎل‪ ،‬ادم رﻳﻪ‬
‫ﻫﺎ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺗﻐﻴﻴﺮات در ﺧﺮﮔﻮشﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻏﻠﻈﺖ ‪ 100‬ﭘﻲ ﭘﻲ ام ﻣﺪت ‪ 24‬ﺳﺎﻋﺖ ﺗﻤﺎس داﺷﺘﻪ اﻧﺪ‬
‫ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ ﺳﺎﻳﺮ ﻋﻮارض ﺷﺎﻣﻞ ﺗﻐﻴﻴﺮات ﺳﻠﻮﻟﻲ ـ ﻫﻴﭙﺮﭘﻼزي و ﺟﺮاﺣﺎت آﻣﻔﻴﺰﻣﻲ ﺑﺎ‬
‫ﻏﻠﻈﺖﻫﺎي ‪ 0/5‬ﺗﺎ ‪ 25‬ﭘﻲ ﭘﻲ ام ازﺟﻤﻠﻪ اﺛﺮات ﭘﺎﺗﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫اﺛﺮات ﺳﻴﺴﺘﻤﻴﻚ ﺷﺎﻣﻞ ﺗﻐﻴﻴﺮات ﺑﺎﻓﺖﻫﺎي ﻛﻠﻴﻪ و ﻛﺒﺪ و ﻗﻠﺐ ﭘﺲ از ‪ 2‬ﺳﺎﻋﺖ ﺗﻤﺎس ﺑﺎ ﻏﻠﻈﺖ ‪15‬‬
‫‪ ،PPM‬ﻛﺎﻫﺶ وزن‪ ،‬ﻛﺎﻫﺶ ﻣﺼﻮﻧﻴﺖ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي ﻋﻔﻮﻧﻲ و ﺣﺴﺎﺳﻴﺖ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎﻛﺘﺮيﻫﺎ و‬
‫اﺣﺘﻤﺎﻻ ﻋﻔﻮﻧﺖﻫﺎي وﻳﺮوﺳﻲ ﻧﻴﺰ از ﻋﻮارض آﻟﻮدﮔﻲ ﻫﻮا ﺑﻪ دي اﻛﺴﻴﺪ ازت ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻄﻮر ﺧﻼﺻﻪ‬
‫اﺛﺮات ﺣﺎد ﻛﻮﺗﺎه ﻣﺪت )ﻳﻚ ﺳﺎﻋﺘﻪ( ﺑﺎ ﻏﻠﻈﺖﻫﺎي ﻛﻢ در ﺣﻴﻮاﻧﺎت دﻳﺪه ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﭘﻴﺪﻣﻴﻮﻟﻮژي‬
‫از ﺳﺎل ‪ 1970‬ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎﺗﻲ در ﻫﻠﻨﺪ‪ ،‬اﻧﮕﻠﻴﺲ و آﻣﺮﻳﻜﺎ اﻧﺠﺎم ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻄﻮر ﻛﻠﻲ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎﺗﻲ در‬
‫‪٩٠‬‬
‫ﻫﻮاي آزاد اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ وﻟﻲ داده ﻫﺎي ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه ﺣﺘﻲ ﻛﺎﻓﻲ ﺑﺮاي ﺗﻬﻴﻪ ﻳﻚ راﻫﻨﻤﺎي‬
‫اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ در اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه روي داﻧﺶ آﻣﻮزان ‪ 6-10‬ﺳﺎﻟﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ در ‪ 6‬ﺷﻬﺮ اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﻴﺮي ﺷﺪه ﻛﻪ ﻛﻮدﻛﺎﻧﻲ ﻛﻪ در ﻣﻨﺰل آنﻫﺎ ﺑﺮاي ﭘﺨﺖ و ﭘﺰ‬
‫از ﮔﺎز اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد ﺑﻴﺸﺘﺮ در ﻣﻌﺮض ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي رﻳﻮي ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﭼﻬﺎر ﺳﺎل ﺑﻌﺪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﺸﺎﺑﻬﻲ‬
‫در ﻫﻤﻴﻦ ﻣﺪارس وﻟﻲ ﺑﺎ ﻛﻮدﻛﺎن دﻳﮕﺮ اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ ﻧﺸﺎن داد راﺑﻄﻪ ﺑﻴﻦ ﭘﺨﺖ و ﭘﺰ ﺑﺎ ﮔﺎز و‬
‫ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي رﻳﻮي ﺑﭽﻪ ﻫﺎ ﺿﻌﻴﻒ ﺗﺮ اﺳﺖ و وﻗﺘﻲ اﺛﺮ ﺳﺎﻳﺮ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺪاﺧﻠﻪ ﻛﻨﻨﺪه در اﻳﺠﺎد ﺑﻴﻤﺎري را‬
‫ﺣﺬف ﻛﺮدﻧﺪ راﺑﻄﻪ از ﻧﻈﺮ آﻣﺎري ﻣﻌﻨﻲ دار ﻧﺒﻮد‪ .‬ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺑﺰرﮔﺴﺎﻻن ﻫﻢ راﺑﻄﻪ ﺑﻴﻦ ﭘﺨﺖ و ﭘﺰ ﺑﺎ ﮔﺎز‬
‫و ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي رﻳﻮي را ﻧﺸﺎن ﻧﺪاد‪ .‬در ﻣﺠﻤﻮع‪ ،‬از ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﭘﻴﺪﻣﻴﻮﻟﻮژي ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ اﺳﺘﻔﺎده از ﮔﺎز در ﻣﻨﺎزل اﺛﺮ ﻣﺨﺘﺼﺮي روي ﻛﻮدﻛﺎن دارد و اﻳﻦ اﺛﺮ ﭘﺲ از رﺷﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮ از‬
‫ﺑﻴﻦ ﻣﻲرود )‪.(7‬‬
‫ﭼﺮﺧﻪ اوزن و اﺳﻤﺎگ ﻓﻮﺗﻮ ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ‬

‫اﺛﺮ ﻏﻴﺮ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ اﻛﺴﻴﺪﻫﺎي ازت را ﻣﻲﺗﻮان ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت ﻓﻮﺗﻮﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ اوزن و اﺳﻤﺎگ داﻧﺴﺖ ‪:‬‬
‫‪ NO+O‬اﺷﻌﻪ ﻣﺎوراء ﺑﻨﻔﺶ ‪ NO2‬و ‪O + O2 ---------- O3‬‬
‫و اﻳﻦ اوزن ﻋﻼوه ﺑﺮ اﺛﺮات ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ ﻛﻪ دارد در ﺣﻀﻮر رادﻳﻜﺎلﻫﺎي ‪ OH‬و ﻫﻴﺪروﻛﺮﺑﻮرﻫﺎ وارد‬
‫ﻳﻚ ﺳﺮي واﻛﻨﺶﻫﺎي زﻧﺠﻴﺮه اي ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺣﺎﺻﻞ آن ﺗﻮﻟﻴﺪ آﻻﻳﻨﺪه ﺟﺪﻳﺪي ﺑﻨﺎم ﭘﺮاﻛﺴﻲ اﺳﺘﻴﻞ‬
‫ﻧﻴﺘﺮات )‪ (PAN‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺒﻊ‬
‫ﻣﻨﺒﻊ ﺗﻮﻟﻴﺪ ‪ NOx‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ اﺷﺎره ﺷﺪ ﻋﻤﺪﺗﺎ ﺑﺎ ﺗﺮﻛﻴﺐ ازت و اﻛﺴﻴﮋن ﻫﻮا در ﺷﺮاﻳﻂ دﻣﺎي ﺑﺎﻻ‬
‫)ﺣﺪود ‪ 1700‬درﺟﻪ ﻓﺎرﻧﻬﺎﻳﺖ( اﻧﺠﺎم ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬در ﺷﻬﺮﻫﺎ ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻣﻨﺒﻊ اﻧﺘﺸﺎر آن ﺣﻤﻞ و ﻧﻘﻞ‬
‫ﺷﻬﺮي اﺳﺖ و در ﺻﻨﺎﻳﻊ ﻋﻤﺪﺗﺎ ﻧﻴﺮوﮔﺎه ﻫﺎ‪ ،‬اﻋﻢ از ﻧﻔﺖ ﺳﻮز ﻳﺎ ﮔﺎزﺳﻮز و ﺻﻨﺎﻳﻌﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﺑﺎ‬
‫ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت ازت ﺳﺮوﻛﺎر دارﻧﺪ ﻣﺜﻞ ﺗﻮﻟﻴﺪ اﺳﻴﺪ ﻧﻴﺘﺮﻳﻚ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻧﺴﺎن ﺳﺎﺧﺖ‬
‫اﻛﺴﻴﺪﻫﺎي ازت ﺗﻮﺳﻂ ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﻬﺎ‪ ،‬آﺗﺶ ﻓﺸﺎنﻫﺎ‪ ،‬رﻋﺪ و ﺑﺮق ﻧﻴﺰ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬روﻧﺪ ﺗﻐﻴﻴﺮات دي‬
‫اﻛﺴﻴﺪ ازت در ﺗﻬﺮان و در ﺳﺎل ‪ 1375‬ﺑﻴﻦ ‪ 10/2‬ﺗﺎ ‪ 86/4‬ﭘﻲ ﭘﻲ ﺑﻲ ﺑﻮده اﺳﺖ )‪.(7‬‬
‫اوزن و ﺳﺎﻳﺮ اﻛﺴﻴﺪانﻫﺎي ﻓﻮﺗﻮﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ‬

‫اوزن ﻳﻚ اﻛﺴﻴﺪان ﺑﺴﻴﺎر ﻗﻮي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان آﻟﻮدﮔﻲ ﺛﺎﻧﻮﻳﻪ ﺗﺤﺖ ﺗﺎﺛﻴﺮ اﺷﻌﻪ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺑﺮ دي‬
‫اﻛﺴﻴﺪ ازت و ﺗﻮﻟﻴﺪ اﻛﺴﻴﮋن اﺗﻤﻲ رادﻳﻜﺎل در ﻫﻮا ﺑﻮﺟﻮد ﻣﻲآﻳﺪ‪ .‬اﻳﻦ اوزن ﻛﻪ آﻧﺮا اوزن ﺗﺮﭘﻮﺳﻔﺮ‬
‫ﻣﻲﻧﺎﻣﻨﺪ ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﻏﻠﻈﺖ ‪ 24‬ﺳﺎﻋﺘﻪ آن ﺑﻄﻮر ﻃﺒﻴﻌﻲ ‪ 0/06‬ﭘﻲ ﭘﻲ ام اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻓﺮاز اﻗﻴﺎﻧﻮس اﻃﻠﺲ‬
‫و در ارﺗﻔﺎع ‪ 3000‬ﻣﺘﺮي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﺑﻌﻀﻲ ﺷﻬﺮﻫﺎي اروﭘﺎﻳﻲ ﻏﻠﻈﺖ ﻳﻚ ﺳﺎﻋﺘﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮ‬
‫از ‪ 0/18‬ﭘﻲ ﭘﻲ ام ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻏﻠﻈﺖ اوزن در ﺷﻬﺮ ﺗﻬﺮان ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺘﻐﻴﺮ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ اﺷﻌﻪ ﺧﻮرﺷﻴﺪ و‬
‫‪٩١‬‬
‫ﻏﻠﻈﺖ ‪ NO2‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺣﺪاﻛﺜﺮ ‪ 21/4‬ﭘﻲ ﭘﻲ ﺑﻲ در ﻣﻬﺮ ﻣﺎه ‪ 1/7‬ﭘﻲ ﭘﻲ ﺑﻲ در آﺑﺎن ﻣﺎه و ﺑﻄﻮر‬
‫ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺣﺪود ‪ 4‬ﭘﻲ ﭘﻲ ﺑﻲ ﮔﺰارش ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ اوزن ﺑﻪ ﻏﻴﺮ از اوزن اﺳﺘﺮاﺗﻮﺳﻔﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺟﺎذب‬
‫اﺷﻌﻪ ﻣﺎوراء ﺑﻨﻔﺶ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺑﻮده و در واﻗﻊ ﻣﺤﺎﻓﻆ زﻧﺪﮔﻲ در ﻛﺮه زﻣﻴﻦ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫راه ورود اوزن ﺑﻪ ﺑﺪن ﻋﻤﺪﺗﺎ از ﻃﺮﻳﻖ ﺗﻨﻔﺲ اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻏﻴﺮ از اﻳﻦ اﻧﺘﻈﺎر ﺑﺮداﺷﺖ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ اﻧﺴﺎن‬
‫ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﻄﻮر ﻛﻠﻲ ﻃﺒﻖ ﻧﻈﺮ ﻣﻴﻠﺮ )‪ (Miller‬ﺑﺮداﺷﺖ اوزن ﺑﻪ ﺷﺮح زﻳﺮ اﺳﺖ ‪:‬‬
‫‪ (1‬اوزن ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ در ﻫﺮ ﻗﺴﻤﺖ از ﺑﺎﻓﺖ رﻳﻪ ﻧﻔﻮذ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﺴﺘﮕﻲ ﺑﻪ ﻏﻠﻈﺖ اوﻟﻴﻪ آن دارد‬
‫‪ (2‬ﺣﺪاﻛﺜﺮ دوز در ﺳﻄﻮح ﺑﺎﻓﺖ در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﻴﻦ ﺑﺮوﻧﺸﻴﻮل و آﻟﻮﺋﻮلﻫﺎ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‬
‫‪ (3‬ﺟﺰء ﻣﺨﺘﺼﺮي از اوزن وارد ﺧﻮن ﻣﻲﺷﻮد‬
‫‪ (4‬اﻓﺰاﻳﺶ ﻛﻤ‪‬ﻲ در ﻣﻘﺪار ﺑﺮداﺷﺖ روي ﻧﺎي و ﻧﺎﻳﮋه ﻫﺎ )ﺗﺮاﻛﺌﻮﺑﺮوﻧﺸﻴﺎل( اﺛﺮ ﻛﻤﻲ دارد وﻟﻲ اﺛﺮ‬
‫ﻣﺤﺴﻮﺳﻲ روي ﻗﺴﻤﺖ اﺻﻠﻲ رﻳﻪ دارد )‪.(3‬‬
‫اﺛﺮات ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ‬
‫ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ ﻗﺒﻼ اﺷﺎره ﺷﺪه اﺳﺖ اوزن ﻳﻚ اﻛﺴﻴﺪان ﺑﺴﻴﺎر ﻗﻮي اﺳﺖ و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ روي ﻫﺮ‬
‫ﻣﺎده ﺑﻴﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ اﺛﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻄﻮر ﻛﻠﻲ اوزن اﺛﺮ ﺧﻮد را ﺑﺎ دو ﻣﻜﺎﻧﻴﺴﻢ وارد ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ ‪:‬‬
‫اﻟﻒ( اﻛﺴﻴﺪاﺳﻴﻮن ﮔﺮوه ﺳﻮﻟﻔﻴﺪرﻳﻞ‪ ،‬اﻣﻴﻨﻮاﺳﻴﺪﻫﺎ‪ ،‬آﻧﺰﻳﻢﻫﺎ‪ ،‬ﻛﻮاﻧﺰﻳﻢﻫﺎ‪ ،‬ﭘﺮوﺗﺌﻴﻦﻫﺎ و ﭘﭙﺘﻴﺪﻫﺎ‬

‫ب( اﻛﺴﻴﺪاﺳﻴﻮن اﺳﻴﺪﻫﺎي ﭼﺮب )‪ (Polyunsaturate‬ﺑﻪ ﭘﺮاﻛﺴﻴﺪﻫﺎي اﺳﻴﺪ ﭼﺮب‬
‫ﻏﺸﺎءﻫﺎ ﻫﻢ از ﭘﺮوﺗﺌﻴﻦ و ﻫﻢ ﭼﺮﺑﻲ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه اﻧﺪ و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ ﻫﺪف ﻣﻨﺎﺳﺒﻲ ﺑﺮاي ﺣﻤﻠﻪ‬
‫اوزن ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ آزﻣﺎﻳﺶﻫﺎي اﻧﺠﺎم ﺷﺪه روي ﺣﻴﻮاﻧﺎت‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﻧﺠﺎم ﺷﺪه روي ﺗﻌﺪاد‬
‫زﻳﺎدي اﻧﺴﺎن ﻋﻮارض و ﻧﺎرﺳﺎﻳﻲﻫﺎي ﻣﺸﺨﺺ رﻳﻮي ﺑﻪ ﻋﻠﺖ در ﻣﻌﺮض اوزن ﺑﻮدن ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬در ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت‪ ،‬اﻧﺴﺎن ﺑﻴﻦ ‪ 1‬ﺗﺎ ‪ 3‬ﺳﺎﻋﺖ در ﻣﻌﺮض ﻏﻠﻈﺖﻫﺎي ﺑﻴﻦ ‪ 200‬ﺗﺎ ‪2000‬‬
‫ﻣﻴﻜﺮوﮔﺮم در ﻣﺘﺮ ﻣﻜﻌﺐ اوزن ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ )‪.(3‬‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﻴﺪاﻧﻲ اﭘﻴﺪﻣﻴﻮﻟﻮژي روي ﺑﭽﻪ ﻫﺎ ﻛﺎﻫﺶ ﻋﻤﻠﻜﺮد رﻳﻪ ﻫﺎ را در ﻏﻠﻈﺖﻫﺎي ‪200‬‬
‫ﻣﻴﻜﺮوﮔﺮم در ﻣﺘﺮ ﻣﻜﻌﺐ و ﻛﻤﺘﺮ ﻧﺸﺎن داده اﺳﺖ‪ .‬ﺳﺎﻳﺮ ﺑﺮرﺳﻲﻫﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻋﻤﻞ ﻛﺮد رﻳﻪ و‬
‫ﺣﺎﻟﺖﻫﺎي آﺳﻤﻲ را در ﺗﻤﺎس ﺑﺎ ﻏﻠﻈﺖﻫﺎي ‪ 160‬ﺗﺎ ‪ 340‬ﻣﻴﻜﺮوﮔﺮم در ﻣﺘﺮ ﻣﻜﻌﺐ ﻧﺸﺎن داده اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﺗﻐﻴﻴﺮات ﺑﺎ ﺣﺮارت و وﺟﻮد ﺳﺎﻳﺮ آﻻﻳﻨﺪه ﻫﺎ ﺗﺸﺪﻳﺪ ﻣﻲﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺳﺎﻳﺮ ﻋﻼﺋﻢ ﻋﻤﺪه در ﺑﭽﻪ ﻫﺎ‬
‫ﺷﺎﻣﻞ ﺳﺮﻓﻪ‪ ،‬ﺳﺮدرد ﺑﺎ ﻏﻠﻈﺖﻫﺎي ‪ 160‬ﺗﺎ ‪ 300‬ﻣﻴﻜﺮوﮔﺮم درﻣﺘﺮ ﻣﻜﻌﺐ راﺑﻄﻪ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻨﻔﺲ‬
‫اوزن ﺑﺪون ﺳﺎﻳﺮ اﻛﺴﻴﺪانﻫﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﺎﻋﺚ ﺑﺮوز ﻧﺎراﺣﺘﻲﻫﺎي رﻳﻮي ﺣﺘﻲ در ﻏﻠﻈﺖﻫﺎي ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻌﻼوه ﺧﺴﺘﮕﻲ زودرس و ﻛﺎﻫﺶ رﻛﻮردﻫﺎي ورزﺷﻲ در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺑﺎ اوزن ﺑﺎﻻ )ﻟﻮس آﻧﺠﻠﺲ( ﮔﺰارش‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت زﻳﺎدي روي ﺣﻴﻮاﻧﺎﺗﻲ ﻛﻪ از ﭼﻨﺪ ﺳﺎﻋﺖ ﺗﺎ ﭼﻨﺪ روز ﺑﺎ اوزن ﺗﻤﺎس داده ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ اﻧﺠﺎم‬
‫ﺷﺪ و ﻣﺸﺨﺺ ﮔﺮدﻳﺪ ﻛﻪ ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ اﺛﺮ ﺑﺎ ﻏﻠﻈﺖﻫﺎي ﺑﻴﻦ ‪ 160-400‬ﻣﻴﻜﺮوﮔﺮم در ﻣﺘﺮ ﻣﻜﻌﺐ )‪-0/2‬‬
‫‪٩٢‬‬
‫‪ 0/08‬ﭘﻲ ﭘﻲ ام( ﺑﺮوز ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻳﻦ اﺛﺮات ﺷﺎﻣﻞ ﻋﻔﻮﻧﺖﻫﺎي ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﺎﻳﻲ رﻳﻪ ـ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﺼﺮف اﻛﺴﻴﮋن ﺳﻴﺘﻮﻛﻨﻮزﻳﺎﻳﻲ در ﻣﻮشﻫﺎي‬
‫داراي ﻛﻤﺒﻮد وﻳﺘﺎﻣﻴﻦ ‪ ،E‬ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻣﺮﻓﻮﻟﻮژﻳﻚ رﻳﻪ و اﻓﺰاﻳﺶ ﻛﻼژنﻫﺎ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺮﻛﻴﺐ آﻟﻲ ﻓﺮار )‪(Volatile Organic Compounds) (VOC‬‬

‫اﻳﻦ ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت از دو ﻧﻘﻄﻪ ﻧﻈﺮ ﺣﺎﺋﺰ اﻫﻤﻴﺖ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬اوﻻ ﭘﻴﺶ ﻧﻴﺎز ﺗﺸﻜﻴﻞ اﻛﺴﻴﺪانﻫﺎي‬
‫ﻓﻮﺗﻮﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺛﺎﻧﻴﺎ ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎﻳﻲ از اﻳﻦ ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت ﺳﺮﻃﺎن زاﻫﺎي ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اي ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬در‬
‫اﻳﻦ ﮔﺮوه ﭼﻨﺪﺻﺪ ﺗﺮﻛﻴﺐ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﺳﻤﻲ ﺗﺮﻳﻦ آنﻫﺎ ﺑﻨﺰن اﺳﺖ ﻣﻌﻤﻮﻻ ﻏﻠﻈﺖ اﻳﻦ ﮔﺮوه را‬
‫ﺑﺪون ﻣﺘﺎن ذﻛﺮ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ زﻳﺮا ﺑﺎ آﻧﻜﻪ ﻣﺘﺎن ﺑﺎ ﻏﻠﻈﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮي در ﻫﻮا وﺟﻮد دارد وﻟﻲ در ﺣﺪ ﻣﻮﺟﻮد‬
‫در ﻫﻮا ﺳﻤﻲ ﻧﻤﻴﺒﺎﺷﺪ اﻣﺎ در ﺗﺸﻜﻴﻞ اﻛﺴﻴﺪانﻫﺎي ﻓﻮﺗﻮﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﻣﻮﺛﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﺛﺮات ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺮ‬
‫ﺑﻨﺰن ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ اﺳﺘﺎﻧﺪارد آن را ‪ 5‬ﻗﺴﻤﺖ در ﺑﻴﻠﻴﻮن ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﺮده اﻧﺪ ﻛﻪ در ﻧﻈﺮ اﺳﺖ در‬
‫آﻳﻨﺪه ﺑﻪ ‪ 1‬ﻗﺴﻤﺖ در ﺑﻴﻠﻴﻮن ﻛﺎﻫﺶ داده ﺷﻮد‪ .‬ﻃﺒﻖ ﮔﺰارشﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد ﺣﺪود ‪ 5‬درﺻﺪ ﺑﻨﺰن در‬
‫ﺑﻨﺰﻳﻦ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ در اﻳﺮان اﺧﻴﺮا ﺑﻪ ‪ 1‬ﺗﺎ ‪ 1/5‬درﺻﺪ ﻛﺎﻫﺶ داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ده درﺻﺪ از ﻣﻮارد‬
‫ﻟﻮﺳﻤﻲ را در اﻧﮕﻠﻴﺲ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺑﻨﺰن ﻫﻮا ﻣﻲداﻧﻨﺪ )‪.(9‬‬
‫ﺑﻨﺰن ﺑﺎ ﻓﺮﻣﻮل ‪ C6H6‬ﻣﺎﻳﻌﻲ اﺳﺖ ﺷﻔﺎف ﺑﺪون رﻧﮓ ﺑﺎ داﻧﺴﻴﺘﻪ ‪ 0/87‬و ﻧﻘﻄﻪ ﺟﻮش ‪ 80‬درﺟﻪ‬
‫ﺳﺎﻧﺘﻴﮕﺮاد‪ ،‬ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر آن ‪ 9/95‬ﻛﻴﻠﻮ ﭘﺎﺳﻜﺎل در دﻣﺎي ‪ 20‬درﺟﻪ ﺳﺎﻧﺘﻴﮕﺮاد ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ در ﮔﺬﺷﺘﻪ اﻳﻦ‬
‫ﻣﺎده ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺣﻼل ﻣﺼﺮف زﻳﺎدي داﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻠّﺖ ﺧﻄﺮات آن‪ ،‬در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﻣﻤﻨﻮع‬
‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮداﺷﺖ روزاﻧﻪ اﻧﺴﺎن از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺨﺘﻠﻒ در ﺟﺪول ﺷﻤﺎره ‪ 5‬آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻄﻮر ﻛﻠّﻲ در‬
‫اﻧﮕﻠﻴﺲ ‪ %78‬ﺑﻨﺰن ﻫﻮا از اﮔﺰوز اﺗﻮﻣﺒﻴﻞﻫﺎي ﺑﻨﺰﻳﻨﻲ و ‪ 9‬درﺻﺪ از اﺗﻮﻣﺒﻴﻞﻫﺎي دﻳﺰﻟﻲ‪ 7 ،‬درﺻﺪ از‬
‫ﻃﺮﻳﻖ ﺗﺒﺨﻴﺮ و ﺑﻘﻴﻪ از ﻣﻨﺎﺑﻌﻲ ﻣﺜﻞ ﭘﺎﻻﻳﺸﮕﺎه ﻫﺎي ﻧﻔﺖ و ﻏﻴﺮه ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻣﻲﺷﻮد )‪.(10‬‬
‫ﺟﺪول ‪ 5‬ـ ﺑﺮآورد ﺑﺮداﺷﺖ روزاﻧﻪ ﺑﻨﺰن از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻋﻤﺪه ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻣﻴﻜﺮوﮔﺮم‬
‫ﺗﻨﻔﺴﻲ‬ ‫ﻏﺬا و ﻧﻮﺷﻴﺪﻧﻲﻫﺎ‬

‫ﻛﻞ‬ ‫)‪ (b‬ﻫﻮاي آزاد )‪ (c‬ﺳﻴﮕﺎر‬ ‫)‪ (a‬ﻏﺬا )‪ (a‬آب‬
‫ﺗﻌﺪاد ﻳﺎ ﻛﻤﺘﺮ‬
‫‪-550‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪ 30‬ﺗﺎ‬ ‫‪1-5 100-250‬‬
‫‪1300‬‬ ‫‪300‬‬
‫‪-1200‬‬ ‫‪600‬‬ ‫‪1‬‬ ‫در‬
‫‪700‬‬ ‫ﻣﻨﺎﻃﻖ‬
‫‪-180‬‬ ‫‪1200‬‬ ‫‪2‬‬ ‫ﻣﺴﻜﻮﻧﻲ‬
‫‪٩٣‬‬
‫‪1300‬‬
‫‪ - a‬ﺑﺎ ﻓﺮض ﺟﺬب ﻛﺎﻣﻞ‬

‫‪ - b‬ﻓﺮض ‪ 20‬ﻣﺘﺮ ﻣﻜﻌﺐ ﺗﻨﻔﺲ در روز و ‪ %50‬ﺟﺬب‬
‫‪ - c‬ﻫﺮ ﭘﺎﻛﺖ ﻣﺤﺘﻮي ‪ 20‬ﺳﻴﮕﺎر‬
‫)ﻣﻨﺒﻊ( ‪WHO , Air Quality Guidelines for Europe‬‬
‫ﮔﺮوه ‪ IARC‬ﺗﻌﺪاد زﻳﺎدي ﻣﻮارد ﻟﻮﺳﻤﻲ ﻣﻴﻠﻮﺑﻼﺳﺘﻴﻚ و ارﻳﺘﺮوﺑﻼﺳﺘﻴﻚ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﺑﻨﺰن در ﻣﻘﺎﻻت‬
‫ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﮔﺰارش ﻛﺮده اﻧﺪ و ﻣﻮارد ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﻟﻮﺳﻤﻲ ﻣﻴﻠﻮﺋﻴﺪ و ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻤﺎس ﻛﺎرﮔﺮان در ﻣﻌﺮض ﺗﻤﺎس ﺑﺎ ﺑﻨﺰن‪ ،‬راﺑﻄﻪ ﻣﻌﻨﻲ دار آﻣﺎري را ﺑﻴﻦ ﻟﻮﺳﻤﻲ ﺣﺎد و ﺑﻨﺰن ﺑﻪ‬
‫اﺛﺒﺎت رﺳﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﻳﻚ ﺑﺮرﺳﻲ ‪ 6‬ﺳﺎﻟﻪ از ‪ 44‬ﻣﻮرد ﺑﻨﺰن ﻛﺎﻫﺶ رده ﻫﺎي ﮔﻠﺒﻮﻟﻲ ﺧﻮن‬
‫)ﭘﺎنﺳﻴﺘﻮﭘﻨﻲ(‪ 6 ،‬ﻣﻮرد )‪ (%14‬ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﻟﻮﺳﻤﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﻳﻚ ﺑﺮرﺳﻲ دﻳﮕﺮ از ‪ 66‬ﻣﻮرد ﺗﺤﺖ‬
‫ﺗﻌﻘﻴﺐ ‪ 11‬ﻣﻮرد و از ‪ 135‬ﻣﻮرد ‪ 13‬ﻣﻮرد ﻟﻮﺳﻤﻲ دﻳﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ )‪.(9‬‬
‫ﺳﺎﻳﺮ ﻫﻴﺪروﻛﺮﺑﻦﻫﺎي ﺳﻤ‪‬ﻲ و ﺧﻄﺮﻧﺎك ﺷﺎﻣﻞ ﭘﻠﻲ ﻛﻠﺮﭘﻨﺘﻴﺪﻫﻴﺪروﻛﺮﺑﻦ ‪(Poly Chlorinated‬‬
‫)‪ Biphenyl : PCB‬دي اﻛﺴﻴﻦﻫﺎ)‪ ، (Poly Chlorinated Dibenzodioxin : PCDD‬ﻓﻮرﻳﻦﻫﺎ‬
‫)‪ (Ploy chlorinated dibenzofuran: PCDF‬و ﻫﻴﺪروﻛﺮﺑﻦﻫﺎي ﭼﻨﺪ ﻫﺴﺘﻪ آروﻣﺎﺗﻴﻚﻫﺎ )‪(PAJ‬‬
‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ‪ PCB‬ﻫﺎ ﺑﺎ ﻧﺎم اﺳﻜﺎرل در ﺗﺮاﻧﺴﻔﻮرﻣﺎﺗﻮرﻫﺎ ﻣﺼﺮف دارد و دﻳﻮﻛﺴﻴﻦ و ﻓﻮرﻳﻦ از‬
‫ﺳﻮزاﻧﺪن زﺑﺎﻟﻪ ﻫﺎي ﺷﻬﺮي وارد ﻫﻮا ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫دي اﻛﺴﻴﺪ ﮔﻮﮔﺮد‬

‫دي اﻛﺴﻴﺪ ﮔﻮﮔﺮد ﻛﻪ ﻋﻤﺪﺗﺎ از ﻣﺼﺮف ﺳﻮﺧﺖﻫﺎي ﻓﺴﻴﻠﻲ وارد ﺟﻮ‪ ‬ﻣﻲﺷﻮد در ﺑﺴﻴﺎري از‬
‫ﺷﻬﺮﻫﺎي ﺑﺰرگ ﻋﻤﺪه ﺗﺮﻳﻦ آﻻﻳﻨﺪه ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﻲآﻳﺪ‪ .‬ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺣﻮادث ﻧﺎﮔﻮار آﻟﻮدﮔﻲ ﻫﻮا در‬
‫ﺷﻬﺮﻫﺎي ﻣﻴﻮز ـ ﺑﻠﮋﻳﻚ‪ ،‬دوﻧﻮرا ـ ﻟﻨﺪن و ﻏﻴﺮه ﺑﻪ ﻋﻠّﺖ ﻏﻠﻈﺖ ﺑﺎﻻي دي اﻛﺴﻴﺪ ﮔﻮﮔﺮد ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ‬
‫ذر‪‬ات ﻣﻌﻠﻖ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫دي اﻛﺴﻴﺪ ﮔﻮﮔﺮد‪ ،‬ﮔﺎزي اﺳﺖ ﺑﻲرﻧﮓ ﻛﻪ ﺑﺮ روي ﺳﻄﻮح ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﻮاد ﺟﺎﻣﺪ و ذرات ﻫﻮا‬
‫واﻛﻨﺶ اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬در آب و ﻧﻴﺰ ﻗﻄﺮات ﺑﺎران ﺣﻞ ﻣﻲﺷﻮد و ﺑﻪ ﺗﺮي اﻛﺴﻴﺪ ﮔﻮﮔﺮد و ﻧﻬﺎﻳﺘﺎ اﺳﻴﺪ‬
‫ﺳﻮﻟﻔﻮرﻳﻚ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻲﮔﺮدد‪.‬‬
‫اﺛﺮات ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ‬
‫ﻣﺪت ‪ 10‬دﻗﻴﻘﻪ در ﻏﻠﻈﺖﻫـﺎي ‪ 1‬ﺗﺎ ‪ 5‬ﭘﻲ ﭘﻲ ام در ﺑﻌﻀـﻲ از اﻓﺮاد آﺳﻤـﻲ ﻋﻼﺋـﻢ ﻣﺸﺨـﺺ ﺗﻨﮓ‬
‫ﻧﻔﺲ )‪ (Dyspnea‬ﺑﺮوز ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﺎﻟﺠﻪ ﺑﺮوﻧﻜﻮدﻳﻼﺗﺎﺳﻴﻮن )‪ (Bronchodilatation‬ﻧﻴﺎز ﺧﻮاﻫﺪ‬
‫داﺷﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﻏﻠﻈﺖ ‪ 1‬ﺗﺎ ‪ 0/5‬ﭘﻲ ﭘﻲ ام در ‪ 10‬دﻗﻴﻘﻪ ﻓﺮد دﭼﺎر ﺧِﺲ ﺧِﺲ و اﺷﻜﺎل در ﺗﻨﻔﺲ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در‬
‫ﻏﻠﻈﺖ ‪ 0/25‬ﺗﺎ ‪ 0/5‬ﭘﻲ ﭘﻲ ام در ﻣﺪت ‪ 60‬دﻗﻴﻘﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻣﻌﻨﻲ دار آﻣﺎري در ‪ FVC‬ﻳﺎ ‪ S Raw‬دﻳﺪه‬
‫‪٩٤‬‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در ﻏﻠﻈﺖ ‪ 0/3‬ﭘﻲ ﭘﻲ ام در ‪ 120‬دﻗﻴﻘﻪ ﻋﻼﺋﻢ رﻳﻮي ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻧﮕﺮدﻳﺪ )‪ .(4‬در ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﻧﺠﺎم‬
‫ﺷﺪه در ﻫﻠﻨﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﻴﺮي ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻛﻤﺘﺮ رﻳﻪ در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺷﻬﺮي در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ‬
‫ﻣﻨﺎﻃﻖ روﺳﺘﺎﻳﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ اﺛﺮات دراز ﻣﺪت ﺗﻤﺎس ﺑﺎ آﻟﻮدﮔﻲﻫﺎي ﺷﻬﺮي ﺑﺎﺷﺪ )‪ .(11‬در ﻳﻚ‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ دﻳﮕﺮ ﻛﻪ در ﺳﻮﺋﺪ اﻧﺠﺎم ﺷﺪه اﺳﺖ ﻋﻜﺲ اﻟﻌﻤﻞﻫﺎي دﻟﻬﺮه و ﻛﺞ ﺧﻠﻘﻲ در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺷﻬﺮي‬
‫آﻟﻮده ﻳﻚ ﭘﺪﻳﺪه ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ اﺳﺖ )‪ .(12‬ﻣﻄﺎﻟﻌﺎﺗﻲ ﻛﻪ در داﻧﺸﮕﺎه ارﻳﺰوﻧﺎ اﻧﺠﺎم ﺷﺪه در ﺑﺮرﺳﻲ ﺧﻮن‬
‫ﻣﻴﺰان ‪ DNA‬ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ ‪ SO2‬ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ و در ﻛﺮوﻣﻮزومﻫﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮاﺗﻲ ﺑﻮﺟﻮد آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‬
‫دﻳﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻟﻨﻔﻮﺳﻴﺖﻫﺎ از ﺑﻴﻦ ﻣﻲروﻧﺪ و ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺑﺪن در ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي ﻋﻔﻮﻧﻲ ﻛﺎﻫﺶ‬
‫ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ )‪ .(13‬دي اﻛﺴﻴﺪ ﮔﻮﮔﺮد ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ذر‪‬ات ﻣﻌﻠّﻖ اﺛﺮ ﺗﺸﺪﻳﺪﻛﻨﻨﺪﮔﻲ دارد زﻳﺮا ﺑﺎ ﻣﻴﺰان ﺣﻼﻟﻴﺘﻲ‬
‫ﻛﻪ دي اﻛﺴﻴﺪ ﮔﻮﮔﺮد ﺑﺎ آب و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﺎﻳﻌﺎت ﻣﺨﺎط ﺣﻠﻖ و ﺣﻨﺠﺮه دارد اﺛﺮ آن ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺮ دﺳﺘﮕﺎه‬
‫ﻓﻮﻗﺎﻧﻲ ﺗﻨﻔﺴﻲ اﺳﺖ وﻟﻲ در ﺣﻀﻮر ذرات ﺑﻪ ﺧﺼﻮص ﺣﺪود ‪ 180‬ﻣﻴﻜﺮوﮔﺮم در ﻣﺘﺮ ﻣﻜﻌﺐ ذره ﺑﻪ‬
‫ﻋﻠﺖ ﺟﺬب ﺳﻄﺤﻲ و ﻳﺎ واﻛﻨﺶﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ذرات ﻣﻲدﻫﺪ ﺗﺎ اﻋﻤﺎق رﻳﻪ ﻧﻔﻮذ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ و ﺿﺎﻳﻌﺎت رﻳﻮي‬
‫و ﺳﺎﻳﺮ اﺛﺮات ﻣﻮرد اﺷﺎره را ﺗﺸﺪﻳﺪ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺑﻄﻮر ﻛﻠﻲ ﺑﺮرﺳﻲﻫﺎي ‪ WHO‬ﺑﺮاي ﺗﻌﻴﻴﻦ آﺳﺘﺎﻧﻪ اﺛﺮ‬
‫ﻧﺸﺎن داده اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ‪ 1000‬ﻣﻴﻜﺮوﮔﺮم در ﻣﺪت ‪ 10‬دﻗﻴﻘﻪ اوﻟﻴﻦ اﺛﺮ ﻇﺎﻫﺮ ﻣﻲﺷﻮد و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ‬
‫ﺿﺮﻳﺐ اﻳﻤﻨﻲ ﺑﻴﺶ از ‪ 500‬ﻣﻴﻜﺮوﮔﺮم‪ ،‬ﺗﻤﺎس در ﻣﺪت ‪ 10‬دﻗﻴﻘﻪ ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ )‪.(3‬‬
‫ذرات ﻣﻌﻠّﻖ‬
‫ﺑﻪ ﻫﺮ ﻧﻮع ﻣﺎده ﭘﺮاﻛﻨﺪه اﻋﻢ از ﺟﺎﻣﺪ ﻳﺎ ﻣﺎﻳﻊ ﻛﻪ از ﻳﻚ ﻣﻮﻟﻜﻮل ﺑﺰرﮔﺘﺮ و از ‪ 500‬ﻣﻴﻜﺮون ﻛﻮﭼﻜﺘﺮ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ذر‪‬ه ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮاي ذرات ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﻮع و ﻣﻨﺸﺎء آن ﻧﺎمﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﺜﻞ دود‪ ،‬دوده‪،‬‬
‫ﻣﺴﻴﺖ ﻓﻴﻮم و ﻏﻴﺮه داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺠﻤﻮع ذرات را ‪ TSP‬و ذرات ﻛﻮﭼﻜﺘﺮ از ‪ 10‬ﻣﻴﻜﺮون را ‪10‬‬
‫‪ PM‬و ﻛﻮﭼﻜﺘﺮ از ‪ 2/5‬ﻣﻴﻜﺮون را ‪ PM10 2/5‬ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ ذرات ﻛﻮﭼﻜﺘﺮ از ‪10‬‬
‫ﻣﻴﻜﺮون ﺑﻪ ﻗﺴﻤﺖﻫﺎي ﺗﺤﺘﺎﻧﻲ رﻳﻪ وارد ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و ﻋﻤﺪه ذرات راﺳﺐ در اﻟﻮﺋﻮلﻫﺎ ﻳﺎ آنﻫﺎ ﻛﻪ از‬
‫ﺟﺪار رﻳﻪ ﻋﺒﻮر ﻛﺮده وارد ﺟﺮﻳﺎن ﺧﻮن ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﻛﻮﭼﻜﺘﺮ از ‪ 2/5‬ﻣﻴﻜﺮون ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬از ﻧﻈﺮ ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ‬
‫اﻳﻦ دو ﮔﺮوه از ذرات داراي اﻫﻤﻴﺖ ﺧﺎﺻﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫اﺛﺮات ذرات‬
‫در ﻣﻮرد اﺛﺮات ذر‪‬ات ﺑﺮرﺳﻲﻫﺎي زﻳﺎدي اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ در ﻳﻚ ﺑﺮرﺳﻲ اﭘﻴﺪﻣﻴﻮﻟﻮژي ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ‬
‫وﻳﻨﻜﺸﻴﻦ و ﻫﻤﻜﺎران در ﺷﻬﺮﻫﺎي ﺑﺎﻓﻠﻮوارﻳﻪ از اﻳﺎﻟﺖ ﻧﻴﻮﻳﻮرك آﻣﺮﻳﻜﺎ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ دو ﺳﺎﻟﻪ‬
‫ذرات ﻣﻌﻠّﻖ در ﭼﻬﺎر ﺳﻄﺢ آﻟﻮدﮔﻲ ﺑﻪ ﺷﺮح زﻳﺮ ‪ :‬ﺳﻄﺢ ‪ 1‬ﻛﻤﺘﺮ از ‪ ،80‬ﺳﻄﺢ ‪ 2‬ﺑﻴﻦ ‪ 80‬ﺗﺎ ‪ ،100‬ﺳﻄﺢ‬
‫‪ 3‬از ‪ 100‬ﺗﺎ ‪ 135‬و ﺳﻄﺢ ‪ 4‬ﺑﻴﺶ از ‪ 135‬ﻣﻴﻜﺮوﮔﺮم در ﻣﺘﺮ ﻣﻜﻌﺐ ﺑﺮرﺳﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮ ﻳﻚ از اﻳﻦ‬
‫ﻣﻨﺎﻃﻖ آﻟﻮده ﺑﻪ ﭘﻨﺞ ﻛﻼس اﻗﺘﺼﺎدي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﻣﻴﺰان ﻣﺮگ و ﻣﻴﺮ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺗﻤﺎم ﻋﻠﻞ‬
‫ﻛﺸﻨﺪه ﻣﺜﻞ ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي ﺗﻨﻔﺴﻲ و ﺳﺮﻃﺎن ﻣﻌﺪه ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﻏﻠﻈﺖ ذرات اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﺴﺘﻘﻞ‬
‫از وﺿﻌﻴﺖ اﻗﺘﺼﺎدي ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺗﺤﺖ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬در ﻳﻚ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ دﻳﮕﺮ دوﻛﻼس و واﻟﺮ در ﺳﺎل‬
‫‪ 1946‬ﺑﭽﻪ ﻫﺎي ﺗﺎزه ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﺪه را ﺗﺎ ﺳﻦ ‪ 15‬ﺳﺎﻟﮕﻲ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻗﺮار دادﻧﺪ و ﻧﺸﺎن دادﻧﺪ ﻛﻪ‬
‫‪٩٥‬‬
‫ﻏﻠﻈﺖﻫﺎي ﺣﺪود ‪ 130‬ﻣﻴﻜﺮوﮔﺮم در ﻣﺘﺮ ﻣﻜﻌﺐ ذر‪‬ات ﺑﺎ ﻋﻔﻮﻧﺖ در دﺳﺘﮕﺎه ﺗﺤﺘﺎﻧﻲ ﺗﻨﻔﺴﻲ راﺑﻄﻪ‬
‫دارد وﻻن و ﻫﻤﻜﺎران ﻧﻴﺰ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﺸﺎﺑﻬﻲ را در اﻧﮕﻠﻴﺲ اﻧﺠﺎم دادﻧﺪ و ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ رﺳﻴﺪﻧﺪ ﻛﻪ‬
‫ﻋﻔﻮﻧﺖ دﺳﺘﮕﺎه ﻫﺎي ﻓﻮﻗﺎﻧﻲ و ﺗﺤﺘﺎﻧﻲ رﻳﻪ ﻫﺮ دو ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﻏﻠﻈﺖ آﻟﻮدﮔﻲ ﻫﻮا ﺑﺎ ذرات ﻣﻌﻠﻖ و‬
‫‪ SO2‬راﺑﻄﻪ ﻣﻌﻨﻲ داري دارﻧﺪ )‪.(13‬‬
‫در ‪ 5‬ﺷﻬﺮ آﻣﺮﻳﻜﺎ راﺑﻄﻪ ﻣﺮگ و ﻣﻴﺮ ﺑﺎ ذرات ‪ PM10‬را ﺑﻪ ﺷﺮح ﺟﺪول ‪ 6‬ﺑﺪﺳﺖ آورده اﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﺷﻮد ﻣﺮگ در ﻫﺮ ‪ 100‬ﻫﺰار ﻧﻔﺮ در ﺷﻬﺮ ﻟﻮس آﻧﺠﻠﺲ ﻛﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ‬
‫ﻏﻠﻈﺖ ذرات ‪ PM 10‬را دارد از ﺳﺎﻳﺮ ﺷﻬﺮﻫﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ و ﺑﻄﻮر ﻛﻠﻲ ‪ 35‬ﻣﻴﻜﺮوﮔﺮم ذرات ﻛﻮﭼﻜﺘﺮ‬
‫از ‪ 10‬ﻣﻴﻜﺮون در ﻣﺘﺮ ﻣﻜﻌﺐ ﻋﺎﻣﻞ ‪ 55‬ﻣﻮرد ﻣﺮگ در ﻫﺮ ﺻﺪ ﻫﺰار ﻧﻔﺮ ﺑﻮده اﺳﺖ )‪.(14‬‬
‫ﺟﺪول ‪6‬ـ راﺑﻄﻪ ﻣﺮگ و ﻣﻴﺮ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ذرات در ‪ 5‬ﺷﻬﺮ آﻟﻮده آﻣﺮﻳﻜﺎ‬
‫ﻣﺮگ و ﻣﻴﺮ در ﻫﺮﺻﺪ‬ ‫ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻏﻠﻈﺖ ﺳﺎﻻﻧﻪ ‪m3 /‬‬

‫ﻧﺎم ﺷﻬﺮ‬
‫ﻫﺰار ﻧﻔﺮ‬ ‫ﻣﻴﻜﺮوﮔﺮم‬
‫‪79‬‬ ‫‪44‬‬ ‫ﻟﻮس‬
‫آﻧﺠﻠﺲ‬
‫‪44‬‬ ‫‪29‬‬ ‫ﻧﻴﻮﻳﻮرك‬
‫‪49‬‬ ‫‪34‬‬ ‫ﺷﻴﻜﺎﮔﻮ‬
‫‪55‬‬ ‫‪33‬‬ ‫ﻓﻴﻼدﻟﻔﻴﺎ‬
‫‪45‬‬ ‫‪33‬‬ ‫‪X‬‬
‫‪55‬‬ ‫‪35‬‬ ‫ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ‬
‫ﻃﺒﻖ ﺑﺮرﺳﻲﻫﺎي ﺳﺎزﻣﺎن ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﻫﺮ ‪ 10‬ﻣﻴﻜﺮوﮔﺮم اﻓﺰاﻳﺶ ذرات ﻣﻌﻠﻖ ﺑﺎﻋﺚ ‪ 1-3‬درﺻﺪ‬
‫اﺿﺎﻓﻪ ﻣﺮگ و ﻣﻴﺮﻫﺎ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﺣﺎل ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ وﺿﻌﻴﺖ آﻟﻮدﮔﻲ ﻫﻮا ﺑﻪ ذرات ﻣﻌﻠﻖ در ﺷﻬﺮ‬
‫ﺗﻬﺮان در ‪ 5‬اﻳﺴﺘﮕﺎه ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻄﻮر ﻣﺘﻮﺳﻂ ‪ 96‬ﻣﻴﻜﺮوﮔﺮم در ﻣﺘﺮ ﻣﻜﻌﺐ ذرات زﻳﺮ ‪ 10‬ﻣﻴﻜﺮون‬
‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﻳﻌﻨﻲ اﮔﺮ ﺑﻄﻮر ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺑﺮاي ﻫﺮ ‪ 10‬ﻣﻴﻜﺮوﮔﺮم اﺿﺎﻓﻪ ﻏﻠﻈﺖ ‪ 2‬ﻧﻔﺮ ﺑﻪ ﺗﻌﺪاد ﻣﺮگ و ﻣﻴﺮ‬
‫اﺿﺎﻓﻪ ﺷﻮد ﻣﺎ در ﺗﻬﺮان ﺑﺮاي ﻫﺮ ﺻﺪ ﻫﺰار ﻧﻔﺮ ‪ 63‬ﻣﻮرد ﻣﺮگ و ﻣﻴﺮ و ﺑﺮاي ‪ 8‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻧﻔﺮ ﺟﻤﻌﻴﺖ‬
‫ﻓﻌﻠﻲ ﺗﻬﺮان ﺣﺪود ‪ 5000‬ﻣﻮرد ﻓﻮت در اﺛﺮ ذرات ﻣﻌﻠﻖ ﻫﻮا وﺟﻮد دارد‪ .‬ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻧﺸﺎن‬
‫داده اﺳﺖ ﻛﻪ وﻗﺘﻲ ﻏﻠﻈﺖ ذرات ﻣﻌﻠﻖ ‪ 10‬ﻣﻴﻜﺮون و ﻛﻤﺘﺮ از ‪ 20‬ﻣﻴﻜﺮوﮔﺮم در ﻣﺘﺮ ﻣﻜﻌﺐ ﺗﺠﺎوز‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﺮگ و ﻣﻴﺮ‪ ،‬ﻣﻌﻨﻲ دار ﻣﻲﺷﻮد )‪.(15‬‬
‫آﻟﻮدﮔﻲ ﻫﻮا و ﺳﺮﻃﺎن‬
‫‪٩٦‬‬
‫ﺟﺪول ‪ 7‬ـ ﺑﻌﻀﻲ ﻣﻮاد ﺳﻤﻲ در ﻫﻮاي ﺗﻬﺮان‬
‫‪ 158‬ﻧﺎﻧﻮﮔﺮم در ﻣﺘﺮ‬ ‫ﻫﻴﺪروﻛﺮﺑﻮرﻫﺎي ﻋﻄﺮي ﭼﻨﺪ‬

‫ﻣﻜﻌﺐ‬ ‫ﻫﺴﺘﻪ اي‬
‫‪15‬‬ ‫اﺗﺎن‬
‫‪18‬‬ ‫ﭘﺮوﭘﺎن‬
‫‪31‬‬ ‫ﺑﻨﺰن‬
‫‪5‬‬ ‫ﺑﻮﺗﺎدﻳﻦ‬
‫‪10‬‬ ‫ﻓﺮﻣﺎﻟﺪﺋﻴﺪ‬
‫‪7‬‬ ‫اﺳﺘﺎﻟﺪﺋﻴﺪ‬
‫اﻳﻦ ﻣﻮاد ﺣﺎﺻﻞ اﺣﺘﺮاق ﺳﻮﺧﺖﻫﺎي ﻓﺴﻴﻠﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ از ﻃﺮﻳﻖ ﻣﺼﺮف ﺑﻨﺰﻳﻦ ﻳﺎ ﮔﺎزوﺋﻴﻞ در‬
‫ﺧﻮدروﻫﺎ وارد ﻫﻮا ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ اﻟﺒﺘﻪ ﻫﺰاران ﺗﺮﻛﻴﺐ ﭘﻴﭽﻴﺪه وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﺳﺮﻃﺎنزاﻫﺎي ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻳﺎ ﺳﻼﻣﺖ اﻧﺴﺎن را ﺑﺎ اﺑﺘﻼ ﺑﻪ ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي ﻣﺰﻣﻦ ﻣﺜﻞ آﺳﻢ و ﻳﺎ ﺣﺴﺎﺳﻴﺖﻫﺎ ﺑﻪ ﺧﻄﺮ‬
‫ﻣﻲاﻧﺪازﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮآورد ﻣﻴﺰان راﺑﻄﻪ آﻟﻮدﮔﻲ ﻫﻮا ﺑﺎ ﺳﺮﻃﺎن ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺸﻜﻞ اﺳﺖ زﻳﺮا ﺑﺴﻴﺎري از ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت‪ ،‬ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ‬
‫ﺷﺪه ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ و ﺿﻤﻨﺎ ﻋﻮاﻣﻞ زﻳﺎد دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺰ در اﺑﺘﻼء ﺑﻪ ﺳﺮﻃﺎن ﻣﻮﺛﺮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮﺣﺎل ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت‬
‫اﭘﻴﺪﻣﻴﻮﻟﻮژﻳﻚ‪ ،‬ﺧﻄﺮ ﺑﺮوز ﺳﺮﻃﺎن را در اﻓﺮادي ﻛﻪ در ﻣﻌﺮض آﻟﻮدﮔﻲ ﻫﻮا ﺑﻮده اﻧﺪ ﻧﺸﺎن داده‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺷﺎﻳﺪ ﻣﻮﺛﻖ ﺗﺮﻳﻦ ﺷﻮاﻫﺪ از ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﺷﻐﻠﻲ ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ در آن ﻳﻚ آﻻﻳﻨﺪه‬
‫ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﺑﺮوز ﺳﺮﻃﺎن در رﻳﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ وﻟﻲ ﺳﺎﻳﺮ اﻋﻀﺎء‬
‫ﻣﺜﻞ ﻣﺜﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻣﻌﺪه و ﻛﺒﺪ ﻧﻴﺰ ﻣﻮرد ﺣﻤﻠﻪ ﺳﺮﻃﺎن ﻧﺎﺷﻲ از آﻟﻮدﮔﻲ ﻫﻮا ﺑﻮده اﻧﺪ )‪ .(16‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﺮگ و‬
‫ﻣﻴﺮ ﻧﺎﺷﻲ از ﺳﺮﻃﺎن رﻳﻪ در اﻓﺮاد ﺳﻴﮕﺎري ﻣﻘﻴﻢ ﺷﻬﺮ ‪ 1/5‬ﺑﺮاﺑﺮ اﻓﺮاد ﺳﻴﮕﺎري ﻣﻨﺎﻃﻖ روﺳﺘﺎﻳﻲ‬
‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و اﻳﻦ دﻻﻟﺖ ﺑﺮ اﻳﻦ دارد ﻛﻪ ﻳﻚ ﺳﻮم از ﺳﺮﻃﺎنﻫﺎ در اﻓﺮاد ﺳﻴﮕﺎري ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آﻟﻮدﮔﻲ ﻫﻮا‬
‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﺟﺪول ‪ 8‬ﺑﺮآورد ﻣﻮارد ﺳﺮﻃﺎن در ﺗﻬﺮان ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻏﻠﻈﺖ‬
‫ﻫﻴﺪروﻛﺮﺑﻦﻫﺎ ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ داﻧﺸﮕﺎه ﺻﻨﻌﺘﻲ ﺷﺮﻳﻒ اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ و اﺛﺮ ﻫﺮ ﻳﻚ از آﻻﻳﻨﺪه ﻫﺎ ﻛﻪ از ﺟﺪول‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪4‬ـ‪15‬ـ‪ 2‬ﻣﺎﺧﺬ )‪ (14‬اﺧﺬ ﺷﺪه‪ ،‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻃﺒﻖ اﻳﻦ ﺑﺮآورد ‪ 70‬درﺻﺪ از ﻣﻮارد‬
‫ﺳﺮﻃﺎن رﻳﻪ در اﻓﺮاد ﻏﻴﺮ ﺳﻴﮕﺎري ﺑﻪ آﻟﻮدﮔﻲ ﻫﻮا ﻣﺮﺑﻮط ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺿﻤﻨﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺘﺬﻛﺮ ﺷﺪ ﻛﻪ در اﻳﻦ‬
‫ﺑﺮآوردﻫﺎ ﻋﺪم اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻫﻢ وﺟﻮد دارد زﻳﺮا ﺧﻄﺮ اﺑﺘﻼ ﺑﻪ ﺳﺮﻃﺎن ﺗﺎﺑﻊ ﺗﺠﻤﻊ ﻣﻮاد ﺳﺮﻃﺎنزا در ﻃﻮل‬
‫زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﻟﺬا ﻧﻤﻲﺗﻮان ﻛﺎﻣﻼ ﺑﻪ درﻳﺎﻓﺖ روزاﻧﻪ ﻧﺴﺒﺖ داد‪.‬‬
‫ﺑﺎ اﻳﻦ ﺑﺮآورد ﺳﺎﻻﻧﻪ ‪ 51‬ﻧﻔﺮ از ﻫﺮ ‪ 100‬ﻫﺰار ﺷﻬﺮوﻧﺪ ﺗﻬﺮاﻧﻲ در ﻣﻌﺮض ﺧﻄﺮ ﺳﺮﻃﺎن ﻗﺮار دارﻧﺪ‬
‫ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺣﺪود ‪ 8‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺟﻤﻌﻴﺖ ﺗﻬﺮان ﻣﺘﺠﺎوز از ‪ 4000‬ﻣﻮرد اﺣﺘﻤﺎل وﻗﻮع ﺳﺮﻃﺎن وﺟﻮد دارد‪.‬‬
‫‪٩٧‬‬
‫ﺟﺪول ‪ 8‬ـ ﺧﻄﺮ اﺑﺘﻼء ﺑﻪ ﺳﺮﻃﺎن رﻳﻪ ﻧﺎﺷﻲ از ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺣﺎﺻﻞ اﺣﺘﺮاق‬
‫ﺗﻌﺪاد ﺑﻴﻤﺎر در ﺳﺎل در ﻫﺮ‬ ‫ﻧﻮع ﺗﺮﻛﻴﺐ‬

‫‪ 100‬ﻫﺰار ﻧﻔﺮ‬
‫‪10‬‬ ‫‪ PAH‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ذره از‬
‫ﻃﺮﻳﻖ ﺗﻨﻔﺲ‬
‫‪29‬‬ ‫‪ PAH‬از راه ﻏﺬا‬
‫؟‬ ‫‪ PAH‬ﮔﺎزي‬
‫‪2/9‬‬ ‫‪Ethen‬‬
‫‪1/1‬‬ ‫‪Ethan‬‬
‫‪4/8‬‬ ‫‪Butadiene‬‬
‫‪1/5‬‬ ‫‪Benzene‬‬
‫‪2/4‬‬ ‫‪Formaldehyde‬‬
‫‪51/7‬‬ ‫ﺟﻤﻊ‬
‫ﺟﺪول ‪ 9‬ـ اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎي ﻫﻮاي آزاد ﺑﻪ ﺻﻮرت راﻫﻨﻤﺎ ﺑﺮاي اروﭘﺎ )‪(17‬‬
‫ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ زﻣﺎن‬ ‫ﻏﻠﻈﺖ‬ ‫ﻧﻮع ﺗﺮﻛﻴﺐ‬
‫‪ 15‬دﻗﻴﻖ‬ ‫‪ 100‬ﻣﻴﻠﻲ ﮔﺮم در ﻣﺘﺮ‬ ‫ﻣﻮﻧﻮﻛﺴﻴﺪ ﻛﺮﺑﻦ‬
‫ﻣﻜﻌﺐ‬
‫‪ 30‬دﻗﻴﻘﻪ‬ ‫‪ 60‬ﻣﻴﻠﻲ ﮔﺮم در ﻣﺘﺮ‬
‫ﻣﻜﻌﺐ‬
‫‪ 1‬ﺳﺎﻋﺖ‬ ‫‪ 30‬ﻣﻴﻠﻲ ﮔﺮم در ﻣﺘﺮ‬
‫ﻣﻜﻌﺐ‬
‫‪ 8‬ﺳﺎﻋﺖ‬ ‫‪ 10‬ﻣﻴﻠﻲ ﮔﺮم در ﻣﺘﺮ‬
‫ﻣﻜﻌﺐ‬
‫‪ 8‬ﺳﺎﻋﺖ‬ ‫‪ 120‬ﻣﻴﻜﺮوﮔﺮم در ﻣﺘﺮ‬ ‫اوزن‬
‫ﻣﻜﻌﺐ‬
‫‪ 1‬ﺳﺎﻋﺖ‬ ‫‪ 200‬ﻣﻴﻜﺮوﮔﺮم در ﻣﺘﺮ‬ ‫دي اﻛﺴﻴﺪ ازت‬
‫ﺳﺎﻻﻧﻪ‬ ‫ﻣﻜﻌﺐ‬
‫‪ 40‬ﻣﻴﻜﺮوﮔﺮم در ﻣﺘﺮ‬
‫‪٩٨‬‬
‫ﻣﻜﻌﺐ‬
‫‪ 10‬دﻗﻴﻘﻪ‬ ‫‪ 500‬ﻣﻴﻜﺮوﮔﺮم در ﻣﺘﺮ‬ ‫دي اﻛﺴﻴﺪ ﮔﻮﮔﺮد‬
‫‪ 24‬ﺳﺎﻋﺖ‬ ‫ﻣﻜﻌﺐ‬
‫ﺳﺎﻻﻧﻪ‬ ‫‪ 125‬ﻣﻴﻜﺮوﮔﺮم در ﻣﺘﺮ‬
‫ﻣﻜﻌﺐ‬
‫‪ 50‬ﻣﻴﻜﺮوﮔﺮم در ﻣﺘﺮ‬
‫ﻣﻜﻌﺐ‬
‫‪ 24‬ﺳﺎﻋﺘﻪ‬ ‫‪150‬‬ ‫‪PM‬‬ ‫ذرات ‪10‬‬
‫ﺳﺎﻻﻧﻪ‬ ‫‪50‬‬
‫‪UR/Lifetime‬‬ ‫ﻣﻴﻜﺮوﮔﺮم در ﻣﺘﺮ ﻣﻜﻌﺐ‬
‫‪6X10-6‬‬ ‫ﺑﻨﺰن‬
‫*‪ UR‬واﺣﺪ رﻳﺴﻚ اﺳﺖ ﻳﻌﻨﻲ ‪ 6‬ﻧﻔﺮ از ﻫﺮ ﻳﻚ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻧﻔﺮ اﮔﺮ در ﺗﻤﺎم ﻋﻤﺮ ﺑﺎ ‪ 1‬ﻣﻴﻜﺮوﮔﺮم در‬
‫ﻣﺘﺮ ﻣﻜﻌﺐ ﺑﻨﺰن ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻣﺮد‪.‬‬
‫‪٩٩‬‬
1) Sterne A. C. et al (1984) Fundamentals of air pollution 2nd ed.,
Academic press PP 3-17.
‫ اﻧﺘﺸﺎرات داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان‬،‫ آﻟﻮدﮔﻲ ﻫﻮا ﺗﺮﺟﻤﻪ از ﭘﺮﻛﻴﻨﺰ‬،(1378) ‫ ﻣﻨﺼﻮر‬،‫ ـ ﻏﻴﺎث اﻟﺪﻳﻦ‬2
. 8‫ـ‬6 ‫ﺻﻔﺤﺎت‬
3) Heinsohn, R.J. and Kabel, R.L. (199), Sources and control of Air
pollution, Prentice Hall New Jersey PP 652-666.
4) WHO (1987) Air quality guidelines for Europe, WHO Regional

publication series 23/PP 315-323, 338-356.
5) U.S. Department of Health, Education and welfare, Environmental

Health service (1970) , Air quality criteria for carbon monoxide PP 8-1
to 8-11 and 1-9 to 9-14.
6) U.S. Department of Health Education and welfare Environmental

Health services (1970) Air quality criteria for photochemical oxidants,
U.S. Government printing
office, Washington D.C. Parts 9 and 10 .
7) Environmental protection Agency (1971) Air quality for oxygen

oxides. Air pollution control office, Washington D.C. parts 9 and 10 .
‫( ﺑﺮرﺳﻲ آﻻﻳﻨﺪه‬1372) ‫ درﻣﺎن و آﻣﻮزش ﭘﺰﺷﻜﻲ‬،‫ ـ ﻣﻌﺎوﻧﺖ ﭘﮋوﻫﺸﻲ وزارت ﺑﻬﺪاﺷﺖ‬8

. (‫ﻫﺎي ﻫﻮاي ﺷﻬﺮ ﺗﻬﺮان )ﮔﺰارش‬
9) Vigliani E.C. (1979), Leukemia associated with benene :exposure,

Anals of the New York Academy of sciences 271 (143-151) .
10) Jeremiy Colls (1997), Air pollution an introduction, E & FN

SPON London.
١٠٠
11) Lende R, Huygen C, Jansen-Koster EJ, Knijpstra S, Peset R,

Visser BF, Wolfs EH, Orie NG. (1975), A temporary decrease in the
ventilatory function of an urban population during an acute increase in
air pollution, Bulletin European de physiopathologie respiratory 11:31-
43 .
12) Sorensens at al. (1983); Annoyance reactions. In Ewetz, L &

camner P., ed. Health risks resulting from exposure to motor vehicle
exhausts; Report to swedish Government committee on automotive air
pollutions, Stockholm, National Institute of Environmental Medicine.
‫ ـ اﻧﺘﺸﺎرات داﻧﺸﮕﺎه‬1378 ‫ آﻟﻮدﮔﻲ ﻫﻮا )ﺗﺮﺟﻤﻪ( ﭼﺎپ ﺳﻮم‬: ‫ ﻣﻨﺼﻮر‬،‫ ـ ﻏﻴﺎث اﻟﺪﻳﻦ‬13
. 415 ‫ ﺗﺎ‬410 ‫ﺗﻬﺮان ﺻﻔﺤﻪ‬
14) Air quality control Co. (1997), Tehran Transport Emission

Reduction project, part 2-15 .
15) Hemmiki,k (1994), cancer risk of air pollution, Epidemical

evidence., Environmental health perspectives Vol. 102 sup. October 4.
‫ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‬.‫ آﻟﻮدﮔﻲﻫﺎي ﺗﺮاﻓﻴﻚ و اﺛﺮات آن ﺑﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ‬،(1380) ‫ ﻣﻨﺼﻮر‬،‫ ـ ﻏﻴﺎث اﻟﺪﻳﻦ‬16

. ‫ﻣﻴﻦ ﻛﻨﻔﺮاﻧﺲ ﺗﺮاﻓﻴﻚ ﺗﻬﺮان‬‫ﻣﻘﺎﻻت دو‬
17) Revised WHO air quality guide lines for Europe second edition.
(1998) CEHA News letter No. 24 April 1998.
١٠١
‫آﻟﻮدﮔﻲ ﺻﻮﺗﻲ‬
‫دﻛﺘﺮ ﭘﺮوﻳﻦ ﻧﺼﻴﺮي‬

‫داﻧﺸﻜﺪه ﺑﻬﺪاﺷﺖ و اﻧﺴﺘﻴﺘﻮ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ‪ ،‬داﻧﺸﮕﺎه ﻋﻠﻮم ﭘﺰﺷﻜﻲ ﺗﻬﺮان‬
‫‪١٠٢‬‬
‫اﻧﺘﻈﺎر ﻣﻲرود ﻓﺮاﮔﻴﺮﻧﺪه‪ ،‬ﭘﺲ از ﮔﺬراﻧﺪن اﻳﻦ درس‪ ،‬ﺑﺘﻮاﻧﺪ‪:‬‬

‫ﻣﻔﻬﻮم آﻟﻮدﮔﻲ ﺻﻮﺗﻲ و اﻫﻤﻴﺖ ﺑﺮرﺳﻲ آنرا ﺷﺮح دﻫﺪ‬ ‫¾‬
‫ﺳﺎﺑﻘﻪ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﭘﮋوﻫﺶﻫـﺎي اﻧﺠـﺎم ﺷـﺪه در زﻣﻴﻨـﻪ آﻟـﻮدﮔﻲ ﺻـﻮﺗﻲ در ﺻـﻨﻌﺖ و‬ ‫¾‬
‫ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ را ﺗﻮﺿﻴﺢ دﻫﺪ‬
‫ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﻣﻄﺮوﺣﻪ در آﻟﻮدﮔﻲ ﺻﻮﺗﻲ را ﺑﻴﺎن ﻛﻨﺪ‬ ‫¾‬
‫واژه ﻫﺎي ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ آﻟﻮدﮔﻲ ﺻﻮﺗﻲ را ﺗﻮﺿﻴﺢ دﻫﺪ‬ ‫¾‬
‫اﺛﺮات آﻟﻮدﮔﻲ ﺻﺪا ﺑﺮ اﻧﺴﺎن را ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪي ﻧﻤﺎﻳﺪ‬ ‫¾‬
‫اﺛﺮات ﺻﺪا ﺑﺮ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺷﻨﻮاﻳﻲ را ﺷﺮح دﻫﺪ‬ ‫¾‬
‫اﺛﺮات ﻏﻴﺮﺷﻨﻴﺪاري ﺻﺪا را ﺗﻮﺿﻴﺢ دﻫﺪ‬ ‫¾‬
‫اﻫﺪاف ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺣﻔﺎﻇﺖ از ﺷﻨﻮاﻳﻲ را ﺷﺮح دﻫﺪ‬ ‫¾‬
‫ﻣﺮاﺣﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺟﺮاي ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺣﻔﺎﻇﺖ از ﺷﻨﻮاﻳﻲ را ﺑﻴﺎن ﻧﻤﺎﻳﺪ‬ ‫¾‬
‫ﺿﺮورت اﺟﺮاي ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎي ﺣﻔﺎﻇﺖ از ﺷﻨﻮاﻳﻲ در ﺻﻨﻌﺖ را ﮔﻮﺷﺰد ﻧﻤﺎﻳﺪ‬ ‫¾‬

‫آﻟﻮدﮔﻲ ﺻﻮﺗﻲ‪ ،‬ﺻﻨﻌﺖ‪ ،‬ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ‪ ،‬ﺷﻨﻴﺪاري‪ ،‬ﻏﻴﺮﺷﻨﻴﺪاري‪ ،‬ﺣﻔﺎﻇﺖ از ﺷﻨﻮاﻳﻲ‬
‫ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﺻﻨﻌﺖ در ﺟﻮاﻣﻊ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن‪ ،‬اﻳﺠﺎد ﻛﺎرﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎ و ﺻﻨﺎﻳﻊ ﺗﻮﻟﻴﺪي ﻣﺨﺘﻠﻒ را ﺑﻪ دﻧﺒﺎل داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺻﻨﻌﺘﻲ ﺷﺪن ﻧﻴﺰ ﺳﺒﺐ ﮔﺮدﻳﺪه ﺗﺎ ﻧﻴـﺮوي اﻧـﺴﺎﻧﻲ ﺷـﺎﻏﻞ در ﺗﻤـﺎس ﻫﻤﻴـﺸﮕﻲ ﺑـﺎ وﺳـﺎﻳﻞ ﻣﺎﺷـﻴﻨﻲ و‬
‫ﺗﺠﻬﻴﺰات ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪ .‬اﺛﺮات ﻧﺎﺷﻲ از اﺳﺘﻔﺎده ﮔﺴﺘﺮده از وﺳﺎﻳﻞ ﻣﺎﺷﻴﻨﻲ و ﺗﺠﻬﻴﺰات ﺻﻨﻌﺘﻲ ﺑـﻪ ﺻـﻮرت‬
‫ﻣﻮاﺟﻬﻪ اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﺑﺎ ﻣﺨﺎﻃﺮات ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن در ﻣﺤﻴﻂ ﻛﺎر ﺧﻮدﻧﻤﺎﻳﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻳﻜـﻲ از اﻧـﻮاع ﻣﺨـﺎﻃﺮات در‬
‫ﻣﺤﻴﻂ ﻛﺎر‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎر ﺻﺪاي آزار دﻫﻨﺪه و ارﺗﻌﺎﺷﺎت ﻧﺎﺷﻲ از ﻛﺎر ﻛﺮدن ﺧﻂ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺻﻨﻌﺘﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ‬
‫اﻳﻦ رﺷﺪ ﺳﺮﻳﻊ ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي در ﺗﻤﺎم زﻣﻴﻨﻪ ﻫﺎ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﻓﺰاﻳﺶ ﺟﻤﻌﻴﺖ ﺳﺒﺐ ﮔﺮدﻳﺪه ﺗﺎ اﻧﺴﺎنﻫـﺎ ﻧـﻪ‬
‫ﺗﻨﻬﺎ در زﻧﺪﮔﻲ ﺷﻐﻠﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺧﻮد ﻛﻪ ﺣﺘﻲ در ﺧﺎرج از ﻣﺤﻴﻂ ﻛﺎر ﻧﻴﺰ در ﻣﻌﺮض ﺻﺪاﻫﺎي ﻧﺎﻫﻨﺠـﺎر‬
‫ﻧﺎﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﺎ ﺷﺪتﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻗﺮار ﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ازﺟﻤﻠﻪ ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﻣﻮاﺟﻬﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﺎ ﺻـﺪاي ﻧﺎﺷـﻲ از ﻛـﺎر‬
‫ﻛﺮدن وﺳﺎﻳﻞ اﻟﻜﺘﺮﻳﻜﻲ ﺧﺎﻧﮕﻲ‪ ،‬وﺳﺎﻳﻞ ارﺗﺒﺎط ﺟﻤﻌﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ رادﻳﻮ و ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن‪ ،‬ﺻـﺪاي ﻧﺎﺷـﻲ از ﺣﺮﻛـﺖ‬
‫وﺳﺎﻳﻞ ﺣﻤﻞ و ﻧﻘﻞ در ﺷﻬﺮﻫﺎ و ﺣﺘﻲ ﺧﺎرج از ﺷﻬﺮﻫﺎ‪ ،‬ﺻﺪاي ﻧﺎﺷﻲ از ﻣﺎﺷـﻴﻦ آﻻت ﻣﺨﺘﻠـﻒ ﺳـﺎﺧﺘﻤﺎن‬
‫ﺳﺎزي و ﺣﺘﻲ در ﻣﺤﻴﻂﻫﺎي ﻛﺎر اداري ﺻﺪاي ﻧﺎﺷﻲ از ﻣﺎﺷﻴﻦﻫﺎي ﺗﺎﻳﭗ و ﻏﻴﺮه اﺷﺎره داﺷﺖ‪.‬‬
‫ﻫﺮ ﭼﻨﺪ اﻣﻮاج ﺻﻮﺗﻲ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻋﺎﻣﻠﻲ ﺿﺮوري در زﻧﺪﮔﻲ اﻧﺴﺎن ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﻲآﻳﻨﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﺑـﻪ وﺳـﻴﻠﻪ‬
‫آن اﻣﻜﺎن ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ دﻳﮕﺮان ﻓﺮاﻫﻢ ﺷﺪه ﻳﺎ از ﺧﺒﺮ وﻗﻮع ﺣﺎدﺛﻪ اي آﮔـﺎه ﻣـﻲﺷـﻮﻳﻢ‪ ،‬اﻣـﺎ در ﭘـﺎره اي از‬
‫‪١٠٣‬‬
‫ﻣﻮارد و در ﺷﺮاﻳﻂ ﺧﺎص ﺷﻨﻴﺪن اﻳﻦ اﻣﻮاج ﺻﻮﺗﻲ و ﺑﺎ ﻋﻮاﻣﻞ ﺿﺮوري‪ ،‬ﭼﻨﺪان ﺧﻮش آﻳﻨﺪ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬آن‬
‫دﺳﺘﻪ از اﻣﻮاج ﺻﻮﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻧﺎﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺮاي ﺷـﻨﻮاﻳﻲ آزاردﻫﻨـﺪه‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺳﺮوﺻﺪا )‪ (Noise‬ﻳﺎ آﻟﻮدﮔﻲ ﺻﻮﺗﻲ )‪ (Noise pollution‬ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ و ﺳﺎده ﺗﺮﻳﻦ ﻋﺎﻣﻠﻲ ﻛﻪ ﺗﻔﺎوت ﺑﻴﻦ ﺻﺪا و آﻟﻮدﮔﻲ ﺻﻮﺗﻲ را ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻣﻲدﻫـﺪ‪ ،‬ﺗﻔـﺎوت ﺑـﻴﻦ‬
‫اﺣﺴﺎس و ذﻫﻨﻴﺖ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣـﺎ ﻣـﻲﮔﻮﻳـﺪ او‪‬ﻟـﻲ ﺻـﺪاي ﺧﻮاﺳـﺘﻪ و دو‪‬ﻣـﻲ ﺻـﺪاي ﻧﺎﺧﻮاﺳـﺘﻪ و‬
‫آزاردﻫﻨﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻌﺮﻳﻒ در ﺑﺮﮔﻴﺮﻧﺪه ﻧﻮع ﺻﻮت ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﮔﻔﺘـﺎر )‪ (Speech‬ﻛـﻪ در‬
‫اﻛﺜﺮ ﻣﻮارد ﺻﺪاي ﺧﻮاﺳﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ از ﻣﻨﺰل ﻳﺎ آﭘﺎرﺗﻤﺎن ﻫﻤـﺴﺎﻳﻪ و ﻳـﺎ در ﻣﺤـﻞ ﻛـﺎر از اﺗـﺎق‬
‫ﻣﺠﺎور ﺷﻨﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺮوﺻﺪا آزار دﻫﻨﺪه‪ ،‬اﺣﺴﺎس ﺷﻮد و آﻟﻮدﮔﻲ ﺻﻮﺗﻲ ارزﻳـﺎﺑﻲ‬
‫ﮔﺮدد‪ .‬از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ ﺻﺪاي ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ از دﺳﺘﮕﺎه ﺗﻬﻮﻳﻪ ﻛﻪ ﻣ‪‬ﺨﻞ آﺳﺎﻳﺶ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﻲآﻳﺪ ﺑـﺎ ﻏﻠﺒـﻪ ﺑـﺮ‬
‫ﮔﻔﺘﺎر ﻧﺎﺧﻮاﺳﺘﻪ و ﻧﺎﺑﺠﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺻﺪاي ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻣﺤﺴﻮب ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻣﻮﺿﻮع آﻟﻮدﮔﻲ ﺻﻮﺗﻲ و اﺛﺮات ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ ﻧﺎﺷﻲ از آن ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﺻﺪاﻫﺎي ﺻﻨﻌﺘﻲ و ﻣﺤﻴﻂ ﻛﺎر ﻣﺤـﺪود‬
‫ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻛﻪ اﺛﺮات ﺳﻮء ﻧﺎﺷﻲ از ﻛﺎرﻛﻨﺎن ﺑﺎ ﺻﺪاي ﺻﻨﻌﺘﻲ ﻗﺎﺑﻞ ﺑﺮرﺳﻲ ﺟـﺪي ﺑـﻮده و ﺣﺘـﻲ‬
‫ﻣﺤﻴﻂ اﻃﺮاف را ﺗﺤﺖ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﻟﺬا ﻣﻮﺿﻮع آﻟﻮدﮔﻲ ﺻـﻮﺗﻲ را ﻣـﻲﺗـﻮان ﺷـﺎﻣﻞ دو ﺑﺨـﺶ‬
‫ﻋﻤﺪه داﻧﺴﺖ‪ ،‬ﺻﻨﻌﺖ و ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ‪.‬‬
‫آﻟﻮدﮔﻲ ﺻﻮﺗﻲ در ﺗﺮازﻫﺎي ﺑﺎﻻي ﻓﺸﺎر ﺻﻮت )ﺑﻴﺶ از ‪ 85‬دﺳﻲ ﺑﻞ( ﺑﺎﻋﺚ اﺛـﺮات ﻣـﺴﺘﻘﻴﻢ ﺑـﺮ روي‬
‫اﻧـﺪام ﺷـﻨﻮاﻳﻲ ﺷـﺎﻣﻞ ﺗﻐﻴﻴـﺮ ﻣﻮﻗـﺖ آﺳـﺘﺎﻧﻪ ﺷـﻨﻮاﻳﻲ )‪ (Temporary Threshold Shift : TTS‬و‬
‫درﺻﻮرت ﺗﻤﺎس ﻃﻮﻻﻧﻲ اﻳﺠﺎد اﻓﺖ داﺋﻢ ﺷﻨﻮاﻳﻲ )‪ (Permanent Threshold Shift : PTS‬ﻣﻲﮔـﺮدد‪.‬‬
‫اﻣﺎ در ﻣﺤﺪوده اي از ﺗﺮازﻫﺎي ﭘﺎﻳﻴﻦﺗﺮ )ﺑـﻴﻦ ‪ 50‬ﺗـﺎ ‪ 80‬دﺳـﻲ ﺑـﻞ( اﺛـﺮات ﻋﻤـﺪه آن ﺗﺤـﺖ ﻋﻨـﺎوﻳﻦ‬
‫آزاردﻫﻨﺪﮔﻲ )‪ ، (Annoyance‬ﻣﺰاﺣﻤﺖ )‪ ، (Disturbance‬اﺧـﻼل در آﺳـﺎﻳﺶ )‪ (Bother‬و ﻧﺎﺧﻮاﺳـﺘﻪ‬
‫ﺑﻮدن )‪ (Intrusion‬ﻗﻠﻤﺪاد ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ ﻗﺴﻤﺘﻲ از اﺛﺮات ﺻﺪا ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺗﺎﺛﻴﺮ آن ﺑﺮ روي‬
‫دﺳﺘﮕﺎه ﻋﺼﺒﻲ ﻧﺒﺎﺗﻲ و وﺿﻊ رواﻧﻲ و رﻓﺘﺎري اﻓﺮاد اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﻧﺠﺎم ﺷﺪه در اﻳﺮان‬

‫ﭘﺲ از ﺷﻜﻞ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﮔﺮوه ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﺣﺮﻓﻪ اي در داﻧﺸﻜﺪه ﺑﻬﺪاﺷﺖ در ﺳﺎل ‪ 1351‬ﺑـﺮاي او‪‬ﻟـﻴﻦ ﺑـﺎر‬
‫ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺳﺮوﺻﺪاي ﻣﺤﻴﻂ ﻛﺎر از ﻧﻈﺮ ﻋﻠﻤﻲ در ﻳﻚ ﻛﺎرﺧﺎﻧﻪ ﻧﺴﺎﺟﻲ‪ ،‬ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﮔﺮﻓـﺖ‪ ،‬ﻧﺘـﺎﻳﺞ‬
‫ﺣﺎﺻﻠﻪ از اﻳﻦ ﺑﺮرﺳﻲ ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ ﺷﺪت ﺻﻮت در اﻳﻦ ﺻﻨﺎﻳﻊ ﺑﻪ ﺣـﺪي اﺳـﺖ ﻛـﻪ اﺣﺘﻤـﺎﻻ ﺑـﻪ ﻗـﺪرت‬
‫ﺷﻨﻮاﻳﻲ ﻟﻄﻤﻪ ﻣﻲزﻧﺪ‪ .‬ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ دﻳﮕﺮي ﻛﻪ در ﻫﻤﻴﻦ زﻣﻴﻨـﻪ در ﺳـﺎل ‪ 1351‬ﺑـﺮ روي ﻛـﺎرﮔﺮان ﺑﺎﻓﻨـﺪه‬
‫اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ ﮔﻮﻳﺎي ﻫﻤﺎن ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻓﻮق اﺳﺖ‪ .‬ﺿﻤﻨﺎ ﭘﮋوﻫﺶ دﻳﮕﺮي در ﺳﺎل ‪ 1356‬ﺑـﺮاي ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ ﺗـﺎﺛﻴﺮ‬
‫ﻋﻮاﻣﻠﻲ ﭼﻮن ﺷﺪت ﺻﺪا‪ ،‬ﺳﺎﺑﻘﻪ ﻛﺎر و اﺳﺘﺮاﺣﺖ ﺿﻤﻦ ﻛﺎر روزاﻧـﻪ ﺑـﺮ روي اﻓـﺖ ﺷـﻨﻮاﻳﻲ ﺣﺎﺻـﻠﻪ در‬
‫ﻛﺎرﮔﺮان ﻫﻢ زﻣﺎن ﺑﺎ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي و ﺗﺠﺰﻳﻪ و ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺻﺪاي ﻣﺤﻴﻂ ﻛﺎر در ﺳـﻪ ﻣﺤـﻴﻂ ﻣﺨﺘﻠـﻒ اﻧﺠـﺎم‬
‫ﺷﺪه ﻛﻪ ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺿﻮاﺑﻄﻲ ‪ 844‬ﻧﻔﺮ از ﻛﻞ ﻛﺎرﮔﺮان ﺷﺎﻏﻞ در اﻳﻦ ﺻﻨﺎﻳﻊ اﻧﺘﺨـﺎب و آزﻣـﺎﻳﺶ‬
‫ﺳﻨﺠﺶ ﺷﻨﻮاﻳﻲ ﮔﺮدﻳﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮرﺳﻲ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺣﺎﺻﻞ از آزﻣﺎﻳﺶ ﺳﻨﺠﺶ ﺷﻨﻮاﻳﻲ و ﺷﺪت ﺻـﻮت ﻧـﺸﺎن داد‬
‫‪١٠٤‬‬
‫ﻛﻪ ﻣﻴﺰان اﻓﺖ ﺷﻨﻮاﻳﻲ ﺣﺎﺻﻠﻪ در ﻛﺎرﮔﺮان راﺑﻄﻪ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺑﺎ ﺷـﺪت ﺻـﺪاي ﻣﻮﺟـﻮد در ﻣﺤـﻴﻂ ﻛـﺎر و‬
‫ﺳﺎﺑﻘﻪ ﺧﺪﻣﺖ داﺷﺘﻪ و در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﺳﺘﺮاﺣﺖ ﺿﻤﻦ ﻛﺎر روزاﻧـﻪ ﺗـﺎﺛﻴﺮ ﻣﻌﻜـﻮس دراﻳـﻦ زﻣﻴﻨـﻪ دارد‪ .‬در‬
‫ﺗﺤﻘﻴــﻖ دﻳﮕــﺮي ﻛــﻪ در ﺳــﺎل ‪ 1361-1362‬در زﻣﻴﻨــﻪ اﻓــﺖ داﺋــﻢ و ﻣﻮﻗــﺖ آﺳــﺘﺎﻧﻪ ﺷــﻨﻮاﻳﻲ در اﺛــﺮ‬
‫ﺳﺮوﺻﺪاي ﻣﺤﻴﻂ ﻛﺎر ﻧﺴﺎﺟﻲ ﺑﺮ روي ‪ 157‬ﻧﻔﺮ ﻛﺎرﮔﺮ ﻧﺴﺎج ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ‪:‬‬
‫‪ 1‬ـ ﻛــﺎرﮔﺮان ﺟــﻮان ﺣــﺴﺎﺳﻴﺖ ﺑﻴــﺸﺘﺮي ﺑــﻪ ﺳﺮوﺻــﺪاي ﻣﺤــﻴﻂ ﻛــﺎر داﺷــﺘﻪ و در ﻧﺘﻴﺠــﻪ درﻛﻠﻴــﻪ‬
‫ﻓﺮﻛﺎﻧﺲﻫﺎ ﺑﺨﺼﻮص در ﻓﺮﻛﺎﻧﺲ ‪ 4000‬ﻫﺮﺗﺰ اﻓﺖ دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ در ﻛﺎرﮔﺮان ﻣـﺴﻦ‬
‫ﺗﺮ اﻓﺖ ﻛﻤﺘﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‬
‫‪ 2‬ـ اﻓﺖ داﺋﻢ در ﻛﺎرﮔﺮان ﻣﺴﻦ ﺗﺮ و ﺑﺎ ﺳﺎﺑﻘﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪه و ﺑﻄﻮر ﻛﻠﻲ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﮔﻮﻳﺎي‬
‫ارﺗﺒﺎط ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺻﺪاي ﺑﺎﻻﺗﺮ از ﺣﺪ ﻣﺠﺎز ﺑﺮروي آﺳﺘﺎﻧﻪ ﺷﻨﻮاﻳﻲ و اﻳﺠﺎد ﻛﺮي ﺷﻐﻠﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﭘﮋوﻫﺶ دﻳﮕﺮي در زﻣﻴﻨﻪ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﻣـﺴﺘﻘﻴﻢ ﺷـﺪت ﺻـﺪا ﺑـﺮ ﻛـﺎﻫﺶ آﺳـﺘﺎﻧﻪ ﺷـﻨﻮاﻳﻲ در ﻣﺤـﻴﻂ ﻛـﺎر‬
‫آﻫﻨﮕﺮيﻫﺎ درﺳﺎل ‪ 1360‬ﺑﺮ روي ‪ 707‬ﻧﻔﺮ ﻛﺎرﮔﺮ ﺷﺎﻏﻞ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آﻣﺪه ﻛﻪ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺑﺮرﺳﻲ ﺑﻪ ﺷﺮح زﻳـﺮ‬
‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫‪ 1‬ـ ﺻﺪاي زﻳﺎد در ﻛﺎرﮔﺎه ﻫﺎي آﻫﻨﮕﺮي ﻣﻮﻧﺘﺎژ ﺑﻮﻳﮋه اﻃﺮاف ﻓﺮﻛﺎﻧﺲ ‪ 4000‬ﺳـﻴﻜﻞ درﺛﺎﻧﻴـﻪ ﺗﻮﻟﻴـﺪ‬
‫آﺳﺘﺎﻧﻪ ﺷﻨﻮاﻳﻲ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻴﺰان اﻓﺖ ﺷﻨﻮاﻳﻲ ﺑﺎ اﻓـﺰاﻳﺶ ﺷـﺪت ﺻـﺪا و زﻳـﺎد ﺷـﺪن‬ ‫اﻓﺖ در‬
‫اﺳﺖ‬ ‫زﻣﺎن ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮﺷﺪه‬
‫‪ 2‬ـ در ﻛﺎرﮔﺮاﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﺪت زﻳﺎدي در ﻣﻌﺮض ﺻﺪا ﺑﻮده اﻧﺪ از ﻧﻈﺮ ﺷﻨﻮاﻳﻲ ﻋﻘﺐ اﻓﺘـﺎدﮔﻲ اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ‬
‫اﻳﺠﺎد ﺷﺪه اﺳﺖ‬
‫‪ 3‬ـ ﺷﺪت ﺻﺪاي ‪ 85‬دﺳﻲ ﺑﻞ ‪ A‬و ﺑﻪ ﺑﺎﻻ اﻓﺖ ﺷﻨﻮاﻳﻲ ﻗﺎﺑﻞ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﺑﻮﺟﻮد آورده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ دﻳﮕﺮي ﻛﻪ در ﺳﺎل ‪ 1363‬ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان اﺧﺘﻼﻻت ﺷﻨﻮاﻳﻲ و ﮔﻔﺘﺎري ﻧﺎﺷﻲ از ﻛـﺎر در ﻛـﺎرﮔﺮان‬
‫ﻣﺸﺎﻏﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ )ﺑﺨﺎر‪ ،‬آﻫﻨﮕﺮ‪ ،‬ﭘﺮس ﻛﺎر( اﻧﺠﺎم ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﻧﻤﺎﻳﺎﻧﮕﺮ آﻧﺴﺖ ﻛﻪ‪:‬‬
‫‪ 1‬ـ ﻛﺎرﮔﺮاﻧﻲ ﻛﻪ در ﺗﻤﺎس ﺑﺎ ﺻـﺪاﻫﺎي ﺿـﺮﺑﻪ اي ﻫـﺴﺘﻨﺪ دﭼـﺎر ﺿـﺮﺑﻪ ﻫـﺎي ﺻـﻮﺗﻲ ) ‪Acoustics‬‬
‫‪ (Trauma‬ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻔﻬﻮم ﻛﻪ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺷﻨﻮاﻳﻴﺸﺎن در ﻓﺮﻛﺎﻧﺲ ‪ 4000‬ﻫﺮﺗﺰ اﻓﺖ دارد‬
‫‪ 2‬ـ ﻛﺎرﮔﺮاﻧﻲ ﻛﻪ در ﺗﻤﺎس ﺑﺎ ﺻﺪاﻫﺎي ﻣﻤﺘﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻛﻢ ﺷﻨﻮاﻳﻴﺸﺎن اﺑﺘﺪا در ﻓﺮﻛـﺎﻧﺲ ‪ 4000‬ﻫﺮﺗـﺰ‬
‫آﻏﺎز ﺷﺪه و ﺑﻪ ﺳﺎﻳﺮﻓﺮﻛﺎﻧﺲﻫﺎ )‪6000‬ـ‪ 3000‬ﻫﺮﺗﺰ( ﮔﺴﺘﺮش ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‬
‫‪ 3‬ـ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺣﺎﺻﻠﻪ از ﺑﺮرﺳﻲ وﺿﻌﻴﺖ ﮔﻔﺘﺎري ـ ﺻﻮﺗﻲ ﻛﺎرﮔﺮان ﻓﻮق اﻟﺬﻛﺮ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪﻛﻪ اﻛﺜﺮ آﻧﻬـﺎ‬
‫دﭼﺎر ﮔﺮﻓﺘﮕﻲ ﺻﺪا )‪ (Dysphonia‬ﺑﺎ درﺟﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﻧﺠﺎم ﺷﺪه در ﺳﺎﻳﺮ ﻛﺸﻮرﻫﺎ‬

‫در ﺑﺮرﺳﻲ دﻳﮕﺮي ﻛـﻪ در ﻣﺮﻛـﺰ ﺑﻬﺪاﺷـﺖ ﺣﺮﻓـﻪ اي داﻧـﺸﮕﺎه داﻧﻴـﻮ اﺳـﻜﺎﺗﻠﻨﺪ در ﺑـﻴﻦ ﺳـﺎلﻫـﺎي‬
‫‪1970‬ـ‪ 1969‬ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان اﺛﺮات اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻛـﺎﻫﺶ ﺷـﻨﻮاﻳﻲ در ﻧﺘﻴﺠـﻪ ﺻـﺪاﻫﺎي ﻧﺎﺷـﻲ از ﻣﺎﺷـﻴﻦﻫـﺎي‬
‫ﺑﺎﻓﻨﺪﮔﻲ ﺑﺮ رﻳﻮ ‪ 96‬ﻧﻔﺮ ﻛﺎرﮔﺮاﻧﺠﺎم ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﻧﺘﺎﻳﺞ زﻳﺮ ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪ ‪:‬‬
‫‪ 1‬ـ ﻛﺎﻫﺶ آﺳﺘﺎﻧﻪ ﺷﻨﻮاﻳﻲ در ﺑﻴﻦ ﻛﺎرﮔﺮان ﺑﺎﻓﻨﺪه ﺑﻴﺶ از ﮔﺮوه ﺷﺎﻫﺪ ﺑﻮد‬
‫‪١٠٥‬‬
‫‪ 2‬ـ ﺑﺎﻓﻨﺪﮔﺎن در درك ﺻﺤﺒﺖ ﺿﻌﻴﻒ ﺗﺮ از ﮔﺮوه ﺷﺎﻫﺪ ﺑﻮدﻧﺪ‬
‫‪ 3‬ـ ﺑﺎﻓﻨﺪﮔﺎن از ﻧﻈﺮ ﻋﻘﺐ اﻓﺘﺎدﮔﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ از ﻧﻘﻄﻪ ﻧﻈﺮ ﺷـﻨﻮاﻳﻲ ﻧـﺴﺒﺖ ﺑـﻪ ﮔـﺮوه ﺷـﺎﻫﺪ درﺻـﺪ‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺑﻮدﻧﺪ‬
‫‪ 4‬ـ ﻧﻪ درﺻﺪ از ﺑﺎﻓﻨﺪﮔﺎن از وﺳﺎﻳﻞ ﻛﻤﻚ ﺷﻨﻮاﻳﻲ ﻧﻈﻴﺮ ﺳﻤﻌﻚ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﺮدﻧـﺪ‪ ،‬در ﺻـﻮرﺗﻲ ﻛـﻪ‬
‫در ﮔﺮوه ﺷﺎﻫﺪ ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از وﺳﺎﻳﻞ ﻛﻤﻜﻲ ﺷﻨﻮاﻳﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﻲﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﻲ ﻛﻪ در ﺳﺎل ‪ 1978‬ﺑﺮ روي ‪ 100‬ﻛﺎرﮔﺮ ﻣﺮد ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان ﺗـﺎﺛﻴﺮ ﺣـﺴﺎﺳﻴﺖﻫـﺎي ﻓـﺮدي ﺑـﺮ‬
‫روي اﺛﺮات ﺻﺪا از ﻧﻈﺮ ﻛﺎﻫﺶ ﻗﺪرت ﺷﻨﻮاﻳﻲ اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺗﺎﺛﻴﺮ ﻋﻮاﻣﻠﻲ ﭼﻮن ﺳﻦ‪ ،‬ﺳـﺎﺑﻘﻪ ﺗﻤـﺎس ﺑـﺎ‬
‫ﺻﺪا‪ ،‬اﺧﺘﻼﻻت ﻗﻠﺒﻲ و ﻋﺮوﻗﻲ‪ ،‬دﻳﺎﺑﺖ و اﻋﺘﻴﺎد ﺑﻪ ﺳﻴﮕﺎر ﺑﺮ روي اﻓﺮاد ﺗﺤﺖ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ارزﺷـﻴﺎﺑﻲ ﮔﺮدﻳـﺪ‪.‬‬
‫ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺣﺎﺻﻠﻪ از اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ‪:‬‬
‫‪ 1‬ـ ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺳﻦ و ﺳﺎﺑﻘﻪ ﻛﺎر‪ ،‬اﻋﺘﻴﺎد ﺑﻪ ﺳﻴﮕﺎر ﻧﻴﺰ ﺑـﺎ ﻛـﺎﻫﺶ ﺷـﻨﻮاﻳﻲ ارﺗﺒـﺎط ﻣـﺴﺘﻘﻴﻢ‬
‫دارد‬
‫‪ 2‬ـ ﻫﻴﭽﮕﻮﻧﻪ ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﺑﻴﻦ ﻛﺎﻫﺶ ﺷﻨﻮاﻳﻲ و اﺧﺘﻼﻻت ﻗﻠﺒﻲ و ﻋﺮوﻗﻲ‪ ،‬دﻳﺎﺑﺖ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻧﻴﺎﻣﺪ‪.‬‬
‫ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي اﻧﺠﺎم ﺷﺪه در زﻣﻴﻨﻪ اﺛﺮات ﺻﺪا ﺑﺮ اﻧﺴﺎن‬

‫ﺑﺎوﺟﻮد ﻗﻮاﻧﻴﻦ و دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞﻫﺎي ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺟﻬﺖ ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از اﻧﺘﺸﺎر آﻟﻮدﮔﻲ ﺻﺪا در ﻧﻮاﺣﻲ ﻣﺨﺘﻠﻒ‬
‫ﺷﻬﺮي در ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ دﻧﻴﺎ ﻫﻨﻮز ﺑﺮرﺳﻲ آﻟﻮدﮔﻲ ﺻﺪا ﻳﻜﻲ از ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻣﻬﻢ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎﺗﻲ ﻧﻴﺰ ﺑـﻪ‬
‫ﺷﻤﺎر ﻣﻲرود‪ .‬ﺑﻄﻮري ﻛﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻳﻦ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﻣﺴﺘﻤﺮ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﻛﺎﻫﺶ ﺗﺮاز ﻓﺸﺎر ﺻﻮرت ﻣﺠـﺎز‬
‫از ﺳﻮي ﻣﺮاﺟﻊ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ وﻣﻠﻲ ﻣﻲﮔـﺮدد‪ :‬در ﺳـﺎل ‪ 1990‬در ﻟﻬـﺴﺘﺎن ﺗﺤﻘﻴﻘـﻲ ﺗﻮﺳـﻂ ‪Gorynski,‬‬
‫‪ Koszarng‬ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﻣﻌﻠﻤﻴﻦ و داﻧـﺶ آﻣـﻮزان ﺑـﺎ ﺻـﺪا اﻧﺠـﺎم ﺷـﺪ‪ .‬ﺻـﺪاي ﻣﻮﺟـﻮد در‬
‫ﻣﺪرﺳﻪ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻧﺎﺷﻲ از ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻛﻮدﻛﺎن ﺗﺮاﻛﻢ ﺑﻴﺶ از ﺣﺪ در ﻛﻼسﻫـﺎ‪ ،‬ﻋـﺪم وﺟـﻮد وﺳﺎﻳﻞ و‬
‫ﻣﻮاد آﻛﻮﺳﺘﻴﻜﻲ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬در ﺑﺮرﺳﻲ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آﻣﺪه‪ ،‬ﺗﺮاز ﻓـﺸﺎر ﺻـﻮت ﮔـﺴﺘﺮه )‪ (60-95 dBA‬ﺑـﺎ‬
‫ﺣﺪاﻛﺜﺮ ‪ dBA 80‬داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﮔﺎﻫﻲ ﺗﺮاز ﻓﺸﺎر ﺻﻮت اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﺷﺪه در ﺣـﺪ ﺗـﺮاز ﻓـﺸﺎر ﺻـﻮت‬
‫ﺻﻨﻌﺘﻲ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ وﺿﻌﻴﺖ در ﻣﻮرد دﻓﺎﺗﺮي ﻣﺜﻞ دﻓﺘـﺮ ﭘﺰﺷـﻚ ﻣﺪرﺳـﻪ‪ ،‬ﻣـﺪﻳﺮ ﻣﺪرﺳـﻪ‪ ،‬اﺗـﺎق‬
‫ﻗﺮاﺋﺖ و دﻓﺘﺮ آﻣﻮزﮔﺎران ﺻﺪق ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻣﻌﻤﻮﻻً در اﻳﻦ ﻓـﻀﺎﻫﺎ اﺻـﻮل ﻛﻨﺘـﺮل ﺻـﺪا رﻋﺎﻳـﺖ ﻧـﺸﺪه‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اي ﺗﻮﺳﻂ ‪ W-Baumbah‬و ﻫﻤﻜﺎراﻧﺶ در آﻟﻤﺎن در زﻣﻴﻨـﻪ ﺟﻨﺒـﻪ ﻫـﺎي ﺟﺪﻳـﺪي از ﻣـﺸﻜﻞ‬
‫ﺻﺪاي ﺗﺮاﻓﻴﻚ در داﺧﻞ ﺷﻬﺮ در ﺳﺎل ‪ 1990‬اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺤﻘﻘﻴﻦ‪ ،‬ﻣﻴﺰان آراﻣﺶ اﻓﺮادي را ﻛﻪ‬
‫در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺷﻬﺮ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ارﺗﺒﺎط آن را ﺑﺎ ﺗﺮاز ﻣﻌـﺎدل‪ Leq ،‬و ﺗـﺮاز ﺣـﺪاﻛﺜﺮ ‪، Lmax‬‬
‫ﺻﺪاي ﺗﺮاﻓﻴﻚ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ارﺗﺒﺎط آن را ﺑﺎﻛﺎﻫﺶ ﺻﺪا ﺑﺮرﺳﻲ ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ و ﻋـﻼوه ﺑـﺮ آن ﻧﺘـﺎﻳﺞ اﺛـﺮات‬
‫ﺻﺪاي ﺗﺮاﻓﻴﻚ راروي ﺳﺎﻛﻨﻴﻦ ﻗﺒﻞ و ﺑﻌﺪ از ﻛﺎﻫﺶ ﺑﺎر ﺗﺮاﻓﻴـﻚ ﻧـﺸﺎن داده اﻧـﺪ‪ .‬ﻳـﻚ ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ ﺟﺎﻣﻌـﻪ‬
‫ﺷﻨﺎﺳﻲ راﺟﻊ ﺑﻪ اﺛﺮات ﺻﺪاي ﺗﺮاﻓﻴﻚ و اﺳﺘﺮس ﻧﺎﺷﻲ از آن ﺗﻮﺳﻂ ‪ B. Schulze‬و ﻫﻤﻜﺎران در ﺷـﻬﺮ‬
‫‪ Erfurt‬آﻟﻤﺎن اﻧﺠﺎم ﺷﺪ‪ .‬ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎي ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﺼﺎدﻓﻲ از ﻣﻴﺎن ﺳـﺎﻛﻨﻴﻦ ﺷـﻬﺮ اﻧﺘﺨـﺎب‬
‫‪١٠٦‬‬
‫ﮔﺮدﻳﺪ و ﻣﻴﺰان ﻧﺎراﺣﺘﻲ و آزردﮔﻲ در ﻣﻴﺎن آﻧﻬﺎ ﻣﻮرد ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ و ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي‬
‫ﻣﻴﺰان ﺻﺪا و ﺗﻌﻴﻴﻦ ارﺗﺒﺎط آن ﺑﺎ ﻧﺎراﺣﺘﻲ ﻳﻚ ﺣﺪ آﺳﺘﺎﻧﻪ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ آﺳﺎﻳﺶ اﻓﺮاد ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪ‪.‬‬
‫در ﺳﺎل ‪ 1991‬ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ‪ I. Kawabata‬در ژاﭘﻦ در زﻣﻴﻨﻪ اﺛﺮات ﺻـﺪاي ﺗـﺮنﻫـﺎي ‪Tohoku‬‬
‫‪ Shinkansen‬ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺖﻫﺎي زﻳﺎد ﺑﺮ ﻣﺤﻴﻂ زﻧﺪﮔﻲ داﻧﺶ آﻣﻮزان‪ ،‬ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﺳـﺮﻋﺖ اﻳـﻦ‬
‫ﺗﺮنﻫﺎ در ﻣﺎرس ‪ 1985‬از ‪ 210‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ ﺑﺮ ﺳﺎﻋﺖ ﺑﻪ ‪ 240‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ ﺑﺮ ﺳـﺎﻋﺖ اﻓـﺰاﻳﺶ داده اﻧـﺪ‪ .‬در‬
‫اﻳﻦ ﺑﺮرﺳﻲ‪ ،‬ﻣﻴﺰان ﺻﺪا اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﺷﺪه و از ﻃﺮﻳﻖ ﭘﺮﺳﺸﻨﺎﻣﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اي ﺑﺮ روي داﻧﺶ آﻣﻮزان و‬
‫ﻣﺎدران آنﻫﺎ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬در ﻓﺎﺻﻠﻪ ‪ 25‬ﻣﺘـﺮي از ﺧـﻂ آﻫـﻦ ﺗـﺮاز ﺻـﺪا از ‪ 73‬ﺑـﻪ ‪ 76‬دﺳـﻲ ﺑـﻞ‬
‫اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ و در ﻛﻨﺎر رﻳﻞ ﻣﻴﺰان ﺗﺮاز ﻓﺸﺎر ﺻﻮت از ‪ 77‬دﺳﻲ ﺑﻞ اﻓﺰاﻳﺶ را ﻧﺸﺎن داده اﺳﺖ‪ .‬وﻗﺘﻲ‬
‫ﺗﺮن ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺖ ‪ 216Km/hr‬ﺣﺮﻛﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺗﺮاز ﺻﺪا در ﻣﺤﻴﻂ ﻛﻼس ‪ 67‬دﺳـﻲ ﺑـﻞ ﮔـﺰارش ﺷـﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﻧﺎراﺣﺘﻲ ﮔﺰارش ﺷﺪه‪ ،‬اﺧﺘﻼل در ﺷﻨﻴﺪن و ﮔﻔﺘﺎر ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬در ﻣﺤﻴﻂ ﺧﺎﻧـﻪ ﺑﻴـﺸﺘﺮﻳﻦ‬
‫ﻧﺎراﺣﺘﻲ ﻧﺎﺷﻲ از ارﺗﻌﺎش ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﺧﺎﻧﻪ‪ ،‬اﺧﺘﻼﻻت در ﺗﺼﺎوﻳﺮ ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮﻧﻲ و اﺧـﺘﻼل در ﺷـﻨﻴﺪن و ﻣﻴـﺰان‬
‫ﻧﺎراﺣﺘﻲ ﮔﺰارش ﺷﺪه در ﻣﺎدران‪ ،‬ﺑﻴﺶ از ﻛﻮدﻛﺎن ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺑﺮرﺳـﻲ اﺛـﺮ ﺻـﺪاي ﻧﺎﺷـﻲ از ﺗﺮاﻓﻴـﻚ ﺑـﺮ روي ﻣﺮاﺣـﻞ و ﻛﻴﻔﻴـﺖ ﺧـﻮاب‪ Rylander ،‬و‬
‫‪ Ohrstrom‬ﺗﺤﻘﻴﻘﻲ ﺑﺮ روي ‪ 28‬ﻧﻔﺮ ﺑﺎ ﺳﻨﻴﻦ ‪ 20‬اﻟﻲ ‪ 29‬ﺳﺎل اﻧﺠﺎم دادﻧﺪ‪ .‬ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻧـﺸﺎن داد ﻛـﻪ‬
‫ﻛﻴﻔﻴﺖ ﺧﻮاب اﻳﻦ اﻓﺮاد ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﺻﺪا ﺑﻪ ﻣﻴﺰان ‪ dB 60‬ﻛﺎﻫﺶ ﻣـﻲﻳﺎﺑـﺪ و اﻳـﻦ ﻛـﺎﻫﺶ ﺑـﻪ ازاي ‪16‬‬
‫ﺗﺮدد ﺻﻮﺗﻲ در ﺷﺐ ﻣﻌﻨﻲ داراﺳﺖ‪ Kuno.‬و ‪ Hyashi‬در ﺳﺎل ‪ 1993‬ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اي روي ﻣﻴﺰان ﺻـﺪا در‬
‫ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺴﻜﻮﻧﻲ ﺷﻬﺮﻫﺎي ﻧﺎﮔﻮﻳﺎي ژاﭘﻦ و ﭘﻜﻦ اﻧﺠﺎم داده اﻧﺪ‪ .‬ﺗﺮاز ﺻﻮت در ﻣـﺪت زﻣـﺎن ﻳـﻚ ﺷـﺒﺎﻧﻪ‬
‫روز اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺑﺮرﺳﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ واﻛﻨﺶ ﺳﺎﻛﻨﻴﻦ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺻـﺪا ﺻـﻮرت ﮔﺮﻓﺘـﻪ اﺳـﺖ ﻧﺘـﺎﻳﺞ اﻳـﻦ‬
‫ﭘﮋوﻫﺶ ﻧﺸﺎن داده اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻮزﻳﻊ ﺗﺮاز ﺻﺪا در ﻫﺮ دو ﺷﻬﺮ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ﻣﺸﺎﺑﻪ اﺳﺖ وﻟﻲ واﻛـﻨﺶ ﺳـﺎﻛﻨﻴﻦ‬
‫اﻳﻦ دو ﺷﻬﺮ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺻﺪا ﻛﺎﻣﻼ ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﻮده اﺳﺖ ؟‬
‫ﺻﺪا ‪ :‬ﺗﻌﺮﻳﻒ و ﻛﻠﻴﺎت‬

‫ﺻﺪا ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻃﺮق ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻛﻪ ﺑﺴﺘﮕﻲ ﺑﻪ ﻧﺤﻮه ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ ﻣـﺎ دارد ﺗﻌﺮﻳـﻒ ﺷـﻮد‪ .‬ﺻـﺪا ﻳـﻚ ﻣـﻮج‬
‫ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ‪ ،‬ﻳﺎ ارﺗﻌﺎﺷﻲ ﻣﻜﺎﻧﻴﻜﻲ و ﻳﺎ ﺑﻪ زﺑﺎن ﺳﺎده‪ ،‬ﻳﻚ ﺳﺮي ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻓﺸﺎر‪ ،‬در ﻳـﻚ ﻓﺮاﮔﻴـﺮ )‪(Mediume‬‬
‫ﻛﺸﺴﺎن )‪ (Elastic‬اﺳﺖ‪ .‬در ﻣﻮرد ﺻﺪاي ﻫﻮاﺑﺮد‪ ،‬ﻓﺮاﮔﻴﺮ ﻛﺸﺴﺎن ﻫﻮاﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﺻﻮت ﭘﻴﻜﺮي ﻓﺮاﮔﻴﺮ‬
‫ﻛﺸﺴﺎن‪ ،‬ﺑﺘﻦ‪ ،‬ﻓﻮﻻد‪ ،‬ﭼﻮب‪ ،‬ﺷﻴﺸﻪ و ﺗﺮﻛﻴﺒﺎﺗﻲ از اﻳـﻦ ﻣـﻮاد اﺳـﺖ‪ .‬در اﻳـﻦ ﮔﻔﺘـﺎر‪ ،‬ﺻـﺪا را ﺳـﺎده ﺗـﺮ و‬
‫ﻣﺤﺪود ﺗﺮ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻴﻢ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﺻﺪا را ﺑﺎ ﻋﻼﺋﻢ ﻗﺎﺑﻞ ﺷﻨﻴﺪن ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ .‬وﻟـﻲ اﻳـﻦ ﺑـﺪان ﻣﻌﻨـﺎ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻋﻼﺋﻢ ﻣﺎدون ﺻﻮت و ﻓﺮاﺻﻮت‪ ،‬ﺟﺰء ﺻﺪا ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ و ﺣﺘﻲ ﻣﻨﻈﻮر اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ آﻳﺎ ﺻـﺪاﻫﺎي‬
‫ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ ﺷﻨﻴﺪن ﺑﺮاي اﻧﺴﺎن وﺟﻮد دارد ﻳﺎ ﺧﻴﺮ‪ .‬ﺻﺪاﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﺸﻨﻮﻳﻢ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑـﻪ اﻳـﻦ ﺑﺤـﺚ‬
‫ﻣﺮﺑﻮط ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاي روﺷﻦ ﺗﺮ ﺷﺪن ﻣﻄﻠﺐ‪ ،‬ﻫﻤﻴﺸﻪ ﻓﺮض ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﻨﻮﻧﺪه‪ ،‬ﺟﻮاﻧﻲ اﺳـﺖ‬
‫ﺑﺎ ﻗﺪرت ﺷﻨﻮاﻳﻲ ﻃﺒﻴﻌﻲ در ﮔﺴﺘﺮه ‪ 20‬ﺗﺎ ‪ 20000‬ﻫﺮﺗﺰ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﻓﺮﺿﻴﺎت‪ ،‬ﺻﺪا ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻳـﻚ ﺳـﺮي از‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻓﺸﺎر‪ ،‬ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در ﻫﻮا‪ ،‬اﻳﻦ ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻓﺸﺎر ﺷﻜﻞ ﺗﺮاﻛﻢ و اﻧﺒﺴﺎط را ﺑﻪ ﺧـﻮد ﻣـﻲﮔﻴـﺮد‪.‬‬
‫‪١٠٧‬‬
‫ﺻﺪاي ﻳﻚ زﻧﮓ‪ ،‬ﺻﻮت ﺧﺎﻟﺺ )‪ (Pure tone‬را ﺑﻄﻮر ﻳﻜﻨﻮاﺧﺖ در ﺗﻤﺎم ﺟﻬﺎت ﭘﺨﺶ ﻣـﻲﻛﻨـﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨـﻲ از‬
‫ﭘﺨﺶ اﻳﻦ ﺻﺪا ﺳﻄﺢ ﻣﻮج داﻳﺮه اي ﺑﻮﺟﻮد ﻣﻲآﻳﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ ﻛﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻓﺸﺎر‪ ،‬ﺣﺎﻣﻞ اﻃﻼﻋﺎت ﺻﻮﺗﻲ در ﺟﻬﺖ ﺳﻄﺢ ﻣﻮج ﺣﺮﻛﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻳﻌﻨـﻲ‬
‫ﻃﻮﻟﻲ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺮ ﺧﻼف ﻋﻼﺋﻢ رادﻳﻮﻳﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل در ﻋﻼﺋﻢ رادﻳﻮﻳﻲ‪ ،‬ﻣﻮج ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻃﻮﻟﻲ ﺣﺮﻛـﺖ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ وﻟﻲ اﻃﻼﻋﺎت ﻳﻌﻨﻲ آﻣﺎﻳﺶ‪ ،‬ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ارﺗﻔﺎع ﻣﻮج و ﺷﻜﻞ آن ﺗـﺸﺮﻳﺢ ﻣـﻲﺷـﻮد ﻳﻌﻨـﻲ ﻋﺮﺿـﻲ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺻﺪا ﺣﺮﻛﺖ ﻣﻮﺟﻲ ﻣﻜﺎﻧﻴﻜﻲ ﻃﻮﻟﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﻮاﺗﺮ‬
‫ﺗﻌﺪاد دﻓﻌﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﭼﺮﺧﻪ ﺗﺮاﻛﻢ و اﻧﺒﺴﺎط ﻫﻮا در واﺣﺪ زﻣﺎن روي دﻫﺪ‪ ،‬ﺗﻮاﺗﺮ ﺻﺪا ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲﺷـﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل اﮔﺮ ‪ 1000‬ﭼﺮﺧﻪ در ﻳـﻚ ﺛﺎﻧﻴـﻪ روي دﻫـﺪ ﺗـﻮاﺗﺮ )‪ (Frequency‬ﺻـﺪا ‪1000) 1000 CPS‬‬
‫ﻫﺮﺗﺰ( اﺳﺖ‪ .‬در ﺻﺪا‪ ،‬ﻣﻔﻬﻮم ﺗﻮاﺗﺮ اﻏﻠﺐ ﺑﻪ واژه اي ﺑﻪ ﻧـﺎم "ﻧـﻮاك" )‪ (Pitch‬ﻛـﻪ از ﻣﻮﺳـﻴﻘﻲ ﮔﺮﻓﺘـﻪ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬اﻃﻼق ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻫﺮ ﻗﺪر ﺗﻮاﺗﺮ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻮاك ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ و ﺑﺮ ﻋﻜـﺲ‪ .‬ﮔـﺴﺘﺮه ﺗﻘﺮﻳﺒـﻲ‬
‫ﺗﻮاﺗﺮ ﺑﺮاي ﺷﻨﻮاﻳﻲ ﻳﻚ ﺟﻮان ﺳﺎﻟﻢ‪ ،‬ﺑﻴﻦ ‪ 20‬ﺗﺎ ‪ 20000‬ﻫﺮﺗﺰ اﺳـﺖ‪ .‬وﻟـﻲ ﺑـﺎ اﻓـﺰاﻳﺶ ﺳـﻦ و ﺑـﻪ ﻋﻠـﺖ‬
‫ﭘﺪﻳﺪه ﺳﻨﮕﻴﻨﻲ ﮔﻮش )‪ (Presbycusis‬ﻗﺪرت ﺷﻨﻮاﻳﻲ ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﺷﻨﺎﺧﺖ اﻳﻦ ﭘﺪﻳـﺪه در ﻣـﺪارس‬
‫از اﻫﻤﻴﺖ وﻳﮋه اي ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا ﺻﺪاﻫﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﻧﻮاك ﺧﻴﻠﻲ ﺑﻠﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي اﻛﺜﺮ اﻓﺮاد ﺑﺎﻟﻎ ﻏﻴﺮﻗﺎﺑـﻞ‬
‫ﺷﻨﻴﺪن اﺳﺖ )ﺻﺪاي ﻣﺮدان ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﺻﺪاي زﻧﺎن( ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮاي داﻧﺶ آﻣـﻮزان آزاردﻫﻨـﺪه ﺑﺎﺷـﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﺰارش دﻧﺪاﻧﭙﺰﺷﻜﺎن اﺳﺘﻨﺎد ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺻﺪاي ﻧﺎﺷﻲ از ﻣﺘﻪ ﻫـﺎي ﺗـﻮرﺑﻴﻨﻲ ﺑـﺎ ﺳـﺮﻋﺖ‬
‫زﻳﺎد و وﺳﺎﻳﻞ ﭘﺎك ﻛﻨﻨﺪه دﻧﺪان ﺑﺮاي ﺑـﺴﻴﺎري از ﺑﻴﻤـﺎران ﺟـﻮان ﻧﺎراﺣـﺖ ﻛﻨﻨـﺪه اﺳـﺖ‪ .‬اﻳـﻦ وﺳـﺎﻳﻞ‬
‫ﺻﺪاﻫﺎﻳﻲ را در ﮔﺴﺘﺮه ‪ 15‬ﺗﺎ ‪ 20‬ﻛﻴﻠﻮ ﻫﺮﺗﺰ اﻳﺠﺎد ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺗﻮاﺗﺮ اﺻـﻠﻲ ﺻـﺪاي ﮔﻔﺘﺎري اﻧـﺴﺎن ﺗﻘﺮﻳﺒـﺎ‬
‫در ﮔﺴﺘﺮه ‪ 100‬ﺗﺎ ‪ 600‬ﻫﺮﺗﺰ اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﻲ ﺗﻮاﺗﺮ ﻫﻤﺎﻫﻨﮓﻫﺎي )‪ (Harmonic‬آن ﺗﺎ ‪ 7500‬ﻫﺮﺗﺰ ﻣﻲرﺳﺪ‪.‬‬
‫اﻃﻼﻋﺎت ﮔﻔﺘﺎري‪ ،‬ﻏﺎﻟﺒﺎ ﺑﺎ ﺗﻮاﺗﺮﻫﺎي زﻳﺎد اﻧﺠﺎم ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ اﻧﺮژي ﺻـﻮﺗﻲ ﻏﺎﻟﺒـﺎ در ﺗﻮاﺗﺮﻫـﺎي‬
‫ﭘﺎﻳﻴﻦ ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ اﺳﺖ‪ .‬ﮔﺴﺘﺮه ﺑﺤﺮاﻧﻲ ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﮔﻔﺘﺎري ﺑﻴﻦ ‪ 300‬ﺗﺎ ‪ 4000‬ﻫﺮﺗﺰ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺎرﻣﻮﻧﻴـﻚﻫـﺎﻳﻲ‬
‫ﺧﺎرج از اﻳﻦ ﺣﺪ ﺗﻮاﺗﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﺪاي ﮔﻔﺘﺎري‪ ،‬وﻳﮋﮔﻲ ﺧﺎص ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬
‫ﺻﻮﺗﻲ ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ از ﻳﻚ ﺗﻮاﺗﺮ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻐﻤﻪ ﺧﺎﻟﺺ)‪) (Pure tone‬ﻣﻮج ﺻﻮﺗﻲ ﻛـﻪ ﺑـﻪ وﺳـﻴﻠﻪ‬
‫ﺣﺲ ﺷﻨﻮاﻳﻲ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻗﺎﺑﻞ ﺷﻨﻴﺪن اﺳﺖ( ﺧﺎﻟﺺ اﺳﺖ‪ ،‬ﻏﻴﺮ از ﺻﻮﺗﻲ ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ دﻳﺎﭘـﺎزون )‪: Diapason‬‬
‫اﻳﻦ واژه ﻓﺮاﻧﺴﻮي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻌﺎدل آن در زﺑﺎن اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ آﻟﺘﻲ دو ﺷﺎﺧﻪ و ﻓﻮﻻدﻳﻦ ﻛـﻪ‬
‫ﺑﺮاي اﻣﺘﺤﺎن ارﺗﻌﺎﺷﺎت ﻳﺎ ﻣﻴﺰان ﻛﺮدن ﺻﺪا ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲرود( اﻳﺠﺎد ﻣﻲﮔـﺮدد‪ ،‬ﻧﻐﻤـﻪ ﺧـﺎﻟﺺ ﺑـﻪ ﻧـﺪرت‬
‫ﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﺻﻮات ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ از ﻳﻚ ﺗﻮاﺗﺮ اﺻـﻠﻲ و ﻣـﻀﺮبﻫـﺎي ﺻـﺤﻴﺢ ﺗـﻮاﺗﺮ اﺻـﻠﻲ )ﻫﺎرﻣﻮﻧﻴـﻚ(‬
‫ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺻﺪاﻫﺎي ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت ﻣﺨﺘﻠﻄﻲ از ﺗﻮاﺗﺮﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺮﻋﺖ اﻧﺘﺸﺎر‬
‫ﺻﺪا ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻧﻮع ﻣﺤﻴﻂ اﻧﺘﺸﺎر‪ ،‬ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺖﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ ﺣﺮﻛـﺖ ﻣـﻲﻛﻨـﺪ‪ .‬در ﻫـﻮا‪ ،‬در ﺳـﻄﺢ درﻳـﺎ‪،‬‬
‫‪١٠٨‬‬
‫ﺳﺮﻋﺖ ﺻﻮت ‪ 344 m/s‬ﻳﺎ ‪ 113 fps‬اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻣﻌﺎدل ‪ 770‬ﻣﺎﻳﻞ ﺑﺮ ﺳـﺎﻋﺖ ﻳـﺎ ‪ 1239‬ﻛﻴﻠـﻮﻣﺘﺮ‬
‫ﺑﺮ ﺳﺎﻋﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﺳﺮﻋﺖ ﺻﻮت در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺖ ﻧﻮر ﻛﻪ ‪ 186000‬ﻣﺎﻳﻞ ﺑﺮ ﺛﺎﻧﻴﻪ اﺳﺖ‪ ،‬آﻫـﺴﺘﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ‪ .‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﺻﺪاﻋﻼوه ﺑﺮ ﻫﻮا در ﻣﺤﻴﻂﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻻزم اﺳﺖ ﺳﺮﻋﺖ‬
‫آن را در ﺳﺎﻳﺮ ﻣﺤﻴﻂ ﻫﺎ ﺑﺪاﻧﻴﻢ‪ .‬ﺟﺪول ‪ 1‬ﺳﺮﻋﺖ اﻧﺘﺸﺎر ﺻﺪا را در ﻣﺤﻴﻂ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‬
‫از ﺗﻐﻴﻴﺮات ﺳﺮﻋﺖ در دﻣﺎ و ارﺗﻔﺎع ﺻﺮف ﻧﻈﺮ ﻣﻲﺷﻮد و ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﺗﻘﺮﻳﺒﻲ ﺑﺎ ﺧﻄـﺎي ‪ ، %3‬ﺳـﺮﻋﺖ را‬
‫در ﻫﻮا ‪ 1100 fps‬و ‪ 350 m/s‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻃﻮل ﻣﻮج و اﻧﻮاع اﻧﺘﺸﺎر‬

‫ﻓﺎﺻﻠﻪ اي ﻛﻪ ﻣﻮج در ﻳﻚ ﭼﺮﺧﻪ ﻃﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻳﺎ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﻴﻦ دو ﻧﻘﻄﻪ ﻣﺸﺎﺑﻪ از اﻣﻮاج ﭘﻲ درﭘـﻲ‪ ،‬ﻃـﻮل‬
‫ﻣﻮج ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬راﺑﻄﻪ ﺑﻴﻦ ﻃﻮل ﻣﻮج‪ ،‬ﺗﻮاﺗﺮ و ﺳﺮﻋﺖ ﺻﻮت در راﺑﻄﻪ ‪ ، 1‬ﺑﻴﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫راﺑﻄﻪ ‪ λ = c / f :‬ﻛﻪ در اﻳﻦ راﺑﻄﻪ ‪ = λ‬ﻃﻮل ﻣﻮج‪ ،‬ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻣﺘﺮ ﻳﺎ ﻓﻮت ‪ = c‬ﺳـﺮﻋﺖ ﺻـﻮت ﺑـﺮ‬
‫ﺣﺴﺐ ‪ m/s‬ﻳﺎ ‪ fps‬و ‪ = f‬ﺗﻮاﺗﺮ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻫﺮﺗﺰ اﺳﺖ‪ .‬ﺻﺪاﻫﺎي ﻛﻢ ﺗﻮاﺗﺮ ﺑﺎ ﻃﻮل ﻣﻮج ﺑﻠﻨـﺪ و اﻣـﻮاج ﺑـﺎ‬
‫ﺗﻮاﺗﺮ زﻳﺎد ﺑﺎ ﻃﻮل ﻣﻮج ﻛﻮﺗﺎه ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﮔﺴﺘﺮه ﻃﻮل ﻣﻮج ﻗﺎﺑﻞ ﺷﻨﻴﺪن ﺑـﺮاي اﻧـﺴﺎن از ‪1/27‬‬
‫ﺳﺎﻧﺘﻲ ﻣﺘﺮ ﺗﺎ ‪ 15/24‬ﻣﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺟﺪول ‪ 1‬ـ ﺳﺮﻋﺖ اﻧﺘﺸﺎر ﺻﺪا در ﻣﺤﻴﻂ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‬

‫ﺳﺮﻋﺖ‬
‫ﻣﺤﻴﻂ‬
‫ﻓــﻮت ﺑــﺮ ﺛﺎﻧﻴــﻪ‬ ‫ﻣﺘﺮ ﺑـﺮ ﺛﺎﻧﻴـﻪ‬
‫‪ft/s‬‬ ‫‪m/s‬‬
‫‪1130‬‬ ‫‪344‬‬ ‫ﻫﻮا‬
‫‪6425‬‬ ‫‪1410‬‬ ‫آب‬
‫‪10825‬‬ ‫‪3300‬‬ ‫ﭼﻮب‬
‫‪11800‬‬ ‫‪3600‬‬ ‫آﺟﺮ‬
‫‪12100‬‬ ‫‪3700‬‬ ‫ﺑﺘﻦ‬
‫‪16000‬‬ ‫‪4900‬‬ ‫ﻓﻮﻻد‬
‫‪16400‬‬ ‫‪5000‬‬ ‫ﺷﻴﺸﻪ‬
‫‪19000‬‬ ‫‪5800‬‬ ‫آﻟﻮﻣﻴﻨﻴﻮم‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ‪ :‬اﻋﺪاد ﺟﺪول ﺗﻘﺮﻳﺒﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﭼﮕﺎﻟﻲ ﻣﺤﻴﻂ ﻫﺎ ﻣﺘﻐﻴﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺗﻮاﺗﺮ در ﻧﻈـﺮ ﮔﺮﻓﺘـﻪ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻛﻤﻴ‪‬ﺖ ﺻﺪا‬
‫ﻛﻤﻴ‪‬ﺖ ﻋﻼﻣﺖ ﺻﻮﺗﻲ ﻣﻮﺿﻮع ﭘﻴﭽﻴﺪه ﺗﺮي اﺳﺖ زﻳﺮا از ﻋﺒﺎرات ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد و اﻋـﺪاد و‬
‫‪١٠٩‬‬
‫ﻣﻘﺎدﻳﺮ زﻳﺎدي در اﻳﻦ ﻣﻴﺎن ﻣﻄﺮح اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ از ﻗﺪر ﻣﻄﻠﻖ ﺻﺪا ﺻﺤﺒﺖ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻣﺎ ﺑﻪ ﺑﻠﻨـﺪي‬
‫ﻓﻜﺮ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﻛﻤﻴﺘﻲ ذﻫﻨﻲ )‪ (Subjective‬و ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه واﻛﻨﺶ ﻏﻴﺮﺧﻄﻲ ﮔﻮش ﻧﺴﺒﺖ ﺑـﻪ ﻛﻤﻴ‪‬ـﺖ‬
‫ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﺻﺪا اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺮاز )ﻛﻤﻴﺖ( ﺻﺪا ﺑﺮﺣﺴﺐ ﺗﻮان ﺻﻮﺗﻲ‪ ،‬ﻓﺸﺎر ﺻﺪا‪ ،‬ﺗﺮاز ﻓﺸﺎر ﺻﺪا )‪ ، (SPL‬ﺷـﺪت‬
‫ﺻﻮت و ﺗﺮاز ﺷﺪت ﺻﺪا )‪ (IL‬ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺗﻤﺎم آنﻫﺎ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ و ﺑﺎ ﻛﻤﻴ‪‬ﺖ ذﻫﻨـﻲ ﺑﻠﻨـﺪي ﻧﻴـﺰ‬
‫ﺗﻔﺎوت دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر درك اﻳﻦ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ‪ ،‬ﻻزم اﺳﺖ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﺷـﻨﻴﺪن و ﻧﺤـﻮه اﻧﺘـﺸﺎرﺻﺪا در ﻓـﻀﺎي‬
‫آزاد را ﺑﺪاﻧﻴﻢ‪.‬‬
‫آﺳﺘﺎﻧﻪ ﺷﻨﻮاﻳﻲ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺣﺪاﻗﻞ ﺷﺪت ﺻﺪاﻳﻲ ﻛﻪ ﻳﻚ ﮔﻮش ﺳﺎﻟﻢ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺗﺸﺨﻴﺺ دﻫـﺪ ‪10-16 W /‬‬
‫‪ cm2‬اﺳﺖ ﻛﻪ )ﻋﻤﻼ ﮔﻮش ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻛﻪ ﺷﺮح داده ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ﺑﻪ ﻓﺸﺎر ﺻﺪا ﺟﻮاب ﻣﻲدﻫـﺪ(‪ .‬ﺣـﺪاﻛﺜﺮ‬
‫ﺷﺪت ﺻﺪاﻳﻲ ﻛﻪ ﮔﻮش ﺑﺪون ﺻﺪﻣﻪ ﻣﻲﭘﺬﻳﺮد ﺗﻘﺮﻳﺒـﺎ ‪ 310 W/cm2‬اﺳـﺖ‪ .‬ﮔـﺴﺘﺮده اﻳـﻦ دوآﺳـﺘﺎﻧﻪ‬
‫‪ 1310‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺟﺪول ‪ 2‬ـ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻣﻘﺎدﻳﺮ اﻋﺸﺎري‪ ،‬ﻧﻤﺎﻳﻲ و ﻟﮕﺎرﻳﺘﻤﻲ ﺷﺪتﻫﺎي ﻣﺨﻠﺘﻒ اﻛﻮﺳﺘﻴﻜﻲ‬
‫ﺟﺪول ‪ 2‬ﻣﻔﻬﻮم ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ اﻳﻦ اﻋﺪاد را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎم ﺑﺮرﺳﻲ اﻳﻦ ﻧﻮع ﻛﻠﻴﺎت دو ﻣـﺸﻜﻞ وﺟـﻮد‬
‫دارد‪ .‬ﺧﻮد اﻋﺪاد ﻛﻮﭼﻚ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻧﺴﺒﺖﻫﺎﻳﺸﺎن ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺰرگ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻼوه ﮔـﻮش اﻧـﺴﺎن‬
‫ﺑﻄﻮر ﻟﮕﺎرﻳﺘﻤﻲ ﺑﻪ ﻓﺸﺎر و ﺷﺪت ﺟﻮاب ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺎ دو ﺑﺮاﺑـﺮ ﺷـﺪن ﺷـﺪت‪ ،‬اﺣـﺴﺎس ﺑﻠﻨـﺪي دو‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻛﻮﭼﻚ ﻗﺎﺑﻞ درك ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﺣﻞ اﻳﻦ ﻣﺸﻜﻼت ﻻزم اﺳـﺖ ﻣﻌﻴـﺎري ﺑـﻪ‬
‫ﺗﺮﺗﻴﺐ زﻳﺮﺗﻌﻴﻴﻦ ﻧﻤﻮد‪:‬‬
‫‪١١٠‬‬
‫‪ 1‬ـ ﺣﺪاﻗﻞ ﺷﺪت ﻳﺎ ﻓﺸﺎر ﻗﺎﺑﻞ درك را ﺻﻔﺮ ﻓﺮض ﻛﺮد‪.‬‬
‫‪ 2‬ـ از ﺗﻮانﻫﺎي ﻣﺜﺒﺖ در ﭘﺎﻳﻪ ‪ 10‬اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮد‪.‬‬
‫‪ 3‬ـ راﺑﻄﻪ ﺛﺎﺑﺘﻲ ﺑﻴﻦ ﺗﻔﺎﺿﻞ ﺣﺴﺎﺑﻲ و ﺗﻐﻴﻴﺮات ﺑﻠﻨﺪي وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬درﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﻴﻦ دو ﺷﺪت‬
‫ﺻﺪا ‪ 10‬واﺣﺪ اﺧﺘﻼف ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻳﻦ اﺧﺘﻼف ﻣﻌﺎدل دو ﺑﺮاﺑﺮ ﺷﺪن )ﻳﺎ ﻧﺼﻒ ﺷﺪن( ﺑﻠﻨـﺪي اﺳـﺖ‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﻳﻦ‬
‫در ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻘﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬ﺗﻔﺎوت ﺑﻴﻦ ‪ 20‬ﺗﺎ ‪ 30‬و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ‪ 60‬و ‪ ، 70‬ﻫﻤﻴـﺸﻪ ﻣﻌـﺎدل دو ﺑﺮاﺑـﺮ ﺷـﺪن ﺑﻠﻨـﺪي‬
‫اﺳﺖ و آن راﻣﻘﻴﺎس دﺳﻲ ﺑﻞ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮاز ﺷﺪت )‪ (IL‬دﺳﻲ ﺑﻞ )‪(dB‬‬

‫ﻛﻠﻤﻪ "ﺗﺮاز" ﻧﺴﺒﺖ ﻛﻤﻴ‪‬ﺖ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﺷﺪه ﺑﻪ ﻛﻤﻴ‪‬ﺖ ﻣﺒﻨﺎ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺮاز ﺷﺪت‪ ،‬ﻧـﺴﺒﺖ ﺷـﺪت اﻧـﺪازه‬
‫ﮔﻴﺮي ﺷﺪه ﺑﻪ ﺷﺪت ﻣﺒﻨﺎ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺮاز ﺷﺪت ﺑﺎ راﺑﻄﻪ زﻳﺮ ﻧﺸﺎن داده ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫‪o‬‬ ‫راﺑﻄﻪ‪ IL = 10 Log /I/Io :‬ﻛﻪ ‪ = IL :‬ﺗﺮاز ﺷﺪت‪ ،‬ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ‪ = I ، dB‬ﺷﺪت‪ ،‬ﺑﺮ ﺣـﺴﺐ ‪W/cm2‬‬
‫‪ = I‬ﺷﺪت ﻣﺒﻨﺎ )ﻳﻌﻨﻲ‪ ،1610 W/cm2 ،‬آﺳﺘﺎﻧﻪ ﺷﻨﻮاﻳﻲ اﺳﺖ( ‪ = log‬ﻟﮕﺎرﻳﺘﻢ در ﭘﺎﻳﻪ ‪. 10‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻣﺎ ﻣﻘﻴﺎﺳﻲ را ﺑﺮﻗﺮار ﻛﺮده اﻳﻢ ﻛﻪ ﺳﻪ ﺷﺮط ﺑﺎﻻ را در ﺑﺮﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ﺗﺮاز ﺷـﺪت ﺻـﺪا ﺑـﺪون‬
‫ﺑ‪‬ﻌﺪ اﺳﺖ زﻳﺮا ﻧﺴﺒﺖ دو ﻛﻤﻴﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ داراي واﺣﺪ ﻳﻜﺴﺎن ﺑﻮده و واﺣـﺪﻫﺎ ﺣـﺬف ﻣـﻲﺷـﻮﻧﺪ‪ .‬ﺗـﺮاز‬
‫ﺷﺪت ﺑﺮﺣﺴﺐ ‪ dB‬اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺟﺪول ‪ 2‬ﺳﻬﻮﻟﺖ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻘﻴﺎس ﻟﮕـﺎرﻳﺘﻤﻲ دﺳـﻲ ﺑـﻞ را‬
‫در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ اﻋﺪاد اﻋﺸﺎري و ﻧﻤﺎﻳﻲ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﺟﺪول ‪ 3‬ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ از ﺗﻐﻴﻴـﺮات ﺷـﺪت ﺑـﺮ‬
‫ﺣﺴﺐ ‪ dB‬وﺗﻐﻴﻴﺮات ذﻫﻨﻲ اﺣﺴﺎس ﺑﻠﻨﺪي را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﺗﺮاز ﺷـﺪت ‪ 10‬دﺳـﻲ ﺑـﻞ‬
‫ﻣﻌﺎدل دو ﺑﺮاﺑﺮ ﺷﺪن ﺑﻠﻨﺪي اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻐﻴﻴﺮات ﺗﺮاز ﺷﺪت ﺑﻪ ﻣﻴﺰان ‪ dB‬ﻣﻌـﺎدل ‪ 4‬ﺑﺮاﺑـﺮ ﺷـﺪن اﺣـﺴﺎس‬
‫ﺑﻠﻨﺪي ﺻﺪا اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻔﺎوت ﺑﻴﻦ دو ﺗﺮاز ﺷﺪت ﺑﻪ ﺻﻮرت راﺑﻄﻪ زﻳﺮاﺳﺖ ‪:‬‬
‫راﺑﻄﻪ ‪IL = 10LogI2/I1 :‬‬

‫ﭼﻨﺪ ﻣﺜﺎل ﻛﻪ در آن از ‪ dB‬و ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﻟﮕﺎرﻳﺘﻤﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﻛﻤﻚ ﻣﻲﻛﻨـﺪ ﺗـﺎ ﺑـﺎ اﻳـﻦ‬
‫ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﻔﻴﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮ آﺷﻨﺎ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺟﺪول ‪ 3‬ـ ﺗﻐﻴﻴﺮات ذﻫﻨﻲ و ﺗﻐﻴﻴﺮات ﺗﺮاز ﺷﺪت ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ‬
‫ﺗﻐﻴﻴـــﺮ ذﻫﻨـــﻲ در‬ ‫ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﺗﺮاز‬

‫ﺑﻠﻨﺪي‬ ‫)‪(dB‬‬
‫ﺗـــــﺎ اﻧـــــﺪازه اي‬ ‫‪3‬‬
‫ﻣﺤﺴﻮس‬
‫ﻣﺤﺴﻮس‬ ‫‪6-1‬‬
‫‪١١١‬‬
‫ﻛﺎﻣﻼ ﻣﺤﺴﻮس‬ ‫‪7‬‬

‫دو ﺑﺮاﺑــﺮ ﻳــﺎ ﻧــﺼﻒ‬ ‫‪10‬‬
‫ﺑﻠﻨﺪي‬
‫ﭼﻬﺎر ﺑﺮاﺑـﺮ ﻳـﺎ ‪1/4‬‬ ‫‪20‬‬
‫ﺑﻠﻨﺪﺗﺮ‬
‫)‪ (1‬وﻗﺘﻲ ﻓﺎﺻﻠﻪ از ﻣﻨﺒﻊ در ﻣﻴﺪان آزاد دو ﺑﺮاﺑﺮ ﻳﺎ )ﻧﺼﻒ( ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﻌﺎدل اﺳﺖ ﺑﺎ ﺗﻐﻴﻴـﺮ ‪dB‬‬
‫در ﺗﺮاز ﻓﺸﺎر ﺻﺪا‬
‫ﻓﺸﺎر ﺻﻮت و ﺗﺮاز ﻓﺸﺎر ﺻﻮت )‪(SPL‬‬

‫آﺳﺘﺎﻧﻪ ﺷﻨﻮاﻳﻲ ﻳﺎ ﺣﺪ اﻗﻞ ﻓﺸﺎر ﺻﻮت ﻗﺎﺑﻞ درك ﺑـﺮاي اﻧـﺴﺎن ‪ 20 pa‬ﻳـﺎ ‪ 2 x 104‬ﻣﻴﻜﺮوﺑـﺎر ﻓـﺮض‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﺗﺮاز ﻓﺸﺎر ﺻﻮت ﻣﺒﻨﺎ‪ ،‬ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺗﺮاز ﺷﺪت ﻣﺒﻨﺎ‪ OdB ،‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﮔﻮش‬
‫ﺑﻄﻮر ﻟﮕﺎرﻳﺘﻤﻲ ﺑﻪ ﺷﺪت ﺟﻮاب ﻣﻲدﻫﺪ و ﻛﻤﻴ‪‬ﺖ ﻓﺸﺎر ﺑﺎ رﻳﺸﻪ دوم ﺷﺪت ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ اﺳﺖ راﺑﻄـﻪ ﺗـﺮاز‬
‫ﻓﺸﺎر ﺻﻮت ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ ﻧﺸﺎن داده ﻣﻲﺷﻮد ‪:‬‬
‫راﺑﻄﻪ ‪ ، SPL = 10 log (P2/Po2) SPL = 20 log (P2/Po) :‬در اﻳﻦ راﺑﻄـﻪ ‪ = SPL :‬ﺗـﺮاز ﻓـﺸﺎر‬
‫ﺻﻮت‪ ،‬ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ‪ = P ، dB‬ﻓﺸﺎر‪ ،‬ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﭘﺎﺳﻜﺎل )ﺑﺎر( ‪ = Po‬ﻓﺸﺎر ﺻﻮت ﻣﺒﻨﺎ‪ ،‬ﺑﺮ ﺣـﺴﺐ ﭘﺎﺳـﻜﺎل )‪pa‬‬
‫‪ 20 pa‬ﻳﺎ ‪ . (2 x 10-4µ bar‬ﭼﻮن ﺑﺮاي ﺗﺮاز ﺷﺪت و ﺗﺮاز ﻓﺸﺎر ﺻﻮت‪ ،‬ﻣﺒﻨﺎي ‪ OdB‬را ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ آﺳـﺘﺎﻧﻪ‬
‫ﻗﺮار دادﻳﻢ‪ ،‬از اﻳﻦ رو ﻣﻲﺗﻮان ﻣﻘﻴﺎس ‪ dB‬را ﺑﺮاي ﺗﺮاز ﻓﺸﺎر ﺻﻮت )‪ (SPL‬و ﺗﺮاز ﺷـﺪت ﺻـﻮت )‪(IL‬‬
‫ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺮد و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ‪ dB‬ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ دو ﻛﻤﻴ‪‬ﺖ ﻓﻮق را ﺑﻪ ﺟﺎي ﻫﻢ ﺑﻪ ﺗﻨﺎوب اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮد‪ ،‬ﻫﺮ‬
‫ﭼﻨﺪ ﻛﻪ ﻛﻤﻴ‪‬ﺖ ﺷﺪت و ﻛﻤﻴ‪‬ﺖ ﻓﺸﺎر ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺗﺮاز ‪ dB‬ﺑﺨﺼﻮص از ﻧﻈﺮ ﻣﻘﺪار و واﺣﺪ ﺑـﺎ ﻫـﻢ ﻛـﺎﻣﻼ‬
‫ﻣﺘﻔﺎوﺗﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﺗﺮاز ‪ 70 dB‬ﻣﻌﺎدل ﺷﺪت ‪ W/cm2 109‬و ﻓﺸﺎر ‪ 0/063 pa‬اﺳـﺖ‪ .‬واﻗﻌﻴـﺖ اﻳـﻦ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ‪ dB 70‬ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ ﺗﺮاز ﻧﻮﻓﻪ ﺧﺎﺻﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻲﮔﻮﻳﻴﻢ " ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ" زﻳﺮا اﮔﺮ ﻳـﻚ ﻋـﺪد ﺑـﺮاي‬
‫ﺗﺮاز ﺻﺪا ﺑﻪ دﺳﻲ ﺑﻞ )‪ (dB‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬دو ﻣﺸﻜﻞ اﻳﺠﺎد ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬
‫‪ 1‬ـ ﺗﺮاز ﻓﺸﺎر ﺻﻮت ﺑﺎ زﻣﺎن ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﺑﺮاي ﺻﺪاي ﺧﺎﻟﺺ ﭘﺎﻳﺎ‬
‫‪ 2‬ـ ﺗﺮاز ﻓﺸﺎر اﺟﺰاي ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻛﺜﺮ ﺻﺪاﻫﺎي ﻋﺎدي ﻣﺘﻐﻴﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮاي ﻓﺎﻳﻖ آﻣﺪن ﺑﺮ اﻳﻦ دو ﻣﺸﻜﻞ از دو روش ﻓﻨﻲ ﻣﻲﺗﻮان اﺳﺘﻔﺎده ﻛـﺮد‪ .‬اﮔـﺮ ﺻـﺪاﻳﻲ داراي ﻳـﻚ‬
‫ﺗﻮاﺗﺮ ﻣﺸﺨﺼﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺮاز ﻓﺸﺎر ﺻﻮت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آن ﺗﻮاﺗﺮ را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺮد‪ .‬اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ در ﻣﻮرد‬
‫ﺻﺪاﻫﺎي ﻧﺴﺒﺘﺎ ﺛﺎﺑﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺻﺪاي ﻧﺎﺷﻲ از ﻣﻮﺗﻮر ﻳـﺎ ﻫـﻮاﻛﺶ و ﻳـﺎ دﺳـﺘﮕﺎه دﻣﻨـﺪه )‪ (Blower‬ﺻـﺎدق‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺻﺪاﻫﺎي دﻳﮕﺮي ﻛﻪ ﺗﺮاز و ﺗﻮاﺗﺮﺷﺎن ﻣﺘﻐﻴﺮﻧﺪ را ﻣﻲﺗﻮان روي ﻧﻤـﻮدار ﺑﻨـﺪ ﻳـﻚ ﻫﻨﮕـﺎﻣﻲ رﺳـﻢ‬
‫ﻛﺮد و ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﺗﺮاز ﻓﺸﺎر ﺻﻮت را ﺑﻪ ازاي درﺻﺪ زﻣـﺎﻧﻲ‪ ،‬روي آن ﻣـﺸﺨﺺ ﻧﻤـﻮد‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺻـﺪاي‬
‫ﻧﺎﺷﻲ از ﺗﺮدد وﺳﺎﻳﻞ ﺣﻤـﻞ و ﻧﻘـﻞ ﺗﻮﺳـﻂ ﺗﺮازﻫـﺎﻳﻲ ﻧـﺸﺎن داده ﻣـﻲﺷـﻮد ﻛـﻪ ‪ %90‬از زﻣـﺎن داراي‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﻣﻘﺪار اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪١١٢‬‬
‫ﺗﺮاز ﺑﻠﻨﺪي ‪ :‬ﻣﻘﻴﺎس ﻓﺎن )‪(Phon‬‬
‫ﮔﻮش اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻤﺎم ﮔﺴﺘﺮه ﺗﻮاﺗﺮ ‪ 20 Hz‬ﺗﺎ ‪ 20 KHz‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻳﻜﻨﻮاﺧﺖ ﺣﺴﺎس ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺣـﺪ آﺳـﺘﺎﻧﻪ‬
‫دردﻧﺎﻛﻲ ﺑﻪ ﻣﻴﺰان ‪ 120‬ﺗﺎ ‪ dB130‬ﺑﺮاي ﺗﻤـﺎم ﺗﻮاﺗﺮﻫـﺎ وﺟـﻮددارد‪ .‬در ﺣـﺎﻟﻲ ﻛـﻪ ﺣـﺪ ﭘـﺎﻳﻴﻦ آﺳـﺘﺎﻧﻪ‬
‫)آﺳﺘﺎﻧﻪ ﺷﻨﻮاﻳﻲ( ﺑﻪ ﻣﻴﺰان ‪ OdB‬ﻓﻘﻂ درﺗﻮاﺗﺮ ‪ Hz 1000‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪ .‬ﮔـﻮش اﻧـﺴﺎن درﺗـﻮاﺗﺮ‬
‫‪ 3000‬ﺗﺎ ‪ 4000‬ﻫﺮﺗﺰ ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﺣﺴﺎﺳﻴﺖ را دارد و آﺳـﺘﺎﻧﻪ ﺷـﻨﻮاﻳﻲ در اﻳـﻦ ﺗﻮاﺗﺮﻫـﺎ –‪ dB5‬ﻛﻤﺘـﺮ از‬
‫ﺳﺎﻳﺮ ﺗﻮاﺗﺮﻫﺎ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺣﺴﺎﺳﻴﺖ ﻏﻴﺮﺧﻄﻲ درﺗﻤﺎم ﻃﻴﻒ ﺷﻨﻮاﻳﻲ وﺟﻮد دارد‪ .‬ﺑـﺮاي ﺗﻌﻴـﻴﻦ ﺣـﺴﺎﺳﻴﺖ‬
‫ﻏﻴﺮﺧﻄﻲ ﮔﻮش‪ ،‬آزﻣﺎﻳﺶﻫﺎي زﻳﺎدي در ﺗﻮاﺗﺮﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺎ ﻧﻐﻤﻪ ﻫﺎي ﺳﺎده اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺘـﻪ اﺳـﺖ و از‬
‫ﺷﻨﻮﻧﺪه ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺷﺪه ﺗﺎ ﺑﻠﻨﺪي ذﻫﻨﻲ ﺑﺮاﺑﺮ را اﻋﻼم ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﺗﺮاز ﻓﺸﺎر ﺻﺪا‬

‫ﺑﺮاي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﺗﺮازﻫﺎي ﺻﺪا وﺳﺎﻳﻞ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻜﻲ از اﻳﻦ وﺳﺎﻳﻞ ﺗـﺮاز ﺳـﻨﺞ‬
‫ﺻﺪا اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻴﺰان ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ ﻣﻘﺎدﻳﺮ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﺷﺪه ﺑـﺎ اﺣـﺴﺎس ﺑﻠﻨــﺪي‪ ،‬اﻛﺜــﺮ وﺳـﺎﻳﻞ‬
‫اﻧﺪازه ﮔﻴـﺮي ﻣﺠﻬـﺰ ﺑﻪ ﺷﺒﻜﻪ ﻫﺎي ﺣﺴﺎﺳﻴﺖ اﻧﺪ‪ .‬ﺷﺒﻜﻪ ‪ A‬ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ ﻣﻨﺤﻨﻲ ‪ 40‬ﻓﺎن اﺳـﺖ و ﺗﻮاﺗﺮﻫـﺎي‬
‫ﭘﺎﻳﻴﻦ را از ﻫﻢ ﻣﺠـﺰا ﻣﻲﻛﻨـﺪ‪ .‬ﺷﺒﻜﻪ ‪ B‬ﺑﺎ ﻣﻨﺤﻨﻲ ‪ 70‬ﻓﺎن ﻣﻄﺎﺑﻖ دارد و ﺷﺒﻜﻪ ‪ C‬ﺣﺴﺎﺳﻴﺖﻫـﺎي ﺧﻄـﻲ‬
‫راﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬در ﻋﻤﻞ‪ ،‬ﺷﺒﻜﻪ ﻫﺎي ‪ B‬و ‪ C‬ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﺑﺎ ﻧﻤﻮدارﻫﺎي ﺑﻠﻨﺪي ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺑـﺪان‬
‫ﻋﻠﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻨﺤﻨﻲﻫﺎي ﺑﻠﻨﺪي ﺑﺮاي ﻧﻐﻤﻪ ﻫﺎي ﺧﺎﻟﺺ ﺑﺪﺳـﺖ آﻣـﺪه اﺳـﺖ‪ .‬در ﺣـﺎﻟﻲ ﻛـﻪ ﺻـﺪا در‬
‫ﻣﺤﻴﻂ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺻﺪاﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻂ اﺳﺖ‪ .‬ﺷﺒﻜﻪ ‪ ، A‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻘﻴﺎس اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻣﻌﻴـﺎر ﺑـﺮاي ﺑﻠﻨـﺪي‬
‫ﺻﺪاﻫﺎﻳﻲ ﺗﺎ ﻫﺮ ﺗﻮاﺗﺮ و ﻫﺮ ﺷﺪﺗﻲ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻧﺪازه ﮔﻴﺮيﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺷﺒﻜﻪ ‪ A‬اﻧﺠـﺎم‬
‫ﻣﻲﮔﻴﺮد و ﺑﻪ ﺻﻮرت ‪ dBA‬ﻧﺸﺎن داده ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻫﺮ ﺻﺪاﺳﻨﺞ ﻣﺠﻬﺰ ﺑﻪ دو وﺿﻌﻴﺖ ﺳﺮﻳﻊ و ﻛﻨﺪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫از اوﻟﻲ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺗﻐﻴﻴﺮات ﺳﺮﻳﻊ ﺗﺮاز ﻓﺸﺎر ﺻﺪا و از دوﻣﻲ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﻘـﺪار ﻣﺘﻮﺳـﻂ ﺻـﺪا ﺗﻐﻴﻴﺮاﺗـﻲ‬
‫ﺑﻴﺶ از ‪ dB4‬دارد‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﮔﺮدد‪ ،‬ﺑﺮاي اﻧﺪازه ﮔﻴـﺮي ﺻـﺪاي ﻛﻮﺑـﻪ اي‪ ،‬وﺳـﺎﻳﻞ ﻣﺨـﺼﻮﺻﻲ ﻧﻴـﺎز‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻧﺪازه ﮔﻴﺮيﻫﺎي دﻗﻴﻖ ﺗﺮ ﺻﺪاﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻂ ﺗﻮﺳـﻂ دﺳـﺘﮕﺎه ﻫـﺎي دﻗﻴﻘـﻲ ﻛـﻪ ﺷـﺪت را ﺑـﺮ ﺣـﺴﺐ‬
‫ﺑﻨﺪﻫﺎي ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ اﻧﺪازه ﻣﻲﮔﻴﺮد اﻣﻜﺎن ﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮيﻫﺎﻳﻲ در اﺳـﺘﻔﺎده ﺻـﺤﻴﺢ از اﺛـﺮ‬
‫ﺟﺬب ﺻﺪا وﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻮاد ﻛﺎﻫﺶ دﻫﻨﺪه ﺻﺪا ﻛﻪ داراي وﻳﮋﮔـﻲﻫـﺎي ﻏﻴﺮﺧﻄـﻲ در ﺗﻤـﺎم‬
‫ﺑﻴﻨﺎب ﺗﻮاﺗﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻻزم ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ‪ .‬در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﺗﺮاز ﺻﺪا ﻓﻘﻂ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ‪ dB A‬اﻧﺪازه ﮔﻴـﺮي‬
‫ﺷﻮد‪ ،‬ﺗﺮاز ﻛﻠﻲ ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻓﻘﻂ اﻃﻼﻋﺎت ﻛﻠﻲ و اوﻟﻴﻪ اي را اراﺋﻪ ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬
‫واژه ﻫﺎي ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ آﻟﻮدﮔﻲ ﺻﺪا‬
‫ﺗﺮاز ﺻﺪا )‪(Sound Level‬‬

‫ﺗﺮاز ﻫﺮ ﺻﺪاﻳﻲ ﺑﺎ ﺗﻘﺮﻳﺒﻲ ﻛﻪ در ﻋﻤﻞ ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل اﺳﺖ ﺑـﺮ اﺳـﺎس ﻳﻜـﻲ از دو راﺑﻄـﻪ زﻳـﺮ ﻣـﺸﺨﺺ‬
‫‪١١٣‬‬
‫ﻣﻲﮔﺮدد‪:‬‬
‫‪ Lp = 20log P/Po‬ﻳﺎ ‪ L1 = 10 log/I/Io‬ﻛﻪ در آن ‪ = L1 :‬ﺗﺮاز ﺷـﺪت ﺻـﺪا‪ ،‬ﺑـﻪ ﻣﻘﻴـﺎس ‪= ،dB‬‬
‫‪Lp‬ﺗﺮاز ﻓﺸﺎر ﺻﺪا‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻘﻴﺎس ‪ = Io ، dB‬ﺷﺪت ﺻﺪاي ﻣﺒﻨﺎ )وات ﺑﻪ ﻣﺘﺮﻣﺮﺑﻊ ‪ = Po ، Io = 10-12‬ﻓـﺸﺎر‬
‫ﻣﻮﺛﺮ ﺻﺪاي ﻣﺒﻨﺎ ﻛﻪ ﻣﻘﺪار آن ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ ‪ 2 x 10-5‬ﻧﻴﻮﺗﻦ ﺑﻪ ﻣﺘﺮﻣﺮﺑﻊ )ﭘﺎﺳﻜﺎل( ‪ = I ،‬ﺷﺪت ﺻـﺪاي‬
‫ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ‪ ،‬ﺑﺮ ﺣﺴﺐ وات ﺑﻪ ﻣﺘﺮﻣﺮﺑﻊ‪ = P ،‬ﻓﺸﺎر ﻣﻮﺛﺮ ﺻﺪاي ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ‪ ،‬ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻧﻴﻮﺗﻦ ﺑﻪ ﻣﺘﺮﻣﺮﺑﻊ‬
‫)ﭘﺎﺳﻜﺎل(‪ = log ،‬ﻟﮕﺎرﻳﺘﻢ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﻪ ده ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ‪.‬‬
‫وزن ﻳﺎﻓﺘﻪ )‪(Sound Level‬‬

‫وﻗﺘﻲ ﺑﻴﻨﺎب ﺻـﺪاﻳﻲ ﻋﻤـﺪﺗﺎً و ﺑـﻪ روش ﺧﺎﺻـﻲ ﺗﻐﻴﻴـﺮ داده ﺷـﻮد ﻋﻤـﻞ اﻧﺠـﺎم ﺷـﺪه را وزن دادن‬
‫ﻣﻲﻧﺎﻣﻨﺪ‪ .‬اﻋﻤﺎل اﻳﻦ روش ﺑﺮ روي ﻳﻚ ﺑﻴﻨﺎب ﺑﻪ ﺻﻮرت ﭘﺴﻮﻧﺪي اﺳﺘﺎﻧﺪارد در ﻓﺮاﺳﻨﺞ اﻧـﺪازه ﮔﻴـﺮي‬
‫ﺷﺪه ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲﮔﺮدد‪.‬‬
‫اﺛﺮات ﺻﺪا ﺑﺮ روي اﻧﺴﺎن‬

‫ﺑﻄﻮر ﻛﻠﻲ اﺛﺮات ﺻﺪا ﺑﺮ روي اﻧﺴﺎن را ﻣﻲﺗﻮان در دو ﻗﺴﻤﺖ ﺟﺪاﮔﺎﻧـﻪ ﺷـﻨﻴﺪاري و ﻏﻴﺮﺷـﻨﻴﺪاري‪،‬‬
‫ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻗﺮار داد ‪:‬‬
‫اﻟﻒ ـ اﺛﺮات ﺻﺪا ﺑﺮ روي دﺳﺘﮕﺎه ﺷﻨﻮاﻳﻲ‬

‫ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﺻﺪاﻫﺎي ﺧﻴﻠﻲ ﺷﺪﻳﺪ )ﻣﺜﻼ ‪ (150 dB‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎﻋﺚ ﭘﺎرﮔﻲ ﭘﺮده ﺻـﻤﺎخ ﻳـﺎ ﺗﺨﺮﻳـﺐ دﻳﮕـﺮ‬
‫ﻗﺴﻤﺖﻫﺎي ﮔﻮش ﺑﺸﻮد اﻣﺎ ﺻﺪﻣﻪ ﺑﻪ ﺷﻨﻮاﻳﻲ ﻣﻌﻤﻮﻻً در ﺗﺮازﻫﺎي ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺗﺮ )‪ (dB 85-90‬رخ ﻣﻲدﻫـﺪ‬
‫ﻛﻪ ﻧﺎﺷﻲ از آﺳﻴﺐ ﻣﻮﻗﺖ ﻳﺎ داﺋﻢ ﺳﻠﻮلﻫﺎي ﻣﮋه دار ﺣﺴ‪‬ﻲ ﻛﻪ روي ﺳﻄﺢ و ﺳـﺘﻴﺒﻮﻟﻲ ﻏـﺸﺎء ﭘﺎﻳـﻪ در‬
‫ﮔﻮش داﺧﻠﻲ ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ در ﻓﺮﻛﺎﻧﺲﻫﺎي ﻣﻌﻴﻨﻲ اﻓﺖ ﺷﻨﻮاﻳﻲ اﻳﺠﺎد ﺷـﻮد ﺑـﺮاي آﻧﻜـﻪ‬
‫ﺷﺨﺺ ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺷﻨﻴﺪن آن ﻓﺮﻛﺎﻧﺲ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺗﺮاز ﺻﺪا از ﺣﺪ ﻣﻌﻤﻮل آﺳﺘﺎﻧﻪ ﺷﻨﻮاﻳﻲ ﺑﺎﻻﺗﺮ ﺑﺎﺷـﺪ‪،‬‬
‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﺟﻬﺖ اﻓﺮادي ﻛﻪ دﭼﺎر اﻓﺖ ﺷﻨﻮاﻳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﻄﻮر ﻏﻴﺮﻋﺎدي ﺑﻠﻨﺪ ﺣﺮف ﻣـﻲزﻧﻨـﺪ‪ ،‬ﭼـﻮن ﺻـﺪاي‬
‫ﺧﻮدﺷﺎن را ﻧﻤﻲﺷﻨﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻼوه اﻳﻦ اﻓﺮاد اﻏﻠﺐ اوﻗﺎت ﺣﺮف ﺑﻲ ﺻﺪا را ﻛﻪ داراي ﻓﺮﻛﺎﻧﺲ ﺑﺎﻻ ﻫﺴﺘﻨﺪ‬
‫ﺧﻮب درك ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺟﻬﺖ ﺑﺮاي آﻧﺎن درك ﺻﺤﻴﺢ ﻛﻠﻤﺎت ﻣﺸﻜﻞ ﻣﻲﺷـﻮد‪ .‬ﺷـﺨﺺ ﺑـﺎ وﺟـﻮد‬
‫اﻳﻨﻜﻪ اﺻﻮات ﺣﺎﺻﻞ از ﻛﻠﻤﺎت را درك ﻣـﻲﻛﻨـﺪ اﻣـﺎ ﻗـﺎدر ﺑـﻪ ﻓﻬـﻢ ﺻـﺤﻴﺢ ﻛﻠﻤـﺎت و ﺗﻌﻘﻴـﺐ ﻣﻜﺎﻟﻤـﻪ‬
‫ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﮔﻮﻳﻨﺪه ﻛﻠﻤﺎت را ﺑﻪ آراﻣﻲ و ﺑﻄﻮر واﺿﺢ و ﻣﺸﺨﺺ ادا ﻧﻤﺎﻳـﺪ‪ .‬اﻳـﻦ ﭼﻨـﻴﻦ اﻓـﺖ‬
‫ﺷﻨﻮاﻳﻲ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﻪ ﻳﻜﻲ از دو ﺻﻮرت زﻳﺮ اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ 1‬ـ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻮﻗﺖ آﺳﺘﺎﻧﻪ ﺷﻨﻮاﻳﻲ )‪(Temporary Threshold Shifts : TTS‬‬
‫ﻛﻪ در آن ﺷﻨﻮاﻳﻲ ﻣﻌﻤﻮﻻً درﻃﻲ ‪ 16‬ﺳﺎﻋﺖ ﭘﺲ ازﺗﻤﺎس ﺑﺎ ﺻﺪاي آﺳﻴﺐ زا ﺑﺮﮔﺸﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ 2‬ـ ﺗﻐﻴﻴﺮداﺋﻢ آﺳﺘﺎﻧﻪ ﺷﻨﻮاﻳﻲ ﻧﺎﺷﻲ از ﺻﺪا )‪(Permanent Threshold Shifts : PTS‬‬
‫ﻛﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻳﻚ ﻣﺎه ﭘﺲ از ﺗﻮﻗﻒ ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﺑﺎ ﺻﺪاي آﺳﻴﺐ زا اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮوز اﻓﺖ ﺷﻨﻮاﻳﻲ‬
‫‪١١٤‬‬
‫ﻧﺎﺷﻲ از ﺻﺪا ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﺪرﻳﺠﻲ ﺑﻮده و در اﺑﺘﺪا ﻓﺮﻛﺎﻧﺲﻫﺎي ﻣﻜﺎﻟﻤﻪ اي را در ﺑﺮ ﻧﻤـﻲﮔﻴـﺮد‪،‬‬
‫در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺷﺨﺺ از ﻧﻘﺼﺎن ﺷﻨﻮاﻳﻲ ﺧﻮد ﺑﻲ اﻃﻼع اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺸﺨﻴﺺ زودرس ﺷﺮوع اﻓﺖ ﺷﻨﻮاﻳﻲ و اﻃﻼع‬
‫از ﻛﻴﻔﻴﺖ ﺗﺤﻤﻞ ﮔﻮش ﻓﺮد ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺻﺪا ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ آزﻣﺎﻳﺸﺎت ﺷﻨﻮاﻳﻲ ﺳـﻨﺠﻲ‪ ،‬اﻣﻜـﺎن ﭘـﺬﻳﺮ اﺳـﺖ‪ .‬در‬
‫ﻣﺠﻤﻮع ﻋﻮاﻣﻠﻲ ﭼﻮن ﺷﺪت ﺻﺪا‪ ،‬ﻃﻮل ﻣـﺪت ﺗﻤـﺎس‪ ،‬ﺳـﻦ و ﺣـﺴﺎﺳﻴﺖ وﻳـﮋه ﮔـﻮش ﻓـﺮد ﻋـﻮاﻣﻠﻲ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ در اﻳﺠﺎد و ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻋﺎرﺿﻪ اﻓﺖ ﺷﻨﻮاﻳﻲ دﺧﺎﻟﺖ دارﻧﺪ‪.‬‬
‫در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ اﺛﺮات ﺷﻨﻮاﻳﻲ ﺻﺪا ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت زﻳﺎدي ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آﻣﺪه و ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از دﺳﺘﮕﺎه ﻫـﺎي ﺷـﻨﻮاﻳﻲ‬
‫ﺳﻨﺠﻲ‪ ،‬ﻋﻮارض ﺷﻨﻮاﻳﻲ ﺻﺪا ﺑﺨﻮﺑﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﺑﻪ ﻃـﻮري ﻛـﻪ در ﺑـﺴﻴﺎري از ﻛـﺸﻮرﻫﺎ اﻓـﺖ‬
‫ﺷﻨﻮاﻳﻲ ﻧﺎﺷﻲ از ﺻﺪا از ﻧﻈﺮ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﺟﺰو "ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي ﻧﺎﺷﻲ از ﻛﺎر" ﻣﻨﻈﻮر ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫اﺛﺮات درازﻣﺪت ﺻﺪا ﺑﺮ روي ﺷﻨﻮاﻳﻲ‬

‫اﺛﺮات درازﻣﺪت ﺻﺪا ﺑﺮ ﮔﻮش اﻧﺴﺎن ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻛﺮي ادراﻛﻲ ﻳﺎ ﻋﺼﺒﻲ ﻇـﺎﻫﺮ ﻣـﻲﮔـﺮدد‪ .‬ﻳﻌﻨـﻲ ﺑـﻪ‬
‫واﺳﻄﻪ ﻛﺎر در ﻣﺤﻴﻂﻫﺎي ﭘ‪‬ﺮ ﺳﺮوﺻﺪا ﺳﻠﻮلﻫﺎي ﺷﻨﻮاﻳﻲ ﻣﻌﺪوم ﮔـﺸﺘﻪ و ﻣﻨﺠـﺮ ﺑـﻪ ﻛـﺮي ﻏﻴﺮﻗﺎﺑـﻞ‬
‫ﺑﺮﮔﺸﺖ ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﻮع اﻓﺖ ﺷﻨﻮاﻳﻲ ﻛﺮي ﺣﺮﻓﻪ اي ﻫﻢ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨـﺪ‪ .‬اﻳـﻦ اﻓـﺖ ﺷـﻨﻮاﻳﻲ ﻣﻌﻤـﻮﻻً‬
‫ﻣﺘﻘﺎرن و دو ﻃﺮﻓﻪ ﺑﻮده و ﻫﺮ دو ﮔﻮش ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻫﻢ دﭼﺎر اﻓﺖ ﺷﻨﻮاﻳﻲ ﻣﻲﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻛﺮي ﺣﺮﻓﻪ اي ﻧﺎﺷﻲ‬
‫از ﻛﺎر ﻛﻪ در ﻃﻲ ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺳﺎل ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ در ﻣﺤﻴﻂﻫـﺎي ﭘﺮﺻـﺪا اﻳﺠـﺎد ﻣـﻲﮔـﺮدد‪ ،‬ﻣﻌﻤـﻮﻻً داراي ﭼﻬـﺎر‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪ اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪ اول ‪ :‬ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺷﺮوع ﻳﺎ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺧﺴﺘﮕﻲ ﮔﻮش‬

‫در اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻛﺎرﮔﺮ ﺑﻌﺪ از ﭘﺎﻳﺎن ﻛﺎر روزاﻧﻪ اﺣﺴﺎس ﮔﺮﻓﺘﮕﻲ و ﺳﻨﮕﻴﻨﻲ و ﺧﺴﺘﮕﻲ در ﮔـﻮش را دارد‬
‫ﻛﻪ ﺑﻪ ﻓﺎﺻﻠﻪ دو ﻳﺎ ﺳﻪ ﺳﺎﻋﺖ از ﺑﻴﻦ ﻣﻲرود‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ادﻳﻮﻣﺘﺮي ﺑـﻪ ﻋﻤـﻞ آﻳـﺪ ﻛـﺎﻫﺶ‬
‫ﺷﻨﻮاﻳﻲ در ﻓﺮﻛﺎﻧﺲﻫﺎي ‪ 4000‬ﻫﺮﺗﺰ‪ ،‬ﻣﺸﻬﻮد ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺟﺒﺮان ﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ دو ﻳﺎ ﺳـﻪ‬
‫ﻫﻔﺘﻪ ﻃﻮل ﻣﻲﻛﺸﺪ و ﺑﻌﺪ از آن ﻛﺎرﮔﺮ ﻫﻴﭽﮕﻮﻧﻪ ﻧﺎراﺣﺘﻲ در ﮔﻮش ﺧﻮد اﺣﺴﺎس ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪ دوم ‪ :‬ﻣﺮﺣﻠﻪ اﺧﺘﻔﺎء ﻛﺎﻣﻞ‬

‫اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺤﻴﻂ ﻛﺎر و وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﻓﺮدي و ﻳﺎ ﺳﻦ اﻓﺮاد از ‪ 2-20‬ﺳـﺎل‬
‫ﻃﻮل ﺑﻜﺸﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺳﻠﻮلﻫﺎي ﺷﻨﻮاﻳﻲ در ﻓﺮﻛﺎﻧﺲﻫـﺎي ‪6000‬ــ‪ 3000‬ﻫﺮﺗـﺰ و ﻣﺨـﺼﻮﺻﺎ در‬
‫ﻓﺮﻛﺎﻧﺲ ‪ 4000‬ﻫﺮﺗﺰ آﺳﻴﺐ دﻳﺪه وﻟﻲ ﭼـﻮن اﻳـﻦ ﻓﺮﻛـﺎﻧﺲﻫـﺎ در ﻣﻜﺎﻟﻤـﺎت روزﻣـﺮه ﻻزم ﻧﻴـﺴﺖ و‬
‫ﺷﻨﻮاﻳﻲ ﻓﺮﻛﺎﻧﺲﻫﺎي ﻣﻜﺎﻟﻤﻪ اي ﺳﺎﻟﻢ اﺳﺖ‪ ،‬ﻓﺮد آﺳﻴﺐ دﻳﺪه‪ ،‬ﻫﻴﭽﮕﻮﻧـﻪ اﺣـﺴﺎﺳﻲ از ﻣـﺼﺪوم ﺷـﺪن‬
‫ﮔﻮش ﺧﻮد ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺳﻮم ‪ :‬ﻣﺮﺣﻠﻪ اﺧﺘﻔﺎي ﻧﺴﺒﻲ‬

‫در اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ در اﺛﺮ ﮔﺴﺘﺮش ﻧﺎﺷﻨﻮاﻳﻲ از ﻓﺮﻛﺎﻧﺲﻫﺎي ‪ 4000‬ﻫﺮﺗﺰ ﺑﻪ ﻃـﺮف ﻓﺮﻛـﺎﻧﺲﻫـﺎي زﻳـﺮ‬
‫‪١١٥‬‬
‫‪ 6000‬و ‪ 8000‬و ﻫﻤﭽﻨــﻴﻦ ﻓﺮﻛــﺎﻧﺲﻫــﺎي ﺑــﻢ ‪2000‬ــ‪100‬ــ‪ 500‬ﻛــﺎرﮔﺮ ﺑـﻪ ﺗــﺪرﻳﺞ ﺻــﻮتﻫــﺎي ﺑــﺎ‬
‫ﻓﺮﻛﺎﻧﺲﻫﺎي ﺑﺎﻻ را ﻧﻤﻲﺷﻨﻮد و اﺣﺴﺎس ﻧﻴﻤﻪ ﺷﻨﻮاﻳﻲ دارد‪ .‬ﮔﺴﺘﺮش و ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠـﻪ ﺳـﺮاﻧﺠﺎم‬
‫ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﻛﺮي ﻳﺎ ﻧﺎﺷﻨﻮاﻳﻲ ﻛﺎﻣﻞ ﻣﻲﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪ ﭼﻬﺎرم ‪ :‬ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻧﺎﺷﻨﻮاﻳﻲ ﻛﺎﻣﻞ ﻳﺎ ﻗﻄﻌﻲ‬

‫در اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻛﺎرﮔﺮ ﺑﻪ ﻧﺎﺷﻨﻮاﻳﻲ ﺧﻮد ﭘﻲ ﻣﻲﺑﺮد و ﺷﻨﻮاﻳﻲ ﻓﺮﻛﺎﻧﺲﻫﺎي ﻣﻜﺎﻟﻤﻪ اي ﺷـﺨﺺ ﺑﻄـﻮر‬
‫واﺿﺢ و ﻗﻄﻌﻲ ﻣﺼﺪوم ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ب ـ اﺛﺮات ﻏﻴﺮﺷﻨﻴﺪاري‬
‫ﻛﺎوﻳﻨﻴﻮ )‪ (Cavigneaus‬و دروﺑﺮ )‪ (Derobert‬اﺛﺮات ﻏﻴﺮﺷﻨﻴﺪاري ﺻﺪا را ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ زﻳﺮ ﺑﻴﺎن ﻧﻤﻮده‬
‫اﻧﺪ‪ :‬ﺻﺪاي ﻣﺰاﺣﻢ و ﻧﺎﺧﻮﺷﺎﻳﻨﺪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎﻋﺚ ﻋﺼﺒﺎﻧﻴﺖ و ﺗﺤﺮﻳﻚ ﭘﺬﻳﺮي ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮر ﻻزم‬
‫ﻧﻴﺴﺖ ﺣﺘﻤﺎ ﺻﺪا ﺷﺪﻳﺪ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﺗﻴﻚ ﺗﺎك ﻳﻚ ﺳﺎﻋﺖ دﻳﻮاري در ﻳﻚ ﺳـﺎﻟﻦ اﻧﺘﻈـﺎر ﻛـﺎﻓﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬
‫روي ﻳﻚ زﻣﻴﻨﻪ ﺣﺴﺎس و آﻣﺎده اﺛﺮ ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﺑﺎﻋﺚ ﻋﺼﺒﺎﻧﻴﺖ و ﺣﺎﻟﺖ ﺗﻬﺎﺟﻤﻲ ﺑﻪ ﺧﻮد ﮔﺮﻓﺘﻦ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آﻣﺪه در ﻣﺤﻴﻂ ﻫﺎي ﺻﻨﻌﺘﻲ ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺻﺪاي ﺷﺪﻳﺪ ﺑـﺎ ﺳـﺮدرد‪ ،‬ﺣﺎﻟـﺖ‬
‫ﺗﻬﻮع‪ ،‬ﭘﺮﺧﺎﺷﮕﺮي‪ ،‬اﺿﻄﺮاب‪ ،‬ﻧﺎﺗﻮاﻧﻲ ﺟﻨﺴﻲ و ﺗﻐﻴﻴﺮات در ﺧﻠﻖ و ﺧـﻮ ارﺗﺒـﺎط دارد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌـﺎت‬
‫اﻧﺠﺎم ﺷﺪه ﺑﺮ روي ﻛﺎرﮔﺮان ﺻﻨﺎﻳﻊ ﻓﻠﺰي ﻛﻪ در ﻣﺤﻴﻂ ﭘ‪‬ﺮﺻﺪا ﻛﺎر ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ‪ ،‬ﻧـﺸﺎن داده ﻛـﻪ ﻧـﺴﺒﺖ‬
‫اﺧﺘﻼﻓﺎت ﺧﺎﻧﻮادﮔﻲ و ﻣﻨﺎﻗﺸﺎت ﻛﺎرﮔﺮان در ﺑﻴﻦ اﻳﻦ اﻓﺮاد ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﺑـﻴﺶ از ﻛـﺎرﮔﺮاﻧﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ در‬
‫ﻣﺤﻴﻂﻫﺎي ﻛﻢ ﺻﺪا و آرام ﻛﺎر ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫اﺛﺮات ﺻﺪا ﺑﺮ روي ﻛﺎراﻳﻲ )‪(Performance‬‬

‫ﺑﺮ اﺳﺎس ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت آزﻣﺎﻳﺸﮕﺎﻫﻲ ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﺻﺪاي ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺑﺮ ﻣﻴـﺰان ﻛـﺎراﻳﻲ درﻓﻌﺎﻟﻴـﺖﻫـﺎي ذﻫﻨـﻲ و‬
‫ﺣﺮﻛﺘﻲ ﺳـﺎده اﺛـﺮ ﺳﻮﻳـﻲ ﻧـﺪارد‪ ،‬اﻣـﺎ اﮔـﺮ ﺻﺪا ﻧﺎﻣﻨﻈـﻢ و ﻣﺘﻨـﺎوب و ﻏﻴﺮﻗﺎﺑـﻞ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨـﻲ ﺑﺎﺷـﺪ ﺑـﺮ‬
‫ﻛــﺎراﻳﻲ در اﻣــﻮر ﻣﺮاﻗﺒﺘــﻲ )‪ ،(Vigilance tasks‬ﺣﺎﻓﻈــﻪ اي )‪ (Memory tasks‬و وﻇــﺎﻳﻒ ﭘﻴﭽﻴــﺪه‬
‫)‪ (Complex tasks‬ﻛﻪ ﺷﺨﺺ در آنِ واﺣﺪ ﺑﺎﻳﺪ دو ﻋﻤﻞ اﻧﺠﺎم دﻫـﺪ ﺗـﺎﺛﻴﺮ ﻣﻨﻔـﻲ ﻣـﻲﮔـﺬارد‪ .‬ﺿـﻤﻨﺎ‬
‫اﺛﺮات ﺻﺪا ﺑﺮروي ﻛﺎراﻳﻲ ﺑﻪ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ ﭼﻮن ‪ :‬ﻧﻮع ﺻﺪا و ﺷﺪت آن‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻳـﺎ ﻏﻴﺮﻗﺎﺑـﻞ‬
‫ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﺑﻮدن آن‪ ،‬ﻧﻮع ﻛﺎر و وﻇﻴﻔﻪ‪ ،‬ﻣﻴﺰان ﻗﺪرت ﺗﺤﻤﻞ اﺳـﺘﺮس و دﻳﮕـﺮ وﻳﮋﮔـﻲﻫـﺎي ﺷﺨـﺼﻴﺘﻲ‬
‫ﻓﺮد ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد‪.‬‬
‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎي ﺣﻔﺎﻇﺖ از ﺷﻨﻮاﻳﻲ )‪(Hearing Conservation Programs‬‬

‫ﻫﺪف از ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎي ﺣﻔﺎﻇﺖ از ﺷﻨﻮاﻳﻲ در ﻣﺤﻴﻂ ﻛﺎر‪ ،‬ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از ﺑﻮﺟﻮد آﻣﺪن و ﭘﻴـﺸﺮﻓﺖ اﻓـﺖ‬
‫ﺷﻨﻮاﻳﻲ ﻧﺎﺷﻲ از ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﺑﺎ ﺻﺪا در ﻛﺎرﮔﺮان ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در آﻣﺮﻳﻜﺎ ﭘﺲ از ﺷﻨﺎﺧﺖ اﻓﺖ ﺷﻨﻮاﻳﻲ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬
‫ﻳـــﻚ ﻣـــﺸﻜﻞ ﺑﻬﺪاﺷـــﺘﻲ‪(Occupational Safety and Health Administration) OSHA ،‬‬
‫دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞﻫﺎﻳﻲ را اﻋﻼم ﻧﻤﻮد ﻛﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﺣﺪاﻗﻞ اﺻﻮل و ﻣﻘـﺮرات ﻻزم ﺑـﻮد ﺗـﺎ ﻛﺎرﻓﺮﻣﺎﻳـﺎن ﺑﺘﻮاﻧﻨـﺪ‬
‫‪١١٦‬‬
‫آنﻫﺎ را در ﻣﺤﻴﻂ ﻛﺎر ﺑﺮﻗﺮار ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ اﺟﺮاي اﻳﻦ اﺻﻮل ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ ﻧﻴﺰ ﺿﺎﻣﻦ ﻣﻮﺛﺮ ﺑـﻮدن ﻛﺎﻣـﻞ‬
‫اﻳﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ در ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از ﺑﻮﺟﻮد آوردن ﺿﺎﻳﻌﺎت ﺷﻨﻮاﻳﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫اﻓﺖ ﺷﻨﻮاﻳﻲ ﺑﺪون ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﺸﺎء ﺗﻮﻟﻴﺪ آن ﺑﻪ ﺟﻨﺒﻪ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ زﻧﺪﮔﻲ ﺻﺪﻣﺎﺗﻲ وارد ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬در‬
‫درﺟﻪ اول ﺗﺪاﺧﻞ در ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﺷﻐﻠﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺴﻤﺖ اﻋﻈﻢ زﻧﺪﮔﻲ را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدﻫـﺪ‪ .‬در‬
‫اﻛﺜﺮ ﻣﺸﺎﻏﻞ و ﺣﺮﻓﻪ ﻫﺎ داﺷﺘﻦ ﺣﺲ ﺷﻨﻮاﻳﻲ ﺳﺎﻟﻢ ﺟﺰء ارﻛﺎن اﺻﻠﻲ اﺳﺖ‪ .‬در ﻣﺤـﻴﻂ ﻛـﺎر‪ ،‬اﻓـﺮاد ﻧﻴـﺎز‬
‫دارﻧﺪ ﺗﺎ دﺳﺘﻮرات و ﻋﻼﺋﻢ آﮔﺎﻫﻲ دﻫﻨﺪه و ﻏﻴﺮه را ﺑﺨﻮﺑﻲ ﺑﺸﻨﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻦ در ﺳﺎﻳﺮ ﻣﻮارد ﻧﻴـﺰ‬
‫در اﺟﺘﻤﺎع‪ ،‬ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺧﺎﻧﻮاده‪ ،‬ﻓﺎﻣﻴﻞ و دوﺳﺘﺎن ﻗﺴﻤﺖ اﺳﺎﺳﻲ از زﻧﺪﮔﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ را ﺗـﺸﻜﻴﻞ ﻣـﻲدﻫـﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻤﺎم اﻳﻦ ﻣﻮارد‪ ،‬ﺑﺮ ﻟﺰوم ﺣﻔﻆ ﻗﺪرت ﺷﻨﻮاﻳﻲ ﺑﻴﺶ از ﭘﻴﺶ ﺗﺎﻛﻴﺪ ﻣﻲﻛﻨـﺪ‪ .‬اﺟـﺮاي ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪ ﺣﻔﺎﻇـﺖ از‬
‫ﺷﻨﻮاﻳﻲ در ﻣﺤﻴﻂ ﻛﺎر ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺷﻐﻠﻲ ﻣﻮارد ﻏﻴﺮﺷﻐﻠﻲ را ﺷﺎﻣﻞ ﺧﻮاﻫﺪﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻮن ﻧـﺎراﺣﺘﻲﻫـﺎي‬
‫ﺷﻨﻮاﻳﻲ ﻏﻴﺮﺷﻐﻠﻲ ﻧﻴﺰ از ﻃﺮﻳﻖ ﻣﻌﺎﻳﻨﺎت ﺷﻨﻮاﻳﻲ دوره اي ﻣـﺸﺨﺺ ﺧﻮاﻫـﺪ ﺷـﺪ‪ .‬ﻣﺰاﻳـﺎي اﺟـﺮاي اﻳـﻦ‬
‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺑﺮاي ﻛﺎرﻓﺮﻣﺎﻳﺎن‪ ،‬ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺣﻔﻆ و ارﺗﻘﺎء ﺳﻄﺢ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷـﺪ‪ .‬ﺑـﺎزده ﻛـﺎر اﻓـﺰاﻳﺶ‬
‫ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﺳﺒﺐ ﻛﺎﻫﺶ ﺣﻮادث ﻧﺎﺷﻲ از ﻛﺎر ﻣﻲﺷﻮد و ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺘﺮس و ﺧـﺴﺘﮕﻲ ﻧﺎﺷـﻲ از ﻣﻮاﺟﻬـﻪ‬
‫ﺑﺎ ﺻﺪا ﻧﻴﺰﻛﺎﻫﺶ ﺧﻮاﻫﺪ ﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺣﻔﺎﻇﺖ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺷﻨﻮاﻳﻲ ﻛﺎرﮔﺮان ﺷﺎﻣﻞ ‪ 5‬ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻲﺷـﻮد ﻛـﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨـﺪاز‪ :‬ﺑﺮرﺳـﻲ ﻣـﻨﻈﻢ‬
‫ﺻﺪا‪ ،‬اﺟﺮاي روشﻫﺎي ﻣﻬﻨﺪﺳﻲ ﻳﺎ اداري ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺑﺮﻗﺮاري ﺣﺪود ﻣﺠﺎز‪ ،‬آﻣﻮزش‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎده از وﺳﺎﻳﻞ‬
‫ﺣﻔﺎﻇﺖ ﻓﺮدي‪ ،‬ارزﺷﻴﺎﺑﻲ از ﻃﺮﻳﻖ ادﻳﻮﻣﺘﺮي‪ .‬در ﻣﺤﻴﻂ ﻛﺎر‪ ،‬ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻣـﻮرد‪ ،‬اﺟـﺮاي ﻳﻜـﻲ از ﻣﺮاﺣـﻞ‬
‫ﻓﻮق ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻮرد ﺗﺎﻛﻴﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮي ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪ .‬وﻟﻲ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ اﺟﺮاي ﺗﻤﺎم ‪ 5‬ﻣﺮﺣﻠﻪ‪ ،‬اﺳﺎﺳﻲ و ﻣـﻮﺛﺮ‬
‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫آﻣﻮزش‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪ آﻣﻮزش از اﻫﻤﻴﺖ ﺧﺎﺻﻲ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا ﻛﺎرﮔﺮان و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻛﺎرﻓﺮﻣﺎﻳﺎن ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛـﻪ‬
‫ﺑﺨﻮﺑﻲ از ﻫﺪف ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ و ﻣﺰاﻳﺎي اﺟﺮاي آن آﮔﺎه ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻄﻮر ﻣﻮﺛﺮ و ﻓﻌﺎل در اﻳﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪ‬
‫ﺷﺮﻛﺖ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺎﻛﻴﺪ داﺷﺖ ﻛﻪ رﻋﺎﻳﺖ و اﺟﺮاي اﺻﻮل ﺣﻔﺎﻇﺖ و ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﻧﻴـﺰ ﺟـﺰء ﺷـﺮاﻳﻂ ﻛـﺎر‪،‬‬
‫ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﺪون آﻣﻮزش و آﮔﺎﻫﻲ اﻓﺮاد‪ ،‬ﺑﺮﻗﺮاري اﺻـﻮل ﺑﻬﺪاﺷـﺘﻲ و اﺟـﺮاي ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪ ‪HCP‬‬
‫ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ آﻣﻴﺰ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر اﺟﺮاي ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺮرﺳﻲ ﺻﺪا‪ ،‬ﭘﺬﻳﺮش ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻣﺤﻴﻄﻲ‪ ،‬ﺗﻐﻴﻴـﺮات‬
‫اﺣﺘﻤــﺎﻟﻲ در ﻣﺎﺷــﻴﻦ آﻻت و ﻫﻤﭽﻨــﻴﻦ اﺟــﺮاي ﻣﻮﻓﻘﻴــﺖ آﻣﻴــﺰ اﺳــﺘﻔﺎده از وﺳــﺎﻳﻞ ﺣﻔﺎﻇــﺖ ﻓــﺮدي و‬
‫ادﻳﻮﻣﺘﺮي ﻣﺮﺣﻠﻪ آﮔﺎﻫﻲ و آﻣﻮزش ﻛﺎرﮔﺮان ﺣﺘﻲ ﻗﺒﻞ از ‪ 4‬ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻓﻮق ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺨﻮﺑﻲ اﻧﺠﺎم ﮔﻴﺮد و در‬
‫ﻓﻮاﺻﻞ ﻣﻨﻈﻤﻲ ﺗﻜﺮار ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﺻﺪا‬
‫ﻫﺪف اﺻﻠﻲ از ﺑﺮرﺳﻲ ﺻﺪا در ﻣﺤﻴﻂ ﻛﺎر ﺗﻌﻴﻴﻦ ‪ TWA‬ﺑﺮاي ﻛﺎرﮔﺮان ﻳﺎ ﺑﺮاي اﻳـﺴﺘﮕﺎه ﻛـﺎر و ﻳـﺎ ﺑـﻪ‬
‫ﻣﻨﻈﻮر ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪي ﻣﺸﺎﻏﻞ ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻣﻴﺰان ﺻﺪاي ﻣﻮﺟﻮد ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ ﺑﺮرﺳﻲ ﺻـﺪا ﻣﻴـﺰان‬
‫‪١١٧‬‬
‫ﻣﺨﺎﻃﺮه آﻣﻴﺰ ﺑﻮدن آن را ﺑﺮاي ﻛﺎرﮔﺮان ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل آن ﺧﻂ ﻣﺸﻲ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑـﺮاي ‪HCP‬‬
‫ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﻮد‪ .‬ﭘﺲ از ﺑﺮرﺳﻲ ﺻﺤﻴﺢ و ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺻﺪا‪ ،‬ﻣﻴﺰان ﺻﺪاي ﺑﻴﺶ از ﺣﺪ ﻣﺠـﺎز در ﻛﺎرﺧﺎﻧـﻪ ﺗﻌﻴـﻴﻦ‬
‫ﺷﺪه و ﻣﻲﺗﻮان روشﻫﺎي ﻣﻮﺛﺮ ﻛﻨﺘﺮل را ﺑﺮاي ﻛﺎﻫﺶ داﺋﻢ ﺻﺪا در آن ﻣﺤﻴﻂ ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑـﺴﺖ و ﻳـﺎ ﺑـﺮ‬
‫ﺣﺴﺐ ﻧﻮع ﻛﺎر‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ روش ﺗﻜﻤﻴﻠﻲ‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎده از وﺳﺎﻳﻞ ﺣﻔﺎﻇﺖ ﻓـﺮدي را ﺑـﻪ ﻛـﺎرﮔﺮان ﺗﻮﺻـﻴﻪ‬
‫ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫ﻛﻨﺘﺮل ﻣﻬﻨﺪﺳﻲ و اداري‬

‫روشﻫﺎي ﻛﻨﺘﺮل ﻣﻬﻨﺪﺳﻲ و اداري ﺳﺒﺐ ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﻛﺎرﮔﺮان ﺑﺎ ﺻـﺪا ﻣـﻲﺷـﻮد‪ .‬اﺻـﻮل ﻛﻨﺘـﺮل‬
‫ﻣﻬﻨﺪﺳﻲ ﺷﺎﻣﻞ اﻳﺠﺎد ﺗﻐﻴﻴﺮات در ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﻮﻟﺪ ﺻﺪا )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﺼﺐ ﻣﺎﻓﻠﺮﻫﺎ و ﻏﻴﺮه‪ ،‬ﻛـﺎﻫﺶ اﻧﺘـﺸﺎر ﺻـﺪا‬
‫در ﻣﺤﻴﻂ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﺼﺐ ﺟﺎذبﻫﺎ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻊﻫﺎ و ﻧﺼﺐ ﻣﺤﻔﻈﻪ ﻫﺎي ﻛﺎﻣﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻛﻨﺘﺮل اداري ﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از‬
‫ﺟﺎﺑﺠﺎﻳﻲ و ﺗﻌﻮﻳﺾ ﺗﺠﻬﻴـﺰات ﻗـﺪﻳﻤﻲ و ﻣـﺴﺘﻬﻠﻚ ﺷـﺪه‪ ،‬ﺗﻌﻴـﻴﻦ و اﺟـﺮاي ﻣﺮﺗـﺐ ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪ ﺗﻌﻤﻴـﺮات و‬
‫ﻧﮕﻬﺪاري وﺳﺎﻳﻞ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬ﺗﻐﻴﻴﺮات در ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻛﺎرﮔﺮان ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺤﺪود ﻛﺮدن زﻣﺎن ﻣﻮاﺟﻬﻪ‪ ،‬ﺟـﺰو‬
‫ﻣﺮاﺣﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻛﻨﺘﺮل اداري اﺳﺖ‪.‬‬
‫وﺳﺎﻳﻞ ﺣﻔﺎﻇﺖ ﻓﺮدي‬

‫در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ اﺟﺮاي روشﻫﺎي ﻛﻨﺘﺮل ﻣﻬﻨﺪﺳﻲ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﺎﻣﻞ ﻧﺘﻮاﻧﺪ ﺻﺪا را ﺑﻪ ﺣـﺪ ﻣﺠـﺎز ﻛـﺎﻫﺶ‬
‫دﻫﺪ‪ .‬اﺳﺘﻔﺎده از وﺳﺎﻳﻞ ﺣﻔﺎﻇﺖ ﻓﺮدي ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻄﻮر ﻣﻜﻤﻞ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﮔﻴـﺮد از اﻳـﻦ رو در‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻮاردي ﺑﺎ اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻨﺎﺳﺐ اﻳﻦ وﺳﺎﻳﻞ از ﻧﻈﺮ راﺣﺘﻲ ﻛﺎرﮔﺮان ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم اﺳﺘﻔﺎده و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣـﻮﺛﺮ‬
‫ﺑﻮدن آنﻫﺎ در ﻛﺎﻫﺶ ﺻﺪا ﻣﻲﺗﻮان ﺷﻨﻮاﻳﻲ ﻛﺎرﮔﺮان را ﺣﻔﺎﻇﺖ ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫ارزﺷﻴﺎﺑﻲ از ﻃﺮﻳﻖ ادﻳﻮﻣﺘﺮي‬

‫وﺿﻌﻴﺖ ﺷﻨﻮاﻳﻲ ﻫﺮ ﻛﺎرﮔﺮ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻄﻮر دوره اي و ﻣﻨﻈﻢ ﺗﻮﺳﻂ ﺷﻨﻮاﻳﻲ ﺳﻨﺠﻲ ﻣﻮرد ﺑﺎزرﺳـﻲ ﻗـﺮار‬
‫ﮔﻴﺮد‪ .‬در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺣﻔﺎﻇﺖ از ﺷﻨﻮاﻳﻲ ﺑﻄﻮر ﺻﺤﻴﺢ و ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ آﻣﻴﺰ اﻧﺠﺎم ﮔﻴﺮد‪ ،‬اودﻳـﻮﮔﺮام‬
‫اﻓﺮاد ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺗﻐﻴﻴﺮي در آﺳﺘﺎﻧﻪ ﺷﻨﻮاﻳﻲ آنﻫﺎ ﻛﻪ ﻧﺎﺷﻲ از ﻛﺎر در ﻣﺤﻴﻂ ﭘﺮ ﺻﺪا اﺳﺖ را ﻧﺸﺎن دﻫـﺪ‪ .‬در‬
‫ﺻﻮرت ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻫﺮﻧﻮع ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻻزم اﺳﺖ اﻓﺮاد ﻣﺴﺌﻮل ﺑﻪ ﭼﺎره ﺟﻮﻳﻲ ﺑﭙﺮدازﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛـﻪ ﺗﻐﻴﻴـﺮ در‬
‫وﺿﻌﻴﺖ ﺷﻨﻮاﻳﻲ ﻣﻨﺸﺎء ﻏﻴﺮﺷﻐﻠﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در اودﻳﻮﮔﺮامﻫﺎي ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪه و ﺟﻬـﺖ ﺗـﺼﺤﻴﺢ اﻳـﻦ‬
‫ﺿﺎﻳﻌﻪ روشﻫﺎي اﺻﻮﻟﻲ اﻋﻤﺎل ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ ،‬ازﺟﻤﻠﻪ ﻛﺎﻫﺶ زﻣﺎن ﻣﻮاﺟﻪ ﺑﺎ ﺻﺪا در ﻣﺤﻴﻂ ﻛﺎر‪.‬‬
‫‪١١٨‬‬
1) Cox, I.R; (1958) Industrial Noise and the Conservation of Hearing
in Patty, A.A. Industrial Hygiene and Toxicology, Interscience Publ.
Inc; New York, PP. 621.
2) Hamernik, R. and Henderson, D. and Solve. R. (1980).New

Perspective an Noise Induced Hearing Loss, PP. 511-18.
3) Hemond, C; J; 1983, Engineering Acoustics Noise Control. Prentice-

Hall INC PP. 135-136.
4) Proposals for Noise Control Legislation Based on a Pilot Study of

Noise in Tehran , Department of the Environment , Bertlin Cooper
Macdonald, 1977.
5) Myberg, A.A. 1990.The Effects of Man-Made Noise on the Behavior

of Marine Animals, Environment International, Vol. 16, 575-586.
6) Brouen, A.L; 1990, Measuring the Effect of Aircraft Noise on sea

Birds, Environment International, Vol. 16, PP.587-592.
7) Koszarng-Z, Gorynski, P; 1990. Exposure of School Children and

Tea chers to Noise at School, Rocz-Panstw-Zakl-Hig.41(5-6):PP.297-
310.
8) Baumbach- W: Morstedt-R; Skhulze-B:Wolke-G; Ullmannk;

Grossmann-G, 1990. New Aspects of the Traffic Noise Problem in the
Inner City Area, Z-Gesamte-Hye. 36 (4), PP.204-6.
9) Schulze-B; Wolke-G; Morstedt-R; Ullmann-R; Grossmann-

G,1990,Street Traffic Noise and Stress Experience, Z-Gemate-
Hgg;36(4):PP.201-3.
10) Kawabata-T, 199 ,1Effects of Tohoku Shinkasen Noise on Living

Environment of School Children- Changes with the Increase of the
١١٩
‫‪Maximum Train Speed, Nippon Koshu- Eix- Zasshi, 34(1) PP.52-63.‬‬
‫‪11) Ohrstrom, E; and Rylander, R; 1990, Sleep Disturbance by Road‬‬

‫‪Traffic Noise A laboratory Study on Number of Noise Events, J. Sound‬‬
‫‪and Vibratin, 143 (1), PP. 93.‬‬
‫‪12) Kuno, K; Oisoi, Y;Misoina ,Y;1993, Comparison of Noise‬‬

‫‪Environment of Residences in Nagoga, Japan and in Bejing, Coina,‬‬
‫‪Applied Acoustics. 40, PP.153-16 .7‬‬
‫‪13) Paul A. Bel et al; Environmental Psycology, Holt Rineoart and‬‬

‫‪Wins ton, inc, Printed in USA.‬‬
‫‪14) Berger, EH. Word, WD, Morill , JC. Royster , LH. (1986). Noise‬‬
‫‪and Hearing Conservation Manual, Am. Ind. Hyg. Assoc .‬‬
‫ﻗﻴﺎﻣﻲ‪ ،‬اﻟﻒ )‪ .(1353‬ﺑﺮرﺳﻲ و ﻛﻨﺘﺮل ﺻﺪا در ﻛﺎرﺧﺎﻧﻪ ﭼﻴﺖ ﺳﺎزي ;‪ 15‬ـ اﻛﺒﺮ ﺧﺎﻧﺰاده‪ ،‬ف‬
‫ﺗﻬﺮان ‪ ،‬از اﻧﺘﺸﺎرات ﻋﻠﻤﻲ داﻧﺸﻜﺪه ﺑﻬﺪاﺷﺖ و ﻣﻮﺳﺴﻪ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﺑﻬﺪاﺷـﺘﻲ‪ ،‬ﻧـﺸﺮﻳﻪ ﺷـﻤﺎره‬
‫‪ ، 1867‬داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان‪.‬‬
‫‪ 16‬ـ اﻛﺒﺮ ﺧﺎﻧﺰاده ‪ ،‬ف ; ﻗﻴﺎﻣﻲ ‪ ،‬اﻟﻒ )‪ .(1353‬ﻛﺎﻫﺶ آﺳﺘﺎﻧﻪ ﺷﻨﻮاﻳﻲ ﻛـﺎرﮔﺮان ﺑﺎﻓﻨـﺪه در‬
‫اﺛﺮ ﺳﺮوﺻﺪاي زﻳﺎد‪ .‬ﻣﺠﻠﻪ ﺑﻬﺪاﺷﺖ اﻳﺮان‪ ،‬ﺟﻠﺪ دوم‪ ،‬ﺻﻔﺤﺎت ‪03543‬‬
‫‪ 17‬ـ ﭘﺮوﻳﺰﭘﻮر‪ ،‬د ; ﻣﺸﻜﻲ ‪ ،‬پ )‪ .(1356‬ﺳﺮوﺻـﺪا در ﺻـﻨﺎﻳﻊ ﻧـﺴﺎﺟﻲ ‪ ،‬ﻣﺠﻠـﻪ ﺑﻬﺪاﺷـﺖ‬
‫اﻳﺮان‪ ،‬ﺟﻠﺪ ﺳﻮم‪ ،‬ﺻﻔﺤﺎت ‪78‬ـ‪077‬‬
‫‪ 18‬ـ رﻧﺠﺒﺮان‪ ،‬م )‪ .(1362‬ﺑﺮرﺳـﻲ ﺗﻐﻴﻴـﺮات ﻓﻮﻧﻜـﺴﻴﻮنﻫـﺎي رﻳـﻮي و آﺳـﺘﺎﻧﻪ ﺷـﻨﻮاﻳﻲ‬

‫ﻛﺎرﮔﺮان در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺤﻴﻂ ﻛﺎر‪ ،‬ﭘﺎﻳﺎن ﻧﺎﻣﻪ ﻓﻮق ﻟﻴﺴﺎﻧﺲ‪ ،‬داﻧﺸﻜﺪه ﺑﻬﺪاﺷﺖ‪ ،‬داﻧﺸﮕﺎه‬
‫ﺗﻬﺮان‪.‬‬
‫‪ 19‬ـ ﭘﺮوﻳﺰﭘﻮر‪ ،‬د‪ ; .‬اﻛﺒﺮ ﺧﺎﻧﺰاده‪ ،‬ف )‪ .(1360‬اﻓﺖ داﺋﻢ ﺷﻨﻮاﻳﻲ دراﺛﺮﺳﺮوﺻﺪاﻣﺤﻴﻂ ﻛﺎر‪،‬‬
‫ﻣﺠﻠﻪ ﻧﻈﺎم ﭘﺰﺷﻜﻲ‪ ،‬ﺳﺎل ﻫﺸﺘﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎره ‪ ، 2‬ﺻﻔﺤﻪ ‪093‬‬
‫‪ 20‬ـ ﻣﻴﺮﻣﺒﻴﻦ‪ ،‬پ )‪ .(1363‬اﺧﺘﻼف ﺷﻨﻮاﻳﻲ و ﮔﻔﺘﺎري ﻧﺎﺷﻲ از ﻛـﺎر ‪ ،‬از ﻣﺠﻤﻮﻋـﻪ ﻣﻘـﺎﻻت‬
‫دوﻣﻴﻦ ﺳﻤﻴﻨﺎر اﻳﻤﻨﻲ و ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﻛﺎر‪ ،‬وزارت ﻛﺎر و اﻣﻮراﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪.‬‬
‫‪١٢٠‬‬
‫‪ 21‬ـ ﺑﻴﮕﻠﺮﭘــﻮر‪ ،‬س )‪ .(1364‬ﺑﺮرﺳــﻲ اﻓــﺖ ﺷــﻨﻮاﻳﻲ ﻧﺎﺷــﻲ از ﺳﺮوﺻــﺪادرﻛﺎرﮔﺮان‬
‫ﺑﺎﻓﻨﺪه‪.‬ﭘﺎﻳﺎن ﻧﺎﻣﻪ ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﻲ ارﺷﺪ ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﺣﺮﻓﻪ اي و ﺣﻔﺎﻇﺖ ﺻﻨﻌﺘﻲ‪ ،‬داﻧﺸﻜﺪه ﺑﻬﺪاﺷـﺖ‪،‬‬
‫داﻧﺸﮕﺎه ﻋﻠﻮم ﭘﺰﺷﻜﻲ ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﺻﻔﺤﻪ ‪060‬‬
‫‪ 21‬ـ ﻣﻜﺎﻧﻴﻚ‪ ،‬م‪ .‬ﻧﻘﺸﻪ ﺗﺮازﺑﻨﺪي ﺻﺪا در ﺷﻬﺮ ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﻧﺸﺮﻳﻪ ﺷـﻤﺎره ‪ ، 65‬ﻣﺮﻛﺰﺗﺤﻘﻴﻘـﺎت‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن و ﻣﺴﻜﻦ‪ ،‬دي ﻣﺎه ‪01362‬‬
‫‪ 22‬ـ ﻃﺮح ﺟﺎﻣﻊ ﺑﺮرﺳﻲ آﻟﻮدﮔﻲ ﺻﺪا )‪1379‬ـ‪ .(1374‬ﺳﺎزﻣﺎن ﺣﻔﺎﻇﺖ ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ‪.‬‬
‫‪ 23‬ـ ﻧﺼﻴﺮي‪ ،‬پ )‪ .(1373‬ﻣﺒـﺎﻧﻲ اﻛﻮﺳـﺘﻴﻚ در ﺳـﺎﺧﺘﻤﺎن ‪ ،‬اﻧﺘـﺸﺎرات ﻣﺮﻛـﺰ ﺗﺤﻘﻴﻘـﺎت‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن و ﻣﺴﻜﻦ‪.‬‬
‫‪ 24‬ـ ﺿﻮاﺑﻂ و ﻣﻘﺮرات ﺻﺪاﺑﻨﺪي درﺳـﺎﺧﺘﻤﺎنﻫـﺎ )‪ .(1375‬اﻧﺘـﺸﺎرات ﻣﺮﻛـﺰ ﺗﺤﻘﻴﻘـﺎت‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن و ﻣﺴﻜﻦ‪.‬‬
‫‪ 25‬ـ ﻃﺎﻫﺮي ﻧﺎﻣﻘﻲ‪ ،‬م )‪ .(1375‬ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻴﺰان ﺻﺪاو اﺛﺮات ذﻫﻨـﻲ رواﻧـﻲ آن ﺑـﺮروي‬
‫اﭘﺮاﺗﻮرﻫﺎي ﻣﺨﺎﺑﺮات‪ .‬ﭘﺎﻳﺎن ﻧﺎﻣﻪ ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﻲ ارﺷﺪ ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﺣﺮﻓﻪ اي‪.‬‬
‫‪١٢١‬‬
‫ﻋﻔﻮﻧﺖ زداﻳﻲ در ﭘﺰﺷﻜﻲ‬
‫دﻛﺘﺮ ﺳﻴﺪﻣﻨﺼﻮر رﺿﻮي‬

‫ﮔﺮوه ﭘﺰﺷﻜﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ داﻧﺸﮕﺎه ﻋﻠﻮم ﭘﺰﺷﻜﻲ ﺗﻬﺮان‬
‫‪١٢٢‬‬
‫اﻧﺘﻈﺎر ﻣﻲرود ﻓﺮاﮔﻴﺮﻧﺪه‪ ،‬ﭘﺲ از ﮔﺬراﻧﺪن اﻳﻦ درس ﺑﺘﻮاﻧﺪ ‪:‬‬

‫اﺻﻄﻼﺣﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻋﻔﻮﻧﺖ زداﻳﻲ را ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻧﻤﻮده‪ ،‬آنﻫﺎ را ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻛﻨﺪ‬ ‫¾‬
‫روشﻫﺎي ﻋﻔﻮﻧﺖ زداﻳﻲ راﻳﺞ را ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻧﻤﺎﻳﺪ‬ ‫¾‬
‫در ﺑﺎره وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﻲ و ﻋﻤﻠﻜﺮدي دﺳﺘﮕﺎه ﻫﺎي ﻓﻮر‪ ،‬اﺗﻮﻛﻼو‪،ETO ،‬‬ ‫¾‬
‫ﻛِﻤﻲﻛﻼو و ﮔﺎز ﭘﻼﺳﻤﺎ‪ ،‬ﺑﺤﺚ ﻧﻤﻮده‪ ،‬آنﻫﺎ را ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻧﻤﺎﻳﺪ‬
‫روشﻫﺎي ﭘﺎﻳﺶ ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ‪ ،‬ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ و ﺑﻴﻮﻟﻮژﻳﻚ را ﺷﺮح دﻫﺪ‬ ‫¾‬
‫وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﻳﻚ ﻣﺎده ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﮔﻨﺪزداي اﻳﺪه آل را ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻧﻤﺎﻳﺪ‬ ‫¾‬
‫ﺳﻄﻮح ﮔﻨﺪزداﻳﻲ ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ را ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﻨﺪ‬ ‫¾‬
‫ﻣﻮادﮔﻨﺪزداي راﻳﺞ در اﻳﺮان را ﻧﺎم ﺑﺮده و درﺑﺎره ﺳﻄﺢ ﮔﻨﺪزداﻳﻲ و ﻛﺎرﺑﺮد ﻫﺮﻳﻚ‬ ‫¾‬
‫ﺑﻪ اﺧﺘﺼﺎر ﺑﺤﺚ ﻛﻨﺪ‬
‫در ﺑﺎره روشﻫﺎي ﺳﺎﻟﻢ ﺳﺎزي ﻫﻮا‪ ،‬ﻣﺤﻴﻂ‪ ،‬و وﺳﺎﻳﻞ ﺗﻮﺿﻴﺢ دﻫﺪ‬ ‫¾‬
‫ﺑﺮاي ﻋﻔﻮﻧﺖ زداﻳﻲ وﺳﺎﻳﻠﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ وي اراﺋﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬روش ﻣﻨﺎﺳﺒﻲ را ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﻨﺪ‬ ‫¾‬

‫ﺳِﺘَﺮو‪‬ن ﺳﺎزي‪ ،‬ﮔﻨﺪزداﻳﻲ‪ ،‬ﻣﻮاد ﮔﻨﺪزدا‪ ،‬آﻧﺘﻲ ﺳﭙﺘﻴﻚ‪،‬ﻛﻨﺘﺮل ﻋﻔﻮﻧﺖ‪ ،‬ﭘﺎﻳﺶ اﺳﺘﺮﻳﻠﻴﺰاﺳﻴﻮن‬
‫اوﻟﻴﻦ ﺑﺎر ‪ Semmelweis‬ارزش ﺷﺴﺘﻦ دﺳﺖﻫﺎ ﺑﺎ ﻣﺤﻠﻮلﻫﺎي ﮔﻨﺪزدا را در ﭘﻴﺸﮕﻴﺮي و ﻛﺎﻫﺶ‬
‫دادن ﻣﺮگﻫﺎي ﻧﺎﺷﻲ از ﻋﻔﻮﻧﺖﻫﺎي ﭘﺲ از زاﻳﻤﺎن ﻧﺸـﺎن داد‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﻟﻴﺴﺘﺮ )‪ (Lister‬ﻧﻴﺰ ﻣﻮﻓﻖ ﺷﺪ‬
‫ﺑﺎ ﺑﻪ ﻛﺎرﮔﻴﺮي اﺳﻴﺪ ﻛﺮﺑﻮﻟﻴﻚ ﺷﻤﺎر ﻋﻔﻮﻧﺖ زﺧﻢﻫﺎ را ﻛﺎﺳﺘﻪ و از آﻧﻬﺎ ﭘﻴﺸﮕﻴﺮي ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫اﻫﻤﻴﺖ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻮاد ﮔﻨﺪزدا ﺣﺘﻲ در ﻋﺼﺮ ﻃﻼﻳﻲ آﻧﺘﻲ ﺑﻴﻮﺗﻴﻚﻫﺎ ﻧﻴﺰ ﻛﺎﺳﺘﻪ ﻧﺸﺪه و در ﺣﺎل‬
‫ﺣﺎﺿﺮ اﺳﺘﻔﺎده از روشﻫﺎي ﻋﻔﻮﻧﺖ زداﻳﻲ )ﮔﻨﺪزداﻳﻲ وﺳﺘﺮون ﺳﺎزي( از ﭘﺎﻳﻪ ﻫﺎي ﻣﻬﻢ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎي‬
‫ﻣﻮﻓﻖ ﻛﻨﺘﺮل ﻋﻔﻮﻧﺖﻫﺎي ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎﻧﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﻋﻔﻮﻧﺖ زداﻳﻲ ﻫﻮا‪ ،‬آب‪ ،‬ﻣﺤﻴﻂ ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ‪ ،‬وﺳﺎﻳﻞ و‬
‫ﻣﻮاد و ﻣﺤﻴﻂﻫﺎي ﺑﻴﻮﻟﻮژﻳﻚ روشﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ و ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ وﺟﻮد دارد و ﭘﻴﺮاﻣﻮن اﻳﻦ‬
‫روشﻫﺎ ﺳﺌﻮاﻻت زﻳﺎدي ﻣﻄﺮح اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ از ﺧﻮد ﺑﭙﺮﺳﻴﻢ‪ ،‬ﻫﻮا و ﻣﺤﻴﻂ اﺗﺎقﻫﺎي ﻋﻤﻞ و ﻓﻀﺎﻫﺎي ﺣﺴﺎس ﻣﺜﻞ‪:‬‬
‫‪ NICU ،ICU‬ﺑﺨﺶﻫﺎي ﭘﻴﻮﻧﺪ ﻣﻐﺰ اﺳﺘﺨﻮان و ﻧﻈﻴﺮ آن را ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺗﻤﻴﺰ و ﺣﺘﻲ ﻓﻮق ﺗﻤﻴﺰ ﻧﮕﻪ دارﻳﻢ ؟‬
‫دﺳﺘﮕﺎه ﻫﺎي ﺳﺘﺮون ﻛﻨﻨﺪه ﭼﻪ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎﻳﻲ دارﻧﺪ؟ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻔﻬﻤﻴﻢ دﺳﺘﮕﺎه وﺳﻴﻠﻪ ﻣﺎ را ﻋﺎري از‬
‫ﻣﻴﻜﺮوب ﻧﻤﻮده ؟ ﻳﻚ ﻣﺎده ﮔﻨﺪزداي اﻳﺪه آل ﻛﺪام اﺳﺖ؟ ﺳﺎﻟﻢ ﺗﺮﻳﻦ و ﻣﻮﺛﺮﺗﺮﻳﻦ ﻣﻮاد ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ‬
‫ﺑﺮاي ﻋﻔﻮﻧﺖ زداﻳﻲ ﻣﺤﻴﻂ و وﺳﺎﻳﻞ ﻛﺪاﻣﻨﺪ؟ ﺑﺎر ﻣﻴﻜﺮوﺑﻲ اﺛﺎﺛﻴﻪ و ﻣﺒﻠﻤﺎن ﻣﺤﻞ ﻛﺎر ﺧﻮد را ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻛﻢ‬
‫‪١٢٣‬‬
‫ﻛﻨﻴﻢ؟ وﺳﺎﻳﻞ ﻓﻠﺰي‪ ،‬ﭘﻼﺳﺘﻴﻜﻲ‪ ،‬اﻟﻜﺘﺮوﻧﻴﻜﻲ ﻳﺎ وﺳﺎﻳﻞ ﻟﻨﺰدار ﺧﻮد را ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻋﻔﻮﻧﺖ زداﻳﻲ ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ زﻧﮓ‬
‫ﻧﺰﻧﻨﺪ‪ ،‬ﺧﻮرده ﻧﺸﻮﻧﺪ‪ ،‬اﻧﻌﻄﺎف ﭘﺬﻳﺮي ﺧﻮد را از دﺳﺖ ﻧﺪﻫﻨﺪ و ﻳﺎ ﻛﺪر ﻧﺸﻮﻧﺪ؟ ﻣﻮاد ﻗﻮي و ﺿﻌﻴﻒ‬
‫ﻛﺪاﻣﻨﺪ؟ در اﻳﺮان ﭼﻪ وﺳﺎﻳﻞ و ﻣﻮادي را در دﺳﺘﺮس دارﻳﻢ؟ ﻣﻮاد ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ از ﻧﻈﺮ اﻳﺠﺎد ﻣﻘﺎوﻣﺖ‬
‫ﻣﻴﻜﺮوﺑﻲ در ﭼﻪ وﺿﻌﻴﺘﻲ ﻗﺮار دارﻧﺪ؟ ﺿﺮرﻫﺎي آﻧﻲ و درازﻣﺪت ﻣﻮاد ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻋﻔﻮﻧﺖ‬
‫زداﻳﻲ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲروﻧﺪ ﭼﻴﺴﺖ؟ و ﺳﺌﻮاﻻت ﺑﺴﻴﺎر دﻳﮕﺮ‪ .‬در اﻳﻦ ﺑﺤﺚ ﻛﻮﺗﺎه ﺳﻌﻲ ﺷﺪه ﺗﺎ ﺣﺘﻲ اﻟﻤﻘﺪور‬
‫ﺑﻪ ﺳﺌﻮاﻻت ﻓﻮق ﭘﺎﺳﺦ داده ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺗﻌﺎرﻳﻒ و اﺻﻄﻼﺣﺎت ﻋﻔﻮﻧﺖ زداﻳﻲ‬

‫ﻗﺒﻞ از ورود ﺑﻪ ﺑﺤﺚ ﻋﻔﻮﻧﺖ زداﻳﻲ ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ و ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﻻزم اﺳﺖ ﺑﻪ ذﻛﺮ ﺑﺮﺧﻲ از اﺻﻄﻼﺣﺎت‬
‫راﻳﺞ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﺑﭙﺮدازﻳﻢ ﺗﺎ ﺿﻤﻦ درك ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ و ﺑﻪ ﻛﺎرﮔﻴﺮي روشﻫﺎ از اﺻﻄﻼﺣﺎت‪ ،‬ﺑﺮداﺷﺖﻫﺎي‬
‫ﻧﺎﻫﻤﮕﻮن ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪.‬‬
‫ﭘﺎك ﻛﺮدن )‪ (Cleaning‬ﻳﻌﻨﻲ زدودن "دﺑﺮيﻫﺎ" ﻳﺎ ﻣﻮاد ﻗﺎﺑﻞ روﻳﺖ ﺑﺎ آب‪.‬‬

‫ﺳﺘﺮون ﺳﺎزي ‪ (Sterilization) :‬ﻳﻌﻨﻲ اﺳﺘﻔﺎده از روشﻫﺎي ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﻳﺎ ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر از ﺑﻴﻦ‬
‫ﺑــﺮدن و ﺗﺨﺮﻳﺐ ﻛﻠﻴﻪ اﺷﻜﺎل ارﮔﺎﻧﻴﺴﻤﻲ از ﺟﻤﻠﻪ اﺳﭙﻮرﻫﺎ‪.‬‬
‫ﮔﻨﺪزداﻳﻲ )‪ (Disinfection‬ﻳﻌﻨﻲ اﺳﺘﻔﺎده از روشﻫﺎي ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﻳﺎ ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻛﻢ ﻛﺮدن ﺑﺎر‬
‫ﻣﻴﻜﺮوﺑﻲ‪.‬‬
‫آﻟﻮدﮔﻲ زداﻳﻲ )‪ (Disinfestation‬ﻳﻌﻨﻲ از ﺑﻴﻦ ﺑﺮدن اﻧﮕﻞﻫﺎي ﺧﺎرﺟﻲ ﻛﻪ ﻧﺎﻗﻞ ﺑﻴﻤﺎرﻳﻨﺪ ﻣﺜﻞ ﮔﺎل و‬
‫ﺷﭙﺶ ‪ Biodeterioration‬ﻳﻌﻨﻲ ﺗﺨﺮﻳﺐ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﺑﻴﻮﻟﻮژﻳﻚ ‪.‬‬
‫‪ Decontamination‬ﻳﻌﻨﻲ ﻋﻔﻮﻧﺖ زداﻳﻲ اﺑﺰار آﻟﻮده ﺑﻪ ﻃﻮري ﻛﻪ ﺑﺮاي اﺳﺘﻔﺎده ﺑﻲ ﺧﻄﺮ و‬
‫ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ Fumigation.‬ﻳﻌﻨﻲ اﺳﺘﻔﺎده از دودﻫﺎ و ﺑﺨﺎرات ﻣﻮاد ﻋﻔﻮﻧﺖزدا ‪.‬‬
‫‪ Pasteurization‬ﻳﻌﻨﻲ اﺳﺘﻔﺎده از ﺣﺮارت ‪ 60‬درﺟﻪ ﺳﺎﻧﺘﻲ ﮔﺮاد ﺗﺎ ﻧﻴﻢ ﺳﺎﻋﺖ ‪.‬‬
‫ﻛﻠﺮﻳﻨﺎﺳﻴﻮن )‪ (Chlorination‬و ازوﻧﻴﺰاﺳﻴﻮن )‪ (Ozonization‬ﻳﻌﻨﻲ اﺳﺘﻔﺎده از ﻛﻠﺮ ﻳـﺎ ازون ﺑﺮاي‬
‫ﺳﺎﻟﻢ ﺳﺎزي آب ‪.‬‬
‫ﻣﺎده ﮔﻨﺪزدا )‪ (Disinfectant‬ﻣﺎده اي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻛﻢ ﻛﺮدن ﺑﺎر ﻣﻴﻜﺮوﺑﻲ از روي ﺳﻄﻮح ﺑﻴﺠﺎن‬
‫و اﺟﺴﺎم ﺑﻜﺎر ﺑﺮده ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫آﻧﺘﻲ ﺳﭙﺘﻴﻚ )‪ (Antiseptic‬ﻣﺎده اي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎزدارﻧﺪه ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ارﮔﺎﻧﻴﺴﻢﻫﺎ از روي ﺑﺎﻓﺖﻫﺎي زﻧﺪه‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫آﻧﺘﻲ ﺑﻴﻮﺗﻴﻚ )‪ (Antibiotic‬ﻣﺎده آﻟﻲ ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ ارﮔﺎﻧﻴﺴﻢﻫﺎ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲﺷﻮد و ﺑﺎﻋﺚ‬
‫ﺑﺎزدارﻧﺪﮔﻲ ﻳﺎ ﻛﺸﺘﻦ ارﮔﺎﻧﻴﺴﻢﻫﺎي دﻳﮕﺮ در اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﺣﻴﻮاﻧﺎت و ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫دﺗﺮﺟﻨﺖ )‪ (Detergent‬ﻣﺎده اي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻛﺸﺶ ﺳﻄﺤﻲ آﻟﻮدﮔﻲ را ﻣﻲﺑﺮد‪.‬‬
‫ﺳﻨﻴﺘﺎﻳﺰر )‪ (Sanitizer‬ﻣﺎده ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﻮاد ﺿﺪﻣﻴﻜﺮوﺑﻲ ﻫﻤﺮاه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪١٢٤‬‬
‫ﻣﻮاد ژرﻣﻴﺴﻴﺪ )‪ ، (Germicide‬ﺑﺎﻳﻮﺳﻴﺪ )‪ (Biocide‬ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﺴﻴﺪ )‪ ، (Bactericide‬وﻳﺮﻳﺴﻴﺪ‬
‫)‪ ، (Viricide‬ﻓﻮﻧﮋﻳﺴﻴﺪ )‪ ، (Fungicide‬اﺳﭙﻮرﻳﺴﻴﺪ )‪ (Sporicide‬و اوﻳﺴﻴﺪ )‪ (Ovicide‬ﻧﻴﺰ ﻛﺸﻨﺪه‬
‫ارﮔﺎﻧﻴﺴﻢ‪ ،‬اﻋﻢ از ﺑﺎﻛﺘﺮيﻫﺎ‪ ،‬وﻳﺮوسﻫﺎ‪ ،‬ﻗﺎرچﻫﺎ‪ ،‬اﺳﭙﻮرﻫﺎ و ﺗﺨﻢ اﻧﮕﻠﻲﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫اﺻﻄﻼح دﺋﻮدوراﻧﺖ )‪ (Deodorant‬ﻧﻴﺰ ﺑﺮاي ﻣﻮاد ﺧﻨﺜﻲ ﻛﻨﻨﺪه ﺑﻮﻫﺎي ﺑﺪ و ‪ Bleach‬ﺑﺮاي ﻣﻮاد‬
‫رﻧﮓ ﺑﺮ ﺑﻜﺎر ﺑﺮده ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫روشﻫﺎي ﻋﻔﻮﻧﺖ زداﻳﻲ‬

‫اﻧﻮاع روشﻫﺎي ﺟﺎري ﻋﻔﻮﻧﺖ زداﻳﻲ‪ ،‬اﻋﻢ از روشﻫﺎي ﺳﺘﺮون ﺳﺎزي ﻳﺎ ﮔﻨﺪزداﻳﻲ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬
‫ﺣﺮارت ﺧﺸﻚ )ﻓﻮر(‬ ‫·‬

‫ﺣﺮارت ﻣﺮﻃﻮب )اﺗﻮﻛﻼو(‬ ‫·‬
‫اﺗﻮﻛﻼو اﺗﻴﻠﻦ اﻛﺴﺎﻳﺪ )‪(ETO‬‬ ‫·‬
‫‪(VHP) Vaporized Hydrogen Peroxide‬‬ ‫·‬
‫ﮔﺎز ﭘﻼﺳﻤﺎ‬ ‫·‬
‫ﻣﻮاد ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﺳﺘﺮون ﻛﻨﻨﺪه‬ ‫·‬
‫ﻳﻮﻧﻴﺰاﺳﻴﻮن‬ ‫·‬
‫روﻏﻦ داغ )ﺑﺎ درﺟﻪ ﺣﺮارت ﺑﺎﻻ(‬ ‫·‬
‫ﺷﻌﻠﻪ )ﺳﻮزاﻧﺪن(‬ ‫·‬
‫ﻫﻮا‬ ‫·‬
‫ﻧﻮر ﺧﻮرﺷﻴﺪ‬ ‫·‬
‫دﺳﺘﮕﺎه ﭘﺮﺗﻮي ﻓﺮاﺑﻨﻔﺶ‬ ‫·‬
‫ﭘﺎﺳﺘﻮرﻳﺰاﺳﻴﻮن‬ ‫·‬
‫ﻣﻮاد ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﮔﻨﺪزدا‬ ‫·‬
‫روشﻫﺎي ﺳﺘﺮون ﺳﺎزي‬
‫ﺣﺮارت ﺧﺸﻚ ﻳﺎ ﻓﻮر‬

‫دﺳﺘﮕﺎه ﻓﻮر‪ ،‬داراي ﻳﻚ اﺟﺎق و ﻳﻚ اﺗﺎﻗﻚ ﻋﺎﻳﻖ ﻛﺎري ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺟﺮﻳﺎن ﺑﺮق ﮔﺮم ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ‬
‫دﺳﺘﮕﺎه داراي ﺑﺪﻧﻪ ﻓﻮﻻدي‪ ،‬ﻓﻦ‪ ،‬زﻣﺎن ﺳﻨﺞ‪ ،‬ﺣﺮارت ﺳﻨﺞ‪ ،‬ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻛﻨﻨﺪه درﺟﻪ ﺣﺮارت‪ ،‬ﺗﺮﻣﻮﺳﺘﺎت و‬
‫ﺳﻴﺴﺘﻢ اِرت اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ دﺳﺘﮕﺎه در ‪ 160‬درﺟﻪ ﺳﺎﻧﺘﻲ ﮔﺮاد در ﻣﺪت ‪ 2‬ﺳﺎﻋﺖ‪ ،‬در ‪ 171‬درﺟﻪ‬
‫ﺳﺎﻧﺘﻴﮕﺮاد در ﻣﺪت ‪ 1‬ﺳﺎﻋﺖ‪ ،‬در‪ 180‬درﺟﻪ ﺳﺎﻧﺘﻲ ﮔﺮاد در ﻣﺪت ‪ 0/5‬ﺳﺎﻋﺖ و در ‪ 191‬درﺟﻪ ﺳﺎﻧﺘﻲ‬
‫ﮔﺮاد در ﻣﺪت ‪ 6‬ﺗﺎ ‪ 10‬دﻗﻴﻘﻪ وﺳﺎﻳﻞ اﺳﺘﺮﻳﻞ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻣﻮرد اﺧﻴﺮ ‪Rapid Heat Transfer‬‬
‫ﮔﻮﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫‪١٢٥‬‬
‫ﺑﺎ ﻓﻮر ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ روﻏﻦﻫﺎ‪ ،‬ﮔﺎزﻫﺎي آﻏﺸﺘﻪ ﺑﻪ وازﻟﻴﻦ‪ ،‬ﭘﻮدرﻫﺎ‪ ،‬ﺳﻮزنﻫﺎ‪ ،‬ﺗﻴﻎ‪ ،‬ﻗﻴﭽﻲ‪ ،‬ﻧﻮك اﻟﻜﺘﺮوﻛﻮﺗﺮ‪،‬‬
‫درﻳﻞﻫﺎ‪ ،‬ﻓﺮزﻫﺎ‪ ،‬ﻣﺘﻪ ﻫﺎ‪ ،‬ﻟﻮﻟﻪ ﻫﺎي ﺷﻴﺸﻪ اي و آﻳﻴﻨﻪ ﻫﺎ را ﺳﺘﺮون ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﻓﻮر وﺳﻴﻠﻪ ارزاﻧﻲ اﺳﺖ و‬
‫ﺳﺒﺐ ﺧﻮردﮔﻲ‪ ،‬زﻧﮓ زدﮔﻲ وﻛﻨﺪ ﺷﺪن ﻟﺒﻪ ﻫﺎي ﺑﺮﻧﺪه وﺳﺎﻳﻞ ﻓﻠﺰي ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ .‬ﻧﻔﻮذ ﭘﺬﻳﺮي آن‬
‫ﺿﻌﻴﻒ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻴﺎز ﺑﻪ زﻣﺎن ﻃﻮﻻﻧﻲ دارد‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻐﻴﻴﺮ رﻧﮓ و ﺳﻮﺧﺘﻦ ﻛﺎﻏﺬ و ﭘﺎرﭼﻪ از اﺑﺰار ﺣﺴﺎس ﺑﻪ‬
‫ﺣﺮارت ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮاي ﻛﻨﺘﺮل ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻓﻮر‪ ،‬ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﻫﺮ روز واﺷﺮ ﻧﺴﻮز آن را ﺑﺎزدﻳﺪ ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﺑﺎ دﻣﺎﺳﻨﺞ‬
‫ﺷﺎﻫﺪ‪ ،‬ﺻﺤﺖ ﻋﻤﻞ ﺣﺮارت ﺳﻨﺠﺶ را ﻛﻨﺘﺮل ﻧﻤﺎﻳﻴﻢ‪ .‬و ﻫﺮ ﻫﻔﺘﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از آزﻣﻮنﻫﺎي ﺑﻴﻮﻟﻮژﻳﻚ‬
‫)ﺑﺎﺳﻴﻠﻮس ﺳﻮﺑﺘﻴﻠﻴﺲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺣﺮارت ﺧﺸﻚ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻘﺎوم اﺳﺖ( ﻋﻤﻞ ﺳﺘﺮون ﺳﺎزﻳﺶ را ارزﻳﺎﺑﻲ ﻧﻤﺎﻳﻴﻢ‪.‬‬
‫در ﭘﺎﻳﺎن ﻛﺎر ﺑﺎ ﻓﻮر‪ ،‬ﺗﺎ درﺟﻪ ﺣﺮارت ﺑﻪ زﻳﺮ ‪ 50‬درﺟﻪ ﺳﺎﻧﺘﻴﮕﺮاد ﻧﺮﺳﻴﺪه ﻧﺒﺎﻳﺪ در دﺳﺘﮕﺎه را ﺑﺎز‬
‫ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬زﻳﺮا ﺑﻪ ﻋﻠﺖ اﺧﺘﻼف دﻣﺎ‪ ،‬آﻟﻮدﮔﻲ ﻫﻮاي ﺑﻴﺮون ﺑﻪ وﺳﺎﻳﻞ داﺧﻞ دﺳﺘﮕﺎه ﺳﺮاﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺮارت ﻣﺮﻃﻮب )اﺗﻮﻛﻼو(‬

‫ﺣﺮارت ﻣﺮﻃﻮب ﻫﻨﻮز‪ ،‬ﻣﻮﺛﺮﺗﺮﻳﻦ‪ ،‬ﻣﺘﺪاول ﺗﺮﻳﻦ‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ اﻋﺘﻤﺎدﺗﺮﻳﻦ و ﻛﻢ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﺗﺮﻳﻦ روش ﺑﺮاي‬
‫ﺳﺘﺮون ﺳﺎزي اﺳﺖ‪ .‬اﺗﻮﻛﻼو دﺳﺘﮕﺎﻫﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻋﻮاﻣﻞ دﻣﺎ‪ ،‬ﺑﺨﺎر‪ ،‬ﻓﺸﺎر و زﻣﺎن‪ ،‬ﻋﻤﻞ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫در اﻳﻦ دﺳﺘﮕﺎه‪ ،‬ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ "ﻫﻮا" ﺑﺎ "ﺑﺨﺎر" ﺟﺎﺑﺠﺎ ﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﺟﺎﺑﺠﺎﻳﻲ ﻳﺎ ﺑﺎ ﻧﻴﺮوي ﺛﻘﻞ )‪(Gravity‬‬
‫ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﻴﺮد و ﻳﺎ ﺑﺎ ﻣﻜﺶ ﭘﻤﭗ )‪ .(Prevacuum‬اﮔﺮ ﻫﻮاي داﺧﻞ دﺳﺘﮕﺎه ﻛﺎﻣﻼ ﺗﺨﻠﻴﻪ ﻧﺸﻮد‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﻋﻠﺖ اﺧﺘﻼف وزن ﻣﺨﺼﻮص ﻫﻮا و ﺑﺨﺎر‪ ،‬درﺟﻪ ﺣﺮارت ﺑﻪ ﺣﺪ ﻣﻄﻠﻮب ﻧﺨﻮاﻫﺪ رﺳﻴﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ دﺳﺘﮕﺎه داراي ﻳﻚ ﻣﺨﺰن ﻓﻮﻻدي ﺿﺪزﻧﮓ‪ ،‬ﺿﺪاﺳﻴﺪ و ﺑﺎز و ﺿﺪﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺲ‪ ،‬در ﻓﻮﻻدي ﺑﺎ‬
‫واﺷﺮ ﻧﺴﻮز‪ ،‬ﻗﻔﻞ اﻳﻤﻨﻲ‪ ،‬ﺷﻴﺮﻫﺎي آب و ﺑﺨﺎر‪ ،‬ﺻﺎﻓﻲﻫﺎي ﻫﻮا و ﺑﺨﺎر‪ ،‬ﺳﻮﭘﺎپ اﻃﻤﻴﻨﺎن‪ ،‬ﻓﺸﺎرﺳﻨﺞ‪،‬‬
‫ﺣﺮارت ﺳﻨﺞ‪ ،‬زﻣﺎن ﺳﻨﺞ و ﺳﻴﺴﺘﻢ ارت ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و ﺣﺠﻤﺶ از ‪ 5‬ﻟﻴﺘﺮ ﺗﺎ ﺑﻴﺶ از ‪ 1000‬ﻟﻴﺘﺮ ﻣﺘﻔﺎوت‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫در اﻳﻦ دﺳﺘﮕﺎه‪ ،‬دﻣﺎ ‪ 121‬ﺗﺎ ‪ 134‬درﺟﻪ ﺳﺎﻧﺘﻴﮕﺮاد اﺳﺖ و زﻣﺎن‪ ،‬ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻧﻮع دﺳﺘﮕﺎه ‪ 4‬ﺗﺎ ‪30‬‬
‫دﻗﻴﻘﻪ ﻣﺘﻔﺎوت و واﺣﺪ ﺳﻨﺠﺶ ﻓﺸﺎر ﻳﻜﻲ از ﻣﻮارد زﻳﺮ اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﻳﻚ اﺗﻤﺴﻔﺮ = ﻳﻚ ﺑﺎر= ‪ 100‬ﻛﻴﻠﻮﭘﺎﺳﻜﺎل = ‪ 14/5‬ﭘﻮﻧﺪ ﺑﺮ اﻳﻨﭻ ﻣﺮﺑﻊ = ‪ 750‬ﻣﻴﻠﻴﻤﺘﺮ ﺟﻴﻮه‬
‫در ﭘﺎﻳﺎن ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺳﺘﺮون ﺳﺎزي‪ ،‬ﺑﺨﺎر دﺳﺘﮕﺎه ﺗﺨﻠﻴﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﺗﺎ ﻓﺸﺎر اﺗﺎﻗﻚ ﺑﻪ ﺻﻔﺮ ﺑﺮﺳﺪ‪ .‬اﻳﻦ‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪ ‪ 15‬ﺗﺎ ‪ 20‬دﻗﻴﻘﻪ ﻃﻮل ﻣﻲﻛﺸﺪ‪.‬‬
‫اﺗﻮﻛﻼو ﺑﺮاي ﺳﺘﺮون ﻛﺮدن ﻟﻮازم ﺟﺮاﺣﻲ ﻓﻠﺰي‪ ،‬ﺷﻴﺸﻪ ﻫﺎ‪ ،‬ﻣﺎﻳﻌﺎت و ﺑﻌﻀﻲ ﻣﻮاد ﭘﻼﺳﺘﻴﻜﻲ ﺑﻜﺎر‬
‫ﻣﻲرود‪ .‬ﻧﻮﻋﻲ ﺳﺘﺮون ﺳﺎزي ﺳﺮﻳﻊ وﺟﻮد دارد ﺑﻨﺎم ‪ Flash Sterilization‬ﻛﻪ در آن وﺳﺎﻳﻞ‪ ،‬در‬
‫دﻣﺎي ‪ 134‬درﺟﻪ ﺳﺎﻧﺘﻴﮕﺮاد و ﻓﺸﺎر ‪ 60‬ﭘﻮﻧﺪ ﺑﺮ اﻳﻨﭻ ﻣﺮﺑﻊ‪ ،‬ﻇﺮف ‪ 3‬دﻗﻴﻘﻪ ﺳﺘﺮون ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫در اﺳﺘﻔﺎده از اﺗﻮﻛﻼو زﻣﺎن ﻛﻮﺗﺎه و ﻧﻔﻮذ ﺧﻮب اﺳﺖ‪ ،‬و وﺳﺎﻳﻞ زﻳﺎدي را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺎ آن‬
‫ﺳﺘﺮون ﻛﺮد‪ .‬وﻟﻲ ﻛﻨﺪ ﺷﺪن وﺳﺎﻳﻞ ﺑﺮﻧﺪه و ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪن رﻃﻮﺑﺖ در ﺑﺴﺘﻪ ﻫﺎ در ﭘﺎﻳﺎن ﻛﺎر از ﻣﻌﺎﻳﺐ‬
‫اﻳﻦ روش ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﻲآﻳﺪ‪.‬‬
‫‪١٢٦‬‬
‫ﻋﻤﻠﻜﺮد اﺗﻮﻛﻼو را ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺑﺎ ﺑﺮرﺳﻲ ﺣﺮارت ﺳﻨﺞ ﺑﺎ ﺗﺮﻣﻮﻣﺘﺮ ﺷﺎﻫﺪ‪ ،‬وزن ﻛﺮدن ﺑﺴﺘﻪ ﻫﺎ ﻗﺒﻞ‬
‫و ﺑﻌﺪ از ﻓﺮاﻳﻨﺪ )ﺟﻬﺖ ﺑﺮرﺳﻲ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪن رﻃﻮﺑﺖ در ﺑﺴﺘﻪ ﻫﺎ(‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎده از اﻧﺪﻳﻜﺎﺗﻮرﻫﺎي ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ و‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻫﻔﺘﮕﻲ از اﻧﺪﻳﻜﺎﺗﻮرﻫﺎي ﺑﻴﻮﻟﻮژﻳﻚ ﺑﺎﺳﻴﻠﻮس اﺳﺘﺌﺎروﺗﺮﻣﻮﻓﻴﻠﻮس )‪(B. Stearothermophilus‬‬
‫ارزﻳﺎﺑﻲ ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫اﺗﻮﻛﻼو اﺗﻴﻠﻦ اﻛﺴﺎﻳﺪ‬

‫اﻛﺴﻴﺪ اﺗﻴﻠﻦ ﮔﺎزي اﺳﺖ ﺑﻲ رﻧﮓ‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ اﺷﺘﻌﺎل و ﻣﺤﻠﻮل در آب ﻛﻪ وﻗﺘﻲ ﺑﺎ ﻫﻮا ﻣﺨﻠﻮط ﺷﻮد‬
‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ آﺗﺶزا ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻛﺴﻴﺪ اﺗﻴﻠﻦ ﻳﺎ ﺑﺎ ﻏﻠﻈﺖ ‪ %100‬ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺮده ﻣﻲﺷﻮد و ﻳﺎ ﺑﺎ ‪ ، CO2 %12‬دﻣﺎي‬
‫‪ 60‬درﺟﻪ ﺳﺎﻧﺘﻲ ﮔﺮاد و رﻃﻮﺑﺖ ‪ %50‬ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺮده ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ﻫﺮ ﭼﺮﺧﻪ ﺳﺘﺮون ﺳﺎزي ‪285‬‬
‫دﻗﻴﻘﻪ ﻃﻮل ﻣﻲﻛﺸﺪ‪ .‬ﺗﻤﺎم وﺳﺎﻳﻠﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ‪ ETO‬ﺳﺘﺮون ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﺑﺎﻳﺪ ‪ 8‬ﺗﺎ ‪ 24‬ﺳﺎﻋﺖ ﻫﻮادﻫﻲ ﺷﻮﻧﺪ‬
‫زﻳﺮا ﻣﻮاردي از ﺳﻮﺧﺘﮕﻲ ﺻﻮرت در ﻫﻨﮕﺎم اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﺎﺳﻚﻫﺎي ﺑﻴﻬﻮﺷﻲ‪ ،‬اﻟﺘﻬﺎب ﺣﻨﺠﺮه و ﻧﺎي در‬
‫اﺳﺘﻔﺎده از ﻟﻮﻟﻪ ﻫﺎي ﺗﺮاﺷﻪ‪ ،‬ﻫﻤﻮﻟﻴﺰ ﺧﻮن در دﻳﺎﻟﻴﺰ و اﺳﺘﻔﺎده از ﻛﺎﺗﺘﺮﻫﺎ در ﻋﻤﻞ ﺟﺮاﺣﻲ ﻗﻠﺐ و‬
‫آﻧﮋﻳﻮﮔﺮاﻓﻲ دﻳﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫از اﺗﻮﻛﻼو اﺗﻴﻠﻦ اﻛﺴﺎﻳﺪ ﻣﻲﺗﻮان ﺟﻬﺖ ﺳﺘﺮون ﻛﺮدن وﺳﺎﻳﻞ ﭘﻼﺳﺘﻴﻜﻲ‪ ،‬ﻻﺳﺘﻴﻜﻲ‪ ،‬ﭼﺮﻣﻲ‪ ،‬ﭘﻨﺒﻪ اي و‬
‫اﺑﺮﻳﺸﻤﻲ‪ ،‬اﺑﺰار آﻧﺪوﺳﻜﻮﭘﻲ‪ ،‬ﻛﺎﺗﺘﺮﻫﺎ و ﻟﻮﻟﻪ ﻫﺎ‪ ،‬اﺑﺰار ﻇﺮﻳﻒ ﺟﺮاﺣﻲ‪ ،‬دورﺑﻴﻦﻫﺎ‪ ،‬ﻧﺦﻫﺎي ﺑﺨﻴﻪ‪ ،‬ﺳﻴﻢﻫﺎي‬
‫ﺑﺮق‪ ،‬ﭘﻤﭗﻫﺎ‪ ،‬ﻣﻮﺗﻮرﻫﺎ‪ ،‬اﺑﺰار ﻣﺎﺷﻴﻦﻫﺎي ﻗﻠﺒﻲ ﺗﻨﻔﺴﻲ‪ ،‬ﻣﺎﻳﻌﺎت‪ ،‬ﺳﺎﻛﺸﻦ‪ ،‬و اﻧﻮاع ﻫﻨﺪﭘﻴﺲﻫﺎي دﻧﺪان‬
‫ﭘﺰﺷﻜﻲ و اﺑﺰار ﺣﺴﺎس ﺑﻪ ﺣﺮارت اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﻗﺪرت ﻧﻔﻮذ ‪ ETO‬ﺑﺎﻻ اﺳﺖ وﻟﻲ زﻣﺎﻧﺶ ﻃﻮﻻﻧﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﻣﺤﺎﻓﻆ وﻳﮋه ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي ﻛﻨﻨﺪه از‬
‫ﺟﺮﻗﻪ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻣﺴﻤﻮﻣﻴﺖزا‪ ،‬ﺣﺴﺎﺳﻴﺖزا و در ﺗﻤﺎسﻫﺎي ﻃﻮﻻﻧﻲ ﺳﺮﻃﺎنزا و ﻣﻮﺗﺎژن اﺳﺖ و ﻫﺰﻳﻨﻪ‬
‫زﻳﺎدي ﻧﻴﺰ دارد‪.‬‬
‫ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ درﺟﻪ ﺣﺮارت‪ ،‬رﻃﻮﺑﺖ و ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺗﻬﻮﻳﻪ دﺳﺘﮕﺎه ﻛﻨﺘﺮل ﺷﻮد و ﺑﺎ اﺳﭙﻮر ﺑﺎﺳﻴﻠﻮس ﺳﻮﺑﺘﻴﻠﻴﺲ‬
‫ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻫﻔﺘﮕﻲ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﺳﺘﺮون ﺳﺎزي ﭘﺎﻳﺶ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﻛِﻤﻲﻛﻼو‬
‫در اﻳﻦ ﺳﻴﺴﺘﻢ‪ ،‬ﻋﻼوه ﺑﺮ آب‪ ،‬ﻣﺨﻠﻮﻃﻲ از اﻟﻜﻞ‪ ،‬ﻓﺮﻣﺎﻟﺪﺋﻴﺪ‪ ،‬ﻛﺘﻮن و اﺳﺘﻮن ﻧﻴﺰ ﺑﻜﺎر ﺑﺮده ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫درﺟﻪ ﺣﺮارت در ﻛﻤﻲﻛﻼو ‪ 131‬درﺟﻪ ﺳﺎﻧﺘﻲ ﮔﺮاد‪ ،‬ﻓﺸﺎر‪ 20‬ﭘﻮﻧﺪ ﺑﺮ اﻳﻨﭻ ﻣﺮﺑﻊ و زﻣﺎن ‪ 30‬دﻗﻴﻘﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ روش‪ ،‬وﺳﺎﻳﻞ زﻧﮓ ﻧﻤﻲزﻧﻨﺪ و ﻟﺒﻪ ﻫﺎي ﺗﻴﺰ ﻛﻨﺪ ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ و ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻛﻤﺘﺮ ﺑﻮدن ﻣﻴﺰان‬
‫ﺑﺨﺎر آب در اﻳﻦ دﺳﺘﮕﺎه )ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﺗﻮﻛﻼو ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ( آب در ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻨﺪيﻫﺎ ﺟﻤﻊ ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ دﺳﺘﮕﺎه‬
‫ﺑﺎﻳﺪ در ﺟﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺮده ﺷﻮد ﻛﻪ از ﺗﻬﻮﻳﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﺎز ﭘﻼﺳﻤﺎ‬
‫در اﻳﻦ دﺳﺘﮕﺎه‪ ،‬ﭘﺮاﻛﺴﻴﺪ ﻫﻴﺪروژن را در ﻳﻚ ﻣﻴﺪان اﻟﻜﺘﺮﻳﻜﻲ ﺗﺼﻌﻴﺪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﻟﻮازم ﺣﺴﺎس ﺑﻪ‬
‫‪١٢٧‬‬
‫ﺣﺮارت و رﻃﻮﺑﺖ را ﺑﺎ آن ﺳﺘﺮون ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﭼﺮﺧﻪ ﺳﺘﺮون ﺳﺎزي ﺑﺎ اﻳﻦ روش ‪ 55‬ﺗﺎ ‪ 75‬دﻗﻴﻘﻪ ﻃﻮل‬
‫ﻣﻲﻛﺸﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻮاد ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﺳﺘﺮون ﻛﻨﻨﺪه‬

‫ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﻮاد ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺎ اﻓﺰودن ﻏﻠﻈﺖ و ﻳﺎ اﻓﺰودن ﻣﺪت زﻣﺎن‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺳﺘﺮون‬
‫ﺳﺎزي ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻣﺜﻼ ﻣﺤﻠﻮل ﮔﻠﻮﺗﺎراﻟﺪﺋﻴﺪ ‪ %2‬ﺗﺎ ‪ 20‬دﻗﻴﻘﻪ ﺑﺮاي ﮔﻨﺪزداﻳﻲ وﺳﺎﻳﻞ ﺑﻜﺎر ﻣﻲرود‬
‫وﻟﻲ وﻗﺘﻲ ‪ 6‬ﺗﺎ ‪ 10‬ﺳﺎﻋﺖ ﺑﻪ ﻛﺎر رود‪ ،‬در ﺣﺪ اﺳﺘﺮﻳﻞ ﻛﻨﻨﺪه ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﻫﻴﺪروژن ﭘﺮاﻛﺴﺎﻳﺪ ‪%7/5‬‬
‫‪ ،‬ﻏﻠﻈﺖﻫﺎي ﺑﺎﻻي ﻫﻴﭙﻮﻛﻠﺮﻳﺖ ﺳﺪﻳﻢ‪ ،‬ﭘﺮاﺳﺘﻴﻚ اﺳﻴﺪ ﻧﻴﺰ از ﻣﻮاد ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ اﺳﺘﺮﻳﻞ ﻛﻨﻨﺪه ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻳﻮﻧﻴﺰاﺳﻴﻮن‬
‫از ﭘﺮﺗﻮﻫﺎي ﻳﻮن ﺳﺎز ﻧﻈﻴﺮ‪ :‬ﭘﺮﺗﻮﻫﺎي اﻳﻜﺲ و ﮔﺎﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺮاي ﺳﺘﺮون ﻛﺮدن ﻣﻮاد ﺑﻴﻮﻟﻮژﻳﻚ‪،‬‬
‫داروﻫﺎ‪ ،‬ﮔﺎز‪ ،‬ﺑﺎﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺦﻫﺎي ﻛﺎت ﮔﻮت و ﻟﻮازم ﻳﻚﺑﺎر ﻣﺼﺮف اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫روﻏﻦ داغ ـ ﺷﻌﻠﻪ‬

‫ﺑﺮاي ﺑﺮﺧﻲ وﺳﺎﻳﻞ‪ ،‬ﻣﺜﻞ ﺑﻌﻀﻲ وﺳﺎﻳﻞ دﻧﺪان ﭘﺰﺷﻜﻲ ﻣﻲﺗﻮان از روﻏﻦ داغ ﺑﺎ ﺣﺮارت ﺑﻴﺶ از ‪170‬‬
‫درﺟﻪ ﺳﺎﻧﺘﻲ ﮔﺮاد اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﺳﺘﻔﺎده از ﺷﻌﻠﻪ ﭼﺮاغ اﻟﻜﻠﻲ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺳﺘﺮون ﺳﺎزي در‬
‫آزﻣﺎﻳﺸﮕﺎه ﻫﺎ راﻳﺞ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭘﺎﻳﺶ ﺳﺘﺮون ﺳﺎزي‬

‫ﺑﻌﺪ از ﻫﺮ ﺳﺘﺮون ﺳﺎزي ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺷﻮﻳﻢ ﻛﻪ ﻛﻠﻴﻪ اﺷﻜﺎل ارﮔﺎﻧﻴﺴﻤﻲ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺳﺘﺮون ﺳﺎزي از‬
‫ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬روشﻫﺎي ﭘﺎﻳﺶ ﻳﺎ ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ و ﻳﺎ ﺑﻴﻮﻟﻮژﻳﻚ‪.‬‬
‫در ﭘﺎﻳﺶ ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ‪ ،‬ﺳﻼﻣﺖ ﺧﻮد دﺳﺘﮕﺎه ارزﻳﺎﺑﻲ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﺑﺮرﺳﻲ ﺳﺎﻟﻢ ﺑﻮدن ﻋﻘﺮﺑﻪ ﻫﺎي‬
‫درﺟﻪ ﺣﺮارت‪ ،‬ﻓﺸﺎر و زﻣﺎن‪.‬‬
‫ﭘﺎﻳﺶ ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ‪ ،‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻧﺸﺎﻧﮕﺮﻫﺎﻳﻲ ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﻴﺮد ﻛﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ رﻧﮓ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﺸﺎﻧﮕﺮﻫﺎ ﺑﻪ‬
‫ﺻﻮرت ﻧﻮار‪ ،‬ﺑﺮﭼﺴﺐ ﻳﺎ اﺷﻜﺎل دﻳﮕﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼ در ﻧﻮارﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺟﻬﺖ ارزﻳﺎﺑﻲ ﻋﻤﻠﻜﺮد اﺗﻴﻠﻦ اﻛﺴﺎﻳﺪ‬
‫ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ‪ ،‬در ﺻﻮرت ﺻﺤﺖ ﻋﻤﻠﻜﺮد دﺳﺘﮕﺎه‪ ،‬ﻧﻮار از رﻧﮓ ﻗﻬﻮه اي ﺑﻪ ﺳﺒﺰ‪ ،‬ﺗﻐﻴﻴﺮ رﻧﮓ ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬
‫در ﭘﺎﻳﺶ ﺑﻴﻮﻟﻮژﻳﻚ‪ ،‬از اﺳﭙﻮرﻫﺎي ﺑﺎﺳﻴﻠﻮس ﺳﻮﺑﺘﻴﻠﻴﺲ و ﺑﺎﺳﻴﻠﻮس اﺳﺘﺌﺎروﺗﺮﻣﻮﻓﻴﻠﻮس اﺳﺘﻔﺎده‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻧﺸﺎﻧﮕﺮﻫﺎي ﺑﻴﻮﻟﻮژﻳﻚ ﺑﻪ ﺻﻮر ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻧﻮاري‪ ،‬وﻳﺎل ﻳﺎ آﻣﭙﻮل ﻛﻮﭼﻚ ﻣﻮﺟﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻧﺸﺎﻧﮕﺮﻫﺎي ﺑﻴﻮﻟﻮژﻳﻚ را در داﺧﻞ ﻣﺤﻔﻈﻪ اﺗﻮﻛﻼو‪ ،‬در داﺧﻞ ﺑﺴﺘﻪ ﻫﺎ ﻳﺎ ﺳﻴﻨﻲ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻨﺪ و ﺑﺎ آن‬
‫ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻫﻔﺘﮕﻲ ﻳﺎ ﻣﺎﻫﺎﻧﻪ ﻋﻤﻠﻜﺮد دﺳﺘﮕﺎه را ارزﻳﺎﺑﻲ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫‪١٢٨‬‬
‫روشﻫﺎي ﮔﻨﺪزداﻳﻲ )‪(Disinfection‬‬
‫ﻋﻮاﻣﻞ ﮔﻨﺪزداي ﻃﺒﻴﻌﻲ )ﻫﻮا ـ ﺧﻮرﺷﻴﺪ(‬

‫ﭘﺮﺗﻮﻫﺎي ﻓﺮاﺑﻨﻔﺶ ﻧﻮر ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺑﺮاي ﺑﺎﻛﺘﺮيﻫﺎ و وﻳﺮوسﻫﺎ ﻣﺮﮔﺒﺎر ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻫﻮا ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ رﻃﻮﺑﺖ ﺑﺮ ﺑﺴﻴﺎري از ﺑﺎﻛﺘﺮيﻫﺎ اﺛﺮ ﻛﺸﻨﺪه دارد‪ .‬ﻟﺬا ﻣﻲﺗﻮان ﻟﻮازﻣﻲ ﻧﻈﻴﺮ‪ :‬رﺧﺘﺨﻮاب‪ ،‬ﻣﺒﻠﻤﺎن‬
‫و اﺛﺎﺛﻴﻪ ﻣﻨﺰل و ﻣﻄﺐ را ﭼﻨﺪ ﺳﺎﻋﺖ در ﻣﻌﺮض ﻧﻮر ﺧﻮرﺷﻴﺪ و ﻫﻮا ﻗﺮار داد و آنﻫﺎ را ﮔﻨﺪزداﻳﻲ‬
‫ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫ﺟﻮﺷﺎﻧﺪن ﺑﺎ آب‬
‫ﻣﻌﻤﻮﻻ آب ﺟﻮش ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ اﺳﭙﻮرﻫﺎ و ﺑﻌﻀﻲ وﻳﺮوسﻫﺎ را از ﺑﻴﻦ ﺑﺒﺮد ﻟﺬا ﺳﺘﺮون ﻛﻨﻨﺪه ﻧﻴﺴﺖ‪،‬‬
‫وﻟﻲ در ﻣﻮاﻗﻌﻲ ﻛﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻳﺎ ﻣﺎده ﺳﺘﺮون ﻛﻨﻨﺪه در اﺧﺘﻴﺎر ﻧﻴﺴﺖ ﻣﻲﺗﻮان وﺳﺎﻳﻞ را در ‪ 100‬درﺟﻪ‬
‫ﺳﺎﻧﺘﻲ ﮔﺮاد‪ ،‬ﺑﺮاي ﻣﺪت ‪ 15‬دﻗﻴﻘﻪ ﺟﻮﺷﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺮﺗﻮي ﻓﺮاﺑﻨﻔﺶ‬
‫‪ (U.V) Ultraviolet Radiation‬از ﭘﺮﺗﻮﻫﺎي ﻏﻴﺮﻳﻮﻧﺴﺎز اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮان در ﮔﻨﺪزداﻳﻲ ﻣﺤﻴﻂ از‬
‫آن اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮد‪ .‬ﭘﺮﺗﻮي ﻓﺮاﺑﻨﻔﺶ را از ﻧﻈﺮ ﻃﻮل ﻣﻮج و ﻋﻤﻠﻜﺮد ﺑﻪ ‪ 3‬دﺳﺘﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪:‬‬
‫‪ U.V.C ( 1‬ﺑﺎ ﻃﻮل ﻣﻮج ﺑﻴﻦ ‪ 200‬ﺗﺎ ‪ 290‬ﻧﺎﻧﻮﻣﺘﺮ ﻛﻪ ﻃﻴﻒ ﻣﻴﻜﺮوب ﻛﺶ )‪ (Germicide‬اﻳﻦ ﭘﺮﺗﻮ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻃﻮل ﻣﻮج ‪ 265‬ﻧﺎﻧﻮﻣﺘﺮ ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﻗﺪرت ﺿﺪ ﻣﻴﻜﺮوﺑﻲ را دارد‪.‬‬
‫‪ U.V.B ( 2‬ﺑﺎ ﻃﻮل ﻣﻮج ﺑﻴﻦ ‪ 290‬ﺗﺎ ‪ 320‬ﻧﺎﻧﻮﻣﺘﺮ ﻛﻪ ﻃﻴﻒ ﺗﻮﻟﻴﺪ وﻳﺘﺎﻣﻴﻦ ‪ D‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ U.V.A ( 3‬ﺑﺎ ﻃﻮل ﻣﻮج ﺑﻴﻦ ‪ 320‬ﺗﺎ ‪ 400‬ﻧﺎﻧﻮﻣﺘﺮ ﻛﻪ ﻃﻮل ﻣﻮج ﺧﻮرﺷﻴﺪي اﺳﺖ‪.‬‬
‫از ﻃﻮل ﻣﻮج ‪ U.V.C‬در ﻻﻣﭗﻫﺎي ژرﻣﻴﺴﻴﺪ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻻﻣﭗﻫﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت دﻳﻮاري‪،‬‬
‫ﺳﻘﻔﻲ‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ ﺣﻤﻞ‪ ،‬و ﻳﺎ ﻗﺎﺑﻞ ﻧﺼﺐ در داﺧﻞ ﻛﺎﻧﺎل ﻫﻮاﻛﺶ‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﻧﺪ و آن را ﺑﺮاي ﭘﺎك ﺳﺎزي‬
‫ﻫﻮا و ﻋﻔﻮﻧﺖ زداﻳﻲ ﺳﻄﻮح ﻣﺤﻴﻄﻲ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ ﻋﻤﻠﻜﺮد اﻳﻦ ﻻﻣﭗﻫﺎ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻛﺎرﺧﺎﻧﻪ ﺳﺎزﻧﺪه‬
‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼ ﻳﻚ ﻻﻣﭗ ‪ 30‬واﺗﻲ ﺳﺎﺧﺖ ﻛﺎرﺧﺎﻧﻪ ﻓﻴﻠﻴﭙﺲ‪ ،‬ﺑﺮاي ﮔﻨﺪزداﻳﻲ ﻳﻚ اﺗﺎق ‪ 6‬ﻣﺘﺮ‬
‫ﻣﺮﺑﻌﻲ ﺑﺎ ارﺗﻔﺎع ‪ 3‬ﻣﺘﺮ ﻛﺎﻓﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻻﻣﭗﻫﺎي ﻓﺮاﺑﻨﻔﺶ ﻋﻤﺮ ﻣﺤﺪودي دارﻧﺪ‪ ،‬ﻟﺬا ﺑﺎﻳﺪ زﻣﺎن ﻛﺎرﻛﺮد آن را ﻳﺎدداﺷﺖ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﭼﻮن اﻳﻦ‬
‫ﻻﻣﭗﻫﺎ ﺑﻪ ﻏﺒﺎر ﺣﺴﺎﺳﻨﺪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻄﻮر ﻣﻨﻈﻢ ﺳﻄﺢ آن را ﺑﺎ اﻟﻜﻞ ﺗﻤﻴﺰ ﻛﻨﻴﻢ زﻳﺮا ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺪون آﻧﻜﻪ‬
‫در ﻧﻮرش ﺗﻐﻴﻴﺮي اﻳﺠﺎد ﺷﻮد‪ ،‬اﺛﺮ ﺿﺪﻣﻴﻜﺮوﺑﻴﺶ ﺑﺎ ﻏﺒﺎر ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬در ﻣﻮﻗﻊ اﺳﺘﻔﺎده از ﻻﻣﭗ ﺑﺎﻳﺪ‬
‫ﭘﻨﺠﺮه و ﺷﻴﺸﻪ ﻫﺎ را ﭘﻮﺷﺎﻧﺪه‪ ،‬ﻣﺤﻞ را ﺗﺎرﻳﻚ ﻧﻤﺎﻳﻴﻢ زﻳﺮا ﻧﻮر ﻣﺮﺋﻲ اﺛﺮ ﺑﺎﻛﺘﺮي ﻛﺸﻲ آن را ﺑﻪ ﻣﻴﺰان‬
‫زﻳﺎدي ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬
‫ﭼﻮن اﻳﻦ ﭘﺮﺗﻮ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﻮﺟﺐ ﺳﻮﺧﺘﮕﻲ ﭘﻮﺳﺖ و ﻗﺮﻧﻴﻪ ﺷﻮد و ﻳﺎ اﻳﺠﺎد آب ﻣﺮوارﻳﺪ ﻳﺎ ﺣﺘﻲ‬
‫‪١٢٩‬‬
‫ﺳﺮﻃﺎن ﭘﻮﺳﺖ ﮔﺮدد‪ ،‬اﻓﺮاد ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ در ﺻﻮرت ﺗﻤﺎس ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺑﺎ اﻳﻦ ﭘﺮﺗﻮ از ﻟﺒﺎسﻫﺎي ﻣﺤﺎﻓﻆ و‬
‫ﻋﻴﻨﻚ اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺎﺳﺘﻮرﻳﺰاﺳﻴﻮن‬
‫اﺳﺘﻔﺎده از ﺣﺮارت ‪ 60‬درﺟﻪ ﺳﺎﻧﺘﻴﮕﺮاد ﺑﺮاي ﻣﺪت ‪ 0/5‬ﺳﺎﻋﺖ و ﻗﺮار دادن در ﻣﺤﻴﻂ ﺳﺮد را‬
‫ﭘﺎﺳﺘﻮرﻳﺰه ﻛﺮدن )ﭘﺎﺳﺘﻮرﻳﺰاﺳﻴﻮن( ﮔﻮﻳﻨﺪ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﻋﻮاﻣﻞ ﻋﻔﻮﻧﻲ ﺑﻴﻤﺎريزا از ﺑﻴﻦ ﻣﻲروﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻮاد ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﮔﻨﺪزدا‬

‫آﻟﺪﺋﻴﺪﻫﺎ‪ ،‬اﺳﻴﺪﻫﺎ‪ ،‬ﻗﻠﻴﺎﻫﺎ‪ ،‬اﻟﻜﻞﻫﺎ‪ ،‬رﻧﮓﻫﺎ‪ ،‬ﺳﻮرﻓﺎﻛﺘﺎﻧﺖﻫﺎ )ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت آﻣﻮﻧﻴﻮم ﭼﻬﺎر ﻇﺮﻓﻴﺘﻲ( ‪ ،‬ﻓﻠﺰات‬
‫ﺳﻨﮕﻴﻦ‪ ،‬ﻓﻨﻮل و ﻣﺸﺘﻘﺎت آن‪ ،‬ﻣﻮاد اﻛﺴﻴﺪ ﻛﻨﻨﺪه‪ ،‬ﻣﻮاد اﺣﻴﺎءﻛﻨﻨﺪه و ﻫﺎﻟﻮژنﻫﺎ‪.‬‬
‫وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﻻزم ﺑﺮاي ﻳﻚ ﻣﺎده ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﮔﻨﺪزداي ﻣﻨﺎﺳﺐ‬

‫ﮔﺴﺘﺮه اﺛﺮ وﺳﻴﻊ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫·‬
‫در آب ﻣﺤﻠﻮل ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫·‬
‫ﺑﺮاي ﭘﻮﺳﺖ‪ ،‬ﭼﺸﻢ و دﺳﺘﮕﺎه ﺗﻨﻔﺲ‪ ،‬ﻣﺤﺮّك ﻧﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫·‬
‫ارﮔﺎﻧﻴﺴﻢﻫﺎ ﺑﻪ آن ﻣﻘﺎوم ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬ ‫·‬
‫ﺑﺎﻋﺚ ﺧﻮردﮔﻲ ﻓﻠﺰات ﻧﺸﻮد‪.‬‬ ‫·‬
‫ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ اﺛﺮ ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫·‬
‫ﻓﺎﻗﺪ ﺑﻮي زﻧﻨﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫·‬
‫روش اﺳﺘﻔﺎده آن آﺳﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫·‬
‫از ﺧﻮد ﻻﻳﻪ اي ﺑﺎﻗﻲ ﺑﮕﺬارد‪.‬‬ ‫·‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻫﻤﺰﻣﺎن آن ﺑﺎ ﻣﻮاد ﭘﺎك ﻛﻨﻨﺪه ﻣﻴﺴﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫·‬
‫ﺑﺎ ﺛﺒﺎت ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫·‬
‫ﺳﻤﻲ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫·‬
‫ارزان ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫·‬
‫ﺧﺎﺻﻴﺖ ﺧﻮد را در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻣﻮاد آﻟﻲ ﻣﺜﻞ ﺧﻮن‪ ،‬ﺧﻠﻂ‪ ،‬ادرار و ﻣﺪﻓﻮع ﺣﻔﻆ ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫·‬
‫ﺳﻄﻮح ﮔﻨﺪزداﻳﻲ‬
‫ﻣﻮاد ﮔﻨﺪزدا را از ﻧﻈﺮ ﺳﻄﺢ ﮔﻨﺪزداﻳﻲ ﺑﻪ ‪ 3‬دﺳﺘﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪:‬‬
‫ﺳﻄﺢ ﺑﺎﻻ ‪(High Level Disinfectant) H.L.D‬‬
‫ﺑﻴﻨﺎﺑﻴﻨﻲ )‪Intermediate Level Disinfectant (I.L.D‬‬
‫ﺳﻄﺢ ﭘﺎﻳﻴﻦ )‪Low Level Disinfectant (L.L.D‬‬
‫ﻣﻮاد ﮔﻨﺪزداي ﺳﻄﺢ ﺑﺎﻻ )‪ (H.L.D‬ﺑﺎﻋﺚ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن ﺗﻤﺎم ارﮔﺎﻧﻴﺴﻢﻫﺎ ﺑﻪ ﺟﺰ ﺗﻌﺪاد زﻳﺎدي از‬
‫‪١٣٠‬‬
‫اﺳﭙﻮرﻫﺎ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻣﻮاد ﮔﻨﺪزداي ﺑﻴﻨﺎﺑﻴﻨﻲ )‪ (D.I.L‬ﺑﺎﻋﺚ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن ﻫﻤﻪ ارﮔﺎﻧﻴﺴﻢﻫﺎي وژﺗﺎﺗﻴﻮ از‬
‫ﺟﻤﻠﻪ ﻣﺎﻳﻜﻮﺑﺎﻛﺘﺮﻳﻮم ﺗﻮﺑﺮﻛﻮﻟﻮزﻳﺲ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و ﻣﻮاد ﮔﻨﺪزداي ﺳﻄﺢ ﭘﺎﻳﻴﻦ )‪ (L.L.D‬ﺑﺎﻋﺚ ﺣﺬف‬
‫ﺧﻴﻠﻲ از ﺑﺎﻛﺘﺮيﻫﺎي وژﺗﺎﺗﻴﻮ‪ ،‬ﻗﺎرچﻫﺎ و وﻳﺮوسﻫﺎ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻌﻀﻲ ﻣﻮاد ﮔﻨﺪزداي راﻳﺞ در اﻳﺮان ﺑﺮﺣﺴﺐ ﺳﻄﺢ ﮔﻨﺪزداﻳﻲ‬
‫‪L.L.D/I.L.D‬‬ ‫‪H.L.D‬‬
‫اﻟﻜﻞﻫﺎ‬ ‫·‬ ‫ﭘﺮاﻛﺴﻴﺪ ﻫﻴﺪروژن ﻏﻠﻴﻆ )‪( %30‬‬ ‫·‬
‫ﺑﺘﺎدﻳﻦ )‪(Povidone Iodine‬‬ ‫·‬ ‫ﭘﺮاﺳﺘﻴﻚ اﺳﻴﺪ ‪%1‬‬ ‫·‬
‫دﺗﻮل‬ ‫·‬ ‫ﮔﻠﻮﺗﺎراﻟﺪﺋﻴﺪ ‪%2‬‬ ‫·‬
‫ﻛﺮوزول‬ ‫·‬ ‫ﻫﻴﭙﻮﻛﻠﺮﻳﺖ ﺳﺪﻳﻢ ﻏﻠﻴﻆ‬ ‫·‬
‫رزورﺳﻴﻨﻮل‬ ‫·‬ ‫ﻣﺤﻠﻮل ﭘﺮﻛﻠﺮﻳﻦ ﻏﻠﻴﻆ‬ ‫·‬
‫ﻛﻠﺮﻫﮕﺰﻳﺪﻳﻦ ‪%4‬‬ ‫·‬
‫ﻫﮕﺰاﻛﻠﺮوﻓﻦ‬ ‫·‬
‫ﺑﻨﺰاﻟﻜﻮﻧﻴﻮم ﻛﻠﺮاﻳﺪ ‪%50‬‬ ‫·‬
‫ﺳﺎوﻟﻦ‬ ‫·‬
‫ﻣﻴﻜﺮو ‪10‬‬ ‫·‬
‫ﻫﺎﻣﻮن )ﻫﺎﻳﮋن ‪( %10‬‬ ‫·‬
‫ﻫﻴﭙﻮﻛﻠﺮﻳﺖ ﺳﺪﻳﻢ رﻗﻴﻖ‬ ‫·‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻟﺪﺋﻴﺪ رﻗﻴﻖ‬ ‫·‬
‫ﻣﺤﻠﻮل ﭘﺮﻛﻠﺮﻳﻦ رﻗﻴﻖ‬ ‫·‬
‫ﭘﺮاﻛﺴﻴﺪ ﻫﻴﺪروژن رﻗﻴﻖ‬ ‫·‬
‫ﭘﺮاﻛﺴﻴﺪ ﻫﻴﺪروژن‬
‫ﻣﺎده ﻏﻠﻴﻆ ‪ %30‬اﺳﺖ و در رﻗﺖﻫﺎي ‪ 1‬ﺗﺎ ‪ 2‬درﺻﺪ اﺳﺘﻔﺎده ﺑﺎﻟﻴﻨﻲ دارد‪ 6 ،‬درﺻﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬
‫دزاﻧﻔﻜﺘﺎﻧﺖ ﺳﻄﺢ ﺑﺎﻻ و ‪ %7/5‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺳﺘﺮون ﻛﻨﻨﺪه ﺑﻜﺎر ﻣﻲرود‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎلﻫﺎﻳﻲ از ﻛﺎرﺑﺮدﻫﺎي اﻳﻦ ﻣﺎده ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬

‫از ﺑﻴﻦ ﺑﺮدن ﺑﻮي ﻧﺎﻣﻄﺒﻮع دﻫﺎن در اﺳﺘﻮﻣﺎﺗﻴﺖﻫﺎ )دﻫﺎن ﺷﻮﻳﻪ ‪ ،(%1‬زﺧﻢﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﮔﺮاﻳﺶ‬
‫ﻋﻔﻮﻧﺖﻫـﺎي ﺑﻲﻫﻮازي دارﻧﺪ )ﻣﺤﻠﻮل ‪2‬ـ‪ 1‬درﺻﺪ( ‪ ،‬ﻋﻔﻮﻧﺖ زداﻳﻲ آﻧﺪوﺳﻜﻮپﻫﺎ و ﻋﺪﺳﻲﻫﺎي‬
‫ﺗﻤﺎﺳﻲ )ﺑﺎ ﻣﺤﻠﻮل ‪ (%6‬و ﺳﺘﺮون ﺳﺎزي وﺳﺎﻳﻞ ﻏﻴﺮﻓﻠﺰي )ﺑﺎ ﻣﺤﻠﻮل ‪. (%7/5‬‬
‫ﻫﻴﺪروژن ﭘﺮاﻛﺴﺎﻳﺪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮ روي ﻓﻠﺰات آﻟﻮﻣﻴﻨﻴﻮم‪ ،‬ﻣﺲ‪ ،‬ﺑﺮﻧﺞ و روي اﺛﺮ ﺧﻮرﻧﺪﮔﻲ داﺷﺘﻪ‬
‫‪١٣١‬‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭘﺲ از ﺳﺘﺮون ﺳﺎزي ﺑﺎ اﻳﻦ ﻣﺎده ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ وﺳﺎﻳﻞ را اﺑﺘﺪا ﺑﺎ آب اﺳﺘﺮﻳﻞ ﺷﺴﺘﺸﻮ ﻧﻤﻮده و ﺳﭙﺲ‬
‫ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار دﻫﻴﻢ‪.‬‬
‫ﭘﺮاﺳﺘﻴﻚ اﺳﻴﺪ‬
‫اﻳﻦ ﻣﺎده در ﻏﻠﻈﺖﻫﺎي ﭘﺎﻳﻴﻦ )‪ (PPM 50‬در ﻟﻨﮋريﻫﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان دزاﻧﻔﻜﺘﺎﻧﺖ و در ﻏﻠﻈﺖﻫﺎي ‪%1‬‬
‫ﺣﺘﻲ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﻣﺎده ﺳﺘﺮون ﻛﻨﻨﺪه ﺑﻜﺎر ﻣﻲرود‪ .‬ﺑﺮاي وﺳﺎﻳﻞ ﺣﺴﺎس ﺑﻪ ﺣﺮارت ﻣﻔﻴﺪ و ﺑﺮاي‬
‫وﺳﺎﻳﻞ ﻓﻠﺰي اﺛﺮ ﺧﻮرﻧﺪﮔﻲ دارد‪.‬‬
‫ﮔﻠﻮﺗﺎراﻟﺪﺋﻴﺪ‬
‫ﮔﻠﻮﺗﺎراﻟﺪﺋﻴﺪ )ﺳﺎﻳﺪﻛﺲ‪ ،‬ﮔﻠﻮﺗﺎرال(‪ ،‬ﻣﺤﻠﻮﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻇﺮف ‪ 20‬ﺗﺎ ‪ 90‬دﻗﻴﻘﻪ وﺳﺎﻳﻞ ﺣﺴﺎس ﺑﻪ‬
‫ﺣﺮارت را در ﺣﺪ ﺑﺎﻻ )‪ (H.L.D‬ﮔﻨﺪزداﻳﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻇﺮف ‪ 6‬ﺗﺎ ‪ 10‬ﺳﺎﻋﺖ آنﻫﺎ را ﺳﺘﺮون ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫راﻳﺞ ﺗﺮﻳﻦ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده از ﮔﻠﻮﺗﺎراﻟﺪﺋﻴﺪ‪ ،‬ﮔﻨﺪزداﻳﻲ آﻧﺪوﺳﻜﻮپﻫﺎ‪ ،‬آﺳﭙﻴﺮاﺗﻮرﻫﺎ‪ ،‬ﻟﻮازم ﺑﻴﻬﻮﺷﻲ‪،‬‬
‫ﻟﻮازم ﺗﻨﻔﺴﻲ و ﺟﺮاﺣﻲ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺤﻠﻮل ﺑﺎ ﻳﻚ ﻣﺤﻠﻮل ﻓﻌﺎل ﻛﻨﻨﺪه ﺣﺎوي ﻧﻴﺘﺮﻳﺖ ﺳﺪﻳﻢ ﻓﻌﺎل ﻣﻲﺷﻮد‬
‫و ﭘﺲ از ﻓﻌﺎل ﺷﺪن‪ ،‬رﻧﮓ ﮔﻞ ﺑﻬﻲ آن ﺳﺒﺰ رﻧﮓ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻣﺤﻠﻮل ﻓﻌﺎل ﺷﺪه ﺗﺎ ‪ 28‬روز ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻔﺎده‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻴﺘﺮﻳﺖ ﺑﺮاي ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از ﺧﻮرﻧﺪﮔﻲ ﻓﻠﺰات اﺳﺖ ﻟﺬا ﮔﻠﻮﺗﺎرآﻟﺪﺋﻴﺪ ﻓﻌﺎل ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﺮاي ﮔﻨﺪزداﻳﻲ‬
‫ﻟﻮازم ﻓﻠﺰي ﻣﺎده ﻣﻨﺎﺳﺒﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻟﻜﻞﻫﺎ‬
‫اﻟﻜﻞﻫﺎ ﻳﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت ان ـ ﭘﺮوﭘﺎﻧﻮل ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻳﺎ اﻳﺰوﭘﺮوﭘﺎﻧﻮل و ﻳﺎ اﺗﺎﻧﻮل‪ .‬اﺛﺮ اﻟﻜﻞ ان ﭘﺮوﭘﺎﻧﻮل‬
‫‪ %42‬ﺑﺎ اﻳﺰوﭘﺮوﭘﺎﻧﻮل ‪ %60‬و اﺗﺎﻧﻮل ‪ %77‬ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﻟﻜﻞﻫﺎ‪ ،‬ﻫﻢ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان آﻧﺘﻲ ﺳﭙﺘﻴﻚ ﺑﻜﺎر ﻣﻲروﻧﺪ و‬
‫ﻫﻢ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان دزاﻧﻔﻜﺘﺎﻧﺖ ﺑﻴﻨﺎﺑﻴﻨﻲ )‪ .(I.L.D‬اﻟﻜﻞ ﺳﺮﻳﻊ ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪه ﻧﺪارد‪ ،‬وﺳﺎﻳﻞ را رﻧﮕﻲ‬
‫ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ و زود ﺗﺒﺨﻴﺮ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻣﻮاد ﻻﺳﺘﻴﻜﻲ را ﺳﺨﺖ و ﭼﺴﺐ اﺑﺰار را ﺣﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‬
‫ﺧﺎﺻﻴﺖ ﺧﻮرﻧﺪه داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﻧﺒﺎﻳﺪ آن را ﺑﺮاي وﺳﺎﻳﻞ ﻋﺪﺳﻲ دار ﺑﻜﺎر ﺑﺒﺮﻳﻢ‪.‬‬
‫ﻫﻴﭙﻮﻛﻠﺮﻳﺖ ﺳﺪﻳﻢ‬
‫ﻫﻴﭙﻮﻛﻠﺮﻳﺖ ﺳﺪﻳﻢ )واﻳﺘﻜﺲ ﻳﺎ آب ژاول ﺧﺎﻧﮕﻲ( ﻣﻮﺟﻮد در اﻳﺮان‪ ،‬ﺣﺎوي ‪ PPM 50000‬ﻛﻠﺮ ﻗﺎﺑﻞ‬
‫دﺳﺘﺮس اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎده اي اﺳﺖ ارزان‪ ،‬ﺳﺮﻳﻊ اﻟﻌﻤﻞ و ﺑﺎ ﮔﺴﺘﺮه ﻋﻤﻠﻜﺮدي وﺳﻴﻊ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻣﺎده‪ ،‬در ﻏﻠﻈﺖ ﻳﻚ ﭘﻨﺠﻢ ﻳﺎ ‪ PPM 10000‬ﻇﺮف ‪ 5‬دﻗﻴﻘﻪ‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﺎ ﻏﻠﻈﺖ ﻳﻚ ﭘﻨﺠﺎﻫﻢ‬
‫ﻳﻌﻨـــﻲ‪ (PPM) 1000‬ﻇﺮف ‪ 20‬دﻗﻴﻘﻪ ﺳﻄﺢ ‪ H.L.D‬اﻳﺠﺎد ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬در ﻏﻠﻈﺖ ﻳﻚ ﭘﻨﺠﺎﻫﻢ ﻳﺎ ‪PPM‬‬
‫‪ 1000‬ﻇﺮف ‪ 10‬دﻗﻴﻘﻪ ﺳﻄﺢ ‪ I.L.D‬و در ﻏﻠﻈﺖ ﻳﻚ ﭘﺎﻧﺼﺪم ﻳﻌﻨﻲ ‪ PPM 100‬در ﺳﻄﺢ ‪L.L.D‬‬
‫ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻏﻠﻈﺖﻫﺎي ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده اﻳﻦ ﻣﺎده ﺑﺮاي ﻛﺎرﺑﺮدﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺟﻬﺖ ﮔﻨﺪزداﻳﻲ‬
‫ﺗﺮﺷﺤﺎت ﺧﻮﻧﻲ‪ ،‬ﻏﻠﻈﺖ ﻳﻚ ﭘﻨﺠﻢ )‪(PPM 10000‬‬ ‫·‬
‫‪١٣٢‬‬
‫ﻇﺮوف آزﻣﺎﻳﺸﮕﺎه‪ ،‬ﻏﻠﻈﺖ ﻳﻚ ﺑﻴﺴﺘﻢ )‪(PPM 2500‬‬ ‫·‬
‫ﻣﺤﻴﻂ‪ ،‬ﻏﻠﻈﺖ ﻳﻚ ﭘﻨﺠﺎﻫﻢ )‪(PPM 1000‬‬ ‫·‬
‫وﺳﺎﻳﻞ ﺗﻤﻴﺰ‪ ،‬ﻳﻚ ﺻﺪم )‪(PPM 500‬‬ ‫·‬
‫ﻟﻮازم ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده در ﺗﻐﺬﻳﻪ ﻧﻮزادان و ﺗﺠﻬﻴﺰات ﻻزم ﺑﺮاي ﺗﻬﻴﻪ و ﺗﺪارك ﻏﺬا‪ ،‬ﻳﻚ‬ ‫·‬
‫ﭼﻬﺎرﺻﺪم )‪(PPM 125‬‬
‫ﭼﻮن اﻳﻦ ﻣﺎده ﻣﻮﺟﺐ ﺧﻮردﮔﻲ ﻓﻠﺰات ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺮاي وﺳﺎﻳﻞ ﻓﻠﺰي ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫ﭘﺮﻛﻠﺮﻳﻦ‬
‫ﭘﺮﻛﻠﺮﻳﻦ ﮔﺮدي اﺳﺖ ﺳﻔﻴﺪ رﻧﮓ و ارزان ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺎده ﮔﻨﺪزدا ﺑﻪ ﻛﺎرﺑﺮده ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮاي ﺳﺎﻟﻢ‬
‫ﺳﺎزي آب‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﻘﺪار ‪ 0/2‬ﺗﺎ ‪ ، PPM 0/8‬ﺳﺒﺰيﻫﺎ و ﻣﻴﻮه ﻫﺎي زﻣﻴﻨﻲ ﺑﺎ ﻣﻘﺪار ‪ 5‬ﮔﺮم در ‪ 10‬ﻟﻴﺘﺮ آب‬
‫و ﻋﻔﻮﻧﺖ زداﻳﻲ ﻓﺎﺿﻼبﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﻘﺪار ‪ 20 gr‬در ‪ 10‬ﻟﻴﺘﺮ آب ﻛﺎرﺑﺮد دارد‪ .‬ﻣﻮﺟﺐ زﻧﮓ زدﮔﻲ ﻓﻠﺰات‬
‫ﻣﻲﺷﻮد و ﺑﺮاي ﻋﻔﻮﻧﺖ زداﻳﻲ وﺳﺎﻳﻞ ﻓﻠﺰي ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﭘﺮﻛﻠﺮﻳﻦ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺳﻔﻴﺪ ﻛﻨﻨﺪه و رﻧﮓ ﺑﺮ‬
‫ﻧﻴﺰﻛﺎرﺑﺮد دارد‪.‬‬
‫ﻳﺪوﻓﻮرﻫﺎ‬
‫ﺑﺘﺎدﻳﻦ )‪ (Povidone Iodine‬ﺗﺮﻛﻴﺒـﻲ اﺳﺖ ﻳﺪوﻓﻮر‪،‬ﻛﻪ ﻣﺤﻠﻮل ‪ %10‬آن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان آﻧﺘﻲ ﺳﭙﺘﻴﻚ‪،‬‬
‫ﻣﺤﻠﻮل ‪ %7/5‬آن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﺳﻜﺮاب‪ ،‬ﺟﻬﺖ ﺷﺴﺘﺸﻮي دﺳﺖﻫﺎ ﻗﺒﻞ از ﻋﻤﻞ ﺟﺮاﺣﻲ و ﻳﺎ آﻣﺎده ﺳﺎزي‬
‫ﺑﻴﻤﺎران ﺑﺮاي ﻋﻤﻞ ﺑﻜﺎر ﻣﻲرود‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺎده دزاﻧﻔﻜﺘﺎﻧﺖ در ﻫﻴﺪروﺗﺮاﭘﻲ و ﻋﻔﻮﻧﺖ زداﻳﻲ‬
‫دﻣﺎﺳﻨﺞﻫﺎ ﺑﻜﺎر ﺑﺮده ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻛﻼﻳﺪوﻓﻮرﻫﺎ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ اﺛﺮ ﺧﻮرﻧﺪﮔﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬از ﺧﻮد ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪه‬
‫ﺑﺮ ﺟﺎي ﻣﻲﮔﺬارﻧﺪ و در ﺣﻀﻮر ﻣﻮاد آﻟﻲ ﻏﻴﺮﻓﻌﺎل ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت ﻓﻨﻮﻟﻲ‬
‫دﺗﻮل‪ ،‬ﻛﺮوزول‪ ،‬رزورﺳﻴﻨﻮل‪ ،‬ﻛﻠﺮﻫﮕﺰﻳﺪﻳﻦ و ﻫﮕﺰاﻛﻠﺮوﻓﻦ از ﻣﺸﺘﻘﺎت ﻓﻨﻮﻟﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ اﻛﺜﺮا ﺑﻪ‬
‫ﻋﻨﻮان دزاﻧﻔﻜﺘﺎﻧﺖ ﺑﻜﺎر ﺑﺮده ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ در ﺑﻌﻀﻲ ﻣﻮارد ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان آﻧﺘﻲﺳﭙﺘﻴﻚ ﻛﺎرﺑﺮد دارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺜﻼ ﻛﺮم ﻳﺎ ﻟﻮﺳﻴﻮن ‪ %1‬ﻛﻠﺮﻫﮕﺰﻳﺪﻳﻦ ﻳﻜﻲ از ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻣﻮاد ﺑﺮاي ﻋﻔﻮﻧﺖ زداﻳﻲ در ﺳﻮﺧﺘﮕﻲﻫﺎ ﺑﻮده‬
‫وﻣﻘﺎوﻣﺘﻲ ﻋﻠﻴﻪ آن اﻳﺠﺎد ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺤﻠﻮلﻫﺎي ‪ 0/5‬درﺻﺪ اﻟﻜﻠﻲ ﻳﺎ آﺑﻲ آن ﺑﺮاي ﺷﺴﺘﻦ دﺳﺖﻫﺎ‬
‫ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲرود و ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻋﻮارض ﺳﻤﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻛﺮاﺗﻴﺖ و اﺗﻮﺗﻮﻛﺴﻲ ﺳﻴﺘﻲ ﻧﻴﺰ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻫﮕﺰاﻛﻠﺮوﻓﻦ ﻧﻴﺰ ﺑﺮاي ﺷﺴﺘﻦ دﺳﺖﻫﺎ ﻗﺒﻞ از اﻋﻤﺎل ﺟﺮاﺣﻲ ﺑﻜﺎر ﻣﻲرود و ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ آﻧﺘﻲ ﺳﭙﺘﻴﻚ‬
‫ﻗﻮي در ﻫﻤﻪ ﮔﻴﺮيﻫﺎي اﺳﺘﺎﻓﻴﻠﻮﻛﻮﻛﻲ ﺑﻪ وﻳﮋه در‪ ICU‬و ‪ NICU‬ﻫﺎ ﻛﺎرﺑﺮد دارد‪ .‬اﻳﻦ ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت‪،‬‬
‫ﺧﺎﺻﻴﺖ ﺧﻮرﻧﺪﮔﻲ ﻓﻠﺰات را ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت آﻣﻮﻧﻴﻮم ﭼﻬﺎر ﻇﺮﻓﻴﺘﻲ‬

‫اﻳﻦ ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت ﺑﻴﺸﺘﺮ در ﺣﺪ ‪ L.L.D‬ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ CDD .‬آﻣﺮﻳﻜﺎ ﻣﺼﺮف اﻳﻦ ﻣﻮاد را در ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن‬
‫‪١٣٣‬‬
‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان آﻧﺘﻲ ﺳﭙﺘﻴﻚ ﻳﺎ دزاﻧﻔﻜﺘﺎﻧﺖ از ﺳﺎل ‪ 1976‬ﻗﻄﻊ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺮوزه اﻳﻦ ﻣﻮاد ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮاي ﭘﺎك‬
‫ﻛﺮدن ﺳﻄﻮح ﻣﺤﻴﻄﻲ )ﻛﻒ‪ ،‬دﻳﻮار‪ ،‬اﺛﺎﺛﻴﻪ و ﻣﺒﻠﻤﺎن ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن( ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲروﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺰاﻟﻜﻮﻧﻴﻮم ﻛﻠﺮاﻳﺪ )ﺑﻨﺰاﻟﻴﺐ(‪ ،‬ﺳﺎوﻟﻦ‪ ،‬ﻣﻴﻜﺮو ‪ ، 10‬ﻫﺎﻣﻮن )ﻫﺎﻳﮋن ‪ (%10‬از ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت آﻣﻮﻧﻴﻮم ﭼﻬﺎر‬
‫ﻇﺮﻓﻴﺘﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬در ﺟﺪاول ﺿﻤﻴﻤﻪ‪ ،‬وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي اﻧﻮاع ﻣﻮاد ﮔﻨﺪزدا و آﻧﺘﻲ ﺳﭙﺘﻴﻚ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ اي‬
‫آورده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻘﺎوﻣﺖ و ﺣﺴﺎﺳﻴﺖ ارﮔﺎﻧﻴﺴﻢﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﻮاد ﮔﻨﺪزدا‬

‫ﻣﻴﻜﺮوارﮔﺎﻧﻴﺴﻢﻫﺎ ﺑﺮﺣﺴﺐ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﺸﺎن‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻮاد ﮔﻨﺪزدا ﺣﺴﺎﺳﻴﺖ و ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻣﺘﻔﺎوت ﻧﺸﺎن‬
‫ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬ﻧﻤﻮدار زﻳﺮ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ارﮔﺎﻧﻴﺴﻢﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﻮاد ﮔﻨﺪزدا را از ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﺗﺎ ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺗﺮﻳﻦ ﺳﻄﺢ ﻣﻘﺎوﻣﺖ‬
‫ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪:‬‬
‫‪1‬‬ ‫ﭘﺮاﻳﻮنﻫﺎ‬
‫‪2‬‬ ‫اﺳﭙﻮرﻫﺎي ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﺎﻳﻲ‬
‫‪3‬‬ ‫ﻣﺎﻳﻜﻮﺑﺎﻛﺘﺮﻳﺎﻫﺎ‬
‫‪4‬‬ ‫ﻛﻴﺴﺖﻫﺎي اﻧﮕﻠﻲ‬
‫‪5‬‬ ‫وﻳﺮوسﻫﺎي ﻛﻮﭼﻚ ﺑﺪون‬
‫ﭘﻮﺷﺶ‬
‫‪6‬‬ ‫ﺗﺮوﻓﻮزوﺋﻴﺖﻫﺎ‬
‫‪7‬‬ ‫ﺑﺎﻛﺘﺮيﻫﺎي ﮔﺮم ﻣﻨﻔﻲ ﺑﺪون‬
‫اﺳﭙﻮر‬
‫‪8‬‬ ‫ﻗﺎرچﻫﺎ‬
‫‪9‬‬ ‫وﻳﺮوسﻫﺎي ﺑﺰرگ ﺑﺪون‬
‫ﭘﻮﺷﺶ‬
‫‪10‬‬ ‫ﺑﺎﻛﺘﺮيﻫﺎي ﮔﺮم ﻣﺜﺒﺖ ﺑﺪون‬
‫اﺳﭙﻮر‬
‫‪11‬‬ ‫وﻳﺮوسﻫﺎي ﭘﻮﺷﺶ دار‬
‫ﺳﺎﻟﻢ ﺳﺎزي ﻫﻮا‬

‫‪ 1‬ـ ﺗﻬﻮﻳﻪ ﺑﺎ ﻓﺸﺎر‬
‫‪ 2‬ـ ﻓﻴﻠﺘﺮاﺳﻴﻮن‬
‫‪ 3‬ـ اﺳﺘﻔﺎده از ﭘﺮﺗﻮي ﻓﺮاﺑﻨﻔﺶ‬
‫‪ 4‬ـ اﺳﺘﻔﺎده از ﺑﺨﺎر ﻣﻮاد ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ‪.‬‬
‫‪١٣٤‬‬
‫ﺑﻌﻀﻲ از اﺗﺎقﻫﺎي ﻋﻤﻞ ﻃﻮري ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﻮا از ﺳﻘﻒ وارد و از ﻛﻒ ﺧﺎرج ﻣﻲﺷﻮد و‬
‫ﺟﺮﻳﺎن ﻫﻮا ﻃﻮري اﺳﺖ ﻛﻪ از ﺳﻄﻮح ﺗﻤﻴﺰ ﺑﻪ ﻃﺮف ﺳﻄﻮح ﻏﻴﺮ ﺗﻤﻴﺰاﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﺑﻌﻀﻲ اﺗﺎقﻫﺎي ﻋﻤﻞ‪ ،‬ﺑﺨﺶﻫﺎي ﻣﺮاﻗﺒﺖﻫﺎي وﻳﮋه و ﺑﺨﺶﻫﺎي ﭘﻴﻮﻧﺪ اﻋﻀﺎء از ﭘﺮه ﻓﻴﻠﺘﺮﻫﺎ‪ ،‬ﻓﺎﻳﻦ‬
‫ﻓﻴﻠﺘﺮﻫﺎ‪ ،‬ﻓﻴﻠﺘﺮﻫﺎي ‪ HEPA‬و ﻳﺎ ﻓﻴﻠﺘﺮﻫﺎي ‪ ULPA‬اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻤﺎم ﻣﻴﻜﺮوارﮔﺎﻧﻴﺴﻢﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ ﺑﺎ ﻋﻼﻣﺖ ‪ +‬ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪه ﻃﻲ ﻣﺪت زﻣﺎن ‪ 30‬دﻗﻴﻘﻪ ﻳﺎ ﻛﻤﺘﺮ‬
‫ﻏﻴﺮﻓﻌﺎل ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺑﺠﺰ اﺳﭙﻮر ﺑﺎﻛﺘﺮيﻫﺎ ﻛﻪ ‪ 6-10‬ﺳﺎﻋﺖ ﺗﻤﺎس ﻻزم دارﻧﺪ‪ CS .‬اﺳﺘﺮﻳﻞ ﻛﻨﻨﺪه ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ‬
‫‪ x +‬ﭘﻠﻲ ‪ /~ / +‬ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻣﺘﻐﻴﺮ‬
‫ﻓﻴﻠﺘﺮﻫﺎي ﻧﻮع ‪ (High Efficiency Particulate Air) HEPA‬ﻣﻬﻢ ﺗﺮﻳﻦ ﻧﻮع ﻓﻴﻠﺘﺮﻫـﺎ ﻫﺴﺘﻨــﺪ‪.‬‬
‫)ﺟﺪول ‪ (1‬ﻧﻮع ﻓﻴﻠﺘﺮﻫﺎ ﻗﺎدرﻧﺪ از ﻫﺮ ‪ 10000‬ذره ﺗﻨﻬﺎ ‪ 3‬ذره را از ﺧﻮد ﻋﺒﻮر دﻫﻨﺪ ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺎزده آنﻫﺎ‬
‫‪ 99/97‬درﺻﺪ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻓﻴﻠﺘﺮﻫﺎ ﺣﺘﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻣﻮاد ﺑﻴﻮﻟﻮژﻳﻚ‪ ،‬ﺳﻤﻲ و رادﻳﻮاﻛﺘﻴﻮ را ﻧﻴﺰ ﺟﺬب ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﺟﺬب ﻓﻴﻠﺘﺮﻫﺎي ﻧﻮع ‪ ULPA‬ﺗﺎ ‪ 0/12‬ﻣﻴﻜﺮون اﺳﺖ و وﻳﺮوسﻫﺎي ﻣﻌﻠّﻖ را ﻧﻴﺰ ﻓﻴﻠﺘﺮه‬
‫ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﻻﻣﭗﻫﺎي ژرﻣﻴﺴﻴﺪ ﭘﺮﺗﻮي ﻓﺮاﺑﻨﻔﺶ ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺗﻮان ﻫﻮا را ﻋﻔﻮﻧﺖ زداﻳﻲ ﻛﺮد ﻛﻪ ﻗﺒﻼ‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺮاي ﺳﺎﻟﻢ ﺳﺎزي ﻫﻮا ﻣﻲﺗﻮان از ﺑﺨﺎرﻫﺎﻳﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺨﺎر ﻓﺮﻣﺎﻟﺪﺋﻴﺪ‪،‬‬
‫اﺗﻴﻠﻦ اﻛﺴﺎﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺘﺎﭘﺮوﭘﻴﻮﻻﻛﺘﻮن‪ ،‬اﺳﻴﺪﻻﻛﺘﻴﻚ‪ ،‬ﭘﺮوﭘﻴﻠﻦ‪ ،‬ﮔﻠﻴﻜﻮل و ﺗﺮي اﺗﻴﻠﻦ ﮔﻠﻴﻜﻮل اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺑﻪ‬
‫ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان ‪ 200‬ﺗﺎ ‪ 500‬ﮔﺮم ﻓﺮﻣﺎﻟﻴﻦ را در ﻳﻚ ﻟﻴﺘﺮ آب‪ ،‬در ﻳﻚ ﻇﺮف ﻓﻮﻻدي رﻳﺨﺖ و در‬
‫ﺣﺮارت ‪ 60‬درﺟﻪ ﺳﺎﻧﺘﻲ ﮔﺮاد ﺑﺮ روي اﺟﺎق ﺑﺮﻗﻲ ﺣﺮارت داد‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻘﺪار ﺑﺮاي ﺳﺎﻟﻢ ﺳﺎزي ﻓﻀﺎﻳﻲ ﺑﻪ‬
‫ﺣﺠﻢ ‪ 30‬ﻣﺘﺮ ﻣﻜﻌﺐ ﻛﺎﻓﻲ اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻨﺠﺎ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ در و ﭘﻨﺠﺮه ﻫﺎي اﺗﺎق را ﺑﺮاي ﻣﺪت ‪ 6‬ﺗﺎ ‪ 12‬ﺳﺎﻋﺖ‬
‫ﺑﺴﺖ ﺗﺎ ﺑﺨﺎر آرام آرام ﻓﻀﺎ را ﮔﻨﺪزداﻳﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻳﺎدآور ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻓﺮﻣﺎﻟﺪﺋﻴﺪ ﻣﺎده اي ﺳﺮﻃﺎن زا‬
‫اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﺼﺮف آن ﻣﺤﺪود ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪١٣٥‬‬
‫ﺟﺪول ‪ 1‬ـ ﺑﻌﻀﻲ از اﻧﻮاع ﮔﻨﺪزدا‪ ،‬رﻗﺖﻫﺎي ﻣﻮرد ﻣﺼﺮف‪ ،‬ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ‪(WHO 1983) -‬‬
‫ﮔﻠﻮﺗﺎراﻟﺪﺋﻴﺪ‬
‫ﭘﺮاﺳﺘﻴﻚ‬
‫ﻫﻴﺪروژن‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻟﺪﺋﻴﺪ‬
‫ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت‬
‫ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت‬
‫اﻳﺰوﭘﺮوﭘﻴﻞ‬
‫ﻳﺪوﻓﻮر‬
‫ﭘﺮاﻛﺴﻴﺪ‬
‫ﻋﺎﻣﻞ‬
‫اﻟﻜﻞ‬
‫آﻣﻮﻧﻴﻮم‬
‫ﻛﻠﺮ‬
‫ﻓﻨﻮﻟﻲ‬
‫اﺳﻴﺪ‬
‫‪-50‬‬
‫‪1000‬‬ ‫‪-6/1‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪./4-5‬‬ ‫‪3-8‬‬ ‫‪3-52‬‬ ‫‪60-95‬‬ ‫رﻗﺖ‬
‫‪100-‬‬ ‫‪./4‬‬
‫‪PPM‬‬
‫ﻣﺘﻮﺳ‬ ‫ﺑﺎﻻ‪/‬‬ ‫ﻣﺘﻮﺳﻂ‬ ‫ﺑﺎﻻ‪/‬ﻣﺘﻮﺳ‬
‫‪ CS‬ﺑﺎﻻ‬ ‫ﻛﻢ‬ ‫‪ CS‬ﺑﺎﻻ‬ ‫ﻣﺘﻮﺳﻂ‬ ‫ﺳﻄﺢ ﮔﻨﺪزداﻳﻲ‬
‫ط‬ ‫ﻛﻢ‬ ‫ﻛﻢ‬ ‫ط‬
‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫ﺑﺎﻛﺘﺮي‬
‫وﻳﺮوسﻫﺎي‬
‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬
‫ﭼﺮﺑﻲ دوﺳﺖ‬
‫وﻳﺮوسﻫﺎي‬
‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪-+‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪-‬‬
‫آب دوﺳﺖ‬
‫ﻣﺎﻳﻜﻮﺑﺎﻛﺘﺮﻳﻮم‬
‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪-+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬
‫ﺗﻮﺑﺮﻛﻮﻟﻮزﻳﺲ‬
‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪-+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪-+‬‬ ‫‪-+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫ﻋﻮاﻣﻞ ﻗﺎرﭼﻲ‬
‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-+‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-+‬‬ ‫‪-+‬‬ ‫‪-‬‬ ‫اﺳﭙﻮر ﺑﺎﻛﺘﺮي‬
‫ﻣﺪت زﻣﺎن‬
‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬
‫ﻧﮕﻬﺪاري ﻣﺎده‬
‫ﺧﺎﺻﻴﺖ‬
‫‪+‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-+‬‬
‫ﺧﻮرﻧﺪﮔﻲ‬
‫ﺑﺠﺎي ﮔﺬاﺷﺘﻦ‬
‫‪-‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬
‫ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪه‬
‫ﻏﻴﺮﻓﻌﺎل ﺷﺪن‬
‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪-+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-+‬‬ ‫‪+‬‬
‫ﺑﺎ ﻣﺎده آﻟﻲ‬
‫‪+‬‬ ‫‪-+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪-+‬‬ ‫ﻣﺤﺮك ﭘﻮﺳﺖ‬
‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫ﻣﺤﺮك ﭼﺸﻢ‬
‫‪+‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫ﻣﺤﺮك ﺗﻨﻔﺲ‬
‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫اﺛﺮات ﺳﻤﻲ‬
‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫ﺳﻬﻞ اﻟﻮﺻﻮل‬
‫‪١٣٦‬‬
‫ﺟﺪول ‪ 2‬ـ ﻣﻜﺎﻧﻴﺴﻢ و ﻃﻴﻒ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ آﻧﺘﻲ ﺳﭙﺘﻴﻚ ﻋﻮاﻣﻞ راﻳﺠﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي آﻣﺎده ﺳﺎزي ﭘﻮﺳﺖ و‬
‫ﺷﺴﺘﺸﻮي ﺟﺮاﺣﻲ ﺑﻜﺎر ﻣﻲروﻧﺪ‬
‫ﭘﺎراﻛﻠﺮوﻣﺘﺎﻛﺴﻲ‬
‫ﺗﺮﻳﻜﻮﻟﻮزان‬ ‫ﻳﺪ‬ ‫ﻛﻠﺮ ﻫﮕﺰﻳﺪﻳﻦ‬ ‫اﻟﻜﻞ‬ ‫ﻋﺎﻣﻞ‬
‫ﻟﻨﻮل )‪(PCMX‬‬
‫ﭘﺎرﮔﻲ دﻳﻮاره‬ ‫ﭘﺎرﮔﻲ دﻳﻮاره‬ ‫اﻛﺴﻴﺪاﺳﻴﻮن ‪/‬‬ ‫ﭘﺎره ﻛﺮدن ﻏﺸﺎء‬ ‫ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﺎﻫﻴﺖ‬
‫ﻣﻜﺎﻧﻴﺴﻢ اﺛﺮ‬
‫ﺳﻠﻮﻟﻲ‬ ‫ﺳﻠﻮﻟﻲ‬ ‫ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻨﻲ ﺑﺎ ﻳﺪ‬ ‫ﺳﻠﻮل‬ ‫ﭘﺮوﺗﺌﻴﻦ‬
‫ﺑﺎﻛﺘﺮيﻫﺎي ﮔﺮم‬
‫ﻋﺎﻟﻲ‬ ‫ﻋﺎﻟﻲ‬ ‫ﻋﺎﻟﻲ‬ ‫ﻋﺎﻟﻲ‬ ‫ﻋﺎﻟﻲ‬
‫ﻣﺜﺒﺖ‬
‫ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺟﺰ‬ ‫ﺑﺎﻛﺘﺮيﻫﺎي ﮔﺮم‬
‫ﻋﺎﻟﻲ‬ ‫ﺧﻮب‬ ‫ﺧﻮب‬ ‫ﻋﺎﻟﻲ‬
‫ﭘﺴﻮدوﻣﻮﻧﺎ‬ ‫ﻣﻨﻔﻲ‬
‫ﻣﺎﻳﻜﻮﺑﺎﻛﺘﺮﻳﻮم‬
‫ﻋﺎﻟﻲ‬ ‫ﻣﺘﻮﺳﻂ‬ ‫ﺧﻮب‬ ‫ﻧﺎﭼﻴﺰ‬ ‫ﺧﻮب‬
‫ﺗﻮﺑﺮﻛﻮﻟﻮزﻳﺲ‬
‫ﻧﺎﭼﻴﺰ‬ ‫ﻣﺘﻮﺳﻂ‬ ‫ﺧﻮب‬ ‫ﻣﺘﻮﺳﻂ‬ ‫ﺧﻮب‬ ‫ﻗﺎرچﻫﺎ‬
‫ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻪ‬ ‫ﻣﺘﻮﺳﻂ‬ ‫ﺧﻮب‬ ‫ﺧﻮب‬ ‫ﺧﻮب‬ ‫وﻳﺮوسﻫﺎ‬
‫ﺑﻴﻨﺎﺑﻴﻨﻲ‬ ‫ﺑﻴﻨﺎﺑﻴﻨﻲ‬ ‫ﺑﻴﻨﺎﺑﻴﻨﻲ‬ ‫ﺑﻴﻨﺎﺑﻴﻨﻲ‬ ‫ﺳﺮﻳﻊ ﺗﺮﻳﻦ‬ ‫ﺳﺮﻋﺖ ﻋﻤﻞ‬
‫اﻃﻼﻋﺎت ﺑﻴﺸﺘﺮي‬ ‫اﻃﻼﻋﺎت ﺑﻴﺸﺘﺮي‬ ‫اﺗﻮﺗﻮﻛﺴﻲ ﺳﻴﺘﻲ‬ ‫ﺧﺸﻜﻲ ﭘﻮﺳﺖ‬
‫ﺗﺤﺮﻳﻚ ﭘﻮﺳﺖ‬ ‫ﺳﻤﻴﺖ‬
‫ﻻزم اﺳﺖ‬ ‫ﻻزم اﺳﺖ‬ ‫ﻛﺮاﺗﻴﺖ‬ ‫ﻓﺮّار ﺑﻮدن‬
‫‪SS‬‬ ‫‪SS‬‬ ‫‪SP/SS‬‬ ‫‪SP/SS‬‬ ‫‪SP/SS‬‬ ‫ﻣﻮارد اﺳﺘﻌﻤﺎل‬
‫‪SS = Surgical Scrub‬‬ ‫‪SP = Skin Preparation‬‬
‫ﺳﺎﻟﻢ ﺳﺎزي ﻣﺤﻴﻂ )ﻛﻒ و دﻳﻮارﻫﺎ(‬

‫ﻣﺤﻴﻂ را ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﻣﻜﺮرا ﺗﻤﻴﺰ و ﮔﺮدﮔﻴﺮي ﻛﻨﻴﻢ و در ﺷﺮاﻳﻂ وﻳﮋه از ﻣﻮاد ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ اﺳﺘﻔﺎده‬
‫ﻧﻤﺎﻳﻴﻢ‪ .‬در ﻣﺤﻴﻂﻫﺎي ﺣﺴﺎس‪ ،‬ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از ﻋﺒﻮر و ﻣﺮورﻫﺎي اﺿﺎﻓﻲ ﻣﻬﻢ اﺳﺖ‪ .‬در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻓﻀﺎي‬
‫ﻻزم در ﺑﺨﺶﻫﺎي ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎﻧﻲ ﺑﻪ ازاي ﺑﻴﻤﺎران ﻧﻴﺰ ﻣﻬﻢ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺜﻼ در ﺑﺨﺶﻫﺎي ‪ ،NICU‬ﺑﺮاي ﻫﺮ‬
‫ﻧﻮزاد در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ‪ 30‬ﻓﻮت ﻣﺮﺑﻊ ﺑﺎ ﺣﺪاﻗﻞ ‪ 3‬ﻓﻮت ﻓﺎﺻﻠﻪ در ﺳﺎﻟﻢ ﺳﺎزي ﻣﺤﻴﻂ ﻧﻘﺶ ﻋﻤﺪه اي را‬
‫اﻳﻔﺎء ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺗﻌﺪاد ﭘﺮﺳﻨﻞ ﻣﻬﻢ اﺳﺖ‪ .‬در ﻳﻚ ﺷﻴﺮﺧﻮارﮔﺎه‪ ،‬ﻳﻚ ﻧﺮس ﺑﺮاي ﻫﺮ ‪ 6‬ﺗﺎ ‪8‬‬
‫ﺷﻴﺮﺧﻮار و در ﺑﺨﺶﻫﺎي ‪ NICU‬ﻳﻚ ﻧﺮس ﺑﺮاي ﻫﺮ ‪ 1-2‬ﺑﻴﻤﺎر ﻻزم اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺎ ﻫﻢ ﺗﺮاﻛﻢ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ و ﻫﻢ اﻣﻜﺎن ﻣﺮاﻗﺒﺖ ﻛﺎﻓﻲ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺟﻬﺖ ﮔﻨﺪزداﻳﻲ ﻣﺤﻴﻂ ﻣﻲﺗﻮان از ﻣﻮادي ﻣﺜﻞ‪ :‬ﻫﻴﭙﻮﻛﻠﺮﻳﺖ ﺳﺪﻳﻢ‪ ،‬ﺳﺎوﻟﻦ‪ ،‬ﻫﺎﻳﮋن و ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت‬
‫آﻣﻮﻧﻴﻮم ﭼﻬﺎر ﻇﺮﻓﻴﺘﻲ دﻳﮕﺮ و ﻫﺎﻻﻣﻴﺪ‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮد‪ .‬در ﻣﺤﻴﻂﻫﺎي آﻟﻮده و وﺳﻴﻊ اﺳﺘﻔﺎده از آب‬
‫آﻫﻚ و ﺷﻴﺮآﻫﻚ روﺷﻲ ارزان و ﻣﻮﺛﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪١٣٧‬‬
‫ﺳﺎﻟﻢ ﺳﺎزي وﺳﺎﻳﻞ و اﺑﺰار‬
‫‪ Spaulding‬وﺳﺎﻳﻞ و اﺑﺰار را از ﻧﻈﺮ ﺣﺴﺎﺳﻴﺖ و ﻧﻴﺎز ﺑﻪ روش و ﻧﻮع ﻋﻔﻮﻧﺖ زداﻳﻲ ﺑﻪ ﺳﻪ دﺳﺘﻪ‬
‫ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ 1‬ـ ﻟﻮازم ﺧﻄﻴﺮ ﻳﺎ ﺣﺴﺎس )‪(Critical devices‬‬

‫اﻳﻦﻫﺎ ﻟﻮازﻣﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ وارد ﺑﺎﻓﺖﻫﺎي اﺳﺘﺮﻳﻞ ﻳﺎ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻋﺮوﻗﻲ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﻣﺜﻞ‪ :‬ﺳﻮزنﻫﺎ‪،‬‬
‫ﻛﺎﺗﺘﺮﻫﺎي ﻋﺮوﻗﻲ‪ ،‬ﻟﻮازم ﺟﺮاﺣﻲ‪ ،‬ﻛﺎﺗﺘﺮﻫﺎي ادراري و ﻏﻴﺮه‪.‬‬
‫‪ 2‬ـ ﻟﻮازم ﻧﻴﻤﻪ ﺧﻄﻴﺮ )‪(Semicritical devices‬‬

‫اﻳﻦﻫﺎ ﻟﻮازﻣﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻏﺸﺎءﻫﺎي ﻣﺨﺎﻃﻲ ﺗﻤﺎس ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﺜﻞ ‪ :‬آﻧﺪوﺳﻜﻮپﻫﺎ‪ ،‬ﻟﻮﻟﻪ ﺗﺮاﺷﻪ‬
‫و ﻏﻴﺮه‪.‬‬
‫‪ 3‬ـ ﻟﻮازم ﺑﻲ ﺧﻄﺮ )‪(Noncritical devices‬‬

‫اﻳﻦﻫﺎ ﻟﻮازﻣﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﭘﻮﺳﺖ ﺳﺎﻟﻢ ﺗﻤﺎس ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﺜﻞ‪ :‬ﮔﻮﺷﻲ ﻣﻌﺎﻳﻨﻪ‪ ،‬ﻛﺎف ﻓﺸﺎرﺳﻨﺞ‪،‬‬
‫اﻟﻜﺘﺮودﻫﺎي ‪ ECG‬و ﻏﻴﺮه‪.‬‬
‫ﻟﻮازم ﺧﻄﻴﺮ را ﺣﺘﻤﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺳﺘﺮون ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﻟﻮازم ﻧﻴﻤﻪ ﺧﻄﻴﺮ را ﺣﺘﻲ اﻟﻤﻘﺪور ﺳﺘﺮون و اﮔﺮ ﻣﻴﺴﺮ ﻧﺒﻮد‬
‫در ﺣﺪ ‪ H.L.D‬ﻋﻔﻮﻧﺖ زداﻳﻲ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬و ﻟﻮازم ﺑﻲ ﺧﻄﺮ را ﺑﺎ آب و ﺻﺎﺑﻮن ﻳﺎ ﻣﻮاد ﮔﻨﺪزدا در ﺣﺪ‬
‫‪ L.L.D‬ﻋﻔﻮﻧﺖ زداﻳﻲ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻴﻢ‪.‬‬
‫‪١٣٨‬‬
‫ﺧﻮد را ﺑﻴﺎزﻣﺎﻳﻴﺪ ‪:‬‬
‫ﺑﺮاي ﺳﺎﻟﻢ ﺳﺎزي وﺳﺎﻳﻞ زﻳﺮ ﻳﻚ روش ﻣﻮﺛﺮ و راﻳﺞ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﻨﻴﺪ‬
‫‪ -3‬ﻛﺎﺗﺘﺮﻫﺎي ادراري‬ ‫‪ -2‬ﺗﺮﻣﻮﻣﺘﺮﻫﺎي دﻫﺎﻧﻲ و ﻣﻘﻌﺪي‬ ‫‪ -1‬ﻛﺎﺗﺘﺮﻫﺎي ﻗﻠﺒﻲ‬
‫‪ -6‬ﮔﻮﺷﻲ ﻣﻌﺎﻳﻨﻪ‬ ‫‪ -5‬ﻣﻴﺰ ﻛﻨﺎر ﺗﺨﺖ ﺑﻴﻤﺎر‬ ‫‪Tooth mugs -4‬‬
‫‪ -9‬آﻧﺪوﺳﻜﻮپ ﻫﺎ‬ ‫‪ -8‬ﭘﻨﺲ ﺳﻮزﻧﮕﻴﺮ‬ ‫‪ -7‬اﻳﻤﭙﻼﻧﺖﻫﺎ‬
‫‪ -12‬ﺗﺠﻬﻴﺰات ﺑﻴﻬﻮﺷﻲ‬ ‫‪ -11‬دﺳﺘﮕﺎه و ﻓﻴﻠﺘﺮﻫﺎي ﻫﻤﻮدﻳﺎﻟﻴﺰ‬ ‫‪ -10‬ﺳﻮزنﻫﺎ‬
‫‪ -15‬ﻋﺼﺎي زﻳﺮ ﺑﻐﻞ‬ ‫‪ -14‬اﻳﺮوي‬ ‫‪ -13‬ﻟﮕﻦ‬
‫‪ -18‬ﻣﺨﺰن ﻫﻴﺪروﺗﺮاﭘﻲ‬ ‫‪ -17‬ﻛﺮاﻳﻮﭘﺮويﻫﺎي ﺟﺮاﺣﻲ‬ ‫‪ -16‬ﻛﺎف ﻓﺸﺎرﺳﻨﺞ‬
‫‪ -20‬ﻟﻮﻟﻪ ﺗﺮاﺷﻪ‬ ‫‪ -19‬ﻟﻮازﻣﻲ ﻛﻪ ﻛﻮدﻛﺎن ﺑﻪ دﻫﺎن ﻣﻲ ﺑﺮﻧﺪ ‪.‬‬
‫‪ -22‬ﭘﺮوبﻫﺎي ﺳﻮﻧﻮﮔﺮاﻓﻲ واژن‬ ‫‪ -21‬ﻧﻮك ﺗﻮﻧﻮﻣﺘﺮ‬
‫‪ -25‬ﻛﻒ راﻫﺮوي ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن‬ ‫‪ -24‬وان ﻧﻮزادان‬ ‫‪ -23‬ﭼﻜﺶ رﻓﻠﻜﺲ‬
‫‪ -28‬ﭘﺮوﻛﺘﻮﺳﻜﻮپ‬ ‫‪ -27‬آرﺗﺮوﺳﻜﻮپ‬ ‫‪ -26‬دﭘﺎراﺳﻜﻮپ‬
‫‪ -31‬ﻟﻮازم آﻟﻮده ﺑﻪ ﺑﺎﺳﻴﻞ ﺳﻞ‬ ‫‪ -30‬ﻟﻮازم آﻟﻮده ﺑﻪ ‪HBV‬‬ ‫‪ -29‬ﻟﻮازم آﻟﻮده ﺑﻪ ‪HIV‬‬
‫‪ -33‬وﺳﺎﻳﻠﻲ ﻛﻪ ﻟﻨﺰ دارﻧﺪ‬ ‫‪ -32‬ﻛﻠﻮﻧﻮﺳﻜﻮپ آﻟﻮده ﺑﻪ ﻛﻠﻮﺳﺘﺮﻳﺪﻳﻮم دﻳﻔﻴﺴﻴﻞ‬
‫‪ -35‬ﻣﺎﺷﻴﻦ ﺗﺮاش ﻣﻮ‬ ‫‪ -34‬ﺗﻴﻐﻪ ﻻرﻧﮕﻮﺳﻜﻮپ‬
‫‪ -38‬ﻟﻴﺪﻫﺎي ‪EEG‬‬ ‫‪ -37‬ﺑﺮوﻧﻜﻮﺳﻜﻮپ‬ ‫‪ -36‬دﺳﺘﮕﺎه ﺑﺨﻮر‬
‫‪ -40‬ﺷﻴﺸﻪ ﻳﺎ ﺳﺮﭘﺴﺘﺎﻧﻚ‬ ‫‪ -39‬ﮔﻨﺪزداﻳﻲ وﺳﺎﻳﻞ ﻓﻠﺰي ﻟﻮﻻدار‬
‫‪ -43‬ﻟﻨﺰ ﻧﺮم‬ ‫‪ -42‬ﻗﻴﭽﻲ ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ‬ ‫‪ -41‬ﭘﻤﭗ ﺷﻴﺮدوﺷﻲ‬
‫‪ -45‬ﺑﺎﻓﺖﻫﺎي ﭘﻴﻮﻧﺪي‬ ‫‪ -44‬دﺳﺘﺸﻮﻳﻲ ‪ ،‬ﺣﻤﺎم و ﻓﺎﺿﻼب ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎنﻫﺎ‬
‫‪ -47‬ﻛﻔﺸﻲ ﻛﻪ آﻟﻮده ﺑﻪ ﻗﺎرچ ﺷﺪه‬ ‫‪ -46‬ﻇﺮوف آزﻣﺎﻳﺸﮕﺎه‬
‫‪ -50‬ﻫﻮاي اﺗﺎق‬ ‫‪ -49‬دﺳﺘﻪ ﻻرﻧﮕﻮﺳﻜﻮپ‬ ‫‪.N.G. Tube -48‬‬
‫ﭘﺎﺳﺦ ﻫﺎي ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدي ‪:‬‬

‫اﺳﺘﺮﻳﻠﻴﺰاﺳﻴﻮن ﺑﺎ وﺳﻴﻠﻪ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻧﻈﻴﺮ » اﺗﻮﻛﻼو «‬ ‫·‬ ‫•‬
‫‪41-40-36-27-26-11-10-8-7-3-1‬‬ ‫·‬ ‫•‬
‫اﺳﺘﻔﺎده از ‪ H.L.D‬ﻧﻈﻴﺮ ﮔﻠﻮﺗﺎراﻟﺪﺋﻴﺪ ‪%2‬‬ ‫·‬ ‫•‬
‫‪-48-39-37-34-33-32-31-30-29-28-27-26-22-20-17-14-12-9‬‬ ‫·‬ ‫•‬
‫ﺷﺴﺘﺸﻮ ﺑﺎ ﻳﻚ دﺗﺮژاﻧﺖ ﻳﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ‪.L.L.D‬‬ ‫·‬ ‫•‬
‫‪)25-24-23-19-18-16-15-13-6-5‬ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت آﻣﻮﻧﻴﻮم ‪ 4‬ﻇﺮﻓﻴﺘﻲ ‪. 49-38- ( 500 PPM‬‬ ‫·‬ ‫•‬
‫ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ ﺷﺨﺼﻲ ﻳﺎ ﻳﻜﺒﺎر ﻣﺼﺮف ﺑﺎﺷﺪ ‪.‬‬ ‫·‬ ‫•‬
‫‪-35-4-2‬‬ ‫·‬ ‫•‬
‫ﻫﻴﺪروژن ﭘﺮاﻛﺴﺎﻳﺪ ‪-43-21 : %3‬‬ ‫·‬ ‫•‬
‫ﻫﻴﭙﻮﻛﻠﺮﻳﺖ ﺳﺪﻳﻢ )‪ + ( 125 PPM‬ﺷﺴﺘﺸﻮ ‪-41-40 :‬‬ ‫·‬ ‫•‬
‫اﻟﻜﻞ ‪42 : %70‬‬ ‫·‬ ‫•‬
‫ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت ﻓﻨﻮﻟﻲ ‪-44:‬‬ ‫·‬ ‫•‬
‫ﻳﻮﻧﻴﺰاﺳﻴﻮن ‪-45 :‬‬ ‫·‬ ‫•‬
‫ﻫﻴﭙﻮﻛﻠﺮﻳﺖ ﺳﺪﻳﻢ ‪-46 :‬‬ ‫·‬ ‫•‬
‫ﻗﺮﺻﻬﺎي ﻓﺮﻣﺎﻟﻴﻦ ‪-47 :‬‬ ‫·‬ ‫•‬
‫ﺗﻬﻮﻳﻪ و ﻓﻴﻠﺘﺮ ‪-50‬‬ ‫·‬ ‫•‬
‫‪١٣٩‬‬
1) Schwartz, Shires, Spencer. Principles of Surgery. Sixth Edition,
1994.
2) William A. Rutala, David J. Weber. Disinfection, Sterilization and

Control of Hospital Waste. In Gerald L. Mandell, John E. Bennett,
Raphael Dolin. Principles & Practice of Infectious Diseases, 6th ed.
U.S.A, Churchill Livingston Inc, 2005; 3331-46.
3) Seymour S. Block. Disinfection, Sterilization, and Preservation.

Fourth ed. Heaf Febiger Philadelphia, London. 1991 P: 6 .23-18 /691-76
4) K. Park, Park’s Textbook of Preventive and Social Medicine, 18th

edition, M/s Banarsidas Bhanot Publishers, India, 2005.
5) Alicia J. Manager; Teresa C. Horan; Michele L. Pearson, et al.

Guideline for prevention of surgical site infection. HICPAC, U.S.A ,
.1999
6) Barbara Russell. Nosocomial infections. J. Nurs. vol. 99 (6). June

1999. 24J-24P.
،‫ ﭘﻴﺸﮕﻴﺮي و ﻛﻨﺘﺮل ﻋﻔﻮﻧﺖﻫﺎي ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎﻧﻲ‬: ‫ ﺷﻴﺮﻳﻦ‬،‫ ﺣﺴﻴﻦ ; اﻓﻬﻤﻲ‬، ‫ ( اﺻﻞ ﺳﻠﻴﻤﺎﻧﻲ‬7

. 1380 ‫ ﺑﻬﺎر‬،‫ ﭼﺎپ دوم‬،‫ﻣﻮﺳﺴﻪ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ اﻧﺘﺸﺎراﺗﻲ ﺗﻴﻤﻮزاده‬
‫ﻛﺘﺎب‬.‫ دﺳﺘﮕﺎه ﻫﺎي اﺳﺘﺮﻳﻞ ﻛﻨﻨﺪه ﻣﺘﺪاول در ﻣﺮاﻛﺰ درﻣﺎﻧﻲ‬: ‫ ﺳﻴﺪﻣﺮﺗﻀﻲ‬،‫ ( ﺣﻘﻴﻘﻲ ﻓﺮد‬8
0 33‫ـ‬40 ‫ ـ ﺻﻔﺤﻪ‬1380 ‫دوﻣﻴﻦ ﺳﻤﻴﻨﺎر ﭘﻴﺸﮕﻴﺮي و ﻛﻨﺘﺮل ﻋﻔﻮﻧﺖﻫﺎي ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎﻧﻲ‬
١٤٠

اصول کلی بهداشت محیط

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

اصول کلی بهداشت محیط

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

‫ﻣﺮﻛﺰ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت و ﺗﻌﻠﻴﻤﺎت ﺣﻔﺎﻇﺖ و ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﻛﺎر‬

‫ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﻲ اﻳﺮان‬

‫اﺻﻮل ﻛﻠﻲ ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﻣﺤﻴﻂ‬

‫ﺗﻬﻴﻪ ﻛﻨﻨﺪه ‪:‬آﻗﺎي دﻛﺘﺮﻋﺒﺎس اﻛﺒﺮزاده‬ ‫ﻛﺪ‪86-219-1 :‬‬

‫ﻛﻠﻴﺎت ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﻣﺤﻴﻂ‬

‫اﻧﺘﻈﺎر ﻣﻲرود ﻓﺮاﮔﻴﺮﻧﺪه‪ ،‬ﭘﺲ از ﮔﺬراﻧﺪن اﻳﻦ درس‪ ،‬ﺑﺘﻮاﻧﺪ ‪:‬‬

‫واژه ﻫﺎي ﻛﻠﻴﺪي‬

‫ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي ﻣﻨﺘﻘﻠﻪ از ﻣﺤﻴﻂ‬

‫ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي ﻣﻨﺘﻘﻠﻪ ﺗﻮﺳﻂ آب‬

‫اﻟﻒ – ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي ﻣﻨﺘﻘﻠﻪ ﺗﻮﺳﻂ آب )‪(Water Borne Diseases‬‬

‫ﺟﺪول ‪ 1‬ـ ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﺑﻴﻤﺎرﻳﻬﺎي ﻣﻨﺘﻘﻠﻪ ﺗﻮﺳﻂ آب و ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ )‪(1‬‬

‫ﻣﺪﻓﻮع اﻧﺴﺎن و ﺣﻴﻮاﻧﺎت‬ ‫ﺑﻮﺗﻮﻟﻴﺴﻢ‬

‫ﻣﺮغ‬ ‫‪ ،‬ﻣﻮﻧﺘﻪ وﻳﺪﺋﻮ و ﻏﻴﺮه‬

‫اداﻣﻪ ﺟﺪول ‪ 1‬ـ ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﺑﻴﻤﺎرﻳﻬﺎي ﻣﻨﺘﻘﻠﻪ ﺗﻮﺳﻂ آب و ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ‬

‫ﮔﻮﺷﺖ‪ ،‬ﺧﺮﮔﻮش آﻟﻮده‪ ،‬آب‬ ‫ﺟﻮﻧﺪﮔﺎن‪ ،‬ﺧﺮﮔﻮش‪،‬‬

‫ﻣﺮغ‪ ،‬ﺧﻮك‪ ،‬ﺳﮓ‪،‬‬

‫ﻛﺸﺘﺎرﮔﺎه ﻫﺎ‪ ،‬ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻛﺎرﺧﺎﻧﻪ‬

‫ادرار و ﺗﺮﺷﺤﺎت‬ ‫ﻛﻮرﻳﻮﻣﻨﻨﮋﻳﺖ ﻟﻨﻔﻮﺳﻴﺘﻲ‬

‫اداﻣﻪ ﺟﺪول ‪ 1‬ـ ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﺑﻴﻤﺎرﻳﻬﺎي ﻣﻨﺘﻘﻠﻪ ﺗﻮﺳﻂ آب و ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ‬

‫راﻫﻬﺎي ﻣﻌﻤﻮل ﺳﺮاﻳﺖ‬ ‫ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻣﺨﺎزن‬ ‫ﻋﺎﻣﻞ ﺑﻴﻤﺎري‬ ‫ﺑﻴﻤﺎري‬ ‫ﻋﻮاﻣﻞ‬

‫اداﻣﻪ ﺟﺪول ‪ 1‬ـ ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﺑﻴﻤﺎرﻳﻬﺎي ﻣﻨﺘﻘﻠﻪ ﺗﻮﺳﻂ آب و ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ‬

‫راﻫﻬﺎي ﻣﻌﻤﻮل ﺳﺮاﻳﺖ‬ ‫ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻣﺨﺎزن‬ ‫ﻋﺎﻣﻞ ﺑﻴﻤﺎري‬ ‫ﺑﻴﻤﺎري‬ ‫ﻋﻮاﻣﻞ‬

‫ب – ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي ﻧﺎﺷﻲ از ﻋﺪم ﺷﺴﺘﺸﻮي ﻛﺎﻓﻲ )‪(Water Washed Diseases‬‬

‫ج‪ -‬ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ آب در ﭼﺮﺧﻪ اﻧﺘﻘﺎل آﻧﻬﺎ ﻧﻘﺶ دارد)‪(Water Based Diseases‬‬

‫ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي ﻣﻨﺘﻘﻠﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻫﻮا‬

‫وﻳﺮوس ﻫﭙﺎﺗﻴﺖ‬ ‫ﻫﭙﺎﺗﻴﺖ‬

‫ﺟﺪول ‪ 4‬ـ ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ از ﺟﻮﻧﺪﮔﺎن ﺑﻪ اﻧﺴﺎن اﻧﺘﻘﺎل ﻣﻲﻳﺎﺑﻨﺪ‬

‫راه اﻧﺘﻘــﺎل ﺑــﻪ‬ ‫ﻋﺎﻣﻞ‬ ‫ﺑﻴﻤﺎري‬

‫ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي ﻣﻨﺘﻘﻠﻪ ﺗﻮﺳﻂ دﻓﻊ ﻧﺎدرﺳﺖ ﻣﻮاد زاﻳﺪ‬

‫راﻫﺒﺮد ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﻣﺤﻴﻂ در ﻛﻨﺘﺮل ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎ‬

‫ﻛﻨﺘﺮل ﻣﻨﺒﻊ ) ﻛﻨﺘﺮل ﻋﺎﻣﻞ ﺑﻴﻤﺎري(‬

‫ﻛﻨﺘﺮل ﻧﺤﻮه اﻧﺘﻘﺎل و ﺳﺮاﻳﺖ ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي ﻣﻨﺘﻘﻠﻪ از ﻣﺤﻴﻂ‬

‫ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از ﺗﺤﺮّك ﻧﺎﻗﻠﻴﻦ و اﻓﺮاد ﺣﺎﻣﻞ ﺑﻴﻤﺎري‬ ‫·‬

‫ﻛﻨﺘﺮل ﺣﺴﺎﺳﻴﺖ اﻓﺮاد در ﻣﻌﺮض اﺑﺘﻼ ﺑﻪ ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي ﻣﻨﺘﻘﻠﻪ از ﻣﺤﻴﻂ‬

‫ﭼﺎﻟﺶﻫﺎي ﻋﻤﻮﻣﻲ و ﺗﺨﺼﺼﻲ ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﻣﺤﻴﻂ‬

‫ﭼﺎﻟﺶﻫﺎي ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﻣﺤﻴﻂ‬

‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﻳﺰي و ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ‬

‫ﻣﻬﺎرتﻫﺎي ﻓﻨﻲ ﻋﻤﻮﻣﻲ‬

‫ﻧﮕﺮش ﺣﺮﻓﻪ اي‬

‫ﭼﺎﻟﺶﻫﺎي ﺗﺨﺼﺼﻲ ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﻣﺤﻴﻂ‬

‫ﻣﻮاد زاﻳﺪ ﺧﻄﺮﻧﺎك‬

‫ﻣﻮاد ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ در ﻣﺤﻴﻂ‬

‫آﺳﻴﺒﻬﺎي زﻳﺴﺖ ﻣﺤﻴﻄﻲ‬

3) Cairncross S, R. G. Feachem, “ Environmental Health Engineering”

4) Maier R.M., I.L. Pepper, C.P. Gerba, “ Environmental

5) Koren H., “ Handbook of Environmental Health and Safety”, VOL.

‫اﻧﺘﻈﺎر ﻣﻲرود ﻓﺮاﮔﻴﺮﻧﺪه‪ ،‬ﭘﺲ از ﮔﺬراﻧﺪن اﻳﻦ درس‪ ،‬ﺑﺘﻮاﻧﺪ ‪:‬‬

‫واژه ﻫﺎي ﻛﻠﻴﺪي‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ 1‬ـ ﮔﺮدش آب در ﻃﺒﻴﻌﺖ‬

‫‪ 1‬ـ ﻧﺎﺧﺎﻟﺼﻲﻫﺎي ﻣﻌﻠﻖ‬

‫‪ 2‬ـ ﻧﺎﺧﺎﻟﺼﻲﻫﺎي ﻣﺤﻠﻮل‬

‫ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺗﺎﻣﻴﻦ آب‬

‫ب( ﻣﻨﺎﺑﻊ آب زﻳﺮزﻣﻴﻨﻲ‬

‫ج( ﻣﻨﺎﺑﻊ آب ﺷﻮر‬

‫آب ﺳﺎﻟﻢ و ﭘﺎﻛﻴﺰه‬

‫آﻟﻮدﮔﻲ آب از ﻧﻈﺮ ﻣﻨﺸﺎء‬

‫ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻳﺎ ﻣﺤﻘﻖ ﻧﺸﺪه‪.‬‬

‫ﺧﻴﺮ‬ ‫ﭘﺎﻳﻴﻦ‬ ‫ﻣﺘﻮﺳﻂ‬ ‫؟‬ ‫ﺑﺎﻻ‬ ‫وﻳﺮوسﻫﺎ‪:‬‬

‫ﺟﺪول ﺷﻤﺎره ‪ 2‬ـ ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪي ﺳﺨﺘﻲ آب‬

‫وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﻳﺎ ﻇﺎﻫﺮي آب‬

‫ب( اﻧﺒﺎر ﻛﺮدن آب‬

‫ج( ﭘﺎﻻﻳﺶ آب‬

‫ﭘﺎﻻﻳﻪ ﻳﺎ ﺻﺎﻓﻲ ﺷﻨﻲ ﻛﻨﺪ‬

‫ﭘﺎﻻﻳﻪ ﺷﻨﻲ ﺗﻨﺪ‬