T.C.

MLL ETM BAKANLII

RADYO-TELEVZYON

SENARYONUN DRAMATK YAPISI

321GM0002

Ankara, 2011

Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereve retim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarak rencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renme materyalidir. Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir. PARA LE SATILMAZ.

NDEKLER

AIKLAMALAR .......................................................................................................iii GR ........................................................................................................................... 1 RENME FAALYET1 ........................................................................................ 3 1. TEMA VE TEMA SEM ..................................................................................... 3 1.1. Tema (Senaryo Konusu) Nedir?........................................................................ 3 1.2. Konu Seiminde Dikkat Edilmesi Gerekenler .................................................. 5 1.3. Senaryo Oluturma Kaynaklar ......................................................................... 5 1.3.1. Edebiyat rnleri ....................................................................................... 5 1.3.2. Tarihi Olaylar ............................................................................................. 6 1.3.3. Gnlk Hayat ve Tecrbeler ...................................................................... 7 1.3.4. Toplumsal Olaylar...................................................................................... 7 1.3.5. Dier Kaynaklar ......................................................................................... 8 1.4. Senaryo Konusu Belirlenirken Gz nnde Bulundurulmas Gereken zellikler.................................................................................................................. 8 1.4.1. Kitlesellik ................................................................................................... 8 1.4.2. Poplerlik ................................................................................................... 8 1.4.3. zllk ....................................................................................................... 9 1.4.4. Mantkllk.................................................................................................. 9 1.4.5. Grsellik ................................................................................................... 10 1.4.6. itsellik .................................................................................................... 10 UYGULAMA FAALYET................................................................................... 12 LME VE DEERLENDRME......................................................................... 13 RENME FAALYET2 ...................................................................................... 14 2. SENARYODA DRAMATK YAPI ...................................................................... 14 (YK VE YKLEME)........................................................................................ 14 2.1. yk Anlatm ................................................................................................. 14 2.2. yk Trleri .................................................................................................... 15 2.2.1. Olay yks............................................................................................. 15 2.2.2. Durum ve Kesit yks............................................................................ 15 2.2.3. Gnmzde yk .................................................................................... 16 2.3. yknn Amaca Uygunluu........................................................................... 16 2.4. Senaryonun nemli Blmleri........................................................................ 17 2.4.1. Srekli Ilerleme Yasas ............................................................................ 18 2.4.2. Senaryonun Doruk Noktas ...................................................................... 18 2.4.3. Sahne ve Ayrm(Sekans).......................................................................... 19 2.4.4. Blmler................................................................................................... 19 2.4.5. Giri .......................................................................................................... 20 2.4.6. Merak esi ............................................................................................. 21 2.4.7. Sonu........................................................................................................ 21 2.4.8. Mutlu Son................................................................................................. 22 i

2.4.9. Beklenmedik Olaylar................................................................................ 22 2.4.10. Flash Back (Geriye Dn) .................................................................... 23 2.5. Uyarlama Sorunlar ve zm Yollar............................................................ 24 2.5.1. Romandan Uyarlama Sorunlar ve zm............................................. 24 2.5.2.Tiyatro Uyarlama Sorunlar ve zm ................................................... 26 UYGULAMA FAALYET................................................................................... 28 LME VE DEERLENDRME......................................................................... 29 RENME FAALYET3 ...................................................................................... 30 3. DRAMATK YAPI KURMAK ............................................................................. 30 3.1. yklemede Olaylar rgsn Gelitiren Temel eler............................... 30 3.1.1. Giri .......................................................................................................... 30 3.1.2. Geliim ..................................................................................................... 30 3.1.3. zm ...................................................................................................... 31 3.2. yk elerinin Dzenlenmesi ...................................................................... 31 3.3. Bak As ...................................................................................................... 31 3.3.1. Ana Kiinin Bak Asndan yk ......................................................... 32 3.3.2. nc Kiinin Bak Asndan yk ................................................... 32 3.4. Temel ykleme Trleri ................................................................................. 32 3.4.1. Yaln ykleme ........................................................................................ 32 3.4.2. Odaa Bir Sorun Yerletirmek ................................................................. 32 3.4.3. Bir Sorunun Cevabn Aramak ................................................................. 32 3.5. ykleme Teknikleri....................................................................................... 33 3.5.1. Dramatize Etme........................................................................................ 33 3.5.2. Bilgiler...................................................................................................... 34 3.5.3. Eksilti, Temel Eksilti................................................................................ 34 3.5.4. Gerilim/Srpriz/artmaca...................................................................... 35 3.5.5. Seyircinin Tahminleri............................................................................... 35 3.5.6. Yerletirim................................................................................................ 35 3.5.7. Aldatmaca................................................................................................. 35 3.5.8. Kiilikler................................................................................................... 36 3.5.9. Kartlklar................................................................................................ 37 3.5.10. Soluklanma, Dinlenme ........................................................................... 37 3.5.11. Uzatma Noktas ...................................................................................... 38 3.5.12. Yinelemeler ............................................................................................ 39 3.5.13. Yinelemeli Gagler............................................................................... 39 UYGULAMA FAALYET................................................................................... 40 LME VE DEERLENDRME......................................................................... 40 MODL DEERLENDRME .................................................................................. 40 CEVAP ANAHTARLARI......................................................................................... 40 NERLEN KAYNAKLAR...................................................................................... 40 KAYNAKA ............................................................................................................. 40

ii

AIKLAMALAR
KOD ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI SRE N KOUL YETERLK 321GM0002 Radyo-Televizyon Alan Ortak Senaryonun Dramatik Yaps Seilen bir konuda, basit dzeyde, bir senaryo dramatik yapsnn kurulma bilgi ve becerilerinin kazandrld renme materyalidir. 40/24 Senaryonun Temel geleri modln alm olmak. Senaryonun dramatik yapsn oluturmak. Genel Ama Gerekli ortam salandnda bu modl ile bir konu belirleyerek basit dzeyde bir senaryonun dramatik yapsn kurabileceksiniz Amalar Uygun ortam salandnda; 1. eitli kaynaklardan yararlanarak senaryo konusunu belirleyebileceksiniz. 2. Senaryonun dramatik yapsn, blmlerinin ve sorunlarn analiz edebileceksiniz. 3. eitli ykleme tekniklerini kullanarak bir senaryo dramatik yaps kurabileceksiniz.

MODLN AMACI

ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI

Senaryo rnekleri, DVD ve VCD film rnekleri, bilgisayar, projeksiyon cihaz. Her faaliyet sonrasnda o faliyetle ilgili deerlendirme sorular ile kendi kendinizi deerlendireceksiniz. retmen modl sonunda size lme arac (uygulama, soru-cevap) uygulayarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve becerileri lerek deerlendirecektir

LME VE DEERLENDRME

iii

iv

GR

Sevgili renci, Bu modlden nceki Senaryonun Temel geleri modlnde baz iddialarda bulunduk. Senaryo yazarlnda yaratcln rolnn sanlandan az olduunu ileri srdk. Dahas dev bir itahla maml program tketen gnmz sinema ve televizyon dnyasnda bir yere gelmenin asl yolunun eitim, disiplin ve zveriden getiini iddia ettik. Bir ii mesai kavramnn tesine tayarak zverili bir ekilde yapmak tamamen kiisel bir tercihtir. O ii seviyorsanz yaparsnz. Senaristlii sevdirme konusunda bu modln size fazla bir katks olmaz, ancak sz konusu meslek dalnn gelecein hatta bugnn gerekten ok parlak olduunu hatrlatarak sizi belki motive edebiliriz. Disiplinle burda kastedilen de sadece alma disiplini, yani senaryonun teslim tarihinde yetimesi iin gereken alma temposunu srdrebilmektir. Bu modl gerektii ekilde bitirdiinizde senaryonuza konu belirleyebilecek, senaryonun dramatik yapsn ve blmlerini bilecek; ayrca eitli ykleme tekniklerini kullanarak bir senaryonun dramatik yapsn kurabileceksiniz.

RENME FAALYET1 RENME FAALYET1

AMA
eitli kaynaklardan yararlanarak senaryo konusunu belirleyeceksiniz.

ARATIRMA
Bir konunun senaryo iin nemini aratrnz. zlediiniz filmlerdeki konularn nerelerden retilmi olduunu aratrnz.

Aratrma ilemleri iin TV kurulularn ve sinema irketlerinin arivlerini kullanabilirsiniz.

1. TEMA VE TEMA SEM

1.1. Tema (Senaryo Konusu) Nedir?
Her sanat rn gibi, senaryo da bir dnceyi, bir gr yanstmak; izleyiciye belirlenen bir iletiyi, retiyi ulatrmak, bir eyler anlatmak amacyla oluturulur. Her sanat gibi, senaryo yazarnn da bir diyecei olmal ve bunu ileride filme dnecek biimiyle, kt zerinde senaryonun kendine zg yazm biiminde szcklerle anlatmay amalamaldr. ykl filmin amac, insan dnce ve hareketlerinin, senaryo yazarnn hayal gcyle gzlemleriyle dzenledii bir yk erevesinde film yoluyla ortaya konulmasdr. Tema da, bu yknn temelini, bel kemiini oluturur. ster ykl film olsun, ister belgesel ya da bilimsel, retici film olsun, her senaryonun kesinlikle iyi belirlenmi bir temas olmaldr. Bu yle bir tema (nerme) olmal ki, varlmak istenen amaca, yazar/ynetmeni/izleyiciyi dndrp dolatrmadan gtrebilsin. Benzetmek gerekirse, bir evin temeli gibidir tema, iyi yaplandrlan bir ykye dayanak oluturur. Sanatsal, zgn ya da yknn zndeki dramatik konunun ortaya konulmas gibi belirgin ya da dorudan olmas gerekmez. Temann (k noktas/nerme) ne olduunu iyi anlamak iin gzlerinizin nne tamamen yanm bir hayat alan getirin. Bu hayat alann yangndan nce grmseniz, oradaki her bir evin kendine zg grnm olduunu da bilirsiniz. Yangndan sonra geride kalan, yalnzca birbirlerine benzer plak temellerdir. Tema da geride kalan bu temellere benzer; birbirlerinden deiik, zgn, sanatsal ya da ayrml deil... Bir eserin deerini, konudan nce tema belirler. zleyicilerin bir filme duyduklar ilgi, o eserin temasnn derinliine baldr. Somutlatrlarak filme dntrlecek olay/olguda tema seimi; olay/olgunun fikr etkileyicilii ortaya koyar. Olayn olumlu ve olumsuz deerlendiriliinin bir anlatmdr tema.

Bu aklamalarn nda, imdi, temann tanmn yapalm: Bir filmin ilk grntsnden son grntsne dek anlatlmak istenen ve son grntleri arasnda enine boyuna ilenen, gelitirilen, fikrin zn yaratan, ieriini oluturan, bir ykye bal olarak anlatlan ana dnceye, egemen olan gre, iletiye, retiye tema (nerme) denilir. yknn temas, yknn zdeki dramatik yapsn, o konunun zme doru gidiini ve de zmn ilgili kiiler iin ortaya koyduu sonucu belirler. Temann varl, yknn amacn gerekletirme adna gereklidir. Tema kavram ile ortaya konulan; siyasal, din, fikr ya da estetik olarak tartlabilen dncelerdir. Bir filmin ierik yaps incelendiinde, tema, dramatik konu ve anlamdan olutuu grlr. Geri tema ile konu birbirine bal, ama ayn ey deildir. Konu ile tema arasnda ayrmlar vardr. Konu resimde, tiyatro oyununda, filmde canlandrlan somut olaydr. Ksaca, konu, temann somutlatrlmasdr. Toplumsal hayatn ruh ieriini yanstan tema esi, bir eserde ieriin dzeyini, konu ise sanatsal biimin dzeyini belirtir. Birbirine kartrlan bu iki kavram, biraz daha irdeleyip aralarndaki ayrmlar grelim. yknn dramatik konusu, o yknn insan gereksinimleri evresinde dnen odadr. Sevilme... kaderini denetleme... gereksinim duyulma... engelleri aabilme... hayatn yaralarn iyiletirebilme... hayatdaki olaylar anlama ve onlara anlam ykleme... zlem duyulan bir biimde hayata... gereksinimi gibi. nemli olan yknn dramatik konuyu anlamlandrmasdr. Bir yknn dramatik konusunu rahata anlamak istiyorsanz, grmekten ve iitmekten zevk aldnz eyleri dnnz. Sonra o eylere bir 'anlam' veriniz. Ak... Bilgi edinme... alma... Hilikten birisi olmaya giden bir kii... Kty yenen iyi... gibi. Dramatik etki yaratma konusunda, grnr hibir amaca hizmet etmeyen, belirgin bir temadan yoksun bir yk, tpk amasz kiilerin bo konumas gibidir. Bununla birlikte, her amac olup ve nlerine kartlar kan kiilerin eylemleri de dramatik bir yk olmayabilir. Belli bir konu evresinde, gzle grlr bir ak olmayan yk amaszdr. Hayatn amaszln anlatan bir yknn de, doyurucu ve ilgi ekici olabilmesi iin dramatik bir odak noktasna gereksinimi vardr. Dramatik bir konuyu belirgin bir biimde zme doru gtren ve her eyin yk gibi olmasn salayan kiilerin eylemleridir. Ama verilmek istenen gizemli noktann anlalmas kouluyla. Bir yknn temasn tanmlamak, o yknn kii, eylem ve amalarndan sz etmekten baka bir eydir. Romeo ile Juliet, trajik olsa da byk bir akn yksdr. Bu ykde temann ilevi, olabildiince dramatik ve youn duyumsamay ortaya koymaktr. zleyicilere sonu trajik biten bir ak yaatmak iin hareket eder kiilikler. Olaylar rgs, bir filmin gvdesi ise, tema da onun ruhudur. Ayn yk iine sktrlan, birden fazla tema evresinde birbirine arapsa gibi dolanan bir sr hareket, hem yky anlalmaz bir duruma sokar, hem amacn yitmesine, hem de filmin gereinden fazla uzamasna sebep olur. Bylece bir ykde/filmde verilmek istenen gerek ileti yiter.

1.2. Konu Seiminde Dikkat Edilmesi Gerekenler

Senaryo yazmnda baary getirenlerden birisi senaryo tekniini bilip zveriyle almaksa, bir dieri de iyi bir senaryo konusu bulmaktr. Konu seiminde dikkat edilmesi gerekenler ksaca yle sralayabiliriz: Konu ilgi ekici, dinamik, son derece yaln ve salam, belirgin, ilenmeye elverili olmal. Yukarda tanmlanan zelliklerle bir yk temasnn nasl yazlacan kavramak, yk anlatmndaki dier elerinde anlalmasn salar. (yknn akn dramatik klacak olaylar yaratma, ykdeki kiilerin nasl olacann belirleme...) ykye etken eylem atsyla balamak, yk anlamnn ok nemli bir boyutudur. Sinema, geni bir kitleye yneldiinden, anlatlmak istenen eyin yaln olmas kanlmaz bir zorunluluk. Temann bu zellikleri tamas, tema seimiyle gdlen amacn belirli olmas, amacn izleyicilerce kolaylkla anlalmasn salar. Gerek yknn (filmin) anlalr; amacnn ak, belirli olmasn salamak, gerek filmin btnln salamak asndan tek bir temann ele alnmas, bunun zerinde allmas yerinde olur. Bunlar salamak iin de, eldeki malzeme iinden titiz bir seim yaparak, nnze kan temalar arasndan bir seim yapmak zorundasnz.

Tema belirlemenin birden ok yolu vardr. Nerelerden tema karabilirsiniz? Doallkla, her eyden nce kendi hayat deneyimlerinizden, Gnlk hayat ve gnlk deneyimler srasnda karlatnz herhangi bir olaydan ya da birok olaylardan, Roman, yk, tiyatro oyunu, iir ya da gazete haberinden. Belli bir an modasndan, Toplum yaayndaki her olaydan tema karabilirsiniz.

1.3. Senaryo Oluturma Kaynaklar

1.3.1. Edebiyat rnleri Edebiyat rnleri eskiden beri sinema ve televizyon filmleri iin konu oluturduu kadar senaristlerin de edebiyatla iie kiiler arasndan kmas bir rastlant deildir. Senaryo yazarnn zellikleri konusunda deinildii gibi senaristler lkelerinin ve dnya edebiyatnn ileri gelen yazarlarnn eserlerini okumu, hi olmazsa bunlara ait bireyler izlemi olmas zaten bu iin temel artlarndan birisidir. Roman, hikye, iir gibi edebiyat rnleri konu olarak kendilerine genellikle getikleri dnemde olmu herhangi bir sosyal veya dramatik olay seerler. Seilen bu konu daha sonra bir sanatnn duyarllnda ilenerek edeb eser hline gelir. Sinema ve televizyon filmlerinin baars da zaten bu temeller zerine oturtulmutur. Yani toplum tarafndan kabul grm edeb eserler nasl yazl hlde ilgi ekip

beeni ile okunuyorsa bile senaryo olduunda da ayn baary gstermesi neredeyse kanlmazdr. Bu yzden senaristler edeb eserleri sk sk ekrana veya beyaz perdeye uyarlama yoluna giderler.

Resim 1.1. ve 1.2: Edebiyat rnleri, sinemann senaryo kaynaklar arasndadr.

1.3.2. Tarihi Olaylar Tarih olaylar, lkelerin kaderlerini izen dnm noktalar da sinema ve televizyon dizileri iin ok geni ve ilgin bir konu ortamdr. Hi bir izleyici dnemezsiniz ki kendi Tarihine, gemiine duyarsz kalsn. Tarih olaylar sinema veya televizyon filmi hline getirmenin bir dier avantaj da olayn gemite yaanm olmasnn getirmi olduu durumdur. ou kii gemite yaanm bu olay hakknda nceden bir n bilgiye sahip olup daha ayrntl bilgi edinmek ve perdenin arka yzn renmek isteyecektir. Bu da film iin nceden hazr bir izleyici kitlesinin var olmas anlamna gelmektedir. Ayn zamanda mill duygulara ve benlie seslenebilme zelliine sahip olmas, Tarih konularn senaryolatrlmasndaki bir dier avantajdr. Tarih olaylardan retilen filmlerin bu kadar avantajnn yannda, tek dezavantaj ise pahalya malolmalardr.

Resim 1.3: Truva filminden bir sahne

1.3.3. Gnlk Hayat ve Tecrbeler Senaryo yazarnn, bir yaknnn veya hi tanmad birinin bana gelen ilgin gnlk hayat olaylar sinema ve televizyon iin her zaman konu kayna olmulardr. oumuz gnlk yaantmzn ok sradan eyler olduunu bunlarn arasndan bir senaryoya konu olacak kadar ilgin eyler kmayacan dnrz. Oysa ki duyarl bir gzlemle insanlarn gnlk hayatnda yaad sevinler, aclar, heyecanlar arasndan ok ilgin konular kartlabilir. Bir olayn bir senaryo konusu olabilmesi iin ok dramatik veya trajik olmasna gerek yoktur. nemli olan bu olaylardaki arpklklarn veya gzelliklerin sergilenmesidir ki bunlar da genellikle ayrntda gizlidir. Yani gnlk yaantmzn arasna serpitirilmi, neredeyse gizlenmilerdir. Duyarl bir sanat gz bunlar gizlendikleri yerden kartp senaryo tekniine gre sergilerse gerekten ilgin film ykleri olurlar. Dikkat edildii takdirde en baarl filmlerin hep bu trden birey anlatanlar arasndan kt grlecektir.
Resim 1.4: nsann gnlk hayatnda yaad skntlar, amazlar, iyi sergilendii takdirde ilgin bir film konusu oluturabilir.

1.3.4. Toplumsal Olaylar Toplumsal olaylardan retilen filmlerin ilk bakta belgesel sinemann ilgi alanna girdii dnlebilir. Oysa ki belgeseller kadar sinema filmleri de konularnn nemli ksmn toplumsal olaylar arasndan seerler. nk gerek kendinden nce yaayan insanlarn, gerekse baka toplumlarn hayatlarnda nemli dnm noktalar oluturan toplumsal olaylar her zaman insanlarn ilgisini ekmitir. Bu yzden konusunu toplumsal olaylardan alan filmlerin konuya ilgi duyan hazr bir izleyici kitlesi olduunu syleyebiliriz. Konusunu toplumsal olaylardan alan filmlerin senarist asndan bir dier avantaj, olaylarn nasl sonulanacana ynelik fazla zahmet gerektirmemesidir. Senaristler zamanlarnn ve emeklerinin byk ksmn, konu bulmakla, karakter oluturmakla, olaylar zincirini gelitirmekle ve senaryonun nasl bir sonla biteceini dnmekle harcarlar. Oysa ki toplumsal konulu filmlerde senaristin bu tr teknik sorunlarla uramasna fazla gerek kalmayacaktr. nk tm bu sorularn cevab zaten bellidir.
Resim 1.5: kmekte olan aalk sistemini ileyen Zrt Aa filminden bir sahne.

1.3.5. Dier Kaynaklar Gnmz senaryolarnn byk bir ksm yukarda szn ettiimiz konulardan oluturulurlar. Burada akllara yle bir soru gelebilir, bunlarn dnda olup da senaryoya konu olan olaylar yok mudur? Bir bilim adam veya kaifin almalarn konu alan veya hibir byk amac olmadan, sadece izleyenlere hoa vakit geirmek amacyla yazlm senaryolardan ekilmi filmleri hepimiz seyretmiizdir. Sorumuzun da cevab olan bu yaklamdan sonra konuyu u ekilde balayabiliriz. Her gn yakn evremizde veya dnyada yzlerce ilgin, filme konu olacak olaylar olmaktadr. Bu konu bolluunda senariste den grev evresindeki olaylar ve olaylarn arkasndaki sakl gerekleri gzleyip, salkl sebep sonu ilikileri kurup bu i iin zaman ve eitimi olmayan kiilerin gzlerinin nne sermektir.

1.4. Senaryo Konusu Belirlenirken Gz nnde Bulundurulmas Gereken zellikler

Toplumun byk ksmnn ilgisini ekecek, yayn saatlerinde onlar ekran bana toplayacak bir senaryoya konu bulmak sanld kadar kolay deildir. Bunu baarabilmek iin gerekenlerden belki de en nemlisi senaristin iinde yaad toplumu ok iyi tanmasdr. Dikkat edilirse en baarl, en ok izlenen diziler iinde yaanlan toplumdan kesitlerin sergilendii dizilerdir. zledii programlarda kendinden veya hayallerinden bireyler aramak insanlarn yapsnda vardr. Bu yzden senaristin iinde yaad toplumu ok iyi tanmas gerekir. Bir dier nemli gereklilik de salkl ve srekli gzlem yapabilmektir. lgin diziler, ilgin olaylar sergilemekle baarlr. Bunun iin de evremizde olup biten ilginlikleri grp onlar sergileyecek kadar iyi bir gzlem gcne sahip olmamz gerekir. Bu yzden senaryo yazarl bir meslek deil, srekli gzlem yapmay gerektiren bir hayat biimidir diyebiliriz. Bunlarn dnda, bir konu belirlenirken gz nnde bulundurulmas gereken zellikler aada sralanmtr. 1.4.1. Kitlesellik Bir televizyon dizisi ne kadar byk bir izleyici kitlesini ilgilendiriyorsa, izlenme ans da o kadar byktr diyebiliriz. Az nce de szn ettiimiz gibi, artk gnmz insan kendi sorunlarna kar daha duyarl olduu iin, ekranda da kendinden baz eyler bulduu dizilere kar daha duyarl olmaktadr. Dizi kahramanlaryla zdeleerek onlarn yaad acy, mutluluu, heyecan adeta kendi de yayormucasna diziyi izlemektedir. Senarist, bulaca konusuyla toplumun ne kadar byk bir kitlesine bu tr duygular yaatrsa, dizinin baar ans o derece yksek olacaktr. 1.4.2. Poplerlik Tm kitle iletiim ara rnlerinin ortak bir kaygs vardr ki, o da gndemi takip etmek. Yani ilenen konu her ne ise haber, ark, rportaj vb mutlaka gncel olmal, o gne ait izler tamal veya bir ekilde gndemle badatrlabilmelidir. Aksi takdirde, toplumun

byk ksmnn ilgisini ekmez, ancak ok kstl bir kesime ular.Kitle iletiim aralar iin geerli sz konusu bu durum ilenecek senaryo konular iin de aynen geerlidir. Senarist sinema filmi veya televizyon dizisi hline getirecei konunun popler, yani gncel ve izleyicinin gndeminde olmasna dikkat etmelidir. Zaten bu, tm edeb sanat akmlarnn ortak kaygsdr. Bata edeb sanat eserleri olmak zere tm sanat eserleri iinde bulunduklar dnemin gncel sorunlarn dile getirmiler, onlar gzler nne sermilerdir.Bir sanat eseri veya senaryo iledii konu ne kadar gncel, ne kadar poplerse izlenme ans, baar ans o lde yksek olacaktr. Gndemde olmayan, poplaritesini yitirmi bir konu ise ne kadar baarl bir ekilde ilenirse ilensin baary yakalama ans olduka azdr. Poplerlik ve gncellik konusunda sylenecek son sz ise, zellikle televizyon dizilerinde tank olduumuz, popler diye btn dizilerin ayn konuyu ileme hatasna dlmemesi gereidir. Bu durumda da izleyici, tm dizilerde benzer konularn ilenmesiyle, sanki her kanalda ayn dizi farkl kiilerle ileniyormu duygusuna kaplacaktr. Bu arada gndemde olan farkl bir konuyu ileyen senarist ise baary yakalayacaktr. 1.4.3. zllk zllk, yani anlamllk tm dramatik sahne eserlerinin olmazsa olmazlarnn arasnda belki de en bata gelenidir. Brakn dramatik sahne eserlerini, gnlk hayatmzda dier insanlarla olan ilikilerimizde bile tadmz anlaml, zl, iten olma kaygs, bir televizyon dizisinin beenilmesine olan katks olduka yksektir. Gnmz insan gnlk hayatnda bireysel ve toplumsal bir ok sorunla karlamakta ve ister istemez bu sorunlar karsnda daha duyarl ve sorumlu olmaktadr. te yandan senaryo yazarlar izleyicinin bu ynn dikkate alarak, konu seiminde insanlara duyarl olduklar konularda, anlaml mesajlar veren eserler retirlerse izlenme anslar daha yksek olacaktr. 1.4.4. Mantkllk Sinema ve televizyon dnyas bir anlamda gsteri dnyas olarak kabul edilir. Sinemada salona, evde televizyonun karsna oturmu kii elbette bu duygunun bilincinde olacaktr. Yani ekrana veya perdeye gerek hayatta olmayacan bildii eyleri grse bile bu hogr penceresinden bakacaktr olup bitenlere. Dolaysyla bu adan bakldnda gnlk hayatta pek sk rastlayamayacamz bir olay, rnein bir arabann devrildiinde patlamas veya kahramann tek bana be kiiyi pataklamas pek de sama, mantksz gibi gelmez izleyiciye. Ancak bu hogr tasn da fazla ykseltmemek, tadnda brakmak gerekir. Aksi takdirde insanlar tpk gnlk hayatta olduu gibi mantksz, lsz olaylar karsnda kendilerinin aptal yerine konduunu dnecekler, mantksz ve tutarsz bir kiiye yaptklar gibi, o tip bir programa ilgi gstermeyip ciddiye almayacaklardr. Bu durumda olay yeniden zetleyecek olursak, yazar senaryosunda kiileraras ilikilerde, atmalarda, dier bir deyile senaryonun her aamasnda kabul edilebilir bir mantkllk kaygsn hep yaayacak, eserine yanstacaktr. Olaya eker katmak diye tabir edilen abartlar ise ho grlebilirlilik tasnn fazla stne tarmayacaktr.

1.4.5. Grsellik Televizyon, sinema demek, gze hitap etmek demektir. Burada genel kural udur gstererek, hareketle anlatabiliyorsan, sze ba vurma yani szl anlatm ancak grsel olarak anlatamadmz zaman veya ok gerektiinde grsel ifadeyi desteklemek amacyla bavurulmaldr. Bu durumda televizyon ve sinema iin grselliin nemi ok belirgin bir ekilde ortaya kmaktadr. Senaristde baarl bir eser ortaya koymak istiyorsa bu kurala uymak zorundadr. Grsellik ilkesinin gerekletirilmesi srasnda dikkat edilecek nemli noktalardan birisi de gereksiz ve hareketsiz sahnelerle izleyicinin ilgisini yitirmesine sebep olmamaktr. Az nceki szmz tekrarlayacak olursak, televizyon, sinema grsellik demek, ama bir o kadar da hareket demektir. Gnmz sinemasnda hibir anlaml mesaj olmadan, hi bir mehur sanat kullanmadan srf gze hitap eden, grsel efektlerle sslenen bir ok film gie rekorlar krmakta, grsel len olarak hafzalara kaznmaktadr.

Resim 1.6: Yzklerin Efendisi filmi grsel zenginliiyle geni kitlelerin dikkatini ekmitir.

1.4.6. itsellik itsellik, grsellik kadar olmasa da bir senaryoda hafzalara kaznacak kadar kalc sahnelerin olumasna yol aan unsurlardan birisidir. Televizyon sinema grselliktir, harekettir dedik, anlatabiliyorsanz hareketle, gstererek anlatnz dedik; ama senaryoda iitsellik nemsizdir demedik. Ortadan ikiye ayrdmz senaryo kdnn sol taraf grntye ait ise, sa taraf da seslere yani iitsellie hitap edecektir. Senaryoda iitsellik neredeyse grsellik kadar nemlidir. nk ou sahnelerde yalnzca grnt, onu destekleyen sesler olmaynca pek birey ifade edemez. Bunu kendiniz de deneyerek grebilirsiniz, televizyonda bir filmi izlerken eer sesini ksarsanz hibir ey anlamayacak, bir zevk alamayacaksnz.

10

Sinema tarihinin en baarl senaryolar, dolaysyla filmleri grselliin ve iitselliin birlikte ustaca kullanld sahnelerdir. Senaryo yazarlar bunu hi unutmamaldr ve senaryolarnda aklda kalc sahneler olmas iin iki unsurun birlikte ustaca kullanmasn bilmelidirler.

11

UYGULAMA FAALYET

lem Basamaklar

neriler

Tema kavramn analiz ediniz. zlediiniz sinema ve televizyon Tema belirlerken dikkat edilmesi gereken filmlerinin trlerinin en kaliteli kurallara uygun davrannz. olanlarndan seilmesine dikkat ediniz Senaryo oluturma kaynaklarn analiz Filmlerin aile ortamnda izlenecek ediniz. trden olmasna zen gsteriniz. Grsel adan baarl sahnelerin filme olan katksn tartnz. Beendiiniz sinema filmlerinin konularnn nerelerde getiine dikkat ediniz.

12

LME VE DEERLENDRME

A- OBJEKTF TESTLER (LME SORULARI)

Aadaki sorularn cevaplarn doru ve yanl olarak belirtiniz. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. Trk ve dnya edebiyat sinema ve televizyon dnyas iin konu kayna olmutur. Bir senaryonun konusu ne kadar byk bir kitleyi ilgilendiriyorsa izlenme ans o kadar artar. Tarih filmler gncel olmamalar sebebiyle tercih edilmezler. Tema senaryo yksnn bel kemiidir. Filmin anlalr olmas iin senaryonun tek bir tema zerinde durmas doru olur. Kat bir mantk lt senaryonun baarsn artracaktr. Gnlk hayatn sradan olaylar hibir zaman iyi bir film iin konu oluturamaz. Sinema ve televizyon gze hitap eden aralar olduu iin iitselliin nemi yoktur. Ciddi bir konusu, mesaj olmayan baz filmler srf grsel bir len olmalar yznden ciddi seyirci toplayabilmektedirler.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrar inceleyiniz Tm sorulara doru cevap verdiyseniz dier faaliyete geiniz.

13

RENME FAALYET2 RENME FAALYET2

AMA
Senaryonun dramatik yapsn, blmlerini ve sorunlarn analiz edebileceksiniz.

ARATIRMA
Bu faaliyet ncesinde yapmanz gereken ncelikli aratrmalar unlardr: yk anlatmn ve yk trlerini aratrnz. Bir senaryonun nasl gelitirildiini aratrnz.

Aratrma ilemleri iin internet ortam, CD ve DVDlerin satld maazalar, televizyon kanallar ve prodksiyon irketlerini gezmeniz gerekebilir. Senaryonun nemli blmleri ve ykleme trleri iin senaryo yazarlarndan bilgi edininiz.

2. SENARYODA DRAMATK YAPI (YK VE YKLEME)

2.1. yk Anlatm
Her eyden nce bir yknn anlatmdr senaryo yazmak. yk nedir? Szckleri ve grntleri dzenleyip, olaylar ve kiileri hayata benzer olarak yeniden yaratan; amacn zmyle izleyeni/okuru doyuran ekici bir geziye gtren tat... Tekrar tekrar ayn geziyi denemekten, yeniden izlemekten/okumaktan holanlan, ou hayatdan daha gl, daha arpc, daha gerek ya da daha sevilecek bir hayat. stenilen; byle bir hayat yaratma becerisi, izleyiciyi/okuru ekmesi yk sanatnn yreidir. Belirlenen bir tema erevesinde, seme, dzenleme, younlatrma yoluyla hayatdan bir ya da birka olaya anlam ve biim kazandrma ilemidir yk yazmak. yknn en yaygn tanmlar, "olmu ya da olabilmesi mmkn olaylar anlatan ksa yaz."; "nsan hayatnda geree uygun kesitler sunan, bunu yere (mekna), zamana balayarak yapan" yaz tr. "Olaylar ve kiileri tek ynyle anlatan, romandan daha ksa, ayrnty sergilemeden kanan yaz." Hayatn her anndan alnabilen, gereklemesi mmkn olan bir eydir yk; yeter ki, insancl ve dramatik olsun. yk, anlaml hayat deneyimi sunduklarndan, insanlarn temel gereksinimlerinden birini hayatn anlaml olmasn karlar. Yaln ya da karmak her yk, amac ve anlam olan deerli hayat deneyimleri; hayatn gereksinimlerinden kaynaklanan kimi konular evresinde dner. Bylelikle okur/izleyici ak, onur ve yreklilik (korku, kuku, intikam) deneyimleri yaar. Kendini dnyann bir paras olarak grr ve yeni dnyalar kefetme zgrl duyumsar. Hayata ilikin, tek bana gremeyecei ya da derinlemesine yaayamayaca bak alarn gelitirebilir. Ancak yk, okurun/izleyenin dikkatini derinlerde yatan noktalara ekebildiinde, sz verdii deerin elde edilmesini salar.

14

2.2. yk Trleri
ykler eitli ynlerden ayrlr ve adlandrlr. Kimileri bu ayrm, konusu ynnden yapar: ak yks, serven yks vb. Kimileri, yky oluturan elerin dzenlenii ynnden. Gnmzde daha ok ikincisi yaygn olarak kullanlmaktadr. imdi yk trlerini inceleyelim. 2.2.1. Olay yks ykde ar basan, ncelikli e olaydr. Yazar, ileride filme dnecek yksnde, arpc bir olayn anlatmyla izleyici ile arasndaki ilgi balantsn kurmaya alr. Burada, olaylar dizisiyle, olayn zaman esi arasnda dzenli bir balant vardr. Geleneksel terimlerle sylenirse serim, dm, zm balamnda geliir yk. Yazar, anlatt olay, izleyicinin kopmadan ilgiyle izlemesi iin merak esi ekler; merak artrmak iin de, olayn akna, zaman zaman arttrd, zaman zaman gevettii kimi atmalar, engeller, karmak durumlar koyar; gerilimi doruk noktasna kardktan sonra, aamal bir biimde drerek zmlemeye ular. zleyicinin ilgisini diri tutmaya, merak ve gerilim iinde yaatp, sorunu zme ve aydnlatmaya ynelik bu yk trnde genellikle olaylarn olaanst bir yan olabilir. Kimi yklerde olay, korku ve gerilim yaratma esi olarak, kimilerinde bir gerei aydnlatma ya da bir kiilii yanstma (portre -karakter- yks) grevini stlenerek kullanlr. lgi, temelde d atmalara deil, ilgin bir kiiliin kiisel bir atmasna ekilir. Kiiliin kart kiilie ya da evresine hareketleri anlatlr. yk iinde canlandrlan ana kiilik engelleri aar. Kii ya Bonnie ya da Clyde (Bonnie ve Clyde), olabilir. Hareket (action), serven filmlerinde olduu gibi fiziksel gcn ya da Rain Man (Yamur Adam), Kramer Kramer (Kramer Kramer'e Kar), Amelie from Montmartre (Amelie) filmlerinde olduu gibi duygusal ve szel gc kullanr. Bu rneklerdeki gibi kahramann, kartl yenmek iin dorudan etkilenmesi gerekir. Bir film yksnde kartlk, yalnzca kart bir kiiden gelmez, ana kiiliin kendisinden de gelir. Ksaca, dierleriyle ve kendisiyle atan kiinin deiimini anlatr bu ykler. 2.2.2. Durum ve Kesit yks Durum ve kesit yks deiik durumlar ve kesitleri ya da bir insanlk durumunu belli bir ortam iinde veren yk biimidir. Belirleyici zelliine bal olarak, durum ve kesit yks ya da atmosfer ve ortam yks olarak da tanmlanabilir. Nedir durum ve kesit yksnn belirleyici zellikleri? Kaln bir izgiyle, konularn gnlk hayatn sradanlndan karan, sradan insanlar kendi ortamlar iinde veren, belirli bir olay anlatma amacna dayanmayan; olaysz, dm ve zm olmayan gerilimsiz bir yk biimidir.. Gerilimin ve olayn yerini belirli bir ortamdan kaynaklanan izlenimler, armlar alr. zlenimler, armlar, btnleerek bir ortam yaratr ykde. Yazar ortam tanmlamak adna dolantlara bavurmaz. Gnlk hayata herhangi bir durumdan ya da herhangi bir yerden iner. Uzun serime, yknn geliimini hazrlayacak ipularna rastlanmaz. Giri, gelime ve sonu, izleyeni/okuyan titretecek, sarsacak bir zellik tamaz. Konudan uzaklama, iirsellik, iirsellii yaratan anlar, arm ve dnceler yazara zengin olanaklar salar. Kimi yklerinde, yazarlarn bunlar at, simgelere bavurarak gerekst bir tutum iine girdii de grlebilir.

15

yk izleyicilerinin/okurlarnn, yknn ierdii hayattan daha fazla gerek ve daha fazla etkili bir hayat deneyimi vardr. Gerek ak nerede, nasl yaanr? nanlmaz olaylar nerede zlr? Ac ve karmaaya nerede etkili anlamlar yklenebilir? zleyici gerekten inanyorsa, anlatlanlardan istedii eyi alr 2.2.3. Gnmzde yk Gnmzde yk, salt olay, karakter (portre) ya da durum (kesit) yks olarak, kesin snrlarla ayrlabilir mi? Genel dnce bu yklerin ayrlamad ynndedir. Gnmz yksnde olay, insanlarn doal ve toplumsal evresiyle olan ilikilerinden doan durumlar sergiler. Byle olunca, yklerin ieriini olay ve durumlar belirler. Daha dorusu gnmz yks kark bir yap gsterir; ne tmyle olaydan syrlp, olay yk d bir e sayar; ne de yky srkleyen bir e olarak grr. Olayla, olaylarn vurguland durumlar dengeli bir biimde yknn yaps iinde yer alr. Denge hangi tarafta arsa yknn adlandrlmas ona gre yaplr. Bugne dein okuduklarnz (grdnz filmleri) hatrlaynz. Bunlarn her birinde ya bir olay ya da bir durum vardr. Kimilerinde de olaylarla durumlar i iedir. Olay ve durum szlerinden ne anlyoruz? Genellikle szlklerde, olay kavram, olan ey, bir olgu olarak yer alan ve geen ey olarak tanmlanr. Genel balamda olmas diye nitelendirilmeyecek hibir ey yok gibi. Yamurun yamas, bir kiinin ldrlmesi, evlenme, doum, her ey olay balam iinde dnlebilir. Ayn ey durum kavram iin de geerli. Her varlk ya da nesnenin iinde bulunduu birtakm koullar olduuna gre, her eyin kendine zg bir de durumu vardr. Olay ve durumun, yk esi olarak anlamna gelince: Genelde birbirine balantl olmakla birlikte, yine de ayr bir yan var. yle ki, yknn yasland her olay, gerekte insann eyleme dnen tutkular, zlemleri, dleri ya da istekleridir. Bu ynden, her olay ya da durum, bir sorunu da birlikte getirir. Bu sorun, insann insanla, insann doal ve toplumsal evresiyle ya da insann kendisiyle olan atmasdr. Bunlar yknn bir ynn ortaya koyar. yknn olaylar, gr ve dnceleri, izleyicinin ilgisini tutacak, gerilimini aamal bir dzen iinde zmleyecek biimde ele alan d ve i odaklar, yk anlatcs (senaryo yazar) araclyla tanmlanr ve dzenlenir. Yazar hayattan gzlemleyip ald gerek olaylar, film gereine dntrr. Ama olduu gibi yanstmaz onlar. D odaklar, yknn nasl ve niinindedir; yknn olay ve kiileri, izleyicinin ilgi ve merakn eker. odaklar yknn zm ynnde sralanp etki yaratan anlaml elerini, hareketlerini dzenler. Merak insanlarn kimi gereksinimlerine ynelik kararllndaki gibi verilir ve desteklenir: almann yanll, engellerin almas, hayatn anlamnn ve amalarnn aranmas gibi... Yazar, bylelikle yknn gelien tartma konusunu yerine getirerek, izleyicinin merakn dllendirir.

2.3. yknn Amaca Uygunluu

yknn genel grnmn belirten hareket/dayanak noktas, ykdeki her bir enin, amaca uygun olmasn gerektirir. Evrende her ey birbiriyle yakndan ilikili olduundan, hibir ey kendi bana buyruk bir hayat hakkna sahip deildir. Hayatta hibir ey dierinden soyutlanarak tek bana ele alnmaz. Olay ve durum, ykde uyumlu bir

16

btnlk iinde yer alr. nsanlar tarih ncesi zamanlarda, maarada atein evresinde toplandklarnda, yk anlatclar, acaba dinleyenlerin dikkatini nasl ekerek yk benzeri olaylar aktarmt? Bu soruyu dinleyenlerin/izleyenlerin merakndan yararlanarak diye cevaplandrabiliriz. yk anlatmnda, bireysel duyarl yanstmas, tutumun anlatlmas ve toplumsal koullarn ortaya koyulmas iin tema ve ierik seimi ok nemlidir. eriin deer kazanmas ancak ona verilen anlamla oluur. Herhangi bir tema seip ilemeye karar verdiinizde, bunu en iyi biimde izleyiciye aktarabilmek iin, izleyicinin merak duygusuna seslenen sadeletirilebilecek ve geniletilebilecek uygun yky; yky yrtecek kiileri ve bu kiilerin iinde bulunduklar evreyi ve ilikileri dnp, aratrp kurmak zorundasnz. Bir yknn olaylar dizisi, yknn zmnde dramatik etkiyi salayc atmalar ve engellerle yaplr. Kiilerin, yk olaylar dizisinde dzenlenerek srdrd hareketler, hareketlerin dramatik etkisi, atma ve engellerinin stesinden gelmesiyle younlar. Bu da, yk kiilerinin hareketlerinin ok iyi saptanmas gerekliliini ortaya koyar. Birka koucunun yart bir yar dnnz. Yarta bir balang, bir orta, bir de son vardr. Deiik koucularn eitli eylemleri, balangcndan sonuna yar olayn (aksiyon) ve zmn grnr ve somut klar. Yarn gereki tanmlamas iin sylenebilir bunlar. ykde ise, yarn olaylar ve o olaylarn sonular, ykc tarafndan, okurlar/izleyiciler iin belli bir doyum duygusu yaratacak biimde dzenlenir. rne in, Romeo ile Juliet'in, okurlarn/izleyenlerin akn derin doas hakknda bir deneyimi hayatlar adna kurgulanmas gibi. Bylelikle, okur/izleyici iin, ykc bir yarn aksiyon ve zmn iselletirmesinin sebep olduunu vurgular. Baarl bir senaryo iin balangcndan sonuna dek tutarlln salanmas bir beceriyi gerektirir. Tutarlln korunmasnda iki yntem vardr. Olaylarn, birbirinden zorunlu sonular kartlarak batan sona ilendii yapsal geliim ya da olaylarn olu srasna gre deil de tersine olaya temel atmadan girip sebepleri geriye dnle, yava yava gzler nne seren bir geliim olan zmsel geliim. yk ak her ykde deiik bir yapdadr. Kimi yk insan gereksiniminin yerine getirilmesi ve sorunun zm hakkndadr. Bu yknn niini olarak adlandrlr.

2.4. Senaryonun nemli Blmleri

Bu blmde senaryoyu bir izgi, bir eim olarak ele alacaz. Her ne kadar senaryonun blmleri, sahnelenen bir tiyatro eserindeki kadar nemliyse de, ayn oranda izgisel ve ak seik bir grnm sunmazlar. Burada, senaryodaki blmleri, sahnelerin birbirine eklemleniindeki belirleyici noktalar, iki sahne arasnda gereken sreleri inceleyeceiz. Bylece hem senaryoda bir noktadan dierine nasl geildiini hem de evrimsel, yani balad noktaya dnen senaryolarda sahnelerin hangi izgiye gre ve nasl ilerlediini gstermeye alacaz.

17

2.4.1. Srekli Ilerleme Yasas Srekli ilerleme yasas n bir merdivene benzetebiliriz. Bu yasa; dramatik gerilimin, yava yava artarak doruk noktasna ulamas, bir baka deyile, en nemli ve en arpc olaylarn filmin sonunda, bu gerilimin son bulduu noktada seyirciye sunulmas ilkesine dayanr. Bunu filmlerinde bir ilke olarak benimseyen Hitchcock da filmin bir teleferik gibi srekli ykselerek ilerlemesi gerektiini syler. Baz yazarlar bu ilerlemeyi kan bir merdivene benzetir. Baz senaristler bu yasaya kar karken, bazlar da senaryoda gerilimin trmandrlmas gerekliliini savunurlar. Vale: "Tiyatro sinemaya oranla srekli bir ilerleme zerinde fazla durmaz, nk tiyatroda zaman zaten sreklidir." der; yazara gre "ileri doru hareket" filmi oluturan gerek zaman paralarn birbirine balamaya yarar. Yine bu eserde: "Bu yasa (srekli ilerleme) yknn her esine uygulanmaldr; her zellik filmin sonuna dein giderek nem kazanmaldr. Her heyecan giderek daha vurgulanmal, her verilen karar n sonular daha a r olmal d r." diye yaz yor. Bylece Vale, ok nemli bir olayla filme balanmamas gerektiine, byle bir balangcn her trl ilerlemeyi ksacana dikkati ekmektedir: "Birok film ou yapmcnn da istedii gibi parlak bir girile balar, ancak bu baar film boyunca snerek kaybolur." ykye balarken, kii ya da durumlar zellikleri gelitirilmi, tamamlanm hlleriyle gsterilmemelidir; byle bir tutum, kii ve durumu daha filmin banda donduracaktr. Ayn ekilde, yknn gemie doru ilerlemesi gerekiyorsa, "her pln, her sahne bymeli, gelimeli ve daha iyi ya da daha kt bir hle gelmelidir." 2.4.2. Senaryonun Doruk Noktas Bir senaryonun doruk noktas, dramdaki heyecann ve iddetin, dramatik gerilimin ulat en son noktadr. Senaryo en yaygn biimiyle srekli bir dramatik ilerlemeye gre yazlmsa, doruk noktas ilkece filmin sonuna doru yer alacaktr. Bu noktadan sonra yalnzca zm sahneleri gelebilir. Swain, senaryonun doruk noktasn, oyun kiisinin istekleriyle iinde bulunduu tehlikeli durumun att en ileri nokta olarak tanmlyor. Herman'a gre senaryonun doruk noktas, bir dizi gerilimin vard en nemli noktadr. Senaryo yazar, ba kiiyi hayatnn zel bir annda gstererek ykye bir k noktas salayabilir; senaryoda mutlaka ilenen sorunun zmlenmesi art deildir . Bir senaryonun doruk noktasnn mutlaka iddet ieren bir sahne olmas da gerekmez, nemli olan ierdii heyecandr. Sapk filminin banda yer alan du sahnesi, filmin sonundaki, annenin mahzende bulunduu sahneye oranla ok daha fazla kan ve iddet grntleri kapsar, bununla birlikte film, son blmnde en iddetli heyecan uyandracak biimde kurulmutur; dutaki cinayet sahnesinin ise amac, seyircide bir ok (srpriz, artmaca) yaratmaktr.

18

Grld gibi, senaryonun doruk noktas, bir durumu alt st eden "beklenmedik olay"dan farkl bir eydir. Hatta bu doruk noktas, seyircinin kendini hazrlad, bekledii bir sahne de olabilir (iki rakibin kar karya geldii kovboy ya da polisiye filmleri gibi). "Bir senaryoya balarken, doruk noktasn nereye yerletireceinizi iyice belirleyiniz; tpk yapacanz bir yolculuun ynn izer." gibi. Bir baka deyile filmdeki olayn doruk noktas daha senaryonun banda yazarn kafasnda olumaldr. 2.4.3. Sahne ve Ayrm(Sekans) Daha byk bir birim olan sekans, ayn dnceyi yanstan sahnelerin biraraya gelmesinden oluur ve bir sahneler dizisi ya da grubu olarak tanmlanabilir. Sekans tek olmasna karn bir ok mekn kapsayabilir. Blnmenin Korunmas

Tiyatroya zg mekn snrlamalar tanmayan sinema yine de oyunu sahnelere blmektedir. Baz yazarlar bu blnmeyi her filmin en geni alt blmlere ayrlmas, yknn iinde bir olay geen kesit olarak tanmlarlar. Bir film, bu tr otuz kadar blm ierebilir. Baz yazarlar ise kesin bir say vermeyerek bunun ykye bal olduunu belirtiyor. Sahnelerdeki Eksiltiler

Bir filmi baz sahnelerinin orta yerinde, bazlarnn da son dakikalarnda, dolaysyla seyircinin, gsterilmeyen sre iinde neler olduunu tahmin etmesini salayacak biimde perdeye yanstmak gerekir. Bylece film hem daha canl bir ritm hem de daha gizemli, bilmeceli ve artmacal bir nitelik kazanm olur. Bir baka deyile, sahnenin tmyle gsterilmemesi, sahneler zincirinde bir gerilim oluturmaya yarar. Zaman ve Sahneler

Zaman asndan bakldnda bir filmde iki tr zamann kullanldn grrz: Birincisi sahne boyunca akan zaman (bu, ksaltlm ya da uzatlm olsun, gerek zaman gibi kabul edilir.), ikincisi de sahneler arasndaki zaman boluklardr. 2.4.4. Blmler l Dizi

Birok yazar bir senaryonun blmden olumasn, giri, atma ve zm biimine gre yazlmasn tlyorlar. Olayla ilgili tm verilerin sunulduu ilk blm, toplam film sresinin drtte birini kapsamaldr. lk blmn iki kat uzunlukta olan ikinci blmde, kahramann rakibiyle atmas ve kahramann talihinin hi dzelmeyecek biimde ters dnmesi gsterilmeli ve geri kalan drtte birlik sredeyse sorunun zm yer almaldr.

19

2.4.5. Giri Tanm

Giri blm bir senaryoda yknn temelini oluturan trl elerle k noktalarnn seyirciye sunulduu blmdr: Ba kiiler, filmin getii ortam, k noktas, dzenin bozulduu an vb. Baz yazarlar "anlatnn kavranmas iin yk kiilerinin gemilerine ilikin verilen bilgi" olarak tanmlarlar. Onlara gre giri blm, "merak gesi"yle amac belli bir girii iermelidir: Filmin daha banda kiiler ve durum bu girii sayesinde etkin bir biimde belireceklerdir. "Giri blm her filmin ierebilecei en youn bilgilerin yer ald blmdr." ve "Bir senaryo yazarnn deneyimli olup olmad ite bu giri blmnde gsterdii beceriden anlalr." Giri gerekten zor bir itir, nk en ksa zamanda en fazla bilginin verilmesi zorunludur. Oysa bir film boyunca seyircinin aklnda en son bilgiler kalr. Sinemada seyirci yalnzca duygularla ilgilenir. Bu da zellikle filmin banda birtakm glkler ortaya karr: Aktarlmas gereken bir bilgiyi iine duygu esi katmadan seyirciye sunmak, ok g bir deneyimdir. Giri Blm Bir Giri Gibi Olmamaldr

Senaryoda giriin kural gerei, bir giri havasnda olmamas gerekir. Oyuncu birtakm bilgileri seyirciye aktarrken bunlar zorla sylyormu izlenimi uyandrmamal, bu gerekli bilgileri olabildiince doal bir tavrla seyirciye yanstmaldr. Sonu olarak, bir senaryodaki giri blmnn dramatik bir bilgi verme ilevi olduunu syleyebiliriz. Giri Blm Dramatik Olmaldr

Bir filmin giriinde verilecek n bilgiler, neredeyiz, ki iler kim, aralarndaki i ve akrabalk ilikileri nelerdir, gemileri nasldr... gibi sorularn bir bilgi formu niteli ine brnmeden yknn balad andan itibaren cevaplanmaldr. Ancak seyircinin bilgileri dolayl yoldan edinmesi gerekir. yle ki senaryo bilgi veriyor gibi olmasn. rnein, senaryoda kiilerin ne dndklerini dile getirmelerini salayacak bir kavga sahnesi yer alabilir. Bylece oyuncular, senaryo yazar istedii iin deil, kendi istedikleri iin konuurlar. Giri blmnn baarl olmas iin unlara dikkat etmemiz gerekir: Seyircinin bilmesi gerekeni belirlemek. Seyircinin, kiilerin gemiini merak etmesini salamak. Oyun kiilerinin de bu bilgileri renmek istemesini ve bunlar elde etmek iin uramalarn salamak (rnein bu bilgi bir sr olabilir). Grdnz gibi sorun iki ynldr: Bir yandan oyun kiileri kendi istekleriyle baz bilgileri edinmek iin uramal, dier yandan da seyirci bu bilgileri merak etmelidir.

20

2.4.6. Merak esi Filmde merak esi diye adlandrdmz ey, arpc, tuhaf, hatta bilmece gibi bir olaydr. yk kiilerinin durumlar hakknda bilgi verilen giri blmnn kapsamna girmemekle birlikte, filmin ilk sahnesinde yer alr. Televizyon dilinde bu tr merak elerine teaser denir, incelediimiz kitaplarn yazarlar merak esini ya da teaseri fazla dsel bir boyuta ulatrmamak gerektiini, nk byle bir tutumun filmin devamn soluk ve cansz klabileceini sylyorlar. Televizyon dilinde, seyircinin dikkatini ekmek amac yla ilk sahnede gsterilen ksa ve ani bir hareket anlamna gelen teaser, genellikle bir olayn zel bir anndan ok filmde meydana gelecek bir olay duyuran, bilmeceli ve karmak niteliiyle seyircide bir aknlk ve merak uyandran bir senaryo tekniidir. Bazen teaser, kahramann henz ilgisi olmad bir cinayeti gsterir ve bu cinayet bir anlamda kahramann gzpekliini kantlamasn salayacak bir bilmeceyi de beraberinde getirir. Bazen de bu ilk durumun tersine kahraman bir eylem srasnda gsterilir. Bu, ikincil nitelikli bir eylem de olabilir, filmin temelini oluturan bir grev de; bu grevin ne olduu ileride seyirciye bildirilecektir. 2.4.7. Sonu lkece her senaryoda anlat boyunca dmlenen atmalarn ya da olaylarn zme ulat bir sonu blm vardr. Olduka eski bir dram esi olan sonu ilkesi, yknn kendi verilerinden kaynaklanmaldr. Bir baka deyile dardan, umulmadk ya da sihirli bir enin araya girmesiyle deil , yknn verileriyle olumaldr; zellikle de mutlu sonlarda: Aslnda baard diye nitelendirilen birok filmin sonu blmnn yazgya bal bir olay zerine kurulduunu grrz. Kaza, rastlant gibi olaylar filmde bir tesadf ya da doal afet biiminde gsterilirler. Ksaca bunlarn yknn dnda kalan birer ge olduunu syleyebiliriz. Senaryonun sonu blm, ykde yer alan amaca ulalmas olarak grlr. Bir filmin sonu blmnde ya kiiler arasndaki yaknlk ya da iticilik balarn kurarz (dmanlar barabilir, sevgililer arasndaki engeller ortadan kalkabilir); ya kiiler arasnda bir yaknlk ba kurarz ya da birbirine zt kiilerden birini ortadan kaldrrz. Bazen senaryo yazarna senaryonun sonu blmn evrimsel bir biimde yazmas nerilir; yani senaryo, yknn banda yer alan bir koulun, kiinin, bir yer ya da bir sorunun yeniden gsterilmesiyle sonulanr. eit sonu vardr: Ak Son, Kapal Son

Baz filmler, ykdeki sr aklanmadan, giriilen bir tasar tamamlanmadan, kahraman zorlayan glk almadan, hatta filmin sonunda kiilerin bulumas gsterilmeden son bulur. Bu tr filmlere "ak sonlu" filmler denir. Filmin sonunda btn olaylar bir sonuca

balanyorsa bu tr sonlara kapal son denir. 21

Senaryo sonlarnda kural gerei konuyu oluturan her enin bir zme ulamas gerekir, ancak bu, yknn ierdi i her sorunun mutlaka zmlenmesi anlamna gelmez. ykde ilenilen sorunlar bir kmazda da gsterilebilir, nemli olan sorunlarn bir kenarda unutulmamasdr, dier bir deyile konuyu meydana getiren koullar film boyunca bir ilev yklenmelidir. Sonu Blm Bir Yiitlik Gsterisi mi?

Sonu, bir senaryonun yazlmas en g blmdr, ite bu yzden de allm kalplara ve kolayc yntemlere ok sk bavurulur: Bir ekime, bir kovalamaca, bir facia, kanl bir olay gibi allm zmler birer yiitlik gsterisinden teye gitmezler. Bunlar konuyla ilgili ipularn kesinlikle inandrc bir biimde birletirmeyen, hatta tam tersine sonu blmn zayflatan yntemlerdir. Unutmamak gerekir ki bir hareketin balangcnda nemli sayda kiiyi, olay, temay vb. ykye yerletirmek, bu elerin her birini yk boyunca etkin bir biimde kullanmaktan ok daha kolaydr. 2.4.8. Mutlu Son ykdeki ac, sknt gibi sorunlarn sona erdii ya da kahramanlarn aka, mutlulua, zafere vb. kavutuklar filmlerin sonu blmlerine "mutlu son" denir. ncelediimiz filmlerin hibirinde gerek anlamyla mutlu ya da mutsuz son yoktur. Bir filmi oluturan deiik motifleri bir ezginin notalarna benzetecek olursak mutlu ya da mutsuz sonun seyircide uyandraca etki, son notann uzatlmasna, bir baka deyile filmin sonunda yer alan grntye baldr. Yine de bir filmin sonu kesinlikle bir kandrmaca deildir: Oyun kiileri (en azndan hayatta kalanlar) hayatlarna devam edeceklerdir, ayrca hibir mutluluk gvenceleri de yoktur. 2.4.9. Beklenmedik Olaylar Dramn temel elerinden olan beklenmedik olay, ykdeki bir durumu umulmadk bir anda alt st eden ani bir deiikliktir: Bu, yeni bir kiinin olaya karmas ya da talihin dnmesi, bir srrn ortaya kmas ya da beklenenin tersine ani bir olayn meydana gelmesi olabilir. Aristoteles, beklenmedik olay "bir hareketin geree uygun bir biimde, tam aksi yne dnmesi" olarak tanmlyor. Beklenmedik durum, genellikle kahramann yazgsnda deiiklikler meydana getirdii gibi kiilere kendi durumlaryla ilgili beklenmedik aklamalar ya da yeni tanmlamalar yaptrabilir. Beklenmedik Olayn Aklama Nitelii Beklenmedik olay, ounlukla seyircinin ve oyun kiisinin bilmedii bir eyi ortaya karr. rnein, X, Tnin kzdr; Z'nin bavulunda olduunu sand para baka bir yerdedir; ya da ld sanlan hayattadr.Bu gibi durumlarda seyirciyi, bazen de oyun kiisini etkin bir

22

biimde bir eye inandrmak gerekir (rnein parann bavulda olduuna). Seyirci olayla ilgili gerei sonradan renecektir. Hatta filmde seyircinin bir olay hakknda hi bilgisi olmamasna da dikkat edilmelidir. Beklenmedik Olayn Hazrl Beklenmedik olay, ounlukla karmak ve ustaca kotarlm bir hazrlk gerektirir. Zorla meydana getirilen beklenmedik olaylar, yle ok zel varsaymlar zerine kuruluyor ki bunlarn arasndan bir tanesi baarl ve doal bir sonuca ularken seyirci binlerce houna gitmeyen doal olmayan olay seyretmek zorunda kalr. 2.4.10. Flash Back (Geriye Dn) Bir filmde gerekletirilen geriye dnler (flash back), kendine zg birok sorunlar iermektedir. Bunun da sebebi, sinematografik yklemenin yazl anlat zamanlarn (gemi, imdiki, gelecek zaman) tanmamasndan ileri gelir. Sinemada gemie dnldn anlatmak ya da gemiteki olaylar belirtmek amacyla baz yntemler gelitirilmitir: Ksa ksa grntlerin birbirini izlemesi ya da grntnn dalgalanmas, kararmas, bulanklamas, renk deitirmesi gibi... Sinemada kullanlan bu geriye dnlerin kullanm tr, anlat tr ya da tad anlama gre eitli snflandrmalar yaplabilir: Bunlardan en ok kullanlan bilmece flash backtir. Bilmece flash backlerde genellikle len bir kiinin brakt bir sr aratrlr ve btn tanklklar bu sr zerinde younlatrlr: Bu srada ilgisi olan tanklarn konumalarnda gemi baz sahneler yeniden canlandrlr. Tabii sinema gerei bunlarn doruluk derecesi tartma gtrr. Bu rnee uyan birok film arasnda Orson Welles'in Yurtta Kane, Joseph Mankiewicz'in plak Ayakl Kontes'i, Andrey Vajda'nn Mermer Adam, Franois Truffaut'nun Kadnlar Seven Adam gibi filmleri sayabiliriz. Bu trn deiik biimleri vardr: Deiik tanklarn syledikleri birbiriyle eliir, birbirini yalanlar. zellikle bir cinayet, tecavz, kaybolma gibi olaylarn gerek yzn renmek gerekti inde bu ynteme ska bavurulur. Bu trn en nl rnei Kurosava'nn Raomon adl filmidir. Bu filmde ayn olayla ilgili (rza geme ve ldrme) deiik bak asn yanstan anlat birbirini izler ve film boyunca sregelen kuku son sahnede de bir aydnla kavumaz. Yine bu ilkeye dayanan baka bir film de George Cukor'un Dnya Gzeli'dir. Bu filmdeyse nc anlat ilk iki anlaty keser ve ikisini birbirine kartrarak doruya ular (oysa Raomon'da geree anlatdan hibirinde yer verilmiyordu). Yine bu trle ilgili olarak, John Ford'un Kahramann Sonu adl filminde, ikinci flashback filmin temelini oluturan olay aydnlatr (bir haydut etesinin dalmas): lk flash back'te James Stewart'n canlandrd avukatn Liberty Valance' ldrd sanlr; oysa tam o srada karanlkta gizlenen bir adam tetii ekmitir. Baz filmlerde de flash back yknn sonu blmyle ya da sonuca ok az zaman kala balar. rnein, lme mahkum edilen bir adam idama gtrlrken ya da keye sktrlan adam ldrlmek zereyken, onu bu sona getiren olaylar hatrlayp bir nc kiiye anlatr.

23

Bylece seyirci, yava yava filmin balad noktaya yaklatka olaylarn nasl sarpasardn ve geriye ok az bir zaman kaldn daha iyi hisseder.

2.5. Uyarlama Sorunlar ve zm Yollar

Bir sanat eseri, kendi z anlatmndan doar. Genellikle konular sinema iin yazlm ve zgn olmaldr. Sinema, en iyi varsaymla bile her seferinde hayal kopya resimler gibi st ste akmalara gereksinimi olmayan zerk bir sanat daldr. Her sanat eseri, alglad ve anlatmn onda bulduu boyutta yaar. Bir kitapta yer alan durumlar kendileri olmadan, hibir anlam tamazlar. Federico Fellini, nemli olan, bu durumlarn anlatt duygulardr, yani hayal gcdr, ortamdr, ktr ve sonu olarak bunlarn yorumudur. Oysa bu olgularn kt zerindeki yorumunun, sinematografik yorumu ile hibir ilgisi yoktur. der. Film yks, tiyatro oyunu senaryosu ya da romanla kyaslanamaz. Film yksne ksa yk daha yakndr. Ksa yk kural olarak, okurun/izleyicinin dikkatini canl tutmak iin gerekli en gl eleri (atmalar, dmler, dolantlar) kullanr; eylemin dramatik geriliminin en yksek noktasna ulat anda zlen tek bir dnceyi ierir. 2.5.1. Romandan Uyarlama Sorunlar ve zm Sinema harekettir (aksiyon), zleyicinin deneyimi perdede grebildii eyle snrldr. Filmlerin nde gelen bulular, araba yarlar ve silahl savam ama dier ynde mahkeme salonlar ve yatak odalar... hareket gerektiren bildiimiz eylerdir. Hareketin anlam o anda grlen kiinin kimi eyler yapyor olmasdr. rnein, telefon bandaki kzn beklentisi, belki ldrlmesi istenen kiinin kimliini renmek olabilir (Point of No Ketum/ La Famme Nikita / Ka Yok). Burada izleyici iin nemli olan bu hareketi perdede grmektir. Bir romann ya da tiyatro oyununun sinemaya uyarlanmasnda kimi sorunlar vardr. Edeb eserlerin filme uyarlanmas nda s k rastlanan sorun malzemenin filmin dar erevesi iine yerle tirilmeye al lmas ndan doar. Roman yazar , y llarca sevgi ile abayla sren ara t rmadan sonra bir olay n tm gere ini, gere e ballkla yazar. Olayn her ayrntsn, meknlarn, zamann renklerini ve seslerini... Bu malzemelerden hangisi filme girecek, hangisi darda braklacak? Eserin zne zarar vermeden bu seme nasl yaplacak? Bir roman, hacim a s ndan, filmden daha uzundur. Bir roman n i yap s , ki ilerin konu malar ndan daha fazlas n ierir; evreye (mekn), dneme (zaman) ve okurun/izleyenin hayal gcne temel olacak ipular na ili kin ayr nt lar verir. Roman ve ksa yk, kiileri canland rmada, okuruna ak l gzn kullanmas na izin verir. Ama filmler, izleyiciyi hareketin iine ne kadar srklerse, izleyici evresinde olu an yknn paras olur. Tarihsel bir drama ya da gelece e ynelik bir bilimkurgu bile, izleyicinin grd gibi imdi bir yerde geiyormu gibi grlr. Filmler, gerekte, fantezi dnyas ile ba da maz. Film, elbette Starwars (Yldz Savalar) gibi bir fantezi dnyas nda geebilir, ama izleyici de orada oldu undan, o dnya artk gerektir. Olaan uzunluktaki bir film ortalama doksan dakika srer, yz yirmi dakikay a an film uzun say l r. Kar la t rma yap l rsa, bir filmin uzunlu u, uzun bir yknn uzunlu una e ittir. Bununla birlikte, film, uzun

24

bir ykden uyarlansa bile, her ikisinin de anlatm zellikleri deiik olduundan birbirini aynen izlemez. Seilen malzemenin film diline nasl evrilecei dier sorundur. Edeb bir eser, hangi tr iinde oluturulmusa (roman, yk, tiyatro oyunu...), filmin zellikleri gznnde tutularak deil, yazld trn kurallarna, zelliklerine uygun olarak yazlr. Kullanlan malzeme, ilikili olduu sanatn malzemesidir. Roman yazarnn, bir varl/nesneyi (somut bir kavram), kimi davranlarn sebeplerini, herhangi bir geliimi, oluumu anlatmas, bir evreyi betimlemek iin birok szce bavurmas, sayfalarca yazmasn gerektirir. Buna karlk senaryo yazar, belirtilen varl/nesneyi, geliimi, oluumu zaman asndan ekonomik davranma sebebiyle tek bir grnt ile ortaya koyabilir. Senaryo, romanda olduu gibi kiilikleri, nesneleri, geliimleri tanmlamaz. Onlar, roman anlatmndaki ayn olguyu, havay ve gelimeyi yaratacak grntlerle varlk olarak sunar. stelik bunu yaparken hem ayn ak salamasna, hem de filmin gereklerine uygun olmasna dikkat etmek zorundadr. Bunlar sre asndan filmin tm iinde uygun bir yer alacak koullardr. Roman yazar psikolojik bir durumu birka cmle ile anlatrken, senaryo yazar bunun iin uzun grntler dizisine bavurmak zorunda kalabilir. Bu durumda senaryonun sinamatografik eler tamas iin senaryo yazar, tek kar yol olarak simgelere, karlatrmalara, eitli sz sanatlarnn grntdeki karlklarna bavurur. Motiflerle, simgelerle glendirilen yk, motif ve simgelerin eitli aamalarda geliimi ile daha belirgin duruma gelir. Ama kimi zaman yaln bir davrann, karmak psikolojik durumu vurgulayabildiini de unutmamak gerekir. Hitchcock kendi uyarlama yntemini ortaya koyarken Kitab nce okuyun, sonra bir yana koyun. Bir film olabilmesinde kitabn istedikleri hakkndaki eyleri dnn. Bir gn sonra kafanzda ana-hatlarda hibir ey kalmayabilir. Siz bir film almas olabilecek ana hat yazncaya dek belirli diyaloglar ya da sahneler iin kitaba dnmeyin. der. Hitchcock Yntemi ksaca byle aklanabilir. Kimi kuramclar da roman uyarlamasnda yntem ileri srerler: aktarma, yorumlama, benzerlik, koutluk kurma. Aktarma: Olay aknda en alt dzeyde deiiklikler yaplarak romann dorudan doruya senaryoya aktarlmasdr. Bu yntemde olaylar dizisi, hareket, kiilikler ve ileti aynen korunur. Yorumlama: Roman yeniden kurma ve yeniden vurgulama yntemidir. Bu yntemde, roman senaryoya dntrlrken, kimi yerler ve belki zellikle sonu amal olarak deitirilir. Benzerlik, Koutluk Kurma: yk temel olarak alnr ama, olayn getii zaman dilimi, getii lke, kahramanlarn milliyeti vb. eyler deitirilir.

Her uyarlama ynteminde, genel olarak alma roman ya da yknn belli bal hareketlerinin, balca kiilerinin ve evresinin korunmasyla balar. Bundan sonra yaplacak i, elde edilen malzemeyi yaz dilinden sinema diline evirmektir. Dier bir anlatmla, eldeki malzemeye grsel karlk aramaktr. Bylece yllar kapsayan servenlerin anlatld uzun srede okunabilen roman filmde bir buuk/iki saatte izlenebilecek duruma getirilir.

25

2.5.2.Tiyatro Uyarlama Sorunlar ve zm Bir tiyatro oyunu kiiler arasndaki konuma rgsn (diyalog) ieren bir metinden oluur. Ayn sahnede bir yl ncesi ve sonrasna ya da ayn perde de bir yerden dierine sraylar yaplmadan oyunun zaman ve mekn, bu metnin sahne dzenine gre uyarlanmasnda gz nnde tutulur. Film senaryosu ile tiyatro oyunu arasnda byk bir aykrlk gze arpmaz, fakat anlatm arac olarak aralarndaki ayrm olduka byktr. Ricciotto Canudo, "Sinema ve tiyatro arasnda balant aramayalm, kesinlikle yoktur. kisinin de bir gsteri sanat olmas, belli bir kalabal belli bir temsil olay nnde bir araya getirmeleri zelliinden baka. Hibir z ve biim, hibir ara ve anlatm ortakl yoktur, perdenin sabit gerekdl ile sahnenin deien gereklii arasnda." diyerek tiyatro oyunlarnn, romanlara oranla filme uyarlanmas en elverisiz konu kayna olduunu vurgular. Tiyatro oyun metninin film senaryosuna dntrlmesi srasnda dikkat edilmesi gereken drt nokta vardr: Sunu Asndan

Tiyatro, dorudan youn sze dayanan; sinema ise, szle birlikte youn grselli e arlk veren ayr sanatlardr. Bir film senaryosunun konu ma rgs (diyalog), tiyatro oyununun konu ma rgsnden ok de i iktir. Tiyatro oyununda en nemli e olarak konu ma rgs yer al r. Oyunun geli en tm hareketleri bu yolla a klanr. Oysa bir film senaryosunun konu ma rgs, hemen hibir zaman grnty aklamaz. Sinemada konuma rgs konumay tamamlar, grntye yardmc olur. Tiyatroda nemli olan edeb yklemlerle (imalar) szler ve olgulard r. Buna karl k sinemada nemli olan, ki ilerin konu tuklar (szl blmlerin) di er elerle desteklenen grntsdr. Bir tiyatro oyununa ait konuma rgsnn, yalnzca dinlenmesi bile, hareketleri, temel atmalar, dmleri, dolantlar ortaya koyar. Ama bir film senaryosu yaln zca konu ma rgs dinlenerek, okuyarak izlenemez. Tiyatrodaki gibi belli bir dekor iinde, konu an ki ileri izlemek, sinemada dayan lmayacak bir sretir. Bu durum tiyatronun, sinemadan daha alt dzeyde bir sanat oldu unu de il; birbirinden ayr sanatlar oldu unu gsterir. Mekn Kullanm Asndan

Filmde deiik meknlar kullanlmasnn sinematografik bir gereklilik olduunu ileri srenler zellikle tiyatro oyunlarndan yap lan uyarlamalarda bol bol mekn de i ikli i kullan r. Oysa, Hitchcock, bir tiyatro oyununun sa laml n n oyundaki yo unluktan ileri geldi ini ne srer. Bu konuyla ilgili olarak Jean Cocteau'nun Les parents Terribes oyununun sinema uyarlamas zerine Andre Bazin'in yazd denemeler olduka ayd nlat c d r.

26

Zaman Kullanm Asndan

Sinemada zamana bal hareketin ve dzenlemenin yasalar tiyatronun yasalar ndan de i iktir. Btnnn parac klar n seip aralarnda iliki kurulurken, yazar elinde nelerin bulunduunu, bu paracklar kopmaz bir biimde birbirine nelerin baladn ok iyi bilmek, grmek zorundadr. Tarkovski, Alldk tiyatro dramaturjisine, nceden belirlenmi kiiliklerden yola kan bir konuya dayal yapya saplanp kalmz. diye sesini ykseltir. Sessiz film dneminden bugne dek tiyatro oyunlarndan, film senaryosu uyarlama yntemi yledir: "Bundan film yapacaz'' karar ile tiyatro oyunu ele alnr. lk i, oyunu geniletme ilemidir. Geniletmede, senaryo yazarnn yapaca ilem, sahne snrlar iindeki olay, sahne dna tamaktr. nemli olan, bir zorlama ya da d ekim olsun mant deil, olayn geliimine katks bulunacak d sahneleri yazmaktr. rnein, kiiliklerden birinin piyeste taksiyle geldiini dnelim. Filmde taksinin gelii, kiinin taksiden kmas, paray demesi, merdivenlerden kmas, kapy almas ve odaya girmesi gsterilir. Tm bunlar oda iinde geecek uzun bir sahnenin tantlmasna hizmet eder. Eer sahnede yer alan kiiliklerden birisi, daha nceden yapt bir yolculuktan sz ederse, filmde bu yolculuk flash back (geri dn) yntemleriyle gsterilir. te bu teknik, temel nitelii snrl olan sahne iinde olaylar vermek olan piyeslere kar sinemann salad bir stnlktr. in dorusu, tiyatroda sahneye koyarken byle bir younluu salamak ok gtr. stelik bir oyunun dramatik etkisi aktarlma aamasnda ortadan kaybolabilir. Sinemaclarn sk sk yanlgya dtkleri nokta budur. Oyuna ekledikleri eylerle bo ve anlamsz yapaylklar yaratrlar.

27

UYGULAMA FAALYET

lem Basamaklar
Senaryoda dramatik yapy inceleyiniz. Senaryonun inceleyiniz. nemli blmlerini

neriler
zlediiniz filmlerin trnn kaliteli rnekleri olmasna ve aile ortam iinde izlenecek trden olmasna dikkat ediniz.

zlediiniz televizyon ve sinema filmlerinin nasl ykletirildiine Uyarlama sorunlarn ve zm yollarn dikkat ederek yklemenin filme olan inceleyiniz. katksn tartnz. zlediiniz filmlerdeki ykleme yntemlerinin farkl ve ortak ynlerini saptamaya alnz. zlediiniz filmlerdeki temposuna dikkat ediniz. gerilimin

Filmin en heyecanl sahnesini ve buraya nasl gelindiini tartnz. Bir filmi alnz. sekanslarna ayrmaya

Bir filmdeki beklenmedik olaylarn hangi sahneler olduunu saptamaya alnz. Merak gesinin gerekliliini tartnz. Giri blmnde gerekliliini ve tartnz. verilen verili bilgilerin biimini

28

LME VE DEERLENDRME

A- OBJEKTF TESTLER (LME SORULARI)

Aadaki sorularn cevaplarn doru ve yanl olarak belirtiniz. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. Senaryo yazmak her eyden nce bir yknn anlatmdr. Olay yklerinde ar basan ge olaydr. Srekli ilerleme yasas dramatik gerilimin yava yava artarak doruk noktasna ulamas ilkesine dayanr. yk balarnda kii ya da durumlar deitirilmi son ekilleriyle olmaldrlar. Giri, en youn bilginin verildii blmdr. Olaylarn tam sonuca balanp bittii filmlere ak sonlu filmler denir. Beklenmedik olayda o unlukla seyircinin ve oyuncularn bilmedii bir ey ortaya kar. Senaryonun doruk noktas filmin en son sahnesidir. Sekanslar tek bir meknda geer.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrar inceleyiniz Tm sorulara doru cevap verdiyseniz dier faaliyete geiniz.

29

RENME FAALYET3 RENME FAALYET3

AMA
eitli ykleme tekniklerini kullanarak bir senaryo dramatik yaps kurabileceksiniz.

ARATIRMA
Bu faaliyet ncesinde yapmanz gereken ncelikli aratrmalar unlar olmaldr: yklemede olaylar rgsn gelitiren temel eleri aratrnz. ykleme tekniklerini aratrnz.

Aratrma ilemleri iin nternet ortam, VCD ve DVDlerin satld maazalar, prodksiyon irketlerini ve tiyatrolar gezmeniz gerekmektedir. Konu hakknda senaryo yazarlarndan n bilgi edininiz.

3. DRAMATK YAPI KURMAK

3.1. yklemede Olaylar rgsn Gelitiren Temel eler
Olaylar rgsnn harekete yerletirilmesinde temel biim giri, gelime ve zm blmlerinden oluur. 3.1.1. Giri Giri yani serim yknn anlalmasn kolaylatrc hareket geliimi iinde konu ve kiileri canl tutmak amacyla verilen ek bilgilerdir. Giri olaylar, kiiler ya yknn banda abuk en ekonomik biimde verilir ya da yknn ak sreci iine yaylr. Serim yknn banda yapld zaman konuma rgs, kiiler aras i ve d atmalarla en hzl biimde belirgin duruma getirilir. Giri yknn gidi ynn belirler. 3.1.2. Geliim yknn nemli anlarnn sergilendii, durumun daha karmaklat gittike artan merak ieren orta blme geliim denir. Karmakln yaratld, atmann bir zme doru srklendii bunalmlarn, engellerin tehditlerin sergilendii bir blmdr geliim blm. Geliim blmnn en nemli esi atmadr. yklerde atmalar drt ekilde ilenir: Duruk atma; kararl bir eylem iermez. Mcadele gc olmayan zayf karakterler tarafndan gerekletirilir, istenmeyen bir durumdur. Sramal atma; ilenen sorun evresinde ykye katks bulunmayan atma trdr.

30

Gelimeli atma; gl istekleri olan, ne istediini bilen, bunlara ulamak iin kararl eylemler ortaya koyan kiilerin yapt atma trdr. nceden belirtilen atma; filmin banda muhtemel bir durum zerine dikkat ekilerek daha sonra adm adm bu atmann gerekletirilmesi durumudur.

atmalardan baka gelime blm iinde baka elerde vardr. Bunlardan bir tanesi dmdr. Dmler ksaca seyircinin imdi ne olacak? dedii durumlardr. 3.1.3. zm yknn tamamlanp olaylar dizisinde sergilenen sorunlar ve atmalarn belirgin, anlalr ilgin bir biimde zme ulatrld blmdr. zmde filmin son grntleri ve szleri izleyici asndan nem tar. Bunlar ok iyi dzenlenmemise o ana dek elde edilen etki yok olabilir. Bu sebeple zm sahnesinin ok abartl ya da etkisiz olmamasna dikkat edilir.

3.2. yk elerinin Dzenlenmesi

Senaryo yazarnn en nemli grevlerinden biri yknn elerini dramatik etki yaratacak ekilde dzenleyerek zm noktasna ulatrmaktr. Olay rgsn somut ve grnr duruma yknn kiileri getirir. Ancak burada yazar, ykde kiiler iin var olan durumla, yknn daha derinde ve temel dzeyde ilgilendii konu arasnda ayrm yapmas gerekir. yknn tm kiilerinin gl amalar olmaldr. Gsz kiiler, eylemlerinin zayfl yznden seyirciye yeterli ipucunu vermez. Sonu olarak dramatik eylem yoksa seyirci izlediklerinden bir ey anlamaz, holanmaz.

3.3. Bak As
Bir yknn en iyi biimde hangi bak asndan verileceini bilmek, yazar adaylar iin ciddi bir sorundur. Olay rgsnn, yknn ak zerinde nasl etkili olduunun bilinmesi, bak asnn yk anlatm esi olarak grlmesi, yazar adaylarnn ta sorunun stesinden gelmesine yardm eder. Bak asna ilikin temel sorun udur: Hangi bak asyla anlatm, yky izleyiciler iin daha somut ve dramatik yapar? Deneyimsiz yazarlarn ou, bak asna ilikin sorunla urap durur. Bunun sebepi yklerinin daha ilgi ekici olmasn salamak iin alma annda, ilk bak alarn deitirmeleridir. Burada verilecek t, yknn akyla, izleyicinin kendisini btnletirmesi gerektiinin unutulmamas. Bak asndaki deiiklik, istenen btnlemenin nne geiyorsa, sz konusu deiiklikler izleyiciyi yknn dna iter. "Hangi bak as yky en iyi anlatr?" sorusunun cevabn u soru erevesinde dnmek gerekir: "Anlatmda u bak asn kullanmak, izleyicinin, yknn akna ya da sonucuna daha gl bir duyguyla katlmn salamaya yardmc oluyor mu?" Bir yazar, yksn hangi bak asyla anlatacan semekte zgrdr. Ancak yk anlatmnn tm elerinde bilgili deilse geliigzel bir bak asnn kullanm yky glendirmez. Bu son aklama, gen yazarlarn kulaklarna kpe olacak bir uyar...

31

3.3.1. Ana Kiinin Bak Asndan yk ou senaryo, yky kiilerden birinin bak asndan anlatr. Anlatc ounlukla, ana kiidir. Olaylar ana kiinin dnda baka bir kii tarafndan anlatld zaman ana kiinin i dnyas konusunda fazla bilgi verilemez. 3.3.2. nc Kiinin Bak Asndan yk Kimi ykler, yazarla ya da yk iindeki bir kiiyle balants olmayan, ustalkla kullanldnda kendini belli etmeyen, her eyi gren, bilen, konuan nc bir kiinin bak asyla anlatlr. Bu nc kii kameradr. nce yazarn sonra ynetmenin istedii gibi davranr, dilerse kahramann gnlnden, aklndangeenleri, dilerse davranlaryla ilgili dnce ve yorumlar aktarr izleyiciye. Ancak bu dnce ve yorumlar kaln izilirse, yknn anlatm birlii, ak bozulur. Bu trn nemli bir sakncas gerei gibi kullanlmad zaman izleyicinin yaratcln yok etmesidir.

3.4. Temel ykleme Trleri

3.4.1. Yaln ykleme ykleme teknii anlatlan yk kadar nemlidir. Her film anlatm biimine gre ykleme teknii kullanlr. Bunun yan sra zorunlu olarak kalplaan ykleme biimlerini kullanan trler de vardr. rnein, sinema ile herkesin yk kurgusunu iyi bildii polisiye filmler. Cinayet ilenir, dedektif suluyu bulmak iin aratrmaya balar, ifadeler alnr. Sonunda sulu bulunur. Bu tr filmler, katil kim sorusuna odaklanr. Sorunun cevabna ilikin abalar yknn geliimini salar. 3.4.2. Odaa Bir Sorun Yerletirmek ok kullanlan bir ykleme tekniidir. Olaylarn merkezine bir sorun yerletirilir. zleyici bu sorunun nasl zleceini btn film boyunca merak eder. Odaklanlan sorunun cevabnn ne zaman ve nasl aklanaca bu tekniin can alc noktasdr. 3.4.3. Bir Sorunun Cevabn Aramak Bazen de tm film boyunca bir sorunun cevab verilmeye allr izleyiciye. Tm karakterlerin temel ura bu sorunun cevabn nce meraklandrmaya sonra da zmeye yneliktir. Bu tarz yklemede beceri, sorunun cevabnn ne zaman ve nasl vereliceinde sakldr. Cevap, en uygun anda verilmelidir.

32

3.5. ykleme Teknikleri

3.5.1. Dramatize Etme

Dramatize Etmenin Kurallar

Dramatize etmek, herhangi bir olayn, durumun, kurmaca ya da gerek bir yknn seyircide heyecan uyandrmasn salayarak, dramatik biimde ilemesi iin bavurulan yntemlerin tmdr. Bir dram oluturmak, ok ilgin ya da gerek bir olay anlatmak deildir; nemli olan, bu olayn dramatize edilmesidir. te bu sebeple, gazetelerde karlatmz olaylarn sinemaya uyarlanmas sinemada istenen baary salayamamaktadr, nk anlatlan olayn gerek olduu iin dramatik gcne gvenilir ve sonuta olayn dramatik i mant gz ard edilir. En basit bir olay bile uygun bir biimde dramatize edildiinde son derece heyecanl bir filme konu olabilir. Dramatize Etme almas

Bir seyirci olarak dramatize etme ilkelerinden oumuzun haberi vardr. ok iyi bilmesek bile, rnein komik bir yk anlatrken bu ilkeleri saptayabiliriz. imdi, sradan bir yk malzemesini, yaadmz bir eyi dramatize etmeyi deneyelim (rnein geirdiimiz bir gn). Balangta dramatik olmayan, hatta dram d bir malzemeyle nasl bir alma yaplabilir? Bunu maddeler halinde yle gsterebiliriz: a) Younlama: Hem ykye bir birlik kazandrmak hem de seyirciye belli bir bilgi vermek iin konu younlatrlr. b) Heyecan yaratlmas: yk yansz bir biimde deil, yknn kahramanyla seyirci arasnda bir zdeleme salayarak, heyecan uyandracak bir biimde anlatlmaldr. Bunun dnda yknn kazanlacak ya da kaybedilecek bir kavga, bir ama iermesi de gerekir. c) iddetlenme : yk boyunca yaanan duygularla gerekleen durumlar abartlmamaldr. d) Belli bir dzene gre sunma: ykdeki nemli olaylarn, yknn ss olan ayrntlardan ayrlmas gerekir. ykde anlatlan her eyin deiik bir nem derecesi olmaldr. Yine bu dorultuda anlatnn yaps kurulacaktr: Anlat blmlere ayrlacak, eleri birbirinden ayrlarak anlatnn iinde eitli dzlemler tasarlanacaktr. eler arasnda bir seim yaplmadan, her eyi ayn dzlemde anlatan kii baarszdr. e) Bir izginin, erinin olumas: yknn bir ilerleme izgisi olacaktr, ykleme srasnda olayn nemli anlarna gre ini ve klar belirten bireyin yaps oluacaktr (bu eim genellikle ykselen bir dorudur).

33

Bu saydmz ilkelerin hepsini birden tek bir anlatda uygulama zorunluluu yoktur; hatta bazen senaryoda bunlarn aralarndan yalnzca birkan vurgulamak yerinde olur. Bu kurallarn says az gibi gelebilir ancak kullanm biimleri ve birbirleriyle bir araya gelme ihtimalleri ok fazladr. 3.5.2. Bilgiler Bir yk anlatmak, bir olayn zaman ve mekn erevesini, kiileri, kurumlaryla ilgili eitli bilgileri aktarmak demektir. Bu bilgiler eitli yollardan verilebilir. Bunlar d ses, flash back olabilecei gibi daha baka bir yntem de bulanlabilir. Burada nemli olan bilginin aktarlmasnda uygun yntemin seilmesidir. Seyirciye verilecek olan bilgiler byk bir zenle seilmelidir. Bu seim iyi yaplrsa yk ilginleir. Bu bilgiler genellikle senaryonun giri blmnde verilir, ancak btn oyun boyunca srer. Senaryonun ileri aamalarnda verilecek bilgi zenle saklanmaldr. Bilginin doru zamanda verilmesi izleyenlerin heyecenlanmasna sebep olacaktr. Seyirciye verilecek bilginin miktar bu yzden snrl olmaldr. Filmlerde bilgiler bazen akca deil, st rtl olarak izleyiciye verilir; buna da rtk bilgi denir. rnein, bir odada uyumakta olan adam o odann sahibi olduunu belirtir. Ancak bazen de bu durumlarda kart bir bilgi verilerek seyirci artlr. Bunun da dramatik etkiyi arttrmas sz konusudur. 3.5.3. Eksilti, Temel Eksilti Senaryolarda sk bavurulan bir yntem de eksilti, yani yknn bir parasnn, bir annn ya da bir ayrntsnn bilinli olarak atlanmas ve seyircinin bu eksik paralar aklndan birletirmesine dayanan yntemdir. Eksiltilerin birok ilevi vardr: a) yknn ritmini hzlandrr, yky canlandrr. Belli bir sahneyi oluturan tm etkenleri seyirciye gsterme zorunluluu yoktur. rnein, bir kavga sahnesi yalnzca kzgn bir annda ya da bir sonuca ulamadan hemen nceki durumuyla gsterilebilir. Bir filmde baz gei sahneleri, giri, gelime ya da zm vb. gibi anlaty arlatrabilecek ve seyircide bir fazlalk ve hareketsizlik izlenimi uyandrabilecek sahnelerde zellikle eksilti yapmaya zen gsterilir. b) Eksiltiler seyirciye baz srprizler hazrlamaya da yarar. Bunun en klasik rnei, konumalarn seyirciye aktarmadan kiilerin grntlendii sahnelerdir. Burada yaplan eksiltinin temel ilevi seyircinin olan biteni konuulan tahmin etmesi ve sonunda bir srprizle karlamasdr. c) Bazen bir oyun kiisi, ykye yeni katlan kiiye seyircinin bildii eyleri bu eksiltiler sayesinde iletir. d) Son olarak, atlanan sre ya da ayrntnn filmin iinde nemli bir ilevi varsa (rnein bir bilmecenin en nemli dm olabilir), temel eksilti dediimiz eksilti tekniine bavurulur.

34

3.5.4. Gerilim/Srpriz/artmaca Gerilim filmlerinin usta ynetmeni Alfred Hitcok, bir syleide gerilimle srpriz arasndaki ayrm yle aklyor: "Son derece masum bir sohbet yapyoruz. imdi, aramzdaki u masann altnda bir bomba olduunu varsayalm. Ortada hibir ey yokken anszn 'bom!' ve bir patlama... izleyici aryor. Biz bu artmacann ncesinde izleyiciye son derece sradan, hibir zellii olmayan bir sahne gsterdik. imdi bir gerilim durumu oluturalm: Masann altna bir bomba konmu ve izleyici bunu biliyor. (...) izleyici, bombann saat l'de patlayacan da renmi; u anda saat bire eyrek var; dekorda bir duvar saati yer alyor. Byle durumlarda, ayn sradan konuma birdenbire ilginlik kazanr, nk izleyicinin olaya katlm vardr. (...) Birinci durumda izleyiciye patlama annda on be saniyelik bir artmaca yaattk, ikinci durumdaysa on be dakika boyunca bir gerilim yaar. Buradan varacamz sonu, seyirciyi her seferinde durum hakknda olabildiince bilgilendirmek gerektiidir. Bazen de senaryoda yer alan srpriz etkisi bir elencelik olarak kullanlabilir." 3.5.5. Seyircinin Tahminleri Bir yk anlatmak demek, seyircide gemi ve zellikle gelecek hakknda merak uyandrmak demektir. Seyircinin filmde olup bitecekleri tahmin etmeye bir eilimi vardr. te senaryo yazarnn becerisi bu tahminlere imkn salamaktr. Bunun iin senaryo yazar seyircide bir merak uyandrmal ve seyircinin dncelerini ynlendirmelidir. te bu sebeple bir senaryo, ykyle ilgili eitli bilgiler, srlar, sorular, gerilimler, tehlikeler, bekleyiler, yanltc ipular iermelidir. Ayn zamanda da seyircinin dikkati yalnzca bu olay zerinde younlatrlmamaldr. Bunun dnda bir baka olay, bambaka bir biimde ve zamanda meydana gelmeli ve seyirciyi artmaldr. 3.5.6. Yerletirim Yerletirim filmin ileri evrelerinde konuya katkda bulunacak kii, ayrnt, olay veya baka eyin filmin hareket eksenine yerletirilmesidir.Bunlar bir kiinin giydikleri, iki yer arasndaki mesafe, bir topluluun yeleri arasnda yer alan bir kii ya da kiilerden birinin belli bir nesneye olan zaaf gibi filmin banda nemli bir rol olmayan elerdir. Yerletirim seyirciye hissettirilmeden yaptrlmaldr.Baka bir deyile seyirci bir ayrntnn film iinde sonradan ie yarayacan hissetmemelidir. Ayrca yaplan yerletirmeler ie yaramal ve bir sonuca ulamaldr. Senaryo yazar da yapt yerleimleri unutmamaldr. 3.5.7. Aldatmaca Senaryolarda sk bavurulan yntemlerden biri de aldatmaca dediimiz seyirciyi, tahminlerini baka bir yne ekerek iyice artmak amacyla bavurulan senaryo hileleridir. rnein, kendi hlinde bir adam, senaryo yazar, kukulu ve karanlk bir adam gibi gsterir. Seyircinin tm ilgisi olay srasnda bu adam zerinde younlamken, olayda seyircinin daha yakndan tand bir baka kiinin parma olduu ortaya kar.

35

3.5.8. Kiilikler Filmde rol olan kiilerin grnm ve davranlarn oluturan ayrntlarn tmdr. Sinemada, edebiyatta olduu gibi kiilere yalnzca belli birtakm dncelerin verilmesi szkonusu deildir. Kiiletirmenin temel eleri unlardr: Kiinin yaklak ya ( fiziksel grn, kiinin szl ya da grsel olarak verdii bir bilgi ya da bir doum gn bahanesiyle belirtilebilir). Kiinin toplumsal konumu (aile iindeki yeri, konumu, u ralar; Vale'in deyiiyle "Bir kiinin meslei d grnnden anlalmyorsa, filmde olabildiince erkenden bu meslei belirtmeliyiz."). Kiinin dierleriyle olan ilikileri (aile, arkadalk balar). Dier kiilerin bu kiiye gre davranlar. Bazen de kiinin gizlenen gemii. Karakterin Hareketle Gsterilmesi

Filmlerde kiinin karakteri anlatlmamal, kantlanmaldr. Karakteri hareketler araclyla gstermeliyiz. Bunun iin de filmde, olayn akn deitirecek kadar nemli deil de, szkonusu kiinin baz zelliklerini ele verecek kk olaylar yaratlmaldr. Bu adan bakldnda sinemann davran bir sanat olduunu gryoruz. Kiilerin karakterleri genellikle filmin banda, kk olaylar araclyla gsterilir. Bazen de bir kiinin portresi zt, hatta birbiriyle elien davranlarla, seyirciye bir "bilmece" gibi sunulur. kincil Kiilerin Karakteri

Yeni senaryo yazmaya balayanlarn en sk dtkleri yanl, karakterleri gerektii gibi oluturamamalardr. yi filmleri ktlerinden ayran balca zellik ikincil kiilerin karakterleridir. Filmdeki sekreter, sekreterden baka bir ey olmamaldr. Buradaki anlamyla karakter demek, bir sekreter kiiliinin ykde tek ve zel bir yeri olmas demektir. te yandan, karakter yalnzca kiinin mesleiyle ve ykdeki ileviyle tanmlanamaz. Biz, daha da ileri giderek, karakterin yknn temel gereksinimleri dnda ve kiinin ilevselliinden ok daha ileri bir noktada bulunduunu syleyebiliriz. Bir senaryoda deiik kiilerin karakterleri arasnda ztlklar yaratlarak, ayn durum karsnda bu kiilerin deiik tepkileri gsterildiinde filmdeki karakter ayrlklar daha iyi vurgulanr. Kiiliin Bltrlmesi Bir kiinin karakteri bir defada aklanmamaldr. Film boyunca belli bir sre iinde, hatta bazen de senaryo sresince kiilii oluturan zellikler birer birer sunulmaldr. Bu, senaryonun bazen dramatik bir malzemesi de olabilir. rnein, kiinin mesleiyle ilgili, zel ya da aile hayatyla ilgili baz srprizler yaplabilir. Buna karlk, kiiliin temel zellikleri, yani ykde kiinin ilevini oluturan zellik filmin banda szkonusu kiinin grnd ilk andan balayarak seyirciye verilmelidir. Eer bir kiinin temel zellikleri filmde ok ge kesinlik kazanrsa, seyircinin bu belirsiz ya da belirlenememi kiilie kar kaytsz kalma tehlikesi vardr.

36

Ayn ekilde, iki kii arasndaki ilikiler (aile balar, cinsellik) szkonusu olduunda da bu tr belirsizliklerden kanmak, dier yandan da seyircide bu iliki hakknda daha ok ey renme istei uyandrmak gerekir. Senaryo gerei bilinli olarak bir belirsizlik yaratlmak isteniyorsa, bu belirsizlik zenle kurulmaldr.

Karakteri Belirleyen Ayrc zellikler

Tikler, hareketler, tipik replikler, baz tepkiler, giysilere zg bir ayrnt, bir aksesuar vb ayrntlar filmde ou kez ikinci nitelikli kiileri dierlerinden ayrt etmeye yarar. Bu tr ayrntlara tikel zellik denir. Baz yazarlar her film kiisinin byle bir takm ayrc zellikleri olmas gerektiini savunurlar. 3.5.9. Kartlklar Genelde bir eyi anlatmak iin ok sk bavurulan bir yntem de kartlklar yaratmaktr. Davranlarn, karakterlerin, durumlarn arasnda kartlklar yaratarak seyircinin bunlar daha iyi deerlendirmesi salanr. Bylece filmde yeni kiilikler, birbirine kout ya da birbirini tamamlayan durumlar yaratlabilir. Bu kartlklarn temel ilevi, bir zellii belirginletirmektir. Bir kartln filmde etkin olabilmesi iin, yalnzca kiiler, meknlar ya da durumlarn birbirlerinden farkl olmas yeterli deildir. Bunlar arasnda baz ortak noktalar da olmaldr. Kiiler arasndaki ortak zellikler ne denli ok olursa , belli durumlar karsnda aralarndaki davran ayrlklar o denli baarl gsterilir. Kartlklar kurma senaryonun tm zellikleri iin geerli bir yntemdir; meknlar, dnceler, sahneler, trl senaryo teknikleri vb. 3.5.10. Soluklanma, Dinlenme Dinlenme sahneleri gerilim veya komik sahnelerden sonra izleyicinin heyecann gidermek ve onu sakinletirmek amacyla araya konulan sradan sahnelerdir. Baka bir deyile filmin genel aknn dnda ona ters den sahnelerdir. Gldr filmlerinde tam tersine oyun kiilerine ciddi bir hava veren heyecan sahnelerinin kullanm buna rnek gsterilebilir. Filmlerde yer alan soluklanma sahneleri iyi dengelenmi bir yknn vazgeilmez elerindendir. Bu sahnelerin amac, komik ya da dramatik doygunlua ulamas sonucu filmin gldr ya da heyecan esinin zayflamasn nlemektir. Ciddi konulu hatta trajik filmlerde seyirciyi dinlendirmek amacyla kullanlan bu sahneler genellikle mizah yn olan, gerilimsiz ve kiisel bir konunun ilendii sahnelerdir. Gerilim veya komedi sahnelerini srekli ayn noktada tutmak imkn ddr. Bu sorunu amak amacyla senaryo yazarlar zaman zaman dinlenme sahnelerine bavururlar. Dinlenme sahneleri seyircinin ilgisini ayakta tutmaya yardmc sahnelerdir.

37

3.5.11. Uzatma Noktas levi

Bir sahnenin uzatlmas, bir ayrntnn, bir "gag"n, anlam ykl bir repliin (rnein bir tehdit) zerinde kalan ve bylece szkonusu sahnede yer alan heyecan, endi e, bekleyi gibi duygularn etkisini srdrmeye ya da bundan sonra meydana gelecek bir olay bildirmeye yarar. Biz bu sahneleri tpk mzikte bir parann son notasnn istendii kadar uzatlmasna benzetiyoruz. Sinemada bu tr uzatmalar olmasayd, sahneler ok dz ve kuru olurdu. Ancak unu da unutmamak gerekir, her sahne iin bir uzatma ilemine gerek yoktur. Filme zaman zaman bir yumuaklk vermek, sahnelerin birbirini mekanik biimde izlemesini, hatta st ste ylmasn engellemek gerektiinde bavurulan bu uzatma sahneleri, bir anlamda bize dramatik erinin yerlerini belirler; bylece ykselen film izgisinin neresinde olduumuzu reniriz. Bu sahnelerin bir dier ilevi de yknn "noktalama iaretlerini" meydana getirmeleridir. Bir noktalama iaretinin cmlenin anlamn olduu gibi deitireceini unutmamak gerekir. Vurgulamalar

Bazen uzatlan sahnelerde yazar, bir cmlenin, bir ifadenin ya da bir hareketin altn izmek ister; bunun iin de tpk bir noktalama iareti gibi grltler, ezgiler, efektler kullanlr. Bununla ilgili olarak, beklenen ve tehlikeli bir ann geldiini bildiren guguklu saat rneini vererek bu sahnelerin de bir hazrlk gerektirdiini belirtir. Melodramlarda ya da korku filmlerinde tyler rpertici aklamalarn yapld ya da kahramann sonsuza dek srecek bir yemin verdii sahnelere elik eden gk grltleri de birer vurgulama rneidir. Heyecan Sahneleri

Sinemada "heyecan sahneleri" televizyon dizilerinin son blmlerinde yer alan gerilim, heyecan ya da bir sr ieren sahnelerdir. Genellikle bunlardan hemen nce, araya bir reklam spotu girerek seyirciyi soluk solua brakr. Bu uzatma sahneleri dizi filmlerin balad zamandan beri (izgi film, fotoromanlar, sessiz sinema dizileri) okuyucunun ya da seyircinin, anlatlann devamn merak etmesini salayacak biimde gelitirilmitir. Televizyon filmlerinde heyecan sahnelerinin senaryoda bir zel durumu ya da belli bir hareketi gstermesi zorunlu deildir; ounlukla filmin ynetim aamasnda kamerayla da bu tr sahneler yaratlabilir (endieli bir yzn yakn plan ekimi, grntnn donmas, bir ayrntnn zoomla gsterilmesi, gerilimli bir mzik). Heyecan sahnelerinin en klasik rne i, kahramanlardan birinin ok byk bir tehlikeyle karlaacan bildiren ya da kahramann mcadele ediini, tutuklann vb. gsteren sahnelerdir. Bir baka rnek de bir srrn (bir nesne ya da bir insanla ilgili olabilir) aklann gelecek blme brakan bilmeceli sahnelerdir. Seyirci bylece bilmecenin zlmesini ya da sorunun cevaplanmasn umarak gelecek blm iple ekecektir.

38

3.5.12. Yinelemeler Bir olayn, bir bilginin, bir karakter zelliinin senaryoda yinelenmesi anlatnn etkin olabilmesi iin bavurulan etkin yntemlerden biridir. Yinelemelerin balca ilevleri unlardr: a) ncelikle anlat iin gerekli baz bilgilerle baz verilerin (ortam, karakter, duruma ilikin veriler) filme daha salam yerletirilmesini salar. Bilindii gibi sinemada en abuk unutulan ge bilgidir. Bunun iin de hem senaryoyu bilgiye bomamak hem de anlatan iin nemli olan bilgileri sk sk yinelemek gerekir. Yalnz, mzikte olduu gibi sinemada da yinelemeler deiik tonlarda olmaldr: Bylece anlat akclk ve canllk kazanr. Hitchcock'un filmlerinde, gerekli bilgilerin yinelemelerle ok salam bir biimde seyirciye verilmesi dikkati ekmektedir. b) Ayrca yinelemeler, seyirciye filmin birliini hissettirir. Deiik blmler arasnda gereken ban kurulmas iin en etkin yntemlerden biri de yinelemedir. Yineleme esi, mzikte ok etkin bir rol oynar. Yinelemeler her eyden ok birlik izlenimi uyandrmaya yarar. c) Son olarak da yinelemeler seyirciye bir eylerin deitii duygusunu verir. Bir topluluk ya da bir iftin hayatndan allm bir sahnenin yinelenmesi, zamanla bu bireyler arasnda nelerin deitiini daha iyi gsterebilmenin etkin bir yoludur. 3.5.13. Yinelemeli Gagler Yinelemeli gagler, bir davranla ya da dekorla ilgili szl ya da grsel nitelikli elendirici ayrntlardr: Film boyunca yinelenen bu gagler amac, deiik aralklarla dozu giderek artan bir kahkaha tufan yaratmaktr. Yinelemeli gaglarn en son kullanld sahneyi (genellikle de filmin son sahnesi) bir "dn" sahnesi izlemelidir. Filmin sonundaki dn genellikle durumun umulmadk bir biimde ters yz olmas demektir. Srekli tokat yiyen adamn sonunda tokad patlatmas, srekli hak yiyen adamn hakknn yenmesi gibi...

39

UYGULAMA FAALYET

lem Basamaklar
Senaryonun dramatik yapsn kurunuz. Senaryo yazmnda eitli tekniklerini kullannz.

neriler
zlediiniz filmlerin trnn kaliteli rnekleri arasndan seilip aile ykleme ortamnda izlenecek trde olmasna dikkat ediniz. zlediiniz filmlerde olaylar ve kiiler hakknda en youn bilginin nerede verildiine dikkat ediniz. Bu bilgilerin gerekliliini tartnz. zlediiniz filmleri giri, gelime ve sonu blmlerine ayrmaya alnz. zlediiniz filmlerde yknn kimin gzyle anlatldn saptamaya alnz. zlediiniz filmlerde izleyiciden gizlenen bilgileri saptayp ne amala yapldn tartnz. zlediiniz filmlerde heyecanl veya komik sahnelerden sonra gelen dinlendirme sahnelerini saptayp gerekliliini tartnz. Filmlerin uzatlan baz sahnelerin izleyici zerindeki etkisine dikkat edip gerekliliini tartnz.

40

LME VE DEERLENDRME

A- OBJEKTF TESTLER (LME SORULARI) Aadaki sorularn cevaplarn doru ve yanl olarak belirtiniz. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. Serim, senaryo kiileri ve olaylar hakknda youn bilgi verme ilemidir. Duruk atma gl karakterlerin atmasyla oluan bir trdr. zm, sergilenen sorunlarn ve atmalarn zme ulat blmdr. ou senaryolarda yk ana kiinin bak asndan anlatlr. Seyirciye st rtl olarak verilen bilgiye gizli bilgi denir. Eksilti, yknn bir ksmnn veya ayrntsnn bilinli olarak atlanmasdr. Filmde kiinin karakteri anlatlmamal hareketle gsterilmelidir. Filmlerde soluklanmalarn amac heyecan esini zayflatmaktr. Uzatma noktalarnn amac sadece filmin sresini uzatmaktr.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrar inceleyiniz Tm sorulara doru cevap verdiyseniz dier faaliyete geiniz.

41

MODL DEERLENDRME
PERFORMANS TEST (YETERLK LME) Modl ile kazandnz yeterlii aadaki kriterlere gre deerlendiriniz. Deerlendirme ltleri Tema ve seimini renmek A) Konu seiminde dikkat edilmesi gerekenleri rendiniz mi? B) Senaryo oluturma kaynaklarn rendiniz mi? C) Senaryo olutururken dikkat edilmesi gerekenleri rendiniz mi? Senaryoda dramatik yapy renmek A) yk trlerini rendiniz mi? B) Senaryonun nemli blmlerini analiz ettiniz mi? C) Uyarlama sorunlarn analiz ettiniz mi? Dramatik yapy kurmak A) Dramatik yapnn blmlerini rendiniz mi? B) Bak asn analiz ettiniz mi? C) Temel ykleme trlerini analiz ettiniz mi? ) Temel ykleme tekniklerini rendiniz mi? Evet Hayr

DEERLENDRME
Yaptnz deerlendirme sonucunda eksikleriniz varsa renme faaliyetlerini tekrarlaynz. Modl tamamladnz, tebrik ederiz. retmeniniz size eitli lme aralar uygulayacaktr. retmeninizle iletiime geiniz.

42

CEVAP ANAHTARLARI
RENME FAALYET-1'N CEVAP ANAHTARI
1 2 3 4 5 6 7 8 9 D D Y D D Y Y Y D

RENME FAALYET-2'NN CEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 5 6 7 8 9 D D D Y D Y D Y Y

RENME FAALYET-3'N CEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 5 6 7 8 9 D Y D D Y D D Y Y

Cevaplarnz cevap anahtarlar ile karlatrarak kendinizi deerlendiriniz.

43

NERLEN KAYNAKLAR

AKYREK Feridun, Senaryo Yazar Olmak, stanbul, 2004. CHON Michael, Bir Senaryo Yazmak, stanbul, 2003.

44

KAYNAKA

AKYREK Feridun, Senaryo Yazar Olmak, stanbul, 2004. CHON Michael, Bir Senaryo Yazmak, stanbul, 2003. EGR Lajos, Piyes Yazma Sanat, Ankara, 1970.

45