28 04 2013

LAZER MALAT YNTEMLER

SANAYDE KULLANILAN YKSEK GL LAZER MAKNELER VE LAZER MALAT YNTEMLER

H. zden
Ege niversitesi, Makina Mh. Bl., zmir/TRKIYE Tel.: 0232 388 85 62, e-posta: h.ozden@yahoo.de

. zet: Lazer ok amal kullanma ak temassz, anmasz bir takm, ara (Multi-tools) olarak dnyada deerlendirilmektedir. Sanayisi gelimi lkelerde, bilhassa otomotiv endstrisinde her gecen gn konvansiyonel imalat yntemlerinin yerini lazer imalat yntemleri almaktadr. Lazer imalat yntemleri daha nceleri imknsz olarak deerlendirilen yeni birok konsrksiyonun imalatn mmkn klmaktadr. Lazer teknolojisindeki gelimelere paralel olarak ta nano-teknolojisi gibi (10-9 lm mertebesinde, elektronik devreler, mekanizmalar) gelimesine ve yeni teknolojilerin, yeni yntemlerin, malzeme kombinasyonlarn ortaya kmasna da neden olmaktadr. malat sektrnde lazer; birletirme, ayrma, ama, tama, delme, kanal oluk ama, tala kaldrma, yakma, talama, ekil verme, teknik yzey ileme, temizleme, kaplama, sertletirme, malzeme i yapsnn iyiletirilmesinde, alamla mada, malzeme analizlerinde, lme, kontrol, kumanda, haberleme, savunma sanayinde gibi bir ok iler iin kullanlmaktadr. Bu makalede; Lazer yaps, zelikleri, meydana gelii ksaca anlatlmaktadr. Malzemelerin ilenmesinde sanayide yaygn olarak kullanlan yksek gl lazer makineleri zellikle yksek gl fiber lazer makineleri ve lazer imalat yntemleri hakknda bilgiler verilmektedir. Anahtar Szckler: Lazer, imalat, lazer makineleri, fiber lazer makineleri, malat yntemleri

1. GR 20. yzylda teknolojide damgasn vuran elektron iken 21. yzylda teknolojide Photonun , yani n ne kaca ngrlmektedir. Bu nedenle olacak ki sanayisi gelimi lkelerde lazer teknolojisi ile ilgili bilim aratrma merkezleri, niversitelerde enstitler, blmler, ana bilim dallar almaktadr, alma gruplar kurulmaktadr. Burada youn bir ekilde bilimsel aratrmalar yrtlmektedir, yeni teknikler, makineler denenmekte ve dnya piyasasna srlmektedir. Elde edilen bilgi ve tecrbeler sanayinin her kesimine retilmekten de geri kalnmamaktadr. Berlin Teknik niversitesinde lazer ile ilgili almalarm srdrrken dikkatimi eken gelimelerden biride, Lazer bu lkelerde gelecein vazgeilmez teknolojisi olarak deerlendirilen optik, lazer teknolojisinin gen nesille retilmesi ve ilgi- ve heveslerinin bu alana ynlendirme abalardr. Bu nedenle olacak ki orta retimde lazer konusu kapsaml bir ekilde okutulmaktadr. Orta retim rencileri iin lazer bilim aratrma merkezlerindeki bilgilendirici seminerler dzenlenmektedir. Internetten izlendii gibi, lazer teknolojisi ile ilgili mhendislik brolarnn saysnda da hzl bir art gzlenmekte olup, otomotiv endstrisinde olduu gibi bir cok retim sektrnde teknik danmanlk ve eitim hizmetleri vermektedirler.

www.dr-huso.com/makale/makale95.htm

1/14

28 04 2013

LAZER MALAT YNTEMLER

Yurt dnda sanayisi gelimi lkelerde optik, lazer teknolojisi hzl bir ekilde ilerlerken, Trkiyede lazer imalat yntemleri ile ilgili kayda deer gelimelere rastlanmamaktadr. 2004 gz dneminde bir DPT proje nerisi ilgili yaptm bir fizibilite aratrmasnda, Trkiyede henz lazer imalat yntemlerinden rnein lazer kaynan uygulayacak firma ve elemanlarn bulunmad ortaya kmtr. Lazer imalat yntemlerinden kesme ve markalama ilerinin arlkl olarak kullanld saptanmtr. Daha dn 2004 te benim lazer konusu hakknda sunduum DPT projesini beenmeyip ileme dahi sokmayan belli kii ve kurumlar, Ege blgesinde niversiteye bal olarak lazer aratrma gelitirme, eitim merkezinin kurulmas ile ilgili proje nerilerimi abartl bulan kii ve kurumlar imdilerde bu projelere deiik adlar altnda sahip kmaa balamlardr. Ahbap avu ilikilerini kullanarak baz projelere, fikirlere sahip karak gerekletirmektedirler. Belli kurum ve kurululara aratrma ve gelitirme faaliyetleri iin ayrlan kaynak direk niversitelerdeki ARGE ve eitime aktarlmaldr. Sz edilen belli kurumlar aslnda Trkiyede reel ARGE almalarna sekte vuruyorlar. Belli kii ve kurulularn gstermelik bilimsel faaliyetleri iin kaynak olmaktan teye gitmiyorlardr. Eer bu kii ve kurumlar grndkleri kadar, kaliteli ve ileri grl iseler, iyi ngilizce bilgileri ile de Avrupa projelerini kazansnlar. Bunu da brakn, bunlarn yrtt ve bitirdii eski projelerini arivlerden bularak bir deerlendirin. Sizde bazlarnn ev devi, ders geme projeleri, literatr derleme arlkl, yeniliklerden, aratrma sonularndan ziyade sadan soldan toplama nerilerin olduunu ve Trkiye ye pek bir katma deeri olmayan projeler olduunu grrsnz! Lazer imalat yntemlerinin gnmzdeki pazar ve mteri alanlar iin; otomotiv, rayl, deniz ve hava tama aralar, eitli uzay ve makine sistemleri, iletiim, haberleme, bilgisayar, elektrik-elektronik cihazlar, devreler gibi genel bir sralama yaplabilir. Malzemelerin ilenmesi dilimi her gecen yl gelimektedir. Yksek kaliteli, yeni tip modern, makine, cihaz, gemilerin, yatlarn yapmnda, daha hafif ve salam uak yapmnda da tercih edilmeye balanmtr. Endstride lazer lme yntemleri bilinen bir ok konvansiyonel lme yntemlerinin yerini almtr. Savunma sanayinde de lazerli silahlarn retimi ve kullanm her gecen gn yaylmaktadr. ekil 1 de bir ok kaynaktan derlenerek hazrlanan lazer kullanm alanlarna rnekler gsterilmektedir /1-17/ .Bu alma lazer imalat yntemleri ile malzemelerin ilenmesi ve bu maksatl sanayide kullanlan lazer makinelerin karakteristik zellikleri ve prensibi yaplar ile snrl kalnmaktadr. Daha ayrntl bilgi iin literatr ve ilgili Internet siteleri nerilmektedir. /1-17/ 2. LAZER Lazer ngilizce, Laser; Light Amplification by Stimulated Emission of Radiation yani, uyarlm radyasyon salnmlaryla n kuvvetlendirilmesi szcklerinin ba harflerinin alnmasndan tretilmitir. Lazer bir k, n kaynadr, farkl zelliklere sahiptir. Lamba dzensiz her tarafa, farkl dalga boyutlu k saarken, lazer isini uyumlu ynlendirilmi, ayni dalga boyutlu nlar n demeti yanstmaktadr. Lazer makinelerini ise, birbirine paralel, monochrom, (tek renkli), ayn frekans dalgal, ynlendirilmi k, yani lazer n reten cihazlar, teknik yaptlar olarak ta tanmlayabiliriz. Prensip olarak lazer nnn elde edilmesi; stlan materyallerin, rnein, bir bakr telin scaklnn artrlmas ile kzllaarak k yaymasna benzemektedir. Is enerjisi, maddenin atomlarn, molekllerini tahrik ederek, bazkat enerji seviyelerinden, (E1) stkat enerji seviyelerine, (skat enerji kademelerine) (E2, E3..) kmalarn, belli bir younlua ulamalarn ve
www.dr-huso.com/makale/makale95.htm 2/14

28 04 2013

LAZER MALAT YNTEMLER

hareketliliklerini salamaktadr. Atomlar, saniyenin binde biri kadar bir srede stkat enerji seviyelerinde kararsz bir durumda kaldktan sonra kendiliklerinden ve aniden 10-8 s gibi bir zaman sresinde alt kat enerji seviyelerine (E1) derler. Bu esnada daha evvel alnan enerji, elektromanyetik dalgalar, photon olarak yani n, k eklinde geri verilmektedir. Lazer aktif ortamda bu photonlar dier photonlarn, srl aynalardan geriye yansyarak, ortaya kmalarna neden olurlar. Photon says, k iddeti belli deerlere ulatnda ksmi geirgen aynadan dar karlar. Mercek, ayna sistemleri ile ynlendirirler. Lazer aktif maddeye pompalanan enerji devir daimi kald srece, k, n retimi sreklilik kazanr. Fiziksel prensip olarak lazer nn meydana gelii Sekil 2 gsterilmektedir. Dalga boylar l=400 nm ile l =750 nm arasnda deien lazer plak gzle grlebilmektedir. Baz literatrde, /5,6,7,12-17/ lazer bir k olarak ta tanmlanmaktadr, Bu nedenle burada lazer n ve k kelimeleri kullanlmaktadr. Lazer kayna temel bileenden olumaktadr; ekil 3 te lazer makina sisteminin bir prensip semasi gsterilmektedir. 2. I Enerji Kayna, Enerji pompalama, Genelde elektrik enerjisi ve enerji pompalama ayn ksmi yap sistemi ierisinde yer almaktadr. Burada, lazer aktif madde atomlarnn, molekllerinin tahrik edilmesi iin gerekli enerjiyi salamaktadr. Lazer aktif medyuma enerji pompalama genelde iki yntemle gereklemektedir; Elektrik pompalama yntemi, Optik pompalama yntemi. Elektrik enerji pompalama ynteminde lazer aktif madde elektrik enerjisi ile tahrik edilerek atomlarn, molekllerin endst enerji seviyelerine atlamalarn salamaktadr. rnein CO2-lazerinde (Burada bilgisayar daki yazilim kolayligi nedeniyle CO2-lazeri yerine CO2-lazeri yazilmaktadir). CO2moleklleri st enerji seviyelerine gemeleri vakumlu dearj tp ierisinde yaralan iki elektrotun doru akmna veya yksek frekansl alternatif akma balanarak salanmaktadr. Optik enerji pompalama ynteminde ise lazer aktif maddesi atomlar, molekleri kla, nla tahrik edilmektedir. Burada pompalama gl bir optik lamba (kripton lambas), tpl lamba, dearj lambas veya diyotlu-lazer, gereklemektedir. 2.2 Lazer aktif madde, Lazer aktif ortam Lazer nn ortaya kmasn salayan maddededir. rnegin, (lazer aktif maddeler; Er, Nd, Yb, Tm, Pr,) Lazer aktif madde; - kat kristal (Nd:YAG), - gaz (CO2), veya - sv halde, ( renkli bir eriyik) olabilmektedir. Seilen lazer aktif maddesine gre; yakut lazeri, helyum-neon lazeri, karbon dioksit-nitrojen lazeri, eksimer, (excimer) lazeri, kripton lazeri, neodymium lazeri gibi farkl kullanm amalar iin ok sayda lazer eitleri bulunmaktadr. Kat, sv veya gaz fazndaki lazer aktif kaynak ortamna gre de n; mortesi, yeil, mavi, krmz veya kzltesi gibi farkl renkleri bulundurur. Lazer aktif ortam lazer tipine gre farkllklar gstermektedir. NdYAG-lazerinde aktif ortam aktif bir madde ile zenginletirilmi bir kristal ubuk seklinde bulunmaktadr. CO2-gaz lazerinde ve excimer lazerinde aktif ortam, iinde aktif gazlar bulunan bir tpten ibarettir bu tpn hacmi bykl gaz lazerin gcn belirlemektedir. Fiber lazerinde ise aktif ortam optik kablonun ekirdeinin lazer aktif madde ile rnegin Yb ile zenginletirilmesi ile salanmaktadr. 2.3. Resonatrler, (Ayna yanstclar) ki farkl aynalardan oluan bir optik sistemdir. Lazer aktif maddenin arkasnda nlar yanstc bir ayna
www.dr-huso.com/makale/makale95.htm 3/14

28 04 2013

LAZER MALAT YNTEMLER

sistemi, (R1) bulunmaktadr. Lazer n g lmleri iin n, k geirgenlii % 0.5 ile % 2 olan ayna kullanlmaktadr, Sekil 3. III. nde ise ksmi geirgen (n, k geirgenlii % 40-50) olan bir ayna, mercek sistemi, (R2) bulunmaktadr. Rozenatr; lazer nlarnn bir ksmn lazer aktif maddesine, aktif ortama geri yanstarak devaml younlatrlm bir k demeti eklinde ve yaylma eksenine paralel yaylmalarn salamaktadr /1-17/. n resonatrden kan lazer demeti lazer tipine gre ayna, mercek sistemleri ile veya optik kablosu yada lazer kablosu (10 mm apl fiber optik kablo, veya isin elyaf kablosu) yardmyla kaypsz istenilen yere, operasyon noktasna, i parasna iletilmektedir. Lazer nlarnn optik kablosu ile iletimi lazer nnn dalga boyuna gre deimektedir. rnein dk dalga boyutlu Nd-YAG-lazerin (l=1060 nm yada l =1.06mm) iletiminde optik kablosu kullanlrken, CO2-lazerin iletimi ayna mercek sistemleri ile gereklemektedir. Elde edilen lazerin absorbsiyon veya yanstma yatknl da lazerin dalga boyuna ve malzemeye gre deimektedir. rnein, Nd-YAG-lazeri, CO2-lazerine gre metaller tarafndan daha iyi absorbe edilmektedir, emilmektedir. Farkl malzemeler iin farkl absorbsiyon zellikleri vardr, rnein Al-malzemeleri demir, elik malzemelerine kyasla lazer nlarnn absorbsiyonu dktr. /1-17/. Lazer enerji demetinin zamana gre sreklilii pompalan enerjinin zamana gre srekliine baldr. Pompalama enerjisi kesildiinde lazer demetin iletimi de kapanmaktadr. Malzemelerin ilenmesinde lazer demetin enerji iletimi sabit ya da impuls (darbeli) eklinde olmaktadr. Birok malzeme ilemlerinde darbeli lazer tipi tercih edilmektedir, Sekil 4. 2. 4 Lazer nnn zellikleri Lazer nnn baz nemli zelliklerinin nem sras gzetilmeden sralanmas : /1-17/ Son derece dzgn bir ktr ve ok az sapar. Youn bir ekilde yakn veya uzak hedefe kaypsz ynlendirilebilir. Ayrca lazer nlar, ayn fazda retilen k dalgalar olduu iin iddetleri byk olur. Ergitme kaynanda, rnein yaygn olarak kullanlan ark kaynanda, metaller ergitilerek kaynak dikii oluturulurken, lazer n kaynanda bu ilem, ok kk boyutlarda ve ksa srede malzemeler buharlatrlarak gerekletirilir. Lazer n kk bir noktaya yksek enerji verebilir ve bylece ok hassas iler yaplabilir. Lazer n, dalga boyu tek olduundan monokromatik zellik tar. Frekans dalm aral, frekansnn bir milyonda biri civarndadr. Bu nedenle istenilen frekansta ok sayda dalga, lazer dalgas zerine bindirilmek suretiyle haberlemede iyi bir sinyal jeneratr olarak i grr. Ayn anda birok bilgi bir yerden baka yere gnderilebilir. Lazer dalmaz olduundan ksa darbeler halinde yaylabilmesi mmkndr. Bu zellik sayesinde kaypsz yksek enerji naklinin yaplmas salanabilir. Lazer, kendisinde bulunan yksek enerji sayesinde imalat endstrisinde, kesme, kaynak, delme , buharlatrarak tralama gibi ilerinde kullanlr. Lazer n tek dalga boyuna sahip olduu iin lazer cinsine gre eitli renkte nlar elde etmek mmkndr.
4/14

www.dr-huso.com/makale/makale95.htm

28 04 2013

LAZER MALAT YNTEMLER

2. 5 Lazer Kalitesi Lazer isini karmak bir yapya sahiptir, bu nedenle malzemelerin islenmesinde lazerin iyi odaklanabilirlii bir lt, kyaslama deeri olarak kullanlmaktadr. Lazer nn kalitesi ayni zamanda malzeme ileme kalitesini belirlemektedir. Lazerin kalitesi genelde retilen nn odaklanabilirlik deeri ile verilmektedir. Odak noktas ne kadar kk ve keskin ise yani odak noktasnn ap ne kadar kk ve netse lazer n o nispette kalitelidir. Lazerin kalitesi dalga boyu ve rezonatr moduna bal olarak deimektedir. Dalga boyu ne kadar kkse n kalitesi o nispette iyidir. Baz tekniklerin uygulanabilmesi iin lazer nn dalga boyunun kk olmas istenmektedir. rnein cep telefonu, bilgisayar mikro-ciplerinde, nanoteknik uygulamalarnda ok kk dalga boylu nlara ihtiya vardr. (bilgisayardaki excimer lazeri, l=193 nm; Nanoteknik, l=70 nm l=13 nm) Dier taraftan rezonatr modemi ne kadar yksekse, lazer nn kalitesi o kadar dktr. /1,2,5,6,7,8/ Lazer isin kalitesi iki yntemle belirlenmektedir: I Lazer parametre arpan deeri, (faktr) q Literatrde lazer n kalitesi olarak ta gemektedir. ( Lazer arpan deeri tanmn da ben burada kullanyorum!) Lazer arpan deeri, g yar divergenz as, qh ile odak noktasnn yar ap df / 2 arpmna eittir. Denklem iin sekil 5 bakn! Bu deer lazerin odaklanabilirliinin dolaysyla lazerin kalitesinin bir deeridir. Lazer arp deeri daha ok Nd-YAG-lazer gibi dalga boyu kk olan lazer nlar iin kullanlmaktadr. /1-17/ II. Lazer propagasyon deeri, (Lazer yaylma faktr) dier adi ile Lazer kalite deeri daha ok CO2-lazer nn kalitesini iin kullanlmaktadr. Lazer kalite deeri, K= 0 ile 1 arasnda deimektedir, En iyi, yksek lazer kalite deeri 1 olarak verilmektedir. CO2-lazer, K= 0.2; Kaynak, CO2-Lazer, K=0.5 Kesme. CO2-lazerin. gc artka lazer K-deeri azalmaktadr /1,2,4,5,7,8/. Denklem iin sekil 5 bakn! 3. YKSEK GL LAZER MAKNELER Yksek gl CO2-lazer, ND-YAG-lazer, Ytterbium-fiber lazer ve diyot lazer ve Excimer lazer kullanlmaktadr. Eskiden malzeme kesme ileri iin CO2-lazer makineleri, metallerin ilenmesinde, bilhassa lazer kaynanda ise Nd: YAG-lazer makinalar kullanlmaktayd. Eksimer lazer bir gaz lazeridir, yksek gl olanlar P<1 kW olanlar malzeme islerinde, dk gl excimer lazer makineleri ince ve mikro malzeme ilemlerinde ve tpta yaygn kullanm alan bulmutur. Excimer lazerlerin verimleri cok dktr, n= % 2 civarndadr. Endstride eski tip NdYAG -lazer ve CO2-lazer makinalar fazla yaylmamlardr. Son iki yldr fiber lazer makinalar kesme, kaynak, delme gibi bir cok malzeme islerinde Nd-YAG ve CO2-lazer makineleri yerini almaktadr. Eski tip lazer makineleri genelde ok ar, ve boyutlar kapladklar alan byktr, Randmanlar, (elektrik enerjisinin faydal ise dntrme verimi) h = % 2 ile h = % 5 arasnda deiirken, gnmzn yeni tip lazer makineleri hem daha hafif, retilen lazerin kalitesi daha yksek hem de randmanlar cok daha yksektir, rnegin diyot lazer enerji pompal Nd-YAG gleri artrlrken, verim
www.dr-huso.com/makale/makale95.htm 5/14

28 04 2013

LAZER MALAT YNTEMLER

oranlar da % 2- % 3 lerden %10 - % 15 lere kadar ykseltilmitir. Diyot enerji pompal fiber lazerlerin verimi % 30 lara, yksek gl diyot lazerlerin verimi de % 60 lara varmtr. Yeni tip yksek gl diyot lazerler yekpare ve kk boyutlu yaplar ve artrlm lazer kaliteleri ile bilhassa plastik malzemelerin islenmesinde, lazer lehimde, sertletirme gibi yzey ilemlerinde kullanlmaktadr. Lazer ergitme kaynak ynteminde de diyot lazerler tercih edilmektedir. /1-17/ 3.1 Yeni tip yksek gl lazer makinelerinin ortak zellikleri: - Yksek g, (P=10 kW P=100kW, - Yksek odaksal enerji younluu; 106 W/cm2 < E < 108 W/cm2 yi lazer kalitesi, Yksek randman, Bilgisayar destekli komutlara ve kontrole uygunluk, Kompakt yani yekpare yap tarz, Mevcut makine sistemlerine, retim tezgahlarna ve portalarna, retim bantlarna robotlara entegre olabilirlii. Mobilite zellikleri Uzun mrllk Dk maliyet Srekli ve impuls, (darbeli) isleme uygunluk

3.2 Lazer makina datalar Lazer makinalarn ortak datalar olarak nominal g PN (kW), Maksimal g PL (kW), lazer tipi, ( kati, gas, fiber diyot v.b.) Lazer dalga boyu l (mm yada nm), netletirilmi odak noktasnn ap, d (mm yada mm) Lazer kalitesi (lazer tipine gre deimektedir rnegin fiber lazerler iin BPP), soutma ekli, verim oran h (%), enerji pompalama, g kaynag, lazer iletim tipi (optik kablo yada ayna-mercek sistemi) mr, bakim periyotlar, makinann ana boyutlar( uzunluk, genilik, ykseklik) arl, tanabilirlii, rn ileme maliyeti, satn alma fiyat, ilem gazlar, v.b. 20 kW gcndeki fiber lazer makinas grnm ve nemli datalar ile Sekil 6 ve Tablo 1 rnek olarak gsterilmektedir. Tablo 1 de Sanayide malzemelerin islenmesinde kullanlan yksek gl lazer makinalarn bir karlatrlmas datalarla verilmektedir. 3.3 CO2-lazer Makinesi CO2-lazer makinesinin ematik yaps ekil 7 da verilmektedir. Burada lazer aktif madde olarak CO2, N2 ve He gaz karm, (karm oran, 1,2,10) kullanlmaktadr. Bu gaz karmn bir pompa sistemi ile i basnc 100 mm olan bir dearj tp iinde devridaimi salanmaktadr. Vakum tp ierisinde bulunan elektrotlar doru akm veya yksek frekansl alternatif akma, (13,56 MHz) balanarak salanan elektrikli dearj ile gaz moleklleri uyarlmaktadr, bu suretle CO2-gaz molekllerinin endst enerji seviyelerine pompalanmaktadr. N2-, ve He gazlar karmda lazer prosedrnde katk, destek amal bulundurulmaktadr. N2-gaz CO2molekllerin st enerji seviyelerine tahrikini kuvvetlendirmektedir, burada daha fazla younlamalarna katk
www.dr-huso.com/makale/makale95.htm 6/14

28 04 2013

LAZER MALAT YNTEMLER

salamaktadr. He- gaz ise karmda soutucu olarak devreye sokulmaktadr. Bilindii gibi elektrikli dearj srasnda, enerji pompalama ile vakum tp ierindeki gazlarn scakl ykselmektedir Bu scakln lazer tipine gre 200o C ile 300o C gememesi istenilmektedir. Yksek scaklkta lazer aktif maddesini barndran vakum tpnde, yap sistemi elemanlarnn yksek s gerilmelerin kmasna, sistemin hasar grmesine neden olmaktadr ve lazerin kalitesini de drmektedir. Bu scaklkta CO2-lazeri en optimal randmana ulamaktadr. lazer Bu nedenlerle lazer ilevi sresince dearj tpnn soutulmas dearj tp ierindeki gazlarn srekli olarak deimesi ile gereklemektedir. Vakum tp ierinde gazlarn devridaimi ayni zamanda gaz karmn da temizlemektedir. Dearj tpnn boyutlar, bilhassa uzunluu lazer gcn belirlemektedir. Yeni tp ne kadar uzunsa lazerin gc o nispette byktr. Bu nedenle eitli konstrktif mdahalelerle rnein, dearj tplerin okgenli dizili ile aktif madde boyu byk tutulmaktadr. CO2-lazeri nceleri yksek gc nedeniyle (P=60kW) kesme ilerinde daha sonralar ise kaynak ilerinde de kullanm alan bulmutur. CO2-lazer ynteminde n uzak mesafelerden bir kayba uramadan ayna sistemleri araclyla para yerlerine ulatrlmaktadr. Bu yntemde, lazer kafas, yani lazer n penceri veya daha ksa tanm ile lazer penceri sabit iken, paralar genelde 3 boyutlu ve boyutlu hareketli bir portal zerinde hareket ettirilmektedir. Bu yntemin, retim portallarnn karmak ve ar yaps, imalat ilemi srasnda ortaya kan titreimlerin retim kalitesine olan olumsuz etkisi gibi baz sakncalar bulunmaktadr. Makine ve ekipmann pahal oluu nedeniyle CO2-lazer makinelerin kullanmlar snrl kalmtr. Yksek gc ve byk dalga boyu ( l=10,6 mm ) nedeniyle CO2-lazeri sanayide levhalarn kesiminde tercih edilmektedir. /1-7,1217/ 3.4 Nd:AG-Lazer Makinesi NdYAG-lazeri sanayide YAG-lazeri olarak ta tanmlanmaktadr. Lazer aktif madde olarak YttriumAlminyum granlat, YAG) ve Neodyum-iyonlar bulunan yapay bir kristalden olumaktadr. Lazer aktif maddenin tahriki bu yap sisteminde optik pompalama yntemi ile gereklemektedir. rnein, bir kripton lambas veya bir diyot lazeri ile gerekleebilmektedir. Nd:YAG Lazer makine sistemi ematik ekilde sekil 7 gsterilmektedir. YAG-lazeri genelde CO2-lazerine kyasla daha kktr. Kompakt, yani yekpare bir yapya sahiptir. Enerji pompamla, Lazeraktif madde, rezonatrler ve kontrol kumanda ayn kavitasyon sistemi, genelde elips seklinde yanstc bir boluk ierisinde bulunmaktadrlar. Lazer aktif kristal ubuunun ve yap elemanlarn yksek sdan korunmalar iin aktif fan ve veya sv soutucu sistemleri kullanlmaktadr. Genelde souk su devir daimi ile randman en yksek olaca scaklk deerlerinde,) tutulmaktadr. Son yllarda diyot lazer pompal Nd-YAG-kat lazer makineleri kompakt yaplar, dk boyutlar, yksek isin kalitesi ve gleri sayesinde (maksimal gc, yaklak P=10 kWa kadar ulamtr, imalat sanayinden, malzemelerin islenmesinde yeni perspektifler, imkanlar salamaktadr /1-7,12-17/. Bu yksek g, kaln metallerin kayna iin yeterli grlmektedir. Nd-YAG-kat lazer n, ksa dalga boyutudur ve metaller tarafndan iyi absorbe, (emilme) edilmektedir. Lazer nnn ayn makineden prizler yardmyla birden fazla n kablolar halinde istenilen yere iletilmesi nedeniyle imalathanelerde, fabrikalarda, seri retimde kullanm alan bulmaktadr. Bu yntemde ilenen para sabit kalrken lazer kaynak n hareketli olmaktadr. Dier bir tercih
www.dr-huso.com/makale/makale95.htm 7/14

28 04 2013

LAZER MALAT YNTEMLER

nedeni ise, mevcut konvansiyonel retim bantlarna, tezgahlarna ve portallarna uygunluu ve kolay entegre edilebilmesidir. Bu yntemin sanayide mevcut konvansiyonel imalat yntemleri ile entegrasyonu mmkndr. rnein, her iki yntemin iyi zelliklerini tayan bir sistemin (hybrit-kayna) gereklemesi, CO2-lazer yntemine gre daha elverili sonular vermektedir /1-7,12-17/. Nd-YAG-lazer makineleri manuel imalat yntemlerine de uygundur. retim yerinde bulunan n prizleri (yada optik prizler) ve optik kablolar araclyla, elle hareket ve kontrol edilen lazer penceri, (lazer kafas) ile imalat ilemleri gerekletirilmektedir. 3.4 Fiber lazer makinalar fiber lazer makineleri ( dier bir adyla da, In elyaf lazer makineleri) diyot pompal kat aktif lazer makineleri ile n elyaf kablosunun (fiber optik kablonun) iyi zelliklerinin bir kombinasyonudur. Optik kablosu boyunca uzanan esnek lazer aktif kristal ubuu kablonun ekirdeini tekil etmektedir. Ytterbium dozajl ubuklu elyaf kablo bir veya birden fazla diyot pompal lazer nlar akm altnda yksek lazer gl nlarn, (yaklak P =100 kW kadar elde edilmektedirler) meydana gelmesine neden olmaktadr. Fiber lazer makine sistemin ematik yaps sekil 9 gsterilmektedir. Fiber lazer makinesi, bilinen konvansiyonel kaynak makinelerine benzer ekilde donatlmaktadr. Kaynak elektrik kablosu yerine burada optik kablosu, (lazer kablosu) elektrik kaynak pensi yerine lazer kaynak kafas, (penceri) dier bir adi ile fiber lazer penceri ve ekipmanlar ile bulunmaktadr. Mobil lazer kaynak makinelerinde n, fiber optik kablolar vastasyla, ileme tabi tutulacak paraya iletilmekte ve odaklanabilinmektedir. Bu yntemde paralar sabit veya hareketli olabilmektedir. /1,2,6,-17/ Kk iletmelerde ve/veya dorudan retim yerlerinde tanabilir ve ok amal lazer makinelerine olan gereksinim zerine, Ytterbium-Fiberlazer mobil lazer makineleri gelitirilmitir. Fiber lazer makineleri 2003 senesinden beri piyasada bulunmaktadr, sanayide kullanlmaktadr. Fiber-lazer makinelerinin randman, h > 30 % lara erimitir. . Bu verim dier lazer makinelerinde ok daha dktr. rnein Nd-YAG-lazer makinelerin de bu oran % 2- ile % 10 arasnda deimektedir. Fiber lazer makinelerinde enerji pompalama diyot lazerle gereklemektedir. Dalga boyu Nd-YAG lazerine yakn olusu (l=1064 nm =1.060 mm ) ayni ekipmanlarla kullanlmaktadr. sin kalitesinin yaklak 17 mmxmrad (mm.mrad) olmas nedeniyle Alminyum ve elik malzemelin kaynanda tercih edilmektedir. Fiber lazer kaynak makineleri kaln salarn kaynanda kesmesinde elverilii nedeniyle gemi tersanelerinde, sualt boru demelerinde, sualt kaynak islerinde otomobil endstrisinde CO2-lerin yerini almaktadr. Normal elektrik tesisatlarnda 63 A lk sanayi sigortal bir prize taklp altrlmaktadrlar. Fiber lazer makinelerinin baz avantajlar: /1,2,6-17/ Nd:YAG-lazer makinelerine kyasla yksek lazer gc ve yksek randman Yksek malzeme isleme hz ve derinlii Yksek n kalitesi, yksek kaliteli malzeme ilemi, Al- Mg alamlarn ilenmesine olan uygunluu Kk boyutlu, arl dk, Yekpare ve robust yan ok salam yap Tanabilirlik, mobil ileme sistemlerine uygunluk Atlye dndaki montaj ilerinde uygunluu,
8/14

www.dr-huso.com/makale/makale95.htm

28 04 2013

LAZER MALAT YNTEMLER

Rahat ve basit kullanm, Yksek isletme mr, Mevcut elektrik kasasna, 63 A sanayi prizine taklarak Elektrik enerjisine kolaylkla balanabilme, malat ve tamir islerinde kullanm. Mobilite, yani rahat tanabilirlik ve kurulma.

4. SONULAR malat sektrnde lazer temassz, anmasz ve ok amal kullanml bir takm olarak gnmzde kullanlmaktadr. Bilgisayar destekli retime, otomasyona uygun oluu, ekonomik ve kaliteli bir retim salamas nedeniyle sanayide malzemelerin islenmesinde her gecen gn konvansiyonel imalat yntemlerinin yerini almaktadr. malat sektrnde kullanlan yksek gcl lazer makinelerin verimlerinde ve glerinde ok ksa srelerde byk artlar elde edilmitir. Bunun paralelinde maliyet fiyatlarnda byk dler kaydedilmektedir. Bu makinelerin kapladklar alan ve arlklar byk lde azalmtr. Normal kaynak makineleri gibi rahatlkla tanabilinmektedirler. Trkiyede ise lazer imalat yntemleri ve lazer makinelerinin retimi ile ilgili kayda deer bir etkinlik gzlenmemektedir. Eer Trkiye, belli sanayi rnlerinde dnya pazarlarnda rekabet edebilme ansn kaybetmek istemiyorsa ve pazar payn yeni, ucuz ve kaliteli sanayi rnleri ile geniletmek istiyorsa mutlaka lazer imalat teknolojisini kullanmak zorundadr. * Lazer imalat yntemleri blm bundan sonraki makalede yer alacaktr.

Kaynaklar
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. zden H., Lazer makineleri ve Lazer yntemleri, Skript, Yksek lisans ders notlar, E, Makine Mh. Bl. 2007 zden H., Lazer kayna Skript, Doktora ders notlar, E, Makine Mh. Bl. 2007 Dorn L., u.a.: Schweien und Lten mit Festkrperlasern Springer, D-Berlin, 1992. Oezden H, Dorn L., Shrestha S..; Laserstrahlschweissen im Schiffbau und meerestechnischen Anlagen DMSPamukkale niversitesi, 2004, Denizli Dilthey U.; Laserstrahlschweien... DVS-Verlag, Dsseldorf, 2000 Trumpf, 2006, Laser tools in Germany language Vogel Buchverlag, D- Wrzburg, N.N.: Laser in der Produktion : Praxisbeispiele und Entscheidungshilfen fr den Einsatz bei Laserstrahlschweien, VDI-Berichte ; 1621, VDI-Verl., D- Dsseldorf , 2001 Thomy, C., Vollertsen, F. and Seefeld, T., 2005, Welding with high-power Fiber laser.. in Germany language, Laser journal Nr. 3, pp.28-31. N.N.: Laser in der Produktion : Praxisbeispiele und Entscheidungshilfen fr den Einsatz bei Laserstrahlschweien, VDI-Berichte ; 1621, VDI-Verl., D- Dsseldorf , 2001 zden H., Investigating fiber lasers for shipbuilding and marine construction Laser-Welding In Shipbuilding And Marine Structures Welding Journal Volume: 86 Issue: 5 Pages: 26-29 Published: MAY 2007 Ozden H, Gursel T, Development of a new laser beam welding technigue Sea Technology, SEA TECHNOLOGY Volume: 48 Issue: 7 Pages: 33-+ Published: JUL 2007 Internet, www.de.trumpf.com ; TRUMPF, GmbH, CO2-Laser, Informationsmaterial, Internet, www.bias.de; Bremmen Lazerzentrum, Informationsmaterial Internet, www.lhz.de ;Hannover-Laser-Zentrum, D-Hannover Internet, www.wlt.de ; WLT Wssenschaftlche Gesellschaft Lasertechnk e.V. Internet, www.laserverbund.de ; D-Berln-Brandenburg, e.V. Internet, www.ilt.fhg.de ; Fraunhofer Institute for Lasertechnology ILT, D-Aachen
9/14

www.dr-huso.com/makale/makale95.htm

28 04 2013

LAZER MALAT YNTEMLER

ekiller

ekil 1. Lazer kullanmlarna farkl rnekler, (Lazer ilgili web sitelerinin brsrlerinden derlenmitir / 1 /)

www.dr-huso.com/makale/makale95.htm

10/14

28 04 2013

LAZER MALAT YNTEMLER

ekil 2. Prensip olarak Elektromanyetik n dalgalarn meydan gelii ve lazer

ekil 3. Lazer makine sistemin ematik yaps

ekil 4 Zamana gre Lazer enerji iletim, sabit ve darbeli lazer tipi

www.dr-huso.com/makale/makale95.htm

11/14

28 04 2013

LAZER MALAT YNTEMLER

ekil 5. Lazer kalite faktrleri

Sekil 6 Yksek gcl fiber lazer makinasi

www.dr-huso.com/makale/makale95.htm

12/14

28 04 2013

LAZER MALAT YNTEMLER

ekil 7 CO2-Lazer makina sistemi

ekil 8. Nd: YAG-Lazer makine sistemi

www.dr-huso.com/makale/makale95.htm

13/14

28 04 2013

LAZER MALAT YNTEMLER

Sekil 9 yksek gcl fiberlazer makinalarnn bir prensip semasi

Tablo 1
Lazer Makinalarin Bir Karlatrmas
Fiber Lazer
M aksimum Lazer Gc Lazer Dalga Boyu Verim Oran Fiber Odak ap Odaksal Uzunluk Spot ap In Parametre arpm, (Lazer kalite arpan) BPP In Demeti letimi Tanabilirlik, (M obilite) Lazer Kayna zi mr Soutma Enerji besleme, (Elektr. Trafo gc) kW mm % mm mm mm mm*mrad saat 100 1.07 20-30 200 200 420 11.7 Fiber kablo Yksek Kk 100000 Hava, Su Dk (priz)

CO2 Lazer
60 10.6. 5 (eski) -15 (yeni) 600 150 430 23.9 Ayna-mercek sistemi Dk Geni Belirsiz Dionized, gaz, su Cok yksek (Trafo dolab)

Nd:YAG Lazer
10 1.06 2 (eski) -10 (yeni) 300 512 15.3 Fiber kablo Dk Orta 10000 Su Yksek (Trafo dolab)

www.dr-huso.com/makale/makale95.htm

14/14