21QNGAI

tØnh
qu¶ng ng·i
Tê t©u
TØnh thÇn qu¶ng ng·i kÝnh tu©n lêi phª biªn vÏ b¶n ®å
tiÕn tr×nh
B¶n ®å kÌm theo:

TØnh thµnh Qu¶ng Ng·i ᇃཌྷ࠷‫ݱ‬
Phñ T− NghÜa vµ huyÖn Ch−¬ng NghÜa ‫ޥ‬ཌྷ‫ع‬ĂၓཌྷᎩ
HuyÖn B×nh S¬n π̋Ꭹ
HuyÖn Mé §øc ᇍᇇᎩ
1502
§ång kh¸nh ®Þa d− chÝ TØnh qu¶ng ng·i
tØnh qu¶ng ng·i

Thµnh tØnh:
Thµnh tØnh Qu¶ng Ng·i1 ë ®Þa phËn x· Ch¸nh M«ng huyÖn Ch−¬ng NghÜa. TØnh lþ tr−íc ®Æt ë ®Þa
phËn x· Phó Nh¬n huyÖn B×nh S¬n, n¨m Gia Long thø 1 (1802) dêi vÒ x· Phó §¨ng huyÖn Ch−¬ng
NghÜa, n¨m Gia Long thø 6 (1807) dêi vÒ ®Þa ®iÓm nãi trªn. §Çu n¨m thø 14 (1815) x©y ®¸ ong, chu vi
500 tr−îng 2 th−íc cã lÎ, cao 1 tr−îng. Th©n thµnh cã 4 gãc 3 cöa (kh«ng më cöa phÝa nam), hµo réng
5 tr−îng 1 th−íc (kh«ng chøa ®−îc n−íc).
TØnh h¹t:
§«ng t©y çch nhau 39 dÆm. Nam b¾c çch nhau 153 dÆm.
PhÝa ®«ng ®Õn biÓn, çch 16 dÆm, phÝa t©y ®Õn Luü dµi (Tr−êng Luü) gi¸p vïng ®Êt ng−êi Th−îng,
çch 23 dÆm. PhÝa nam ®Õn ®Þa giíi huyÖn Bång S¬n tØnh B×nh §Þnh, çch 98 dÆm. PhÝa b¾c ®Õn ®Þa
giíi huyÖn Hµ §«ng tØnh Qu¶ng Nam, çch 55 dÆm. PhÝa ®«ng nam ®Õn ®Þa giíi huyÖn Bång S¬n tØnh
B×nh §Þnh, çch 103 dÆm. PhÝa t©y nam ®Õn ®Þa giíi huyÖn Bång S¬n, l¹i tiÕp vïng ®Êt ng−êi Th−îng,
çch 130 dÆm. PhÝa ®«ng b¾c ®Õn ®Þa giíi huyÖn Hµ §«ng tØnh Qu¶ng Nam, çch 41 dÆm. PhÝa t©y b¾c
®Õn ®Þa giíi huyÖn Hµ §«ng, l¹i tiÕp vïng ®Êt ng−êi Th−îng, çch 59 dÆm.
Thèng h¹t:
TØnh thèng h¹t 1 phñ, 3 huyÖn:
Phñ T− NghÜa kiªm lý huyÖn Ch−¬ng NghÜa, thèng h¹t 2 huyÖn B×nh S¬n, Mé §øc, gåm 18 tæng,
428 x·, th«n, tr¹i, ph−êng, Êp, ti, v¹n.
Hé khÈu: 21.788 ng−êi. Trong ®ã:
Chøc s¾c vµ miÔn sai dÞch: 4.618 ng−êi. Trong ®ã:
LÝnh Kinh: 1.206 ng−êi.
LÝnh tØnh: 1.589 ng−êi.
LÝnh mé: 316 ng−êi.
D©n nguyªn tÞch: 17.170 ng−êi.
LÝnh çc c¬ TÜnh Man: 3.357 ng−êi.
Ruéng ®Êt: 50.934 mÉu. Trong ®ã:
-Ruéng: 49.917 mÉu.
-§Êt: 1.017 mÉu cã lÎ.
ThuÕ:
ThuÕ ruéng nép b»ng thãc: 38.775 héc cã lÎ.
ThuÕ khoai ®Ëu d©u mÝa, nép b»ng tiÒn: 1.144 quan.
ThuÕ çc lo¹i hµng ho¸, nép b»ng tiÒn: 14.975 quan.
1
TØnh Qu¶ng Ng·i ᇃཌྷ࠷: X−a lµ ®Êt Cæ Luü cña Chiªm Thµnh. N¨m ThiÖu Thµnh 2 (1402), Hå H¸n Th−¬ng
lÊy ®éng Cæ Luü ®Æt lµm ch©u T− ‫ޥ‬э vµ ch©u NghÜa ཌྷэ, nh−ng sau ®ã ng−êi Chiªm t¸i chiÕm, x−ng vua.
N¨m Hång §øc 1 (1470) Lª Th¸nh T«ng ®em ®¹i qu©n tiÕn vµo, lÊy ®Êt Chiªm ®Æt phñ T− NghÜa ‫ޥ‬ཌྷ‫ ع‬gåm
3 huyÖn NghÜa Giang ཌྷѯ, B×nh S¬n π̋, Mé Hoa ᇍර thuéc thõa tuyªn Qu¶ng Nam. Sau khi NguyÔn
Hoµng vµo trÊn thñ ThuËn Qu¶ng, ®æi phñ T− NghÜa lµm phñ Qu¶ng NghÜa ᇃཌྷ‫®ع‬Æt thuéc dinh Qu¶ng Nam.
Tõ 1691 kiªng thuþ hiÖu Hoµng NghÜa v−¬ng σཌྷͳ NguyÔn Phóc Th¸i (1667-1691) ®äc chÖch NghÜa thµnh
Ng·i. §êi Gia Long ®æi lµ dinh Qu¶ng Ng·i, n¨m 1808 ®æi lµm trÊn. N¨m Minh MÖnh 13 (1832) ®æi lµm tØnh
Qu¶ng Ng·i ᇃཌྷ࠷. Nay vÉn gäi lµ tØnh Qu¶ng Ng·i.
1503
TØnh qu¶ng ng·i §ång kh¸nh ®Þa d− chÝ
ThuÕ ng−êi Th−îng ë th−îng nguån:

-Nép b»ng tiÒn: 1.350 quan.
-Nép b»ng thãc: 1.200 héc.
-Nép b»ng s¶n vËt:
D©y m©y: 120.000 sîi.
Phong tôc: (3 huyÖn gièng nhau).
§Êt ®ai c»n cçi, d©n ch¨m chØ lµm ¨n, kh«ng ®ua ®ßi phï hoa l¶ l−ít. ThÕ ®Êt chËt hÑp, kÎ sÜ
chuéng khÝ tiÕt, phÇn nhiÒu ®Òu hiÕu häc. D©n chóng th× h¸m lîi, nhiÒu kiÖn tông. D©n n«ng ch¨m viÖc
cµy cuèc ruéng ®ång, ®Êt ®ai phÇn nhiÒu lµ chç gß cao kh« c»n, th−êng ph¶i lµm guång ®¹p n−íc t−íi
ruéng (nh− çc huyÖn B×nh S¬n, Ch−¬ng NghÜa), bèn mïa trång cÊy míi t¹m gäi ®ñ ¨n, nh−ng hµng
n¨m thu ho¹ch còng kh«ng ®−îc bao nhiªu, phÇn nhiÒu ph¶i ¨n ®én khoai, ng«, cho nªn phong tôc
gi¶n dÞ t»n tiÖn. ViÖc c−íi xin, tang ma, thê cóng phÇn nhiÒu theo tôc lÔ, gièng víi Qu¶ng Nam vµ
Thõa Thiªn. Còng cã n¬i chuéng ®ång bãng, ham h¸t x−íng. Trong tØnh h¹t cã 40 x·, th«n, tr¹i,
ph−êng, Êp, ti theo ®¹o Thiªn chóa gi¸o víi sè d©n 681 ng−êi. Cßn nh− ng−êi Th−îng ë miÒn biªn
giíi th× tËp tôc th« d· thÊt th−êng, rÊt khã gi¸o ho¸.
S¶n vËt:
-NghÜa s©m (s©m Qu¶ng Ng·i), cßn gäi lµ Kú s©m, s¶n ë huyÖn B×nh S¬n. N¨m Tù §øc thø 10
(1857) ®æi lµm hé ®−êng çt, hµng n¨m nép mét, hai h¹ng, mçi h¹ng 360 c©n.
-Cua ®¸: s¶n ë s«ng Ch©u Tö huyÖn B×nh S¬n.
-QuÕ: s¶n ë 2 nguån Thanh Bång, Thanh Cï huyÖn B×nh S¬n. Lo¹i quÕ nµy Ýt dÇu, vÞ nh¹t, h¬i kÐm
quÕ Qu¶ng Nam.
-DÇu h−¬ng: s¶n ë 3 huyÖn Ch−¬ng NghÜa, B×nh S¬n, Mé §øc. Còng cã ë ®¶o Lý S¬n vµ 2 ph−êng
An VÜnh, An H¶i. ThuÕ s¶n vËt, c¶ n¨m mçi ng−êi nép 50 c©n, cïng thuÕ ®−êng çt, ®−êng phÌn n¨m
nay thu ®−îc 13.000 quan tiÒn.
-§−êng çt: s¶n xuÊt nhiÒu ë hai huyÖn Ch−¬ng NghÜa, B×nh S¬n, thø ®Õn huyÖn Mé §øc Ýt h¬n,
mµ phÇn nhiÒu lµ ®−êng ®en.
-§−êng phÌn: ch©u An Nh¬n tæng B×nh Ch©u huyÖn B×nh S¬n nÊu b¸n.
-§−êng phæi: ch©u V¹n T−îng tæng NghÜa H¹ huyÖn Ch−¬ng NghÜa nÊu b¸n.
-Lóa tÎ, lóa nÕp, khoai, s¾n, ng« tÎ, ng« nÕp, ®Ëu tr¾ng, ®Ëu xanh, ®Ëu ®en, ®Ëu v¸n, l¹c, d−a, mÝa,
m©y n−íc (s¶n ë vïng ®Êt ng−êi Th−îng), b«ng, v¶i, lôa, lµ, nhiÔu,
-Vâng gai: s¶n xuÊt ë x· Phóc Léc tæng NghÜa Hµ huyÖn Ch−¬ng NghÜa, so víi lo¹i cña NghÖ An
th× thua xa.
-Muèi: s¶n ë th«n TuyÕt Diªm tæng B×nh Hµ vµ hai th«n §ång Xu©n, §ång An tæng B×nh Ch©u
huyÖn B×nh S¬n; Êp T©n Diªm tæng Triªm §øc huyÖn Mé §øc. ThuÕ c¶ n¨m do kho tØnh ®¨ng n¹p.
-Tre, tr©u bß, ngùa (do nhµ d©n mua nu«i, kh«ng ph¶i chuyªn lµm ch¨n nu«i). Dª, lîn, hæ, voi, gÊu,
ç, ba ba, dõa, dõa n−íc (ë tæng B×nh Ch©u huyÖn B×nh S¬n, nh−ng còng chØ cã Ýt).
-Nai: cã ë vïng ®Êt ng−êi Th−îng, nh−ng còng chØ cã Ýt.
-Lîn rõng.
KhÝ hËu: (3 huyÖn gièng nhau).
Trong mét n¨m th× phÇn nhiÒu lµ giã ®«ng, råi ®Õn giã nam. Giã t©y b¾c Ýt, còng gièng nh− Qu¶ng
Nam. KhÝ l¹nh vÒ muén, cho nªn hoa cóc ®Õn th¸ng 10 míi në, mµ th¸ng ch¹p vÉn ch−a hÕt. KhÝ Êm
®Õn sím. Cuèi ®«ng gieo ®Ëu, cuèi xu©n qu¶ ®Ëu ®· chÝn kh«. C¶ bèn mïa ®Òu cã viÖc n«ng. Ruéng
th× mét n¨m cÊy mét vô, còng cã lo¹i ruéng mét n¨m cÊy hai hoÆc ba vô. (Mïa xu©n, th¸ng giªng lo¹i
1504
ruéng thÊp th× trång d©u, ®ay, d−a, ®Ëu. Th¸ng hai gieo m¹ lóa b¸t ngo¹t ë ruéng c¹n. Th¸ng ba gÆt lóa
sím. Mïa hÌ th¸ng t− ruéng bïn c¹n gieo lóa thu. Th¸ng 6 ruéng c¹n, ruéng rÉy gieo lóa muén. Th¸ng
7 ®Êt gß trång l¹c, gÆt lóa b¸t ngo¹t. Th¸ng 9 ruéng c¹n gieo lóa hÌ. Mïa ®«ng th¸ng 10 cÊy lóa ba
th¸ng. Th¸ng 11 ruéng bïn s©u b¾t ®Çu cÊy lóa nÕp. Th¸ng 12 trång khoai lang vµ gÆt lóa muén vô
xu©n, ®èn d©u, chÆt mÝa giµ.) Tõ th¸ng giªng ®Õn th¸ng 9 ®Òu cã thÓ nu«i t»m. Vµo ®«ng thêi tiÕt h¬i
l¹nh, d©u phÇn nhiÒu bÞ vµng vµ rông l¸, Ýt ng−êi nu«i t»m vµo dÞp nµy.
Nói cã tªn:
Nói rÊt nhiÒu, chØ kÓ nh÷ng nói cã tªn nh− nói Bót S¬n1, nói Cæ Luü ë huyÖn Ch−¬ng NghÜa, nói
Thiªn Ê n, nói Long §Çu, nói Tam Thai ë huyÖn B×nh S¬n, nói §¹i S¬n, nói Cao S¬n ë huyÖn Mé §øc.
Ngoµi ra çc nói ë vïng ®Êt ng−êi Th−îng vµ çc nói nhá kh«ng cã tªn xin xem ë phÇn ghi vÒ çc
huyÖn.
-Nói Thiªn Bót: ë phÝa nam thµnh tØnh vµi dÆm, thuéc ®Þa phËn x· Ch¸nh M«ng. H×nh nói gièng
ngän bót nªn gäi tªn nh− vËy. Vïng nµy phong tôc v¨n nh· nhÊt huyÖn. D−íi nói vÒ phÝa t©y nam cã
®µn S¬n Xuyªn. "Ngän bót trêi" phª ®iÓm ®Õn tÇng m©y, lµ mét trong 10 c¶nh ®Ñp cña tØnh Qu¶ng
Ng·i.
-Nói Cæ Luü: Còng gäi lµ nói Kú L©n, ë phÝa ®«ng çch thµnh tØnh kho¶ng 11 dÆm, thuéc vÒ ®Þa
phËn hai th«n Phó Thä vµ Cæ Luü. PhÝa ®«ng h−íng vÒ biÓn cã cöa tÊn, phÝa nam h−íng vÒ Vòng Tµu2,
phÝa b¾c quay l−ng víi s«ng Trµ Khóc. Nói nµy tua tña nh÷ng t¶ng ®¸ nhän mäc tua tña, trªn nói cã
kho¶nh ®Êt b»ng ph¼ng, tr«ng nh− bµn cê, tôc truyÒn ®©y lµ di chØ cung ®iÖn thµnh qu¸ch cña vua
Chiªm Thµnh, nay nÒn cò x©y b»ng ®¸ vÉn cßn. PhÝa ®«ng nam nói, phÝa d−íi cã miÕu Héi ®ång, phÝa
t©y cã mé Quang ChiÕu3. Nói kh«ng cao l¾m, nh−ng còng ®¸ng coi lµ danh th¾ng.
-Nói Thiªn Ên: ë phÝa b¾c thµnh tØnh, bªn bê s«ng Trµ Khóc, t¹i ®Þa phËn x· Phó Nh¬n, çch huyÖn
B×nh S¬n 20 dÆm. Chu vi nói h¬n 5 dÆm, cao h¬n tr¨m tr−îng. §Ønh nói b»ng ph¼ng, bèn mÆt tr«ng
nh− çi Ên nªn cã tªn Êy. PhÝa nam kÒ s«ng Trµ Khóc, b¾c ngang La Väng, ®«ng gi¸p nói Tam Thai,
t©y liÒn nói Long §Çu. Trong tËp th¬ Qu¶ng Ng·i thËp c¶nh4, cã mét c¶nh gäi lµ "Thiªn Ê n niªm hµ"
(DÊu trêi ®ãng xuèng s«ng), tøc lµ nói Êy. N¨m Tù §øc 3 (1850) ghi vµo ®iÓn thê.
-Nói Long §Çu (nói §Çu Rång): ë ®Þa phËn x· Phó Nh¬n, phÝa b¾c thµnh tØnh, bªn bê s«ng Trµ
Khóc çch huyÖn B×nh S¬n 20 dÆm vÒ phÝa nam. H×nh nói quanh co, tõ nói S©m Héi ch¹y vÒ phÝa nam,
®Õn s«ng Trµ Khóc th× dõng, gièng nh− con rång ®ang hót n−íc nªn gäi tªn nh− vËy. C¹nh nói cã miÕu
cæ thê Phi VËn t−íng qu©n. Bªn s−ên nói cã ba ®−êng ®i ®Òu s©u nh− giÕng. Trong tËp th¬ Qu¶ng
Ng·i thËp c¶nh, cã mét c¶nh gäi lµ "Long ®Çu hÝ thuû" (§Çu rång rìn n−íc) tøc lµ nói nµy. Bªn c¹nh
cã nói Thuû MÉu.
Nói Tam Thai: çch phÝa ®«ng thµnh tØnh 11 dÆm, ë ®Þa phËn x· T− Cung, çch huyÖn B×nh S¬n vÒ
phÝa ®«ng nam 28 dÆm. §Êt nói ®á nh− son, tõ phÝa ®«ng nh×n sang phÝa t©y th× thÊy nói cã ba ngän
nªn gäi tªn nh− vËy. §øng ë phÝa nam nh×n ra phÝa b¾c l¹i thÊy h×nh nói nh− hai con voi chôm ®Çu vµo
nhau, nªn l¹i cßn gäi lµ T−îng S¬n (nói Voi). L¹i mét tªn kh¸c lµ nói A Linh. Xung quanh nói lµ vïng
®Êt pha çt, s¶n nhiÒu s©m. L¹i cã nói Phóc ThuËn, nói §iÖp Th¹ch (nói §¸ Chång) tiÕp kÒ.
Nói §¹i (§¹i S¬n): ë phÝa t©y nam çch thµnh tØnh kho¶ng 40 dÆm, çch huyÖn Mé §øc vÒ phÝa t©y
10 dÆm. H×nh nói ngo»n ngoÌo uèn l−în, dµi 70 dÆm, 81 ngän, 36 khe, ngän gi÷a lµ ngän cao nhÊt nói,
1
Còng gäi lµ nói Thiªn Bót nh− ghi ë d−íi.
2
Vòng Tµu, ch÷ H¸n: Tµu óc ⺔፫.
3
Quang ChiÕu, thuþ hiÖu cña mét vÞ t−íng. §NNTC ghi lµ mé Quang ChiÕu v−¬ng ë th«n Phó Thä huyÖn
Ch−¬ng NghÜa, tr−íc mé cã bia ®¸, kh¾c ch÷ "TrÊn Nam dinh Quang ChiÕu v−¬ng chi mé".
4
Qu¶ng Ng·i thËp c¶nh, tËp th¬ vÞnh 10 c¶nh ®Ñp Qu¶ng Ng·i cña NguyÔn C− Trinh.
1505
lµ nói cã tiÕng trong huyÖn h¹t, l¹i lµ nói tæ cña çc nói ë nöa phÝa b¾c huyÖn. PhÝa ®«ng b¾c nói h¹
thÊp lµm thµnh hai ngän ®Ìo Nª Nguyªn vµ Lç T©y, qua chç hai nói gi¸p nhau l¹i nh« lªn thµnh nói
B¾c D−¬ng.
Nói Cao M«n: ë phÝa t©y nam çch thµnh tØnh kho¶ng 90 dÆm, çch huyÖn Mé §øc 60 dÆm vÒ phÝa
t©y, ngoµi luü1. ThÕ nói cao vót ë phÝa ®«ng b¾c, cao nhÊt trong çc ngän, cã mét ®−êng ®i qua nói.
§Ønh nói cã chç b»ng ph¼ng, ng−êi Th−îng truyÒn r»ng x−a do T¶ qu©n Lª c«ng [V¨n DuyÖt] cho ®µo
nªn. PhÝa t©y nói tho¶i thÊp xuèng lµm thµnh nói Qu¶i Y, nói Gi¸, ®Ìo ¤, nói V¹n Bót, nói LËp Bót,
®Ìo H¾c Th¹ch, nói Hïng NhÜ, ®Òu ë ngoµi luü.
S«ng cã tªn:
Nªu nh÷ng s«ng lín th× cã: s«ng Ch©u Tö ë huyÖn B×nh S¬n, s«ng Trµ Khóc ë huyÖn Ch−¬ng
NghÜa, s«ng VÖ ë huyÖn Mé §øc.
Ngoµi ra nh÷ng s«ng nhá, n«ng kh«ng cã tªn, xem kü ë phÇn ghi vÒ tõng huyÖn.
-S«ng Ch©u Tö: ë phÝa b¾c çc thµnh tØnh kho¶ng 50 dÆm, phÝa b¾c huyÖn B×nh S¬n 20 dÆm, tªn cò
s«ng Ch©u æ, b¾t nguån tõ nguån Thanh Bång 65 dÆm, qua ba th«n Giao Thuû, Mü HuÖ vµ T©n An, ®æ
ra cöa tÊn Thíi CÇn. S«ng nµy, tõ n¨m Tù §øc 17 (1864) ®Õn nay, cã khi cã cua ®¸.
S«ng Trµ Khóc: çch phÝa b¾c thµnh tØnh kho¶ng nöa dÆm, phÝa b¾c s«ng lµ ®Þa giíi huyÖn B×nh
S¬n. S«ng b¾t nguån tõ çc nói ë ®Êt man phÝa ngoµi Tr−êng Luü, ch¶y vÒ phÝa ®«ng, qua nguån
Thanh Cï, vßng vÌo h¬n 62 dÆm ch¶y qua ®Þa phËn 8 x· th«n: Kim Thµnh, Phóc L©m, An Mü, Diªn
Niªn, Phóc Léc, Chiªu Léc, Thu Phè, Phó Nh¬n, råi ®æ ra cöa biÓn §¹i Cæ Luü. N¨m Tù §øc thø 3
(1850) xÕp vµo hµng s«ng lín, ghi vµo ®iÓn thê.
S«ng VÖ: çch phÝa nam thµnh tØnh h¬n 10 dÆm, phÝa b¾c huyÖn Mé §øc h¬n 30 dÆm, b¾t nguån tõ
ba s«ng nh¸nh ë th−îng nguån, nh¸nh gi÷a cã tªn lµ T« Thuû. Tõ th−îng nguån Ba T¬, vßng vÌo ®æ
vÒ phÝa ®«ng, qua çc xø ®Êt man Trµ N«, Trµ Nét, §ång Chïa, hîp dßng cïng nh¸nh tr¸i cã tªn lµ Lý
Thuû, chuyÓn h−íng vÒ phÝa b¾c, ch¶y vßng quanh ch©n nói Cao M«n, l¹i hîp dßng víi nh¸nh ph¶i cã
tªn lµ Na Thuû, l¹i chuyÓn vÒ phÝa ®«ng, cã tªn lµ s«ng B«n, ch¶y ®Õn luü cò B×nh An, l¹i chuyÓn ch¶y
vÒ phÝa ®«ng lµm thµnh s«ng VÖ, quanh co ch¶y vÒ phÝa ®«ng råi ®æ ra cöa tÊn §¹i Cæ Luü. Bê nam
thuéc ®Þa giíi huyÖn [Mé §øc], bê b¾c thuéc ®Þa giíi huyÖn Ch−¬ng NghÜa.
Danh th¾ng:
Trong tØnh h¹t rÊt Ýt danh th¾ng, chØ cã mÊy ng«i chïa cæ sau ®©y:
-Chïa nói Thiªn Ê n: ë trªn ®Ønh nói Thiªn Ê n huyÖn B×nh S¬n. Tiªn triÒu cã ban ngù bót ®Ò biÓn
ng¹ch: "Thiªn Ê n tù". Tr−íc cã giÕng cæ s©u 55 th−íc, n−íc rÊt ngät, bªn c¹nh cã c©y cæ thô lµm c¶nh
th−ëng ngo¹n cho kh¸ch thËp ph−¬ng. Mçi n¨m tiÕt ®Ñp trêi, v¨n nh©n vµ nh÷ng ng−êi nhµ giµu
th−êng ®Õn ®©y ng¾m c¶nh, ®Ò th¬. T−¬ng truyÒn x−a cã nhµ s− x©y chïa ë ®ã, khæ v× chïa kh«ng cã
n−íc, bÌn cè søc ®µo mét çi giÕng, suèt 20 n¨m. GiÕng ®µo xong th× nhµ s− quy tÞch. §Õn nay çc s−
trô tr× chïa vÉn ®−îc nhê n−íc giÕng Êy.
Chïa DiÖu Gi¸c: ë huyÖn B×nh S¬n, chïa dùng trªn gß cao, phÝa tr−íc cã hå n−íc nhá. Håi ®Çu b¶n
triÒu s¾c ban tªn chïa lµ Viªn T«n2, quy m« réng lín. Tr¶i qua lo¹n l¹c chïa bÞ tµn ph¸, ®Õn lóc quèc
triÒu ®¹i ®Þnh, çc t¨ng ®å nhiÒu lÇn tu t¹o, ®Ìn h−¬ng nghi ngót. N¨m ThiÖu TrÞ 1 (1841), ®æi ban tªn
1
Ngv. luü ngo¹i, tøc lµ phÝa ngoµi Tr−êng Luü, x. Tr−êng Luü TÜnh Man.
2
Chïa Viªn T«n, tøc chïa Viªn T«ng (ch−a râ khëi dùng tõ ®êi nµo). V× kiªng huý ®æi chÐp ch÷ T«ng lµm ch÷
T«n.
1506
chïa lµ DiÖu Gi¸c1. N¨m thø 5 (1845) ng−êi ®Þa ph−¬ng l¹i trïng tu chïa, réng r·i, giíi luËt kh¸
nghiªm, nhiÒu ng−êi ®Õn lÔ b¸i, xin quÎ bãi, còng ®¸ng kÓ lµ n¬i danh lam cæ tÝch.
Chïa Hang: ë nói Long Ph−îng huyÖn Mé §øc. PhÝa tr−íc nói cã dßng khe ch¶y quanh, c©y cèi
xanh tèt, cã hang ®¸ dµi réng chõng h¬n 2 th−íc, phÝa trong s©u vµ tèi khã l−êng. Ngoµi cöa hang cã
v¸ch ®¸ ng¨n che, chu vi h¬n 8 th−íc, h×nh gièng ®éng ®¸, cã thÓ ®i l¹i bªn trong. X−a cã t¨ng trô tr×
®Æt tªn chïa lµ Cèc Tù (chïa Hang). VÞ t¨ng th−êng h¸i l¸ d©u ¨n ®Ó sèng qua ngµy, nhiÒu n¨m kh«ng
¨n ngò cèc, ng−êi ®êi gäi lµ Th¸i t¨ng (s− Rau). Sau khi s− viªn tÞch, hang ®éng hoang vu, Ýt ng−êi
qua l¹i.
DÞch tr¹m:
Thuéc tØnh h¹t cã 5 dÞch tr¹m:
-Tr¹m NghÜa B×nh: ë x· Tr× B×nh huyÖn B×nh S¬n. PhÝa b¾c ®Õn tr¹m Nam V©n tØnh Qu¶ng Nam
h¬n 37 dÆm, phÝa nam ®Õn tr¹m NghÜa Léc h¬n 29 dÆm.
-Tr¹m NghÜa Léc: ë x· Diªn Ph−íc huyÖn B×nh S¬n. PhÝa nam ®Õn tr¹m NghÜa Mü h¬n 23 dÆm.
-Tr¹m NghÜa Mü: ë th«n An Bµn huyÖn Ch−¬ng NghÜa. PhÝa nam ®Õn tr¹m NghÜa S¬n h¬n 31 dÆm.
-Tr¹m NghÜa S¬n: ë th«n Tó S¬n huyÖn Mé §øc. PhÝa nam ®Õn tr¹m NghÜa Qu¸n h¬n 33 dÆm.
-Tr¹m NghÜa Qu¸n: ë th«n Thuû Th¹ch huyÖn Mé §øc. PhÝa nam ®Õn tr¹m B×nh §ª tØnh B×nh §Þnh
h¬n 33 dÆm.
§−êng ®i:
-Mét ®−êng dÞch lé, phÝa b¾c tõ tr¹m Nam V©n tØnh Qu¶ng Nam, qua tr¹m NghÜa B×nh ®i vÒ phÝa
nam, th¼ng ®Õn tr¹m NghÜa Qu¸n gi¸p tr¹m B×nh §ª ®Çu ®Þa giíi tØnh B×nh §Þnh, dµi 149 dÆm, réng 1
tr−îng, cao 2 th−íc.
-Mét ®−êng nhá tõ phÝa ®«ng thµnh tØnh ®Õn cöa biÓn Cæ Luü, ®i hÕt 2 giê th×n2.
-Mét ®−êng nhá tõ phÝa t©y thµnh tØnh ®Õn qu©n thø TÜnh Man, ®i hÕt kho¶ng 4 giê th×n.
-Mét ®−êng nhá tõ phÝa b¾c thµnh tØnh ®Õn cöa biÓn Thíi CÇn, ®i hÕt giµ mét ngµy.
-Mét ®−êng nhá tõ phÝa nam thµnh tØnh ®Õn cöa biÓn Sa Huúnh, ®i hÕt giµ mét ngµy.
-Mét ®−êng nhá tõ phÝa ®«ng b¾c thµnh tØnh ®Õn cöa biÓn Sa Kú, ®i hÕt 3 giê th×n.
-Mét ®−êng biÓn, phÝa b¾c tõ cöa Thíi CÇn gi¸p h¶i phËn huyÖn Hµ §«ng tØnh Qu¶ng Nam, theo
ven biÓn ®i vÒ phÝa nam ®Õn tÊn Sa Huúnh gi¸p h¶i phËn huyÖn Bång S¬n tØnh B×nh §Þnh, ®i hÕt giµ 3
ngµy.
TÊn phËn cöa biÓn:
-TÊn Thíi CÇn: ë phÝa ®«ng b¾c huyÖn B×nh S¬n 17 dÆm. Cöa biÓn réng 55 tr−îng, thuû triÒu lªn
s©u 8 th−íc, thuû triÒu xuèng s©u 4 th−íc, cã 2 ghÒnh ®¸, mét tªn GhÒnh ¤ng, mét tªn GhÒnh Trµ.
[PhÝa nam] cã vòng biÓn, gäi lµ Vòng QuÊt, lµ n¬i c−íp biÓn th−êng ®Ëu thuyÒn. PhÝa nam tÊn Thíi
CÇn ®Õn tÊn Sa Kú, ®i ®−êng bé hÕt mét ngµy. PhÝa b¾c tÊn Thíi CÇn gi¸p tÊn phËn tÊn §¹i ¸p tØnh
Qu¶ng Nam.
-TÊn Sa Kú: ë phÝa ®«ng nam huyÖn B×nh S¬n 37 dÆm. Cöa biÓn réng 145 tr−îng, thuû triÒu lªn s©u
6 th−íc, thuû triÒu xuèng s©u 5 th−íc. PhÝa nam cã vòng An VÜnh, mïa xu©n mïa hÌ çc thuyÒn bu«n
th−êng ®Õn ®Ëu. Tõ phÝa nam tÊn Sa Kú ®Õn tÊn Cæ Luü ®i ®−êng bé hÕt 4 kh¾c.
-TÊn Lý S¬n: ë trong biÓn huyÖn B×nh S¬n, ®èi ngang víi tÊn Sa Kú, cã ®Æt ®ån phßng thñ. Bèn bÒ
®Òu cã b·i ®¸ ngÇm, tµu bÌ nªn tr¸nh. Tõ tÊn Sa Kú, thuyÒn ®i xu«i giã ®Õn tÊn ThuËn S¬n hÕt 5 kh¾c.
1
§æi tªn chïa v× lý do kiªng huý tiÓu tù vua ThiÖu TrÞ (Miªn T«ng).
2
Giê th×n, ch÷ H¸n lµ "֚ th×n, thêi", tõ chØ thêi gian t−¬ng ®−¬ng 2 giê ®ång hå hiÖn nay.
1507
-TÊn §¹i Cæ Luü: ë phÝa ®«ng b¾c huyÖn Ch−¬ng NghÜa 17 dÆm. Cöa biÓn réng 380 tr−îng, thuû
triÒu lªn s©u trªn d−íi 14 th−íc, thuû triÒu xuèng s©u trªn d−íi 10 th−íc, tµu thuyÒn tô tËp bu«n b¸n.
Tõ s«ng Trµ Khóc ®i ng−îc lªn thµnh tØnh, n−íc phÇn nhiÒu n«ng c¹n, thuyÒn lín kh«ng thÓ ®i ®−îc.
Tõ phÝa nam tÊn nµy ®Õn tÊn Mü ý, ®i ®−êng bé mÊt giµ mét ngµy.
-TÊn Mü ý: ë phÝa ®«ng nam huyÖn Mé §øc 15 dÆm. Cöa biÓn réng 7 tr−îng, thuû triÒu lªn s©u 3
th−íc, thuû triÒu xuèng s©u 1 th−íc. Cöa tÊn th«ng, t¾c bÊt th−êng. Tõ phÝa nam tÊn nµy ®Õn tÊn Sa
Huúnh ®i ®−êng bé hÕt nöa ngµy.
-TÊn Sa Huúnh: ë phÝa ®«ng nam huyÖn Mé §øc 49 dÆm. Cöa biÓn réng 10 tr−îng 1 th−íc, thuû
triÒu lªn s©u 4 th−íc, thuû triÒu xuèng s©u 1 th−íc. PhÝa nam tÊn nµy gi¸p tÊn Kim Bång tØnh B×nh
§Þnh.
-Nguån Thanh Bång: ë phÝa t©y b¾c huyÖn B×nh S¬n 30 dÆm. Tr−íc gäi lµ nguån §µ Bång, kho¶ng
n¨m Minh MÖnh míi ®æi tªn hiÖn nay. Cã ®Æt së phßng thñ, l¹i cã së phßng kiÓm viÖc giao dÞch bu«n
b¸n víi ng−êi Th−îng. Cã ®−êng nh¸nh, phÝa ®«ng th«ng ®Õn ®ån §«ng D−¬ng. Kho¶ng n¨m Gia
Long, T¶ qu©n Lª V¨n DuyÖt ®i ®¸nh ng−êi Th−îng ®ãng qu©n ë ®ã. Nguån Êy s¶n quÕ, vÞ cay, so víi
quÕ Qu¶ng Nam h¬i kÐm h¬n.
-Nguån Thanh Cï: ë phÝa t©y nam huyÖn B×nh S¬n 30 dÆm. Tªn cò lµ nguån Cï Bµ, kho¶ng n¨m
Minh MÖnh míi ®æi tªn hiÖn nay. Cã ®Æt së phßng thñ.
-Nguån Phô An: ë phÝa t©y huyÖn Ch−¬ng NghÜa 23 dÆm. Tr−íc tªn lµ nguån Phô Bµ, kho¶ng n¨m
Minh MÖnh míi ®æi tªn hiÖn nay. L¹i cã 4 ®¹o së: An §iÕm, An NghÜa, NghÜa T©n vµ H−¬ng Thô.
-Nguån Phô An Ba: ë phÝa t©y huyÖn Mé §øc 10 dÆm. Tr−íc tªn lµ nguån Ba T¬, kho¶ng n¨m
Minh MÖnh míi ®æi tªn hiÖn nay. L¹i cã 3 ®¹o së: Quy Ch¸nh, Thanh L©m vµ H¹ L−¬ng.
Trë lªn lµ 4 nguån 7 ®¹o, së. Tr−íc ®©y mçi nguån ®Òu ®Æt mét ®ån thñ ngù, ®Õn n¨m Tù §øc 3
(1850) c¾t gi¶m, çc nguån, ®¹o ®ã giao vÒ cho çc c¬, ®ån (b¶o) qu¶n thñ, ®èc thóc nép thuÕ giao
dÞch, c¶ n¨m h¬n 1.300 quan. Cßn nh− çc s¸ch ng−êi Th−îng, nguyªn kh«ng ph¶i ®ãng thuÕ, n¨m Tù
§øc 18 (1862) TiÔu phñ sø NguyÔn TÊn míi t¨ng ®Þnh thuÕ lÖ çc s¸ch ng−êi Th−îng quy hµng, c¶
n¨m thãc thuÕ lµ 1.200 héc, m©y song 12 v¹n d©y, chia thu lµm 2 kú hÌ, thu, do ba ®ån lín thu gi÷. L¹i
t¨ng thu thuÕ giao dÞch 50 quan, céng lµ 1.350 quan.
§Òn miÕu:
-§µn X· t¾c: ë ®Þa phËn x· Ch¸nh M«ng huyÖn Ch−¬ng NghÜa phÝa t©y nam thµnh tØnh, dùng n¨m
Minh MÖnh 4 (1823).
-§µn Tiªn N«ng: ë ®Þa phËn x· Ch¸nh M«ng huyÖn Ch−¬ng NghÜa, phÝa ®«ng thµnh tØnh. Cã h¬n 3
mÉu tÞch ®iÒn ë phÝa ®«ng ®µn. §µn dùng n¨m Minh MÖnh 4 (1823).
-§µn S¬n xuyªn: ë ®Þa phËn x· Ch¸nh M«ng phÝa t©y thµnh tØnh. §µn dùng n¨m Tù §øc 5 (1852).
-V¨n miÕu: ë x· Phó Nh¬n huyÖn B×nh S¬n, dùng n¨m Gia Long 10 (1811). Bªn ph¶i miÕu cã ®Òn
Kh¶i Th¸nh, dùng n¨m Minh MÖnh 20 (1839). Tr−íc miÕu lÊy nói Thiªn Bót lµm ¸n, bªn t¶ lµ nói
Thiªn Ê n, bªn h÷u lµ nói Long §Çu, s«ng lín Trµ Khóc ch¶y vßng quanh phÝa tr−íc, nói s«ng vßng Êp,
thËt lµ n¬i th¾ng ®Þa.
-MiÕu Héi ®ång: ë ®Þa phËn hai th«n Cæ Luü vµ Phó Thä huyÖn Ch−¬ng NghÜa. PhÝa tr−íc gÇn cöa
tÊn §¹i Cæ Luü1, dùng n¨m Gia Long 3 (1804).
-MiÕu Thµnh hoµng: ë t©y b¾c thµnh tØnh, thuéc ®Þa phËn x· Ch¸nh M«ng huyÖn Ch−¬ng NghÜa,
phÝa tr−íc cã s«ng Trµ Khóc. Dùng n¨m Minh MÖnh 17 (1836).
1
§¹i Cæ Luü, b¶n sao chÐp nhÇm lµ §¹i Çt Luü.
1508
-§Òn TrÊn C«ng: ë x· Thu Phè huyÖn Ch−¬ng NghÜa, thê B¾c qu©n ®« thèng TrÊn QuËn c«ng Bïi
T¸ H¸n, ng−êi B¾c Kú1. Vua Lª Anh T«ng sai lµm trÊn thñ Qu¶ng Nam2.
§ån b¶o:
-B¶o Cæ Luü: ë phÝa ®«ng thµnh tØnh 10 dÆm, thuéc x· Cæ Luü huyÖn Ch−¬ng NghÜa, l¹i gÇn tÊn së
§¹i Cæ Luü. Th©n luü tr−íc sau mçi chiÒu ®Òu dµi 10 tr−îng, ph¶i tr¸i mçi chiÒu ®Òu dµi 8 tr−îng, cao
9 th−íc, dµy 1 tr−îng 7 th−íc 1 tÊc. Bªn trong ®¾p ®Êt thÞt, bªn ngoµi x©y ®¸ ong, cã 2 cöa, xung
quanh cã hµo réng 6 th−íc, x©y n¨m Tù §øc 24 (1871).
-B¶o Thanh KhiÕt: ë phÝa ®«ng nam thµnh tØnh 7 dÆm, thuéc ®Þa phËn th«n Thanh KhiÕt huyÖn
Ch−¬ng NghÜa. N¬i ®©y cã nói D−¬ng Th¹ch ë phÝa bê ph¶i s«ng Trµ Khóc. N¨m Tù ®øc 26 (1873),
nh©n ®Þa thÕ tù nhiªn, ®Æt ®¹i ph¸o vµ qu©n ®ãng gi÷ t¹i ®©y. B¶o nµy gÇn b¶o Cæ Luü.
-B¶o Thíi CÇn: ë phÝa ®«ng b¾c thµnh tØnh h¬n 30 dÆm, thuéc th«n H−¬ng Trµ huyÖn B×nh S¬n, bê
nam tÊn Thíi CÇn. MÆt tr−íc ®¾p ®Êt ch¾c, dµi 8 tr−îng, cao 5 th−íc, dµy 4 th−íc, hµo réng 3 th−íc,
®èi diÖn víi b·i biÓn, mÆt sau gÇn nói. B¶o dùng n¨m Tù §øc 23 (1870).
-Luü dµi TÜnh Man: Çch phÝa t©y thµnh tØnh 23 dÆm. PhÝa b¾c gi¸p ®Þa giíi huyÖn Hµ §«ng tØnh
Qu¶ng Nam, phÝa nam gi¸p ®Þa giíi huyÖn Bång S¬n tØnh B×nh §Þnh, dµi 177 dÆm. Nguyªn T¶ qu©n Lª
V¨n DuyÖt v©ng mÖnh x©y ®¾p.
-B¶o TÜnh Man thø nhÊt: ë Êp V¹n Lý huyÖn Mé §øc. Bèn bÒ ®Òu dµi 50 tr−îng, x©y n¨m Tù §øc 17
(1864), ®Æt tªn lµ T¶ b¶o, lµ n¬i ®ãng qu©n cña TiÔu phñ sø [NguyÔn TÊn]. N¨m Tù §øc 21 (1868) ®æi tªn
hiÖn nay.
-B¶o TÜnh Man thø hai: x©y n¨m Minh MÖnh t¹i huyÖn Ch−¬ng NghÜa, trong ®êi ThiÖu TrÞ dêi ®Õn
tr¹i Bµn Th¹ch huyÖn Mé §øc. Bèn bÒ ®Òu dµi 40 tr−îng. Tr−íc gäi lµ L·nh binh c«ng s¶nh, n¨m Tù
§øc 17 (1864) ®æi lµ TÜnh Man chÝnh b¶o, lµ n¬i ®ãng qu©n cña Ch¸nh l·nh binh. N¨m thø Tù §øc 21
(1868) ®æi tªn hiÖn nay.
-B¶o TÜnh Man thø ba: ë huyÖn Ch−¬ng NghÜa. N¨m Tù §øc 19 (1866) dêi vÒ huyÖn Êy. Bèn bÒ
®Òu dµi h¬n 30 tr−îng, gäi lµ H÷u b¶o, lµ n¬i ®ãng qu©n cña Phã l·nh binh.
Phñ T− NghÜa
Phñ T− NghÜa kiªm lý huyÖn Ch−¬ng NghÜa, thèng h¹t hai huyÖn B×nh S¬n vµ Mé §øc.
Phñ h¹t3 ë phÝa t©y nam çch thµnh tØnh kho¶ng 8 dÆm, gi¸p giíi bèn phÝa nh− tØnh h¹t. X−a lµ ®Êt
huyÖn L− Dung ®êi H¸n, Chiªm Thµnh lµ ®Êt ®éng Cæ Luü, ®êi nhuËn Hå4 lÊy ®−îc, chia lµm hai ch©u
1
Theo C−¬ng môc, §NNTC Bïi T¸ H¸n quª ë x· Thu Phè huyÖn Ch−¬ng NghÜa, ë ®©y §K§D ghi «ng "ng−êi
B¾c Kú", ph¶i ch¨ng lµ nãi quª gèc cña Bïi T¸ H¸n?
2
Bïi T¸ H¸n (?-1568) lµm quan triÒu Lª Trung h−ng ®Õn chøc B¾c qu©n §« ®èc phñ ch−ëng phñ sù, tæng trÊn
Qu¶ng Nam ®¹o, t−íc TrÊn QuËn c«ng. Khi NguyÔn Hoµng vµo trÊn thñ ThuËn Ho¸, Bïi T¸ H¸n ®em qu©n
Qu¶ng Nam ra gióp ®¸nh dÑp thÕ lùc nhµ M¹c. Sau khi mÊt ®−îc tÆng chøc Th¸i b¶o, d©n ®Þa ph−¬ng thê lµm
phóc thÇn. N¨m Minh MÖnh 13 (1832) gia phong Khu«ng quèc tÜnh biªn th−îng ®¼ng thÇn.
3
Phñ T− NghÜa: X−a lµ ®Êt Cæ Luü Οᕑ cña Chiªm Thµnh. Hå H¸n Thu¬ng ®Æt lµm ch©u T− ‫ޥ‬э vµ ch©u
NghÜa ཌྷэ. §êi Lª Th¸nh T«ng ®Æt lµm phñ T− NghÜa ‫ޥ‬ཌྷ‫ ع‬gåm 3 huyÖn B×nh S¬n π̋, NghÜa Giang
ཌྷѯ vµ Mé Hoa ᇍර, ®Æt thuéc thõa tuyªn Qu¶ng Nam (1466). §êi NguyÔn Hoµng ®æi phñ T− NghÜa lµm
phñ Qu¶ng NghÜa, ®Æt thuéc dinh Qu¶ng Nam. §êi T©y S¬n ®æi lµm phñ Hoµ NghÜa ‫׶‬ཌྷ. §Çu ®êi Gia Long
lÊy l¹i tªn phñ T− NghÜa, ®æi ®Æt lµm dinh Qu¶ng NghÜa. N¨m Minh MÖnh 13 (1832) ®æi lµ tØnh Qu¶ng Ng·i
ᇃཌྷ࠷, chØ gåm 1 phñ lµ phñ Qu¶ng Ng·i. Nay lµ tØnh Qu¶ng Ng·i.
4
NhuËn Hå, tøc nhµ Hå.
1509
T− vµ NghÜa. §êi Lª s¬ gäi lµ ch©u Cæ Luü, sau ®æi lµ phñ T− NghÜa, ®Æt thuéc thõa tuyªn Qu¶ng
Nam. §Çu b¶n triÒu1 míi ®æi lµm phñ Qu¶ng NghÜa. §Çu ®êi Gia Long ®Æt riªng dinh Qu¶ng Ng·i.
N¨m Minh MÖnh 11 (1830) míi ®Æt Tri phñ, n¨m thø 13 (1832) lÊy l¹i tªn cò lµ phñ T− NghÜa, gåm 3
huyÖn.
HuyÖn Ch−¬ng NghÜa:
ë phÝa t©y nam çch tØnh thµnh kho¶ng 4 dÆm. §«ng t©y çch nhau 37 dÆm. Nam b¾c çch nhau 16
dÆm. PhÝa ®«ng ®Õn biÓn 14 dÆm, phÝa t©y ®Õn Luü dµi 23 dÆm, phÝa nam gi¸p huyÖn Mé §øc, phÝa
b¾c gi¸p huyÖn B×nh S¬n, ®Òu çch 18 dÆm. X−a lµ ®Êt ®éng Cæ Luü cña Chiªm Thµnh, ®êi nhuËn Hå
lÊy ®−îc, ®Æt lµm hai huyÖn NghÜa ThuÇn vµ Nga B«i thuéc ch©u NghÜa. §êi Lª s¬ ®æi lµ huyÖn NghÜa
Giang, sau ®æi lµ Ch−¬ng NghÜa2. §Çu ®êi b¶n triÒu vÉn theo nh− vËy. N¨m Minh MÖnh 11 (1830) do
phñ T− NghÜa kiªm lý, gåm 6 tæng, 107 x· th«n tr¹i ph−êng v¹n ti Êp.
XÐt: HuyÖn Ch−¬ng NghÜa x−a lµ NghÜa ThuÇn; Minh Long, Tö TuyÒn ë ®Êt man lµ huyÖn Nga B«i
x−a. HuyÖn lþ Ch−¬ng NghÜa, ®Çu ®êi Gia Long ®Æt ë ph−êng §øc An thuéc b¶n huyÖn, n¨m Minh
MÖnh 2 (1821) dêi vÒ x· An Hµ.
HuyÖn cã 6 tæng.
Hé khÈu: 4.565 ng−êi: Trong ®ã:
-LÝnh Kinh: 337 ng−êi.
-LÝnh tØnh: 238 ng−êi.
-LÝnh mé: 94 ng−êi.
Ruéng ®Êt: 12.657 mÉu cã lÎ. Trong ®ã:
-Ruéng: 12.121 mÉu cã lÎ.
-§Êt: 536 mÉu cã lÎ.
T« thuÕ:
-ThuÕ ruéng nép b»ng thãc: 8.341 héc cã lÎ.
-ThuÕ thËp vËt nép b»ng tiÒn: 3.637 quan.
-ThuÕ khoai, ®Ëu, d©u, mÝa nép b»ng tiÒn: 589 quan cã lÎ.
1-Tæng NghÜa Th−îng, 19 x·, th«n, tr¹i, ch©u, v¹n (cã 5 th«n, tr¹i theo ®¹o):
1.X· Hoµ Vang (gi¸n tßng) 2.Th«n Hoµ Vang (gi¸n tßng)
3.Th«n Phó L©m T©y 4.Th«n Phó L©m §«ng 5.Th«n Bå §Ò 6.X· Hoµ Vang T©y
7.X· An ChØ (gi¸n tßng) 8.V¹n Kh−¬ng Mü 9.Ch©u Phó Mü
10.Tr¹i Phó Thä (míi lËp) 11.Tr¹i Phó Kh−¬ng (míi lËp)
12.Tr¹i Long B×nh 13.Tr¹i Kú Thô (gi¸n tßng)
14.X· Thanh L·ng (gi¸n tßng) 15.Tr¹i T©n Phó 16.Th«n An §¹i
17.X· Hîp Phè 18.Th«n An Bµn 19.Tr¹i Phó Thµnh (míi lËp)
2-Tæng NghÜa Trung, 29 x·, th«n, tr¹i, Êp, v¹n:
1.Tr¹i Phó §Þnh 2.Tr¹i Cùu B×nh Thµnh 3.Tr¹i T©n Héi
4.Tr¹i T©n B×nh (míi lËp) 5.Tr¹i §¹i An 6.Tr¹i Long Bµn T©y
1
ChØ chÝnh quyÒn chóa NguyÔn Hoµng.
2
HuyÖn NghÜa Giang, ®æi lµm huyÖn Ch−¬ng NghÜa vµo ®êi Lª Trung h−ng do kiªng huý chóa TrÞnh Giang (chi
tiÕt nµy cã thÓ lµ theo tµi liÖu ®êi Lª), ch−a râ ®−¬ng thêi ë §µng Trong cã thùc ®æi tªn huyÖn ®Ó kiªng huý
ch÷ Giang hay kh«ng? Nay lµ ®Êt huyÖn T− NghÜa vµ mét phÇn huyÖn NghÜa Hµnh tØnh Qu¶ng Ng·i.
1510
7.Tr¹i L©m S¬n 8.Tr¹i An Hoµ 9.V¹n B×nh Thµnh 10.Th«n §iÒn Trang
11.X· An Hµ 12.Th«n èc Nhiªu x· Phó Nhiªu
13.Tr¹i Phó Vang (míi lËp) 14.Tr¹i Phó Hoµ (míi lËp)
15.X· T×nh ¸i (gi¸n tßng) 16.Tr¹i Xu©n Vang (míi lËp)
17.V¹n T©n Thµnh 18.Tr¹i An §Þnh (míi lËp)
19.Tr¹i Phóc HËu (míi lËp) 20.X· La Ch©u 21.X· Phó Nhiªu
22.Tr¹i An S¬n 23.Ê p Kim Thµnh tr¹i An S¬n 24.Tr¹i Xu©n Vang T©y
25.Th«n Ch©u MÞ (gi¸n tßng) 26.Ê p Xu©n An 27.Ê p Trung S¬n
28.Ê p Trung Mü 29.Ê p B×nh An
3-Tæng NghÜa H¹, 10 x·, th«n, ch©u:
1.X· Ba La 2.Th«n Xu©n Quang 3.X· §iÖn An 4.Ch©u Hæ KhiÕu
5.Th«n §øc An x· Ch¸nh M«ng 6.Ch©u ¢n Phó 7.Ch©u V¹n T−îng
8.Ch©u Phï KhÕ 9.X· §¹i Nham 10.Th«n Ngäc ¸n
4-Tæng NghÜa §iÒn, 20 x·, th«n, tr¹i, Êp, v¹n (trong ®ã cã 2 tr¹i theo ®¹o Thiªn chóa):
1.X· Ch¸nh M«ng 2.Tr¹i An Héi (gi¸n tßng) 3.Tr¹i An Mü
4.Tr¹i Mü Th¹nh 5.X· Thu Phè 6.Th«n Xu©n Phè 7.V¹n Chiªu Léc
8.Th«n Th¹ch BÝch 9.Tr¹i Phó S¬n T©y 10.Tr¹i Thu Phè (míi lËp)
11.V¹n An Thµnh 12.Tr¹i Phóc L©m (míi lËp, gi¸n tßng) 13.Tr¹i NghÜa An
14.Tr¹i Phó Th¹nh 15.Tr¹i ThuËn Mü 16.Êp Phó ThuËn 17.Êp Trung Ch¸nh
18.Êp An Thµnh 19.Êp ThuËn Hoµ 20.Êp An Long
5-Tæng NghÜa Ch©u, 12 x·, th«n, ch©u:
1.X· La Hµ 2.X· Nhu N¨ng T©y 3.X· Nhu N¨ng §«ng 4.X· Nhu N¨ng B¾c
5.Ch©u §ång Viªn 6.Ch©u §«ng Mü 7.Ch©u An M« 8.Ch©u Thíi B×nh
9.Th«n Hµo M«n 10.Ch©u V¹n Mü 11.Th«n H¶i Ch©u 12.X· Nhu N¨ng
6-Tæng NghÜa Hµ, 17 x·, th«n, ti, Êp:
1.X· Phóc Léc 2.X· Phó Nh¬n 3.Th«n Hµ Khª 4.Th«n Phó §¨ng
5.Th«n T©n Quan 6.Th«n Phó Thä 7.X· Thu Sµ 8.X· Cæ Luü
9.Th«n Thanh KhiÕt 10.Th«n Phóc Léc 11.Ti Gi¸o Ph−êng 12.X· Tr¸ng LiÖt
13.Ê p Phæ An 14.X· V¹n Th¹nh 15.X· V¹n An
16.X· Minh H−¬ng (t©n thuéc1) 17.X· Minh H−¬ng Cùu
Nói:
-Nói Gµ Chäi: ë ®Þa phËn Lµng Kú ®Êt man, ngoµi Tr−êng Luü, çch phÝa t©y b¾c huyÖn 63 dÆm.
Nói cao vät lªn hai ngän, nh×n tõ phÝa b¾c thÊy nh− hai con gµ ®ang chäi nhau.
-Nói TrÊn C«ng: ë x· Thu Phè phÝa b¾c huyÖn 12 dÆm, phÝa b¾c gèi lªn s«ng Khóc Giang2, phÝa
®«ng cã ®Òn thê Bïi TrÊn c«ng3 cho nªn cã tªn Êy. C©y cèi trªn nói xanh tèt, cã nhiÒu d¬i. L¹i gäi lµ
nói Ngò Phóc.
-Nói Thiªn Bót: xem ë phÇn ghi chung toµn tØnh.
-Nói Cæ Luü: Còng cã tªn lµ nói Kú L©n. Xem ë phÇn ghi chung toµn tØnh.
1
T©n thuéc: míi nhËp c−.
2
Khóc Giang, tøc s«ng Trµ Khóc.
3
Bïi TrÊn c«ng, tøc TrÊn QuËn c«ng Bïi T¸ H¸n.
1511
-Nói T−îng §Çu (nói §Çu Voi): ë phÝa t©y nam huyÖn 29 dÆm, nói tho¶i thÊp xuèng phÝa ngoµi
Tr−êng Luü. Nói cao to s¸nh ngang víi nói Cæ Luü, ®Çu cao h−íng vÒ phÝa t©y, eo cong, ®u«i thÊp chØ
vÒ phÝa t©y, h×nh gièng con voi ®øng nªn cã tªn Êy.
-Nói Eo Giã: ë th«n Kú Thô, phÝa t©y nam çch huyÖn 19 dÆm. Trªn nói cã ®−êng, ®i t¾t sang phÝa
®«ng ®Õn nói B×nh C−¬ng, phÝa t©y th«ng ®Õn hang Cua, rÊt hiÓm trë, cã nh÷ng bän ng−êi Th−îng
th−êng lÐn lót Èn nÊp ë ®ã.
-Nói La Hµ: ë ®Þa phËn x· La Hµ, phÝa ®«ng çch huyÖn kho¶ng 2 dÆm, tôc gäi nói B¸o. Nói n»m
trªn ®−êng quan b¸o, phÝa ®«ng la liÖt nhiÒu t¶ng ®¸ lín, cã t¶ng nh« cao, cã t¶ng cói thÊp, tõ La Hµ
®Õn §iÖn An, V¹n An, ®©u ®©u còng cã ®¸ nh− vËy, kh¸c nµo nh− ng−êi ngùa hoÆc voi hæ ®ån tô ë
®©y. Trong tËp Qu¶ng Ng·i thËp c¶nh, cã mét bµi "La Hµ th¹ch trËn" (TrËn ®¸ La Hµ), tøc lµ n¬i nµy.
S«ng:
-S«ng Trµ Khóc: Xem kü ë phÇn ghi chung toµn tØnh.
-S«ng B¸ch: ë phÝa t©y nam çch huyÖn 12 dÆm. S«ng b¾t nguån tõ ngoµi Tr−êng Luü, hai nh¸nh
hîp l−u ë s«ng tr¹i An S¬n. Nh¸nh phÝa ®«ng ch¶y qua Hîp Phè, Nhu N¨ng. Nh¸nh phÝa ®«ng b¾c
ch¶y 36 dÆm råi ®æ vµo s«ng VÖ.
§−êng ®i:
-Mét ®−êng quan b¸o tõ phÝa b¾c phñ lþ ®Õn ®Þa giíi huyÖn B×nh S¬n, ®i kho¶ng 4 giê th×n. PhÝa
nam ®Õn s«ng VÖ gi¸p giíi huyÖn Mé §øc, ®i kho¶ng 4 giê th×n. §−êng cao 2 th−íc, réng 1 tr−îng.
-Mét ®−êng tõ phñ lþ, theo ®−êng quan b¸o ®i vÒ phÝa nam, råi theo ®−êng nói ®Õn qu©n thø TÜnh
Man, ®i kho¶ng giµ 4 giê th×n.
-Mét ®−êng nhá tõ phñ lþ ®Õn Luü dµi, ®i kho¶ng giµ 3 giê th×n.
-Mét ®−êng nhá tõ phÝa ®«ng phñ lþ ®Õn cöa biÓn Cæ Luü, ®i kho¶ng 2 giê th×n.
HuyÖn B×nh S¬n
HuyÖn B×nh S¬n ë phÝa b¾c çch thµnh tØnh 30 dÆm.

HuyÖn h¹t1 phÝa ®«ng ®Õn biÓn 21 dÆm, phÝa t©y ®Õn Luü dµi 21 dÆm, phÝa nam ®Õn ®Þa giíi huyÖn
Ch−¬ng NghÜa 26 dÆm, phÝa b¾c ®Õn ®Þa giíi huyÖn Hµ §«ng tØnh Qu¶ng Nam 20 dÆm. X−a lµ ®Êt
®éng Cæ Luü cña Chiªm Thµnh, ®êi nhuËn Hå lÊy ®−îc, ®Æt lµm hai huyÖn Tr× B×nh vµ B¹ch ¤ thuéc
ch©u T−. §êi Lª S¬ ®æi lµm huyÖn B×nh D−¬ng, sau ®æi lµm huyÖn B×nh S¬n, ®Õn b¶n triÒu còng theo
®ã.
HuyÖn cã 6 tæng, gåm 158 x·, th«n, tr¹i, ph−êng, Êp, v¹n, ti.
XÐt: B×nh S¬n tøc lµ Tr× B×nh, Thanh Cï cña vïng ®Êt ng−êi Th−îng x−a, tøc lµ B¹ch ¤ x−a. HuyÖn
lþ ®Çu ®êi Gia Long ®Æt ë th«n Tiªn §µo, n¨m Tù §øc 9 (1856) dêi vÒ th«n Xu©n An, n¨m thø 20
(1867) dêi vÒ th«n Liªn Tr×. Bªn ph¶i huyÖn lþ, çch nöa dÆm dùng nhµ häc.
HuyÖn h¹t gåm 6 tæng.
1
HuyÖn B×nh S¬n: x−a lµ ®Êt ®éng Cæ Luü cña Chiªm Thµnh, ®êi Hå ®Æt lµm hai huyÖn Tr× B×nh vµ B¹ch ¤
thuéc ch©u T−. §Çu ®êi Lª Th¸i Tæ lµ huyÖn B×nh D−¬ng πว, ®êi Lª Th¸nh T«ng ®æi lµ huyÖn B×nh S¬n π
̋ thuéc phñ T− NghÜa thõa tuyªn Qu¶ng Nam. Nay lµ huyÖn B×nh S¬n vµ mét phÇn huyÖn S¬n TÞnh tØnh
Qu¶ng Ng·i.
1512
Hé khÈu1: 10.792 ng−êi.

Ruéng ®Êt: h¬n 20.573 mÉu cã lÎ. Trong ®ã:
-Ruéng: 20.218 mÉu cã lÎ.
-§Êt: 355 mÉu cã lÎ.
T« thuÕ:
-ThuÕ ruéng: 15.442 héc.
-ThuÕ khoai, ®Ëu, d©u, mÝa nép b»ng tiÒn: 417 quan.
1-Tæng B×nh Th−îng, 24 x·, th«n, tr¹i, ch©u, Êp (trong ®ã 10 tr¹i, Êp theo ®¹o):
1.X· Phó Nh¬n 2.Ch©u §«ng D−¬ng 3.Th«n Tr−êng Xu©n
4.Th«n Chiªu Léc (gi¸n tßng) 5.Th«n L©m Léc (gi¸n tßng)
6.Th«n Ph−íc Léc 7.Th«n Hµ Trung 8.Th«n Hµ T©y 9.Th«n Ng©n Giang
10.Th«n An ThuyÕt (Tø chiÕng) 11.Tr¹i An Léc (míi lËp, gi¸n tßng)
12.Tr¹i Léc An 13.Tr¹i Léc §¶o 14.Tr¹i th«n Diªn Niªn
15.Tr¹i th«n An Phó (gi¸n tßng) 16.Tr¹i T©n Ph−íc (gi¸n tßng)
17.Tr¹i §ång Nh¬n (gi¸n tßng) 18.Tr¹i H−ng Nh−îng (gi¸n tßng)
19.Th«n Phó Hoµ (gi¸n tßng) 20.Tr¹i An Hßa vµ tr¹i Kim Thµnh2 (gi¸n tßng)
21.Th«n Phó Nh¬n x· Phó Nh¬n 22.Th«n Hµ Nhai
23.Ê p VÜnh An §«ng Hoµ (gi¸n tßng) 24.Ê p CÈm S¬n
2-Tæng B×nh Trung, 37 x·, th«n, tr¹i, Êp (trong ®ã cã 6 tr¹i theo ®¹o):
1.Th«n §«ng Thµnh 2.Th«n Trµ B×nh 3.Tr¹i Kh¸nh Mü (gi¸n tßng)
4.Th«n Kh¸nh V©n 5.Th«n Xu©n An 6.Tr¹i Ph−íc Léc (gi¸n tßng)
7.Tr¹i Phó Thµnh 8.Tr¹i B×nh Hoµ (míi lËp) 9.Th«n Phong §¨ng
10.Th«n Liªn Tr× 11.Th«n §¹i Léc 12.Th«n Phó HËu
13.Tr¹i V¹n Léc (gi¸n tßng) 14.Tr¹i th«n §«ng T©y (míi lËp, gi¸n tßng)
15.Tr¹i Xu©n Hoµ 16.Tr¹i Ch©u Nhai 17.Tr¹i Trµ B×nh 18.X· Tr−êng Thä
19.Th«n Kim Sa 20.Tr¹i th«n Ph−¬ng §×nh 21.Th«n Th¹ch An Néi
22.Tr¹i VÜnh Léc (gi¸n tßng) 23.Tr¹i Phó S¬n 24.Tr¹i VÜnh Tuy
25.X· Diªn Ph−íc 26.Th«n Xu©n Kh−¬ng 27.Tr¹i th«n §«ng Phó míi lËp
28.Th«n Phó Ninh míi lËp 29.Tr¹i An B×nh míi lËp 30.Ê p Phó Tµi
31.Ê p Nh¬n Hoµ 32.Ê p B×nh Hoµ 33.Ê p §¹i An 34.Ê p Trung NghÜa th«n Nh¬n Hoµ
35.Th«n Nh¬n Hoµ 36.Th«n T©n An 37.Ê p T©n An
3-Tæng B×nh H¹, 24 x·, th«n, tr¹i, Êp (trong ®ã cã 4 x·, th«n, tr¹i theo ®¹o Thiªn chóa):
1.Th«n Phó Mü 2.X· An §iÒm 3.X· Long Giang (gi¸n tßng)
4.X· Tr× B×nh 5.Th«n Mü Léc 6.Th«n Ph−íc B×nh §«ng
7.Tr¹i th«n An Kh−¬ng 8.Ê p Trµ L©m 9.Th«n Mü ThiÖn 10.Th«n Tiªn §µo
1
Ngv. chÐp lµ hé ®iÒn, ngê chÐp nhÇm ch÷ khÈu thµnh ®iÒn, v× ®iÒn (ruéng) ®· cã môc riªng ë d−íi.
2
Hai tr¹i nµy cã tªn riªng nh−ng chØ ®−îc tÝnh chung 1 ®¬n vÞ.
1513
11.Th«n Ph−íc ThuËn 12.Th«n T©n Minh (gi¸n tßng) 13.Th«n Ngäc Tr×
14.Tr¹i TruyÒn Tung 15.Tr¹i th«n Th¹ch BÝch 16.Tr¹i Phóc L©m
17.Tr¹i An Hoµ (míi lËp) 18.Th«n Th¹ch An §«ng (gi¸n tßng)
19.Th«n Thanh Trµ 20.Tr¹i th«n Léc Thanh 21.Tr¹i T©y Ph−íc 22.Th«n B×nh An
23.Th«n Ph−íc B×nh T©y 24.Tr¹i th«n §øc An (gi¸n tßng)
4-Tæng B×nh §iÒn, 25 x·, th«n, Êp, ti (trong ®ã cã 1 ti theo ®¹o):
1.Th«n ThuËn An x· Ch©u Mi §«ng 2.Th«n T©n An x· Ch©u Mi §«ng
3.Th«n Phó Léc x· Ch©u Mi §«ng 4.Th«n An Th¹nh x· Ch©u Mi §«ng
5.Th«n Liªm Quang x· Ch©u Mi §«ng 6.Ê p B×nh An x· Ch©u Mi §«ng
7.X· Ch©u Mi §«ng 8.X· T−êng V©n 9.X· Diªn Hùu 10.X· S©m Héi
11.X· Phó Nhiªu 12.Th«n §«ng Phóc 13.Th«n Nh¬n Hoµ 14.Th«n An Léc
15.Th«n Nam An 16.Th«n S©m Giang 17.Th«n T©n Léc 18.Th«n Phó NhuËn
19.Ê p T©n B×nh th«n T©n An 20.Th«n L¹c S¬n 21.Th«n Ph−íc S¬n 22.Th«n An Mü
23.Th«n L−¬ng N«ng 24.Ti Gi¸o Ph−êng (gi¸n tßng) 25.X· An H¶i
5-Tæng B×nh Ch©u, 23 x·, th«n, ch©u, Êp:
1.X· T− Cung 2.X· Ch©u Sa 3.X· Hoµ B©n 4.X· Trµ S¬n
5.Th«n Sung TÝch 6.Ch©u An Nh¬n 7.Th«n Diªm §iÒn 8.X· An VÜnh
9.Th«n LÖ Thuû 10.X· Mü Khª T©y 11.Th«n V¹n ThiÖn
12.Th«n Cùu §ång Xu©n 13.Th«n §ång An 14.Th«n An Kú
15.Th«n Ch©u Sa 16.Th«n Bµn Th¹ch 17.X· Mü Khª §«ng 18.Th«n Trµ S¬n
19.Th«n Kú Xuyªn 20.Th«n Mü C−¬ng 21.Th«n Tr−êng An §«ng
22.Th«n Cùu Phó Giang 23.Ê p Cöu Yªn
6-Tæng B×nh Hµ, 25 x·, th«n, Êp, ph−êng (trong ®ã cã 1 x· theo ®¹o):
1.X· Trung S¬n (gi¸n tßng) 2.Th«n Ph−íc ThiÖn (míi lËp)
3.Th«n Trung An 4.Th«n An Thíi 5.Th«n ThuËn Ph−íc 6.Th«n V¹n T−êng (míi lËp)
7.Th«n §«ng T©y An 8.X· Ch©u Tö 9.Th«n T©n Hy
10.Th«n Giao Thuû 11.Th«n Phó Léc 12.X· An Phó 13.Th«n An Hoµ
14.Ê p VÜnh An 15.Th«n TuyÕt Diªm 16.Th«n H−¬ng Trµ 17.Ê p H¶i Ninh
18.Th«n Mü HuÖ 19.Th«n Thanh Thuû 20.X· LÖ Thuû §«ng NhÞ
21.X· §«ng Lç 22.Th«n An Mü 23.Ph−êng An VÜnh x· Lý S¬n
24.Ph−êng An H¶i x· Lý S¬n 25.Th«n Phó B×nh
Phong tôc, s¶n vËt, khÝ hËu:
Gièng hai huyÖn Ch−¬ng NghÜa vµ Mé §øc.
Nói:
-Nói R¨ng C−a (Cø XØ S¬n): ë phÝa t©y b¾c çch huyÖn lþ h¬n 18 dÆm, tho¶i thÊp xuèng vïng ®Êt
ng−êi Th−îng, trë lªn phÝa b¾c thuéc ®Þa phËn tØnh Qu¶ng Nam, trë xuèng phÝa nam lµ ®Çu nguån
Thanh Bång. Nói cao nhän, nh« lªn n¨m ngän, tôc gäi lµ nói R¨ng C−a, tr«ng xa gièng çc ngãn tay
nªn còng gäi lµ nói Ngò ChØ S¬n (nói N¨m Ngãn Tay). Bªn c¹nh cã nói B¹ch Th¹ch, trªn nói cã ®¸
tr¾ng cao mÊy tr−îng, gäi lµ chïa B¹ch Th¹ch.
-Nói Trµ Qu©n: ë phÝa t©y b¾c çch huyÖn 120 dÆm, tho¶i thÊp xuèng nguån Thanh Bång ngoµi Luü
dµi, cã dßng n−íc b¾t nguån tõ ®©y, ch¶y ®æ vµo s«ng Thanh Bång, ®æ xuèng çc nói Trµ Kiªn, §éc
Th¹ch, Cam LÜnh, Tróc Uyªn.
-Nói Hæ Du: ë phÝa t©y çch huyÖn 25 dÆm, phÝa trong Tr−êng Luü, thuéc [tr¹i] VÜnh Tuy. PhÝa
®«ng b¾c nói tr«ng gièng nh− con hæ ngåi, cho nªn cã tªn Êy. Trong nói cã hang ®¸, cã nhiÒu hæ. Bªn
1514
c¹nh cã chïa tªn lµ Chïa Hang. Nói phÝa b¾c gi¸p tr¹i B×nh Hoµ l¹i ®ét ngét næi lªn mét ngän nh−
ngän bót, nói cao cã thÓ nh×n ra biÓn, tôc gäi lµ nói ChÊp Chíi. Ng− d©n biÓn Thíi CÇn nh×n vµo nói
®ã lµm mèc ®Ó biÕt xa gÇn.
-Nói Tam Ph¸i: ë phÝa b¾c çch huyÖn 6 dÆm. Nói h×nh ba chÏ, ba ®ît tho¶i thÊp, ba ®ît nh« cao,
tôc gäi lµ nói Ba Gß. Ch©n nói cá tranh um tïm rËm r¹p, nhiÒu hæ sãi, trém c−íp còng th−êng tô tËp ë
®©y, ng−êi ®i qua ®ã ph¶i hÕt søc ®Ò phßng. §êi Gia Long, T¶ qu©n Lª V¨n DuyÖt b¾t ®−îc nhiÒu hæ,
sai d©n ph¸t hÕt cá tranh, nay ®· h¬i yªn, d©n c− ë ven rõng ngµy cµng ®«ng h¬n.
-Nói Ph−îng Hoµng: ë x· Phó Nhiªu, phÝa ®«ng çch huyÖn 20 dÆm. Nói h×nh d¶i v¶i bay, cã chç
gièng h×nh chim ph−îng, cho nªn cã tªn Êy. D−íi nói cã vùc suèi, n−íc ch¶y ph¸t ra tiÕng kªu ï ï,
còng gäi lµ khe Ph−îng Hoµng. Bªn suèi cã giÕng cæ, n−íc trong l¹nh, mïa hÌ t¾m n−íc giÕng ®ã, m¸t
mÎ kh¸c h¼n giÕng kh¸c, tôc gäi lµ giÕng Tiªn. Bªn c¹nh cã çc nói Ch©u Nhai, Liªn Tr×, Tr−êng TÈu
cïng chÇu vµo.
-Nói Phè Tiªn: ë phÝa ®«ng çch huyÖn kho¶ng 10 dÆm, s¶n nhiÒu son ®Êt vµ Ng·i s©m. Bªn c¹nh
cã çc nói Anh Nha, Phó Nhiªu, §iÖp S¬n, B¹ch Mi, H¾c Th¹ch.
-Nói Trèng (Cæ S¬n): ë ®Þa phËn x· S©m Héi phÝa ®«ng çch huyÖn 6 dÆm, tôc gäi nói §×nh §×nh,
khi ®i trªn nói nµy nghe nh− b−íc ch©n ph¸t ra tiÕng ®éng nh− tiÕng trèng.
-Nói §Çu Rång: xem ë phÇn ghi chung toµn tØnh.
-Nói Thiªn Ên: xem ë phÇn ghi chung toµn tØnh.
-Nói La Väng: ë x· T− Cung, phÝa ®«ng nam çch huyÖn 25 dÆm, s¶n nhiÒu s©m. GÇn ®ã cã çc nói
Phu B¸ch, Trµ S¬n, §ång Vinh, S©m Héi.
-Nói Tam Thai: xem ë phÇn ghi chung toµn tØnh.
-Nói Nam Ch©m: ë th«n TuyÕt Diªm, phÝa ®«ng çch huyÖn 25 dÆm. Nói gèi ®Çu lªn bê biÓn nh−
çi mòi nam ch©m, phÝa b¾c gÇn bÕn Bµn, mòi §Çu Ngùa, phÝa nam gÇn nói §iÖp Th¹ch, nói Hang Ðn
(YÕn Cèc). §Ønh nói rÊt cao, thuyÒn biÓn n−íc Thanh ®i vÒ ph−¬ng nam th−êng nh×n nói nµy lµm mèc.
-Nói V©n Phong: ë phÝa t©y nam çch huyÖn 180 dÆm, phÝa ngoµi Tr−êng Luü, nói cao vót tÇng
m©y, cã çc nói kh¸c bao quanh, Ýt cã dÊu ch©n ng−êi, tôc gäi lµ nói Eo M©y, ng−êi Th−îng gäi lµ nói
Chóa. Nói V©n Phong Êy tró ngô cña çc c¬n m−a, lµ mét trong ThËp c¶nh. PhÝa sau nói cã mét ngän
®ét ngét næi lªn, råi tho¶i thÊp vÒ phÝa trong Tr−êng Luü, lµm thµnh nói Cèng §¸, nói Th¹ch Bµn, nói
Th¹ch An, nói Hoµ S¬n.
-§¶o Lý S¬n: ë trong biÓn §«ng, çch huyÖn 65 dÆm, tôc gäi lµ Cï lao RÐ. Xung quanh næi cao,
gi÷a tròng xuèng, kho¶ng mÊy chôc mÉu. D©n hai ph−êng An H¶i, An VÜnh ë ®ã. Hµng n¨m nép thuÕ
dÇu, miÔn binh dÞch.
S«ng:
-S«ng Ch©u Tö: xem ë phÇn ghi chung toµn tØnh.
-Khe Cèng §¸: ë phÝa t©y huyÖn, b¾t nguån tõ s¬n phËn tr¹i An Hoµ. §¸ trßn nh− qu¶ b−ëi, n−íc
rÊt tr¬n.
-Vòng An VÜnh: ë x· An VÜnh, phÝa ®«ng huyÖn. Bê vòng cã giÕng n−íc ngät, rõng c©y, thuyÒn bÌ
qua l¹i cã thÓ dõng ®Ëu.
L¹i cã vòng Thanh Thuû (N−íc Trong), vòng Tµu, vòng QuÊt, còng cïng lo¹i nh− vòng ®ã.
-S«ng Xµ Lé: ë nguån Thanh Cï, ngoµi Tr−êng Luü. S«ng b¾t nguån tõ th−îng du tõ phÝa t©y ch¶y
xuèng, quanh co nh− r¾n l−în, cho nªn gäi tªn nh− vËy. Ch¶y ®Õn vùc Th¹ch M·, cïng hîp dßng víi
s«ng KhÒ Dung vµ s«ng Lª ë phÇn ®Êt man huyÖn Mé §øc.
1515
§−êng ®i:
-Mét ®−êng theo ®−êng quan b¸o tõ huyÖn lþ ®i vÒ phÝa nam ®Õn thµnh tØnh, ®i kho¶ng 3 giê th×n.
-Mét ®−êng nhá tõ huyÖn lþ th¼ng ®Õn Tr−êng Luü, ®i kho¶ng 2 giê th×n.
-Mét ®−êng nhá, tõ huyÖn lþ ®i vÒ phÝa ®«ng ®Õn tÊn Thíi CÇn, giµ 2 giê th×n.
HuyÖn Mé §øc
HuyÖn Mé §øc ë phÝa nam çch thµnh tØnh h¬n 30 dÆm.

HuyÖn h¹t phÝa ®«ng ®Õn biÓn 10 dÆm, phÝa t©y ®Õn Luü dµi B×nh An 10 dÆm, phÝa nam ®Õn ®Þa giíi
huyÖn Bång S¬n tØnh B×nh §Þnh h¬n 30 dÆm, phÝa b¾c ®Õn ®Þa giíi huyÖn Ch−¬ng NghÜa 30 dÆm. X−a
lµ ®Êt ®éng Cæ Luü n−íc Chiªm Thµnh. §êi nhuËn Hå thuéc huyÖn Khª CÈm ch©u NghÜa. §êi Lª d©n
huyÖn phÇn nhiÒu chuéng kiÓu ch÷ hoa v¨n, cho nªn lÊy tªn lµ huyÖn Mé Hoa. §êi b¶n triÒu vÉn theo
nh− thÕ. N¨m ThiÖu TrÞ thø nhÊt (1841) ®æi tªn hiÖn nay1.
HuyÖn cã 6 tæng, gåm 163 x· th«n tr¹i ph−êng Êp v¹n ti. §Çu ®êi Gia Long, huyÖn lþ ®Æt ë x·
N¨ng An. N¨m Tù §øc 9 (1856) dêi vÒ x· Thi Phæ. N¨m thø 18 (1865) dêi vÒ th«n Th¹ch Trô, míi
x©y kho huyÖn, phÝa ph¶i dùng nhµ häc.
Hé khÈu: 6.431 ng−êi.
-Chøc s¾c vµ miÔn sai dÞch:
Trong ®ã: 1.462 ng−êi.
-D©n nguyªn tÞch: 4.969 ng−êi.
Ruéng ®Êt: 17.704 mÉu cã lÎ. Trong ®ã:
-Ruéng: 17.578 mÉu.
-§Êt: 126 mÉu.
T« thuÕ:
-ThuÕ ruéng: 14.992 héc.
-ThuÕ khoai, ®Ëu, d©u, mÝa nép b»ng tiÒn: 138 quan.
1-Tæng Quy §øc: 36 x·, th«n, tr¹i, ph−êng, ch©u, Êp, v¹n (trong ®ã 3 x·, th«n theo ®¹o):
1.Tr¹i Phó Léc (míi lËp) 2.Tr¹i MÔ S¬n 3.Tr¹i th«n §¹i Léc
4.Th«n Ba B×nh x· An Ba 5.Ê p Hoµ V©n 6.Th«n VÜnh Tr−êng T©y
7.Th«n B¶o Th¸p 8.V¹n VÜnh Th¹nh 9.Th«n B¶o An 10.Th«n Xu©n §×nh x· An Ba
11.Ch©u An Mü 12.Ê p T©y Th«n V¹n Léc 13.X· V¹n Ph−íc (gi¸n tßng)
14.X· V¹n Ph−íc Trung 15.X· V¹n Ph−íc H−ng 16.X· V¹n Ph−íc T©y
17.X· V¹n Ph−íc §«ng 18.X· V¹n Ph−íc Ch¸nh 19.X· An Ba
20.Ê p §«ng th«n V¹n Léc 21.Ph−êng Dao Tr× 22.Th«n V¹n Tóc
23.Tr¹i V¹n Xu©n 24.Tr¹i Bµn Th¹ch 25.Th«n Xu©n Phó 26.Ê p An Thµnh (míi lËp)
27.Th«n VÜnh §Þnh 28.Th«n VÜnh Tr−êng §«ng (gi¸n tßng) 29.Th«n ThuËn An (gi¸n tßng)
1
Nay lµ ®Êt huyÖn Mé §øc vµ phÇn lín huyÖn §øc Phæ tØnh Qu¶ng Ng·i.
1516
30.Th«n Phó Nhiªu 31.Ê p Mü Thµnh (míi lËp) 32.Tr¹i Ngäc D¹

33.Ch©u §ång Xu©n 34.Ê p ThuËn An 35.Th«n Quang HiÖn 36.Th«n Ba T¬ x· An Ba
2-Tæng C¶m §øc, 29 x·, th«n, tr¹i, ph−êng, Êp:
1.Th«n Tó S¬n 2.Ê p An Hoµ th«n An T©y 3.Tr¹i Ph−íc Léc
4.Th«n An T©y 5.Ê p Lé Bµn x· Lé B«i 6.Ê p Nh¬n Ph−íc x· Liªn ChiÓu
7.Th«n An Ph−íc x· Liªn ChiÓu 8.Ê p Vinh HiÓn x· Liªn ChiÓu
9.Ê p Cø S¬n x· Liªn ChiÓu 10.Ê p B×nh An x· Liªn ChiÓu
11.Ê p Kim Giao x· Liªn ChiÓu 12.Ê p Mü Hoµ x· Liªn ChiÓu
13.Ê p Mü ThuËn x· Liªn ChiÓu 14.Ê p An §iÒn th«n An T©y
15.Ê p LËp An th«n An Ninh 16.Ê p Héi An th«n Gia Ngäc
17.Ê p Gia Ngäc th«n Gia Ngäc 18.Ê p Vinh Quang th«n An §Þnh
19.Ph−êng ChØ T−îng Téc 20.Ê p Lam §iÒn th«n Thanh ChiÓu
21.Ê p Kim Thµnh x· ThiÕt Tr−êng 22.X· VÜnh Phó 23.Ê p Lôc L¨ng th«n T×nh Quang
24.Ê p Long Phó th«n BÝch ChiÓu 25.Th«n An Ninh
26.Tr¹i Cùu Tr−êng Xu©n T©y 27.Ê p Hïng NghÜa th«n An Th¹nh
28.Ê p V¹n Lý th«n An Th¹nh 29.Ê p T©n Héi th«n An Th¹nh
3-Tæng Triªm §øc, 21 x·, th«n, tr¹i, ph−êng, Êp (trong ®ã 2 Êp, ph−êng theo ®¹o Thiªn chóa):
1.Th«n Long Tr× 2.Th«n T©n Diªm 3.Th«n Phó Kh−¬ng (míi lËp)
4.Tr¹i An Phó 5.Ê p ThuËn Hoµ, Êp ThuËn An, Êp ThuËn Lîi x· Diªn Tr−êng
6.Ê p Trung Kh¸nh, Êp Mü §iÒn, Êp Tr−êng S¬n x· Diªn Tr−êng 7.Ê p V¹n An x· Nga NgËn
8.Ê p Thanh An th«n Mü Trang 9.Ê p TiÕn Léc x· §ång Phó
10.Th«n La V©n 11.Ê p Trung ¸i, Êp Trung Thµnh th«n ChÝnh Trung (gi¸n tßng)
12.Th«n Long Th¹nh 13.Th«n Th¹ch Bi 14.Ph−êng Th¹nh §øc th«n La V©n
15.Ph−êng T©n An th«n La V©n (gi¸n tßng) 16.Ê p Bµn Th¹ch th«n Nam Hu©n
17.Ê p Thanh S¬n th«n Nam Hu©n 18.Ê p Mü Léc th«n Nam Hu©n
19.Ê p T©n D©n th«n Xu©n Thµnh 20.Tr¹i Xu©n S¬n 21.Tr¹i §«ng An
4-Tæng Ca §øc, 23 x·, th«n, tr¹i, Êp (trong ®ã 1 Êp theo ®¹o):
1.Ê p TËp An x· VÜnh An (gi¸n tßng) 2.Tr¹i V¨n Tr−êng th«n An B×nh
3.Th«n Th¹ch Trô 4.Ê p Nh¬n Canh th«n §«ng Ng¹n 5.Th«n Th¹ch Than [x·] An Th¹ch
6.Th«n QuÊt L©m 7.Ê p VÜnh An th«n VÜnh An
8.Th«n Trung An Th−îng 9.X· An Thæ 10.Th«n Mü An
11.X· V¨n B©n 12.Ê p Bµn An th«n Th¹ch Than 13.Th«n V¨n Hµ x· Trµ Ninh
14.Th«n Th¹ch Than x· Trµ Ninh 15.Th«n §¹m Thuû 16.Th«n Du Quang
1
17.Th«n An Tr¹ch x· An Së 18.Th«n An S¬n
19.Ê p Mü ThuËn th«n T©n An 20.Th«n §«n Lu©n 21.Th«n Héi An
22.Th«n Phó Mü 23.Th«n Phó Vinh
5-Tæng L¹i §øc, 21 x·, th«n, ti, v¹n, Êp (trong ®ã 3 x·, th«n, Êp theo ®¹o Thiªn chóa):
1.Ê p Lam §iÒn x· Ph−íc §iÒn (gi¸n tßng) 2.Th«n Kú T©n 3.X· Hoµ D−¬ng
4.X· L¹c Phè 5.X· Long Ph−îng 6.Th«n Vinh Phó x· L¹c Phè
7.Th«n Phó Léc 8.Th«n §«ng D−¬ng 9.Th«n Tróc Viªn 10.X· Bå §Ò (gi¸n tßng)
11.X· Thi Phæ 12.X· N¨ng An 13.Th«n NghÜa LËp 14.V¹n Kh¶ §é
15.Th«n Chó T−îng Ti (gi¸n tßng) 16.Ê p An Sinh x· Ph−íc S¬n
17.Th«n An Mü 18.Ê p B×nh An th«n Ph−íc S¬n
1
ë ®©y ngv. chÐp ch÷ "th«n", ch¾c nhÇm.
1517
19.X· V¹n Ph−íc Th¾ng 20.Ti Gi¸o Ph−êng 21.Th«n NghÜa An

6-Tæng Tri §øc, 33 x·, th«n, Êp:
1.Ê p An Tr−êng x· Lé B«i 2.Ê p T©n Tù x· Lé B«i 3.Th«n Thuû Th¹ch
4.Ê p Chiªu VËt vµ Êp Chiªu V¨n th«n Phi Chiªu §«ng 5.Ê p An L¹c th«n Trung An
6.Ê p VÜnh L¹c th«n Phó Mü Th−îng 7.Ê p Léc An x· Thanh HiÕu
8.Ê p Th¹ch LËp th«n Phi Chiªu §«ng 9.Ê p §«ng ¤n th«n Phi Chiªu §«ng
10.Ê p Hoµ Th¹nh th«n Phi Chiªu §«ng 11.Ê p Mü S¬n x· L©m An
12.Ê p H¶i T©n x· Thanh HiÕu 13.Ê p Mü ThuËn x· L©m An
14.Ê p Sa B×nh th«n B×nh An 15.Ê p Quy ThiÖn x· Thanh HiÕu
16.Ê p §«ng An x· Thanh HiÕu 17.Ê p Thanh An x· Thanh HiÕu
18.Th«n §«ng An x· H¶i M«n 19.Ê p Tr−êng Sinh x· Phó Th¹nh
20.Ê p Ph−íc §iÒn x· Thanh HiÕu 21.Ê p Th¨ng B×nh th«n Phó Th¹nh
22.Th«n Phi Chiªu T©y 23.Ê p Thanh L©m th«n Phó Mü Th−îng 24.Ê p Long §iÒn x· L©m An
25.Ê p Minh L©m th«n Phi Chiªu §«ng 26.Ê p An Thµnh th«n Trung An
27.Ê p VÜnh B¶o x· Thanh HiÕu 28.Ê p T©n Kh¸nh x· Thanh HiÕu
29.Ê p VÜnh Tuy x· Thanh HiÕu 30.Ê p Trung Lý x· Thanh HiÕu
31.Th«n Bµn Khª [x·] L©m §¨ng 32.Ê p An §¹i th«n Trung An
33.Ê p Thµnh HiÖu x· Thanh HiÕu
Phong tôc, s¶n vËt, khÝ hËu:
Gièng hai huyÖn Ch−¬ng NghÜa vµ B×nh S¬n.
Nói:
-Nói Cao M«n: xem ë phÇn ghi chung toµn tØnh.
-Nói Hoµnh S¬n: ë phÝa t©y huyÖn 30 dÆm, phÝa t©y nói §¹i, lµ ngän nói cao nhÊt çc nói trong
huyÖn. Tõ phÝa ®«ng nh×n vµo, mét d¶i nói ngang réng lín, cho nªn cã tªn Êy. Nh¸nh phÝa b¾c tho¶i
xuèng thµnh ®Ìo Tiªm Tróc, qua eo nói l¹i nh« lªn mét ngän, lµm thµnh nói §¹i.
-Nói §¹i: xem ë phÇn ghi chung toµn tØnh.
-Nói B¾c D−¬ng: ë phÝa t©y b¾c huyÖn 25 dÆm. Nói gièng nh− çi mò b»ng ®Çu, cao vät. PhÝa nam
nói liÒn víi ®Ìo Lç T©y, phÝa b¾c tiÕp víi ®Ìo H−¬ng Qu¸n, l¹i cã tªn lµ nói B×nh Quan. PhÝa t©y nam
cã nói Ch©u Mi, nói Long Håi, nói Thiªn M· liÒn kÒ. PhÝa ®«ng b¾c, m¹ch nói tho¶i xuèng lµm thµnh
nói Vi Tr−êng.
-Nói Vi Tr−êng: ë phÝa t©y b¾c huyÖn 20 dÆm. Trªn nói cã nhiÒu lau sËy nªn cã tªn Êy, l¹i cã tªn lµ
nói V¹n Ph−íc. M¹ch nói tho¶i xuèng, v−ît qua s«ng råi l¹i nh« lªn lµm thµnh nói Ph−îng Hoµng.
-Nói V¨n B©n: ë x· V¨n B©n, phÝa ®«ng b¾c huyÖn 22 dÆm. §Êt nói mµu ®á, lÊy ®−îc nhiÒu ®¸ ong.
PhÝa nam cã nói Trung An. V¨n chØ huyÖn Mé §øc ë d−íi ch©n nói nµy. PhÝa b¾c nói tho¶i xuèng lµm
thµnh nói Long Ph−îng.
-Nói Long Ph−îng: á phÝa ®«ng b¾c huyÖn 38 dÆm, t¹i ®Þa phËn x· Long Ph−îng. Trªn nói c©y cèi
xanh tèt t−¬i ®Ñp, tr«ng gièng h×nh long ph−îng bay móa.
-Nói QuÊt L©m: ë th«n §«ng QuÊt phÝa ®«ng b¾c huyÖn 10 dÆm. D©n th«n QuÊt L©m ë d−íi nói
nªn cã tªn Êy.
-Nói §éc LËp: ë bê b¾c cöa biÓn Mü ý, phÝa ®«ng nam huyÖn 10 dÆm, mét lÌn ®¸ cao lín ®Õn vµi
tr−îng nh− r¬i xuèng gi÷a b·i çt b»ng.
-Nói ThiÕt Tr−êng: ë x· ThiÕt Tr−êng, phÝa b¾c huyÖn 10 dÆm. §Êt nói mµu ®á, d©n ®Þa ph−¬ng
th−êng ®µo lÊy luyÖn thµnh s¾t nªn cã tªn Êy.
1518
-Nói §»ng Giao: ë phÝa b¾c huyÖn, thÕ nói cao dùng uèn l−în. PhÝa t©y nói cã ngän nói ®Êt, gÇn ®ã
cã hå vu«ng. PhÝa ®«ng nói tho¶i xuèng thµnh ®åi Hoa C«ng, ®åi Thä C−¬ng vµ nói B¹ch Th¹ch.
-Nói B¹ch Th¹ch: ë phÝa ®«ng b¾c huyÖn kho¶ng 1 dÆm. Trªn nói c©y cèi xanh tèt, s¾c ®¸ mµu
tr¾ng, l¹i cã tªn lµ nói Lan, trªn nói cã miÕu cæ Cao Çc linh thiªng.
-Nói Long Cèt: ë phÝa t©y nam huyÖn 5 dÆm. Nói cao lín, tr«ng nh− toµ l©u ®µi. GÇn ®ã cã nói Nga
S¬n.
-Nói Hèt Ho¶: ë phÝa t©y nam huyÖn 40 dÆm, ngoµi Luü dµi. H×nh nói ®ét ngét nh« lªn cao lín,
tr«ng nh− löa bèc nªn cã tªn Êy. L¹i cã nói Th¹ch Quan liÒn gÇn.
-Nói Man T©n: ë phÝa t©y nam huyÖn 10 dÆm. TriÒu tr−íc, Cai b¹ Qu¶ng Nam §Æng §¹i L−îc khi
®i qua vïng ®Êt ng−êi Th−îng th−êng dõng ®ãng qu©n ë ®ã, ®Çu môc çc s¸ch ng−êi Th−îng ®Òu ®Õn
hÇu tiÕp nªn cã tªn Êy.
-Nói Tam Tïng: ë phÝa t©y nam huyÖn 15 dÆm. ThÕ nói cheo leo, nhiÒu thó d÷. L¹i cã nói Ph−íc
Léc ë phÝa ®«ng nói Êy.
-Nói D−¬ng Th−îng: ë phÝa nam huyÖn 10 dÆm, thuéc ®Þa phËn th«n An Ninh, h×nh gièng chiÕc
thuyÒn óp.
-Nói Lé B«i: ë phÝa nam huyÖn 25 dÆm, thuéc ®Þa phËn x· Lé B«i. L¹i cã tªn lµ nói D−¬ng H¹,
cïng nói D−¬ng Th−îng liÒn kÒ nhau. N¨m Nh©m TuÊt (1801), Lª V¨n DuyÖt tiÕn ®¸nh qu©n T©y S¬n,
b¾t sèng §« ®èc Chu V¨n Mü ë nói nµy.
-Nói Sa B¨ng: ë th«n B×nh An, phÝa ®«ng nam huyÖn 25 dÆm. PhÝa ®«ng cã nói ®Êt, d©n ®éi Sa
B¨ng ë quanh ch©n nói. Bªn c¹nh cã luü cò, gäi lµ ®ån Sa B¨ng. §Çu ®êi Trung h−ng, v−¬ng s−1 ®¸nh
qu©n T©y S¬n th−êng ®ãng qu©n vµ chøa l−¬ng ë ®©y. Th«n B×nh An ë phÝa t©y gÇn nói D−¬ng S¬n lµ
n¬i ë cña ®éi Sa B¨ng x−a.
-Nói Diªn Tr−êng: ë x· Diªn Tr−êng phÝa ®«ng nam huyÖn 42 dÆm, lµ ®Çu ®−êng BÕn §¸ (Th¹ch
T©n), tiÕp gi¸p ®Þa giíi huyÖn Bång S¬n tØnh B×nh §Þnh, tôc gäi lµ nói Mi Nhai. Tõ ch©n nói ®Õn ®Ønh
nói cã bËc ®¸ gå ghÒ. L¹i cã nói La V©n, nói S¬n §ång, nói Phó S¬n gÇn ®ã.
-§Ìo Cung Qu¨ng: ë x· §ång Phó phÝa ®«ng nam huyÖn 49 dÆm, lµ chç gi¸p ®Þa giíi tØnh B×nh
§Þnh. §Çu ®êi Trung h−ng, ®¹i qu©n ®¸nh qu©n T©y S¬n, th−êng ®ãng qu©n ë ®©y.
S«ng:
-S«ng VÖ: Xem kü ë phÇn ghi chung toµn tØnh.
-S«ng Thèc: ë phÝa ®«ng çch huyÖn kho¶ng 1 dÆm, lµ nh¸nh cña s«ng VÖ, ph¸t nguån tõ th«n B¶o
An råi ch¶y vÒ phÝa nam, qua ®Þa phËn çc x· th«n An Ba, V¹n Ph−íc, QuÊt L©m, Mü An, ®Õn cöa tÊn
Mü ý.
-S«ng Trµ C©u: ë phÝa nam huyÖn 10 dÆm, b¾t nguån tõ lµng Doi ®Õn Na ¢m ë vïng ®Êt ng−êi
Th−îng, råi cïng khe ThiÕt L©m hîp dßng, gäi lµ s«ng Liªm. PhÝa ®«ng b¾c ch¶y qua b¶o TÜnh Man
thø nhÊt, chuyÓn ch¶y vÒ phÝa ®«ng nam, gäi lµ s«ng Trµ C©u, vßng vÌo ch¶y vÒ phÝa ®«ng, hîp dßng
cïng s«ng Thèc, ®æ ra cöa biÓn Mü ý.
-S«ng DÜ: ë phÝa t©y nam huyÖn 15 dÆm, b¾t nguån tõ vùc Long Hµm, phÝa ®«ng ch¶y qua An T©y,
vßng quanh råi hîp dßng víi s«ng Trµ C©u.
-S«ng Phi Chiªu §«ng: ë phÝa nam huyÖn h¬n 20 dÆm, b¾t nguån tõ khe §ång Tr©m ë vïng ®Êt
ng−êi Th−îng, phÝa b¾c ch¶y ®æ vµo tÊn Mü ý.
1
§êi Trung h−ng nãi ®©y lµ Trung h−ng cña chÝnh quyÒn chóa NguyÔn, v−¬ng s− nãi ®©y chØ qu©n chóa NguyÔn
Phóc ¸nh.
1519
-§Çm L©m §¨ng: ë phÝa ®«ng nam huyÖn h¬n 20 dÆm, n−íc ®Çy ch¶y ®Õn hîp dßng víi s«ng Phi
Chiªu §«ng.
-§Çm Diªn Tr−êng: ë phÝa ®«ng nam huyÖn h¬n 30 dÆm, ®Çm réng kho¶ng n¨m, s¸u tr¨m mÉu,
mïa ®«ng thÕ n−íc ngËp trµn, ch¶y xu«i xuèng biÓn.
-S«ng Lª: ë th−îng du nguån An Ba phÝa t©y huyÖn, ngoµi Tr−êng Luü, tôc gäi lµ s«ng Ly, b¾t
nguån tõ lµng Phñ ë vïng ®Êt ng−êi Th−îng, quanh co h¬n n¨m tr¨m dÆm, ®Õn vùc Ngùa §¸ (Th¹ch
M· Uyªn) cïng hîp dßng víi hai s«ng Khª Dung vµ Xµ Lé ë vïng ®Êt ng−êi Th−îng thuéc huyÖn
B×nh S¬n.
-S«ng Lý: ë vïng ®Êt ng−êi Th−îng phÝa t©y huyÖn, phÝa ngoµi Tr−êng Luü, tôc gäi lµ s«ng RÝ, b¾t
nguån tõ N−íc §Õ ë vïng ®Êt ng−êi Th−îng, ch¶y vÒ phÝa ®«ng b¾c, qua çc man N−íc Nhôc, Con
Sè, chuyÓn ch¶y vÒ phÝa b¾c, ®Õn ®Þa phËn N−íc N¨ng ë vïng ®Êt ng−êi Th−îng.
§−êng ®i:
-Mét ®−êng theo ®−êng quan b¸o, tõ huyÖn lþ ®i vÒ phÝa b¾c ®Õn thµnh tØnh, ®i kho¶ng giµ ba giê
th×n.
-Mét ®−êng nhá tõ huyÖn lþ ®i vÒ phÝa t©y ®Õn qu©n thø TÜnh Man, ®i kho¶ng 1 giê th×n.
-Mét ®−êng nhá tõ huyÖn lþ ®i vÒ phÝa ®«ng ®Õn cöa tÊn Mü ý, ®i kho¶ng 1 giê th×n.
1520
ᇃ ཌྷ࠷ ҊඈഢᏲԲϯበᘱဦώซӔ‫ݶ‬Ί 1a
ᇃཌྷ࠷
Тᇉୄᄦ଄ᜓ
ᇃཌྷ࠷‫ݱ‬
дၓཌྷᎩϒᄋۤг̶Ąᖞπ̋Ꭹಱ̥ۤг̶Ąလษ‫ܐ‬
ϫᐂ ‫׀‬ѣဦώ ொ ˷ၓ ཌྷ Ꭹಱ ൳ ۤ Ą ౙѐೇ ொ ˷ѩ Ą ߂ དྷ ѐ‫ཻ ࡂܐ‬
Ϯ Ą‫ ׹‬ಛ ̣Ѻ ˮ ෮ ͎ ѣ؈Ă ੼ ಥˮ Ą ‫ ֗ ݱ‬དྷ֎Ă ‫ܝ‬
ᇃ ཌྷ࠷‫ݱ‬ ࢱ˘
︵̙న‫︶ܝݑ‬Ąᑼᔮ̣ˮಥ͎ ︵̙ਕ᎕ͪ︶Ą
‫ޥ‬ཌྷ‫ࣘع‬நၓཌྷᎩ௚ᔑπ̋ᇍᇇ˟Ꭹ ࢱ˩̣
࠷ᔑ‫ڌ‬Ҙ෼ ߂մ֧ć‫ݑ‬Δ෼ಥѺ̣߂ ֧Ą‫ڌ‬Ҍ˷
π̋ ˩˝
ঔ ߂ౙ ֧ ćҘ Ҍ ‫ ܜ‬ᕑ ӵ៌ဩ ෮ ߂ ֧ ć ‫ ݑ‬Ҍπ‫࠷ ؠ‬
ᇍᇇ ̣̓
ቿ̋Ꭹࠧմ ߂ 1b
ज़֧ćΔҌᇃ‫ڌګ࠷ݑ‬Ꭹ̣ࠧ߂̣
֧ ć‫ ݑ ڌ‬Ҍπ ‫ ࠷ ؠ‬ቿ ̋Ꭹࠧ ಥ Ѻ ֧ ć Ҙ ‫ݑ‬Ҍቿ ̋
Ꭹ ࠧĂ ˫ ତ៌ ဩ ಥ Ѻ ߂֧ ć ‫ڌ‬Δ Ҍ ᇃ ‫ ڌګ࠷ ݑ‬Ꭹ
1521
ࠧདྷ߂ ֧ćҘΔҌ‫ڌګ‬ᎩࠧĂ˫ତ៌ဩ̣߂մ
֧Ą
௚‫ع‬ಥĂᎩ
‫ ޥ‬ཌྷ‫ع‬Ă ࣘநၓ ཌྷ ᎩĂ௚ᔑ π ̋ăᇍ ᇇ ෮Ꭹ ︵߂ज़ᓁ Ă
དྷѺ෮߂ज़ۤՅ၂Ӫ֠Φⰰ︶
͗˾ ෮༱ಥ˼߭Ѻज़߂ज़ࣶˠ
ᖚҒҺमདྷ˼ౙѺ߂ज़ࣶˠ
ִ̰һಥ˼෮Ѻౙˠć
̰࠷һಥ˼̣Ѻज़߂մˠć
ϣᆊϴᓖწ
̰๒һ Ѻ߂ౙˠĄ
ᚱϔಥ༱߭˼ಥѺ߭߂ˠ
2a ෮ีЧ Ѻౙ߂͝︶ćϮᙂ ︵΍π̋ᎩѦ඘ѯ︶ćॳ ︵΍
ϣᆊϴᓖწ
˫ ࿭៌Ч ؈ һ ˼ Ѻ̣߂ࣶ߭Щ
π̋Ꭹ‫ܦ‬ቿă‫ܦ‬ឯ෮໚ĄՒϣ‫ק‬ᓠĂᄃᇃ‫ॳݑ‬ൾᅊ︶ć ͪ
ϣস ྍα༱մѺ ߂དྷস࿬ ‫︵ ڵ‬΍ၓཌྷăπ̋ăᇍᇇ ᎩĄ˫ѣந̋फщϖăщঔ෮
̰ϣདྷ༱մ˼մѺ߂߭স࿬ ӪயඁĄ᠚ѐˠৼ̣߂͝ĂᄃՒᎤăϮᎤĄώѐధᇈಥ༱
̰˿ಥ˼߂߭স࿬ ˼͝︶ćՒᎤ ︵΍ၓཌྷăπ̋෮ᎩࠎкĂᇍᇇᎩѨ̝Ă
১ඁ к โ Ꭴ ︶ć Ϯ ๴ Ꭴ ︵ ΍ π ̋ Ꭹ π ߷ ᓁ щ ̥ ߷ ൓ ኱ ︶ć 3a
‫ڰ‬Ꭴ ︵΍ၓཌྷᎩཌྷ˭ᓁ༱෪߷൓኱︶ć቉ćᚲć֋ᘾć
ϣ ඁ ඒ ༱ज़˼߭ Ѻ߭߂Ё େ ࿬
เ౪ćϨ౪ăϨ֑ć‫֑ܦ‬ćโ֑ć‫֑ڕ‬ćར‫܅‬Ϡ
̦‫ۏ‬᏿ಥ༱དྷ˼մѺ߭߂̣ర
֑ ć ϝ ć ϟ ቴ ć ͪ ᘼ ︵ ΍ ဩ ︶ć ‫ ش‬ć ο ć ფ ć
֋₥ॹቴ᏿ಥ˼ಥѺདྷ߂དྷర
ᘲćᎭ৲ć౫ዉ ︵΍ၓཌྷᎩཌྷ‫ګ‬ᓁ჊༯ۤĂྵ៱щࠤ
˫˯ ໚ ៌ ඁ
ᅊ ︶ៃ ︵ ΍ π ̋ Ꭹ π ‫ ګ‬ᓁ ౠ ៃ Յ Ă π ߷ ᓁ Т ߋ ă Т щ ෮
̰᏿ಥ˼ Ѻ̣߂ర
Յ Ă ᇍ ᇇ Ꭹ ᐐ ᇇ ᓁ າ ៃ ֠ Ą ᠚ ѐ ඁ Ϥ ࠷ ࣗ ൳ ৼ ︶ć ѻ ć
̰ඒಥ˼෮Ѻ େ
ͱ ć ੺ ︵ ˠ छ ෴ ֈ Ă ‫ ܧ‬ѣ ய ΍ ︶ć ѿ ć֒ ć ܎ ć ෪ ć
1522
̰ ͪᘼ߂ ෮༱ቢ
Ⴉ ć ౦ ć 㖼 ć ໃ ć ͪ ໃ ︵ д π ̋ Ꭹ π ߷ ᓁ Ă Ϻ ͌ ︶ć
ࢲܸ ︵ ᎩϺТ︶ ᕅ ︵д៌̶ĂϺ͌︶ć̋֒
˿ሰϔళĂܸ‫ލ‬ঙᙴĄг๕৫বĄ̀‫إ‬ঈкрጯĂϔ 3b
๝ Ӏк ઉ ఩Ą ྺ ϔ ‫ ڇ‬ϣ˧ᖄ Ą гк ˿ ‫ ੼ ܞ‬ᒌĄ૱ ү ঈ࣏ ︵ ᎩТ︶
ͪ֘ ︵π̋ăၓཌྷ︶᛿൅Ąα֚ਆങൾ଀ൄማĂ൒໐ ಥ໐̝̚Ă‫ࠎࢲڌ‬кĂ‫ࢲݑ‬Ѩ̝ĂҘΔࢲ͌Ăᄃᇃ‫ݑ‬
ᒔ ൑ೀ Ă кͽ ֋ ౪ ҥ ቉Ą߇ ‫ܸ ׎‬ᆍ ࡗ Ą ૓ ๹ಉ௉ ᒺ Т Ą୲ ঈ ֽᏵ Ă ߇ ළ ‫ ؕ ͡߂܅‬ฟĂ Ш ᘷ Ϗ ႽĄᒐ ঈ
ೈܸᖃĂᄃᇃ‫ݑ‬ٚ‫ع‬ТĄ Ϻ 2b
ѣ‫إ‬Ԓ⢄Ăрભሄ ԿҌĂࣜϐᇫ֑Ąᇵߋ̏ߜĄα̝֚̚ĂྺΑม
۰ Ąᔑϔ มѣଂ ྽ དྷ߂ۤ Յ၂ Ӫ֠ Φ ︵ˠᇴ ౙѺज़ ߂ үĂϣѣ ಥ໐ಥ ങĂѣಥ໐෮ ങĂ̏ ѣ ങ۰ ︵ߋ
ಥˠ︶ĄҌ‫ڻٺ‬ᙝ៌ϔਣ‫ن‬ᙴ૱Ă౵ࠎᙱ̼Ą ϒࣧ͡ᒅϣፘॹ౫ϝ֑Ć˟͡୺‫ڪ‬ϣᇫࡌቌćౙ͡୺ϣă
‫ۏ‬ய ͫϣᇫᏵᏵቌć߭͡˿‫܅ॺܞ‬ϠĂ˫ќज़͡ቌĄմ͡୺ϣᇫ
ᇃཌྷ࠷
ཌྷ आቌĄ΋߂͡ቈ ͡ቌĄ߂ಥ͡எ‫ڪ‬ϣؕቈᚲቌĄ߂෮͡ॺ
︵ಥЩӳ Ăπ̋ᎩயĄ๠ᇇ߂ѐԼࠎՒ๭͗Ą᠚ѐৼಥ
Ꮐ ᓥ ̈́ ߋ ќ Ᏽ Ᏽቌ Ă Ђ ॹ ϣ Ă ќ ҁ ቴ ︶Ą ҋ ϒ ͡Ҍ մ ͡
࠰ΞֈឭĄˢ΋͇ঈൾರĂॹкเརĂឭְ˜ංĄ ‫ ئ‬ѡĂ ҋ ົ ̋ ҃ ‫ ݑ‬Ăᅫਮ ѡ ѯ҃ ͤ Ă т ᐷӛͪ Ă
ᇃཌྷ࠷
4a ߇ ЩĄ ̋ ઎ѣ ࢳ ྻ ૟ ࢕Οᇁ д ஘Ą ̋ ཕ ѣ ྮ Ă ࠰
Щ̋ எ т̡ Ą ᇃཌྷ ߂ ഀ Ă ಥ͠ᐷ ᐝ ᑚͪ ӈ ѩ Ą य़ѣͪ ϓ
̋ࠤкĄᓝ‫׎‬౵ѣЩ۰Ăၓཌྷ̝ඊ̋ăΟᕑĂπ̝̋ ̋Ą
͇ Оă ᐷ ᐝă έ Ă ᇍᇇ̝ ̂ ̋ă ੼ ̋ Ą ‫׎‬ዶд ៌ ˬέ̋
ဩ̚Ăᄃ̈҃൑Щ۰ྎдᎩበĄ 5b
д࠷‫߂ڌݱ‬ಥ֧Ăπ̋Ꭹ‫ݑڌ‬෮߂ज़֧ĂाऽۤгĄ
͇ඊ̋
˿ Ғт ௅ Ą‫ ڌ‬Ҙ ୕ ̝ т ⛸ Ă ߇Щ Ą ‫ ݑ‬Δ ୕̝т ᗕ
д࠷‫ݑݱ‬ᇴ֧ĂᛳϒᄋۤĄ̋ԛтඊĂ߇ЩĄѩг͛
෪ϹᐝĂ˫Щ෪̋ĂϺЩ‫̋ࢁܠ‬Ą̋α౭Ւ˿࠹
ࢲ ࠎಥ Ꭹ ̝౵ Ą ̋ ˭ Ҙ‫ݑ‬ѣ ̋ ̌ጪ Ą ͇ ඊ ԲำĂ ߂
มĂкய Ą˫ѣ჊ึ̋ăᝑϮ̋ତ‫ܕ‬Ą
ഀ̝̚ಥ˵Ą
̂̋
Οᕑ̋ ︵ϺЩᚉអ̋︶
4b
д࠷‫ݱ‬Ҙ‫ݑ‬དྷ߂֧ధĂᇍᇇᎩҘ߂֧Ą̋ԛᄗ⡪߭߂
д࠷‫ڌݱ‬ಥ֧ధĂརಱုăΟᕑ෮ՅгĄ‫ڌ‬Шঔ‫ܝ‬ѣ ֧ Ăज़ ߂ ಥप Ă ߂ ౙ໨Ą ̚ प౵ ੼ Ą ѩ ࠎᎩᔑ ̝
1523
Ѵ̶Ă‫ݑ‬Ш⺔፫ĂΔࡦਮѡѯĄ‫̂̋׎‬Ϯыϲт Щ ̋Ă ˫ ࠎΗ Ꭹ ͽ Δ ኜ̝̋ য় ̋Ą ̋ ̝ ‫ ڌ‬Δར˭ ࠎ
޽ Ą˯ ѣ ಥ౥ π ‫ ؃‬Ă ୕̝т ഗ ሹĄ ܸ ็ Κ ͹झ‫߇ ݱ‬ ‫ڪ‬໚ăጆ Ҙ 6a
෮ᑏĂ࿅द੓ࠎΔ໅̋Ą
Ӭ Ą̫ ᎑ Ϯᖞ Ӭ ‫ إ‬х Ą̋‫˭ ݑ ڌ‬ѣ ົ Т ᇁ ĄҘѣ Ѝ ੼‫̋ܝ‬
໰ဪĄ̙̋ࠤ੼ĂϺჍЩ౼Ą д࠷‫ݱ‬Ҙ‫ݑ‬մ߂֧ధĂᇍᇇᎩҘౙ߂֧ᕑγĄ̋ԛ‫ڌ‬
͇О̋ Δ੼ᓒ ͇Ăࠎி̝̋౵Ąѣಥྮూ࿅Ą̋⛸π
д࠷‫ݱ‬ΔĂਮѡѯ‫ث‬π̋Ꭹ‫ݑ‬෮߂֧Ăಱ̥ۤгĄ ̋ ‫ ؃‬Ą៌ ็ ‫ټ‬ν ࢕ ጌ ̳ ٙ៩Ą ̋ ̝Ҙ ར ˭ ࠎ ଭҗ̋ ă
‫ ֧̣ ׹‬ధ Ă੼ Ѻ ዶ ˮ Ą̋⛸ π ‫؃‬Ă དྷ ࢬ ୕ ̝тО Ă ߛ ̋ă ন ᑏă ༱ प ̋ ăϲඊ ̋ ăโ Ϯ ᑏ ă Ⴉ҅̋ ࠰
߇ЩĄ‫ࢼ ݑ‬ 5b
ਮѡѯĂΔ૲ᘲ୕Ă‫ ڋڌ‬έĂҘా дᕑγĄ
ᐷ ᐝĄ ᇃ ཌྷ߂ ഀ Ă ಥ ͇͠О ⁧ ‫ګ‬ӈ ѩ Ą ๠ ᇇ ѐ ൳ Щ̌
ϣᆊϴᓖწ
৩ ‫ ׏ۥ‬Ą
ᓝ‫̂׎‬۰Ăπ̝̋Ѧ඘ѯĂၓཌྷ̝ਮѡѯĂᇍᇇ̝኎
ᐷᐝ̋ ѯĄ ‫׎‬ ዶ୺̈൑Щ۰ĂྎдᎩበĄ
6b
д࠷‫ݱ‬ΔĂਮѡѯ‫ث‬π̋Ꭹ‫ݑ‬෮߂֧੼̥ۤгĄ̋ԛ
Ѧ඘ѯ 8a
ϣᆊϴᓖწ
дπ̋ᎩĄъд੼‫ܞ‬Ă݈ᓜ̈സĄ઼‫ܐ‬ୄኲ๪಴ъĄ
д࠷‫ݱ‬Δ̣߂֧ధĂπ̋ᎩΔ෮߂֧ĄᖞЩѦ๵ѯĂ
ఢሀσᇄĂ‫ޢ‬གྷใࠎྣ໑ၣĄ̂‫ܐؠ‬ဃवࢦΐ࣒
໚ ΍‫ ܦ‬ቿ ౙ߂ ̣ ֧ Ă ూቱͪ ă ࡚೎ ă າ щ Յ‫ڦ ڌ‬
ౄ Ăࢶ ፶ ᅲ஽ Ą ௜ ‫̮ ڼ‬ѐԼ ኲ ཱིӻ ᛇ ъ Ą ̣ѐฏ ˠ
˷෉‫܄‬Ѵ˾Ą๠ᇇ߂߭ѐֽٕ֚Ϡ΍ϮᙂĄ
ࢦ࣒ъᇄགྷឲᅲᚑĂˠк޵ចય˪ĂϺჍЩᖹĄ
ਮѡѯ ֐ъ
д࠷‫ݱ‬ΔΗ֧ధĄѯ̝Δࠎπ̋ᎩࠧĄ໚΍‫ܜ‬ᕑγ៌ дᇍᇇᎩᐷᆂ̋Ą݈̋໨റᒖⴹĂፘ͢‫ܦ‬ኀĄѣಥϮ
̋ Ă‫ ߹ڌ‬ూ୻ឯ ໚ ฌ࢞‫ݱ ܛ‬ă ჊ ‫ڒ‬ă ‫ ؼ‬ѐ ă჊༯ ă ֐ Ă֐ ‫ ܜ‬ፖ෮ ͎ ዶ Ą ‫̚׎‬எ ຳ ᙱീ Ą ֐ γ ѣϮጨ ዌ
٢
7a
༯ ă ࡌ ঒ă ಱ ̥ ज़ ۤՅ г Ă ౙ ߂ ෮ ֧ ዶ Ă ‫˷ ڦ‬ ᅪ Ă‫ ׹‬ಛ ज़͎ ዶ Ă ԛ тϮ߽ Ą ‫ ̚׎‬Ξ Җ Ą ‫ټ‬ѣဃ ҝ
̂Οᕑঔ˾Ą๠ᇇ ѐЕ˷̂̌൳৩‫׏ۥ‬Ą ޺дѩĂЩ ࠎ ֐ъĄဃଳॹཧ‫ྐྵ߿ޘ‬቉གྷѐĂˠ
8b
኎ѯ Ⴭࠎ෉ဃĄဃ‫ޢڢ‬Ă֐˾ਣᏃĂˠྫցҌĄ
д࠷‫֧߂ݑݱ‬ధĂᇍᇇᎩΔ ߂ዶ֧Ą൴໚ ͚Ą̚
࠷ᔑយ৭ ̣
͚ Щࠎ ᛂ ͪĂ ҋ ‫˯ ⚩ گ‬໚‫ ئ‬ѡ ‫ ڦڌ‬ూ ਮ ζ ăਮద ă
ཌྷπ৭дπ̋Ꭹ޺πۤĄΔҌᇃ‫ݑ࠷ݑ‬ำ৭ ߂߭
1524
᠚ ᇀ៌ ̶ Ъ߹ ᄃ ν ͚ ĂЩ֧ ͪ Ăᖼ ҃ Δ ߹ Ăᖒ੼ ‫ܝ‬
̋ ཙĂ ˫ Ъ߹ ᄃ Π ͚ ĂЩ֤ ͪ Ăᖼ ҃ ‫ ڌ‬Ă Щ؋ѯ Ą ֧ѣ؈Ă‫ݑ‬Ҍཌྷ༯৭෮߂մ֧
߹ Ҍ π щ ᆿ ಢ ˫ ᖼ ҃ ‫ ߹ ڌ‬Ă ߏ ࠎ኎ ѯ Ą ‫ ئ‬ѡ ˫ ‫ڦ ڌ‬ ཌྷ༯৭дπ̋Ꭹ‫ؼ‬჊ۤĄ‫ݑ‬Ҍཌྷ࡚৭෮߂ ֧ѣ؈
˷ ̂Ο ᕑ Ѵ ˾ Ă ‫ݑ‬ 7b
‫ث‬ᛳᎩࠧĂΔ‫ث‬ᛳၓཌྷᎩࠧĄ ཌྷ࡚৭дၓཌྷᎩщᖫՅĄ‫ݑ‬Ҍཌྷ̋৭ ߂ಥ֧ѣ؈
Щ౼ ཌྷ̋৭дᇍᇇᎩࢶ̋ՅĄ‫ݑ‬Ҍཌྷᐡ৭ ߂ ֧ѣ؈
࠷ ᔑ Щ ౼ ࠤ ͌ Ą ଘ π ̋ ̝ ͇ О ̋ъ Ă д ̋ ⛸Ą А ഈ ཌྷᐡ৭дᇍᇇᎩͪϮՅĄ‫ݑ‬Ҍπ‫࠷ؠ‬πಟ৭ ߂
଄ඊઢᗝ ୄኲ͇О ъĄ݈ѣΟ̡எ̣ ߂̣͎Ăͪ ֧ѣ؈
౵ϟĂय़ ѣΟፘĄ Ξֻྼ‫ە‬ĄՏѐָ ༼͛ˠಱ͗ 9a
кѣྼ៍Ăᗟෝ˷‫׎‬มĄ࠹็‫ټ‬ѣဃˠ‫ޙ‬ъ˷ ྮ඀
ѩĂࡴ൑ ͪĂ‫ٺ‬ъ ݈៩ಥ̡Ąϡ˧෮ ߂ѐĂ̡ј ˘୧យྮΔҋᇃ‫ݑ࠷ݑ‬ำ৭Ăూཌྷπ৭‫ݑ‬Җۡ‫ٯ‬ཌྷ
ဃ‫ڢ‬ĄҌ̫ҝ޺۰Ꮵ̝Ą ᐡ৭Ăӵ π‫ࢵ ࠧ࠷ؠ‬πಟ৭Ă఼‫ ྍܜ‬ಥѺདྷ߂մ
ᇃཌྷ࠷
ӻᛇъ ֧ĂፖಥˮĂ੼෮͎Ą
˘୧̈ྮҋ࠷‫ٯڌݱ‬Οᕑঔ‫ܝ‬ĂҖ඀෮֚ དྷ ͎˯ ˭ Ăѱ ߂ ͎ ˯ ˭Ąኜ થ ௺ര ะ થ ኱ ĄϤਮ ѡ
ᇃཌྷ࠷
˘୧̈ྮҋ࠷‫ݱ‬Ҙ‫ٯ‬࿭៌࢕ѨĂҖ඀དྷ֚ጲ ѯ ໖˯ ࠷ ‫ ͪݱ‬к ୺ ஃ Ă̂௺ ̙ ਕҖ Ą ྍ Ѵ ̝‫ݑ‬Ҍ ࡚

˘୧̈ྮҋ࠷‫ݱ‬Δ‫܄෉ٯ‬ঔ‫ܝ‬ĂҖ඀ಥ͟ጲ ᝉѴౙҖಥ͟ጲĄ
˘୧̈ྮҋ࠷‫ٯݑݱ‬Ւเঔ‫ܝ‬ĂҖ඀ಥ͟ጲ ࡚ᝉѴ
9b
дᇍᇇᎩ‫֧̣߂ݑڌ‬Ąঔ˾ᇃ߭ˮĂͪሗஎ ͎Ăѱ
˘୧̈ྮ ҋ ࠷‫ڌݱ‬Δ‫ٯ‬Ւӳঔ‫ܝ‬ĂҖ඀ ֚
ಥ͎ĄѴ˾఼๫̙૱ĄྍѴ̝‫ݑ‬ҌՒเѴౙҖΗ
˘୧ঔྮĂΔҋ෉‫܄‬ӵᇃ‫ڌګݑ‬Ꭹঔ̶Ă‫ڻ‬ঔ‫ݑ‬Җ‫ٯ‬
͟Ą
ՒเѴĂ˫ӵπ‫࠷ؠ‬ቿ̋Ꭹঔ̶ĂҖ඀ ͟ጲĄ
ՒเѴ
ঔ‫ܝ‬Ѵ̶ 11a
෉‫܄‬Ѵ дᇍᇇᎩ‫ݑڌ‬དྷ߂մ֧Ąঔ˾ᇃ߂ˮಥ͎Ăͪሗஎདྷ
дπ̋Ꭹ‫ڌ‬Δ߂֧߭Ąঔ˾ᇃ̣߂̣ˮĂͪሗஎज़ ͎Ăѱஎಥ͎ĄྍѴ̝‫ݑ‬ӵπ‫ܛ࠷ؠ‬ቿѴĄ
͎ Ăѱ དྷ ͎Ą ѣ Ϯ ᒧ ෮Ăಥ Щ ਃ Ă ಥ Щ ਮĄ ፗ ‫ܦ‬ቿ໚
፫ ঔࣥ ૱ ֽ৭ ‫ ڿ‬Ą ྍ Ѵ̝‫ ݑ‬Ҍ Ւӳ Ѵ ౙ Җ ಥ͟Ą ෉ дπ̋ᎩҘΔ ߂֧ĂᖞЩ‫ڨ‬ቿ໚Ą‫׻ځ‬ѐมԼ̫
1525
̝Δӵᇃ‫̂࠷ݑ‬ᑅѴ̶Ą
‫܄‬Ѵ 10a Щ Ąѣ న ͏ч ٙ ֨ ᑭ થ៌Ϲ ‫̝ ٽ‬ٙ Ą ѣ ྮ ԎĂ‫ ڌ‬྿
ՒӳѴ ‫ ڌ‬ว͏ Ą လษ ѐ ม ν ࢕ጌ͛ ॆ ‫ ٺ ͏ ៌ف‬ѩ ĄϿ໚ ய
дπ̋Ꭹ‫֧߭߂ ݑڌ‬Ąঔ˾ᇃಥѺདྷ߂̣ˮĂͪሗ ॳĂ‫֙ק׎‬Ăྵᇃ‫ॳݑ‬ൾᅊĄ
எౙ͎Ăѱ̣͎Ą‫ݑ‬Шѣщϖ፫Ăߋआኜથ௺૱ ‫ܦ‬ឯ໚
‫ڿ‬ĄϿѴ̝‫ݑ‬ҌΟᕑѴౙҖདྷ‫ג‬Ą 11b
дπ̋ᎩҘ‫֧߂ ݑ‬ĄࣧЩ ໚Ă‫׻ځ‬ѐมԼ̫
ந̋Ѵ ЩĄѣన͏ٙĄ
дπ̋Ꭹঔ̚Ăፖ၆ՒӳѴĂѣన͏чĄαय़Ӯѣࡅ ‫ܢ‬щ໚
ᒨ Ϯᝎ Ă ௺Җ ‫ آ‬ᔖ Ą ҋՒӳ Ѵ ௺Җ ึ ࢲ ‫̋ึ ٯ‬Ѵ ̣ дၓཌྷҘ෮߂ ֧ĂᖞЩ‫ ܢ‬໚Ă‫׻ځ‬ѐมԼ̫ЩĄ
‫ג‬Ą
ϣᆊϴᓖწ
˫ѣщ‫ظ‬ăщཌྷăཌྷາăࢶፘདྷ྽Ą
10b
̂ΟᕑѴ ‫ܢ‬щ‫گ‬໚
дၓཌྷᎩ‫ڌ‬Δ߂֧߭Ąঔ˾ᇃ Ѻज़߂ˮĄͪሗஎ߂ дᇍᇇᎩҘ߂֧ĄࣧЩ‫⚩گ‬໚Ă‫׻ځ‬ѐมԼ̫ЩĄ˫
ѣ ᕩϒă ‫ڒܦ‬ă आ ୲ ྽ Ąٙ ͽ ˯དྷ ໚ ߭ ྽ᖞЧ న ‫ݱ‬สᇁ
ϣᆊϴᓖწ
ч᎔ಥĄ๠ᇇ ѐ෗࠷Ą‫׎‬ኜ໚྽޷г‫׀‬ᕩЧ
12a д࠷‫̝ݱ‬ҘΔĂᛳၓཌྷᎩϒᄋۤĂ݈ѣਮѡѯĄ‫׻ځ‬
؈ ಢგ ч Ă༛ ๊ Ϲ ‫ ٽ‬ඁּĄ ᠚ ѐಥ ˼ Ѻ ర࿬Ą Ҍ ߂߭ѐ‫ޙ‬Ą
т ៌ߝ ࣧ ൑ඁ ּ Ą ๠ ᇇ߂ज़ ѐ ๏ᇬ ֹ ֩ Ꭼ ᆧ‫ؠ‬Ч ߝ ᗉ̳ঢ়
ࢫ ៌ඁ ּ Ă᠚ ѐ ඒ ಥ ˼෮Ѻ େ Ăͪ ᘼ ߂ ෮ ༱ቢĂ ̶ дၓཌྷᎩࡌ঒ۤĂ‫ۥ‬Δ࢕ౌ༛ᗉ੤̳ᄣҥ႔ĂΔӳ
ࠎआࡌ‫׌‬ᇈĂϤ ̂ಢќ෬Ą˫ᆧќϹ‫ٽ‬ඁ̣߂ ˠĄጌࡻ಴‫ࠎ׻‬ᇃ‫ݑ‬ᗉчĄ
రĂВಥ˼ Ѻ̣߂రĄ 13b
ঢ়ᇁ ͏ಢ
ۤቋጪ Οᕑಢ
12b д࠷‫֧߂ڌ̝ݱ‬ĂᛳၓཌྷᎩΟᕑۤĂ˫‫̂ܕ‬Οᕑ֝
д࠷‫̝ݱ‬Ҙ‫ݑ‬ၓཌྷᎩгĄ‫׻ځ‬དྷѐ‫ޙ‬Ąϒᄋۤг̶Ą ٙ Ąᕑ ֗ ݈‫ ޢ‬Ч ‫ ߂ ܜ‬ˮĂν Π Ч‫ ܜ‬ज़ ˮ Ă ੼մ͎ Ă
Аྺጪ ‫ ݓ‬ಥˮ ߭ ͎ಥ ̇ Ă ̰ ϡ↕˿ Ă γࡂ ཻ Ϯ Ą ‫ܝ‬෮Ą ‫׹‬
1526
д࠷‫ڌ̝ݱ‬ၓཌྷᎩĄ˫ᚱϣ স࿬дጪ̝‫ڌ‬Ą‫׻ځ‬དྷ ಛᑼᇃౙ͎Ą๠ᇇ෮߂དྷѐ‫ޙ‬Ą
ѐ‫ޙ‬Ąϒᄋۤг̶Ą ୻ሒಢ
̋̌ጪ д࠷‫֧߭ݑڌݱ‬ĂᛳၓཌྷᎩ୻ሒՅĄѩгѣ໅Ϯ̋д
д࠷‫̝ݱ‬ҘĄ๠ᇇ̣ѐ‫ޙ‬Ąϒᄋۤг̶Ą ਮ ѡѯ Π ‫ث‬Ą ๠ ᇇ ෮ ߂ౙѐ Я ҋ൒ ̝ ๕ ཉ ৚ҝһ ˷
͛ᇁ ѩĂᄃΟᕑಢ࠹‫ܕ‬Ą
д π ̋ Ꭹ ಱ ̥ ۤ Ą လ ษ ߂ ౙ ѐ ‫ ޙ‬Ą ᇁ ̝ Π ࠎ 13a
ୁཐ 14a
ঢ়Ă‫׻ځ‬෮߂ѐ‫ޙ‬Ą͛ᇁ݈ͽ͇ඊࠎ९Ăν͇О ෉‫܄‬ಢ
̋ ĂΠ ᐷ ᐝ̋ Ą ਮ ѡ ̂ѯⴹ ‫݈ ׎‬Ą ̋ ͪ ᒖ ޾Ăৌ ౼ д࠷‫ڌݱ‬Δ ߂֧ధĂ෉‫܄‬Ѵ‫ثݑ‬Ăᛳπ̋Ꭹࢶਮ
г˵Ą Յ Ą݈ ࢬ Ӯ᎝ ↕ ˿ Ă ‫ܜ‬ज़ˮ ̣ ͎Ă ‫ ݓ‬དྷ ͎ Ăᑼᇃ
͎Ąۡ၆ঔஈĄ‫̋ܕࢬޢ‬Ą๠ᇇ෮߂ ѐ‫ޙ‬Ą
ົТᇁ
дၓཌྷᎩΟᕑăಱု෮ՅĄ݈‫̂ܕ‬РᕑѴѯĄလษ ୻៌‫ܜ‬ᕑ
ᇃཌྷ࠷
ѐ ‫ޙ‬Ą ෼࠷‫ݱ‬Ҙ෮߂ ֧ĄΔӵᇃ‫ڌګݑ‬ᎩࠧĂ‫ݑ‬ӵπ‫ؠ‬ቿ

̋ᎩࠧĂ‫ܜ‬ಥѺ߭߂֧߭Ąࣧν࢕ጌ͛ॆ؇న᎝Ą
࿭៌ௐಥ ಢ ѯ ᎩĂ ‫ ޢ‬Լၓ ཌྷ Ą ώ ഈ‫ܐ‬Я ̝ Ą‫ ߂ ׻ ځ‬ಥ ѐͽࠎ ‫ع‬
ᇃཌྷ࠷
14b ཿ ࣘந Ă ᓁౙ Ă ۤ Յ ၂Ӫⰰ Φ ֠Ѻ ѣ ߭ Ą ޷ၓཌྷ ӈ

дᇍᇇᎩ༱֧֠Ą དྷಛЧ̣߂ˮĄ๠ᇇ߂߭ѐ‫ޙ‬Ă న Ο ̝ཌྷ ৷ ă‫ ځ‬ษ ă ඘ ߵ៌ဩ Ă ӈΟ ̝ ᗵ ࠵ ᎩĄ‫ ׎‬ၓ
ЩࠎνಢĂ๏ᇬֹ‫ا‬ዸĄ෮߂෮ѐԼ̫ЩĄ ཌྷᎩလษ‫ܐ‬дϿᎩᇇщӪĄ‫˟׻ځ‬ѐொ˷щ‫ۤګ‬Ą
࿭៌ௐ෮ ಢ Ꭹᔑౙᓁ
‫׻ځ‬ѐనдၓཌྷᎩĄ௜‫ڼ‬ѐมொ˷ᇍᇇᎩሹϮ၂Ąདྷ ͗˾དྷ˼̣Ѻౙ߂̣ˠ
ಛ Чདྷ ߂ ˮĄ ࣧ Щ ᅳ һ̳ះ Ą ๠ᇇ ߂ ߭ ѐ Լࠎ࿭ ៌ ᖚҒҺमಥ˼ज़߂ౙˠ
ϒಢĂϒᅳһ‫ا‬ዸĄ෮߂ಥѐԼ̫ЩĄ ִ̰һ Ѻ ߂߭ˠ
࿭៌ௐ ಢ ̰๒һմ߂དྷˠ
дၓཌྷᎩĄ๠ᇇ߂մѐொ˷ϿᎩĄདྷಛЧ ߂ዶˮĂ ̰࠷һ෮Ѻ ߂ज़ˠ
ЩࠎΠಢĂઘᅳһ‫ا‬ዸĄ ᚱϔ ˼དྷѺ߭߂մˠ
15a
ϣসྍಥ༱෮˼ౙѺ̣߂߭স࿬
‫ޥ‬ཌྷ ‫ع‬ ࣘநၓཌྷᎩ௚ᔑπ̋ᇍᇇ˟Ꭹ
1527
̰ϣಥ༱෮˼ಥѺ෮߂ಥস࿬
д࠷‫ݱ‬Ҙ‫ݑ‬ज़֧ధĄདྷҌᄃ࠷ТĂώᎊटᎩгĂΚ‫ݱ‬ ̰˿̣Ѻ ߂ౙস࿬
ࠎ Οᕑ ߽ ̝г Ą ማ ࡧ ‫̝פ‬Ă ̶ ࠎ‫ ޥ‬ཌྷ ෮ э Ąጌ‫͠ ܐ‬ 16a
১ඁ
Ο ᕑэ Ă ‫ޢ‬Լ ࠎ ‫ ޥ‬ཌྷ ‫ع‬Ăᔴ ᇃ ‫ݑ‬ٚ ‫ ކ‬Ą ώ ഈ‫ܐ‬Լ ࠎ
ϣඁඒज़˼ Ѻདྷ߂ಥେ࿬
ᇃཌྷ‫ع‬Ąလษ‫ܐ‬ҾཉᇃཌྷᒉĄ‫߂׻ځ‬ಥѐؕཉۢ
̦‫ۏ‬᏿ ˼ౙѺ ߂߭ర
‫ ع‬Ă߂ ѐ ೇ ᖞ ‫ ޥ‬ཌྷ ‫ ع‬Щ Ą ᅳ Ꭹ Ą
֋֑ॹቴ᏿̣Ѻज़߂մర࿬
ၓཌྷ Ꭹ ཌྷ˯ᓁ߂մۤՅ၂߷ⰰ ︵̰ଂ྽̣ۤՅ၂︶Ĉ
‫׶‬ၷۤ ︵มଂ︶ ‫׶‬ၷՅ ︵มଂ︶ ಱ‫ڒ‬ҘՅ
д࠷‫ݱ‬Ҙ‫ݑ‬དྷ֧ధĄ‫ݑڌ‬෼ ߂֧߭Ă‫ݑ‬Δ෼ ߂ౙ
ಱ‫ڌڒ‬Յ ඳ೩Յ ‫׶‬ၷҘՅ
֧ Ą‫ ڌ‬Ҍ ঔ߂ དྷ ֧ Ă ҘҌ‫ ܜ‬ᕑ ෮߂ ֧ Ă ‫ݑ‬ӵᇍ ᇇ
ϣᆊϴᓖწ
щӬۤ ︵มଂ︶ ‫ⰰ࡚ݹ‬ ಱ࡚߷

ࠧĂӮ߂ज़֧ĄΚ‫ݱ‬Οᕑ̝
Ꭹ ࠧ Ă Δ ӵ π ̋ Ꭹ 15b
າϲಱု၂ າϲಱ‫ݹ‬၂ ษπ၂
г Ąማ ࡧ ‫פ‬ཉ ཌྷ ৷ ă ᗵ࠵෮ Ꭹ Ăᛳ ཌྷ э Ą ጌ‫ ࠎܐ‬ཌྷ
ഗፘ၂ ︵มଂ︶ ୻६ۤ ︵มଂ︶ າಱ၂
щ ̂Յ Ъ ঒ۤ щᖫՅ ཌྷ߷ᓁ߂෮ۤՅ߷Ĉ
ϣᆊϴᓖწ
າ ϲಱј ၂ ᘲ‫ۤګ‬ ߘਕҘۤ ߘਕ‫ۤڌ‬ ߘਕΔۤ

ཌྷ̚ᓁ෮߂մۤՅ၂֠ⰰ ︵̰ଂ྽෮ۤՅ︶Ĉ ॼ๩߷ ‫߷࡚ڌ‬ щᖯ߷ ͉π߷
ಱ ‫ؠ‬၂ ᖞ πј၂ າົ၂ ᄹ‫ܝ‬Յ ༱࡚߷ ঔ߷Յ ߘਕۤ
າ ϲາπ ၂ ̂ щ၂ ษᖫҘ၂ 17a
‫̋ ڒ‬၂ щ ‫׶‬၂ π‫ⰰݱ‬ ཌྷ‫ګ‬ᓁ߂߭ۤՅΦ֠Ĉ
ϣ ᡫՅ щ ‫ۤګ‬ ಱᛝۤաᛝՅ ჊༯ۤ ಱ̥ۤ ኇ໨Յ ಱ൳Յ
າ ϲಱၷ ၂ າ ϲಱ‫ ׶‬၂ ೾ឹۤ ︵มଂ︶ ߺᙯՅ ಱုՅ ࡌ❇ۤ Οᕑۤ
າ ϲߋၷ ၂ າјⰰ າϲщ‫ؠ‬၂ ୻ሒՅ ჊༯Յ ିӪΦ Ӵধۤ
າ ϲ჊‫ ݓ‬၂ ᘲ ߷ۤ ಱᛝۤ ೼щ֠ ༱஽ۤ ༱щۤ າᛳ‫ځ‬ฏۤ
щ ̋၂ щ̋၂‫ߋ ֠ݱܛ‬ၷҘ၂ 16b ᖞ‫ځ‬ฏۤ
঴┫Յ ︵มଂ︶ ߋщ֠ ‫֠̋م‬ ࢲܸ‫ۏ‬யঈ࣏ ︵ᄃπ̋ăᇍᇇ෮ᎩТĂྎд࠷በ︶
࡚֠̚ πщ֠
1528
̋
ཌྷ ˭ ᓁ ߂ۤՅ߷Ĉ
੽ᗗ̋
‫ گ‬ᘲۤ ߋ ЍՅ ಧщۤ ܎ᆣ߷
дᎩҘΔౙ߂ ֧ᕑγು ៌̶Ą‫ࡎ̋׎‬ϲᗕपĂҋ
ϒ ᄋۤᇇ щՅ ाಱ߷ ༱෪߷
Δ୕̝т‫׌‬ᗗ࠹੽̠Ą
௑ ‫߷ݵ‬ ̂ ‫ۤج‬ Ϝ९Յ
ᗉ̳̋
ཌྷϣᓁ෮߂ۤՅ၂֠ⰰ ︵̰ଂ྽෮၂︶Ĉ
дᎩΔ෮߂ ֧ࡌ঒ۤĄΔ‫ڋ‬ѡѯĂ‫ڌ‬ѣᄣᗉ̳ᇁĂ߇
ϒ ᄋۤ щົ၂ ︵มଂ︶ щ࡚၂
ЩĄ̋ፘᄔ൒ĂкயኊኆĄ˫Щ̣჊̋Ą
࡚ ஽၂ ࡌ ঒ۤ ߋ঒Յ ٢༯ⰰ
ϮჅՅ ಱ̋Ҙ၂ າϲࡌ঒၂ щ‫ⰰݱ‬ ͇ඊ̋ ︵ྎд࠷በ︶
າϲ჊‫ڒ‬၂ ︵มଂ︶ ཌྷщ၂ ಱ஽၂ Οᕑ̋ ︵ϺЩᚉអ̋Ąྎд࠷በ︶
ึ࡚၂ ಱ ึ֠ ̚ϒ֠ щ‫֠ݱ‬ ෪ᐝ̋
ᇃཌྷ࠷
ึ ‫֠׶‬ щ ษ֠ дᎩҘ‫ݑ‬෮߂մ֧Ăར˭‫ܜ‬ᕑγĄ̋ԛ੼̂ĂᄃΟᕑ
̋ ࠹ඈ Ą ᐝ੼ Ш Ҙ ѡĂԍ Ҳ ޽‫ ڌ‬Ă ԛ т ϲ෪Ă ߇ 19a
π̋ Ꭹ
ᇃཌྷ࠷
ЩĄ
18a
ࢲཕ̋ д࠷‫ݱ‬Δ ߂֧Ą‫ڌ‬Ҙ෼དྷ߂෮֧Ă‫ݑ‬Δ෼དྷ߂ౙ
дᎩҘ‫߂ݑ‬մ֧ഗፘՅĄ˯ѣྮशĂ‫ڌ‬ତπᘟ̋ĂҘ ֧ Ą‫ ڌ‬Ҍ ঔ෮ ߂ ಥ ֧ ĂҘҌ ‫ ܜ‬ᕑ෮ ߂ ಥ ֧ Ă‫ݑ‬Ҍ ၓ
྿ᙂ֐Ă౵ࠎᐍ ೋ៌ٕѣሕ˭૱Є‫ٺ‬ѩĄ ཌྷ Ꭹࠧ ෮ ߂ౙ ֧ Ă Δ Ҍᇃ‫ ڌګ ࠷ ݑ‬Ꭹ ࠧ ෮ ߂֧Ą Κ
ᘲ‫ګ‬Ϯ ‫ ݱ‬Οᕑ ߽ ̝г Ą ማ ࡧ ‫ ̝פ‬Ă ཉ޺π ă Ϩ ন ෮ᎩĂ ᛳ
дᎩ‫ڌ‬෮֧ధᘲ‫ۤګ‬гĂܸЩ੐̋Ăдᙯಡྮ‫ڌ‬Ą̂ ‫ ޥ‬эĄ ጌ ‫ܐ‬Լ π ว Ꭹ Ă‫ޢ‬Լ π ̋Ꭹ Ą ώ ഈ Я̝Ą ᅳ
Ϯ ଵο ٕ ੓ٕ Є ҋ ᘲ ‫ګ‬Ҍಧ щ ă༱ щ Ă ఍ ఍࠰൒ Ă ᓁౙĂۤՅӪ֠ⰰΦಥѺ̣߂ज़Ą
ࡶ ˠ੺ ͏ ჸ̝ ‫ ې‬Ă ٕ т෪܎ ̝ ‫ې‬Ą ᇃ ཌྷ ߂ ഀĂಥ ͠ ޷π̋ӈΟ̝޺π‫ܦ‬ឯ៌ဩĂӈΟ̝ϨনĄᎩ လษ
ᘲ ‫ګ‬Ϯ ੱ ӈ ѩ Ą ‫ ܐ‬д΅ ॿ ՅĄ ๠ ᇇ մ ѐொ˷ ߋ щՅ Ă ෮ ߂ ѐொ˷ ቷ
ѰՅĄᎩΠΗ֧ 19b నጯ‫۽‬Ą
̌ ᎩᔑౙᓁĄ
1529
18b
ਮѡѯ ︵ྎд࠷በ︶ ͗ϣಥ༱մѺ߭߂෮ˠ
ߦѯ ᖚҒҺम෮˼߭߂ˠ
дᎩҘ‫߂ݑ‬෮֧Ą໚΍‫ܜ‬ᕑγĄ෮͚Ъ߹˷щ̋၂ ִ̰һདྷѺज़߂մˠ
ѯĂ‫߹ڌ‬ూЪ঒ăߘਕĂ‫ڌ‬Δ߹ ߂ౙ֧ˢ኎ѯĄ ̰࠷һմѺ̣߂ಥˠ
̰๒һज़߂մˠ
ྮ඀ ᚱϔज़˼߭Ѻ෮߂෮ˠ
˘୧ᙯಡྮҋ‫̝ ع‬ΔҌπ̋ᎩࠧĂҖ඀དྷ֚Ă‫ݑ‬ ϣস෮༱̣Ѻ߭߂ স࿬
ҌᇍᇇᎩࠧ኎ѯĂҖ඀དྷ֚Ą੼෮͎ĂᇃಥˮĄ ̰ϣ෮༱ͯ߂ज़স࿬
˘୧ҋ‫ ع‬Ϥᙯಡྮ‫ݑ‬ҖĂೇϤ̋ྮҌ࿭៌࢕ѨĂ ̰˿ Ѻ̣߂̣স࿬
དྷ֚ૻĄ
ϣᆊϴᓖწ
১ඁ
˘୧̈ྮҋ‫ ع‬Ҍ‫ܜ‬ᕑĂҖ඀ ֚Ą
ϣඁඒಥ༱̣˼དྷѺདྷ߂෮େ
˘୧̈ྮҋ‫ڌ̝ ع‬ҌΟᕑঔ‫ܝ‬ĂҖ඀෮֚ૻĄ
̦‫ۏ‬᏿ౙ˼ౙ߂̣ర
֋ ֑ॹቴ ᏿ དྷ Ѻ ߂ ߭ ర ಱੑ֠ ̥‫֠׶‬ π‫֠׶‬
ϣᆊϴᓖწ
π˯ᓁ෮߂དྷۤՅ၂߷֠ ︵̰ଂ྽߂Յ၂֠︶Ĉ ̂щ֠ ̥‫׶‬Յ‫م‬ཌྷ֠ ̥‫׶‬Յ

ಱ ̥ۤ ‫ڌ‬ว߷ ‫ߋ ܜ‬Յ າщՅ າщ֠
٢༯Յ ︵มଂ︶ ‫ڒ‬༯Յ ︵มଂ︶ ჊༯Յ π˭ᓁ෮߂དྷۤՅ၂֠ ︵̰ଂ྽དྷۤՅ၂︶Ĉ
‫م ګ‬Յ ‫ ګ‬Ҙۤ ᅙѯՅ 20b
ಱ࡚Յ щްۤ ษѯۤ ︵มଂ︶
དྷ߆щᄲՅ າϲщ༯၂ ︵มଂ︶
޺πۤ ࡚༯Յ ჊π‫ڌ‬Յ
༯ щ၂ ༯ ᘤ၂ ‫ؼ‬ѐՅ၂
щ‫ݹ‬Յ၂ ਮ‫֠ڒ‬ ࡚චՅ
щಱՅ၂ ︵มଂ︶ າ჊၂ ︵มଂ︶
΅ॿՅ ჊ึՅ າ‫ځ‬Յ ︵มଂ︶
20a
ϜѰՅ ็ຂ၂ ϮჅՅ၂
Т̥၂ ︵มଂ︶ Ꮈឰ၂ ︵มଂ︶ ಱ‫׶‬Յ ︵มଂ︶
ᖬ‫ڒ‬၂ າϲщ‫׶‬၂ Ϯщ‫ڌ‬Յ ︵ม
щϰ‫ݱܛ‬෮၂ ︵มଂ︶ ಱ̥ۤಱ̥Յ
ଂ︶
‫ۤ୾ ګ‬ ϖщ‫︵ ֠׶ڌ‬มଂ︶
୻ਮՅ ༯‫ܦ‬Յ၂ Ҙ჊၂
ᐅ ̋֠
1530
πщՅ ჊πҘՅ ᇇщՅ၂ ︵ม
π̚ᓁ ߂߭ۤՅ၂֠ ︵̰ଂ྽ౙ၂︶Ĉ
ଂ︶
‫ ڌ‬јՅ ਮ πՅ ᇉ࡚၂ ︵มଂ︶
πϣᓁ෮߂̣ۤՅ֠Φ ︵̰ଂ྽ಥΦ︶Ĉ
ᇉ ำՅ ߋ щՅ ჊༯၂ ︵มଂ︶
঴┫‫ึۤڌ‬щՅ ঴┫‫ۤڌ‬າщՅ
ಱ ј၂ າϲπ‫׶‬၂ ᖳ൳Յ
঴┫‫ۤڌ‬ಱ༯Յ ঴┫‫ۤڌ‬щ஽Յ
ቷ ѰՅ ̂ ༯Յ ಱ‫ݓ‬Յ
঴┫‫ۤڌ‬ຆЍՅ ঴┫‫ۤڌ‬πщ֠
༱༯၂ ︵มଂ︶ າϲ‫ڌ‬ҘՅ၂ ︵มଂ︶
঴┫‫ ۤڌ‬ேำۤ ‫ؼ‬ড়ۤ ົۤ
ߋ ‫׶‬၂ ঴ ୾၂ ਮπ၂
ಱᛝۤ ‫ڌ‬ᖬՅ ˠ‫׶‬Յ щ༯Յ
‫ۤု ܜ‬ ‫ ܛ‬ՒՅ ‫ܩ۾‬Յ၂
‫ݑ‬щՅ ѯՅ າ༯Յ ಱพՅ
Ϯ щ̰Յ ϖ༯၂ ︵มଂ︶ ಱ̋၂
າщՅາπ֠ ሄ̋Յ ჊̋Յ
ϖ ཇ၂ ‫ ؼ‬჊ۤ ߋ‫ݹ‬Յ
щ࡚Յ ։ྺՅ ିӪΦ ︵มଂ︶
ᇃཌྷ࠷
າϲ‫ڌ‬ಱՅ၂ າϲಱှՅ າϲщπ၂

щঔۤ
21a Ҭ ͘޽ Ă ϺЩ ̣ ޽ ̋ Ą౭ѣ Ϩ Ϯ̋ Ą ̋ ˯ ϨϮ੼ ᇴ
ᇃཌྷ࠷
π߷ᓁ෮߂ ۤՅ߷֠Ĉ ˮĂЩϨϮъĄ

‫ ޥ‬ऽۤ ௅ Ւۤ ‫ۤ૽׶‬ ਮ̋ۤ
ਮ࢕̋
· ᎕Յ щ̥߷ ៃϣՅ щϖۤ
дᎩҘΔಥѺ෮߂֧Ăར˭‫ܦ‬ቿ໚ᕑγĄѣͪ൴໚‫ڦ‬
ᚊ ͪՅ ࡚໨ҘՅ ༱චՅ ᖞТߋՅ
˷‫ܦ‬ ቿѯĂར˭ਮિă፾Ϯăߡᑏăѻஅඈ
Т щՅ щࡆՅ ௅ՒՅ ሹϮՅ 22a
̋Ą
࡚໨‫ ۤڌ‬ਮ̋Յ ؈̌Յ ࡚ἄՅ
܎ ̋
‫ܜ‬щ‫ڌ‬Յ ᖞಱѯՅ ˳щ֠
дᎩҘ෮߂̣֧ᕑ˭Ăᛳϖཇ̝̋‫ڌ‬ΔĄ୕̝т܎ዀ
π‫ګ‬ᓁ෮߂̣ۤՅ֠Ӫ ︵̰ଂ྽ಥۤ︶Ĉ
̝‫ې‬Ă߇ЩĄ̚ѣϮ֐Ă܎к‫̝ا‬Ą౭ѣъЩ֐
̋ۤ̚ ︵มଂ︶ າϲ჊චՅ ‫م‬щՅ
ъ Ą̋ Δ ӵπ ‫ ׶‬၂ ˫ ࡎ੓ಥ प тඊ Ă ੼ Ξ ୕ঔĂ ܸ
щ঍Յ ึ჊Յ າϲ༱ேՅ
Щ ̋Ą෉‫܄‬ঔႢˠෛࠎᅈ‫ܕ‬ᇾᙊ஘Ą
‫ ڌ‬ҘщՅ Ѧ ඘ۤ າᒩՅ
ࠁ૯
ቱ ͪՅ ಱ༯Յ щಱۤ
1531
дᎩΔౙ֧Ą̋ԛ ͚ ࿲ ੓ĂܸЩ ‫ܞ‬Ą̋ཙਨ
щ‫׶‬Յ ϖ щ֠ ౠៃՅ
ࡱ ౚ៭ ᕍ ᗔĂ к Ϡ ܎ ফĄӃ ൸ Ϻჸ ‫ ٺ‬ѩ Ą Җˠ࿅ ѩ
ࢶ ਮՅ ঔ ှ֠ ࡚೎Յ
มν࢕ጌ͛ॆᒔ܎ࠤкĂ‫׻‬
ࠎ ̝ Ԧ ͕ Ą လ ษ ѐ 22b
୻ ͪՅ ᚊ ͪ‫ڌ‬෮ ۤ ‫ڌ‬ጆۤ
ϔગЂਨࡱĂ̫̏ൾᐖĄ‫ڒ‬౭‫ا‬ϔ͟ৈᓄჸĄ
щ ࡚Յ ந̋щϖӪ ந̋щঔӪ
ಱ πՅ ᆂખ̋
21b дᎩ‫ڌ‬෮߂֧ಱᛝۤĄ̋ԛࢳοĂѣҬᆂԛĂ߇ЩĄ
ࢲܸă‫ۏ‬யăঈ࣏ Ĉᄃၓཌྷăᇍᇇ෮ᎩТ ̋ ˭ѣ ᑆ ߵ΍ ஘ Ă ᆀ ᓏ‫ ݟޖ‬Ă ϺЩ ࠎ ᆂ ખ ሜĄ౭ ѣ
Ο ̡Ă ͪ ୻ҽ Ą आ ͡ ছ̝୻ ୲ ൾள ΁ ̡ Ą ็‫΅ ࠎײ‬
̋ ̡Ą౭ѣѦ૧ቷѰ‫ܜ‬ᘺ࠹ࠎֻ໇Ą
ᏼጎ̋ ΅̋
ϣᆊϴᓖწ
дᎩҘΔज़߂ዶ֧Ăར˭៌ဩĄͽΔᛳᇃ̶̋Ăͽ‫ݑ‬ 23a
ᛳ ‫ܦ‬ቿ ໚ ᐝĄ ‫ ̋ ׎‬ы ੓̣प Ă ܸЩ ᏼ Ąᅈ୕ ̝ дᎩ‫֧߂ڌ‬ధĄкய˿঴̈́ཌྷ Ą౭ѣ៪Ͱăಱᛝă
ኅ̋ăϨ࠺ăโϮඈ̋Ą
ခ̋ Һһ⑙Ą
ϣᆊϴᓖწ
дᎩ‫ڌ‬ౙ֧Ă ົۤгĄܸЩየየ̋Ą֖ኼѣᓏᗑ൒ ̌
т ခᜬ Ą
঴඘ѯ
ᐷᐝ̋ ྎд࠷በ
ྎ д࠷በ
੒᪠໨
͇О̋ дᎩҘщ‫׶‬యĄ̋ͪ̚΍ĂϮ๪тߣ̄Ăͪࠤ໣Ą
ྎ д࠷በ 24b
ᘲ୕̋ щϖ፫
дᎩ‫ݑڌ‬෮߂̣֧‫ޥ‬ऽۤгĄк᚝ Ą˫ѣԄߦ̋ă дᎩ‫ڌ‬щϖۤĄ፫‫ث‬ѣϟ̡‫ڒ‬ᕍĂ௺Ꮉ‫ֽـ‬ઃ‫ڿ‬Ą˫
ă ົ̋‫ ܕ‬Ą
ਮ̋ 24b ѣ‫ͪܦ‬፫ă⺔፫ăፗ፫Ăᄃѩ፫ТĄ
έ̋ ఏྮѯ
ྎ д࠷በ дᎩᕑγ‫ܦ‬ឯ໚˯ഫ൴໚ҋҘֽĄѯԛ‫ئ‬ѡтఏĂ߇
1532
‫ݑ‬੮̋ ЩĄ߹‫ז‬Ϯ੺அᄃỵ ѯ̈́ᇍᇇ៌ဩጌѯЪ߹Ą
дᎩ‫ڌ‬෮߂̣֧ĂౠៃՅгĄ̋‫ڋ‬ঔᑺࠎ‫ݑ‬੮☏ĂΔ ྮ඀
‫ ܕ‬ᖫஈ ੺ ᐝ☏ Ă ‫ ܕ ݑ‬ᝑϮ̋ ă ፷ ֐̋Ą ̋ ⛸ࠤ੼ Ą ˘୧ϤᙯಡྮҋᎩ ‫ݑ‬Җ‫ݱ࠷ٯ‬Ă ֚
୻௺‫ֽݑ‬ঔ඀୕ࠎᇾᙊĄ ˘୧̈ྮҋᎩ ۡ ‫ܜٯ‬ᕑĂ෮֚
ำप̋ ˘୧̈ྮҋᎩ ‫ڌ‬ҖҌ෉‫܄‬Ѵ˾Ă෮֚ૻĄ
дᎩҘ‫ݑ‬ಥѺज़߂֧ᕑγĄ੼ᓒำዧĂኜ̋ᒖⴹĂˠ
ྫ ց‫ ז‬Ą ܸЩ Ă៌Щ ͹Ą ѩ ำ प ૛‫ܥ‬Ă ߂ 25a
ഀ ̝̚ ಥ ˵Ą प ̝ ‫ ڌ‬ಥ࿲ಥ ੓ ར˭ ᕑ ‫ ޢ‬੒ ᪠̋ă Ϯ ᇍᇇ Ꭹ
ሹ Ϯщ ϰ ̋ Ą
д࠷‫߂ ݑݱ‬ዶ֧Ą‫ڌ‬Ҙ෼෮߂ಥ֧ć‫ݑ‬Δ෼߭߂
ந̋फ
֧ Ą‫ ڌ‬Ҍ ঔ߂ ֧ ć Ҙ Ҍπщ ‫ ܜ‬ᕑ߂ ಥ ֧ ć ‫ݑ‬Ҍπ ‫ؠ‬
дᎩ‫ڌ‬ঔ̚ౙ߂̣֧ĂܸЩӆ⥀ࣴĄདྷय़੼Ă̚ΌĂ
ᇃཌྷ࠷
࠷ ቿ̋ Ꭹ ࠧ ߂ ዶ ֧ ćΔҌ ၓ ཌྷᎩ ࠧ ߂ ֧ĄΚ ‫ݱ‬

ࡗ ᇴ߂ স Ăщ ঔ ă щ ϖ෮Ӫ ϔ ‫ ˭ ׎ا‬Ă ໐ ৼ‫ڵ‬ඁ Ă
Ο ᕑ߽ ̝ гĄ ማ ࡧ ᛳ ཌྷэ໨ ᐅ ᎩĄ ጌ ֚ Ꭹ ϔк‫܅ إ‬ щ‫ܩߋۤگ‬Յ щ࡚߷ ༱༯ՅҘ֠
ᇃཌྷ࠷
͛ фᇹ Ă ߇Щ ࠎ ᇍ ‫ ܅‬ᎩĄώ ഈ ‫ܐ‬Я ̝ Ą ௜ ‫̮ڼ‬ѐ Լ ༱჊ۤ ༱჊ۤ̚ ༱჊Ꮈۤ

̫ ЩĄ ༱჊Ҙۤ 26a
༱჊‫ۤڌ‬ ༱჊ϒۤ
ᅳᓁౙĂۤՅ၂Ӫ֠ⰰΦಥѺౙ߂ѣ Ąလษ‫ܐ‬ĂᎩ щ‫ۤگ‬ ༱༯Յ‫֠ڌ‬ ႱѰӪ
дਕщ ۤĄ ๠ ᇇ մѐொ ˷߉ ೼ۤĄ ߂ ज़ ѐ ொ ˷ Ϯ ༱֖Յ ༱ߋ၂ ሹϮ၂
ߗՅĂؕ 25b‫ޙ‬ᎩࣗĂΠనጯ‫۽‬Ą ߋಱՅ າϲщ‫֠ݱ‬ ϖ‫ؠ‬Յ
Ꭹᔑౙᓁ ϖ‫ڌܜ‬Յ ︵มଂ︶ ึщՅ
͗˾ౙ˼དྷѺ ߂ಥˠ ಱᛝՅ າϲ࡚‫֠ݱ‬ Ϝ؆၂
ᖚҒҺमಥ˼དྷѺౙ߂෮ˠ Тߋ߷ ึщ֠ ЍனՅ
̰ ִһ Ѻज़߂ ˠ щ‫⚩گۤگ‬Յ
̰࠷һདྷѺˠ ຏᇇᓁ෮߂մۤՅ၂Ӫ֠Ĉ
̰ ๒һಥ Ѻ ߂ ˠ ս̋Յ щҘՅщ‫֠׶‬ ჊༯၂
ᚱϔདྷ˼մѺౙ߂մˠ щҘՅ ᜨ࠵ۤᜨሹ֠ ቷ‫̥ۤڮ‬჊֠
1533
ϣসಥ༱߭˼߭Ѻདྷস࿬ ቷ‫ۤڮ‬щ჊Յ ቷ‫ۤڮ‬ၷព֠ ቷ‫ۤڮ‬ፂ̋֠
̰ϣಥ༱߭˼̣Ѻ߭߂ज़স ቷ‫ۤڮ‬πщ֠ ቷ‫ܛۤڮ‬Ϲ֠ ቷ‫֠׶࡚ۤڮ‬
̰˿ಥѺ෮߂ౙস ቷ‫ ֠ึ࡚ۤڮ‬щҘՅщϣ֠ щ‫ܩ‬Յϲщ֠
১ඁ လϜՅົщ֠ လϜՅလϜ֠ щ‫ؠ‬ՅၷЍ֠
ϣඁඒಥ༱དྷ˼մѺմ߂෮େ ৽Н୉Ӫ ‫ڮܦ‬Յᚰϣ֠ ᜠಞۤ‫֠ݱܛ‬
̦‫ۏ‬᏿̣߂෮Ѻ߭߂ ర ϖಱۤ ೾ЍՅქფ֠ Ⴥ‫ڮ‬Յษಱ֠
֋֑ॹቴ᏿ಥѺ ߂ज़ర щှՅ ᖞ‫ߋܜ‬Ҙ၂ щ஽Յฯཌྷ֠
ᕩᇇᓁ ߂ౙۤՅ၂Ӫ߷֠ⰰ ︵̰ଂ྽ ۤՅ︶Ĉ щ஽Յ༱֧֠ щ஽Յາົ֠
26b
າϲಱ༯၂ Ѽ ̋၂ ̂༯Յ၂
ϣᆊϴᓖწ
ᐐᇇᓁ෮߂ಥۤՅ၂Ӫ֠ ︵̰ଂ྽෮֠Ӫ︶Ĉ
щ‫گۤگ‬πՅ ‫׶‬ႈ֠ ϖ‫ܜ‬ҘՅ ษѰՅ າៃՅ າϲಱ‫ݹ‬Յ
ܲ ๰Յ ϖ ‫ⰰݱ‬ ܲщՅ щಱ၂ ‫ึ׶ึۤܜؼ‬щึӀ ֠
‫ مۤܜ ؼ‬ᇉ࡚ϣ ‫֠ ̋ ܜ‬ ऩ‫ۤة‬༱щ֠ ିӪΦ ཌྷщՅ
ϣᆊϴᓖწ
࡚ఄՅ‫ܦ‬щ֠ ᠚ಱۤซ༯֠ ᘲำՅ ۢᇇᓁ ߂ ۤՅ֠Ĉ

ϒ‫م‬Յ‫م‬ຑ‫ྕم‬෮֠ ︵มଂ︶ ษ஽Յ ᜨ࠵ۤщ‫ ֠ܜ‬ᜨ࠵ۤາъ֠ ͪϮՅ
Ϯ ༫Յ ᘲำՅ஽ᇇӪ Ͷߌ‫ڌ‬Յߌ‫͛ߌۏ‬෮֠ ‫م‬щՅщሄ֠
ᘲำՅາщӪ ︵มଂ︶ ‫ݑ‬ᖤՅሹϮ֠ ಱ࡚˯Յϖሄ֠ ୻рۤ༯щ֠
‫ݑ‬ᖤՅ‫ݑ ֠̋ܦ‬ᖤՅ࡚༯֠ ߋ‫ݱ‬Յາϔ֠ Ͷߌ‫ڌ‬ՅϮϲ֠ Ͷߌ‫ڌ‬Յ΋໢֠
ߋ̋၂ ‫ ڌ‬щ၂ Ͷߌ‫ڌ‬Յ‫׶‬஽֠ ‫ڒ‬щ࡚ۤ̋֠
ႇᇇᓁ෮߂ ۤՅ၂֠ ︵̰ଂ྽ಥ֠︶Ĉ ୻рۤঔߺ֠ ‫ڒ‬щ࡚ۤึ֠ πщՅՒπ֠
ϖщۤะщ֠ ︵มଂ︶ щπՅ͛ಞ၂ ୻рۤᕩච֠ ୻рۤ‫ڌ‬щ֠ ୻рۤ‫ܦ‬щ֠
Ϯ ߗՅ ‫ثڌ‬Յ̥ ֠ щϮϮ ᝎ Յ ঔ‫ڌۤܝ‬щՅ ಱ஽ۤ‫ܜ‬Ϡ֠ ୻рۤ჊ϣ֠
ፗ ‫ڒ‬Յ ϖщՅϖщ֠ ‫م‬щ˯Յ ‫ع‬஽Յ‫چ‬π֠ ͶߌҘՅ ಱ࡚˯Յ‫֠ڒܦ‬
щ ˿ۤ ࡚щ Յ ͛૽ۤ ‫ڒ‬щۤษϣ֠ Ͷߌ‫ڌ‬Յ‫ ֠ڒځ‬27b
ϮᝎՅሹщ֠ ਮှ͛‫ګ‬Յ ਮှϮᝎՅ ‫م‬щՅщј֠ ୻рۤϖܲ֠ ୻рۤາᇉ֠
1534
୶ ͪՅ ༉ ЍՅ щٙՅщшՅ ୻рۤϖཇ֠ ୻рۤ‫م‬ந֠ ‫ڒ‬൳ሹ໨֠
щ̋Յ າщՅ࡚ึ֠ ೶ࣖՅ ‫م‬щՅщ΃ড ୻рۤјड़֠
ົщՅ ಱ ࡚Յ ಱၷՅ ࢲܸ‫ۏ‬யঈ࣏ ᄃၓཌྷăπ̋෮ᎩТĄ
27a
Ꮵᇇᓁ෮߂ಥۤՅΦⰰ֠ ︵̰ଂ྽ ۤՅ֠︶Ĉ ̋
჊ϣۤᖡϣ֠ ︵มଂ︶ ؈ߺՅ ੼‫ྎ̋ܝ‬д࠷በ
‫ ׶‬วۤ ሄ ঒ۤ ᐷᆂۤ
ፖ̋
ሄ঒ۤၷಱՅ ಱ༯Յ ‫ڌ‬วՅ
дᎩҘ ߂֧Ą‫̋׎‬д̝̂̋ҘĄ̋प౵੼Ą‫ڌ‬Ш୕
ѻ ๩Յ ඳ೩ۤ ︵มଂ︶ ߉೼ۤ
̝ ಥ૲ ፖ ၔĂ ߇ Щ Ą Δ୧ར ࠎ ыѻ ᑏ Ă ˫ ࿅द੓ ࠎ
ਕ щۤ ཌྷ ϲՅ Ξഭⰰ
̂̋Ą
ᝤНΦՅ ︵มଂ︶ ჊̋ۤщϠ֠
ᇃཌྷ࠷
̂̋ྎд࠷በ
щ ࡚Յ ჊̋Յπщ֠ ༱჊౼ۤ
28a ᛡ෎̋
ᇃཌྷ࠷
Δว̋
дᎩΔĄ‫੼̋׎‬ᓒᄗ⡪Ą̝̋Ҙѣ˿̋͞സ࠹‫ܕ‬Ą̋
дᎩҘΔ෮߂̣֧Ą̋ԛтፓᐝ݄੼ᓒĂ‫ాݑ‬ҘᑏĂ
̝‫ڌ‬ར˭‫̳܅‬૯ăု૯ăϨϮपĄ
ΔତࢶᐡᑏĄ˫π݄̋Ą̝̋Ҙѣ঴┫̋ăᐷа
ϨϮप
̋ă͇੺̋࠹‫ܕ‬Ą̝̋‫ڌ‬Δརਔࠎཥ‫̋ܜ‬Ą
дᎩ‫ڌ‬Δಥ֧ధĄ‫׎‬पፘ͢սࡷĂϮҒ࠰ϨĄ˫Щᜋ
ཥ‫̋ܜ‬
पĄ˯ 29bѣ੼ᅦΟᇁីᑕĄ
дᎩҘΔ෮߂֧Ą̋˯кயཥᛀĂ߇ЩĄ˫ಥЩ༱჊
ᐷ੻̋
̋Ăརਔ࿅ѯ‫˭ڌ‬Ă੓ࠎᆂખ̋Ą
дᎩҘ‫֧̣ݑ‬Ą‫̂੼̋׎‬Ă୕̝тሁᄂ̝‫ې‬Ą౭ѣཌྷ
͛૽̋
̋࠹‫ܕ‬Ą
28b
дᎩ‫ڌ‬Δ෮߂෮֧Ă͛૽ۤгĄ̋˯ፘ͢‫ܦ‬սĄ‫˿׎‬ ‫̋ͫن‬
Ғ ֔Ă к யཻ Ϯ Ą ̋ ̝‫ݑ‬ѣ ̚ щ̋ Ą ̋ ̝ ˭ᇍᇇ ͛ дᎩҘ‫ݑ‬དྷ߂֧ᕑγĄ̋ԛࡎ੓੼̂ĄԞ̝тͫ൒Ă
Ӭд஘Ą̝̋Δར˭ࠎᐷᆂ̋Ą ߇ЩĄ˫ѣϮ݄ᑏ࠹‫ܕ‬Ą
1535
ᐷᆂ̋ ៌ᚗ̋
дᎩ‫ڌ‬Δ ߂ज़֧ᐷᆂۤгĄ̋˯ፘ͢ᄔჴΞຑĄ୕ дᎩҘ‫֧߂ݑ‬ĄАഈᇃ‫ྍݑ‬ᘨዒ̂ரూ࿅៌ဩ֚ 30a૱
̝ԛтᐷᆂࢳᄅ̝‫ې‬Ą ዸϑдѩĂЧߝ៌ϫӮֽ࣏ତĂ߇ЩĄ
ፗ‫̋ڒ‬ ᕍ̋
дᎩ‫ڌ‬Δ߂֧ፗ‫ڒ‬ՅĂϔ‫˭׎ا‬Ă߇ЩĄ дᎩҘ‫֧̣߂ݑ‬Ąᑏ๕᧯⥃ĂкೋᘙĄ౅ѣ჊༯̋д
፾ϲ̋ ѩ̝‫ڌ‬Ą
29a ໅˯̋
дᎩ‫֧߂ݑڌ‬ᜠಞۤĂд࡚ᝉঔ˾̝Δ‫ث‬ĄπՒར˭
дᎩ‫֧߂ݑ‬ĂᛳщှՅг̶ĄԛтᖬҐĄ
˘̂Ϯ੼ᇴˮĄ
ᜨ࠵̋
ᜠಞ̋
ϣᆊϴᓖწ
дᎩ‫ݑ‬෮߂̣֧Ăᜨ࠵ۤгĄ˫Щ໅˭̋Ąᄃ໅˯̋
дᎩΔ߂֧ᜠಞۤĄ˿Ғ֔Ă˿ˠ૱ଧ‫פ‬ᔤᜠĂ߇
їѐĂጌ͛ॆซ੅Ҙྣፈྣౌ༛঴ѣ
࠹ ‫ ܕ‬Ą ͆ 30b
ЩĄ
࡚‫ٺ‬ѩ̋Ą
ՒД̋ ໛ѯЪࠁĄ
ϣᆊϴᓖწ
дᎩ‫ݑڌ‬෮߂̣֧ĂπщՅĄ‫ڌ‬ѣ˿̋ĂՒДฤϔᖒ Ͷߌ‫ڌ‬ѯ
‫ ˭̋ ا‬Ą ౭ѣ ᖞ ᕑ Ă ཱིՒД ͏ Ą̚ Ꮈ ‫ ͳ ܐ‬रπҘ ૱ дᎩ‫ݑ‬෮߂ዶ֧Ą൴໚ҋ᠚ᖋ៌໨ĂΔ߹‫࡚˷ڦ‬ᝉѴ
͏ϑᐼᖏ‫ٺ‬ѩĄҘ‫ܕ‬໅̋πщՅĂӈΟ̝ՒДฤĄ ˾Ą
‫̋ܜؼ‬ ‫ڒ‬൳ሔ
дᎩ‫ݑڌ‬དྷ߂෮֧‫ۤܜؼ‬ĄߏϮߺ̝̋ࢵྮĂᄃπ‫ؠ‬ дᎩ‫ݑڌ‬෮߂ዶ֧Ąͪ໕‫˷ڦ‬Ͷߌ‫ڌ‬ѯЪ߹Ą
࠷ ቿ̋ Ꭹ ତࠧ ఍ Ă ܸ Щໍ ̋ Ąҋ ̋ ཙ Ҍ ⛸Ϯᒦ ૥ ‫ܜؼ‬ሔ
၉Ą˫ѣᘲำ̋ă᠚ಱ̋࠹‫ܕ‬Ą дᎩ‫߂ ݑڌ‬ዶ֧Ą‫׹‬ಛ̣ăౙѺসĄ΋͇ͪ๕ႚ໕
̕۴ᑏ ߹˭˷ঔĄ
дᎩ‫ݑڌ‬དྷ߂մ֧᠚ಱۤĂᄃπ‫࠷ؠ‬ӵࠧ఍Ą̚Ꮈ‫ܐ‬ ጌѯ
̂һ੅Ҙྣ૱͏һ‫ٺ‬ѩĄ дᎩ‫ڌ‬ᕑγщ‫گ‬໚˯ഫĄཱིܸ 㐐Ą൴໚ҋುᇬ៌Ă
̌ ዶ֧ĂҌϮ੺அĂᄃπ̋៌ဩỵ૶ă
‫ ئ‬ѡ ̣ Ѻ 32b
1536
ఏྮ෮ͪЪ߹Ą
኎ѯ ︵ྎд࠷በ︶
֧ѯ
վѯ
дᎩҘᕑγ៌ဩĂཱིܸ ࣴĄ൴໚ҋ≛≫៌̶Ă‫ڌ‬Δ
дᎩ‫֧ڌ‬ధĄѩܼ኎ѯ̝ಥ͚˵Ą൴໚ҋܲщՅĂ‫ݑ‬
߹ూ࿅≛҇ă‫ٿ‬ᇴඈ៌ᖼ҃Δ߹Ҍ≛ਕ៌̶Ą
‫گ‬ă༱჊ăፗ‫ڒ‬ă࡚щඈۤՅ̶྿˷࡚
߹ ూ ‫ ؼ‬31b
ᝉѴ˾Ą ྮ඀
ਮ໛ѯ ˘୧ϤᙯಡྮҋᎩ ΔҖ‫ݱ࠷ٯ‬Ă ֚ૻĄ
дᎩ‫֧߂ݑ‬Ą൴໚ҋು ៌Ҍ֤ቹ៌̶Ăᄃᜠ‫ڒ‬໨Ъ ˘୧̈ྮҋᎩ ҘҖ‫ٯ‬࿭៌࢕ѨĂಥ֚Ą
߹ ĂЩ ͠ ຆѯ ć ‫ ڌ‬Δ ూ࿅࿭ ៌ ಥಢ ᖼ ҃ ‫߹ݑ ڌ‬Ă Щ ˘୧̈ྮҋᎩ ‫ڌ‬Җ‫࡚ٯ‬ᝉѴ˾Ăಥ֚Ą
ࠎਮ໛ѯĂ‫ئ‬ѡ‫߹ڌ‬ĂᄃվѯЪ߹‫࡚˷ڦ‬ᝉѴ˾Ą
ᢉѯ
ᇃཌྷ࠷
дᎩҘ‫֧̣߂ݑ‬Ą൴໚ҋᐷᕄஅ‫߹ڌ‬࿅щҘ࢞ⴹᄃਮ
§ång kh¸nh ®Þa d− chÝ TØnh
1537
[A.537/19, f° 14+, 50 39 cm]
312 Tÿnh Qu∂ng Ng∑i – Province de Qu∂ng Ng∑i – The province of Qu∂ng Ng∑i
[A.537/19, f° 18+, 51 38 cm]
QUÅNG NGÇI PhÒ T≠ Ngh‹a vµ huy÷n Ch≠¨ng Ngh‹a – Préfecture de T≠ Ngh‹a et district de Ch≠¨ng Ngh‹a 313
The prefecture of T≠ Ngh‹a and the district of Ch≠¨ng Ngh‹a
[A.537/19, f° 24+, 51 38 cm]
314 Huy÷n B◊nh S¨n – District de B◊nh S¨n – The district of B◊nh S¨n QUÅNG NGÇI
[A.537/19, f° 32+, 51 38 cm]
QUÅNG NGÇI Huy÷n MÈ ß¯c – District de MÈ ß¯c – The district of MÈ ß¯c 315

21QNGAI

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

21QNGAI

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

tØnh

B¶n ®å kÌm theo:

tØnh qu¶ng ng·i

ThuÕ ng−êi Th−îng ë th−îng nguån:

HuyÖn B×nh S¬n

HuyÖn B×nh S¬n ë phÝa b¾c c¸ch thµnh tØnh 30 dÆm.

Hé khÈu1: 10.792 ng−êi.

HuyÖn Mé §øc ë phÝa nam c¸ch thµnh tØnh h¬n 30 dÆm.

30.Th«n Phó Nhiªu 31.Ê p Mü Thµnh (míi lËp) 32.Tr¹i Ngäc D¹

19.X· V¹n Ph−íc Th¾ng 20.Ti Gi¸o Ph−êng 21.Th«n NghÜa An

˘୧̈ྮҋ࠷‫ݱ‬Ҙ‫ٯ‬࿭៌࢕ѨĂҖ඀དྷ֚ጲ ѯ ໖˯ ࠷ ‫ ͪݱ‬к ୺ ஃ Ă̂௺ ̙ ਕҖ Ą ྍ Ѵ ̝‫ݑ‬Ҍ ࡚

ѐ ‫ޙ‬Ą ෼࠷‫ݱ‬Ҙ෮߂ ֧ĄΔӵᇃ‫ڌګݑ‬ᎩࠧĂ‫ݑ‬ӵπ‫ؠ‬ቿ

14b ཿ ࣘந Ă ᓁౙ Ă ۤ Յ ၂Ӫⰰ Φ ֠Ѻ ѣ ߭ Ą ޷ၓཌྷ ӈ

щӬۤ ︵มଂ︶ ‫ⰰ࡚ݹ‬ ಱ࡚߷

າ ϲಱј ၂ ᘲ‫ۤګ‬ ߘਕҘۤ ߘਕ‫ۤڌ‬ ߘਕΔۤ

π˯ᓁ෮߂དྷۤՅ၂߷֠ ︵̰ଂ྽߂Յ၂֠︶Ĉ ̂щ֠ ̥‫׶‬Յ‫م‬ཌྷ֠ ̥‫׶‬Յ

າϲ‫ڌ‬ಱՅ၂ າϲಱှՅ າϲщπ၂

π߷ᓁ෮߂ ۤՅ߷֠Ĉ ˮĂЩϨϮъĄ

࠷ ቿ̋ Ꭹ ࠧ ߂ ዶ ֧ ćΔҌ ၓ ཌྷᎩ ࠧ ߂ ֧ĄΚ ‫ݱ‬

͛ фᇹ Ă ߇Щ ࠎ ᇍ ‫ ܅‬ᎩĄώ ഈ ‫ܐ‬Я ̝ Ą ௜ ‫̮ڼ‬ѐ Լ ༱჊ۤ ༱჊ۤ̚ ༱჊Ꮈۤ

࡚ఄՅ‫ܦ‬щ֠ ᠚ಱۤซ༯֠ ᘲำՅ ۢᇇᓁ ߂ ۤՅ֠Ĉ

You might also like