2013

Kontabiliteti i Burimeve Njerzore Nj dimesion i ri pr kompanit Shqiptare

MSc Eralda Sado Dr Alma Spaho Universiteti i Tirans

Copyright Eralda SADO, 2013

Kontabiliteti i Burimeve Njerzore - Nj dimesion i ri pr kompanit shqiptare

Eralda Sado

Kontabiliteti i Burimeve Njerzore Nj dimesion i ri pr kompanit Shqiptare

MSc Eralda Sado, Dr Alma Spaho, Universiteti i Tirans, Departamenti i Kontabilitetit. Tiran, 2013

Burimet njerzore jan ndr burimet m me vler q mund t ket nj kompani, midis burimeve t tjera t vlefshme. N vitet e fundit biznesi po bhet gjithnj edhe m shum i varur nga aktivet humane, m shum sesa nga aktivet fizike, prandaj po bhet edhe m i rndsishm, njohja e vlers s shtuar prmes zhvillimit dhe menaxhimit t burimeve njerzore. Raportimi aktual financiar nuk e pasqyron vlern e aktiveve njerzore duke mos paraqitur n mnyr reale vlern e biznesit. Kshtu q paraqitet nj nevoj pr trajtimin e kostove t burimeve njerzore n pasqyrat financiare si aktive. Ka dy arsye kryesore pse duhet t njohim burimet njerzore, si aktive: burimet njerzore jan burime me vler, pasi i sigurojn kompanis prfitime t ardhshme. S dyti, vlera e burimeve njerzore prcaktohet n lidhje me aftsit, komptencat, eksperiencat q zhvillohen n organizat prmes investimit. Mirpo shum studime vn n dukje se sht shum e vshtir t bhet vlersimi i burimeve njerzore. Pr kt arsye nj sr modelesh t ndryshme jan krijuar pr t vlersuar burimet njerzore. Qllimi i ktij studimi sht t nxjerr n pah rndsin e KBNJ, t studioj njohurit aktuale q zotrojn bizneset shqiptare rreth KBNJ, si dhe interesin e shfaqur rreth faktit nse burimet njerzore duhet t vendosen n Bilanc, si aktive. Metodologjia e prdorur n kt studim sht nj analiz prshkruese dhe jan krijuar tre hipoteza pr t testuar njohurit aktuale dhe interesin e shfaqur rreth KBNJ, nga bizneset shqiptare. Kto hipoteza jan testuar nprmjet programit statistikor STATA. Si rezultat i ktij studimi mund t themi se koncepti i KBNJ n Shqipri nuk sht shum i njohur por shfaqi shum interes n rrethin e ekspertve dhe profesionistve. Fjalt kye: Burimet Njerzore (BNJ), Kontabiliteti i Burimeve Njerzore (KBNJ), Modelet e KBNJ, Standartet kontabl, Kompanit shqiptare.

PRMBAJTJA E PUNIMIT

HYRJE RISHIKIMI I LITERATURS METODOLOGJIA KAPITULLI I: KOTABILITETI I BURIMEVE NJERZORE (KBNJ) N BOT I.1. I.1. ZHVILLIMI I KONTABILIETIT T BURIMEVE NJERZORE I.2. FOKUSIMI TEK NJERZIT SI AKTIVE- MNYR E RE T MENDUARI I.3. MODELET E KBNJ I.4. SHTJET KRYESORE N LIDHJE ME KBNJ I.5. RREGULLORET DHE STANDARTET EKZISTUESE N LIDHJE ME PRAKTIKAT RAPORTUESE. I.6. ZHVILLIMI NDRKOMBTAR I KBNJ KAPITULLI II: NEVOJA E KBNJ N KOMPANIT SHQIPTARE II.1. RNDSIA E STUDIMIT II.2.HIPOTEZAT II.2.1 ANALIZA PRSHKRUESE II.2.2 TESTIMI I HIPOTEZAVE II.3 BARRIERAT PR IMPLEMENTIMIN E KBNJ III KONKLUZIONE IV. REKOMANDIME DHE LIMITIME V .REFERENCA

9 11 13 9 9 19 21 24

26 27 29 32 33 33 34 40 42 43 45

Kontabiliteti I Burimeve Njerezore

Eralda Sado

LISTA E TABELAVE
Tabela 1-1. Prqindjet e vlersimit t njohurive nga t anketuarit rreth KBNJ Burimi: T dhnat e autorit (prpunuar n STATA) . Tabela1-2. Njohurit rreth KBNJ Burimi: T dhnat e autorit (prpunuar n STATA). Tabela 1-3. Korrelacioni midis prshtatshmris s trajtimit t kostove rreth BNJ dhe impakti n produktivitet Burimi: T dhnat e autorit (prpunuar n STATA).

LISTA E GRAFIKVE

Grafiku 1-1. Pjesmarrja n trajnime, Burimi: T dhnat e autorit (prpunuar n STATA) Grafiku 1-2. Ndarjet e kompanive t anketuara sipas sektorit ekonomik, Burimi: T dhnat e autorit (prpunuar n STATA). Grafiku 1-3. Njohurit rreth KBNJ, Burimi: T dhnat e autorit (prpunuar n STATA) Grafiku 1-2. Grafiku 1-4. Prgjigjet e pyetjes: Kostot n lidhje me BNJ trajtohen si shpenzime apo si aktive?, Burimi: T dhnat e autorit (prpunuar n STATA).

Kontabiliteti I Burimeve Njerezore

Eralda Sado

LISTA E FORMULAVE
Vlrsimi i BNJ sipas Bokhari et al: (1) Amortizimi i vlers s BNJ, nqoftse trajtohen si aktive: (2)

LISTA E SHKURTIMEVE
KBNJ- Kontabiliteti i Burimeve Njerzore BNJ- Burimet Njerzore IFRS- International Financial Raporting Standards IASB-International Accounting Standards Board IEKA- Instituti i Ekspertve Kontabl T Autorizuar SNK- Standartet Ndrkombtare t Kontabilitetit ACCA- Association of Chartered Certifies Accountants GAAP- Generally Accepted Accounting Principles SEC- Securities and Exchange Commission SKK- Standartet Kombtare t Kontabilitetit AAA- American Accounting Association

Kontabiliteti I Burimeve Njerezore

Eralda Sado

HYRJE
Deri vitet e fundit vlera e nj kompanie shte konceptuar prmes aktive fizike q ajo zotron si: ndrtesa, pajisje e makineri, ndrsa sot n nj ekonomi t bazuar n njohuri, nj kontribut shum t rndsishm n vlern e nj kompanie prbjn BNJ. sht pr tu theksuar fakti se BNJ jan ato q ojn drejt suksesit ose dshtimit nj kompani, nqoftse ato operojn si duhet dhe kan aftsit dhe kompetencat e duhura n ato far bjn, mund ta bjn nj kompani t sukseshme n rast t kundrt mund ta ojn kompanin drejt falimentimit. Nj kompani mund t ket implementuar aktive fizike me teknologjin m t fundit por nqoftse ajo nuk vihet n prdorim nga njerzit e duhur dhe nuk menaxhohet si duhet ather kompania mund t shkoj drejt falimentit. Kshtu q biznesi gjithnj edhe me shum po bhet i varur nga asetet humane, m shum sesa nga asetet fizike, prandaj njohja e vlers s shtuar prmes zhvillimit dhe menaxhimit t BNJ po bhet edhe m i rndsishm. Mirpo kjo ngre dy pyetje t rndsishme: si ta masim vlern e BNJ nn dritn e aktiveve t paprekshme dhe si ta prmirsojm raportimin financiar nprmjet paraqitjes s informacionit rreth BNJ n pasqyrat financiare t nj kompanie. (Bokhari et al, 2012, p5282). Duke kuptuar rndsin e BNJ dhe duke arritur n nj konsensus n rrethin e profesionistve kontabl, prsa i prket vlersimit t tyre, ather kjo n mnyr t vetvetishme do t oj n zhvillimin dhe implementimin e gjer t KBNJ n pasqyrat financiare t do kompanie. Sipas Likertit (1971) qllimi i KBNJ sht ta ndihmoj organizatn duke i: siguruar informacion rreth kostove dhe vlers, t ndihmoj n vendimarrjen n lidhje m marrjen, zhvillimin dhe mbajtjen e BNJ, me qllim q t arrij normn kosto- prfitimi m t mir; lejon menaxhimin e BNJ n lidhje me vlersimin dhe monitorimin e BNJ; siguron nj baz pr kontrollin e BNJ, t vlersoj mbivlersimin, nnvlersimin ose mbajtjen; ndihmon n zhvillimin e e parimeve t menaxhimit n lidhje me klasifikimin e impaktit financiar t praktikave t ndryshme. Vlersimi i duhur i BNJ do ta ndihmoj nj kompani t eleminoj efektet negative q mund t sjell nj nj forc pune e teprt. Si e till KBNJ ndihmon nj kompani pr ti kanalizuar n mnyr efiente njohurit, aftsit, eksperiencat e punonjsve t tyre N kt studim synohet t theksohet rndsia e KBNJ, duke vrshuar n literaturn ekzistuese. Jan paraqitur periudhat gjat t cilave sht zhvilluar KBNJ, periudha

Kontabiliteti I Burimeve Njerezore

Eralda Sado

q prfaqsojn her rritjen e interesit dhe her uljen e interesit rreth KBNJ. Edhe pse disa studime vn n dukje se sht e vshtir t vlersohen BNJ, jan krijuar disa modele rreth mnyrs sesi mund t jet nj vlersim i mundshm i BNJ. Ktyre modeleve i sht br nj ndarje duke i klasifikuar n dy grupe: modele t bazuara n kosto dhe modele t bazuara n vler. Sigurisht n kt studim sh paraqitur nj prmbledhje e ktyr modeleve, q t nxjerr edhe nj her n pah q realisht ka disa mnyra t cilat bjn t mundur vlersimin n terma sasior t BNJ. Pjes e studimit jan edhe shtjet kryesore q lidhen me KBNJ, t cilat tregojn se koncepti i KBNJ, has n disa vshtirsi t cilat e pengojn pr t arritur n nj konsensus t prgjithshm rreth nj mnyre vlersimi t BNJ. sht br nj prshkrim rreth raportimi aktual financiar, i cili nuk e pasqyron vlern e aseteve njerzore duke mos paraqitur n mnyr reale vlern e biznesit. Pasi n biznes, nse ka nj gj t rndsishme, ai sht BNJ. Raportimi finaciar kostot n lidhje me BNJ i trajton si shpenzime aktuale q zvoglojn t ardhurat neto t kompanis dhe jo si nj investim q do t siguroj prfitme t ardhshme pr firmn dhe si t tilla t raportohen si aktive n pasqyrat financiare t kompanis. Gjtihashtu n kt studim sht br nj prezantim me vendet n bot n t cilat sht implementuar KBNJ. Kjo tregon se KBNJ nuk ngelet m thjesht n aspektin teorik por madje ai ka filluar t gjej zbatim edhe n praktik, duke e ritheksuar se sht i mundur praktikisht vlersimi aktiveve humane. Pjesa e dyt e studimit fokusohet tek prezantimi i KBNJ n realitetin shqiptar. Prsa i prket Shqipris, KBNJ sht nj fenomen jo shum i njohur, sht nj koncept i ri dhe pothuajse nuk jan marr fare n konsiderat shtjet n lidhje me BNJ. Prandaj qllimi i ktij studimi sht t nxjerr n pah rndsin e KBNJ, t studioj njohurit aktuale q zotrojn bizneset shqiptare rreth KBNJ, si dhe interesin e shfaqur rreth faktit nse BNJ duhet t vendosen n Bilanc, si aktive. Nj sr analizash prshkruese t bazuara n rezutatet e mbledhura nga studimi jan zhvilluar, t cilat me an t nj paraqitje vizuale jan lehtsisht t lexueshme. Ndrsa nga testimi i hipotezave me an t programit STATA, konkludohet se koncepti i KBNJ nuk sht shum i njohur n bizneset shqiptare, aktualisht n raportet financiare t bizneseve shqiptare kostot n lidhje me punmarrsit trajtohen si shpenzime dhe se ka nj lidhje t fort korrelative midis prshtatshmris s trajtimit t kostove rreth BNJ dhe impaktit n produktivitet.

Kontabiliteti I Burimeve Njerezore

Eralda Sado

RISHIKIMI I LITERATURS
Koncepti i KBNJ nuk sht nj koncept i zhvilluar s fundmi, ai sht prezantuar n literaturn kontabl n vitin 1960 . Ishte Likerti (1967), psikologu social, i Institutit t Krkimeve Sociale n Universitetin e Michiganit, q prdori termin Aktivi Human pr her t par, e cila m von u zvendsua me termin Kontabilitetit i Burimeve Njerzore. Sipas Flamhotlz (1985), kuadri i raportimit teorik ka ndjekur teorin e zhvilluar t viteve 1960. Bazuar n kt kuadr sht br nj ndarje n tre dimesione t informacioneve rreth BNJ: sasiore, cilsore dhe organizacionale. Ku sipas

dimesionit sasior prfshihet informacion rreth numrit t punonjsve, q prfshin t dhnat statistikore t personave sipas statusit t tyre dhe detyrs q bjn. Dimesioni cilsor prfshin informacionet bazuar n karakteristikat e punonjsve, aftsit, kompetencat, shndetin. Dimesioni i fundit sht ai organizacional i cili prfshin mjedisin pr vetoperim, informacion n lidhje me qartsin dhe arritjen e qllimeve, marrdhniet e brendshme dhe knaqsin n pun. Teknika t ndryshme jan prdorur pr t matur vlern e BNJ. Sipas modelit t kostos origjinale t BNJ t Flamholtzit (1973, 1999,p.59) , kostot n lidhje me BNJ mund ti klasifikojm n dy grupe t mdha: kostot e blerjes dhe kostot e zhvillimit. N kostot e blerjes s BNJ prfshihen kostot direkte t rekrutimit, przjedhjes, marrjes n pun dhe zvendsimit, dhe kostot indirekte t promovimit apo mbajtjes brnda n firm. Kostot e zhvillimit t nj BNJ prfshijn kostot direkte t trajnimit dhe orientimit gjat proesit t trajnimit, kto kosto prfshihen n vlern e aktivit sipas sistemit t KBNJ, t cilat sjellin prfitime t ardhshme. Flamholtz prmend se vlera e nj individi n nj organizat prcaktohet nga vlera aktuale e shrbimeve t ardhshme q priten t kryen nga individi gjat jets s shrbimit t tij pran kompanis. Ky model bazohet n

supozimin dhe n probabilitetin e qndrimit t ardhshm n firm n etapa t ndryshme t shrbimit t do punonjsi. Sipas nj studimi t kryer nga nj universitet n Bankok (Syed Abdulla Al Mamun, 2009, p 41), sht br nj prpjekje pr t par sesi paraqitet struktura e KBNJ n pasqyrat financiare, nse ajo sht e lidhur apo jo me karakteristikat e kompanis. Qllimi i ktij studimi sht t zbulohet lidhja midis tipareve t organizats dhe informacioneve rreth KBNJ n kompanit e listuara n Bangladesh. Si rezultat u arrit n prfundimin se madhsia e kompanis sht e lidhur n mnyr t drejtprdrejt me informacionin rreth KBNJ n pasqyrat financiare, pra kompanit e mdha me

Kontabiliteti I Burimeve Njerezore

Eralda Sado

vler t lart paraqesin informacione m shum sesa kompanit e vogla. Arsyeja e cila supozohet se ka ndikuar n kt prfundim sht se kompanit me nj vler tregu t lart jan m t motivuara t paraqesin n raportet vjetore infomacion m shum rreth KBNJ. Gjithashtu rezultoi se kompanit financiare jan m t privuara sesa kompanit jofinanciare t paraqesin informacion shtes n lidhje me KBNJ, pasi prfitueshmria ndikon pozitivisht q kompania t raportoj informacion n pasqyrat fnanciare. Kjo n njrn an tregon sesa t rregulluara jan kompanit. Sipas nj studimi t kryer nga ACCA (Verma et al, 2004,p2) rezulton se arsyeja kryesore pr vlersimin e BNJ sht e lidhur me kontabilietitn dhe strategjin brenda organizats. Arsyeja e par sht t prmirsosh kontabilitetin e funksionit t BNJ, i cili duhet t jet i kontabilizueshm si gjith funksionet e tjera. Arsyeja e dyt sht t lehtsoj planifikimin strategjik rreth BNJ, t japi informacion nse BNJ jan t disponueshme pr t arritur planet strategjike, t bj t dukshme koston e veprimeve t ndryshme dhe fokusimi tek njerzit si nj burim dhe jo si nj shpenzim. sht pr tu theksuar se sipas studimit, vlersimi i BNJ sht i rndsishm pr dy funksionet: menaxherial dhe kontabl. N lidhje me shtjen se cili funksion duhet t udhheqi drejtimin e BNJ rezulton se : 50% e t anketuarve theksojn se vlersimin e BNJ duhet ta udhheqi funksioni i BNJ t nj organizate, pasi ai zotron njohurit dhe ekspertizn e nevojshme pr t ndihmuar n organizimin e t dhnave. Rreth 25% e t anketuarve rezulton se as profesionistt e funksionit te BNJ nuk kan ekspertizn e nevojshme pr ta matur at. S fundmi 35% e t anketuarve rezulton se nj grup multifunksional duhet t udhheqi vlersimin e BNJ, duke ndrthurur t dy funksionet si at menaxherial dhe at kontabl pr t kuptuar matsat e duhur pr t vlersuar BNJ. Sipas vzhgimit nga ACCA, rezultojn se matsit m t rndsishm pr t vlersuar BNJ jan: Knaqsia n pun Drejtimi dhe orientimi n pun Norma e mungess n pun Vzhgime t knaqsis s klientve Norma e qarkullimit, kompetencat Kostoja(marrjes, trajnim, mbajtjes) t personelit T msuarit

Kontabiliteti I Burimeve Njerezore

Eralda Sado

Angazhimi i organizats Norma e kthimit nga trajnimi

Po far kontabilizon KBNJ? KBNJ identifikon, mat dhe raporton shumn e shpenzimeve t kryera pr rekrutim, trajnim, familjarizim dhe zhvillim t BNJ. Sipas (Narayan, 2010,p 237-244),

prpara se t implemtohet KBNJ n nj organizat informacioni i mposhtm krkohet: -kostoja pr punonjs -norma e investimit n BNJ -vlera e krijuar nga do punonjs -prfitimet e krijuara nga do punonjs -norma e pags s paguar n baz t t ardhurave totale t gjeneruara -paga mesatare e do punonjsi -norma e mungess s punonjsve -norma e qarkullimit t punonjve dhe norma e mbajtjes s punonjsve.

METODOLOGJIA
Metodologjia e ktij studimi sht bazuar n vzhgimin e 31 subjekteve nga 60 q ishte popullsia, e cila prfshin biznese si dhe ekspert t ertifikuar t rrethit t Tirans, t publikuar n faqen e IEKA-s. Qllimi i ktij studimi sht t nxjerri n pah njohurit aktuale q zotrojn subjektet, akademikt dhe ekspertt rreth KBNJ, si dhe interesin e shfaqur rreth faktit nse BNJ duhet t vendosen n Bilanc, si aktive. N kt studim, ka disa tregues t cilat synojn t mbledhin informacion sesa realisht investohet nga kompanit shqiptare n BNJ. Ku vlen t prmendim se nj investim i lart n BNJ shoqrohet m nj rritje t motivimit dhe si rezultat rritje t performancs s punonjsve dhe rritje t produktitvitetit t kompanis(Saremi et al, 2011). Ky korrelacion pozitiv midis investimit n BNJ dhe rritjes se performancs s tyre, nuk do t mund t nxirret nse vlera e BNJ nuk sht e matur n vler sasiore. Pasi t investosh n BNJ, do t thot t massh koston e investimit, vlern si rezultat i investimit dhe e gjitha kjo t mund t krahasohet m pas me performancn e kryer nga punonjsi. Informacionin m t plot rreth BNJ, n terma sasior mund ta jap vetm KBNJ. Pr kt arsye sht e rndsishme q BNJ ti vendosim nj vler dhe ti

Kontabiliteti I Burimeve Njerezore

Eralda Sado

paraqesim n raportet financiare, si nj nga burimet me vler t shtuar n nj kompani. Aktualisht n Shqipri rreth KBNJ, tashm sht zhvilluar nj studim i kryer pr rajonin e Tirans (Mirela et al, 2012), ku jan przgjehur 30 kompani t ndara n dy grupe: -Bank & Kompani t sektorit financiar -Kompani prodhimi dhe shrbimi Sipas ktij studimi rezulton se njohurit pr KBNJ ishin rreth 12.6%, t cilt pretendonin se kishin njohuri teorike t ktij koncepti, duke lexuar literatura t ndryshme. Gjithashtu rreth 56.8% e t anketuarve ishin t interesuar pr t reflektuar vlern e BNJ si kapital n raportimin e tyre financiar. Qllimi i ktij studimi sht prezantimi me KBNJ nj target group tjetr, duke prfshir jo vetm biznese por edhe ekspert kontabl, pr t nxjerr sesa i njohur dhe sesa t interesuar jan rreth ktij koncepti, bazuar kjo n nj gjykim profesional. Ky studim sht bazuar n nj pyetsor t hartuar prej 25 pyetjesh, t ndara n tre seksione. Metodologjia e studimit sht bazuar n kt pyetsor, n analizn prshkruese dhe prpunimi i t dhnave n programin statistikor STATA. Studimi sht bazuar n t dhnat primare dhe sekondare. T dhnat primare jan mbledhur n mnyr direkte me an t pyetsorve t shprndar target grupit t przgjedhur, kurse t dhnat sekondare jan prdorur pr tu prezantuar me KBNJ si dhe studimet e kryera pr kt fush. Efekti i KBNJ, sht analizuar nga dy dimesione: -perceptimet e menxherve t bizneseve -perceptimet e ekpertve dhe akademikve Me an t analizs prshkruese, synohet t nxirret se far informacioni rreth BNJ, paraqitet n raportet financiare t kompanive t pyetura dhe mnyrat q prdorin pr t vlersuar performancn e BNJ. Tre jan hipotezat e ngritura n kuadr t ktij studimi: s pari, sistemi i KBNJ, nj koncept i njohur nga kompanit shqiptare; s dyti, kompanit shqiptare kostot n lidhje me punmarrsit i trajtojn si shpenzime; s treti, ekziston nj korrelacion pozitiv midis prshtashmris s trajtimit t kostove t BNJ dhe impaktit n produtivitet. Pyetsori sht ndar n tre seksione:

Kontabiliteti I Burimeve Njerezore

Eralda Sado

Seksioni i par, synon t mbledh informacion rreth Identifikimit t kompanis, n t ciln t anketuarit mund t jen t punsuar ose t vetpunsuar. N seksionin e dyt , Prezantimi me personat e pyetur dhe me KBNJ, disa pyetje jan krijuar pr t mbledhur informacion rreth arsimimit, profesionit, eksperiencs, nse kan qn pjes e trajnimeve t kryera nga kompania ose nse jan t vetpunsuar, jan angazhuar apo jo n trajnime t ndryshme. Gjithashtu jan krijuar pyetje pr t zbuluar nse subjektet kan informacion rreth KBNJ, cili ka qn burimi i informacionit dhe nse kan informacion si i vlersojn njohurit e tyre. Me an t ktij seksioni synon t mblidhet informacion sesi i vlersojn kompanit shqiptar performancn e BNJ dhe se far informacioni paraqitet aktualisht rreth BNJ n raportet financiare t kompanive t pyetura. Ky seksion ndr t gjitha synon t vrtetoj nj nga hipotezat e studimit, njohurit q kan kompanit shqiptare rreth KBNJ. N pjesn e tret t pyetsorit Nevoja pr KBNJ, ka disa pyetje t cilat synojn t mbledhin informacion rreth mnyrs aktuale sesi vlersohen BNJ nga kompanit shqiptare n pasqyrat finaciare t tyre, synohet t vlersohet interesi q shfaqin subjektet rreth KBNJ, synon t vlersohet korrelacioni midis prshtatshmris s trajtimit t kostove t BNJ dhe impaktit n produktetivitet. S fundmi nj pyetje sht krijuar pr t marr informacion rreth barrierave q mendohet se mund t pengojn implementimin e KBNJ kudo n bot dhe m pas n realitetin shqiptar.

Kapitulli I: KOTABILITETI I BURIMEVE NJERZORE N BOT

I.1. ZHVILLIMI I KONTABILIETIT T BURIMEVE NJERZORE Vitet e fundit dshmojn pr nj rritje t interesit n kontabilietet, nga ana e IASB n lidhje me raportimin financiar t aktiveve t paprekshme. Sipas (Flamholtz et al, 2002,p 948) thuhet se prsa koh BNJ jan nj komponent kryesor i aktiveve t paprekshme, tashm kemi nj rilindje t interesit rreth trajtimit t BNJ nga nj perspektiv kontabl. Praktika aktuale kontabl i trajton kostot n lidhje me BNJ si shpenzime aktuale q zvoglojn t ardhurat neto t kompanis dhe jo si nj investim q do t siguroj prfitime t ardhshme pr firmn dhe si t tilla t raportohen si aktive n pasqyrat financiare t kompanis. Kjo mund t arrihet nprmjet prezantimit dhe implementimit t KBNJ. far sht Kontabiliteti i Burimeve Njerzore?

Kontabiliteti I Burimeve Njerezore

Eralda Sado

Sipas American Accounting Association (1970) KBNJ prkufizohet si: proesi i identifikimit dhe matjes s t dhnave rreth BNJ dhe gjithashtu i komunikimit t informacionit tek palt e interesuara. sht nj metod q njeh nj varietet BNJ dhe i paraqet ato n bilancin e nj kompanie. Sipas KBNJ nj vler i vendoset njerzve bazuar n tregues t till si: eksperienca, edukimi, prfitimet e ardhshme q i sjellin kompanis. Kontabilistt e kan njohur vlern e BNJ pr t paktn 70 vite. Interesi i hershm rreth KBNJ fillon n 1960 nga Rensis Likert (Bowers,1973), i cili theksoi se njerzit jan burime me vler pr kompanin. Flamholtz, Bullen and Hua( 2002, p948-951), n studimin e tyre paraqesin nj perspektiv historike pr zhvillimin e KBNJ dhe hapat q ka kaluar evoluimi i saj. Faza e par: Derivimi i koncepteve t KBNJ (1960-1966) N kt faz kemi nj lindje t interesit rreth nj koncepti dhe nj kndv shtrimi q nuk kishte ekzistuar m par n literaturn kontabl, sht nj perspektiv e re kontabl e prqndruar rreth BNJ, t cilt luajn nj rol thelbsor n nj kompani. Shum studime jan zhvilluar duke pasur si fokus kryesor nxjerrjen edhe m shum n pah t vlers dhe rndsis q kan BNJ dhe rolin e pazvendsueshm q zotrojn n kompani. Fillimisht prmendim studimin e Likertit bazuar n premisat q njerzit jan burime me vler t organizats (Likert,1961). Ishte Hermason (1986) m pas, i cili paraqiti nj model pr t matur vlern e BNJ n raportimin e jashtm financiar. Ishin pikrisht kta studiues t par q shrbyen si frymzues pr fazn e dyt t zhvillimit t KBNJ. Faza e dyt: Zhvillimi i krkimeve akademike rreth KBNJ (1967-1970) Pas njohjes s studiuesve dhe profesionistve me konceptet rreth KBNJ, tashm nj shtys e brendshme i nxiste t mendonin rreth nj mnyre pr t matur n terma sasior vlern e BNJ, kjo nprmjet zhvillimit t modeleve dhe metodave t ndryshme. Studimet e para pr zhvillimin e KBNJ jan br n Universitetin e Michiganit (Flamohtz et al, 2002,p 949). N fillim t 1967 nj grup krkuesish prfshir Likert, Flamholtz, William, paraqitn konceptet dhe metodat pr kontabilizimin e BNJ. Rezultat i ksaj pune ishte nj artikull nga Brummet et al (1968a), nj nga punt m t hershme n fushn e KBNJ dhe n t ciln koncepti KBNJ sht prdorur pr her t par. Autort fillimisht arritn n konkluzionin q trajtimi i kostove t BNJ ka rndsi

10

Kontabiliteti I Burimeve Njerezore

Eralda Sado

t paraqitet si aktiv dhe jo si shpenzim dhe q KBNJ sht prdorur fillimisht si nj mjet manaxherial. Po ashtu Brummet et al (1969) n nj artikull tjetr vlersoi impaktin q ka KBNJ n manaxhim. Flamholtz n studimin e tij nxori nj teori rreth vlers s individit n nj organizat. Prpjekja e par pr t prezantuar konceptin e KBNJ n nj kompani konkrete, ishte aplikimi i KBNJ n nj kompani publike si R.G.Berry corp (Flamohtz et al, 2002,p 949). Faza e tret: Rritje e shpejt e interesit rreth KBNJ (1971-1977) Ajo far i intrigonte m shum studiuesit ishte mnyra e re e t menduarit ti vendossh njerzit n bilanc. Kjo ishte shtja q rriti n mnyr t shpejt interesin rreth KBNJ, duke e br kt nj nga fazat m t rndsishm pasi u shoqrua me nj vrull studimesh dhe nj prfaqsim n shkall m t gjer gjeografike, duke prfshir, Japonin, Australin etj. Gjithashtu shum t vlefshme jan edhe prpjekjet pr ta implementuar KBNJ n kompani konkrete, t cilat pavarsisht vshtirsive q hasin arritn n fund t shohin BNJ n pasqyrat financiare t kompanive. Nj tjetr tregues i vnies n praktik t koncepteve t KBNJ, sht edhe paraqitja e raporteve t komitetit t AAA, t cilat publikojn raporte rreth zhvillimit t KBNJ. Studimet empirike nxorrn n pah impaktin q mund t ket KBNJ n vendimarrje. Sipas studimit t Elias(1972) arrihet n prfundim se nj firm me nj informacion rreth KBNJ konsiderohet m e pregatitur sesa nj firm e cila nuk aplikon sitemin e KBNJ. Lambordi et al (1979) nxorrn n pah diferencat midis informacioni tradicional dhe informacionit t KBNJ, por nuk nxorrn diferencat midis informacionit monetar dhe jomonetar rreth KBNJ. Flamholtz (1971) prdori matsat monetar dhe jomonetar pr t krijuar variablat ekonomik. Sipas modelit t Flmaholtz vlera e nj individi sht prcaktuar bazuar n shrbimet e ardhshme q priten t merren nga individi. Merret n konsiderat edhe ndryshimi i rolit t njerzve gjat periudhs q ata jan n organizat. Kjo njihet me emrin vlera e kushtzuar e individit, e cila merr n konsiderat ngritjen n detyr, produktivitetin dhe mundsin pr tu trasferuar, t cilat s bashku rezultojn n nj mats monetar t vlers s pritur t individit. Ishte modeli i Lev & Shwartz (1971), i cili mori n konsederat konceptet e skontimit t prfitmeve t ardhme q do t sjell puna e kryer nga punonjsit n kompani. Faza e katrt: Rnia e interesit rreth KBNJ (1977-1980) Pas nj marshimi t vrullshm nevojitet nj pushim, e till sht edhe situata me KBNJ, e cila n kt faz u shoqrua nga nj ngadalsim t studimeve dhe krkimeve

11

Kontabiliteti I Burimeve Njerezore

Eralda Sado

t mtejshme, por kjo nuk do t thot se nuk kishte interes. Kjo periudh marshimi e ngadalt e pati nj arsye t fort, e cila konsiston n faktin se para ksaj periudhe ishin kryer shum studime t cilat n nj far mnyre e kishin ezauruar t gjithn si problematik dhe kryerja e studimeve t mtejshme isht disi e vshitir pr tu vazhduar. Pr m tepr krkimet krkonin q t bhej nj implementim m i gjer i KBNJ n kompani konkrete, mirpo kostot pr t mbshtetur kto studime ishin t rndsishme ndrsa prfitimet ishin t pasigurta. Ato pak studime q u zhvilluan ishin Ansari et al (1978), arriti n prfundimin se me zhvillimin e shkencs s menaxhimit do t bhet m e leht zhvillimi i KBNJ, si nj mjet menaxherial. Nj tjetr studim i Oliver et al(1978) zhvilluan nj studim empirik dhe arritn n konkuzionin se informacioni i kostos monetare t zvendsimit t BNJ ndihmon n vendimmarrje, n lidhje me pezullimin nga puna, pasi ata kishin vrejtur nj pasiguri n vendimmarrjet e firmave t marra n studim. Faza e pest: Ringjallja e interesit rreth KBNJ (1981-deri m sot) Kjo faz shoqrohet me nj ristart drejt zhvillimit dhe ecjes s mtejshme t KBNJ. Shfaqen disa nga krkimet t cilat n kt periudh kan realizuar nj ndrthurje t aspektit teorik me at praktik. Ajo far e mbshtet m shum kt ringjallje t interesit sht periudha kohore gjat t cils kemi nj lvizje nga ekonomia e bazuar kryesisht n prodhim drejt nj ekonomine t bazuar n njohuri, ku roli i BNJ prbn nj aktiv thelbsor. Megjithat pavarsisht modeleve t ndryshme q jan zhvilluar, mund t themi se secili ka limitimet e veta, kshtu q ngelet akoma pr tu prmirsuar n lidhje me krijimin e bazs s nevojshme pr implementimin e gjer t KBNJ n pasqyrat financiare t nj kompanie.

I.2. FOKUSIMI TEK NJERZIT SI AKTIVE - MNYR E RE T MNDUARI

BNJ konsiderohet si nj nga burimet thelbsore ndrmjet burimeve t vlefshme t nj organizate. BNJ kan kapacitet, aftsit, njohurit e nevojshme pr t vn n funksionim aktivet fizike. Nj zhvillimi i shpejt i teknologjis i ka vn para

12

Kontabiliteti I Burimeve Njerezore

Eralda Sado

prgjegjsive kompanit pr zhvilluar produkte t reja me qllim pr t mbijetuar dhe pr t qn kokurrues n treg. Si rrjedhoj sfidat me t cilat prballet nj kompani jan aftsit e saj pr t menaxhuar ndryshimin dhe pr t qn inovative n treg. Kjo ka sjell nj mnyr t re pr t menduar n mnyr strategjike sesi ti vendosim njerzit n Bilanc. Pavarsisht interesit krkues, diskutimeve dhe prpjekjeve n fushn akademike dhe profesionale rreth vlersimit dhe vendosjes s BNJ n pasqyrat financiare t nj organizate, sht pr tu theksuar fakti se kemi nj implementim t kufizuar n praktik. Pr m tepr ne duhet n radh t par t kuptojm pse sht e rndsishme t vlersosh BNJ, pr k sht e rndsishme dhe lidhja e tij me strategjit e organizats dhe burimeve njerzore. S pari, KBNJ sht nj sistem i cili mat, identifikon, raporton shumn e shpenzimeve t nevojshme pr t rekrutuar, trajnuar, familjarizuar dhe zhvilluar nj punonjs. Sipas (Bokhari et al, 2012, p5282), ekzistojn dy arsye kryesore pse duhet t njohim BNJ: S pari, BNJ jan burime me vler, pasi i sigurojn kompanis prfitime t ardhshme pr t qn kokuruese n treg. S dyti, vlera e BNJ prcaktohet n lidhje me aftsit, komptencat, eksperiencat q zhvillohen n organizat prmes investimit. KBNJ luan nj rol shum t rndsishm n nj organizat, par kjo nga kndvshtrimi kontabl dhe menaxherial. Ai ndihmon menaxhimin n vendimmarrje n lidhje me disponueshmrin dhe nevojn pr nj punonjs. N rastet kur nj BNJ do t matet n terma monetar kjo do ti ndihmoj investitort q ti shohin gjerat n mnyr m t qart rreth potencialit t ardhshm t firms. Mirpo nevoja pr KBNJ jo vetm q do t sjell investitorve prfitime pr potencialin e ardhshm t firms por gjithashtu edhe pr t kuptuar performancn e shkuar. Sipas Likertit(1971), KBNJ e ndihmon organizatn pr kto qllime: Siguron informacion rreth kostove dhe vlers, ndihmon vendimmarrjen n lidhje m marrjen, zhvillimin dhe mbajtjen e BNJ, me qllim q t arrij normn kosto- prfitimi m t mir Lejon menaxhimin e BNJ n lidhje me vlersimin dhe monitorimin e BNJ Siguron nj baz pr kontrollin e BNJ, t vlersoj mbivlersimin, nnvlersimin ose mbajtjen e BNJ Ndihmon n zhvillimin e e parimeve t menaxhimit n lidhje me klasifikimin e impaktit financiar t praktikave t ndryshme.

13

Kontabiliteti I Burimeve Njerezore

Eralda Sado

Vlersimi i duhur i BNJ do ta ndihmoj nj kompani t eleminoj efektet negative q mund t sjell nj forc pune e teprt. Si e till KBNJ ndihmon nj kompani pr ti kanalizuar n mnyr efiente njohurit, aftsit, eksperiencat e punonjsve t tyre. Sipas Flamholtz (1999), KBNJ ka tre role kryesore: ti siguroj organizats informacion objektiv rreth vlers dhe kostos s BNJ, t ndihmoj vendimarrjen n lidhje me BNJ dhe ti motivoj vendimarrsit pr ti par gjrat nga nj perspektiv e BNJ. Arsyet pr zhvillimin e KBNJ, i kemi prmbledhur n dy grupe, arsyet e zhvillimit t brendshm dhe arsyet e zhvillimit t jashtm. Arsyet e zhvillimit t brendshm t KBNJ: Prmirson menaxhimin e BNJ Fokusohet n BNJ si aktive Mban nj forc pune t kualifikuar

Arsyet pr zhvillimin e jashtm t KBNJ T kaprcej vshtirsit n sigurimin e informacionit t mjaftueshm investitorve T profilizoj dhe t prmirsoj imazhin e kompanis T trheq punonjs t ardhshm(Frederiksen V.J, 1998, p 8)

Gjithsesi nuk sht vetm lidhja midis organizats dhe investorve e punonjsve t saj t cilt dominojn n zhvillimin e KBNJ. Disa faktor jan t pranishm: Mirmbajtja dhe prmirsimi i imazhit t kompanis n shoqri, nj tregues i prgjegjshmris sociale dhe vlerave etike t bots s jashtme, prmirsimi i marketingut tek konsumatort aktual dhe ata t ardhshm, pr t trhequr nj forc pune t kualifikur, t mbash nj forc pune t kualifikuar, benchmark menaxhimin dhe zhvillimin e BNJ.

14

Kontabiliteti I Burimeve Njerezore

Eralda Sado

I.3. MODELET E KONTABILITETIT T BURIMEVE NJERZORE

Shum studime vn n dukje se sht shum e vshtir t bhet vlersimi i BNJ. Raportimi aktual financiar nuk e pasqyron vlern e aseteve njerzore duke mos paraqitur n mnyr reale vlern e biznesit. N biznes, nse ka nj gj t rndsishme, ai sht BNJ. sht pr tu theksuar fakti se BNJ jane ato q ojn drejt susksesit ose dshtimit nj kompani, nqoftse ato operojn si duhet dhe kan aftsit dhe kompetencat e duhura n ato far bjn, mund ta bjn nj kompani t sukseshme n rast t kundrt mund ta ojn kompanin drejt falimentimit. N kushtet kur bizneset operojn n nj mjedis t pasigurt, ringjallja e tij mund t bhet vetm me talentin e jashtzakonshme t disa personave. Audituesit vrtetojn n raportet e tyre se bilanci tregon pozicionin e vrtet t biznesit, por n fakt ktu nuk tregohet vlera e BNJ. Bota aktuale sht bazuar n dije, ku pasuria m e vlefshme e biznesit sht qnia njerzore. Ne kemi nevoj pr disa ndryshime t kontabilitetit tradicional n kuadrin e ktyre zhvillimeve. do fush e cila nuk ndryshon dhe zhvillohet sipas nevojave aktuale mund t dali jasht biznesit.( Ravinda T. T al, 2007) Metoda t ndryshme jan dhn pr vlersimin e BNJ, t cilat po i grupojm n dy perspetiva: -Kostoja e investimit n HC -Vlera e HC N lidhje me perspetivn e par Kostoja e investimit n HC, modelet synojn t masin dhe t raportojn kostot pr marrjen dhe trajnimin e BNJ, ose koston e zvendsimit t punonjsve aktual t punsuar n kompani. Prsa koh investohet n BNJ nga kompania, kjo do t ndikoj pozitivisht n rritjen e motivimit dhe knaqsis s punonjsve duke dhn nj vler t shtuar nprmjet rritjes s performances n punn e tyre dhe m gjer n rritjen e produktivitetit total t kompanis. Pikrisht kjo vler e shtuar prbn perspektivn e dyt Vlera e HC , pr t cilat jan zhvilluar disa modele q synonjn ta prkthejn n vler sasiore potencialin e BNJ. Disa nga metodat e KBNJ jan: -Metoda e sjelljes

15

Kontabiliteti I Burimeve Njerezore

Eralda Sado

-Metoda e kostos historike - Metoda e kostos se zvendsimit -Metoda e kostot oportune -Metoda e Lev & Schwartz -Metoda e grupit t vlersimi nga Jaggi&Lau

Nje metod tjetr me e prdorur sht edhe ajo e kostos historike, sipas Brummet et al (1968). Metoda e kostos historike prfshin t gjitha kostot q nga marrja n pun e BNJ deri n sjelljen e tij n kushtet e nevojshme pr t filluar punn, prfshir marrjen n pun, przgjedhjen, trajnimin dhe zhvillimin. Sipas kostos historike, shenzimet pr personelin duhet t paraqiten n fitimin/ humbjen e vitit aktual sipas kontabilitetit tradicional dhe shpenzimet kapitale duhet t kapitalizohen dhe amortizohen gjat periudhs s pritur t shrbimit t ofruar nga punonjsit. N rastet e largimit t nj punonjsi me hert sesa periudha e pritur e shrbimit n organizat, kostoja e mbetur e kapitalizuar duhet t ngarkohet si humbje n pasqyrn shpenzimeve. Metoda e kostos s zvendsimit, e paraqitur nga Flmaholtz (1974), bazohet n metodn e kostos dhe merr n konsiderat t gjith elementt e kostos pr t zvendsuar nj individ n pun me t njtat aftsi. Koncepti ekonomike i kostos oportune sht nj koncept i prdoruar pr t matur vlern e BNJ, metoda e kostos oportune, sipas Hikimian & Jones (1967). Sipas ksaj metode synohet t nxirret vlera e BNJ bazuar n at far departamentet e tjera do t ishin t gatshm t ofronin pr nj punonjs. Mirpo meqnse sht disi kritike t vlersosh nj punonjs nga departmente t ndryshme, pasi nuk ka nj mnyr ose metod standarte pr t vlersuar BNJ si aktiv, ather metoda bazuar n koston oportune mbart disa kufizime: S pari vlera e aktivit human bazohet n rndsin q ka departamenti sesa n aftsit, kompetencat dhe njohurit e punonjsve. S dyti, supozon se vetm burimet e rralla kan vler, sipas Hekimian . N kontekstin Indian, modeli Lev & Schwartz (1971) ka nj avantazh mbi modelet e tjera prej nga ajo koh q metoda sht miratuar gjersisht nga kompani Indiane si: e t ardhurave dhe

16

Kontabiliteti I Burimeve Njerezore

Eralda Sado

Infosys, DSQ Software Ltd, Satyam Computer, BHEL dhe SPIC. Ai ju mundson kompanive krahasimin e performancs dhe efikasitetin e burimeve t tyre njerzore me t tjert. Lev & Schwartz mbron vlersimin e t ardhurave n t ardhmen gjat jets s mbetur t shrbimit t t punsuarve dhe pastaj arrin n vlern aktuale duke skontuar t ardhurat q vlersohen me koston e kapitalit. Supozimet n kt metod jan realiste dhe shkencore. Nj tjetr metod sht ajo e grupit t vrojtimit nga Jaggi & Lau (1974)duke vlersuar BNJ n nj grup BNJ bazuar n t dhnat historike, n lidhje me strukturn e qarkullimit t punonjsve. Sipas Hermanson`s (1964) sht prezantuar metoda e emrit t mir, nprmjet s cils pohohet se fitimet shtes m t larta nga BNJ jan kapitalizuar n krahasim me industri t tjera. Gjithashtu metoda t tjera jan zhvilluar pr KBNJ, si mododa alternative e Dobija(1998) prqasja e interesit t prbr, ku norma e kapitalizimit t vlers s BNJ sht prcaktuar prmes kushteve natyrale dhe sociale t mjedisit. Ku vlera e BNJ prfshin kostot: e jetess, t edukimit profesional dhe vlera e fituar prmes experiencs. Casio (1998) paraqiti nj metod tjetr pr t vlersuar kapitalin human nprmjet treguesve t risive, sjelljes dhe nivelit t njohurive t punonjsve. Sipas ksaj metode, treguesi i risive mund t matet psh duke krahasuar marzhin e fitimit neto pr produktet e reja me marzhin e fitimit me produktet e vjetra. Treguesi i sjelljes s punonjsve parashikon knaqsin dhe mbajtjen e konsumatorve si tregues t rndsishm q kan nevoj t maten po ashtu si maten mbajtja, qarkullimi, eksperienca dhe t msuarit e punonjsve. Metod tjetr sht edhe Modeli i vlers s shtuar (Arne Sandervang, 2000). Kjo metod vlerson kthim nga investimi n BNJ, si rezultat i politikave t trajnimit dhe zhvillimit t BNJ, duke vlersuar prfitimet e mundshme nga ky investim dhe sesi kjo on n arritjen e strategjive t organizats. Nj model i zhvilluar s fundmi sht modeli HRVM (metoda e vlersimit t kapitalit human, Bokhari et al, 2012, pp5285), i cili merrr n konsiderat t gjith komponentt e nj investimi, si: Investimi i blerjes (rekrutim, selektim, kontraktim, vendosje); investimet n lidhje me familjarizimin (orientim, trajnim baz); investimet e zhvillimit (trajnime, promovime, proese prmirsimi); investime n pun (paga,

17

Kontabiliteti I Burimeve Njerezore

Eralda Sado

komisione); periudha e pritur e shrbimit punonjsve).

(n baz t norms s qarkullimi t

Sipas HCVM t Bokhari et al (2012) vlera e BNJ prcaktohet n mnyr t till: (1)
ku: A Acquisition investment pr periudhn e pritur t shrbimit t; i,t investime n lidhje me familjarizimin pr periudhn e pritur t shrbimit t ; D investime zhvillimi pr periudhn e pritur t shrbimit t; i,t PA investime n lidhje me performancn; i,t N, numri total I viteve; t, periudha aktuale

Por a mund ti amortiziojm BNJ? Sipas Bokhari et al paraqitet nj formul, e cila tregon sesi mund t bhet amortizimi i BNJ, nse ata trajtohen si aktive: (2)

I.4. SHTJET KRYESORE N LIDHJE ME KBNJ

Sistemi i KBNJ para se t implementohet duhet t marr n konsiderat kto shtje kryesore: Sistemi i KBNJ sht nj sistem i ri dhe si do gj e re sht e vshitr pr tu pranuar pasi shihet si nj rezistenc ndaj t vjetrs. Prsa koh sistemi tadicional sht ndrtuar dhe bazuar n parime tashm t njohura, sistemi i KBNJ shihet sikur nuk ka simetri me sistemin e vjetr pasi nuk i prmbahet prkufizimit tradicional t nj aktivi. Ekziston nj shkall e ult e pranimit t sistemit t KBNJ nga ana e profesionistve kontabl, edhe pse disa modele t ndryshme jan krijuar, bazuar n vler dhe n kosto, secili prej tyre ka kufizimet e veta. Prsa koh nuk ka nj kompromis t prbashkt dhe nj model gjersisht t pranuar n praktik pr tu ndjekur ather mund t themi se kta element kan ndikuar n zhvillimin e ngadalt t KBNJ. Sipas modelit t kostos historike n lidhje me normn e amortizimit, nuk ka nj interes t prbashkt. Prsa koh mendohet q BNJ t trajohen si aktive ather duhet menduar sesi do ta amortizojm at, t cilat ngarkohen n llogarin e fitim/ humbjes s vitit. Por sht e vshtir t zhvillosh nj norm amortizimi n lidhje me kt, pasi persona t ndryshm rriten, zhvillohen dhe zhvlersohen me norma t ndryshme. Si psh aftsia pr tu rritur e nj personi

18

Kontabiliteti I Burimeve Njerezore

Eralda Sado

sht e ndryshme nga ajo e nj personi tjetr, bazuar n eksperienc. Nj shtje tjetr lidhet me normn e skonitmit q do t prdoret pr t llogaritur vlern aktuale t prfitimeve t ardhshme q do t gjeneroj kompania nga nj punonjs i vet. KBNJ mund t ndikoj negativisht n sjelljen e nj punonjsi dhe kjo e bn nj kompani q t ngurroj pr ta implementuar at. Sistemi i KBNJ do ti bj punonjsit t mendojn se ata do t trajohen si nj e mir materiale pr kompanin. Gjithashtu t publikosh t dhnat n lidhje m punonjsit mund t ket nj efekt jo pozitiv n sjelljen e nj punonjsi. Koncepti tradicional i aktivit pohon se nj aktiv ndrmjet t tjerave duhet t jet i identifikueshm dhe t kontrollohet nga kompania. Aktivet fizike kan nj vler t realizueshme t heqjes dor prej tyre, pasi nuk sjellin m prfitime kompanis, mirpo kjo pr nj punonjs nuk mund t prcaktohet. BNJ jan nj aktiv, i cili prmirsohet n lidhje me kohn dhe n prshtatje me moshn, ndrsa aktivi fizik, q n momentin q instalohet fillon t amortizohet dalngadal. N vitet e kaluara i sht dhn rndsi modelit t vlersimit t BNJ n lidhje me vlern e tyre. Megjithat modeli i Flamhlotzit bazohet n vlersimin e kontributit t individit ose t grupit, mirpo kjo sht nj detyr e vshtir pr tu realizuar, pasi mbart n vetvete element subjektiv. Sipas modelit t Flamholtzit, vlera e BNJ prcaktohet n baz t prfitimeve t ardhshme q ai do ti gjeneroj kompanis, gjat kohs s qndrimit n kompani, kjo bazuar n normn e promovimit, trasferimit, t vdekshmris etj. Kjo do t thot se vlera dhe karriera e individit do t ndikohet nga politikat e promovimit, t daljes n pension t kompanis q rezulton disi e mrzitshme.

I.5. RREGULLORET DHE STANDARTET EKZISTUESE N LIDHJE ME PRAKTIKAT RAPORTUESE.

KBNJ prfshin kontabilizimin e shpenzimeve t lidhura me BNJ si aktive, ndryshe nga kontabiliteti tradicional, i cili i trajton kto kosto si shpenzime q reduktojn t ardhurat. Mund t themi se aktivet e paprekshm t nj kompanie, si : emri i mir, patentat, liencat, kapitali human, nuk jan prfshir n pasqyrat financiare t nj

19

Kontabiliteti I Burimeve Njerezore

Eralda Sado

kompanie. Kostot jan prfshir n llogarin e fiitim/humbjeve n kohn kur ato ndodhin. N kto vitet e fundit, GAAP ka lvizur nga raportimi financiar bazuar n koston historike drejt raportimit financiar me vlern e drejt/ vlern aktuale t prfitimeve t ardhshme. Duke qense po operohet n nj mjedis kaq kompleks, duket e arsyeshme q matsit jo tradicional t KBNJ t jen m t pranueshm n raportet e ardhshme financiare. Sipas Flamholtz, Bullen & Hua (2002,p.948) shihet se sht ngjallur interesi pr KBNJ nga nj perspektiv kontabl, pasi BNJ jan nj element kryesor i aktiveve t paprekshme. Vrehet nj rritje e interesit n kontabilitet n lidhje me aktivet e paprekeshme n raportimin financiar nga Bordi i Standarteve Kontabl (IASB) dhe Komisioni i Letrave me vler (SEC). Ndrsa IFRS aktualisht nuk kan standarte n lidhje me KBNJ, sht vn re se ato po prpiqen t prfshijn metoda flexibl n kuadr t raportimit financiar. Aktualisht IFRS kan zhvilluara nj standart n lidhje me aktivet e paprekshme IAS 38 dhe IFRS 3, n lidhje me emrin e mir, t cilat tregojn gadishmrin pr t vlersuar aktivet q nuk jan t prekshme, si mund t jen edhe BNJ. Vlersimi i emrit t mir krkon t prcaktosh dhe vlersosh vlern e drejt t tij n treg, si dhe nj rivlersim pr t par nse vlera e drejt sht rritur apo jo. Kshtu q lvizja drejt vlers s drejt tregon se si pr IFRS dhe GAAP, nj mnyr t sofistikuar pr t matur aktivet, t prekshme dhe t paprekshme. Kjo mund t prcaktoj dhe nevojn pr t njohur dhe matur KBNJ n raportimet e ardhshme financiare (Bullen et al, pp 3-4). N lidhje me KBNJ nuk ka nj model gjersisht t pranuar pr ta matur dhe vlersuar at dhe aq m tepr nj standart pr tua rekomanduar pr zbatim nga kompanit. Aktualisht ka pak krkesa legjislative q kompanit t publikojn informacion n raportin vjetor t tyre, n lidhje m prformancn e BNJ. Sipas direktivs s 4 t Komitetit Europian t 1978(78/660/EEC), jan vendosur nj sr krkesash pr informacionin q duhet t paraqesin kompanit publike dhe private n rapotet e tyre financiare. Ajo far synon kjo direktiv sht t vendosi nj standard uniform krahasimi raportimi pr t gjtha kompanit europiane. Sipas Direktivs s 4, krkohet q kompanit t paraqesin informacion n raportet financiare pr personelin e tyre minimalisht pr: pagat, shprblimet dhe kostot e sigurimeve sociale. Megjithat n disa vende, disa kompani kan shtuar nj informacion m tepr n lidhje me numrin e punonjsve. N Suedi, n vitin 1991, sht krkuar q kompanit me mbi 100 punonjs duhet t paraqesin informacion n lidhje me personelit si: qarkullimin e punonjsve, leje n

20

Kontabiliteti I Burimeve Njerezore

Eralda Sado

rast smundjesh, kushtet e trajnimit dhe t puns (Frederiksen V. J,1998, p.16). IASB ka publikuar standarte n lidhje me Kostot e Prfitimeve t Pensionit (1993) dhe Planet e Prfitimeve t Pensioneve(1994) dhe nj standart pr Prfitmet e punonjsve (1998).

I.6. ZHVILLIMI NDRKOMBTAR I KONTABILITETIT T BURIMEVE NJERZORE

Interesi pr KBNJ sht rritur n t gjith botn. Sipas nj studimi t Hansen (2007), nxirret se 2/3 e 250 kompanive t mdha t anketuara n bot tashm publikojn n raportet e tyre financiar informacion t prshtatshm pr t nxjerr vlern e vrtet t kompanive. Sipas standarteve globale krkohen t dhna rreth forcs s puns q reflektojn potencialin pr performancn e ardhshme dhe prfitueshmrin. Disa studime jan fokusuar n disa aspekte t KBNJ dhe kan hetuar dhe krahasuar diferencat midis vndeve. Subbarrao & Zehgal (1997), sipas ktij studimi jan analizuar diferencat midis gjasht shteteve prsa i prket paraqitjes s informacionit rreth KBNJ n raportet e tyre finaciare. Autori nxori diferencat rreth informacionit pr KBNJ midis vndeve dhe secili vend fokusohej n vendin e tij. Sipas studimit t Boedker, Mouritsen & Guthrie (2008), sht br e mundur nj krahasim i aspekteve t KBNJ sipas nj trendi nga Europa, Australia dhe Amerika. Rezultat i ktij studimi ishte diversiteti n praktikat e raportimit, prfshi modelet dhe matsat e raportimit dhe sugjerohet nevoja pr studime t mtejshme rreth harmonizimit. Suedia sht vendi i par n Europ n t ciln i ka pasur rrnjt KBNJ, sipas Grojer (1997). Grojer pohon se matsat e KBNJ mund t prezantohen suksesshm vetm nse prshtatet me urdhrin social n organizat dhe n menaxhim. Nj vend tjetr q prkrah KBNJ sht edhe Anglia. Sipas Morrow (1996), sht theksuar rndsia dhe matja e aktivit human. Ku sipas studimit sht theksuar koncepti i matjes s vlers s futbollistve, si nj stimul se matja e vlers s nj aktivi sht e mundur . India sht nj nga vendet q ka shfaqur nj interes t hershm dhe t vazhdueshm ndaj KBNJ. Sipas Mahalingam (2001, p. 19), sugjerohet se nj model vlersimi BNJ duhet t bazohet n aftsit e personit dhe kthimet nga prdorimi i ktyre aftsive

21

Kontabiliteti I Burimeve Njerezore

Eralda Sado

duhet t skontohen dhe t sillen n vlern e tyre aktuale. Mahalingam pohon se do person ka nj grup kompetencash dhe secila kompetenc ka t bashkangjitur nj vler t caktuar, shuma totale prbn vlern e nj punonjsi dhe vlera e t gjith punonjsve prbn kapitalin njerzor t nj kompanie, t cilat s bashku me konsumatort dhe strukturn e kapitalit prodhojn t ardhurat. N Kin ka gjetur zbatim metoda e kostos historike pr trajtimin e kostove t BNJ. Pra sipas studimit Tang (2005), nxirret se kemi nj rritje t interesit n menaxhimin e BNJ dhe prmirsimi i teknologjis s informacionit ka arritur n shprehjen se far nuk mund ta matsh, nuk mund ta menaxhosh. N Portugali disa studime empirike, paraqesin argumentet pr kriteret e njohjes s nj aktivi, dhe situatat n t cilt aktivet duhet t njihen si gjenerim i shpenzimeve kapitale (Bullen et al, pp 11) N Gjermani, studimi i Schmidt & Minssen (2007), prmes 415 kompanive kimike gjermane dhe intervistave me menaxhert e BNJ, rezultoi se menaxhert e BNJ e vlersojn efektin pozitiv t tejkalimit t detyrave n zhvillimin e personelit, por shpesh nnvlersojn prfitimet afatgjata. Sipas nj studimi Kanadeze, Jone (2000, p.9), shpjegon se sistemi i raportimit financiar duhet t kontabilizoj BNJ. Autori tregon vlern q ka zhvillimi dhe trajnimi i BNJ, por nuk gjen prkrahje nga ekzekutivt e kompanis. Kshtu q shihet me keqardhje fakti q dika q sht shum e rndsishme pr tu parqitur n raportet financiare, n fakt nuk paraqitet. Andrikopoulos (2005),studiues Greke, u prpoq t mbush hendekun midis teoris financiare tradicionale dhe kapitalit intelektual, duke propozuar nj model. Modeli ndihmon pr t zbuluar pikat e forta t kompanive dhe i prdor ato pr t vendosur prioritet e organizats pr krijimin e vlers s kapitalit human. N Australi dhe n Zelandn e re, sht prdorur koncepti i futbollistve si pr t treguar se ekzistojn mundsit pr njohjen e BNJ si aktive. Pr nj Lige futbolli, lojtart jan burimet m me vler. Sipas nj studimi Gusenzow and Tower (2006), nga nj vzhgim i 79 Liga fotbolli dhe 58 kontabistve pr t vlersuar nse BNJ duhet t paraqiten si aktive n Bilanc. Prgjithsisht pjesa m e madhe nuk bien dakord me iden pr ti paraqitur BNJ si aktive n bilanc.

22

Kontabiliteti I Burimeve Njerezore

Eralda Sado

KAPITULLI II: NEVOJA E KBNJ N KOMPANIT SHQIPTARE

N ditt e sotme, ekonomia po ndryshon shum shpejt, e shoqruar me rritje t shpejt t shrbimeve, informacionit dhe teknologjis. Ky trasformim i shpejt i ekonomis nga nj ekonomi prodhimi tradicionale drejt nj ekonomie prodhimi t njohurive, ka vn n qndr t vmendjes BNJ, si nj akitv jo i dublikuar, q i shton vler kompanis. Zhvillimi i vrullshm teorik i KBNJ n bot, sht shoqruar edhe me aplikimin n praktik, por n Shqipri ky sht nj fenomen i ri, pr t cilin ka shum pr t prezantuar dhe si dika e re do t ngjalli interes shprehja vendosja e njerzve n Bilanc. Shqipria si nj vend n zhvillim, e ardhur prej nj periudhe t gjat trazincioni karakterizohet nga nj ekonomi me ritme rritje t ngadalta, me nj treg pune jo t qndrueshm, ndryshimi i rolit t ekonomis dhe rritja e rolit t individit n ekonomi. Kta faktor n nj far mnyre ndikojn n vshtirsin pr tu prshtatur shpejt me gjrat e reja. Mirpo vlen t theksohet se n Shqipri, tashm sht par rndsia dhe roli i pazvndsueshm q ka individi n shoqri dhe mbi t tashm po investohet m shum sesa m par. Pjes e ktij studimi ka qn edhe pyetja : A keni qn pjesmarrs n programe t ndryshme trajnimesh t organizuara nga kompania/shoqatat ose keni kryer nse jeni t vetpunsuar? Prgjigjet e t cilve i kemi paraqitur si m posht: Grafiku 1-1. Pjesmarrja n trajnime

Pjesmarrja n trajnime
Po Jo 16% 84%

Burimi: T dhna t autorit (t ppunuara nga STATA)

23

Kontabiliteti I Burimeve Njerezore

Eralda Sado

Nga grafiku vm re nj prqindje goxha t lart t anketuarve q kan qn pjese e trajnimeve t ndryshme t ndrmarra qoft nga kompanit ku jan t punsuar qoft nga vetpersonat n lidhje me profesionin. Kjo sht dika positive pasi vihet n dukje rndsia q tashm po tregojn kompanit shqiptare n lidhje me mnyrn e trajnimit dhe t zhvillimit t forcs puntore. Pasi nj forc puntore e kualifikuar bn tashm diferencn midis do gjje tjetr. Mund t prmendim fushat n t cilat jan zhvilluar disa nga trajnimet kryesore t rezultateve t marra nga ekspertt kontabl, n zhvillim t profesionit, si: Trajnimeve pr Sistemin e ri Kontabl, SKK, SNFR, duke filluar nga 1993 e n vazhdim. Trajnimeve n IEKA 46 or n vit duke filluar nga viti 2005 n vazhdim. Trajnimeve t ndryshme n fushn e legjislacionit fiskal duke filluar nga viti 1995 n vazhdim. Trajnimeve si pjes e politikave t brndshme t Grupit Trajnimeve profesionale t kyera prej kompanive, n kuadr t prmirsimit t veprimtaris kryesore t aktivitetit.

Nga kompanit e vrojtuara rezulton se prqindjen m t madhe rreth 54.8% e t anketuarve, kan nj eksperienc profesionale mbi 10 vite, dhe m pas rreth 19.4% e t anketuarve kan rreth 5- 10 vite eksperienc pune. Kjo n nj far mnyr tregon se studimi sht bazur n nj target group, i cili ka nj eksperienc pun t mjaftueshme pr t dhn gjykime t vlefshme dhe n nxjerrjen e rezultateve n mnyrn m reale t mundshme. Gjithashtu prvoja e gjat i ka mundsuar t prjetojn periudhat kohore n t cilat individi shqiptar ka qn i shfytzuar si skllav dhe periudhn n t ciln mund t jet i lir t zhvillohet dhe prmirsohet profesionalisht, jo vetm n Shqipri por edhe m gjer. Pra, tashm ka ardhur koha q BNJ luajn rolin ky n nj kompani, prania e t cilit ndikon n vazhdimsin e biznesit.

24

Kontabiliteti I Burimeve Njerezore

Eralda Sado

Vlersimi i punonjsve sht nj shtje shum e rndsishme dhe njkohsisht delikate pr nj kompani. sht e rndsishme pasi BNJ jan burime t vlefshme pr kompanin dhe duhet t shprblehen pr kontributin q japin dhe sht nj shtje delikate pasi ndikon n mnyr t drejtprdrejt n motivimin dhe knaqsin n pun t punonjsve. Rezultatet e pyetjes: Si i vlersojn kompanit shqiptare BNJ? jan kto: Vlersimi n baz t detyrs ose pozicionit, ngarkess dhe cilsis s puns q kryejn N baz t performancs ekonomike t kompanis N baz t nj metodologjie q i referohet specifikave t puns n entitetin q po prezantohet. Punohet n grup. Team leader vlerson secilin antar t grupit me prfundimin e misionit audit. Ky vlersim i bhet t ditur secilit dhe merret konfirmimi nga do antar i grupit t puns se ka marr dijeni pr vlersimin dhe shton ndonj sqarim kur e gjykon t nevojshem. Kto vlersime i paraqiten Departamentit t Burimeve Njerzore i cili nj her n 6 muaj paraqet vlersimet prmbledhse tek drejtimi.

Si konkluzion mund t themi se kompanit shqiptare, si metod kryesore vlersimi t kontributit t BNJ, bazohen n performancn e puns s kryer nga punonjsi. Por si mund t matet performanca e nj punonjsi? Vlersimi i performancs s punonjsve sht nj shtje subjektive. Ajo far mund t konsideroj njra kompani performanc dhe sesi mund ta shndrroj at n terma sasior nuk mund t pajtohet me at t nj kompanie tjetr. Pra nuk ka nj mnyr t vetme standarte sesi mund t matet dhe t vlersohet kontributi i nj punonjsi n nj kompani, pasi ajo far mund t konsiderohet e rndsishme pr nj kompani nuk mund t jet pr nj tjetr po aq e rndsishme.

25

Kontabiliteti I Burimeve Njerezore

Eralda Sado

II.1. RNDSIA E STUDIMIT

Sistemi i KBNJ luan nj rol t rndsishm n raportimin e jashtm financiar t nj kompanie, pasi pasyron vlern e vrtet t saj, duke prfshir edhe personelin. Rndsia dhe roli i KBNJ n bot prej kohsh sht nxjerr n pah dhe ka filluar implementimi i saj n praktik si pjes e raportimit formal t BNJ. Ndrsa pr Shqiprin KBNJ sht nj fenomen jo shum i njohur, sht nj koncept i ri dhe pothuajse nuk jan marr fare n konsiderat shtjet n lidhje me BNJ. Kjo edhe prej faktit se nuk sht br e detyrueshme pr kompanit shqiptare t paraqesin informacion n lidhje me BNJ n raportet e tyre vjetore. Kshtu q ky studim ka pr objektiv:

1. T nxjerr n pah rndsin e KBNJ, nprmjet studimit t praktikave aktuale t KBNJ n bot 2. Interesin e shfaqur nga kompanit shqiptare pr KBNJ 3. T inkurajoj t dy krkuesit dhe profesionistt pr t implementuar konceptet e KBNJ n botn e biznesit n kompanit shqiptare 4. Pengesat me t cilat prballet KBNJ kudo n bot dhe po ashtu n kompanit shqiptare.

II.2. HIPOTEZAT
Hipotezat n kt studim synojn t nxjerrin nivelin aktual t njohurive nga kompanit shqiptare rreth KBNJ, si dhe t stimuloj gjykimin e profesionistve sesi mendojn rreth mnyrs s trajtimit t kostove t BNJ. Hipoteza1. Sistemi i KBNJ, nj koncept i njohur nga kompanit shqiptare Hipoteza2. Subjektet shqiptare, njohin n Pasqyrat Financiare shpenzime n lidhje me kostot e punmarrsve. Hipoteza3. Ekziston nj lidhje e fort korrelative midis prshtatshmris s trajtimit t kostove t burimeve njerzore dhe impaktit n produktivitet.

II.2.1 ANALIZA PRSHKRUESE

26

Kontabiliteti I Burimeve Njerezore

Eralda Sado

Grupi i vrojtimit n t ciln sht bazuar ky studim prfshin kompanit e mesme dhe t mdha q operojn n Shqipri, t sektorve t ndryshm. N Grafikun 1-1, jan paraqitur prqindjet e subjekteve t pyetura sipas sektorit ekonomik n t cilin bjn pjes. Nga Figura vm re se prqindjen m t madhe e zn Zyra Kontabiliteti dhe Konsulence prej 26%, pastaj Tregtia me 16% e me radh.

Grafiku 1-2. Ndarjet e kompanive t pyetura sipas sektorit ekonomik

Te tjera 13% Edukim 3%

Sektori ekonomik

Prodhim 13% Industri 7% Ndertim Banke 0%

Zyre Kontabiliteti & Konsulence 26% Transport 10%

6% Telekomunikim 6% Tregti Sigurime 16% 0%

Burimi: T dhna t autorit (ppunuar n STATA )

Kompanit e marra n studim jan prfaqsuese t fomave ligjore t ndryshme. Nga t dhnat e mbledhura rezulton se: 3.2% jan Bashkronsi, 25.8% jan Persona fizik, 19.4% jan Shoqri aksionere, 3.2% jan Shoqri me prgjegjsi t pakufizuara, 45.2% jan Shoqri me prgjegjsi t kufizuara dhe 3.2% jan Kompani Publike (Universitete,OJF).

II.2.2. TESTIMI I HIPOTEZAVE

Koncepti i KBNJ sht nj koncept i vjetr n fushn akademike por i ri n ekonomi. sht si nj ver e vjetr por n nj shishe t re (Frederiksen V.J, Westphalen A.S (1998), pp 33). Ndoshta Shqipria si nj vend n zhvillim, fenomenin KBNJ e ka pak t dgjuar, kshtu q tashm ka ardhur koha q edhe ajo t njihet me rndsin dhe rolin q paraqet sistemi i KBNJ.

27

Kontabiliteti I Burimeve Njerezore

Eralda Sado

Grafiku 1-3. Njohurit rreth KBNJ

Njohurit rreth KBNJ

Po Mjaftueshem Jo

26% 55% 19%

Burimi: T dhna t autorit (ppunuar n STATA)

Ndr personat e pyetur, ata t cilt kishin njohuri ose kishin mjaftueshm njohuri rreth KBNJ, pyetjes sesi i vlersojn njohurit e tyre i jan prgjigjur:

Tabela 1-1. Prqindjet e vlersimit t njohurive nga t anketuarit rreth KBNJ

Vlersimi I Njohurive Pak Mir Mesatarisht Shum mir

Prqindjet 22.60% 16.10% 6.40% 3.20%

Burimi: T dhna t autorit (ppunuar n STATA)

Ndr t anketuarit t cilt kishin njohuri rreth KBNJ dhe ata t cilt kishin dgjuar por nuk kishin shum njohuri, rezulton se burimi kryesor i informacionit ka qn: Studime t thelluara pasuniversitare (6.4%) Informacione periodike t drguara n mnyr elektronike nga ana e shoqatave profesionale kontabl (3.2%) Trajnimet profesionale organizuar nga shoqatat apo institucionet ku jan t punsuar ose t vetpunsuar (6.4%) Nga literatura ose krkimet autodidakte n internet (9.6%)

28

Kontabiliteti I Burimeve Njerezore

Eralda Sado

Hipoteza 1. Sistemi i KBNJ, nj koncept i njohur nga kompanit shqiptare

(T-test perpjese)

N sht numri i t vzhguarve t ktij studimi, rreth 31 t anketuar. M sht supozuar shuma mesatare e popullats q sht marr n konsiderat pr studim, e cila sht e barabart me 60. Duke marr parasysh t dhnat e mbledhura, rezultati i hipotezs 1 sht si m posht:

Ha: M pak se 34% e t anketuarve e njohin n nivelin mbi mesatar (mir & shum mir) KBNJ Tabela1-2. Njohurit rreth KBNJ

. prtest

njohjaeHRA= 0.34 njohjaeHRA: Number of obs = 31

One-sample test of proportion Variable njohjaeHRA Mean .1935484 Std. Err. .0709583

[95% Conf. Interval] .0544727 z = .3326241 -1.7213

p = proportion(njohjaeHRA) Ho: p = 0.34 Ha: p < 0.34 Pr(Z < z) = 0.0426 Ha: p != 0.34 Pr(|Z| > |z|) = 0.0852

Ha: p > 0.34 Pr(Z > z) = 0.9574

Burimi: T dhna t autorit (prpunuar n STATA) Hipoteza qndron sepse zv=-1.72<1.645=zkr, dhe p=0.0426<0.05. Prsa koh p-value= 0.0426 sht m e vogl sesa niveli i testit t rndsis i cili sht konsideruar rreth 0.05, kshtu Ha qndron. Me rreth 95% besueshmri mund t konkludojm q nga prgjigjet e bizneseve, eksperteve, akademikve se:

Me pak se 34% e t anketuarve e njohin n nivelin mbi mesatar (mir dhe shum mir) KBNJ

29

Kontabiliteti I Burimeve Njerezore

Eralda Sado

Pra, Sistemi i KBNJ, nuk sht nj koncept gjersisht i njohur nga kompanit shqiptare

Hipoteza2. Subjektet shqiptare, njohin n Pasqyrat Financiare shpenzime n lidhje me kostot e punmarrsve. Nga studimi rezulton se t gjith t anketuarit q kan njohuri t mira ose shum t mira rreth KBNJ i trajtojn kostot n lidhje me personelin si shpenzime, ndrsa 44% e t anketuarve q nuk e njohin mir ose shum mir KBNJ i konsiderojn kostot e punmarrsve si shpenzim. Me kosto t punmarrsve iu referohemi jo vetm shpenzimeve pr paga por prfshir edhe shpenzime trajnimi dhe zhvillimi dhe realisht nga subjektet shqiptare rezulton se edhe kto kosto paraqiten si shpenzime n raportet vjetore financiare t tyre, n formn e informacionve shpjeguese. Ku vlejn t prmendim se rreth 84% e t anketuarve kryejn shpenzime trajnimi dhe zhvillimi n lidhje me punonjsit e tyre. Mirpo duke theksuar se kryerja e shpenzimeve me qllim rritjen profesionale t punmarrsve sjell prfitime pr disa periudha t ardhshme dhe jo vetm pr nj periudh ather kto kosto duhet t paraqiten si aktive n pasqyrat fianciare. N kt mnyr shfaqet nevoja pr KBNJ, i cili trajton kostot e personelit si aktive. Prandaj tashm ne kemi nevoj pr disa ndryshime t kontabilitetit tradicional duke prfshir edhe konceptin e KBNJ, si nj pjes e rndsishme n kuadr t prmirsimit dhe ecjes prpara t profesionit. do fush e cila nuk ndryshon dhe zhvillohet sipas nevojave aktuale mund t dali jasht biznesit ( Ravinda T. et al 2007).

Grafiku 1-4. Prgjigjet e pyetjes: Kostot n lidhje me BNJ trajtohen si shpenzime apo si aktive?

30

Kontabiliteti I Burimeve Njerezore

Eralda Sado

Burimi: T dhna t autorit (prpunuar n STATA) Rezultatet e ksaj pyetje tregojn se kostot n lidhje me personelin trajtohen si shpenzime, n pasqyrat financiare dhe q gjen mbshtetjen edhe nga ana e legjislacionit shqiptar dhe rregullimit kontabl q kostot n lidhje me personelin do t trajtohen si shpenzime, prfshir ktu edhe kostot e trajnimit, t cilat realisht paraqiten si shpenzime periudhe q reduktojn t ardhurat neto t kompanis. Duke marr n konsiderat q niveli i njohurive pr KBNJ n Shqipri pothuajse nuk sht i njohur, ather keto ishin rezultate t pritshme. Kjo shpjegohet prej faktit se n Shqipri ashtu si dhe n nj pjes t madhe n bot informacionet rreth personelit paraqiten jo n Bilanc por vetm n formn e shnimeve shpjeguese, kjo pasi sht e rekomanduar edhe nga standartet kontabl por edhe nga legjislacioni prkats. Nj pjes e rndsishme e studimit sht dhe prezantimit me informacion rreth BNJ q paraqesin aktualisht n pasqyrat fianaciar kompanit shqiptare. T njihesh me kt informacion na shrben pr t krijuar nj ide t prgjithshme sesa realisht merren n konsiderat shtjet rreth BNJ dhe sesa t rndsishme jan ato pr nj kompani. Si rezultat i t dhnave t grumbulluara pr pyetjen far informacioni paraqitet n Pasqyrat financiare rreth BNJ, rezultoi se kompanit shqiptare paraqesin kto informacione rreth BNJ n raportet e tyre vjetore: Detyrim pr pagat ndaj punonjsve Shpenzimet pr pagat

31

Kontabiliteti I Burimeve Njerezore

Eralda Sado

Shpenzime udhtimi dhe dieta Shpenzime pr trajnime profesionale Shprblime dhe honorare Kontribute si sigurimet shoqrore dhe shendetsore, t ardhura nga punsimi Numri mesatar i punonjsve dhe paga sipas prcaktimit me dispozita ligjore (fisku), pagat minimale dhe maximale Efektiviteti i shpenzimeve t personelit mbi t ardhurat duke shikuar dinamikn e t ardhurave nga njri vit n tjetrin Si konkluzion, mund t themi se informacioni pr BNJ, q paraqitet n raportet financiare t kompanive shqiptare, sht informacioni q krkohet n formn e shnimeve shpjeguese, si dhe pr efekte t strukturave fiskale. Pra nuk ka nj raport t veant q t paraqesi informacion rreth BNJ t nj kompanie, t veant nga raporti vjetor i publikuar i kompanis, por thjesht si pjes e shnimeve shpjeguese.

Hipoteza3. Ekziston nj lidhje e fort korrelative midis prshtatshmris s trajtimit t kostove t burimeve njerzore dhe impaktit n produktivitet. Prezantimi me nj koncept t ri n tregun shqiptar si sht KBNJ, ngjalli interes prsa i prket t anketuarve. Nj koncept q t bn t reflektosh rreth dikaje q mund t duket sa e bukur dhe e vshtir, por n fund t fundit jo e paarritshme. T anketuarit kan kuptuar se vitet e fundit, aktivet e paprekeshme vlejn m shum sesa aktivet e prekshme- si psh kapaciteti i kapitalit njerzore dhe se jan n mbshtetje t prpjekje pr tu vendosur ktyre aktiveve t paprekshme nj vler dhe pr ti paraqitur kto vlera t fshehura n Pasqyrat Financiare. Gjithashtu pajtohen me iden se investimi n Burimet Njerzore siguron prfitime gjat gjith periudhs s pritur t shrbimit t nj punonjsi dhe jo vetem pr nj periudhe t vetme, por t pavendosur rreth faktit q Burimet Njerzore nse trajtoheshin si aktive, ather ato do t amotizoheshin dhe do t kishin nj vler shitjeje si edhe aktivet fizike.

Tabela 1-3. Korrelacioni midis prshtatshmris s trajtimit t kostove rreth BNJ dhe impakti n prouktivitet

32

Kontabiliteti I Burimeve Njerezore

Eralda Sado

Burimi: T dhna t autorit (prpunuar n STATA) Koeficienti i korrelacioni 0.78 (p < 0001) tregon qe Hipoteza 3 qndron. Duke kuptuar rndsin q ka burimi human, duke investuar n zhvillimin e tij dhe duke i rritur n kt mnyr vlern e tij, kjo ndikon n mnyr t drejtprdrejt n performancn e tij. Prsa koh ke investuar n t, mund t prcaktosh vlern n baz t kostos s investimit dhe kt vlera ta kapitalizojm dhe ta amortizojm gjat periudhave t ardhshme. N kt mnyr pasqyrat financiare paraqesin vlern e vertet dhe t sinqert t rezultatit financiar t kompanis dhe gjithashtu i shrben vendimarrjes n lidhje me menaxhimin e BNJ. Si prfundim mund t themi se prania e KBNJ, q prkthen n terma sasior vlern e BNJ ndikon n prformancn e tij dhe n produktivitetin e kompanis.

Pra, ekziston nj lidhje e fort korrelative midis prshtatshmris s trajtimit t kostove t burimeve njerzore dhe impaktit n produktivitet.

II.3 BARRIERAT PR IMPLEMENTIMIN E KBNJ

Roli i KBNJ pr nj kompani sht shum i rndsishm, ashtu si e rithekson dhe literatura ekzistuese, por edhe rezultatet e ktij punimi. Mirpo ka disa faktor t cilt pengojn implementimin e gjer t KBNJ kudo n bot dhe m pas n Shqipri. Barrierat pr implementimin e KBNJ n bot, jan identifikuar: Mungesa e kohs dhe burimeve pr t br progres n kt fush Vshtirsia pr tu kuptuar nga t tjert n organizat Pasiguria se ku duhet t raportohet informacioni Mungesa e matsave t besueshm dhe t vlefshm t cilt nuk jan rastsisht

33

Kontabiliteti I Burimeve Njerezore

Eralda Sado

t vshtir dhe kompleks Mungesa e treguesve dhe modeleve gjersisht t pranuar Shqetsimi sesi mund ta shndrrojm n terma sasior vlern e BNJ Mungesa e ekpertizs nga funksioni i BNJ n lidhje me vlersimin e BNJ (Verma SH & Dewe F.(2004) KBNJ krkon nj mjedis etik. Menaxhimi mund ta prdor si nj mjet pr windows dressing, duke mbivlersuar aktivet dhe nnvlersuar shpenzimet, t cilat ojn n prfitime t larta dhe q tregojn se kompania po performon mir dhe se menaxhimi mund t manipuloj llogarit sipas krkesave (Bokhari et al, 2012, pp5286) Rezultatet e ktij studimit tregojn se barrierat pr implementimin e KBNJ n Shqipri, jan identifikuar: Mungesa e kulturs profesionale, nj nga arsyet kryesore pse rezultatet e studimit nxjerrin se m pak se 34% e t anketuarve kan njohuri mbi KBNJ. Vshtirsit n prcaktimin e kostos s BNJ, llogaritja e qndrueshmris s BNJ n nj entitet, mungesa e nj metodologjie t pranuar pr vlersimin e BNJ Pasiguria q kan kompanit pr t kontrolluar BNJ n t ardhmen Madhsia e vogl e kompanive, pamundsia q prfitimet t justifikojn kostot e implementimit. Mungesa e trajnimeve nga ana e organizatave rregulluese kontabl n kuadr t zhvillimit t profesionit. Kosto e lart implementimi (trajnimet pr trajtimet kontabl t BNJ, prshtatje t sistemeve kontabl, kosto personeli shtes etj) N lidhje me shkalln e pranimit t konceptiti t KBNJ nga autoritet tatimore, rezulton se KBNJ nuk merret fare n konsiderat, kshtu q ajo rezulton t prdoret vetm n kontekstin akademik. Mbi t gjitha nuk ka nj standart kontabl t vendosur nga autoritet prkatse, t cilat e bjn t rekomandueshm prfshirjen e vlers s BNJ n pasqyrat financiare.

34

Kontabiliteti I Burimeve Njerezore

Eralda Sado

III KONKLUZIONE
Burimet njerzore jan ndr burimet m me vler q mund t ket nj kompani, midis burimeve t tjera t vlefshme. Kshtu q biznesi gjithnj edhe me shum po bhet i varur nga aktivet humane, m shum sesa nga aktivet fizike, prandaj njohja e vlers s shtuar prmes zhvillimit dhe menaxhimit t BNJ po bhet edhe m i rndsishm. sht KBNJ, ai i cili mat, identifikon, raporton shumn e shpenzimeve t nevojshme pr t rekrutuar, trajnuar, familjarizuar dhe zhvilluar nj punonjs. Ky sistem mbshtet trajtimin e kostave t BNJ si aktive, ndryshe nga raportimi aktual financiar, i cili nuk e pasqyron vlern e aktiveve njerzore duke mos paraqitur n mnyr reale vlern e biznesit. Disa modele t ndryshme pr t vlersuar BNJ jan krijuar, disa t bazuar n kosto dhe disa t bazuar n vler. Megjithat nuk ka nj model gjersisht t pranuar pr ta matur dhe vlersuar at dhe aq m tepr nj standart pr tua rekomanduar pr zbatim kompanive. Aktualisht ka pak krkesa legjislative q kompanit t publikojn informacion n raportin vjetor t tyre, n lidhje m prformancn e BNJ. Nga studimi i KBNJ n kompanit shqiptare rezulton se nuk sht nj fenomen shum i njohur, sht nj koncept i ri dhe pothuajse nuk jan marr fare n konsiderat shtjet n lidhje me BNJ. Kompanit shqiptare kan kuptuar rndsin dhe rolin e pazvendsueshm t BNJ n kompani dhe tashm po investohet m shum se m par. Pasi nj forc puntore e kualifikuar bn tashm diferencn midis do gjje tjetr. Nga rezultatet e ktij studim tregohet se: 84% e t anketuarve kan qn pjes e trajnimeve t zhvilluara nga kompania/shoqatat profesionale kompanit shqiptare, si metod kryesore vlersimi t kontributit t BNJ, bazohen n performancn e puns s kryer nga punonjsi n pasqyrat financiare t kompanive t marra n studim rezulton se paraqiten kto informacione n lidhje me BNJ: detyrimi pr pagat ndaj punonjsve, shpenzimet pr pagat, shpenzime udhtimi dhe dieta, shpenzime pr trajnime profesionale, shprblime dhe honorare, kontribute si sigurimet shoqrore dhe shendetsore, t ardhura nga punsimi, numri mesatar i punonjsve dhe paga sipas prcaktimit me dispozita ligjore (fisku), pagat minimale dhe maximale si dhe efektiviteti i shpenzimeve t personelit mbi t ardhurat duke shikuar dinamiken e t ardhurave nga njri vit n tjetrin.

35

Kontabiliteti I Burimeve Njerezore

Eralda Sado

Nga testimi i hipotezs s par rreth njohurive ndaj KBNJ, konkludojm se, m pak se 34% e t anketuarve e njohin n nivelin mbi mesatar (mir & shum mir) KBNJ. Nga testimi i hipotezs s dyt rezulton se, kompanit shqiptare i trajtojn si shpenzime kostot e BNJ, n pasqyrat financiare t tyre. N mbshtetje t ksaj hipoteze konkludohet se, t gjith t anketuarit q kan njohuri t mira ose shum t mira rreth KBNJ i trajtojn kostot n lidhje me personelin si shpenzime, ndrsa 44% e t anketuarve q nuk e njohin mir ose shum mir KBNJ i konsiderojn kostot si shpenzim. Nga testimi i hipotezs s tret konkludohet se, ekziston nj lidhje e fort korrelative midis prshtatshmris s trajtimit t kostove t burimeve njerzore dhe impaktit n produktivitet. Rezultatet e studimit tregojn se KBNJ ka nj aplikim t kufizuar n praktik pr shkak t disa barrierave, kryesisht mungess s nj modeli t pranuar gjersisht dhe faktit se BNJ krtikohen nga organizatat rregulluese t profesionit kontabl se nuk plotsojn kushtet e njohjes s nj aktivi. Ndrsa n Shqipri ktyre barrierave iu shtohen edhe disa t tjera si: mungesa e kulturs profesionale, madhsia e vogl e kompanive, mungesa e trajnimeve nga ana e organizatave rregulluese kontabl n kuadr t zhvillimit t profesionit, kosto e lart implementimi, mosmarrja n konsiderat nga autoritet tatimore, duke rezultuar e njohur vetm n kontekstin akademik.

IV REKOMANDIME DHE LIMITIME

Rekomandime: KBNJ luan nj rol thelbsor n kushtet kur operohet n nj ekonomi t bazuar kryesisht n dije dhe njohuri. Raportimi aktual financiar nuk e pasqyron vlern e aktiveve njerzore duke mos paraqitur n mnyr reale vlern e biznesit. N biznes, nse ka nj gj t rndsishme, ai sht BNJ. Paraqitja e informacionit rreth BNJ n pasqyrat financiare t kompanive do t ndihmoj prdoruesit e brendshm dhe t jashtm t pasqyrave financiare. KBNJ ka kaluar n faza me rritje dhe ulje t interesit dhe aktualisht nuk ka nj prdorim t gjer n praktik. Tashm ka ardhur koha q kompanit duhet t implementojn KBNJ. Qndrimi aktual i bordeve rregulluese t profesionit duhet t mbshtse KBNJ dhe t rriten prpjekjet drejt prmirsimit t tij. Nuk ka nj model t vetm vlersimi t BNJ, prandaj duhet t

36

Kontabiliteti I Burimeve Njerezore

Eralda Sado

rriten prpjekjet dhe mbshtetjet nga qeverit, rregullluesit e profesionit dhe krkuesit duke ndihmuar pr matjen dhe raportimin e ktij aktivi kaq shum t rndsishm. Duke arritur n kt mnyr n nj model t besueshm dhe q plotson kushtin e paraqitjes s drejt dhe t sinqert t pasqyrave financiare. N Shqipri rekomandohet t rritet niveli i njohjes s kompanive shqiptare me KBNJ. Kjo mund t arrihet edhe nprmjet trajnimeve t ndryshme t organizuara nga bordet rregulluese kontabl. Implementi i KBNJ i rekomandohet kompanive t mesme dhe t mdha pasi n kt mnyr kostot jan t justifikueshme krahasuar edhe me biznesin e vogl. Ne kemi nevoj pr disa ndryshime t kontabilitetit tradicional n kuadrin e ktyre zhvillimeve. do fush e cila nuk ndryshon dhe zhvillohet sipas nevojave aktuale mund t dali jasht biznesit.( Ravinda T.) Limitimet dhe krkimet e ardhshme t studimit : Koncepti i KBNJ sht i ri n vendet n zhvillim dhe n t ardhmen mund t kemi nj shtrirje m t gjer t ktij koncepti edhe pr kto vende. Edhe pse matja e BNJ sht e vshtir pasi, mund t bazohesh tek nj numr i pakufizuar treguesish pr vlersimin e BNJ, krkohet prcaktimi i disa treguesve t njjt pr t gjitha kompanit nse ato do t aplikojn KBNJ. Mbi kta tregues t ndrtohet m pas nj model vlersimi BNJ i besueshm pr paraqitjen e BNJ n pasqyrat financiare t kompanive. Ky studim sht bazuar n t dhnat primare t mbledhura nga nj target grup, kryesisht biznese dhe profesionist, por mund t prdoret edhe nga studiues t tjert, bazuar n target grup m t madh se ky i marr n studim.

V REFERENCA

American Accounting Association Committee of Accounting for Human Resources, Report of the Committee on Human Resource Accounting, 1973, The Accounting review Supplement to vol. XLVIII. Andrikopoulos, A. (2005). Using intellectual capital statements to determine value drivers and priorities for organizational change: a portfolio selection Gusenrow, C. & Tower, G (2006, March), CPA Australia.

37

Kontabiliteti I Burimeve Njerezore

Eralda Sado

Ansari, S. L. And Flamholtz, D.T (1978), Managemnt science and the development of human Resources Accounting, The accounting Historical Journal, Fall, pp.11-35. Boedker, C., Mouristan, J. & Guthrie, J. (2008). Enhanced business reporting: international trends and possible policy directions. Journal of Human Resource Costing & Accounting, 12 (1), 14. Bokhari H. I, Qureshi M.T, Bashir F. and Hijzi T.S (2012), The yes, no decision is easy now: Is human capital accounting challenge for accountants, African Journal of Business Management, Vol. 6(15), pp. 5281-5287 Brummet et al, R.L Flamholtz, E.G Pyle W.C(1968), Human resources Management: a challenge for the accounting review, April, pp 217-24. Brummet R.L, Flamholtz E.G ang Pyle WC,(1969), Human Resouces Accounting: A tool to increase managerial effectiviness. Bullen L.M, Kel-Ann Eyler A.K, Human resource accounting and international developments: implications for measurement of human capital, Journal of International Business and cultural studies, pp1-15. Cascio, W.F. (1998). The future world of work : Implications for human resources costing and accounting. Journal of Human Resource Costing and Accounting, 3 (2), 9-19.Costing and Accounting, 11(3), 214. Dinesh K Gupta K. D. (1994), The Jaggi-Lau Model of Human Resource Accounting Revisited, ASCI Journal of Management, volume 23, pp1-7. Dobija, M.(1998). How to place human resources into the balance sheet. Journal of Human Resource Costing and Accounting, 3 (1), 83-92. Elias N.(1972), The effect of human assets statement on investment decision: an experiment, emperical researchin accounting , pp.215-33. Flamholtz EG (1974). Human Resource Accounting. California: Dickenson Publishing Company Inc. Flamholtz E.(1985), Human Resources Accounting, Jossey-Boss Publishers, San Francisco, CA. Flamholtz G.E, Bullen L.M, Hua W.(2002), Human Resources Accounting:A historical perspective and future implications, Journal Esmerald, p 947-954.

38

Kontabiliteti I Burimeve Njerezore

Eralda Sado

Flamholtz, E.(1971), A model for Human Resources valuation: A stochaste process ith service rewards, The Accounting Review, Aprill, pp 253-67. Flamholtz, E.(1999), Human ResourcesAccounting, Kluer Academic Publishers, Boston, MA. Frederiksen V.J, Westphalen A.S (1998), Human resource accounting: interests and conflicts, A discussion paper. Grojer, J.E. (1997). Editorial. Journal of Human Resource Costing and Accounting, 2 (2), 7-8. Hansen, F. (2007). A home for HR metrics. Workforce Management 86 (2), 10-11. Hedlin, P. & Adolphson, J.( 2000). Strategies for change in financial reports. Journal of Human Resource Costing and Accounting, 5 (1), 27-35. Hekimian JS (1967). Put People on Your Balance Sheet. Harv. Bus. Rev. pp. 105-108 Hermason R.H(1964), Accounting for human assets, occasional paper No.14, Bureau of business and occasional Research Michigan State university, East lansing,MI Jones, G. (2000). Viewpoint: Accounting for people. Benefits Canada, 24, (1), 9. Lambordi M. and Flamholtz, E.G(1979), The impact of Human Resources Accounting measurement on personnel budgeting decisions: a psycho technical system approach, Proccedings of the American Accounting Association Annual Metting, Honolulu, HI, pp 295-334. Lev, B., & Schwartz, A. (1971, January), On the Use of the Economic Concept of Human Capital in Financial Statements, Accounting Review, 103-112 Likert R.M (1961), New pateterns of management McGrow-Hill Book Co, New York,NY Mahalingam, S. (2001, May). Of human capital. Praxis, Business Line Miti M, Dollani P (2012), Human Resources Capital Approach and possibility of its inclusion in financial statemnets of Albania companies,research paper.

39

Kontabiliteti I Burimeve Njerezore

Eralda Sado

Morro, S. (1996). Football players as human assets. Measurement as the critical factor in asset recognition: A case study investigation. Journal of Human Resource Costing and Accounting, 1 Narayan R.(2010), Human resource accounting: A new paradigm in the era of globalization, Asian Journal of management research,p 237-244. Oliver, J.B and Flamholtz E.G (1978), Human replacement cost numbers, cognitive information processing and personnel decision : a laboratory experiment, Journal of Business Finance and Accounting, Summer, pp 137-53. Saremi H. and Nagshband N (2011), Impact of Human resources Accounting information on human resources investment in Iranian enterprises, Lachoo management Journal, volume 2, Nr 1. Schmidt, S. & Minssen, H. (2007). Accounting for international assignments: The case of the German chemical industry. Journal of Human Resource Subbarao, A.V., & Zehgal, D.(1997). Human resources information and disclosure in annual reports : An international comparison. Journal of Human Resource Costing and Accounting, 2 (2), 53-73. Syed Abdulla Al Mamun (2009), Human Reources Accounting (HRA) disclosure of Bangladesh companies and its association with corporate characteristic, BRAC University Journal, vol. V1, no. 1, , pp. 35-43 Tang, T. (2005). Human Resource Replacement Cost Measures and Usefulness. Cost engineering, 47(8), 70. Tiari R., Kodwani D. A, (2007), Human resources accounting New dimesion, paper conference. Verma SH And Dewe F.(2004), Measuring the value of Human Resources, Journal Accounting & Business, p1-3.

40