Ariv Kaynak Tarama Dergisi

Archives Medical Review Journal

Biyosensrler ve Tpta Kullanm Alanlar

Biosensors and their Medical Applications

Umut Kkba1, Levent Kayrn1, Abdullah Tuli1
1

ukurova niversitesi Tp Fakltesi Tbbi Biyokimya ABD, Adana, Turkey

ABSTRACT Biosensors are sensor systems that are combined with biological systems. They consist of two main parts; one of them is biological recognition element and the other one is physicochemical transducer. Biological recognition element can be biocatalysts (enzyme, microorganism, tissue materials) or bioligands (antibodies, nucleic acids, lectins) that interact selectively with the target analyte. Transducer converts the physical response resulting from the interaction between the target analyte and biological recognition element into a measurable signal. Biosensors which provide monitoring biological and synthetic processes can be used besides medical measuring and analyzing, for environmental observations and controls, defense industry, agriculture, food and pharmaceutical industry. Thus, they have an important role in daily life. In this review, characteristics of biosensors that are used in medical measuring and analyzing have been determined and classications of biosensors according different features that are found in literature are presented. Key words: Biosensor, medical measurement, biomaterial, biomedical application. ZET Biyosensrler biyolojik sistemler ile kombine edilmi sensr sistemleridir. Temel olarak ikiksmdan olumaktadrlar; bunlardan birincisi biyolojik alglayc, dieri ise zikokimyasal dntrcdr. Biyolojik alglayc eleman hedef analit ile seici olarak etkileimde bulunan biyokatalizrler (enzim, mikroorganizma, doku malzemeleri) veya biyoligandlar (antikor, nkleik asit, lektin) olabilmektedir. Dntrc ise hedef analit ile biyolojik alglayc arasndaki etkileime bal olarak ortaya kan ziksel cevab llebilir bir sinyale dntrmektedir. Biyolojik ve sentetik srelerin izlenebilme ve anlalabilme olana salayan biyosensrler, tbbi lm ve analizlerin yannda, evresel gzlem ve kontrollerde, savunma sanayinde, tarm, gda ve ila endstrilerindeki kullanm alanlaryla hayatta
Ariv Kaynak Tarama Dergisi . Archives Medical Review Journal 2013; 22(4):499-513

500

Biyosensrler

nemli bir role sahip olmaktadrlar. Bu derleme makalede tbbi lm ve analizlerde kullanlan biyosensrlerin karakteristikleri tanmlanm ve literatrde yer alan deiik snandrmalara yer verilmitir. Anahtar kelimeler: Biyosensr, tbbi lm, biyomalzeme, biyomedikal uygulamalar.

Giri
Biyosensrler fizikokimyasal analiz sistemleri ile biyolojik materyallerin birletirilmesi ile oluan analitik sistemlerdir. Biyosensrlerde biyolojik sistemin yksek zgll ile fiziksel analiz sisteminin tayin duyarll biletirilmitir. ok sayda biyoorganik molekl ve baz inorganik molekllerin analizinde kullanmak amac ile pek ok biyosensr gelitirilmitir. Gnmzde biyosensrler, zellikle salk alan bata olmak zere; evresel analizlerde, askeri sahada, gda, farmastik ve kimya endstrilerinde kullanlmaktadr1. Bu derlemede gnmzde kullanlan geleneksel tbbi lm yntemlerin yannda, yeni bir yntem olarak biyosensrlerin alma prensibinin anlatm amalanm olup, geleneksel tbbi lm yntemlerinden stnlkleri tartlacaktr.

ekil.1. Biyosensr Bileenlerinin ematik Gsterimi2

Genel Bak
Biyosensrler temel olarak; analiz edilecek maddenin biyosensr yzeyindeki biyobileen (biyolojik tanma blgesi) ile etkileime girmesi sonucu transduser (dntrc) yzeyinde

Ariv Kaynak Tarama Dergisi . Archives Medical Review Journal

Kkba ve ark.

501

analit miktaryla orantl bir sinyalin oluumu ve bu sinyalin lm cihazna iletilmesi ilkesine dayanr1. Biyosensrlerde biyobileen olarak enzimler, mikroorganizmalar, bitkisel ve hayvansal dokular, reseptrler, antikorlar ve nkleik asitler kullanlabilir. Analiz edilecek molekle uygun olarak bir biyobileen ve analitin dnm sonucunda oluan elektrokimyasal, optik ya da gravimetrik sinyali elektriksel sinyale eviren uygun bir transduser seilmelidir. Transduser ve biyobileen birbirine uygun fiziksel ya da kimyasal yntemle balanabilir.2 ekil.1de bir biyosensr sisteminin birimleri ematik olarak gsterilmitir. Gnmzde biyosensrler; biyobileen ve transduser olarak pek ok farkl maddeyi ve sistemi iermektedir. Bunlarn en nemli olanlar Tablo.1de verilmitir
Tablo.1. Biyosensr Bileenlerinin erii2. Analit Biyobileen Metaller Hormonlar Enzimler Enzim Antikorlar Koenzimler Hcre Substrat Doku kesitleri Aktivatr Reseptrler nhibitr Mikrorganizmalar Antikor-Antijen Nkleik asitler Nkleik asit Lipidler Mikrorganizmalar Hcre organelleri Sinyal letici Sistem Elektrokimyasal Esasl Elektrokimyasal Esasl Yar iletken esasl Optik esasl Fotometri esasl Florometri esasl Florometri esasl Piyezoelektrik Kuartz kristal mikrobalans (QCM) Mikrokantileverlar

Biyosensrlerin Snflandrlmas
Analiz edilecek madde-biyoaktif bileen ilikisine gre
Biyosensrler farkl bir bak asyla analiz edilecek madde- biyoaktif bileen ilikisine gre biyokatalitik esasl ve biyoafinite esasl olmak zere ikiye ayrlr3. a. Biyokatalitik esasl biyosensrler (mikroorganizma ve enzimlerin kullanld biyosensrler)

Ariv Kaynak Tarama Dergisi . Archives Medical Review Journal

502

Biyosensrler

b. Biyoafinite esasl biyosensrler (antikor-antijen ve reseptr-ligand gibi etkileimlerin kullanld biyosensrlerdir.)

Biyoaktif tabaka-iletim ve lm sistemi ieriine gre

Biyosensrler lm prensiplerine ve transduser trne gre aadaki gibi snflandrlr4: a. b. c. d. Elektrokimyasal esasl (Amperometri, Potansiyometri) Optik esasl (Fotometri, Florometri, Biyolminesans) Piezoelektrik esasl (Kuartz kristal mikrobalans, Mikrokantileverlar) Kalorimetri esasl (Termistrler)

Organ (rnein; koku alma organ) Doku Tm Hcre Hcre Organeli (rnein; mitokondri) Biyomembran (rnein; reseptr) Lipozom Enzim Antikor yonofor ekil.2. Biyosensr teknolojisinde kullanlan biyoaktif materyal hiyerarisinde enzimlerin yeri4

Biyoaktif tabakada kullanlan biyobileen trne gre

1. Enzim temelli 2. Doku temelli 3. DNA temelli
Ariv Kaynak Tarama Dergisi . Archives Medical Review Journal

Kkba ve ark.

503

4. Antikor/Antijen temelli (immnobiyosensrler) 5. Mikrobiyal kkenli 1. Enzim temelli biyosensrler Biyosensr teknolojisinin tarihsel gemiine bakldnda bu alandaki ilk almalarn enzim sensrleriyle balad grlmektedir. 1962de Clark ve Lyons ve 1967de Updike ve Hick tarafndan rapor edilen glukoz tayinine ynelik glukoz oksidaz enzim elektrotlar bu konudaki ilk rnekleri oluturmaktadr4. Biyosensr teknolojisindeki ilk rnekler zellikle amperometrik ve potansiyometrik temelli enzim elektrotlar seklinde ortaya kmlardr. Bu durumun en nemli nedeni o tarihteki bilgi ve teknolojik birikimin sz konusu almalar iin yeterli dzeye ulamam olmasdr. Biyosensr teknolojisinde kullanlan biyolojik materyaller artan karamaklk niteliklerine gre sralandklarnda; iyonoforlar, antikorlar, enzimler, lipozomlar, biyomembran paralar (rnein; reseptr), hcre organelleri (rnein: mitokondri) doku veya tm hcreler ve organlar (rnein; grme ve koklama ekil.2) eklinde snflandrlabilirler. En genel anlamda bakldnda dier biyosensrlerde olduu gibi enzim sensrleri de biyoaktif tabaka, iletici ve lm sisteminden oluur.2 Dier biyosensrlerden tek fark biyoaktif tabakada biyomolekl olarak enzimlerin yer almasdr. Buna karlk dier biyosensrlerde olduu gibi biyoaktif tabakann i ve d yzeylerinde membranlar, iletici ile lm dzenei arasnda sinyal ykselticiler, mikroilemciler veya lm dzeneiyle balantl kaydedici veya bilgisayar sistemleri, gereksinimlerine gre eklenen unsurlardr5. 2. Doku Temelli Biyosensrler Hayvansal ve bitkisel baz dokularn ve organellerin kimi enzimlerce zengin olduu bilinmektedir. te bu enzimlerin izole edilmi preparatlar yerine dorudan youn bulunduklar bu doku paralar da biyobileen olarak kullanlmaktadrlar3,7. zellikle uzun ve masrafl enzim saflatrma zorluundan kurtard iin ve hedef analitin ok basamakl dnmnde farkl enzimlerin bir arada kullanlmas yerine bu enzimleri ieren dokunun kullanm ve ilgilenilen enzim ticari olarak bulunmuyorsa doku paralarnn biyobileen olarak kullanm avantajldr. Dokularn komplekslikleri sebebiyle her yeni tip elektrot iin cevap karakterleri farkl olduundan her biyosensr iin optimizasyon gereklidir.

Ariv Kaynak Tarama Dergisi . Archives Medical Review Journal

504

Biyosensrler

Biyosensrlerin bu trnde enzimler doal ortamlarnda bulunacaklarndan katalitik sabitlik asndan ok avantajldr. Ancak substratn enzime ulamas iin amas gereken difzyon bariyerinin artmasndan dolay cevap sresi uzar7. Bu dezavantaj ksmen de olsa azaltabilmek iin dokular homojenize edilerek kullanlr. Bunun yannda dokular pek ok enzimi bnyelerinde ierdiklerinden analitin istenilen enzim dndaki dier enzimlerle dntrlmesi ile oluacak hatalar engellemek iin dier enzim sistemlerini inhibe edecek maddeler ve koullar biyosensr hazrlanrken kullanlabilir6.

ekil.3. Bir Enzim Sensrnn Genel ematik Gsterimi5.

(A: Analizlenecek madde, B: mmobilize enzim, C: letici element, D: lm sistemi)

3. DNA Temelli Biyosensrler Biyobileen olarak tek zincirli DNA oligomerlerinin kullanld biyosensr sistemleridir. DNA yapsnn ortaya kmas, hibridizasyon, amplifikasyon ve rekombinant DNA teknolojilerinin geliimi DNA sensrlerinin gelitirilmesine nclk etmitir. Genellikle DNA sensrleri transduser yzeyine sabit haldeki tek zincirli DNA oligomeri (DNA probu) ile belli bir hastal, kaltsal bir karakteri ya da bir bakteri veya virsn patojenitesini simgeleyen bir tek zincirli
Ariv Kaynak Tarama Dergisi . Archives Medical Review Journal

Kkba ve ark.

505

DNA parasnn hibridizasyonu prensibine dayanr1,8. Bu hibridizasyonla oluan ift zincirli DNA sayesinde bir elektrokimyasal ya da optik sinyal oluur ve optik, piyezoelektrik, elektrokimyasal bir transduser ile sinyal okunabilir hale getirilir. Kullanlan DNA problar genellikle 20-30 bazlk ksa tek zincirli DNAlardr9.

ekil. 4. mmobilizasyon Yntemlerinin ematik Gsterimi1

4. Antikor/Antijen(mmno Sensrler) Temelli Biyosensrler Biyobileen olarak antikorlarn kullanld biyosensrler antikor temelli biyosensrler ya da immnosensrler olarak adlandrlrlar. Vcuda giren yabanc organizmalara (virs, bakteri ve protozoa) veya onlarn protein rnlerine kar baklk sistemi hcreleri tarafndan retilen protein yapl maddelere antikor denir. Antikorlar ve antijenler arasnda zgl etkileim olduundan immnosensrler ile son derece zgl ve duyarl analizler yaplabilir. Antikorlar uygun transduserler ile eletirilerek hormon, ila, virs, bakteri ve evresel kirletici olan dier molekllerin, pestisitlerin, biyomedikal maddelerin tayini iin immnosensrler gelitirilebilir16. 5. Mikrobiyal Biyosensrler

Ariv Kaynak Tarama Dergisi . Archives Medical Review Journal

506

Biyosensrler

Bir mikrobiyal biyosensr bir transduser ile canl veya canl olmayan mikrobiyal hcrelerin sabitlenerek (immobilize edilerek) birlemesi ile oluur10. Biyosensrlerin yapmnda kullanlan mikroorganizmalar bir takm avantajlara sahiptir. Mikroorganizmalar geni bir aralktaki kimyasal bileikleri metabolize edebilir. Mikroorganizmalar olumsuz artlara uyma konusunda byk bir kapasiteye sahiptirler ve yeteneklerini gelitirerek zamanla yeni molekller oluturabilirler. Mikroorganizmalar ayn zamanda mutasyonla veya rekombinant DNA teknolojisi ile oluan genetik modifikasyonlar iin de ekonomik hcre ii enzim kaynadr11.

ekil 5. Enzim Biyosensrnn Genel alma lkesi3.

(A: Substrat, B: Kosubstrat veya Koenzim, C ve F: rnler, : lm zeltisi iindeki, t: biyoaktif tabakadaki ve y: elektrot yzeyindeki deriimler. D.T: Difzyon tabakas, ..: lm zeltisi, B.T.: Biyoaktif tabaka, : letici)

Enzim tabanl sensrlerle karlatrldnda hcre kullanmann ana snrlandrc faktrlerinden biri substrat ve rnlerin hcre zarndan difzyonunun daha yava bir cevap salamasdr. Bu problemin stesinden gelmenin bir yolu hcre geirgenliini arttrmaktr. Hcrelerin geirgenlii fiziksel (dondurma-zme), kimyasal (organik zcler/deterjanlar)
Ariv Kaynak Tarama Dergisi . Archives Medical Review Journal

Kkba ve ark.

507

ve enzimatik (lizozim, papain) ilemlerle arttrlabilir. Bu konuda en ok kullanlan yntem toluen, kloroform, etanol ve butanol gibi organik zcler ve N-asetil-N,N,N-trimetil amonyum bromit (CTAB), Na-deoksikolat ve dijitonin gibi deterjanlarn kullanld kimyasal yntemlerdir12. Bu tr kimyasal ilemler hcre membranndaki baz lipitlerin ayrlmasna neden olarak kk molekl arlkl substratlarn ve rnlerin membrandan difzyonunu, enzim gibi makromoleklleri hcre iinde tutarak, kolaylatrr. Geirgenlik sreci hcrelerin lmne neden olsa da hcre ii enzimlerin ekonomik bir ekilde kullanlmasn salar. Bu yntem kofaktr rejenerasyonu veya metabolik solunum gerektirmeyen basit biyosensr yapmlarnda kullanlr.
Tablo.2. Biyosensr Gruplar ve Kapsadklar Analiz Alanlar Biyosensr Grubu Analiz Tr Enzim sensrleri Kk molekll organik ve anorganik maddeler( ilalar, gda maddeleri, vitaminler, antibiyotikler.) Mikrobiyal sensrler Enzim sensrlerin kapsad alanlar +BOD, Toksisite, Mutajenite DNA Sensrleri Virsler, patojen mikroorganizmalar mmnosensrler Virsler, patojen mikroorganizmalar, zenobiyotikler

Saf enzimlerle karlatrldnda hcre tabanl biyosensrlerin dk zgl aktiviteleri hcre kullanmn snrlandran bir dier faktrdr13. Bu genel olarak hcredeki dier enzimlerce katalizlenen istenmeyen yan reaksiyonlarn meydana gelmesine neden olur. zgl olmayan tepkimeleri en aza indirmek iin birtakm yaklamlar aratrlmaktadr. Hcre geirgenliinin arttrlmas istenmeyen yan reaksiyonlara neden olan kk molekl arlkl kofaktrler salnmn salar. Bunun sonucunda rnein laktozu etanol ve CO2ye dntren hcre ii galaktozidaz enzimini ieren maya hcresi geirgenlik ilemine tabi tutulduunda birok kofaktr kaybettiinden laktozu ancak glukoz ve galaktoza dntrebilir. Cansz hcrelerde hcre iindeki dier enzimlerce gerekleen yan reaksiyonlar o enzimin fiziksel (stmayla) ya da kimyasal olarak inaktive edilmesiyle de en aza indirilebilir.

Biyosensrlerde mmobilizasyon Yntemleri

Analizlenmesi hedeflenen rnee uygun biyobileen ve transduser seildikten sonra bu iki eleman birbirine balanmal yani biyobileen transduser yzeyine sabit edilmelidir.

Ariv Kaynak Tarama Dergisi . Archives Medical Review Journal

508

Biyosensrler

a. b. c. d. e.

Sabitletirme iin kullanlan temel yntemler: Adsorpsiyon (kovalent olmayan balama) Kovalent Balama Tutuklama apraz Balama

Bu sabitleme yntemleri ematik olarak ekil 4 de gsterilmitir. Biyosensrn mr sabitleme ilemiyle biyobileenin transduser yzeyinde ne kadar sre tutulabildiine bal olduundan, biyobileenin uzun sre yzeyden ayrlmasn engellemelidir. Enzimlerin sabitlenmesinde enzim aktif merkezi sabitleme esnasnda zarar grmemeli ya da enzim aktivitesinde sterik engel nedeniyle d olmamasna dikkat edilmelidir13.

Elektrokimya Esasl Enzim Biyosensrleri

Enzim temelli biyosensrlerin pek ounda elektrokimyasal esasl transduserler kullanlr. Bu transduserler ile amperometri ve/veya potansiyometri ilkelerine gre lmler alnabildiinden genellikle oksidoredktaz (elektron aa karan enzimler) snf enzimler kullanlr14. Bir enzim biyosensr ekil 5te ematik olarak gsterilmitir. ekilden de grld zere A substrat elektrot yzeyine sabitlenmi enzim tarafndan B koenziminin yardmyla C ve Fye dntrlr. Bu dnm sonrasnda elektrot yzeyindeki madde deriimlerindeki farkllama iletici tarafndan sinyal olarak yanstlr15.

Nitelikli Biyosensrlerde Aranan zellikler

a. Duyarllk: Cihazn analitteki deiime birebir cevap vermesi demektir. b. Seimlilik: Cihazn sadece analite zgnln gsterir. Cihaz baka reaktiflere ilgi gstermez ve hatal sonu vermez. c. lm aral: Cihazn lebildii analit deriiminin araldr. d. lm sresi: Bir tr cihazn lme hzn gsterir. e. Tutarllk: Cihazn sonularndaki tutarll ifade eder. f. lm snr: Cihazn lm yapabilecei en dk analit deriimini ifade eder. g. mr: Cihazn, performansnda gzle grlr bir azalma olmadan verdii hizmet mrn ifade eder.
Ariv Kaynak Tarama Dergisi . Archives Medical Review Journal

Kkba ve ark.

509

h. Kararllk: Belirli bir sre iinde cihazn duyarllndaki deiimleri dikkate alan bir kalite lm deeridir.

Biyosensrlerin Kullanm Alanlar

Biyosensrler tp, gda, eczaclk, evre kirlilii, savunma ve birok endstriyel aktivitede zellikle otomasyon, kalite kontrol, durum tespit ve enerji saklanmasnda ok nemli rol oynarlar. Bugne kadar 180den fazla farkl madde iin biyosensr hazrlanm olup bunlardan ancak 25 kadar ticari olarak retilmektedir16. Biyosensrler olas uygulama alanlar: a. Biyomedikal alan b. Proses kontrol i. Biyoreaktr control ii. Gda retim ve analizi c. Tarla tarm, ba-bahe tarm ve veterinerlik d. Bakteriyel ve viral tan e. Endstriyel atk su kontrol f. evre koruma ve kirlilik kontrol g. Maden ve iletmelerinde toksik gaz analizleri h. Askeri uygulamalar Biyosensrlerin, ilalarn vcuttaki dzeylerinin ayarlanmas ve kontrolnde kullanlmas yakn bir gelecekte gerekletirilebilecektir. Yapay pankreas almalar buna bir rnektir. Biyosensrlerin gelecekte nemli uygulamalarndan biri speroksit ve nitrikoksit gibi ksa mrl ve hormonlar ve nrotransmitterler gibi dk deriimli maddelerin in vivo tayinidir17. Ayrca biyosrelerin nkleik asit dzeyinde izlenmesi, ilalarn reseptrlere etkisi ve zellikle transmitter-reseptr etkileimi de biyosensrlerin gelecekteki nemli tbbi uygulamalar olacaktr. Biyoteknoloji ve gda endstrisinde bata glikoz olmak zere bir ok monosakkarit, amino asitler, organik asitler, re ve alkol tayinlerinde enzim sensrleri kullanlmaktadr. Ayrca gdalardaki yabanc maddeler (pestisitler, toksitler ve yabanc hormonlar vb.) yannda aroma ve tazelik gibi kompleks parametreler iinde biyosensrler hazrlanabilir18.

Ariv Kaynak Tarama Dergisi . Archives Medical Review Journal

510

Biyosensrler

Biyosensrlerin Tpta Kullanm Alanlar

Tp alannda en ok kullanlan biyosensrler enzim sensrleridir. Bunun sebepleri arasnda lmlerindeki yksek duyarllk, uygulama ve kurulumdaki kolaylk ve ticari uygun transduser eitlerinin bolluu yer almaktadr. Son yarm asrda yaygnlaan diyabet hastaln tehis etmekte kullanlan glikoz oksidazl enzim sensr en fazla ilgiyi eken biyosensrdr15. Son teknoloji rn sensrler ok az miktar kanda ve idrarda glikoz tayinini ok hzl yapar. Tp alannda kullanm sz konusu olduunda biyouyumluluk ok nemli bir parametre haline gelmektedir. Vcut ii kullanmlar sz konusu olduunda enzim ieren membran zerinde fibrin birikimi ve platelet oluumu meydana gelebilir veya vcut dokularnda iltihaplanmalar olabilir19. Bu sorunlarn nne gemek iin biyosensrn dokuyla temas edecek yzeyleri zel malzemelerle kaplanr. Dier tbbi biyosensrlere rnekler ise re ve kreatinin elektrotlar, kolesterol elektrotlar, asetilkolin elektrotlardr. Bu sensrler sayesinde ok nemli hastalklarn tehisi salanabilir. rnein re seviyesi bbrek ilevini takip etmekte, kolestrol seviyesinin gzetimde tutulmas arteriyosklerozlarnn engellenmesinde, asetilkolin elektrotu kas yorulmalarnn deerlendirilmesinde kullanlr20. Medikal sektrnde mikrobiyal sensrler kullanlmaz nk genelde mikroorganizmalar iin kltr ortam olma zelliini tayan biyolojik svlarla allmaktadr. Biyoktlenin bymesi, hcrelerin szmas ve rnek ortamnn kontamine olmasyla birlikte, biyokatalitik matriksi deforme eder. Bunlarn dnda mikrobiyal sensrler ok sayda enzim ierirler ve pek ok medikal analiz iin gerektii kadar zgl deildirler. mmnolojik reaksiyonlarn zgllnn yksek olmasndan dolay, immnolojik biyosensrler tpta kullanlmaya ok elverilidir. Bu sensrler ila etken madde lmnde yaygn olarak kullanrlar. rnein teofilin sensr, hamilelik testi iin HCG hormonu sensr, kanser tehisi iin alfa-fetoprotein sensr, hepatit B iin yzey antijen sensr, tpta kullanlan immnolojik sensrlerdir21. Bunun yannda bu sensrlerin almas iin srekli substrat ilavesi gerektiinden in vivo olarak kullanlamazlar. Antijen-antikor iftinin oluumu yavatr ve eitli admlar kapsar, immnolojik sensrler aralkl almaktadrlar ve srekli kontrol salayamazlar.
Ariv Kaynak Tarama Dergisi . Archives Medical Review Journal

Kkba ve ark.

511

Protezlere yerletirilen biyosensrler sayesinde, protez yzeyinde reyen bakterilerin trleri tespit edilir ve protez iinde bulunan antibakteriyel maddeler salglanp ve enfeksiyon engellenir19. Son yllarda dnyada ip zerinde Laboratuvar (Lab-on-Chip) teknolojisi olarak adlandrlan mikrosistemler zerinde allmaktadr. Bu yeni teknolojiyle; tek bir ipte tm genomun izlenmesi ve binlerce gen arasndaki etkilemenin ayn zamanda belirlenmesi salanabilir. Bu teknolojinin esas biyosensrlere dayanmaktadr ve bu ipler kltlm DNA biyosensrleridir22,23.

Sonu ve Gelecekte Beklentiler

Uzun dnem iinde biyosensorik klasik fizikokimyasal l aletleri yannda sensr teknolojisi sayesinde aada belirtilen stnlklere sahip birok yeni uygulamaya olanak salayacaktr24. a. b. c. d. e. Yksek duyarlk, Ksa lm sresi, Gereksinime gre ilem aks, lm ve analiz giderlerinde dme, Otomatik lm ve ayar sistemlerinin devreye sokulmas.

Biyosensrlerin, karmak maddelerin rasyonel ve ucuz olarak tayininde kullanm ekonomik ve toplumsal arlk kazanmalarn salamtr. Biyoip teknolojisindeki gelimelere bal olarak biyosensrlerin nemi ve arl gittike artacaktr25,26. zellikle youn bakm nitelerinde, ameliyatlarda ve implantasyon amac ile kullanlacak biyosensrlerde minyatrizasyon ok nemlidir. 21. yzyln anahtar teknolojilerinden biri olan nanoteknoloji biyosensrlerin ufkunu ok aacak ve ekonomi ve gnlk yasamdaki arln daha da artracaktr27. Bu erevede lkemizde Ulusal Biyosensr Aratrma Gelitirme Merkezinin en ksa zamanda kurulmasnda byk yarar vardr28.

Kaynaklar
1. 2. Dinkaya E, Enzim sensrleri. In Biyosensrler, Biyokimya Yaz Okulu Kitab, (Ed. A Telefoncu):81142. zmir, Ege niversitesi Basmevi, 1999. Akbayirli, P, Akyilmaz, E. Activation-based catalase enzyme electrode and its usage for glucose determination. Analytical Letters 2007; 40:3360-72.

Ariv Kaynak Tarama Dergisi . Archives Medical Review Journal

512

Biyosensrler

3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23.

Akyilmaz E, Baysal SH, Dinkay, E. Investigation of metal activation of a partially purified polyphenol oxidase enzyme electrode. Int J Environ Anal Chem. 2007; 87:755-61. Akyilmaz E, Yorganci E. A novel biosensor based on activation effect of thiamine on the activity of pyruvate oxidase. Biosens Bioelectron. 2008; 23:1874-7. Bartlett PN. Biosensors, (Cass, A.E.G. ed.): 42. Oxford, Oxford University Press, 2008. Beilen JB., Li Z.: Enzyme technology: an overview. Curr. Opin. Biotech. 2002; 13:338-44. Garipcan B, Andac M, Uzun L, Denizli A., Methacryloylamidocysteine functionalized poly(2hydroxyethyl methacrylate) beads and its design as a metal-chelate affinity support for human serum albumin adsorption. React Func Polym. 2004; 59:119-28. Budavari S. The Merck Index, 12th ed., Whitehouse Station, NJ, Merck Co., 1996. Camps M, Katakis I. DNA biochip arraying, detection and amplification strategies. Trend Anal Chem. 2004; 23:49-62. Hemachandera C., Bosea N, Puvanakrishnan R. Whole cell immobilization of Ralstonia pickettii for lipase production. Process Biochem. 2001; 629:633-7. Chemical Information Services. Directory of World Chemical Producers. Dallas, ChemicalInfo, 1994. Guilbault GG, Kauffmann J. Enzyme-based electrodes as analytical tools. Biotech Appl Biochem. 1987; 9:95-113. Cooper JC, Hall EA. The nature of biosensor technology. J Biomed Eng. 1988; 10:210-9. Coulet PR, Bardeletti G. Biosensor-based instrumentation. Biochem Soc Trans. 1991; 19:1-4. Dinkaya E. Biyosensrler. zmir, Ege niversitesi Fen Fakltesi Bask Atlyesi, 1999. Dong S, Chen X. Some new aspects in biosensors. J Biotechnol. 2002; 82:303-23. DSouza SF. Immobilized cells: techniques and applications. Indian J. Microbiol. 1989; 29:83-117. DSouza SF. Immobilized enzymes in bioprocess. Curr Sci. 1999; 77:69-79. DSouza SF. Immobilization and stabilization of biomaterials for biosensor applications. Appl Biochem Biotech. 2001; 96:225-38. Rainina EI, Efremenco EN, Varfolomeyev SD, Simonian AL. The development of a new biosensor based on recombinant E. coli for the direct detection of organophosphorus neurotoxins. Biosens Bioelectron. 1996; 11:991-1000. McGlennen RC. Miniaturization technologies for molecular diagnostics. Clin Chem. 2001; 47:393402. Ratner BD, Hoffman AS, Schoen FJ, Lemons JE. Biomaterials Science. San Diego, CA, Academic Press, 1996. Sharma SK, Sehgal N, Kumar A. Biomolecules for development of biosensor and their applications. Curr Appl Phys. 2003; 3:307-16.

Ariv Kaynak Tarama Dergisi . Archives Medical Review Journal

Kkba ve ark.

513

24. Nordstrm M. Biosensors and BioMEMS - applications and implications. Paper presented at Sm Detektiver, Aarhus, Denmark, 2005. 25. Bhushan B. Nanotribology and nanomechanics of MEMS/NEMS and BioMEMS/BioNEMS materials and devices. Microelectron Eng. 2007; 84:387-412. 26. Okandan M, Galambos P, Mani S, Jakubczak J. Development of surface micromachining technologies for microuidics and BioMEMS. Presented at SPIE Micromachining and Microfabrication Conference, San Francisco, CA, October 2001. 27. Jianrong C, Yuqing M, Nongyue H, Xiaohua W, Sijiao L. Nanotechnology and biosensors, Biotechnology Advance. 2004; 22: 505-18. 28. Akkaya A. Pazarcoglu N. 21.Yzyln Anahtar Teknolojisi: Beyaz Biyoteknoloji. zmir, Ege niversitesi Fen Fakltesi Basmevi, 2004. Correspondence Address / Yazma Adresi Umut Kkba ukurova niv. Tp Fak. Tbbi Biyokimya ABD Adana, Turkey E-mail: ukokbas@cu.edu.tr

Ariv Kaynak Tarama Dergisi . Archives Medical Review Journal