ANTIKA U HRVATSKIM ZEMLJAMA UVOD (KASNOKLASINO DOBA I

HELENIZAM)
KORKYRA MELAINA prva koon|a?
ISSA u 4. st.
PHAROS 385./4. godne
- grka kutura penetrra u rsku srednu (raskd s AGRAFSKOM kuturom na
stonome |adranu) tako nasta|e ANTICKA URBANA CIVILIZACI|A
- Grka nase|a ma|u osms|en pan, redovto se pragodu|u terenskm
okonostma, zastcena su obrambenm zdnama od vekh MEGALITSKIH
BLOKOVA, u gradskome areau komunkac|e su postav|ene ORTOGONALNO
pravna mreza uca s panranm |avnm prostorma zdan|ma
ISSA -VIS
- uce se spusta|u nz strmnu pa su d|eomno morae mat stepence dok su
poprene komunkac|e se sm|erom terasa, trg agora uz oban do
- na pouotocu Prrovu v|ero|atno se naazo teatar, oban un do obzdan
megatskm zdom (u moru) za sgurno prsta|an|e brodova
- uz zazne ceste zapadno stono od grada sm|este su se nekropoe
PHAROS - HVAR
- ma urbanu matrcu poput Isse, a se naaz u ravnc pa su urban sadrza|
druk|e rasporeden, trg (agora) |e na spo|u dv|u gavnh komunkac|a
- gradske zdne takoder su gradene megatskm bokovma (ko|e su m zasta
trebae zbog hostne okoce)
- Godnu uteme|en|a znamo zbog sukoba s ndgenm |adasnma
- |onska koon|a
- Hbrdnu urbanu strukturu zoran prm|er domace grke gradogradn|e
pokazu|u se|ske koon|e Traguri i E!"#i$% sm|esten na otocu pouotocu
TRA&URIJ - TRO&IR
- M|esan|e dv|u matrca - komunkac|e prstenasto okruzu|u uzvsen|e s ko|ega
se uce zrakasto pruza|u prema perfer|, a ortogonan sustav uca sm|esten |e
na zapadnome d|eu nase|a
- Sredsn| trg |e na m|estu danasn|ega, na m|estu katedrae nekoc |e bo hram
(kontnutet zvota - kontnutet prostora - kontnutet kuta)
EPETION - STOBRE
1
- zbog zduzenost prostora na pouotocu poprene (s|ever-|ug) uzduzne (stok-
zapad) uce
I u Tragur|u u Epet|u sauvan su tragov zdna s megatskm bokovma
DAORSON
- Stanovte karakterstke grada od rskh nase|a ma Gradna u Osancma kod
Stoca u stono| Hercegovn
- Zapaza se ut|eca| grkoga nana organzac|e gradskoga tkva zonran|a
sadrza|a akroposk utvrden do nase|a s megatskm zdom odva|a |edan do
naseobnskoga prostora dok se drug obrtnko-naseobnsk do naaz na strmm
terasasto formranm padnama prema r|ec Radm| te trec takoder obrtnko-
naseobnsk predgradnsk prostor Ban|e
- rsko nase|e ko|e |e mao ne samo mocan fortfkac|sk sustav nego druge
btne urbane sadrza|e (|avna zdan|a v|ero|atno svetste/hram)
- Fortfcran nefortfcran d|eov funkconra su kao |ednstveno tkvo, oba
d|ea maa su csterne kao |edn nan opskrb|van|a vodom na krsko| zaravn
- Daors|c, premda v|ern vasttm tradc|ama, prhvat su na|znaa|n|a grka
cvzac|ska skustva pa vr|eme od konca 4. do sredne 1. sto|eca pr. Kr.
zapravo |e "doba rskog heenzma"
PODJELA ZEMLJITA - STARIGRADSKO POLJE
- Pharos kao organzrana za|ednca (pos ko| |e mao vasttu upravu, kovao
srebrn bronan novac) zac|eo |e mao organzranu pod|eu zem|sta
- Na zranm snmkama utvrdene zem|sne estce u obku etverokuta 5x5
actusa (1 actus= 120 rmskh stopa, 1 stopa= 0,295 m) cca 177 x 177 m
- Cestce u Starogradskome po|u su obka zduzenh pravokutnka ko| se naaze
u vecm etverokutma (sm|er: stok-zapad), etverokut su ma strance od
1000 m sto |e duzna od 5 grkh stad|a (192 m)
- U grkome metrkome sustavu 1 stad| ma 600 stopa, a 1 pethron ma 100
stopa (1 stad| ma 6 pethra, premda u grkome sv|etu vena stope n|e ba
svuda |ednaka |onska 0,295-0,297 m, a dorska 0,3260,328 m)
- Vek etverokut na Starogradskome po|u ma strancu od 30 pethra, a
zduzen pravokutnk u etverokutu strance 6 x 30 pethra (kao moduarna
|ednca)
- Vek etverokut sa strancom od 5 stad|a 30 petra ma povrsnu od 80 ha
(centur|e oko koon|a Iader, Poa, Saona ma|u povrsnu od 50 ha, rmske
centur|e ma|u strancu od 20 actusa, a etverokut u Starogradskome po|u 25
actusa)
2
- MODULARNA |EDINICA n, dake, zduzen pravokutnk 1 x 5 stad|a 6 x 30
petra
- Na Hvaru treba raunat s |onskom stopom (Pharos |e |onska koon|a)
- Vena zem|snh estca u grkome sv|etu vro |e razta (10, 20, 22 pethra
na Kret, 50 pethra u Larss, 100 300 pethra u Aten)
- One na Koru u Lumbard od 1,5, 3 4,5 pethra
SKULPTURA
- Bronane gave BOZICE/ARTEMIDE s d|ademom z Isse sa senzbtetom
praksteovske nsprac|e (4./3. st.) sna |o| |e v|. Leoharesova gava DI|ANE z
Versaesa (rmska kop|a), kpara bskoga Praksteu
- R|etk su ostatc grke mramorne pastke na|poznat| |e re|ef KAIROSA z
Trogra kao var|ac|a uvena Lzpova kpa |edna od na|znaa|n|h tvorevna
ranoheenstkoga doba (3. st.) veze se, dake, uz atku skupturanu
produkc|u
- Re|ef Karosa u mnogo emu |e san atenskm atetama (Apoksomen) -
HRVATSKI APOKSIOMEN
- Re|efna stea z Zadra s prkazom posmrtne gozbe poko|nk |e v|ero|atno bo
pokonk donz|ske reg|e ko|a obecava sretan zagrobn zvot ('"r$a#%$ "
i(ra)"% u Da*+a,ii)
- Spomenk neutvrdena podr|eta |e maa stea nekoc uzdana u Paau Cpco u
Trogru poko|nca na stocu prede vunu kao motv grke sepukrane um|etnost
ser|sk zanatsk kvatettan rad zapravo |e redukc|a nekoc monumentanh
grkh nadgrobnh stea
- Od vrsnh skuptura pouzdano domacega podr|eta stu se re|ef pesaca u
gracoznom kontrartmu z grkoga empor|a Narone zraden od prokoneskoga
mramora u 2. st.
- U I--i |e d|eovaa radonca za zradbu nadgrobnh stea obka arhtektonske
koncepc|e, odnosno sheme mauzoe|a gradena kao hrama (stupov, vrata,
metope, trgfe, dentkue, zabat, akroter|e)
UMJETNIKI OBRT
- Import grke keramke u rske sredne nastav|en |e nakon arha|skoga doba
- Od po. 4. st. pr. Kr. u skupnm grobovma u Iss Pharosu naaz se puno
keramkh posuda
- Tpov taske keramke nastae na tradc| grkoga crvenofguranoga skarstva
(hdr|e z Isse - 4. st. pr. Kr., crvenofgurna onohoa - 3./2. st. pr. Kr.)
3
- Gnatha keramka naaz se u vekm konama na stonom |adranu (amfore,
hdr|e, onohoe, skfos, kks, pksde)
- Naaz kampanske megarske keramke s re|efnm ukrasma takoder su
karakterstn za to vr|eme
- Naaz kaupa potvrdu|u megarsku prozvodn|u u Damac|
- TOREUTIKA |adranskh Grka 1. st. pr. Kr. dv|e bronane vaze: a-.$- i( H'ara
- /i$%i(i-.i+ !ri($ri+a i $i%$0$a i( Vi-a - !ri.a($+ .ri*a#" -ir"%"
- Um|etnkome obrtu prpada|u drug predmet poput zatnh nausnca s
erotma z Isse (2./1. st. pr. Kr.)
- Sasvm |e sgurno da se nakt zradvao u grkm koon|ama na |adranu, a
putu|uc ma|stor dobar pokazate| zatarstva toreutke |esu kaup s Gradne u
Osancma kod Stoca
NOVAC
- Veko dostgnuce grkh koonsta |este KOVAN|E NOVCA
- Vastt novac ku|u grke koon|e Korkyra Meana, Issa, Pharos, Herake|a
- Vrstan |e farosk, bro|ne su ems|e se|ske kovnce na aversma novca
|adranskh Grka na|esce se naaze mtoosk smbo (heros, bozanstva eponm
gradova), dok su na reversma motv z gospodarskoga kruga (koza, grozd,
kantaros.)
- Poseban |e probem tzv. |onos novca (vro esto |e r|e o prekovma) na
aversu |e gava madoga muskarca, a na revrsu dupn znad stzranh vaova
|edna od prvh reastkh fzonom|a na grkom |adranskom prostoru
- Poseban |e konografsk probem novca |adranske Herake|e 3. sto|eca s kom
Heraka na aversu te to|agom, ukom str|eom na reversu
- Od 2. st. pr. Kr. s kovan|em novca zapon|u rsk gradov vadar na
aversma otkva|u svo|e portrete, a na reversma bozanske gospodarske
atrbute (Genc|e Bae|, Daors, Labeat)
PISMO
- Grka cvzac|a n|e zamsva bez psma, pa se ono po|av|u|e u |adranskm
koon|ama (oduke, |avn natps, pove|e, nadgrobn spomenc, novac)
- Psmo n|e prodro u ndgene sredne, |er nema potvrda o rskm natpsma
(Daors?)
- Grk su natps psan na /$r-.$+ i $%-.$+" /ia*".#u (Issa |e dorska, a
Pharos |onska koon|a)
4
ZAKLJUNO
- Grcma stona obaa |adrana n|e ba osobto zanm|va (opasne hrd, snazn
v|etrov, gusaren|e nepr|ate|stvo ndgenoga stanovnstva) tpno rubno
podru|e gd|e |e doso do grke penetrac|e, a bez zrazta prsustva grke
cvzac|e etnosa
- Dodr s grkom kuturom dove su do btnh prom|ena na stonom |adranu
(grka uksuzna roba/keramka podzaa |e cvzac|ske standarde m|esnoga
stanovnstva, Issa Pharos su doseg raznu regonanh sredsta)
- Od 12 i $-$3i#$ u 42 -#2 u |adranskm grkm koon|ama prodre rmsk novac,
dose|ava se tasko stanovnstvo sto nagov|escu|e propast grkh nase|a
(prm|er Issa), kra| sobode nakon -u.$3a P$+!"a i 5"(ara 672 !r2 Kr.
(Isse|c drug Grc na |adranu sta na Pompe|evu stranu) Issa Traguron
posta|u OPPIDA CIVIUM ROMANORUM URBANIZAM I ARHITEKTURA
RIMSKI &RADOVI NA ISTONOJ OBALI JADRANA
- Rm u zadn|m sto|ecma pr. Kr. posta|e gospodar sv|eta
- Na |adranu rmska vast/|adransk Grc/ndgeno stanovnstvo
- Podru|e HR BH u rmsko doba tr provnc|e Da*+a,ia8 I*iri.8 Pa%$%ia
- Rmska cvzac|a u zaedu |adrana poseban obk u |adranskm gradovma
konvent rmskh gradana
URBANIZAM
- Doazak Itaka osnvan|e rmskh gradova .$*$%i"8 +u%i,i!ii vec u
zadn|m godnama Caesarove vast te Drugoga tr|umvrata
- Gradov su razt po pooza|u, prethodno| nase|enost sv ma|u tragove
antke gradogradn|e prozman|e s autohtonom strukturom
- Vazn| gradov nasta|u na m|estu domorodakkh za|ednca, a uv|ek se
prm|en|u|e sustav ortogonane mreze gradskh komunkac|a
ISTONOJADRANSKA OBALA
- |asnu matrcu ortogonana sustava komunkac|a ma|u
JADER (Za/ar) i PARENTIUM (P$r"9)
- Sm|esta| na pouotoku omogucu|e usp|esnu obranu, pogodan pooza| za uku
(vaum pred zdnama)
- S|ecste gavnh uca (Cardo maxmus, Decumanus maxmus) 9i%i :$ru+ i
.a!i#$*i - 0ra+$'i+a
5
- Autohtona nase|a na tm m|estma nsu ostava traga na urbano| matrc
- Uz ceste ko|e vode u grad sm|esta|u se nekropoe
- Sna svo|stva ma urbana struktura AR&YRUNTUM (S#arigra/ .$/
Pa.*"%i,")
PROIMANJE S AUTOHTONOM STRUKTUROM - primjri
POLA PULA - kombnac|a ndgene rmske gradogradn|e
- koncentrne kruzne prometnce hstarske gradne da|e su btan do unoga
sustava grada, zrakast prodor s vrha gradne prema rubu
- u podnoz|u brezu|ka na nasutome terenu rmska gradogradn|a s pravnm
insulae
- u rmskome d|eu s|ecsta carda decumana - :$ru+ - .a!i#$*i"+
NARONA - -*i9%a +a#ri,a (Vi/ .$/ M"#.$'i;a)
- obk epeze !r$-#$r gra/a %a*a(i -" %a -a+$ "/%$ -#ra%i 3r"<u*.a od
vrha prema |ugostoku ravnc
- sprano postav|ene komunkac|e z predrmskoga doba
- u ravnome d|eu prema desno| oba Neretve zac|eo |e bo "rmsk" do grada
- forum sm|esten na sredn epeze na zadn|o| teras prema ravnc
SALONA - SPLIT
- gavn grad rmske Damac|e (saonae mnozna.. zato sto se sasto|aa od vse
d|eova)
- razvtak grada nason|en na prethodna nase|a (druk|e nego u Po Naron)
- Terrtorm Saonarum sasto| se od nekoko agomerac|a, rskh gradna
- do nase|a uz uku usce |adra posta|e sredste grada
- ortogonana mreza uca u ukome d|eu
- forum kapto| naaze se |uzn|e od s|ecsta carda decumana
- star|a gradska |ezgra ma trapezn obk s fortfkac|ama od vekh megatskh
bokova
- u .a-%ii+ :a(a+a gra/ -" !$#$+ !r$=iri$ !r"+a i-#$.u i (a!a/u
- nova gradska podru|a nema|u ortogonanu mrezu prometnca
EPIDAURUM - 5AVTAT - takoder na pouotoku
6
- sabo strazen, re|ef vs od zadarskoga porekoga dvo|be ko|a |e matrca
prm|en|ena (praktn|a |e 9"=*a-#a +r"<a sto uv|etu|e razte obke
nsuae)
- pooza| foruma nepoznat
AE>UUM - ITLUK KOD SINJA
- %a-#a$ /$-"*"%"+ ri+-.i0 .$*$%i-#a u /$3a ,ara K*au/ia
- pravna struktura s forumom na krzan|u carda decumana
- Aeguum |e sredste srega cetnskoga kra|a
- koonst su stanova na obzn|m man|ma natps veterana
RIMSKA NASELJA MUNICIPALNOG STATUSA KOJA SU IZ DOMORODAKIH
NASELJA PRERASLI U GRADOVE ! primjri
NESA5TIUM ( %a-"*" u 3*i(i%i Pu*")
- nakon rusen|a 177. g. pr. Kr. Dozv|ava ponovn uspon
- i+a .a!i#$*i - :$ru+$+ !r"+/a ur3a%i-#i9.a +a#ri,a %i" a-%a
- u samome panran|u grada n|e bo prevse reda (gradska vrata cesta be su
kapto|u za eda)
- kasn|e |e tavo nase|e fortfcrano
AENONA - NIN
- sm|estena na maome otoku u ptkome moru deano za postav|an|e
ortogonane mreze
- obk otoka nametnuo epsodn tok fortfkac|a osnovne koordnate sustava
zmedu dva para vrata na nasuprotnm stranama sm|erom -"'"r-ug i i-#$.-
(a!a/
- forum na s|ecstu gavnh pravaca
- grad mostovma povezan s kopnom
5URI5UM - KRK
- epsast fortfkac|sk prsten predrmsko postan|e
- ortogonana mreza samo na nekm d|eovma
ARBA - RAB
- na pouotocu ko| omogucu|e es|astu ortogonanu strukturu s mam bro|em
uzduznh vecm bro|em poprenh komunkac|a
7
- nepoznat sm|esta| foruma kapto|a
- danasn|e nase|e odrazava antku urbanu matrcu
PRIMJERI URBANIZMA ILIRSKIH NASELJA S VRLO JASNIM
KONTINUITETOM U RIMSKO DOBA
ASSERIA (P$/gra)" .$/ B"%.$',a) i VARVARIA (Bri3ir)
- ran| naseobnsk sadrza| (osm fortfkac|a) su porusen
- struktura uca n|e se m|en|aa u rmsko doba
- forum uz bedem na |uzno| stran
- Indgena nase|a redovto su sm|estena na stratesk vaznm pooza|ma
- Zbog terena nema|u pravne obke
- R|etko se prm|en|u|e ortogonana mreza
PANONIJA
- urbanzam panonskh gradova sab|e |e poznat
- sve koon|e Si-,ia8 Mur-a8 5i3a*a" sm|estena uz r|eke
SIS5IA - SISAK
- za obranu povo|na stuac|a, epsast obk medu vodotokovma
- mrezast sustav uca
5IBALAE - VINKOV5I
- na pretpov|esnome (ketskome) nase|u zrasta antk grad
- kombnatork duh
MURSA - OSIJEK
- od pogrannoga vo|noga utvrden|a zrasa u grad
- paetvornasta matrca rmskoga vo|noga ogora (castrum) zadrazana u
cvnome gradu
- ortogonana mreza prometnca prm|en|ena
OSTALO
- Kasn|e vo|n ogor prerasta|u u cvne gradove (Turum, Burnum)
- Burnum ma !ra'$.u#a% obk rmskh ogora sa zgradama zapov|ednstva
eg|e, nastambama za vo|nke, termama fortfkac|ama
8
- u 'ri"+" +a%" $!a-%$-#i8 .a-%i" -" u %i+a -+"=#au ,$0$r#"- /a 3i
-" %a!$-*"#.u !r"#'$ri*i u ,i'i*%" +u%i,i!i"
- u Damac| se esto pretpov|esn gradov postupno spusta|u u ravncu,
na|esce uz neku vaznu komunkac|u, a bez posebna urbanstkoga pana
- takve agomerac|e nkada nsu dosege raznu urbana panran|a
- Gradska nase|a u ravncama pos|edca |e n|ence da Rmsko carstvo dugo
n|e mao ozb|n|ega nepr|ate|a
- uzvsen|a gube na znaen|u pak, nek pato bt ce kasn|e zanm|v
(refugum)
- uz ceste su se naaze vo|ne posta|e ko|e su nadzrae promet, zatm stance
za nocen|e, odmaran|e, okrepu, prom|enu kon|a (+a%-i$)
- rmska sea (vcus) nedovo|na strazenost agomerac|a ruranoga sadrza|a
5OLONIA ?LAVIA @ SEPTIMA SIS5IA
- Segestca rsko-ketsko nase|e na desno| oba Keupe 35. god pr Krsta rus
|u osva|a Oktav|an
- na suprotno| stran Rm|an podzu grad Ssca, u vr|eme fav|evaca posta|e
Coona Fava Ssca to |e prvo razdob|e urbanzac|e u Panon|
- 3 faze urbanstkog razvo|a u vr|eme Septm|a Severa (193. 211.) odnosno
u razdob|u trece urbanzac|e Panon|e nazva se Coona Septma Ssca
- Nakon Dokec|anove pod|ee Ssca |e gavn grad provnc|e Pannona Sava
kada posta|e vek grad s ortogonanm sustavom gradskh bokova vezanh uz
Cardo Decumanus mrezast sustav uca
- Za obranu povo|na stuac|a, epsast obk medu vodotokovma
- Rmsk vo|n ogor, vazna r|ena uka prometno vorste (magstrana cesta
AKVILE|A EMONA SISCI|A SIRMI|)
- u Ssc| se naaz predsto|nk Panon|e Sav|e, nadsto|nk drzavne baga|ne,
zapov|ednk brodov|a, kovnce novca
- u poa grada mogo se sm|estt 25 kohorta (osobto vazno za Batonova
ustanka)
- u 3. st. Ssca posta|e bskupsko sredste, na|poznat| bskup Kvrn (270. 303.)
- 388. g. rat Teodoz|a uzurpatora Maksmna kod Ssce
- zmedu 582. 615. doaz do provae Savena Avara, do unsten|a grada ko|
nkada vse nece dosegnut znaen|e vaznost ko|e |e mao u rmsko doba
9
A>UAE IASAE VARAADINSKE TOPLI5E
- na tom podru|u zv|eo |e peme |ass, po |em su menu Rm|an kasn|e
m|esto nazva Aqua Iasae
- znaa|no zdravstveno, obredno, kuturno pa gospodarsko sredste gorn|e
Panon|e na|vec procvat 1. 4. sto|ece
- Rmsko nase|e naazo se na na|vso| teras brezu|aka Varazdnskh topca,
stamben do na terasama ko|e se spusta|u prema podnoz|u br|ega u samom
podnoz|u obrtnko trgovak ob|ekt
- Kra|em 3.st. AOUEA IASAE su opustosena u prova Gota, a poetkom 4.st
obnav|a h car Konstantn Vek
- kupasn, terman prostor ne zgrade kupasta s bazenma bazkom, forum
s tr|emovma sm|esten |e oko gavnog termanog zvora te kapto|a s
hramovma |uptera, |unone Mnerve
5IVITAS IOVIA - LUDBRE&
- rmsko nase|e opasano bedemma na|markantn| su ston, sa s|everu
d|eom sauvane kue
- obramben sustav n su bedem s mostom na Bedn|
- Ustanov|en su ostac vekh |avnh ob|ekata, medu ostama ztnca
(HORREUM), zatm rmsko kupaste s dva bazena
- na s|everno| stran pruza se suburban Iove (ostac kasnoantke arhtekture)
|ugozapadno naaza se antka nekropoa (Varosk vrt)
- antke su ceste se put |ugozapada s|. zapada
- danasn|a uca A. Bazca n smetrau, odnosno ostatak antkog carda
- U Ludbergu |e tako sauvantrag krzan|a antkog Carda Decumanusa
- podru|e antke Iove bo |e uv|ek vazno vorste putova ko| su spa|a ravnu
Podravnu na s|everu s brezu|kastm podru|em |uzn|e (Kank)
PANONIA 5IBALAE - VINKOV5I
- prvotno ketsk oppdum
- 12 god. nakon Batonovog ustanka Tber|e sav tr|umf, 15. godne osva|a
Savon|u Sr|em
- pod|ea Irka na Panon|u Damac|u 10. godne
- Tra|an 105. 107. Panona Superor Panona Inferor
10
- Dokec|an 297.god Panonna Prma, Pannona Secunda, Pannona Vaera,
Pannona Sava
- Rmsko nase|e funkconra kao obrambena utvrda
- Lmes (Cbaa zmedu Cornacuma Murse)
- nekropoe su sa sve 4 strane bedema
- vorste putova prema Ssku Saon, Murs Aqunquumu, Srmumu Cargradu
- muncpum aecum Cbaae (Hadr|an)
- prospertet od Septm|a Severa (193. 211.)
- keramarsko sredste potreba za opekom
- ostac term foruma, status koon|e u 3. st. Karaka
- rodno m|esto Vaent|ana Vaensa
- 314.god. Konstantn II. Lcn|e bore se kod Cbaa
- nakon btke kod Hadr|anoposa, Vzgot op|aka opustos Cbaae Mursu
(378. 379.); |ustn|anova darovnca 536.
- Gepd nase|en do 6. st. (provae Avara Savena)
- Iov optmo maxmo aeus procuus decuro coona cbaarum votum sovt -
Posvecen |upteru
MURSA - OSIJEK
- od pogrannog vo|nog utvrdena prerasa u grad
- Paetvornasta matrca rmskoga vo|noga ogora (castrum) zadrzana u
cvnom gradu
- Ortogonana mreza prometnca prm|en|ena
- u doba Batonovog ustanka u bzn Murse grad se vo|n ogor
- 107. Tra|an d|e Panon|u na Superor Inferor
- 133. Coona Aea Mursa Hadr|an
- Bedem s 3 strane, na s|everu |e Drava
- Pravan raster uca, forum, hramov, amfteatar. Terme, teme| rmskog mosta
preko Drave
- BITKA KOD MURSE 351. Konstantn Magnec|e bore se kod Murse
MARSVNNIA SLAVONSKI BROD
11
- Posto|an|e Marson|e/Marsun|e n|ene okac|e na vaznom cestovnom r|enom
pravcu Ssca Srum, potvrdu|e nedavn naaz rmske vo|nke dpome z Broda
- Dpoma prpada Breuku Lka|u, datrana |e 9.ve|ae 71.godne
ARHITEKTURA
- arhtektura standardnh ob|ez|a forma znaa|na dostgnuca
- |avna zdan|a reg|skog, gospodarskog, upravnog , kuturnog zabavnog
sadrza|a
- epgrafka grada sv|edo o gradn|
- 12. zdan|a su podzaa gradske druge vast, staknut po|ednc, ponekad h
zav|estava carev
- U rano doba carskm se novcem obno podzu gradske zdne
- Insttuc|a munfc|enc|e (zaduzbna) zuzetno razv|ena u rmsko| cvzac|
HRAMOVI KAPITOLIJ
- Poa- c|eovto ouvan |ev kapto|sk hram Rome Augusta
- 13. - teme| hramova sauvan u Poreu, Nezakc|u, Nnu, Saon, Naron,
Aequumu
- |ednostavn prostn hramov bogato ukrasen pogodn za kapto|e na ko|ma
se odrzava|u suzben kutov obred
- hramov ma|u snazne stupove |epo obkovane kaptee (korntske)
- takv su hramov graden od 1. do 4. st
- Pore ( s Naosom Pronaosom, n|e bo Cee)
- Nezakc| tr odvo|ene mae hramske zgrade
- Nn (pseudoperpter sa sest stupova na proe|u tr na bonm stranama,
van|ske zdove rasan|u|u poustupov, cea |e svo|om duzom stranom
postav|ena popreno pod|e|eno na brodove ne obno veke proporc|e
predvor|u)
- Zadar (na|c|eovt|e ouvan kapto| u teme|ma, hram, forum, 3 cee- |unona,
|upter, Mnerva- spred hrama 2 reda po 6 stupova - etrursk ut|eca|, baustrada
stepenste povezva kapto| forum)
- Asser|a, Aequum, Varazdnske Topce prpada|u skromn|em tpu (sobe s
apsdom u ce te stupov - Vespaz|anov hram)
"ORUM
12
- stnsko sredste zvota, m|esto odv|an|a na|vazn|h gradskh posova
- trg za okup|an|e gradana prostor na|esce okruzen s tr 4 strane
tr|emovma |avnm zgradama (bazke, terme, kur|e, taberne, atrne)
- kapto| forum u |adranskm gradovma nasta|u od pos|edn|h deset|eca
stare ere prvh deset|eca nove ere
- to |e doba na|nteznvn|e romanzac|e (hramov gube na znaen|u od
tetrarh|skog doba)
- Zadarsk forum - Tr|em s dva kata (taberne) |avna esma dva ukrasna stupa
- Forum u Pu san zadarskome - tpov s 2 kata(taberne), |avna esma 2
ukrasena stupa
- u Saon pravokutna obka 3 gradevne na s|everno| stran (2 |ednostavne,
prostn hram, a sredn|a |e oza s govorncom)
- forum u Asser| Aequmu su ma (ma bro| stanovnka)
- u antko| Murs uz forum |e bo mnogo tabern
BAZILIKA
- uoba|ena forumska zgrada na|esce vec zduzen natkrven prostor ko|
suz za vece skupove, trgovan|e sudovan|e s.
- u Hr peterobrodne bazke s dv|ema nasuprotnm apsdama otkrven su u
Zadru, na |uzno| stran foruma (Severovo doba)
KURIJA
- prostor u ko|em se sasto|ao gradsko v|ece
- saontanska kur|a u neposredno| bzn foruma, zdan|e |e |ednostavno (n|e
raskosno n u Rmu) s 2 prostor|e apsdom s |ednostavnm posto|em
(trbunaom)
TERME
- na|karakterstn|a zdan|a rmske gradske arhtekture cvzac|e
- zvorno rmsko cvzac|sko dostgnuce
- terme: ozsta (praefrnum) razt bazen, sustav za dovoden|e vruceg zraka,
prostor|e za zno|en|e (sudatorum) setasta td... sve prostor|e oko |ednog
dvorsta
- ostac u Iss, Nesactumu, Zadru
- T"r+" u Sa*$%i - prm|er na|bo|eg funkconran|a
13
o Tepdarum (proazne prostor|e s um|erenom temperaturom)
o Cadarum (prostor za kupan|e u topo| vod)
o Trgdarum (prostor s hadnom vodom)
- ABua" Ia--" ma|u zanm|v termnan kompeks s nzom zdan|a po vertka
- terme bro|ne esme u rmskm gradovma podrazum|eva|u veku potrosn|u
vode- rmsk vodovod
TEATAR # AM"ITEATAR
- Samo gradov s na|vsom urBanom cvzac|om (Poa Saona, |ader, Issa
Mursa)
- spektak raztog karaktera
- znatan kapactet gedasta
- predstave u doba vekh reg|skh sveanost sa|mova
POLA
- Dva teatra (ona| na|vec zvan grada)
- Na zdanom teme|u podgnute stepence gedasta, scena |ednostavna, dva
gedasta po|asa s gaer|om, za scene portk zgraden u |u|ansko kaud|evsko
doba
- Man| teatar naazo se u gradu na padnama brezu|aka
- spod Arene prostor za rekvzte drugo, gedaste 3 kata sa svodovma, van|sk
past prosup|en unm prorezma
- Efekt rustkane monumentanost bun|ast bokov
- Przem|e 3 kata, na pos|edn|em se sta|ao; 4 pravokutna uaza zvan
permetarnh zdna
- star|a faza gradn|e z |u|ansko-kaud|evskog, a nov|a z fav|evskog razdob|a
SALONA
- teatar |e bo na nsko| padn(do gedasta na prrodno| kosn), scena |e
sobodna rasan|ena nsama
- u bzn hrama (donz|sk rtua) - 1. st hram teatar ne funkconanu c|enu
ISSA
- nestrazen ako se dobro vd na m|estu danasn|eg fran|evakog samostana
14
AM"ITEATAR # MUNERA GLADIATORIA
- okrutne borbe u organzac| gradskh vast bogath po|ednaca
- arhtektonska svo|stva refektra|u se u svm aspektma borastva
- borste |e epsasto, okruzeno gedastem, da|e optmanu mogucnost pracen|a
borb
- obno zvan gradskog tkva (poa) na perfer| (Saona)
- u Zadru v|ero|atno pod venec|anskm bastonom zvan grada
POLA
- Ispod arene u Pu podzemn prostor za rekvzte druge potrebe, gedaste na
tr kata sa svodovma, van|sk past prosup|en unm otvorma
- Efekt rustne monumentanost bun|ast bokov
- Przem|e tr kata, na pos|edn|em gaer|a za sta|an|e
- Cetr pravokutna staka (,kue") kao uaz zvan permetranh zdova
- u bzn gad|atorska zgrada (udus gadatorus)
- ma amfteatar u burnumu (aktuano)
- |uzn|e od Saone nema amfteatra, amfteatar u Os|eku oznaen na starm gr.
Panovma
SALONA
- kao u Po, sno konstruran amfteatar, na s|everno| stran, skorstena
prrodna padna
- gorn| katov unsten (Dyyge rekonstrukc|a po puskom amfteatru)
- rustn efekt |e zostao, mad |e od puskog
- raskosne sveane oze na sredn duzh strana, gaer|a za sta|an|e na na|vsem
katu u bzn gad|atorska zgrada(udus gadatorus)
- Gotovo bez podzemnh prostor|a (|edna veca etvrtasta rupa u podu kroz ko|u
se uazo u drug usk hodnk ko| vod zvan permetra)
GRADSKA VRATA
- raskosno artkurana, ukrasena gradska vrata, ce grada fortfkac|sk
eement
- H"r.u*$'a 'ra#a u P$*i (na kamenu k herosa to|age sa strane)
15
- duboka nasvodena vrata z vremena nastanka koon|e Poa
- PORTA AUREA u Pu (unstena u 19.st.)
- Tr proaza, sredsn| kosk
- Vrata fankra|u kvadratne kue
- Na n|h doaz decumanus max.
Datac|a a zadn|a deset|eca stare ere
- P$r#a 5a"-ar"a u Sa*$%i - s van|ske strane fankrana sa osmerokutnm
kuama
- Damac|a u kra| Augustova vadan|a
- u Saon su vrata Porta Graeca maa u torsu obk sova h
u'a*a V"rig" %a Briu%i+a V"*i.i Briu% - gra/-.a 'ra#a u Nar$%i
- van|sk unutrasn| zdov ma su prag sa stozerma za snazne drvene vratnce
- |uzna gradska vrata AEOUUMA su kao u Saon fankrana kuama (ond|e
okrugm na osmerokutno| baz
- &ra/-.a 'ra#a u A--"rii pretvorena su u 2.st neku vrstu tr|umfana uka
(kao Porta Caesarea u Saon)
- D'$%a 'ra#a u Pu*i dva sroka una otvora s atkom sveana
dekoratvna funkc|a
- Datac|a u 2.st - U gradovma su posto|aa vro uska vrata(p|esac)
- kompeks n gospodarsk kvart, termano postro|en|e, trg, ogradn zd uz
obau, sakran kvart sa tr hrama, stanov za svecenke rezdenc|an do
- mkrourbanstka koncepc|a u skadu s obkom uvae, sm|erovma v|etra,
or|entac|, osunanost re|efu zem|sta
- |ednstven kra|ok opemen|en arhtetonskm obcma bogatm sadrza|ma
PALAE
- Di$.*",ia%$'a !a*a9a (kra| 3. poetak 4.st.)
- stozern spomenk kasne antke carstva
- sgurno boravste, spomenk tetrarh| drzavnm reformama
- tors zdan|a pokazu|e pan ko| su dktrae potrebe obrane stanovta forma
dvorske etkete
16
- s|evern do bo |e za vo|sku, posugu pomocnke
- |uzn do suzo |e u suzbene v|erske svrhe za rezdenc|ane potrebe bvseg
cara n|egovu obte| svrhu
- Cardo Decumanus (cardo na |ugu zavrsava Perstom)
- Re. Ob|ekt ne skadan ansamb od 3 hrama (|edan perst 2 okruga tpa
toos) te grandozn carev mauzoe| (tempum dv Docetan)
- Di$.*",ia% " -*i9%u !a*a9u -agra/i$ u Ni.$+"/ii
- Dokec|anov su arhtekt stvor nov tp rezdenc|e
- Mozda |e po sptskom uzoru gradena Gaer|ava !a*a9a ROMULIANA u
Garzgradu
- M$g$r"*$ antka va kod Cap|ne (Hercegovna)
-razvo|n put od ranocarske rustne gradevne s ugaonm rzatma preko
utvrdena kompeksa (ko| s Dokec|anovo| paa) do kasnoantkog kastuma
s dvo|nm crkvama baptster|em u 6 st.
- utvrdena va u Mogor|eku |e nesto kasn|a od Dokec|anove paae
RURALNI OBJEKTI
- fenomen rustnh va (va rustca) poznat |e zahva|u|uc strazvan|ma
na|vse u Istr (Barbarga, S|ana Crvar, Labnca), u Damac| (Mune na Ug|anu,
Maa Proversa, Star Grad na Hvaru, Ostrvca kod Omsa)
- Stambena arhtektura sab|e |e ouvana (Saona, u Zadru |edna przemnca s
perstom- prv. Kuce tzv. Pompe|anskog tpa)
- Nema ost|ske na|amne kuce na vse katova (domus)
SKULPTURA
- |avna suzbena kutna
- prvatna kutna sepukrana pastka (portretna ona ko|a |e na grobovma)
- Radonk karakter rmske um|etnost (pa skupture) u provnc|ama u
zanatskm radoncama ugavnom |e r|e o produkc|, man|e po|ednano|
kreac|
- Skuptura se zradu|e u vekm ant. gradovma, osobto |e kvatetna
saontanska pastka, pak su mnoge skupture uvezene z Rma, Atena, Mae
Az|e...
- naknadno |e u meduprostoru bo postav|en kp Lepdove zene Sav|e
Postume
17
- Na strazn|em d|eu v|ero|atno su b kpov Vctor|e drugh personfkac|a
- Re|ef su ptk, spada|u u tr|umfanu konograf|u (Vktor|e u koma, grand
erot, vtce oza)
- v|ero|atno ga grada kamenkesarska radonca z Poe oko 10. g.. pr. Kr.
- VRATA U ASSERI|I bez obzra na posvetn natps u ast cara (ko| |e s vo|skom
proazo u drug Dak rat), v|ero|atno |e r|e o okano| narudzb - vrata ma|u
carsku konograf|u (konzoe s bkovma |ude s bkovskm gavama , smbo
carske vast)
- sne su konzoe u vratma Dokec|anove paae te one nesto ran|e na
Tur|u
- modeac|a nage fgure bozanstva (|upter), ezbke kme astragaa ma
kascstku narav
- Cudno |e da |e veka povrsna frza bez kova
- !ri+"ri Ju!i#"ra A+$%a na forumma u Po, Iaderu Saon
- Gave |uptera Amona su auz|a na Augusta (kao nastav|aa Aeksandra
Vekoga)
- Pusk Zadarsk prm|er nasan|a|u se na uzore na Augustovom forumu z
Rma, datra|u se u 1. st.
- U Iaderu se stupov s Amonovm maskama zm|en|u|u s kom gorgone
- r|e |e o sredsn|m bokovma uka, na|esce s gavama Herkua (Poa, Burnum)
bste Rome c|ee fgure Vktore (Aequum) te Fortune The (Saona),
- Lkov ma|u vse ambemsko nego regozno znaen|e kao nedvosmsena drz.
I gradska propaganda
- zanatska ostvaren|a ko|a mponra|u monumentanoscu ne vrsnocom
- Ugavnom r|e |e o okano| produkc|
- drug vea pob|edu nad Irma Panonma 6. 9. god Tur| (Gardun kod
Tr|a) sauvana re|efna poa |edan Fragnat
- Na|vecu povrsnu zauzmao |e monumentan natps (sauvano samo pos|edn|e
sovo O prvog retka), bono su prkazan prpadnc porazenh naroda (Demat,
Panon) pod rmskm trope|ma s oruz|em ratnom opremom
- Barbare odredu|u n|hova nosn|a (od|eca, obuca, fbue, kape) a razke
naznau|u da |e r|e o dva naroda ko| su se pobun protv Rm|ana
18
- Ispod th scena sao |e frz oruz|a vo|ne opreme (heenstka kovna bastna-
vo|ne scene u Damac| mae su frz oruz|a kao ut|eca| trumfane konograf|e)
- premda |e r|e o snom spomenku on |e zraden u domacm radoncama
(domac kamen vapnenac, reatvno skromna zvedba)
- trofe| |e bo podgnut u vo|nkom ogoru u Tur|u (Tr|)
- skupture od mramora na|esce su uvoz, a mogu bt okanog podr|eta
(uvoz su se mramorn bokov za potrebe domach radonca)
- U proc|en sto |e uvoz, a sto okan prozvod krter| kvatete n|e oduu|uc
- nsu otkrvene skupture z kasnog rep. Doba, prve su z kra|a stare poetka
nove ere
- Tu spada|u kascstke kreac|e kao Apoon, skuptura |uptera z Saone
- Kascstke or|entac|e, a bsk rano| kasc |e g*a'a Di$%i(a i( I--" (premda
|e ser|sk prozvod raden |e po grkm uzorma takvh ma posvuda po Rmskom
Carstvu )
- Sporn kpov su zraden zvan Damac|e, a m |e nemoguce odredt por|eko,
r|e |e o zanatsk dobrom obkovan|u, a bez znaa|n|e kreatvnost
- Lokana bozanstva dobva|u rmska mena (Sven, D|ana, nmfe)
- Ugavnom |e r|e o pastc mah dmenz|a, skromn|h ostvaren|a (premda
r|etko ma vrhunskh)
- Na|esce re|ef, r|etko bozanstva u puno| pastc
- Na n|ma se naaz samo 1 bozanstvo (Svan D|ana) skupne (Svan D|ana
nmfe)
- Te skupne v|ero|atno predstav|a|u panteon sukadan prrod nanu zv|en|a
rskog stanovnstva
- re|ef se zradu|u od 1. pa sve do poetka 4.st.
- Re|ef domach bozanstva ner|etko se naaze u okosu na hrdnama (Koz|ak,
Ks, Aequum)
- V|ero|atno su tamo ba svetsta u prr. Amb|entu s drvecem zvorma vode
- Nek re|ef prkazu|u Svana druga|e nego u suzbeno| rmsko| reg|
- Dia%a .$a 'u9" *a%" - od domaceg kamena
- Ikonografska svo|stva prkazu|u okanu dervac|u frzure eemente nosn|e;
um|etnk ostvaren|e |e vro dobro
19
- Fav|evskome dobu prpada V"%"ra - +a*i+ PRIJAPOM i( NINA (mportran
rmsk rad)
- Tu se konograf|a prekopa s burnskom pa |e kp sm|esten u svetsta
Anzotke
- Ki!i; Di$%i(a i( Tr$gira u standarnom pooza|u s trasom panterom
v|ero|atno |e nastao prema grkom uzoru kasn|e kasne stske or|entac|e
- Ki! H"ra.*a s herperdskm |abukama z Saone
- Man|e skupture ugavnom su suze kao kucna dekorac|a (na|esce u
perstma)
- Ta| mport kumnra s atkm sarkofazma
- &*a'a 3$<i," i( A"Buu+a s d|ademom nevekh dmenz|a s frzurom
karakterstna za 1.st.
- Gava nadnaravno veke skupture prpada atkm radoncama
- Bozca oko gave ma v|enac d|adem s frzurom z |u|evsko kaud|evskog
doba, v|ero|atno nastaa po uzoru z 4. st. Pr. Kr.
- Ki! 3$<i," .$a -"/i %a 0ri/i%i i( 9ii0 !u.$#i%a i =!i*a i(*a("
<i'$#i%"(sno kao na atkm sarkofazma)
- Kopra Skopasova Heraka z Skona (drhtav msc na cu, patos, nabrane
obrve rasrene usne skazu|u prozv|avan|e ne vo|a)
- Atkm radoncama prpada nadnaravno veka gava, v|ero|atno menade,
dubokh strast otvorenh usta poput Skopasove Menada
- Ki! Mag%" Ma#"r - *a'$'i+a snazno akcentran|e dubokm podvaen|em
kanaa u naborma ha|ne
- Kasno| antc prpada V"%u- V"#riC i( Sa*$%"
- Naga bozca te erot uz stabo su kov srodn onma z kasnh ant. Sarkofaga
- Oko 270. godne presta|e atk mport
- Kascstk obk gave ugrebene obrve upucu|u na ma|store atkh radonca,
a dubok rovasen kana medu upercma kose potvrdu|u datac|u u poetak 3.st.
- Izradba u duhu kasczma u vr|eme Augusta neznatno kasn|e
- takv su kpov nosa drazesn dekoratvn poput fgure nagoga madca u
hamd s vekom bak|om u ruc z Saone premda nema kra r|e |e o enotu
- Prpada vremenu punoga razvo|a atkh sarkofaga z 3.st
20
- Radu po heenstkom uzoru prpada *i. g$#$'$ %ag$g ri3ara i( Sa*$%"
ko| prpada sroko| naturastko| stru|
- takv kpov potvrdu|u da su d|ea vekh ma|stora ba nazona na stonom
|adranu bar u kop|ama dekorac|ama
- R|e |e o vro vr|ednm kop|ama |a provenc|a n|e poznata
- Svrdo |e u 4. st. Gavn aat, d|eto pada u zaborav - g*a'a 3$<i," i(
A"Buu+a moze se datrat u 2. 3. st.
- Takav |e k o stabo ob|esena Mars|e (noga stoa atke produkc|e) z Saone
- Atko - ta| kp prpada rasreno| naturastko| stru|...?
- A"Buu+D g*a'a 3$<i," - /ia/"+$+ otkrvena |e na gradskome forumu
skazu|e se kontrasma ostrm (a ne mekm) pr|eazma sto |e efekat
brzotra|uceg svrda
- zraz od kasczma ekspresvnost do shematzac|e
RIMSKA SKULPTURA U HRVATSKOJ - $/ -r"/i%" E2 -#2 !r2 Kr2
|AVNE PRIVATNE skupture
|AVNA SKULPTURA suzbena kutna
PRIVATNA SKULPTURA kutna sepukrana
- radonk karakter rmske um|etnost u provnc|ama
- skuptura se zradu|e u vecm antkm gradovma - saontanska pastka
- uvoz - Rm, Atena, Maa Az|a
LOKALNE RADIONI5E
- Lokane radonce u Damac| zradu|u skupture po uzoru na poznate kasne
kpove
- Ta.'a " ?$r#u%a i( A"Buu+a8 E-.u*a! i( Sa*$%" i 3$<i,a i( P$*"
- Sve su regozne po motvu, a kascstke po stu
- Od snh modea po Sredozem|u razku|e h domac mater|a VAPNENAC
- Osm kpova radenh prema rmskm uzorma po|av|u|u se domace nace,
kao kp Rome z Aequuma bez ratnkh eemenata (|ednostavna ha|na s
kosarom od pruca par k|ueva zataknuth za po|as)
- Skupture r|etko nose IME AUTORA
21
- |edan takav |e putu|uc ma|stor MAKSIMIN ko| se potpsao na kutnom re|efu
Dia%" i( Pr$*$=,a te na sepukrano| ste z Sovca s kom d|evo|ke Lupe
(sredna 2. st.)
PANONSKA HRVATSKA
A>UAE IASSAE
- Gavn produkc|sk centr Poetovo (Ptu|) Ceea (Ce|e) u Soven| te
(v|ero|atno) Aquae Iassae
- Skupture su na|esce zradene od b|eoga krupnozratoga POHORSKOGA
MRAMORA
- Na|znaa|n|a produkc|a u 2. 3. sto|ecu, a krza antkh gradova na poetku
kasne antke os|eta se u skupturano| produkc|
- Kasczam skuptura pokazu|e stsk tretman, kasnom odgovara pretezto
MITOLOSKA IKONOGRAFI|A
Na*"!=i !ri+"r,iD
- MINERVA
- KUBUS s re|efom ratnka na vse strana
- REL|EF NIMFA s fantastnm morskm zvotn|ama
- Ut|eca| norko-panonskoga kuturnoga kruga os|eca se u Ssc| drugm
d|eovma Panon|e (osobto na nadgrobnm spomencma)
- Kasczam |e snazno zastup|en u stono| Hrvatsko|, ta| do vse |e or|entran
prema SIRMI|U
MURSA
- Kasne odke, bez obzra na rustnost zvedbe nedovrsenost, ma kp
Perze|a s Meduznom gavom
- Znatno |e bo|e kvatete gava Doskura s frg|skom kapom te kp Umornoga
Heraka (po Li(i!$'u $rigi%a*u)
BRONANA SKULPTURA
- Ma |e bro| prm|era monumentane bronane pastke (pretapan|e bronce!)
- Bronana pastka |e na|vecm d|eom IMPORT, nema dokaza o domaco|
produkc|
DALMA5IJA (Pergamon museum)
22
- Veka bronana pastka - kp boga DIONIZA kascstka statua nesto man|a
od normane |udske vene sa zensk n|eznom gavom na ko|o| se naaz bogato
ukrasen d|adem, u kos su brs|anov stov bobce
- Kp |e nan|en po nekom kasnokasnom heenstkom uzoru vsoka rmska
modeac|a 42 -#2
SIS5IA
- Vrsna |e skuptura gave (Mtra Ats?) koorstk efekat sa zv|ezdcama u
kap (astran karakter upucu|e na Mtru)
- Stna pastka/kpov druga skuptura od bronce znatno su esc (ugavnom
kov bozanstava z arar|a rmskh kuca)
- Iskazu|u v|estnu mn|aturnoga moderan|a ko|a esto oponasa kpove veke
pastke
- Izvrsn su prm|erc |uptera sa zezom z Sa*$%", kp Fortune z 5i3a*a"
- Raznu ndustr|ske sabonzrane produkc|e pokazu|u stzran kpc popu
d|e|h graaka
- Prm|er kpca Atsa z Sa*$%" sa strazn|m potporn|em pokazu|e koko se stna
pastka osan|aa na kamenu skupturu, a d|eom fgura erota z Mur-"
- Osm reg|ske pastke po|av|u|e se sta ukrasna (kop|a Poketova
Dskoforosa z AMZ)
- Uttarna pastka u raztm kombnac|ama (ampce u obku fgura, posudce,
okov sanduca s.)
- L|ep prm|er |e *a+!i,a i( Ra3a s erotom bez kra s defnom u ruc,
v|ero|atno radena po heenstkom uzoru
PORTRET
- Portret |e posebno vazan obk kovnoga zrazavan|a, na|esce zrazen u
fzonom|sko-patetno| manr
- U kasno| repubc pon|u se zradvat portret vaznh osoba, a potom careva
Pri+"riD
- Portret star|ega proceava muskarca z POLE osan|a se na kasnorepubkansku
portretnu pastku uz zam|et|vu patetku -vr|eme osnutka rmske koon|e
- Portret star|ega ov|eka z IADERA - uz fzonom|sku snost pokazu|e |os
snazn| patos, a duboko nosno sedo (kao na rmskome novcu) svo|stvo |e
repubkanskoga vremena
23
- Portret Oktav|ana z Osora (Apsorus) - prpada tzv. Akc|skome tpu |edan |e
od bo|h Oktav|anovh portreta uopce
- Portret muskarca z Saone |e prvatnoga karaktera, otkrvena |e na |edno|
grobno| parce, gava natprrodno veke statue, suzdrzan, reastk prstup,
vsokovr|edan portret poput onh z sredsta Carstva
- Portret Agrpe z zbrke Dane (v|ero|atno z Nna), danas u Kopenhagenu -
Nastao u nekom stonom centru neposredno pr|e Agrpne smrt (corona muras
Agrpa stekao 14. g. pr. Kr.)
- Snazan patos u kombnac| sa snaznom strukturom gave - |edan od na|bo|h
portreta u rmskome Carstvu
CARSKI KIPOVI
- U Rmskome carstvu postav|a su se carsk kpov od samoga poetka, zatm
skupne kpova cara carske obte| (Poa, Apsorus, Aenona, Saona, Issa,
Narona)
- Kpov su postav|an u svetsta, na forumma, teatrma, termama, bazkama
drugm |avnm m|estma kao |avn spomenc
- Svetsta carevma podzana su u man|m m|estma, a podzan|e carskh
spomenka dktra su nam|esnc (osobto se stcao P. Korne|e Doabea)
Pri+"riD
- Gava Tber|a z Bauca kod O+i=a (Oneum) uz epgrafko sv|edoanstvo o
svetstu Augusta Rome
- Skupna carskh kova z Ni%a 5 kpova od ko|h su 2 maa gavu (August
Tber|e)
- Stska svo|stva pokazu|u da su sv kpov z stoga vremena Tber|eve carske
propagande (kra| Tber|eve vadavne)
- Osta kpov prpada|u anovma carske obte| (kp Lv|e?) pretendentma
na pr|esto|e (Germank, Druz Mad)
- Tehnka um|etnka vrsnoca
- Portret made zene z P$*" - Premda ma |asne fzonom|ske oznake tesko |e
rec ko|emu carskome ku prpada
- U Po se na forumu naazo nz augustovsko-tber|evskh carskh statua - Tom
nzu prpda|u noge cara s keecom fgurom barbarna
- Na s|everno| stran foruma bo |e kp u okopu s ambemom |uptera Amona
(v|ero|atno |e r|e o Augustu Tber|u)
24
- Nar$%a - na|bro|n|a skupna carskh statua
- Sv tpov muskh zenskh carskh statua (neke u okopu, neke u tog, neke u
|uptersko| nagost)
- GLAVA LIVI|E s kascstkm brznm tretmanom
- VESPAZI|ANOV PORTRET - Govor o nazonost carskh kova fav|evskoga doba
u Naron sve do Tra|ana
- O-$r (Apsorus) - GLAVA DRUZA MLA EGA - Sv|edo o tber|evsko| skupn u
Osoru
- Sa*$%a - O nazonost tber|evske skupne posto|an|u AUGUSTEUMA sv|edoe
gave d|eaka Nerona Druza Cezara (Germankov snov)
- Na|vec bro| carskh kpova nastao |e u Tber|evo doba kada |e popuarzran|e
carske obte| pretendenata na pr|esto|e bo vazan mbenk stabnost
PRIVATNI PORTRETI
- Prvatn portret s odkama kaud|evsko-|u|skh portreta oponasa|u modu
frzure, ak k carskoga portreta kao refeks carskoga ka (Poa, Iader, Saona)
- Prpada su vaznm osobama grada kao d|eov nadgrobnh spomenka
?LAVIJESVKO RAZDOBLJE
- Donos novu tendenc|u reastna prkazvan|a za razku od kascstkoga
deastkoga sta |u|evsko-kaud|evskoga doba
- Obte|sko| propagand veku su pozornost skazva Fav|evc skromna
taskoga, a ne patrc|skoga rmskoga podr|eta
- KULT FLAVI|EVACA u Nar$%i i Sa*$%i gave Vespaz|ana (Nerona)
Domc|ana (Saona, uva se u Kotoru) s bogatom pastkom kose skazu|u nove
tendenc|e, a tragov bo|e pokazu|u da |e portret bo oskan
- Kascstk obkovana gava Tra|ana (I--a) !ri!a/a !a*i+!-"-# -.u*!#uri,
obkovana |e od gave svrgnutoga Domc|ana
- Od Domc|anove gave bo |e moderan portret NERVE z A"%$%",
provnc|ano navan nezgrapan carsk portret
- Bi-#a TRAJANA decennaa tpa z Sa*$%" takoder skazu|e nove tendenc|e
uz stanovt akademzam, vrsnoca |e vro prepoznat|va
- Skupn na|kvatetn|h carskh portreta prpada TRAJANOVA &LAVA i( 5r"-a
- Ma*$ " <"%-.i0 g*a'a i( :*a'i"'-.$ga i #raa%-.$ga /$3a
25
- Gava z Sa*$%" zgedom frzurom pods|eca na zene Tra|anova doba, a |e
v|ero|atn|e r|e o prvatnome portretu
HADIJANSKO@RANOANTONINSKO DOBA
- Kasnohadr|anskome ranoantonnskome dobu prpada|u prvatn portret z
Pomna (Fanona)
- odke ko|e se nasan|a|u na modne stske eemente Hadr|anovh portreta
portreta Faustne Made
- Portret nepoznate d|evo|ke z Si-,i" ma vro sozenu frzuru antonnskoga
doba
- Portretna um|etnost vro vsokh dometa |edan od na|vrsn|h portreta u HR
- Premda |e mao carskh portreta z kasnoga 2. st., prvatn portret ko| stsk
s|ede carske govore o da|n|em razvo|u portretne pastke
- Tako |edan portret z Za/ra $!$%a=a Lu,ia V"ra .ra 42 i !$9"#a. 12
-#$*";a
- Gava madca z Zadra, a osobto portret z Kopenhagena (s|everna Damac|a?)
kao prvatn portret pokazu|u nove tendenc|e ugedan|e na portrete
Aeksandra Vekoga
- D|eom tom stu prpada portret madoga svecenka z Iadera ko| po nanu
es|an|a odgovara rmsko| mod 3. st.
SEVERSKO RAZDOBLJE
- Posto|ae su skupne severske carske obte| (epigrafike potvrde s Raba)
-Dva vro vr|edna zenska portreta (Saona) prpada|u severskome dobu
- portret d|evo|ke z Sa*$%"
- Mozda prkazu|e Pautu Karakanu zenu s|a|na put poput b|eokost, bo|an|e
kose, kontrastran|e s oma od stakene paste znakov vrhunskoga portreta
- Drug portret z Saone v|ero|atn|e prpada PLAUTILLI o sa sarencama
z|encama skazu|u s|etu
- Iz sredne 3. st. |e gava muskarca z Zagr"3a s prkazom u da|nu zgub|ena
pogeda (portretna svo|stva kasne severske dnast|e)
- Portret sredne 3. st. ma|u reastnu crtu, a |e kparska pozornost
usredotoena na OCI POGLED ko| ner|etko pokazu|u t|eskobu (kao koektvno
stan|e sv|est u teska vremena)
26
-Takav |e portret muskarca z Za/ra s kratkom kosom tek nkom bradom
pods|eca na vo|nke vadare (240. - 260.)
- Sno se moze odredt portret star|e zene z Si%a
- Od sepukranh portreta tu su portret zene muskarca na |ednome sarkofagu
z Saone (kod zene |e s|eta u oma u kontrastu s b|estavm naktom)
- Srednom 3. st. n u Rmu nsu podzan monumentan spomenc (savouc,
stupov, re|ef pos|edn| z doba Severa), a sno |e bo u provnc|ama
TETRARHIJSKO RAZDOBLJE
- Lkov vadara n|hova konograf|a gotovo su nepoznat
- U carskome mauzoe|u u Sptu dosta ose bste Dokec|ana Prske
- Moze se govort o DEGENERACI|I kparske v|estne ko|a vod u nove tendenc|e
IKONIZACI|E (dake nezanteresranost za fzonom|u)
- Povrsna zvedba, kubnost obka ukoenost pogeda gavne su odke tog
sta, zapravo nagov|escu|e postupan nestanak portreta kod nas
- Tetrarh|skome razdob|u prpada musk portret z Vra%i,a (pods|eca na gavu
cara Konstanc|a Kora), zatm zenska gava z Sa*$%"
KONSTANTINSKO RAZDOBLJE
- U prvm deset|ecma 4. st. portret gub znaen|e
- Kasnotetrarh|skome ranokonstantnskome dobu prpada|u gave zene z
K$%i,a s kasnotetrarh|skom frzurom s prebaenm petencama
- I gava z Sa*$%" ma konstantnsku frzuru
- Kasnotetrarh|sk ranokonstantnsk |e portret z zbrke Dane u Za/ru
- R|e |e o gav madca ovana ca bez tetrarh|ske kubnost s krupnm oma
predkonstantnskom frzurom prva deset|eca 4. st.
SEPULKRALNA#NADGROBNA PLASTIKA
- U kasnorepubkasnko doba pon|u s radom radonce nadgrobnh spomenka
- Vse |e vrsta nadgrobnh spomenka
STELE
- Na|ran|e rmske stee osan|a|u se na heenstke uzore (Nar$%a, dervac|e z
Sa*$%", s|everna Damac|a)
- Nasuprot tome, monumentane stee zravno su dose z Rma, na|pr|e u Saonu
potom u druge gradove vo|ne ogore (na|esc fguran ukras m |e portret)
27
- Stea Ga|a Ut|a z Saone |e naturastk koncprana ostecena |e gava
vasnka stee, a dobro sauvan k n|egova brata zene s frzurom z kasnoga
Augustova doba
- Stee ARHITEKTONSKOGA TIPA kao ona Veron|a Etora z O-#r$'i," ma|u
portrete |u|evsko-kaud|evskoga doba
- VO|NICKE STELE redovto ma|u arhtektonsku strukturu, a vo|nke smboe
(frz oruz|a, borbu, ov s.) poput stee vo|nka Luc|a Mum|a z Turuma
- Ponekada vo|nke stee nose portrete - prm|er stee Kvnta Met|a z Saone s
ob|ez|ma nadgrobnh spomenka vo|nka z ogora u Ti*uriu
- Vo|nke stee be su ser|sk prozvod radonca uz rmske ogore TILURIUM (VII.
eg|a) BURNUM (XI. eg|a)
- Kada |e VII. eg|a napusta Turum, tur|ska radonca se presea u Burnum
- U kasnom 1. u 2. st. sman|u|e se produkc|a monumentanh stea u Damac|,
a kada se |av|a|u one ma|u arhtektonsku strukturu
- Takva |e stea z Saone z vremena Antonna P|a na ko|o| musk zensk portret
pokazu|e modne odke vremena (frzura, brada, brkov)
- U 2. st. se |av|a|u stee s c|eom |udskom fgurom (stea Aure|a Pont|ana z
Saone)
- Stee 3. st. su man|h dmenz|a kada one presta|u bt uksuzn monumentan
obc nadgrobnh spomenka, a n|hovu uogu preuzma|u sarkofaz
- Stee tada zadrzava|u samo nz sromasn| so|ev, ner|etko u zabatma ma|u
reatvno usp|esne portrete (poput stee Aure|a Kamnesa)
- Ipak, kra|em 3. po. 4. st. |av|a se monumentana stea kao ona Aure|a
Vaerna z Saone (suzbovao na Dokec|anovu dvoru u Nkomed|)
- Monumentane stee u kontnentano| se HR pon|u |av|at od po. 2. st., poput
onh z Vi%.$'a,a i Zagr"3a
- Stea z Vnkovaca (Cbaae) prpada starome ceavom centuronu, ostatc
frzure pokazu|u na tra|anovsko, a brada na hadr|ansku modu
- I na ste z Zagreba poko|nk nos bradu duzu kovravu kosu, a datra z stoga
vremena
- Stea z okoce Zagreba s bogato ukrasenm gorn|m d|eom (gorgoneon,
avov, bogata dekorac|a), u po|ma spod natpsa su zaobn erot oson|en na
zvrnute bak|e, a zmedu n|h u sredn |e prkaz kon|anka
- Morfoog|om zgedom stea se veze uz modee u Panon|, v|ero|atno prpada
kasnofav|evskome dobu
28
- Stee z Zagr"3a i Mur-" (Os|ek) prpada|u vremenu Antonna P|a
- Na ob|e stee poko|nk oponasa cara, zene na ste z Zagreba pokazu|u
fokorne karakterstke (marama), a na os|eko| gradske mode
- Stea uzdana u zupnu crkvu u B|eovaru s motvom Ifgen|e na Taurd
- Stske konografske veze sa s|everozapadnom Panon|om (Aquae Iassae,
Poetovo, Ceea)
- Mtooske scene be su popuarn|e u Norku ( Panon|) nego u Damac|
- Gorn| do stea u Panon| |e poseban ne |av|a se u drugm d|eovma Carstva
vse |e var|ant, na|esc su kutn avov sredsn|a kosara s gavom bradata,
ktonkoga bozanstva (Had?) kao na prm|eru z Petrovaca kod Beograda, a
Srm|a te z Baran|e
LIBURNSKI CIPUS
- Lburnsk cpus u tom d|eu Damac|e n|e bo |edn obk nadgrobna spomenka
(stee are)
- Lburnsk cpus ma cndrno t|eo stozast zavrsetak karakterstan |e
samo za s|evern do rmske provnc|e Damac|e, a srodn tpov poznat na
Sredozem|u od heenstkoga doba
- Radonce su dentfcrane u A--"rii8 Ia/"ru i Kr.u etvrta n|e pouzdano
ocrana
- Na cpusma se |av|a|u motv svo|stven drugm spomencma (erot s
zvrnutm bak|ama) tako |e rmska sepukrana tematka dopra na nadgrobne
spomenke u |edno| vsokoromanzrano| pokra|n
ARE
- U vr|eme veke popuarnost stea pon|u se zradvat are obka
monumentanh kvadara na vsoko| zdano| baz
- Kvadar pr vrhu ma krunste u obku zrtvenka (kao prav pogansk otar),
ponekada od zasebnoga boka
- Are su kop|e hramskh zrtvenka, na predn|o| stran |e natps, postrance erot, a
sve strane osm strazn|e obrub|ene su bogatom vegetabnom dekorac|om
(akantus)
- Ara |u|e Kv|ete z Iadera |e na|star| prm|erak bez erota, a s grancama
postaugustovske dekorac|e, u gorn|m kutovma medu vtcama su ptce ko|e
p|u z kantarosa (rmska razradba heenstkoga motva)
- Ara Pompon|e Vere z Sa*$%" s bogatom vegetabnom dekorac|om erotma
na bonm stranama prpada koncu 1. st.
29
- Monumentane are zradvane su do sredne 2. st., kasn|e vro r|etko
- Takva |e ara Luc|a Gran|a Prokna z Spta
- U zavrsno| faz razvo|a ara erote zam|en|u|u pastr oson|en na stap kao na
prm|erma z Muncpuma Rdtaruma Saone
- T se pastr obno tumae kao kov Atsa
- Are s prkazom pastra (Atsa?) |av|a|u se u Panon| (man|e su popuarne od
stea), dok se are u Istr |av|a|u od fav|evskoga doba
- Are, sno kao stee, postupno nesta|u u 3. st. (nsu be pogodne za
nhumran|e poko|nka)
SARKO"AZI
- Monumentane stee are nesta|u s po|avom novoga nana pokapan|a,
spa|van|e |e sve r|ede, a nhumac|a sve esca
- Pos|edca |e po|ava sarkofaga raskosna obka nadgrobnoga spomenka u 2.
st. na stonome |adranu, nesto kasn|e u Panon|
- Mode |e kuca s krovom na dv|e vode arhtektonsk obk kao pos|edca
koncepc|e da |e grob poko|nkovo prebvaste n|egova kuca pos|e smrt
- Obk kuce na dv|e vode bo |e pr|e upotreb|avan za urne, zapravo su u
sua|u sarkofaga dmenz|e urna uvecane da b moge prmt t|eo
- Prv sarkofaz su |ednostavn, standardzac|a ukrasa dogodt ce se kasn|e
(naroto u dekorac|)
- Osm okanh, |av|a|u se mportran sarkofaz
IMPORTIRANI SARKO"AZI
- Raskosn atk sarkofaz |av|a|u se u drugo| po. 2. st., pot|eu z radonca u
bzn Atene gd|e se vado mramor zvanredne kvatete (Mons Pentecon) od
ko|ega |e zraden Partenon
- Iza sredne 2. st. pon|u se uvozt sarkofaz z Rma gd|e su radonce
ugavnom korste kararsk mramor
- U Damac|u |e vse uvezeno atkh nego rmskh sarkofaga (odnos |e 5:1)
- Prve prm|ere atkh sarkofaga predstav|a sarkofag z Kooepa s prkazom
ova Kentaura na ava avcu (anttetk oson|en na drvo u sredn) zrazto
kascstka kompozc|a prpada rano| atko| ser|
- Fragment sarkofaga z Sa*$%" s gavom Oceana |a se brada kosa pretvara|u
u morske vaove prpada rmsko| produkc| s kra|a 2. st.
30
- Atk mport povecava se u koncem 2. st., sarkofaz ma|u raznoke mtooske
przore, a re|ef se naaze na svm stranama s fgurama ko|e se medusobno
sprepcu, za razku od kascstk rasporedenh kova sada se uvod gusto
preptan|e t|ea muskuature (sto |e povratak na heenstk mode)
- Tada se um|esto pokopca u obku krova uvod obk kne (eza|ka) ko|a |e
poko|ncma poste|a na ko|o| eze oson|en na |ev akat
- Na|bo| prm|er |e atk sarkofag z Spta s re|efma ova na Kadonskoga
vepra (na ko|emu Meeagar uz pomoc Ataante ub|a vepra) na bonm
stranama su scene prpreme ova scene nakon ova, a na strazn|o| povratak z
ova s ovnom u mrez sredna 3. st.
- Fragment atkoga sarkofaga z S!*i#a na strazn|o| stran |e prkazana borba
Kentaura Lapta drevn mtoosk motv datac|a sarkofaga: 3. st.
- Fragment atkoga sarkofaga z Poe posebno |e konografsk zanm|v |er
prkazu|e motv b|ega Perz|anaca (u or|entano| nosn| s frg|skom kapom) s
Maratonskoga po|a
- San |e motvu borbe za brodove u Tro|anskome ratu, a fragment sarkofaga
datra se u srednu 3. st.
- Atk sarkofag s erotma ko| beru grozde z Saone obkovan |e poput kne,
sanduk |e na etr noge u obku av|h pandza dok |e pokopac s bogato
ukrasenm madracem
- U ptkome re|efu na sanduku |e prkazana mastovta scena u ko|o| erot beru
grozde, na ozu s|ecu ptce, po tu paze zm|e, ete nsekt zvost vese|e
berbe, zapravo donz|ska radost (donz|ska se reg|a u to vr|eme prosra po
Sredozem|u)
- |edan vro san sarkofag u Rmu (San Lorenzo fuor e mura) oba se
sarkofaga datra|u oko 260. godne neposredno pr|e prestanka rada atkh
radonca (oko 270.)
- Koncem 2. na poetku 3. st. rmske radonce su povecae zvoz na ston
|adran, vro su kvatetn, ner|etko kvatetn| nego u Rmu
- Takav |e fragmentran sarkofag s prkazom posmrtne gozbe z Kaste Sucurca
sredsn| motv ne poko|nk n|egova zena ko| eze na kn, a oko n|h se naaze
erot pshe dok m posuga donos |eo pce datac|a de u drugu etvrtnu 3.
st.
- Fragment sarkofaga s fozofom rotuusom u ruc z Kooepa zraden u Rmu
(fozof ko| ta |e om|en sepukran motv srednom 3. st.)
- Iako zraden u Rmu, sarkofag |e d|eo maoaz|skh kesara
LOKALNI SARKO"AZI
31
- Sarkofaz su u domacm radoncama, osobto SALONI8 zradvan vec u 1. st.
bez obzra na pretezto zastup|en oba| spa|van|a poko|nka
- U 2. sto|ecu pon|e kontnurana prozvodn|a sarkofaga, ugavnom se rade od
domacega vapnenca, daeko man|e od prokoneskoga mramora (otoc u
Mramornome moru)
- Erot su om|ena tema na rmskm sarkofazma, a se on btno razku|u od
domach
- To su ugavnom sarkofaz sa sredsn|om tabuom ansatom kao sarkofag od
prokoneskoga mramora z Saone s prkazom godsn|h doba (radan|e umran|e
vegetac|e smbozra stanu obnovu zvota), pokopc su obka krova na dv|e
vode s kutnm akroter|ma
- Druga ser|a sarkofaga ma na tr strane sanduka okomte sroke duboke
strge, a na sredn predn|e tabuu (prm|er sarkofaga od vapnenca z Spta)
- Treca ser|a sarkofaga radenh od prokoneskoga mramora ma arhtektonsku
shemu (edkua sa zabatom, stupovma, pastrma arkadama)
- Takav |e fragment sarkofaga z Vra%i,a
- Sn su zradvan u raventaskm akve|skm radoncama pod |m su
ut|eca|em nasta nek prm|erc z Istre, kao sarkofag z Par"%#iu+a
- Od sredne 2. st. pon|e ser|ska produkc|a sarkofaga od vapnenca, a
standardzrane forme na predn|o| stran ma|u tabuu ansatu |er |e natps bo
na|vazn| dok su bono ba po|a za erote, a pokopac obka krova na dv|e vode
s kutnm akroter|ma
- Lokane radonce u Saon (v|. u Naron) koprae su uvozne sarkofage poput
fragmenta sarkofaga s erotma prkazom Aha na Skrosu z Saone
- U PANONI|I su sarkofaz zradvan od pohorskoga mramora na sredn sanduka
ma|u tabuu, sa strane su na|esce portret poko|nka u sto|ecem pooza|u
(shema posudena z akve|skh radonca)
- Prm|er: sarkofag z Si-,i" sarkofag z V"*i.i0 Ba-#aa
- MURSA - Posebno m|esto ma fragment re|efa s razod|evenom Menadom u
ekstatnom pesu donz|ske povorke
- R|e |e o grup sa satrma Senom
- Uzor na atkm sarkofazma
SEPULKRALNI RELJE"I
- R|e |e o dekorac| nadgrobnh spomenka, odnosno monumentanh grobnca
mauzoe|a
32
- POLA- To| skupn prpada |edna greda z Poe gd|e su nosa grand zenske
gave muske teatarske maske z 1. st.
- Fragment puskoga oktogonanoga mauzoe|a sa sfngama, Pr|apom
grfonma (1. st.)
- Motv vro rasren u Rmskome Carstvu
- Dv|e poe s prkazom fantastnh morskh bca z Sa*$%" v|ero|atno ne do
stoga sepukranoga ansamba, a konograf|a |e bza rmskm nego atkm
sarkofazma 3. st.
- Sepukran re|ef s prkazom ova deran|a ovna z Saone pokazu|u ut|eca|
atkh sarkofaga, a datra|u se u kasno 2. po. 3. st.
MOZAIK
- razm|erno ma bro| mozanh tepha
- u Sa*$%i i P$*i posto|ae su na|kvatetn|e na|podn|e radonce mozaka
- na|star| su on s mao bo|a or|entanog karaktera z 1.sr. (Narona, forumsk
okos)
- Koncu 1. poetkom 2.st. prpada|u crno b|e mozac z Isse s prkazom
defna
- A"%$%a - konografsk su bogat| crno-b|e mozac z Aenone s prkazom
borbe gadatora
- Sa*$%a - 2 3. sto|ecu prpada|u vsebo|n mozac Saone (kuca nam|esnka
provnc|e)
- sv mozac ma|u kompozc|u za sredsn|m meda|onom te sporednm po|ma u
ko|ma su prkaz zvotn|a rba
- Bogat koorzam
- Sredsn| motv grfona, Orfe|a, Trtona bozanstva (apoon) s ovrovm
v|encem
- U saontanskm termama (kasn|e epskopan kompeks) naaz se mozak s
prkazom p|esnkn|e
- nadgrobn mozak s pokrovne poe groba Tta Aure|a Aure|a prpada koncu 3.
st. u sredn s|ed d|eak ko| drz PALI| rotuus (fozof), a okruzu|u ga ptce sto
|e u skadu s v|erovan|em da nteektuane sposobnost za|amu|u zagrobn zvot
premda portret prkazu|e tetrarh|ska svo|stva on |e |os uv|ek koonstk
33
- P$*a - mozak s kasnom recepc|om heenstkog motca kazn|avan|e Drke z
3. st.
SLIKARSTVO $"RESCO%
- fresco skarstvo |os uv|ek sab|e zastup|eno
- ma bro| ragmenata oskane zbuke stukature
- na|vec komad otkrven su u Za/ru (Ia/"r)
- Gava muskarca s ovrovm v|encem (p|esnk, bozanstvo?), duboka zraza|nost,
patetk ekspresvna skarsk dobro zvedena
- Ia/"r k s dugom gustom bradom, vrpcom u kos od|even kao fozof
p|esnk
- Nemran patetk zraz - u Zadru |e d|eovaa s|a|na skarska skoa
- fragment zdnog skarstva otkrvenog drugd|e (Bri3ir8 A"%$%a8 Nar$%a)
- Donz|ska tematka ba |e vro om|ena va u BARBARI&I vegetabn
fguran motv
- ANDAUTONIA - vro zanm|v ostac fresaka na pozadn copud apsde sa
sko|kom na vrhu
- U |ednom okvru |e sat sa srngom u rukama u dnamnom pesu, oko struka
kratka ha|na, u oma strast
- U drugom okvru |e posve nag madc satr ko| se krece u donz|sko| povorc
- stom oba ka pods|eca|u na pompe|ansko skarstvo
UMJETNIKI OBRT
- predmet um|etnkog obrta ugavnom su mportran, r|etko m|esn prozvod
- Posebno se bro|ne sv|et|ke u|ance s motvma z kutne, mtooske
svakodnevne stuac|e
- re|efna terra sgata radena |e u kaupma, osobto zastup|ena u grobovma
kod V"*i." Mr/a.$'i,", teme su razna bozanstva, donz|evske povorke, scene
muzcran|a sno
- u kasno carsko doba doaz do po|ednostav|en|a shematzac|e
- nedvo|beno su posto|ae domace onarske radonce (prm|er 5i3a*"a)
- Posebno su bro|ne sv|et|ke u|ance s motvma z kutne, mtooske
svakodnevne stuac|e
STAKLO
34
- radonce staka be su ugavnom na stoku ( Sr|a Egpat, Cpar)
- stako |e mportrano, a |e kod bo stakarskh radonca (Sa*$%a)
- Repertoar |e bogat (boce, zd|ee, ase u raztm nacama)
- na|esce se u takvm bocama uvao mrse, postav|ane su u grobove
- od staka su zradvan prv|esc drug ukras ( Gene? Kame|e?(rukops..)
suze kao prsten|e prv|esc)
- na|vec bro| gema z Saone, a geme kamen|e su zradene na|esce od
kamena od razth karakterstnh so|evma (ametst, |asps, kameo) a |eftn|
|e od staka
- repertoar motva vro |e sarok(bozanstva, mtoog|a, portret careva, ratnc,
borbe gadatora, erotske scene, monogram.)
- nsu otkrvene veke geme ko|e vea|u pov|esne dogada|e
PREDMETI OD KOSTI
- zensku opravu (gavu) ukrasavae su veke ukosnce
- od kostanh predmeta na|zanm|v|e su kut|ce (kao zenska toaeta)
- Prm|er z Sa*$%" kostana kut|ca s re|efma erotma te portretma zene
kaud|evske frzure na pokopcu
- posebna |e kut|ca z Nar$%" sa prkazom heenstkog aeksandr|skog motva
borbe pgme|aca zdraova
JANTAR
- |antar- |antarn ukras (prsten|e sa zenskm kovma fav|evskog tra|anovskog
doba ArgFru%#u+8 S!*i#8 S.ra/i%)
- fgurce od |antara (T$!u-.$8 S!*i#8 S#arigra/8 Nar$%a) suze za ukras
gru nadene su u zenskm d|e|m grobovma
POZLA&ENA BRONCA
- paradna rmska knemda z S*2 Br$/a (Mar-u%ia) od tanka pozacenog
bronanog ma zradena tehnkom stucavan|a
- Na sredn se naaz k nagoga Marta s kop|em u desnc sttom u |evc
kasan kontrapost svo|stven prkazu bozanstva, hero|a vadara
- u nekoko po|a naaze se scene Donza, D|ane na |eenu, scena s kom
madog ov|eka spod ko|ega |e maska Sena, pr dnu 2 przora sakakog
dvobo|a
35
- sv kov ma|u konzrane okruge otvorene o
NOVAC
- uteme|n|e kovnce novca u Si-,ii drogo| poovc 3. st bo |e vazan
kuturoosk dogada|
- Ssc|sk portret na novcu ma|u vastt uzor nan rezan|a, konografskm
svo|stvma zapravo se naaze na razmedu stonog obkovan|a.
KASNA ANTIKA RANO KRGHANSTVO
- dvo|be o poetku kasne antke
- vdne prom|ene od doba tetrarh|e kao pr|eaznoga razdob|a (Dokec|an)
- kontnutet |e nepreknut (ak onda kada doaz do reg|ske prom|ene, novh
tpova sakranh gradevna, nove konograf|e smboog|e)
- u transformac| Rmskoga carstva na|znaa|n|e su prom|ene zazvae
Dokec|anove reforme, a su |ednako vazne reg|ske drustvene prom|ene te
osnutak Konstantnopoa poetkom 4. st.
- Somom druge tetrarh|e uspostavom darh|e nastupa vr|eme krscanstva
- Konstantn Vek suvadar Lcn|e zda|u Mansk edkt o v|ersko| toeranc|
312./313. godne
- od tada krscanstvo posta|e sve snazn| v|ersk drustven mbenk
- kasnoantko razdob|e u hrvatskm zem|ama moze se pratt s po|avom prvh
manfestac|a krscanstva od sredne 3. st.
- krscanstvo se u hrvatskm zem|ama poeo srt vec u prvm sto|ecma pos|e
Krsta
- u Damac|/Irku v|ero|atno |e posredstvom uenka propov|edao aposto
Pavao, medutm, mater|anh dokaza o sren|u krscanstva z tog vremena nema
- sren|u krscanstva sv|edoe muenke smrt bskupa Venanc|a (v|ero|atno sa
Zapada) u vr|eme Vaer|ana Aure|ana u drugo| po. 3. st.
- zrtve zestokh Dokec|anovh progona 304. godne su prpadnc crkvene
h|erarh|e s|edste |e u Saon odake se krscanstvo sr da|e u unutrasn|ost,
man|e gradove, a potom u rurane sredne
- saontansko |e krscanstvo tesko stradavao od nam|esnka provnc|e ko| |e
mao pravo us gad
36
- zrtve progona 304. u Saon b su Domno, Septmus, Anastasus, Asterus,
Fex, Gaanus, Antochanus, Teus Paunanus (sv arheoosk dokazan osm
Fexa)
- n|e |asno |esu sv strada muenkom smrt, a se kut muenka m|en|ao
dopun|avao pa su nakon nekoga vremena sv dob st status
- u Istr |e posv|edoen cofessor Maurus - confessor |e osoba ko|a |e pretrp|ea za
v|eru, n|e stoznanca r|e martyr, pak, Maur |e sav|en kao muenk (sto
dokazu|u mozac Venanc|eva orator|a u Rmu te u Eufraz|evo| bazc u Poreu)
- nakon Manskoga edkta pa sve do kasne antke zadrzane su za|ednce
pogana tako natps z Saone spomn|e tr v|erske za|ednce (Roman, |udae,
Chrstan)
- Teodoz|e Vek progast ce 392. krscanstvo drzavnom reg|om
- crkveno sredste provnc|e Danac|e bo |e Saona, a d|ecezanska s|edsta u 6.
st. su Curcum (Krk), Apsorus (Osor), Arba (Rab), Sena (Sen|), Iader (Zadar),
Scardona (Skradn), Muccur (Makarska), Narona (Vd), Epdaurum (Cavtat),
Rhsnum (Rsan), Ludrum (?), Baoe (Spovo kod |a|ca), Bstue (Zenca), Martar
(Cm?, Mostar), Sarsenterum (Arzano?), mozda |os Arauson (Dubrovnk),
Demnum (Duvno) Fara (Star Grad)
- u 4. st. bskup|ska su sredsta ba samo Saona, Iader, Narona Epdaurum,
mozda Sena (ako |e ba uzdgnuta u rang koon|e)
- samo |e u Saon moguce utvrdt kontnutet bskupa od kra|a 3. do poetka 7.
st.
- Istra |e prpadaa akve|sko| metropo|, bskup|e su be u Po Parentumu,
kasn|e v|ero|atno Cssa (Vek Br|un?), Pedena Spar, a bskup|u Aemona
(Novgrad) osnova su b|egunc z Emone (L|ub|ana)
- Dkec|anovom admnstrac|om Pannona Superor P. Inferor pod|e|ene su u
4 provnc|e od ko|h su Sava gotovo u c|eost na tertor|u HR, a Secunda
d|eomno
- Bskup|e u Sav su Ssca Iova, u Secund Cbaae Mursa, v|ero|atno vec od
4. st. (osm Iove)
- Ssca |e v|ero|atno u 6. st. ba prk|uena provnc| Damac| buduc se n|ezn
bskup po|av|u|u na saontasnkm koncma 530. 533. godne
- Panonsk muenc Kvrn z Ssc|e, Poon Euzeb|e z Cbaae
- krvov|erstvo, szma ar|anstvo pobornc po Damac|, osobto u Panon|
(Mursa)
URBANIZAM
37
- druga po. 3. st. doba nesgurnost sve esch upada barbara
- obrana granca stvaraa |e goeme fnanc|ske zdatke sto |e stvarao nfac|u
(novac se nam|erno kvar s., ponovno doaz do naturane prvrede)
- sab|en|e prvrede pona|vse pogada gradove, reforme gradsk duznost dovee
su do uvoden|a novh ko|e su postae nas|edne prsne (nsu vse be ast nego
namet onera) tako su Dokec|anove reforme spr|eavae prom|enu
zanman|a u obte|
- osromasen|e d|eu|e na razvtak grada, n|egov urbanzam gradte|stvo
- tu nastupa krscanstvo, postupno se zapusta|u stara reg|ska sredsta (forum,
kapto|, teatar amfteatar, terme) tako |e na s|everno| stran saontanskoga
foruma podgnut torkuar za t|esten|e grozda
- uz razb|an|e starh struktura, razvtak kasnoantkoga grada odku|e znatno
skromn| prstup (|avn prostor se sman|u|u, uce komunkac|e suzu|u, napusta
se stroga pravnost uca, kuce se prema van zatvara|u, nema persta
- pak, bskupske rezdenc|e, crkve te kuce bogat|h ma|u zamasnu raskosnost
- posebna se pazn|a posvecu|e gradskm zdnama, ner|etko su nadgrobn
spomenc sarkofaz korsten za krpan|e bedema (Saona, Narona, Iader)
- u kasno| antc se povecava bro| nase|a kastrzac|a nesguran zvot u
nebran|enm nase|ma zam|en|u|e se sgurn|m u utvrdenm refug|ma (na ta|
nan znova posta|u zanm|va gradnska nase|a z pretpov|est)
- u demografskom smsu dva su procesa karakterstna za srusene gradove
poharane reg|e u kasno| antc b|eg staroga gradskoga dose|en|e novoga
stanovnstva
- tako natps spomn|u egzodus stanovnka Panon|e prema Damac| Istr,
osobto su u tom smsu b zanm|v otoc (Bra, Hvar.)
- prve zb|egce spomn|u se koncem 3. st. nakon prepustan|a Dac|e barbarma
- u vecm gradovma prostor oko katedraa crkava posta|u gavna okup|asta,
epskopan centr nasta|u poda|e od negdasn|h sredsta
- krscansk kutn centr zauzma|u vse od |edne urbane |ednce (nsua)
- koncept organzac|e groba|a kod krscana |e druk|, um|esto uz ceste sada |e
gavn krter| grob muenka (Manastrne u Saon)
- pak, ma groba|a ko|a su od poetka sredena (Marusnac)
- u Iaderu su se krscan pokapa poda|e od poganskh groba|a na takvm
grob|ma kasn|e nasta|u crkvce
38
- sno |e bo u Naron te Parentumu
ARHITEKTURA
- ostatc na|star|e krscanske arhtekture u Damac| Istr pot|eu z druge po. 3.
st.
- r|e |e o ostatcma crkava u prvatnm kucama (domus eccesa), |ednostavne
funkconane gradevne bez posebne dekorac|e
- na|star| |e prm|er orator|a A z Saone
- to |e crkva ko|a se sm|esta u gavno| dvoran stambenoga ob|ekta u
s|everozapadnome d|eu grada (Urbs ornetas)
- na zapadno| stran se naaza poukruzna kupa za svecenke, a prezbter| |e bo
podgnut za |ednu stepencu u odnosu na prostor za puk, a |e posto|aa
pregrada n|e sasvm sgurno
- v|ero|atno se u nekome od sporednh prostora obav|ao krsten|e, a crkvena |e
dvorana ba vratma stepenstem povezana s gorn|m katom (gd|e |e moga bt
dvorana za sastanke pouke)
- na vrata sa zapadne strane v|ero|atno su uaz samo svecenc, otar |e bo
spred poukruzne kupe tako da |e svecenk gedao prema stoku
- smatra se da orator| B n s orator|em A do crkvenoga ansamba
- orator| B |e mao apsdu podgnutu za nekoko stepenca od ostaoga prostora
(mozda |e tu prethodno bo svetste vode/zvora ko|e su krscan prenam|en)
- v|ero|atn|e |e da |e orator| B nesto mad da |e suzo kao m|esto za sastanke
krscanske za|ednce poduke neofta pr|e gradn|e vekh saontanskh bazka
- snu predbazkanu crkvu ma Parentum
- crkva |e maa mozan pod z prethodnoga razdob|a (po motvma rbe n|e
odudarao od krscanske tematke), a maa |e man|u poukruznu apsdu
- san ob|ekt ko| prethod bazkano| gradn| otkrven |e Iaderu u tabernama
na s|evrno| stran foruma
- starokrscansk orator| protezao se preko tr taberne, ma obk dvoranske crkve
s apsdanom kupom za ker, mogao |e nastat nakon 311. godne Gaer|eva
edkta o neprogon|en|u krscana
- srednom 4. st. pon|e gradn|a monumentanh bazka u gradovma na
grob|ma zvan gradova
- prve takove su |ednostavna ongtudnana (pravokutna) tocrta, na|esce s
poukruznom zboenom apsdom
39
- uz n|h su graden pomocn prostor potrebn za turg|u
- svaka bazka obno ma nartex, prothess dakonkon, a znaa|n|e gradevne
baptster|
- u ranokrscansko doba krstonca se naaza samo u bskup|skm centrma,
kasn|e |e redovt sadrza|
- nove bazke sms|eno su gradene za krscansk kut (podstca| su zasgurno be
Konstantnove bazke u Rmu Sveto| zem|)
- afrmac|a krscanstva dogada se nakon Dokec|anovh progona 304. godne
- krscan se usredotou|u na ureden|e groba|a oko grobova muenka
- znaa|n cemeter|an kompeks na Marusncu, Kap|uu Manastrnama u
Saon
- krscan se usredotou|u na ureden|e groba|a oko grobova muenka (kut
muenka=veko krscansko grob|e)
- obno se grade memor|e (ugavnom obk man|e dvorane s apsdom), na
poetku skromne gradevne za sm|esta| kost|u muenka ko|e se kasn|e
dogradu|u
- tako se na Manastrnama naaz c|ea skupna memor|a ko|e su prstenasto
rasporedene oko muenkoga okuusa bskupa Domna fenestea confessons
veza s v|erncma
- grob vasnka memor|e obno |e sm|esten u apsdu ko|a |e podgnuta za
nekoko stepenca u odnosu na dvoranu gd|e doaze drug grobov
- na Marusncu |e nesto druk|e muenk grob sv. Anastaz|e bo |e u
prvatnome mauzoe|u pa |e n|egovo okruzvan|e bo nemoguce, uokoo |e pak
bo dosta grobnca sa svodom
- mauzoe| ma krptu za poko|nka s fenesteom confessons te gorn| kat za
pogrebnu turg|u
- na|man|e |e grobova bo oko memor|e muenka Aster|a u Kap|uu gd|e |e
ocus sanctus bo unutar sobodnosto|ece apsde
- podzan|e grobnca memor|a na muenkm grobstma svo|stvo |e c|eoga 4.
st.
- kra|em 4. po. 5. sto|eca pon|e nova faza razvo|a krscanstva pun razvo|
madoga krscanstva
- tada se krscanstvo sr na sea, u gradovma se grade veke uksuzne
bazke, bskup tada posta|e na|mocn|a osoba u gradu
40
- standardzra|u se arhtektonsk obc, u vekm bskupskm sredstma esto
doaz do udva|an|a crkava (bascae gemnatae)
- u gradovma se obc bazka tpzra|u do unformnost
- panov su uopcen, a m|en|a|u se samo prema m|esnm potrebama
- Standardzran mode utvrdo |e odnose srne duzne (1:2-2,5) te odnose
brodova, sredn|ega prema bonma (1:3)
- dvo|ne bazke be su osobto om|ene na|reprezentatvn| |e prm|er z
epskopanoga centra u Saon ko| su na m|estu pr|asn|h terma zgrad bskup
Smfer|e Hezh|e (kra| 4. po. 5. st.)
- nam|ena druge bazke |e dvo|bena (sepukran kut?)
- ob|e bazke su trobrodne, d|eom se razku|u po organzac| prezbter|a,
s|everna ma apsdnu kupu za ker te odvo|en pravokutn baptster| sa
sesterokutnom pscnom
- pan |e pak nepotpun, nedosta|e narteks spo| s krstoncom
- otvoreno |e ptan|e |e vec tada posto|ao zametak bskupskoga dvora
- katedran skop u Iaderu san |e onome u Saon, samo bez paraene bazke
(ona nedosta|e zbog urbanstke stuac|e moga |e bt zgradena samo na
decumanus maxmusu)
- karakterstke: suzavan|e apsde prema unutra uz sredn| brod
- bazka |e maa apsdnu kupu za ker, s |uzne strane heksagonan baptster|
te katekumene| s pogonanom apsdom
- starokrscanska bazka u Naron ma standardan pan s narteksom, n se bez
tr broda, a sa smetrno rasporedenm sporednm prostor|ama uz ob|e duze
strane
- sa s|everne strane bo |e |ednostavn etvrtast baptster| s oktogonanom
pscnom
- u Istr se |av|a nesto druk| tp bazke (takoder standardzran, zapravo |e
r|e o povecavan|u |ednostavnh dvoranskh crkava)
- dvorana moze bt |ednobrodna trobrodna, baptster| |e u os crkve na
zapadno| stran spred gavnoga uaza
- takve su starokrscanske katedrae u Po Parentumu, a u s|everno| Ita| te
Norku
- starokrscanske bazke u Po Parentumu ma|u razte baptster|e, u Pu |e
krznoga u Poreu pogonanoga tocrta
41
- u Istr se uz katedrau podzu dopunske crkve (dvo|ne bazke)
- druga bazka |e obno nesto uza kraca od gavne (u Damac| su one
|ednake)
- prm|er: Poa, Parentum, Nesactum
- u antkm gradovma posto| (uz bazke) vek bro| zupnh crkava, naroto u
Saon
- man|e su raskosne, a tpoosk su sne bazkama, redovto trobrodne
- takva |e basca uxtum portum u Saon
- stanovte kop|e zadarske katedrae su crkve sv. Sme sv. Tome
- kada se usta|ena gradte|ska praksa pokazaa dobrom unkovtom, n|e vse
bo potrebe za n|eznm radkan|m prom|enama
- nesto |e druk|a stuac|a u Istr u Po su zupne crkve man|e, a u Poreu nsu
otkrvene
- poseban |e probem tzv. ar|anska katedraa (?) u Saon
- u Naron |e nedvo|beno bo vse crkava unutar gradskh zdna, a one nsu
strazene
- u man|m gradovma otkrvene su bazke unutar gradskh zdna
- prm|er Epetuma pokazu|e bazku uoba|ena tocrta, a s upsanom apsdom
(man|e popuaran tp u Damac|)
- u 5. st. u Saon na m|estu grobsnh kapea nasta|u prostrane bazke
- krscanska za|ednca ze dat dosto|anstven| obk ob|ednt sepukran kut
(martr|a)
- obno nove bazke u svo| prostor uzma|u memor|e muenka
- prm|er bazke u Marusncu pokazu|e da mauzoe| sv. Anastaz|e osta|e zvan
zdova, a sastavn do kompeksa
- do bazke |e podgnuta tzv. basca dscoperta pred ko|om se naz otvoreno
dvorste s - tr|emovma na tr strane
- na Manastrnama Kap|uu takoder se |asno prepozna|e ze|a da martr|
grobov muenka postanu svetsta bazka
- tako na Manastrnama muenk grob osta|e osta|e mao po stran (ako unutar
prezbter|a), |uzn|e od crkve
- cemeter|ane bazke ne razku|u se stsk morfoosk od onh u gradu
42
- cemeter|ane bazke posto|ae su u drugm gradovma Damac|e (Narona,
Iader) premda u n|ma n|e bo muenka
- u Poreu su kost konfesora Maura be prenesene u obnov|enu katedrau (tzv.
Predeufraz|anska bazka 5. st.)
- zapravo |e transac|a muenka otvora put pokapan|u poko|nka u gradu u
sredn|emu v|eku - u kasno| antc pokapan|e unutar zdna (ntro muros) n|e
bo dopusteno
- kutn ob|ekt grade se u 5. st. u man|m nase|ma, ruranm srednama kao
sv|edoanstva krst|anzac|e pagusa
- ma vekh raskosno oprem|enh, a man|h |ednostavnh ob|ekata
- bazke standardna tpa grade se u 5. u 6. st.
- takva |e crkva z Zm|avaca Proosca kod Imotskoga, zatm crkva u Cst
Veko|
- neke od vangradskh crkava ma|u sozen|u formu
- takav |e prm|er dvo|ne bazke u Srm gd|e mamo bascae gemnatae,
medutm, nsu gradene stovremeno nego |e druga dogradena zbog sozen|e
turg|e kada su potrebe kuta narase
- neke crkve zvan gradova ma|u baptster|e ko| su tpoosk sn onma u
gradovma (u Zm|avcma |e pscna krznoga tocrta)
- tpoosk obc ongtudnanh bazka u Damac| su dosta sn
- saontansk zadarsk tpov su bz (kod zadarskh |e sredn| brod uz od
apsde kod saontanskh sr od apsde, baptster| sve ono sto de uz n|h
koncentrran su na |edno| s|everno| |uzno| stran)
- unekoko su druk| tpov crkava u Naron, crkva n|e pod|e|ena na brodove,
a ma pravan raspored sporednh prostor|a oko gavne dvorane
- poseban |e tp z Fufnuma (Krk) s tocrtom obka atnskoga krza kao zravan
ut|eca| s|everne Ita|e na arhtekturu antke Damac|e u 5. st.
- monastvo |e specfan krscansk fenomen (sv|edo o n|ma sv. |eronm)
- anahoret - on ko| su zv|e u pecnama (graft z Marne, Drakon|na sp|a na
Brau)
- cenobt - on ko| su zv|e u vasttm monaskm za|edncama
- kra|em 5. st. grad se zanm|v adan|sk, gospodarsk sakran kompeks
Poae na M|etu
43
- skadna arhtektonska organzac|a c|ee uvae:
- paaa s pogonanm kuama na morsko| stran, unutrasn| raspored ma
ongtudnan popren brod te pogonanu apsdu
- crkve, od ko| |e |edna maa tocrt obka sova T s epsastom pscnom
- cca 480.- 550. vr|eme |e gotske okupac|e stanovta pada krscanske kuture
kada se grad man|e
- tesko |e razdvo|t gotsku (ar|ansku) od ortodoksne gradn|e
- Ar|ancma su prpsvan man| bazkan kompeks u Saon kao |uzno
saontasnko grob|e sto |e tesko dokazvo |er se vse baptster|a |av|a u drugm
gradovma u gradovma gd|e n|e bo ar|anzma, a |uzno grob|e v|ero|atno |e
prpadao nase|u na pooza|u danasn|ega Vran|ca
- konano, nakon propast stonogotske drzave n|hov su sakran ob|ekt
prveden ortodoks|
- nov duh os|eca se pr kra|u gotske vast
- U Saon se epskopan centar u prvo| po. 6. st. pregradu|e, a |uzna crkva
dobva obk grkoga krza, oba kraka su |ednaka, crkva zadrazava trobrodnu
organzac|u, samo su apsda svetste na stono| stran
- teme|to |e preureden baptster|an kompeks ko| |e dobo konsgnator|
katekumene|
- krstonca |e preobkovana z |ednostavne paetvorne u oktogon (ut|eca|
Dokec|anova mauzoe|a?) te pscnom kruzne forme
- u drugo| po. 6. st. zvrsene su prom|ene bskupskoga dvora
- nakon |ustn|anovh osva|an|a stonoga |adrana, z Konstantnopoa, stone
metropoe, doaze nov um|etnk potca| o obnav|a se gradte|ska aktvnost
- tocrt crkava nasta|u prema or|entanm uzorma (centran tocrt bazke s
tzv. dvostrukom |uskom, krzn panov, ongtudnan tocrt s transeptom,
trkonkan ston zavrsetc.)
- star koncept ongtudnanh crkava n|e potpuno napusten
- centran tocrt: kvadratn brod s apsdom s nzom stupova ko| nose kupou
(Crkva u Gradn, Saona)
- Crkva z Gata kod Omsa takoder ma centran tocrt okana nterpretac|a
tocrta s dvostrukom |uskom, zvana |e etverokut, unutar se naz atnsk krz s
nsama na tr kra|a ko|e ne trkonkos
44
- krzn tocrt ma crkvca sv. Martna na Cresu te grobsna bazka na stonom
grob|u u Saon
- ongtudnane bazke 6. st. redovto ma|u transept sto se pruza zvan bonh
permetranh zdova - posebno |e zanm|va bazka z Lovrene na Brau
45