kola: Druga gimnazija

SEMINARSKI RAD IZ SOCIOLOGIJE TEMA: Brak i njegova funkcija

MENTOR: Sanela Kadrid,prof.

UENICA: Fetid Lamija

Zenica, april, 2013

SADRAJ: 1. UVOD.................................................................................................................................3 2.1.POJAM BRAKA.............................................................................................................4 2.1.1.Brak kao drutvena institucija 2.1.2.Zajedniki ivot suprunika 3.1. FUNKCIJA BRAKA..............................................................................................................5 4.1. VRSTE BRAKOVA...............................................................................................................5 4.1.1. Prema broju partnera 4.1.2. Prema drutvenoj grupi 4.1.3. Prema duhovnoj ili svjetskoj vlasti 4.2. Suvremene alternative tradicionalnom braku..................................................................6 5.1. ASPEKTI BRAKA................................................................................................................7 5.1.1. Pravni aspekt braka 5.1.2. Ekonomski aspekt braka 5.1.3. Religijski aspekt braka 6.1. PRESTANAK BRAKA..........................................................................................................8 6.2. Slom braka.....................................................................................................................9 6.2.1. Prazni brak 6.2.2. Rastava 6.2.3. Razvod 7.1. KRITIKA BRAKA.................................................................................................................9 8. ZAKLJUAK.........................................................................................................................10 9. LITERATURA........................................................................................................................11

1.UVOD Tema ovog seminarskog rada je Brak i njegova funkcija. Za ovu temu sam se odluila iz razloga to je brak jedna od vjeitih tema karakteristina za svako vremensko razdoblje. Brak i porodica su mjesto gdje se njeguje ljubav, mjesto moralne i duhovne vrijednosti. Predstavljaju okrilje sigurnosti i topline koja se moe osjetiti samo u okviru sretne i slone porodice. Donoenje zajednikih odluka i potovanje tradicionalnih odnosa glavne su karakteristike braka. Brak i potomstvo spadaju u osnovne potrebe ovjeka. Mnogi sociolozi smatraju porodicu kamenom temeljcem drutva a samim tim i pojam braka koji je u uskoj vezi s njom. Teko je zamisliti kako bi drutvo funkcionisalo bez porodice jer je shvatamo kao univerzalnu drutvenu grupu,kao neizbjean dio ljudskog drutva i brak,takoe kao kljunu vezu izmeu dvoje odraslih pojedinaca. Brani ciklus nastaje zasnivanjem braka i traje do njihovog prestanka: proglaenje braka za nevaedi, smrdu branog druga, i razvodom braka. Uokviru ovog kruga od znaaja su: odnosi prije zasnivanja braka, zakljuivanje braka, odnosi u braku I prestanak braka. Glavnu ulogu prije zakljuivanja braka igraju predbrani odnosi i izbor branog druga, jerod toga zavisi bududnost branih drugova.

2.1. POJAM BRAKA Brak se shvada kao drutveno priznata i obiajem,moralom,religijom ili pravom regulirana,relativno trajna spolna zajednica mukarca i ene Brak sam po sebi ne ini porodicu, ved se to proiruje raanjem dece. Raanjedjece predstavlja formiranje porodice a suprunici dobijaju novu drutvenu ulogu kad im se rode djeca i kad u porodici postanu roditelji. Kako je za svako drutvo roditeljska uloga veoma vana, tako je ona uvijek I drutveno ureena, moralno, obiajno, pa i pravno. 1.1.1. Brak kao drutvena institucija Brak je drutvena institucija kojom se regulira specifini odnos izmeu dva ili vie pojedinaca u svrhu zajednikog ivota i odgajanja potomstva. Brak je u vedini dananjih zemalja sankcioniran od strane drave, ali se moe u odreenim sluajevima sklopiti ili regulirati od strane odreene vjerske zajednice. Brak je ponekad teko karakterizirati jer osim moralne, ima i pravni sadraj, odnosno neki ga teoretiari tumae kao posebnu formu graanskopravnog ugovora. Brak se ne svodi samo na seksualnu vezu mukarca I ene jer se takva moe uspostaviti I odravati I bez institucije braka. Brak je ekonomska zajednica,koja podrazumjeva zajednicu ivota u kojoj mukarac I ena zajedno osiguravaju materijalne uvjete za ivot. 1.1.2. Zajedniki ivot suprunika Glavnu znaajku braka predstavlja zajedniki ivot suprunika, slikovito poznato kao "dijeljenje stola i postelje". U modernim zapadnim zemljama se smatra da suprunici ulaskom u brak naputaju svoje nekadanje porodice i stvaraju novu porodicu ili novo domadinstvo. U idealnim uvjetima se to postie tako da se useljavaju u kudu ili stan iji su vlasnici ili koga su iznajmili. U tradicionalnim sredinama je, meutim, edi sluaj da se suprunik pridrui porodici svog branog druga; u sluaju da se mu pridruuje eninoj porodici rije je o matrilokalnom braku, u sluaju - mnogo edem - u kome se supruga prikljuuje muevoj porodici, rije je o patrilokalnom braku. Vanost zajednikog ivota mnoga moderna zakonodavstva naglaavaju time to ga smatraju dokazom "ispravnosti" braka kada brak predstavlja osnov za neka prava ili povlastice, kao to je npr. socijalna pomod ili pravo stranog dravljanina na stalni boravak u zemlji svog branog druga.

3.1. FUNKCIJABRAKA Mali se broj teorija i istraivanja bavi problemom brane kvalitete kao nezavisne varijable, tj. pitanjem kako ona djeluje na ponaanje branih partnera i njihove djece. Sve teorije i rezultate istraivanja toga problema moemo svrstati u nekoliko skupina i to prema zavisnoj varijabli. U tom smislu postoje istraivanja u kojima se pokualo utvrditi kako brana kvaliteta djeluje na: 1.ivotno zadovoljstvo branih partnera 2. Fiziko i psihiko zdravlje partnera 3. Stabilnost braka 4. Emotivni razvoj djece Najvedi dio ljudskih kultura smatraju upravo brak jedinom institucijom u okviru koje je dozvoljeno, odnosno "moralno", prakticirati seksualne odnose. Oblici seksualnosti koji izlaze iz tih okvira, kao to su izvanbrani odnosi, se u tradicionalnim drutvima smatraju grijehom. Od branih drugova se u tradicionalnim drutvima takoer naelno oekuje da svoje seksualne aktivnosti osim vlastitom uitku podrede i dobijanju potomstva, odnosno djece; tako roena djeca de u tradicionalnom smislu biti "zakonita", odnosno odrastati u naelno boljem poloaju od vanbrane djece koja odrastaju u sirotitima ili samo s jednim prirodnim roditeljem. Takva shvadanja su, meutim, u zapadnim zemljama sve vie naputana. To se dijelom moe zahvaliti zakonodavstvima koja su u pravima potpuno izjednaila "zakonitu" s vanbranom djecom; to je uklonilo jedan od najedih motiva za sklapanje brakova. S druge strane, neki vjenani parovi biraju ivot bez djece i pri tome koriste razne metode kontrole raanja, ukljuujudi i vlastitu sterilizaciju. Pri tome je glavni motiv ekonomski, odnosno shvadanje kako nedostatak djece omogudava daleko ugodniji nain ivota, pogotovo kada oba suprunika imaju visoke prihode. 4.1. VRSTE BRAKOVA Brakovi se, s obzirom na to da se pojavljuju u razliitim kulturama, pojavljuju u brojnim oblicima. Obino se dijele po broju partnera, pripadnosti partnera odreenoj drutvenoj grupi odnosno instituciji pred kojom se sklapaju. 4.1.1.Prema broju partnera brak dijelimo na:

Monogamija je oblik braka savremenog civilizovanog drutva, tj. brak u parovimaizmeu jednog mukarca i jedne ene. 5

Poligamija je oblik braka sa vie partnera,koji ima dve varijante :

poliginija, brak izmeu jednog mukarca i vie ena poliandrija, brak izmeu jedne ene i vie mukaraca

4.1.2. Prema tome pripadaju li partneri istoj drutvenoj grupi (pleme, nacija, klasa, vjerska zajednica):

endogamne, tj. izmeu pripadnika iste drutvene grupe egzogamne, tj. izmeu pripadnika razliitih drutvenih grupa

4.1.3. Prema tome da li se sklapaju od strane duhovne (vjerske) ili svjetovne vlasti: crkveni brak nastaje u vjerskim institucijama, pred crkvenim organima. graanski braknastaje u modernim graanskim drutvima, a sklapa se pred dravnim organima. 4.2. Suvremene alternative tradicionalnom braku: Izvanbrana zajednica je danas dosta rairena u zapadnim zemljama. Uzroke ovom tipu zajednicu treba traiti u posljedicama koje ivot u braku ima za brane partnere,prvenstveno za enu. U branoj zajednici ena ima ulogu domadice,onemogudeno joj je jednako napredovanje u profesiji te pretvara se u oblik vlasnitva svog supruga. Ti I jo neki initelji prislili su enu da se prikljui feministikom pokretu I da ustanu protiv braka po svaku cijenu. Izvanbrana zajednica je zajednica mukarca I dene izgraena na meusobnoj ljubavi s jednakim pravima I obavezama. Oni zajedno stanuju,stjeu imovinu I formiraju obitelj. Razlika u odnosu na tradicionalni brak svodi se na injenicu da odnosi izmeu partnera nisu regulirani zakonom. Istospolna zajednica je zajednica koju ine pripadnici istog spola. Ove zajednice u razliitim vremenima razliito su bile vrednovane. Ranije su homoseksualne zajednice bile zakonom zabranjene te su osobe s homoseksualnim sklonostima svoju osobinu uvale u tajnosti. Danas homoseksualnost prestaje biti drutveni tabu. Ovakve zajednice su danas sve eda pojava a odnos drave je znatno liberalniji.

5.1. ASPEKTI BRAKA 5.1.1. Pravni aspekt: Univerzalnom deklaracijom o ljudskim pravima pravo na brak spada pod jedno od osnovnih ljudskih prava. Brak je, u pravnom smislu, zakonom ureena ivotna zajednica izmeu ene i mukarca. Porodini zakon Bosne i Hercegovine zajednicu istospolnih partnera ne definie kao brak. U novijem vremenu ovakva vrsta zajednice postaje pravno priznata u mnogim dravama. Za sklapanje braka moraju biti ispunjene odreene pravne pretpostavke propisane zakonom da bi pravni poredak takvoj zajednici priznao uinke braka. Uinci braka mogu biti osobno pravni (npr. prezime branih drugova) i imovinskopravni (npr. brana steevina). ivotna zajednica dvije osobe koje nisu u braku u pravnom smislu naziva se izvanbrana zajednica. Zakonom je odreeno da je izvanbrana zajednica ona koja traje due od tri godine ili krade ukoliko je u njoj roeno dijete.Takva zajednica, u novije vrijeme, u velikoj mjeri proizvodi gotovo sve pravne uinke kakve proizvodi i brak te je u pravnom smislu gotovo izjednaena s brakom.Prema krivinom zakonu Federacije Bosne i Hercegovine u izvanbranu zajednicu nije dozvoljeno stupiti sa osobom mlaom od 16. godina. 5.1.2. Ekonomski aspekt: Institucija braka je od samih poetaka imala primjetnu ekonomsku komponentu, a koja se ogledala u tome da je dolazak branog druga u novu zajednicu s jedne znaio povedanje njenih resursa u obliku radne snage, odnosno njenog povedanja, ukoliko je rije o eni koja je u stanju roditi potomstvo, odnosno dodatnu radnu snagu. S druge strane, dolazak novog branog druga je novoj zajednici takoer mogao predstavljati teret kao dodatnu osobu za uzdravanje Nastojanje da se ti problemi rijee je stvorio cijeli niz obiaja i institucija kao to su kupovanje nevjeste ili miraz, koji su se, u odreenim oblicima i u nekim drutvima, ouvali do dananjeg dana. U modernim dravama, ija zakonodavstva brane drugove tretiraju kao pojedince, a ne lanove ire porodice, brak predstavlja temelj za imovinska prava, ali i obaveze suprunika. Sistemi tzv. Kontinentalnog prava su stvorili institut tzv. Brane steevine koji pretpostavlja da imovina koji za vrijeme braka stiu suprunici predstavlja njihovo zajedniko vlasnitvo; taj se institut ogleda i u zajednikim bankovnim raunima, kreditnim karticama i sl. Neki pravni sistemi, pak, dozvoljavaju branim drugovima da sami odrede to ulazi, a to ne ulazi u branu steevinu, odnosno da zadre zasebne imovine; u posljednje vrijeme se u tu svrhu koristi institut predbranog ugovora. U sluaju

razvoda se brana steevina dijeli, a u sluaju smrti nekog od suprunika je u vedini zemalja nasljeuje preivjeli brani drug, a tek potom djeca. 5.1.3. Religijski pogled na brak: Vodede svjetske religije imaju odreene poglede na brak, koje ine dio njihovih doktrina, a koje se u praksi odravaju kroz vjerske ceremonije vjenanja. Islam podstie na brak jer se sklapanjem braka sprijeava blud. Oeniti se moe udavanom enom, udovicom i nevinom djevojkom. Islam dozvoljava poligamiju. Definisano da se svaki mukarac moe oeniti sa maksimalno etiri ene. Obaveza svakog mukarca je da eni prilikom njene udaje za njega daruje obavezan dar (mehr). Ukoliko doe do razvoda, mukarac je duan isplatiti vjenani dar ukoliko to nije uinio u toku braka. Krdanstvo, kao i Islam i Judaizam podstiu na brak. Prema Krdanskom uenju, brak je doivotna zajednica izmeu mukarca i ene. Brak je nerazjeiv, osim ako se proglasi nitavnim od strane crkvene vlasti, ako postoje opravdani razlozi. Teki grijesi protiv braka su: preljub, mnogoenstvo, odbacivanje plodnosti i rastava.Kada zajedniki ivot iz razliitih tekih razloga postaje praktiki

nemogud, Crkva doputa odvojenost suprunika. Judaizam U jevrejskom pravu brak je veza izmeu mukarca i ene kojom se sjedinjuju u najuu zajednicu. Svrha samog braka nije samo u nastavku rase, njegov glavni razlog je taj da je brak temelj vjerskog i etikog ivota. U prolosti, jevrejsko pravo nije u potpunosti zabranjivalo poligamiju, koja je bila uobiajena na istoku, nego je dozvoljavala da se mu moe oeniti sa najvie etiri ene u drutvu gdje je poligamija priznata. Tek je u 10 st. poligamija zabranjena svim idovima koji ive u zapadnim krajevima ime se stalo u kraj dosta nedefinisanom zakonu o poligamiji kod jevreja.

6.1. PRESTANAK BRAKA Brak u vedini sluajeva zavrava smrdu jednog od suprunika. Preivjeli suprunik nakon toga u vedini kultura ima pravo da se ponovno vjena za neku drugu osobu, iako ponekad za to mogu postojati ogranienja, najede vezana uz srodstvo te osobe s preminulim. U nekim sluajevima se ogranienje moe vezati uz potrebni period alovanja.

Osim smrdu, brak moe prestati i razvodom. Razvod, meutim, sa sobom povlai odreene pravne posljedice; usprkos toga je relativno esta pojava i sve do najnovijeg vremena ga je, ak i u tradicionalnim drutvima bilo lako postidi, pogotovo ako ga je pokretao mu. U zapadnim zemljama je, pak, sve donedavno razvod bio zabranjen u katolikim zemljama, dok se u protestantskim i sekularnim zemljama mogao postidi tek nakon dugog postupka i pod kompliciranim uvjetima; obino su ga mogli priutiti tek pripadnici vise klase. Meutim, posljednjih decenija se razvod u zapadnim zemljama pojednostavio, tako da izmeu 30 i 50 % svih brakova zavrava razvodom. 6.2. SLOM BRAKA Postoje tri naina sloma braka: 6.2.1.Praznibrak- brana zajednica u praznom braku ne funkcionira,nego brani partneri nastavljaju da zbog djece ili materijalne nesigurnosti nastave ivjeti zajedno ali je brani ivot potpuno prazan. 6.2.2. Rastava znai fiziko razdvajanje branih partnera. Oni ne ive zajedno iako brak nije formalno razveden. 6.2.3. Razvod je oblik sloma brane zajednice koji podrazumjeva zakonski prekid braka odlukom ovlatenog dravnog organa. 7.1. KRITIKA BRAKA Brak se u vedini kultura, kao i kroz cijelu historiju, smatrao jednim od temelja porodice, odnosno drutva u cjelini, tako da brak kao institucija gotovo nikada nije dolazio u pitanje. Meutim, u pojedinim sluajevima je bilo mislilaca koji su brak kritizirali sa razliitih stajalita. Radikalna kritika braka, odnosno zalaganje da se on u potpunosti ukine kao drutvena institucija, su postala karakteristina za drugu polovicu 20. vijeka, pogotovo kada je feministikim pokretom poela dominirati radikalnastruja. Prema njima brak predstavlja glavno orue za ugnjetavanjeena, odnosno da se kroz institut "supruge" ene stavljaju u trajno inferioran poloaj. Smatraju da osloboenje ene ovisi o najmanje tri grupe elemenata: 1. sloboda raanja-pravo koritenja kontraceptivnih mjera I abortusa te kontrole raanja 2. pitanje odnosa dominacije I potinjenosti izmeu mukarca i ene na radnim mjestima 3. procjena kudnog rada- mukarci ne vrednuju dovoljno kudni rad pa bi se trebala izvriti podjela rada meu spolovima jer ena obavljanjem kudnih obaveza ne moe ostvariti mirovinu a njezin rad u kudi nije dovoljno vrednovan 9

8. ZAKLJUAK ovjek je drutveno bide te zbog svoje potrebe za drugim ljudima stvaramo veze koje utiu na dobrobit pojedinca I cijele vrste. Brak kao jedna od najbliih veza izmeu dvije osobe predstavlja temelj dananjeg drutva. Osnovna pretpostavka za nastanak jedne obitelji jest brak izmeu dviju osoba. Tradicionalno se radilo o braku izmeu osoba razliita spola, no suvremeni oblici brakova, branih i izvanbranih veza dokidaju takvo miljenje. Najede se brak definira kao zajednica mukarca i ene u cilju stvaranja obitelji. Te od toga kakvi su nam brakovi zavisi I kakva de biti obitelj. Ostvariti dobar brak prua osjedaj zadovoljstva I daje nam sigurnost I stabilnost u ivotu. Brak je danas institucija od koje se mnogo oekuje, a u koju se vrlo malo ulae.. Dakle odnosi prije zasnivanja braka su se mijenjali kroz historiju I mijenjaju se i dalje. Postaju mnogo slobodniji nego sto su ranije bili I pri izboru branog druga svako moze da izabere onog ko de mu odgovarati jer je to veoma vazno za bududi ivot suprunika. Pravilan izbor branogdruga je veoma vaan jer u suprotnom moze da dovede do raznih frustracija i teskoda koje najede dovode do nesuglasica I rastave braka.

10

9. LITERATURA 1. dr. Marko Mladenovid:Osnovi sociologije porodice, Beograd,Savremena administracija, 1979. god. 2. Anelka Milid : Raanje moderne porodice, Beograd, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, 1988. god. 3. Slavo Kukid : Sociologija ,ubenik za gimnaziju, 2003. god. 4. Internet,wikipedia

11