KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA PSIHOLOGIJA ABNORMALNOG DOIVLJAVANJA I PONAANJA 1. UVOD : POVIJESNA I ZANASTVENA RAZMATRANJA pria o Ernestu . PSI OPATO!

O"IJA# po$ru%e &o%e se 'a(i priro$o) i ra*(o%e) $u+e(ni, 'o-esti psi,opato-o.i%a na) *apra(o nu$i (r-o )a-o (rsti, i neposre$ni, o$.o(ora/ no/ ni%e ni+ta )an%e (ri%e$na *'o. to.a0 sa)u sr1 po$ru%a ini priro$a pitan%a &o%a se posta(-%a%u/ a ne po%e$ini o$.o(ori na ta pitan%a. -%u$s&a psi,a osta%e neu,(at-%i(a- to %e pr(i i*a*o( $ru.i i*a*o( u proua(an%u psi,o-o.i%e a'nor)a-no. $o1i(-%a(an%a i pona+an%a- %est $a ostane)o O2JE3TIVNI pre$)et proua(an%a %e -%u$s&o pona+an%e- *apra(o/ $osta oso'no ra*u)i%e(an%e i po)a.an%e oso'a)a &o%e i)a%u psi,o-o+&e te+&o4e *na 'iti 5rustrira%u4e i *astra+u%u4e pre$)et psi,o-o.i%e a'nor)a-no. $o1i(-%a(an%a i pona+an%a %e $osta '-i*a& -%u$i)a *'o. s(a&o$ne(ne prisutnosti pri)%era neo'ino. pona+an%a/ +to po(e4a(a '-is&ost s te)o) i po(e4a(a intrin*inu pri(-anost no/ to i)a s(o% ne$ostata&- s(i )i u s(o%e proua(an%e unosi)o (-astite pretposta(&e o to)e +to %e na+ pre$)et )%eren%a po%)o(i i (er'a-ne o*na&e &o%e &oristi)o u *nanst(eno) proua(an%u a'nor)a-no. pona+an%a tre'a%u 'iti -i+eni su'%e&ti(no. os%e4a%a *naen%a &o%i se o'ino (e1e u* o$re6ene -%u$s&e 5eno)ene JE ABNORMALNO PONAANJE? &a&o $e5inirati a'nor)a-no pona+an%e777 tre'a u*eti u o'*ir (i+e $i%e-o(a i (i+e $e5ini8i%a npr.: statisti&a ri%et&ost/ &r+en%e nor)i/ oso'na onesposo'-%enosti i-i te+&o4e u 5un&8ioniran%u i neoe&i(anost

TO -

pitan%a/

STAT. RIJET3OST - %e$na o$ o$re$ni8a a'nor)a-no. pona+an%a %e $a %e ono ri%et&o- i oni &o%i se us)%ere na ta% statisti&i aspe&t pona+an%a/ o'ino s 'a(e )%eren%e) po%e$ini, -%u$s&i, o'i-%e1%a &ao +to su oso'ine -inosti i naini pona+an%a/ te $istri'u8i%o) ti, o'i-%e1%a u popu-a8i%i - %e$an tip $istri'u8i%e %e nor)a-na $istri'u8i%a &o%a po&a*u%e $a %e (e4ina -%u$i u sre$ini &a$ se ra$i o 'i-o &o%e) o'i-%e1%u0 to *nai $a se (r-o )a-o -%u$i na-a*i na %e$no) i-i $ru.o) &ra%u. - a&o *a ne&o. &a1e)o $a %e nor)a-an/ pre)a o(o) .-e$i+tu to *nai $a ne o$stupa %a&o o$ pros%e&a po ne&o% oso'ini i-i nainu pona+an%a
1

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA statisti&a ri%et&ost se i*ra(no &oristi u $i%a.no*i )enta-ne retar$a8i%e0 ia&o se &oriste %o+ ne&e )%ere *a $i%a.nosti8iran%e )enta-ne retar$a8i%e/ nis&a inte-i.en8i%a %e .-a(ni &riteri%. I9: ;< = inte-e&tua-no 5un&8ioniran%e %e $o(o-%no ispo$ nor)a-no. $a 'i .a se o*nai-o &ao )enta-na retar$a8i%a nisu s(a ri%et&a pona+an%a a'nor)a-na> ?npr. na$arenost *a sport@

3RAENJE NORMI - $ru.o %e sta%a-i+te $a %e a'nor)a-no pona+an%e s(e ono +to &r+i nor)e i pri%eti i-i i*a*i(a ne-a.o$u oni)a &o%i )u prisust(u%u- +to %e $%e-o)ino tono> - to %e $osta re-ati(no/ %er o(isi o &u-turi i n%eni) nor)a)a/ +to %e u ne&o% &u-turi pri,(at-%i(o/ u $ru.o% ne )ora 'iti. - o$nosno/ +to %e nor)a u %e$no% &u-turi/ to )o1e 'iti o$stupan%e u $ru.o% OSO2NA PATNJA - a'nor)a-nost u&-%uu%e i po%a) oso'ne patn%e - -%u$s&o %e pona+an%e a'nor)a-no a&o u -%u$i)a i*a*i(a %a&u patn%u i 'o- no/ ne&i pore)e4a%i ne u*ro&u%u oso'nu patn%u ?npr. psi,opati@ - ne pripa$a%u s(i o'-i8i patn%e na %e$na& nain o(o) po$ru%u- npr .-a$ - ta&o6er = (e-i&a %e su'%e&ti(nost u i*ra1a(an%u oso'ne patn%e/ -%u$i sa)i o$re6u%u i i*(%e+ta(a%u o to)e &o-i&o pate ONESPOSO2!JENOST I!I TEA3OBE U CUN3DIONIRANJU - %o+ %e$na $io a'nor)a-no. pona+an%a %e onesposo'-%enost- *nai $a %e oso'a *'o. pore)e4a%a nesposo'na ost(ariti ne&i 8i-% - &ao +to %e s-ua% s oso'no) patn%o)/ ta&o %e i &o$ onesposo'-%enostio$nosi se na ne&e pore)e4a%e/ ne na s(e - .-e$e (i6en%a pore)e4a%a &ao onesposo'-%enosti/ Ea&e5ie-$ ?1FFG@ s)atra $a %e sre$i+n%i $io 'o-esti i-i pore)e4a%a +tetna $is5un&8i%a/ to %est o$sutnost priro$no. 5un&8ioniran%a ne&e stru&ture i-i )e,ani*)a oso'e &o%a to% oso'i nanosi +tetu0 npr. 5o'i%e su pore)e4a%i/ %er -%u$i nisu Hst(oreniH $a se 'o%e st(ari/ i$e%a i-i $o.a6a%a &o%i i) ne )o.u na+tetiti - Ea&e5ie-$o(i ra*-o*i u (e-i&o% se )%eri os-an%a%u na na+e *nan%e i-i 'are) s-a.an%e o to)e +to %e nor)a-no/ o$ e.a se sasto%i -%u$s&i or.ani*a) i &a&o 'is)o tre'a-i 5un&8ionirati- s)atra $a %e$ino po*i(an%e na priro$no 5un&8ioniran%e/ ono *a +to %e or.ani*a) pre$o$re6en/ )o1e pru1iti (a-%an &riteri% pore)e4a%a. NEOIE3IVANOST - %e$an o$ sasta(ni, $i%e-o(a $e5ini8i%e a'nor)a-nosti %e to $a %e ona neoe&i(ana

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA )no.i o'-i8i a'nor)a-no. pona+an%a neoe&i(ani su o$.o(or na o&o-ins&e stresore *'o. pro)%en%i(e priro$e po$ru%a ni%e )o.u4e $ati %e$nosta(nu $e5ini8i%u a'nor)a-nosti &o%a *a,(a4a 8%e-inu

ZANIMANJA U PODRUJU DUEVNOG ZDRAVLJA - ne&o-i&o %e naina o'ra*o(an%a &-iniara/ ra*-iiti, strun%a&a o(-a+teni, $a pru1a%u psi,o-o.i%s&e us-u.e - kliniki psi !l!"# tre'a pos%e$o(ati %e$an o$ $(a $o&torata *nanosti &o%i u&-%uu%u etiri $o +est .o$ina pos-i%e$ip-o)s&o. stu$i%a0 +&o-o(an%e *a st%e8an%e pr(e (rste $o&torata i* &-ini&e psi,o-o.i%e (r-o %e s-ino ono) u $ru.i) po$ru%i)a psi,o-o.i%e = &o.niti(no%/ 5i*io-o+&o%/ so8i%a-no%/ ra*(o%no%/ psi,o-o.i%i stare $o'i = s %a&i) na.-as&o) na -a'oratori%s&o) ra$u/ na8rti)a istra1i(an%a/ statisti8i i e)piri%s&o) proua(an%u pona+an%a -%u$i i 1i(otin%a0 tra1i se $a se istra1u%e o$re6ena te)a i o n%o% napi+e $iserta8i%a/ a usto se ue (%e+tine i* $(a po$ru%a = te,ni&e pro8%ene i $i%a.no*e $u+e(ni, pore)e4a%a/ te pri)%enu psi,oterapi%e ?pr(enst(eno (er'a-an nain po)a.an%a oso'a)a &o%e trpe $a pro)i%ene s(o%e )is-i/ os%e4a%e i pona+an%e &a&o 'i s)an%i-e stres i po(e4a-e s(o%e *a$o(o-%st(o 1i(oto) - stu$enti i)a%u nasta(u u o&(iru &o%e s(-a$a(a%u po%e$ine te,ni&e po$ neposre$ni) struni) na$*oro)0 *ati) *a (ri%e)e inten*i(no. sta1iran%a i-i pos-i%e$o&tora-no. o'ra*o(an%a postupno preu*i)a%u s(e (e4u o$.o(ornost u 'ri*i *a pa8i%ente - $ru.i &-ini&i pos-i%e$ip-o)s&i pro.ra)i su (i+e us)%ereni na pra&su - psi i$%&%' # pos%e$u%e $ip-o)u i* )e$i8ine i pos-i%e$ip-o)s&o usa(r+a(an%e/ o$nosno/ spe8i%a-i*a8i%u u o&(iru &o%e. po$ na$*oro) ra$i $i%a.nosti&u i psi,oterapi%u0 oni )o.u $%e-o(ati i &ao -i%eni8i/ *a ra*-i&u o$ psi,o-o.a0 propisu%u psi,oa&ti(ne -i%e&o(e - psi !%n%li&i%'# %e pro+ao pose'no o'ra*o(an%e u psi,oana-iti&o) institutu0 pro.ra) o'ino o'u,(a4a ne&o-i&o .o$ina &-ini&o. o'ra*o(an%a i $u'ins&u psi,oana-i*u &an$i$ata0 s(e $o ne$a(no su *a,ti%e(a-i )e$i8ins&u $ip-o)u i spe8i%a-i*a8i%u psi,i%atri%e - s!(i$%lni '%)nik * psi i$%&'i$i # $o'i(a stupan% )a.istra so8i%a-no. ra$a - posto%e i )a.istars&i i $o&tors&i pro.ra)i *a psi,o-o.a-sa(%eto(ate-%a - &-iniar/ &ao ter)in/ se esto pri)%en%u%e na -%u$e &o%i pru1a%u &orisni8i)a $i%a.nosti&e i terapeuts&e us-u.e/ 'e* o'*ira na pro5esiona-ni stupan% - psi !p%&!l!+i # pro(o$e istra1i(an%a priro$e ii ra*(o%a ra*-iiti, pore)e4a%a &o%e -i%ee n%i,o(i &o-e.e terapeuti0 $o-a*e i* ra*-iiti, $is8ip-ina

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA

POVIJEST PSIHOPATOLOGIJE - nas *ani)a%u u*ro8i o$stupa%u4i, pona+an%a/ a potra.a tra%e o$ pre$*nanst(eno. $o'a &a$a su se s(e $o're i -o+e po%a(e i*(an -%u$s&e &ontro-e s)atrane natpriro$ni) - na%rani%i *apisi 5i-o*o5a i teo-o.a/ te -i%eni&a &o%i su proua(a-i 'o-esni u) s)atra-i su $a se po%a(e o$ra* ne*a$o(o-%st(a 'o.o(a i-i ops%e$nutost $e)oni)a

RANA DEMONO!O"IJA - uen%e po &o)e *-o 'i4e/ &ao 6a(o/ )o1e 1i(%eti unutar oso'e i &ontro-irati n%e*in u) i ti%e-o - 2a'i-on8i su i)a-i *a s(a&u 'o-est pose'no. $e)ona ? I$ta *a -u$i-o@ - ta&o6er/ *apisi posto%e i &o$ 3ine*a/ E.ip4ana i "r&a - &o$ Ji$o(a = -u$i-o# 'o. %e u s(o%o% -%utn%i us&ratio *a+titu - ,"+!'(i+%- # ist%eri(an%e *-i, $u,o(a ritua-ni) nap%e(i)a i-i )uen%e)/ tipino se pro(o$i &ro* ra*ra6ene o're$e )o-it(e/ 'u&u/ prisi-%a(an%e ops%e$nuto. $a pi%e napit&e i-i e&stre)ni%i postup8i poput 'ie(an%a i i*.-a$n%i(an%a SOMATO"ENEZA - u K. st. ipo&rat/ &o%e. se s)atra o8e) su(re)ene )e$i8ine/ o$(o%io %e )e$i8inu o$ re-i.i%e/ )a.i%e i pra*no(%er%a - $%e-u%u4i suprotno $u,u (re)ena i-i ta$a+n%o% inte-e&tua-no% i e)oti(no% ori%enta8i%i/ ipo&rat %e t(r$io $a ta&(e 'o-esti i)a%u u*ro&e i sto.a se tre'a%u -i%eiti &ao i o'ine 'o-esti ipo&rat %e )o*a& s)atrao or.ano) s(i%esti/ inte-e&tua-no. 1i(ota i e)o8i%a = +to %e upu4i(a-o $a %e s(a&i o$)a& o$ nor)a-no. pona+an%a i ra*)i+-%an%a o*naa(a-o pato-o.i%u )o*.a - on se s)atra i %e$ni) o$ na%rani%i, *a.o(orni&a s!-%&!",n,+, # )i+-%en%a $a ono +to ni%e u re$u sa so)o) i-i 5i*i&i) ti%e-o)/ pore)eti )i+-%en%e i pona+an%e - suprotno to)e/ psi !",n,+%- pore)e4a%e pripisu%e psi,o-o+&i) u*ro8i)a ipo&rat %e $u+e(ne pore)e4a%e s(rstao i L &ate.ori%e : )ani%a/ )e-an&o-i%a i 5renitis i-i )o1$ana .ro*ni8a - 5eno)eni a'nor)a-no. pona+an%a- s(e su (i+e posta%a-i po$ru%e) -i%eni&a/ a s(e )an%e s(e4eni&a ipo&rat %e *a )e-an&o-i%u propisi(ao )iro(an%e/ u)%erenost/ 'ri1-%i( o$a'ir ,rane i pi4a te su*$r1a(an%e o$ se&sua-ne a&ti(nosti

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA ipo&rato(a %e 5i*io-o.i%a 'i-a pri-ino .ru'a/ %er %e s)atrao $a *$ra(-%e o(isi o ra(note1i )e6u ,u)ori)a i-i t%e-esni) te&u4ina)a: &r(/ 8rna 1u/ 1uta 1u i 5-e.)a/ a nera(note1a %e i*a*i(a-a 'o-esti 5-e.)a # tro)ost i -i%enost 8rna 1u # )e-an&o-i%a 1uta 1u# irita'i-nost i an&sio*nost &r( # nesta-an te)pera)ent ipo&rato(a pato-o.i%a te)e-%ena na t%e-esni) te&u4ina)a ni%e *nanst(eno pot(r6ena A!I/ n%e.o(a te)e-%na posta(&a $a %e -%u$s&o pona+an%e u(e-i&e po$ ut%e8a%e) t%e-esni, stru&tura i t(ari/ i $a %e o$stupa%u4e pona+an%e pos-%e$i8a ne&e (rste nera(note1e

MRAINO DO2A I DEMONO!O"IJA - po(%esniari s)atra%u $a %e s)rt "a-ena/ "r&a i* G. st. &o%i se s)atra pos-%e$n%i) (e-i&i) -i%eni&o) &-asino. $o'a/ o*nai-a poeta& )rano. $o'a *a ita(u )e$i8inu/ a pose'no *a -i%een%e i istra1i(an%e a'nor)a-no. pona+an%a - 8r&(e su *a$o'i-e ut%e8a%/ te %e &r+4ans&o re$o(ni+t(o *a)i%eni-o &-asinu &u-turu - sa)ostani su n%e.o(a-i 'o-esne i 'rinu-i *a n%i,- ia&o su i)a-i ne&e .r&e )e$i8ins&e ru&opise/ *nan%e &o%e su sa$r1a(a-i ni%e se )o.-o pri)i%eniti - -i%een%e 'o-esni,: re$o(ni8i su )o-i-i na$ n%i)a/ $o$iri(a-i re-i&(i%i)a i-i *a n%i, spra(-%a-i ne(%ero%atne napit&e &o%e su tre'a-i piti u $o'a &a$ %e )%ese8 u opa$an%u - )no.i $u+e(no 'o-esni -uta-i su *e)-%o) posta%u4i s(e (i+e pore)e4eni i .u'e4i s(e (i+e s(o%i, sposo'nosti DUAEVNO 2O!ESNI 3AO VJEATIDE - u 1L. sto-%e4u i s-i%e$e4i, ne&o-i&o sto-%e4a/ stano(ni+t(o %e (%ero(a-o $a (ra. ops%e$a -%u$e - (raan%e/ &o%e se poe-o s)atrati $%e-o) )o4no. sotone/ sa)o po se'i 'i-o %e ,ere*a i pori8an%e 'o.a - papa Ino8ent VIII. %e u papins&o% 'u-i i* 1MNM. poti8ao europs&o s(e4enst(o $a s(a&i &uta& pre.-e$a%u u potra*i *a (%e+ti8a)a - $(a $o)ini&ans&a re$o(ni&a pos-ao %e u s%e(ernu N%e). &ao in&(i*itore - $(i%e .o$ine &asni%e i*$a-i su priruni& Ma--eus Ma-e5i8aru) ?HV%e+ti%i e&i4H@ &o%i %e upu4i(ao u -o( na (%e+ti8e - opisani su *na&o(i po &o%i)a se )o.u prepo*nati (%e+ti8e: 8r(ena )%esta i-i po$ru%a na &o1i i-i neos%et-%i(ost

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA upu4u%e se i na to &a&o se tre'a o$nositi pre)a optu1eni)a : )uen%a/ *at(ori/ po.u'-%en%a... na.-i .u'ita& ra*u)a &o$ oso'e %e *na& ops%e$nutosti i spa-%i(an%e %e uo'ia%ena )eto$a ist%eri(an%a $e)ona 1O1<. .o$ine u Apan%o-s&o% %e in&(i*itor A-onso Sa-a*ar P Crias *a&-%uio $a %e (e4ina optu1'i -a1na 1OMF. u A(e$s&o% %e &ra-%i8a 3ristina nare$i-a $a se os-o'o$e s(i *at(oreni8i optu1eni *'o. (raan%a/ osi) oni, &o%i su nesu)n%i(o &ri(i *a u'o%st(o u Cran8us&o% su su6en%a (%e+ti8a)a %en%a-a na&on !ouisa QIV 1ONG. pos-%e$n%e po.u'-%en%e (%e+ti8e %e 'i-o u A(i8ars&o% 1;NG. ne&o %e (ri%e)e pre(-a$a(a%u4e tu)aen%e 'i-o $a su s(i $u+e(ni 'o-esni8i u &asno) sre$n%e) (i%e&u s)atrani (%e+ti8a)a/ no su(re)eni autori i*(%e+ta%e i* to. (re)ena pot(r6u%u &ao ,a-u8ina8i%e i pri(i$e- $a&-e ra$i-o se o psi,otini) oso'a)a +to se tie Hneos%et-%i(ostiH &ao *na&a prisust(a ops%e$nutosti/ &asni%e %e ut(r6eno $a %e aneste*i%a si)pto) ,isteri%e ipa&/ osu6eno %e (i+e *$ra(i, ne.o pore)e4eni, oso'a- ispo(i%e$i o su)anuti) i$e%a)a $o'i(ene su )uen%i)a/ posto%e $o&a*ani s-ua%e(i na)%erne pri%e(are it$. o$ 1L. st. na$a-%e/ 'o-ni8e su pre-a*i-e u s(%eto(nu na$-e1nost/ te su .ra$s&e (-asti preu*e-e ne&e o$ 8r&(eni, a&ti(nosti u +to %e u-a*i-a i 'ri.a *a 'o-esne u En.. = 'o-ni8a Saint TrinitP u Sa-is'urPu i* sre$ine 1M.st.

RAZVOJ AZI!A - *at(aran%e $u+e(no 'o-esni, %e o*'i-%no *apoe-o u 1K. i 1O. sto-%e4u - 'o-ni8e *a .u'a(e su preure6ene u a*i-e/ utoi+ta *a 'ora(a& i 'ri.u o $u+e(no 'o-esni)a/ 'e* ne&o. tret)ana - no/ isto(re)eno su se po%a(i-e i 'o-ni8e na)i%en%ene pose'no $r1an%u $u+e(no 'o-esni, - sa)ostan S(. Mari%e o$ 2et-e,e)a- t*(. 'e$-a) - pr(a 'o-ni8a *a $u+e(no o'o-%e-e u SAD-u %e osno(ana 1;;L. u Ei--ia)s'ur.u/ Vir.inia - o8e) a)eri&e psi,i%atri%e se s)atra 2en%a)in Rus,- s)atrao %e $a %e $u+e(ni pore)e4a% u*ro&o(an (i+&o) &r(i u )o*.u/ te %e -i%eio ispu+tan%e) &r(i/ te ta&o6er/ *ap-a+i(an%e) MORA!NO POSTUPANJE - Pi,i-ippe Pine- s)atra se .-a(no) oso'o) u po&retu *a ,u)ano postupan%e s oso'a)a u a*i-u

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA n%e)u %e po(%ereno upra(-%an%e pari+&i) a*i-o) 1;FL. .$%e su 'o-esni&e $r1a-i u (r-o ne,u)ani) u(%eti)a- -an8i)a pri&o(ani)a *a *i$/ o&o stru&a su i)a-i 1e-%e*ni o'ru Pine-u %e 'i-o $opu+teno s&inuti 'o-esni&e s -ana8a i postupati s n%i)a &ao s 'o-esni) oso'a)a/ a ne &ao 1i(otin%a)a ta&o6er %e (%ero(ao $a su 'o-esni8i *apra(o nor)a-ni -%u$i &o%i)a tre'a pri4i s ra*u)i%e(an%e) i suos%e4an%e) i s n%i)a postupati $osto%anst(eno NO/ ta% ,u)ani%i tret)an %e na)i%enio (i+i) &-asa)a u En.-es&o% %e Ei--ia) Tu8& = pre$-o1io osni(an%e (-astite institu8i%e = Ustano(e *a $u+e(no 'o-esne Ror& 1;FO. .o$ine .$%e su nu$i-i ti,o/ (%ers&o o*ra%e *a ra$/ 1i(ot i o$)or/ te su 'o-niari ra*.o(ara-i s n%i)a/ A!I isto ta&o su i, -i%ei-i pri)%eno) psi,oa&ti(ni, t(ari U SAD-u %e 1N1;. osno(a-i A*i- pri%ate-%a i 1NGM. Ustano(u *a $u+e(no 'o-esne- pri)%en%i(a-i su )ora-no postupan%e/ o$nosno/ '-is&i &onta&t s 'o-niari)a nu$i-i su i) +to nor)a-ni%e u(%ete i s)is-ene a&ti(nosti no/ )ora-no o$stupan%e %e napu+teno u $ru.o% po-o(i8i 1F. st sa.ra6ene su (e-i&e %a(ne 'o-ni8e &o%e su pri)a-e puno pa8i%enata .$%e ni%e 'i-o )o.u4e pru1ati in$i(i$ua-nu pa1n%u o(e 'o-ni8e su (o$i-i -i%eni8i &o%i su se (i+e ori%entira-i na 'io-o+&e aspe&te 'o-esti i 5i*i&o stan%e $u+e(no 'o-esni,

POIETA3 SUVREMENO" S VABANJA s!-%&!",n,+% - Versa-iuso(o ot&ri4e "a-eno(e po.re+ne anato)i%e o(%e&a 'a*irane na )a%)uns&o% anato)i%i - e)pri%is&a )e$i8ina %e $o1i(%e-a no(i po-et *a,(a-%u%u4i napori)a en.-es&o. -i%eni&a T,o)asa SP$en,a)a- *a-a.ao se *a e)piri%s&i pristup &-asi5i&a8i%i i $i%a.no*i - Ei-,e) "riesin.er- n%e). -i%eni& &o%i %e tra1io $a s(a&a $i%a.no*a $u+e(no. pore)e4a%a ut(r$i 5i*io-o+&i u*ro& # po(rata& ipo&rato(e so)ato.ene*e - E)i- 3raep-in = napisao priruni& psi,i%atri%e/ pr(i put o'%a(-%en 1NNL. .o$ine- pru1a &-asi5i&a8i%s&i susta( &o%i po)a1e u ot&ri(an%u or.ans&e priro$e $u+e(ni, 'o-esti0 uoio %e $a s(a&a 'o-est i)a s&upinu si)pto)a na*(ane sin$ro)/ &o%i se $o(o-%no esto po%a(-%u%u *a%e$no $a 'i i) se )o.ao pripisati 5i*i&i u*ro& &o%i -e1i u osno(i - on %e pre$-o1io $(i%e .-a(ne .rupe te+&i, o'o-%en%a: $e)entia prae8oS/ +to %e rani ter)in *a s,i*o5reni%u i )anino-$epresi(nu psi,o*u - &e)i%s&a nera(note1a %e po n%e)u u*ro& s,i*o5reni%e/ a nepra(i-nost u )eta'o-i*)u )anino-$epresi(ne psi,o*e

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA u $ru.o% po-o(i8i 1F. st. sa*na-o se puno o 1i(ano) susta(u/ a-i ne$o(o-%no $a 'i se ot&ri-a s(a oe&i(ana o$stupan%a u stru&turi &o%a )o.u 'iti osno(a $u+e(ni, pore)e4a%a - ot&ri(ene su pro)%ene u )o1$ani) stani8a)a po(e*ane sa seni-ni) i preseni-ni) psi,o*a)a i ne&e stru&tura-ne pato-o.i%e &o%e prate )enta-nu retar$a8i%u - na%(e4i usp%e, %e 'i-o ot&ri4e priro$e i pori%e&-a si5i-isa- sin$ro)i &o%i se oitu%u u sta-no) po.or+an%u 5i*i&i, i )enta-ni, sposo'nosti/ te posto%e (i+estru&e s)etn%e u&-%uu%u4i i-u*i%u (e-iine i pro.resi(nu para-i*u- isto ta&o se ot&ri-o $a se ti pa8i%enti ni&a$ ne opora(-%a%u/ a !ouis Pasteur %e pre$-o1io teori%u )i&ro'a &ao u*roni&a o(e 'o-esti - 1F<K. .o$ine %e ot&ri(en )i&roor.ani*a) &o%i u*ro&u%e si5i-is psi !",n,+% - u ne&i) $i%e-o(i)a *ap.Europe &ra%e) 1N. i ti%e&o) 1F. sto-%e4a s)atra-o se $a $u+e(ne 'o-esti i)a%u potpuno $ru&i%i u*ro&/ npr. u Austri%i i Cran8us&o% $u+e(ne pore)e4a%e pripisi(a-i su psi,o-o+&i) ne$osta8i)a - )no.o ,isterini,: 5i*i&i ne$osta8i &o%i nisu i)a-i anato)s&i u*ro& - Cran* Anton Mes)er/ austri%s&i -i%eni&- s)atrao $a su ,isterini pore)e4a%i u*ro&o(ani pose'ni) raspore$o) )a.nets&e te&u4ine u ti%e-u/ te $a %e$na oso'a )o1e ut%e8ati na te&u4inu $ru.e - *apra(o/ Mes)er %e )e6u pr(i)a pri)%en%i(ao su(re)enu ,ipno*u)es)eri*irati # ,ipnoti*irati - Jean Martin D,ar8ot/ pari+&i neuro-o./ proua(ao ,isterina stan%a/ te se *a-a.ao *a so)ato.eno s,(a4an%e - Pierre Janet/ %e$an o$ D,ar8oto(i, ueni&a/ (%ero(ao %e $a %e ,isteri%a $io or.ani*irano. susta(a )is-i/ e)o8i%a i os%eta &o%i su se *'o. s-a'osti 1i(ano. susta(a o$(o%i-i o$ osta-i, - u 2eu %e &ra%e) sto-%e4a -i%eni& Jose5 2auer -i%eio Annu O. &o%a %e *'o. ,isterini, si)pto)a posta-a pri&o(ana *a &re(et = ,ipnoti*irao %u %e i ta&o -i%eio- pono(no pro1i(-%a(an%e rani%e e)o8. &atastro5e i os-o'a6an%e e)o8. anpetosti &o%u su i*a*(a-e pret,o$no *a'ora(-%ene )is-i o $o.a6a%u na*i(a-o %e 3ATARZOM = ta )eto$a %e posta-a po*nata &ao -,&!)% k%&%'+, - 1NFK. Stu$i%a o &atar*i # &n%i.a &o%a se s)atra pre&retni8o) u psi,o-o.i%i a'nor)a-no. pona+an%a ZNANOST . LJUDS/I POTHVAT - *nanst(ena istra1i(an%a su (e-i&i pot,(at/ o$ra1a(a%u i sna.u -%u$s&e $o)i+-%atosti i uenosti/ &ao i ne)o4 $a potpuno spo*na)o priro$u na+e. s(e)ira

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA o$re6ena opa1an%a nisu )o.u4a *'o. to.a +to %e na+e *nan%e o op4o% priro$i s(e)ira o.ranieno

SU2JE3TIVNOST U ZNANOSTI: U!O"A PARADI"MI - &on8ept par$i.)e/ &on8eptua-no. o&(ira i-i pristupa unutar &o%e. *nanst(eni& $%e-u%e- presu$an %e *a 'i-o &o%u pri)%enu *nanst(eni, prin8ipa - p%'%)i"-% # s&up te)e-%ni, pretposta(&i &o%i na*nau%e po%e$ino po$ru%e *nanst(eno. proua(an%a/ o$re6u%u4i i (rstu &onstru&ata &o%i se s)atra%u -e.iti)ni)a/ &ao i )eto$e &o%e se )o.u upotri%e'iti *a pri&up-%an%e i tu)aen%e po$ata&a - para$i.)e unose nei*'%e1nu pristranost u $e5iniran%u i pri&up-%an%u po$ata&a/ a-i isto ta&o )o1e ut%e8ati i na interpreta8i%u in%eni8a/ *nai/ *naen%e i-i s)isao &o%i se pri$a%e po$a8i)a PRIMJERI PARADI"MI U PSI O!O"IJI A2NORMA!NO" PONAAANJA - pri)%er: e&speri)ent !an.era i A'e-sona 1F;M.- &a&o ra*-iite terapeuts&e ori%enta8i%e i-i para$i.)e )o.u ut%e8ati na nain na &o%i u(%e1'ani &-iniari (i$e pri-a.o$'u ne&e oso'e - 'i,e(ioristi (s. tra$i8iona-ni &-iniari

G. POSTOJEBE PARADI"ME U PSI OPATO!O"IJI I TERAPIJI para$i.)a %e s&up te)e-%ni, pretposta(&i &o%e *a%e$no $e5inira%u nain na &o%i tre'a os)is-iti/ istra1i(ati/ pri&up-%ati i tu)aiti po$at&e/ a& i ra*)i+-%ati o po%e$ino% te)i M para$i.)e u psi,o-o.i%i a'nor)a-no. pona+an%a : 'io-o+&a/ psi,oana-iti&a/ para$i.)a uen%a i &o.niti(na para$i.)a no/ na.-a+a(a se i ,u)anisti&a/ te e.*isten8i%a-na para$i.)a &o%e ia&o se ra*-i&u%u i)a%u i ne&o-i&o (a1ni, *a%e$ni&i, o'i-%e1%a: na.-a+a(a%u s-o'o$nu (o-%u/ na%(a1ni%o) o$re$ni8o) pona+an%a s)atra%u 5eno)eno-o+&i s(i%et oso'e/ a to *nai nain na &o%i ona tu)ai i $o1i(-%a(a $o.a6a%e/ 'a(e se pitan%i)a s)is-a 1i(ota i naina na &o%i po%e$ina8 u n%e)u st(ara s(o%e )%esto0 (i+e su us)%ereni na %a&e strane -%u$i u)%esto na n%i,o(e s-a'osti0 u)%esto u'-a1a(an%a psi,i&e patn%e potiu oso'ni rast i ispun%en%e/ a (o$e4e oso'e u o(i) para$i.)a)a su Dar- Ro.ers/ A'ra,a) Mas-oT/ Vi&tor Cran&- i Cre$eri8 ?Crit*@ Per-s. i*'or para$i.)e i)a ne&e (r-o (a1ne pos-%e$i8e *a nain na &o%i se a'nor)a-no pona+an%e $e5inira/ istra1u%e i -i%ei

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA

BIOLO/A PARADIGMA - %e +iro&o teorets&o sta%a-i+te &o%e $r1i $a su $u+e(ne 'o-esti u*ro&o(ane a'erantni) so)ats&i) i-i t%e-esni) pro8esi)a - esto se na*i(a i -,)i(inski -!),l ili -!),l 0!l,s&i

A2NORMA!NO PONAAANJE 3AO 2O!EST - proua(an%e a'nor)a-no. pona+an%a se po(i%esno (e1e u* )e$i8inu - Ma,er ?1FOO@ = o$stupa%u4e pona+an%e se na*i(a pato-o+&i) i &-asi5i8ira se na te)e-%u si)pto)a/ a ta se &-asi5i&a8i%a na*i(a $i%a.no*o). Pro8esi na)i%en%eni )i%en%an%u pona+an%a *o(u se terapi%e/ a pri)%en%u%u se na pa8i%ente u 'o-ni8a)a *a $u+e(ne 'o-esti . A&o $e(i%antno pona+an%e prestane pro.-a+a(a se i*-%eeni) - &-%una pretposta(&a : a'nor)a-no pona+an%e se )o1e uspore$iti s 'o-e+4u SUVREMENI PRISTUPI 2IO!OA3OJ PARADI"MI - &a&o raste na+e *nan%e o 5un&8ioniran%u ti%e-a/ s(e (i+e i)a s)is-a re4i $a se psi,o-o+&a a'nor)a-nost )o1e 'are) $%e-o)ino pripisati pore)e4a%u u %e$no) i-i (i+e 'io-o+&i, pro8esa - npr. nas-i%e6e (%ero%atno pre$o$re6u%e oso'u *a s,i*o5reni%u &ro* 5i*io-o+&i pore)e4a%/ $epresi%a )o1e 'iti re*u-tat ne$ostata&a u uo'ia%eni) pro8esi)a pri%enosa 1i(ani, i)pu-sa/ an&sio*ni pore)e4a% )o1e proi*-a*iti i* ne$ostata&a u autono)no) 1i(ano) susta(u &o%i u*ro&u%u pre(e-i&u po'u$-%i(ost oso'e - $ru.e t*(. or.ans&e )enta-ne 'o-esti )o.u se po(e*ati s pore)e4a%i)a u )o1$ani) stru&tura)a - $(a pose'no *ani)-%i(a po$ru%a istra1i(an%a su : o %1 ",n,&ik% p!n%2%n$% - *i.ota ?op-o6ena %a%na stani8a@ i)a MO &ro)oso)a/ 'ro% &o%i %e &ara&teristian *a -%u$s&a 'i4a = s(a&i &ro)oso) se sasto%i o$ tisu4a .ena &o%i su nosite-%i .enets&i, in5or)a8i%a i prenose se s ro$ite-%a na $i%ete - .eneti&a pona+an%a proua(an%e %e in$i(i$ua-ni, ra*-i&a u pona+an%u &o%e se $i%e-o) )o.u pripisati ra*-i&a)a u .enets&o) susta(u - potpuni .enets&i sasta( oso'e/ &o%i se sasto%i o$ nas-i%e6eni, .ena na*i(a se "ENOTIP/ a s(eu&upnost opa1eni, &ara&teristi&a CENOTIP - .enotip %e nepro)%en%i(/ $o& se 5enotip s)atra proi*(o$o) intera&8i%e .enotipa i is&ust(a - na te)e-%u ra*-i&e i*)e6u .enotipa i 5enotipa (i$i)o $a su ra*-iiti &-ini&i sin$ro)i pore)e4a%i CENOTIPA- pa ni%e pri)%ereno .o(oriti o i*ra(no%

10

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA nas-%e$nosti s,i*o5reni%e i-i an&sio*no. pore)e4a%a/ %er u na%'o-%e) s-ua%u )o1e 'iti nas-i%e6en .enotip *a te 'o-esti - *nai/ )o1e se nas-i%e$iti s&-onost ?$i%ate*a@/ a-i ne i sa)a 'o-est - G .-a(ne )eto$e proua(an%a u .eneti8i pona+an%a su : 1@ uspore$'e -ano(a o'ite-%i- )eto$a o'ite-%i / uspore6u%u se -ano(i o'ite-%i/ %er se )o1e o$re$iti pros%ean 'ro% .ena &o%i $i%e-e $(a &r(na ro6a&a ?'ra4a i sestre $i%e-e U s(o%i, .ena/ ne4a8i V .enets&e po$-o.e u%a&a it$@- po-a*na to&a ta&(i, istra1i(an%a %e pri&up-%an%e u*or&a oso'a &o%e i)a%u o$re6enu $i%a.no*u i na*i(a%u se s-ua%e(i po&a*ate-%i ?pro'an$i@/ te se *ati) ispitu%u ro6a8i G@ uspore$'e paro(a '-i*ana8a- uspore6u%u se i %e$no%a%ani i-i )ono*i.otni ?MZ@ i $(o%a%ani i-i $i*i.otni ?DZ@ '-i*an8i0 ta&o6er se po-a*i o$ $i%a.nosti8irani, s-ua%e(a i *ati) istra1u%e prisutnost pore)e4a%a &o$ $ru.o. '-i*an8a. Su&-a$nost *a pore)e4a% tre'a-a 'i 'iti (e4a &o$ MZ ne.o &o$ DZ paro(a - ia&o %e ta )eto$o-o.i%a %asna/ po$at&e &o%e $o'i%e)o na ta% nain ni%e u(i%e& %e$nosta(no tu)aiti-o$.o%>>> - no/ i)a s-ua%e(a/ ri%et&i,/ npr. $i%ete &o%e %e o$ras-o potpuno o$(o%eno o$ s(o%i, ro$ite-%a &o%i su po&a*i(a-i o$stupa%u4e pona+an%e i %e$no%a%ani '-i*an8i &o%i su o$ rano. $%etin%st(a o$rasta-i o$(o%eno o 01 0i!k,-ii$ski p'!(,si * 3i4%n!- s*s&%4* - 1i(. susta( se sasto%i o$ )i-i%ar$i 1i(ani, stani8a i-i neurona/ a s(a&i neuron i)a M $i%e-a :1@ ti%e-o stani8e/ G@ ne&o-i&o $en$rita/ L@ %e$an i-i (i+e a&sona i M@*a(r+ni (ori4 sa *a(r+e8i)a a&sona. - &a$a %e stani8a po$ra1ena i)pu-s putu%e o$ $en$rita pre)a ti%e-u stani8e/ pa o$ ti%e-a &ro* a&son $o *a(r+eta&a0 i*)e6u *a(r+eta&a a&sona &o%i o$a+i-%e i)pu-s i neurona &o%i .a pri)a%u %e )a-i )e6uprostor- sinapsa - *a(r+ni (ori4i s(a&o. a&sona sa$r1e sinapti&e (e*i&u-e/ )a-e stru&ture ispun%ene neurotrans)iteri)a/ &e)i%s&i) suspstan8a)a &o%e su (a1ne pri pri%enosu 1i(ano. i)pu-sa s %e$no. na $ru.i neuron. - neuron sinteti*ira i spre)a sa)o %e$an .-a(ni neurotrans)iter - neuropepti$i ?-an8i a)ino&is.@ &o%i s-u1e &ao po)o4ni neurotrans)iteri/ )o.u 'iti u neuronu spre)-%eni *ase'no/ s $ru.i) neuropepti$o) i-i s .-a(ni) neurotrans)itero) i%e $%e-o(an%e po$upire i-i )i%en%a - sinapti&i (e*i&u-i po$ ut%e8a%e) 1i(ani, i)pu-sa os-o'a6a%u s(o%e trans)itere/ prep-a(-%u%u sinapsu i na ta% nain po'u6u%u sus%e$ni neuron - )o-e&u-e trans)itera o$.o(ara%u re8eptori)a na postsinapti&o) neuronu i prenose i)pu-s. - neurotrans)iteri (a1ni *a psi,opato-o.i%u su: norepine5rin/ epine5rin/ $opa)in i serotonin/ *ati)/ .a)a- a)ino)as-ana &ise-ina ?"AMA@/ &o%a in,i'ira ne&e 1i(. i)pu-se- i)a (a1nu u-o.u &o$ an&sio*ni, pore)e4a%a

11

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA o(e teori%e o'ino tu)ae o$re6eni pore)e4a% &ao pos-%e$i8u i-i pre(e-i&e &o-iine o$re6eno. neurotrans)itera ?npr. s,*5r- (i+a& $opa)ina@ s(a&i o$ neurotrans)itera sinteti*ira se u neuronu &ro* seri%u )eta'o-i&i, pro8esa

'io-o+&i pristupi -i%een%u - (a1na pretposta(&a 'io-o+&e para$i.)e %e $a pro)%ene u t%e-esno) 5un&8ioniran%u )o.u 'iti e5i&asne u -i%een%u i-i a& pre(en8i%i o$re6eni, a'nor)a-nosti - *a sa$a se ni *a %e$nu o$ so)ats&i, terapi%a ne *na %e -i s)is-eno po(e*ana s )o.u4i) u*ro8i)a o(i, pore)e4a%a/ no s)atra%u se 'io-o+&i) postup8i)a &riti&e )e$i8ins&o. )o$e-a - uo'ia%ena &riti&a %e $a u ispiti(an%u a'nor)a-no. pona+an%a oso'e &-iniar ne)a ne*a(isni, naina $a 'i pot(r$io posto%an%e 'o-esti- esto ni%e )o.u4e ne*a(isno ut(r$iti i si)pto)e i pretposta(-%eni u*ro& si)pto)a - $ru.a esta &riti&a )e$i8ins&o. )o$e-a %e $a su si)pto)i 5i*i&e 'o-esti o'%e&ti(ni/ $o& su si)pto)i $u+e(ne 'o-esti su'%e&ti(ni ?T,o)as S*as*@ - ta&o6er/ )no.i -%u$i na(o$e $a $u+e(ne 'o-esti ne)a%u niti pose'nu etio-o.i%u niti pose'an s&up si)pto)a i sto.a se ne )o.u u'ra%ati u 'o-esti - posto%i propust $e5iniran%a pose'ni, s&upo(a si)pto)a *a ne&e &ate.ori%e o$stupa%u4i, pona+an%a

PSIHOANALITI/A PARADIGMA - psi,oana-iti&a i-i psi,o$ina)s&a para$i.)a &o%u %e pr(otno ra*(io Si.)un$ Creu$ na%prisutni%a %e para$i.)a u psi,opato-o.i%i i terapi%i0 sr1 o(e para$i.)e %e pretposta(&a $a psi,opato-o.i%a proi*-a*i i* nes(%esni, &on5-i&ata

3!ASIINA PSI OANA!ITII3A TEORIJA - tu po$ra*u)i%e(a)o Creu$o(a ori.ina-na sta%a-i+ta Stru&tura u)a - po$i%e-io %e u) i-i psi,u na tri .-a(na $i%e-a: i)5 ,"! i s*p,',"! - to su )eta5ore *a spe8i5ine 5un&8i%e i-i ener.i%e - ID posto%i o$ ro6en%a i $io %e -inosti o$.o(oran *a s(u ener.i%u potre'nu *a 5un&8ioniran%e psi,e0 sasto%i se o$ te)e-%ni, potre'a *a ,rano)/ (o$o)/ e-i)ina8i%o)/ top-ino)/ na&-ono+4u i se&so)0 i$ %e 'io-o+&i/ a &asni%e se ta

12

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA 'io-o+&a ener.i%a na ne&i nain pret(ara u psi,i&u ener.i%u/ pri e)u %e ita( pro8es nes(%estan/ ispo$ ra*ine s(i%esti unutar i$a- posto%e $(a te)e-%na instin&ta Eros ?se&sua-no 1i(otno o'%e$in%a(a%u4a si-a/ a ener.i%a instin&ta %e -i'i$o@ i T,anatos ?a.resi(ni instin&t i-i instin&t s)rti@ I$ tra1i neposre$no *a$o(o-%en%e i $%e-u%e na te)e-%u prin8ipa u1it&a/ a&o ni%e *a$o(o-%en/ stara se napetost i %a(-%a se potre'a *a u&-an%an%e) te napetosti npr. $i%ete %e .-a$no/ posto%i napetost *'o. te potre'e i prinu6eno %e &retn%a)a i sisan%e) s)an%iti napetost- re5-e&sna a&ti(nost &ao %e$an os naina *a$o(o-%en%a i$a $ru.i nain posti*an%a *a$o(o-%en%a %e pri)arni pro8es/ st(aran%e s-i&a5anta*i%a- ono.a +to se 1e-i EGO- %e pr(enst(eno s(%estan i poin%e se ra*(i%ati i* i$a ti%e&o) $ru.i, +est )%ese8i 1i(ota/ n%e.o( %e *a$ata& 'a(iti se rea-no+4u (-astiti) p-aniran%e) i $ono+en%e) o$-u&a/ na*(ani) se&un$arni pro8es/ e.o spo*na%e $a $%e-o(an%e pre)a prin8ipu u1it&a ni%e na%$%e-ot(orni%i sto.a/ e.o pre)a prin8ipu rea-iteta/ 'u$u4i $a posre$u%e i*)e6u *a,t%e(a rea-nosti i neposre$no. *a$o(o-%en%a &o%e 1e-i e.o s(u ener.i%u $o'i%a o$ i$a/ i upra(-%a oni)e o e)u o(isi n%e.o(a ener.i%a SUPERERGO# tre4i $io -inosti/nosi )ora-ne stan$ar$e $ru+t(a/ ona&o &ao su i, tu)ai-i $%eteto(i ro$ite-%i0 ra*(i%a se ra*r%e+en%e) E$ipo(a &o)p-e&sa i %e$na& %e sa(%esti &a$ i$ (r+i pritisa& $a se *a$o(o-%e n%e.o(e potre'e/ e.o se ne suoa(a sa)o s o.ranien%i)a rea-nosti/ (e4 i )ora-ni) prosu$'a)a supere.a -%u$s&o pona+an%e %e na ta% nain s-o1ena )e6ui.ra tri psi,i&a susta(a &o%i s(i te1e 8i-%e(i)a &o%i se ne )o.u u(i%e& po)iriti- )e6ui.ra ti, si-a se na*i(a PSI ODINAMI3A e.o %e s(%estan/ no i)a i nes(%esne aspe&te/ t*(. o'ra)'ene )e,ani*)e/ &o%i .a +tite o$ an&sio*nosti Creu$ %e s)atrao $a %e (e4ina (a1ni, o$re$ni8a pona+an%a nes(%esna On %e -inost pro)atrao &ao *at(oreni ener.ets&i susta(: u 'i-o &o%e) trenut&u i$ pos%e$u%e sta-nu &o-iinu ener.i%e *a upra(-%an%e psi,i&i) susta(o)/ a tri $i%e-a -inosti se 'ore *a $io spe8i5ine &o-iine ener.i%e *astupao %e potpuno $eter)inisti&u teori%u: s)atrao %e $a s(a&i $%e-i4 pona+an%e i)a o$re6eni u*ro&/ a& i nai*.-e$ tri(i%a-ne %e*ine o)a+&e

13

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA

Ca*e psi,ose&sua-no. ra*(o%a - Creu$ %e s)atrao $a se susta( ra*(i%a &ro* M o$(o%ene psi,ose&sua-ne 5a*e/ u s(a&o% 5a*i %e ra*-iiti $io ti%e-a os%et-%i( na se&sua-no u*'u6en%e i sto.a na%spre)ni%i pru1iti i$u -i'i$a-no *a$o(o-%en%e - 1@ 5a*a %e ORA!NA 5a*a/ *a (ri%e)e &o%e $i%ete posti1e na%(e4e *a$o(o-%en%e i)pu-sa i$a &ro* po$ra1i(an%e sen*orni, *a(r+eta&a o&o usta.-a(na su *a$o(o-%st(a sisan%e i ,ran%en%e - G@ %e ANA!NA 5a*a/ 'u$u4i $a $i%ete po)ie u1ita& na anus i i*-ui(an%e i-i *a$r1a(an%e i*)ete - L@ CA!USNA 5a*a tra%e o$ L. $o K. i-i O. .o$ine/ a na%(e4e *a$o(o-%en%e $o-a*i o$ po$ra1i(an%a .enita-i%a - i*)e6u O. i 1G. .o$ine $i%ete %e u 5a*i !ATENDIJE i ne s)atra se psi,ose&sua-no) 5a*o) - M@ &onana o$ras-a 5a*a %e "ENITA!NA 5a*a ti%e&o) &o%e pre(-a$a(a%u ,eterose&sua-ni o$nosi - ti%e&o) s(a&e o$ o(i, 5a*a oso'a &o%a o$rasta )ora ra*ri%e+iti &on5-i&te i*)e6u ono.a +to 1e-i i$ i ono. +to pru1a o&o-ina: nain ra*r%e+en%a o$re6u%e te)e-%ne oso'ine -inosti &o%e tra%u ti%e&o) 1i(ota oso'e - npr. oso'a &o%a o(isno o postup8i)a st%e8an%a &ontro-e na$ e-i)inatorni) 5un&8i%a)a u ana-no% 5a*i $o'i%e i-i pret%eranu i-i pre)a-u &o-iinu *a$o(o-%en%a posta%e 5i&sirana i (%ero%atno 4e u stresu )ani5estirati 5a*uto %e t*(. ANA!NA !IINOST - %e$an tip- ana-no retenti(na- s)atra se +&rto) i &at&a$ opsesi(no isto) - o(o *austa(-%an%e ra*(o%a na rani%o% psi,ose&sua-no% 5a*i na*i(a se CI3SADIJA - (%ero%atno na%(a1ni%a ra*(o%na &ri*a *'i(a se ti%e&o) 5a-usne 5a*e/ o&o M. .o$ine- %er %e ta$a $i%ete prep-a(-%eno se&sua-no) 1e-%o) *a ro$ite-%e) suprotno. spo-a/ *'o. pri%etn%e stra+no) &a*no) ro$ite-%a isto. spo-a $i%ete )o1e potisnuti ita( &on5-i&t/ .ura%u4i .a u nes(%esno i ta$a $o-a*i $o ra*(o%a E$ipo(o. &o)p-e&sa &o$ $%ea&a i E-e&trino. &o)p-e&sa &o$ $%e(o%i8a - $i-e)a se o'ino ra*r%e+a(a sna1ni%o) i$enti5i&a8i%o) s ro$ite-%e) isto. spo-a i us(a%an%e) $ru+t(eni, o'ia%a &o%i $%etetu 'rane $a 1e-i s(o. ro$ite-%a Neurotina an&sio*nost - Creu$ %e pre$-o1io G teori%e neurotine an&sio*nosti i-i nerea-istino. stra,a - u pr(o% 5or)u-a8i%i 1NFK. *astupao %e sta%a-i+te $a neurotina an&sio*nost proi*-a*i i* '-o&iran%a nes(%esni, i)pu-sa i &a$a se potisnu/ )o.u se pret(oriti u neurotinu an&sio*nost

14

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA u $ru.o% teori%i 1FGO. Creu$ %e pro)i%enio (e*u i*)e6u neurotine an&sio*nosti i represi%e- an&sio*nost i*a*(ana o$re6eni) i)pu-si)a u&a*u%e na potre'u n%i,o(a potis&i(an%a pre)a pr(o% teori%i posta%e)o an&sio*ni %er 1e-i)o st(ari &o%e ne $o'i(a)o/ a pre)a $ru.o% %er se 'o%i)o s(o%i, 1e-%a $a&-e/ neurotina an&sio*nost %e stra, o$ po.i'e-%ni, pos-%e$i8a &o%e se oe&u%u a&o se i*ra*i pret,o$no &a1n%a(an i)pu-s i$a $ru.a teori%a = ro6en%e # prototip situa8i%e an&sio*nosti Creu$ %e ta&o6er opisao i $ru.e $(i%e (rste an&sio*nosti: O2JE3TIVNA i-i rea-istina/ o$nosi se na rea&8i%u e.a na opasnost u (an%s&o) s(i%etu i MORA!NA an&sio*nost &o%i e.o os%e4a &ao &ri(n%u i-i sra)/ ust(ari %e stra, o$ &a1n%a(an%a &o%i na)e4e supere.o *'o. nepri$r1a(an%a )ora-ni, stan$ar$a *a 5reu$o(8e %e 'it neurotine an&sio*nosti represi%a u sr1i an&sio*nosti %e NESVIJEATENOST 3ONC!I3ATA/ a ne o&-i%e(an%e / ne(o-%&ost i-i nesposo'nost $a se s)an%e *a,t%e(i i$a

O'ra)'eni )e,ani*)i - pre)a Creu$o(u sta%a-i+tu/ &o%e %e ra*ra$i-a n%e.o(a &4er Anna/ ne-a.o$a &o%u os%e4a an&sio*ni e.o )o1e se s)an%iti na ne&o-i&o naina - o'%e&ti(na an&sio*nost- i%i %e i*(or u re-itetu/ esto se )o1e ri%e+iti u&-an%an%e) i-i i*'%e.a(an%e) opasnosti i-i no+en%e) s to) opasno+4u na ra8iona-an nain - neurotina an&sio*nost = )o1e se r%e+a(ati nes(%esni) is&ri(-%a(an%e) rea-nosti po)o4u !0'%-0,ni -, %ni+%-%# nes(%esno &ori+tena strate.i%a &o%o) se e.o +titi o$ an&sio*nosti - na%(a1ni%a %e represi%a- i)pu-se i )is-i nepri,(at-%i(e e.u potis&u%e u nes(%esno - pro%e&8i%a ?(a1na &o$ paranoi$ni, pore)e4a%a@ # (an%s&i) i)'eni8i)a pripisu%e o'i-%e1%a i-i 1e-%e &o%e oso'a pos%e$u%e/ a-i &o%e su nepri,(at-%i(e s(i%esti - pre)%e+tan%e# preus)%era(an%e e)o8iona-no. o$.o(ora s poten8i%a-no opasno. o'%e&ta na *a)%ens&i o'%e&t - 5or)irana rea&8i%a # pret(aran%e %e$no. os%e4a%a &ao +to %e npr. )r1n%a u n%e.o(i suprotnost- -%u'a( - re.resi%a # po(rata& na o'ras8e pona+an%e )-a6e $o'i - ra8iona-i*a8i%a # s)i+-%an%e ra*-o.a *a neopra($an postupa& i-i sta( - o'ra)'eni )e,ani*)i o)o.u4u%u e.u $a o$'a8i $io ener.i%e i$a/ a $a se isto(re)eno ot(oreno ne suoi s pra(o) priro$o) )oti(a8i%e

15

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA

Pitan%e se&sua-ne *-oupotre'e u $%etin%st(u - u s(o%i) rani) ra$o(i)a i pre$a(an%i)a Creu$ %e ust(r$io $a %e u*ro& neurots&i, pro'-e)a n%e.o(i, pa8i%enata se&sua-na *-oupotre'a u $%etin%st(u/ o'ino si-o(an%e o$ strane o8a i ustra%ao %e na n%i)a $o 1NF;. &a$ %e pri*nao $a poin%e (%ero(ati $a su )no.i o$ is&a*a n%e.o(i, pa8i%enata *apra(o 5anta*i%e i to )i+-%en%e na &ra%u i pre(-a$a(a - *'o. to.a Creu$ poin%e tra1iti u*ro&e psi,opato-o.i%e pre)a sa)o) pa8i%entu i 5anta*i%a)a = *'o. to.a $o+-o $o Hot&ri4aH E$ipo(o. &o)p-e&sa/ te)e-%a psi,oana-iti&e teori%e METODO!OA3I I 3ONDEPTUA!NI PRO2!EMI 3!ASIINE PSI OANA!IZE - &o-i&o %e 'io i ,(a-%en/ to-i&o %e Creu$ 'io i &riti*iran - se&sua-nost &ao )oti(a8i%a e) o$ras-i,/ a po.oto(o $%e8e 'i-a %e s&an$a-o*na po)isao - &riti&e: os-an%a se na stu$i%e s-ua%a/ ni%e pa1-%i(o (o$io 'i-%e+&e ti%e&o) seansi i .oto(o se potpuno os-an%ao na s%e4an%e/ ta&o $a %e ne)o.u4e pro8i%eniti pou*$anost n%e.o(i, opa1an%a i s%e4an%a/ )o.u4e %e $a su Creu$o(i pa8i%enti 'i-i na(e$eni na to $a pria%u o $o.a6a%i)a u $%etin%st(u &o%i su Creu$a na%(i+e i *ani)a-i/ pitan%e %e tre'a -i Creu$o(o teoreti*iran%e s)atrati *nanst(eni)/ 'u$u4i .a %e te+&o osporiti i-i pot(r$iti/ %er na-a*i nisu op4enito pri)%en%i(i/ po+to %e n%e.o( u*ora& )a-en i se-e&8ioniran/ upitna %e (a-%anosti i upotre'-%i(ost Creu$o(a ra$a - s $ru.e strane- i)ao %e (e-i& ut%e8a% u psi,opato-o.i%i i u inte-e&tua-no% po(i%esti *apa$ne 8i(i-i*a8i%e/ pri$onio %e to)e $a -%u$i ponu ra*)i+-%ati o ne'io-o+&i) o'%a+n%en%i)a pore)e4eno. pona+an%a

NEOCREUDOVS3A PSI ODINAMS3A STAJA!IATA - ne&i o$ su(re)eni&a &o%i su 8i%eni-i Creu$a su Dar- ". Jun. i A-5re$ A$-er i po(re)eno su se sasta%a-i s Creu$o) &a&o 'i raspra(-%a-i o psi,oana-iti&o% teori%i i terapi%i - nasta-a su sporen%a o&o o$re6eni, (a1ni, pitan%a &ao +to %e re-ati(na (a1nost i$a nasuprot e.u0 'io-o+&i, instin&ti(ni, pori(a nasuprot so8io&u-tura-ni) o$re$ni8a)a0 o to)e &o-i&o su presu$ne na%rani%e .o$ine 1i(ota spra) o$ras-o. is&ust(a/ $a -i su se&sua-ni pori(i u sr1i )oti(a i pona+an%a &o%a sa)a po se'i nisu ot(oreno se&sua-na0 o nes(%esni) pro8esi)a nasuprot s(%esni)a/ i o priro$i i)pu-sa i$a na-i& re5-e&si)a nasuprot s(r,o(ito) pona+an%u &o%i) pri)arno upra(-%a%u s(%esne prosu$'e e.a

16

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA

Jun. i ana-iti&a teori%a - +(i8. psi,i%atar Dar- "usta( Jun. ra*i+ao se Creu$o) 1F1M. .o$ine u )no.i) pitan%i)a i u(o$i s(o%u ana-iti&u teori%u = )%e+a(inu 5reu$o(s&e i ,u)anisti&e teori%e - s-inost Jun.o(e teori%e ,u)anisti&i) proi*-a*i i* n%e.o(a )an%e. na.-as&a na (a1nosti 'io-o+&i, pori(a &ao .-a(ni, o$re$ni8a pona+an%a i n%e.o(e upotre'e &onstru&ta sa)oa&tua-i*a8i%e/ stan%a ispun%enosti &o%e oso'a posti1e &a$a oso'a ura(note1i s(e aspe&te s(o%e -inosti i o)o.u4i i) $a $o6u $o i*ra1a%a - pretposta(io %e $a u* na+e (-astito nes(%esno/ &o%e %e ista&nuo C./ na+e &o-e&ti(no nes(%esno sa$r1i in5or)a8i%e i* $ru+t(ene po(i%esti o(%eanst(a - &o-e&ti(no nes(%esno %e spre)i+te s(i, is&usta(a &o%e su -%u$i i)a-i &ro* sto-%e4a i sa$r1i po*iti(ne i &reati(ne si-e - ta&o6er/ po Jun.u/ s(at&o o$ nas pos%e$u%e i )as&u-ine i 5e)inine oso'ine &o%e se )o.u spo%iti st(ara%u4i i &reati(nu -inost - $r1ao %e $a -%u$i i)a%u $u,o(ne i re-i.io*ne potre'e &o%e su %e$na&o te)e-%ene &ao i one -i'i$a-ne - opisao %e tipo(e -inosti- na%(a1ni%a = e&stra(er*i%a nasuprot intro(er*i%i - pisao %e o re-i.i%s&o) si)'o-i*)u i *naen%u 1i(ota - Creu$ %e s)atrao $a %e na+e pona+an%e o$re6eno pro+-o+4u/ $o& %e Jun. us)%eren na s(r,o(itost/ $ono+en%e o$-u&a i posta(-%an%e 8i-%e(a = &,l,!l!"i$*- *nai $a 'is)o ra*u)%e-i -%u$e/ )ora)o pro8i%eniti n%i,o(e sno(e i te1n%e A$-er i in$i(i$ua-na psi,o-o.i%a - A-5re$ A$-er- na.-asa& %e sta(io na te1n%u & superiornosti/ no ne u antiso8i%a-no) s)is-u0 (%ero(ao %e $a %e o(%e& neo$(o%i(o (e*an *a s(o%e $ru+t(o/ (%eru%u4i $a %e i*(or ispun%en%a u ra$u *a op4e $o'o - na.-a+a(ao %e (a1nost ra$a na ispun%en%u 8i-%e(a - %e$an o$ sre$i+n%i, e-e)enata u A$-ero(o) ra$u- te1i+te na 6,n!-,n!l!"i$i po%e$in8a i-i in$i(i$ua-no% psi,o-o.i%i/ a ta% %e na.-asa& na.o(i%estio su(re)ena $osti.nu4a u &o.niti(no-'i,e(iora-no% terapi%i - $ru.a (e*a s &o.-'i, terapi%o) %e nain na &o%i %e A$-er po)a.ao pa8i%enti)a $a pro)i%ene s(o%a ne-o.ina/ po.re+na (%ero(an%a i oe&i(an%a - $a 'is)o se 'o-%e os%e4a-i i pona+a-i/ pr(o )ora)o ra8iona-ni%e ra*)i+-%ati - *'o. n%e.o(o. pristupa = ra*(o% 8entara *a $%e8u i o'ra*o(an%e ro$ite-%a Eri&son i psi,oso8i%a-ni sta$i%i ra*(o%a - Eri& Eri&son = e.o psi,o-o./ na.-a+a(ao %e ra*(o% e.o i$entiteta i psi,oso8i%a-ni ra*(o%

17

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA na.-a+a(a psi,o-o.i%u 8%e-o1i(otno. ra*(o%a/ i%a %e .-a(na pretposta(&a $a se -%u$i nasta(-%a%u )i%en%ati i $i5eren8irati &ro* sre$n%u $o'/ s(e $o s(o%i, stari%i, .o$ina pre$-a1e N psi,oso8i%a-ni, 5a*a ra*(o%a ti%e&o) &o%i, -%u$i napre$u%u / a s(a&o% %e o$ n%i, o'i-%e1eno pose'ni) i*a*o(o) i-i &ri*o). ra*r%e+en%e &ri*e ut%ee na to &a&o se po%e$ina8 nosi sa s(a&o) s-i%e$e4o) 5a*o) a&o se rani%a &ri*a ni%e ra*ri%e+i-a na o$.o(ara%u4i nain/ pore)e4eno %e r%e+a(an%e i$u4i, peta/ (%ero%atno na%(a1ni%a &ri*a = &ri*a i$entiteta = i*)e6u 1G. i G<. .o$ine/ ta$a st(ara)o po%a) o se'i/ o to)e &a&(i s)o u psi,o-o+&o) s)is-u i &a&a( 1i(ot p-anira)o st(oriti Eri&son %e opti)istini%i o$ Creu$a .-e$e -%us&e sposo'nosti *a pro)%enu i po*iti(ni%e .-e$a na 'it 1i(ota

PSI OANA!TII3A TERAPIJA - s(i psi,oana-iti&i tret)ani i)a%u ne&a *a%e$ni&a te)e-%na nae-a - &-asina psi,oana-i*a se te)e-%i na $ru.o% Creu$o(o% teori%i o neurotino% an&sio*nosti- rea&8i%a e.a $o &o%e $o-a*i &a$a se pono(no %a(-%a pret,o$no &a1n%en i potisnut i)pu-s/ nes(%esni $io e.a u susretu sa situa8i%o) &o%a .a po$s%e4a na potisnuti &on5-i&t i* $%etin%st(a i 'i(a pre(-a$an ten*i%o) &o%a s-a'i. - psi,oana-iti&a terapi%a po&u+a(a ot&-oniti rani%e potis&i(an%e i po)o4i pa8i%entu $a se suoi s &on5-i&to) i* $%etin%st(a i ri%e+i .a u s(%et-u rea-nosti o$ras-e oso'e. - potis&i(an%e spr%ea(a o$rastan%e e.a0 u&-an%an%e represi%e tre'a-o 'i o)o.u4iti ta% pro8es pono(no. uen%a - sr1 psi,oana-i*e %e o'u,(atio Pau- Ea8,te- ?1F;;@ u s(o%o% )eta5ori o (unasto) )a)utu- neurots&i pro'-e)i su *aa,ureni osta8i $a(ni, &on5-i&ata - po&u+a(a%u4i u&-oniti potis&i(an%a- &oriste se )no.i) te,ni&a)a - na%po*nati%a %e &, nik% sl!0!)ni %s!(i$%(i$% = pa8i%enta na &auu se potie $a s-o'o$ni pusti s(o%e )is-i/ (er'a-i*ira%u4i +to .o$ )u pa$ne na pa)et/ 'e* 8en*ure- ta&o se pre(-a$a(a%u o'ra)'eni )e,ani*)i - %n%li+% sn!4%- $ru.a %e &-asina ana-iti&a te,ni&a/ (%eru%e se $a u sno(i)a ne)a o'ra)'eni, )e,ani*a)a/ te $opu+ta sa$r1a%u &o%i %e inae potisnut $a u6e u s(i%est spa(aa/ a po+to %e ta% )ateri%a- i*ni)no pri%ete4i/ ne po%a(-%u%e se u s(o) pra(o) o'-i&u/ ne.o %e s&ri(ensi)'o-i&i sa$r1a% - $u.o %e u sre$i+tu psi,oana-i*e 'i-a %n%li+% !0'%-0,ni -, %ni+%-% / a (e4e %o% *naen%e pri$a%u t*(. e.o psi,o-o*i

18

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA u pro+-osti %e terapi%a tra%a-a i ti%e&o) ne&o-i&o .o$ina/ &at&a$ i s pet seansi na t%e$an- a-i Creu$o(e psi,oana-i*e nisu tra%a-e $u-%e o$ ne&o-i&o )%ese8i ti%e&o) pos-%e$n%i, ne&o-i&o .o$ina i$e%e i ra$ neo5reu$o(a8a &ao npr. 3aren orneP i arrP Sta8& Su--i(an i e.o psi,o-o.a poput Eri& Eri&son i ein* art)an stopi-e su se u psi,oana-iti&i ori%entiranu psi,oterapi%u/ &at&a$ na*(anu psi,o$ina)s&a terapi%a o(a% pristup *a.o(ara &ra4u ana-iti&u terapi%u = (i+e ori%entiranu na sa$a+n%ost i 'u$u4nost/ a&ti(ni%a %e i (i+e $ire&ti(na/ ne os-an%a se na te,ni&u &aua i ne &oristi (re)ens&i $u.otra%ne te,ni&e

PARADIGME UENJA - para$i.)a uen%a s&up %e pretposta(&i o to)e $a se a'nor)a-no pona+an%e ui na isti nain &ao i $ru.a -%u$s&a pona+an%a - u psi,o-o.i%i rano. G<.st. pre(-a$a(ao %e stru&tura-i*a) &o%i %e s)atrao $a %e pra(i pre$)et proua(an%a )enta-no 5un&8ioniran%e i stru&tura- 8i-% u to (ri%e)e %e 'io sa*nati +to (i+e o to)e +to se *'i(a u u)u/ ana-i*ira%u4i te)e-%ne sasta(ni8e &o%e ine n%en sa$r1a% - Ei-,e) Eun$t = osni(a pr(i psi,o-o.i%s&i -a'oratori% 1N;F. i E$Tar$ Tit8,ener &o%i %e osno(ao -a'oratori% na s(eui-i+tu Dorne--- ra*ra$i-i su postup&e &o%i)a su ispitani&e poua(a-i $a i*(%e+ta(a%u o na%osno(ni%i) aspe&ti)a s(o%i, is&usta(a &a$ su i*-o1eni po$ra1a%i)a - &ro* )u&otrpnu INTROSPE3DIJU/ sa)oopa1an%e )enta-ni, pro8esa/ ispitani8i su po&u+a(a-i ot&riti sasta(ne $i%e-o(e is&ust(a i stru&turu s(i%esti - npr. testiran%e s )etrono)o)- 'r*i ot&u8a%i i, ine u*'u6eni)a/ spori s)ireni)a/ neposre$no pri%e ot&u8a%a 'i-i su napeti/ a pos-i%e os%e4a-i o-a&+an%e

Uspon 'i,e(iori*)a - pos-i%e ne&o-i&o .o$ina )no.i istra1i(ai poe-i su .u'iti (%eru u sposo'nost introspe&8i%e $a pru1i &orisno *nan%e o -%u$i)a - $o'i(eni su protur%eni po$a8i/ pa se ini-o $a introspe&8i%a ne ra*%a+n%a(a ni %e$no pitan%e - Jo,n 2. Eatson %e 1F1L. .o$ine re(o-u8ionirao psi,o-o.i%u- psi,o-o.i%a &ao o'%e&ti(na i e&speri)enta-na *nanost - o&renuo se e&speri)enta-ni) postup8i)a psi,o-o.a &o%i su istra1i(a-i uen%e &o$ 1i(otin%a - po)a&nuo %e .-a(ni interes psi,o-o.i%e s )i+-%en%a na uen%e - te1n%a $a se ta&(i) o'%e&ti(ni) po$a8i)a tipa po$ra1a%- rea&8i%a opi+e -%u$s&o pona+an%e/ te pre$(i6a i &ontro-ira

19

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA 'i,e(iori*a) se )o1e $e5inirati &ao pristup proua(an%e opa*i(o. pona+an%a/ ne s(i%esti &o%i %e us)%eren na

3-asino u(%eto(an%e - %e$na o$ (rsta uen%a - ot&rio %e I(an Pa(-o( na psi)a .oto(o s-ua%no $o& %e proua(ao pro'a(ni susta( - u(e$eni su 'e*u(%etni po$ra1a% ?2P@/ &o%i auto)ats&i $o(o$i $o ne&e rea&8i%e/ i ta se rea&8i%a na*i(a 'e*u(%etni o$.o(or ?2O@/ a u&o-i&o se ne&i neutra-ni?NP@ po$ra1a% $o(o-%no puta uparu%e s 'e*u(%etni)/ poin%e i*a*i(ati istu rea&8i%u/ te se ta% po$ra1a% na*i(a u(%eto(ani po$ra1a%?UP@/ a rea&8i%a u(%eto(ani o$.o(or ?UO@ - *apra(o se u(%eto(ani o$.o(or pone+to ra*-i&u%e o$ 'e*u(%etno. - "%2,n$,# se o$nosi na ono +to se $o.a6a s u(%eto(ani) o$.o(oro) &a$a i*a pono(-%eno. u(%eto(ano. po$ra1a%a ne s-i%e$i 'e*u(%etni po$ra1a%u(%eto(ani o$.o(or postupno nesta%e - Jo,n 2. Eatson i Rosa-ie RaaPner = e&speri)ent s )a-i) A-'erto) i* 1FG<. Operantno u(%eto(an%e - $ru.a .-a(na (rsta uen%a %e proi*a+-a u.-a(no) i* ra$a E$Tar$a T,orn$i&ea poet&o) G<i, .o$ina 1F. st. - n%e.a %e *ani)ao uina& &o%i pos-%e$i8e i)a%u na pona+an%e *a ra*-i&u o$ Pa(-o(a i n%e.o(i, istra1i(an%a po(e*anosti i*)e6u po$ra1a%a - e&speri)ent s )a&a)a i po-u.o) - T,orn$i&e %e 5or)u-irao ono +to 4e postati i*ni)no (a1ni) nae-o) - +%k!n ,6,k&%. pono(it 4e se ono pona+an%e na&on &o%e. us-i%e$e pos-%e$i8e &o%e su po or.ani*a) *a$o(o-%a(a%u4e/ $o& 4e i, o'es,ra'riti ono pona+an%e &o%e $o(o$i $o +tetni, i-i neu.o$ni, pos-%e$i8a - na ta% nain pona+an%e i-i o$.o(or &o%i i)a pos-%e$i8e s-u1i &ao instru)ent/ o,ra'ru%u4i i-i o'es,ra'ru%u4i s(o%e (-astito pona(-%an%e- *ato %e to uen%e u poet&u na*(ano instru)enta-ni) - S&inner %e pri%e O<a& .o$ina u(eo ono +to se *o(e operantni pristup/ 'u$u4i $a proua(a pona+an%e &o%e operira u o&o-ini - pre5or)u-irao %e *a&on e5e&ta pre'a8u%u4i te1i+te s po(e*i(an%a po$ra1a%a i o$.o(ora = S-R (e*e- na po(e*anost i*)e6u o$.o(ora i n%i,o(i, pos-%e$i8a i-i &ontin.en8i%a - po$ra1a%i/ $a&-e/ ne posta%u to-i&o po(e*ani s o$.o(oro)/ (e4 posta%u pri-i&a $a se po%a(e o$.o(ori &o%i su u pro+-osti 'i-i pot&rep-%i(ani - u(eo %e &on8ept )isk'i-in%&i4n!" p!)'%3%$% &a&o 'i o*naio (an%s&e $o.a6a%e &o%i 4e re4i or.ani*)u $a 4e s-i%e$iti o$re6ena pos-%e$i8a a&o po&a1e o$re6eno pona+an%e

20

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA )i%en%a%u4i na*i( H*a&on e5e&taH u H*a&on pot&rep-%en%aH S&inner %e ra*-i&o(ao $(i%e (rste pot&rep-%en%a: 1@ po*iti(no pot&rep-%en%e = o$nosi se na %aan%e (%ero%atnosti o$.o(ora u prisutnosti o$re6eno. $o.a6a%a G@ ne.ati(no pot&rep-%en%e ta&o6er %aa o$.o(or/ no to ra$i &ro* u&-an%an%e $o.a6a%a &ao +to %e prestana& e-e&trino. +o&a - t(r$io %e $a %e s-o'o$a i*'ora )it i $a %e ita(o pona+an%e o$re6ena pot&rep-%i(ai)a &o%e $a%e $ru+t(ena o&o-ina - 8i-% S&innera i s&inero(a8a isti %e &ao i n%i,o(a )entora Eatsona/ a to %e &ontro-a i pre$(i6an%e pona+an%a. - 1e-e ustano(iti &a&o se pona+an%e st%ee/ *a$r1a(a/ )i%en%a i u&-an%a0 - i*'%e.a(a%u se apstra&tni ter)ini i &onstru&ti- ne)a npr. spo)in%an%a potre'a/ )oti(a8i%e/ 1e-%a it$. - s)atrao %e $a psi,o-o.i%a )ora s(o%u pa1n%u o.raniiti is&-%ui(o na i*ra(no opa*i(o pona+an%e i o$.o(ore i na uin&e pot&rep-%en%a/ &a&o 'i pru1i-a potpuno *a$o(o-%a(a%u4i pri&a* -%u$s&o. pona+an%a 5 a-i tre'a napo)enuti $a oni NE PORIIU posto%an%e unutarn%i, stan%a u)a i os%e4a%a - 1e-%eno operantno pona+an%e )o1e se postupno posti4i O2!I3OVANJEM/ a to *nai na.ra6i(an%e) ni*a o$.o(ora &o%i su USPJEANE APRO3SIMADIJE/ o$nosno/ o$.o(ori s(e s-ini%i 1e-%eno)

Mo$e-iran%e - tre4i tip uen%a/ a o$nosi se na uen%e .-e$an%e) i i)itiran%e) $ru.i, - 2an$ura i Men-o(e ?1FON@ $%e8a i s)an%i(an%e stra,a o$ pasa PARADI"ME MEDIJADIJS3O" UIENJA - uen%e po )o$e-u po&a*u%e ono +to pre$sta(-%a i*ra*ito (a1no pitan%e/ nai)e u-o.u posre$u%u4i, i)'eni&a u uen%u i pona+an%u - &o$ )o$e-iran%e: oso'a .-e$a $ru.o. &a&o ne+to ra$i i o$)a, po&a*u%e pro)%ene u pona+an%u - na%op4eniti%e .o(ore4i/ teori%a )e$i%a8i%s&o. uen%a $r1i $a o&o-ins&i po$ra1a% ne po'u6u%e i*ra(no (an%s&i o$.o(or/ (e4 to ini pre&o o$re6eno. posre$u%u4e. pro8esa i-i -,)i$%&!'%/ &ao +to %e stra, i-i )i+-%en%e/ i ta% se pro8es s,(a4a &ao unutarn%i o$.o(or - posto%i na$a $a se pri&up-%eno *nan%e o (an%s&o) pona+an%u )o1e preni%eti na proua(an%e $u+e(no. i e)o8iona-no. 1i(ota/ npr. *na)o -i $a pona(-%an%e (an%s&o. o$.o(ora 'e* pot&rep-%en%a $o(o$i $o .a+en%a o$.o(ora / )o1e)o pre$(i$%eti $a 4e pono(-%eno i*a*i(an%e o$.o(ora stra,a u* isto(re)eno us&ra4i(an%e 'o-i i-i &a*ne s)an%iti stra,

21

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA

PRIMJENA NAIE!A UIENJA NA DEVIJANTNO PONAAANJE - pre)a 'i,e(ioristi)a a'nor)a-no pona+an%e se ta&o6er ui &ao i (e4ina $ru.i, pon)a+an%a - o(o sta%a-i+te s(o$i na na%)an%u )%eru (a1nost 'io-o+&i, 5a&tora i u)%esto to.a se us)%eru%e na ras(%et-%a(an%a pro8esa uen%a *a &o%e se pretposta(-%a $a pona+an%e ini nepri-a.o6eni) - pre)a )no.i)a &o%i su us(o%i-i para$i.)u uen%a/ a'nor)a-nost %e re-ati(isti&i &on8ept/ (e*ano u* $ru+t(eni i-i &u-tura-ni &on8ept - pre$nost: uoena %e (a1na pre$nost- u psi,opato-o.i%i %e po(e4ana tonost opa1an%a0 po$ra1a%i se )ora%u tono opa1ati i &ontro-irati0 )%ere se i 'i-%e1e (e-iina i 'ro% o$.o(ora/ n%i,o(a -aten8i%a/ 'r*ina &o%o) se $a%u0 pa1-%i(o se 'i-%e1e i (e*e i*)e6u po$ra1a%a/ o$.o(ora i is,o$a 3RITI3A PARADI"ME UIENJA - a'nor)a-nost %o+ u(i%e& ni%e u(%er-%i(o po(e*ana s o$re6eni) is&ust(i)a uen%a - ne )ora *naiti $a %e ne&o $e(i%antno pona+an%e u pr(o) re$u naueno 2I EVIORA!NA TERAPIJA - i* para$i.)e uen%a i*rastao %e o$re6en 'ro% terapi%s&i, te,ni&a - te te,ni&e se o*nau%u po%)o(i)a 'i,e(iora-na terapi%a i )o$i5i&a8i%a pona+an%a *ato +to se o$ poet&a t(r$i-o $a se one te)e-%e na e&speri)enta-no pro(%ereni) *a&oni)a uen%a &o%e su 5or)u-ira-i 'i,e(ioristi - 'u$u4i $a %e an&sio*nosnost pre)a teori%i )e$i%a8i%s&o. uen%a &-asino u(%eto(ana/ $%e-ot(oran nain $a se u&-oni stra, %e $a se u(%eto(ani po$ra1a% po(e1e s o$.o(oro) &o%i ni%e pota&nut stra,o) # PROTUUVJETOVANJE - nae-o protuu(%eto(an%a i.ra-o %e sre$i+n%u u-o.u u ino(ati(no) )i+-%en%u Josep,a Eo-pea &o%i %e ra*(io s&up te,ni&a 'i,e(iora-ne terapi%e/ t(r$e4i *a n%i, $a su $%e-ot(orne i* upra(o spo)enuti, ra*-o.a - na%ra+ireni%a te,ni&a %e s*s&%4n% ),s,n+i0ili+%(i$% - $ru.e 'i,e(iora-ne te,ni&e u&-%uu%u &',nin" +%*+i-%n$% +% s,0,/ &o%i -%u$e potie $a .o(ore i rea.ira%u ot(oreno pre)a $ru.i)a/ i*ra1a(a%u4i i s(o%e po*iti(ne i ne.ati(ne os%e4a%e - u %4,'+i4n!- *4$,&!4%n$* po$ra1a% &o%i pri(-ai pa8i%enta uparu%e se s neu.o$ni) $o.a6a%e) &ao +to %e e-e&tro+o& na (r+8i)a prsti%u/ u na$i $a 4e )u se $ati ne.ati(na o'i-%e1%a- npr. 5eti+isti - i* operantno. u(%eto(an%a proi*-a*e i ne&i 'i,e(iora-ni postup8i / npr. $%e8a &o%a se pona+a%u -o+e u ra*re$u- uite-% )o1e susta(no na.ra6i(ati *a $ru+t(eno pri,(at-%i(o pona+an%e/ $o& i.norira nepri,(at-%i(a pona+an%a

22

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA operantni tret)an %e i &, nik% p'i-$,n% 3,&!n% = pro.ra) u $u+e(ni) 'o-ni8a)a &o%i) se te+&o pore)e4ene pa8i%ente potie na pri&-a$ni%e pona+an%e )o$e-iran%e se ta&o6er pri)%en%u%e u terapi%s&i) inter(en8i%a)a- 5o'i%e ta&o6er se u sa(%eto(an%u &oristi i"'%n$, *l!"% 'i,e(iora-ne pro'e ?!a*arus/ 1F;1@ = po&a*u%u se pri)%eri naina na &o%i se tre'a nositi s o$re6eno) situa8i%o) i *ati) potie pa8i%ente sa i, ti%e&o) seanse i)itira%u

/OGNITIVNA PARADIGMA - &o.ni8i%a %e po%a) &o%i o'%e$in%u%e )enta-ne pro8ese opa1an%a/ prepo*na(an%a/ ra*u)i%e(an%a/ prosu6i(an%a i )i+-%en%a - &o.niti(na para$i.)a %e us)%erena na to &a&o -%u$i ?a i 1i(otin%e>@ stru&turira%u s(o%a is&ust(a/ &a&o i) pri$a%u s)isao/ preo'-i&u%u4i o&o-ins&e po$ra1a%e u upotre'-%i(e in5or)a8i%e

TEME!JI 3O"NITIVNE TEORIJE - u s(a&o) s)o trenut&u o'asuti puno (e4i) 'ro%e) po$ra1a%a o$ ono. na &o%i s)o u stan%u o$.o(oriti - &o.niti(ni psi,o-o*i s)atra%u $a %e pro8es uen%a puno s-o1eni%i ne.o +to %e pasi(no o'-i&o(an%e no(i, (e*a po$ra1a%-o$.o(or - npr. &o.niti(ni psi,o-o*i a& i &-asino &on$i8ioniran%e s)atra%u a&ti(ni) pro8eso) &o%i) or.ani*)i ue po(e*anost )e6u $o.a6a%i)a/ a ne auto)ats&i) utis&i(an%e) (e*a )e6u po$ra1a%i)a - &o.niti(ni psi,o-o*i s)atra%u $a or.ani*a) &o%i ui s(%esno i a&ti(o tu)ai situa8i%u u s(%et-u ono.a +to %e ste&ao u pro+-osti/ re8i)o &ao $a is&ust(o propu+ta &ro* per8epti(ni -i%e(a&- or.ani*a) &o%i ui u&-apa no(e in5or)a8i%e u )re1u (e4 po,ran%eno. *nan%a- t*(. S EMA - su(re)ena e&sp. psi,o-o.i%a se puno 'a(i &o.ni8i%o) - s(e se (i+e spo)in%u u &o.niti(na o'%a+n%ena i u potra*i *a u*ro8i)a a'nor)a-nosti - npr. (r-o ra+ireno sta%a-i+te o $epresi%i- &ri(n%u pripisu%e &o.niti(no) setu - &o.niti(ni istra1i(a se us)%eru%e na to &a&o -%u$i a&ti(no tu)ae o&o-ins&e po$ra1a%e i &a&o to pro)i%en%eni po$ra1a%i ut%eu na pona+an%e 3RITI3A 3O"NITIVNE PARADI"ME - ia&o %e trenutano na%*astup-%eni%a )e6u psi,o-o*i)a/ posto%i ne&o-i&o &riti&a:

23

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA o &onstru&ti su $one&-e Hs&-is&iH i nisu u(i%e& $o'ro $e5inirani/ &o.niti(na o'%a+n%en%a psi,opato-o.i%e ne o'%a+n%a(a%u u(i%e& puno/ &o$ npr. $epresi%e +to %e *apra(o u*ro& a +to pos-%e$i8a ni%e %asno

3O"NITIVNO 2I EVIORA!NA TERAPIJA - &o.niti(no sta%a-i+te u (e-i&o% )%eri %e pri(u&-o pa1n%u u 'i,e(iora-no% terapi%i. - &o.niti(no us)%ereni 'i,e(iora-ni terapeuti po&u+a(a%u pro)i%eniti )isaone pro8ese s(o%i, pa8i%enata &a&o 'i )o.-i ut%e8ati na n%i,o(e e)o8i%e i pona+an%e - k!"ni&i4n! ',s&'*k&*'i'%n$,# postupa& &o%i po&u+a(a pro)i%eniti nain na &o%i &-i%enti ra*)i+-%a%u o 1i(otu &a&o 'i pro)i%eni-i s(o%e (an%s&o pona+an%e i e)o8i%e - pone+to ra*-iit pristup &o.niti(no% terapi%i i*(ire i* i$e%a A-'erta E--isa &o%i $r1i $a su nepri-a.o6eni os%e4a%i i a&ti(nosti u*ro&o(ani i'%(i!n%lni4$,'!4%n$i-% - po-a*e4i o$ po.re+ni, pretposta(&i / -%u$i posta(-%a%u pret%erane *a,t%e(e i se'i i $ru.i)a - E--is i n%e.o(i s-%e$'eni8i/ *a.o(orni8i t*(. '%(i!n%ln!7,-!(i!n%ln, &,'%pi$,/ s(o%i) pa8i%enti)a po)a1u $a ospore o(a&(e pretposta(&e i ue i, $a i, *a)i%ene )is-i)a $a %e u re$u i $a s)i%u .ri%e+iti na pri)%er - $ru.i (o$e4i &o.niti(ni terapeut %e psi,i%atara Aaron 2e8& i%i %e sre$i+n%i interes nain na &o%i -%u$i is&ri(-%a(a%u is&ust(o - npr. )no.i $epresi(ni -%u$i i* s-o1eno. $o.a6a%a se-e&ti(no i*$(a%a%u ona o'i-%e1%a &o%a 4e ou(ati n%i,o( turo'an po.-e$ na 1i(ot- o$nosno *ane)aru%e s(e $o'ro i po*iti(no/ 2e8&o(a terapi%a po&u+a(a pa8i%ente na(esti $a pro)i%ene )i+-%en%e o sa)i)a se'i i nain na &o%i tu)ae 1i(otne $o.a6a%e PARADI"ME UIENJA I 3O"NITIVNE PARADI"ME - &o.niti(no- 'i,e(iora-ne terapi%e proua(a%u s-o1enu )e6ui.ru (%ero(an%a/ oe&i(an%a/ per8ep8i%e i sta(o(a na %e$no% strani i (an%s&o. pona+an%a na $ru.o% strani - npr. A-'ert 2an$ura/ (o$e4i *a.o(orni& pro)%ene pona+an%a &o.niti(ni) sre$st(i)a/ t(r$i $a ra*-iite terapi%e $o(o$e $o po'o-%+an%a %aa%u4i &o$ -%u$i os%e4a% sa)oe5i&asnosti/ (%ero(an%e $a )o.u posti4i 1e-%ene 8i-%e(e - no/ isto$o'no t(r$i $a %e pro)%ena pona+an%a po)o4u 'i,e(iora-ni, te,ni&a na%'o-%i nain &a&o $a se po(e4a sa)oe5i&asnost - *a ra*-i&u o$ n%e.a/ -%u$i &ao +to %e E--is na.-a+a(a%u i*ra(nu pro)%enu )i+-%en%a &ro* raspra(u/ u(%era(an%e/ So&rato(s&i $i%a-o. i s-. &a&o 'i se posti.-a po'o-%+an%a u e)o8i%a)a i pona+an%u

24

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA E--is i n%e.o(i s-%e$'eni8i ta&o6er pri$a%u *natnu (a1nost $o)a4i) *a$a4a)a

POSLJEDI8E PRIHVA9ANJA JEDNE OD PARADIGMI - ona% t&o pri proua(an%u a'nor)a-no. pona+an%a pri,(ati o$re6enu para$i.)u/ nu1no $onosi pret,o$nu o$-u&u o to)e &o%u 4e (rstu po$ata&a s&up-%ati i &a&o 4e tu)aiti - ta&o se )o.u *ane)ariti i pre(i$%eti $ru.e in5or)a8i%e - a'nor)a-no %e pona+an%e pre(i+e ,etero.eno $a 'i se na o$.o(ara%u4i nain o'%asni-o i-i -i%ei-o 'i-o &o%o) o$ $ana+n%i, para$i.)i

DIJATEZA =STRES: Pri%e$-o. para$i.)e - para$i.)a op4eniti%a o$ oni, o &o%i)a s)o pret,o$no raspra(-%a-i na*i(a se $i%ate*a- stres0 po(e*u%e 'io-o+&e/ psi,o-o+&e i o&o-ins&e 5a&tore i ni%e o.raniena na ne&u pose'nu +&o-u )i+-%en%a &ao +to %e ona uen%a/ &o.niti(na i-i psi,o$ina)s&a - u sre$i+tu o(e para$i.)e %e intera&8i%a i*)e6u $ispo*i8i%e pre)a 'o-esti = $i%ate*e i o&o-ins&i, i-i 1i(otni, ne$a4a- stresa - $i%ate*a se o$nosi na &onstitu8iona-nu $ispo*i8i%u *a 'o-est/ a-i po%a) se )o1e pro+iriti na 'i-o &o%u oso'inu po%e$in8a &o%a po(e4a(a (%ero%atnost nastan&a ne&o. pore)e4a%a - pos%e$o(an%e $i%ate*e *a pore)e4a% po(e4a(a i*.-e$e oso'e $a .a ra*(i%e/ no ni u &o) s-ua%u ne %a)i $a 4e se pore)e4a% po%a(iti - o($%e se stres o$nosi na ne&i +tetan i-i neu.o$an o&o-ins&i po$ra1a% &o%i )o1e 'iti i-i 'io-o+&i i-i psi,o-o+&i - &-%una pretposta(&a $i%ate*a-stres )o$e-a %e $a su i $i%ate*a i stres nu1ni u ra*(o%u pore)e4a%a RAZ!IIITI PRISTUPI ODREWENOM 3!INII3OM PRO2!EMU - o(isno o para$i.)i &o%u us(o%i)o na s(a&i pro'-e) .-e$a)o na $ru&i%i nain u s&-a$u s pri,(a4eno) teori%o)/ i po-a*i)o o$ $ru.ai%i, pretposta(&i E3!E3TIDIZAM U PSI OTERAPIJI: PRA3SA NAS IINI SAVRAENIMA - (e4ina terapeuta pri,(a4a e&-e&ti8i*a)/ &oriste4i i$e%e i te,ni&e ni*a +&o-a/ i esto se pona+a%u na nain &o%i ni%e potpuno u s&-a$u s teori%a)a &o%e pri,(a4a%u

25

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA L. 3!ASICI3ADIJA I DIJA"NOZA s-ua% A-eS $i%a.no*a %e &-%uni aspe&t po$ru%a a'nor)a-ne psi,o-o.i%e presu$no %e $a pro5esiona-8i )o.u tono )e6uso'no &o)uni8irati o tipo(i)a s-ua%e(a &o%e -i%ee i-i proua(a%u DSM =IV# $i%a.nosti&i i statisti&i priruni& *a $u+e(ne pore)e4a%e/ Iet(rto i*$an%e/ o'%a(i-a .a %e A)eri&a psi,i%atri%s&a u$ru.a i i)a *ani)-%i(u po(i%est &o%u 4e)o pri&a*ati $o &ra%a 1F.st./ )e$i8ina %e $a-e&o o$)a&-a/ s (re)eno) se u(i$%e-o $a ra*-iite 'o-esti *a,ti%e(a%u ra*-iite naine -i%een%a usa(r+eni su $i%a.nosti&i postup8i/ &-asi5i8irane su 'o-esti i $a(ani su o$.o(ara%u4i -i%e&o(i ti%e&o) 1F. a-i i G<. st. 'i-o %e (e-i&i, ne$os-%e$nosti u &-asi5i&a8i%i a'nor)a-no. pona+an%a &-asi5i&a8i%a %e 'i-a o*'i-%an pro'-e)/ %er %e n%i,o(a ra*-iitost o)eta-a pro5esiona-nu &o)uni&a8i%u U Pari*u 1NNF. 3on.res $u+e(ne *nanosti %e us(o%io %e$inst(enu &-asi5i&a8i%u/ no ona se ni%e ni&a$a +iro&o &oristi-a %o+ rani%e/ 1NNG. u Ve-i&o% 2ritani%i Statisti&i o$'or 3ra-%e(s&e )e$i8ins&o-psi,o-o+&e u$ru.e st(orio &-asi5i&a8i%s&i susta( &o%i -ano(i ni&a$ nisu pri,(ati-i u SAD-u %e 1NNO. U$ru.a )e$i8ins&i, upra(ite-%a a)eri&i, ustano(a *a $u+e(no 'o-esne/ pretea A)eri&e psi,i%atri%s&e u$ru.e us(o%i-a %e pone+to pro)i%en%enu (er*i%u 'ritans&o. susta(a 1F1L. .. su pri,(ati-i i no(u &-asi5i&a8i%u / pri,(a4a%u4i ne&e o$ i$e%a E)i-a 3raep-ina ?a-i/ re8i)o NeT Ror& ni%e pri,(atio o(u/ ne.o %e i)ao (-astitu &-asi5i&a8i%u@ E O %e 1FLF. $u+e(ne pore)e4a%e $o$a-a Me6unaro$no) popisu u*ro&a s)rti/ &o%i %e 1FMN. pro+iren/ posta%u4i Me6unaro$na statisti&a &-asi5i&a8i%a 'o-esti/ po(re$a i uro&a s)rti ?IDD@/ s(eo'u,(atan popis s(i, 'o-esti/ u&-%uu%u4i i &-asi5i&a8i%u a'nor)a-no. pona+an%a/ no $io &o%i se o$nosio na $u+e(ne pore)e4a%e ni%e 'io +iro&o pri,(a4en %er %e 1FKG. .o$ine A)eri&a psi,i%atri%s&a u$ru.a o'%a(i-a s(o% (-astiti Di%a.nosti&i i statisti&i priruni& ?DSM@ E O %e 1FOF. o'%a(i-a no(i/ pro+ireni susta( &-asi5i&a8i%e/ a $ru.a (er*i%a DSM-a 'i-a %e s-ina susta(u E O-a i u Ve-i&o% 2ritani%i %e st(oren popratni r%eni& $e5ini8i%a/ a-i potpuno s-a.an%e ni%e 'i-o posti.nuto 3-asi5i&a8i%e E Oa su %e$nosta(no 'i-e popis $i%a.nosti&i, &ate.ori%a0 st(arno pona+an%e i-i si)pto)i &o%i su osno(a *a $i%a.no*u nisu 'i-i po'-i1e opisani = $o DSM-II

26

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA 1FN<. %e A). psi,. u$ru.a o'%a(i-a opse1no i*)i%en%en $i%a.nosti&i priruni& = DSM-III 1FN;. %e o'%a(-%ena pone+to pro)i%en%ena (er*i%a DSM-III R A). psi,. u$ru.a %e 1FNN. .o$ine i)eno(a-a ra$nu .rupu *a poeta& ra$a na DSM-IV &o%o) %e pre$s%e$ao A--en Cran8es- *ato +to %e 'i-o oe&i(ano o'%a(-%i(an%e 1< (er*i%e Interna8iona-ne &-asi5i&a8i%e 'o-esti ?IDD-1<@ 1FFL. .o$ine/ a posto%a-o %e puno ne$os-%e$nosti i*)e6u IDDa i DSMa ra$na (er*i%a DSM-IV %e posta-a $ostupna 1FFL./ a &onana (er*i%a 1FFM.

DIJAGNOSTI/I SUSTAV AMERI/E PSIHIJATRIJS/E UDRUGE :DSM7IV1

OSI - tre4e se i*$an%e DSM.a i i*$an%a &o%a su us-i%e$i-a ra*-i&u%u se po 'ro%ni) no(ina)a/ a na%oiti%a %e pro)%ena upotre'a 4i2,!sn, kl%si6ik%(i$, - s(a&a se oso'a pro8%en%u%e na pet o$(o%eni, $i)en*i%a i-i OSI - (i+eosni susta(/ &o%i tra1i pro8%ene na s(a&o% o$ pet osi/ t%era &-iniara $a u*)e u o'*ir +iro& ni* in5or)a8i%a - Os I- u&-%uu%e s(e &ate.ori%e osi) pore)e4a%a -inosti i )enta-ne retar$a8i%e/ &o%e ine Os II - na ta% nain OS I i OS II ine &-asi5i&a8i%u a'nor)a-no. pona+an%a - i*$(o%ene su $a 'i se u*e-a u o'*ir )o.u4a prisutnost $u.otra%ni%i, pore)e4a%a $o& %e pa1n%a us)%erena na trenutani - pre)$a preosta-e tri osi nisu potre'ne *a $ono+en%e $i%a.no*e/ n%i,o(o u&-%ui(an%e u DSM *nai prepo*na(an%e in%eni8e $a osi) si)pto)a &o%e oso'a i)a i $ru.i 5a&tori tre'a%u 'iti u&-%ueni u pro8%enu - Os III- &-iniar o*nau%e 'i-o &o%e op4e )e$i8ins&o stan%e *a &o%e se pretposta(-%a $a %e (a1no $a $u+e(ni pore)e4a% - Os IV 'i-%e1i psi,oso8i%a-ne i o&o-ins&e pro'-e)e &o%e oso'a os%e4a i &o%i )o.u pri$onositi pore)e4a%u = u&-%uu%u te+&o4e s -ano(i)a o'ite-%i i +iro& ni* pro'-e)a u $ru.i) po$ru%i)a 1i(ota - na Os V- &-iniar o*naa(a trenutanu ra*inu a$apti(no. 5un&8ioniran%a oso'e- po$ru%a &o%a se u*i)a%u u o'*ir su so8i%a-ni o$nosi/ 5un&8ioniran%e na pos-u i &ori+ten%e s-o'o$no. (re)ena DIJA"NOSTII3E 3ATE"ORIJE
P!',-,;%$i k!$i s, !0in! p'4i p*& )i$%"n!s&i(i'%$* * )!$,n%k!$ )!0i5 )$,&in$s&4* ili %)!l,s(,n(i$i - tu se na-a*e inte-e&tua-ni/ e)o8iona-ni i 5i*i&i pore)e4a%u &o%i o'ino poin%u u $o%ena&o% $o'i/ $%etin%st(u i a$o-es8en8i%i

27

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA ne&e o$ opisani, pote+&o4a su an&sio*ni pore)e4a% *'o. separa8i%e/ pore)e4a% op,o6en%a/ $e5i8it pa1n%eX,ipera&ti(ni pore)e4a%/ )enta-na retar$a8i%a/ per(a*i(ni ra*(o%ni pore)e4a%?in5anti-ni auti*a)@ i pore)e4a% uen%a &o%i po&ri(a%u *asto% u uen%u .o(ora/ itan%a/ arit)eti&i, (%e+tina i (%e+tina pisan%a

P!',-,;%$i 4,+%ni *+ psi !%k&i4n, &4%'i - pore)e4a%i u*i)an%a ra*-iiti, t(ari: a-&o,o-a/ opi%ata/ &o&aina/ a)5eta)ina i s-ino - oni )i%en%a%u pona+an%e u to% )%eri $a ono u.ro1a(a $ru+t(eno 5un&8ioniran%e0 )o.u4e %e $a oso'a prestane 'iti sposo'na &ontro-irati i-i pre&inuti u*i)an%e t(ari i )o1e ra*(iti si)pto)e suste*an%a a&o i, prestane u*i)ati - o(e t(ari )o.u $oprini%eti ra*(o%u $ru.i, pore)e4a%a na Osi I &ao npr. an&sio*ni pore)e4a%i i-i pore)e4a%i raspo-o1en%a S i+!6',ni$% i )'*"i psi !&ini p!',-,;%$i - &o$ -%u$i sa s,i*o5reni) pore)e4a%i)a po%a(-%u%u se s)etn%e u 'ri*i *a se'e/ so8i%a-ni) o$nosi)a i sposo'nosti *a ra$ - n%i,o( .o(or i &o)uni&a8i%a su pore)e4eni/ pa se $o.a6a $a $%e-o)i8e i-i potpuno pre-a*e s %e$ne te)e na $ru.u - esto pate o$ su)anutosti/ &ao +to %e (%ero(an%e $a su i) u .-a(u unesene tu6e )is-i/ )ue i, ,a-u8ina8i%e ?pose'no .-aso(i@ - e)o8i%e su i) otup%e-e/ sti+ane i-i nepri&-a$ne i i*.u'i-i su &onta&t sa s(i%eto) i $ru.i) -%u$i)a - na%oiti%i si)pto)i oso'a sa su)anuti) pore)e4a%i)a su n%i,o(e i$e%e pro.an%an%a - $i%a.no*a se )o1e pri)i%eniti i na i*u*etno sna1nu i neopra($anu -%u'o)oru - DSM-IV ra*-i&u%e su)anute pore)e4a%e o$ s,i*o5reni%e paranoi$no. tipa/ napo)in%u4i $a su &o$ s,i*o5reni%e su)anutosti o'ino 'i*arni%e i usitn%ene0 oso'a i)a ,a-u8ina8i%e i op4enito %e u (e4o% )%eri pore)e4ena P!',-,;%$i '%sp!l!3,n$% - U (e-i&o) $epresi(no) pore)e4a%u oso'a %e i*ni)no tu1na i o'es,ra'rena/ s&-ona %e .u'it&u te1ine i ener.i%e/ sui8i$a-ni) )is-i)a i os%e4a%i)a &ri(n%e - oso'a &o%a pati o$ )ani%e )o1e se opisati &ao &ra%n%e eu5orina/ irita'i-na/ a&ti(ni%a ne.o o'ino/ rastresena i napu,ano. sa)opo+to(an%a - 'ipo-arni pore)e4a% se $i%a.nosti8ira a&o oso'a i)a epi*o$e )ani%e i-i i )ani%e i $epresi%e

28

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA Anksi!+ni p!',-,;%$ - an&sio*no pore)e4a%i &ao sre$i+n%i pore)e4a% i)a ne&i o'-i& an&sio*nosti - oso'e s 5o'i%o) = 'o%e se ne&o. o'%e&ta i-i situa8i%e to-i&o $a %e )ora%u i*'%e4i/ a& i &a$a *na%u $a %e n%i,o( stra, neopra($an i nera*u)an i $a i, o)eta u 1i(otu - panini pore)e4a%- oso'a %e po$-o1na i*nena$ni)/ no &rat&i) napa$a%i)a inten*i(no. stra,a/ to-i&o u*ne)iru%u4e. $a se oso'a o'ino trese i $r,ti/ os%e4a (rto.-a(i8u i te+&o4e s $isan%e) - on )o1e 'iti pra4en a.ora5o'i%o)- &a$a se oso'a 'o%i napustiti po*natu o&o-inu - &o$ .enera-i*irano. an&sio*no. pore)e4a%a- an&sio*nost tra%no pro1i)a $o1i(-%a(an%e i pona+an%e po%e$in8a0 ta&(e su oso'e ra*$ra1-%i(e i )o.u i)ati os%e4a% &ne$-e u .r-u i u'r*ano. -upan%a sr8a/ sta-no i)a%u os%e4a% $a su na ru'u 1i(a8a - opsesi(no-&o)pu-*i(ne oso'e- pate o$ tra%ni, opsesi%a i-i &o)pu-*i%a0 opsesi%e su pona(-%a%u4e )is-i/ i$e%e i s-i&e &o%e ne&ontro-irano pre(-a$a(a%u u s(i%esti oso'e0 &o)pu-*i%a %e pori( *a i*(o6en%e) stereotipne ra$n%e/ s pri(i$no oito) no neost(ari(o) s(r,o) ot&-an%an%a ne&e na$o-a*e4e *astra+u%u4e situa8i%e/ a po&u+a%i o$upiran%a &o)pu-*i%i st(ara%u to-i&u napetost $a se oso'a %e$nosta(no pre$a - posttrau)ats&i stres = an&sio*nost i e)oti(na o'a)r-ost &ao pos-%e$i8a trau)atino. $o.a6a%a0 oso'e i)a%u 'o-na na)et-%i(a s%e4an%a na $o.a6a% $an%u i )ore no4u0 te+&o i) se &on8entrirati/ os%e4a%u se i*$(o%eni)a o$ $ru.i, i trenutani, *'i(an%a - a&utni stresni pore)e4a%- s-ian %e posttrau)ats&o) stresno) pore)e4a%u/ o si)pto)i ne tra%u to-i&o $u.o S!-%&!6!'-ni p!',-,;%$i - 5i*i&i si)pto)i so)ato5or)ni, pore)e4a%a ne)a%u po*nati 5i*io-o+&i u*ro&/ no ini se $a s-u1e u psi,i&e s(r,e - so)ati*a8i%s&i pore)e4a% ?2riYueto( sin$ro)@- oso'e i)a%u $u.u po(i%est (i+estru&i, pritu1'i na 5i*i&e s)etn%e/ *'o. &o%i, su u*i)a-i -i%e&o(e i-i potra1i-i -i%eni&u po)o4 - &on(er*i(ni pore)e4a%- oso'a i*(%e+ta(a o .u'it&u )otori&i, i-i sen*orni, 5un&8i%a &ao +to %e para-i*a/ aneste*i%a i-i s-%epo4a - pore)e4a% 'o-i- oso'e pate o$ te+&e i tra%ni%e 'o-i - ,ipo,on$ri%a %e po.re+no tu)aen%e )an%i, 5i*i&i, s)etn%i &ao o*'i-%ne 'o-esti - pore)e4a% s,e)e (-astito. ti%e-a- oso'e su o'u*ete *a)i+-%eni) ne$ostat&o) u s(o) i*.-e$u

29

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA Dis!(i$%&i4ni p!',-,;%$i - psi,o-o+&a $iso8i%a8i%a %e i*nena$na pro)%ena u s(i%esti &o%a ut%ee na pa)4en%e i i$entitet - $iso8i%ati(na a)ne*i%a = oso'e )o.u *a'ora(iti ita(u s(o%u pro+-ost i-i se-e&ti(no i*.u'iti pa)4en%e *a o$re6eno (re)ens&o ra*$o'-%e - $iso8i%ati(na 5u.a = oso'a i*nena$no i neoe&i(ano otputu%e na no(o o$re$i+te/ *apone no(i 1i(ot i potpuno *a'ora(-%a (-astiti i$entitet - pore)e4a% (i+estru&e -inosti ?$iso8i%ati(ni pore)e4a% i$entiteta@ = oso'a i)a $(i%e i-i (i+e ra*-iiti, -inosti o$ &o%i, %e s(a&a s-o1ena i pre(-a$a(a u o$re6eno) trenut&u - $epersona-i*a8i%s&i pore)e4a% %e te1a&/ ra*oran os%e4a% sa)ootu6en%a i-i nest(arnosti S,ks*%lni p!',-,;%$i i p!',-,;%$i sp!ln!" i),n&i&,&% - posto%e L .-a(ne pot&ate.ori%e: o para5i-i%e = i*(ori se&sua-no. *a$o(o-%st(a su neuo'ia%eni/ npr. e&s,i'i8ioni*a)/ (oa%eri*a)/ sa$i*a) i )a*o,i*a) o se&sua-ne s)etn%e = oso'e ne )o.u $o(r+iti uo'ia%eni 8i&-us spo-o. o$.o(ora0 nesposo'nost o$r1a(an%a ere&8i%e/ prerana e%a&u-a8i%a i in,i'i8i%a or.a*)a o pro'-e)i spo-no. i$entiteta = oso'e os%e4a%u ne-a.o$u u (e*i sa s(o%i) 'io-o+&i) spo-o) i se'e o$re6u%u &ao pripa$ni&e $ru.o. spo-a P!',-,;%$i sp%4%n$% - ra*-i&u%u se $(i%e .-a(ne pot&ate.ori%e pore)e4a%a spa(an%a: o $i*so)ni%e = pore)e4a%i &o-iine spa(an%a ?npr. nesposo'nost $a se *a$r1i san i-i pre&o)%erno spa(an%e@/ &(a-itete spa(an%a ?ne)a os%e4a% o$)orenosti na&on spa(an%a@ i-i (re)ena spa(an%a ?npr. nesposo'nost spa(an%a u uo'ia%eno (ri%e)e spa(an%a@ o paraso)ni%e = ti%e&o) spa(an%a se $o.a6a ne+to neo'ino/ npr. no4ne )ore/ ,o$an%e u snu it$. P!',-,;%$i '%n$,n$% - anore&sia ner(o*a = oso'a i*'%e.a(a %esti i posta%e 5i*i&i is8rp-%ena/ esto *'o. %a&o. stra,a $a se ne u$e'-%a - 'u-i)ia ner(o*a- posto%e este epi*o$e pre%e$an%a u* isto(re)ene &o)pen*a8i%s&e ra$n%e &ao npr. po(ra4an%e/ -a&sati(i

30

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA U-i2l$,ni p!',-,;%$ - $i%a.no*a &o%a se $a%e -%u$i)a &o%i na)%erno proi*(o$e i-i se 1a-e na 5i*i&e i-i psi,o-o+&e si)pto)e/ *'o. psi,o-o+&e potre'e preu*i)an%a u-o.e 'o-esne oso'e P!',-,;%$i p'il%"!)0, - o(a se $i%a.no*a o$nosi na ra*(o% si)pto)a u e)o8i%a)a i pona+an%u na&on (e-i&i, 1i(otni, streso(a/ a-i ti si)pto)i ne *a$o(o-%a(a%u &riteri%e *a 'i-o &o%u o$ $i%a.no*a na Os I P!',-,;%$i k!n&'!l, p!'i4% - o(a &ate.ori%a u&-%uu%e o$re6en 'ro% stan%a i &o%i)a %e pona+an%e oso'e neo$.o(ara%u4e o nai*.-e$ i*(an &ontro-e - inter)itetni e&sp-o*i(ni pore)e4a%- oso'a i)a epi*o$e nasi-ni&o. pona+an%a &o%e $o(o$e $o uni+ta(an%a i)o(ine i-i o*-%e$e $ru.e oso'e - &-epto)ani%a- oso'a pono(-%eno &ra$e/ no ne *'o. no(ane (ri%e$nosti o'%e&ta i-i n%e.o(e upotre'e - piro)ani%a- oso'a na)%erno po$)e4e po1ar i u to)e u1i(a - pato-o+&o &o8&an%e = oso'a %e o'u*eta &o8&an%e)/ ni%e u stan%u prestati i &o8&an%e %o% %e nain 'i%e.a o$ pro'-e)a P!',-,;%$i lin!s&i - oni su $e5inirani &ao Htra%ni i nepri-a.o6eniH o'ras8i pona+an%a i unutarn%e. $o1i(-%a(an%a - na(e$eni su na Osi II - &ate.ori%u ine $eset ra*-iiti, pore)e4a%a -inosti - s,i*oi$ni pore)e4a% -inosti = oso'a %e $istan8irana/ i)a )a-o pri%ate-%a i neos%et-%i(a %e na po,(a-i i &riti&u - nar8isti&i pore)e4a% -inosti = oso'a i)a napu,an os%e4a% (-astite (a1nosti/ )a+ta o (e-i&i) usp%esi)a/ tra1i sta-nu pa1n%u i s&-ona %e is&ori+ta(an%u $ru.i, - antiso8i%a-na -inost = oitu%e se pri%e petnaeste .o$ine i to &ro* 'espos-iaren%e/ 'i%e. o$ &u4e/ $e-i&(en8i%u i op4enitu s&-onost su&o'i)a/ u o$ras-o% $o'i %o% %e s(e%e$no ,o4e -i *a$r1ati posao/ 'iti o$.o(oran ro$ite-% i-i partner/ pra(iti p-ano(e *a 'u$u4nost- na*i(a%u se i psi,opati)a/ oni ne os%e4a%u &ri(n%u i-i sra) *'o. &r+en%a $ru+t(eni, nor)i D'*"% s&%n$% k!$% -!"* 0i&i * s',)i2&* kliniara - o(a s(eo'u,(atna &ate.ori%a se o$nosi na stan%a &o%a se sa)a po se'i e s)atra%u $u+e(ni) pore)e4a%i)a/ a-i opet )o.u 'iti pre$)et pa1n%e i-i -i%een%a

31

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA npr. pro'-e) sa s(-a$a(an%e) a&a$e)s&i, pre$)eta antiso8i%a-no pona+an%e si)u-iran%e 'rani pro'-e)i pro'-e) o$nosa ?s 'ra4o)/ sestra)a i-i partnero)@ pro'-e) na pos-u 5i*i&a i-i se&sua-na *-oupotre'a 1a-o(an%e nesu.-a+a(an%e s tret)ano) pro'-e) 1i(otne 5a*e

D,li'i$5 ),-,n(i$% i )'*"i k!"ni&i4ni p!',-,;%$i - u* (e4 opisana stan%a u s&-opu Osi I/ DSM III i DSM IIIR sa$r1a(a-i su i o$%e-%&e o or.ans&i) $u+e(ni) pore)e4a%i)a - i)p-i&a8i%a ta&(e or.ani*a8i%s&e stru&ture 'i-a %e $a preosta-a stan%a na Osi I ne)a%u 'io-o+&u osno(u- no to ne )ora 'iti ta&o - u DSM IV %e ta% o$%e-%a& *a)i%en%en o(o) o*na&o) - De-iri% = po)raen%e s(i%esti/ pore)e4a% pa1n%e i nesu(isao ti%e& )is-i/ a )o.u .a u*ro&o(ati )e$i8ins&a stan%a/ &ao i *-oupotre'a t(ari - pri%e su DSM III i DSM IIIR sa$r1a(a-i i or.ans&i u*ro&o(ane pore)e4a%e/ no to u DSM IV ni%e s-ua% - u)%esto to.a/ (e4ina $i%a.no*a na Osi I u&-%uu%e sta(&u &o%a napo)in%e $a su pos-%e$i8a op4e. )e$i8ins&o. stan%a i-i *-oupotre'e t(ari/ npr. pore)e4a% raspo-o1en%a u*ro&o(an en$o&rini) s)etn%a)a

DODADI U DSM-IV - %e$an o$ $o$ata&a u DSM-IV nosi nas-o( HS&-opo(i &riteri%a i osi *a 'u$u4a istra1i(an%aH - to su 'ro%ni pri%e$-o*i *a no(e &ate.ori%e
M!"*;i n!4i sin)'!-i - suste*an%e o$ &o5eina = &ao i &o$ suste*an%a s $ru.i, t(ari &o%e i*a*i(a%u o(isnost/ $a 'i se $i%a.nosti8ira-o suste*an%e o$ &o5eina nu1no %e $a oso'a os%e4a %a&u u*ne)irenost i s)etn%e u so8i%a-no) 5un&8ioniran%u i na pos-u/ u*ro&o(anu nepi%en%e) uo'ia%ene &o-iine pi4a &o%a sa$r1e &o5ein0 si)pto)i su: .-a(o'o-%e/ u)or/ an&sio*nost/ $epresi%u/ )uninu i pore)e4eno )i+-%en%e - pre$)enstrua8i%s&i $is5orini pore)e4a% = o'i-%e1en %e $epresi%o)/ an&sio*no+4u/ 'i%eso)/ pro)%ena)a raspo-o1en%a i s)an%eni) intereso) *a a&ti(nosti &o%e inae $onose *a$o(o-%st(o/ a $o.a6a%u se o&o t%e$an $ana pri%e )enstrua8i%e (e4inu )%ese8i u .o$ini0 o(i si)pto)i su to-i&o i*ra1eni

32

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA $a o)eta%u so8i%a-no 5un&8ioniran%e i 5un&8ioniran%e na pos-u = to NIJE pre$)enstrua8i%s&i sin$ro) &o%i os%e4a (e4i 'ro% 1ena i &o%i u*ro&u%e $a-e&o )an%e te+&o4a0 po*iti(no 'i 'i-o to +to 'i se upo*ori-o na ,or)ona-nu osno(u )%eseni, pro)%ena raspo-o1en%a/ te 'i se pota&nu-o na (e4u sno+-%i(ost/ $o& 'i ne.ati(no 'i-o to $a 'i se )o.-a pos-ati poru&a $a su 1ene &o%e pate o$ o(o. pro)%ena $u+e(no 'o-esne )i%e+ani an&sio*no-$epresi(ni pore)e4a%- pri%e$-o./ *'o. to.a +to %e pone&a$ te+&o o$re$iti i)a -i oso'a pr(enst(eno $epresi(ni i-i pr(enst(eno an&sio*ni pore)e4a%0 $is5orino raspo-o1en%e tre'a tra%ati na%)an%e )%ese8 $ana i 'iti popra4eno s na%)an%e etiri o$ s-i%e$e4a si)pto)a: te+&o4e &on8entra8i%e i-i pa)4en%a/ pore)e4a%i spa(an%a/ u)or i-i ne$ostata& ener.i%e/ ra*$ra1-%i(ost/ *a'rinutost/ p-a-%i(ost/ pret%erana 'u$nost/ oe&i(an%e na%.ore./ %a& pesi)i*a) u po.-e$u 'u$u4nosti i-i nis&o sa)opo+to(an%e pasi(no-a.resi(ni pore)e4a% -inosti ? ne.ati(isti&i pore)e4a% -inosti@ = si)pto)i &o%i se ne )o.u o'%asniti $epresi%o)/ u&-%uu%u &i(nost/ optor i suprotsta(-%an%e *a,t%e(i)a i oe&i(an%i)a na pasi(an nain &ao +to %e &a+n%en%e/ ote*an%e/ *a'ora(nost i na)%erna neuin&o(itost $epresi(ni pore)e4a% -inosti- )o1e se pri)i%eniti na -%u$e i%i %e 1i(otni sti- op4enito o'i-%e1en poti+teno+4u/ ne(ese-o+4u i s&-ono+4u pret%erano% *a'rinutosti

P',)l!3,n, !si +% 0*)*;% is&'%3i4%n$% - na)%era %e pota&nuti strun%a&e $a ra*)is-e tre'a -i 'u$u4a os u&-%ui(ati o'ra)'ene )e,ani*)e/ a &o%i se $e5inira%u &ao auto)ats&i psi,o-o+&i pro8esi &o%i +tite oso'u o$ an&sio*nosti i s(i%esti oo unutarn%i) i (an%s&i) opasnosti)a i-i stresori)a - posto%i se$a) ni(oa o'rane/ s(a&i sa s&upo) o'ra)'eni, )e,ani*a)a- o$ H(iso&o. stupn%a pri-a.o$'eH $o H ni(oa po.re+ne o'ra)'ene re.u-a8i%eH - npr. (iso&i stupan% pri-a.o$'e = na%pri-a.o6eni%i/ H*$ra(H ni(o o'rane/ (iso&i stupan% pri-a.o$'e sa$r1i )e,ani*)e suoa(an%a &o%i su rea-istini i o)o.u4u%u $o'ru ra(note1u )e6u suprotsta(-%eni) )oti(i)a/ npr: a$apta8i%a/ ,u)or/ su*'i%an%e?na)%erno i*'%e.a(an%e ra*)i+-%an%a o stresno% situa8i%i@ - npr. Hni(o nepri*na(an%aH- sre$n%i ni(o o'rane/ o'i-%e1a(a%u .a )e,ani*)i suoa(an%a &o%i poten8i%a-no pri%ete4e stresore *a$r1a(a%u i*(an s(i%esti/ npr. pori8an%e/ pro%e&8i%a - npr. Hni(o po.re+ne o'ra)'ene re.u-a8i%eH = na%ni1i ni(o o'rane/ o'i-%e1a(a %e nesposo'nost no+en%a sa streso)/ npr. psi,otino pori8an%e

33

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA E&nik, i k*l&*'%ln, '%+lik, - DSM IV po&u+a(a na tri naina po(e4ati &u-tura-nu os%et-%i(ost DSMIIR: 1@ unose4i u .-a(ni $io priruni&a raspra(u o &u-tura-ni) i etni&i) ut%e8a%i)a na s(a&i pore)e4a% G@ $a%u4i u pri-o.u op4i o&(ir &o%i &-iniari)a )o1e pos-u1iti *a e(a-ua8i%u u-o.e &u-ture ii etni&e pripa$nosti/ na*(an Naputa& *a susta(no opisi(an%e &u-turo-o+&i, ut%e8a%a L@ opisu%u4i u pri-o.u sin$ro)e (e*ane u* &u-turu - pre-o1eno %e $a se u o'*ir u*)u : %e*ine ra*-i&e i*)e6u pa8i%enta i &-iniara/ nain na &o%i pa8i%ento(a &u-tura .o(ori o e)o8iona-no% patn%i/ stupan% u &o%e) se pa8i%ent $oista poisto(%e4u%e s (-astito) &u-tura-no) i-i etni&o) .rupo) - sin$ro)i (e*ani u* &u-turu opisani su u $o$at&u DSMIV- o$nose se na H-o&a-no-spe8i5ini o'ra*a8 a'erantno. pona+an%a i u*ne)iru%u4i, is&usta(a &o%i )o.u/ a-i ne )ora%u 'iti po(e*ani s o$re6eno) DSMIV $i%a.nosti&o) &ate.ori%o)H/ npr.: o %-!k = $iso8i%ati(na epi*o$a o'i-%e1ena ra*$o'-%e) Hsno(an%aH na&on &o%e. $o-a*i napa$ nasi-no. i &at&a$ ,o)i8i$no. pona+an%a/ epi*o$a %e na%e+4e i*a*(ana u(re$o) i pr(enst(eno se opa1a u )u+&ara8a/ esto su prisutne i$e%e pro.an%an%a- Ma-e*i%a o *-!' -!+"% = i*(orno se &oristi u Zapa$no% A5ri8i/ o$nosi se na stan%e &o%e spo)in%u ueni8i sre$n%i, +&o-a i stu$enti na s(eui-i+tu &ao o$.o(or na *a,t%e(e stu$iran%a/ si)pto)i su: napetost u .-a(i i (ratu/ *a)u4enost (i$a o ) %& = se &oristi u In$i%i &a&o 'i se opisa-a %a&a an&sio*nost i ,ipo,on$ri%a (e*ana u* is8%e$a& s%e)ena o 0!l,s& )* !4% = &ra%n%a *ao&up-%enost s)r4u i po&o%ni8i)a/ esto se susre4e )e6u po%e$ini) p-e)eni)a s%e(ernoa)eri&i, In$i%ana8a o k!'!- spo)in%an u %u1no% i istono% A*i%i/ epi*o$a sna1ne an&sio*nosti *'o. )o.u4nosti $a 4e penis i-i 'ra$a(i8e nestati u ti%e-u i (%ero%atno u*ro&o(ati s)rt NE/A PITANJA U /LASI<I/A8IJI ABNORMALNOG PONAANJA - posto%e $(i%e (e-i&e .rupe &riti&a/ %e$na .rupa t(r$i $a %e sa)a &-asi5i&a8i%a na po-%u a'nor)a-no. pona+an%a ne(a1na/ a $ru.a spo)in%e po%e$ine ne$ostat&e u nainu na &o%i se $a%e $i%a.no*a

VAJNOST SAME 3!ASICI3ADIJE - o(i &ritiari t(r$e $a &a$ .o$ &-asi5i8ira)o/ .u'i)o in5or)a8i%e pa sto.a pre$(i6a)o ono +to %e %e$inst(eno &o$ oso'e &o%o) se 'a(i)o

34

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA ono +to %e 'itno %e $a -i su i*.u'-%ene in5or)a8i%e re-e(antne/ +to s $ru.e strane o(isi o s(rsi &-asi5i&a8i%s&o. susta(a s(a&a %e &-asi5i&a8i%a st(orena $a o'%e$ini o'%e&te &o%i i)a%u *a%e$ni&a s(o%st(a i $a *ane)ari ra*-i&e u ti) o'%e&ti)a &o%i nisu (a1ne *a trenutane 8i-%e(e ta&o6er/ pro'-e) s &-asi5i&a8i%o) %e i $a )o1e O2I!JEJITI oso'u -%u$i op4enito i)a%u ne.ati(ne sta(o(e o $u+e(ni) 'o-esni8i)asti.)ati*irani su a-i/ 'i-o %e te+&o4a pri $o&a*i(an%u st(arni, ne.ati(ni, pos-%e$i8a $i%a.no*e ?"o(e i Cain 1F;L@ pretposta(i)o -i $a se ra*-iite (rste o$stupa%u4i, pona+an%a )e6uso'no ra*-i&u%u/ (a1no i, %e &-asi5i8irati 'u$u4i $a te ra*-i&e )o.u 'iti &-%u *a ra*u)i%e(an%e u*ro&a i naina -i%een%a ra*-iiti, $e(i%antni, pona+an%a st(aran%e &ate.ori%a ta&o )o1e unapri%e$iti *nan%e/ 'u$u4i $a se o &ate.ori%i / &a$ %e %e$no) usposta(-%ena/ )o.u istra1iti $o$atne in5or)a8i%e

3RITI3A POSTOJEBE DIJA"NOSTII3E PRA3SE - uo'ia%ene su i %o+ o$re6eni%e &riti&e psi,i%atri%s&e &-asi5i&a8i%e/ a na%(a1ni%e se o$nose na pitan%a %esu -i *ase'ne $i%a.nosti&e &ate.ori%e opra($ane i %esu -i te $i%a.nosti&e &ate.ori%e pou*$ane i (a-%ane
O)4!$,ni ,n&i&,&i n%s*p'!& k!n&in**-* - DSM pre$sta(-%a &ate.ri%a-nu &-asi5i&a8i%u/ o$nosno $a-ne pristup - ne $opu+ta )o.u4nost ra*)atran%a &ontinuiteta i*)e6u a'nor)a-no. i nor)a-no. pona+an%a - nasuprot to)e/ u $i)en*iona-no% &-asi5i&a8i%i entiteti i-i o'%e&ti &o%i se &-asi5i8ira%u )ora%u 'iti pro8i%en%eni na &(antitati(no% $i)en*i%i - $i)en*iona-ni susta( )o1e o'u,(atiti &ate.ori%a-ni susta(/ o$re6u%u4i pri%e-o)nu to&u i-i pra. na %e$no% o$ &(antitati(ni, $i)en*i%a = to %e )o.u4a pre$nost $i)en*iona-no. susta(a - $i)en*iona-ni susta( se )o1e pri)i%eniti na (e4inu si)pto)a &o%i ine DSM/ npr. an&sio*nost/ $epresi%u/ )no.e oso'ine -inosti - a-i ni%e s(e ta&o %e$nosta(no/ npr. ,iperten*i%a &o%a %e $i)en*iona-na/ a-i %e pra&tini%e &oristiti &ate.ori%a-ni susta(- ista %e st(ar s DSM-o)/ npr. an&sio*nost - )o.u4e %e i $a (ari%a'-a &o%a po(r+ins&i i*.-e$a $i)en*iona-na/ *apra(o pre$sta(-%a u osno(i &ate.ori%a-ni i-i $a-ne pro8es

35

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA Pi&%n$, p!*+)%n!s&i - stupan% u &o)e &-asi5i&a8i%s&i susta(/ test i-i 'i-o &o%a (rsta )%eren%a u s(a&o% pri)%eni $a%e isto *nanst(eno *apa1an%e/ )%era %e n%e.o(e p!*+)%n!s&i - pou*$anost se )o1e ra*u)%eti po-a*e4i o$ in%eni8e $a s(a&o )%eren%e u&-%uu%e o$re6en stupan% po.re+&e - s-a.an%e )e6u pro8%en%i(ai)a = o$nosi se na stupan% u &o)e se $(a su8a s-a1u o po%e$ino) $o.a6a%u Pi&%n$, 4%l$%n!s&i - )o.u -i se o &ate.ori%i $onositi tone t(r$n%e i pre$(i6an%a %e$no) &a$a %e ona usposta(-%ena test %e n%e*ine (a-%anosti - +to %e &ate.ori%a )an%e pou*$ana/ )an%a %e i (a-%anost - $i%a.no*a )o1e i)ati L (rste (a-%anosti: etio-o+&u/ &on&urentnu i pre$i&ti(nu - $a 'i $i%a.no*a i)a-a etio-o+&u (a-%anost/ isti u*roni 5a&tori )ora%u 'iti na6eni u -%u$i &o%i ine istu $i%a.nosti&u .rupu - $i%a.no*a i)a &on&urentnu (a-%anost a&o se ot&ri%e $a su $ru.i si)pto)i i-i pore)e4eni pro8esi &o%i nisu $io sa)e $i%a.no*e &ara&teristini *a oso'e s $i%a.no*o) - pre$i&ti(na (a-%anost = o$nosi se na s-ino 'u$u4e pona+an%e pa8i%enata &o%i pate o$ o$re6eno. pore)e4a%a - o$re6ene &ate.ori%e i)a%u (e4u (a-%anost o$ $ru.i,

DSM i 3RITI3A DIJA"NOZE - s(a&i) no(i) i*$an%e) priruni&a/ $i%a.nosti&e &ate.ori%e su se ra*(i%a-e ta&o $a 'u$u pou*$ani%e i (a-%ani%e o$ pret,o$ni, - u DSM-IV no(i su o$%e-%8i o -a'oratori%s&i) na-a*i)a i re*u-tati -i%eni&i, pre.-e$a/ puno %e pa1n%e pos(e4en u-o*i &u-ture/ te ta&o6er/ spe8i5ini $i%a.nosti&i &riteri%i *a po%e$inu &ate.ori%u na(e$eni su na pre8i*ni%i nain- to su si)pto)i i $ru.e o&o-nosti &o%e )ora%u 'iti prisutne $a 'i se opra($a-a $i%a.no*a/ a &-ini&i si)pto)i &o%i ine $i%a.no*u $e5inirani su u r%eni&u - uin%en %e napre$a& i u po.-e$u $ru.o. na%(e4e. i*(ora $i%a.nosti&e nepou*$anosti/ ne$os-%e$nosti sa)o. $i%a.nostiara0 upotre'a stan$ar$i*irani,/ na pou*$an nain +i5rirani, inter(%ua u $o'ro% )%eri s)an%u%e ta% pro'-e) - a-i/ ne&i pro'-e)i i $a-%e osta%u/ npr. ne%asno %e %esu -i pra(i-a *a $ono+en%e $i%a.nosti&i, o$-u&a i$ea-ne = npr. *a+to %e ne.$%e potre'no *a$o(o-%a(ati sa) G si)pto)a/ a ne re8i)o K i-i s(i...

36

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA pou*$anost osi I i II ne )ora u(i%e& 'iti to-i&o (iso&a u s(a&o$ne(no% upotre'i/ 'u$u4i $a se $i%a.nostiari ne )ora%u to-i&o tono $r1ati &riteri%a &ao oni i%i %e ra$ 'io po$(r.nut po)no) ispiti(an%u u 5or)a-ni) istra1i(an%i)a no/ su'%e&ti(ni 5a&tori %o+ u(i%e& i.ra%u o$re6enu u-o.u u pro8%ena)a s(e pro)%ene na DSM &-asi5i&a8i%i ne ine se po*iti(ni)a/ npr. pore)e4a%i uen%a-itan%a/ raunan%a i pisan%a po&ri(a%u %aaa&o (e-i&o po$ru%e

M. POSTUPDI 3!INII3E PRODJENE POUZDANOST I VALJANOST PRO8JENE - pitan%a pou*$anosti i (a-%anosti su i*ni)no s-o1ena/ posto%i ne&o-i&o (rsta s(a&e o$ n%i, - p!*+)%n!s& # o$nosi se na $os-%e$nost u )%eren%u - sl%"%n$, -,=* p'!($,n$i4%i-%# o$nosi se na stupan% u &o)e se s-a1u $(a ne*a(isna pro)atraa i-i su8a - p!*+)%n!s& p!n!4l$,n!" -$,',n$% :&,s&7',&,s&1 # )%eri stupan% u &o)e -%u$i &o%e se $(a puta pro)atra i-i su $(a puta testirani isti) testo)/ s ra*)a&o) o$ )o1$a ne&o-i&o t%e$ana i-i )%ese8i/ posti1u s-ine re*u-tate - npr. test inte-i.en8i%e = &at&a$a psi,o-o*i &oriste $(i%e 5or)e isto. testa/ u)%esto $a $a%u isti test $(a puta- o)o.u4u%e o$re6i(an%e p!*+)%n!s&i p%'%l,lni 6!'-i - p!*+)%n!s& p!l!4i(, &,s&% :spli&7 %l61 # )o1e se i*raunati na te)e-%u sa)o %e$ne pri)%ene testa/ test se po$i%e-i na po-o(i8e i ta se $(a $i%e-a pro)atra%u &ao o$.o(ori i* o$(o%eni, pri)%ena testa - u s(a&o) o$ opisani, tipo(a pou*$anosti i*)e6u pro8%en%i(aa i-i s&upa esti8a rauna se 3ORE!ADIJA/ )%era &o%a po&a*u%e &o-i&o su '-is&o po(e*ane $(i%e (ari%a'-e/ +to %e (i+a/ pou*$anost %e 'o-%a - &ore-a8i%a %e to )an%a +to %e po.re+&a )%eren%a (e4a - 4%l$%n!s& # stupan% u &o)e %e$an postupa& )%eren%a )%eri ono e)u %e na)i%en%en - k!nk*',n&n% 4%l$%n!s& :),sk'ip&i4n% 4%l$%n!s&1 # o$nosi se na stupan% u &o)e re*u-tati na %e$no) instru)entu &ore-ira%u s $ru.o) )%ero) psi,o-o+&e oso'ine &o%a se pro8%en%u%e u otpri-i&e isto% (re)ens&o% to&i - p',)ik&i4n% 4%l$%n!s& # s-ina &on&urentno%/ sa)o +to 4e )%era s &o%) se uspore6u%e 'iti $ostupna te& u 'u$u4nosti - k!ns&'*k&n% 4%l$%n!s& # )o1$a na%(a1ni%i i na%*ani)-%i(i%i o'-i& (a-%anosti/ &o%a pretposta(-%a &on&urentnu i pre$i&ti(nu (a-%anost/ a o$nosi se na )%esto &o%e test i)a unutar teorets&o. o&(ira i )o1e se ra*u)%eti sa)o u &onte&stu to. o&(ira

37

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA (e4ina te,ni&a pro8%ene &o%e s-i%e$e i)a pri,(at-%i(u pou*$anost/ no n%i,o(a %e (a-%anost &at&a$ ne$ostatna

BIOLO/A PRO8JENA - ni* su .o$ina istra1i(ai i &-iniari po&u+a(a-i $ire&tno opa1ati i-i *a&-%ui(ati o 5un&8ioniran%u )o*.a i $ru.i, $i%e-o(a 1i(ano. susta(a/ nasto%e4i ra*u)%eti &a&o nor)a-no/ ta&o i a'nor)a-no psi,o-o+&o 5un&8ioniran%e

PROMATRANJE MOZ"A - 'u$u4i $a puno pro'-e)a u pona+an%u )o1e 'iti pos-%e$i8a a'nor)a-nosti u )o*.u/ neuro-o+&i testo(i &ao +to su: pro(%era re5-e&sa/ ispiti(an%e retine *'o. 'i-o &a&(i, *na&o(a o+te4en%a &r(ni, 1i-a/ te pro8%ena )otori&e &oor$ina8i%e i per8ep8i%e &orisni su postup8i u $i%a.nosti8iran%u )o1$ani, o+te4en%a - &o)p%utori*irana to)o.ra5i%a/ 8T sk%ni'%n$, i po*itrons&a e)isi%s&a to)o.ra5i%a5 PET sk%ni'%n$, > na%no(i%e su $osti.nu4e u pro8%eni o+te4en%a )o*.a - nu&-earna )a.nets&a re*onan8i%a = na%no(i%i/ i superiorni postupa& DT NEUROPSI O!OA3A PRODJENA - neuro-o. # -i%eni& &o%i %e spe8i%a-i*irao 'a(-%en%e 'o-esti)a &o%e *a,(a4a%u 1i(ani susta( &ao +to %e $istro5i%a )i+i4a i-i 8ere'ra-na para-i*a - neuropsi,o-o. # psi,o-o. &o%i proua(a &a&o o+te4en%e )o*.a ut%ee na na+ nain )i+-%en%a/ os%e4an%a i pona+an%a0 *ani)a se *a pona+an%e/ no s pose'ni) intereso) *a nain na &o%i o+te4en%a u )o*.u +tetno $%e-u%u na pona+an%e - )no.e )o*.o(ne ano)a-i%e i po(re$e sasto%e se o$ to-i&o )a-i, pro)%ena stru&ture &o%e $o sa$a ni%e 'i-o )o.u4e *a,(atiti i*ra(ni) ispiti(an%e). - 'u$u4i $a %e pro'-e) u nainu na &o%i oso'a 5un&8ionira = +to .o(ori/ )is-i i-i os%e4a = neuropsi,o-o*i su ra*(i-i 'ro%ne testo(e &o%i ut(r6u%u s)etn%e pona+an%a u*ro&o(ane or.ans&i) o+te4en%i)a )o*.a - %e$an o$ testo(a %e Reitano(a )o$i5i&a8i%a 'ateri%e i-i .rupe testo(a &o%e %e ra*(io a-stea$ - &-%uno *a &ori+ten%e 'ateri%e testo(a o$ &o%i, s(a&i *a,(a4a ra*-iitu 5un&8i%u/ %er istra1i(a %e$ino proua(an%e) ra*-iiti, 5un&8i%a po%e$in8a )o1e pra(i-no pro8i%eniti i)a -i ta oso'a o+te4en%e )o*.a - no H%ls&,%)7R,i&%n!4% 0%&,'i$% )o1e (i+e: &at&a$ )o1e po)o4i u -o8iran%u po$ru%a )o*.a &o%e %e o+te4eno - s-i%e$e4a M testa su u&-%uena u H%ls&,%)7 R,i&%n!4* 0%&,'i$*:

38

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA o test ta&ti-no. uin&a = (re)ens&i # ispitani& nas-i%epo po&u+a(a sta(iti ra*-iite o'-i&e u o$.o(ara%u4e u$u'ine na p-oi/ &oriste4i pr(o $o)inantnu ru&u/ *ati) $ru.u/ te na &ra%u o'%e. Na)%era %e i*)%eriti 'r*inu )otori&o. o$.o(ora oso'e na nepo*natu situa8i%u o test ta&ti-no. uin&a = pa)4en%e # na&on $o(r+a(an%a (re)ens&o. testa ispitani& tre'a na te)e-%u pa)4en%a na8rtati p-ou s u$u'ina)a/ te o'-i8i)a na o$.o(ara%u4e) )%estu na p-oi. 3ao i (re)ens&i test/ i o(a% %e os%et-%i( na o+te4en%a u $esno) t%e)eno) re1n%u o test &ate.ori*iran%a # na&on +to )i %e na e&ranu pri&a*ana s-i&a &o%a u&a*u%e na %e$an o$ 'ro%e(a i*)e6u %e$an i etiri/ ispitani& tre'a pritisnuti tip&u &o%a po&a*u%e o &o%e) se 'or%u ra$i pre)a n%e.o(o) )i+-%en%u/ *(u& *(ona prati ispra(an o$.o(or/ a *u%an%e neispra(antest )%eri r%e+a(an%e pro'-e)a/ pose'i8e sposo'nost i*$(a%an%a prin8ipa i* ne(er'a-no. s-i%e$a $o.a6a%a- -o+ uina& o$ra1a(a o+te4en%e $esno. i-i -i%e(o. 5ronta-no. re1n%a o test per8ep8i%e .o(orni, *(u&o(a = ispitani8i s-u+a%u seri%u 'es)is-eni, ri%ei/ o$ &o%i, se s(a&a sasto%i o$ $(a su.-asni&a s $u.i) .-aso) e u sre$ini. Zati) i* to.a i*$(a%a%u Hri%eH &o%u su u-i- o(a% test )%eri 5un&8ioniran%e -i%e(e ,e)is5ere/ pose'i8e s-%epooni, i t%e)eni, re1n%e(a 0%&,'i$% L*'i% > N,0'%sk% %e te)e-%ena na ra$u rus&o. psi,o-o.a A-e&san$ra !urie/ i ta&o6er %e +iro&o% upotre'i0 'ateri%u o$ GOF esti8a ini %e$anaest $i%e-o(a &o%i)a se ut(r6u%u te)e-%ne i s-o1ene )otori&e (%e+tine/ rit)i&e sposo'nosti/ ta&ti-ne i &inesteti&e (%e+tine/ (er'a-ne i spa8i%a-ne sposo'nosti/ sposo'nosti ra*u)i%e(an%a .o(ora/ sposo'nost .o(orno. i*ra1a(an%a/ pisan%e/ itan%e/ arit)eti&e (%e+tine/ pa)4en%e i inte-e&tua-ni pro8esi0 re*u-tati u&a*u%u na: op4e o+te4en%e/ o)o.u4u%u ot&ri(an%e o+te4en%a u eono)/ s-%epoono)/ sen*o)otori&o) i-i t%e)eno-*ati-%no) $i%e-u $esne i-i -i%e(e ,e)is5ere ta se 'ateri%a )o1e pri)i%eniti u $(a i po- sata/ a )o1e se 'o$o(ati na (iso&o pou*$an nain s)atra se $a o(a 'ateri%a *a,(a4a i one pos-%e$i8e o+te4en%a )o*.a &o%i se ?%o+@ ne )o.u ut(r$iti neuro-o+&i) ispiti(an%e)- ta&(i su $e5i8iti na &o.niti(no)/ a ne na sen*o-)otori&o) p-anu pre$nost o(o. testa %e +to se )o1e &ontro-irati ra*ina o'ra*o(an%a/ ta&o $a )an%e o'ra*o(ana oso'a ne4e posti4i -o+i%i re*u-tat *'o. to.a ta&o6er se i (er*i%a *a $%e8u o$ N $o 1G .o$ina po&a*a-a &orisno) u ut(r6i(an%u o+te4en%a )o*.a i u pro8%eni $o'ri, i s-a'i, strana o'ra*o(an%a $%eteta

39

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA Up!+!',n$, - ne)a %e$no*nano. o$nosa i*)e6u re*u-tata na o$re6eno) neuropsi,o-o.i%s&o) testu i-i na-a*a PET i-i DE s&aniran%a s %e$ne strane i psi,o-o+&i, s)etn%i s $ru.e - to pose'no (ri%e$i *a &ronino o+te4en%e )o*.a *a &o%e se *na i-i su)n%a $a posto%i (e4 ne&o-i&o .o$ina pri%e ne.o %e o'a(-%ena pro8%ena - ra*-o*i *a to- nain na &o%i se oso'a ti%e&o) (re)ena nosi-a s .u'i8i)a $o &o%i, %e $o(e-o o+te4en%e )o*.a/ *nai/ o$re6eni is&ust(eni 5a&tori )o.u ut%e8ati na &-ini&u s-i&u> - tre'a u*eti u o'*ir sposo'nosti pa8i%enta pri%e te o*-%e$e

CIZIO!OA3O MJERENJE - *a ut(r6i(an%e 5i*io-o+&i, aspe&ata pona+an%a &oriste se 'ro%ni postup8i - psi !6i+i!l!"i$% # se &ao $is8ip-ina 'a(i t%e-esni) pro)%ena)a &o%e prate psi,o-o+&a $o.a6an%a i-i su po(e*ane s psi,o-o+&i) &ara&teristi&a)a oso'e/ npr. (o$-%i(ost &o1e *natno raste po$ streso) - e&speri)entatori su proua(a-i te pro)%ene *a%e$no s rit)o) sr8a/ )i+i4no) napetosti/ &r(oto&o) u ra*-iiti) $i%e-o(i)a ti%e-a i )o1$ani) (a-o(i)a u ra*-iiti) stan%i)a ispitani&a - a&ti(nost autono)no. 1i(ano. susta(a esto se pro8%en%u%e po)o4u e-e&trino. i &e)i%s&o. )%eren%a i ana-i*a- *a ra*u)i%e(an%e priro$e e)o8i%a - ,l,k&'!k%')i!"'%- = .ra5i&i pri&a*u%e e-e&trini poten8i%a- s(a&o. ot&u8a%a sr8a - posto%i i &ar$iota,o)etar = spra(a &o%a pre8i*no )%eri (ri%e)e prote&-o i*)e6u $(a ot&u8a%a sr8a i o$)a, na te)e-%u ti, ot&u8a%a $a%e rita) sr8a - $ru.a %e )%era ,l,k&'!),'-%ln% ',%k(i$% i-i (o$-%i(ost &o1e- rani%e po*nata &ao .a-(ans&i o$.o(or &o1e ?"SR@- an&sio*nost/ stra,/ 'i%es i $ru.e e)o8i%e po(e4a(a%u a&ti(nost 1-i%e*$a *no%ni8a- e-e&tor5i*io-o+&i pro8esi u stani8a)a ti, 1-i%e*$a )i%en%a%u (o$-%i(ost &o1e i pro(o$e *no% - tipino se )%eri o$re6i(an%e) stru%e &o%a tee &ro* &o1u &a$ se )a-a (o-ta1a po*nate (ri%e$nosti i* (an%s&o. i*(ora prenese i*)e6u $(i%u e-e&tro$a na ru8i/ a ta se stru%a na.-a+eno po%aa na&on a&ti(iran%a *no%ni8a/ +to o*naa(a a&ti(a8i%u si)pati&o. susta(a - posto%e i pri%enosne spra(e &o%e auto)ats&i 'i-%e1e &r(ni pritisa& s(a&i, ne&o-i&o )inuta &o%e in (i(o prate ta&(e a&ti(nosti - &oriste se i sa)ois&a*i - potpuni%a s-i&a o(%e&a $o'i(a se )%eren%e) 5i*io-o+&o. 5un&8ioniran%a/ u* pro8%enu (i$-%i(o. pona+an%a i &o.niti(ne a&ti(nosti

40

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA PSIHOLO/A PRO8JENA - te,ni&e pro8%ene na)i%en%ene ut(r6i(an%u psi,o-o+&i,/ a ne 'io-o+&i, o+te4en%a - osi) osno(no. inter(%ua posto%i %o+ )no.o postupa&a/ psi,o-o.i%s&i testo(i o$ &o%i, su )no.i po s(o%o% priro$i psi,o$ina)s&i/ te te,ni&e 'i,e(iora-ne i &o.niti(ne pro8%ene

3!INII3I INTERVJU - inter(%u = 'i-o &o%i )e6uso'ni susret- ra*.o(or u &o%e) %e$na oso'a inter(%uer/ &oristi .o(or &ao .-a(no sre$st(o upo*na(an%a $ru.e t%. inter(%uirane oso'e - %e$an o$ naina na &o%i se &-ini&i inter(%u (%ero%atno ra*-i&u%e o$ uo'ia%eno. ra*.o(ora i o$ an&ete %e pa1n%a &o%u inter(%uer pri$a%e nainu na &o%i oso'a o$.o(ara i-i ne o$.o(ara na pitan%a - o'ra4a se pa1n%a na e)o8i%e/ pona+an%e it$. - para$i.)a &o%u pri,(a4a inter(%uer ut%ee na (rstu in5or)a8i%a &o%a se tra1i i $o'i(a - $a 'i se pro(eo $o'ar &-ini&i inter(%u potre'na %e (e-i&a (%e+tina 'u$u4i $a se on pro(o$i s -%u$i)a &o%i su esto po$ *natni) streso) - &-iniari/ 'e* o'*ira na s(o%u teorets&u ori%enta8i%u prepo*na%u (anost usposta(-%an%a o$nosa s &-i%ento)0 inter(%uer )ora *a$o'iti po(%eren%e oso'e0 - (e4ina &-iniara nasto%i e)pati%o) po)o4i s(o%i) &-i%enti)a $a se ot(ore/ o,ra'ru%u4i $a is8rpno i*nesu s(o%e pro'-e)e i ispitu%u ra*-iite aspe&te - ,u)anisti&i terapeuti upotre'-%a(a%u spe8i5ine te,ni&e e)pati%e &a&o 'i posti.-i o(e 8i-%e(e - %e$nosta(no sa1i)an%e ono.a +to %e &-i%ent .o(orio )o1e po)o4i u o$r1a(an%u ra*.o(ora o 'o-ni) i )o1$a neu.o$ni) $o.a6a%i)a i os%e4a%i)a - '-a.ona&-on sta( po)a1e u r%e+a(an%u stra,a - inter(%u )o1e 'iti i*(or *naa%ni, in5or)a8i%a0 a-i ni%e potpuno %asno )o1e)o -i se u(i%e& os-oniti na pri&up-%ene in5or)a8i%e/ &-iniari su (r-o esto s&-oni pre(i$%eti situa8i%s&e 5a&tore u inter(%uu &o%i )o.u sna1no ut%e8ati na ono +to pa8i%ent &a1e i-i ini - inter(%ui se ra*-i&u%u po stupn%u stru&tururiranosti - u pra&si (e4ina &-iniara (%ero%atno po-a*i sa)o o$ na%op4eniti%i, na*na&a - a nain pri&up-%an%a in5or)a8i%a %e prepu+ten sa)o) inter(%ueru - s(a&i &-iniar ra*(i%e nain posta(-%an%a pitan%a &o%i )u o$.o(ara i &o%i )u/ ini se/ $a%e in5or)a8i%e &o%e 4e &-i%entu 'iti o$ na%(e4e &oristi/ sto.a se )ora os-oniti na intui8i%u i op4e is&ust(o u ono% )%eri u &o%o% %e inter(%u nestru&turiran# pos-%e$i8a to.a %e (%ero%atno nis&a pou*$anost - (a-%anost ni%e )o.u4e ut(r$iti

41

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA (%ero%atno %e $a su i pou*$anost i (a-%anost &-ini&o. inter(%ua nis&i/ no &-iniari s po%e$ini) pa8i%ento) (o$e (i+e o$ %e$no. inter(%ua i ti)e (%ero%atno ispra(-%a%u sa)i se'e strun%a8i u po$ru%u $u+e(no. *$ra(-%a &at&a$ )ora%u pri&upiti stan$ar$i*irane po$at&e/ pose'no $a 'i $oni%e-i $i%a.nosti&i su$ na te)e-%u opera8iona-ni, &riteri%a u tu s(r,u os)is-i-i su stru&turirane inter(%ue &ao +to %e O0'%+%( +% %6,k&i4n, p!',-,;%$, i s i+!6',ni$* st(oren s na)%ero) $a $a$e stan$ar$ni s&up pitan%a &o%i) se $o'i(a%u potre'ne in5or)a8i%e *a $i%a.no*u pre)a DSM IIIR &asni%e su )no.i &oristi-i S&'*k&*'i'%ni kliniki in&,'4$* *a DSM IIIR 'u$u4i $a su n%e.o(a pitan%a na%'o-%e o$.o(ara-a re(i$irani) $i%a.nosti&i) &riteri%i)a. SDID %e inter(%u &o%i se .rana s $eta-%ni) uputa)a inter(%ueru o to)e &a$ tre'a $eta-%no ispiti(ati/ a &a$ tre'a pri%e4i na pitan%a o $ru.o% $i%a.no*i0 (e4ina si)pto)a se pro8%en%u%e na trostupan%s&o% s&a-i %aine s uputa)a u o'ras8u *a inter(%u o to)e &a&o pro8%ene si)pto)a i*ra(no pre(esti u $i%a.no*e SDID %e (a1no sre$st(o pri&up-%an%a in5or)a8i%a *a $i%a.no*e

PSI O!O"IJS3I TESTOVI - psi,o-o.i%s&i testo(i # stan$ar$i*irani postup8i &o%i )%ere uina& ispitani&a na o$re6eno) *a$at&u i-i pro8%en%u%u n%e.o(u -inost - oni unapr%e6u%u pro8es pro8%ene - )o.u se usposta(iti statisti&e nor)e *a test- t*(. stan$ar$i*a8i%a testa - posto%e tri te)e-%ne (rste psi,o-o+&i, testo(a: o pro%e&ti(ni testo(i o in(entari -inosti &o%i se te)e-%e na sa)ois&a*u o testo(i inte-i.en8i%e

P'!$,k&i4ni &,s&!4i lin!s&i - pro%e&ti(ni test # sre$st(o psi,o-o+&e pro8%ene u &o%e) se oso'i $a%e s&up stan$ar$ni, po$ra1a%a/ $o(o-%no ne%asni, $a o)o.u4u%u ra*-iitost u o$.o(ori)a - prito) se pretposta(-%a $a 4e o$.o(or pa8i%enta 'iti pr(enst(eno o$re6en nes(%esni) pro8esi)a i ot&rit 4e n%e.o(e st(arne sta(o(e/ )oti(a8i%u i nain pona+an%a- to se na*i(a p'!$,k&i4n% ip!&,+% - o(a te,ni&a proi*-a*i i* psi,oana-i*e - R!'s( %( !4 &,s& -'l$% i T,s& &,-%&sk, %p,'(,p(i$, ?TAT@- na%po*nati%e pro%e&ti(ne te,ni&e

42

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA u Rors8,a8,o(u testu oso'i se po&a*u%e $eset )r-%a tinte/ %e$na po %e$na/ a ona tre'a o$.o(oriti &o%e o'-i&e i-i o'%e&te u n%i)a (i$i0 po-o(i8a )r-%a %e u 8rno%/ 'i%e-o% i ni%ansa)a si(e 'o%e/ u $(i%e su $o$ane 8r(ene )r-%e/ a tri su paste-ni, 'o%a- npr. a&o pa8i%ent u )r-%a)a (i$i oi/ to 'i )o.-o o*naa(ati parano%u u TAT-u/ ispitani&u se pri&a*u%e seri%a 8rno-'i%e-i, s-i&a/ %e$na po %e$na/ a on tre'a *a s(a&u o$ n%i, ispriati priu pretposta(&a &-iniara &o%i upotre'-%a(a%u pro%e&ti(ne te,ni&e %e $a ispitani& ne4e )o4i i-i ne4e ,t%eti i*ra*iti s(o%e pra(e os%e4a%e a&o .a se o n%i)a i*ra(no pita &a&o 'i pre(-a$a-i o'ra)'eni )e,ani*a) represi%e i $o+-i $o te)e-%ni, u*ro&a te+&o4a/ na%'o-%e %e st(arne 8i-%e(e testa uiniti ne%asni)a &ori+ten%e pro%e&ti(ne ,ipote*e ni%e o.ranieno na o(a&(e 5or)a-ne testo(e- &oristi se $a se posta(i ,ipote*a o &-i%entu *a (ri%e)e pr(o. susreta ? .$%e 4e oso'a s%esti@ o(i testo(i su *a)i+-%eni i i*(orno upotre'-%a(ani &ao poti8a% 5anta*i%i *a &o%i se (%eru%e $a 4e pre(-a$ati o'ra)'ene )e,ani*)e e.a/ na o$.o(ore oso'a se .-e$a-o &ao na si)'o-e unutarn%e $ina)i&e ?stra1n%i8a = ,o)ose&sua-ne s&-onosti@ %o+ %e$an nain pri)%ene Rors8,a8,a %e us)%eren (i+e na 5or)u o$.o(ora oso'e test se s)atra per8eptua-no- &o.niti(ni) *a$at&o)/ a o$.o(ori oso'e sa$a se pro)atra%u &ao pri)%er naina na &o%i ona per8epti(no i &o.niti(no or.ani*ira situa8i%e u st(arno) 1i(otu pre$nosti i ne$osta8i o(i, testo(a ?Anastasi/ 1FF<@ o 1@ Usposta(-%an%e o$nosa = 'u$u4i $a su intrin*ino *ani)-%i(i/ a& i *a'a(ni/ )o.u pos-u1iti $a se ra*'i%e -e$ o G@ Varan%e- 'u$u4i $a s(r,a ni%e oita/ )an%e su spre)ni na (aran%e/ no to )o1e 'iti tono $o ne&e )%ere... o L@ Ispiti(a i situa8i%s&e (ari%a'-e = te)e-%na pretposta(&a o(a&(i, testo(a po$8%en%u%e u-o.u situa8i%s&i, (ari%a'-i = pretposta(-%a se $a su nes(%esne potre'e i stra,o(i sna1ni%i o$ i)'eni&a poput -inosti ispiti(aa i-i o$nosa i*)e6u ispiti(aa i ispiti(ano.0 'o$o(an%e o(a&(i, testo(a %e s-o1eno i puno *a&-%ui(an%a $a )o1$a i ni%e )o.u4e uspore$iti testo(ne re*u-tate ra*-iiti, ispiti(aa o M@ Nor)e = .oto(o $a i ne posto%e/ pre)$a ESner i sur. po&u+a(a%u u&-oniti Rors8,a8,o(e ne$ostat&e 0 u ne$ostat&u nor)i/ &-iniar se )ora os-oniti na (-astito is&ust(o/ uspr&os poten8i%a-ni) po.re+&a)a &o%e proi*-a*e i* pristranosti i is&ri(-%eni, s%e4an%a (e*ani, u* ta&a( re5erenini o&(ir

43

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA o K@ Pou*$anost = pou*$anosti po%e$ini, naina 'o$o(an%a &re4u se o$ pri,(at-%i(i, $o s-a'i, o O@ Va-%anost = po$a8i su o($%e %o+ -o+i%i/ u*)e)o -i u o'*ir in%eni8u $a nis&a pou*$anost o.rania(a (a-%anost i* o(o.a (i$i)o $a re*u-tati testo(a )o.u i)ati ,euristi&u u-o.u/ t%. na te)e-%u o(i, re*u-tata &-iniar i-i istra1i(a )o.u st(arati i$e%e (a1no %e $a psi,o)etri%s&i po$a8i/ te)e-%eni na ana-i*i .rupni, tren$o(a nisu &-iniari)a $o(o-%ni pri $ono+en%u %e$no*nani, su$o(a o po%e$ino) s-ua%u posto%i/ nara(no/ i ri*i& $a 4e upotre'a s-a'o (a-i$irani, instru)enata pro8%ene &-iniara $o(esti u s-i%epu u-i8u i-i $o pono(-%eni, po.re+a&a unutar o.ranien%a o$re6ene para$i.)e

In4,n&%'i lin!s&i - u pri)%eni in(entara -inosti o$ ispitani&a se tra1i $a popuni upitni& sa)opro8%ene/ pro8%en%u%u4i o$nose -i se na n%e.a t(r$n%e &o%e opisu%u uo'ia%ena pona+an%a - o(i in(entari o'ino *a$o(o-%a(a%u op4e *a,t%e(e &onstru&8i%e i stan$ar$i*a8i%e testo(a - ri%et&o %e $a i)a%u )an%&a(u pou*$anost/ )e6uti)/ (a-%anost %o+ u(i%e& pre$sta(-%a pro'-e)/ po.oto(o a&o %e in(entar -inosti ra*(i%en $a ot&ri%e nes(%esne &on5-i&te i to)e s-ino - ne&i in(entari -inosti su ra*(i%eni s puno o$re6eni%i) na)%era)a: o Minn,s!&%% -*l&i6%+ni in4,n&%' lin!s&i :MMPI1 = re(i$iran %e 1FNF.0 o(a% instru)ent 'i tre'ao pre$sta(-%ati %e5tin nain ut(r6i(an%a psi,opato-o.i%e/ a *o(e se )u-ti5a*ni *ato +to %e st(oren s na)%ero) ut(r6i(an%a ni*a psi,i%atri%s&i, pro'-e)a0 .o$ina)a se &oristi *a tri%a1u (e-i&i, .rupa -%u$i s &o%i)a ni%e )o.u4e o'a(iti &-ini&i inter(%u0 pri ra*(o%u o(o. instru)enta istra1i(ai su se os-an%a-i na in%eni8e = &-iniari su i*ni%e-i t(r$n%e &o%e su u&a*i(a-e na ne&e $u+e(ne s)etn%e/ i te su t(r$n%e $ane psi,i%atri%s&i $i%a.nosti8irani) pa8i%enti)a i (e-i&o% s&upini nor)a-ni, oso'a na pro8%enu te su tre'a-i o$re$iti opisu%u -i i, te t(r$n%e i-i ne0 *a$r1ane su esti8e &o%e su ra*-i&o(a-e pa8i%ente i u(r+tene su u in(entar0 u* $o$atno usa(r+a(an%e/ o$ s&upo(a ta&(i, esti8a st(orene su s&a-e po)o4u &o%i, se o$re6u%e ispitani&o(a $i%a.no*a0 s&a-e instru)enta sas(i) su $o'ro o$.o(ara-e psi,i%atri%s&i) $i%a.no*a)a/ no ori.ina-ni MMPI %e s(e )an%e o$.o(arao pro)%ena)a psi,i%atri%s&o. &-asi5i&a8i%s&o. susta(a u DSM-u 0 ',4i)i'%ni MMPI7? ?2ut8,er i sur/ 1FNF@ sa$r1i ne&o-i&o pro)%ena/ a &o%e su po'o-%+a-e (a-%anosti i pri,(at-%i(ost0 u ori.ina-no) u*or&u

44

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA nisu 'i-e *astup-%ene rasne )an%ina/ $o& %e no(a (er*i%a stan$ar$i*irana na puno (e4e) u*or&u &o%i %e s-ini%i po$a8i)a popisa stano(ni+t(a pro(e$eno. 1FN<. u SAD-u0 o$re6ene esti8e &o%e sa$r1e a-u*i%u na se&sua-nu pri-a.o$'u/ 5un&8i%e 8ri%e(a i )%e,ura i pret%eranu re-i.io*nost i*'aene su %er se o8i%eni-o $a su u o$re6eni) o&o-nosti)a testiran%a nepotre'no na)et-%i(e i $(o%'ene/ u&-on%en %e se&sisti&i r%eni& i *astar%e-i i*ra*i0 $o$ano %e ne&o-i&o no(i, esti8a &o%e se o$nose na *-oupotre'u psi,oa&ti(ni, t(ari/ pona+an%e tipa A/ pore)e4a%e ,ran%en%a i interpersona-ne o$nose0 test-retest pou*$anost %e $o'ra/ &ao i pou*$anost )eto$o) po$%e-e na po-o(i8e testa/ $o'ra &on&urentna (a-%anost s &riteri%i)a &ao +to su pro8%ene 'rani, partnera i si)pto)ats&e pro8%ene psi,i%atara i psi,o-o.a0 ne&o-i&o &o)er8i%a-ni, s-u1'i pri)%en%u%e rauna-nu (er*i%u MMPI-a/ 'o$u%u test i $a%u i*(%e+ta% o ispitani&u0 posto%e $o&a*i $a se na o(o) testu )o1e (arati/ a-i se s)atra $a (e4ina -%u$i ne4e si)u-irati o$.o(ore %er 1e-e $a i) se po)o.ne0 +to(i+e/ autori su u testa su u&-%ui-i ne&o-i&o ta&o*(ani, s&a-a (a-%anosti &a&o 'i ot&ri-i na)%erno -a1ne o$.o(ore/ a na %e$no% ta&(o%/ s&a-i -a1i/ seri%a t(r$n%i pre$sta(-%a &-op&u *a oso'u &o%a se 1e-i pri&a*ati u su(i+e $o'ro) s(%et-u T,s&!4i in&,li",n(i$, - 5ran8. psi,o-o. 2inet %e pr(i &onstruirao )enta-ne testo(e/ &a&o 'i pari+&o) A&o-s&o) o$'oru po)o.ao pre$(i$%eti &o%o% 4e $%e8i 'iti potre'no pose'no +&o-o(an%e - test inte-i.en8i%e/ &o%i se &at&a$ na*i(a i test sposo'nosti/ stan$ar$i*irano %e sre$st(o ut(r6i(an%a trenutane )enta-ne sposo'nosti oso'e - Test +&o-s&i, sposo'nosti/ Ispiti(an%e *a potre'e pos-i%e$ip-o)s&o. +&o-o(an%a i in$i(i$ua-no pri)%en%i(ani testo(i &ao +to %e Ee8,s-ero(a s&a-a inte-i.en8i%e i Stan5or$- 2ineto( test te)e-%e se na pretposta(8i $a se na te)e-%u $eta-%no. ispiti(an%a trenutano. inte-e&tua-no. 5un&8ioniran%a )o1e pre$(i$%eti n%e*in usp%e, u +&o-o(an%u - o(i se testo(i upotre'-%a(a%u i u $ru.e s(r,e: *a%e$no s testo(i)a posti.nu4a upotre'-%a(a%u se pri $i%a.nosti8iran%u te+&o4a u uen%u i pri ut(r6i(an%u $o'ri, i -o+i, strana pri i*ra$i p-ano(a *a +&o-o(an%e0 *a i*$(a%an%e inte-e&tua-no na$arene $%e8e0 te &ao $io neuropsi,o-o+&i, pro8%ena - EAIS se esto &oristi &ao $io neuropsi,o-o+&e 'ateri%e testo(a - o(i testo(i op4enito i)a%u (r-o $o'ru test-retest pou*$anost/ &ao i pou*$anost ut(r6enu po$%e-o) na $(i%e po-o(i8e testa0 &on&urentna (a-%anost %e (r-o $o'ra

45

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA pre$i&ti(na (a-%anost- pro'-e)atina test *apra(o )%eri sa)o ono +to psi,o-o. po$ra*u)i%e(a po$ inte-i.en8i%o)/ a osi) 5a&tora inte-i.en8i%e na usp%e, u +&o-i ut%eu i $ru.i 5a&tori &ao npr. o'ite-% i oso'na situa8i%a/ )oti(a8i%a *a usp%e, i te1ina +&o-e pre)$a su &ore-a8i%e i*)e6u &(o8i%enta inte-i.en8i%e i +&o-s&o. usp%e,a stat. *naa%ne/ u te,ni&i) ter)ini)a testo(i o'%a+n%a(a%u sa)o )a-en $io (ari%an8e +&o-s&o. usp%e,a

2I EVIORA!NA I 3O"NITIVNA PRODJENA - istra1i(ai &o%i pri,(a4a%u 'i,e(iora-nu para$i.)u i para$i.)u uen%a 'a(e se situa8i%s&i) o$re$ni8a)a pona+an%a &o%e pret,o$e o$re6eni) o$.o(ori)a i-i s-i%e$e na&on n%i, - s porasto) interesa *a &o.niti(na o'%a+n%en%a )o1e)o oe&i(ati $a 4e pro8%ene 'i,e(iora-ni, &-iniara u&-%ui(ati i sa)ois&a*e - interpreta8i%e sa)ois&a*a u o&(iru &o.-'i, para$i.)e ra*-i&u%u se o$ oni, unutar tra$i8iona-ni%e. pristupa pro8%eni - tra$i8iona-na pro8%ena %e us)%erena na )%eren%a stru&tura i oso'ina u osno(i -inosti &ao +to su ,-a$no4a/ opsesi(nost/ parano%a - &o.-'i, ori%entirani &-iniari ispitu%u M s&upa (ari%a'-i &at&a$ o*naeni, a&roni)o) SOR8 = S# sti)u-us/ situa8i%a u o&o-ini &o%a pret,o$i pro'-e)u/ O# *nai or.ani*)i&o i o$nosi se na 5i*io-o+&e i psi,o-o+&e 5a&tore *a &o%e se pretposta(-%a $a $%e-u%u ispo$ &o%e/ R# (an%s&i o$.o(or/ rea&8i%e/ &o%i na%(i+e pri(-ai pa1n%u 'i,e(iora-ni, &-iniara/ 8 # o$nosi se na (ari%a'-e &o%e 4e us-i%e$iti/ &on*e&(en8e/ $o.a6a%e *a &o%e se ini $a pot&rep-%u%u i-i &a1n%a(a%u pona+an%e o &o%e) se ra$i - s&inero(8i po$8%en%u%u O 5a&tore/ &o.niti(isti pri$a%u )an%e pa1n%e D (ari%a'-a)a ne.o O (ari%a'-a)a - in5or)a8i%e se pri&up-%a%u po)o4u ne&o-i&o )eto$a/ u&-%uu%u4i $ire&tno opa1an%e pona+an%a u st(arno) 1i(otu &ao i u u)%etno st(oreni) situa8i%a)a/ inter(%ue i )%ere te)e-%ene na sa)ois&a*u/ te ra*-iite $ru.e )eto$e &o.niti(ne pro8%ene
Di',k&n! !p%3%n$, p!n%2%n$% - po&u+a(a%u $o.a6a%e u&-opiti u &onte&st su&-a$an (-astito) sta%a-i+tu - *natnu pa1n%u pri$a%u opa1an%u - u 5or)a-no) opa1an%u pona+an%a opa1a $i%e-i nepre&inuti s-i%e$ pona+an%a u ra*-iite $i%e-o(e i &oristi se po%)o(i)a &o%i i)a%u s)is-a u o&(iru para$i.)e uen%a - (a1an aspe&t 'i,e(iora-ne pro8%ene %e n%ena (e*a s inter(en8i%o)

46

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA nain tu)aen%a situa8i%e &o$ 'i,e(iora-no ori%entirani, &-iniara tipino u&-%uu%e i nain n%e*ine pro)%ene pona+an%e %e (e4ino) te+&o opa1ati upra(o &a$a se $o.a6a/ a (r-o )a-o &ontro-e posto%i na$ ti) &a$ i .$%e 'i se )o.-o $o.o$iti 0 *'o. to. )no.i terapeuti s)i+-%a%u u)%etne situa8i%e u s(o%i) prostori%a)a i -a'oratori%i)a &a&o 'i )o.-i opa1ati &a&o se o'ite-% i-i &-i%ent pona+a%u po$ o$re6eni) o&o-nosti)a ta&(a 'i,e(iora-na opa1an%a )o.u pru1iti po$at&e &o%i se )o.u &oristiti pri pro8%eni uin&a tret)an/ te ta&o6er o-a&+ati proua(an%e s-o1eni, situa8i%a ?npr. )a%&a i ,ipera&ti(no $i%ete@ 'i,e(iora-na opa1an%a )o.u o'a(-%ati $ru.i u &-i%ento(o% priro$no% o&o-ini pr. 8!nn,'s!4% sk%l% n%s&%4niki p'!($,n% o)o.u4u%e nasta(ni8i)a $a $a%u pou*$ane po$at&e o pona+an%u $%e8e u ra*re$i)a i-i A%( ,n0%( !4 p!pis '%+lii&i !0lik% )$,$," p!n%2%n$% &o%i o)o.u4u%e $a i-i ro$ite-%i i-i uite-%i pro8%en%u%u pona+an%e $%e8e (e4ina o(i, istra1i(an%a se o'a(-%a u o&(iru para$i.)e operantno. uen%a &o%e ne &oristi &on8epte o &o%i)a se sa)o *a&-%uu%u no/ te,ni&e 'i,e(iora-ne pro8%ene )o.u se pri)%en%i(ati u o&(iru oni, us)%eren%a &o%a u*i)a%u u o'*ir posre$u%u4e (ari%a'-e "or$on Pau- ?1FOO@ = 'i,e(iora-ni in$e&s an&sio*nosti- o(o %e istra1i(an%e %e$an o$ pri)%era upotre'e opa1an%a (an%s&o. pona+an%a u s(r,u *a&-%ui(an%a o unutarn%e) stan%u ne&o-i&o su .o$ina 'i,e(iora-ni terapeuti i istra1i(ai tra1i-i o$ oso'a i $a opa1a%u s(o%e (-astito pona+an%e te 'i-%e1e ra*-iite &ate.ori%e o$.o(ora # to %e t*(.s%-!-!&',n$,0 rani o'-i& sa)o)otren%a &oristio se u istra1i(an%u o s)an%en%u pu+en%a *naa%an $io istra1i(an%a u&a*u%e na to $a se pona+an%e )o1e pro)i%eniti sa)o) in%eni8o) $a oso'a pro)atra sa)u se'e ',%k&i4n!s& p!n%2%n$% 5eno)en %e &o%i se o$nosi na n%e.o(u pro)%enu *'o. pro)atran%a so8i%a-no po1e-%no pona+an%e- npr. so8i%a-na &on(er*a8i%a/ posta%e uesta-i%e a&o se oso'a sa)o)otri/ a pona+an%e &o%e oso'a 1e-i s)an%iti s-a'i > +to u&a*u%e na to $a terapi%s&e inter(en8i%e )o.u i)ati &oristi o$ rea&ti(nosti &o%a sasta%e sa)o)otren%e)

In&,'4$*i i -$,', s%-!p'!($,n, - unato s(o) interesu *a $ire&tno opa1an%e pona+an%e/ 'i,e(iora-ni &-iniari se *a ut(r6i(an%e potre'a s(o%i, &-i%enata %o+ u(i%e& pri-ino os-an%a%u na inter(%u

47

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA isto &ao i $ru.i &-iniari/ ine s(e $a usposta(e $o'ar o$nos/ st(ara%u4i at)os5eru po(%eren%a i 'ri1nosti &o%a &-i%enti)a o)o.u4u%e $a ot&ri%u i one aspe&te s(o%e. 1i(ota &o%e nisu ot&ri-i ni&o) $ru.o) posao 'i,e(iora-no. terapeuta %e $a (%e+ti) ispiti(an%e) i pa1-%i(i) opa1an%e) &-i%ento(i, e)o8. rea&8i%a ti%e&o) inter(%ua o$re$i (e4 spo)enute SORD 5a&tore u situa8i%a)a u &o%i)a se po%a(-%u%e pro'-e)atino pona+an%e/ unutarn%a stan%a &o%a posre$u%u ut%e8a% o&o-ine/ pose'ne o'ras8e pona+an%a &o%i u*ne)iru%u/ te $o.a6a%e &o%i pri$onose tra%an%u pro'-e)a ne&i 'i,e(iora-no ori%entirani &-iniari pro(o$e ini8i%a-ni inter(%u s 8i-%e) pisan%a u(o$no. i*(%e+ta%a- ta&(a inter(%u i u(o$i inter(%u ra*-i&u%u se o$ oni, nasta-i, i*(an 'i,e(iora-ni, &onte&sta po s(o) us)%eren%u na spe8i5ine situa8i%e/ pa1n%i &o%u pri$a%u po%e$ini) $eta-%i)a u )i+-%en%u/ e)o8i%a)a i pona+an%u i interesu *a to &a&o %e pro8%ena po(e*ana s )o.u4i) naini)a inter(en8i%e 'i,e(iora-ni terapeuti se ta&o6er &oriste in(entari)a te)e-%eni) na sa)ois&a*i)a npr. M8Ca-- i !i--esan$ ?1F;1@ pri)%en%i(a-i su In(entar r%e+a(an%a &on5-i&ata sasta(-%en o$ LK esti8a &o%e se o$nose na sposo'nost ispitani&a $a o$'i%e nera*u)ne *a,t%e(e

Sp,(i$%li+i'%ni p'is&*pi k!"ni&i4n!$ p'!($,ni - &a$ se u inter(%ui)a i upitni8i)a te)e-%eni) na sa)ois&a*u pa8i%ente upita o n%i,o(i) )is-i)a/ oni se )ora%u $os%e4ati unatra. i $ati retrospe&ti(u i pri-ino op4enit i*(%e+ta% o s(o%i) )is-i)a u o$re6eni) situa8i%a)a - (%ero%atno su na%+ire &ori+tene )eto$e &o.niti(ne pro8%ene upitni8i te)e-%eni na sa)ois&a*u &o%i)a se *a,(a4a +iro& ni* (ari%a'-i &ao +to %e stra, o$ ne.ati(ne e(a-ua8i%e/ s&-onost ira8iona-no) )i+-%en%u i ne.ati(no *a&-%ui(an%e o 1i(otni) is&ust(i)a - &-%uno o'i-%e1%e %e $a %e ra*(o% )eto$a pr(enst(eno o$re6en teori%o)/ &ao i s(r,o) pro8%en%i(an%a - ta&o se (e-i& $io istra1i(an%a $epresi%e 'a(e &o.ni8i%o)- oni) +to -%u$i .o(ore sa)i o se'i i ono e.a su o'ino s(%esni/ &ao i s&ri(eni) s,e)a)a i-i sta(o(i)a o &o%i)a se )o1e *a&-%uiti na te)e-%u pona+an%a i (er'a-no, i*(%e+ta%a - Aaron 2e8& s)atra $a $epresi%u pr(enst(eno u*ro&u%u ne.ati(ne i$e%e &o%e -%u$i i)a%u o se'i/ s(o) s(i%etu i 'u$u4nosti- upra(o ti sta(o(i i te pesi)istine s,e)e is&ri(-%u%u nain na &o%i oni tu)ae $o.a6a%e - Eeiss)an i 2e8& ?1F;N@ su *a ut(r6i(an%e $epresi(ni, sta(o(a i*ra$i-i Sk%l* )is6*nk(i!n%lni s&%4!4% :DAS1 = istra1i(ai su ut(r$i-i $a po)o4u te s&a-e )o.u ra*-i&o(ati $epresi(ne o$ ne$epresi(ni, oso'a/ te $a se

48

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA re*u-tati s)an%u%u pos-i%e inter(en8i%a &o%e u'-a1a(a%u $epresi%u0 DAS %e $o'ro po(e*an s $ru.i) aspe&ti)a &o.ni8i%e na nain &on*istentan s 2e8&o(o) teori%o)/ npr. &ore-ira s instru)ento) &o%i se *o(e Upi&nik k!"ni&i4n, p'is&'%n!s&i &o%i )%eri naine na &o%i $epresi(ni pa8i%enti is&ri(-%a(a%u in5or)a8i%e # po)o4 su u testiran%u 2e8&o(e teori%e $epresi%e i po&a*u%u se (a-%ani)a. )e6uti)/ o$.o(ori &-i%enata na pitan%a o ispitani8i)a i-i na pitan%a u in(entari)a o )is-i)a &o%e su i)a-i u ne&i) pro+-i) situa8i%a)a )o.u se *naa%no ra*-i&o(ati o$ o$.o(ora &o%e 'i $a-i $a su o$.o(ore $a(a-i u (ri%e)e &a$ su se na-a*i-i u ti) situa8i%a)a &-iniari &o.niti(no-'i,e(iora-no. us)%eren%a poput A-'erta E--isa i Aaron 2e8&a pre$(i6a-i su (rstu )is-i &o%e 4e -%u$i s te+&o4a)a i)ati u (r-o o$re6eni) o&o-nosti)a0 po&u+a(a-i su prona4i nain $a ispitani8i)a o)o.u4e u(i$ u n%i,o(e trenutane i tra%ne pro8ese )i+-%en%a u o$re6eni) o&o-nosti)a Meto$a arti&u-irani, )is-i u si)u-irani) situa8i%a)a ?ATSS@ Da(i$sona i sura$ni&a pri)%er %e istra1i(an%a &o%e ut(r6u%e neposre$ne )is-i0 u to) se postup&u ispitani& pret(ara $a %e su$ioni& u o$re6eno% situa8i%i/ &ao npr. &riti*iran%e- s8ena se pri&a*u%e po)o4u au$io(rp8e/ i pre&i$a se s(a&i, 1<1K se&/ a ti%e&o) s-i%e$e4i, L<se& su$ioni& .-asno i*.o(ara +to )u pa$a na pa)et u po(o$u ono. +to %e upra(o uo o(a&(i re*u-tati po&a*u%u $a o(a )eto$a i*nosi na (i$%e-o ra*)i+-%an%a -%u$i i o situa8i%a)a &o%e su sa)e po se'i )une i o oni)a &o%e su Ho'%e&ti(noH +&o$-%i(e $ru.e )eto$e &o.niti(no. pro8%en%i(an%a ta&o6er su se po&a*a-a &orisni)a0 npr. na'ra%an%e )is-i Meto$a arti&u-irani, )is-i u si)u-irani) situa8i%a)a ?te,ni&a ot(oreno. tipa@- )o.u i)ati pre$nosti &a$ istra1i(ai re-ati(no )a-o *na%u i 1e-e $o'iti op4i po%a) o po$ru%u &o.niti(no./ $o& te,ni&e u1e. us)%eren%a &ao +to su upitni8i/ )o.u 'iti 'o-%e/ i -a&+e se 'o$u%u- &a$ %e (e4 puno posto%e4e. *nan%a o o$re6eni) &o.niti(ni) pro8esi)a $o sa$a su ra*-iite te,ni&e &o.niti(ne pro8%ene s-a'o )e6uso'no &ore-ira-e e&speri)enta-ni &o.niti(ni psi,o-o*i &oristi-i su po%a) s,e)e *a ra*u)i%e(an%e 5eno)ena pa)4en%a/ a &-iniari su se pos-u1i-i ta&(i) istra1i(an%i)a i *a&-%ui(a-i o s,e)a)a na te)e-%u is&ri(-%eno. pa)4en%a

P!*+)%n!s& i 4%l$%n!s& 0i ,4i!'%lni i k!"ni&i4ni n%in% p'!($,n, - pa1n%a %e u 'i,e(iora-ni) i &o.niti(ni) te,ni&a)a pro8%ene (e4ino) us)%erena na &onstru&tnu (a-%anost 'u$u4i $a e&speri)enta-na istra1i(an%a tipino u&-%uu%u testiran%a ,ipote*a

49

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA

MJERENJE AN/SIOZNOSTI. ZAHVA9ANJE TE/O DOSTUPNOG /ONSTRU/TA - an&sio*nost = %e$na o$ na%e+4i, e)o8i%a/ i o$ (e-i&o. interesa *a psi,opato-o.e i terapeute - oni su op4enito os-oni-i na tri naina pro8%ene: upitni&e te)e-%ene na sa)opro8%eni/ opa1an%a (an%s&o. pona+an%a i 5i*io-o+&a )%eren%a - inter(%ui/ %esu o$-ian nain pri&up-%an%a in5or)a8i%a/ a-i %e te+&o &(anti5i8irati o$.o(ore - TaP-oro(a s&a-a )ani5estne an&sio*nosti &o%a se sasto%i o$ pe$eset esti8a i*$(o%eni, i* MMPI-a0 test se 'o$u%e *'ra%an%e) Han&sio*ni,H o$.o(ora/ pretposta(-%a se $a ta% *'ro% pre$sta(-%a op4u ra*inu an&sio*nosti oso'e - $ru.i nain pro8%ene an&sio*nosti %e opa1an%e (an%s&o. pona+an%a/ naroito oni, rea&8i%a i po&reta *a &o%e se (%eru%e $a o$ra1a(a%u unutarn%e e)o8iona-no stan%e = $r,tan%e/ *no%en%e/ .ri*en%e no&ti%u/ i*'%e.a(an%e situa8i%e - 5i*io-o+&a )%eren%a a&ti(nosti autono)no. 1i(ano. susta(a i ra$ po%e$ini, 1-i%e*$a s unutarn%i) i*-ui(an%e) ta&o6er u&a*u%u na ra*inu an&sio*nostia $ostupnost o(a&(i, )%era pota&-a %e istra1i(ae $a $e5inira%u an&sio*nost u 5i*io-o+&i) ter)ini)a0 'itna %e SITUADIJA u &o%o% se o'a(-%a 5i*io-o+&o )%eren%e/ te ta&o6er sa)ois&a*i>>> - )no.e )%ere an&sio*nosti ne &ore-ira%u $o'ro %e$na s $ru.o) - an&sio*nost se sasto%i o$ %e$ne o$ tri re-ati(no o$(o%ene &o)ponente - na op4eniti%e) ni(ou )no.i autori s)atra%u $a %e &on8ept an&sio*nosti &oristan *a or.ani*iran%e i po(e*i(an%e po$ata&a i* 'ro%ni, i*(ora/ npr. Ma,er i !an. s)atra%u $a %e an&sio*nost ,ipoteti&i &onstru&t/ pri&-a$na 5i&8i%a i-i *a)i+-%eno stan%e &o%e posre$u%e i*)e6u pri%ete4e situa8i%e i opa1eno. pona+an%a or.ani*)a/ ta&o6er/ ta% %e &onstru&t (i+e$i)en*iona-an i $a se s(a&a po%e$ina $i)en*i%a ne )ora nu1no po%a(iti u o$re6eno% stresno% situa8i%i i-i u(i%e& i*ra*iti u isto) stupn%u/ +to %e %e$no )o.u4e o'%a+n%en%e nis&i, &ore-a8i%a - an&sio*nost se &ao *nan. &onstru&t )ora po(e*ati s oni) +to se )o1e opa1ati/ u(%eti)a &o%i %u i*a*i(a%u i uin8i)a &o%e i)a n%e*ina po%a(a

/ULTURALNE RAZLIITOSTI I /LINI/A PRO8JENA - pitan%e %e tre'a -i u*eti u o'*ir &u-turu i ra*-i&e &o%e su uoene u &u-tura)a u ne&i) &onstru&ti)a- npr. nis&a ra*ina e)o8iona-ne e&spresi(nosti &o$ )u+&ara8a A*i%s&o. po$ri%et-a7

50

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA

PRODJENJIVANJE ISPANOAMERI3ANADA - Ma-.a$P/ Ro.-er i Donstantino ?1FNF@ u s(o) -an&u raspra(-%a%u o &u-tura-ni) i %e*ini) pristranosti)a u pro8%en%i(an%u $u+e(no. *$ra(-%a ,ispanoa)eri&ana8a - na6ene su ne&e pristranosti &a$a &-iniari upotre'-%a(a%u pro(%erene testo(e i instru)ente u ra$u s &-i%enti)a &o%i ne .o(ore en.. - ra*-iite &u-tura-ne nor)e ta&o6er )o.u 'iti po$-o.a po.re+ni, prosu$'i PRODJENJIVANJE SJEVERNOAMERII3I INDIJANADA - ta&o6er %e potre'na (e4a os%et-%i(ost na &u-tura-ne ra*-i&e - tre'a pa*iti pri pri)%eni i interpreta8i%i testo(ni, re*u-tata PRODJENJIVANJE ACROAMERI3ANADA - !ope* i ernan$e* ?1FNF@ = ispita-i (e-i& u*ora& strun%a&a u po$ru%u $u+e(no. *$ra(-%a u &a-i5orni%i i na+-i $a &-iniari &at&a$ po$8%en%u%u o*'i-%nost pa8i%ento(i, te+&o4a pripisu%u4i i, nor)a)a &u-ture - npr. ,a-u8ina8i%e = e+4e &o$ A5ora)eri&ana8a 777 = *ane)ari-a se s,i*o5reni%a na +tetu 'o-esni&a - posto%e s-ua%e(i i na.-a+a(an%a pato-o.i%e = 2-a&e ?1F;L@ na+ao $a su &-iniari s&-oni%i pa8i%enta $i%a.nosti8irati &ao s,i*o5renino. a&o %e sa1eta& s-ua%a spo)in%ao $a se ra$i o A5roa)eri&an8u - Si)on i sur ?1F;L@ = &o$ A5roa). %e u po(e4ano) 'ro%u $i%a.nosti8irana s8,/ a u )an%e) pore)e4a%i pona+an%a - Mu&,er%ee i $r ?1FNL@ = *a ,ispanoa)eri&e pa8i%ente s-ian na-a* - !uepni*/ Ran$o-p, i "uts8, ?1FNG@ = na te)e-%u isti, si)pto)a a-&o,o-i*a) 4e se e+4e $i%a.nosti8irati &o$ a5roa). ne.o &o$ 'i%e-o. pa8i%enta - pristrani su tren$o(i i u s)is-u u'-a1a(an%a i prena.-a+a(an%a pato-o.i%e i &o$ 1ena/ stara8a i oni, i* ni1i, so8ioe&ono)s&i, s-o%e(a i $u+e(no *aosta-i U!O"A 3U!TURE U 3!INII3OM PRODJENJIVANJU - !ope* %e s(o%e proua(an%e $i%a.nosti&e pristranosti pro+irio ispiti(an%e) %e$anaest +iro&o &ori+teni, &riteri%a i postupa&a inter(%uiran%a *a s8,/ a5e&ti(ne pore)e4a%e i pore)e4a%e -inosti - )%ere: DSM-III/ Istra1i(a&i $i%a.nosti&i &riteri%i/ O'ra*a8 ua $i%a.nosti&i inter(%u i O'ra*a8 *a a5e&ti(ne pore)e4a%e i s8, - pre)a na-a*i)a = )ini)a-no spo)in%an%e &u-tura-ni, (ari%a'-i>
/ONZISTENTNOST i VARIJABILITET PONAANJA - %e -i pona+an%e &on*istentno i-i (arira u (re)enu7 - u &n%i*i !inost i pro8%ena = Eater Mis8,e- %e ust(r$io $a oso'ine -inosti nisu (a1ne o$re$ni8e pona+an%a

51

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA teoretiari oso'ina -inosti (%eru%u $a se -%u$i )o.u opisati po)o4u o$re6eno. 'ro%a &ara&teristi&a &o%e pos%e$u%u/ &ao +to su +&rtost i-i opsesi(nost = )o.u $o'ro pre$(i6ati No/ Mis8,e- %e *a&-%uio $a se pona+an%e -%u$i esto ra*-i&u%e o$ situa8i%e $o situa8i%e Pau- Ea8,te- t(r$i $a Mis8,e- ne u*i)a u o'*ir trenutana psi,oana-iti&a sta%a-i+ta &o%a ne *ane)aru%u pos(e nain na &o%i pona+an%e (arira u ra*-iiti) situa8i%a)a *apra(o/ -%u$i u $ru.o% &ra%nosti = ta&o6er )o.u i)ati e)o8iona-ne pore)e4a%e per8ep8i%a situa8i%e %e 'itna/ ona ini o'%e&ti(no ra*-iite situa8i%e e&(i(a-entne u oi)a -%u$i isto ta&o/ -%u$i )o.u i*a*(ati o$re6ene rea&8i%e s(o%e o&o-ine Ea8,te- se s)atrao $a $ispo*i8i%a -inosti )o1e ut%e8ati na (rstu situa8i%a &o%u oso'a i*$(a%a i-i st(ara = o&o-ina %e 'itna

K. ISTRAJIVAI3E METODE U PROUIAVANJU A2NORMA!NO" PONAAANJA ZNANOST I ZNANSTVENE METODE - (a1na u-o.a su'%e&ti(ni, i)'eni&a u pri&up-%an%u i tu)aen%u po$ata&a/ +to(i+e i u sa)o% $e5ini8i%i ono.a +to ini opa1an%e - *nanost/ o$ -at. s8ire # *nati - *nanost # tra.an%e *a siste)ati*irani) *nan%e) pute) opa1an%a0 )eto$a susta(no. pri&up-%an%a i (re$no(an%a po$ata&a u na 8i-%/ ra*(o% op4i, teori%a &o%e o'%a+n%a(a%u po$at&e - (a1no %e $a se *nan. opa1an%a i o'%a+n%en%a )o.u pro(%eriti i $a 'u$u pou*$ana

MO"UBNOST PROVJERE I MO"UBNOST 3RIVOTVORENJA - *nanst(eni pristup *a,ti%e(a $a se t(r$n%e i i$e%e i*ra*e na %asan i toan nain0 te& ta$a se *nanst(ene t(r$n%e )o.u po$(r.nuti susta(ni) ispiti(an%i)a i pro(%era)a/ &o%i)a %e )o.u4e i ne.irati oe&i(an%a *nanst(eni&a o to)e +to 4e se prona4i - i*%a(e/ teori%e i t(r$n%e = )a &o-i&o se pri,(at-%i(e ini-e/ )ora%u 'iti pri,(at-%i(e ini-e/ )ora%u 'iti pro(%er-%i(e i po$(r.nute po'i%an%u POUZDANOST - us&o po(e*ana s )o.u4no+4u pro(%ere %e potre'a $a s(a&o opa1an%e &o%e ini *nanst(enu %e*.ru *nan%a 'u$e pou*$ano

52

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA +to .o$ se opa1a )ora se po%a(iti po$ propisani) o&o-nosti)a/ ne %e$no)/ (e4 pono(-%eno

U!O"A TEORIJE - &,!'i$% # s&up t(r$n%i &o%i)a se na)%era(a o'%asniti ne&a (rsta po%a(a - pr(enst(eni 8i-% *nanosti %e pro)i8ati teori%e &o%e o'%a+n%a(a%u po$at&e/ esto pre$-a.an%e) u*rono- pos-%e$ini, o$nosa - sa)e teori%e i)a%u (a1nu u-o.u u (o6en%u istra1i(an%a pre$-a.an%e) $a se pri&upe i*(%esni po$a8i0 o)o.u4u%e st(aran%e no(i, ,ipote*a &o%e se pro(%era(a%u istra1i(an%e) - st(aran%e teori%e = %e$an o$ na%i*a*o(ni%i, $i%e-o(a *nanst(eno. pot,(ata = &reati(nost i u*'u6en%e - u 5or)u-iran%u teori%e ?a one su &onstru&8i%e *nanst(eni&a@ = *nanst(eni8i se )ora%u &oristiti teorets&i) po%)o(i)a/ neopa1-%i(i) stan%i)a i-i pro8esi)a o &o%i)a se *a&-%uu%e i* opa1-%i(i, po$ata&a = ipa&/ oni pre)a+u%u ono +to se )o1e st(arno (i$%eti i-i i*)%eriti - ne&o-i&o pre$nosti : o teorets&i po%)o(i pre)a+u%u prostorno-(re)ens&e o$nose o )o.u se &oristiti *a sa1i)an%e (e4 opa1eni, o$nosa - s o(i) pre$nosti)a na u)u/ )ora)o ra*)otriti &riteri%e &o%i se pri)%en%u%u u pro8%eni ispra(nosti teorets&o. po%)a - %e$na +&o-a = opera8ionisti&a - %e pre$-o1i-a $a s(a&i po%a) &ao s(o%e *naen%e preu*)e %e$nu opa1-%i(u i )%er-%i(u opera8i%u / a-i a&o se s(a&i teorets&i po%a) opera8iona-i*ira na %e$an nain/ .u'i se n%e.o(a op4enitost
ISTRAIVA/E METODE U PSIHOLOGIJI ABNORMALNOG PONAANJA - s(a e)piri%s&a istra1i(an%a u&-%uu%u sa&up-%an%e opa1-%i(i, po$ata&a - &at&a$ istra1i(an%e osta%e sa)o na opisno% ra*ini/ a-i esto istra1i(ai opa1a%u ne&o-i&o $o.a6a%a i po&u+a(a%u o$re$iti &a&o su po(e*ani - *nanost u* opisa o$nosa *ani)a i ra*u)i%e(an%e u*ro&a o$nosa &o%e s)o opa*i-i - na%(i+e &ori+tene )eto$e u proua(an%u a'nor)a-no. pona+an%a: o stu$i%a s-ua%a o epi$e)io-o+&o istra1i(an%e o &ore-a8i%s&u )eto$u o e&speri)ent ?na .rupa)a i-i po%e$ini) ispitani8i)a@ o )%e+o(iti na8rti - )eto$e se ra*-i&u%u u stupn%u u &o%e) $opu+ta%u pri&up-%an%e pri)%ereni, $es&ripti(ni, po$ata&a/ te po rasponu u &o%e) $opu+ta%u *a&-%u&e o u*roni) o$nosi)a

53

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA

STUDIJA S!UIAJA - na%po*nati%a i na%stari%a )eto$a opa1an%a $ru.i, %e proua(an%e %e$no. po %e$no. i 'i-%e1en%e $eta-%ni, in5or)a8i%a o n%i)a - &-iniar pripre)a stu$i%u s-ua%a sa&up-%an%e) po(i%esni, i 'io.ra5s&i, in5or)a8i%a o %e$no) po%e$in8u/ esto u&-%uu%u4i is&ust(a u terapi%i - s(eo'u,(atna stu$i%a s-ua%a po&ri(a o'ite-%s&u po(i%est i pori%e&-o/ )e$i8ins&u po(i%est/ o'ra*o(no pori%e&-o/ ra$nu po(i%est/ 'ranu po(i%est te po%e$inosti (e*ane u* ra*(o%/ pri-a.o$'u/ -inost/ 1i(otni ti%e& i sa$a+n%u situa8i%u - 'itna %e &-iniare(a para$i.)a/ npr. &o$ psi,oana-itiara se (i+e 'a*ira na rano $%etin%st(o/ &-i%ento(o rano $%etin%st(o - stu$i%a)a s-ua%a )o.u ne$osta%ati stupan% &ontro-e i o'%e&ti(nost istra1i(an%a &o%e &oriste $ru.e )to$e - &oristi se na s-i%e$e4e naine: o ?1@ osi.ura se $eta-%an opis ri%et&e i-i neo'ine po%a(e i (a1ni,/esto no(i, )eto$a i-i postupa&a inter(%uiran%a/ $i%a.no*e i-i tret)ana o ?G@ $a se opo(r.nu na(o$no op4eniti aspe&ti o$re6eni, teorets&i, t(r$n%i o ?L@ $a se st(ore ,ipote*e &o%e se )o.u pro(%eriti &ontro-irani) istra1i(an%i)a
Osi"*'%4%n$, ),&%l$n!" !pis% - 'u$u4i $a se 'a(i po%e$in8e)/ stu$i%a s-ua%a ispitu%e oso'u puno $eta-%ni%e - T,i.pen i D-e8&-eP ?1FKM@ = stu$i%a s-ua%a E(e E,ite/ s-ua% $iso8i%ati(no. i$entiteta/ (i+estru&e -inosti - )e6uti)/ (a-%anost po$ata&a pri&up-%eni, stu$i%o) s-ua%a &at&a$ %e upitna Op!4'"%4%n$, )!k%+% - po(i%esti s-ua%a )o.u pru1iti oso'ito $%e-ot(orne pri)%ere &o%i ne.ira%u pretposta(-%eni op4i o$nos i-i *a&on - stu$i%a s-ua%a %e )an%e pri)%erena *a pri&up-%an%e $o&a*a u &orist o$re6ene t(r$n%e i-i teori%e - u pri&a*i(an%u stu$i%e s-ua%a o'ino ne$osta%u sre$st(a *a pot(r6i(an%e %e$ne ,ipote*e i o$'a8i(an%e a-ternati(ni, ,ipote*a S&4%'%n$, ip!&,+% - ia&o ne i.ra (e-i&u u-o.u u pot(r6i(an%u ,ipote*a/ n%e*ina %e %e$inst(ena u-o.a (a1na u st(aran%u ,ipote*a

54

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA )o.u se uoiti s-inosti o&o-nosti i is,o$a i 5or)u-irati (a1ne ,ipote*e &o%e ne 'i 'i-e ot&ri(ene u (i+e &ontro-irano) ispiti(an%u npr. Hin5anti-ni auti*a)H %e uoen na ta% nain = 3anner ?1FML@ &onano/ stu$i%a s-ua%a %e o$-ian nain *a $eta-%no ispiti(an%e pona+an%a po%e$in8a i *a st(aran%e ,ipote*a &o%e se &asni%e )o.u (re$no(ati &ontro-irani) istra1i(an%e)/ &orisna %e u &-ini&i) u(%eti)a po(i%est s-ua%a %e i$ea-na )eto$a ispiti(an%a u in$i(i$ua-isti&o) i-i i$io.ra5s&o) &onte&stu )e6uti)/ u no)oteti&o) &onte&stu/ &a$ se *a o'%a+n%en%e po%a(a tra1e op4i/ uni(er*a-ni *a&oni/ stu$i%a s-ua%a %e o.raniene upora'-%i(osti

EPIDEMIO!OA3O ISTRAJIVANJE - ,pi),-i!l!"i$% # istra1i(an%e uesta-osti i rasprostran%enosti pore)e4a%a u popu-a8i%i - pri&up-%a%u se po$a8i o stopa)a pore)e4a%a i )o.u4i) &ore-ati)a u (e-i&o) u*or&u i-i popu-a8i%i - ne&i &-%uni i*ra*i u epi$e)io-o+&o) istra1i(an%u su : o pre(a-en8i%a ?*astup-%enost@ # $io popu-a8i%e &o%a i)a ispiti(ani pore)e4a% u o$re6eno% to&i i-i ra*$o'-%u (re)ena o in8i$en8i%a ?po%a(-%i(an%e@ # 'ro% no(i, s-ua%e(a pore)e4a%a &o%i se po%a(e u ne&o) ra*$o'-%u/ o'ino u .o$inu $ana o ri*ini i)'eni& # u(%et i-i (ari%a'-a &o%a/ a&o %e prisutna/ po(e4a(a (%ero%atnost ra*(o%a ispiti(ano. pore)e4a%a
'itno %e *a p-aniran%e *$ra(st(ene *a+tite MPers i sur ?1FNM@ = po$at&e pri&upi-i u 2a-ti)oreu/ St. !ouisu i NeT a(enu = u s(a&o) )%estu %e ispitano po tri tisu4e -%u$i # stope *astup-%enosti ti%e&o) 1i(ota epi$e)io-o+&o istra1i(an%e )o1e $oprini%eti i ra*u)i%e(an%u u*ro&a 'o-esti # pri)%er = Jo,n SnoT i &o-era u !on$onu u po$ru%u psi,i&o. pore)e4a%a ne)a pri)%era epi$e)io-o+&o. istra1i(an%a &o%e 'i ponu$i-o u(%er-%i(u etio-o+&u teori%u 'i-o &o%e $i%a.nosti&e &ate.ori%e a-i/ o)o.u4i-o %e pri&up-%an%e &orisni, po$ata&a/ npr. $epresi%a %e e+4a &o$ 1ena/ a s8, u ni1i) $ru+t(eni) s-o%e(i)a

3ORE!ADIJS3A METODA # ut(r6u%e $a -i posto%i o$nose i*)e6u $(i%e i-i (i+e (ari%a'-i - esto se upotre'-%a(a u epi$e)io-o+&i) istra1i(an%i)a/ &ao i $ru.i) istra1i(an%i)a na )an%i) u*or8i)a

55

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA o(e stu$i%e posta(-%a%u pitan%a o'-i&a : Jesu -i (ari%a'-a S i (ari%a'-a R po(e*ane na ne&i nain/ ta&o $a *a%e$no (arira%u7

M$,',n$, k!',l%(i$, - pr(i &ora& %e pri&up-%an%e paro(a opa1an%a (ari%a'-i &o%e se ispitu%u/ a na&on to.a se o$re6u%e %aina o$nosa i*)e6u $(a s&upa opa1an%a - 3ar- Pearson- Pearsono( pro$u&t-)o)ent &oe5i8i%ent &ore-a8i%e # r

S&%&is&ik% +n%%$n!s& - *nai/ ni%e 'itno pro8i%eniti sa)o sna.u po(e*anosti/ (e4 %e 'itna i statisti&a *naa%nost &o%a se o$nosi na (%ero%atnost $a se re*u-tati )o.u pripisati s-ua%nosti - stat. *naa%nost ne s)i%e)o *a)i%eniti s $ru+t(eno)/ st(arno) i-i &-ini&o) *naa%no+4u re*u-tata istra1i(an%a - re*u-tati )o.u 'iti statisti&i *naa%ni/ a $a ne)a%u pra&tinu (a1nost

P'i-$,n% * p!)'*$* psi iki p!',-,;%$% - +iro&o se upotre'-%a(a u psi,o-o.i%i a'nor)a-no. pona+an%a - (ari%a'-e &ao +to %e posto%an%e i-i neposto%an%e an&sio*no. pore)e4a%a na*i(a%u se &-asi5i&a8i%s&e (ari%a'-e/ pa npr. $o'/ spo-/ $ru+t(eni sta-e1 i t%e-esna .ra6a - o(e se (ari%a'-e priro$no po%a(-%u%u i istra1i(a ne )anipu-ira n%i)a/ +to %e (a1an *a,t%e( *a e&speri)enta-ne (ari%a'-e P'!0l,-i *s-$,',n!s&i i &',;, 4%'i$%0l, - ia&o se esto &oristi- o(a )eto$a i)a 'itan ne$ostata&: ne $opu+ta ut(r6i(an%e u*rono-pos-%e$ini, o$nosa *'o. $(a (e-i&a pro'-e)a interpreta8i%e/ pro'-e)a us)%erenosti i pro'-e)a tre4e (ari%a'-e - pro'-e) us)%erenosti # pri-ino (e-i&a &ore-a8i%a i*)e6u $(i%e (ari%a'-e .o(ori na) sa)o $a su one po(e*ane i-i $a po&a*u%u ten$en8i%u &o(ariran%a %e$na s $ru.o)/ a-i *apra(o- ne *na)o &o%a %e u*ro&/ a &o%a pos-%e$i8a - pro'-e)u us)%erenosti %e na%'o-%e pristupiti &ori+ten%e) -on.itu$ina-ni, na8rta u &o%i)a %e (ari%a'-a o$ *ani)an%a ispitana pri%e ne.o se ra*(io pore)e4a% # a-i %e pres&upa - -,&!)% 4is!k!" 'i+ik% na$i-a*i ta% pro'-e)/ u istra1i(an%e se o$a'iru sa)o oni ispitani8i &o%i i)a%u (e4i ri*i& o$ pros%eno. - ia&o &ore-a8i%a ne po$ra*u)i%e(a u*ronost/ ut(r6i(an%e %esu -i $(i%e (ari%a'-e &ore-irane i-i ne/ $opu+ta opo(r.a(an%e o$re6eni, u*roni, pretposta(&i- to *nai/ u*ronost po$ra*u)i%e(a &ore-a8i%u

56

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA pro'-e) tre4e (ari%a'-e- )o.u4e %e $a ni %e$na o$ o(i, $(i%u (ari%a'-i u &ore-a8i%i ne ut%ee %e$na na $ru.u0 )o.u4e %e $a %e ne&a neo$re6ena (ari%a'-a i-i pro8es o$.o(orna *a &ore-a8i%u

E3SPERIMENT - ne)o.u4e %e s potpuno) si.urno+4u o$re$iti i)'eni&e &o%i u*ro&u%u po(e*anost i o$nose ut(r6ene &ore-a8i%s&i) istra1i(an%i)a - E&speri)ent- ut(r6u%e u*rono-pos-%e$ine o$nose - u&-%uu%e )anipu-a8i%u ne&o) ne*a(isno) (ari%a'-o)/ )%eren%e *a(isne (ari%a'-e i s-ua%no raspore6i(an%e ispitani&a u ra*-iite u(%ete &o%i se ispitu%u - e&sp. se u o(o) po$ru%u na%e+4e &oristi *a pro8%enu uina&a terapi%a - npr. i*ra1a(an%e e)o8i%a i)a po(o-%an uina& na *$ra(-%e
T,-,l$n% !0il$,3$% ,ksp,'i-,n&%lni n%('&% - istra1i(a o'ino *apone s e&speri)enta-no) ,ipote*o)- o to)e +to pretposta(-%a $a 4e se $o.o$iti &a$ se )anipu-ira o$re6eno) (ari%a'-o) - $ru.o/ istra1i(a o$a'ire ne*a(isnu (ari%a'-u &o%o) )o1e )anipu-irati/ t%. ne&i i)'eni& &o%i 4e 'iti po$ &ontro-o) e&speri)entatora - tre4e/ pripre)a se *a )%eren%e *a(isne (ari%a'-e 5 *a &o%u oe&u%e $a o(isi i-i (arira s )anipu-a8i%a)a ne*a(isne (ari%a'-e - &a$ se ut(r$i $a su ra*-i&e )e6u .rupa)a 5un&8i%a (ari%a8i%a u ne*a(isno% (ari%a'-i = &a1e se $a %e istra1i(a posti.ao e&speri)enta-ni uina& Un*&%'n$% 4%l$%n!s& - (a1no o'i-%e1%e 'i-o &o%e. e&speri)enta-no. na8rta %e u&-%ui(an%e 'are) %e$ne &ontro-ne .rupe &o%a ni%e po$(r.nuta e&speri)enta-no) postup&u i ona %e neop,o$na u&o-i&o se 1e-i uin&e u e&speri)entu pripisati )anipu-a8i%i ne*a(isne (ari%a'-e - 5a&tori i i)'eni8i &o%i su )o.-i ut%e8ati u* pri)i%en%eni postupa& i-i u)%esto n%e.a na*i(a%u se # o)eta%u4i - o(e o)eta%u4e (ari%a'-e su +iro&o rasprostran%ene u istra1i(an%i)a o uin8i)a psi,oterapi%e - istra1i(an%e i)a unutarn%u (a-%anost &a$a se uina& )o1e s potpuni) po(%eren%e) pripisati )anipu-a8i%i - unutarn%a 'i se (a-%anost )o.-a popra(iti u&-%ui(an%e) &ontro-ne .rupe/ a-i %e ne osi.ura(a - s-ua%ni raspore$ = prin8ip e&speri)enta-no. na8rta/ te,ni&a &o%o) se osi.ura(a $a s(a&i ispitani& u istra1i(an%u i)a %e$na&e i*.-e$e $a 'u$e raspore6en u 'i-o &o%u s&upinu

57

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA no/ i u* &ontro-nu .rupu i s-ua%an raspore$ %o+ nis)o osi.ura-i unutarn%u (a-%anost/ nai)e/ $o$atni i*(or po.re+&e )o1e 'iti ut%e8a% pristranosti e&speri)entatora i-i opa1aa = Rosent,a-o( e5e&t $a 'i se i*'%e.-e pristranosti o(a&(e nara(i )no.e stu$i%e pri)i%en%u%u $(ostru&o s-i%epi postupa&

V%n$sk% 4%l$%n!s& - opse. $o &o%e. se re*u-tati 'i-o &o%e. istra1i(an%a )o.u poop4iti +ire o$ sa)o. e&speri)enta )%era %e n%i,o(e (an%s&e (a-%anosti/ a n%u %e (r-o te+&o o$re$iti - na%'o-%e +to se )o1e uiniti *a r%e+a(an%e pro'-e)a (an%s&e (a-%anost %est i*(esti s-ina istra1i(an%a u no(i) o&o-nosti)a i s no(i) ispitani8i)a/ ta&o $a se )o.u o$re$iti o.ranien%a i-i op4enitost re*u-tata An%l!"ni ,ksp,'i-,n& - e&sp. )eto$a se *apra(o )a-o &oristi u ot&ri(an%u u*ro&a a'nor)a-no. pona+an%a - nai)e/ u*ro8i to.a su nepra&tinost i neetinost - u po&u+a%u $a se is&oriste pre$nosti sna.e e&speri)enta-ne )eto$e/ istra1i(an%a o u*or8i)a a'nor)a-no. pona+an%a &at&a$ popri)a%u o'-i& ana-o.no. e&speri)enta - istra1i(ai po&u+a(a%u ne&u po(e*anu po%a(u/ t%. ana-o.nu/ inten*i(ni%e prouiti u -a'oratori%u # ta&o %e )o.u4e $o'iti re*u-tate s unutarn%o) (a-%ano+4u/ ia&o se tre'a na.-asiti pro'-e) (an%s&e (a-%anosti - pona+an%e se u* po)o4 e&sp. )anipu-a8i%e uini pri(re)eno a'nor)a-ni) - &-%u *a o'%a+n%en%e o(a&(i, istra1i(an%a na-a*i se u (a-%anosti ne*a(isne (ari%a'-e/ &ao o$ra*a ne&o. st(arno. o&o-ins&o. is&ust(a i *a(isno% (ari%a'-i/ &ao ana-o.no) &-ini&o) pro'-e)u - re*u-tate ta&(i, istra1i(an%a tre'a tu)aiti s puno opre*a i pa1-%i(o i, uop4a(ati- a-i = oni pru1a%u (ri%e$ne ,ipote*e o i*(ori)a psi,i&i, pore)e4a%a - o s(rsi e&speri)enta o(isi ,o4e -i se s)atrati ana-o.ni)

E3SPERIMENTA!NO ISTRAJIVANJE NA JEDNOM ISPITANI3U - e&speri)enti se ne )ora%u u(i%e& pro(o$iti na .rupi -%u$i - a& i istra1i(an%e na %e$no) ispitani&u )o1e 'iti uin&o(ita istra1i(a&a te,ni&a *a o$re6ene 8i-%e(e - npr. )eto$a *a s)an%i(an%e sa)oo*-%e6u%u4e. pona+an%a Tate i 2aro55 ?1FOO@- $%ea& Sa) - na8rt o'rata i-i A2A2- *a,ti%e(a $a se ne&i aspe&ti ispitani&o(a pona+an%a pa1-%i(o )%ere *a (ri%e)e poetno. (re)ens&o. ra*$o'-%a ?A@0 *a (ri%e)e

58

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA ra*$o'-%a &a$ se u(o$i tret)an ?2@ 0 *a (ri%e)e pono(no. usposta(-%an%a u(%eta &o%i su pre(-a$a(a-i u poetno) ra*$o'-%u ?A@ i &onano *a (ri%e)e pono(no. u(o6en%a e&speri)enta-ne )anipu-a8i%e ?2@ a&o %e pona+an%e u e&speri)enta-no) ra*$o'-%u ra*-iito o$ ono.a u poetno) ra*$o'-%u/ a&o se preo'rati &a$ se o'rnu e&speri)enta-no )anipu-irani u(%eti i a&o se pono(no preo'rati &a$a u(e$e)o tret)an = ne)a su)n%e $a %e pro)%enu i*a*(a-a )anipu-a8i%a/ a ne ne&ontro-irani i-i s-ua%ni i)'eni8i. te,ni&a o'rata se ne )o1e u(i%e& pri)i%eniti = %er se ispitani&o(o poetno stan%e )o1$a ne )o1e po(ratiti- npr. 8i-% tret)ana %e i*a*(ati tra%ne pro)%ene isto ta&o/ (ra4an%e na poetno stan%e ispitani&a i-i 'o-esni&a s)atra se neetini) ia&o se )o1e po&a*ati ne&i uina&/ uop4a(an%e o'ino ni%e )o.u4ein%eni8a $a tret)an $%e-u%e na %e$no. ispitani&a ne po$ra*u)i%e(a nu1no $a 4e tret)an 'iti op4enito uin&o(it

MJEAOVITI NADRTI - e&speri)enta-ne i &ore-a8i%s&e istra1i(a&e te,ni&e )o.u se &o)'inirati u na8rt &o%i se na*i(a )%e+o(iti) - )%e+o(iti na8rt # ispitani8i se )o.u po$i%e-iti u $(i%e i-i (i+e *ase'ni, popu-a8i%a &o%e se ne pre&-apa%u/ raspore6u%u se &ao .rupe u s(a&i e&speri)enta-ni u(%et - $(i%e ra*-iite popu-a8i%e- sain%a(a%u &-asi5i&a8i%s&u (ari%a'-u- &o%i)a istra1i(a ne )o1e )anipu-irati te se one )o.u sa)o &ore-irati sa)o s )anipu-irani) u(%eti)a- &o%e su pra(e e&speri)enta-ne (ari%a'-e - u tu)aen%u re*u-tata )%e+o(iti, na8rta )ora)o 'iti s(%esni in%eni8e $a se %e$no) o$ (ari%a'-i ni%e )anipu-ira-o- u tu)aen%u re*u-tata )%e+o(iti, na8rta ta&o6er nai-a*i)o na pro'-e)e- &ao i &o$ &ore-a8i%s&i, na8rta

O. AN3SIOZNI POREMEBAJI u po$ru%u psi,opato-o.i%e ne posto%i po%a(a &o%a 'i po.a6a-a to-i&i 'ro% -%u$i &ao AN3SIOZNOST to %e neu.o$no u(st(o stra,a i strepn%e to se e)o8. stan%e )o1e po%a(iti u )no.i) psi,opato-o+&i) s-ua%e(i)a an&sio*nost i)a i (e-i&u u-o.u u proua(an%u psi,o-o.i%e nor)a-ni, -%u$i no/ to se ne )o1e uspore$iti po inten*itetu i-i tra%an%u i nisu to-i&o onesposo'-%a(a%u4i s an&sio*no+4u -%u$i &o%i pate o$ to. pore)e4a%a

59

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA spe8i5ini pore)e4a%i $u.o su s)atrani o'-i8i)a neuro*a/ t%. (e-i&e s&upine ne-psi,otini, pore)e4a%a &ara&teri*irani, po%a(o) nerea-ne an&sio*nosti i $ru.i, pri$ru1eni, pro'-e)a ti su pro'-e)i ra*)atrani u s(%et-u Creu$o(i, tu)aen%a/ i*(e$eni, i* n%e.o(o. &-ini&o. ra$a u DSM-II/ +iro& raspon pona+an%a %e 'io u&-%uen u ra*-iite o'-i&e neuro*a = stra, i i*'%e.a(an%e u 5o'i%i/ &o)pu-*i(nost/ para-i*e... no u DSM = IV &-asi5i&a8i%i %e stara &ate.ori%a neuro*a ra*$i%e-%ena u ne&o-i&o no(i,/ %asni%e o$re6eni, $i%a.nosti&i, ra*re$a: %nksi!+n, p!',-,;%$, i s!-%&!6!'-n, i )is!(i$%&i4n, p!',-,;%$, )no.i i $anas &oriste op4u opisnu o*na&u = neurosis = $o& raspra(-%a%u o pore)e4eno) pona+an%u u*ro&o(ano) pretposta(-%eno) an&sio*no+4u &ao po$-o.o) %nksi!+ni p!',-,;%$i # $i%a.nosti8ira%u se &a$ su %asno na*oni su'%e&ti(no $o1i(-%eni os%e4a%i an&sio*nosti DSM IV pre$-a1e O te)e-%ni, &ate.ori%a: o 5o'i%e o panini pore)e4a% o .enera-i*irani an&sio*ni pore)e4a% o opsesi(no-&o)pu-*i(ni pore)e4a% o posttrau)ats&i stresni pore)e4a% o a&utni stresni pore)e4a% esto oso'a s %e$ni) o'-i&o) an&sio*no. pore)e4a%a u$o(o-%a(a i $i%a.nosti&i) &riteri%i)a i *a $ru.i ta&a( pore)e4a% = k!7-!'0i)i&,&> &o-)or'i$itet nasta%e i* $(a ra*-o.a = p'4!/ si)pto)i ra*-iiti, pore)e4a%a u o(o% &ate.ori%i nisu pos(e spe8i5ini/ )'*"!/ su(re)ena s,(a4an%a pato.enets&i, pro8esa +to $o(o$e $o ra*-iiti, an&sio*ni, pore)e4a%a ta&o6er su pri)%en%i(a na (i+e o$ %e$no. pore)e4a%a

<OBIJE # i*'%e.a(an%e +to pre&i$a nor)a-ni ti%e& 1i(ota/ posre$o(ano stra,o)/ nera*)%erno st(arno% opasnosti o$ ne&o. o'%e&ta i-i situa8i%e/ a i sa)a 5o'ina oso'a uoa(a %e neute)e-%eno - ti%e&o) .o$ina %e s)i+-%eno s-o1eno na*i(-%e *a opisi(an%e ta&(i, o'ra*a8a neute)e-%eno. i*'%e.a(an%a ?o$ staro.r&o. 'o.a Co'osa &o%i %e *astra+i(ao s(o%e nepri%ate-%e@/ a ne&i o$ na*i(a su: o &-austro5o'i%a = *at(oreni prostor o a.ora5o'i%a- ot(oreni prostor o a&ro5o'i%a- (isine o er.a*io5o'i%a = stra, o$ pisan%a o pni.o5o'i%a = stra, o$ .u+en%a

60

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA o ta5e5o'i%a = stra, $a 4e 'iti 1i( po&opan 5o'i%e su re-ati(no este u op4o% popu-a8i%i = K/F 5o'i%a na 1<< -%u$i/ a prito) %e (e4a &o$ 1ena ?N/<@ ne.o &o$ )u+&ara8a ?L/M@ )no.i spe8i5ini stra,o(i ne u*ro&u%u $o(o-%no *naa%ne te+&o4e $a 'i oso'a potra1i-a po)o4 -i%eni&a na*i( 5o'i%a o'ini po$ra*u)i%e(a su'%e&ti(nu potresenost i-i $ru+t(enoXra$ni pore)e4a% u*ro&o(an an&sio*no+4u psi,o-o*i su s&-oni po*ornost us)%eriti na ra*-iite (i$o(e 5o'i%a- o(isno o us(o%eno% para$i.)i: psi,oana-itiari = na sa$r1a% 5o'i%e ?)a-i ans- &on%ota8@/ 'i,e(ioristi- na 5un&iona-nost ?&a&o su steeni@ L (rste 5o'i%a : o spe8i5ine o a.ora5o'i%a o so8i%a-na 5o'i%a

SPEDICIINE CO2IJE - spe8i5ine 5o'i%e# neute)e-%eni stra,o(i u*ro&o(ani na*ono+4u ?i-i pre$)ni%e(an%e) na*onosti@ ne&o. spe8i5ino. o'%e&ta i-i situa8i%e - na%uo'ia%eni%i i*(ori stra,a su: 1i(otin%e/ (isine/ *at(oreni prostori/ -et a(iono)/ &r( i in%e&8i%e - s(e.a @A oso'a s 5o'i%a)a trpi o$ spe8i5ini, 5o'i%a - (e4ina ta&(i, 5o'i%a se %a(-%a &o$ 1ena/ a (r-o esto *apoin%u u rano) $%etin%st(u - no/ spe8. 5o'i%e ne )ora%u 'iti ,o)o.ena &ate.ori%a0 Ost %e ut(r$io $a se $o' pr(o. %a(-%an%a ra*-i&o(a-a u M .-a(ne s&upine 5o'i%a: 5o'i%e (e*ane u* 1i(otin%e = o&o ;. .o$ine 5o'i%e (e*ane u* &r( = o&o F. .o$ine 5o'i%e (e*ane u* *u'e = o& 1G. .o$ine &-austro5o'i%a = o&o G<. .o$ine
A"!'%6!0i$% - s-o1eni sin$ro) ?o$ .r- a.ora # )%esto o&up-%an%a/ tr1ni8a/ tr.@ # s&up stra,o(a u s(e*i s %a(ni) )%esti)a i s po)i+-%u $a na ta&(o) )%estu na&on i*nena$no. onesposo'-%en%a ne 'is)o 'i-i u stan%u po'%e4i i-i potra1iti po)o4 - stra,o(i o$ o$-a1en%a u &upo(inu/ susretan%a .o)i-e -%u$i i puto(an%a su esto sasta(ni $io a.ora5o'i%e - na%e+4e (i6en o'-i& 5o'i%e u &-ini&a)a = O<Z s(i, 5o'i%a ot&ri(eni, &-ini&i) pre.-e$i)a

61

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA e+4e se $i%a.nosti8ira &o$ 1ena &o$ (e4ine a.ora5o'ini,/ pro'-e)i su *apoe-i ti%e&o) a$o-es8en8i%e i-i rane o$ras-e $o'i esto *apoin%e re&urentni) napa$i)a pani&e/ a-i uoa(a%u se i $ru.i si)pto)i: napetost/ (rto.-a(i8a/ '-a1i o'-i8i &o)pu-*i(ni, pro(%era(an%a/ Hpre1(a&a(an%eH i$e%a/ o$n. ru)inatio/ stra, o$ .u'-%en%a ra*u)a/ a pose'i8e $epresi%a u %e$no) istra1i(an%u $o'i(eno $a FLZ a.ora5o'ini, ta&o6er na(o$i stra, o$ (isine i-i *at(oreni, prostora )no.e se a.ora5o'ine oso'e $o'ro os%e4a%u &a$ se &ro* s(o%u o&o-inu )o.u s-o'o$no &retati i-i su u $ru+t(u po(%er-%i(o. pri%ate-%a psi,o5i*io-o+&e rea&8i%e pot(r6u%u &-ini&i $o%a) $a su a.ora5o'ine oso'e po$-o1ne (r-o $i5u*no%/ nespe8i5ino% an&sio*nosti- i)a%u (iso& stupan% po'u6enosti/ a& i &a$ su nai*.-e$ opu+tene u DSM IV/ a.ora5o'i%a se )o1e $i%a.nosti8irati i &a$ posto%i i &a$ ne posto%i ana)ne*a panino. pore)e4a%a %o+ u(i%e& %e upitna pra(a priro$a o$nosa i*)e6u a.ora5o'i%e i panino. pore)e4a%a

S!(i$%ln, 6!0i$, - so8i%a-na 5o'i%a ?so8i%a-ni an&sio*ni pore)e4a%@ %e ustra%ni/ ira8iona-ni stra, op4enito po(e*an s na*ono+4u $ru.i, -%u$i - 5o'ina oso'a i*'%e.a(a situa8i%e u &o%i)a 'i )o.ao 'it pro8%en%i(an i (re$no(an/ te po&a*ati *na&o(e an&sio*nosti i-i se poeti nepristo%no pona+ati - pri-ino su este/ a n%i,o(a %e pre(a-entnost s o'*iro) na 8i%e-o 1i(otno ra*$o'-%e GZ - %a(-%a se s po$%e$na&o) uesta-o+4u u o'a spo-a - i)a (iso& &o)or'i$itet s $ru.i) pore)e4a%i)a/ i esto %e *$ru1ena s .enera-i*irani) an&sio*ni) pore)e4a%e)/ spe8i5ini) 5o'i%a)a/ panini) pore)e4a%e) te i*'%e.a(a%u4i) i-i &o)pu-*i(ni) pore)e4a%i)a -inosti - po%a(-%u%e se ti%e&o) a$o-es8en8i%e/ &a$ so8i%a-na s(i%est i intera&8i%e s $ru.i)a popri)a%u (e-i&u (a1nost

ETIO!O"IJA CO2IJA - prouiti 4e)o s,(a4an%a o u*ro8i)a 5o'i%a u s&-opu s(i, para$i.)i: psi,oana-iti&e/ 'i,e(ioristi&e/ &o.niti(ne i 'io-o+&e
Psi !%n%li&ik, &,!'i$, 6!0i$% - Creu$ %e pr(i po&u+ao susta(no o'%asniti ra*(o% 5o'ino. pona+an%a - 5o'i%e su o'-i8i o'rane o$ an&sio*nosti i*a*(ane potis&i(an%e) i$-i)pu-sa

62

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA ta se an&sio*nost pre)%e+ta s ne&o. *astra+u%u4e. i)pu-sa i$a na o'%e&t i-i situa8i%u &o%a %e na ne&i si)'o-ini nain po(e*ana s ti) i)pu-so) i*'%e.a(a%u4i 5o'ine po$ra1a%e/ oso'a uspi%e(a i*'%e4i suoa(an%e s potisnuti) &on5-i&ti)a 5o'i%a %e nain na &o%i e.o i*'%e.a(a suoa(an%e sa st(arni) pro'-e)o)/ &on5-i&to) i* $%etin%st(a $ru.u psi,oana-iti&u teori%u 5o'i%a %e pre$-o1io Arieti ?1F;F@ = potis&u%e se o$re6eni interpersona-ni pro'-e) i* $%etin%st(a/ a ne i$-i)pu-s0 5o'ine oso'e su &ao $%e8a s)atra-e $a 4e i, -%u$i i* n%i,o(e o&o-ine +tititi/ no poto) su se poe-a 'o%ati $a o$ras-i ipa& nisu pou*$ani i to nepo(%eren%e i-i poop4eni stra, o$ $ru.i, postao %e nepo$no+-%i(0 $a 'i opet )o.-e poeti (%ero(ati -%u$i)a/ te su oso'e po$s(%esno preo'-i&o(a-e s(o% stra, o$ $ru.i, u stra, o$ neoso'ni, pre$)eta i-i situa8i%a0 5o'i%a i*'i%a na po(r+inu &a$a u o$ras-o% $o'i oso'a $o1i(i stres # a-i s(e %e 'a*irano na &-ini&i) s-ua%e(i)a

Bi ,4i!'is&ik, &,!'i$, 6!0i$% - pr(otna pretposta(&a s(i, 'i,e(iora-ni, pri&a*a 5o'i%a %e $a su nauene - no/ ra*-iiti 'i,e(ioristi ra*-iito tu)ae i tone )e,ani*)e uen%a i toan sa$r1a% uen%a ti%e&o) ra*(o%a 5o'i%e - L )e,ani*)a uen%a0 o u(%eto(an%e ?&on$i8ioniran%e@ i*'%e.a(an%a o )o$e-iran%e o operantno u(%eto(an%e

Mo$e- u(%eto(an%a i*'%e.a(an%a - Eatsono( i RaPnero( pri&a* &on$i8ioniran%a &o$ )a-o. A-'erta s)atra se )o$e-o) naina st%e8an%a 5o'i%a - pre)a to) s,(a4an%u- MoTrero(a $(o5a&tors&a teori%a = 5o'i%e se ra*(i%a%u i* $(a po(e*ana s&-opa uen%a : ?1@ posre$st(o) &-asino. u(%eto(an%a oso'a )o1e nauiti 'o%ati se neutra-no. po$ra1a%a a&o %e on uparen s 'o-ni) i-i *astra+u%u4i) $o.a6a%e) ?G@poto) oso'a )o1e nauiti u'-a1iti ta% u(%eto(ani stra, i*'%e.a(a%u4i ta% neutra-ni po$ra1a% ?&o%i (i+e ni%e neutra-an@ i-i '%e1e4i o$ n%e.a - pretposta(-%a se $a %e o(a $ru.a (rsta uen%a operantno u(%eto(an%e = rea&8i%a se o$r1a(a *a,(a-%u%u4i pot&rep-%u%u4i) pos-%e$i8a)a - $a 'i se 5o'i%a ra*(i-a = stra, )ora postati "ENERA!IZIRAN/ o$n. oso'a se )ora poeti 'o%ati i i*'%e.a(ati ne sa)o spe8i5ino. po$ra1a%a/ ne.o

63

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA 8i%e-e &-ase po$ra1a%a # )e,ani*a) .enera-i*iran%a stra,a/ pret%erano poop4ene rea&8i%e ne&e se &-ini&e 5o'i%e (r-o $o'ro u&-apa%u u )o$e- u(%eto(an%a i*'%e.a(an%a/ npr. 5o'i%e o$ spe8i5ino. o'%e&ta ra*(i%a se na&on oso'ito 'o-no. is&ust(a s ti) o'%e&to) posto%i pro'-e) u pri)%eni )o$e-a u(%eto(an%a i*'%e.a(an%a na s(e 5o'i%e = o(o ni%e $o&a* $a se s(e 5o'i%e st%eu na o(a% nain>>> o(o $o&a*u%e $a se 5o'i%e )o.u na o(a% nain ste4i &-ini&a i*(%e+4a *aista po&a*u%u $a se 5o'i%e )o.u ra*(iti 'e* pret,o$no *astra+u%u4e. is&ust(a 3eut,en = ut(r$io $a se o&o K<Z 5o'ini, oso'a ne )o1e pris%etiti u*ne)iru%u4e. is&ust(a u *astra+u%u4o% situa8i%i # to su t*(. ',&'!sp,k&i4n% i+4$,2;% ?s&epti8i*a) u (e*i s n%i)a@ )o$e- u(%eto(an%a i*'%e.a(an%a ne )o1e o'%asniti ra*(o% s(i, 5o'i%a (r-o %e )a-o e&speri)enta-ni, $o&a*a u pri-o. s,(a4an%u $a -%u$e &-asini) u(%eto(an%e) )o1e)o na.nati na stra, o$ neutra-ni, po$ra1a%a a& i &a$ su ta&(i po$ra1a%i *$ru1eni s pri)arni) a(er*i(ni) po$ra1a%i)a &ao npr. e-e&trini u$ar

Mo$e-iran%e - 5o'ine rea&8i%e )o.u se ta&o6er nauiti opona+an%e) rea&8i%a $ru.i, oso'a - st%e8an%e 5o'ini, rea&8i%a pro)atran%e) $ru.i, o'ino se opisu%e &ao Hposre$no u(%eto(an%eH - 2an$ura i Rosent,a- ?1FOO@- -%u$i pro)atra-i )o$e- u situa8i%i a(er*i(no. u(%eto(an%a ?*(uni si.na- i )o$e- %e .-u)io (e-i&u 'o-@/ a su$ioni8i)a su sni)a-i 5i*io-o+&e rea&8i%e = po&a*a-o se $a posto%i po(e4ana uesta-ost e)o8iona-ni, rea&8i%a na *(uni si.na-/ *nai/ ispitani8i su poe-i sa)i e)o8. rea.irati na 'e*opasni po$ra1a% ia&o sa)i nisu i)a-i ni&a&(o. i*ra(no. $o$ira s 'o-ni) po$ra1a%e). - posre$no uen%e se )o1e posti4i i po)o4u (er'a-ni, uputa - 5o'ine rea&8i%e )o.u se nauiti posre$st(o) tu6e. opisi(an%a ono. +to 'i se )o.-o $o.o$iti/ a ne sa)o pro)atran%e) stra,a $ru.i, - na%%asni%i $o&a* $ao %e Mine&a i sur ?1FNM@ = re*us )a%)uni [ (i$eo5i-) - no/ ni o(i po&usi na) se pru1a%u potpun )o$e- s(i, 5o'i%a: 1@ ri%et&o 5o'ine oso'e i*(%e+ta(a%u $a i) se stra, ra*(io na&on +to su pro)atra-e patn%u $ru.e oso'e i G@ )no.i su -%u$i 'i-i s(%e$o8i -o+i, is&usta(a/ a-i nisu posta-i 5o'ini

64

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA

Operantno u(%eto(an%e - u s(e*i s $(o-5a&tors&o) teori%o)/ 5o'ine se rea&8i%e )o.u ta&o6er nauiti i-i o$r1a(ati po*iti(ni) pot&rep-%en%e) ?npr. &4er &o%a ne 1e-i i4i u +&o-u@ - ia&o se ne&e 5o'i%e )o.u ra*(iti *'o. Hna.ra6i(an%aH i* o&o-ine/ in%eni8a $a 1i(ot )no.i, oso'a posta%e te+&o o.ranien *'o. n%i,o(e sna1ne potre'e $a i*'%e.nu situa8i%e- a to o.rania(a tonost i pri)%enu o(e teori%e
/!"ni&i4n, &,!'i$, s&'% !4% i 6!0i$% - *natan $io istra1i(an%a u&a*u%e $a e)o8i%e )o.u ut%e8ati na spo*na%u i o'rnuto - te intera&8i%e i*)e6u e)o8i%a i &o.. pro8esa )o.u 'iti *naa%ne i *a etio-o.i%u i *a o$r1a(an%e 5o'i%a - 5o'ine oso'e su Hpo$e+eneH na po$ra1a%e +to i*a*i(a%u n%i,o(e stra,o(e - pri)%er- istra1i(an%e s $(ou+ni) s-u+an%e) - 2e8& i E)erP ?1FNK@ su pre$-o1i-i $a so8i%a-no an&sio*ni -%u$i $%e-u%u u o&(iru Hs,e)e ran%i(ostiH/ tra%no se 'a(e opasnosti)a i ne(o-%a)a te neu.o$ni) $o.a6a%i)a &o%i 'i i) se )o.-i $o.o$iti - To)ar&en/ Mine&a i Doo& ?1FNF@ su po&a*a-i &o.niti(nu pristranost u 5o'ini, oso'a0 5o'ine oso'e o'ra6u%u in5or)a8i%e na nain *a &o%i oe&u%e)o $a o$r1a(a i-i po%aa(a stra, - Mine&a ?1FFG@ = $epri)irani ispitani8i po&a*u%u pristranost pre)a pris%e4an%u oni, po$ata&a +to su u su.-as%u s n%i,o(i) raspo-o1en%e)/ a an&sio*ni nisu po&a*i(a-i ta&(u pristranost - to se )o1e o'%asniti na s-i%e$e4i nain: ia&o su us)%ereni na po$ra1a%e (e*ane u* s(o%e stra,o(e/ &a$ se s n%i)a suoe/ )o1$a i, nasto%e i*'%e4i pri%e ne.o +to su i, u potpunosti pro8esira-i- +to $o(o$i $o i*ostan&a pristranosti pa)4en%a/ a i $%e-u%e &ao i*(rstan )e,ani*a) i*'%e.a(an%a $a-%n%e. poti8a%a i o$r1a(an%a 5o'i%e - so8i%a-no an&sio*ne oso'e (i+e se 'rinu o (re$no(an%u o$ oso'a &o%e nisu so8i%a-no an&sio*ne/ te ta&o6er 'rinu o to)e &a&o i, $ru.i (i$e - %o+ ne&a no(i%a istra1i(an%a o sa)o-pro8%en%i(an%u ta&o6er su po&a*a-a $a su ne.ati(ne )is-i i t%es&o'na *ao&up-%enost sa)i) so'o) uesta-i%i )e6u so8i%a-no an&sio*ni) oso'a)a/ &o%e/ pri)%eri8e/ i)a%u pesi)istini%a oe&i(an%a i (-astito pona+an%e (re$nu%u ne.ati(ni%e ne.o -%u$i nisu so8i%a-no an&sio*ni.

65

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA D,6i(i& s!(i$%lni 4$,2&in% * s!(i$%lni- 6!0i$%-% - $ru.i )o$e- usre$otoen na so8i%a-nu 5o'i%u ra*)atra nepri)%ereno pona+an%e i-i ne$ostata& so8i%a-ni, (%e+tina &ao u*ro& so8i%a-ne an&sio*nosti - *nai/ oso'a ni%e naui-a &a&o se (a-%a pona+ati $a 'i se u $ru+t(u os%e4a-a u.o$no i-i oso'a sta-no ini po.re+&e u &ora8i)a ?5auS pas@/ nespretna %e i $ru+t(eno ne(%e+ta/ a -%u$i s &o%i)a %e u $ru+t(u esto %e &riti*ira%u - pot(r$a %e na-a* $a so8i%a-no an&sio*ne oso'e i)a%u s-a'o ra*(i%ene so8i%a-ne (%e+tine te $a su pore)e4eni (re)ens&a o$)%erenost i &onte&stua-na pri)%erenost n%i,o(i, rea&8i%a ti%e&o) so8i%a-ne intera&8i%e. - te+&o4a u istra1i(an%i)a : so8i%a-na an&sio*nost )o1$a o'u,(a4a s&upinu pro'-e)a/ a ne te& %e$an pro'-e)/ %e -i so8. an&sio*nost isto +to i so8i%a-na 5o'i%a7 - ta&o6er/ posto%e oso'e &o%e su so8. an&sio*ne/ a-i ne i*'%e.a(a%u so8. situa8i%e/ ne.o se upu+ta%u u t*(. protu5o'i%s&o pona+an%e- t%era%u sa)i se'e u situa8i%e unato s(o%o% an&sio*nosti - %e -i 5o'ina oso'a %e$nosta(no an&sio*ni%a u po(o$u so8i%a-ni, situa8i%a o$ oso'e &o%a te situa8i%e ne i*'%e.a(a7777- ne)a o$.o(ora - toan i*(or stra,a se )o1e ra*-i&o(ati: ne&i se -%u$i 'o%e &riti&a pripa$ni&a suprotno. spo-a0 $ru.i se .ro*e .o(ora pre$ s&upino) s-u+ate-%a 'i-o &o%e. spo-a/ tre4i se -a&o nose s (e-i&i) s&upina)a/ a-i os%e4a%u (e-i&u t%es&o'u u )a-i) $ru+t(eni) s&upina)a - ne&i se -%u$i 'o%e po)o&riti u %a(ni) *a,o$i)a/ a ne&i a& potpisati e& u na*onosti $ru.i, oso'a = 5o'i%a o$ pro8%en%i(an%a i-i 5o'i%a o$ neu.o$nosti Bi!l!2ki i-0,ni(i 2&! )isp!ni'%$* +% '%+4!$ 6!0i$% - pret,o$no opisane teori%e tra1e u*ro&e u o&o-ini - no/ ne&i ste&nu irea-ne stra,o(e/ a $ru.i ne/ ia&o su i) pri-i&e *a uen%e 'i-e s-ine/ *a+to777 - )o1$a oni na &o%e stres ne.ati(no ut%ee i)a%u 'io-o+&i pore)e4a% ?s&-onost i-i $i%ate*u@/ +to i, ne&a&o ini s&-oni%i) ra*(o%u 5o'i%e na&on stresno. $o.a6a%a - G po$ru%a istra1i(an%a: o istra1i(an%e autono)no. 1i(ano. susta(a o istra1i(an%e .enets&i, i)'eni&a

Autono)ni 1i(ani susta( - -a&o4a po'u6i(an%a autono)no. 1i(ano. susta(a

66

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA !a8eP u&a*u%e na $i)en*i%u autono)ne rea&ti(nosti &o%u na*i(a # sta'-nost--a'i-nost0 -a'i-ni su oni i%i se autono)ni susta( -a&o po'u6u%e +iro&i) raspono) ra*-iiti, po$ra1a%a *'o. opse.a u &o%e) %e autono)ni 1i(ani susta( u&-%uen u stra,/ $i)en*i%a poput autono)ne -a'i-nosti )o.-a 'i i)ati *natnu (a1nost a-i/ pretposta(-%a se $a %e o(a $i)en*i%a 'ar $%e-o)i8e .enets&i o$re6ena/ pa sto.a

"enets&i i)'eni8i - u o'ite-%s&o% stu$i%i an&sio*ni, pore)e4a%a/ arris i sur. ?1FNL@ prona+-i su $a su na%'-i1i sro$ni8i a.ora5o'ini, oso'a i*-o1eni (e4e) ri*i&u po%a(e 5o'i%e i-i ne&o. $ru.o. an&sio*no. pore)e4a%a/ ne.o '-is&i sro$ni8i nean&sio*ni, &ontro-ni, ispitani&a - (e4a %e &on&or$antnost *a a.ora5o'i%u &o$ %e$no%a%ani, ne.o &o$ $(o%a%ani, '-i*ana8a - o(i na-a*i NISU ne$(o%'en $o&a* u&-%uenosti uro6eni, i)'eni&a - ia&o '-is&i sro$ni8i $i%e-e *a%e$ni&e .ene/ oni ta&o6er i)a%u )no.o pri-i&a $a %e$an $ru.o. pro)atra%u i ut%eu %e$ni na $ru.e. - *asa$ ne)a %asni, $o&a*a u &o%o% su )%eri .enets&i *aista *naa%ni TERAPIJE CO2IJA - ne&i -%u$i trpe o$ s(o%i, 5o'i%a/ ne )is-e $a i)a%u pro'-e) &o%i 'i *as-u1i(ao po*ornost -i%eni&a
Psi !%n%li&iki p'is&*p - &ao +to psi,oana-iti&a teori%a i)a )no.o i*(e$eni, o'-i&a/ i)a i, i psi,oana-iti&a terapi%a - no/ op4enito/ s(e psi,oana-iti&e terapi%e 5o'i%a po&u+a(a%u ra*ot&riti potisnute &on5-i&te/ *a &o%e se pretposta(-%a%u $a su te)e-% e&stre)no. stra,a i i*'%e.a(an%a &ara&teristini, *a te pore)e4a%e - sa)u 5o'i%u se s)atra &on5-i&to)/ te %o% se pristupa i*ra(no - i*ra(ni po&u+a%i u'-a1a(an%a 5o'ino. i*'%e.a(an%a su &ontrain$i8irani/ %er se pretposta(-%a $a 5o'i%a +titi oso'u o$ potisnuti, &on5-i&ata s &o%i)a se o$(e4 'o-no suoiti - u -i%een%u a.ora5o'i%e = psi,oana-itiar tipino po*ornost us)%era(a na pretposta(-%eni potisnuti &on5-i&t i*)e6u o$(e4 t%es&o'no. (e*an%a u* 'o-esni&o(u )a%&u i-i o8a i 1u$n%e *a neo(isno+4u# raspra(a 'i u&-%ui(a-a prepo*na(an%e pato.eno. u(%eren%a $a/ a&o oso'a napusti $o) i postane neo(isna/ ne4e pre1i(%eti- ti%e&o) s-o'o$ni, aso8i%a8i%a/ ana-itiar po*orno s-u+a i nasto%i ot&riti H(o$iH pre)a potisnuto) pori%e&-u - orto$o&sni ana-itiar = tra.a *a spo-ni) &on5-i&ti)a/

67

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA ana-itiar u $u,u Arieti%e(e interpersona-ne teori%e- o,ra'ri(ati 4e 'o-esni&e $a preispitu%u s(o% .enera-i*irani stra, o$ -%u$i $ana+n%i e.o-ana-itiari su )an%e us)%ereni na po(i%esni u(i$/ ne.o potiu 'o-esni&a $a se suoi s 5o'i%o)/ ia&o i $a-%e s)atra%u $a %e 5o'i%a proi*a+-a i* rani%e. pro'-e)a A-eSan$ar i Cren8, ?1FMO@ u s(o%o% &n%i*i Psi,oana-iti&a terapi%a- .o(ore o H&ore&ti(no) e)o8iona-no) is&ust(uH u terapi%i-po$ ti) )is-e 'o-esni&o(o suoa(an%e s oni) e.a se 'o%i- ana-itiar )ora o,ra'riti 'o-esni&a Ea8,t-e ?1F;;@ preporuu%e ana-itiaru $a pri)i%eni te,ni&e u)an%i(an%a stra,a &a&(e ra'e 'i,e(ioristi/ npr. susta(nu $esen*i'i-i*a8i%u ne&i ana-itiari su prepo*na-i %o+ %e$nu te,ni&u u 'i,e(iori*)u = i*-a.an%e ono)e e.a se 'o-esni& 'o%i/ a-i su s&-oni s(a&o pos-%e$ino pona+an%e s)atrati te& si)pto)ats&i)/ a ne ra*r%e+en%e) te)e-%no. &on5-i&ta

Bi ,4i!'%lni p'is&*pi - +iro&o rasprostran%en o'-i& 'i,e(iora-ne terapi%e %e susta(na $esen*i'i-i*a8i%a ?Eo-pe/ 1FKK@0 5o'ina oso'a u stan%u $u'o&e re-a&sa8i%e *a)i+-%a ni* s(e (i+e *astra+u%u4i, pri*ora - &-ini&i i e&speri)enta-ni na-a*i pot(r6u%u uin&o(itost o(e te,ni&e - ti%e&o) .o$ina/ ne&i su 'i,e(ioristi spo*na-i (a1nost i*-a.an%a rea-istini) 5o'ini) situa8i%a)a/ &at&a$ i ti%e&o) ra*$o'-%a u &o%e) se 'o-esni& $esen*i'i-i*ira posre$st(o) i)a.ina8i%e a &at&a$ &ao na$o)%esta& *a ta% postupa& $esen*i'i-i*a8i%e *a)i+-%an%e) - Da(i$ 2ar-oT - Dentar *a stres i an&sio*ne pore)e4a%e pri $r1a(no) s(eui-i+tu neT Ror& u A-'anPu- 5o'ine 1ene - us)%era(an%e po*ornosti na ne$ostata& so8i%a-ni, (%e+tina &o$ so8i%a-no 5o'ini, oso'a/ na(eo %e istra1i(ae $a pota&nu s(o%e 'o-esni&e na .-u)-%en%e u-o.a i-i pona(-%an%e u-o.e u sa(%eto(a-i+tu - )o$e-iran%e- %o+ %e$na o$ te,ni&a0 i*-a.an%e 5i-)s&i) i-i i*ra(ni) pri&a*i)a $ru.i, -%u$i &o%i 'e* stra,a postupa%u s 5o'ini) o'%e&to) - prep-a(-%i(an%e %e terapi%s&a te,ni&a u &o%o% se &-i%ent puni) inten*iteto) i*-a1e i*(oru 5o'i%e- a-i &ao pos-%e$n%e sre$st(o - 'i,e(iora-ni terapeuti/&o%i pre$nost $a%u operantni) te,ni&a)a*ane)aru%u stra, na &o%e) se pre)a pretposta(8i 5o'i%a te)e-%i/ a u)%esto to.a po*ornost us)%era(a%u na nepri&ri(eno i*'%e.a(an%e o'%e&ta 5o'i%e te na pri'-i1a(a%u4e o'-i&e pona+an%a &o%i to i*'%e.a(an%e tre'a%u na$o)%estiti - oni su&8esi(no) apro&si)a8i%o) uo'-iu%u pona+an%e- 'o-esni& se na.ra6u%e i *a na%)an%i usp%e,

68

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA !a*arus/ Da(i$son i Po-e5&a ?1FOK@ = $(o&ra&a strate.i%a # poetno: $esen*i'i-i*a8i%a $a se u)an%i stra, [ &asni%e: operantno o'-i&o(an%e $a o,ra'ri)o pri)i8an%e o'%e&tu 5o'i%e &o$ a.ora5o'ini, oso'a/ partner tre'a 'iti u&-%uen u -i%een%e to %e po%a(a &o%a -e1i u sr1i po&reta *a o'ite-%s&i) -i%een%e) no/ pri.o(or na Ho'ite-%s&oH sa.-e$a(an%e a.ora5o'i%e = ne*a$o(o-%ni supru1ni8i- )o.u po.or+ati &o$ a.ora5o'i%e = pose'no 'itna po%a(a Hstra,a o$ stra,aH/ Hporta'-5o'i%aH/ .$%e se 'o-esni8i 'rinu $a se ne u*ru%a%u ni na%)an%e

/!"ni&i4ni p'is&*p - na &o.niti(ne terapi%e 5o'i%a se .-e$a-o su)n%ia(o *'o. sre$i+n%e. pro'-e)a o(o. pore)e4a%a/ te n%e.o(i, o'i-%e1%a - sa)a 5o'ina oso'a *na $a %e stra, pret%eran- pa tu *nan%e sa)o ne po)a1e u )i%en%an%u ra*)i+-%an%a - E--is %e $ao o$.o(or: 5o'i%a se o$r1a(a ira8iona-ni) (%ero(an%i)a - 'o-esni&a se po$ua(a u su)n%u pre)a ta&(i) ira8iona-ni) (%ero(an%i)a &a$ .o$ se suoe s 5o'ini) o'%e&to) i-i situa8i%o) - no/ i tu se &oriste 'i,e(iora-ne te,ni&e- pri'-i1a(an%e i suoa(an%e s 5o'ini) pre$)eto) i-i situa8i%o)/ $o& inte-e&tua-ne raspra(e s 'o-esni8i)a s-u1e &ao s)%erni8e/ &o%e pri$onose .a+en%u stra,a Bi!l!2ki p'is&*pi - -i%e&o(i &o%i s)an%u%u an&sio*nost # se$ati(i/ tran&(i-i*atori i-i an&sio-iti8i - pr(i -i%e&o(i su 'i-i 'ar'iturati/ a-i i)a-i su nepo1e-%ne spore$ne uin&e i st(ara-i su o(isnost/ pa su *a)i%en%eni propane$io-i)a ?Mi-toTn@ i 'en*o$ia*epini)a ?Va-iu) i Ati(an@ - 'e*no$ia*epini se $anas +iro&o &oriste i n%i,o( po*iti(an uina& %e %asno $o&a*an/ a-i i oni u*ro&u%u o(isnost i te+&i apstinen8i%s&i sin$ro)/ no ne &ao 'ar'iturati - ne&a istra1i(an%a po&a*u%u i $a su anti$epresi(i ?npr. i)ipra)ini@ &orisni u -i%een%u a.ora5o'i%e/ pose'i8e &a$ %e $is5ori%a ?$epresi(no raspo-o1en%e@ $io &-ini&e s-i&e - no/ pro'-e) %e- )o1e 'iti te+&o prestati u*i)ati -i%e&o(e i suoiti se sa stra,o(i)a - ni%e ri%et&a po%a(a pri'%e.a(an%a *-oupora'i -i%e&o(a i a-&o,o-a

69

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA PANINI POREME9AJ - u panino) pore)e4a%u $o-a*i $o i*nena$no. i esto neo'%a+n%i(o. napa$a s&upa si)pto)a: o ote1ano $isan%e o -upan%e sr8a o 'o- u .ru$i)a o os%e4a% .u+en%a o )unina o (rto.-a(i8a o *no%en%e i $r,tan%e o sna1na ne-a.o$a o %a&i stra, i os%e4a% pri%ete4e *-e su$'ine pa8i%enta )o.u sna1no o'u*eti ),p,'s!n%li+%(i$% i ),',%li+%(i$%5 os%e4a% i*'i(an%a i* (-astito. ti%e-a i nest(arnosti o&o-no. s(i%eta/ stra, o$ .u'it&a &ontro-e i-i .u'it&a ra*u)a/ pa a& i stra, o$ u)iran%a panini napa$a%i su uesta-i- %e$no) t%e$no i-i e+4e/ a tra%u o'ino ne&o-i&o )inuta/ ri%et&o ne&o-i&o sati &at&a$ %e (e*ano u* spe8i5ine situa8i%e/ a &a$ su po(e*ani s poti8a%i)a i* o&o-ine/ na*i(a)o i, Hna(o6eni)H panini) napa$i)a uesta-ost o(o. pore)e4a%a %e o&o <.;Z u )u+&ara8a i ne+to (i+e o$ 1Z u 1ena tipino *apoin%e u rano% o$ras-o% $o'i/ a poeta& %e (e*an sa stresno) 1i(otni) is&ust(i)a u DSMIV se $i%a.nosti8ira sa i-i 'e* a.ora5o'i%e/ pri e)u %e s a.ora5o'i%o) e+4i o'-i& a.ora5o'i%u se &at&a$ s)atra pos-%e$i8o) pret,o$ni, panini, napa$a%a$o&a*ano %e pre&-apan%e te $(i%e po%a(e a-i ne)a%u s(i pa8i%enti s panini) pore)e4a%e) i a.ora5o'i%u/ *a+to777 o &o.ni8i%a 'o-esni&a s panini) pore)e4a%e) i a.ora5o'i%o) &atastro5ini%e su ne.o u oni, 'e* a.ora5o'i%e o (%ero(an%e $a si)pto)i napa$a na.o(%e+ta%u s&oru s)rt )o.ao 'i 'iti sna1an poti8a% *a i*'%e.a(an%e o 'o-esni8i)a s a.ora5o'i%o) na raspo-a.an%u %e )an%i 'ro% strate.i%a suoa(an%a s napa$o) o spo- i.ra u-o.u- panini pore)e4a% s a.ora5o'i%o) %e MS e+4a &o$ 1ena/ $o& %e uesta-ost isto. panino. pore)e4a%a %e$na&a u o'a spo-a (i+e o$ N<Z 'o-esni&a s $i%a.no*o) ne&o. o$ preosta-i, an&sio*ni, pore)e4a%a ta&o6er $o1i(i panini napa$

70

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA ni%e ri%et&o *a%e$ni&o po%a(-%i(an%e panino. pore)e4a%a i (e-i&e $epresi%e/ &ao ni &o)or'i$itet panino. i .enera-i*irano. an&sio*no. pore)e4a%a/ a-&o,o-i*)a/ pore)e4a%a -inosti i sa)ou'o%st(a &o)or'i$itet u&a*u%e na nepo(o-%an is,o$

ETIO!O"IJA PANIINO" POREMEBAJA - panini pore)e4a% i)a o'ite-%s&u ana)ne*u i (i+u &on&or$antnost u %e$no%a%ani, ne.o u $(o%a%ani, '-i*ana8a - na-a*i upu4u%u na 5i*io-o+&i u*ro& u $i%e-u $i%a.nosti8irani, s-ua%e(a ?pore)e4a% srano. ra$a- sin$ro) pro-apsa )itra-no. *a-is&a &o%i )o1e i*a*(ati si)pto)e s-ine panino) napa$u@ - $ru. s)%er 'io-o+&i, istra1i(an%a us)%eren %e na ra*no(rsne e&speri)enta-ne )anipu-a8i%e &o%i)a se )o1e in$u8irati panini napa$0 o pa ta&o/ panini napa$i )o.u 'iti po(e*ani s ,iper(enti%a8i%o) &o%a )o1e a&ti(irati autono)ni 1i(ani susta( i ta&o i*a*(ati po*nate so)ats&e (i$o(e panine epi*o$e o )-i%ena &ise-ina ta&o6er )o1e i*a*(ati pani&u/ a n%e*ina se &on8. )o1e po(e4ati u 'o-esni&a s panini) pore)e4a%e) *'o. &ronine ,iper(entia8i%e - po$a8i &o%i u&a*u%u $a ra*-iiti 'io-o+&i i*a*o(i )o.u in$u8irati pani&u po&a*u%u i $a $o to.a $o-a*i u oni, oso'a &o$ &o%i, %e pore)e4a% (e4 $i%a.nosti8iran - )o.u4e %e $a sre$i+n%u u-o.u i)a psi,o-o+&a rea&8i%a na i*a*o( - .-a(na psi,o-o+&a teori%a panino. pore)e4a%a %e ,ipote*a o Hstra,u o$ stra,aH- a.ora5o'i%a %e o($%e stra, o$ $o'i(an%a panini, napa$a na %a(no) )%estu - *a ra*u)i%e(an%e pani&e %e *naa%an i &onstru&t &ontro-e = 'o-esni8i se i*ni)no 'o%e .u'it&a sa)o&ontro-e/ $o e.a 'i $o+-o a&o i, napa$ pani&e o'u*)e na %a(no) )%estu - (a1na %e i per8ep8i%a &ontro-e TERAPIJE PANIINO" POREMEBAJA - )e6u 'io-o+&i) o'-i8i)a terapi%e/ $one&-e usp%e+ni)a su se po&a*a-i i anti$epresi(i i an&sio-iti8iuin&o(itost apra*o-a)a ?$eri(at 'en*o$ia*epina@ - no( o'-i& psi,o-o+&e terapi%e %e ra*(i%en ti%e&o) ne&o-i&o pos-%e$n%i, .o$ina na te)e-%u ,ipote*e o nara(i panino. pore)e4a%a = $a ne&i 'o-esni8i sa sin$ro)o) pro-apsa )itra-no. *a-is&a ?PMZ@ )o.u 'iti pret%erano *a'rinuti i u*ru%ani &a$ uoe nepra(i-no 'i-o - terapi%a a.ora5o'i%e i*-a.an%e) ne4e u(i%e& u'-a1iti panine napa$e

71

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA npr. 2ar-oT i sura$ni8i su ra*(i-i $eta-%nu i (a-%anu terapi%u &o%a se sasto%i o$ tri &o)ponente: o u(%e1'a(an%e opu+tan%a o &o)'ina8i%a E--iso(a i 2e8&o(a tipa &o.niti(no-'i,e(iora-ni, inter(en8i%a o i na%(e4a no(ina = i*-a.an%e unutarn%i) poti8ate-%i)a panini, napa$a0 &-i%ent u sa(%eto(a-i+tu u(%e1'a(a o'-i&e pona+an%a &o%i )o.u i*a*(ati os%e4a%e po(e*ane s pani&o)0 &a$ se *na&o(i pani&e ponu po%a(-%i(ati &-i%ent i, &ao pr(o $o1i(i u si.urni) o&o-nosti)a/ i pri)%en%u%e pret,o$no nauene &o.niti(ne i re-a&sa8i%s&e te,ni&e suoa(an%a uina& se po&a*ao 'o-%i) ne.o pri u*i)an%u apra*o-a)a

GENERALIZIRANI AN/SIOZNI POREME9AJ - oso'a s .enera-i*irani) an&sio*ni) pore)e4a%e) ?"AP@ tra%no %e an&sio*na - &ronina *a'rinutost o&o s(e.a/ istr.nuta oso'no% &ontro-i - Hs-o'o$no p-uta%u4a an&sio*nostH - t%e-esne te.o'e su: *no%en%e/ 8r(en%en%e/ -upan%e sr8a/ 1e-uana ner(o*a/ pro-%e(/ esto )o&ren%e/ *i)i8a/ ,-a$ni i -%ep-%i(o-*no%ni $-ano(i/ su,a usta/ &ne$-a u .r-u/ &rat&o4a $a,a/ pro$u'-%eno $isan%e/ u'r*ano srano 'i-o/ )i+i4ne te.o'e/ tr*an%e $i%e-o(a ti%e-a/ $r,tan%e/ -a.ano u)aran%e/ nesposo'nost opu+tan%a# uesta-e su i po&a*ate-% ,ipera&ti(nosti autono)no. 1i(. susta(a - u* to/ ta&(a se oso'a -a&o prep-a+i/ ne)irna %e i nepre&i$no se )e+&o-%i/ te esto u*$i+e - stan%e $u,a: esto %e op4enito *a'rinuta/ *a)i+-%a pri%ete4e situa8i%e - esti su i nestrp-%i(ost/ ra*$ra1-%i(ost/ pro(a-e sr$1'e i $istra&ti'i-nost ia&o o(a% pore)e4a% ne sre4e)o esto u 8entri)a *a )enta-no *$ra(-%e/ n%e.o(a %e uesta-ost (iso&a = o&o BA popu-a8i%e i o'ino *apoin%e sre$ino) $ru.o. $eset-%e4a 1i(ota stresni 1i(otni $o.a6a%i i)a%u o$re6enu u-o.u u po%a(i pore)e4a%a ne+to %e e+4i &o$ 1ena ne.o &o$ )u+&ara8a i i)a *natan stupan% &o)or'i$iteta sa sa8i%a-no) 5o'i%o) i opsesi(no-&o)pu-*i(ni) pore)e4a%e)

ETIO!O"IJA "ENERA!IZIRANO" AN3SIOZNO" POREMEBAJA Psi !%n%li&ik! &*-%,n$, - s)atra $a %e i*(or .enera-i*irane an&sio*nosti po$s(%esni &on5-i&t i*)e6u e.a i i$-i)pu-sa.

72

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA i)pu-si/ o'ino spo-ne i-i a.resi(ne nara(i 'ore se $a i*a6u/ a-i i) e.o to ne $a %er se po$s(%esno 'o%i &a*ne &a&o %e i*(or po$s(%estan- ta&o %e i *a'rinutost i stres nepo*nato. i*(ora pra(i i*(or an&sio*nosti = pret,o$no &a1n%eni i$- i)pu-si &o%i se nasto%e i*ra*iti/ nepre&i$no su na*oni ne)a naina $a se i*'%e.ne an&sio*nost/ %er oso'a ne )o1e i*'%e4i i$u0 a&o i*'%e.ne/ on$a %e )rt(a

Bi ,4i!'is&ik! &*-%,n$, - proua(a u-o.u 5a&tora o&o-ine u i*a*i(an%u an&sio*nosti - %e$na&o &ao i &o$ 5o'i%a - an&sio*nost %e u*ro&o(ana &-asini) &on$i8ioniran%e) na po$ra1a%e i* o&o-ine/ a raspon po$ra1a%a %e *natno +iri /!"7Bi &*-%,n$, - &o.niti(na i 'i,e(iora-na tu)aen%a se ti%esno isprep-e4u - pre)a teori%i uen%a/ -%u$i su suoeni s 'o-ni) po$ra1a%i)a na$ &o%i)a ne)a%u &ontro-e/ +to i*a*i(a an&sio*nost - pre)a &o.niti(no% teori%i na.-asa& %e na per8ep8i%i i*ostan&a &ontro-e &ao &-%uno) o'i-%e1%u s(i, .-e$i+ta o an&sio*nosti - o(a% se )o$e- *ato i us)%era(a na &ontro-u i na 'espo)o4nost - po&usi = stresni $o.a6a%i na$ &o%i)a su ispitani8i i)a-i o$re6en stupan% &ontro-e i*a*i(a-i su an&sio*nost s-a'i%e o$ $o.a6a%a na$ &o%i)a ni%e 'i-o )o.u4nosti &ontro-e - ta&o6er/ $o(o-%no %e sa)o $a ispitani& i )is-i $a i)a &ontro-u - ne&i o$ po*iti(ni, uina&a pos%e$o(an%a &ontro-e = po(e4ana pre$(i$-%i(ost +tetni, $o.a6a%a/ &ontro-a pre&i$a - pre$(i$-%i(ost %e re-e(antna i *a poeta& +tetno. $o.a6a%a = npr. si.na- (s. +o& - osi) ne)o.u4nosti &ontro-iran%a stresora = uoa(a%u se i %o+ ne&i &o.niti(ni pro8esi &o$ 'o-esni&a = te)a opasnosti0 'eni.ni $o.a6a%i se po.re+no tu)ae &ao pri%ete4i / a &o.ni8i%e se usre$otou%u na anti8ipirane 'u$u4e &atastro5e - pa1n%u 'o-esni&a -a&o o$(-ae po$ra1a%i &o%i na.o(%e+ta(a%u )o.u4e o+te4en%e ti%e-a i-i $ru+t(ene ne*.o$e &ao npr. &riti*iran%e/ neu.o$nost i-i o$'a8i(an%e - ta&o6er/ $(o*nane po$ra1a%e 4e protu)aiti &ao pri%ete4e G,n,&sk, s&*)i$, - %e$no%a%ani '-i*an8i = MFZ i, %e o'a i)a-o an&sio*nu neuro*u/ $o& %e &o$ $(o%a%ani, '-i*ana8a to s-ua% sa MZ

73

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA %e$na&a %e &on&or$antnost *a "AP u %e$no%a%ani, i $(o%a%ani, '-i*ana8a

N,*'!0i!l!"i$% %nksi!+n!s&i i p%nik, - teoretiari u o(o) po$ru%u istiu *naa%nu ra*-i&u i*)e6u 5i*io-o.i%e panine an&sio*nosti i ono. +to esto na*i(a%u anti8ipa8i%s&o) an&sio*no+4u ?+to %e (r-o s-ino "AP-u@ - )no.i s)atra%u $a %e panina an&s. po(e*ana sa susta(o) nora$rena-ins&i, neurona s)%e+teni, u nu8-eus -o8us 8oeru-ei ?u )o1$ano) $e'-u@ = a&soni se pro%i8ira%u u (e4inu $ru.i, )o1$ani, po$ru%a/ a pose'no u )o1$anu &oru/ &orti&a-na i su'&orti&a-na -i)'i&a po$ru%a te )o1$ano $e'-o - e-. po$ra1a%i/ -i%e&o(i = ut%eu na po%a(u panini, napa$a - $anas na%pro+ireni%i neuro'io-o+&i )o$e- se te)e-%i na po*na(an%u $%e-o(an%a 'en*o$ia*epina = re8eptor *a -i%e& %e s)%e+ten na "A2A?ionotropni)@ re8eptori)a na neurotrans)iter "A2A ?.a)a-a)ino)as-ana &ise-ina- .-a(ni in,i'i8i%s&i neurotrans)iter u )o*.u@- 'en*o$ia*epini posp%e+u%u e.*o8ito*u "A2A = u'-a1a(a se an&sio*nost

TERAPIJA "ENERA!IZIRANO" AN3SIOZNO" POREMEBAJA - s o'*iro) $a (e4ina psi,oana-itiara (%eru%e $a %e "AP pos-%e$i8a potisnuti, &on5-i&ata- terapi%a %e suoa(an%e s &on5-i&ti)a - 'i,e(iora-ni &-iniari = pristupa%u na ra*ne naine: "AP se )o1e Hpre(estiH u %e$nu i-i ne&o-i&o 5o'i%a i-i pa& Hna(o6eni,H an&sio*nosti - preporuu%e se op4eniti%a terapi%e- inten*i(no u(%e1'a(an%e )eto$a opu+tan%a - a&o se ini $a %e os%e4a% 'espo)o4nosti po$-o.a per(a*i(ne an&sio*nostiterapeut 4e &-i%entu po)o4i $a ste&ne (%e+tinu *a$o'i(an%a os%e4a%a &o)petentnosti/ (ita-ne sa)o-uin&o(itosti - (%e+tine i sa)opou*$an%e )o.u se ste4i (er'a-ni) poua(an%e)/ )o$e-iran%e) i-i operantni) u(%eto(an%e)/ a (r-o (%ero%atno &o)'ina8i%o) s(a tri pristupa - &oriste se i &o.niti(ne te,ni&e/ $a&-e/ %er tre'a protu)aiti $(os)is-ene situa8i%e na pra(i nain - an&sio-iti8i su na%pro+ireni%i o'-i& terapi%e "APa/ no na1a-ost ta&(a sre$st(a i)a%u nepo1e-%ne spore$ne uin&e ?pospanost/ 5i*i&a o(isnost i o+te4en%e or.ana@0 te na&on prestan&a u*i)an%a po*iti(ni uin8i terapi%e se (r-o 'r*o .u'e

74

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA OPSESIVNO7 /OMPULZIVNI POREME9AJ - O3P %e an&sio*ni pore)e4a% u &o%e) %e u) tra%no prep-a(-%en )is-i)a &o%e ni%e )o.u4e &ontro-irati i-i %e oso'a prisi-%ena nepre&i$no o'a(-%ati o$re6ene postup&e - po.a6a C7@A popu-a8i%e i o'ino *apoin%e u rano% o$ras-o% $o'i/ esto na&on stresni, $o.a6a%a &ao +to su tru$no4a/ poro6a%/ o'ite-%s&i su&o'/ pro'-e)i na ra$no) )%estu - rani poeta& %e e+4i &o$ )u+&ara8a i po(e*an %e s &o)pu-*i%a)a pro(%era(an%a/ a &asni%i %e poeta& e+4i u 1ena i po(e*an %e s &o)pu-*i%a)a i+4en%a - ti%e&o) epi*o$e $epresi%e &o$ 'o-esni&a se &at&a$ po%a(i i O3P/ a &o$ O3P 'o-esni&a %e esto prisutna $epresi%a - O3P po&a*u%e i &o)or'i$itet s $ru.i) an&sio*ni) pore)e4a%i)a/ pose'i8e s panini) pore)e4a%e) i 5o'i%a)a/ te s pore)e4a%i)a -inosti - OPSESIJE # intru*i(ne i re&urentne )is-i &o%e su ne1e-%ene i nepo*(ane pa$a%u oso'i na pa)et/ a po.o6ene oso'e s)atra%u i, ira8iona-ni) i otr.nuti) &ontro-i0 &o$ opsesi(ni, oso'a to o)eta nor)a-no 5un&8ioniran%e/ a opsesi%e )o.u popri)iti o'-i& $(o%'i/ 'es&onano. o$(a.i(an%a )o.u4nosti i neo$-unosti - 3OMPU!ZIJE # pono(-%ena pona+an%a/ pri e)u se oso'a os%e4a prisi-%eno) na i*(o6en%e ta&(o. pona+an%a $a 'i u'-a1i-a stres i-i spri%ei-a po%a(u ne&e nesre4e0 a&ti(nost ni%e rea-istino po(e*ana sa s(o%o) pri(i$no) na)%eno) i-i %e a& ne$(o%'eno pret%erana0 esti o'-i8i &o)pu-*i%a se o$nose na isto4u i ure$nost/ a pone&a$ %e ri%e o s-o1eni) 8ere)oni%a)a &o%e tra%u sati)a/ i*'%e.a(a se ne&i pre$)et/ pona(-%a%u se H)a.i%s&eH *a+titne )%ere ?'ro%en%e/ i*.o(aran%e o$re6eni, 'ro%e(a/ $o$iri(an%e[@/ pro(%era(an%e - pone&a$ .rani8a &o%a o$(a%a opsesi%a o$ &o)pu-*i%a ni%e o+tra - ne&e opsesi(ne )is-i ne )ue 'o-esni&a u s)is-u $a i*a*i(a an&sio*nost/ ne.o i)a%u 5un&8i%u &o)pu-*i(ni, o'-i&a pona+an%a/ npr. 'ro%an%e u se'i pa se an&s. s)an%i# k!"ni&i4n% k!-p*l+i$% - A&,teri sur ?1F;K@ prepo*na-i K *ase'ni, o'-i&a opsesi%e i $(a o'-i&a &o)pu-*i%e: o opsesi%e: opsesi(ne $(o%'e- ustra%ne )is-i o to)e $a $o(r+eni posao ni%e o'a(-%en $o'ro/ %a(-%a se u ;KZ 'o-esni&a opsesi(ne )is-i- nai*.-e$ 'es&onani -an8i )is-i/ o'ino us)%ereni, na 'u$u4e $o.a6a%e- LMZ ispitani&a opsesi(ni i)pu-si = sna1an pori( *a i*(o6en%e) o$re6eni, postupa&a = 1;Z ispitani&a/ o$ o'ini, H)u+i8aH $o o*'i-%ni, i nasi-ni, postupa&a

75

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA opsesi(ni stra,o(i = GOZ ispitani&a t%es&o'no se 'rine $a 4e i*.u'iti &ontro-u i uiniti ne+to $ru+t(eno nepri,(at-%i(o opsesi(ne pre$o$1'e = tra%ne pre$o$1'e ne&o. (i6eno. i-i *a)i+-%eno. $o.a6a%a pro.one ;Z ispitani&a

o &o)pu-*i%e &o)pu-*i%e pro(%era(an%a = &o)pu-*i(ni pori(i nai*.-e$ prisi-%a(a%u na $%e-o(an%e O1Z ispitani&a &o)pu-*i%e &ontro-e = postup8i Hs&retan%a s &o-osi%e&aH ini se $a u otpri-i&e OZ ispitani&a o)o.u4u%u &ontro-u &o)pu-*i(no. pori(a i usp%e+no o$upiran%e to) pro8esu $o$atne po$at&e $a%u na) Ra8,)an i o$.son- $(i%e .-a(ne &o)pu-*i%e ti8a-e su se i+4en%a i pro(%era(an%a/ a )no.i su se 'o-esni8i 1a-i-i na Hpri)arnu opsesi(nu sporostH- o$i%e(an%e/ ,i.i%ena/ s-a.an%e o$%e4e oso'a na pra(u &o)pu-*i%u .-e$a &ao na ne+to strano (-astito% -inosti = ;NZ isp. s)atra i, s)i%e+ni)a i apsur$ni)a pos-%e$i8e: ne.ati(ni o$nosi 'o-esni&a s $ru.i) -%u$i)a/ po.oto(o s -ano(i)a o'ite-%i ?*a'rinutost/ pa a& i o$'o%nost supru1ni&a- $o(o$i $o os%e4a%a &ri(n%e@/ te $o$atne pos-%e$i8e &ao $epresi%u i "AP/ +to i) po.or+a(a stan%e i o$nose o'ite-%s&i terapeuti s)atra%u $a %e opsesi(no-&o)pu-*i(ni pore)e4a% pone&a$ sasta(ni $io 'rani, nesu.-asi8a i *apra(o %e na$o)%esta& *a ot(oreni su&o' 'rani, $ru.o(a

ETIO!O"IJA OPSESIVNO- 3OMPU!ZIVNO" POREMEBAJA Psi !%n%li&ik% &,!'i$% - pre)a n%i)a opsesi%e i &o)pu-*i%e su s-ine/ a pos-%e$i8a su instin&ti(ni, pori(a/ spo-ni, i-i a.resi(ni,/ +to su i*)a&-i &ontro-i *'o. prestro.o. o$.o%a ti%e&o) st%e8an%a &ontro-e na$ e-i)inatorni) 5u&8i%a)a - oso'a %e 5i&sirana u ana-no) sta$i%u - si)pto)i su re*u-tat 'or'e i*)e6u i$a i o'ra)'eni, )e,ani*a)a/ s ti) $a ne&a$a pre(-a$a(a i$ ?&a$ opsesi(ne )is-i o u'o%st(u pro$ru u s(i%est@/ a ne&a$a o'ra)'eni )e,ani*)i ?5or)a-no rea&8i%o) se o$upru pori(u pr-%an%a@ - A-5re$ A$-er = pato-o+&e po%a(e se %a(-%a%u &a$a stro.i i pret%erano $o)inantni ro$ite-%i sprea(a%u ra*(o% os%e4a%a &o)petentnosti u $%eteta0 optere4eni &o)p-e&so) )an%e (ri%e$nosti )o.u po$s(%esno us(o%titi &o)pu-*i(ne ritua-e $a se os%e4a%u sposo'ni)a i uin&o(oti)a

76

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA Bi ,4i!'%ln, &,!'i$, - s)atra%u $a %e ri%e o naueni) o'-i8i)a pona+an%a pot&ri%ep-%eni) pos-%e$i8a)a n%i,o(a i*(o6en%a- s)an%i(an%e stra,a - osi) to.a/ s)an%u%e an&sio*nost/ no ra*-iite &o)pu-*i%e nisu %e$na&o uin&o(ite u to)e- uin&o(iti%e su &o)pu-*i%e i+4en%a/ ne.o pro(%era(an%a - a-i/ u'-a1a(an%e) an&sio*nosti ne )o.u se o'%asniti opsesi%e - opsesi%e- ne1e-%ene i$e%e &o%e se opsesi(ni) -%u$i)a ine oso'ito sa-i%entni) i po'u6u%u (e-i&u *a'rinutost/ )o.u se po&u+ati a&ti(no potisnuti/ a-i u* po.u'ne pos-%e$i8e - po&u+a% in,i'iran%a )is-i )o1e i)ati para$o&sa-ni uina& in$u8iran%a ops%e$nutosti ti) )is-i)a0 ta&o6er/ po&u+a%i potis&i(an%a se (e1u u* inten*i(na e)o8iona-na stan%a = nasta%e sna1na (e*a i*)e6u potisnute )is-i i e)o8i%a /!"ni&i4n% s 4%;%n$% - pre)a &o.. .-e$i+tu/ OP3 oso'e &a$ su u situa8i%i s poten8i%a-no +tetni) i-i ne1e-%eni) is,o$o) pre8%en%u%u (%ero%atnost +tetno. is,o$a- a ta&a( &o.niti(ni set na.oni na i*'%e.a(an%e i*(ora pri%etn%e i ti)e po(e4a(a (%ero%atnost opsesi(no-&o)pu-*i(no. pona+an%a - na-a*i = oso'e s (iso&i) re*. na testu &o)pu-*i(no. pro(%era(an%a s-a'i%e se pris%e4a%u (-astiti, pret,o$ni, a&ti(nosti # %e$nu (rstu &o)pu-*i(nosti tu)ae &ao pro'-e) s o$re6eno) (rsto) pa)4en%a Bi!l!2ki i-0,ni(i * O/P - en8e5a-itis/ o*-%e$e .-a(e i tu)ori su $o(e$eni u (e*u s ra*(o%e) O3P - neuro&e)i%s&i .-e$ano- *ani)an%e %e us)%ereno na serotonin - &-o)ipra)in i 5-uo&setin = tri8i&-i&i anti$epresi8i &o%i '-o&ira%u pono(no uno+en%e serotonina po&a*a-i su se &orisni u terapi%i O3P - 'o-esni8i)a s 'itno po(e4ano) &on8entra8i%o) serotonina i-i n%e.o(i, .-a(ni, )eta'o-ita stan%e se na%usp%e+ni%e po'o-%+a &a$ u*i)a%u '-o&atore pono(no. uno+en%a serotonina - ta&o6er/ a.onisti serotonins&i, re8eptora =ti -i%e&o(i )o.u i*a*(ati e.*a8er'a8i%u si)pto)a O3P - ut(r6ena %e (e-i&a uesta-ost an&sio*ni, pore)e4a%a u '-is&i, ro6a&a O3P 'o-esni&a

TERAPIJE O3P - o&p %e u terapi%s&o) po.-e$u %e$an o$ na%te1i, psi,o-o+&i, pro'-e)a - psi,oana-iti&a terapi%a %e na-i& ono% *a 5o'i%e i "AP/ ri%e %e o u&-an%an%u potis&i(an%a i o)o.u4a(an%u 'o-esni&u $a se suoi s oni) e.a se $oista 'o%i- $a 4e o$re6en pori( 'iti *a$o(o-%eni0 intru*i(ne i neo$o-%i(i o'-i8i

77

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA pona+an%a nisu pri)%ereni 8i-%e(i terapeuts&o. *a,(ata/ %er s-u1e &ao *a+tita e.a o$ potisnuto. &on5-i&ta o(i se postup8i nisu po&a*a-i uin&o(iti)a0 Sa-*)an upo*ora(a $a se s-o'o$ne aso8i%a8i%e Hu.ra6u%uH u 'o-esni&o(u opsesi(nost0 pre$-a1e $a ana-itiar a&ti(ni%e us)%era(a ti%e& ra*.o(ora/ s)atra ta&o6er/ $a 'o-esni& )ora nauiti to-erirati nei*(%esnost i an&sio*nost &o%e se %a(e u s(i, -%u$i pri su&o'u s in%eni8o) $a u 1i(otu ni+ta ni%e pou*$ano i pos(e po$-o1no &ontro-i0 tre'a 'o-esni&a o,ra'riti i pota&nuti $a se o$re&ne o'ra)'eni, )e,ani*a)a &o)pu-*i(no. $%e-o(an%a na%rasprostran%eni%i i op4enito pri,(a4eni 'i,e(iora-ni pristup &o)pu-*i(ni) ritua-i)a o'u,(a4a i*-a.an%e s pre(en8i%o) o$.o(ora0 oso'u se i*-a1e situa8i%a)a &o%e i*a*i(a%u &o)pu-*i(ni in i poto) se su*$r1a(a o$ i*(o6en%a ritua-a- .a+en%e an&sio*nosti ta% %e postupa& (r-o naporan i neu.o$an- a-i se s)atra $a tre'a i*$r1ati u 8i-%u r%e+a(an%a pro'-e)aoso'e su u.-a(no) s&-oni i*'%e.a(ati a&8i%u/ 'o%e se pro)%ena i *a'rinuti su +to i, $ru.i &ontro-ira%u &at&a$ %e o&p ritua-e )o.u4e &ontro-irati %e$ino u 'o-ni8i in,i'itori )onoa)inoo&si$a*e i tri8i&-i&i anti$epresi(i = -i%e&o(i &o%i se &oriste u -i%een%u i i)a%u po(o-%ne uin&e &oristi se i psi,o&irur.i%a: 8in.u-oto)i%a ?ra*aran%e $(a $o tri 8) 'i%e-e t(ari 8in.u-arno. snopa a&sona@ # &ra%n%i o'-i& terapi%e na 1a-ost/ 'o-esni8i s O3P ri%et&o 'i(a%u i*-i%eeni

POSTTRAUMATS/I STRESNI POREME9AJ - PTSP = u(e$en %e &ao $i%a.no*a u DSM III i o$ra* %e e&stre)ne rea&8i%e na te1a& stres/ u&-%uu%u4i po(e4anu an&sio*nost/ i*'%e.a(an%e po$ra1a%a (e*ani, u* trau)u te otup-%i(an%e e)o8iona-ni, rea&8i%a - PTSP se $e5inira s&upino) si)pto)/ a-i u&-%uu%e i etio-o.i%u # trau)ats&i $o.a6a% &o%i %e oso'a $o1i(%e-a i-i )i %e 'i-a na*ona i-i .a %e posta-a s(%esna/ pri e)u $o.a6a% sa$r1i st(arnu i-i pri%ete4u s)rt i-i te+&u o*-%e$u i-i pa& pri%etn%u t%e-esno) inte.ritetu> - pri%e %e $e5iniran &ao H$o.a6a% i*(an nor)a-no. raspona -%u$s&o. is&ust(aH - posto%i ra*-i&a i*)e6u PTSP% i %k*&n!" s&',sn!" p!',-,;%$% - a&utni stresni pore)e4a% %e no(a $i%a.no*a = tra%e ne&o-i&o $ana i-i t%e$ana - u*ro& PTSP-a %e pri)arno $o.a6a%/ a ne oso'a - -%u$i )o.u 'iti o*'i-%no po.o6eni te+&i) &atastro5ini) streso)/ te $a rea&8i%e ta&(i, oso'a tre'a ra*-i&o(at o$ osta-i, pore)e4a%a

78

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA si)pto)e PTSP-a ra*(rsta(a)o u tri .-a(ne s&upine ?tre'a%u tra%ati $u-%e o$ )%ese8 $ana u s(a&o% s&upini@: o 1. p!n!4n! p'!3i4l$%4%n$, &'%*-%&sk!" )!"%=%$% - $o.a6a% se pri*i(a u s%e4an%e i est %e sa$r1a% no4ni, )ora0 sna1nu e)o8. u*'u6enost i*a*i(a%u po$ra1a%i &o%i si)'o-i*ira%u $o.a6a% i-i o'-%etni8e ne&i, spe8i5ini, $o1i(-%eni, $o.a6a%a0 (a1nost o(o. si)pto)a %e &-%una i .o-e)a %er %e (%ero%atno i*(or $ru.i, &ate.ori%a si)pto)a- *apra(o/ to %e sre$i+n%e o'i-%e1%e/ %er se pore)e4a% pripisu%e nesposo'nosti usp%e+no. inte.riran%a trau)ats&o. $o.a6a%a u posto%e4u s,e)u ?op4i susta( (%ero(an%a@ o G. i+0$,"%4%n$, p!)'%3%$% p!4,+%ni s )!"%=%$,- ili !&*pl$i4%n$, ',%k&i4n!s&i > oso'a nasto%i i*'%e4i ra*)i+-%an%e o trau)i i-i susrete s po$ra1a%i)a &o%i po$s%e4a%u na trau)u0 )o1e posto%ati a)ne*i%a *a $o.a6a%0 otup-%i(an%e se o$nosi na s)an%i(an%e *ani)an%a *a $ru.e/ os%e4a% Hpret(aran%a u stran8aH te nesposo'nost *a po*iti(ne os%e4a%e. U PTSP-u posto%i 5-u&tua8i%a: oso'a se nepre&i$no &re4e napri%e$-na*a$/ o$ pono(no. $o1i(-%a(an%a $o otup-%i(an%a i natra. o L. si-p&!-i p!$%%n, p!0*=,n!s&i- tu spa$a%u pore)e4a%i spa(an%a/ s)an%ena sposo'nost &on8entra8i%e/ po(e4ana po'u6enost/ pret%erana rea&8i%a stra,a na i*nena$ne po$ra1a%e i $ru.i pro'-e)i se esto (e1u u* PTSP : an&sio*nost/ $epresi%a/ sr$1'a/ os%e4a% &ri(n%e/ *-oupora'a $ro.a/ 'rane nesu.-asi8e/ pro'-e)i na ra$no) )%estu i-i nesposo'nost *a ra$ sui8i$a-ne )is-i i p-ano(i/ i*nena$ni napa$i e&sp-o*i(no. nasi-%a i psi,o5i*io-o+&i pro'-e)i (e*ani u* stres ta&o6er su esta po%a(a i $%e8a )o.u 'iti 1rt(e PTSP-a/ a-i se )o1e )ani5estirati $ru.ai%e: pore)e4a%u spa(an%a/ no4ne )ore/ pro)%ene pona+an%a/ ne&a $%e8a )is-e $a ni&a$a ne4e o$rasti/ ne&i i*.u'e (e4 us(o%ene ra*(o%ne (%e+tine ?,i.i%ena/ .o(or@- a n%i)a %e )no.o te1e ra*.o(arati o s(o%i) pro'-e)i)a0 to tre'a i)ati na u)u pose'no &o$ t%e-esno. i-i spo-no. *-osta(-%an%a pre(a-en8i%a %e o&o 1Z u op4o% a)eri&o% popu-a8i%i PTSP is&a*u%e uesta-i &o)or'i$itet: a-&o,o-i*a)/ sa)ou'o%st(o i $isti)i%a

ETIO!O"IJA POSTTRAUMATS3O" STRESNO" POREMEBAJA - posto%i ni* i)'eni&a ri*i&a *a PTSP - u 2res-au stu$i%i pre$i&tori PTSP-a na&on i*-a.an%a trau)ats&o) $o.a6a%u 'i-i su: 1ens&i spo-/ rano o$(a%an%e o$ ro$ite-%a/ o'ite-%s&a ana)ne*a pore)e4a%a/ pret,o$ni pore)e4a% ?panini pore)e4a%/ O3P/ $epresi%a@ - (%ero%atnost po%a(e se po(e4a(a s te1ino) trau)ats&o. $o.a6a%a

79

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA ne&i istra1i(ai su poe-i proua(ati i (ari%a'-e -inosti po &o%i)a se oso'e u &o%i, se PTSP ra*(i%e na&on su$%e-o(an%a u 'it&i ra*-i&u%u o$ osta-i, oso'a/ npr. po(e*ano %e $epresi(ni) atri'u8i%s&i) sti-o) i s&-ono+4u $a se oso'a sa streso) suoi ta&o $a se usre$otoi na s(o%e e)o8i%e/a ne sa sa)i) pro'-e)i)a u tu)aen%u PTSPa pre$-o1ene su i 'io-o+&e i psi,o-o+&e teori%e teoretiari uen%e = pretposta(-%a%u $a se pore)e4a% te)e-%i na &-asino) &on$i8ioniran%u stra,a- ta&o se ra*(i%a i rea&8i%a i*'%e.a(an%a/ a ta&(u rea&8i%u ne.ati(no pot&rep-%u%e u'-a1a(an%e stra,a u*ro&o(ano nena*ono+4u u(%eto(ano. po$ra1a%a u o$re6eno) s)is-u %e PTSP pri)%er $(o-5a&tors&e teori%e uen%a i*'%e.a(an%a &o.niti(no- 'i,e(iora-ne teori%e- na.-a+a(a%u .u'ita& &ontro-e i pre$(i$-%i(ost o$ e.a trpe 1rt(e PTSPa psi,o$ina)s&a teori%e &o%u %e pre$-o1io oroTit* = trau)ats&i $o.a6a% se sta-no pona(-%a u s(i%esti oso'e/ no posta%e to-i&o 'o-an $a se i-i s(%esno potis&u%e i-i pre-a*i u po$s(i%est- $o-a*i $o s(o%e(rsne unutarn%e 'or'e/ ti%e&o) &o%e se nasto%i trau)u inte.rirati u posto%e4i susta( (%ero(an%a o se'i i s(i%etu i ta&o %o% pri$ati ne&o *naen%e i s)isao pre)a 'io-o+&o% teori%i = trau)a o+te4u%e nora$rener.ini susta(/ po(isu%u4i &on8. nora$rena-ina i ti)e u*ro&u%u4i $a se oso'a -a&+e prestra+i i sna1ni%e i*ra1a(a e)o8i%e no +to %e to nor)a-no no/ te teori%e nisu u stan%u o'%asniti *'o. e.a s)o &o$ ne&i, oso'a $o-a*i $o po%a(e PTSPa na&on trau)e u *a$n%e (ri%e)e se pretposta(-%a $a se tu ra$i o ran%i(i%i) oso'a)a- s pret,o$ni) pore)e4a%e)/ o'ite-%s&o) ana)ne*o)/ rano) o$(a%an%u o$ ro$ite-%a te sti-o(i)a suoa(an%a sa streso)

TERAPIJE POSTTRAUMATS3O" STRESNO" POREMEBAJA - terapi%a stresa (e*ano. u* ratna $%e-o(an%a (e4 se ne&o (ri%e)e te)e-%i na tri nae-a: o nae-u neposre$nosti o '-i*ine o oe&i(an%a - u G. s(%. ratu se &oristi-a ,ipno*a/ nar&osinte*a ?&atar*a potpo)o.nuta -i%e&o(i)a@ *a sinte*u/ t%. u&-apan%e pre1i(-%eno. stra,a u sa$a+n%i 1i(ot - Ro'ert JaP !i5ton = psi,i%atar &o%i %e u Vi%etna)s&o) ratu = usposta(a s&upina *a ra*.o(or &o%e su i)a-e $(o%a&u na)%enu : terapi%s&u i po-iti&u na)%enu - te s&upine *a ra*.o(or su se usre$otoi-e na re*i$ua-ne os%e4a%e &ri(n%e i 'i%esa

80

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA &ori+teni su i anti$epresi(i/ a-i s $(o%'eni) usp%e,o) terapi%a PTSPa 'i tre'a-a o'u,(atiti i s-o1enosti o'ite-%s&o. 1i(ota (eterana o(i ra*.o(ori su (%ero%atno po)o.-i (eterani)a u 'are) $(a i)'eni&a: po pr(i puta su 'i-i opet u $ru+t(u s(o%i, su'ora8a i os%e4a-i u*a%a)nu po$r+&u oni, &o%i $i%e-e ratna is&ust(a/ te su se poe-i suoa(ati s ratni) *'i(an%e) +to su $o ta$a potis&i(a-i # no o uin&u o(o. pristupa %e napra(-%eno )a-o istra1i(an%a ne$a(na istra1i(an%a na po$ru%u &o.-'i, terapi%e $onose ne&e no(e spo*na%e # %e$na o$ pri,(a4eni, op4i, strate.i%a %e i*-a.an%e ?suoa(an%e@/ a prito) %e po*nato +to %e pr(otni i*(or pro'-e)a/ %er %e $io $i%a.no*e posto%e i na-a*i (e*ani u* pri)%enu susta(ne $esen*i'i-i*a8i%e ?npr. &o$ 1rta(a auto)o'i-s&i, nesre4a@ no/ ta&(e te,ni&e su i*ni)no te+&e i *a pa8i%ente i *a terapeuta %er *a,ti%e(a $eta-%no opisi(an%e trau)ats&o. $o.a6a%a- )o.u4nost po.or+an%a stan%a/ te )o1e 'iti +tetno i *a sa)o. terapeuta $ru.i &o.-'i, pristup sa.-e$a(a PTSP &ao e&stre)ni%u rea&8i%u na stres/ po$-o1nu (i+es-o%no) pristupu *'rin%a(an%a stresa : re-a&sa8ii%a/ ra8iona-no-e)o8iona-nu terapi%u/ te u(%e1'a(an%e u r%e+a(an%u pro'-e)a %e$an o$ pro'-e)a = %est sr$1'a/ te su potre'ni u(%e1'a(an%e sa)opou*$an%a i terapi%a u paru ?s 'rani) partnero)@ -i%e&o(i = ni* psi,oa&ti(ni, -i%e&o(a/ u* anti$epresi(e i tran&(i-i*atore/ a s&ro)an usp%e, %e posti.nut s pr(i)a so8i%a-na po$r+&a i)a &-%unu u-o.u

;. SOMATOCORMNI I DISODIJATIVNI POREMEBAJI so)ato5or)ni i $iso8i%ati(ni pore)e4a%u su sro$ni an&sio*ni) pore)e4a%i)a s(i su ti pore)e4a%i pri%e 'i-i o'u,(a4eni po$ na*i(o) Hneuro*eH/ %er se s)atra-o $a %e u s(i) ta&(i) s-ua%e(i)a an&sio*nost &-%una po$-o.a u so)ato5or)ni) i $iso8i%ati(ni) pore)e4a%i)a *na8i an&sio*nosti nisu u(i%e& (i$-%i(i u so)ato5or)ni) pore)e4a%i)a = oso'a se 1a-i na t%e-esne si)pto)e &o%i na(o$e na po)isao o t%e-esno) $e5e&tu i-i $is5un&8i%i/ pone&a$ (r-o $ra)atine nara(i/ a *a &o%e se ne )o1e ot&riti 'io-o+&a po$-o.a u $iso8i%ati(ni) pore)e4a%i)a- oso'a pro1i(-%a(a pore)e4a%e s(i%esti/ pa)4en%a i i$entiteta po%a(a o'%e s&upine pore)e4a%a tipino %e (e*ana u* ne&o streso.eno is&ust(o i pri$ru1enu an&sio*nost

81

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA so)ato5or)ni pore)e4a%i &on(er*i(ni pore)e4a% so)ati*a8i%a ?2riYueto( sin$ro)@ pore)e4a% os%eta 'o-i pore)e4a% s,e)e (-astito. ti%e-a ,ipo,on$ri%a $iso8i%ati(ni pore)e4a%i $iso8i%ati(na a)ne*i%a $iso8i%ati(na 5u.a $iso8i%ati(ni pore)e4a% i$entiteta ?pore)e4a% (i+estru&e -inosti@ $epersona-i*a8i%a

SOMATO<ORMNI POREME9AJI - t%e-esni si)pto)i so)ato5or)ni, pore)e4a%a/ *a &o%e ne)a po*nato. 5i*io-o+&o. o'%a+n%en%a i &o%i nisu po$ (o-%ni) na$*oro) 'o-esni&a - po(e*ani su s psi,o-o+&i) i)'eni8i)a/ pose'no t%es&o'o) - p!',-,;%$ !s$,&% 0!li- $i%a.nosti8ira)o &a$ po%a(a/ te1ina i-i tra%an%e 'o-i u*ro&u%u *natan stres i onesposo'-%enost/ a ne )o.u se pripisati or.ans&o% pato-o.i%i niti na&on pretra.a0 'o- )o1e 'iti (re)ens&i (e*ana *a ne&i su&o' i-i stres/ i-i pa& oso'i o)o.u4iti $a i*'%e.ne ne&u neu.o$nu a&ti(nost i-i $a si pris&r'i ne$ostupnu pa1n%u i suos%e4an%e- te+&o %e posta(iti tonu $i%a.no*u %er %e su'%e&ti(no is&ust(o 'o-i po%a(a po$ sna1ni) ut%e8a%e) psi,o-o+&i, i)'eni&a - p!',-,;%$ s ,-, 4l%s&i&!" &i$,l%- oso'a %e *ao&up-%ena *a)i+-%eni) i-i prena.-a+eni) ne$ostat&o) (-astito. i*.-e$a/ npr. 'ore/ $-a&a(ost i-i (e-iina i o'-i& nosaD su'%e&ti(ni i)'eni8i 'itni- a& ;<Z stu$enata ne*a$o(o-%no s(o%i) i*.-e$o)/ i e+4e %e i*ra1eno &o$ 1ena0 te+&o %e o$re$iti &a$a ta&o opa1eni ne$osta8i prerasta%u u psi,i&e pore)e4a%e'itni su $ru+t(eni i &u-tura-ni i)'eni8i ip! !n)'i$% = po%e$in8i su pos(e *ao&up-%eni stra,o) o$ ne&e te+&e i o*'i-%ne 'o-esti/ pret%erano rea.ira%u na uo'ia%ene t%e-sne os%ete i )an%e a'nor)a-nosti = npr. nepra(i-no srano 'i-o/ *no%en%e/ &a+-%an%e/ upa-%eno .r-o/ 'o-o(i u 1e-u8u it$. ni%e %u -a&o ra*-i&o(ati o$ so)ati*a8i%e

3ONVERZIVNI POREMEBAJ - &-asini si)pto)i su.erira%u 'o-est po(e*anu s ne&i) neuro-o+&i) o+te4en%e)/ ia&o pre.-e$i po&a*u%u $a t%e-esni or.ani i 1i(ani susta( nor)a-no 5un&8ionira%u0 - 'o-esni8i )o.u os%etiti $%e-o)inu i-i potpunu &-%enut ru&u i-i no.u0 &on(u-*i%e i pore)e4a%e &oor$ina8i%e0 &o1ni os%et 'o8&an%a i-i $a ne+to )i-i po &o1i/ .u'ita& i-i pore)e4a% os%eta- aneste*i%e = ia&o %e ri%e o 5i*io-o+&i nor)a-ni) oso'a)a - (i$ )o1e 'iti o*'i-%no pore)e4en0 oso'a )o1e postati $%e-o)ino i-i potpuno s-i%epa i-i ra*(iti Htune-ni (i$H

82

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA $ru.i o'-i8i &on(er*i(ni, pore)e4a%a su: %6!ni$%- .u'ita& nor)a-no. .-asa i s(i, o'-i&a .o(oren%a osi) +aputan%a/ %n!+-i$%7 .u'ita& i-i pore)e4a% n%u+no. os%eta -a1na tru$no4a o'ino se po%a(-%u%u i*nena$no u streso.eni) situa8i%a)a/ o)o.u4u%u4i oso'i $a i*'%e.ne ne&u $%e-atnost i-i o$.o(ornost i-i ste&ne po*ornost na*i( &on(er*i%a = u(eo %e i*(orno Creu$ &o%i %e s)atrao $a se ener.i%a potisnuto. instin&ta preus)%eri u os%etno- )otori&e &ana-e i '-o&ira n%i,o(o $%e-o(an%e pa se (%ero(a-o $a se an&sio*nost i psi,i&i &on5-i&t preo'ra4a%u/ o$n. &on(ertira%u u t%e-esne si)pto)e ne&e oso'e ne po&a*u%u 1e-%u $a se o$(o%e o$ s(o%i, si)pto)a/ $%e-u%u &ao $a to pri,(a4a%u His&,'i$%- na*i( i*(orno &ori+ten *a opis ono.a +to $anas na*i(a)o &on(er*i(ni) pore)e4a%i)a i)a $u.u po(i%est ? ipo&rat %u %e s)atrao is&-%ui(o pore)e4a%e) &o%i *a,(a4a 1ene/ a u*ro&o(an %e -utan%e) )aterni8e &ro* ti%e-o = ,Pstera# )aterni8a/ utro'a@ Creu$ %e s)atrao $a %e spe8. nara( ,isteri%s&i, si)pto)a po(e*ana 'i-o s potisnuti) pori(o) sa)i) i-i po&u+a%e) $a se ta% pori( potisne/ pre$sta(-%a%u4i .a u pri&ri(eno) o'-i&u ,isteri%s&e &on(u-*i%e = si)'o-i&i i*ra* *a'ran%ene spo-ne 1e-%e/ a ,isteri%s&a &-%enut- )ani5esta8i%a sa)o&a1n%a(an%a *a s&ri(eni a.resi(ni pori( o(i se si)pto)i o'ino ra*(i%a%u ti%e&o) a$o-es8en8i%e i-i rane o$ras-e $o'i epi*o$a se )o1e na.-o pre&inuti/ no pore)e4a% 4e se (%ero%atno opet po%a(iti u pri)arno) o'-i&u i-i $ru.ai%e nara(i $i%a.no*a se posta(-%a e+4e &o$ J ne.o &o$ M )e6uti)/ ti%e&o) o'a s(%ets&a rata/ &on(er*i(ni si)pto)i %a(i-i su se u (e-i&o. 'ro%a )u+&ara8a ?i*'%e.a(an%e su$%e-o(an%a u 'o%u777@ $i%a.nosti&i %e *naa%no ra*-i&o(ati &on(er*i(nu &-%enut i-i os%etnu $is5un&8i%u o$ s-ini, pro'-e)a sa st(arno) neuro-o+&o) po$-o.o) pri)%er. ru&a(iasta aneste*i%a- ri%et&i sin$ro) u &o%e) oso'a trpi o$ i*ra1eno. i-i potpuno. .u'it&a os%eta u ono) $i%e-u +a&e +to 'i 'io po&ri(en ru&a(i8o) = pri%e se )is-i-o $a %e to anato)s&a 'es)is-i8a/ ne)o.u4a po%a(a/ a-i te& o$ne$a(no %e po*nata 'o-est sin$ro) &arpa-no. tune-a &o%i )o1e u*ro&o(ati si)pto)e na-i& ru&a(iasto% aneste*i%i posto%i )o.u4nost i $a se pra(e or.ans&e i neuro-o+&e pro'-e)e $i%a.nosti8ira)o &ao &on(er*i(ne na%uesta-i%i or.ans&i pro'-e)i su o*-%e$a .-a(e/ )o1$ani u$ar/ en8e5a-itis i tu)or )o*.a

83

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA $ru.i pro'-e) %e &a&o ra*-i&o(ati &on(er*i(ni pore)e4a% o$ .-u)-%en%a/ o$nosno SIMU!IRANJA- si)u-iran%e $i%a.nosti8ira)o &a$ su si)pto)i na-i& &on(er*i(ni) po$ (o-%ni) na$*oro) oso'e/ a to ni%e s-ua% sa st(arni) &on(er*i(ni) pore)e4a%e) %e$an (i$ pona+an%a &o%i na) &at&a$ )o1e po)o4i u ra*-i&o(an%u si)u-iran%a i &on(er*i(ni, rea&8i%a %est t*(. H'-a1ena ra(no$u+nostHne$ostata& *a'rinutosti i-i '-a*irani sta( pre)a si)pto)i)a- 'o-esni8i s &on(er*i(ni) pore)e4a%e) se pone&a$ ta&o pona+a%u/ (o-%ni su i 'es&onano i $ra)atino ra*.-a'ati s(o%e si)pto)e/ a $a i*ostane oe&i(ani stupan% *a'rinutosti no/ ni to ni%e pou*$ano/ %er te& tre4ina oso'a s &on(er*i(ni) pore)e4a%e) po&a*u%e '-a1enu ra(no$u+nost a ta&a( stoi&i pristup pone&a$ *apa1a)o i &o$ 'o-esni&a s or.aniteto) tre'a ra*-i&o(ati &on(er*i(ne pore)e4a%e i si)u-iran%e o$ *-i2l$,n!" p!',-,;%$% # u&-%uu%e si)pto)e na-i& &on(er*i(ni)/ a-i su po$ (o-%ni) na$*oro)/ )e6uti) u si)u-iran%u su si)pto)i po(e*ani s prepo*nat-%i(i) 8i-%e)/ pro)%eno) o&o-nosti u &o%i)a oso'a 1i(i0 &o$ u)i+-%eno. pore)e4a%a )oti(a8i%a *a us(a%an%e psi,i&i, i t%e-esni, si)pto)a %e ne%asna ?oso'a 1e-i preu*eti u-o.u pa8i%enta@

SOMATIZADIJA - 5ran8. -i%eni& 2riYuet %e 1NKF. opisao sin$ro) &o%i %e ispr(a nosio n%e.o(o i)e - o&osni8u to. pore)e4a%a pre$sta(-%a%u pono(-%ene/ (i+estru&e t%e-esne te.o'e/ *'o. &o%i, se tra1i -i%eni&a po)o4/ a-i &o%e ne)a%u (i$-%i(o. t%e-esno. u*ro&a - uo'ia%ene te.o'e su: .-a(o'o-%e/ *a)orenost/ 'o-o(i u tr'u,u i -e6i)a/ .enitourinarni i spo-ni si)pto)i/ pro'a(ni si)pto)i/ si)pto)i +to su.erira%u neuro-o+&i pore)e4a%/ te -upan%e sr8a - so)ati*a8i%a i &on(er*i(ni pore)e4a% $i%e-e )no.e *a%e$ni&e si)pto)e/ pa se esto o'%e $i%a.no*e )o.u pri)i%eniti na isto. 'o-esni&a - pos%e4i(an%e -i%eni&a %e uesta-o/ &ao i u*i)an%e -i%e&o(a - neri%et&o $o-a*i $o ,ospita-i*a8i%e pa a& i operati(ni, *a,(ata - uesta-e su i )enstrua-ne te.o'e i spo-na ra(no$u+nost - 'o-esni8i s(o%e te.o'e i*nose na ,istrions&i/ pret%erani nain i-i &ao o$-o)a& $u.e i s-o1ene *$ra(st(ene po(i%esti/ te )no.i (%eru%u $a po'o-i%e(a%u 8i%e-o. s(o. 1i(ota - pre(a-en8i%a ti%e&o) 1i(otno. (i%e&a pro8%en%u%e se na E5CA/ a pore)e4a% %e uesta-i%i )e6u 1ena)a ne.o )u+&ar8i)a - &o)or'i$itet %e (iso& s an&sio*ni) pore)e4a%i)a/ pore)e4a%i)a raspo-o1en%a i pore)e4a%i)a (e*ani)a u* psi,oa&ti(ne t(ari

84

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA u epi$e)io-o+&o% stu$i%i = Es8o'ar i sur. prona+-i $a %e so)ati*a8i%a uesta-i%a u A)eri&an&i )e&si&o. po$ri%et-a ne.o u ne-,ispans&i, '%e-&in%a ?(e4i inten*itet stresora777@ o'ino *apoin%e u &asno% a$o-esen8i%i an&sio*nost i $epresi%a se ta&o6er esto na(o$e/ &ao i ni* pro'-e)a pona+an%a i )e6u-%u$s&i, o$nosa pre)a s(e)u/ i)a i o'ite-%s&a o'i-%e1%a- na*ona %e u G<Z na%'--i1i,, sro$ni&a 'o-esni&a sa so)ati*a8i%o)

ETIO!O"IJA SOMATOCORMNI POREMEBAJA - (e-i& $io teoreti*iran%a u po$ru%u so)ato5or)ni, pore)e4a%a us)%eren %e is&-%ui(o na o'%a+n%a(an%e ,isteri%e = &a&o %u %e i*(orno opisao Creu$ - to *apra(o o*naa(a $a i so)ati*a8i%a i &on(er*i(ni pore)e4a%i i)a%u s-inu etio-o.i%u
Psi !%n%li&ik% &,!'i$% - &on(er*i(ni pore)e4a% i)a sre$i+n%e )%esto u psi,oana-iti&o% teori%i = Creu$ %e na to)e ra*(io (e4inu &-%uni, po%)o(a psi,oana-i*e - o(i pore)e4a%i su )u $a-i %asnu pri-i&u $a propita &on8ept nes(%esno. - si)u-iran%e # &a$a *na $a $io ti%e-a ni%e para-i*iran/ a-i .-u)i &a&o 'i ost(ari-a pri&ri(en 8i-% - u $%e-u HStu$i%e o ,isteri%iH ?1NFK@ Creu$ i 2reuer su pretposta(i-i $a %e &on(er*i(ni pore)e4a% u*ro&o(an ne&i) $o1i(-%a%e) &o%i %e i*a*(ao (e-i&u e)o8iona-nu po'u6enost- a5e&at ni%e 'io i*ra1en/ a uspo)ena na $o.a6a% %e is&-%uena i* s(%esno. $o1i(-%a(an%a0 ponu$i-i su $(a o'%a+n%en%a i*ostan&a e&spresi%e a5e&ta po(e*ano. s ta&(i) is&ust(o)- to %e is&ust(o )o.-o 'iti to-i&o u*ne)iru%u4e $a oso'a %e$nosta(no ni%e u stan%u $opustiti ta&(o) is&ust(u $a pro$re u s(i%est pa sto.a potis&u%e i-i %e )o1$a $o ta&(o. is&ust(a $o+-o $o& %e oso'a 'i-a u a'nor)a-no) psi,i&o) stan%u/ npr. po-u,ipno*i = u o'a s-ua%a spe8i5ini &on(er*i(ni si)pto)i su u*rono po(e*ani s trau)ats&i) $o.a6a%e) +to i) %e pret,o$io - &asni%e %e Creu$ uo'-iio teori%u &on(er*i(no. pore)e4a%a pre)a &o%o% pri)arni posta%u spo-ni pori(i- toni%e/ &on(er*i(ni pore)e4a% su u&ori%en%eni i nera*ri%e+eni E-e&trin &o)p-e&s - $%e(o%i8a posta%e in8estuo*no (e*ana u* o8a/ no ti su pori(i potisnuti +to $o(o$i $o *ao&up-%enosti se&so) i isto$o'no $o i*'%e.a(an%a se&sa- u &asni%e) 1i(otu/ spo-no u*'u6en%e i-i ne&i s-ua%ni $o.a6a% pro'u$e te potisnute pori(e/ a oni se preo'-i&u%u ?&on(ertira%u@ u t%e-esne si)pto)e &o%i u is&ri(-%eno) o'-i&u pre$sta(-%a%u potisnute -i'i$ino*ne na.one i-i si-e potis&i(an%a- pri)arna $o'it o$ &on(er*i(no. pore)e4a%a %e i*'%e.a(an%e pret,o$no potisnuti, i)pu-sa i$a/ a-i )o1e posto%ati i se&un$arna $o'it/

85

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA nai)e/ )o.u o)o.u4iti $a $%e-o)ino i-i potpuno i*'%e.ne ne&o% trenutano neu.o$no% situa8i%i i-i $a si osi.ura pa1n%u $ru.i,. su(re)eno psi,o$ina)s&o tu)aen%e = ,isteri%s&e s-%epo4e = ponu$i-i su Sa8&ei)/ Nor$-ie i "ur ?1F;F@ = po-a*na to&a n%i,o(e ana-i*e su e&sp. proua(an%a ,isteri%s&i s-i%epi, -%u$i/ i%e pona+an%a na testo(i)a (i$ni, 5un&8i%a po&a*u%e $a po$ra1a%i na n%i, ut%eu/ a-i $a oni poriu $a su i, opa*i-i ,o4e -i ,isteri%s&i s-i%epa oso'a nes(%esno os%e4ati potre'u $a pore&ne s(o%u sposo'nost pri)an%a opa1a%ni, in5or)a8i%a o(isi o i)'eni8i)a -inosti i o )oti(a8i%i no- o*-%e$e (i$ne )o1$ane &ore- )o.u $o(esti $o to.a $a -%u$i (i$e/ a-i ne *na%u $a (i$e- i)a%u sposo'nost (i$a/ a-i ne *na%u $a )o.u (i$%eti ,isteri%s&i s-i%epe oso'e sposo'ne su &a*ati $a ni+ta ne (i$e/ a isto$o'no 'iti po$-o1ne ut%e8a%u (i$ni, po$ra1a%a

Bi ,4i!'is&ik% &,!'i$% - o(a% pri&a* ra*(o%a &on(er*i(ni, pore)e4a%a pre$-o1i-i su Ull-%n i /'%sn,' ?1F;K@. Oni )is-e $a su &on(er*i(ni pore)e4a%i s-ini si)u-iran%u po to)e +to oso'a us(a%a si)pto) $a 'i ost(ari-a ne&i 8i-% - oso'a se po&u+a(a pona+ati su&-a$no s(o%i) (-astiti) s,(a4an%i)a o to)e &a&o 'i se pona+a-a oso'a s 'o-e+4u +to po.a6a )otori&e i-i os%etne sposo'nosti - %esu -i -%u$i sposo'ni uop4e *a ta&(o pona+an%e7 Po$ &o%i) %e o&o-nosti)a na%(%ero%atni%e $a 4e se ta&(o pona+an%e po%a(iti7 - $o&a*na .ra6a po&a*u%e $a %e o$.o(or na pr(o pitan%e pot(r$an- -%u$i )o.u us(o%iti pona+an%a &o%i (r-o na-i&u%u )no.i) &-asini) &on(er*i(ni) si)pto)i)a - o$.o(or na $ru.o pitan%e : $(a u(%eta posto%e *a po(e4an%e (%ero%atnosti opona+an%a )otori&i, i os%etni, pore)e4a%a- oso'a )ora i)ati ne&o is&ust(o .-e$e u-o.e &o%u nasto%i us(o%iti/ i $ru.o/ o$i.ra(an%e te u-o.e )ora 'iti na.ra6eno - oso'a )o1e .-u)iti nesposo'nost sa)o a&o )o1e oe&i(ati i-i s)an%i(an%e stresa i-i posti*an%e $ru.i, po*iti(ni, pos-%e$i8a - no/ o(o o'%a+n%en%e ne po$r1a(a%u u potpunosti in%eni8e opisane u -iteraturi = )ora)o se *apitati %e -i 'o-esni& s(%estan s(o%e. pona+an%a - pre)a $ru.o) 'i,e(ioristi&o) tu)aen%u so)ato5or)ni, pore)e4a%a/ ra*-iite te.o'e i 'o-i/ ne-a.o$e i $is5un&8i%e su nerea-na an&sio*nost/ +to se )ani5estira &ro* o$re6ene t%e-esne susta(e0 )o1$a se &ra%n%a napetost oso'e s)%e+ta u 1e-uane )i+i4e/ pa ta oso'a os%e4a )uninu i napo&on po(ra4a

86

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA %e$no) &a$ %e nor)a-no 5un&8ioniran%e o)eteno/ o'ra*a8 nepri-a.o6eno. pona+an%a )o1e %aati *'o. po*ornosti +to se na n%e.a us)%era(a i *'o. ispri&a +to i, o)o.u4u%e ta&o6er to )o1e 'iti i strate.i%a o'%a+n%a(an%a s-a'o. usp%e,a u situa8i%a)a u &o%i)a se pro8%en%u%u sposo'nosti $otine oso'e

S!(i!k*l&*'%ln% &,!'i$% - te)e-%e se na na(o$no) s)an%en%u uesta-osti &on(er*i(ni, pore)e4a%a tie%&o) pos-%e$n%e. sto-%e4a - Creu$ i D,ar8ot su i)a-i o'i-%e 1ens&i, 'o-esni8a s o(o) (rsto) te.o'a/ no $anas se o(a&(i pore)e4a%i ri%et&o susre4u - *a+to7 - pre$-o1en %e ni* ,ipote*a: npr. psi,oana-iti&i nastro%eni autori istiu $a su u 1F.st. sta(o(i pre)a spo-nosti 'i-i pri-ino represi(ni/ pa $a %e to )o.-o pri$oni%eti po(e4ano% pre(a-en8i%i ti, pore)e4a%a - re-i.i%a/ so8-e&on. status ?SES@ = )o.u ut%e8ati Bi!l!2ki i-0,ni(i - pre$-o1eno %e $a su .eneti&i i)'eni8i u&-%ueni u ra*(o% &on(er*i(ni, pore)e4a%a/ no re*u-tati $osa$a+n%i, istra1i(an%a ne .o(ore u pri-o. to) s,(a4an%u - npr. S-ater = stupan% &on&or$antnosti u 1G %e$no%a%ani, i 1G $(o%a%ani, '-i*ana8a- ni%e$an 'o-esni& ni%e i)ao istu $i%a.no*u &ao n%e.o( par- *nai/ .eneti&i i)'eni8i ne)a%u 'itnu u-o.u - 'io-o+&i i)'eni8i (i+e o'e4a(a%u = poetni o'-i& neuro5i*io-o+&o. o'%a+n%en%a po%a(e $a e)o8i%e (e*ane u* &on(er*i(ne pore)e4a%e osta%u ne$ostupne 'u$no% s(i%esti = pru1i-a su istra1i(an%a +to su po&a*a-a $a se &on(er*i(ni si)pto)i e+4e po%a(-%u%u na -i%e(o% ne.o na $esno% strani - *nai/ ini se $a %e (e4ina &on(er*i(ni, si)pto)a po(e*ana s 5un&8ioniran%e) $esne )o1$ane po-ut&e - istra1i(an%a 'o-esni&a s &irur+&i ra*$(o%eni) po-ut&a)a po&a*a-a su $a $esna )o1$ana po-ut&a )o1e *ase'no .enerirati e)o8i%e/ a *apra(i se (%eru%e $a i, .enerira (i+e ?oso'ito neu.o$ni,@ ne.o -i%e(a po-ut&a - na ta% nain )o.-o 'i se &on(er*i(ne si)pto)e po(e*ati s e)o8. po'u6eno+4u - ista istra1i(an%a po&a*u%u $a &o)isurna (-a&na o)o.u4u%u $esno% )o1$ano% po-ut&i po(e*i(an%e s (er'a-ni) sposo'nosti)a -i%e(e po-ut&e/ *a opis i o'%a+n%a(an%e e)o8i%a/ pa ti)e i *a us)%era(an%e s(i%esti na n%i, - )o.u4e %e $a u &on(er*i(ni) pore)e4a%i)a -i%e(a )o1$ana po-ut&a na ne&i nain '-o&ira i)pu-se +to i* $esne po-ut&e $onose 'o-ne e)o8iona-ne sar1a%e

87

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA

TERAPIJE SOMATOCORMNI POREMEBAJA - -%u$i s &on(er*i(ni) pore)e4a%i)a i pore)e4a%e) os%eta 'o-i e+4e o$-a*e -i%eni&u ne.o psi,o-o.u i-i psi,i%atru/ %er oni s(o%e pro'-e)e $e5inira%u u t%e-esni) o&(iri)a - n%i) psi,o-o+&a o'%a+n%en%a n%i,o(i, te.o'a nisu $o'ro$o+-a - -i%een%e ra*.o(oro)/ te)e-%i-o se ispr(a na pretposta(8i $a %e )asi(no potis&i(an%e na.na-o psi,i&u ener.i%u $a se preo'-i&u%e ?&on(ertira@ u *'un%u%u4e o'-i&e aneste*i%a i-i &-%enuti- (%ero(a-o se $a 4e 'o-esni&u &oristiti &atar*a/ $o1i(-%ena ti%e&o) suoa(an%a s in5anti-ni) pori%e&-o) potis&i(an%a/ a se u -i%een%u so)ato5or)ni, pore)e4a%a a& i $anas &oriste s-o'o$ne aso8i%a8i%e i $ru.i po&u+a%i u&-an%an%a potis&i(an%a- no ni%e se po&a*a-o oso'ito usp%e+no/ %e$ino su po)a.a-e u s)an%i(an%u 'o-esni&o(e *a'rinutosti u po.-e$u onesposo'-%a(a%u4i, pro'-e)a - 'i,e(ioristi&i terapeuti s)atra%u $a %e (iso& stupan% an&sio*nosti/ +to prati so)ati*a8i%u/ po(e*an s o$re6eni) situa8i%a)a - po*ornost tre'a preus)%eriti s ono. +to 'o-esni& ne )o1e uiniti *'o. s(o%e 'o-esti na to $a .a poui)o &a&o $a se nosi sa streso)/ pota&ne)o na (e4u a&ti(nost te posp%e+i)o os%e4a% &ontro-e- unato 5i*i&i) o.ranien%i)a i-i ne-a.o$i &o%u os%e4a - i*-a.an%e in (i(o &ori+teno %e u -i%een%u 'o-esni&a s psi,o.eno) )unino)potie i, se $a se i*-o1e situa8i%a)a &o%e i) potiu )uninu- .a+en%e an&sio*nosti - 'i,e(ioristi&i terapeuti su na so)ato5or)ne pore)e4a%e pri)i%eni-i +iro& raspon te,ni&a/ &o%i)a se nasto%a-o posti4i $a se 'o-esni&u uini &orisni) o$ustati o$ s(o%i, si)pto)a = &oriste se pot&rep-%en%a - &o$ ta&(i, operantni, te,ni&a 'itno %e $a terapeut po$u*)e )%ere &a&o 'i Hsau(aoH o'ra* pa8i%entu &a$ se &onano o$-ui o$re4i s(o. pore)e4a%a'o-esni& 'i se )o.ao os%e4ati poni1eni) na&on +to )u se stan%e po'o-%+a *'o. terapi%e &o%a ne)a (e*e s t%e-esni) pro'-e)o) - a5oni%a # nesposo'nost i*.o(aran%a 'i-o e.a .-asni%e. o$ +apta
DISO8IJATIVNI POREME9AJ - M $iso8i%ati(na pore)e4a%a- $iso8i%ati(na a)ne*i%a/ $iso8i%ati(na 5u.a/ $iso8i%ati(ni pore)e4a% i$entiteta ?pore)e4a% (i+estru&e -inosti@ i $epersona-i*a8i%a - s(i ti pore)e4a%i su o'i-%e1eni pro)%ena)a 'o-esni&o(a os%e4a%a i$entiteta/ n%e.o(a pa)4en%a i-i s(i%esti - )o.u *a'ora(iti 'itne $o.a6a%e i* pro+-osti/ i-i pa& pri(re)eno *a'ora(iti t&o su i-i a& popri)iti no(i i$entitet/ )o.u o$-utati i* s(o%e uo'ia%ene o&o-ine u nepo*nato) s)%eru

88

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA pre(a-en8i%e ?ni%e oso'ito (a-%ano@ = ;/<Z *a a)ne*i%u/ G/MZ *a $epersona-i*a8i%u/ </GZ *a 5u.u

DISODIJATIVNA AMNEZIJA - oso'a s $iso8i%ati(no) a)ne*i%o) o$%e$no) se ni%e u stan%u pris%etiti 'itni, oso'ni, po$ata&a/ o'ino na&on stresne epi*o$e - pra*nine u pa)4en%u su o$(e4 (e-i&e $a 'i i, se )o.-o o'%asniti uo'ia%eno) *a'ora(no+4u - .u'ita& pa)4en%a se na%e+4e o$nosi na s(e $o.a6a%e ti%e&o) o.ranieno. ra*$o'-%a na&on ne&o. trau)ats&o. is&ust(a/npr. s)rti (o-%ene oso'e - ne+to r%e6e/ a)ne*i%a se o$nosi sa)o na o$a'rane $o.a6a%e ti%e&o) o.ranieno. ra*$o'-%a stresa0 nasta(-%a se nepre&inuto o$ trau)ats&o. $o.a6a%a $o sa$a+n%i8e0 i-i %e potpuna i o'u,(a4a 8i%e-i 1i(ot 'o-esni&a - o'ine ne)a *naa%ni, pro)%ena/ osi) +to *'o. .u'it&a pa)4en%a )o1e $o4i $o $e*ori%enta8i%e i 'es8i-%no. -utan%a - u s-ua%u potpune a)ne*i%e/ 'o-esni& ne prepo*na%e ro6a&e i pri%ate-%e/ no i $a-%e )o1e ra*.o(arati/ itati/ ra*)i+-%ati/ a (%ero%atno *a$r1a(a na$arenosti i pret,o$no steena *nan%a o s(i%etu i sna-a1en%u u n%e)u - epi*o$a a)ne*i%e )o1e potra%ati ne&o-i&o sati i-i a& ne&o-i&o .o$ina - o'ino se .u'i i*nena$no i na.-o &ao +to se i po%a(i-a/ s potpuni) opora(&o) i (r-o )a-i) i*.-e$i)a *a pono(no po%a(-%i(an%e - .u'ita& pa)4en%a %e ta&o6er esta po%a(a u )no.i) or.ans&i) )o1$ani) pore)e4a%i)a i u pore)e4a%i)a (e*ani) u* psi,oa&ti(ne t(ari - no/ ra*-i&u%u se/ u $e.enerati(ni) 'o-esti)a )o*.a pa)4en%e se osipa po-a.ano i ni%e (e*ano u* stresi $o.a6a% - .u'ita& pa)4en%a na&on trau)ats&e o*-%e$e )o*.a i-i *-oupora'e psi,oa&ti(ni, t(ari -a&o )o1e)o po(e*ati s $o1i(-%eno) trau)o) i-i (rsto) psi,oa&ti(ne t(ari DISODIJATIVNA CU"A - a&o oso'a ne postane sa)o i*nena$no i potpuno a)ne*ina/ ne.o o$%e$no) napusti $o) i ra$no )%esto i popri)i no(i i$entitet- )is!(i$%&i4n% 6*"% - &at&a$ popri)an%e no(o. i$entiteta )o1e 'iti s-o1eno i ra*ra6eno/ pa 'o-esni& u*i)a no(o i)e i pre*i)e/ *asni(a no(i $o)/ na-a*i no(o *apos-en%e/ pa a& i no(i s&up o'i-%e1%a -inosti - 'o-esni& a& )o1e usp%eti usposta(iti pri-ino s-o1en $ru+t(eni 1i(ot/ ne propitu%u4i sa)o. se'e o nesposo'nosti $a se pris%eti pro+-osti - e+4e %e s-ua% $a se no(i 1i(ot ne &rista-i*ira $o te )%ere/ a 5u.a %e re-ati(no &rat&otra%na

89

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA o'ino se sasto%i o$ o.ranieno./ a-i nai*.-e$ s(r,o(ito. puto(an%a/ ti%e&o) &o%e. su so8i%a-ni &onta&ti s(e$eni na na%)an%u )%eru i-i pos(e pre&inuti tipino se po%a(-%u%u na&on +to oso'a $o1i(i te1a& stres/ poput 'rane s(a6e/ pre&i$a oso'ni, o$nosa +to $o(o$i $o os%e4a%a o$'aenosti/ su$%e-o(an%a u ratu/ priro$ne &atastro5e opora(a& %e o'ino potpun/ a (ri%e)e potre'no $a $o n%e.a $o6e ra*-i&u%e se o$ oso'e $o oso'e 'o-esni& se ne )o1e pris%etiti *'i(an%a ti%e&o) tra%an%a 5u.e

DISODIJATIVNI POREMEBAJ IDENTITETA - pre)a DSM IV/ *a $i%a.nosti8iran%e $iso8i%ati(no. pore)e4a%a i$entiteta DPI ?i-i pore)e4a%a (i+estru&e -inosti PV!@ potre'no %e $a oso'a i)a 'are) $(a o$(o%ena e.o-stan%a ?a-ter-e.a/ $(o%ni&a@/ s ra*-iiti) )o$uso) 'i(an%a i os%e4an%a/ +to $%e-u%u &ao $a posto%e neo(isno %e$an o $ru.o)e/ po%a(-%u%u4i se i upra(-%a%u s(i%e+4u u ra*-iiti) ra*$o'-%i)a. Pra*nine u pa)4en%u ta&o6er su uo'ia%ene i u*ro&o(ane su in%eni8o) $a 'are) %e$an a-ter e.o ne)a $o$ira s osta-i)a - posto%an%e ta&(i, $(o%ni&a )ora 'iti &ronino ?$u.otra%no@ i te+&o ?u*ro&u%u4i *natan pore)e4a% 1i(otno. ti%e&a@ - s(a&i $(o%ni& %e potpuno inte.riran i s-o1en/ s (-astiti) o'-i8i)a pona+an%a/ uspo)ena)a i )e6u-%u$s&i) o$nosi)a - o'ino su $(o%ni8i pos(e ra*-iite -inosti/ a& i u*a%a)ne suprotnosti - %e$na )o1e 'iti -%e(a&/ $ru.a $e+n%a&/ i)ati ra*-iite $ioptri%e/ 'iti a-er.ine na ra*-iite st(ari i po$re6ene -inosti s(e su s(%esne i*.u'-%eni, (re)ens&i, ra*$o'-%a/ a .-aso(i $ru.i, )o.u &at&a$ o$%e&i(ati u n%i,o(o% s(i%esti/ ia&o oni ne *na%u i%i su to .-aso(i - &a$ po%e$ina8 i)a (i+e o$ $(a $(o%ni&a/ s(a&i o$ n%i, )o1e u o$re6eno% )%eri 'iti s(%estan posto%an%a osta-i,/ *apra(o/ oni )o.u )e6uso'no ra*.o(arati i postati nera*$(o%ni - o(a% pore)e4a% o'ino *apoin%e ti%e&o) rano. $%etin%st(a/ no ri%et&o se $i%a.nosti8ira pri%e a$o-es8en8i%e - opora(a& )o1e 'iti nepotpun - )no.o %e uesta-i%i &o$ 1ena/ i esto popra4en $ru.i) $i%a.no*a)aoso'ito $epresi%o)/ .ranini) pore)e4a%e) -inosti i so)ati*a8i%o) - o'ino %e pra4en .-a(o'o-%a)a/ *-oupotre'o) psi,oa&ti(ni, t(ari/ 5o'i%a)a/ sui8i$a-ni) i$e%a)a i o'-i8i)a pona+an%a us)%ereni) proti( sa)o.a se'e - pr(i opisi o(o. pore)e4a%a po%a(i-i su se ti%e&o) 1F.st. - s-ua%e(e DPI )o1e se po.re+no $i%a.nosti8irati &ao s,i*o5reni%u - pre(a-en8i%a ?ne(a-%ana@ = 1/LZ- (r-o (e-i&a u uspore$'i s &-ini&i) is&ust(o)

90

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA Ro'ert C. Jeans = Htri -i&a E(e-PnH- terapi%s&i is,o$ %e inte.ra8i%a i-i 5u*i%a/ a ne e-i)ina8i%a

DEPERSONA!IZADIJA - pore)e4a% u &o%e) %e 'o-esni&o(o opa1an%e i-i is&ust(o (-astito. %a pro)i%en%eno na *a'rin%a(a%u4i i o)eta%u4i nain - ne)a pore)e4a%a pa)4en%a - u epi*o$i $epersona-i*a8i%a/ oso'e pos(e i*nena$a i*.u'e os%e4a% (-astito. %a - )o1e i) se uiniti $a i) se i*ra*ito )i%en%a (e-iina (-astiti, u$o(a/ $a su napusti-i (-astito ti%e-o i $a se'e pro)atra%u s u$a-%nosti - &at&a$ se os%e4a%u poput )e,ani&o. stro%a/ i-i se pa& &re4u &ao $a su u snu/ u s(i%etu +to %e i*.u'io rea-nost - s-ine/ a-i inten*i(ni%e epi*o$e se &at&a$ po%a(-%u%u u s,i*o5reni%i - )e6uti)/ is&ust(o s,i*o5rene oso'e ne)a tu H&ao $aH &(a-itetu o &o%o% .o(ori oso'a s $epersona-i*a8i%o)/ $o& %e u s,i*o5reni%i to st(arno i potpuno ETIO!O"IJA DISODIJATIVNI POREMEBAJA - pre)a psi,oana-iti&o% teori%i/ s(i su $iso8i%ati(ni pore)e4a%i pri)%eri )asi(no. potis&i(an%a/ o'ino (e*ano. u* nepri,(at-%i(e in5anti-ne spo-ne 1e-%e e$ipa-ne 5a*e - u o$ras-o% $o'i sna.a ti, epi$a-ni, 1e-%a se po%aa(a s(e $o& se napo&on ne i*ra*e/ esto u o'-i&u i)pu-*i(no. spo-no. ina- oso'a )ora 8i%e-i $o.a6a% i*'a8iti i* s(i%esti/ te se o$(a%a o$ s(%esno. $o1i(-%a(an%a i-i a& st%ee no(i i$entitet - 'i,e(ioristi tu)ae o(e po%a(e &ao rea&8i%e i*'%e.a(an%a/ +to s-u1e *a+ti4i(an%u oso'e o$ i*ra*ito stresni, $o.a6a%a - 2-iss ?1FN<@ (%eru%e $a se $iso8i%ati(ni i$entitet usposta(-%a u $%etin%st(u pro8eso) sa)o,ipno*e/ a u pri-o. to)e i$u $o&a*i $a su $iso8i%ati(ni i$entiteti po$-o1ni ,ipno*i/ te $a 'o-esni8i na(o$e te+&e trau)e i* $%etin%st(a - Creu$o(a teori%a *a(o6en%a - posto%i i &u-tura-ni &onte&st &o%i %e (a1an i)'eni& u proua(an%u pore)e4a%a TERAPIJE DISODIJATIVNI POREMEBAJA - $iso8i%ati(ni pore)e4a%i na(o$e na po)isao $a %e Creu$o( &on8ept potis&i(an%a u(%er-%i(

91

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA u tri ta&(a pore)e4a%a- a)ne*i%i/ 5u.i i $iso8i%ati(no) i$entitetu 'o-esni8i se pona+a%u na nain &o%i (r-o %asno po&a*u%e $a su *a'ora(i-i $i%e-o(e s(o%i, pri%a+n%i, 1i(ota psi,ana-iti&a terapi%a %e na%rasprostran%eni%i o'-i& -i%een%a u s-ua%u $iso8i%ati(ni, pore)e4a%a- &-%uni 8i-% %e pre&i$an%e potis&i(an%a/ u* pri)%enu te)e-%ni, psi,oana-iti&i, te,ni&a te,ni&e- te)e-%ito prepria(an%e (-astiti, 1i(otopisa/ s-o'o$ne aso8i%a8i%e/ ,ipno*a natri%e(i a)ita- ?Hseru) istineH@- sre$st(o *a in$u8iran%e stan%a na-i& ,ipno*i posto%i op4e s-a.an%e u ne&o-i&o nae-a -i%een%a $iso8i%ati(no. i$entiteta: 8i-% -i%een%a %e inte.ra8i%a ne&o-i&o -inosti u %e$nu s(a&i a-ter e.o tre'a u* po)o4 terapeuta s,(atiti $a %e te& $io 8%e-o(ite -inosti terapeut tre'a spo)in%ati i)ena ra*-iiti, -inosti sa)o &a$ %e to u ra*.o(oru po.o$no/ a ne &ao nain pot(r6i(an%a posto%an%a *ase'ni, i autono)ni, -inosti/ &o%e ne $i%e-e op4u o$.o(ornost *a $%e-a i postup&e 8%e-o(ite oso'e pre)a s(i) -inosti)a se tre'a o$nositi pra(e$no i sa suos%e4an%e) terapeut 'i tre'ao poti8ati po%a(u suos%e4an%a i sura$n%e i*)e6u ra*-iiti, -inosti '-a.ost u pristupu i st(aran%e prepo*nat-%i(o. os%e4a%a po$r+&e potre'ni su pri ra*)atran%u trau)e i* $%etin%st(a op4i 8i-% = nasto%an%e $a se 'o-esni&a u(%eri &a&o *a'ora(-%an%e i-i ra*$io'a u ne&o-i&o ra*-iiti, -inosti (i+e nisu pri%e&o potre'ni *a suoa(an%e s trau)a)a terapi%u se )o1e posp%e+iti i po$ua(an%e) 'o-esni&a o naini)a i te,ni&a)a usp%e+ni%e. suoa(an%a s i*a*o(i)a 3-u5t- na%po*nati%i (e4i 'ro% -inosti/ terapi%a tra%e $u-%e +to pore)e4a% $u-%e tra%e/ to posta%e re*istentni%i na terapi%u

1. G. L.

M. K. O. -

N. PSI OCIZIO!OA3I POREMEBAJI psi,o-o+&i i)'eni8i su$%e-u%u u t%e-esni) 'o-esti)a &o%e u&-%uu%u autono)ni 1i(ani susta( ti%e&o) i*ra1a(an%a e)o8i%a/ t%e-esne pro)%ene autono)ne po'u6enosti s)atra)o pri(re)eni)0 u psi,o5i*io-o+&i) pore)e4a%i)a/ inae o'ino re(er*i'i-ni autono)ni i ,or)ons&i o$.o(ori na stres )o.u i*a*(ati ire(er*i'i-no o+te4en%e t&i(a

92

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA psi,o5i*io-o+&i pore)e4a%/ poput ast)e/ (ri%e$o(a/ ,iperten*i%e/ .-a(o'o-%e i-i .astritisa o'i-%e1eni su pra(i) t%e-esni) si)pto)i)a &o%i )o.u 'iti po%aani i-i u*ro&o(ani e)o8iona-ni) i)'eni8i)a rani%i na*i( = psi,oso)ats&i te)e-%i se na $ua-i*)u = $u, i ti%e-o su o$(o%eni/ a-i &at&a$ )o.u ut%e8ati %e$no na $ru.o psi,a i so)a = $(a (i$a iste st(arnosti ?"ra,a)/ 1FO;@ psi,o5i*io-o+&i pore)e4a% %e st(arna 'o-est &o%a u&-%uu%e o+te4en%e ti%e-a psi,o5i*io-o+&e pore)e4a%e tre'a ra*-i&o(ati o$ &on(er*i(ni,/ %er &on(er*i(ni pore)e4a%i ne u&-%uu%u st(arno or.ans&o o+te4en%e ti%e-a i op4enito se s)atra $a oni po.a6a%u 5un&8i%e (o-%ni, )i+i4a/ a &o$ psi,o5i*io-o+&i, pore)e4a%a/ t%e-esna t&i(a $oista %esu o+te4ena psi,o5i*io-o+&i si)pto)i i pore)e4a%i pos(e su uo'ia%eni u in$ustri%a-i*irani) $ru+t(i)a/ ia&o su/ ini se/ ri%et&i u nein$ustri%s&i) *a%e$ni8a)a psi,o5i*. pore)e4a%i nisu na(e$eni u DSM IV/ %er DSM IV *a,ti%e(a $i%a.nosti&u prosu$'u )o.u4e na*onosti psi,o-o+&i, i)'eni&a &o%i $%e-u%u na *$ra(st(eno stan%e $anas se ini $a %e (e4i 'ro% 'o-esti po(e*an sa streso) po$ru%a 'i,e(iora-ne )e$i8ine i *$ra(st(ene psi,o-o.i%e te)e-%e se na )no.i) $o&a*i)a o s(epro1i)a%u4o% u-o*i psi,o-o+&i, 5a&tora u *$ra(-%u u&-%uu%e se i )o.u4nost $a psi,o-o+&i i-i 'i,e(iora-ni i)'eni& ut%ee na ti%e& -i%een%a pore)e4a%a/ a ne sa)o na n%e.o(u po%a(u sa)i psi,o-o+&i i-i 'i,e(iora-ni i)'eni8i u&-%uu%u oso'ine -inosti/ sti-o(e no+en%a sa streso)/ so8io&u-tura-ne i)'eni&e

STRES I ZDRAVLJE ans SeP-e %e 1FLO. u(eo &onstru&t !p;," %)%p&%(i$sk!" sin)'!-% ?OAS@ &ao )o$e- * aopisi(an%e 'io-o+&e rea&8i%e na pro$u-%eni i inten*i(ni t%e-esni stres - )o$e- o'u,(a4a tri 5a*e: 1. rea&8i%a u*'une - stres a&ti(ira autono)ni 1i(ani susta(/ a&o %e stres sna1an/ nasta%u .astrointestina-ni (ri%e$o(i/ po(e4a(a%u se na$'u're1ne 1-i%e*$e/ a ti)us atro5ira G. 5a*a otpora = or.ani*a) se $ostupni) )u )e,ani*)i)a pri-a.o6a(a na stres L. 5a*a is8rp-%enosti = a&o %e stresor i $a-%e na*oan i-i or.ani*a) ni%e u stan%u uin&o(ito o$.o(oriti/ te or.ani*a) u)ire i-i pretrpi ire(er*i'i-no o+te4en%e

93

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA ne&i istra1i(ai i $a-%e s)atra%u stres o$.o(oro) na o&o-ne u(%ete/ $o& %e *a $ru.e postao po$ra1a% i i*%e$nai-o .a se s $u.i) popiso) o&o-ni, stan%a = e-. u$ari)a/ $osa$o)/ po$ra1a%i)a &o%e se ne )o1e na$*irati/ -i+a(an%e) sna/ &atastro5ini) 1i(otni) $o.a6a%i)a.... stresor # $o.a6a% &o%i )o1e u*ro&o(ati stres stres # 'io-o+&i i 'i,e(iora-ni o$.o(or or.ani*)a na $%e-o(an%e stresora Ri8,ar$ !a*arus = %e$an o$ .-a(ni, istra1i(aa0 (%eru%e $a stres ne )o1e)o o'%e&ti(no $e5inirati/ on s)atra $a %e nain na &o%i opa1a)o i-i pro8%en%u%e)o o&o-inu o$re6u%e ,o4e -i se stres po%a(iti i-i ne4e stres se po%a(i a&o oso'a pro8i%eni $a situa8i%a na$)a+u%e n%e*ine pri-a.o$'ene sposo'nosti (e-i&e in$i(i$ua-ne ra*-i&e u o$.o(oru na streso.ene situa8i%e- (a1no i *a suoa(an%e sa streso) !a*arus i sur. = G te)e-%na o'-i&a sue-%a(an%a sa streso): o pristup us)%eren na pro'-e) u&-%uu%e po$u*i)an%e i*ra(ni, a&8i%a *a r%e+a(an%e pro'-e)a i-i pa& tra.an%e *a in5or)a8i%a)a re-e(antni) *a ta&(o r%e+en%e o pristup us)%eren na e)o8i%e o'u,(a4a napore $a se u'-a1i ne.ati(na rea&8i%a na stres- s&retan%e po*ornosti/ opu+tan%e/ tra.an%e *a ut%e,o) i po$r+&o) uin&o(ito no+en%e sa streso) o(isi o situa8i%i

PO3UAAJI MJERENJA STRESA - po&u+a(a-o se i*)%eriti &o-iina stresa &o%u o(%e& $o1i(i i &ore-irati to s 'o-e+4u - ra*(i%en %e ni* instru)enata *a )%eren%e 1i(otno. stresa o -%est(i8a pro8%ene so8i%a-ne pri-a.o$'e o-)es i Ra,e = popis (e-i&i, 1i(otni, $o.a6a%a i pro8%en%i(an%e inten*iteta i $u-%ine ra*$o'-%a potre'no. *a pri-a.o$'u- (%enan%e # K<</ &ao re5erentna to&a0 pro8%ene/ t%. 'ro%ane (ri%e$nosti +to upu4u%u na $i5eren8i%a-nu streso.enost $o.a6a%a poto) se *'ro%e = *a s(e $o1i(-%ene $o.a6a%e i $o'i%e se re*u-tat # Je$ini8a 1i(otne pro)%ene ?JJP@ &o%a %e po(e*ana s ni*o) ra*-iiti, 'o-esti0 a-i posto%e &riti&e ?retrospe&ti(no istra1i(an%e/ +to %e u*ro& a +to pos-%e$i8a@ o Pro8%ena $ne(no. is&ust(a - Stone i Nea-- PDI/ sasta(-%en ta&o $a ispitani8i)a o)o.u4i 'i-%e1en%e i (re$no(an%e n%i,o(i, $ne(ni, is&usta(a ti%e&o) prospe&ti(no. istra1i(an%a0 $an %e %e$ini8a ana-i*e/ te u&-%uu%u %e$nosta(ni%a i o'ini%a *'i(an%a / a-i ne is&-%uu%e &rupni%e $o.a6a%e- posto%e $o&a*i $a su $ne(ne *a$%e(i8e ?)an%i $ne(ni $o.a6a%i@ po(e*ane s 'o-e+4u0 8i-% %e 'io sasta(iti pro(%erni

94

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA popis sne(ni, $o.a6a%a &o%i) 'i se o&ara&teri*ira-o is&ust(o $otine oso'e- $ne(ni *$ra(st(eni *apis ?DZZ@ (i&en$ uina&

MODERATORI I MEDIJATORI STRESA - posto%e i $o$atne (ari%a'-e u* 1i(otne $o.a6a%e- )o$ratori o$nosa stres'o-est - %e$an o$ 'itni%i, )o$eratora # so8i%a-na potpora - )e,ani*a) $%e-o(an%a stresa7- %e$an o$ 'io-o+&i, )e$i%atora # pro)%ene i)uno-o+&o. susta(a
S!(i$%ln% p!&p!'% - Do,en i Ei--is ra*-i&u%u $(a (i$a so8i%a-ne potpore : stru&turni i 5un&8iona-ni - stru&turna so8. potpora = )re1a so8i%a-ni, o$nosa $otine oso'e/ 'rani partner i-i 'ro%nost pri%ate-%a - 5un&8iona-na so8. potpora = tie se (rsno4e ti, o$nosa - stru&turna potpora %e po*nat )e$i%ator u pre$(i6an%u s)rtnosti/ ni1a stru&turna potpora po(e*ana %e s u&upno) s)rtnosti u stara&o% popu-a8i%i/ te ta&o6er sa s)rtno+4u )u+&ara8a +to su pre1i(%e-i srane u$are - u-o.a 5un&8iona-ne potpore u pre$(i6an%u s)rtnosti %e %o+ u(i%e& ne%asna - o(a $(a o'-i&a potpore su $o(e$ena i u po(e*anost s po%a(o) 'o-esti- (e4a ra*ina 5un&8. so8. potpore %e po(e*ana sa )an%o) uesta-o+4u ateros&-ero*e te sa sposo'no+4u 1ena $a se pri-a.o$e &ronino) reu)ati$no) artritisu0 stru&turna potpora %e $o(e$ena u (e*u s ra*-iiti) (i$o(i)a &ar$io(as&u-arne 'o-esti - *a+to7 %e$na %e )o.u4nost $a (e4a so8. potpora po(e4a(a uesta-ost *$ra(st(eno po*iti(ni, o'-i&a pona+an%a/ $ru.a/ so8i%a-na potpora )o1e i)ati i*ra(ni uina& na 'io-o+&e pro8ese Bi!l!2k% -,)i$%(i$% - ti%e&o) suoa(an%a sa stresori)a $o-a*i $o ni*a 'io-o+&i, pro)%ena &o%e 'i )o.-e posre$o(ati u-o.u stresa u 'o-esti- u'r*an%e 'i-a/ po(e4an%e &r(no. t-a&a/ po%aano i*-ui(an%e ,or)ona - posto%i teori%a i $a stres $%e-u%e na i)uno-o+&i susta( - $epresi%a i tu.o(an%e &o)pro)itira%u i)uno-o+&e 5un&8i%e - ,u)ora-na i)unost = ,u)ora-na &o)ponenta i)uno-o+&o. susta(a posto%i u te&u4ina)a +to op-a&u%u po(r+ine t%e-esni, s-u*ni8a te na po(r+ina)a +to su (rata u-a*a 'a&teri%a)a i (irusi)a- )o-e&u-e u ti) se&reti)a su

95

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA i)uno.-o'u-ini A/ protuti%e-a +to pre$sta(-%a%u pr(u 8rtu o'rane ti%e-a o$ in(a*i(ni, (irusa i 'a&teri%a pro)%ene u &o-iina)a I.A po(e*ane su s pro)%ena)a raspo-o1en%a

TEORIJE POVEZANOSTI STRESA I BOLESTI - tri pitan%a: 1. *'o. e.a stres u*ro&u%e 'o-est sa)o u ne&i, i*-o1eni, oso'a G. *'o. e.a stres &at&a$ u*ro&u%e 'o-est/ a ne psi,o-o+&i pore)e4a% L. a&o stres u*ro&u%e psi,o5i*io-o+&i pore)e4a%/ +to o$re6u%e &o%i 4e to tono o'-i& pore)e4a%a 'iti77 - *a(isne (ari%a'-e u stu$i%a)a o$nosa stresa i *$ra(-%a tre'a (r-o opre*no ra*)atrati

2IO!OA3E TEORIJE - tu)ai spe8i5ine psi,o5i*io-o+&e pore)e4a%e spe8i5ini) s-a'osti)a i-i po%aano) a&ti(no+4u o$re6eni, or.ans&i, susta(a u o$.o(oru na stres - psi,o-o+&e teori%e spe8i5inost tu)ae po(e*u%u4i o$re6ena e)o8iona-na stan%a i-i &ara&teristi&e -inosti s o$re6eni) pore)e4a%i)a
T,!'i$% s!-%&sk, sl%0!s&i - .eneti&i i)'eni8i/ pret,o$ne 'o-esti/ pre,rana i s-ini i)'eni8i )o.u o)esti 5un&8i%u ne&o. or.ans&o. susta(a/ pa ta% susta( posta%e s-a' i ran%i( na stres - pre)a o(o% teori%i/ (e*u i*)e6u stresa i o$re6eno. psi,o5i*. pore)e4a%a pre$sta(-%a s-a'ost spe8i5ino. t%e-esno. or.ana T,!'i$% sp,(i6in, ',%k(i$, - ne&i autori )is-e $a posto%e ra*-i&e/ (%ero%atno .enets&i o$re6ene/ u nainu na &o%i po%e$in8i rea.ira%u na stres - po&a*a-o se $a -%u$i i)a%u (-astite &ara&teristine o'ras8e autono)ni, rea&8i%a na stres - pre)a o(o% teori%i/ po%e$in8i na stres rea.ira%u na (-astiti/ i$iosin&rats&i nain/ a t%e-esni susta( &o%i na%sna1ni%e rea.ira )o.ao 'i 'iti (%ero%atna 1rt(a pos-%e$ino. psi,o5i*io-o+&o. pore)e4a%a

PSI O!OA3E TEORIJE - nasto%e o'%asniti ra*(o% pore)e4a%a ra*)atra%u4i i)'eni&e &ao +to su nes(%esna e)o8iona-na stan%a/ o'i-%e1%a -inosti/ &o.niti(ne prosu$'e te spe8i5ini sti-o(i no+en%a sa streso)

96

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA Psi !%n%li&ik, &,!'i$, - Cran* A-eSan$er %e na%ut%e8a%ni%i = proua(ao psi,o5i*io-o+&e rea&8i%e - n%e.o(o %e sta%a-i+te $a su psi,o5i*io-o+&i pore)e4a%i proi*(o$ nes(%esni, e)o8iona-ni, stan%a spe8i5ini, *a s(a&i pore)e4a% - npr. (ri%e$ 1e-u8a = pa8i%enti potis&u%u s(o%u e1n%u *a ro$ite-%s&o) -%u'a(-%u %o+ o$ $%etin%st(a/ neispra1n%eni nepri%ate-%s&i pori(i s)atra%u se u*roni8i)a &ronino. e)o8iona-no. stan%a o$.o(orno. *a esen8i%a-nu ,iperten*i%u - to %e teori%a Hpro.utano.H 'i%esa /!"ni&i4ni i 0i ,4i!'%lni i-0,ni(i - u*ne)iru%u4e )is-i $o(o$e $o t%e-esni, pro)%ena +to tra%u $u-%e no +to %e 'i-o pre$(i6eno/ a pri$onose po%a(i nera(note1e i*)e6u si)pati&o. i parasi)pati&o. susta(a = na+e (i+e )enta-ne sposo'nosti na+a ti%e-a i*-a1u t%e-esni) o-u%a)a - &-%uan %e nain na &o%i oso'a prosu6u%e stresor - oso'ine -inosti su ta&o6er 'itne - nain na &o%i se -%u$i nose sa streso) ta&o6er %e 'itan - spo- %e isto 'itne (ari%a'-a

/ARDIOVAS/ULARNI POREME9AJI - su *$ra(st(ene te.o'e +to po.a6a%u sr8e i &r(o1i-ni susta( - ,iperten*i%a i &oronarna 'o-est sr8a

ESENDIJA!NA IPERTENZIJA - po(i+en &r(ni t-a& = %e$an o$ na%te1i, psi,o5i*io-o+&i, pore)e4a%a - ona i*-a1e -%u$e ateros&-ero*i/ srani) napa$i)a i )o1$ani) u$ari)a/ a ta&o6er )o1e u*ro&o(ati s)rt *'o. *ata%en%a 'u're.a - ,iperten*i%a 'e* oi.-e$no. or.ans&o. u*ro&a # esen8i%a-na ?pri)arna@ ,iperten*i%a - Hti,i u'o%i8aH - 8rn8i e+4e ne.o 'i%e-8i - sisto-i&i t-a& # arteri%s&i t-a& +to nasta%e ti%e&o) &ontra&8i%e srani, &-i%et&i i potis&i(an%a &r(i i* sr8a u &r(oto& - $i%asto-i&i t-a& # arteri%s&i t-a& ti%e&o) re-a&sa8i%e srani, &-i%et&i - esen8i%a-nu ,iperten*i%u $anas se s)atra ,etero.eni) stan%e) $o &o%e. )o.u $o(esti )no.i )o.u4i pore)e4a%i ra*-iiti, t%e-esni, susta(a u&-%ueni, u re.u-iran%e &r(no. t-a&a - &r(ni t-a& )o1e 'iti po(e4an *'o. po%aano. ra$a sr8a/ t%. *'o. po(e4an%a &o-iine &r(i +to se s(a&e )inute i*'a8i i* -i%e(e &-i%et&e0 i-i *'o.

97

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA po(e4ano. otpora prot%e8an%u &r(i &ro* arteri%e/ t%. *'o. (a*o&onstri&8i%e0 i-i pa& *'o. po(e4an%a (o-u)ena t%e-esni, te&u4ina na t-a& ut%eu = si)pati&i susta(/ ,or)oni/ )eta'o-i*a) so-i i (o$e/ &ao i )e,ani*)i sre$i+n%e. 1i(ano. susta(a

S&',s5 F"*&%n$, s')30,F i p!4,;%n$, k'4n!" &l%k% - u*ne)iru%u4i ra*.o(ori i propiti(an%a/ priro$ne &atastro5e/ sr$1'a i t%es&o'a = )o.u &rat&otra%no po(e4ati &r(ni t-a& - &ronini psi,o-o+&i stres %e +iro&o pri,(a4en &ao 'itan i)'eni& u esen8i%a-no% ,iperten*i%i - psi,o-o+&o o)etan%e i pro.an%an%e u*ro&u%u po(e4an%e &r(no. t-a&aa.resi(ni o$.o(or na ta&a( i*(or 5rustra8i%e po)a1e u pono(no) s)an%en%u - H.utan%e sr$1'eH i os%e4a% &ri(n%e po(e*ani su s (e4i) &r(ni) t-a&o) - no/ i is&a*i(an%e 'i%esa $o(o$i $o po(e4an%a t-a&a - 'itno %e uspi%u -i ra*ri%e+iti pro'-e) &o%i %e u n%i)a pota&ao sr$1'u i-i osta%u -%utiti i o.oreni - ta&o6er/ a&ti(no/ te+&o sue-%a(an%e sa streso) = u'r*a(an%e srano. 'i-a i po(e4an%e sisto-i&o. t-a&a P',)isp!ni'%$*;i i-0,ni(i - istra1i(an%a na 1i(otin%a)a u&a*a-a su na ne&o-i&o sna1ni, $i%ate*a = u*.o% u so8i%a-no% i*o-a8i%i/ i*ra1en stupan% e)o8iona-nosti/ os%et-%i(ost na so- rea&ti(nost /ORONARNA BOLEST SR8A - 32S # i)a $(a .-a(na o'-i&a/ an.ina pe8toris i in5ar&t )io&ar$a ?srani u$ar@

O2I!JEJJA 2O!ESTI - si)pto)i %n"in, p,(&!'is su perio$ina 'o- u .ru$i)a/ o'ino s)%e+tena i*a .ru$ne &osti/ o$a&-e se esto +iri u -i%e(o ra)e i ru&u - .-a(ni u*ro& %e ne$o(o-%na o&si.ena8i%a sr8a +to %e pos-%e$i8a &oronarne ateros&-ero*e - po%a(u posp%e+u%u t%e-esni i-i e)o8iona-ni napor/ a n%e*ine si)pto)e u.-a(no) se )o1e u'-a1iti )iro(an%e) i-i u*i)an%e) o$.o(ara%u4i, -i%e&o(a - o*'i-%no 5i*i&o o+te4en%e srano. )i+i4a ri%et&o %e i*ra(na pos-%e$i8a an.ino*no. napa$a/ *'o. to.a +to %e prot%e8an%e &r(i s)an%eno/ a-i ne i pos(e pre&inuto - in6%'k& -i!k%')%# )no.o te1i pore)e4a% i $anas (o$e4i u*ro& s)rtnosti u SAD-u - u*ro&o(an %e ne$o(o-%no) o&si.ena8i%o) sr8a

98

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA ne$ostata& &isi&a %e pos-%e$i8a 'o-esti &oronarni, arteri%a i-i &oronarne o&-u*i%e ?*aep-%en%e@/ a u o'a s-ua%a o$u)ire $o srano. )i+i4a ne )ora )u pret,o$iti napre*an%e/ a 'o- %e $u.otra%ni%a i 1e+4a ; i)'eni&a po(e*ani, s uesta-i%i) o'o-i%e(an%e) o$ 32S : $o'/ spo-/ pu+en%e/ po(e4an &r(ni t-a&/ po(e4ana &on8entra8i%a &o-estero-a u seru)u/ po(e4an%e -i%e(e srane &-i%et&e uo-%i(o na e-e&tro&ar$io.ra)u/ te $i%a'etes

A7&ip p!n%2%n$% - po*ornost se poe-a us)%era(ati i na psi,o-o+&e i)'eni&e/ &ao +to su stres i oso'ine -inosti - po(e*anost 32S i stresora &ao +to su preoptere4enost ra$ni) *a$a8i)a/ &ronini su&o'/ te $ru.i 1i(otni stresori - 1FKN. opisan pose'an o'ra*a8 pona+an%a- Atip pona+an%a- te su oso'e s&-oni%e o'o-i%e(an%u o$ srane 'o-esti - oso'a s A-tipo) pona+an%a: sna1an nat%e8ate-%s&i pori( *a napre$o(an%e) i posti.nu4i)a/ pret%erano i*ra1en os%e4a% ,itnosti i ,itro. prot%e8an%a (re)ena/ *natan stupan% a.resi(nosti i nepri%ate-%s&o. sta(a pre)a $ru.i) -%u$i)a/ pret%erana o$anost s(o%e) *apos-en%u/ esto po&u+a(a%u o'a(iti $(a pos-a o$%e$no)/ a (%eru%u $a ne&i posao )ora%u o'a(iti sa)i a&o 1e-e $a 'u$e o'a(-%en &a&o tre'a/ ne po$nose e&an%e u re$u/ s(a&u i.ru i.ra%u nasto%e4i po'i%e$iti/ nestrp-%i(i su i nepri%ate-%s&i nastro%eni/ 'r*o )is-e/ 'r*o .o(ore/ 1i(a,no .esti&u-ira%u/ esto tresu no.a)a i -up&a%u prsti)a/ 1i(a,no trep4u/ )ateri%a-isti/ - 2-tip : ne)a ta&o i*ra1ene pori(e *a posti.nu4i)a - oso'e A tipa i 2 tipa )o1e)o ra*-i&o(ati pou*$ano po)o4u Stru&turirano. inter(%ua - i)a %o+ ne&i, te,ni&a *a prepo*na(an%e A-tipa -inosti- In(etar pona+an%a tipa A &o%i se te)e-%i na sa)ois&a*u/ te Jen&inso( pre.-e$ a&ti(nosti ?JPA@- &o%i %e po.o$ni%i *a prepo*na(an%e pre&o)%erne uron%enosti u posao &o)petiti(ni, te1n%i i 'r*o. rit)a 1i(-%en%a - &-asina stu$i%a ED"S ?Eestern Do-a'orati(e "roup Stu$P@ pru1i-a %e $o&a*e u pri-o. s,(a4an%u $a po%a) A tip -inosti i)a pro.nosti&u (a-%anost- posto%an%e re-ati(no. ri*i&a - )e6uti)/ no(i%a istra1i(an%a nisu %e$no*nano po$upr-a pre$i&ti(nu upotre'-%i(ost pona+an%a A-tipa0 MRCIT stu$i%a- ni%e usp%e-a pre$(i$%eti ni s)rtnosti ni po%a(u in5ar&ta )io&ar$a u oso'a A-tipa - *a+to7 = &ori+ten%eXne &ori+ten%e Stru&turirano. inter(%ua

99

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA

Me,ani*)i A-tipa i &oronarne 'o-esti sr8a - &a&o s&up psi,o-o+&i, o'i-%e1%a posre$u%e po%a(u 5i*io-o+&e 'o-esti sr8a7/oso'e A-tipa i)a%u (e4u rea&ti(nost srano. 'i-a na streso.ene -a'oratori%s&e situa8i%e - pret%erane pro)%ene uesta-osti srano. 'i-a te pos-%e$ine pro)%ene sna.e sisto-i&e &ontra&8i%e )o.u o+tetiti arteri%e - rea&ti(nost srano. 'i-a po(e*ana %e s &oronarno) 'o-e+4u sr8a u ne&o-i&o istra1i(a&i, situa8i%a - oso'e A-tipa su 1i(a,ni%e i a&ti(ni%e o$ oso'a 2-tipa/ pa %e to )o.-o $o(esti $o )enta-ne i t%e-esne is8rp-%enosti - $ru.i nain tra.an%a *a o$.o(oro) *a+to7 %e ana-i*a esti8a u Stru&turirano) inter(%uu &a&o 'i se ut(r$i-o &o%e su o$ n%i, na%'o-%i pre$i&tori &oronarne 'o-esti sr8a - u stu$i%i ED"S- s(e.a %e ; esti8a ra*-i&o(a-o oso'e tipa A &o$ &o%i, se %e ra*(i-a &oronarna 'o-est o$ oso'a A tipa &o$ &o%i, ni%e - tri o$ se$a) ti, pitan%a 'i-a su po(e*ana sa sa)ois&a*o) o nestrp-%i(osti i ,osti-nosti/ %e$no %e 'i-o (e*ano u* sa)ois&a* o &o)petiti(nosti/ a osta-a na ra*-iite (iso(e .o(orno. sti-a/ npr. e&sp-o*i(nost - nepri%ate-%s&a nastro%enost %e .-a(ni po&a*ate-% po%a(e &oronarne 'o-esti sr8a - ,osti-nost %e ta&o6er po(e*ana s (e4o) rea&ti(nosti &r(no. t-a&a na stres i poe4ano) &on8. &o-estero-a - $ru.i na-a*i = na(o$e na *a&-%ua& $a %e 8ini*a) 'itan i)'eni& unutar s&-opa pona+an%a A-tipa- u MMPI - 8ini*a) %e uesta-i%i &o$ )u+&ara8a ne.o &o$ 1ena/ te )e6u a)eri&i) 8rn8i)a (i+e ne.o 'i%e-8i)a - 8ini*a) %e po(e*an i sa i*'%e.a(an%e) tra1en%a so8i%a-ne potpore/ s (e4o) ra*ino) potisnute sr$1'e/ (e4o) *-opora'o) a-&o,o-a/ te .o%a*nno+4u

ASTMA - u ast)i su su1eni $i+ni puto(i i 'ron,io-i/ pa %e $isan%e/ a po.oto(o i*$isan%e (r-o ote1ano i pis&uta(o - to stan%e o$ra1a(a $o)inira%u4u a&ti(nost parasi)pati&o. susta(a/ a po(r, to.a %e na*ona i i)uno-o+&i posre$o(ana upa-a p-u4no. t&i(a pa %e po%aano -uen%e s-u*i i na&up-%a se te&u4ina u t&i(u- nasta%e e$e) - pro8%en%u%e se $a o$ ast)e pati G-KZ popu-a8i%e - tre4ina 'o-esni&a su $%e8a/ a o&o $(i%e tre4ine n%i, su $%ea8i - &ore-a8i%a i*)e6u $o'i po%a(e si)pto)a i $u-%ine tra%an%a pore)e4a%a- +to rani%e/ to $u1e

100

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA

O2I!JEJJA 2O!ESTI - napa$a% i $o-a*e inter)itentno i s (ari%a'i-no) o*'i-%no+4u - uesta-ost se )o1e se*ons&i po(e4a(ati - nor)a-no $isan%e se usposta(-%a 'i-o spontano 'i-o na&on pri)%ene -i%e&o(apo to)e se ast)u )o1e ra*-i&o(ati o$ &ronini, $i+ni, te.o'a &ao +to %e e)5i*e) - napa$ o'ino poin%e i*nena$ni/ os%e4a se pritisa& u .ru$i)a/ pis&uta(o $i+u i is&a+-%a(a se sputu)0 a su'%e&ti(ne rea&8i%e su : pani&a/ stra,/ ra*$ra1-%i(ost i os%e4a% u)ora - si)pto)i )o.u tra%ati sat i-i &ra4e/ a pone&a$ i po ne&o-i&o sati i-i a& ne&o-i&o $ana- i*)e6u napa$a%a ne)a a'nor)a-ni, *na&o(a/ no pri po%aano)/ sna1no) i*$isa%u u%u se ,rop8i ETIO!O"IJA ASTME - Rees %e ra*-iite )o.u4e u*ro&e ra*(rstao u L s&upine : a-er.i%s&e/ in5e&ti(ne i psi,o-o+&e - stani8e $i+no. susta(a )o.u 'iti pose'no os%et-%i(e na %e$nu i-i ne&o-i&o t(ari i-i a-er.ena pa to i*a*i(a ast)u - in5e&8i%e $i+no. susta(a = a&utni 'ron,itis = ta&o6er )o.u $i+ni susta( nainiti ran%i(i) na ast)u - an&sio*nost/ napetost i*a*(ana 5rustra8i%o)/ sr$1'a/ $epresi%a/ te pre$)ni%e(ano u.o$no u*'u6en%e pri)%eri su psi,o-o+&i, i)'eni&a - Reeso(i na-a*i po&a*u%u $a %e ast)u 'itno sa.-e$ati &ao 'o-est s (i+estru&i) u*ro8i)a - (a1nost ra*-iiti, u*ro&a ast)e (arira u o(isnosti o $o'i ispitani&a
Psi !l!2ki i-0,ni(i 2&! i+%+i4%$* %s&-* - oni su u*ro8i u ne&i) s-ua%e(i)a ast)e/ ne s(i)> - a& i &a$ %e ast)a i*(orno in$u8irana in5e&8i%o) i-i a-er.i%o)/ psi,o-o+&i stres )o1e pre8ipitirati napa$e Ul!"% !0i&,l$i - ne&o-i&o istra1i(aa %e ra*)otri-o )o.u4u u-o.u intera&8i%e ro$ite-%a i $%e8e u etio-o.i%i ast)e - ast)a i)a .eneti&u &o)ponentu - nisu s(a istra1i(an%a pot(r$i-a u-o.u ro$ite-%- $i%ete u ast)i - na-a*i nisu &on*istentni .-e$e u-o.e o'ite-%s&o. 1i(ota ast)atiara u n%i,o(o% 'o-esti - opet ne )o1e)o 'iti si.urni %e -i ne&a o$ o'ite-%s&i, (ari%a'-i u*roni& i-i te& o$r1a(ate-% 'o-esti

101

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA ne propisu%e se ni&a&(o pose'no -i%een%e i-i pret%erana *a+tita/ $apae/ potie i, se na +to nor)a-ni%i 1i(ot

Lin!s& i %s&-% - esto se &a1e $a %e o$re6ena &onste-a8i%a oso'ina -inosti po(e*ana s ast)o) - ne&o-i&o istra1i(aa %e po(e*a-o neurots&e si)pto)e/ &ao +to su *a(isnost/ poni*nost/ os%et-%i(ost/ an&sio*nost/ 8%epi$-aen%e/ per5e&8ioni*a) i opsesi%e = s ast)atiari)a - ta&o6er- $%e8a sa srani) te.o'a)a 'i-a su poput $%e8e s ast)o)/ neurotini%a o$ nor)a-ne $%e8e - $a&-e/ po(e4ana neurotinost %e )o1$a te& o$ra* rea&8i%e na &roninu 'o-est - +to su ispitani8i $u1e 'o-esni/ to su i) (i+i i neurotini re*u-tati na testo(i)a -inosti <i+i!l!2k% )isp!+i(i$% - Rees %e ustano(io $a %e NOZ pre.-e$ani, ast)atiara i)a-o in5e&8i%u $i+no. susta(a pri%e ne.o +to se po%a(i-a ast)a/ $o& %e s(e.a L<Z &ontro-ni, ispitani&a i)a-o s-ine te.o'e - nas-%e6i(an%e s-a'o. or.ana/ usposta(a o'ras8a rea&8i%e i-i o'o%e )o.u i)ati u-o.u u etio-o.i%i ast)e - oso'e &o$ &o%i, %e ast)a pri)arno a-er.i%s&a )o.u i)ati nas-%e$nu preos%et-%i(ost $i+ne s-u*ni8e - ta&o6er/ posto%e $o&a*i o )o.u4nosti .eneti&o. preno+en%a - i)a na*na&a i $a %e u oso'a s ast)o) si)pati&i 1i(ani susta( a'nor)a-no ,iporea&ti(an TERAPIJE PSIHO<IZIOLO/IH POREME9AJA - o(i pore)e4a%i su st(arne t%e-esne $is5un&8i%e/ pa %e pri%e&o potre'na &on*u-ta8i%a s -i%eni&o) - -i%e&o(i )o.u po)o4i - ast)a se )o1e -i%eiti -i%e&o(i)a = 'i-o u o'-i&u in,a-a8i%e i-i in%e&8i%a- &o%i pro+iru%u 'ron,e i 'ron,io-e = npr. a$rena-in - terapeuti ra*-iiti, us)%eren%a s-a1u se $a %e na%'o-%i nain u'-a1a(an%a pos-%e$i8a psi,o5i*io-o+&i pore)e4a%a re$u8iran%e an&sio*nosti i-i sr$1'e - psi,oana-itiari/ $a&-e/ pri)%en%u%u te,ni&e poput s-o'o$ni, aso8i%a8i%a i ana-i*a sno(a- nasto%e4i pota&nuti e.o 'o-esni&a $a se suoi s pretposta(-%eni) in5anti-ni) pori%e&-o) s(o%i, stra,o(a

102

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA e.o ana-itiari s)atra%u $a se ne&o-i&o pore)e4a%a te)e-%i na spe8i5ini) e)o8iona-ni) stan%i)a/ pa nasto%e o%aati trenutano 5un&8ioniran%epotiu sa)opou*$an%e i pra1n%en%e sr$1'e 'i,. i &o.. terapeuti pri)%en%u%u postup&e *a s)an%i(an%e sr$1'e i an&sio*nosti- susta(na $esen*i'i-i*a8i%a/ ra8iona-no-e)o8iona-na terapi%a/ u(%e1'a(an%e sa)opou*$an%a i i*ri8an%e (-astito. sta(a- o(isno o to)e +to %e i*(or napetosti o(i su pore)e4a%i pose'no *ani)-%i(i oni)a u po$ru%u 'i,e(iora-ne )e$i8ine = s)i+-%a%u se o'-i8i terapi%a *a os-a'-%i(an%e na(i&a *a &o%e %e po*nato $a pri$onose 'o-esti ?pu+en%e/ $e'-%ina@ pos-%e$n%i, .o$ina su 'i,e(ioristi&i us)%ereni istra1i(ai proua(a-i )o.u4nosti &-ini&e pri)%ene 'io5ee$'a8&a &ao sre$st(a *a po'o-%+an%e t%e-esni, 5un&8i%a = on -%u$i)a o)o.u4u%u 'r*e i tone/ inae ne$ostupne/ po(ratne in5or)a8i%e o 'i-u/ &r(no) t-a&u/ )o1$ani) (a-o(i)a/ te)peraturi i $ru.i) t%e-esni) 5un&8i%a)a *aista- -%u$i )o.u u* po)o4 'io5ee$'a8&a npr. u'r*ati i-i s)an%iti s(o% &r(ni t-a&

!IJEIENJE IPERTENZIJE - -i%e&o(i )o.u i)ati ne&e ne1e-%ene spore$ne uin&e poput (rto.-a(i8e/ pospanosti/ pro'-e) s ere&8i%o) &o$ )u+&ara8a- pa se proua(a%u 'ro%ni ne5ar)a&o-o+&i o'-i8i terapi%e - npr. )r+a(-%en%e .o%a*ni, oso'a/ o.ranien%e unosa so-i/ (%e1'an%e aero'i&a/ s)an%en%e unosa a-&o,o-a - $ru.i nain %e = poua(an%e s)an%i(an%a po'u6enosti si)pati&o. susta(a opu+tan%e) )i+i4a/ &at&a$ na$opun%eno i 'io5ee$'a8&o) - pro$ro)a-ni si)pto)i # si)pto)i &o%i se po%a(-%u%u pri%e poet&a sa)e .-a(o'o-%e &o$ )i.rene - Da(i$son i Ei--ia)s su pru1i-i po$at&e o (a1nosti &o.niti(ne pro)%ene &ao i u-o.u sr$1'e 3A3O PROMIJENITI PONAAANJE A-TIPA - pona+an%e A-tipa )o1e se pro)i%eniti/ a ta %e pro)%ena )%er-%i(a - u(%e1'a(an%e oso'a A-tipa pona+an%a $a .o(ore spori%e/ $a po*orni%e s-u+a%u/ poti8a-o i, se $a re$u8ira%u s(o%u pret%eranu a&ti(nost i *a,ti%e(a-o se o$ n%i, $a se (i+e re-a&sira%u/ )an%e su .-e$a-i TV i po&u+a(a-i pro)i%eniti s(o% unutarn%i ra*.o(or- &o.niti(na pro)%ena - no/ posto%e prepre&e *a re$u8iran%e o'ras8a pona+an%a A-tipa u na+o% &u-turi

103

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA

3ONTRO!IRANJE STRESA - pos-%e$n%i, .o$ina se ra*(i%a o(o po$ru%e &ontro-iran%a stresa/ *'o. ut(r6ene po(e*anosti stresa i *$ra(-%a - to %e *apra(o s&up te,ni&a *a re$u8iran%e stresa - o'u,(a4a ne&o-i&o pristupa/ a u 'i-o &o%e) pri)%eru se tipino pri)%en%u%e (i+e o$ %e$no. pristupa
In)i4i)*%lni p'is&*p - Re$u8iran%e po'u6enosti = oso'a u(%e1'a(a re-a&sa8i%u )i+i4a/ &at&a$ u* po)o4 'io5ee$'a8&a - 3o.niti(no restru&turiran%e = po*ornost us)%era(a)o na )i%en%an%e susta(a (%ero(an%a -%u$i i posti*an%e (e4e %asno4e n%i,o(i, -o.i&i, tu)aen%a is&ust(a/ u* pretposta(&u $a na+e inte-e&tua-ne sposo'nosti )o.u ut%e8ati na na+a os%e4an%a i pona+an%e0 us)%era(an%e na pro8ese pro8%ene - U(%e1'a(an%e 'i,e(iora-ni, (%e+tina- &ontro-iran%e stresa esto u&-%uu%e naput&e i u(%e1'a(an%e pri%e&o potre'ni, (%e+tina &ao i nae-a/ npr. raspore6i(an%e (-astito. (re)ena i uin&o(ito o$re6i(an%e prioriteta P'is&*pi p'!-$,n, !k!lin, - os-an%a se na po*iti(nu u-o.u so8i%a-ne potpore u *$ra(-%u - ra$ &o)una-ni, psi,o-o.a %e re-e(antan = &at&a$ %e pro'-e) sa)a o&o-ina/ a ne po%e$ina8

F. POREMEBAJI RASPO!OJENJA -,l%nk!li$% ?)e-an-8rn i 8,o-e = 1u@ i -%ni% ?)ainest,ai ='iti )a,nit/ )a,nitati@ = 'i-i su na*i(i *a $(a o$ tri tipa )enta-ni, pore)e4a%a +to i, %e prepo*nao (e4 i ipo&rat Arete% i* 3apa$o&i%e s)atrao %e $a su )e-an&o-i%a i n%o% nai*.-e$ suprotsta(-%eno e)o8iona-no stan%e/ )ani%a/ *apra(o po(e*ane E)i- 3raep-in/ &ra%e) 1F.st. opisao %e $(a .-a(na tipa psi,o*e- %e$an %e s i+!6',ni$%/ a $ru.i -%nin!7),p',si4n% 0!l,s& = pore)e4a% s onesposo'-%a(a%u4i) pore)etn%a)a e)o8i%a

OP9A OBILJEJA DEPRESIJE I MANIJE - ),p',si$% # e)o8iona-no stan%e o'i-%e1eno (e-i&o) tu.o) i *-i) s-utn%a)a/ os%e4a%e) 'e*(ri%e$nosti i &ri(n%e/ po(-aen%e) o$ $ru.i,/ nesani8o)/ .u'it&o) te&a i spo-ni, 1u$n%i i-i .u'it&o) *ani)an%a *a uo'ia%ene a&ti(nosti i *a$o(o-%st(a +to i* n%i, proi*-a*i

104

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA $epresi%a %e esto po(e*ana s $ru.i) psi,o-o+&i) pro'-e)i)a i )e$i8ins&i) stan%i)a )o1e 'iti i se&un$arna pos-%e$i8a ne&o. $ru.o. stan%a ?i)poten8i%a/ ,istere&to)i%a/ a.ora5o'i%a/ a-&o,o-i*a)@ )i %e ra*)atra)o &ao pri)arni pro'-e) = o'ra4an%e po*ornosti *a $epri)iranu oso'u %e is8rp-%u%u4i napor/ ne )o1e upa)titi +to ita i +to %o% $ru.i .o(ore/ ra*.o(or %e )u&otrpan/ )no.i ra$i%e s%e$e i +ute/ .o(ore sporo/ na&on $u.i, stan&i/ i*.o(ara%u4i te& ne&o-i&o ri%ei ti,i) )onotoni) .-aso) $ru.i su pa& a.itirani/ ne )o.u )irno s%e$iti/ ,o$a%u/ &r+e ru&e/ u*$i+u/ sten%u/ i-i se tu1e sa)ooptu1u%u se )o.u *ane)ariti oso'nu ,i.i%enu i i*.-e$/ 1a-iti se na 'ro%ne ,ipo,on$ri%s&e 'o-i i te.o'e poti+tene i 'e*na$ne i nepou*$ane su oso'e/ te )o.u 'iti an&sio*ne/ )a-o$u+ne i os%e4ati ne-a.o$nost i stra, ti%e&o) 1i(ota $o-a*i $o o$re6eni, (ari%a8i%a si)pto)a i *na&o(a $epresi%e $epresi(na $%e8a = su pone&a$ pret%erano a&ti(na i a.resi(na &o$ a$o-es8enata = $epresi%a se pone&a$ )ani5estira &ao ne.ati(i*a)/ antiso8i%a-no pona+an%e i os%e4a% nes,(a4enosti a &o$ stari%i, o$ras-i, oso'a = *a'ora(nost/ .u'ita& pa)4en%a i $istra&ti'i-nost $i%a.no*a se tipino posta(-%a na te)e-%u 'are) ne&o-i&o oi.-e$ni, *na&o(a/ pose'i8e raspo-o1en%a $u'o&e rastu1enosti +to %e u nes&-a$u sa st(arno) 1i(otno) situa8i%o)/ te .u'ita& *ani)an%a *a pret,o$no u.o$ne a&ti(nosti i *a$o(o-%st(a +to i* n%i, proi*-a*i sre4o)/ (e4ina $epresi%a ?ia&o su re&urentne@ s (re)eno) se u'-a1a(a pros%ena ne-i%eena epi*o$a )o1e se prote.nuti na O $o N )%ese8i pa i $u-%e &a$ $epresi%a postane &ronina/ 'o-esni& se i*)e6u $(a napa$a ne uspi%e u(i%e& po(ratiti na pret,o$nu ra*inu 5un&8ioniran%a -%ni$%# e)o8iona-no stan%e inten*i(no./ a-i neute)e-%eno. *anosa/ +to se oitu%e pret%erano) a&ti(no+4u/ ra*.o(or-%i(o+4u/ 'i%e.o) i$e%a/ $istra&ti'i-no+4u/ nepra&tini) .ran$io*ni) p-ano(i)a/ te pro(a-a)a nes(r,o(ite a&ti(nosti ne&i -%u$i &o%i trpe o$ epi*o$ini, ra*$o'-%a $epresi%e/ ta&o6er po(re)eno i i*nena$no postanu )anini ri%et&o %e posto%an%e sa)e )ani%e )anina 'u%i8a reeni8a %e 'una i usp%enu+ana/ prepuna *a%e$-%i(i, pri)%e$'i/ +a-a/ i.ara ri%ei)a/ ri)a i upa$i8a)a o o&o-ni) o'%e&ti)a i *'i(an%i)a +to su pri(u&-e .o(orni&o(u po*ornost

105

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA ta&a( %e .o(or te+&o pre&inuti i on na) ot&ri(a t*(. )anini 'i%e. i$e%a )a-i $%e-i4i .o(ora su &o,erentni/ a-i posto%i s&a&an%e s te)a na te)u )anina potre'a *a a&ti(no+4u )o1e 'o-esni&a uiniti na)et-%i(o $ru1e-%u'i(i) i nasrt-%i(i) nepre&i$no/ a pone&a$ i nes(r,o(ito %e *apos-en i ne *a)%e4u%e oi.-e$ne propuste i s-a'osti s(o%i, pot,(ata po&u+a% *austa(-%an%a to. *a)a,a a&ti(nosti )o1e i*a*(ati na.-u sr$1'u/ pa i 'i%es )ani%a se po%a(-%u%e i*nena$no i ra*(i%a ti%e&o) ra*$o'-%a o$ %e$no. $o $(a $ana ne-i%eene epi*o$e )o.u potra%ati ne&o-i&o $ana $o ne&o-i&o )%ese8i

<ORMALNI DIJAGNOSTI/I POPISI - DSM IV na(o$i $(a .-a(na pore)e4a%a raspo-o1en%a/ (e-i&u $epresi%u i 'ipo-arni pore)e4a% - (e-i&a $epresi%a ?unipo-arna $epresi%a@: $u'o&o tu1no raspo-o1en%e/ pore)e4a%i te&a/ t%e-esne te1ine/ spa(an%a i ra*ine a&ti(nosti ?oso'a posta%e i-i -etar.ina i-i a.itirana@ - 5or)a-na $i%a.no*a *a,t%e(a na*onost K o$ na(e$eni, si)pto)a ti%e&o) .oto(o s(a&o. $ana &ro* na%)an%e $(a t%e$na0 i-i $epri)irano raspo-o1en%e i-i .u'ita& *ani)an%a i os%e4a%a u.o$e MORAJU 'iti %e$an o$ ti, pet si)pto)a: 1. tu1no/ $epri)ira%u4e raspo-o1en%e G. .u'ita& *ani)an%a *a uo'ia%ene a&ti(nosti i *a$o(o-%st(a +to i* n%i, proi*-a*e L. nesani8a ?inso)nia@0 ne uspi%e(a *aspati &a$ -e.ne u &re(et/ niti na&on +to se pro'u$i usre$ no4i0 'u$i se rano u%utro0 i-i (e-i& $io (re)ena 1u$i *a sno) M. pro)%ena ra*ine a&ti(nosti/ posta%e -etar.ian ?psi,o)otori&a retar$a8i%a@ i-i a.itiran K. )r+a(-%en%e i s-a' apetit/ i-i $e'-%an%e i po%aan apetit O. ne$ostata& ener.i%e/ sna1an u)or ;. ne.ati(no sa)opoi)an%e0 sa)ooptu1i(an%e i sa)oo&ri(-%a(an%e0 os%e4a% 'e*(ri%e$nosti i &ri(n%e N. pritu1'e *'o. pote+&o4a s &on8entra8i%o) i-i (i$-%i(i *na&o(i ta&(i, te+&o4a/ poput usporeno. )i+-%en%a i neo$-unosti F. pona(-%a%u4e )is-i o s)rti i-i sa)ou'o%st(u (e-i&a $epresi%a %e %e$na o$ na%uesta-i%i, 'o-esti- pre(a-en8i%a ti%e&o) 1i(otno. (i%e&a %e M-KZ

106

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA pros%ena $o' pr(o. po%a(-%i(an%a %e M<. -K<. .o$ina/ e+4e &o$ 1ena/ te ta&o6er e+4a &o$ oso'a nis&o. SES-a esto %e re&urentan pore)e4a%

- &ritini si)pto)i 'ipo-arno. pore)e4a%a su po(i+eno i-i ra*$ra1-%i(o raspo-o1en%e/ ra*.o(or-%i(ost te ,ipera&ti(nost i-i )ani%a/ &ao i epi*o$e $epresi%e - ti si)pto)i )ora%u 'iti $o(o-%no o*'i-%ni/ pore)e4u%u so8i%a-no i-i pos-o(no 5un&8ioniran%e i-i *a,ti%e(a%u ,ospita-i*a8i%u - o$ s-i%e$e4i, &riteri%a/ 5or)a-na $i%a.no*a *a,ti%e(a na*onost po(i+eno. i-i ra*$ra1-%i(o. raspo-o1en%a p-us L $o$atna si)pto)a ?etiri/ a&o %e raspo-o1en%e ra*$ra1-%i(o@: 1. po%aana ra*ina a&ti(nosti = na pos-u/ u $ru+t(eno) po.-e$u i-i u spo-no) 1i(otu G. neuo'ia%ena .o(or-%i(ost i pri-%i(ost/ 'r*o .o(oren%e L. 'i%e. ?-et@ i$e%a i su'%e&ti(ni $o%a) $a )is-i %ure &ao na utr8i M. potre'na &o-iina sna )an%a o$ uo'ia%ene K. napu,ana sa)o$opa$nost i-i .ran$io*nost0 u(%eren%e $a pos%e$u%e pose'ne ta-ente/ )o4i i sposo'nosti O. $istra&ti'i-nost = po*ornost %e -a&o o$(u4i ;. pret%erano su$%e-o(an%e u u.o$ni) a&ti(nosti)a/ +to 4e po s(o%o% pri-i8i i*a*(ati ne1e-%ene pos-%e$i8e = npr. 'e*o'*irno tro+en%e no(8a - o(a% %e pore)e4a% )an%e uestao o$ (e-i&e $epresi%e/ pre(a-en8i%a %e o&o 1Z - pros%ena $o' po%a(-%i(an%a %e o&o L<. .o$ine- po$%e$na&o po.a6a i M i J - esto %e re&urentan - (i+e o$ K<Z i)a etiri i-i (i+e epi*o$a - ne&i &-iniari eu5ori%u ne s)atra%u &-%uni) si)pto)o) )ani%e/ ne.o s)atra%u $a %e ra*$ra1-%i(ost puno e+4a/ pa a& i $epresi(na o'i-%e1%a

VA!JANOST RAZ!I3OVANJA UNIPO!ARNO" OD 2IPO!ARNO" POREMEBAJA - pore)e4a%i se ra*-i&u%u po )no.i) (ari%a'-a)a/ osi) na*onosti i-i nena*onosti )anini, epi*o$a - npr. &a$a su oso'e s 'ipo-arni) pore)e4a%e) $epresi(ne/ tipino spa(a%u (i+e no +to %e uo'ia%eno i -etar.ine su/ $o& su oso'e s unipo-arno) $epresi%o) a.itirane i pate o$ nesani8e - unipo-arna se %a(-%a pr(i put u stari%o% $o'i/ ne.o 'ipo-arni pore)e4a% - (i+e sro$ni&a 'o-esni&a s 'ipo-arni) pore)e4a%e) i)a pore)e4a%e raspo-o1en%a/ ne.o +to %e to &o$ 'o-esni&a s unipo-arno) $epresi%o)

107

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA !iti%e( &ar'onat usp%e+ni%e $%e-u%e na 'ipo-arne 'o-esni&e u $epresi%i/ ne.o na 'o-esni&e s unipo-arno) $epresi%) no/ %o+ u(i%e& ni%e pos(e $o&a*ano $a %e o(a ra*-i&a *'i-%s&a su)n%u po'u6u%u istra1i(an%a .eneti&i, i)'eni&a u o'%e (rste pore)e4a%a ro$'ina 'o-esni&a s unipo-arno) $epresi%o) i*-o1ena %e po(e4ano) ri*i&u unipo-arno. pore)e4a%a $o& %e ro$'ina 'o-esni&a s 'ipo-arni) pore)e4a%e) i*-o1ena po(e4ano) ri*i&u u unipo-arno. i 'ipo-arno. pore)e4a%a = pri e)u %e (e4i ri*i& unipo-arno. por)e4a%a# +to )o1e na(esti na *a&-%ua& $a ni%e ri%e o o$(o%eni) entiteti)a/ ne.o (i$o(i isto. pore)e4a%a/ a-i s ra*-iiti) stupn%e) te1ine# te1i %e o'-i& 'ipo-arni pore)e4a%

ETERO"ENOST UNUTAR 3ATE"ORIJA - pro'-e) pri &-asi5i8iran%u preosta-i, pore)e4a%a raspo-o1en%a %est n%i,o(a (e-i&a ,etero.enost - 'ipo-arni G 'o-esni8i i)a%u epi*o$e (e-i&e $epresi%e pra4ene ,ipo)ani%o)/ t%. pro)%eno) pona+an%a i raspo-o1en%a - $epri)irane 'o-esni&e $i%a.nosti8ira)o &ao PSI OTIINE a&o i)a%u su)anute i$e%e ?$e-u*i%e@ i ,a-u8ina8i%e - $epri)irani 'o-esni8i sa su)anuti) i$e%a)a op4enito s-a'o rea.ira%u na uo'ia%ene anti$epresi(ne -i%e&o(e/ no rea.ira%u $o'ro/ a&o su u &o)'ina8i%i s -i%e&o(i &o%i se &oriste u -i%een%u $ru.i, psi,otini, pore)e4a%a = npr. s,i*o5reni%e - pre)a DSM IV- ne&e epi*o$e $epresi%e )o.u se u&-opiti u )e-an&o-ini po$tip- oni ne na-a*e ni&a&(o. *a$o(o-%st(a ni u %e$no% a&ti(nosti i nisu se a& ni pri(re)eno u stan%u os%e4at 'o-%e/ a& i &a$ i) se ne+to $o'ro $o.o$i0 n%i,o(o $epri)irano pona+an%e %e -o+i%e u%utro0 'u$e se $(a sata prerano/ .u'e apetit i )r+a(e/ a )o.u 'iti i-i -etar.ini i-i &ra%n%e a.itirani # (a-%anost ra*-i&o(an%a $epresi%e s )e-an&o-i%o) i one 'e* n%e ni%e pou*$ano $o&a*ana - ne&i $epresi(ni 'o-esni8i i)a%u &atatoni&a o'i-%e1%a/ u&-%uu%u4i 'i-o i)o'i-nost 'i-o pret%eranu i 'es8i-%nu )otori&u a&ti(nost/ ne.ati(i*a) i *au*i)an%e neo'ini, po-o1a%a ti%e-a - pre)a DSM IV = i 'ipo-arni i unipo-arni pore)e4a%i )o.u se $o$atno $i%a.nosti8irati &ao se*ons&i/ a&o posto%i pra(i-an o$nos epi*o$e i .o$i+n%e. $o'a - $epresi%a *i)i/ a )ani%a u pro-%e4e i-i -%eto # na%e+4e o'%a+n%en%e (e*ano u* $u-%inu $ana = i*-a.an%e s(%et-u> 3RONIINI POREMEBAJU RASPO!OJENJA

108

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA pre)a DSM IV = posto%e G $u.orona t%. &ronina pore)e4a%a u &o%i)a pre(-a$a(a%u pore)e4a%i raspo-o1en%a si)pto)i u ti) pore)e4a%i)a )ora%u 'iti uo-%i(i ti%e&o) na%)an%e G .o$ine/ a-i nisu to-i&o te+&i $a 'i i, se pou*$ano $i%a.nosti8ira-o &ao (e-i&e $epresi(ne i-i )anine epi*o$e (ikl!&i-ini p!',-,;%$ # oso'a esto upa$a u ra*$o'-%a $epri)irano. raspo-o1en%a i ,ipo)ani%e/ a ta ra*$o'-%a )o.u 'iti po)i%e+ana s ra*$o'-%i)a nor)a-no. pona+an%a ?$u.i) 'are) G )%ese8a@/ 'iti o$(o%ena o$ n%i, i-i se s n%i)a i*)%en%i(ati0 oni i)a%u uparene s&upo(e si)pto)a u ra*$o'-%i)a s(o%e $epresi%e i ,ipo)ani%e/ ti%e&o) $epresi%e se os%e4a%u )an%e (ri%e$ni)a/ ti%e&o) ,ipo)ani%e se u(e4a(a n%i,o(a sa)o$opa$-%i(ost i sa)o,(a-a/ po(-ae se a poto) tra.a%u *a $ru.i)a 'e* i&a&(i, psi,o-o+&i, &oni8a/ pr(o spa(a%u pre(i+e/ pa pre)a-o/ $epri)irani 8i&-oto)ini se te+&o &on8entrira%u/ $o& u ,ipo)ani%i ra*)i+-%an%e posta%e o+trou)no i &reati(no- o(i 'o-esni8i )o.u ta&o6er $o1i(%eti epi*o$e pra(e )ani%e i $epresi%e )is&i-ini p!',-,;%$# oso'a %e &ronino $epri)irana/ os%e4a se turo'no i ne na-a*i *a$o(o-%st(o u uo'ia%eni) a&ti(nosti)a/ i)a %o+ i ne&o-i&o $ru.i, *na&o(a $epresi%e = nesani8a i-i pret%erana pospanost/ os%e4a% )an%e (ri%e$nosti/ neuin&o(itosti/ osipan%e ener.i%e/ pesi)i*a)/ nesposo'nost &on8entra8i%e te i*'%e.a(an%e tu6e. $ru+t(a0 )o.u i)ati i epi*o$e (e-i&e $epresi%e

PSIHOLO/E TEORIJE POREME9AJA RASPOLOENJA - psi,ana-iti&o .-e$i+te na.-a+a(a nes(%esne &on5-i&te po(e*ane s .u'it&o) i tu.o(an%e) - &o.niti(ne teori%e us)%erene su na sa)opora1a(a%u4e )isaone pro8ese $epresi(ne oso'e/ interpersona-ne i)'eni&e/ pri e)u se na.-a+a(a nain o$no+en%a $epresi(ni, oso'a pre)a $ru.i)a - 'io-o+&e teori%e us)%erene na u-o.u sre$i+n%e. 1i(ano. susta(a na nauro&e)i%s&o% ra*ini

PSI OANA!ITII3A TEORIJA DEPRESIJE - HTu.o(an%e *a u)r-i) i )e-an&o-i%aH Creu$- pisao o poten8i%a-u *a $epresi%u st(oreno) rano u $%etin%st(u - on %e )is-io $a ti%e&o) ora-ne 5a*e $%eteto(e potre'e )o.u 'iti ne$o(o-%no i-i pret%erano *a$o(o-%ene/ pa oso'a osta%e u to) ra*(o%no) sta$i%u/ o(isna o instin&ti(ni) o'-i8i)a *a$o(o-%en%a &ara&teristini) *a ta% sta$i% - u* ta% *asto% psi,ose&sua-ne )atura8i%e/ tu 5i&sa8i%u na ora-nu 5a*u/ oso'a )o1e ra*(iti s&-onost $a 'u$e pret%erano o(isna o $ru.i) -%u$i)a pri o$r1a(an%u (-astito. sa)opo+to(an%a

109

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA Creu$ %e pretposta(io $a na&on .u'it&a (o-%ene oso'e/ oso'a &o%a tu.u%e pr(o u se'e u(-ai/ t%. IN3ORPORIRA i*.u'-%enu oso'u/ poto) se s n%o) i$enti5i8ira/ )o1$a u 'esp-o$no) po&u+a%u $a poni+ti .u'ita&0 poto)/ *'o. to.a +to )i nes(%esno nosi)o ne.ati(na os%e4an%a pre)a oni)a &o%e (o-i)o/ oso'a &o%a tu.u%e posta%e o'%e&to) (-astito. 'i%esa i-i )r1n%e/ a po(r, to.a oso'a &o%a tu.u%e/ ta&o6er o.oreno .-e$a na in%eni8u $a %e napu+ten i os%e4a &ri(n%u *'o. st(arni, i-i u)i+-%eni, .ri%e,o(a +to i, %e uinio pre)a pre)inu-o% oso'i na&on ra*$o'-%a INTROJE3DIJE/ s-i%e$i pro8es tu.o(an%a ti%e&o) &o%e oso'a tu.u%e i pris%e4a se i*.u'-%ene oso'e/ i o$(a%a se o$ n%e ta% pro8es tu.o(an%a/ &o$ pret%erano *a(isni, oso'a )o1e s&renuti i pret(oriti u tra%ni pro8es *-opora'e sa)o. se'e/ sa)ooptu1i(an%a i $epresi%e- ne popu+ta e)o8iona-na po(e*anost s pre)inu-o) oso'o)/ nasta(-%a%u &a1n%a(ati sa)e se'e/ sr$1'a se nasta(-%a us)%era(ati pre)a unutra )no.i -%u$i )o.u postati $epri)irani i ostati $epresi(ni/ a $a nisu pretrp%e-i .u'ita& (o-%ene oso'e = Hsi)'o-i&i .u'ita&H/ npr. o$'i%an%e se protu)ai &ao potpuno us&ra4i(an%e -%u'a(i )a-o'ro%ni po$a8i NE po$upiru teori%u no/ ipa& ne&e o$ te)e-%ni, posta(&i o(e teori%e i)a%u tra%an ut%e8a%/ npr. ira8iona-ne t(r$n%e o sa)o) se'i/ HNu1no %e $a 'u$e) uni(er*a-no (o-%en i pri,(a4enH- E--is to)e pripisu%e (e-i& $io -%u$s&i, patn%i/ one )o.u ra*orno $%e-o(ati na ora-nu -inost pri pro$u'-%i(an%u $epresi%e na&on .u'it&a (o-%ene oso'e ta&o6er/ stresni $o.a6a%i pre8ipitira%u $epresi%u/ a to esto u&-%uu%e .u'it&e

3O"NITIVNE TEORIJE DEPRESIJE - 2e8&o(a teori%a s,e)e i teori%a 'espo)o4nostiX'e*na6a - &o.niti(ni pro8esi i)a%u o$-unu u-o.u u e)o8iona-no) pona+an%u - pre)a ne&i) teori%a)a $epresi%e/ &ao i ne&i) teori%a)a an&sio*nosti/ )is-i i (%ero(an%a s)atra%u se 'itni) i)'eni8i)a +to e)o8. stan%a u*ro&u%u i-i na n%i, ut%eu
B,(k!4% &,!'i$% - ra*ine spo*na%e = (a1na su(re)ena teori%a pre)a &o%o% )isaoni pro8esi i)a%u u*ronu u-o.u u $epresi%i - sre$i+n%a te*a %e $a se $epresi(ne oso'e os%e4a%u ta&o *ato +to %e n%i,o(o ra*)i+-%an%e pristrano us)%ereno na ne.ati(na tu)aen%a

110

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA

Negativ a t!i"a#a $%e&i'i&ti( ) &ag*e#ava "e &e+e &a')ga, &vi"eta i +-#-. )&ti/

Negativ e &0e'e i*i v"e!)va "a, %)ta1 -ti egativ i' 2iv)t i' #)ga3a"i'a $ %!4 %!et%)&tav1a #a ')!a' +iti &av!5e /

K)g itiv a i&1!iv*"ava "a $ %!4 %!)i6v)*" ) 6a1*"-(iva "e/

DEPRESIJA

pre)a 2e8&u/ u $%etin%st(u i a$o-es8en8i%i $epresi(ne oso'e st%eu ne.ati(nu s,e)u *'o. .u'it&a ro$ite-%a/ nepre&inuto. s-i%e$a tra.ini, *'i(an%a/ so8i%a-no. o$'a8i(an%a o$ strane (r+n%a&a/ uite-%s&i, pri%e&ora i-i $epresi(no. sta(a ro$ite-%a s(i i)a)o s,e)e ra*no-i&i, (rsta : per8eptua-ne s,e)e/ )inipara$i.)e = one su sre$st(o &o%i) s(o% 1i(ot os)i+-%a(a)o i $o(o$i)o u re$ ne.ati(ne s,e)e se a&ti(ira%u pri s(a&o) susretu sa situa8i%a)a &o%e po nee)u po$s%e4a%u na o&o-nosti po$ &o%i)a %e s,e)a nauena $epresi(ne oso'e po.re+no per8ipira%u rea-nost npr. s ,-% n,*-$,2n!s&i )o1e oso'u poti8ati $a sta-no oe&u%e (-astiti neusp%e,/ s ,-% s%-!!k'i4l$%4%n$% = optere4u%e %e o$.o(orno+4u *a s(e ne*.o$e/ s ,-% n,"%&i4n!" s%-!4',)n!4%n$% tra%no po$s%e4a na 'e*(ri%e$nost ne.ati(ne s,e)e/ *a%e$no s &o.niti(ni) pristranosti)a i-i is&i(-%en%i)a o$r1a(a%u t*(. NE"ATIVNU TRIJADU .-a(na &o.niti(na is&ri(-%a(an%a $epresi(ne oso'e: 1@ p'!i+4!l$n! )!n!2,n$, +%kl$*%k% = 'e* $o&a*a G@ s,l,k&i4n! %ps&'% i'%n$, = *a&-%ua& na te)e-%u %e$no. o$ )no.i, e-e)enata situa8i%e L@ p',&$,'%n% ",n,'%li+%(i$% = poop4eni i 'r*op-eti *a&-%u8i na te)e-%u %e$no. i )o1$a tri(i%a-no. $o.a6a%a M@ *4,;%4%n$, i *-%n$i4%n$, = pret%eri(an%e u (ri%e$nosno) prosu6i(an%u $%e-a ta&(a is&ri(-%a(an%a )o.u u o&(iru s,e)e po*iti(no. sa)o(re$no(an%a &oristiti oso'e &o%e pristrano tu)ae ono +to (i$e $a 'i u-%ep+a-e s(o%e H%aH 111

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA u 2e8&o(o% teori%i = o$nos u*ro&-uina& $%e-u%e u suprotno) s)%eru0 na+e e)o8iona-ne rea&8i%e se s)atra%u po.-a(ito 5un&8i%o) naina na &o%i &onstruira)o (-astiti s(i%et

(re$no(an%e = pri (re$no(an%u o(e teori%e (a-%a $o&a*ati 'are) $(i%e st(ari: 1. $epresi(na oso'a )ora $oista se'e prosu6i(ati na %e$an o$ pristrani, naina- +to %e pot(r6eno 'ro%ni) i*(ori)a upitni8i *a pro8%enu &o.niti(ni, pristranosti $epresi(ni, 'o-esni&a Meto$a arti&u-irani, )is-i u si)u-irani) situa8i%a)a $epresi(ne oso'e i)a%u ne.. s,e)a i pri opa1an%u i pris%e4an%u/ %er in5or)a8i%e opa1a%u s ne.ati(ne strane/ a s(o%i, se po.re+ni, o$.o(ora pris%e4a%u 'o-%e ne.o toni, $epresi(ne oso'e ra*)i+-%a%u ne.ati(ni%e i op4enito 'e*na$ni%e ne.o ne$epresi(ne oso'e &o$ 2e8&a Hs(i%etH o*naa(a 'o-esni&o(u prosu$'u )o1e -i se nositi sa *a,t%e(i)a o&o-ine = $osta su'%e&ti(no> $ru.a s&upina istra1i(an%a pa& NE po$upire s,(a4an%e $a su &o.niti(ni pro8esi u $epresi(ni, oso'a u(i%e& is&ri(-%eni- npr. $epresi(ne oso'e (r-o tono pro8%en%u%u (%ero%atnost usp%e,a/ $o& nor)a-ni -%u$i pre8%en%u%u ne&i autori ra$i%e ra'e i*ra* H pristranostH ne.o His&ri(-%a(an%eH pristranost # s&-onost susta(ni) i &on*istentni) prosu$'a)a ti%e&o) spe8i5ini, ra*$o'-%a i situa8i%a is&ri(-%a(an%e # su prosu$'e i-i *a&-%u8i +to se ne s-a1u i-i su ne&on*istentni s ne&o) op4enito pri,(a4eno) )%ero) o'%e&ti(ne rea-nosti G. &o.niti(na pristranost $epresi(ni, 'o-esni&a ne po%a(-%u%e se na&on e)o8iona-no. pore)e4a%a/ ne.o $oista u*ro&u%e $epresi(no raspo-o1en%e u -on.itu$ina-no% stu$i%i = ne.ati(no ra*)i+-%an%e ne pret,o$i $epresi%i na%(%ero%atni%e %e o$nos DVOSMJERAN = $epresi%a )o1e pota&nuti ne.ati(no )i+-%en%e/ a ne.ati(no )i+-%en%e )o1e u*ro&o(ati/ a *asi.urno )o1e po.or+ati $epresi%u u -iteraturi posto%i po)utn%a i nes-a.an%e o&o to.a pripisu%e -i 2e8& u*ronu u-o.u &o.ni8i%i u nastan&u $epresi%e 'i-o &ao etio-o+&o. i-i &ao o$r1a(a%u4e. i)'eni&a> n%e.o(i spisi su na.-a+a(a-i (a1nost pro)%ene sta(o(a o sa)o) se'i i (%ero(an%a i-i s,e)a &ao sre$i+n%e. naina u'-a1a(an%a $epresi%e 2e8& &o.niti(ne pro8ese s)atra (r-o *naa%ni) (i$o) $epresi%e/ no ne nu1no i u*ro&o) to. pore)e4a%a %e$no o$ (a1ni%i, po$ru%a istra1i(an%a %e naina na &o%i ra*-iite s,e)e )o.u u intera&8i%i s o$re6eni) stresori)a pota&nuti po%a(u $epresi%e

112

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA ta&o6er/ ra*-iiti sti-o(i -inosti u $epresi(ni, oso'a po(e*ani su s ra*-iiti) s&upo(i)a si)pto)a/ i sto.a 'i )o.-i 'iti po(e*ani s pro'-e)o) ,etero.enosti si)pto)a

B,sp!-!;n!s& G 0,+n%=, - tri teori%e : i*(orna teori%a 'espo)o4nosti/ n%e*inu &asni%u i (i+e &o.niti(nu = atri'u8i%s&u (er*i%u/ te napo&on teori%u 'e*na6a - nauena 'espo)o4nost = po%e$ina8 s(o%u pasi(nost i os%e4a% $a ni%e u stan%u $%e-o(ati i na$*irati (-astiti 1i(ot st%ee &ro* neu.o$na is&ust(a i trau)e +to i, %e pret,o$no neusp%e+no po&u+ao na$*irati i-i ri%e+iti - to poto) $o(o$i $o $epresi%e - ispr(a %e o(o 'i-a teori%e MEDIJADIJS3O" UIENJA ?psi i e-e&tro+o&o(i@ - Se-i.)an %e uoio s-inosti i*)e6u )ani5esta8i%a 'espo)o4nosti uoeni, u -a'. stu$i%a)a na 1i(otin%a)a i 'are) ne&i, si)pto)a $epresi%e - $o-a*i $o pasi(nosti u suoa(an%u sa streso)/ ne uspi%e(a%u4i po$u*eti one a&8i%e &o%e 'i o)o.u4i-e $a se usp%e+no nose sa streso) = &o$ 1i(otin%a se s)an%i-a &on8. nora$rena-ina - -i%e&o(i +to po(e4a(a%u &on8. nora$rena-ina u'-a1a(a%u $epresi%u &o$ -%u$i - atri'u8i%s&a i nauena 'espo)o4nost- $o 1F;N. 'i-i su uoeni ne&i ne$osta8i teori%e i neo'%a+n%i(i (i$o(i $epresi%e - *ato su A'ra)son/ Se-i.)an iTeas$a-e pre$-o1i-i re(i$iranu (er*i%u - a&o se -%u$i os%e4a%u 'espo)o4ni)a/ &a&o on$a )o.u s(u &ri(n%u s(a-iti na se'e7 = o$.o(or %e u po%)u ATRI2UDIJE ?pripisi(an%e/ pri$a(an%e@ = o'%a+n%en%a +to $a oso'a nu$i *a s(o%e pona+an%e/ pa ta&o spa%a &o.niti(ne e-e)ent s e-e)enti)a uen%a - u situa8i%i &a$a oso'a $o1i(i neusp%e,/ ta 4e oso'a po&u+ati to pripisati o$re6eno) u*ro&u - o(a teori%a 'espo)o4nosti pretposta(-%a $a 4e nain na &o%i oso'a o'%asni neusp%e, o$re$iti 'u$u4e uin&e to. neusp%e,a - .-o'a-no pripisi(an%e 'i tre'a-o po%aati .enera-i*iran%e uina&a neusp%e,a - pripisi(an%e posto%ani) i)'eni8i)a te 4e uin&e nainiti $u.oroni)a - pripisi(an%e neusp%e,a unutarn%i) o'i-%e1%i)a (%ero%atno 4e s)an%iti sa)opo+to(an%e/ pose'i8e a&o %e po.re+&a i .-o'a-na i tra%na - teori%a &a1e $a -%u$i postanu $epresi(ni &a$ ne.ati(ne 1i(otne $o.a6a%e pripisu%u posto%ani) i .-o'a-ni) u*ro8i)a - a&o $epresi(ne oso'e pripisu%u s(o% neusp%e, (-astiti) ne$osta8i)a/ $o4i 4e i $o pa$a sa)opo+to(an%a - oso'e s&-one $epresi%i i)a%u u H$epresi(ni sti- atri'u8i%e/ t%. pripisi(an%aH/ o$nosno s&-onost pripisi(an%a -o+i, is,o$a oso'ni)/ .-o'a-ni) i posto%ani) ne$osta8i)a (-astito. &ara&tera - Upitni& atri'u8i%s&o. sti-a ?se-i.)an i sur@

113

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA

UNUTARNJE ?OSO2NO@
Stupan %
. o ' a n o s p e 8 i 5 i n o

VANJS3O?O3O!INS3O@
Posto%ano Neposto%ano

Posto%ano

Neposto%ano

"!UP SAM

ISDRP!JEN SAM

SVI SU TI TESTOVI NEPRAVEDNI

DANAS JE PETA3 1L.

NEMAM MAT. SIT SAM SPOSO2NOST MATEMATI3E I

TESTOVI IZ MAT. SU NEPRAVEDNI

REDNI 2ROJ MOJE" TESTA JE 2IO 1L.

teori%a 'e*na6a- na%no(i%a (er*i%a teori%e ne&i o'-i8i $epresi%e sa$a se s)atra%u u*ro&o(ani) stan%e) 'e*na6a/ t%. oe&i(an%e) $a $o po1e-%no. is,o$a ne4e $o4i i-i $a 4e is,o$ 'iti nepo1e-%an/ te $a oso'a ni%e u stan%u ut%e8ati na pro)%enu is,o$a &ao i u atri'u8i%s&o% teori%i/ s)atra se $a ne.ati(ni 1i(otni $o.a6a%i u intera&8i%i s $i%ate*o) $o(o$e $o stan%a 'e*na$nosti %e$na $i%ate*a %e (e4 opisani atri'u8i%s&i sti- pripisi(an%a ne.ati(ni, $o.a6a%a .-o'a-ni) i posto%ani) i)'eni8i)a no/ teori%a ra*)atra i ne&e $ru.e $i%ate*e- s&-onost *a&-%ui(an%u $a 4e ne.ati(ni 1i(otni $o.a6a%i i)ati te+&e pos-%e$i8e te s&-onost $ono+en%u ne.ati(ni, *a&-%ua&a o (-astito% -inosti %o+ %e$na $i%ate*a = os-a'-%eno sa)opo+to(an%e %e$na o$ pre$nosti teori%e 'e*na6a %e +to na) o)o.u4u%e $a se i*ra(no po*a'a(i)o &o)or'i$iteto) $epresi%e i an&sio*ni, pore)e4a%a A--oP i sur. ista&nu-i su ne&o-i&o 'itni, o'i-%e1%a &o)or'iti$eta : 1. re-ati(no su esti s-ua%e(i an&sio*nosti 'e* $epresi%e/ no s-ua%e(i iste $epresi%e su ri%et&i G. -on.itu$ina-ne stu$i%e su po&a*a-e $a $i%a.no*a an&sio*nosti tipino pret,o$i $i%a.no*i $epresi%e
114

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA oni su pre$-o1i-i $a i+e&i(an%e 'espo)o4nosti $o(o$i $o po%a(e an&sio*nosti/ a &a$ se oe&i(ana 'espo)o4nost pret(ori u st(arnu/ nasta%e sin$ro) s e-e)enti)a i $epresi%e i an&sio*nosti i napo&on/ a&o se opa1ena (%ero%atnost po%a(e ne.ati(ni, $o.a6a%a pret(ori u st(arnost/ ra*(i%a se os%e4a% 'e*na6a

P'!0l,-i &,!'i$% 0,sp!-!;n!s&i i 0,+n%=% - 1. &o%o% su (rsti $epresi%e na)i%en%eni )o$e-i &o%e nu$e o(e teori%e7 Se-i.)an %e po(e*ao s rea&ti(no) $epresi%o) ?o$nosno $epresi%a i*a*(ana stresni) 1i(otni) $o.a6a%e)@/ Depue i Monroe s 'ipo-arni) pore)e4a%e)/ - G. %esu -i popu-a8i%e stu$enata $o'ar ana-o.ni pri)%er7 = upitni& ni%e *a)i+-%en *a $i%a.nosti8irane $epresi%e... - L. %esu -i na-a*i spe8i5ini *a $epresi%u7 po%a(a nauene 'espo)o4nosti )o1$a ni%e spe8i5ina *a $epresi%u- ne.o i an&sio*nosti - M. %esu -i atri'u8i%e re-e(antne7 ne&a istra1i(an%a po&a*u%u $a atri'uiran%e ni%e uni(er*a-ni pro8es = -%u$i esto nisu s(%esni u*ro&a (-astito. pona+an%a - K. ne&i istra1i(ai po'i%a%u ne&e (i$o(e te teori%e.

INTERPERSOA!NA TEORIJA DEPRESIJE - 'i,e(iora-ni (i$o(i $epresi%e = u&-%uu%e o$nose i*)e6u $epresi(ne oso'e i $ru.i, -%u$i - so8i%a-na potpora u *$ra(-%u - $epresi(ne oso'e i)a%u os&u$nu )re1u so8i%a-ni, o$nosa/ a u* to %e s)atra%u )an%e po$upiru4o) - ta&(a s)an%ena potpora u)an%u%e sposo'nost oso'e $a se nosi s ne.ati(ni) 1i(otni) $o.a6a%i)a - no/ )o.u4e %e i $a $epresi(ne oso'e i.ra%u o$re6enu u-o.u u to)ene$osta%u i) so8i%a-ne (%e+tine - $epresi(ne oso'e )o.u i*a*i(ati ne.ati(ne rea&8i%e u $ru.i, -%u$i - istra1i(an%a po&a*u%u $a $epresi(ne oso'e i)a%u a(er*i(ni interpersona-ni sti- pona+an%a/ +to u $ru.i, potie os%e4a% o$'o%nost - ini se $a interpersona-no pona+an%e i)a 'itnu u-o.u u $epresi%i TEORIJE 2IPO!ARNO" POREMEBAJA - 'ipo-arni pore)e4a% *ane)aru%u i teori%s&i i e&speri)enta-ni psi,o-o*i = (%ero%atno *'o. to.a +to s(e.a K-1<Z $epresi(ni, 'o-esni&a i)a%u napa$a%e )ani%e - op4enito/ teori%e $epresi(ne 5a*e 'ipo-arno. pore)e4a%a s-ine su teori%a)a unipo-arne $epresi%e

115

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA na )aninu 5a*u pore)e4a%a .-e$a se &ao na o'ranu o$ onesposo'-%a(a%u4e. psi,o-o+&o. stan%a ra*-iite teori%e ra*-iito pro8%en%u%u &o%e se to spe8i5ino ne.ati(no stan%e i*'%e.a(a &-ini&o is&ust(o s )anini) oso'a)a/ &ao i stu$i%e n%i,o(i, -inosti ti%e&o) re)isi%e/ po&a*u%u $a su te oso'e i*)e6u epi*o$a )ani%e re-ati(no $o'ro pri-a.o6ene/ no a&o %e )ani%a o'rana o$ nee.a/ to nas na(o$i na po)isao $a pri(i$no $o'ra pri-a.o6enost )anini, oso'a i*)e6u epi*o$a )o1$a ni%e (%eran o$ra* n%i,o(o. st(arno. stan%a na testu sa)opo+to(an%a i )anine i nor)a-ne oso'e posti1u (e4e re*u-tate o$ $epresi(ni,/ no na testu pra.)ati&o. *a&-%ui(an%a/ )anine i $epresi(ne oso'e posti1u %e$na&e re*u-tate 'rane se o$ s(o%i, os%e4a%a nesposo'nosti

BIOLO/E TEORIJE POREME9AJA RASPOLOENJA - po*nato %e $a 'io-o+&i pro8esi *natno ut%eu na raspo-o1en%a/ pa istra1i(ai tra.a%u i *a 'io-o+&i) u*ro8i)a $epresi%e i )ani%e

"ENETII3I PODADI - u istra1i(an%i)a .enets&i, i)'eni&a unipo-arne $epresi%e i 'ipo-arno. pore)e4a%a &ori+tene su )eto$e o'ite-%s&e ana-i*e/ ana-i*e '-i*ana8a i ana-i*e us(o%eni&a - pro8%ene uesta-osti pore)e4a%a raspo-o1en%a u na%'-i1i, sro$ni&a s 'ipo-arni) pore)e4a%e) &re4u se u rasponu o$ 1<-G<Z - ri*i& se sro$ni&a po(e4a(a s rani) poet&o) pore)e4a%a u $otini, 'o-esni&a - *ani)-%i(o %e $a )e6u na%'-i1i) sro$ni8i)a 'ipo-arni, 'o-esni&a uoa(a se (i+e s-ua%e(a unipo-arne $epresi%e ne.o 'ipo-arno. pore)e4a%a - stupan% &on&or$antnosti *a 'ipo-arni pore)e4a% &o$ %e$no%a%ani, '-i*ana8a %e 'io ;GZ/ a &o$ $(o%a%ani, s(e.a 1MZ- 'ipo-rni pore)e4a% i)a nas-%e$nu &o)ponentu - o'ite-%s&e stu$i%e i stu$i%e '-i*ana8a *a%e$no nas na(o$e na *a&-%ua& $a i 'ipo-arni pore)e4a% i unipo-arna $epresi%a i)a%u nas-%e$nu &o)ponentu - ne$a(ni napre$a& u po$ru%u .eneti&o. istra1i(an%a pore)e4a%a %est upora'a t*(. ana-i*e po(e*anosti- u&-%uu%e proua(an%e po%a(-%i(an%a pore)e4a%a raspo-o1en%a &ro* ne&o-i&o .enera8i%a u o'ite-%i/ u* isto$o'no pro(%era(an%e ne&o. $ru.o. o'i-%e1%a- .eneti&o. )ar&era = i%a %e .eneti&a pos(e po*nata - 'ipo-arni pore)e4a% = u*ro&o(an $o)inantni) .eno) na 11. &ro)oso)u = +to ni%e pot(r6en

116

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA NEURO3EMIJA I POREMEBAJI RASPO!OJENJA - o(a istra1i(an%a su %o+ u(i%e& pionirs&a - po&u+a(a se pore)e4a%e raspo-o1en%a po(e*ati s ra*-iiti) neurotrans)iteri)a - nora$rena-in i serotonin - nora$rena-ins&a teori%a &a1e $a s)an%ena &on8. $o(o$i $o $epresi%e/ a po(e4ana $o )ani%e - serotonins&a teori%a &a1e $a s)an%ena &on8. serotonina/ &o%i esto )o$u-ira a&ti(nost $ru.i, neurotrans)iters&i, susta(a/ o)o.u4u%e (e-i&e 5-u&tua8i%e a&ti(nosti $ru.i, neurotrans)itera/ pa sto.a $o(o$i i $o )ani%e i $o $epresi%e - $%e-o(an%e -i%e&o(a %e os-ona8 *a o'%e teori%e - 1FK<-i, .o$ina = tri8i&-i&i anti$epresi(i i in,i'itori )onoa)inoo&si$a*e po&a*a-i su se uin&o(iti) u u'-a1a(an%u $epresi%e - &'i(ikliki %n&i),p',si4i = na*(ani su ta&o *'o. s(o%e )o-e&u-arne stru&ture/ spo%ena tri prstena/ oni o)eta%u pono(no uno+en%e nora$rena-ina i serotonina u presinapti&i a&sons&i *a(r+eta&/ na&on n%i,o(e e.*o8ito*e u sinapti&u pu&otinu - in i0i&!'i -!n!%-in!!ksi)%+, = s&upina anti$epresi(a &o%i en*i) )onoa)inoo&si$a*u sprea(a%u u ra*.ra6i(an%u neurotrans)itera - o'%e (rste -i%e&o(a po(e4a(a%u &on8. i nora$rena-ina i serotonina u )o*.u 1i(otin%a - $ru.i s&up $o&a*a u pri-o. o'%e teori%e pru1a%u uin8i ',+,'pin% = -i%e&a +to se pone&a$ &oristi u -i%een%u ,iperten*i%e i s,i*o5reni%e ?spr%ea(a a.itiranost@ = on ta&o6er s)an%u%e &o8. nora$rena-ina i serotonina - &oriste se %o+ G pristupa = 1. )%eri se &on8entra8i%a )eta'o-ita ti, neurotrans)itera/ t%. )o-e&u-a nasta-i, ra*.ra$n%o) serotonina i nora$rena-ina/ te i*-ueni, u )o&ra4u/ &r(ni seru) i-i 8ere'rospina-nu te&u4inu/ G. o$a'ir -i%e&o(a &o%i nisu anti$epresi(i i-i re*erpin/ a *na se $a po(e4a(a%u i-i s)an%u%u &on8. serotonina i nora$rena-ina u )o*.u - a-i/ (e4ina -i%e&o(a i)a (i+estru&e uin&e - M P"L- )eta'o-it nora$rena-ina u )o&ra4i - K-,i$ro&siin$o-eo8tena &ise-ina = )eta'o-it serotonina u 8ere'rospina-no% te&u4ini - u*i)an%e !-tripo5ana ?pretea serotonina@ u'-a1a(a $epresi%u/ pose'i8e u &o)'ina8i%i s $ru.i) -i%e&o(i)a - -i%e& +to supri)ira sinte*u serotonina u)an%u%e terapi%s&i uina& -i%e&o(a &o%i o'ino u'-a1a(a%u $epresi%u - rani%i na-a*i su toni/ no terapi%s&i uin8i tri8i&-i&i, anti$epresi(a i in,i'itora )onoa)inoo&si$a*e n, !4is, $,)in! o po(e4an%u &on8. neurotrans)itera

117

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA na&on ne&o-i&o $ana terapi%e &on8entra8i%a se (ra4a na poetnu (ri%e$nost posto%i ra*-i&a u 1@ (re)enu (ra4an%a na nor)a-nu ra*inu i '@ (re)enu u&-an%an%a $epresi(ni, si)pto)a ?;-1M $ana@ ta&o6er/ $o o$stupan%a o$ i*(orni, teori%a $o+-o %e i *'o. stu$i%a no(i, anti$epresi(a = )ianserin i *i)e-$in = uin&o(iti/ a ne $o(o$e $o %e$nosta(no. po(e4an%a &on8. nora$rena-ina i-i serotonina )o1$a %e u pitan%u )i%en%an%e postsinapti&i, re8eptora777 ini se $a anti$epresi(i s)an%u%u os%et-%i(ost 'eta-a$reno8eptora/ a-i po(e4a(a%u os%et-%i(ost serotonins&i, re8eptora

NEUROENDO3RINI SUSTAV - -i)'i&a po$ru%a )o*.a ti%esno su po(e*ana s e)o8i%a)a/ a $%e-u%u i na ,ipota-a)us - ,ipota-a)us $%e-u%e na ra*-iite en$o&rine 1-i%e*$e/ a ti)e i &on8entra8i%e i*-ueni, ,or)ona - ,or)oni ,ipota-a)usa ta&o6er re.u-ira%u sinte*u ,or)ona u ,ipo5i*i - (a1nost *a t*(. (e.etati(ne si)pto)e $epresi%e/ &ao npr. pore)e4a% apetita i spa(an%a - ,ipota-a)o-,ipo5i*no-a$reno&orti&a-na os %e pret%erano a&ti(na u $epresi%i - u pri-o. to)e = $epresi(ne oso'e i)a%u po(e4anu &on8entra8i%u &orti*o-a ?,or)ona na$'u're1ne 1-i%e*$e@ # $o(e-o $o ra*(o%a 'io-o+&o. testa = test supresi%e $e&sa)eta*ono) ?TDS@ - $e&sa)eta*on supri)ira i*-ui(an%e &orti*o-a- &o$ $epresi(ni,/ oso'ito oni, s )e-an&o-i%o) ne $o-a*i $o supresi%e>>> - &a$ se $epresi(na epi*o$a $o(r+i $e&sa)eta*on opet usp%e+no supri)ira i*-ui(an%e &orti*o-a - Dus,in.o( sin$ro) = a'nor)a-an rast &ore na$'u're1ne 1-i%e*$e = po%aan &orti*o- i pos-%e$ina $epresi%a - pore)e4a%i 5un&8i%e +titaste 1-i%e*$e se esto *apa1a%u u 'o-esni&a s 'ipo-arni) pore)e4a%e)/ a ,or)oni +titaste 1-i%e*$e )o.u in$u8irati )ani%u

TERAPIJE POREME9AJA RASPOLOENJA - (e4ina $epresi%a %e sa)oo.rania(a%u4a

PSI O!OA3E TERAPIJE - po+to se (%eru%e $a $epresi%a proi*-a*i u* potisnuto. os%e4an%a .u'it&a i sr$1'e nes(%esno us)%ereno. pre)a (-astito% unutra+n%osti/ psi,oana-iti&a terapi%a nasto%i 'o-esni&u po)o4i $a ste&ne u(i$ u potisnuti

118

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA &on5-i&t/ a esto potie i oito(an%e pre)a (an nepri%ate-%s&e nastro%enosti 8i-% %e ra*ot&ri(an%e -atentni, )oti(a8i%a 'o-esni&o(e $epresi%e os(%e+ta(an%e uspo)ena na stresne o&o-nosti i* $%etin%st(a/ u &o%i)a se )o1$a ra*(io os%e4a% nepri)%erenosti i .u'it&a tre'a-o 'i $o(esti $o o-a&+an%a istra1i(an%a uin&o(itosti o(e terapi%e su os&u$na i &ara&teri*irana protur%eni) na-a*i)a/ $%e-o)i8e i *'o. (e-i&e (ari%a'i-nosti pristupa +to i, s&upno o*naa(a)o &ao psi,o$ina)i&u i-i psi,oana-iti&u terapi%u no(i%i na-a*i po&a*u%u $a %e o'-i& psi,o$ina)s&e terapi%e +to %e us)%eren na sa$a+n%e intera&8i%e $epresi(ne oso'e i n%e*ina so8i%a-no. o&ru1%a = interpersona-na terapi%a 3-er)ana i Eeiss)ana- pri-ino uin&o(it u u'-a1a(an%u unipo-arne $epresi%e/ &ao i u o$r1a(an%u po*iti(ni, uina&a terapi%e sr1 %e = po)a.an%e $epresi(no) 'o-esni&u $a preispita naine ne &o%e 'i n%e.o(o te&u4e interpersona-no pona+an%e )o.-o o)etati posti*an%e u.o$e u ta&(i) intera&8i%a)a po'o-%+a(an%e &o)uni&a8i%e pre)a &o.niti(no% teori%i- $u'o&a tu.a i po-%u-%ano sa)opo+to(an%e su u*ro&o(ani po.re+ni) ra*)i+-%an%e) = Aaron 2e8& i sur. os)is-i-i &o.niti(nu terapi%u us)%erenu na pro)%enu nepri-a.o6eni, )isaoni, o'ra*a8a terapeut nasto%i $epresi(nu oso'u u(%eriti $a pro)i%eni )i+-%en%e o $o.a6a%i)a i se'i sa)o% ta&o6er/ poua(a 'o-esni&a &a&o $a prati )ono-o.e sa sa)i) so'o) te prepo*na s(e o'ras8e )i+-%en%a +to pri$onose $epresi%i/ *ati) .a poua(a &a&o $a te)e-%ito ra*)otri s(o%a ne.ati(na (%ero(an%a ia&o su ra*(i%ene neo(isno o E--iso(o% ra8iona-no-e)o8iona-no% )eto$i/ 2e8&o(e %o% ana-i*e na-i&u%u po (i+e o'i-%e1%a/ npr. 2e8& s)atra $a su $epresi(ne oso'e s&-one sa)e se'e pro.-asiti pos(e nesposo'ni) i *a$at&u nepri)%ereni)/ a&o naine .re+&u/ te tu s,e)u )o1e)o s)atrati pro+iren%e) %e$no. o$ E--iso(i, ira8iona-ni, (%ero(an%a- $a oso'a )ora 'iti &o)petentna u s(i) st(ari)a a&o 1e-i i)ati oso'nu (ri%e$nost 2e8& u s(o%u teori%u u&-%uu%e ta&o6er 'i,e(iora-ne &o)ponente = npr. o,ra'ri(an%e ne&i, pona+an%a poput usta%an%a i +etn%i/ a nasto%i o'es,ra'riti $ru.e po&u+a%e- npr. sa)ou'o%st(o 2e8& pa8i%enti)a $a%e o$re6ene *a$at&e &o%i 'i tre'a-i o)o.u4iti os%e4a% usp%e,a i $opustiti i) $a o se'i )is-e $o'ro/ A!I na.-asa& %e na &o.niti(no) restru&turiran%u/ u(%era(an%u 'o-esni&a $a )ora $ru&i%e ra*)i+-%ati

119

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA )e6uti)/ pro)%ena pona+an%a sa)a po se'i/ ne )o1e 'itno u'-a1iti $epresi%u Rus, %e ispiti(ao 2e8&o(u terapi%u te se ona po&a*a-a usp%e+ni%o) u u'-a1a(an%u unipo-arne $epresi%e o$ tri8i&-i&o. spo%a i)ipra)ina ta&o6er su po&a*a-i $a 2e8&o(a terapi%a i)a pro5i-a&ti&i uina& u pre(en8i%i &asni%i, napa$a $epresi%e &o.niti(na terapi%a se po&a*a-a pri-ino usp%e+no)/ a-i ni%e se po&a*a-a usp%e+ni%o)a o$ i)ipra)ina i-i psi,o$ina)s&e terapi%e ?)is-i) $a %e to op4enito@ 'i,e(iora-ne terapi%e- us)%erene na to $a 'o-esni&u o)o.u4e po'o-%+an%e so8i%a-ni, intera&8i%a ia&o u ti) pristupi)a i)a i &o.niti(ni, &o)ponenti- npr. $a 'o-esni& ne su$i prestro.o o s(o%i) $%e-i)a/ na-a*i .o(ore u pri-o. uin&o(itosti us)%era(an%a na po'o-%+an%e so8i%a-no. pona+an%a/ )eto$a)a &ao +to su u(%e1'a(an%e sa)opou*$an%a i so8i%a-ni, (%e+tina ta&o6er/ po'o-%+an%e o'-i&a interpersona-ni, su&o'a/ &ao npr. u 'rano% &ri*i i-i $ru.i) inti)ni) o$nosi)a ta&o6er u'-a1a(a $epresi%u 5e)inisti&a terapeut&in%a = potie $a se 'o-esni8a o$upre tra%no% po$re6enosti pre*a,t%e(no) )u1u i-i +e5u o pa8i%entu o(isi o'-i& terapi%e &o%i 4e )u se ponu$iti $epresi%u )o.u u*ro&o(ati ra*no-i&i i)'eni8i/ a opti)a-nu terapi%u (a-%a 'irati na te)e-%u po&u+a%a po(e*i(an%a ti, i)'eni&a s priro$o) $ano. o'-i&a terapi%e Rosen'au) %e ra*(io test HRaspore$ sa)o&ontro-eH *a )%eren%e (ari%a'-e &o%u on na*i(a Hnaueni raspon )o.u4nostiH- o(a -%est(i8a sa)ois&a*a propitu%e etiri $i)en*i%e sa)o&ontro-e: upora'u naputa&a sa)o) se'i *a no+en%e s pro'-e)i)a/ upora'u strate.i%a ra*r%e+a(an%a pro'-e)a0 sposo'nost o$.a6an%a *a$o(o-%en%e/ (%ero(an%e u (-astitu sposo'nost na$*iran%a $o.a6a%a

2IO!OA3E TERAPIJE El,k&'!k!n4*l+i4n% &,'%pi$% - EDT %e (%ero%atno na%$ra)atini%a i na%&ontro(er*ni%a terapi%a $epresi%e/ a u(e-i su %e Der-etti i 2ini = ta-i%ans&i -i%eni8i - Der-etti se *ani)ao *a epi-epsi%u = spo*nao r%e+en%e ti%e&o) pos%eta &-aoni8i - ut(r$io %e $a pri)%eno) e-e&tro+o&o(a s -i%e(e i $esne strane -%u$s&e .-a(e )o1e i*a*(ati potpuni epi-eptini napa$

120

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA 1FLN. .. %e pri)i%enio tu te,ni&u na s,i*o5reno) 'o-esni&u s-%e$e4i, $eset-%e4a se o(a te,ni&a &oristi-a *a s,i*o5rene i psi,otino $epresi(ne 'o-esni&e EDT se $anas &oristi sa)o *a te+&o $epresi(ne oso'e EDT po$ra*u)i%e(a na)%erno in$u8iran epi-eptini napa$ i trenutani .u'ita& s(i%esti/ propu+tan%e) stru%e napona o$ ;< $o 1L< V pri%e se &oristio 'i-atera-ni EDT ?e-e&tro$e na o'%e strane e-a@ $anas se &oristi uni-atera-ni EDT- .$%e stru%a pro-a*i sa)o &ro* ne$o)inantnu po-ut&u $anas pa8i%ent $o'i(a &rat&otra%nu aneste*i%u/ a poto) in%e&8i%u sna1no. sre$st(a *a opu+tan%e )i+i4a/ pri%e no +to se pri)i%eni stru%e EDT %e )o1$a opti)a-na terapi%a *a te+&u $epresi%u ipa&/ (e4ina strun%a&a pri*na%e pri$ru1ene ri*i&e = &on5u*i%a i .u'ita& pa)4en%a uni-aterani EDT 'ri+e )an%i 'ro% s%e4an%a &-iniari se o$-uu%u *a EDT te& &a$ su osta-e terapi%e 'e*usp%e+no pro'a-i

P'i-$,n% li$,k!4% - na%uesta-i%i o'-i& terapi%e pore)e4a%a raspo-o1en%a - no/ ne $%e-u%u u s(i, -%u$i/ a spore$ni uin8i &at&a$ su o*'i-%ni

3ate.ori%a
Tri8i&-i&i anti$epresi(i

"eneri&i na*i(
i)ipra)in/ a)itriptin

Tr.o(a&i na*i(
Tro5ani-/ E-a(i-

Spore$ni uin8i
srani u$ar/ )o1$ana &ap/ ,ipoten*i%a/*a)u4en%e (i$a/ an&sio*nost/ u)or/ su,a usta/ &onstipa8i%a/ 1e-uane te.o'e/ pore)e4a%i ere&8i%e/ $e'-%an%e )o.u4a 5ata-na ,iperten*i%a/ su,a usta/ (rto.-a(i8a/ )unina/ .-a(o'o-%a a.ita8i%a/ su,a usta/ nesani8a/ .-a(o'o-%a/ &onstipa8i%a/ tre)or/ &on(u-*i%e/ )r+a(-%en%e tre)or/ $r,tan%e 1e-u8a/ in&oor$ina8i%a/ (rto.-a(i8a/ srana arit)i%a/ *a)u4en%e (i$a/ u)or

In,i'itori MAO

TranP-8ironi*e

Parnate

Dru.a .enera8i%a anti$epresi(a

C-uo&setin 2uproprion

Pro*a8 Ee--'utin

!iti%

!iti%

!iti%

121

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA &a&o in,i'itori MAO i)a%u o*'i-%ni%e spore$ne uin&e/ )no.o se e+4e pri)%en%u%u tri8i&-i&i anti$epresi(i o'%e s&upine u'-a1u%u $epresi%u posp%e+u%u4i neurotrans)isi%u $ru.a .enera8i%a anti$epresi(a = terapi%s&a pre$nost (e4ine n%i, %e )a-a i-i ni&a&(a No/ 2uproprion i)a pose'nu u-o.u u -i%een%u 'ipo-arno. pore)e4a%a/ %er uin&o(ito u'-a1a(a psi,o)otori&u retar$a8i%u/ a u* to )an%e esto in$u8ira )aninu epi*o$u C-uo&setin ?Pro*a8@ = $(o*nana s-a(a- &ao (e-i&o ot&ri4e/ a-i i)a te+&e spore$ne uin&e/ npr. te+&a *ao&up-%enost sa)ou'o%st(o) i $ru.i) nasi-ni) $%e-i)a ia&o ra*-iiti anti$epresi(i u'r*a(a%u opora(a& 'o-esni&a o$ epi*o$e $epresi%e/ pono(no %a(-%an%e $epresi%e na&on pre&i$a u*i)an%a %e %o+ u(i%e& esta po%a(a nasta(a& u*i)an%a i)ipra)ina na&on re)isi%e %e &oristan *a sprea(an%e pono(ne po%a(e $epresi%e/ a-i $o*e o$r1a(an%a )ora%u 'iti %e$na&e &ao i $o*e uin&o(ito. -i%een%a ?a ne s)an%ene@ = te se pro(o$i i psi,oso8i%a-na terapi%a u* 5ar)a&oterapi%u/ npr. interpersona-na terapi%a oso'e &o%e pate o$ 'ipo-arno. pore)e4a%a i na.-i, pro)%ena raspo-o1en%a esto i)a%u *natne &oristi o$ po*orno o$)%ereni, i na$*irani, $o*a -iti%e(a &ar'onata *'o. to. +to su uin8i -iti%a postupni/ terapi%a tipino *apoin%e i -iti%e) i neuro-epti&o)/ &ao +to %e a-$o- +to i)a i*ra(no u)iru%u4i uina& no/ *'o. te+&i, spore$ni, uina&a tre'a .a propisi(ati i pri)i%en%i(ati (r-o opre*no prestana& u*i)an%a -iti%a po(e4a(a (%ero%atnost po%a(e 'o-esti &ar'a)a*epin = i*(orno &ori+teno &ao anti&on(u-*i(no sre$st(o/ $anas se $a%e )anini) 'o-esni8i)a

SAMOUBOJSTVO - )no.e $epresi(ne oso'e i)a%u sui8i$a-ne )is-i i &at&a$ $oista po&u+a%u poiniti sa)ou'o%st(o - s)atra se $a %e (i+e o$ K<Z oso'a u (ri%e)e po&u+a%a sa)ou'o%st(a $epresi(no i oa%no - no/ i *natan 'ro% ne$epresi(ni, oso'a ta&o6er se po&u+a(a u'iti/ a ne&i i uspi%u - i $ru.i pore)e4a%i su po(e*ani sa sa)ou'o%st(o) = uesta-ost u )u+&i, a-&o,o-iara %e ;K puta (e4a ne.o u op4o% popu-a8i%i/ a $o 1LZ s,i*o5reniara ta&o6er poini sa)ou'o%st(o

122

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA

IINJENIDE O SAMOU2OJSTVU - %e$na teori%a ne )o1e o'u,(atiti s(e $ostupne in5or)a8i%e o sa)ou'o%st(u 1@ s(a&i, G< )in net&o se u'i%e u SAD/ uesta-i%e u stari%o% $o'i G@ pro8%en%u%e se $a s(a&e .o$ine i*)e6u GM< <<< i O<< <<< -%u$i po&u+a poiniti sa)ou'o%st(o L@ otpri-i&e K<Z sa)ou'o%i8a %e (e4 po&u+a-o to %e$no) pri%e to.a/ no GXL oni, &o%i po&u+a%u i ne uspi%u/ ni&a$ ne po&u+a pono(no M@ )u+&i, sa)ou'o%i8a i)a .oto(o etiri puta (i+e o$ 1ens&i,/ a-i 1ene posta%u s(e ri*ini%a s&upina K@ tri puta (i+e 1ena po&u+a se u'iti/ a-i ne uspi%u u to)e O@ ra*(o$ 'ra&a i-i u$o(i+t(o %a&o po(e4a(a%u ri*i&/ i*ra1eni%e *a stari%u $o' ;@ u'i%a%u se i (r-o stare i (r-o )-a$e oso'e N@ u'i%a%u se pripa$ni8i s(i, $ru+t(eni, i e&ono)s&i, s-o%e(a/ esto psi,i%atri/ -i%eni8i/ pra(ni8i i psi,o-o*i F@ ni %e$na $ru.a (rsta s)rt ne osta(-%a &o$ '-is&i, oso'a to-i&o $u.otra%ne os%e4a%e potresenosti/ sti$a/ &ri(n%e/ *'un%enosti i op4e u*ne)irenosti- oni posta%u ri*ina s&upina *a sa)ou'o%st(o/ po.oto(o u .o$ini $ana na&on sa)ou'o%st(a (o-%ene oso'e 1<@(atreno oru1%e = na%e+4e sre$st(o u SAD-u/ )u+&ar8i se o'ino ustri%e-e i-i o'%ese/ a 1ene e+4e u*i)a%u ta'-ete *a spa(an%e 11@ u op4o% popu-a8i%i/ sa)ou'o%st(o %e N. po re$u u*ro& s)rtnosti/ no u popu-a8i%i oso'a )-a6i, o$ GM. .. a& %e L. po re$u 1G@)-a$i a)eri&i 'i%e-8i i In$i%an8i u'i%a%u se $(ostru&o uesta-i%e o$ a)eri&i, 8rna8a/ no u unutra+n%osti SAD- o'rnuto0 na%uesta-i%e %e &o$ )u+&ara8a 'i%e-e rase stari%i, o$ K< .o$ 1L@$rastino se po(e4a(a uesta-ost &o$ a$o-es8enata i $%e8e 1M@na%(e4u uesta-ost na s(i%etu i)a Ma6ars&a/ no ta&o6er i u Ie,os-o(a&o%/ Cins&o%/ A(e$s&o%/ Japanu i Austri%i0 (r-o )a-a uesta-ost %e u "r&o%/ Ita-i%i i Irs&o% 1K@uesta-ost se po(e4a(a ti%e&o) .o$ina e&ono)s&e $epresi%e/ posto%ana %e ti%e&o) .o$ina i*o'i-%a i napret&a/ a s)an%u%e se ti%e&o) rato(a MITOVI O SAMOU2OJSTVU - pro+irene pre$rasu$e o sa)ou'o%st(u: 1. oso'e &o%e raspra(-%a%u o sa)ou'o%st(u ne4e .a poiniti-LXM sa)ou'o%i8a pri%e o'a(i%este $ru.e na ne&i nain/ 'i-o &ao &ri& *a po)o4 i-i s na)%ero) $a $ru.e po(ri%e$e G. sa)ou'o%st(o se poini 'e* pret,o$no. upo*oren%a L. sa)ou'o%i8e su -%u$i i* sa)o ne&i, $ru+t(eni, s-o%e(a M. pripa$nost o$re6eno% re-i.i%s&o% s&upini +titi o$ is&u+en%a sa)ou'o%st(a

123

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA K. )oti(e sa)ou'o%st(a %e -a&o ut(r$iti O. s(i sa)ou'o%i8e su $epresi(ne oso'e ;. )a-a %e (%ero%atnost $a 4e oso'a s ter)ina-no) t%e-esno) 'o-e+4u poiniti sa)ou'o%st(o N. poiniti sa)ou'o%st(o %e *na& -u$osti F. s&-onost sa)ou'o%st(u %e nas-i%e6ena 1<. na sa)ou'o%st(a ut%eu .o$i+n%a $o'a/ .eo.ra5s&a +irina/ pro)%ene (re)ena/ 'aro)etars&i t-a&/ (-a1nost *ra&a/ o'orine/ o'-anost/ 'r*ina (%etra/ te)peratura/ $an u t%e$nu 11. na sa)ou'o%st(o ut%eu &o*)i&i i)'eni8i &ao Sune(e p%e.e i M%esee(e 5a*e 1G. po'o-%+an%e e)o8iona-no. stan%a s)an%u%e ri*i& o$ sa)ou'o%st(a 1L. sa)ou'o%st(o %e osa)-%eni&i in 1M. sui8i$a-ne oso'e ne$(o%'eno 1e-e u)ri%eti 1K. sa)ou'o%i8a ri%et&o ra*)i+-%a o sa)ou'o%st(u 1O. a&o oso'u/ oso'ito $epresi(nu/ pone)o ispiti(ati o sa)ou'o%st(u/ to 4e %e na.nati pre&o ru'a i u*ro&o(ati sa)ou'o%st(o 1;. oso'e &o%e po&u+a%u poiniti sa)ou'o%st(o 'e*opasni) sre$st(i)a nisu se o*'i-%no na)%era(a-e u'iti

"!EDIATA O SAMOU2OJSTVU - sui8i$o-o*i -%u$e s)atra%u sui8i$a-ni)a i &a$ se pona+a%u na sa)ouni+ta(a%u4e naine +to 'i )o.-i u*ro&o(ati te+&u o*-%e$u i-i s)rt na&on pro$u-%eno. $%e-o(an%a - *a F<Z sa)ou'o%sta(a se )o1e ut(r$iti DSM $i%a.no*a - ini se $a pri&a*i sa)ou'o%sta(a u sre$st(i)a %a(no. priop4a(an%a )o.u pota&nuti uesta-i%a sa)ou'o%st(a: npr. sa)ou'o%st(a po*nati, oso'a/ sa)ou'o%st(a o'ini, -%u$i/ %a(ni pri&a*i u'o%st(a i sa)ou'o%sta(a - Mint* %e sa1eo 'ro%ne )oti(e a.resi(nost o&renuta pre)a unutra os(eta po'u6i(an%e) os%e4a%a &ri(n%e u $ru.i, oso'a po&u+a% $a se i*nu$i -%u'a( po&u+a% is&up-%en%a po&u+a% os-o'a6an%a o$ nepri,(at-%i(i, os%e4a%a e1n%a *a rein&arna8i%o) e1n%a *a pono(ni) spa%an%e) s pre)inu-o) -%u'-%eno) oso'o) e1n%a i potre'a $a se i*'%e.ne stres/ na&a*nost/ 'o- i-i e)o8iona-na pra*nina

124

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA su(re)ena teori%a/ ute)e-%ena na re*u-tati)a so8i%a-ne psi,o-o.i%e i psi,o-o.i%e -inosti &a1e $a ne&a sa)ou'o%st(a proi*-a*e i* sna1ne 1e-%e *a 'i%e.o) o$ ne.ati(ne s-i&e o sa)o) se'i nerea-no (iso&a oe&i(an%a = sre$i+n%a u-o.a u o(o% teori%i

<',*)!4% psi !%n%li&ik% &,!'i$% s%-!*0!$s&4% - i*nio %e G .-a(ne ,ipote*e: 1@ i*(e$ena i* teori%e $epresi%e/ sa)ou'o%st(o %e u'o%st(o ?&a$ i*.u'i)o (o-%enu oso'u/ intro%i8ira)o %e u se'e/ i o&re4e)o a.resi(nost pre)a unutra@/ G@ instin&t s)rti se )o1e o&renuti pre)a (-astito% unutra+n%osti D*'k ,i-!4% s!(i!l!2k% &,!'i$% s%-!*0!$s&4% - *a&-%uio %e $a %e sa)ouni+ten%e so8io-o+&a po%a(a i (a-%a ra*-i&o(ati tri (rste sa)ou'o%st(a: 1@ e.oistino sa)ou'o%st(o = sa)ou'o%st(o oso'e &o%u )a-o to.a po(e*u%e s $ru+t(o) i *a%e$ni8o)/ otu6eni su G@ a-truistino sa)ou'o%st(o = o$.o(or na *a,t%e(e $ru+t(a0 1rt(o(an%e *a $o'ro *a%e$ni8e- re$o(ni8i i ,ara-&iri L@ ano)ino sa)ou'o%st(o = )o1e 'iti pota&nuto i*nena$no) pro)%eno) o$nosa oso'e i $ru+t(a - te+&o se )o.u o'%asniti in$i(i$ua-ne ra*-i&e po o(o% teori%i - in$i(i$ua-ni te)pera)ent %e 'itan> S n,i)-%n!- p'is&*p - na(eo %e 1< na%e+4i, o'i-%e1%a sa)ou'o%st(a &o%a ne na-a*i)o s(a u s(a&o) po%e$ino) s-ua%u sa)ou'o%st(a - sa)ou'o%st(o %e po n%e)u = s(%esni po&u+a% r%e+a(an%a pro'-e)a &o%i u*ro&u%e inten*i(nu patn%u N,*'!k,-i$% i s%-!*0!$s&4! - istra1i(an%a su po&a*a-a $a posto%i po(e*anost serotonina/ sa)ou'o%st(a i i)pu-*i(nosti - u 1rta(a sa)ou'o%st(a prona6ena %e s)an%ena &on8. K- IAA/ .-a(no. )eta'o-ita serotonina

PREDVIWANJE SAMOU2OJSTAVA NA TEME!JU PSI O!O"IJS3I TESTOVA - te+&o4a proi*-a*i i* in%eni8e $a testo(i -inosti ri%et&o )o.u 'iti pri)i%en%eni na (e-i& 'ro% oso'a &o%e 'i se &asni%e )o.-e u'iti

125

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA osi) pri&up-%an%a po$ata&a pri%e po&u+a%a sa)ou'o%sta(a/ ne)o.u4e %e pri&upiti in5or)a8i%e/ osi) 'io.ra5s&i, pri&a*a o$ strane sro$ni&a i )a-o'ro%ni, $ru.i, i*(ora na&on +to %e sa)ou'o%st(o poin%ena -iteratura se 'a*ira na i*(%e+4i)a na&on po&u+a%a sa)o. ina no/ u ne&o-i&o stu$i%a ot&ri(ena %e *naa%na &ore-a8i%a i*)e6u os%e4a%a 'e*na$nosti i sui8i$a-ne na)%ere 'e*na6e %e 'o-%i pre$i&tor o$ sa)e $epresi%e ?2ED3@ 2e8& i sur su ra*(i-i !%est(i8u sui8i$a-ne na)%ere/ te !%est(i8u i$ea8i%e sui8i$a Upitni& sa)ois&a*a/ +to .a ra*ra6u%e Mars,a !ine,an = In(entar ra*-o.a *a 1i(-%en%e ?st(ari *naa%ne *a po%e$in8a@ = )o1e pos-u1iti *a ra*-i&o(an%e sui8i$a-ni, o$ nesui8i$a-ni, po%e$ina8a/ te ta&o6er po)o4i u us)%era(an%u inter(en8i%e na one ra*-o.e *'o. &o%i, oso'a ne 'i tre'a-a po1e-%eti u)ri%eti $ru.i s&up istra1i(an%a %e us)%eren na &o.niti(na o'i-%e1%a -%u$i &o%i po&u+a(a%u poiniti sa)ou'o%st(o- ri.i$ni%i su/ ra*)i+-%an%e i) %e )an%e 5-e&si'i-no/ su1eno ra*)i+-%an%e No- ut%e8a% o&o-ine %e 'itan i ne s)i%e)o .a *ane)ariti> )no.a sa)ou'o%st(a = -a1no ne.ati(ni re*u-tati pre$(i6an%e testo(i)a ni%e e.*a&tno/a ta&(o 4e i ostati

PREVENDIJA SAMOU2OJSTVA - S,nei$)ano( op4i pristup pre(en8i%i sa)ou'o%st(a %e trostru&: a@ po&u+ati u'-a1iti inten*i(nu psi,o-o+&u 'o- i patn%u/ '@ s&inuti Hnaoa-eH/ t%. pro+iriti su1ene po.-e$e po)a1u4i po%e$in8u $a sa.-e$a i $ru.e )o.u4nosti/ a ne sa)o &ra%nosti tra%ne patn%e i-i ni+ta(i-a i 8@ o,ra'riti oso'u - pri)%er = sasta(-%an%e popisa )o.u4nosti pre)a pri,(at-%i(osti - Dentri *a pre(en8i%u sa)ou'o%st(a = - rasprostran%en postupa& propiti(an%a u 8i-%u ra*u)i%e(an%a sa)ou'o%st(a %e psi,o-o+&a autopsi%a = ana-i*a in5or)a8i%a $o'i(eni, te-e5ons&i) ra*.o(oro)/ ra*.o(oro) s ro$'ino) it$ - 8i-% %e o$re$iti st(arni nain s)rti 3!INII3A I ETII3A PITANJA U VEZI SA SAMOU2OJSTVOM - u ra$u s $epresi(ni) oso'a)a/ u(i%e& (a-%a i)ati na u)u )o.u4nost sa)ou'o%st(a - &-iniar )ora 'iti pose'no na opre*u u trenut&u &a$ oso'a i*-a*i i* na%$u'-%e to&e $epresi%e

126

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA 1<. POREMEBAJI !IINOSTI ,etero.ena s&upina pore)e4a%a/ a s)atra i, se tra%ni)/ ne5-e&si'i-ni) o'ras8i)a $o1i(-%a(an%a i pona+an%a/ $e(i%antni) u o$nosu na &u-tura-na oe&i(an%a/ te i*(oro) stresa i pore)e4eno. 5un&8ioniran%a rani%e su o*naa(ani &ao pore)e4a%i &ara&tera pra(i se pore)e4a% $e5inira e&stre)ni) o'-i8i)a ne&o-i&o &ara&teristi&a -inosti

PRO2!EMI 3!ASICIDIRANJA POREMEBAJA !IINOSTI - u DSM/ pore)e4a%e -inosti tre'a na*naiti na Os II/ +to *nai $a tre'a ra*)otriti n%i,o(u na*onost i-i o$sutnost &a$ se posta(-%a $i%a.no*a - ta&(i pa8i%enti esto $o-a*e s pore)e4a%e) na Os I ?npr. panini pore)e4a%@ - nis&a pou*$anost $i%a.no*e - esto %e te+&o ne&o% oso'i $i%a.nosti&i pripisati sa)o %e$an spe8i5ian pore)e4a% -inosti - &ara&teristi&e -inosti = &ontinuu)- &o$ s(i, %e na*ona u (e4o% i-i )an%o% )%eri/ a $i%a.nosti&e &ate.ori%e su $e5inirane &ra%nosti)a - $i)en*iona-ni pristup &-asi5i&a8i%i pri)%ereni%i777 - s(i si)pto)i re-e(antni *a $i%a.no*u pore)e4a%a -inosti su pro8i%en%eni na (e-i&o) u*or&u/ te su ana-i*irane &ore-a8i%e i*)e6u si)pto)a $a se (i$i )o1e -i )an%i 'ro% $i)en*i%a o'%asniti uoene o$nose- tri $i)en*i%e: 1@ so8i%a-na u&-%uenost G@ sa)opou*$anostX $o)inantnost nasuprot pasi(no) po$in%a(an%u L@ an&sio*na ru)ina8i%a nasuprot %asno) i*ra1a(an%u e)o8i%a u pona+an%u
o(a&o 'i s(a&i pa8i%ent 'io pro8i%en%en/ opisan i o8i%en%en $u1 s(a&e $i)en*i%e

SPE8I<INI POREME9AJI LINOSTI - *a (e4inu pore)e4a%a -inosti )a-o %e istra1i(a&i, po$ata&a/ no interes raste/ po.oto(o *a antiso8i%a-nu -inost ?$i%a.no*a %e pou*$ana/ a istra1i(an%a %e )no.o@ - pore)e4a%e -inosti DSM-IV ra*(rsta(a u L s&upine a@ i* s&upine A ?paranoi$ni/ s,i*oi$ni/ s,i*otipni@- neo'ine i e&s8entrine '@ s&upina 2 ?antiso8i%a-ni/ .ranini/ ,istrions&i i nar8isoi$ni@ = $ra)atini/ e)o8iona-ni i pre(rt-%i(i 8@ s&upina D ?i*'%e.a(a%u4i/ *a(isni&i i opsesi(no-&o)pu-*i(ni@ = an&sio*ni i ispun%eni stra,o)

127

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA

PARANOIDNI POREMEBAJ !IINOSTI - su)n%ia(a %e pre)a -%u$i)a/ esto sr$ita i ,osti-na/ oe&u%e sa se $ru.i pre)a n%o% -o+e pona+a%u i-i %e is&ori+ta(a%u/ pa posta%e ta%no(ita i nepre&i$no tra.a *a )o.u4i) *na8i)a pre(are i is&ori+ta(an%a - ta&(e oso'e nisu spre)ne po(%eriti se $ru.i)a/ sta-no pri.o(ara%u/ s&-oni su o&ri(iti $ru.e *a (-astite .re+&e - &ra%n%e su -%u'o)orne = neopra($ano $o(o$e u pitan%e (%ernost partnera - *ao&up-%ene su neute)e-%eni) $(o%'a)a o -o%a-nosti $ru.i, - )o.u i+ita(ati s&ri(ene poru&e ?-a(e1 psa# na)%erno/ $a 'i )u po&(ario san@ - o(a $i%a.no*a se na%(i+e po&-apa s .ranini) pore)e4a%e) i i*'%e.a(a%u4i) pore)e4a%e) - e+4a %e )e6u ro6a8i)a u pr(o) &o-%enu pa8i%enta s $e-u*i%a)a i s,i*o5reni%o) = .enets&i o$nos777 S IZOIDNI POREMEBAJ !IINOSTI - ne te1i so8i%a-ni) o$nosi)a/ niti u1i(a u n%i)a/ a o'ino i)a )a-o pri%ate-%a - 'e+4utni su/ $istan8irani/ 'e* top-i,/ n%e1ni, os%e4a%a pre)a -%u$i)a - ri%et&o na(o$e i-i is&a*u%u sna1ne e)o8i%e/ ne *ani)a%u i, spo-ni $o1i(-%a(a%u )a-o u.o$ni, a&ti(nosti - in$i5erentni su na po,(a-u/ &riti&u i os%e4a%e $ru.i, - na%(i+e se po&-apa s i*'%e.a(a%u4i) ?KLZ@ i paranoi$ni) pore)e4a%e) -inosti

'-is&i, $ru.i) o$nosi/

?M;Z@

S IZOTIPNI POREMEBAJ !IINOSTI - )o$erni &onstru&t %e ra*(i%en na te)e-%u $ans&i, stu$i%a pos(o%ene $%e8e s,i*o5reniara - $i%a.nosti&e &riteri%e su os)is-i-i Spit*er/ En$i8ott i "i''on - o(a&(a -inost o'ino i)a pro'-e)e s )e6u-%u$s&i) o$nosi)a/ a ta&o6er i e&s8esi(nu so8i%a-nu an&sio*nost &o%a se ne u'-a1a(a 'o-%i) upo*na(an%e) -%u$i - )o.u i)ati u$na (%ero(an%a i-i 'iti s&-one )a.i%s&o) )i+-%en%u = pra*no(%er%u/ (%ero(an%u $a su (i$o(ite i-i te-epati = te re&urentne i-u*i%e. - n%i,o( .o(or )o1e sa$r1a(ati ri%ei &ori+tene na neuo'ia%en i ne%asan nain - pona+an%e i (an%+tina ta&o6er )o.u 'iti e&s8entrini - i$e%e re5eren8i%e- (%ero(an%e $a $o.a6a%i i)a%u pose'no i neuo'ia%eno *naen%e *a oso'u - su)n%ia(ost ii paranoi$ne i$ea8i%e

128

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA a5e&ti su su1eni i otup%e-i no/ na%(a1ni%i si)pto)i su : paranoi$na i$ea8i%a/ i$e%e re5eren8i%e i i-u*i%e pre(a-en8i%a %e o&o LZ - e+4i &o$ M ro$'ina %e i*-o1ena po(e4ano) ri*i&u po%a(e pore)e4a%a 'o-esni8i po$s%e4a%u na s,i*o5reniare i po ne&i) 'io-o+&i) )%era)a/ npr. &on8. )onoa)ino-o&si$a*e s,i*otipni pore)e4a% -inosti i s,i*o5reni%a )o.u 'iti po(e*ani .enets&o) trans)isi%o) i-i $ispo*i8i%o) )o.u4e %e $a %e to '-a1i o'-i& s,i*o5reni%e ?e+4i %e u pr(o) &o-%enu@ na%(e4i pro'-e) u $i%a.no*i %e pre&-apan%e s $ru.i) pore)e4a%i)a = .ranini/ nar8isoi$ni/ paranoi$ni/ s,i*oi$ni pore)e4a% -inosti

"RANIINI POREMEBAJ !IINOSTI - po&a*u%e nesta'i-nost o$nosa/ raspo-o1en%a i s-i&e o sa)o) se'i - npr. sta(o(i i os%e4a%i pre)a $ru.i) -%u$i)a )o.u (arirati *naa%no i neo'%a+n%i(o - e)o8i%e su pre(rt-%i(e - o(e su -inosti s&-one raspra(-%an%u/ ra*$ra1-%i(e su i *a%e$-%i(e - nepre$(i$i(o i i)pu-*i(no pona+an%e - ta&(e oso'e nisu ra*(i-e %asnu i &o,erentnu s-i&u o se'i i tra%no su nesi.urne u po.-e$u (-astiti, (ri%e$nosti/ -o%a-nosti i i*'ora &ari%ere - ne po$nose 'iti sa)e i 'o%e se $a 4e i, $ru.i napustiti - s&-one su i)ati ni* inten*i(ni, o$nosa s po %e$no) oso'o) = os8i-ira - po$-o1ne &ronino) os%e4a%u poti+tenosti i ispra*nosti - )o.u i*(esti )anipu-ati(ne po&u+a%e sa)ou'o%st(a - ti%e&o) ra*$o'-%a %a&o. stresa )o.u se po%a(iti paranoi$na i$ea8i%a i $iso8i%ati(ni si)pto)i - &-%uno s(o%st(o pore)e4a%a su nesta'i-ni i inten*i(ni )e6u-%u$s&i o$nosi - .ranina -inost # i*(orno se s)atra-o $a su na .rani8i i*)e6u neuro*e i s,i*o5reni%e- $anas (i+e ne> - $osta i, i)a i (e-i&u $epresi%u i-i 'ipo-arni pore)e4a% - pre&-apa se i po(e*ana s ,istrions&i)/ nar8isoi$ni) i-i antiso8i%a-ni) pore)e4a%e) -inosti - pre&-apan%e posto%i i *a s,i*otipni -inost - pre(a-en8i%a %e GZ - e+4i &o$ J - )o.u4a po(e*anost sa *-osta(-%an%e) u $%etin%st(u - pore)e4a% *apoin%e ti%e&o) a$o-es8en8i%e - (r-o (%ero%atno i)a%u pore)e4a% raspo-o1en%a na Os I - terapi%s&i is,o$ %e u.-a(no) s-a' i (e-i&a %e uesta-ost sa)ou'o%sta(a - u terapi%i = &oristi se -iti%

129

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA

ISTRIONS3I POREMEBAJ !IINOSTI - rani%e = ,isterina -inost - oso'e &o%e su pret%erano $ra)atine i napa$no tra1e pa1n%u $ru.i, - te e)o8i%e is&a*u%u e&stra(a.antno/ a *apra(o i)a%u p-it&e e)o8i%e - usre$otoene su na se'e - ot(oreno 'rinu o s(o%o% t%e-esno% pri(-anosti/ a os%e4a%u ne-a.o$u &a$ nisu u 8entru pa1n%e - tipino (%eru%u $a su n%i,o(i o$nosi s $ru.i)a $u'-%i ne.o +to %esu - )o.u 'iti nepri)%ereno se&sua-no pro(o&ati(ne i -a&o potpa$a%u po$ ut%e8a% $ru.i, - .o(or i) %e neo$re6en i ne$osta%u )u &-%une po%e$inosti - uesta-ost %e o&o G/1Z %e$na&a &o$ o'a spo-a/ a-i e+4e se $i%a.nosti8ira &o$ ,ospita-i*irani, 1ena - (e4a uesta-ost &o$ ra*$(o%eni, i rasta(-%eni, oso'a - .-a(no %e pre&-apan%e s .ranini) pore)e4a%e) -inosti NARDISOIDNI POREMEBAJ !IINOSTI - oso'e i)a%u .ran$io*na s,(a4an%a o (-astito% %e$inst(enosti i sposo'nosti)a - *ao&up-%ene su )a+tan%i)a o (e-i&o) usp%e,u - %a&o usre$otoeni na sa)e se'e - potre'na i) %e nepre&i$na pa1n%a $ru.i, i pret%erano $i(-%en%e - (%eru%u $a i, )o.u ra*u)%eti sa)o pose'ne oso'e i-i oso'e (iso&o. $ru+t(eno. statusa - ne$ostata& suos%e4an%e/ os%e4a% *a(isti/ aro.an8i%a/ is&ori+ta(an%e $ru.i,/ os%e4a% o$a'ranosti i opuno)o4enosti = )is-e $a i) $ru.i )ora%u initi oso'ite us-u.e na &o%e ni%e potre'no u*(ratiti - 3ern'er. %e o(a% pore)e4a% o'%asnio &ao oranu o$ 'i%esa +to .a oni os%e4a%u pre)a s(o%i) ro$ite-%i)a/ &o%e s)atra%u ,-a$ni) i ra(no$u+ni) - 3o,ut s)atra $a se o(a% pore)e4a% ra*(i%a &ao nain no+en%a s uoeni) ne$osta8i)a (-astito. %a/ &o%i i*a*i(a%u tra%no ne*a$o(o-%st(o *'o. to.a +to ro$ite-%i ne pru1a%u po$r+&u i suos%e4an%e - *natno se pre&-apa s .ranini) pore)e4a%e) -inosti IZ2JE"AVAJUBI POREMEBAJ !IINOSTI - oso'a &ra%n%e os%et-%i(a na )o.u4nost &riti&e/ o$'a8i(an%a i-i neo$o'ra(an%a/ pa o$'i%a stupiti u o$nos s ne&i) a&o ni%e si.urna $a 4e 'iti (o-%ena i pri,(a4ena - 'o%e se $a 4e &a*ati ne+to .-upo i osra)otiti se i-i upasti u neu.o$nost *'o. to.a +to se %asno (i$i $a su po8r(en%e-e

130

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA (%eru%u $a su nesposo'ne i-i in5eriorne i o$nosu na $ru.e i tipino pret%eru%u u po.-e$u ri*i&a i-i opasnosti po$u*i)an%a 'i-o e.a +to ni%e n%i,o(a $ne(na rutina i*'%e.a(a%u posao i-i +&o-s&e a&ti(nosti pre&-apan%e s o(isni) pore)e4a%e) -inosti i .ranini) pore)e4a%e)

OVISNI POREMEBAJ !IINOSTI - ne)a sa)opou*$an%a i ne os-an%a se sa)a na se'e - pasi(no $opu+ta%u partneri)a o$.o(ornost u o$-ui(an%u o to)e .$%e 4e 1i(%eti/ &a&o 4e se *apos-iti/ t&o 4e 'iti &u4ni pri%ate-% - te+&o i) %e *apoeti 'i-o &a&(u (-astitu a&ti(nost - s-a1u se s $ru.i)a a& i &a$ *na%u $a ti $ru.i nisu u pra(u - os%e4a%u se ne-a.o$no &a$ su sa)e i esto i, *ao&up-%a stra, $a 4e 'iti osta(-%ene $a se sa)e 'rinu o se'i - (-astite potre'e po$re6u%u potre'a $ru.i, - nisu u stan%u *a,ti%e(ati 'i-o +to o$ $ru.i, - &a$ se '-is&i o$nos pre&ine/ ,itno tra.a%u *a na$o)%est&o) - u DSM =IV = $i%a.no*a o(o. pore)e4a%a sa$r1i G tipa si)pto)a: one +to opisu%u o(isno pona+an%e i one +to opisu%u t*(. pro'-e)e (e*an%a u* ne&o. - ni%e $o&a*ano $a %e o(a% pore)e4a% e+4i u 1ena/ a-i posto%e o$re6ene ra*-i&e i*)e6u )u+&ara8a i 1ena s ta&(i) pore)e4a%e) - (e-i&a %e uesta-ost $epresi%e u ro6a&a )u+&ara8a s o(isni) pore)e4a%e) -inosti/ a-i (e-i&u uesta-ost panino. pore)e4a%a u ro6a&a 1ena s o(isni) pore)e4a%e) - pre&-apa se s .ranini) i i*'%e.a(a%u4i) pore)e4a%e) - po(e*ana %e i s ne&o-i&o $i%a.no*a na os I i sa s-a'i) t%e-esni) *$ra(-%e) OPSESIVNO-3OMPU!ZIVNI POREMEBAJ !IINOSTI - per5e&8ionisti/ *ao&up-%eni $eta-%i)a/ pra(i-i)a/ raspore$i)a i s-. - us)%era(a (e-i&u po*ornost na po%e$inosti ta&o $a .-a(ni pro%e&t ni&a$ ne 'u$e $o(r+en - us)%ereni su na ra$ a ne na *a$o(o-%st(o - te+&o i) %e $oni%eti o$-u&u i raspore$iti (ri%e)e - )e6u-%u$s&i o$nosi su i) esto s-a'i/ %er su t(r$o.-a(i i tra1e $a se s(e ra$i na n%i,o( nain - op4enito su &ruti/ pose'no u po.-e$u )ora-ni, pitan%a - nisu u stan%u 'a8iti u s)e4e istro+ene i 'es&orisne pre$)ete a& i &a$ ne)a%u senti)enta-nu (ri%e$nost - (r-o esto +&rto s&up-%a%u no(a8 i isto$o'no 1i(e u 'i%e$i - potpuno ra*-iito o$ opsesi(no-&o)pu-*i(no. pore)e4a%a- ne u&-%uu%e opsesi%e i &o)pu-*i%e> = ni%e %asno ni %esu -i po(e*ani

131

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA ANTISO8IJALNI POREME9AJ LINOSTI :PSIHOPATIJA1 - esto se &oriste &ao sinoni)i/ a-i i)a%u *naa%ne ra*-i&e - antiso8i%a-no pona+an%e 'itan %e (i$ o'a na*i(a - poet&o) 1F.st. P,i-ippe Pine-- )ani%a 'e* $e-iri%e - 1NLK. Ja)es Pri8,ar$ = H)ora-na u)na pore)e4enostH - $ana+n%i DSM-IV &onstru&t antiso8i%a-no. pore)e4a%a -inosti i)a $(i%e .-a(ne &o)ponente: na*onost pore)e4eno. pona+an%a pri%e $o'i o$ 1K .o$. ?neopra($ano i*osta%an%e i* +&o-e/ '%e1an%e o$ &u4e/ esto -a.an%e/ &ra6u/ pa-e1/ na)%erno uni+ta(an%e tu6e i)o(ine@ i nasta(-%an%e to. o'ras8a pona+an%a u o$ras-o% $o'i - o$ras-a antiso8i%a-na -inost pona+a se neo$.o(orno i antiso8i%a-no pre)a s(o) pos-u/ &r+i *a&one/ -a1e/ ra*$ra1-%i(a %e i 5i*i&i a.resi(na/ ne (ra4a $u.o(e i ne o'a*ire se na opasnost/ i)pu-*i(ni su i ne p-anira%u unapri%e$/ ne pri$a%u (a1nost istini niti se &a%e *'o. s(o%i, ne$%e-a - MZ o$ras-i, a)eri&i, )u+&ara8a i 1Z 1ena - &onstru&t psi,opati%e %e po(e*an sa spisi)a ar(ePa D-e8&-ePa i s n%e.o(o) &-asino) &n%i.o) H 3rin&a $u+e(no. *$ra(-%aH = posta(io %e s&up &riteri%a *a prepo*na(an%e to. pore)e4a%a - D-e8&-ePe(i &riteri%i *a psi,opati%u se )an%e o$nose na antiso8i%a-no pona+an%e &ao ta&(o/ a (i+e na psi,o-o.i%u psi,opata - %e$no o$ &-%uni, s(o%st(a = siro)a+t(o e)o8i%a - ne)a%u os%e4a% sti$a/ a a& i po*iti(ni os%e4a%i o'ino su .-u)a - na pri po.-e$ %e +ar)antan/ a $ru.i)a )anipu-ira na oso'nu $o'it - neo$.o(orno pona+an%e/ ne ue na te)e-%u po.re+a&a - nepri)%ereno )oti(irano pona+an%e = i)pu-*i(no ?'e* o$re6ene potre'e@ - $anas (e4ina istra1i(aa psi,opate i$enti5i8ira &oriste4i pro(%erne -iste ? are i sur@- o)o.u4u%u i$enti5i&a8i%u $(a .-a(na s&upa psi,opats&i, pona+an%a ?se'inost i 'e+4utnost/ te antiso8i%a-ni 1i(otni sti-@ - esto se $i%a.nosti8ira i &a$ posto%i *-opora'a a-&o,o-a i $ro.a - ;K-N<Z *at(oreni&a u$o(o-%a(a &riteri%i)a *a $i%a.no*u antiso8i%a-no. pore)e4a%a

ISTRAJIVANJA I TEORIJE ETIO!O"IJE PSI OPATIJE - .eneti&a - a&ti(nost sre$i+n%e. 1i(ano. susta(a - psi,o-o+&i i)'eni8i u o'ite-%i i uen%u i*'%e.a(an%a - stupan% po'u6enosti i i)pu-*i(nosti - istra1i(an%a pro(o6ena na psi,opati)a &o%i su osu6eni &ao &ri)ina-8i

132

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA G,n,&ski k!',l%&i psi !p%&sk!" p!n%2%n$% - istra1i(an%a na pos(o%eno% $%e8i u&a*u%u na )o.u4nost u-o.e nas-i%e6a u &ri)ina-itetu - po&a*a-a se (e4a uesta-ost &ri)ina-iteta u 'io-o+&i, sro$ni&a/ ne.o u sro$ni&a steeni, us(o%en%e) Ak&i4n!s& s',)i2n$," 3i4%n!" s*s&%4% i psi !p%&i$% - &ri)ina-8i = EE" a'nor)a-nosti - na%e+4a a'nor)a-nost %e 'io sporo(a-na a&ti(nost ?tipina *a $o%ena$ i )a-u $%e8u@ - ta&o6er su *a)i%e4eni i po*iti(ni +i-%8i = %a(-%a%u se u te)pora-no) po$ru%u )o*.a i sasto%e se o$ pro(a-a a&ti(nosti s 5re&(en8i%o) o$ O-N i 1M-1O * - no/ o(e a'nor)a-nosti nisu uoene &o$ s(i, psi,opata - ta&o6er/ )o1$ani (a-o(i nisu spori u s(i) e&speri)enta-ni) u(%eti)a ?npr. na6eni su &a$ o$)ara%u@ are o(u sporo(a-nost tu)ai &ao *na& $is5un&8i%e in,i'i8i%s&i, )e,ani*a)a/ +to *au*(rat u)an%u%e sposo'nost psi,opata $a naui unapri%e$ o'usta(iti postup&e &o%i .a (%ero%atno (o$e u nepri-i&u Ul!"% !0i&,l$i - o'ite-% &ao pri)arni a.ens so8i%a-i*a8i%e - ne$ostata& a5e&ti(ne (e*anosti i te+&o o$'a8i(an%e o$ strane ro$ite-%a = pri)arni su u*ro8i psi,opats&o. pona+an%a - ta&o6er/ po(e*u%e se i s ne$os-%e$ni) o$.o%ni) postup8i)a ro$ite-%a i n%i,o(i) poua(an%e) $%e8e o$.o(orno) pona+an%u pre)a $ru.i)a - oe(i psi,opata ta&o6er is&a*u%u antiso8i%a-no pona+an%e - no/ te po$at&e (a-%a u*i)ati s opre*o)/ %er su po$a8i pri&up-%eni retrospe&ti(ni) i*(%e+4i)a/ t%. i* pris%e4an%a oso'a o pret,o$ni) $o.a6a%i)a - in5or)a8i%e su $(o%'ene (ri%e$nosti - %e$ini nain $a se i*'%e.nu pro'-e)i retrospe&ti(ni, po$ata&a %est $a se $o o$ras-e $o'i prati (e-i&a s&upina oso'a &o%e su %o+ &ao $%e8a o$a'rane u &-ini&a)a *a sa(%eto(an%e $%e8e - na.-a+a(a se (a1nost o$.o%a $%e8e - oe(i psi,opata ini se $a su )o$e- antiso8i%a-no. pona+an%a - no/ ni%e %e$ini i)'eni&

133

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA U,n$, i+0$,"%4%n$%5 k%3n$%4%n$, i psi !p%&i$% - (e4 %e spo)enuta nesposo'nost ti, oso'a $a ue na te)e-%u (-astito. is&ust(a: one ne po&u+a(a%u i*'%e4i ne.ati(ne pos-%e$i8e so8i%a-no nepri,(at-%i(o. pona+an%a - ta&o6er %e D-e8&-eP uoio $a te oso'e nisu neurotine i $a su ri%et&o an&sio*ne - *aista- i)a%u nis&u ra*inu an&sio*nosti - u ispiti(an%u uen%a i*'%e.a(an%a ?e-e&tro+o&o(i@ = psi,opati na%(i+e .re+a&a- $%e-u%u po$ )an%o) ra*ino) an&sio*nosti ne.o nor)a-ne oso'e - *nai = tre'a-o 'i i) po(isiti an&sio*nost/ te su to ispita-i in%i8iran%e) a$rena-ina - na &ra%u ni%e prona6ena ra*-i&a u op4e) 'ro%u .re+a&a i*)e6u psi,opats&i, i nepsi,opats&i, ispitani&a/ 'i-o $a su pri)a-i a$rena-in i-i ne/ ta&o6er/ nepsi,opats&i *at(oreni8i &o%i su pri)i-i p-a8e'o 'itno su na&on ni*a po&u+a%a s)an%i-i u$io .re+a&a/ $o& $o ta&(o. po'o-%+an%a ni%e $o+-o &o$ psi,opata &o%i su pri)i-i p-a8e'o i tre4e/ &a$ su pri)i-i a$rena-in = psi,opati su po'o-%+a-i s(o% re*u-tat u i*'%e.a(an%u po.re+a&a na&on &o%i, s-i%e$i e-e&tro+o&/ $o& su nepsi,otini 'i-i po$ ne.ati(ni) ut%e8a%e) a$rena-ina = (iso&a po'u6enost/ -o+i%i ura$a& - no/ istra1i(an%a po&a*u%u $a to u(e-i&e o(isi o o'-i&u &a1n%a(an%a/ %er %e$nosta(no ne&i o'-i8i &a1n%a(an%a *a psi,opate ne)a%u *naen%a ?&o$ no(8a rea.ira%u i $o'ro ue@- &a*na )ora 'iti re-e(antna *a n%i,o( susta( (ri%e$nosti - to se )o1e a-ternati(no o'%asniti i sa-i%entno+4u &a*ne = pri )ateri%a-no) &a1n%a(an%u &a*na %e sa-i%entna - u situa8i%a)a u &o%i)a su na*one i na.ra$e i &a*ne/ psi,opati pa1n%u us)%era(a%u na na.ra$e/ u)%esto $a pa1n%u ra(no)%erno po$i%e-e i*)e6u na.ra$a i &a*ni - psi,opati ne)a%u stra, o$ &a*ne- esto poine *-oin ?"orenstein/ 1FF1@ N,)!4!l$%n s&*p%n$ p!0*=,n!s&i i i-p*l+i4n!s& - (e4ina stu$i%a po&a*u%e $a u 'a*a-ni) u(%eti)a psi,opati i)a%u s)an%enu &o1u (o$-%i(ost - n%i,o(a &o1na (o$-%i(ost s-a'i%e rea.ira na suoa(an%e s inten*i(ni) i-i a(er*i(ni) po$ra1a%i)a i-i na pre$)ni%e(an%e a(er*i(no. po$ra1a%a - no/ srano 'i-o psi,opata %e poput ono. u nor)a-ni, -%u$i u 'a*a-ni) u(%eti)a/ a rea&ti(nost ta&o6er ni%e upa$-%i(a - u situa8i%a)a u &o%i)a psi,opata oe&u%e stresni po$ra1a%/ n%i,o(o se 'i-o u'r*a (i+e ne.o u nor)a-ni, -%u$i &o%i oe&u%u stres - po(e4ana i)pu-*i(nost i nesposo'nost o$r1a(an%a 8i-%u us)%erene a&ti(nosti

134

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA psi,opati usp%e+ni%e &ontro-ira%u s(o%e ne.ati(ne e)o8iona-ne rea&8i%e- oni *apra(o tra1e u*'u6en%a i)a%u $e5i8ite p-aniran%a i in,i'i8i%e- te se pona+a%u i)pu-*i(no

TERAPIJE POREME9AJA LINOSTI - )a-o %e po$ata&a o terapi%i/ &ao +to %e i )a-o po$ata&a o nasta%an%u o(i, pore)e4a%a - tre'a i)ati na u)u $a na%(e4i) $i%e-o)/ terapeuti &o%i ra$e s ta&(i) pa8i%enti)a 'rinu i o pore)e4a%i)a s Osi I - antiso8i%a-na -inost = *-opora'a $ro.a - i*'%e.a(a%u4a -inost = so8i%a-na an&sio*nost - tipino %e i $a pro'-e) s Osi I i $o(e$e pa8i%enta $o terapeuta - 'i,e(iora-ni i &o.niti(ni terapeuti = su&-a$no s(o%e) us)%era(an%u pa1n%e sa situa8i%e a ne na &ara&teristi&e/ $one$a(no nisu i)a-i +to &a*ati o spe8i5ini) terapi%a)a *a pore)e4a%e -inosti - u)%esto to.a/ oni ana-i*ira%u pro'-e)e &o%i/ s(eu&upno .-e$ano/ o$r1a(a%u pore)e4a% -inosti - te,ni&e $esen*i'i-i*a8i%e i-i ra8iona-nno-e)o8iona-na terapi%a/ uen%e so8i%a-ni, (%e+tina

TERAPIJA "RANIINO" POREMEBAJA !IINOSTI - pre)a 2e8&u - ni* -i%e&o(a %e is&u+an/ a pose'no anti$epresi(i i neuro-epti8i
Psi !&,'%pi$% !0$,k&ni ',l%(i$% - teori%a o'%e&tni, re-a8i%a = o.rana& psi,oana-iti&e terapi%e/ 'a(i se priro$o) i ra*(o%e) )enta-ni, repre*enta8i%a (-astite i $ru.i, oso'a - u&-%uu%e i )a+tan%a i e)o8i%e pri$ru1ene ti) repre*enta8i%a)a te naine na &o%e te (ari%a'-e posre$u%u u interpersona-no) 5un&8ioniran%u - na.-a+a(a se ut%e8a% $epri(a8i%e i *-osta(-%an%a ti%e&o) $%etin%st(a - 3o,ut> i 3ern'er.> - 3ern'er. po-a*i o$ te)e-%ne pretposta(&e $a .ranine -inosti i)a%u s-a' e.o i sto.a natpros%ene te+&o4e u to-eriran%u re.resi%e $o &o%i, $o-a*i ti%e&o) psi,oana-iti&e terapi%e - 3ern'er.o(a )o$i5i8irana ana-iti&a terapi%a *a op4i 8i-% i)a %aan%e pa8i%ento(a s-a'o. e.a - terapi%a u&-%uu%e ana-i*u .-a(ni, o'rana .ranine -inosti- nai)e/ 8i%epan%e na $o'ro i-i *-o / u)%esto inte.ra8i%e u 8%e-inu - .ranino) pa8i%entu tre'a po)o4i $a testira rea-nost - 3ern'er.o( pristup %e (i+e us)%eru%u4i o$ (e4ine ana-iti&i, pristupa = pa8i%entu $a%e &on&retne su.esti%e o nainu a$apti(no. pona+an%a

135

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA Di$%l,k&ik% 0i ,4i!'%ln% &,'%pi$% - pristup &o%i &o)'inira na &-i%enta us)%erenu e)pati%u s 'i,e(iora-ni) r%e+a(an%e) pro'-e)a - pre$-o1i-a %e Mars,a !ine,an = D2T - us)%eru%e se na terapeuto(o potpuno pri,(a4an%e .ranine -inosti sa s(i) n%i,o(i) protur%e%i)a i pret%erani) pona+an%e)/ e)pati&i (re$nu%u4i n%i,o(a ?is&ri(-%ena@ (%ero(an%a in%enini) pristupo) n%i,o(u sui8i$a-no) pona+an%u i osta-o) $is5un&8iona-no) pona+an%u - 'i,e(iora-ni (i$ terapi%e u&-%uu%e = po)a.an%e pa8i%entu $a naui r%e+a(ati pro'-e)e/ po'o-%+a(an%e interpersona-ni, (%e+tina te &ontro-iran%e an&sio*nosti - re*u-tati o(e terapi%e = *naa%na na$)o4 D2T s o'*iro) na s-i%e$e4e )%ere: na)%erno sa)oo*-%e6i(an%e u&-%uu%u4i po&u+a%e sa)ou'o%sta(a/ )an%i 'ro% o$usta%an%a o$ terapi%e/ )an%i 'ro% $ana ,ospita-i*a8i%e - D2T pa8i%enti su i)a-i 'o-%e ra$ne ana)ne*e/ na(o$i-i )an%u &o-iinu sr$1'e/ i pro8i%en%eni su &ao 'o-%e pri-a.o6eni /!"ni&i4n% &,'%pi$% - na.-a+a(a se te+&o4a u usposta(i po(%eren%a i*)e6u terapeuta i .ranine -inosti: n%i,o(a s&-onost $a testira%u pou*$anost terapeuta pri)%eno) pri%etn%i i $ru.i, *a,t%e(a/ n%i,o(a nis&a to-eran8i%a pre)a inti)nosti u* isto$o'nu si-nu os%et-%i(ost na o$'a8i(an%e/ te pre*entiran%e sta-no no(i, &ri*a - 2e8& posu6u%e .-a(nu pretposta(&u teori%e o'%e&tni, re-a8i%a/ upo*ora(a%u4i na rea&8i%e trans5era &o$ .ranini, pa8i%enta - 2e8& i sura$ni8i = teoreti*ira%u $a .ranine -inosti $%e-u%u u o&(iru %e$ne i-i ne&o-i&o o$ s-%e$e4e L s,e)e: 1. $a %e s(i%et opasan i *-ona)%eran G. $a su oni sa)i ran%i(i i ne)o4ni L. $ru.i i, nisu u stan%u pri,(atiti - ta&o6er se ra$i na s)an%en%u $i,oto)i*a8i%e u )i+-%en%u o s(i%etu o&o se'e - posti1e se &o.niti(na pro)%ena- a-i ne 'r*o i ni)a-o -a&o - i $o $(i%e .o$ine t%e$ni, sastana&a %e potre'no

TERAPIJA PSI OPATIJE - psi,opati%u %e pra&ti&i ne)o.u4e -i%eiti - na%(%ero%atni%i %e ra*-o. *a to $a oni nisu u stan%u usposta(iti 'i-o &a&a( o'-i& po(%er-%i(o. i is&reno. o$nosa s terapeuto) - &oristi-i su se ra*-iiti o'-i8i terapi%e : e-e&tro+o&o(i/ u*i)an%e -i%e&o(a poput $i-antina/ sti)u-ansa i se$ati(a te psi,o&irur.i%e - )e6uti)/ i)a na*na&a $a (e-i&e $o*e an&sio-iti&a u'-a1a(a%u ,osti-nost

136

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA s)atra se $a spe8i5ina (%ero(an%a u&-%uu%u opra($an%e/ oso'nu nepo.re+i(ost/ ne)o4nost $ru.i,/ te )a-i uina& pos-%e$i8a op4i 8i-% &o.. terapi%e %e sta(iti ta&(a (%ero(an%e na &u+n%u i po&u+ati $o(esti pa8i%ento(e i$e%e i pona+an%e u s&-a$ s nor)a)a $ru+t(a u &o%e) -%u$i po+tu%u pra(a i os%e4a%e $ru.i, -%u$i te u &o%e) )e,ani*)i so8i%a-ne &ontro-e uspi%e(a%u ut%e8ati na pona+an%e psi,opati se esto s)ire u sre$n%o% 1i(otno% $o'i i-i starosti

11. POREMEBAJI VEZANI UZ PSI OA3TIVNE TVARI *a s)an%i(an%e 5i*i&e 'o-i i-i )i%en%an%e stan%a s(i%esti $anas su $ro.e -a&o $ostupne i &oristi)o i, s(a&i $an po-ito&si&o)ani%a # o(isnost o (i+e psi,oa&ti(ni, t(ari0 pre$sta(-%a o*'i-%an *$ra(st(eni pro'-e) *ato +to su uin8i ne&i, $ro.a siner.ini &a$ se u*)u isto(re)eno/ a to *nai $a $%e-o(an%a s(a&e o$ n%i, u-a*e u intera&8i%u i proi*(o$e pose'no %a&u rea&8i%u ?npr. 'ar'iturati [ a-&o,o-@ a-&o,o- [ ,eroin = po(e4a(a se s)rtnost pato-o+&a upora'a psi,oa&ti(ni, t(ari &o%e $%e-u%u na 1i(ani susta( )o1e se po$i%e-iti u $(i%e &ate.ori%e: 1@ *-opora'a psi,oa&ti(ni, t(ari i G@ o(isnost o psi,o&ti(ni) t(ari)a +l!p!'%0% psi !%k&i4n, &4%'i # oso'a upotre'-%a(a t(ar $o te )%ere $a %e into&si8irana 8i%e-o. $ana i ne uspi%e(a i*(r+iti (a1ne o'(e*e/ niti uspi%e(a u po&u+a%i)a suste*an%a/ a-i ne posto%i 5i*i&a o(isnost !4isn!s& ! psi !%k&i4ni- &4%'i-%- a$i&8i%a0 te1i %e o'-i& *-opora'e/ esto pra4en 5i*i&o) o(isno+4u/ +to %e (i$-%i(o u to-eran8i%i i apstinen8i%s&i) si)pto)i)a &!l,'%n(i$% # 5i*io-o+&i pro8es u &o%e) su *a proi*(o6en%e isto. uin&a potre'ne s(e (e4e &o-iine psi,oa&ti(ne t(ari si-p&!-i s*s&,+%n$% # ne.ati(ne 5i*io-o+&e i psi,o-o+&e rea&8i%e &o%e oso'a $o1i(-%a(a &a$ i*nena$a prestane u*i)ati psi,oa&ti(nu t(ar- npr. .re(i/ ne)ir/ s)rt &riteri%i *a o(isnost pre)a DSM-IV: 1@ ra*(i%an%e to-eran8i%e &o%e se (i$i po to)e +to: a@ potre'ne su s(e (e4e $o*e/ '@ uin8i posta%u *natno s-a'i%i a&o se u*i)a uo'ia%ena &o-iina G@ ra*(i%a%u se si)pto)i suste*an%a &a$ oso'a prestane u*i)ati psi,oa&ti(nu t(ar i-i s)an%i &o-iinu L@ oso'a u*i)a s(e (e4u &o-iinu psi,oa&ti(nie t(ari i-i %e u*i)a $u1e (ri%e)e ne.o +to %e na)%era(a-a

137

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA M@ oso'a prepo*na%e pre&o)%ernu upora'u psi,oa&ti(ne t(ari K@ oso'a tro+i )no.o (re)ena u nasto%an%i)a $a na'a(i psi,oa&ti(nu t(ar i-i $a se opora(i o$ n%e*ini, uina&a O@ upora'a psi,oa&ti(ne t(ari nasta(-%a se uspr&os psi,i&i) i-i 5i*i&i) pro'-e)i)a &o%i su u*ro&o(ani i-i po.or+ani $ro.o) ;@ )no.e a&ti(nosti su napu+tene i-i s)an%ene uesta-osti *'o. upora'e supstan8e o(isnost )o1e 'iti $i%a.nosti8irana &ao sa i-i 'e* 5i*io-o+&e o(isnosti *a $i%a.no*u *-opora'e oso'a tre'a i)ati %e$an o$ $o-%e na(e$eni, pro'-e)a i*a*(ani, pona(-%ani) u*i)an%e) psi,oa&ti(ne t(ari 1. neusp%e, u i*(r+a(an%u .-a(ni, o'(e*a G. i*-a.an%e 5i*i&i) opasnosti)a L. pro'-e)i sa *a&ono) M. tra%ni $ru+t(eni i-i )e6u-%u$s&i pro'-e)i $ro.e )o.u u*ro&o(ati $e)en8i%u i $ru.e pore)e4a%e na Osi I

AL/OHOLIZAM - G<Z M i KZ J - )a-e ra*-i&e u o'ras8i)a pi%en%a i*)e6u ra*-iiti, etni&i, s&upina - ta&o6er = &o)or'i$itet %a(-%an%a *-opora'e a-&o,o-a s antiso8i%a-ni) pore)e4a%e) -inosti/ )ani%o)/ upora'o) $ru.i, $ro.a/ s,i*o5reni%o) i panini) pore)e4a%e) - stopa sa)ou'o%sta(a a-&o,o-iara/ po.oto(o 1ena puno %e (i+a u op4o% popu-a8i%i - po$ ut%e8a%e) a-&o,o-a = nesre4e/ u'o%st(a/ *-osta(-%an%a - si)pto)i suste*an%a = %utarn%e )unine i $r,ta(i8e - oso'e &o%e poin%u piti rano u 1i(otu ra*(i%u pr(e si)pto)e suste*an%a u L<i)a i-i M<i)a - o'ra*a8 pi%en%a po&a*u%e $a %e pi%en%e i*(an &ontro-e - oso'e tre'a%u piti s(a&o$ne(no o nisu u stan%u prestati i-i s)an%iti pi%en%e unato pona(-%ani) napori)a $a apstinira%u u potpunosti i-i $a o.ranie pi%en%e na o$re6ene perio$e ti%e&o) $ana - )o.u se opi%ati po(re)eno/ osta%u4i into&si8irani $(a/ tri i-i (i+e $ana - )o.u patiti o$ ispa$a pa)4en%a *a $o.a6a%e &o%i su se o$i.ra-i u (ri%e)e epi*o$e into&si8iranosti - ni&otin [ a-&o,o- = pose'no esto>

138

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA

3RAT3OROINI UIINDI A!3O O!A - a-&o,o- se ne po$(r.a(a niti %e$no) pro8esu pro'a(-%an%a/ )a-i $io o$)a, pre-a*i u &r(oto& &ro* sti%en&e 1e-u8a/ $o& (e4i $io o$-a*i u tan&o 8ri%e(o i ota)o 'i(a apsor'iran u &r( - ra*-a1e se = u %etri - apsorp8i%a %e 'r*a/ o$stran%i(an%e %e u(i%e& po-a.ano - a-&o,o- %e pri,(a4en u (e4ini &u-tura i ri%et&o se s)atra $ro.o) - a-i on *aista %est $ro.a i $%e-u%e &ao $epresor na sre$i+n%i 1i(ani susta( - poetni uina& a-&o,o-a %e sti)u-ati(an0 s)an%u%u se napetosti i *a&oenost/ raste $ru+t(enost i $o'ro raspo-o1en%e - ipa&/ ne&i -%u$i posta%u su)n%ia(i/ a& i nasi-ni - (e4e &o-iine a-&o,o-a o)eta%u s-o1ene pro8ese )i+-%en%a/ naru+eni su )otori&a &oor$ina8i%a/ ra(note1a/ .o(or i (i$- u to% 5a*i ne&i po%e$in8i posta%u $epresi(ni i po(ueni - a-&o,o- i)a sposo'nost $a s)an%u%e 'o- i u (e4i) &o-iina)a )o1e $o(esti $o s)iren%a i uspa(ati - posto%e 'ro%na (%ero(an%a o a-&o,o-u: s)an%u%e an&sio*nost/ po(e4a(a $ru1e-%u'i(ost/ opu+ta in,i'i8i%e i s-ino - *apra(o su uin8i po(e*ani s oe&i(an%i)a o uin8i)a oso'e &o%a pi%e &ao i n%e.o(i) &e)i%s&i) $%e-o(an%e) na ti%e-o - sta(o(i i)a%u sna1an uina& na pona+an%e DU"OROINI UIINDI DU"OTRAJNE Z!OPORA2E A!3O O!A Ti$,k p!',-,;%$% - Je--ine& opisao &a&o )u+&i a-&o,o-iari pro-a*e &ro* M etape na putu $o o(isnosti: 1@ pre$a-&o,o-iars&a 5a*a = po%e$ina8 pi%e u $ru+t(u i po(re)eno popi%e pri-ino puno $a 'i se os-o'o$io napetosti i *a'ora(io na pro'-e)e G@ pro$ro)a-na 5a*a = pi%en%e )o1e postati pota%no i )o.u .a o*naa(ati .u'i8i pa)4en%a/ a-&o,o- (i+e &ao $ro.a/ )an%e &ao pi4e L@ presu$na 5a*a = a-&o,o-iar %e u opasnosti o$ .u'it&a s(e.a +to 8i%eni- &a$ pi%e/ pi%e $o& )u ni%e *-o i-i posta%e pre(i+e stuporo*an $a 'i $a-%e pio0 so8i%a-na pri-a.o$'a opa$a/ pi%e ti%e&o) $ana i posta%e (i$-%i(o na pos-u/ u o'ite-%i i )e6u pri%ate-%i)a0 *ane)aru%e %e-o0 ra*$o'-%a o$ (i+e $ana nepre&i$no. pi%en%a0 )o.u4e ,a-u8ina8i%e i $e-iri% a&o prestane piti0 no/ %o+ u(i%e& i)a sposo'nost apstinirati M@ &ronina 5a*a = pi%en%e %e &ontinuirano0 1i(i $a pi%e/ rea&8i%e suste*an%a/ a&o pi4e ni%e $ostupno/ &on*u)ira se 'i-o &o%a te&u4ina &o%a sa$r1a(a a-&o,o-/ pati o$ neis,ran%enosti/ *ane)aru%e (an%s&i

139

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA i*.-e$/ i*.u'io %e sa)opo+to(an%e i ne os%e4a &a%an%e u (e*i 'i-o &o%e. aspe&ta s(o. pona+an%a/ potpuno presta%e 'rinuti o o'ite-%i i $o)u/ o pri%ate-%i)a/ pos-u i $ru+t(eno) statusu $ostupne in%eni8e ne pot&rep-%u%u o(a% opis )no.o %e )an%e $os-%e$nosti u ra*(o%u o$ pro'-e)no. pi%en%a $o a-&o,o-i*)a ini se $a pro.resi%a ta&o6er (arira o(isno o &o)or'i$inosti a-&o,o-a s $ru.i) pore)e4a%i)a u i $o'i u &o%o% po%e$ina8 poin%e piti &o)or'i$nost s $ru.i) pore)e4a%i)a e+4a %e a&o a-&o,o-i*a) poin%e u rano% $o'i po$a8i po&a*u%u $a se Je--ine&o( pri&a* ne o$nosi na a-&o,o-iar&e 1ene poin%u piti u &asni%o% $o'i/ (r-o esto na&on (r-o stresno. is&ust(a *a 1ene %e (re)ens&i inter(a- o$ poet&a pre&o)%erno. pi%en%a $o a-&o,o-i*)a &rata& &ontinuirano pi%u/ pi%u u osa)i

Bi!l!2ki *in(i - u* psi,o-o+&o propa$an%e/ te+&o 'io-o+&o o+te4en%e %e o*'i-%na pos-%e$i8a &ronino. pi%en%a - napa$nuti su s(a&o t&i(o i s(i or.ani - )o1e $o4i $o te+&e neis,ran%enosti - o)eta se pro'a(-%an%e ,rane i apsorp8i%a (ita)ina - &o$ stari%i, &ronini, a-&o,o-iara = ne$ostata& (ita)ina 2 )o1e i*a*(ati a)nesti&i sin$ro)/ te1a& .u'ita& pa)4en%a i *a ne$a(ne i $a(no pro+-e $o.a6a%e - o(e ispa$e u pa)4en%u popun%a(a%u i*)i+-%ni)/ ne(%ero%atni) $o.a6a%i)a = 3ONCA2U!ADIJA - $rastino s)an%en%e uno+en%a proteina $oprinosi ra*(o%u 8iro*e %etrene&e stani8e posta%u pre*asi4ene )a+4u i proteino) te to naru+a(a n%i,o(o 5un&8ioniran%e/ ne&e stani8e u)iru / pro(o8ira%u4i upa-ni pro8es0 &a$ se ra*(i%e o1i-%no t&i(o/ ono o)eta proto& &r(i - e+4a %e &o$ 1ena - a-&o,o- sa) po se'i ta&o6er naru+a(a 5un&8i%e i o+te4u%e stani8e %etre - osta-e este 5i*io-o+&e pro)%ene = o+te4en%e en$o&rini, 1-i%e*$a i pan&reasa/ *ata%en%a sr8a/ ,iperten*i%u/ &api-arne ,e)ora.i%e ?o$.o(orne *a po$'u-ost i 8r(eni-o@0 $u.otra%na upora'a- o+te4u%e stani8e )o*.a/ pose'no u 5ronta-ni) re1n%e(i)a/ u*ro&u%u4i &orti&a-nu atro5i%u i $ru.e pro)%ene u stru&turi - a-&o,o- re$u8ira uin&o(itost i)uno. siste)a

140

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA &on*u)iran%e a-&o,o-a u tru$no4i )o1e usporiti rast 5etusa i $%eteta/ te prou*roiti &rani%a-ne i 5a8i%a-ne ano)a-i%e/ te ano)a-i%e u$o(a &ao i )enta-nu retar$a8i%u # 5eta-ni a-&o,o-ni sin$ro) a& i u)%ereno pi%en%e )o1e prou*ro&o(ati )an%e te+&e uin&e na 5etus NO/ posto%e po$a8i $a &o$ ne&i, -%u$i a-&o,o- po*iti(no $%e-u%e na o$r1a(an%e *$ra(-%a = (ino i &oronarne 'o-esti uin8i na.-o. suste*an%a o$ a-&o,o-a &o$ a-&o,o-iara )o.u 'iti $osta $ra)atini- su'%e&ti(no/ pa8i%ent %e esto an&sio*an/ $epresi(an/ s-a'/ ne)iran/ ne )o1e spa(ati/ tre)or )i+i4a ?pose'no 5ine )us&u-ature prsti%u/ -i8a/ oni, &apa&a/ usana i %e*i&a@/ po$i*an%e pu-sa/ &r(no. t-a&a i te)perature u re-ati(no ri%et&i) s-ua%e(i)a a-&o,o-iar &o%i se pio (e4i 'ro% .o$ina )o1e u4i u $e-iri%u) tre)ens ?DTs@ &a$ na.-o pa$ne ra*ina a-&o,o-a u &r(i = oso'a posta%e $e-irantna i tre)oro*na/ te pati o$ ,a-u8ina8i%a &o%e su pri)arno (i*ua-ne/ a-i )o.u 'iti i ta&ti-ne ?1i(otin%e@- .ro*nia/ $e*ori%entiran i u1asnut )o1e se poeti panino .repsti po &o1i i-i pa& s&utriti u &utu $e-iri% i 5i*io-o+&i paro&si*)i i*a*(ani po)an%&an%e) a-&o,o-a po&a*u%u $a se ra$i o psi,oa&ti(no% t(ari &o%a st(ara o(isnost/ a (i$-%i(a %e i po(e4ana to-eran8i%a a-&o,o- )o1e po(e4ati propusnost )e)'rana 1i(ani, stani8a i ti) pro8eso) i*)i%eniti e-e&trinu (o$-%i(ost u )o*.u0 ta&o6er ut%ee na ra*ine serotonina/ )eta'o-i*)a &ate,o-a)ina/ pro)%ena)a na re8eptori)a neurotrans)itera pate -%u$i s &o%i)a su u intera&8i%i/ pati $ru+t(o

NI/OTIN I PUENJE - ni&otin# .-a(ni a-&a-oi$ $u,ana i n%e.o( i)'eni& &o%i proi*(o$i o(isnost

RAAIRENOST PUAENJA - +tetnost pu+en%a *a *$ra(-%e pre$sta(-%a pu+en%e se *na o$ 1FOM. - (e1e se u* ra& p-u4a/ e)5i*e)/ ra& .r-a i %e$n%a&a/ te (e4i 'ro% &ar$io(as&u-arni, 'o-esti - na%(%ero%atni%e +tetne &o)ponente $i)a *'o. spa-%i(an%a $u,ana su ni&otin/ u.-%ini )ono&si$/ &atran &o%i se pr(enst(eno sasto%i o$ o$re6eni, ,i$rou.-%i&a &o%i su &an8ero.eni - pre(a-en8i%a se s)an%i-a $rastino/ e+4e pu+e In$i%an8i/ A5roa)eri&an8i/ ra$ni8i/ oso'e ni1e. o'ra*o(an%a o$ pros%e&a popu-a8i%e/ uesta-ost %e na%ni1a )e6u oso'a)a &o%e su ste&-e (iso&o+&o-s&o o'ra*o(an%e i -%u$i)a i*na$ ;K .o$/ uesta-ost %e )an%e pa-a &o$ J/ -%u$i poin%u pu+iti u $%etin%st(u i a$o-es8en8i%i/ a $o' poet&a pu+en%a se sni1a(a pose'no &o$

141

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA 1ena/ pu+en%e osta%e %e$ini) u*ro&o) pri%e(re)ene s)rti &o%e. %e )o.u4e pre(enirati ri*i8i *a *$ra(-%e $rastino opa$a%u u ra*$o'-%u o$ pet $o $eset .o$ina na&on prestan&a pu+en%a/ ia&o %e o+te4en%e t&i(a p-u4a ire(er*i'i-no *a'rin%a(a pri(-anost pu+en%a *a )-a$e a&o o'a ro$ite-%a i stari%i 'ratXsestra pu+e- M %e puta (%ero%atni%e $a 4e i )-a6i -ano(i to initi [ ut%e8a% (r+n%a&a $ru.i 5a&tor %e $ostupnost i propa.iran%e 8i.areta s nis&i) postot&o) ni&otina

POS!JEDIDE PUAENJA - opasnosti o$ pu+en%a nisu re*er(irane sa)o *a one &o%i pu+e = se&un$arno pu+en%e - *a'ran%u%e se pu+en%e u %a(ni) prostori)a i ra$ni) sre$ina)a
MARIHUANA - sasto%i se o$ su+eni, i s)r(-%eni, -isto(a i .-a(i8a 'i-%&e &onp-%e/ 8ana'is sati(a - na%e+4e se pu+i/ a-i )o1e se i 1(a&ati/ pripre)ati &ao a% i-i %esti u pr1eni) na)irni8a)a a+i+ = puno sna1ni%i o$ )ari,uane/ proi*(o$i se o$stran%i(an%e) i su+en%e) s)o-aste i*-ue(ine (iso&o&(a-itetni, 'i-%a&a &ana'isa - $o 1F.st = -%e&o(ita s(o%st(a- -i%e& *a reu)ati*a)/ &osto'o-%u/ $epresi%u/ &o-eru i neura-.i%u - no/ *-oine se pripisi(a-o upora'i )ari,uane = *a'rana pro$a%e

PROAIRENOST UPORA2E MARI UANE - (r,una8 &ori+ten%a %e 'io 1F;F. i o$ ta$a opa$a UIINDI MARI UANE Psi !l!2ki *in(i -%'i *%n, - uin8i into&si&a8i%e )ari,uano)/ &ao i (e4ino) psi,oa&ti(ni, t(ari o(ise $i%e-o) o %aini i (e-iini $o*e - pu+ai i*%a(-%u%u $a i) )ari,uana $a%e os%e4a% opu+tenosti i $ru1e-%u'i(osti - (e-i&e $o*e $onose 'r*e i*)%ene e)o8i%a/ otup-%u%u po*ornost/ 5ra.)entira%u )is-i i o+te4u%u pa)4en%e - (r-o (iso&e $o*e &at&a$ i*a*i(a%u ,a-u8ina8i%e i $ru.e uin&e s-ine oni)a &ao $o& !SD-a u&-%uu%u4i e&stre)nu pani&u &o%a ne&a$ proi*-a*i i* (%ero(an%a $a *astra+u%u4e is&ust(o ne4e ni&a$a *a(r+iti

142

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA $o*iran%e )o1e 'iti te+&o re.u-irati *ato +to 'i,e(iora-ni uin8i )o.u *aostati i*a u$isa%a i (i+e o$ po-a sata s)atra se $a -%u$i &o%i su (e4 i)a-i psi,o-o+&e pro'-e)e pri%e upotre'-%a(an%a psi,oa&ti(ne t(ari-po$-i%e1u (e4e) ri*i&u ne.ati(no. is&ust(a .-a(ni sasto%a& = $e-ta-F-tetra,i$ro&ana'ino- ?T D@ istra1i(an%a po&a*u%u $a )ari,uana inter5erira sa +iro&i) raspono) &o.niti(ni, 5un&8i%a testo(i = supstituiran%e si)'o-a 'ro%e(i)a/ testo(i (re)ena rea&8i%e/ pona(-%an%e seri%e 'ro%e(a unapri%e$ i una*a$/ arit)eti&e opera8i%e/ ra*u)i%e(an%e proitano. te testo(i .o(ora = po&a*u%u o+te4en%e inte-e&tua-no. 5un&8ioniran%a naroito su *naa%ni .u'i8i &rat&orono. pa)4en%a te uen%e po$ ut%e8a%e) $ro.e = tri%e*ni se ne )o.u s%etiti ono. +to su ui-i po$ ut%e8a%e) ta&o6er/ 'i(an%e po ut%e8a%e) )ari,uane u)an%u%e s-o1ene psi,o)otori&e (%e+tine potre'ne *a (o1n%u0 o)eta ru&o(an%e si)u-atori)a -eta &ronina upotre'a i $u.otra%ne pos-%e$i8e = re*u-tati nisu %e$no*nani ?inte-e&tua-na $eteriora8i%a i-i ne777@ no/ &ori+ten%e )ari,uane u tine%$1ers&o% $o'i )o1e $oprini%eti psi,o-o+&i) pro'-e)i)a u o$ras-o% $o'i- (i+e stope ra*(o$a/ pre&inuti, (e*a/ $e-in&(en8i%e/ tra1en%e po)o4i strun%a&a/ )an%e sta'i-ni o'ras8i *apo+-%a(an%a

Uin(i -%'i *%n, n% &$,l,sn!- pl%n* - u &rat&o) ro&u = *a&r(are oi i ponu s(r'%eti/ isu+u%e usta i .r-o/ po(e4a(a apetit i )o1e ne+to )a-o po(isiti &r(ni t-a& - ne posto%e $o&a*i $a pu+en%e i)a nepo1e-%an uina& na nor)a-no sr8e - )e6uti)/ pre$sta(-%a opasnost *a one &o%i i)a%u pore)e4a%e sr8a = po$i1e 'ro% ot&u8a%a - $u.otra%na upora'a = )o1e o+tetiti stru&turu i 5un&8i%u p-u4a ?u$i+e se $u'-%e@- s)an%u%e se (ita-ni &apa8itet p-u4a ?&o-iina *ra&a &o%u oso'a )o1e i*$a,nuti na&on $u'o&o. u$isa%a@ - ne)a 5i-ter- (e4e &o-iine &atrana/ 'en*opirena ?u*roni& ra&a@ i po-iaro)ats&i ,i$ro&ar'oni - $o&a*i posto%e $a )ari,uana )o1e 'iti +tetna *a repro$u&8i%u = )an%i 'ro% i s-a'i%a po&ret-%i(ost sper)i%a0 &o$ 1ena esti pore)e4a%i o(u-a8i%e i s&ra4eni perio$ p-o$nosti/ ut%ee i na 5eta-ni ra*(o% - *aista $o-a*i $o to-eran8i%e - &a$a $o-a*i $o apstinen8i%e = .u'e apetit/ ra*$ra1-%i(i su/ i)a%u )uninu i $i%are%u

143

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA o'rnuta to-eran8i%a = is&usni) pu+ai)a )an%e tre'a *a uina& opi%enosti ?)o.u4e *'o. s&-a$i+ten%a T Da u )asno) t&i(u ti%e-a@ esta %e &o)'ina8i%a $ro.a [ a-&o,o)ari,uana i a-&o,o- # o+te4u%e per8ep8i%u/ &o.ni8i%u i )otori&u a&ti(nost %ae ne.o upora'a 'i-o &o%e o$ n%i, sa)e

T,'%pi$ski *in(i -%'i *%n, - s)an%u%e )uninu o'o-%e-i)a o$ ra&a i s)an%u%e .u'ita& apetita - ta&o6er %e terapi%a *a te+&o4e (e*ane u* AIDS i *a .-au&o) SEDATIVI i STIMULANSI

SEDATIVI - .-a(ni se$ati(i = Hspu+taiH uspora(a%u a&ti(nost ti%e-a i s)an%u%u sposo'nost rea.iran%a - or.ans&i nar&oti8i ?opi%u) i n%e.o(i $eri(ati )or5i%/ ,eroin/ &o$ein@ i sinteti&i 'ar'iturati = &ao se&onaN%'k!&i(i - pre$sta(-%a%u s&upinu se$ati(a &o%a st(ara%u o(isnost/ a u u)%ereni) $o*a)a os-o'a6a%u o$ 'o-o(a i uspa(-%u%u - opi%u)- )%e+a(ina o&o osa)naest a-&a-oi$a - )or5i% = a-&a-oi$ = ?po .r&o) 'o.u sna@- i*$(o%en i* opi%u)a/ pra, .or&o. o&usa/ sna1no sre$st(o *a s)iri(an%e i u'-a1a(an%e 'o-a - .o$ine 1N;M- )or5i% = u ,eroin = &ao -i%e& *a o(isnost o )or5i%u0 no s,(ati-i $a ,eroin a& %ae st(ara o(isnost/ sna1ni%i %e o$ )or5i%a/ $%e-u%e 'r1e i (e4i) inten*iteto) - opi%u) i n%e.o(i $eri(ati = proi*(o$e eu5ori%u/ pospanost/ san%aren%e i &at&a$ )an%a& &oor$ina8i%e - ,eroin i)a $o$atni poetni uina& = na(a-u/ os%e4a% top-e e&sta*e &o%i s-i%e$i neposre$no na&on intra(eno*ne in%e&8i%e = M-O , tra%e ra*$o'-%e/ a on$a $o1i(-%a(a po(-aen%e &o%e .ranii sa stuporo - o(e $ro.e su $epresori sre$i+n%e. 1i(ano. susta(a - st(ara%u o(isnost %er posto%i po(e4an%e to-eran8i%e i si)pto)e suste*an%a - rea&8i%e na po)an%&an%e potre'ne $o*e = )o.u poeti unutar N sati o$ pos-%e$n%e in%e&8i%e0 &ara&teristina %e 'o- u )i+i4i)a/ &i,an%e/ *no%en%e/ su*ne oi i *i%e(an%e- na-i&u%e pre,-a$i0 na&on LO sati si)pto)i posta%u te1i = ne&ontro-irani tr*a%i )i+i4a/ .re(i/ *i)i8a &o%a se i*)%en%u%e s pret%erani) 8r(en%en%e) i *no%en%e)/ po(i+en%e pu-sa i &r(no. t-a&a/ o(isni& ni%e u stan%u spa(ati/ po(ra4a i i)a pro-%e( = o(i si)pto)i o'inu tra%u ;G sata i postupno nesta%u ti%e&o) perio$a o$ pet $o $eset $ana

144

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA upora'a ,eroina = (i+e o$ )i-i%un o(isni&a/ po(e4a(a se 'ro% u .orn%i) so8ioe&ono)s&i) s-o%e(i)a (i+e %e o(isni, -i%eni&a i )e$i8ins&i, sestara = pretposta(-%a se $a %e to *'o. $ostupnosti i stresa so8i%a-ne pos-%e$i8e o(isnosti o nar&oti8i)a o*'i-%ni%e su o$ 5i*i&i,&ri)ina-ne a&ti(nosti i i*-a.an%e AIDS-u

B%'0i&*'%&i i )'*"i s,)%&i4i - 'ar'iturati = sinteti*irani &ao po)o4 u re-a&sa8i%i i spa(an%u - pr(i %e proi*(e$en 1F<L. - G tipa = 'ar'iturati s $u.i) $%e-o(an%e) i &rat&oroni 'ar'iturati ua 'r*o uspa(-%i(an%e i u)iren%e - *a &rat&orone se s)atra $a st(ara%u o(isnost - 'ar'iturati ?pento'ar'ita-/ se&o'ar'ita- i a)o'ar'ita-@ = opu+ta%u )i+i4e i u )a-i) $o*a)a proi*(o$e '-a.o stan%e eu5ori%e0 s pre&o)%erni) $o*a)a .o(or posta%e nera*.o(i%etan/ a ,o$ nesi.uran0 )o1e $o4i $o &ra%n%e naru+enosti prosu6i(an%a/ &on8entra8i%e i sposo'nosti *a ra$/ .u'i se e)o8iona-na &ontro-a i 'o-esni& )o1e postati ra*$ra1-%i( i 'or'en - %a&o (e-i&e $o*e )o.u 'iti s)rtonosne %er opu+ta%u )i+i4e $o te )%ere $a se oso'a u.u+i - a-&o,o- po%aa(a i-i a& u)no.ostruu%e $epri)ira%u4e uin&e 'ar'iturata = s)rtni is,o$ - $u.otra%na pre&o)%erna upora'a )o1e o+tetiti )o*a&/ a -inost $eteriorira - to-eran8i%a - si)pto)i suste*an%a = te+&i i $u.otra%ni = $e-iri%/ &on(u-*i%e a& i s)rt - )o.u4e %e ra*-i&o(at tri tipa oso'a &o%e *-opora'e -i%e&o(e: 1@ stereotip *-opora'e psi,oa&ti(n, t(ari: a$o-es8enti i )-a6i puno-%etni8i/ o'ino )u+&o. spo-a/ antiso8. pona+an%e/ ra'e $a 'i i*)i%eni-i s(o%e raspo-o1en%e i-i stan%e s(i%esti/ &at&a$ )i%e+a%u4i s $ru.i) $ro.a)a G@ oso'e sre$n%i, .o$ina/ pripa$ni8i sre$n%e. s-o%a &o%i su *apoe-i upotre'u pre)a uputi -i%eni&a $a 'i s)an%i-i an&sio*nost i-i nesani8u i poe-i su u*i)ati s(e (e4e $o*e- i)a%u re8ept L@ *$ra(st(eni $%e-atni8i/ -i%eni8i/ )e$i8ins&e sestre

STIMU!ANSI - H$i*aiH = $%e-u%u na )o*a& i si)pati&i 1i(ani susta( ta&o $a po$i1u 'u$nost i )otori&u a&ti(nost

145

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA

A-6,&%-ini - A)eri&ana8 D,en %e tra1io -i%e& *a ast)u - i* .r)a )a,uan. i*$(o%io a-&a-oi$ = e5e$rin &o%i se po&a*ao usp%e+ni) u -i%een%u ast)e - sinteti&a *a)%ena *a o(a% -i%e& # a)5eta)ini - pr(i/ 'en*e$rin = 1FG;... sinteti*iran = &ao in,a-ator *a ot(aran%e *aep-%eno. nosa- a &asni%e *a $epresi%u i po'o-%+an%e apetita/ *a (o%ni&e &a&o 'i o$a.na-i u)or/ a $anas u tret)anu ,ipera&ti(ne $%e8e - 'en*e$rin i $e&se$rin i )ete$rin = proi*(o$e uin&e oni)a &o$ noprepine5rina u si)pati&o) 1i(ano) susta(u = ora-no i-i intra(eno*no i )o.u st(oriti o(isnosti- po(isu%u 'u$nost/ pro'a(ne 5un&8i%e su in,i'irane a apetit s)an%en/ &oriste se u $i%eta)a/ srani rita) se u'r*a(a/ &r(ne 1i-e i )u&o*ne )e)'rane se ste1u. - oso'a posta%e 1i(a,na/ eu5orina/ &o)uni&ati(na/ 1e-i i*-a*iti/ ini se &ao $a i)a 'es&onanu ener.i%u i sa)opou*$an%e0 (e4e so*e )o.u uiniti oso'u ner(o*no)/ u*'u6eno) i *'r&ano)/ i*-a1u4i %e pa-pita8i%a)a/ .-a(o'o-%a)a/ (rto.-a(i8i i 'esani8i - &orisni& &o%i ra'i (e-i&e $o*e = )o1e postati %a&o su)n%ia( i nepri%ate-%s&i raspo-o1en/ te postati opasan *a $ru.e - u*i)an%e $u1e ra*$o'-%e in$u8ira stan%e s-ino paranoi$no% s,i*o5reni%i/ u&-%uu%u4i n%e*ine su)anutosti - (%eru%e se i $a u*ro&u%e o+te4en%e )o*.a - to-eran8i%a %e ra*(i%a na.-o = &orisni& )o1e poeti u'ri*.a(ati )eta$rin ?na%%ai@ $ire&tno u (ene - H5ure1iH ?spee$-5rea&@ = 'e* %e-a/ spa(an%a ne&o-i&o $ana - ne&o-i&o pos-%e$n%i, .o$ina opa$a upora'a sti)u-ansa = ia&o %e u*i)an%e u o'-i&u pu+en%a s(e e+4e ?pose'no na a(a%i)a@ /!k%in - i* .r)a &o&a ?s An$a@ = in$i%an8i 1(au/ Europ-%ani u&u,a(a%u u napit&e - Creu$ .a %e u*i)ao &a&o 'i pre(-a$ao $epresi%u - Do8a = Do-a .a %e sa$r1a(a-a u poet&u - 1NNO - i)a re$u8ira%u4i uina& na 'o-/ na.-o $%e-u%e na &orte&s )o*.a po(e4a(a%u4i sen*ornu s(%esnost i $onose4i L<)inutno stan%e eu5ori%e - se&sua-na 1e-%a %e na.-a+ena/ os%e4a% sa)opou*$an%a/ $o'ro. raspo-o1en%a i nepo'%e$i(osti - pre&o)%erna $o*a- ,-a$no4a/ )unina i nesani8a &ao i paranoi$ni s-o) i *astra+u%u4e ,a-u8ina8i%e inse&ata &o%i )i-e ispo$ &o1e

146

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA &ronina upora'a = $o(o$i $o pro)%ene -inosti &o%e u&-%uu%u po(i+enu irita'i-nost/ s-a'-%en%e $ru+t(eni, (e*a/ paranoi$no )i+-%en%e i pore)e4a%e spa(an%a )o.u u)ri%eti o$ pre$o*iran%a/ esto *'o. in5ar&ta )io&ar$a = i)a sna1na (a*o&onstri&ti(na s(o%st(a pose'no opasan u tru$no4i )o.u4e .a %e u+)r&a(ati/ pu+iti u -u-i i-i 8i.areta)a/ .utati i-i a& u'ri*.a(ati u (enu ne&i o(isni8i o ,eroinu )i%e+a%u o(e $(i%e $ro.e u &o)'ina8i%u Hspee$'a--H &o%a se u*i)a ora-no &o&ain se )o1e *a.ri%a(ati i s etero) = &o&ains&a 'a*a &o%a %e i*u*etno %a&a = 'i%e-i torna$o0 pu+i se u (o$eno% -u-i i-i prs&a po o'ini) 8i.areta)a i-i s)ot8i)a )ari,uane = 'r*o se apsor'ira u p-u4i)a i prenosi u )o*a& te in$u8ira inten*i(an $(o)inutni (r,una8 na&on &o%e. s-i%e$i ne)ir i ne-a.o$a pro8es Hi+4en%aH %e opasan %er %e eter %a&o *apa-%i( H8ra&8H = o'-i& Hos-o'o6ene 'a*e upora'a &o&aina %e naras-a u ;<i) i N<i) .o$ina)a &o&ain i*a*i(a o(isnost/ ia&o se u poet&u ni%e )is-i-o ta&o = no/ i*a*i(a te+&e si)pto)e suste*an%a u&o-i&o se prestane s &ori+ten%e) "aTin i 3-e'er na'ra%a%u tri 5a*e suste*an%a: a@ s-o) = 1u$n%a %e inten*i(na u poet&u i oso'a ne )o1e spa(ati/ $epresi(na %e paranoi$na/ te $o-a*i u)or/ '@ suste*an%e = ra*$o'-%e '-i*u nor)a-nosti/ a-i se 1u$n%a po%a(i opet *a ne&o-i&o $ana/ 8@ .a+en%e = u&-%uu%e perio$ine epi*o$e 1u$n%e &o%u %e )o.u4e &ontro-irati

LSD i DRUGI HALU8INOGENI o5)an/ +(i8ars&i 5ar)a8eut = $--i*er.ina &ise-ina $ieti-a)i$ # $ro.a sinteti*irana 1FLN... - psi,o$e-ina is&ust(a - ,a-u8ino.eni = opisu%e u%e$no i %e$an o$ .-a(ni, uina&a ta&(i, psi,oa&ti(ni, t(ari - u* !SD/ posto%e %o+ $(a (a1na ,a-u8ino.ena = )es&a-in i psi-o8i'in - Mes&a-in # a-&a-oi$ i $%e-atni sasto%a& pe%ot-a ?&a&tus@ - Psi-o8i'in # &rista-ni pra, &o%e. %e o5)an i*o-irao i* .-%i(e Psi-o8P'e )eSi8ana - po(e*anost Htripo(aH i pono(no. o$-as&a u *at(or - !earP i A-pert s ar(ar$a *a.o(ara-i ,a-u8ino.ene - no(i ,a-u8ino.en e8stasP = po(e4a(a prisnost i u(i$/ po'o-%+a(a interpersona-ne o$nose/ po$i1e raspo-o1en%e i potie s(%esnost o estets&o)0 )o1e u*ro&o(ati napetost )i+i4a/ 'r*e po&rete oi%u/ )uninu/ nes(%esti8u/ *i)i8u i-i *no%en%e/ an&sio*nost/ $epresi%u i &on5u*i%u

147

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA

UIINDI A!UDINO"ENA - &at&a$ = napa$i pani&e = stra, o$ .u'it&a ra*u)a - sineste*i%a - %e$an o$ .-a(ni, u*ro&a *a'rinutosti pri u*i)an%u !SD-a %e )o.u4nost nepre$(i6eno. po(rat&a = psi,o$e-ini $o1i(-%a% ?5-as,'a8&@ i to na&on +to %e 5i*io-o+&o $%e-o(an%e (e4 presta-o - 1K-L<Z &orisni&a i, %e i)a-o
ETIOLOGIJA ZLOPORABE PSIHOA/TIVNIH TVARI I OVISNOST - op4enita %e pre$o$1'a $a na%pri%e )ora posto%ati perio$ pre&o)%erne upotre'e $a 'i $o+-o $o *-opora'e i-i o(isnosti

SODIO3U!TURA!NE VARIJA2!E - &u-ture pi%en%a - posto%e ra*-i&e i*)e6u ra*-iiti, na8i%a/ a-i i unutar popu-a8i%e sa)o %e$ne *e)-%e0 npr. (iso&e ra*ine a-&o,o-i*)a &o$ po)ora8a/ ra$ni&a na 1e-%e*ni8i ... - ta&o6er upora'a $u,ana )e6u ueni8i)a sre$n%i, +&o-a = e+4a &o$ oni, sa s-a'i%i) o8%ena)a/ pro'-e)atino. pona+an%a/ sa s&-ono+4u pre)a ,ea(P )eta- .-a*'i &ao i &o$ oni, &o%e s-a'o na$*iru na&on +&o-e - ut%e8a% (r+n%a&a %e (r-o 'itan u o$-ui(an%u a$o-es8enata ,o4e -i pu+iti/ te ta&o6er os%e4a%sa)ouin&o(itosti - ,eroin i 8ra8& %e 'io na%pro+ireni%i u .etoi)a/ a )ari,uana i ,a-u8ino.eni u O<i) - %o+ %e$na 'itna (ari%a'-a osi) $ostupnosti i ut%e8a%a (r+n%a&a # )e$i%i PSI O!OA3E VARIJA2!E - uin8i a-&o,o-a na raspo-o1en%e - oso'ine -inosti &o%e po(e4a(a%u (%ero%atnost $a 4e ne&i -%u$i pre&o)%erno piti
I+-$,n, '%sp!l!3,n$% - )no.e stu$i%e su.erira%u $a %e .-a(ni ra*-o. upora'e psi,oa&ti(ni, t(ari pro)%ena raspo-o1en%a - $a&-e/ pot&rep-%u%e se i-i i*a*i(an%e) po*iti(no. raspo-o1en%a i-i s)an%i(an%e) ne.ati(ni, stan%a - a-&o,o-/ )ari,uana/ se$ati(i/ ni&otin i &o5ein s)an%u%u an&sio*nost i patn%u te opu+ta%u/ a sti)u-ansi i nar&oti8i potiu po*iti(na raspo-o1en%a

148

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA a-&o,o- = s)an%u%e napetost )i%en%an%e) &o.ni8i%e i per8ep8i%e = a-&o,o-na &rat&o(i$nost/ a-i )ora%u posto%ati $istra&tori $a se ne )is-i o neu.o$no% )is-i %o+ %e$na (ari%a'-a = &on*u)iran%e a-&o,o-a pret,o$i stresu i-i .a s-i%e$i = na&on stresa %er oe&u%u $a 4e i) s)an%iti napetost -%u$i &o%i oe&u%u $a 4e a-&o,o- s)an%iti stres i an&sio*nost (%ero%atno 4e 'iti e+4i potro+ai

Lin!s& i *p!'%0% )'!", - esto %e po(e*ano s &ri)ina-iteto)/ *-opora'o) $ro.e i antiso8i%a-no. pore)e4a%a -inosti - o(isni8i o $ro.a)a o$stupa%u na upitni&i) )%era)a -inosti/ no pitan%e %e pret,o$e -i te &ara&teristi&e upotre'i i-i su re*u-tat upotre'e - -on.itu$ina-na istra1i(an%a = ne&o-i&o oso'ina -inosti o(isni&a: ,ipera&ti(nost u $%etin%st(u/ antiso8i%a-no pona+an%e - pre&o)%erni &orisni8i u $o'i o$ ; .o$ina su opisani na s-i%e$e4i nain: ne s-a1e se $o'ro s $ru.i)a/ ne (o$i rauna o )ora-ni) pitan%i)a/ po&a*u%e 5i*i&e si)pto)e stresa/ neo$-uan/ nepou*$an i-i ne )o1e )u se (%ero(ati - u 11. .o$ini: (r-o e)o8iona-no nesta'i-an/ nepa1-%i( i nesposo'an $a se &on8entrira/ ne$osta%e )u an.a1iran%e u a&ti(nosti)a/ t(r$o.-a(/ o$stupa o$ (r+n%a&a

2IO!OA3E VARIJA2!E - .enets&i preneseno o$stupan%e u ne&o) 'io-o+&o) pro8esu777 - npr. stu$i%e '-i*ana8a po&a*u%u = (e4e s-a.an%e *a a-&o,o-i*a)/ upora'u &o5eina/ ni&otina i opi%ata &o$ i$entini, ne.o &o$ $(o%a%ani, '-i*ana8a - &o$ )u+&ara8a $ispo*i8i%a *a a-&o,o-i*a) )o1e 'iti nas-%e$na - ro$ite-% a-&o,o-iar i i*-o1enost o'ras8u pre&o)%erno. pi%en%a = pre$i&tori - *ani)an%e se usre$otoi-o na $opa)in - +to se *apra(o prenosi77 = sposo'nost po$no+en%a a-&o,o-a - 'o-%e po$no+en%e = a-&o,o-iari
TERAPIJA AL/OHOLIZMA - -i%een%e %e (r-o te+&o/ ne sa)o *'o. priro$e psi,oa&ti(ne t(ari $a ra*(i%a o(isnost/ ne.o i *'o. )no.i, $ru.i, psi,o-o+&i, pro'-e)a &o%i su (%ero%atno prisutni/ npr. $epresi%a/ an&sio*nost/ te+&i pore)e4a%i u $ru+t(eno) i u ra$no) 5un&8ioniran%u oso'e - (r-o %e (iso& ri*i& sui8i$a - *apra(o %e $osta upitno pret,o$e -i o(i pro'-e)i a-&o,o-i*)u i-i su n%e.o(a pos-%e$i8a

149

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA

TRADIDIONA!NO 2O!NII3O !IJEIENJE - pri(atne i %a(ne 'o-ni8e = $eto&si&a8i%a/ o$nosno suste*an%e o$ a-&o,o-a/ &o%e %e te+&o i 5i*i&i i psi,i&i i o'ino tra%e o&o )%ese8 $ana - &at&a$ se $a%u an&sio-iti8i $a 'i se o-a&+a-a an&sio*nost i op4a ne-a.o$a tri%e1n%en%a - a-&o,o-iari tre'a%u u.-%i&o,i$ratne otopine/ 2 (ita)ine i )o1$a anti&on(u-*i(nu terapi%u ANTA2US - $isu-5ira) i-i anta'us # -i%e& &o%i $e)oti(ira pi%en%e i*a*i(an%e) 1esto&o. po(ra4an%a a&o se pi%e a-&o,o- u(e$en %e 1FMN. .. - no/ u istra1i(an%u s p-a8e'o &ontro-no) s&upino) = po&a*a-o se $a anta'us ne $onosi ni&a&(u spe8i5inu &orist - )o.u4e su +tetne i o*'i-%ne popratne po%a(e ANONIMNI A!3O O!IIAR - AA/ osno(an 1FLK. = o$r1a(a%u sastan&e/ .$%e s(i pria%u o s(o%e) pro'-e)u - pru1a%u e)o8iona-nu po$r+&u/ ra*u)i%e(an%e i '-is&o sa(%eto(an%e *a a-&o,o-iare/ pa ta&o i $ru+t(eni 1i(ot &a&o 'i se u'-a1i-a i*o-a8i%a - utis&u%e se u(%eren%e $a %e a-&o,o-i*a) 'o-est o$ &o%e se oso'a ni&a$ ne )o1e i*-i%eiti/ $a %e potre'na nepre&i$na 'u$nost - $(anaest &ora&a TERAPIJA UVIDOM - psi,oterapeuti ori%entirani na u(i$ (i$e potre'u *a a&ti(no) i $ire&ti(no) inter(en8i%o) &a$ se ra$i o -i%een%u o(isni&a - terapeut 'i tre'ao 'iti $ostupan i i*)e6u seansi &a&o 'i pru1io po$r+&u i ra*u)i%e(an%e pa8i%entu - oso'e &o%e su susta( po$r+&e pa8i%entu su ta&o6er u&-%ueni u terapi%u - preporuu%e se anta'us i-i AA - &a$a su or.ani*irani 'i,e(iora-ni aspe&ti terapeut )o1e nasta(iti uo'ia%eno istra1i(an%e &on5-i&ata i a&o %e psi,o$ina)s&i ori%entiran/ ot&ri(an%e nes(%esne )oti(a8i%e *a poi%en%e - )re1a po$r+&e u o(o% terapi%i se *naa%no ra*-i&u%e o$ u&-%ui(an%a (a1ni, oso'a u o'ite-%s&o% terapi%i: a-&o,o-iar i-i o(isni& %e u sre$i+tu po*ornosti &ao ona% &o%i i)a pro'-e)-&ao trener ti)a - a-i/ posto%i i s-inost = -ano(e )re1e tre'a pa1-%i(o o$a'rati AVERZIVNA TERAPIJA

150

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA 'i,e(iora-ni istra1i(ai = a(er*i(no H&on$i8ioniran%eH a-&o,o-i*)a oso'a &o%a pre&o)%erno pi%e $o'i(a e-e&tro+o& i-i %o% se i*a*i(a )unina $o& .-e$a u a-&o,o-/ pose1e *a n%i) i-i .a poin%e piti pri&ri(ena sen*i'i-i*a8i%a = postupa& u &o%e) se *a)i+-%a a(er*i(ni po$ra1a%

UPRAV!JANJE PONAAANJEM POMOBU POT3REP!JENJA - Nat,an A*rin %e os)is-io operantni pristup -i%een%u a-&o,o-i*)a - u&-%uu%e (a1ne oso'e i* pa8i%ento(e o&o-ine i-i oso'-%e 'o-ni8e *a ,ospita-i*irane o(isni&e o$ &o%i, tra1i $a pro)atra%u pa8i%enta i pot&rep-%u%u pona+an%a poput re$o(ito. u*i)an%a anta'usa i u&-%ui(an%e u a&ti(nosti &o%e su u opre8i s pi%en%e) - A*rinn %e usposta(io ra$ne &-u'o(e &a&o 'i po)o.ao pa8i%enti)a $a sa(-a$a%u i-i usa(r+e (%e+tine s &o%i)a 'i se )o.-i *apos-iti i so8i%a-ne )re1e *a re&reati(ne a&ti(nosti &o%e ne u&-%uu%u a-&o,o- or.ani*irao i u(%e1'a(an%e pa8i%enata u ustra%an%u u (-astiti) sta(o(i)a i o$'i%an%u pi4a - na te)e-%u to.a %e ra*ra6ena strate.i%a &o%a se &at&a$ na*i(a = u(%e1'a(an%e 'i,e(iora-ne sa)o&ontro-e / +to u&-%uu%e: 1@ &ontro-u po$ra1a%a/ G@ )o$i5i&a8i%a topo.ra5i%e pi%en%a/ L@ pot&rep-%i(an%e i-i &ontro-irano pi%en%e - no/ &a&o na(esti a-&o,o-iara $a is&oristi ta sre$st(a 'e* sta-no. (an%s&o. na$*ora i &ontro-e 3ONTRO!IRANO PIJENJE - o*naa(a u)%ereno &on*u)iran%e a-&o,o-a/ i*'%e.a(a se &ra%nost potpune apstinen8i%e i opi%an%a - pri%e = e-e&tro+o&o(i)a/ treniran%e r%e+a(an%a pro'-e)a/ *au*i)an%a *a se'e - su(re)eno = uen%e o$upiran%u $ru+t(eni) pritis8i)a $a pi%u/ *a-a.an%e *a se'e/ opu+tan%e/ trenin. u sa(-a$a(an%u stresa/ &o%i ne&a$ u&-%uu%u 'io5ee$'a8& i )e$ita8i%u/ t%e-o(%e1'a i 'o-%a pre,rana 3!INII3A RAZMATRANJA - op4i pro'-e) s po&u+a%i)a -i%een%a a-&o,o-i*)a # pretposta(&a $a s(i &o%i pi%u pre&o)%erno/ to ine i* isto. ra*-o.a - ana-itiar- pretposta(-%a $a a-&o,o-iar po&u+a(a po'%e4i o$ nepo$no+-%i(i, os%e4a%a *a(isnosti - ,u)anisti&i terapeut- a-&o,o-iar '%e1i u o)a.-i8u a-&o,o-a *ato +to i) ne$osta%e ,ra'rosti $a se suoi s pro'-e)i)a i r%e+a(a i, na ot(oren i i*ra(an nain

151

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA 'i,e(iora-ni terapeut- (%eru%e $a/ s)an%i(an%e) pri(-anosti a-&o,o-a/ po)a1e se u prestan&u &on*u)iran%a no/ posto%e ra*-iiti ra*-o*i a-&o,o-i*)a- to)e tre'a pri-a.o$iti terapi%u &at&a$ %e a-&o,o-i*a) po(e*an s $ru.i) $u+e(ni) pore)e4a%i)a/ pose'no pore)e4a%i)a raspo-o1en%a i psi,opati%o) pose'nu po*ornost tre'a us)%eriti i na -i%een%e &o)'inirani, o(isnosti ?npr. a-&o,o- [ 8i.arete@ = tre'a -i i, *a%e$no e-i)inirati i-i po&u+ati -i%eiti %e$no po %e$no M<Z a-&o,o-iara se i*-i%ei sa)o/ a s(e.a 1<Z %e u pro5esiona-no) tret)anu &a&o $o-a*i $o sponatno. opora(&a7 =)o.u4i su s-i%e$e4i i)'eni8i : no(i 'ra&/ no(i posao/ re-i.io*no i-i spiritua-no is&ust(o i-i preo'ra4en%e/ auto)o'i-s&a nesre4a i-i potresenost o*'i-%no) 'o-e+4u no/ 'i-o &a&o 'i-o/ (r-o %e (a1na so8i%a-na potpora

TERAPIJA PROTIV UPORABE ZABRANJENIH PSIHOA/TIVNIH TVARI - u sre$i+tu tret)ana = $eto&si&a8i%a/ suste*an%e o$ psi,oa&ti(e t(ari - rea&8i%e suste*an%a na ,eroin i$u o$ re-ati(no '-a.i, napa$a $o te+&i, i *astra+u%u4i, napa$a%a $e-iri%a i oi.-e$no. -u$i-a = to o(isi o isto4i - net&o t&o se $i1e a)5eta)ini)a/ )o.u se spustiti o$.o(ara%u4i) $o*a)a %e$no. o$ 5enoti%a*ina ?s&upina -i%e&o(a &o$ s,i*o5reni%e@ - $eto&si&a8i%a %e sa)o pr(i nain &a&o terapeuti po&u+a(a%u po)o4i o(isni&u i-i oso'i &o%a *-opora'i psi,oa&ti(ne t(ari - a-i/ prona-a1en%e naina &a&o &orisni&u o)o.u4iti $a 5un&8ionira 'e* psi,oa&ti(ne t(ari = te1a& posao

2IO!OA3I TRETMANI - G rasprostran%ena pro.ra)a terapi%e o(isnosti o ,eroinu su $a(an%a supstituta ,eroina/ nar&oti&a &o%i )o.u na$o)%estiti ,eroin i anta.onista ,eroina/ psi,oa&ti(ne t(ari &o%e sprea(a%u &orisni&a $a is&usi (r,una8 ,eroins&o. $o1i(-%a%a - pr(a &ate.ori%a u&-%uu%e = )e$aton i )eta$i--a8etat- sinteti&i nar&oti8i - )eta$on osu%e4u%e o(isnost o ,eroinu- $%e-u%u4i na iste re8eptore sre$i+n%e. 1i(ano. susta(a posta%e na$o)%esta& *a pr(o'itnu o(isnost0 si)pto)i suste*an%a &o$ )eta$ona nisu ta&o te+&i &ao &o$ ,eroina - rani%e posto%e4i o'ras8i pona+an%a i 1i(otne o&o-nosti i.ra%u u-o.u u to)e &a&o 4e po%e$ina8 rea.irati na )eta$ons&i tret)an - no/ i )eta$on i)a popratne po%a(e- nesani8a/ &onstipa8i%a/ pret%erano *no%en%e i s)an%en%e se&sua-ne 5un&8i%e

152

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA 8i&-a*o8in i na-o&son = anta.onisti ,eorina = i)a%u (e-i&i a5initet *a iste re8eptore *a &o%e se inae (e1e ,eroin = sprea(a%u $o1i(-%a% (r,un8a ne)a eu5orino. uin&a a-i/ po+to %o+ ne&o (ri%e)e ne .u'e 1u$n%u/ potre'na %e (e-i&a )oti(iranost i o$.o(ornost s epi$e)i%o) AIDS-a %e posta-a na.-a+ena i potre'a $ru+t(a $a se po*a'a(i o(isno+4u &o&ain = st(ara 5i*i&u o(isnost = -i%e&o(i : anti$epresi( i)ipra)in i $espria)in )o.u ost(ariti po(o-%ne re*u-tate/ a-i no(i%a istra1i(an%a ipa& po&a*u%u $a to ni%e ta&o &-oni$in = -i%e& proti( ,iperten*i%e = ra*)atra se &ao -i%e& u o-a&+a(an%u si)pto)a suste*an%a

PSI O!OA3I TRETMANI - 5ar)a&oterapi%a se preporua sa)o a&o su s(i psi,oso8i%a-ni napori 'i-i neusp%e+ni - *-opora'a psi,oa&ti(ni, t(ari -i%ei se u so'a)a *a sa(%eto(an%e psi,i%atara/ psi,o-o.a i $ru.i, $%e-atni&a u po$ru%u )enta-no. *$ra(-%a - pri)%en%u%e se ne&o-i&o (rsta psi,oterapi%e - ne+to 'o-%i re*u-tati su &o$ &o.-'i, pristupa - &o)une i &u4e *a s)%e+ta% i sa)opo)o4 su napro+ireni%i o'-i& psi,o-o+&o. pristupa - &ara&teristi&e &o)una: 1@ o&o-ina u &o%o% su psi,oa&ti(ne t(ari nisu $ostupne [ po$r+&a G@ prisutnost &ari*)ats&i, u*ora/ 'i(+i, o(isni&a L@ i*ra(na/ esto 'ruta-na &on5ronta8i%a u .rupno% terapi%i M@ o&ru1en%e u &o%o% su o(isni8i po+to(ani &ao -%u$s&a 'i4a K@ o$(a%an%e o$ pri%a+n%i, $ru+t(eni, &onta&ata
ne&o-i&o %e prepre&a e(a-ua8i%i usp%e+nosti 'o-ni&i, pro.ra)a -i%een%a: u-a*a& %e $o'ro(o-%an/ stopa o$usta%an%a %e (iso&a/ )oti(a8i%a oni, &o%i osta%u %e (e4a o$ pros%e&a u-o.a strun%a&a u )enta-no) *$ra(-%u %e i-i neposto%e4a i-i )ar.ina-na

PREVENDIJA - pri,(a4eni nain r%e+a(an%a pro'-e)a *-ora'-%en%a psi,oa&ti(ni, t(ari - potre'no %e *nan%e o ra*(o%ni) puto(i)a pre)a upotre'i psi,oa&ti(ni, t(ari
TRETMAN I PREVEN8IJA PUENJA

153

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA s(a&e .o$ine o&o L<Z pu+aa po&u+a(a se o$(i&nuti o$ pu+en%a u* )ini)a-nu (an%s&u po)o4/ a-i te& 1<Z uspi%e(a a& i na &ra4i ro& ne&i pu+ai po,a6a%u &-ini&e *a pu+ae i-i se sa(%etu%u sa strun%a8i)a u spe8i%a-i*irani) pro.ra)i)a *a s)an%i(an%e pu+en%a

PSI O!OA3I TRETMANI - unutar 'i,e(iora-ni, i &o.-'i, o&(ira po$u*i)a%u se 'ro%ni napori $a se s)an%i i-i e-i)inira pu+en%e - ia&o su &rat&oroni re*u-tati esto %a&o o,ra'ru%u4i/ na $u.e sta*e re*u-tati su u)%ereni%i - (e4ina pu+aa se (ra4a s(o%o% o(isnosti unutar .o$inu $ana - is&u+ane su )no.e te,ni&e = osno(a %e uiniti pu+en%e neu.o$ni) - 'r*o -i%een%e pu+en%a = pu+a s%e$i u s-a'o pro(%etra(ano% so'i i u(-ai $i)o(e 'r1e ne.o +to %e to uo'ia%eno - no(e (ari%a8i%e = 'r*o pu4&an%e ?'r*o pu+en%e 'e* u(-aen%a $i)a u p-u4a@ i 5o&usirano pu+en%e ?oso'a pu+i $u.o (re)ena/ -ai nor)a-no) 'r*ino)@ i *a$r1a(an%e $i)a ?u usti)a/ a-i 'e* u$isa%a@ - &o.niti(no ori%entirani istra1i(ai = tret)ani u &o%i)a se ra*(i%a%u i pri)%en%u%u ra*-iite (%e+tine u no+en%u s pro'-e)i)a/ &ao re-a&sa8i%a/ po*iti(no o'ra4an%e se'i u situa8i%a)a is&u+en%a = ni%e o'e4a(a%u4e - 'i,e(iora-ni postup8i = us)%ereni na sa) in pu+en%a - na%rasprostran%eni%a = sa(%et i-i uputa -i%eni&a oso'i $a prestane pu+iti - no/ i tu (a-%a u*eti u o'*ir ra*-iite ra*-o.e *'o. &o%i, in$i(i$ue pu+e

2IO!OA3I TRETMANI - ni&otins&a .u)a *a 1(a&an%e i ni&otins&i 5-asteri

Nik!&insk% "*-% +% 34%k%n$, - po)a1e $a se i*$r1i suste*an%e o$ ni&otina - ni&otin i* .u)e se apsor'ira puno po-a.ani%e i ra(no)%erni%e - 8i-% %e $a na&on ne&o. (re)ena prestane ra'-%en%e .u)e *a 1(a&an%e i e-i)inira u potpunosti os-an%an%e na ni&otin - posto%e po$a8i $a 'i(+i pu+ai )o.u postati o(isni o .u)i *a 1(a&an%e = *a &o%u se po&a*a-o $a %e &orisna u o.ranieni) ra*)%eri)a - no/ nisu %e$na&i uin8i &ao &o$ u$isan%a $i)a = ne proi*(o$i (r,una8 &on8entra8i%e ni&otina u p-a*)i i ne po(isu%e ra*inu ni&otina u &r(i - na%'o-%i re*u-tati su ut(r6eni &a$ se &au.u)a &oristi s 'i,e(iora-ni) tret)ano)

154

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA Nik!&inski 6l%s&,'i - siste) *a traans$er)a-no ops&r'-%i(an%e ni&otino)/ &o%i po-a.ano i ra(no)%erno os-o'a6a $ro.u i* po-ieti-ens&e na-%epni8e pri-%ep-%ene na ru&u - o'ino tra%e 1< $o 1G t%e$ana = sa s(e )an%i) 5-astero) &a&o tret)an napre$u%e - ni&otins&i 5-aster = usp%e+ni%i o$ p-a8e'a +to se tie apstinen8i%e i su'%e&ti(no. os%e4a%a *a 8i.aret) - no/ ni 5-aster ni%e $o(o-%an = postota& apstinen8i%e %e ispo$ M<Z - 5-aster 'i se tre'ao &oristiti sa)o &ao $io psi,o-o+&o. tret)ana napu+tan%a pu+en%a

PREVENDIJA REDIDIVA - (e4ina pu+aa re8i$i(ira unutar .o$inu $ana o$ prestan&a - potpo)a1u4i sastan8i - neprisutnost $ru.o. pu+aa u '-i*ini - $ru.i pristup pro'-e)u re8i$i(a = ispiti(an%e &o.niti(ni, pro8esa 'i(+i, pu+aa - upotre'-%a(a%u4i para$i.)u arti&u-irani, )is-i u si)u-irani) situa8i%a)a - posto%e uin&o(ite &o.niti(ne te,ni&e sue-%a(an%a s pro'-e)o) u )is-i)a i*ra1eni) *a (ri%e)e si)u-irani, situa8i%a &o%e su rani%e 'i-e (e*ane u* pu+en%e - (%ero%atnost $u.otra%ne apstinen8i%e 'i-a %e (e4a *a ispitani&e i%a %e pro8i%en%ena sa)ouin&o(itost po(rat&a u apstinen8i%u na&on %e$no. is&-i*nu4a 'i-a u)%erena - *nai = )%eren%e) &o.niti(ni, pro8esa = usp%e+nost pre$(i6an%a tra%an%a apstinen8i%e i-i re8i$i(a pu+en%a )o1e 'iti po(e4ana PRO"RAMI PREVENDIJE PUAENJA - pre(en8i%a = o$.o(aran%e )-a$i, -%u$i o$ e&speri)entiran%a s $u,ano) - HTo se )eni ne4e $o.o$itiH sin$ro) 1@ trenin. u o$upiran%u pritis&u .rupe (r+n%a&a G@ ispra(-%an%e nor)ati(ni, oe&i(an%a L@ 8i%ep-%en%e proti( poru&a )aso(ni, )e$i%a M@ in5or)a8i%e o ut%e8a%u ro$ite-%a i o$ras-i, uop4e K@ (o$st(o (r+n%a&a = s-a(ni (r+n%a8i O@ $%e-o(an%e na e)o8i%e/ poti8an%e 'o-%e s-i&e o se'i ;@ $ru.e &o)ponente = in5or)a8i%e o +tetnosti

155

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA

1G. SE3SUA!NI POREMEBAJI: POREMEBAJI SPO!NO" INDENTITETA I PARACI!IJE esto pro'-e) po.or+a(a%u -o+ sa(%et i-i po.re+na in5or)a8i%a

POREME9AJI SPOLNOG IDENTITETA - o$.o(or na pitan%e H%esi -i $%ea& i-i $%e(o%i8a7H %e *a .oto(o s(e -%u$e trenutaan i oi.-e$an - na+e poi)an%e se'e &ao )u+&ar8a i-i 1ene i-i ono +to se na*i(a sp!lni i),n&i&,& > $u'o&o se usa6u%e o$ rano. $%etin%st(a - (e4ina -%u$i se su)n%a u s(o% spo- )e6uti)/ ne&i -%u$i/ e+4e )u+&ar8i ne.o 1ene/ o$ rano. $%etin%st(a os%e4a%u $u'o&o u se'i $a su suprotno. spo-a - s(i po$a8i o anato)i%i = ne uspi%e(a%u i, u(%eriti $a su ono +to $ru.i (i$e $a %esu - )no.i transse&sua-8i po$(r.a(a%u se opera8i%i spo-ni, or.ana i ,or)ona-no) tret)anu &a&o 'i s(o%e ti%e-o nat%era-i $a 'u$e +to s-ini%e anato)i%i suprotno. spo-a

POISTOVJEBIVANJE SA SUPROTNIM SPO!OM - transse&sua-a8 # o$ras-a oso'a &o%a $o1i(-%a(a tra%nu neu.o$u *'o. s(o. spo-a i spo-ne u-o.e i $o te )%ere $a se i$enti5i8ira sa suprotni) spo-o) $a *aista (%eru%e &a&o %est suprotno. spo-a - esto se po&u+a(a%u pri&a*ati &ao oso'e suprotno. spo-a/ te esto tra1i operati(nu pro)%enu spo-a - i* o(e &ate.ori%e is&-%uu%e)o s,i*o5reni&e &o%i u (r-o ri%et&i) pri-i&a)a i*%a(-%u%u $a su suprotno. spo-a/ &ao i ,er)a5ro$ite/ po%e$in8i &o%i i)a%u i )u+&e i 1ens&e repro$u&ti(ne or.ane - transse&sua-8i esto pate os an&sio*nosti i $epresi%e - *ani)an%e )u+&o. transse&sua-8a *a )u+&ar8e on (i$i &ao ,eterose&sua-ni o$a'ir - uesta-ost po%a(-%i(an%a %e nis&a = 1 )u+&ara8 na L< <<< i %e$na o$ 1<< <<< 1ena - o(a nepro)%en%i(a priro$a transse&sua-no. neus&-a6eno. spo-no. i$entiteta %e na(e-a istra1i(ae na pretposta(&u o ,or)ona-no% ra*-iitosti

156

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA o$ oso'a nor)a-no. spo-no. i$entiteta0 npr. 1ena &o%a (%eru%e $a %e )u+&ara8 $a i)a (i+e ra*ine testosterona i an$rosterona "-a$ue %e prona+ao )a-o/ a&o uop4e ra*-i&a u ,or)ona-ni) ra*ina)a/ *apra(o (e4ina istra1i(an%a ne po$r1a(a %asno o'%a+n%en%e transse&sua-nosti po)o4u ,or)ona %o+ )an%e %e$no*nani su re*u-tati istra1i(an%a )o.u4i, &ro)oso)s&i, a'era8i%a i-i ra*-i&a u stru&turi )o*.a

POREMEBAJ SPO!NO" IDENTITETA U DJETINJSTVU - (e4ina proua(ani transse&sua-a8a .o(ori o po(i%esti potpuno suporotno. sti-a pona+an%a o$ s(o%e. spo-a u $%etin%st(u = 5e)ininost &o$ $%ea&a/ )as&u-inost &o$ $%e(o%i8a - ispiti(an%e pore)e4a%a spo-no. i$entiteta u $%etin%st(u 'i )o.-o $ati &-%u *a etio-o.i%u transse&sua-nosti - $%ea8i npr. ne 1e-e i.rati .ru'e i.re/ (e4 se $ru1e i i.ra%u sa $%e(o%i8a)a/ o'-ae 1ens&u o$%e4u i t(r$e $a 4e 'iti $%e(o%i8a &a$ o$rastu/ ne&i s)atra%u $a su n%i,o(i testisi i penis o$(ratni te 1i(e u u(%eren%u $a 4e se n%i,o(i spo-ni or.ani pret(oriti u one suprotno. spo-a &a$ o$rastu - poeta& to. pore)e4a%a %e u $o'i ispo$ O .o$ina - o$re6i(an%e )as&u-inosti i-i 5e)ininosti %e *apra(o optre4eno (ri%e$nosni) su$o(i)a i stereotipi)a = $a -i %e uop4e opra($ano on$a suprotne o'ras8e pona+an%a .-e$ati &ao nenor)a-ni)a77 - poto)8i -%u$i i $ru.i, pri)ata = i%e su )a%&e u*i)a-e se&sua-ne ,or)one ti%e&o) tru$no4e e+4e se pona+a%u &ao pripa$ni8i suprotno. spo-a i i)a%u anato)s&e a'nor)a-nosti - npr. u*i)an%e pro.estina ?pret,o$ni8i an$ro.ena@ *a sprea(an%e &r(aren%a )aterni8e ti%e&o) tru$no4e - pona+an%e &o%e o$.o(ara suprotno) spo-u/ a u &o%e) su$%e-u%u )no.a $%e8a )o1e u ne&i) o'ite-%i)a pri(u4i pre(i+e pa1n%e i pot&rep-%en%a o$ strane ro$ite-%a i ro6a&a - istra1i(an%e %e po&a*a-o $a $%e(o%i8e s (i+e )as&u-ini, o'ra*a8a pona+an%a = e+4e su o$a'ira-e oe(e &ao $ra1e. ro$ite-%a/ a esto su i)a-e i )a%&e s-ino. pona+an%a u $%etin%st(u - istra1i(an%a po&a*u%u $a $o%ena$ i $%e8a i%i spo-ni or.ani po&a*u%u &ara&teristi&e o'a spo-a- &ore&ti(ni operati(ni *a,(at tre'a o'a(iti $o tre4e .o$ine- $o (re)ena &a$ $i%ete st%ee os%e4a% spo-no. i$entiteta &o%i %e &asni%e te+&o pro)i%eniti0 (a1no %e &a&o o$ras-i postupa%u pre)a n%i)a - (e4ina $%e8e pore)e4eno. spo-no. i$entiteta ne posta%u transse&sua-8i u o$ras-o% $o'i/ a& i 'e* inter(en8i%e strun%a&a/ ia&o )no.i po&a*u%u ,o)ose&sua-nu ori%enta8i%u

157

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA tre'a 'iti s(%estan &u-tura-ne re-ati(nosti u po.-e$u o'i-%e1%a i aspe&ata )as&u-inosti i 5e)ininosti

TERAPIJE POREMEBAJA SPO!NO" IDENTITETA - $(a su .-a(na tipa- %e$an po&u+a(a i*)i%eniti ti%e-o $a 'i o$.o(ara-o psi,o-o.i%i oso'e/ $ru.i se upra(-%a na )i%en%an%e psi,o-o.i%e $a 'i o$.o(ara-a ti%e-u
Op,'%&i4n% p'!-$,n% sp!l% - operati(ni *a,(at u &o%e) se posto%e4i spo-ni or.an transse&sua-8a o$stran%u%e te se &onstruira *a)%ena *a spo-ne or.ane suprotno. spo-a - 'are) .o$inu $ana pri%e opera8i%e $a%u se o$.o(ara%u4i 1ens&i ,or)oni &a&o 'i se o'-i&o(a-e .ru$i/ o)e&+a-a &o1a i ti%e-o- i na&on *a,(ata %e potre'no $a-%n%e u*i)an%e ,or)ona - (e4ina )u+&ara8a se tre'a po$(r.nuti e-e&tro-i*i *a o$stran%i(an%e $-a&a/ te trenirati $a 'i po(isi-i ton .-asa - ta&o6er po$u*i)a%u i %o+ ne&e $o$atne estets&e opera8i%e = nos/ 'ra$a i A$a)o(a %a'ui8a - opera8i%a s-i%e$i na&on .o$inu i-i $(i%e pro'no. perio$a - operati(ni *a,(at pro)%ene spo-a i* 1ene u )u+&ar8a %e te1i pro8es = penis &o%i se )o1e &onstruirati %e )a-en i ni%e sposo'an *a ere&8i%u- *a sno+a% %e potre'na u)%etna po)o4 - sa$a $ostupna opera8i%a pro$u1u%e ureter u no(o&onstruirani penis = *a o'a(-%an%e nu1$e *'o. so8i%a-ne po.o$nosti - potre'no %e )an%e &o*)eti&i, *a,(ata %er ,or)oni $rastino )i%en%a%u $istri'u8i%u )asno4a i potiu rast 'ra$e i t%e-esnu $-a&a(ost - o)%er )u+&i, transse&sua-8a &o%i tra1e po)o4 pre)a 1ens&i) = N : 1 - pr(a opera8i%a pro)%ene spo-a = u Europi 1FL<. .. - &oristi o(i, opera8i%a777 - ispr(a nisu pot(r6ene/ +to %e *austa(i-o ta&(e *a,(ate/ a-i na &ra%u se po&a*a-o po'o-%+an%e stupn%a $ru+t(ene pri-a.o6enosti &o%i %e proi*a+ao i* operati(ne pro)%ene spo-a = 1ene transse&sua-8i &o%e su pro)i%eni-e spoi)a-e su ne+to (i+e usp%e,a - no/istra1i(an%e "reena i C-e)in.a = po(o-%ni *a&-%u8i/ 5a&tori &o%e su u*i)a-i u o'*ir &ao po&a*ate-%e po(o-%ne postoperati(ne pri-a.o$'e :1@ e)o8. sta'i-nost/ G@ usp%e+na pri-a.o$'a u no(o% u-o*i 'are) .o$inu $ana/ L@ o$.o(ara%u4e ra*u)i%e(an%e st(arni, o.ranien%a i pos-%e$i8a operati(no. *a,(ata M@ psi,oterapi%a u &onte&stu pro.ra)a no(ousposta(-%eno. spo-no. i$entiteta

158

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA ne&u $u.oronu usp%e+nost %e te+&o pro8i%eniti

P'!-$,n, sp!ln!" i),n&i&,&% - %e -i operati(ni *a,(at %e$ina )o.u4nost7 - o'ino i, se s)atra-o %e$ini) usp%e+ni) tret)ano) pore)e4a%a spo-no. i$entiteta *ato +to su se psi,o-o+&i po&u+a%u pro)%ene spo-no. i$entiteta po&a*a-i neusp%e+ni)a - pretposta(-%a-o se $a %e spo-ni i$entitet pre$u'o&o s)%e+ten $a 'i 'io $ostupan pro)%eni - a-i ipa& i)a i*(%e+4a o usp%e+ni) postup8i)a &ro* 'i,e(iora-nu terapi%u - npr. ,(a-%en%e ro$ite-%a &a$ se $i%ete ?K.o$@ i.ra tra$i8iona-no )u+&i, i.ra&a)a/ te &a$ .o$ se u&-%ui(ao u $ru.e tra$i8iona-no )u+&e a&ti(nosti - 1ens&a pona+an%a su o'es,ra'ri(ana - i-i npr. se$a)naesto.o$i+n%i transse&sua-a8 = os(i%esti-i 5e)ini*irano pona+an%e/ )o$e-iran%e)/ pro'a)a i (i$eo po(ratni) in5or)a8i%a)a/ te u(%e1'a(an%e .-asa0 *ati) se terapi%a us)%eri-a na n%e.o(a )a+tan%a &o%a su $one&-e pro)i%eni-a 1e-%u *a pro)%eno) spo-a i )a+tan%a/ no 5i*io-o+&i po&a*ate-%i se&sua-no. u*'u6en%a $o'i(eni peni-ni) p-etis)o.ra5o) ?napra(a *a )%eren%e opse.a penisa@ = %asno su po&a*a-a i $a-%n%u pri(-anost pre)a )u+&ar8i)a/ a ne 1ena)a0 upari(a-i u*'u6en%e pre)a )u+&ar8i)a sa s-i&a)a 1ena = na &ra%u $o(e-i $o ,eterose&sua-no. o'ras8a u*'u6en%a - pro)%ena spo-no. i$entiteta %e )o.u4a

PARA<ILIJE - DSM =IV para5i-i%e pre$sta(-%a%u .rupu pore)e4a%a &o$ &o%i, su se&sua-no pri(-ani neuo'ia%eni o'%e&ti/ a se&sua-ne a&ti(nosti neo'ine po s(o%o% priro$i - posto%i $e(i%a8i%a u to)e +to %e oso'i pri(-ano - o(a pri(-anost tre'a 'iti sna1na i tra%ati 'are) O )%ese8i - $i%a.no*a se posta(-%a sa)o a&o %e oso'a postupa-a u s&-a$u s ti) potre'a)a i-i *'o. n%i, $o1i(%e-a *naa%nu ne-a.o$u - -%u$i )o.u i)ati ista )a+tan%a i potre'e &ao para5i-iar/ a-i $a ne 'u$u $i%a.nosti8irani/ a&o se )a+tan%a ne pona(-%a%u i nisu inten*i(na/ te a&o ni%e $%e-o(ao u s&-a$u s poti8a%i)a i-i ni%e *'o. to.a *natno u*ne)irena - para5i-i%e su e+4e )no.ostru&e ne.o po%e$inane/ te )o.u 'iti %e$an o$ aspe&ata $u+e(ni, pore)e4a%a &ao +to %e s,i*o5reni%a i-i ne&i o$ pore)e4a%a oso'nosti

159

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA statisti&e po&a*u%u $a su para5i-iari .oto(o u(i%e& )u+&ar8i/ 'e* o'*ira na ori%enta8i%u/ sa)o se u )a*o,i*)u )o1e na4i *natni%i 'ro% 1ena/ a-i su a& i tu )u+&ar8i 'ro%ano na$)o4ni%i u o)%eru G<:1

CETIAIZAM - po$ra*u)i%e(a os-an%an%e na ne1i(i pre$)et $a 'i se posti.-o se&sua-no u*'u6en%e - .oto(o u(i%e& )u+&ar8i - i)a pona(-%a%u4e i inten*i(ne pori(e pre)a ne1i(i) o'%e&ti)a &ao +to su 1ens&e 8ipe-e - 5eti+ se sna1no pre5erira i-i %e a& neop,o$an $a 'i se %a(i-o se&sua-no u*'u6en%e - na%e+4i 5eti+i : -i%epe 8ipe-e/ pro*irne arape/ ru&a(i8e/ toa-etni pri'or/ &r*nena o$%e4a i oso'ito .a4i8e - npr. i &i,an%e - ne&i pro(o$e s(o% 5eti+i*a) u osa)i/ $o& $ru.i tre'a%u partnera &o%i 4e na se'e o'u4i 5eti+ &ao sti)u-ans *a sno+a% - su'%e&ti(no/ pri(-anost o'%e&ta &o%u 5eti+ist os%e4a %e prisi-na i neo$o-%i(a - stupan% erotine us)%erenosti ra*-i&u%e 5eti+e o$ o'ine pri(-anosti - pore)e4a% poin%e s a$o-es8en8i%o)/ ia&o 5eti+ )o1e $o'iti pose'nu (a1nost a& rani%e/ u $%etin%st(u - psi,oana-iti&i teoretiari op4enito s)atra%u $a 5eti+i*a) i $ru.e para5i-i%e i)a%u ne&u (rstu o'ra)'ene 5un&8i%e = &ao i*'%e.a(an%e &astra8i%s&e an&sio*nosti &o$ nor)a-ni, se&sua-ni, &onta&ata - teoretiari uen%a o'ino pri*i(a%u posto%an%e ne&e (rste &-asino. u(%eto(an%e u so8i%a-no-se&sua-no% po(i%esti oso'e
T'%ns4,s&i&ski 6,&i2i+%- pri)%en%u%e se na )u+&ar8a &o%e. se&sua-no u*'u6u%e o'-aen%e u 1ens&u o$%e4u ia&o se'e i $a-%e s)atra )u+&ar8e) - ta&o6er )o1e u1i(ati $a se po%a(-%u%e u $ru+t(u &ao 1ena - osi) u s-ua%e(i)a &a$a %e o'-aen%e u o$%e4u suprotno. spo-a po(e*ano sa se&sua-ni) u*'u6en%e)/ one &o%i se preo'-ae se s)atra se trans(estiti)a - tras(esti*a) se ne 'i tre'a-o 'r&ati sa ,o)ose&sua-no+4u = oni su ,eterose&sua-ni/ - trans(estiti- u(i%e& )u+&ar8i- u.-a(no) se preo'-ae sa)o po(re)eno/ a ne s(a&o$ne(no/ (e4ina %e o1en%ena/ )u1e(ni po i*.-e$u/ preo'-aen%e o'a(-%a%u u ta%nosti

160

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA (r-o ri%et&o )o1e postati e+4e i prerasti u pro)%enu spo-no. i$entiteta ne&i trans(estiti i*%a(-%u%u $a se os%e4a%u &ao 1ena &a$ su preo$%e(eni trans(esti*a) = o'ino *apoin%e $%e-o)ini) preo$i%e(an%e) u $%etin%st(u i a$o-es8en8i%i teoretiari uen%e = pretposta(-%a%u $a pore)e4a% proi*-a*i i* &on$i8ionirani, uina&a pona(-%ano. sa)o*a$o(o-%a(an%a u o$%e4i suprotno. spo-a pretposta(-%a se $a 1ens&a o$%e4a i)a *a trans(estite &o)p-e&sno *naen%e ?utoi+te@ i u&-%uu%e (i+e o$ se&sua-no. u*'u6en%a

INDEST - ta'u in8esta/ se&sua-no. o$nosa i*)e6u '-is&i, sro$ni&a *a &o%e %e 'ra& *a'ran%en %e .oto(o uni(er*a-an - po*nati i*u*eta& = e.ipats&i 5araoni &o%i su se 1eni-i sestra)a i-i $ru.i) 1ena)a i* na%u1e o'ite-%i/ %er se ne s)i%e oneistit &ra-%e(s&a &r( - s)atra se $a %e *a'rana in8esta = s-u1i-a (a1no% s(rsi prisi-e na +iren%e $ru+t(eni, (e*a - poto)a& i* (e*e o8a i &4eri i-i sestre i 'rata = (%ero%atno nas-%e6u%e re8esi(ne .ene/ po par o$ s(a&o. ro$ite-%a/ a oni i)a%u ne.ati(no 'io-o+&o $%e-o(an%e/ &ao +to su o*'i-%ne uro6ene )ane - u DSM IV %e in8est u(r+ten &ao po$tip pr$o5i-i%e - na%e+4i in8est %e i*)e6u 'rata i sestre/ a *ati) o8a i &4eri - u istra1i(an%u se&sua-ni, pre&r+ite-%a "e',ar$a i sur. po&a*a-o se $a %e (e4ina oe(a &o%i su spa(a-i sa s(o%i) &4eri)a = s&-ono %a&o% po'o1nosti/ )ora-istinosti/ 5anatinosti u s(o%i) re-i.io*ni) u(%eren%i)a0 stru&tura o'ite-%i %e o'ino tra$i8iona-na i patri%a,a-na/ naroito s o'*iro) na po$re6eni po-o1a% 1ena u o$nosu na )u+&ar8e/ prisutno %e ro$ite-%s&o *ane)ari(an%e i e)o8iona-na u$a-%enost o$ $%e8e - (%eru%e se $a %e in8est e+4i ta)o .$%e %e )a%&a o$sutna i-i onesposo'-%ena - oe(i &o%i poine in8est =)o.u 'iti se&sua-no 5rustrirani u 'ra&u/ a ipa& se os%e4ati sputani re-i.io*ni) ra*-o*i)a $a potra1e *a$o(o-%en%e &ro* sa)o*a$o(o-%a(an%e/ prostitut&a)a i-i &ro* i*(an'rane (e*e - no/ no(i%i po$a8i po&a*u%u $a ne posto%i to-i&a po(e*anost s ne*a$o(o-%en%e)/ ne.o s po)an%&an%e) *a$o(o-%a(a%u4e. e)o8iona-no. o$nosa sa supru.o) - $ru.i 5a&tori &o%i i*-a1u $i%ete opasnosti: 1i(ot s ou,o)/ )a%&a &o%a ni%e *a(r+i-a sre$n%u +&o-u/ s-a'a po(e*anost s )a%&o)/ te )an%e o$ $(a '-is& pri%ate-%a u $%etin%st(u - 1FZ J i N//OZ M 'i-e 1rt(e se&sua-no. *-osta(-%an%a0 o$ to.a %e GNZ 1ena i)a-o in8estne o$nose i GLZ )u+&ara8a

161

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA o'%a+n%en%a in8esta se prote1u o$ se&sua-ne us&ra4enosti $o 5ro%$o(s&e t(r$n%e $a -%u$s&a 'i4a i)a%u u osno(i 1e-%u *a ta&(i) o$noso)

PEDOCI!IJA - pe$o5i-i = o$ras-e oso'e/ o'ino )u+&ar8i &o%i se&sua-no *a$o(o-%en%e na-a*e &ro* 5i*i&i &onta&t s $%e8o) pre$pu'ertets&e $o'i s &o%o) nisu u sro$st(u - DSM IV = &ri(a8 %e 'are) 1O .o$ina star i 'are) K .o$ina stari%i o$ $%eteta - pe$o5i- )o1e 'iti ,eterose&sua-an i-i ,o)ose&sua-an - nasi-%e %e est $io *-osta(-%an%a ia&o ne&i pe$o5i-i $i%ete prestra+e - ne&a$ %e pe$o5i- *a$o(o-%an .-a6en%e) $%eteto(e &ose/ a-i isto ta&o )o1e $irati $%eteto(o spo-o(i-o/ poti8ati $i%ete $a $o$iru%e n%e.o(o i r%e6e/ po&u+ati penetra8i%u - )an%ina pe$o5i-a = )o.u 'iti &-asi5i8irani &ao se&sua-ni sa$isti i-i psi,opats&e -inosti nanose o*'i-%ne t%e-esne po(re$e $%etetu - ra*-i&e in8est-pe$o5i-i%a: 1@ in8est se $o.a6a unutar o'ite-%i G@ (e4ina 1rta(a in8esta %e stari%a o$ o'%e&ata 1e-%e pe$o5i-a - pe$o5i-i su esto &ruto re-i.io*ni i )ora-istini - posto%i sna1na su'%e&ti(na pri(-anost &o%a pe$o5i-a (o$i $%etetu - pe$o5i-i o'ino po*na%u $%e8u &o%u *-osta(-%a%u - &-ini&a pro)atran%a po&a*u%u $a su pe$o5i-i nis&e so8i%a-ne *re-osti/ nis&o. sa)opo+to(an%a i &ontro-e pori(a te s-a'i, so8i%a-ni, (%e+tina - (e4ina ,eterose&sua-ni, pe$o5i-a i-i %esu i-i su 'i-i o1en%eni - rasprostran%enost ni%e po*nata/ &ao ni &o$ in8esta - op4a %e pro8%ena $a %e i*)e6u 1< i 1KZ $%e8e i )-a6i, a$o-es8enata 'are) %e$no) u 1i(otu i*-o1eno se&sua-no) *-osta(-%an%u o$ strane o$ras-e oso'e - )e6u psi,oana-iti&i) ,ipote*a)a este su nese&sua-ne osno(e se&sua-no. *-osta(-%an%a $%e8e &ao +to %e i$ea-i*a8i%a $%etin%st(a/ potre'a *a na$)o4i/ onesposo'-%a(a%u4a an&sio*nost (e*ana *a se&sua-ne o$nose s o$ras-o) oso'o)/ te os%e4a% so8i%a-no. i pro5esiona-no. neusp%e,a u s(i%etu o$ras-i, - pro+ireno (%ero(an%e %e $a %e pe$o5i-i%a u*ro&o(ana ti)e +to %e oso'a 'i-a se&sua-no *-ora'-%ena u $%etin%st(u = a-i $o'i-o %e (r-o s-a'u po$r+&u u istra1i(an%i)a - +tetne pos-%e$i8e *a $%e8u VOAJERIZAM ?VIRENJE@

162

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA *naa%no $a(an%e pre$nosti pri'a(-%an%u se&sua-no. *a$o(o-%en%a &ro* .-e$an%e $ru.i, &a$ nisu o'ueni i-i $o& i)a%u se&sua-ne o$nose .-e$an%e %e ono +to oso'i po)a1e $a posti.ne se&sua-no u*'u6en%e i &at&a$ %e 'itno *a u*'u6i(an%e (oa%er posti1e or.a*a) sa)o*a$o(o-%a(an%e)/ *a (ri%e)e pro)atran%a i-i &asni%e/ s%e4a%u4i se ono.a +to %e (i$io &at&a$ (oa%er )a+ta $a i)a se&sua-ni &onta&t s pro)atrano) oso'o)/ a-i to osta%e )a+tan%e &onta&t i*)e6u pro)atraa i pro)atrano. %e ri%e$a& istins&i (oa%er/ .oto(o u(i%e& )u+&ara8/ ne s)atra oso'ito u*'u$-%i(i) pro)atrati 1enu &o%a se s(-ai 'a+ *a n%e.a (a1an e-e)ent = opasnost/ *ato +to (oa%era u*'u6u%e pretposta(-%ati &a&o 'i 1ena rea.ira-a &a$ 'i *na-a ne&i (oa%eri pose'an u1ita& na-a*e u pota%no) pro)atran%u paro(a *a (ri%e)e se&sua-no. o$nosa te+&o %e pro8i%eniti uesta-ost po%a(-%i(an%a- &ao i &o$ s(i, protu*a&oniti, $%e-atnosti (oa%eri su o'ino )-a$i/ neo1en%eni/ su')isi(ni i ustra+eni o$ neposre$ni%e. se&sua-no. &onta&ta s $ru.i)a (iren%e i) s-u1i &ao *a)%ens&o *a$o(o-%en%e i )o1$a i) $a%e os%e4a% na$)o4i na$ oni)a &o%e pro)atra%u ne i*.-e$a%u na $ru.e naine pore)e4eni

E3S I2IDIONIZAM - opeto(ana/ *naa%na s&-onost posti*an%u se&sua-no. *a$o(o-%en%a &ro* i*-a.an%e spo-o(i-a nepo*nato% oso'i - ri%et&o posto%e po&u+a%u st(arno. &onta&ta s to) nepo*nato) oso'o) - se&sua-no u*'u6en%e proi*-a*i i* *a)i+-%an%a oso'e $a se po&a*u%e i-i $o& *a)i+-%a i-i a& *a (ri%e)e po&a*i(an%a - u (e4ini s-ua%e(a %e prisutna 1e-%a $a se +o&ira i-i *'uni pro)atraa - (oa%eri*a) i e&s,i'i8ioni*a) *a%e$no ine (e4inu s(i, se&sua-ni, pre&r+a%a - uesta-ost %e puno (e4a &o$ )u+&ara8a - pori( *a po&a*i(an%e) %e prep-a(-%u%u4i i .oto(o .a %e ne)o.u4e &ontro-irati/ a oi.-e$no .a potiu an&sio*nost i ne)ir &o-i&o i se&sua-no u*'u6en%e - *'o. prisi-nosti potre'e po&a*i(an%a se )o.u esto pona(-%ati i to a& na isto) )%estu u isto $o'a $ana - u (ri%e)e ina o'ino nisu s(%esni $ru+t(eni, i pra(ni, pos-%e$i8a ono.a +to ra$e. - u oa%u i napetosti trenut&a )o.u i)ati .-a(o'o-%u i pa-pita8i%e/ te os%e4a% nest(arnosti

163

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA &asni%e *apa$a%u u $r,tan%e i .ri1n%u sa(%esti ri%et&o tra1e i 5i*i&i &onta&t sa s(o%i) ne(o-%ni) pro)atrae)/ a %o+ r%e6a %e opasnost o$ nasi-no. se&sua-no. nasrta%a &ao npr. si-o(an%e op4enito/ ne*re-i su u s(o%e) pristupan%u suprotno) spo-u i i)a%u te+&o4e u interpersona-ni) o$nosi)a (i+e o$ po-o(i8e s(i, e&s,i'i8ionista %e o1en%eno/ a-i n%i,o(i se&sua-ni o$nosi sa supru.o) nisu *a$o(o-%a(a%u4i u istra1i(an%i)a po&a*u%u (e4e u*'u6en%e na $i%apo*iti(e o'ueni, 1ena u nese&sua-ni) situa8i%a)a o$ nee&s,i'i8ionista = $o& %e na se&sua-no e&sp-i8itne s-i&e po&a*ano %e$na&o u*'u6en%e &ao i &o$ e&s,i'i8ionista to %e u s&-a$u s ,ipote*o) $a oni po.re+no i+ita(a%u *na&o(e u u$(ara&o% 5a*i = nese&sua-no tu)ae &ao se&sua-no %e$na o$ psi,o$ina)s&i, teori%a s)atra $a pro'-e) proi*-a*i i* potisnuto. stra,a o$ &astra8i%e i potre'e )u+&o. e&s,i'i8ionista $a se'e pono(o u(%eri $a %e %o+ )u+&ara8 ,ipote*a o uen%u = na.-a+a(a pot&rep-%u%u4i aspe&t sa)o*a$o(o-%a(an%a

SE3SUA!NI SADIZAM I SE3SUA!NI MAZO IZAM - se&sua-ni sa$i*a) = &-%una oso'ina %e *naa%na pre$nost pri'a(-%an%a i-i po(e4a(an%a se&sua-no. *a$o(o-%st(a nano+en%e) 5i*i&o. 'o-a i-i psi,i&e patn%e - se&sua-ni )a*o,i*a) = &-%una oso'ina %e *naa%na pre$nost pri'a(-%an%a i-i po(e4a(an%a se&sua-no. *a$o(o-%st(a &ro* po$(r.a(an%e patn%i i-i poni1a(an%u - o'a o(a pore)e4a%a se )o.u na4i u ,eterose&sua-ni) i ,o)ose&sua-ni) o$nosi)a/ ia&o se pretposta(-%a $a %e o&o NKZ ,eterose&sua-ne ori%enta8i%e - *a ra*-i&u o$ $ru.i, para5i-i%a = ne&i sa$isti i )a*o,isti su 1ene - pore)e4a% poin%e u rano% $o'i i (e4ina sa$ista i )a*o,ista re-ati(no su *a$o(o-%ni s(o%o) ne&on(en8iona-no) se&sua-no) $%e-atno+4u - (e4ina sa$ista usposta(-%a (e*e s )a*o,isti)a $a 'i posti.-i u*a%a)no se&sua-no *a$o(o-%en%e - (e4ina sa$ista i )a*o,ista (o$e &on(en8iona-ni 1i(ot i posto%e po&a*ate-%i $a su po pri,o$i)a i o'ra*o(no) statusu i*na$ pros%e&a - ia&o (e4ino) )o.u )i%en%ati u-o.e = )a*o,isti 'ro%e) na$)a+u%u sa$iste - )ani5esta8i%e se&sua-no. )a*o,i*)a su ra*no-i&e: (e*an%e/ (e*i(an%e oi%u/ +a)aran%e/ 'ie(an%e/ e-e&trine +o&o(e/ re*an%e i poni1a(an%e - in5anti-i*a) # 1e-%a $a se 'u$e tretiran &ao 'espo)o4no $i%ete i o'uen u pe-ene - pose'no opasan o'-i& )a*o,i*)a = ,ipo&si5i-i%a # posti*an%e u*'u6en%a us&ra4i(an%e) &isi&a ?o)e/ p-astine (re4i8e/ &o)presi%a .ru$no. &o+a i-i

164

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA &e)i&a-i%a &o%a proi*(o$i pri(re)eno s)an%en%e ops&r'-%i(an%a )o*.a po)o4u peri5erne (a*o$i-ata8i%e@ ne&i sa$isti u'i%a%u i sa&ate = na-a*e se )e6u se&sua-ni) pri%estupni8i)a &o%i su osu6eni na *at(ors&e &a*ne sre4o)/ (e4inu (re)ena su sa$i*a) i )a*o,i*a) o.ranieni na )a+tan%e i ta$a se ne s)atra%u pore)e4a%i)a/ %e$ino a&o oso'a ni%e *'o. n%i, u *naa%ni%o% )%eri *a'rinuta pre)a DSM IV = u re$u %e i)ati i (r-o neuo'ia%ena )a+tan%a a&o %e si.urno $a oso'a ne4e pre)a n%i)a postupati i $a %e ona ne )ue a&ti(nosti &o%e $i%e-e sa$isti i )a*o,isti o'i-u%u *naen%i)a = 'o-/ poni1en%e i $o)ina8i%a o$i.ra(a%u se &ao $io prie &o%u %e to $(o%e $o.o(ori-o $a %e *a%e$no o$i.ra%u te)e su')isi%a = $o)ina8i%a i*.-e$a %e %e$na&o (a1na 'itna su i ta i*)i+-%an%a pria pri o'%a+n%a(an%u sa$o)a*o,isti&i, se&sua-ni, o'ra*a8a %o+ %e$na psi,oana-iti&a teori%a/ ori%entirana sa)o na )u+&ar8e/ $r1i $a sa$ist i)a &astra8i%s&i &o)p-e&s/ te )ui &a&o 'i $o&a*ao s(o%u )o4 i )u1e(nost )o.u4e %e ta&o6er $a su u $%etin%st(u i-i a$o-es8en8i%i 'i-i prisutni sa$o)a*o,isti&i e-e)enti &o$ %e oso'a $o1i(-%a(a-a or.a*a) -&-asino u(%eto(an%e/ no ne posto%e $o&a*i sro$na ,ipote*a pretposta(-%a $a 5i*io-o+&o u*'u6en%e pri nano+en%u i-i $o1i(-%a(an%u 'o-a ni%e *apra(o ra*-iito o$ se&sua-no.

PARACI!IJE/ NEODREWENE - &opro5i-i%a = pri'a(-%an%e se&sua-no. *a$o(o-%st(a &ro* 'aratan%e 5e8eso) - 5roteri*a) = pri'a(-%an%e se&sua-no. *a$o(o-%st(a tr-%an%e) o i-i )i-o(an%e) oso'e &o%a to ne s-uti i-i to ne 1e-i- sno+a% ni%e u&-%uen ?u DSM IV %e o(a $i%a.no*a pose'no o$(o%ena@ - &-i*)a5i-i%a = posti*an%e se&sua-no. u*'u6en%a po)o4u &-istiran%a &o%e i*(o$i $ru.a oso'a - ne&ro5i-i%a = se&sua-no op4en%e s -e+o) - te-e5ons&a s&ato-o.i%a = tra1en%e se&sua-no. *a$o(o-%en%a &ro* ops8ene te-e5ons&e po*i(e o$ras-i) oso'a)a &o%e na to ne prista%u - *oo5i-i%a = se&sua-na inti)nost sa 1i(otin%a)a TERAPIJA PARACI!IJA - pre(-a$a(a%u4e psi,oana-iti&o .-e$i+te o para5i-i%a)a %e $a one proi*-a*e i* pore)e4a%a &ara&tera ?stari%i na*i( na pore)e4a% -inosti@ i $a su pre)a to)e te+&e *a -i%een%e

165

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA 'i,e(iora-ni terapeuti su $a-i re-ati(no )a-o pretposta(&i o $u'o&o u&ori%en%eni) ne$osta8i)a -inosti para5i-iara i u)%esto to.a su se us)%eri-i na pose'an o'ra*a8 ne&on(en8iona-ne se&sua-nosti po&u+a(a%u4i ra*(iti terapi%s&e pro8e$ure *a )i%en%an%e sa)o o(o. (i$a po%e$ine(a pona+an%a u na%rani%i) 5a*a)a 'i,. terapi%e = para5i-i%e su us&o pro)atrane &ao pri(-anost neo$.o(ara%u4i, o'%e&ata i a&ti(nosti = a(er*i(na terapi%a ?e-e&tro+o&o(i@/ &at&a$ upotpun%ena u(%e1'a(an%e) so8i%a-ni, (%e+tina i *au*i)an%a *a se'e ni%e se po&a*a-a (e-i&a usp%e+nost terapi%e u s)an%i(an%u pri(-anosti/ (e4 u (e4o% )%eri &ontro-e na$ pona+an%e) pa8i%enta po*iti(ni terapi%s&i postup8i/ &ao npr. preori%enta8i%a or.a*)a ?'i,. te,ni&a@- o)o.u4a(an%e $o1i(-%a(an%e &on(en8iona-no. u*'u6en%a %o+ %e$na o$ strate.i%a %e po$ua(an%e eti&e &o%a osu6u%e i*ra'-%i(a&i se&s ?&o$ se&sua-ne *-opora'e $%eteta@ = ta&o6er a(er*i(ne te,ni&e (e4ina para5i-i%a %e *a'ran%ena *a&ono) pro.ra)i u *at(oru = re8i$i(i*a) is&u+ane %o+ ne&e te,ni&e = psi,o&irur.i%a ?po(re6i(an%e $i%e-o(a ,ipota-a)usa@/ a-i i)a (r-o neu.o$ne popratne po%a(e/ a& i s)rt/ &astra8i%a/ o$stran%i(an%e testisa # eti&a pitan%a>> ta&o6er se &oriste i -i%e&o(i = MPA ?)e$ro&si pro.esteron a8etat@ &o%i s)an%u%e ra*inu testosterona/ s)an%u%e uesta-ost ere&8i%a i e%a&u-a8i%a/ a-i re*u-tati nisu u(%er-%i(i i &ontra$i&torni/ a i eti&i su upitne pos-%e$i8e &ao nep-o$nost i $i%a'etes posto%i potre'a )u-ti5a8etno. pristupa -i%een%u preporua se siste)s&i pristup o'ite-%i op4enito &o.-'i, pristupi su posta-i ra*ra6eni%i i s(e se +ire pri)i%en%u%u o$ O<i, ?Masters i Jo,nsono(a@ = s)an%u%u re8i$i(i*a)

SILOVANJE - nasi-ni se&sua-ni o$nos s oso'o) &o%a to ne 1e-i - nasi-no si-o(an%e i *a&ons&o si-o(an%e ?se&sua-ni o$nos s )a-o-%etni8o)@

3RIVIINO DJE!O - u ono)e +to se na*i(a sa$isti&o si-o(an%e = si-o(ate-% nanosi o*'i-%ne 5i*i&e po(re$e ti%e-u 1rt(e &ao +to %e u)etan%e strani, ti%e-a u (a.inu i-i una&a*i(an%e .ru$i%u - ne&i si-o(ate-%i u'i%a%u i sa&ate - to ni%e sa)o se&sua-ni in/ (e4 i in nasi-%a - rea&8i%e 1rt(e o'ino su = 'espo)o4nost/ stra,/ poni1en%e - si-o(an%e ni%e sa)o (a.ina-na penetra8i%a/ (e4 i ora-na i ana-na

166

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA Da-,oun i At&enson = 'i-o &o%i in se&sua-no. na$(-a$a(an%a # si-o(an%e no/ i )u+&ar8i )o.u 'iti 1rt(e si-o(an%a = naroito u *at(ori)a a& GKZ a)eri&i, 1ena 'it 4e si-o(ano ti%e&o) 1i(ota i (%ero%atno N<Z ne4e 'iti pri%a(-%ano - ;KZ stu$enti8a = prisi-%eno na ne1e-%enu se&sua-nu a&ti(nost JRTVA/ NAPAD i POS!JEDIDE - (%eru%e se $a su 1rt(e u(i%e& )-a$e i pri(-ane = to ni%e tono - $o' i 5i*i&i i*.-e$ nisu 'ari%era *a si-o(ate-%a - 1rt(e su esto i t%e-esno i $u+e(no trau)ati*irane $o1i(-%a%e) - pri%e napa$a 1ena poin%e prepo*na(ati opasnu situa8i%u/ a-i ne )o1e (%ero(ati $a 4e %o% se to $esiti/ ti%e&o) napa$a ona %e pr(enst(eno u stra,u *a s(o% 1i(ot - 5i*i&o nasi-%e na$ n%e*ini) ti%e-o) i naru+a(an%e n%e*ine s-o'o$e i*a*i(a%u 'i%es/ a-i ta&o6er os%e4a ran%i(ost - t%e$ni)a i )%ese8i)a na&on napa$a )no.e su 1rt(e &ra%n%e napete i $u'o&o poni1ene/ os%e4a%u &ri(n%u i 'i%esno ra*)i+-%a%u o os(eti - )no.e i)a%u i no4ne )ore - po-o(i8a 1rta(a )i%en%a )%esto stano(an%a i-i te-e5ons&i 'ro% = te pro)%ene )o.u naru+iti $ru+t(ene o$nose/ $o(esti $o .u'it&a (re)ena na pos-u -i a& .u'ita& *apos-en%a = $epresi%a/ *'o. i*'%e.a(an%a $ru+t(ene po$r+&e - (e-i&i 'ro% 1rta(a i)a te+&o4e u se&sua-ni) o$nosi)a s )u1e(i)a i-i partneri)a0 ra*(i%a%u ne.ati(ne sta(o(e pre)a se&sua-no) o$nosu s )u1e) - to %e pos-%e$i8a ne-i%eene trau)e *'o. si-o(an%a - ne&e 1rt(e ra*(i%u 5o'i%e o$ 'ora(&a i*(an &u4e i-i unutra i-i u )ra&u o(isno o to)e .$%e se si-o(an%e $o.o$i-o - 'e* inter(en8i%e si)pto)i an&sio*nosti i $epresi%e )o.u tra%ati %o+ .o$ina)a na&on napa$a0 ta&o6er %e (iso& ri*i& sui8i$a/ &ao i opasnost *-opora'e psi,oa&ti(ni, t(ari - (i+estru&a -inost )o1e 'iti po(e*ana sa se&sua-no) trau)o) u $%etin%st(u - 1rt(e si-o(an%a )o.u patiti o$ )no.i, t%e-esni, te.o'a i s&-one su inten*i(irati &ori+ten%e )e$i8ins&i, us-u.a - priro$a i tra%an%e Hsin$ro)a trau)e si-o(an%aH o(isi o to)e &a&a( %e 'io 1i(ot 1rt(e pri%e si-o(an%a i &a&a( %e pos-i%e = 'itne su (ari%a'-e. 'rani status/ partnero(e rea&8i%e/ $ru+t(ena po$r+&a/ pri%a+n%e $u+e(no stan%e/ is&ust(o s(%e$oen%a na su$u/ te &ri*na inter(en8i%a i-i $u.otra%na terapi%a - u DSM IV = si-o(an%e %e %e$an o$ trau)ats&i, $o.a6a%a &o%i )o1e i*a*(ati posttrau)ats&i stresni pore)e4a% SI!OVATE!J -

167

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA (e-i&a (e4ina si-o(an%a %e .oto(o si.urno p-anirana = ni%e spontani in o(%e&a i%i su se&sua-ni i)pu-si i*)a&ne &ontro-i )o1e i)ati sa$isti&u 8rtu/ a-i *a ra*-i&u o$ sa$ista/ on esto ne po*na%e 1rt(u otpri%e i napa$a ne&o. t&o na to ne prista%e u )no.i) s-ua%e(i)a o'ra*a8 pono(-%eno. si-o(an%a %e $io psi,opats&o. 1i(otno. sti-a uesta-ost po%a(-%i(an%a se&sua-ni, pore)e4a%a ti%e&o) si-o(an%a )o1e 'iti (iso&a = neusp%e, ere&8i%a/ preuran%ena i-i *a&a+n%e-a e%a&u-a8i%a si-o(ate-%i esto *-ora'e a-&o,o- =pa te s)etn%e )o.u 'iti pos-%e$i8a in,i'itorni, uina&a na se&sua-no u*'u6en%e nasi-%e &o%e %e intrin*ino )o1e proi*a4i i* $e*in,i'itorni, uina&a a-&o,o-a na a.resi(nost ono +to %e si-o(ate-%i)a (%ero%atno *a%e$ni&o %e neuo'ia%eno sna1no nepri%ate-%st(o spra) 1ena &o%e proi*-a*i i* (%ero(an%a $a su i*$ani/ pre(areni i-i poni1eni o$ strane 1ene i* so8io-o+&o. &uta .-e$an%a = +to (i+e &u-tura o$o'ra(a nasi-%e )e6u po%e$in8i)a &ao ra*r%e+en%e su&o'a/ to %e (e4a uesta-ost si-o(an%a i* &ri)ina-isti&i, i*(%e+ta%a (i$i)o = )u+&ar8i &o%i su *at(oreni *'o. si-o(an%a su )-a$i ?1K-GK .o$@/ siro)a+ni/ 'e* *ani)an%a/ s-a'o. o'ra*o(an%a/ i* ni1i, s-o%e(a/ o&o po-o(i8e i, %e o1en%ena i 1i(e sa supru.o) u (ri%e)e i*(r+en%a &ri(ino. $%e-a o&o 1XL i-i V s(i, si-o(an%a pro(e$u *a%e$no $(o%i8a i-i (i+e )u+&ara8a u ne&i) s-ua%e(i)a %e si-o(ate-% 1rt(in supru. = o&o 1MZ uesta-ost si-o(an%a u 'ra&u 2an$ura s)atra $a i*-a.an%e o$re6eni) o'-i8i)a porno.ra5i%e )o1e ponu&ati ne&e )u+&ar8e *a a.resi(no nastupan%e pre)a 1ena)a u se&sua-ni) situa8i%a)a = porno.ra5i%a *a.o(ara )i+-%en%e $a 1ena (o-i 'iti se&sua-no napa$nuta a& i $o LLZ si-o(ate-%a %e i*(r+i-o ta% in &a&o 'i i*ra*i-o a.resi%u/ a ne *'o. se&sua-no. *a$o(o-%st(a 3ni.,t i Prent&P pre$-a1u M )oti(a8i%e : 1@ oportuni*a)/ G@prep-a(-%u%u4a -%utn%a/ L@se&s i M@ os(eto-%u'i(ost

TERAPIJE ZA SI!OVATE!JE I JRTVE SI!OVANJA - ra*(i%e %e ni* pro.ra)a &a&o 'i se s)an%i-a s&-onost )u+&ara8a $a si-u%u/ npr. u *at(ori)a &on5ronta8i%s&a .rupna terapi%a- $a si-o(ate-%i preu*)u o$.o(ornost *a s(o%u nasi-nost i istra1e u)%ereni%e naine $a i*ra*e s(o%u -%utn%u i sta( pre)a suprotno) spo-u- a-i usp%e+nost o(o. pro.ra)a ni%e a$e&(atno ispitana - *at(ors&e &a*ne i)a%u o.ranien uina& u s)an%i(an%u 'u$u4e. pona(-%an%a si-o(an%a

168

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA u terapi%i si-o(ate-%a tre'a u*eti u o'*ir +iro& spe&tar u*ro&a &o%i 'i )o.-i 'iti u osno(i pro'-e)a: osa)-%enost/ ne$ostata& so8. (%e+tina/ stra, o$ stupan%a u (e*e sa 1ena)a na uo'ia%en nain/ )r1n%u pre)a 1ena)a/ nesposo'nost $a se o$-o1i *a$o(o-%en%e/ oso'ito na&on pre&o)%erno. pi%en%a/ preu(e-ia(ane i$e%e o )u1e(nosti it$. 'io-o+&e inter(en8i%e = npr. operati(na &astra8i%a i &e)i%s&o sni1a(an%e ra*ine testosterona = te)e-%e se na pretposta(8i $a %e si-o(an%a is&-%ui(o se&sua-ni in terapi%e 1rta(a se&sua-ni, napa$a = 8entri *a po)o4 i te-e5ons&e -ini%e *a po)o4 nu$e po$r+&u/ potiu 1rt(e $a .o(ore o s(o%i) os%e4a%i)a it$. po(-aen%e i nea&ti(nost se ne s)i%u poti8ati- potie se $a se si-o(an%e pri%a(i po-i8i%i 1rt(e si-o(an%a su s&-one preispiti(ati (-astitu u-o.u u i*a*i(an%u i-i $opu+tan%u napa$a &a$a %e )o.u4e $u.otra%no sa(%eto(an%e = po*ornost se po&-an%a trenutani) o$nosi)a 1ene/ terapi%e s)an%i(an%a an&sio*nosti/ i-i PTSPa

/OMENTAR O HOMOSE/SUALNOST - ne po%a(-%u%e se u DSM IV &ao %asno o$re$i(a &ate.ori%a = posto%i $osta nes-a.an%a o o(i) o'ras8i)a pona+an%a i os%e4an%a - ,o)ose&sua-nost = se&sua-na 1e-%a i-i $%e-o(an%e upra(-%eno pre)a pripa$ni&u isto. spo-a = se&sua-na $e(i%a8i%a u DSM II - u DSM II se na(o$i &ao pore)e4a% se&sua-ne ori%enta8i%e - $a -i %e ,o)ose&sua-nost 5i&sa8i%a na rano) sta$i%u psi,ose&sua-no. ra*(o%a i %e -i a'nor)a-na7 - DSM III = i)a &ate.ori%u e.o = $istone ,o)ose&sua-nosti &o%a se o$nosi-a na oso'u &o%a i)a ,o)ose&sua-ne 1e-%e/ a-i su one i*(or neu.o$nosti / pa 1e-i postati ,eterose&sua-na

E"O-DISTONA OMOSE3SUA!NOSTI U DSM =III - DSM III %e *au*eo sta%a-i+te $a %e oso'a nenor)a-na a&o su u n%e.a i-i n%u u(%eri-e pre$rasu$e $ru+t(a $a %e n%e.o(aXn%e*ina se&sua-na ori%enta8i%a u osno(i $e(i%antna/ a-i ,o)ose&sua-nost NIJE nenor)a-na> - e.o-$istona ,o)ose&sua-nost se )o1e ra*(iti &a$ %e ,o)ose&sua-na oso'a 5rustrirana i-i po(ri%e6ena $ru+t(eni) pre$rasu$a)a proti( n%e.o(eXn%e*ine 1e-%e $a *asnu%e $o) s oso'o) isto. spo-a
DSM-IIIR/ DSM IV i OMOSE3SUA!NOST

169

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA DSM IIIR i DSM IV ne sa$r1e pose'nu &ate.ori%u i-i napo)enu o ,o)ose&sua-nosti &ao pore)e4a%u sa)o) po se'i (e4a to-eran8i%a pre)a ,o)ose&sua-nosti = po)o.-a %e oso'a)a o(e ori%enta8i%e $a potra1e terapi%u *a pro'-e)e &o%i nisu po(e*ani s n%i,o(o) se&sua-no) ori%enta8i%o) $a 'i se s)atra-o pore)e4a%e) oso'a )ora 'iti (i$-%i(o u*ne)irena s(o%o) se&sua-no) ori%enta8i%o)

1L. SE3SUA!NE SMETNJE &ru. se&sua-ni pro'-e)a *a &o%e se o'ino s)atra $a pre$sta(-%a%u prepre&e u nor)a-o) 8i&-usu se&sua-no. o$.o(ora ono +to se $e5inira &ao nor)a-no i po1e-%no u -%u$s&o) se&sua-no) pona+an%u )i%en%a se o(isno o )%estu i (re)enu su(re)ena sta%a-i+ta istiu &ao u*ro& a'nor)a-nosti = in,i'i8i%e se&sua-no. i*ra1a(an%a psi,o-o+&i pro'-e) nosi pos-%e$i8e *a one &o%i .a i)a%u/ a-i i *a partnera te oso'e -%u$i &o%i nisu u stan%u $ru+t(eno op4iti s $ru.i)a = i)a%u -o+e )i+-%en%e o se'i i o$(a%a%u se o$ $ru.i, )o.u 'iti i*(or 5rustra8i%e *a supru1ni&e/ $i%ete i-i pri%ate-%e $io po%)a o se'i se osni(a i na se&sua-nosti se&sua-ne s)etn%e )o.u 'iti to-i&o te+&e $a se .u'i i sa)a n%e1nost/ a po.oto(o inten*i(ni%e *a$o(o-%st(o se&sua-ne a&ti(nosti

SE3SUA!NI POREMEBAJI I DI3!US !JUDS3O" SE3SUA!NO" OD"OVORA - DSM IV $i%e-i se&sua-ne s)etn%e u M .-a(ne &ate.ori%e: 1@ pore)e4a%i spo-ne 1e-%e G@ pore)e4a%i spo-no. u*'u6i(an%a L@ pore)e4a%i or.a*)a M@ pore)e4a%i 'o-i pri spo-no) o$nosu - u na%op4eniti%e) s)is-u se&sua-ne s)etn%e $e5inirane &ao in,i'i8i%e u nor)a-no) se&sua-no) 8i&-usu se&sua-no. o$.o(ora - te+&o4a )o1e 'iti tra%na i pona(-%a%u4a = +to %e &-ini&a prosu$'a *a &o%u DSM pri*na%e $a sa$r1i o$re6eni stupan% su'%e&ti(nosti - no(ost u DSM IV %e *a,t%e( $a s)etn%a u*ro&u%e *naa%nu neu.o$u i-i pro'-e)e u )e6u-%u$s&i) o$nosi)a/ +to %e pro)%ena &o%a o)o.u4a(a $a (-astite rea&8i%e oso'e na/ re8i)o/ ne$ostata& interesa *a se&s/ i.ra%u u-o.u u o$-u8i ,o4e -i i-i ne oso'a $o'iti $i%a.no*u

170

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA $i%a.no*a = ne posta(-%a se a&o se s)atra $a %e pore)e4a% u potpunosti pos-%e$i8a )e$i8ins&e 'o-esti i-i a&o se s)atra $a pore)e4a% (a-%a pripisati ne&o) $ru.o) pore)e4a%u na OSI I ?(e-i&a $epresi(na psi,o*a@ (e4ina &on8epata o 8i&-usu se&sua-no. o$.o(ora $eri(ati su pri%e$-o.a a(e-o8&a E--isa/ Mastersa i Jo,nsono(e te 3ap-ano(e Masters i Jo,nsono(a = re(o-u8i%a u priro$i i inten*itetu istra1i(an%a/ te us)%eren%u po*ornosti &-iniara na -%u$s&u se&sua-nost M &ara&teristine 5a*e u -%u$s&o) se&sua-no) o$.o(oru: 1@ Je-%a =u(e-a %u %e 3ap-ano(a0 o$nosi se na se&sua-ni interes i-i 1e-%u/ esto po(e*anu sa se&sua-no u*'u6u%u4i) )a+tan%i)a G@ U*'u6en%e = su'%e&ti(ni $o1i(-%a% se&sua-no. *a$o(o-%st(a po(e*an s 5i*io-o+&i) pro)%ena)a $o &o%i, %e $o+-o po(e4ani) $oto&o) &r(i u spo-ne or.ane i &o$ 1ena u .ru$i- to na're&nu4e/ tu)es8en8i%a = $oto& &r(i u t&i(a po&a*u%e se &ao ere&8i%a penisa &o$ )u+&ara8a/ i po(e4an%e .ru$i i pro)%ene u (a.ini &o$ 1ena L@ Or.a*a) = se&sua-ni u1ita& $ose1e (r,una8- napetost )i+i4a i ne(o-%no po&retan%e *$%e-i8e M@ S)iren%e = opu+tan%e i op4enito $o'ro os%e4an%e &o%e s-i%e$i na&on or.a*)a = &o$ )u+&ara8a i ra*$o'-%e re5ra&8i%e u &o%e) $a-%n%a ere&8i%a i u*'u6en%e nisu )o.u4i

SE/SUALNE SMETNJE. OPIS I ETIOLOGIJA - o$re6eni pore)e4a% )o1e tra%ati ita(i 1i(ot i-i )o1e 'iti steen na&on perio$a nor)a-no. 5un&8ioniran%a - )o1e 'iti op4enit i-i se %a(-%ati sa)o u pose'ni) situa8i%a)a i-i s o$re6eni) partneri)a - )o1e 'iti $%e-o)ian i-i potpun - s(a&i pore)e4a% )o1e se %a(iti ti%e&o) se&sua-ne a&ti(nosti s $ru.o) oso'o) i-i ti%e&o) sa)o*a$o(o-%a(an%a - u $i%a.nosti&i) &riteri%i)a *a s(a&u se&sua-nu s)etn%u u&-%uena %e 5ra*a = Htra%ne i-i pona(-%a%u4eH >>> - *'o. )eto$o-o+&i, pro'-e)a %e &at&a$ te+&o o$re$iti tonost stope uesta-ost ne&o. pore)e4a%a: npr. repre*entati(ni u*ora& ni%e -a&o pri'a(iti/ nes&-onost -%u$i o$.o(aran%u na pitan%a o os%et-%i(o) )ateri%a-u &ao o(a%/ posto%i nes-a.an%e o to)e &a&o na%'o-%e $e5inirati ne&e o$ se&sua-ni, s)etn%i ?s)etn%a ni%e nu1no pore)e4a%@

POREMEBAJI SPO!NE JE!JE - DSM IV ra*-i&u%e $(i%e (rste pore)e4a%a se&sua-ne 1e-%e: a@ pore)e4a% sa s)an%en%e) se&sua-ne 1e-%e = )an%&a(ost i-i o$sutnost se&sua-ni, )a+tan%a i-i potre'a

171

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA '@ a(er*i(ni se&sua-ni pore)e4a% = e&stre)ni%i o'-i& pr(o. u &o%e) oso'a i*'%e.a(a a&ti(no .oto(o s(e spo-ne &onta&te s $ru.o) oso'o) u posta(-%an%u $i%a.no*e 'itno %e u*eti u o'*ir $o'/ *$ra(st(eno stan%e i 1i(otne o&o-nosti o&o G<Z op4e popu-a8i%e o$ras-i, i)a pore)e4a% sa s)an%en%e) se&sua-ne 1e-%e )e6u -%u$i)a &o%i tra1e -i%een%e *'o. se&sua-ni, s)etn%i (i+e o$ po-o(i8e 1a-i se na s-a'u 1e-%u/ )e6u n%i)a %e O<Z M o$ s(i, DSM IV &ate.ori%a o(a = ?s-a'a se&sua-na 1e-%a@ = ini se na%pro'-e)atini%o) &a&o esto 'i oso'a tre'a-a 1e-%eti se&s7 u.-a(no) $o-a*e -i%eni&u = %er %e net&o $ru.i ne*a$o(o-%an intereso) te oso'e *a se&s s n%i) i-i s n%o) o(a se &ate.ori%a pr(i put %a(i-a u DSM-III/ 1FN<. po$ na*i(o) in,i'irane se&sua-ne 1e-%e )o1$a s(o%e posto%an%e $u.u%e (iso&i) oe&i(an%i)a &o%a -%u$i i)a%u sa spo-no+4u )a-o %e po*nato o u*roni8i)a o(i, pore)e4a%a = !oPi88o-o i Crie$)an pre$-a1u ,ipote*u o orto$o&sno% re-i.io*nosti/ *ati)/ po&u+a% se&sua-no. &onta&ta s oso'o) &o%a ni%e 1e-%eno. spo-a/ stra, o$ .u'it&a &ontro-e/ stra, o$ tru$no4e/ $epresi%a/ popratne po%a(e -i%e&o(a/ interpersona-ne napetosti/ )an%a& pri(-anosti *'o. )an%&a ,i.i%ene/ *ati) ne&e se&sua-ne trau)e &ao si-o(an%e i-i se&sua-na *-opora'a u $%etin%st(u/ te stra,o(i o$ *ara*ne se&sua-no prenosi(e 'o-esti = AIDS/ ta&o6er su tu i )an%a& po(%eren%a/ -%utn%a/ 'or'a o&o pre(-asti i s-a'a &o)uni&a8i%a

POREMEBAJI SPO!NO" UZ2UWIVANJA - $(i%e su po$.rupe pore)e4a%a se&sua-no. u*'u6i(an%a: a@ pore)e4a% spo-no. u*'u6i(an%a &o$ 1ena = pri%e - 5ri.i$nost '@ pore)e4a% ere&8i%e &o$ )u+&ara8a = pri%e - i)poten8i%a - o(i pore)e4a%i i pore)e4a%i or.a*)a pretposta(-%a%u $a oso'a i)a o$.o(ara%u4u se&sua-nu sti)u-a8i%u - &o$ 1ena ne posto%i o$.o(ara%u4e (-a1en%e *a u.o$no pro(o6en%e sno+a%a/ &o$ )u+&ara8a %e prisutna nesposo'nost $a posti.nu i-i o$r1e ere&8i%u $o &ra%a se&sua-ne a&ti(nosti - uesta-ost = &o$ A = 11-MOZ/ a &o$ M L-FZ i po(e4a(a se &o$ stari%i, oso'a - pro'-e)i u*'u6i(an%a ine o&o po-o(i8e s(i, pritu1'i )u+&ara8a i 1ena &o%i tra1e po)o4 *'o. se&sua-ni, s)etn%i

172

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA osi) stra,o(a o$ )o.u4e neusp%e+nosti i*(e$'e i u-o.e pro)atraa/ &ao op4i) u*ro8i)a se&sua-ni, s)etn%i/ (%eru%e se $a posto%e ne&i spe8i5ini ra*-o*i i u*ro8i u po$-o*i o(i, pore)e4a%a 1ena )o1$a ni%e u potpunosti naui-a +to %e se&sua-no u*'u6en%e i )o1e %o% ne$osta%ati *nan%a o (-astito% anato)i%i/ sra)e1-%i(ost i nesti)u-ati(nost ta&o6er su )o.u4e or.ans&e po$-o.e o(i, pore)e4a%a o'ino &o)'iniranu s psi,o-o+&i) 5a&tori)a ?npr. 'o-est/ &ao $i%a'etes i &ronini a-&o,o-i*a) i-i ,or)ona-na nera(note1a/ te -i%e&o(i@ )u+&i i 1ens&i pro'-e)i se&sua-no. u*'u6i(an%a su s-o1eni i re$o(ito u&-%uu%u %o+ i partnera/ i na n%i, $%e-u%u = npr. su)n%a%u u s(o%u se&sua-nu nea$e&(atnost

POREMEBAJI OR"AZMA - u DSM-IV su opisana L pore)e4a%a or.a*)a 1 &o$ 1ena i G &o$ )u+&ara8a - &o$ 1ena se ra$i o = in,i'irano) or.a*)u = o$sutnost or.a*)a na&on perio$a nor)a-no. se&sua-no. u*'u6en%a/ a po$ra1i(an%e )o1e 'iti sa)o*a$o(o-%a(an%e i-i spo-ni o$nos s partnero) - 3insePe(a stu$i%a %e i*(i%esti-a $a 1<Z 1ena ni&a$ ni%e $o1i(%e-a or.a*a) = $o& 1F;O. ta 'ro%&a opa-a na KZ - ini se $a 1ene i* ni1i, so8ioe&ono)s&i, s-o%e(a i)a%u (e4u uesta-ost o(o. pore)e4a%a - $a se pro'-e) o'%asni- 'ro%ni ra*-o*i : 1ene )ora%u nauiti posti4i or.a*a)/ )an%a& *nan%a o se&sua-nost )o1e $oprini%eti to)e/ ta&o6er i &ronina upotre'a a-&o,o-a - 1ene i)a%u ra*-iite pra.o(e *a or.a*)e = ne&e i)a%u 'r*o i 'e* puno &-itora-no. po$ra1i(an%a/ a $ru.e tre'a%u inten*i(no i $u.o po$ra1i(an%e - $ru.i i)'eni& &o%i )o1e 'iti = stra, o$ .u'it&a &ontro-e - a-i i nese&sua-ni os%e4a%i &o%e s(a&i o$ partnera i)a *a $ru.o5a - &o$ )u+&ara8a posto%e s-i%e$e4i pore)e4a%i: pore)e4a% or.a*)a ?in,i'irani or.a*a)@ i pri%e(re)ena e%a&u-a8i%a - in,i'irani or.a*a) = o$nosi se na pro'-e)e e%a&u-iran%a *a (ri%e)e sno+a%a/ sa)o*a$o(o-%a(an%a/ )anua-ne i-i ora-ne )anipu-a8i%e o$ strane partnera i-i u ana-no) sno+a%u = i*u*etno ri%et&e - u*ro8i: stra, o$ os%e)en%i(an%a partneri8e/ suste*an%e -%u'a(i ?ta%en%e -%u'a(i@/ i*ra1a(an%e nepri%ate-%st(a i stra, o$ prepu+tan%a/ no )o.u4i su i 5i*i&i ra*-o*i ?o$re6eni an&sio-iti8i@ - pri%e(re)ena e%a&u-a8i%e = )u+&ara8 ni%e u stan%u *austa(iti s(o% or.a*a) $a partner $o6e $o (r,un8a u K<Z n%i,o(i, susreta - (%ero%atno na%e+4a se&sua-na s)etn%a &o$ )u+&ara8a = L<Z M 'i-o &o%e $o'i - istra1i(an%a po&a*u%u $a )u+&ar8i s ta&(i) pro'-e)i)a e%a&u-ira%u pri ni1i) ra*ina)a se&sua-no. u*'u6en%a/ te i)a%u $u1e apstinen8i%e o$

173

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA se&sua-ni, o$nosa &o%i i$u $o &-i)a&sa ne.o +to i)a%u )u+&ar8i &o%i ne e%a&u-ira%u preuran%ena e%a&u-a8i%a %e po(e*ana s (iso&i) ra*ina)a an&sio*nosti 3inseP ni%e s)atrao $a se rana e%a&u-a8i%a tre'a s)atrati pro'-e)o) = s e(o-u8i%s&o. .-e$i+ta/ 'o-%e %e +to pri%e &opu-irati = pri%e napa$a no/ *ane)aru%e se re&reati(na i interpersona-na 5un&8i%a

POREMEBAJI S POJAVOM 2O!I PRI SPO!NOM ODNOSU - u DSM IV su na(e$ena $(a pore)e4a%a 'o-i pri spo-no) o$nosu : a@ DISPAREUNIJA = $i%a.nosti8ira se &a$ posto%i uporna i-i pona(-%ana 'opri%e/ *a (ri%e)e i-i na&on sno+a%a ?ne *'o. )an%&a (-a1en%a i-i &a$ %e 'o5un&8i%a $ru.o. pore)e4a%a = (a.ini*)a@ '@ VA"INIZAM = o'i-%e1a(a%u .a ne(o-%na ste*an%a (an%s&e tre4ine (a.ine $o te )%ere $a sno+a% ni%e )o.u4 estina $ispareuni%e %e o$ N-GLZ - ri%et&o &o$ )u+&ara8a/ )o1$a 1Z *a (a.ini*a) pro8%ene (arira%u = a-i se s)atra $osta ri%et&i) ne 'i se tre'a-o $i%a.nosti8irati a&o %e 'o- u*ro&o(ana -i%e&o) i-i *$ra(st(eni) stan%e) ?in5e&8i%a (a.ine i-i uterusa i-i in5e&8i%a .-ansa penisa@ (a.ini*a) se )o1e &at&a$ (i$%eti ti%e&o) pre.-e$a *$%e-i8e )o.u4e %e $a 1ena 1e-i )o1$a nes(%esno us&ratiti se'i sa)o% i-i o'o) u1it&e se&sua-ne '-is&osti = a-i ne)a $o&a*a %o+ ne&i )o.u4i u*ro8i su stra, o$ tru$no4e i ne.ati(ni sta(o(i o se&su uop4e- pa a& i *-osta(-%an%e u $%etin%st(u

OPBE TEORIJE O SE3SUA!NIM SMETNJAMA - pri%e posta(-%an%a )o$erni, *nanst(eni, teori%a se&sua-ne s)etn%e su op4enito s)atrane pos-%e$i8o) )ora-ne $e.enera8i%e - npr. pre&o)%erno sa)o*a$o(o-%a(an%e u $%etin%st(u (o$i se&sua-ni) pro'-e)i)a u o$ras-o% $o'i = %er o+te4u%e spo-ne or.ane i is8rp-%u%e re*er(oar se&sua-ne ener.i%e &o%a %e &onana = *nai/ se&sua-ni apetit tre'a o.raniiti =no/ ni+ta o$ to.a :@ - psi,oana-iti&a .-e$i+ta pretposta(-%a-a su $a se&sua-ne s)etn%e si)pto)i potisnuti, &on5-i&ata = potisnuta -%utn%a i a.resi(nost = e%a&u-a8i%a %e po n%i)a i*ra1a(an%e potisnuto. nepri%ate-%st(a pre)a 1eni &o%a .a nes(%esno po$s%e4a na )a%&u/ a (a.ini*a) %e pos-%e$i8a *a(isti pre)a penisu te pri%etn%a &astra8i%o)

174

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA )no.i su(re)eni psi,oana-itiari = na$opun%u%u s(o%e terapi%e &o..-'i,. te,ni&a)a

TEORIJS3I MODE! MASTERSA I JO NSONOVE - upotre'-%a(a-i su $(os)%erni )o$e- a&tua-ni, i po(i%esni, u*roni&a $a 'i os)is-i-i etio-o.i%u -%u$s&e se&sua-ne nea$e&(atnosti - a&tua-ne (ari%a'-e )o.u se s(esti na $(i%e : stra,o(i o$ i*(e$'e i *au*i)an%e u-o.e pro)atraa - o'%e u&-%uu%u o'ra*a8 pona+an%a u &o%e)/ us)%erena na se&sua-nu i*(e$'u i *a'rinuta *'o. n%e/ po*ornost oso'e o)eta n%e*ine se&sua-ne o$.o(ore Ne&e po(i%esne pret,o$ni8e su: O'&!)!ksn% ',li"i!+n!s& - %e$an i-i o'a ro$ite-%a )o.u i)ati ne.ati(an sta( pre)a se&su *ato +to su o$.o%eni na stro.i) re-i.io*ni) (%ero(an%i)a &o%a o'e*(r%e6u%u se&sua-ni u1ita&. Psi !s!(i$%ln% &'%*-% - stra,o(i o$ se&sua-no. &onta&ta $o pose'no *astra+u%u4i, i-i poni1a(a%u4i, is&usta(a u (ri%e)e rani, se&sua-ni, susreta Skl!n!s& !-!s,ks*%ln!s&i - nes&-onost u1i(an%u u ,eterose&sua-ni) o$nosi)a *'o. ,o)ose&sua-ni, s&-onosti N,!)"!4%'%$*;, s%4$,&!4%n$, - -o+ sa(%et o$ strane strun%a&a )o1e st(oriti i-i ote1ati se&sua-ne s)etn%e P',k!-$,'n! *+i-%n$, %lk! !l% - po*nato %e $a (e-i&e &o-iine a-&o,o-a o)eta%u ere&8i%u/ $o& isto(re)eno s)an%u%u *a&oenost V%"ini+%- ne&i partneri ra*(i%a%u pro'-e)e ere&8i%e *'o. partneriina (a.ini*)a Bi!l!2ki *+'!(i - 5i*i&a o+te4en%a = (a.ina-ne i &-itora-ne in5e&8i%e/ o+te4en%e -i.a)enata u pre$%e-u *$%e-i8e/ o1i-%no t&i(o na (a.ina-no) ot(oru ?*'o. episto)i%e@ i oso'ito &o$ 1ena pos-i%e )enopau*e = ne$o(o-%no (-a1en%a (a.ine

175

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA in5e&8i%e .-ansa penisa/ $i%a'etes / an&sio-iti8i = &o$ M )o.u u*ro&o(ati s)etn%e/

S!(i!k*l&*'%ni 6%k&!'i - &u-tura-ne pre$rasu$e )o.u i.rati u-o.u / pose'no &o$ s)etn%i 1ena/ %er se *ane)ari(a-a n%i,o(a se&sua-nost

DRU"A SUVREMENA "!EDIATA - Mastersi Jo,nsono(a su se&sua-ne s)etn%e s)atra-e pro'-e)i)a sa)i)a u se'i i po se'i/ a ne nei*'%e1no u*ro&o(ana $'o&o s)%e+teni) untrapsi,i&i) i nese&sua-ni) te+&o4a)a u )e6u-%u$s&i) o$nosi)a - (a1no %e ra*)otriti i)a -i par pro'-e)e u )e6uso'no o$nosu u* se&sua-ne pro'-e)e - ne.ati(ne )is-i i e)o8i%e u(e-i&e )o.u *a&oiti 'i-o &a&(o u*'u6en%e i u1ita& &o%i 'i inae )o.ao 'iti )o.u4 - ta&o6er/ -%u$i)a )o1e ne$osta%ati *nan%e o se&sua-no% anato)i%i i 5un&8ioniran%u i-i )o.u 'iti %e$nosta(no nes(%esni +to se partneru s(i6a i-i ne - $a -i an&sio*nost *aista &oi77 - *apra(o/ pretposta(-%a se $a an&sio*nost i.ra )an%u u-o.u u etio-o.i%i pore)e4a%a/ a (e4u u o$r1a(an%u - %o+ %e$an %e pro'-e) = os&u$na &o)uni&a8i%a )e6u partneri)a = *'o. neu.o$nosti/ )an%&a po(%eren%a/ ne$opa$an%a/ o.oren%a/ $epresi%e - po%a(a AIDSa %e posta-a %o+ %e$an o$ ra*-o.a *a )no.e o$ se&sua-ni, s)etn%i - no/ i $a-%e ni%e %asno *a+to ne&i -%u$i ra*(i%u ne&i pore)e4a%/ $o& $ru.i ne/ pa a& i a&o su &o$ n%e.a prisutni %e$an i-i (i+e i)'eni&a *a &o%e se (%eru%e $a su etio-o+&i *naa%ni
TERAPIJE SE/SUALNIH SMETNJI - 'i,e(iora-ne i &o.niti(ne terapi%e su $osta usp%e+ne

SE3SUA!NO O2RAZOVANJE - (e4ina terapeuta/ *'o. ne*nan%a pa8i%enata/ pos(e4u%e (ri%e)e i tru$ o'ra*o(an%u s(o%i, &-i%enata se&sua-no% anato)i%i i 5i*io-o+&i) pro8esi)a sno+a%a - ot(oren ra*.o(or o sa)o) inu = opra($anost / i*'%e.a(an%e ta'ua = s)an%u%e se an&sio*nost

176

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA

SMANJIVANJE AN3SIOZNOSTI - Eo-peo(a susta(na $esen*i'i-i*a8i%a i in (i(o $esen*i'i-i*a8i%a ?u st(arni) 1i(otni) u(%eti)a@ - pose'no usp%e+ni s u(%e1'a(an%e) (%e+tina VOWENO SAMOZADOVO!JAVANJE - &ori+tena pr(enst(eno &o$ 1ena &o%e su ri%et&o/ a&o uop4e i)a-e or.a*a) - u&-%uu%e u(%era(an%e pa8i%enti8e u H$o-inostH i nor)a-nost sa)o*a$o(o-%a(an%a - upu4u%e se u 1ens&u anato)i%u/ potie se )i-o(an%e se'e na naine &o%i $onose *a$o(o-%st(o/ te istra1i(an%e &o%i o$ naina $o(o$i $o na%(e4e. u1it&a i or.a*)a - 1ene sa partneri)a u&-%uu%u i n%i, u ra*-iite 5a*e pro.ra)a UVJEJ2AVANJE VJEATINA I 3OMUNI3ADIJE - pisani )ateri%a-i/ (i$eo(rp8e i 5i-)o(i &o%e s-u1e to)e $a se raspra(-%a o n%i)a i potie se partnere $a &a1u +to i) se s(i6a/ a +to ne POSTUPDI ZA MIJENJANJE STAVOVA I MIS!I - pro8e$ure sen*orne s(%esnosti = &-i%ente se potie $a se $o(e$u u s&-a$ s u.o$ni) os%eti)a &o%i prate a& i poetno se&sua-no u*'u6en%e - (%e1'e us)%era(an%a - ra8iona-no-e)o8iona-na terapi%a = -%u$i ra*(i%a%u )an%e s)o*a,t%e(ne )is-i TERAPIJA PAROVA - paro(i esto tre'a%u pose'no u(%e1'a(an%e u &o)uni&a8i%s&i) (%e+tina)a - na.-a+a(a se neop,o$nost siste)s&o. pristupa- u(a1a(an%e &o)p-e&sno. (i$a se&sua-ni, pore)e4a%a PSI ODINAMS3E TE NI3E - op4enit sta( ana-itiara $a &-i%enti esto nisu u stan%u %asno i*ra*iti terapeutu +to i, *apra(o )ue - )o1e po)o4i u p-aniran%u *a 'i,e(iora-ni tret)an

MEDIDINS3I I CIZII3I POSTUPDI - s(e (i+e se ot&ri(a o or.ans&i) i)'eni8i)a &o$ se&sua-ni, s)etn%i - 'itno i, %e u*eti u o'*ir = pose'no a&o %e ri%e o $ispareuni%i i-i potpuni pore)e4a% ere&8i%e - $ispareuni%a na&on )enopau*e se )o1e -i%eiti estro.eno) = )o1e s)an%iti tan%en%e (a.ina-no. t&i(a i po'o-%+a(a (-a1en%e

177

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA a&o %e ri%e o $epresi%i = anti$epresi(i )o.u po)o4i an&sio-iti8i se ta&o6er &oriste &ao $o$ata& te,ni&a)a *a s)an%i(an%e an&sio*nosti operati(ni postup8i = u.ra6i(an%e po-ut(r$o. si-i&ons&o. +tapi4a &o$ &ronino opu+teno. penisa i-i o$stran%i(an%e &-itora-ne na(-a&e &a&o 'i se po(e4a-a po$ra1-%i(ost- no to su ra$i&a-ne te,ni&e no/ sa)i operati(ni postup8i 'e* r%e+a(an%a psi,o-o+&o. aspe&ta s)etn%e ne4e i)ati ne&o. usp%e,a (as&u-arna &irur.i%a u&-%uu%e ispra(-%an%e pro'-e)a s $oto&o) &r(i &ro* arteri%e i-i ist%e8an%e) &ro* (ene u penisu = tu 4e $o ere&8i%e $o4i sa)o pri-i&o) u*'u6en%a/ *a ra*-i&u o$ si-i&ons&o. +tapi4a -i%e& Po,i)'ine = ora-no se &oristi/ &oriste .a )u+&ar8i sa s)etn%a)apo(e4a(a $oto& &r(i u penis ta&o6er posto%i )o.u4nost u'ri*.a(an%a -i%e&a papa(erinea u spu1(asti $io penisa i po'o-%+a(a ere&8i%u &o$ ne&i, )u+&ara8a

!IJEIENJE S!A2E SE3SUA!NE JE!JE: INTE"RATIVNI PRISTUP - pr(i &ora& sa$r1i 4$,30, !s$,&iln, s4$,sn!s&i = sa s(r,o) $a se po)o.ne oso'i sa s-a'o) 1e-%o) i-i o$'o%ni) sta(o) pre)a se&su $a postane s(%esna s(o%i, os%e4a%a = esto se (rti o&o a(er*i%e pre)a se&su ne.o o )an%&u interesa0 &orisne su (%e1'e i* "esta-t terapi%e &o%e po)a1u -%u$i)a $a os(i%este os%e4a%e &o%i, nisu 'i-i s(%esni - $ru.a 5a*a/ &o%a se esto po$u*i)a s pr(o) > *4i) * '%+l!", +% n,"%&i4n, !s$,;%$, = &orisne suos%e4a%ne i*%a(e &o%e %e pre$-o1io Ro.ers - tre4a 5a*a = k!"ni&i4n! ',s&'*k&*'i'%n$, = $%e-o)ina pri)%ena ra8io-e)o8 terapi%e A-'erta E--isa = *a s(a&o. pa8i%enta se o'-i&u%u spe8i5ine t(r$n%e = 8i-% %e neutra-i*iran%e i$e%a &o%e '-o&ira%u - et(rta 5a*a = 0i ,4i!'%ln, in&,'4,n(i$,- te,ni&e Mastersa i Jo,nsono(e = o,ra'ri(an%e
AIDS. IZAZOV ZA BIHEVIORALNE ZNANOSTI - $anas %e$na o$ na%(e4i, pri%etn%a *$ra(-%u - u potpunosti s)rtonosna 'o-est - %e$ino +to %e )o.u4e = pre(enirati su psi,o-o+&i) sre$st(i)a = )i%en%an%e sta(o(a i pona+an%a -%u$i

OPSE" PRO2!EMA - i$enti5i8iran %e 1FN1... - uesta-ost )e6u A5roa)eri&an8i)a i ispanoa)eri&an8i)a = $(ostru&o (e4a o$ u$%e-a o(i, s&upina u popu-a8i%i SAD-a - pr(o 'io pro.-a+en 'o-e+4u ,o)ose&sua-a8a

178

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA $o 1FF1. 1< )i-i%una s IV-o)

OPIS 2O!ESTI - i)uno-o+&i susta( ti%e-a %e te+&o naru+en/ +to $o(o$i po%e$in8a u (e-i&u opasnost o$ 'o-esti poput 3aposi%e(o. sin$ro)a/ ri%et&i o'-i8i ra&a -i)5ni, 1-i%e*$a i +iro& spe&tar opasni, .-%i(ini,/ (irusni, i 'a&teri%s&i, in5e&8i%a IV in5e&8i%a )o1e napasti sre$i+n%i 1i(ani susta( = te+&o4e pa)4en%a i &on8entra8i%e =t*(. &o)p-e&s $e)en8i%e &o$ AIDSa - AIDS se ra*(i%a &a$a %e (irus ra*orio (e-i& 'ro% T-M i-i po)o4ni, T -i)5o8ita/ stani8a &o%e su sr1 i)uno-susta(a ti%e-a - s(i &o%i su IV po*iti(ni u.-a(no) ra*(i%a%u AIDS unutar N .o$ina/ a-i &o$ ne&i, se pr(o ra*(i%e &o)p-e&s (e*an u* AIDS = ARD = '-a1i o$ AIDSa i ra*(i%e se u AIDS unutar .o$inu $ana AIRENJE 2O!ESTI - pro'-e) %e +to se )no.i netestirani IV po*iti(ni -%u$i os%e4a%u *$ra(i i nisu s(%esni s(o%e 'o-esti - posto%i 'o-est na*(ana a&utni IV sin$ro) &o%i &ara&teri*ira%u si)pto)i na-i& pre,-a$i = .ro*ni8a/ no4no *no%en%e i .-a(o'o-%e &o%e se po%a(-%u%u )%ese8 $ana na&on *ara*e i tra%u $(a $o tri t%e$na0 u.-a(no) *a,(a4a K<Z *ara1eni,/ pa -%u$i pre-a*e u perio$ in&u'a8i%e 'e* si)pto)a i-i perio$ -aten8i%e &o%i )o1e tra%ati osa) $o $eset .o$ina - $ete&tiran%e se 'a*ira na pro(%eri posto%an%a antiti%e-a- &o%a se )o.u po%a(iti te& na&on ne&o-i&o )%ese8i na&on *ara*e- +to u(e-i&e ote1a(a - %e$no) &a$ %e AIDS $i%a.nosti8iran = -i%e&o(i &ao AZT )o.u $oni%eti ne+to po'o-%+an%a/ )o1$a pro$u1iti 1i(ot - sr1 pro'-e)a %e ri*ino se&sua-no pona+an%e/ a ne se&sua-na ori%enta8i%aIV %e prisutan sa)o u &r(i/ s%e)enu i (a.ina-ni) se&reti)a = )o1e se preni%eti sa)o a&o *ara1ene te&u4ine $ospi%u u &r(oto& - ne*a+ti4en re8epti(ni ana-ni sno+a% %e na%opasni%a se&sua-na a&ti(nost/ *ati) ne+to )an%e opasan %e (a.ina-ni sno+a% s &on$o)o)/ a (%ero%atno ta&o i ne*a+ti4en ora-no-.enita-ni &onta&t/ te u-a.an%e prsta i-i ru&e u anus i-i (a.inu - $ru.a &ate.ori%a ri*ino. pona+an%a %e ut(r6ena &o$ oso'a &o%e u'ri*.a(a%u $ro.e/ pri e)u se &oriste isti)/ nesteri-i*irani) i.-a)aprenose &r( &o%a sa$r1i IV u &r(oto& $ru.o.a - (irus se )o1e preni%eti s )a%&e na $i%ete pre&o poste-%i8e/ a ta&o6er i $o%en%e) PREVENDIJA 2O!ESTI - pre(en8i%a %e na )i%en%an%u se&sua-no. pona+an%a

179

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA )ono.a)i%a/ pre*er(ati(i potie se na istra1i(an%e u1ita&a )an%e ri*ini, se&sua-ni, te,ni&a &ao +to su u*a%a)na )astur'a8i%a i tr-%an%e *a &orisni&e $ro.a = upora'a no(i, i steri-i*irani, i.a-a/ a&o (e4 ne )o.u prestati u*i)ati $ro.u tre'a )i%en%ati sta(o(e i pona+an%e o$ras-i, o'ra*o(ne poru&e tre'a%u : 1@ na.-asiti opasnost o$re6eni, pona+an%a G@ %asno o'%asniti (u-nera'i-nost -%u$i &o%i se upu+ta%u u ta&(a pona+an%a L@ po&a*ati &a&o pro)%ene u pona+an%u )o.u s)an%iti ri*i& M@ u(%eriti oso'u $a &oristi o$ pro)%ene pona+an%a prete1u na$ 'i-o &a&(i) neu$o'nosti)a i .u'it&o) *a$o(o-%st(a tre'a ra$iti na &o)uni&a8i%i (a1na %e i $ru+t(ena po$r+&a i o,ra'ren%e

TERAPIJA ZA IV- POZITIVNE I O2O!JE!E OD AIDS-a - an&sio*nost i $epresi%a su uo'ia%ene/ te os%e4a% po.o6enosti - *'o. ut%e8a%a stresa na *$ra(-%a/ 'itno %e u'-a1iti i-i u&-oniti stres/ +to )o1e $%e-o(ati po*iti(no - &o$ oso'a s AIDSo) terapi%a po$ra*u)i%e(a po$r1a(an%e oso'e u tra1en%u $ostupni, i pri,(at-%i(i, pro.ra)a -i%een%a/ te po)a.an%e $a oso'a usposta(i &onta&t s .rupa)a *a po$r+&u - pri&-a$nost e.*isten8i%a-isti&o. pristupa = potie na ispiti(an%e *naen%a 1i(ota i pri%ete4e s)rti/ te $a%e (a1nost posti*an%u ne&e (rste ra*ri%e+en%a/ u&-%uu%u4i sasta(-%an%e oporu&e/ opra+tan%e... - ta&o6er re-i.i%a - $ru+t(ena po$r+&a

1M. S IZOCRENIJA ia&o $i%a.no*a s,i*o5reni%e posto%i (e4 stotin%a& .o$ina/ a pore)e4a% %e pota&nuo (i+e istra1i(an%a ne.o 'i-o &o%i $ru.i = %o+ %e $a-e&o o$ ra*u)i%e(an%a s,i*o5reni%a # s&upina psi,otini, pore)e4a%a/ o'i-%e1eni, (e-i&i) pore)e4a%i)a )i+-%en%a/ e)o8i%a i pona+an%a = pore)e4eni) )i+-%en%e) u &o%e) i$e%e nisu -o.i&i po(e*ane/ )an%&a(i) per8ep8i%a)a i pa1n%o)/ 'i*arni) pore)e4a%i)a )otori&e a&ti(nosti/ te p-it&i)/ po(r+ni) i-i nepri)%ereni) os%e4a%i)a

180

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA 'o-esni& se po(-ai o$ $ru.i, -%u$i i o$ st(arnosti/ esto u s(i%et )a+te/ u &o%e) pre(-a$a(a%u su)anute i$e%e i ,a-u8ina8i%e

/LINI/I SIMPTOMI - si)pto)i s,i*o5reno. 'o-esni&a o'u,(a4a%u pore)e4a%e u ne&o-i&o (e-i&i, po$ru%a = )i+-%en%u/ opa1an%u i pa1n%i0 )otori&o) pona+an%u0 a5e&tu i-i e)o8i%i0 te 1i(otno) 5un&8ioniran%u - raspon pro'-e)a %e +iro& - no/ 'o-esni8i po&a*u%u sa)o ne&e o$ o(i, si)pto)a - DSM propisu%e &o-i&o pro'-e)a )ora 'iti na*ono/ i s &o%i) stupn%e) i*ra1enosti $a 'i se opra($a-o $i%a.no*u - o($%e ne posto%i esen8i%a-ni si)pto) &o%i 'i )orao 'iti na*oan - s,i*o5reni 'o-esni8i se )e6uso'no (i+e ra*-i&u%u ne.o 'o-esni8i s $ru.i) pore)e4a%i)a - si)pto)i s,i*o5reni%e se $i%e-e na po*iti(ne i ne.ati(ne - (a-%a 'iti opre*an u $i%a.nosti8iran%u s,i*o5reni%e ?osi) po%a(e si)pto)a 'itno %e i tra%an%e@ i ra*-i&o(ati o$ s-ino. s,i*o5reni5or)no. pore)e4a%a i-i &rat&o. psi,otino. pore)e4a%a

POZITIVNI SIMPTOMI - po*iti(ne si)pto)e ine ispa$i/ poput ,a-u8ina8i%a/ $e-u*i%a ?su)anuti, i$e%a@ i 'i*arno. pona+an%a
S-,&,ni "!4!' - s)eteni .o(or/ po*nat i po$ na*i(o) 5or)a-ni pore)e4a% )i+-%en%a %e pore)e4a% or.ani*a8i%e i .o(ora *'o. &o%e. %e te+&o ra*u)%eti +to 'o-esni& *apra(o 1e-i re4i - ne&o,erentno ra*.o(aran%e - ia&o se 'o-esni& )o1e opeto(ano po*i(ati na sre$i+n%e i$e%e i-i te)e/ s-i&e i-i u-o)8i )is-i nisu po(e*ani - .o(or ta&o6er )o1e 'iti s)eten *'o. sl%0l$,n$% 4,+% -,=* %s!(i$%(i$%-% ili sk',&%n$% s k!l!si$,k% = .$%e 'o-esni& )o1$a usp%e+ni%e &o)uni8ira s oso'o)/ no te+&o )u se pri$r1a(ati iste te)e - pore)e4a%e .o(ora rani%e se s)atra-o .-a(ni) &-ini&i) si)pto)o) s,i*o5reni%e/ a oni su i $anas %e$an o$ $i%a.nosti&i, &riteri%a - no/ na-a*i po&a*u%u $a s)etenost .o(ora ni%e prisutna &o$ s(i, s,i*o5reniara - ta&o6er/ na*onost s)etenosti .o(ora ni%e $o'ro )%eri-o ra*-i&o(an%a s,i*o5eniara o$ $ru.i, psi,otini, 'o-esni&a/ npr. ne&i, s por)e4a%e) raspo-o1en%i)a7 &ao npr. &o$ )anini,

181

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA S*-%n*&!s&i - $e(i%antni sa$r1a%i )is-i ine se 'itni%i) *a s,i*o5reni%u ne.o +to %e s)etenost .o(ora i o'-i&o(an%a )is-i - )is-i su s,i*o5reniari)a te)e-%ito pore)e4ene *'o. po)an%&an%a u(i$a - s,i*o5reniari nisu po&a*a-i oso'ito ra*u)i%e(an%e (-astito. stan%a niti su u(i6a-i $a %e n%i,o(o pona+an%e neo'ino - )no.i su s,i*o5reniari po$-o1ni su)anutosti)a/ t%. (%ero(an%i)a s &o%i)a 'i se osta-i -%u$i (r-o te+&o s-o1i-i i s)atra-i i, po.re+ni) tu)aen%e) st(arnosti - u IPS stu$i%i = %e$nosta(ne i$e%e pro.an%an%a ut(r6ene su u OKZ ispitani&a - su)anutosti s,i*o5reniara )o.u popri)iti %o+ ne&e o'-i&e - S8,nei$er i, %e opisao: 1@ So)ats&a pasi(nost = 'o-esni& %e pasi(ni/ ne(o-%ni pri)ate-% t%e-esni, os%eta na)etnuti, o$ strane i*(an%s&o. a.ensa G@ Na)etnute ?usa6ene@ )is-i = )is-i &o%e nisu (-astite 'o-esni&o(e )is-i/ ne.o )u i, %e net&o i*(ana usa$io u $u+u L@ E)itiran%e )is-i = 'o-esni&o(e )is-i prenose se poput ra$io(a-o(a/ ta&o $a posta%u po*nate i $ru.i)a M@ O$u*i)an%e ?isisa(an%e@ )is-i = 'o-esni&u ne&a i*(an%s&a si-a i*nena$no i neoe&i(ano u&ra$e )is-i/ &ao $a i, %e usisa-a i* n%e.o(a $u,a u s(o% - s-%e$e4e tri su)anutosti se o$nose na os%e4a%e/ $%e-a i pori(e *a &o%e 'o-esni& )is-i $a )u i, na)e4e (an%s&i a.ens: K@ Na)etnuti os%e4a%i O@ Na)etnuti (o-%ni ini ;@ Na)etnuti pori(i ia&o su)anutosti uoa(a)o u (i+e o$ K<Z s,i*o5reniara/ &ao i u s-ua%u s)eteno. .o(ora/ ta% se si)pto) )o1e uoiti i &o$ $ru.i, $i%a.nosti&i, &ate.ori%a = )ani%a i su)anuta $epresi%a

H%l*(in%(i$, i )'*"i p!',-,;%$i !p%3%n$% - s,i*o5reniari esto opisu%u &a&o i) s(i%et i*.-e$a ne&a&o $ru&i%i) pa a& i nest(arni) = $rea-i*a8i%a - ne&i napo)in%u pro)%ene u nainu os%e4an%a (-astito. ti%e-a = $i%e-o(i i) i*.-e$a%u pre(e-i&i i-i pre)a-eni/ a o&o-ni pre$)eti o$(e4 '-i*u i-i u$a-%eni - i-i pa& os%e4a%u tupost i-i trn8e i-i ne&i os%e4a% peen%a i-i pro-a1en%a e-e&trine stru%e - )o1e i) se initi $a i) *)i%e .)i1u utro'o) - ti%e-o i) )o1e postati to-i&o $epersona-i*irano $a i) se ini $a %e ri%e o stro%u

182

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA ne&i 'o-esni8i posta%u preos%et-%i(i na (i$ne pri*ore/ *(u&o(e/ )irise $o$ire $ru.i, $o1i(-%a(a%u &ao pra(o )uen%e s(%et-ost i, *as-%ep-%u%e/ 'u&a %e a.oni%a $ru.i &a1u $a se n%i,o(a o&o-ina pro)i%eni-a $a %e s(e sp-%o+teno i 'e*'o%no na%$ra)atini%e is&ri(-%a(an%e per8ep8i%e %e ,a-u8ina8i%a = os%etno is&ust(o u o$sutnosti 'i-o &a&(o. i*(an%s&o. po$ra1a%a = na%e+4e su s-u+ne/ r%e6e (i$ne u IPS stu$i%i- ;KZ i, %e i)a-o s-u+ne ,a-u8ina8i%e ne&e ,a-u8ina8i%e s)atra)o $i%a.nosti&i pose'no *naa%ni)a/ %er se u s,i*o5reniara po%a(-%u%u e+4e ne.o u $ru.i, psi,otini, 'o-esni&a S8,nei$er i, %e opisao: 1@ Iu%ne )is-i G@ "-aso(i raspra(-%a%u L@ "-aso(i &o)entira%u

NE"ATIVNI SIMPTOMI - ne.ati(nni si)pto)i su $e5i8iti pona+an%a/ npr. a(o-i8i%a/ a-o.i%a/ an,e$oni%a i os%e4a%na otup%e-ost
A4!li(i$% - a(o-i8i%a i-i apati%a = .u'ita& ener.i%e i ne$ostata& *ani)an%a *a uo'ia%ene rutins&e a&ti(nosti - ne o'ra4a%u po*ornost na (-astiti i*.-e$/ ,i.i%enu/ &osa %e ra+upana/ no&ti pr-%a(i/ *u'i neoprani/ o$%e4a *.u1(ana - (e4inu (re)ena pro(o$e 'espos-eno s%e$e4i Al!"i$% - a-o.i%u )o1e)o s)atrati ne.ati(ni) pore)e4a%e) )i+-%en%a/ a i)a ne&o-i&o sasta(ni8a - siro)a+t(o .o(ora/ &o-iina i*.o(oreno. %e (r-o s)an%ena - u siro)a+t(u sa$r1a%a .o(ora &o-iina i*.o(oreno. %e pri)%erena/ a-i ono +to 'o-esni& .o(ori sa$r1i (r-o )a-o po$ata&a/ *(ui neo$re6eno - tipino (r-o sporo o$.o(ara%u na posta(-%ena pitan%a/ &at&a$ uop4e ne o$.o(ara%u An ,)!ni$% - nesposo'nost $o1i(-%a(an%a *a$o(o-%st(a - oitu%e se &ao ne$ostata& *ani)an%a *a re&rea8i%s&e a&ti(nosti/ neusp%e, u usposta(-%an%u '-is&i, o$nosa s $ru.i)a/ .u'ita& *ani)an%a *a spo-ne o$nose

183

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA

Os$,;%$n% !&*p$,l!s& - pra&ti&i ni&a&a( po$ra1a% ne )o1e i*a*(ati e)o8. rea&8i%u - uoena %e &o$ OOZ s,i*o5reniara - no/ o$nosi -i se to sa)o na i*(an%s&u e&spresi%u i-i i na unutarn%a is&ust(a ?ne )ora%u 'iti osiro)a+ena@ - istra1i(an%a su po&a*a-a $a %e $oista i*(an%s&a e&spresi%a osiro)a+ena

OSTA!I SIMPTOMI - ne&o-i&o si)pto)a s,i*o5reni%e ne u&-apa se u s,e)u po*iti(no-ne.ati(no - k%&%&!ni$, = s,i*o5reniar pra(i .ri)ase i-i -i8e &oi u u$no) i*ra*u/ 'o-esni8i )o.u pona(-%ano .esti&u-irati/ &oriste4i neo'ine i &at&a$ s-o1ene s-i%e$o(e po&reta prsti%u/ +a&a i ru&u = ti po&reti esto i*.-e$a%u s(r,o(iti/ &o-i&o .o$ 'i-i neo'ini - ne&i s,i*o5reniari ispo-%a(a%u n,*!0i%$,n! p!4,;%n$, !p;, %k&i4n!s&i +to o'u,(a4a (e-i&o u*'u6en%e/ $i(-%e )-ataran%e u$o(i)a/ .o-e) utro+a& ener.i%e - $o& %e na $ru.o) &ra%u spe&tra k%&%&!nik% n,p!k',&n!s& = 'o-esni& *au*)e neo'ian sta( ti%e-a i u to) po-o1a%u osta%e %a&o $u.o - &at&a$ po&a*u%u 4!2&%n* p!4i&l$i4!s& :6l,Hi0ili&%s (,',%1. $ru.a oso'a )o1e 'o-esni&o(e u$o(e na)%estiti u neo'ine po-o1a%e u &o%i)a poto) osta%u $u.o (re)ena - ne&i s,i*o5reniari i)a%u n,p'i-$,',ni %6,k& = n%i,o(e e)o8iona-ne rea&8i%e su nepri)%erene situa8i%u - ta&(i s,i*o5reniari s&-oni su na.-o pre-a*iti i* %e$no. e)o8iona-no. stan%a u $ru.o = 'e* i&a&(o. uo-%i(o. ra*-o.a - o(a% %e si)pto) (r-o ri%e$a& = a-i &a$ se po%a(i i)a *naa%nu $i%a.nosti&u (ri%e$nost - ta&o6er = )no.i 'o-esni8i is&a*u%u ra*-iite o'-i&e 0i+%'n!" p!n%2%n$%ra*.o(ara%u sa)i sa so'o)/ .o)i-a%u ,ranu/ sa&up-%a%u otpa$ it$.
POVIJEST /ONSTRU/TA 3RAEP!INOVI I 2!EU!EROVI RANI OPISI - &onstru&t s,i*o5reni%e pr(i su uo'-ii-i europs&i psi,i%atri = 3raep-in i 2-eu-er - 3raep-in = &onstru& $e)entia prae8oS = pr(i put i*-o1io 1NFN.0 ra*-i&o(ao $(i%e .-a(ne s&upine en$o.eni, ?unutarn%i) ra*-o*i)a u*ro&o(ani,@ psi,o*a = )anino-$epresi(na i $e)entia prae8oS - $e)entia prae8oS %e o'u,(a4a-a ne&o-i&o $i%a.nosti&i, po%)o(a = paranoi$na $e)en8i%a/ &atatoni%a i ,e'e5reni%a = *a &o%e %e 3raep-in

184

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA (%ero(ao $a i)a%u *a%e$ni&u sr1/ a to %e rano po%a(-%i(an%e ?prae8oS@ i pro.resi(na inte-e&tua-na $eteriora8i%a ?$e)entia@ po%a) $e)en8i%a o($%e ne o*naa(a $e)en8i%u &o$ staren%a- $e5inira se po.-a(ito na te)e-%u te+&i, pore)e4a%a pa)4en%a 3raep-in %e s,i*o5reni%u opisao &ao op4u H)enta-nu s-a'ou)nostH = .-a(ni si)pto)i su ,a-u8ina8i%e/ su)anute i$e%e/ ne.ati(i*a)/ pore)e4a%i po*ornosti/ stereotipno pona+an%e i e)o8iona-na $is5un&8i%a usre$otoio se i na ti%e& si)pto)a no/ ni%e se potru$io po(e*ati si)pto)e &o%e %e sa)o na'ra%ao = sa)o %e &a*ao $a su s(i oni o$ra* $e)en8i%e i .u'it&a uo'ia%eno. %e$inst(a )i+-%en%a/ os%e4an%a i $%e-o(an%a No/ Eu.en 2-eu-er = po&u+ao $e5inirati sr1 pore)e4a%a i napra(io &ora& unapri%e$ u o$nosu na 3raep-ina opisu%u4i s,i*o5reni%u/ 2-eu-er se s 3raep-ino) ra*i+ao u $(a .-a(na pitan%a. (%ero(ao %e $a se ta% pore)e4a% ne po%a(-%u%e u(i%e& u rano% 1i(otno% $o'i te $a ne )ora u(i%e& pro.re$irati pre)a $e)en8i%i pa %e 2-eu-er 1F<N. pre$-o1io (-astiti na*i( s,i*op,reia = ras8i%ep-%en $u, $a 'i s-i&o(ito opisao ono +to )u se ini-o 'itni) s(o%st(o) pore)e4a%a &a&o $o' po%a(-%i(an%a i pro.resi(nu $eteriora8i%u ni%e (i+e s)atrao o$re6u%u4i) o'i-%e1%i)a = 2-eu-er se suoio s &on8eptua-ni) pro'-e)o) = po+to si)pto)i (arira%u o$ 'o-esni&a $o 'o-esni&a tre'ao %e pru1iti ne&o opra($an%e *a isti8an%e sa)o %e$ne $i%a.nosti&e &ate.ori%e = po&u+ao %e o$re$iti &-%uno s(o%st(o &o%e s(e te ra*-iite pore)e4a%e o'%e$in%u%e/ te %e u tu s(r,u us(o%io )eta5ori&i po%a) Hpu8an%a aso8i%ati(ni, (e*aH (%ero(ao %e $a aso8i%ati(ne (e*e po(e*u%u ne sa)o ri%ei ne.o i )is-i 8i-%u us)%ereno i uin&o(ito )i+-%en%e i &o)uni&a8i%a )o.u4i su sa)o a&o su te ,ipoteti&e stru&ture ou(ane to %e tu)aen%e is&oristio *a tu)aen%e $ru.i, pro'-e)a/ npr. pore)e4a%e po*ornosti %e s)atrao pos-%e$i8o) .u'it&a s(r,o(ito. us)%era(an%a )is-i/ *'o. e.a $o-a*i $o pasi(no. o$.o(aran%a na pre$)ete i -%u$e i* neposre$ne o&o-ine/ ta&o6er/ s)atrao %e $a %e '-o&a$a ?potpuni pre&i$ ti%e&a )is-i@ potpuno pre&i$an%e aso8i%ati(ni, (e*a +to se o$nose na pre$)et raspra(e $eteriora8i%u %e &oristio *a 'o-esni&e sa s-a'o) pro.no*o) 2-eu-er %e 'o-esni&e s $o'ro) pro.no*o) s(rstao u s(o%u s&upinu s,i*o5reni%a/ a to)e %e pri$o$ao &ao s,i*o5rene H)no.e atipine )e-an&o-i%e i )ani%e $ru.i, +&o-a/ pose'no ,isterine )e-an&o-i%e i )ani%/ (e4inu ,a-u8ina8i%s&i, &on5u*i%a/ ne&e ner(o*ne oso'e te &o)pu-*i(ne i i)pu-*i(ne 'o-esni&e...

PROAIRENI AMERII3I 3ONSTRU3T

185

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA (e-i& 2-eu-ero( ut%e8a% nasuprot to)e/ europs&o s,(a4an%e s,i*o5reni%e % e osta-o u1e A$o-5 MePer- s)atra%u .a o8e) a)eri&e psi,i%atri%e o'ra*-a.ao %e $a su $i%a.nosti&e &are.ori%e esto proi*(o-%ne i u)%etne - n%e.o( %e pristup 'io pri-a.o$-%i(/ te se pri $i%a.nosti8iran%u ni%e os-an%ao ni na spe8i5ine si)pto)e/ ni na pro.resi(nu $eteriora8i%u 3asanini %e 1FLL. opisao $e(et 'o-esni&a s $e)entio) prae8oS- &o$ s(i, se pore)e4a% na.-o %a(io i s(i su se re-ati(no 'r*o opora(i-i - pre$-o1io %e na*i( s,i*oa5e&ti(na psi,o*a = &asni%e %e u(e$ena u DSM I i DSM II &ate.ori%u s,i*o5reni%e %e $o$atno pro+irio o8, sa sur. = pseu$oneurots&a s,i*o5reni%a i psu$opsi,opats&a s,i*o5reni%a *a opisi(an%e an&sio*ni,/ po(ueni, oso'a s te+&i) interpersona-ni) pro'-e)i)a/ a-i ta&o6er s neurots&i) i-i psi,opats&i) si)pto)i)a =o(i pa8i%enti ne)a%u &-asine si)pto)e s,i*o5reni%e- &o.niti(no i e)o8iona-no rastro%st(o &ao 'itna na*na&a ti%e&o) O<i, i ;<i, $o$atno &-%uno sre$st(o o$r1a(an%a +iro&o. &on8epta s,i*o5reni%e posta-a %e i t*(. pro8esno-rea&ti(na $i)en*i%a posto%e ra*-i&e i*)e6u oni, s &asni%i) poet&o) 'o-esti i po(re)eni) opora(&o) i oni, s rani%i) poet&o) 'o-esti i u.-a(no) pro.resi(no) $eteriora8i%o)0 ne&i s,i*o5reniari su 'i-i (e4i sio s(o%e )-a$osti re-ati(no $e(i%antne i apatine oso'e/ po.o6ene postupni) a-i pro.resi(ni) osipan%e) )i+-%en%a/ e)o8i%a/ *ani)an%a i a&ti(nosti0 $ru.i)a se 'o-est %a(i-a ne+to &asni%e/ na.-o i s te1i) si)pto)i)a pro8es # u&a*u%e na ne&i te)e-%ni 5i*io-o+&i pore)e4a% )o*.a- postupno i nepri)%etno ra*(i%an%e s,i*o5reni%e rea&ti(na # opis s,i*o5reni%e &o%a se po%a(-%i(a-a na.-o na&on stresa rani%a so8i%a-na i spo-na pri-a.o6enost/ i*)%erena pri)%eri8e P,i--ipso(o) -%est(i8o) posta-a %e sre$st(o ra*-i&o(an%a s,i*o5reniara i pre$(i6an%a )o.u4nosti n%i,o(a opora(&a- oni s $o'ro) pre)or'i$no) pri-a.o6enos+4u i)a-i su (e4e i*.-e$e *a sa)o epi*o$ni pro'-e) i $o'ru pro.no*u Su--i(an %e postao pr(i *naa%no teoretiar susta(e psi,o-o+&e terapi%e s,i*o5reni%e = na.-a+a(ao %e $u'-%e e)o8iona-ne i &o.niti(ne i)'eni&e &o%i )oti(ira%u s,i*o5reniare(o po(-aen%e i* interpersona-ni, o$nosa

DSM =IV DIJA"NOZA - na&on o'%a(-%i(an%a DSM III a)eri&i &on8ept s,i*o5reni%e 'itno se o$)a&nuo o$ +iro&e $e5ini8i%e = a pre)a n%e)u = su*io se raspon 'o-esni&a s $i%a.no*o) s,i*o5reni%e na M naina: 1@ $i%a.nosti&i &riteri%i su i*-o1eni e&sp-i8itno i s )no.o po%e$inosti G@ spe8i5ino su is&-%ueni 'o-esni8i sa si)pto)i)a pore)e4a%a raspo-o1en%a- sa$a se s,i*o5reni%a s,i*oa5e&ti(no. tipa na(o$i &ao

186

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA s,i*oa5e&ti(ni pore)e4a%/ &ao %e$an o$ psi,otini, pore)e4a%a ?on %e )%e+a(ina si)pto)a s,i*o5reni%e i pore)e4a%a raspo-o1en%a@ L@ DSM IV *a,ti%e(a $a pore)e4a% tra%e 'are) O )%ese8i $a 'i se posta(i-a $i%a.no*a = u to) ra*$o'-%u )ora 'iti 'are) %e$an )%ese8 a&ti(ne 5a*e/ $e5inirane na*ono+4u si)pto)a &ao +to su su)anutost/ ,a-u8ina8i%e/ s)eten .o(or/ te+&o rastro%eno i-i &atatoni&o pona+an%e te ne.ati(ni si)pto)i/ $o& preosta-i, K )%ese8i )o1e 'iti i-i pro$ro)a-no ra*$o'-%e ?pri%e a&ti(ne 5a*e@ i-i re*i$ua-no ra*$o'-%e ?na&on a&ti(ne 5a*e@ = pro'-e)i pri%e i pos-i%e o'u,(a4a%u so8i%a-no po(-aen%e/ pore)e4eno 5un&8ioniran%e ra*-iiti, u-o.a/ otup-%en i-i nepri)%eren a5e&t/ ne$ostata& ini8i%ati(e/ neo$re6en i pri.o$ni .o(or/ *ane)ari(an%e ,i.i%ene i (-astito. i*.-e$a/ u$na (%ero(an%a i-i )a.i%s&o ra*)i+-%an%e/ te neuo'ia%ene per8epti(ne $o1i(-%a%e0 a&utna s,i*o5rena epi*o$a i* DSM II sa$ se $i%a.nosti8ira 'i-o &ao s,i*o5reno5or)ni pore)e4a% 'i-o &ao &rat&i psi,otini pore)e4a% = o'a su pre)%e+tena u no(u s&upinu M@ ono +to se pre)a DSM II s)atra-o '-a.i) o'-i8i)a s,i*o5reni%e/ $anas $i%a.nosti8ira)o &ao pore)e4a%e -inosti = s,i*otipne i .ranine $anas se na(o$e tri tipa s,i*o5reni, ?$e*or.ani*irani@/ &atatoni i paranoi$ni pore)e4a%a: rastro%eni

R%s&'!$,n% :),+!'"%ni+i'%n%1 s i+!6',ni$% - u DSM IV 3raep-ino( ,e'e5reni o'-i& s,i*o5reni%e o*naa(a se &ao $e*or.ani*irana s,i*o5reni%a i o'i-%e1ena %e ni*o) (r-o $i5u*ni, i re.resi(ni, si)pto)a - ,a-u8ina8i%e i su)anutosti = spo-ne/ ,ipo,on$ri%s&e/ re-i.i%s&e/ i$e%e pro.an%an%a- o'i-no su *astup-%ene i s-a'o or.ani*irane - 'o-esni& )o1e 'iti po$-o1an 'i*arni) i$e%a)a/ &o%e esto u&-%uu%u $eteriora8i%u ti%e-a - 'o-esni& .o(ori ne&o,erentno/ nesu(is-o/ po(e*u%u4i ri%ei s-ino. *(u&a i a& i*)i+-%a%u4i no(e ri%ei - 'o-esni& )o1e i)ati os%e4a%nu otup%e-ost i-i pa& nepre&i$no )i%en%ati raspo-o1en%e - *nai/ pona+an%e %e (r-o rastro%eno - 'o-esni& esto $eteriorira $o to&e in&ontinen8i%e/ *ane)aru%e ,i.i%enu /%&%&!n% s i+!6',ni$% - na%oiti%i si)pto)i su )otori&i pore)e4a%i

187

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA ta&(e oso'e tipino a-ternira%u i*)e6u &atatone nepo&retnosti i $i(-%e u*'u6enosti/ no %e$an i-i $ru.i tip )otori&i, si)pto)a )o1e pre(-a$a(ati ti su 'o-esni8i ne.ati(ist.i&i nastro%eni/ o$upiru se uputa)a i sa(%eti)a esto poput %e&e pona(-%a%u .o(or $ru.i, oso'a poeta& &atatone rea&8i%e )o1e 'iti i*nena$ni%i ne.o u $ru.i, o'-i&a s,i*o5reni%e/ ia&o %e $otina oso'a (%ero%atno (e4 po&a*a-a o$re6enu apati%u i po(-aen%e o$ rea-nosti uso(i nepo&retni, &atatoniara )o.u se u&rutiti i nate4i unato pri(i$no% os(o%enosti o$ o&o-ine/ 'o-esni& &asni%e )o1e prepriati s(e +to se o&o n%e.a *'i(a-o ti%e&o) stupora u e&s8itirano) stan%u/ &atatoniar )o1e nesu(is-o (i&ati/ i nepre&i$no i nesu(is-o priati/ isto$o'no nepre&i$no i (r-o u*'u6eno ,o$a%u4i (r-o ri%e$a& o'-i& s,i*o5reni%e/ (%ero%atno *'o. $%e-o(an%a -i%e&o(a na 'i*arne )otori&e pro8ese 2oP-e ?1FF1F u&a*u%e na )o.u4nost &ri(o. $i%a.osti8iran%a na poet&u sto-%e4a- ra*-i&a i*)e6u pore)e4a%a spa(an%a ?en8ep,a-itis -etar.i8a@ o &atatone s,i*o5reni%e = s)atra $a su pri%e pore)e4a%i spa(an%a po.re+no $i%a.nosti8irani &ao s,i*o5reni%a

P%'%n!i)n% s i+!6',ni$% - o(u $i%a.no*u pripisu%e se *natno) 'ro%u 'o-esni&a pri pri%a)u u $u+e(nu 'o-ni8u - &-%u *a o(u $i%a.no*u %e posto%an%e i*ra*iti, su)anuti, i$e%a - o'ino su to i$e%e pro.an%an%a/ pone&a$ i-u*i%e (e-iine ?oso'a i)a pret%eran os%e4a% (-astite (a1nosti/ )o4i/ *nan%a i-i i$entiteta@/ su)anuta -%u'o)ora ?u(%eren%e $a %e spo-ni partner (ara@ - este su s-u+ne ,a-u8ina8i%e - i$e%e re5eren8i%e = 'e*naa%ne $o.a6a%e u.ra6u%u u s(o%u su)anutu &onstru&8i%u/ pa i* tri(i%a-ni, a&ti(nosti $ru.i, -%u$i i+ita(a%u oso'no *naen%e - paranoi$ni s,i*o5reniari su a.itirani/ s&-oni raspra(-%an%u/ 'i%esni/ a &at&a$ nasi-ni - no/ oni osta%u e)o8iona-no rea&ti(ni/ ia&o se &at&a$ s $ru.i)a op,o$e ,-a$no/ 5or)a-no i napeto - 'u$ni%i su i ra*.o(or-%i(i%i o$ osta-i, s,i*o5reniara - n%i,o(i )isaoni pro8esi nisu 5ra.)entirani/ ia&o su su)anuti E4%l*%(i$% p!)&ip!4% - o(i po$tipo(i su %o+ u(i%e& te)e-% $ana+n%i, $i%a.nosti&i, susta(a = no u pitan%e se $o(o$i n%i,o(a &orisnost

188

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA $i%a.nosti8iran%e tipo(a s,i*o5reni%e %e (r-o te+&o - +to *nai $a %e $i%a.nosti&a pou*$anost s)an%ena pro.nosti&a (a-%anost %e s-a'a = pru1a na) )a-o &orisni, in5or)a8i%a *a -i%een%e i-i pre$(i6an%e ti%e&a 'o-esti ta&o6er/ posto%i pre&-apan%e )e6u po$tipo(i)a ta&o6er = $o$atni tipo(i su : n,)i6,',n(i'%n% s,i*o5reni%a ? 'o-esni8i &o%i u$o(o-%a(a%u $i%a.nosti&i) &riteri%i)a *a s,i*o5reni%u/ a-i ne *a ne&i o$ pret,o$no opisani, po$tipo(a@ i ',+i)*%ln% s,i*o5reni%a = &a$ 'o-esni& (i+e ne u$o(o-%a(a s(i) $i%a.nosti&i) &riteri%i)a *a s,i*o5reni%u/ ia&o *na&o(e 'o-esti %o+ u(i%e& opa1a)o 2-eu-er = pisao o s&upini s,i*o5reni%a = s)atrao $a %e ri%e o s&upu pore)e4a%a s )o.u4o) ra*-iito) etio-o.i%o) $anas pre(-a$a(a susta( po$%e-e si)pto)a na po*iti(ne i ne.ati(ne te )%e+o(ite (e4ina s,i*o5reniara i)a%u )%e+o(ite si)pto)e

ISTRAIVANJA ETIOLOGIJE SHIZO<RENIJE - &a&o o'%asniti rasp-in%a(an%e i rastro%enost )is-i s,i*o5reniara/ n%i,o(e nepri)%erene e)o8i%e ?i-i .u'ita& e)o8i%a@/ su)anutosti i *apan%u%u4e ,a-u8ina8i%e

"ENETII3I PODADI - $ispo*i8i%a *a s,i*o5reni%u %e nas-%e$nna

S&*)i$, !0i&,l$i - ri*i& o$ s,i*o5reni%e ?"ottes)an/ M8"u55in i Car)er 1FN;@ o uesta-ost s,i*o5eni%e u op4o% popu-a8i%i %e ne+to )an%a o$ 1Z o supru1ni& = 1/<<Z o unu8i = G/NMZ o ne4a8i/ ne4a&in%e -G/OKZ o $%e8a = F/LKZ o 'ra4a i sestre = ;/L<Z o $(o%a%ani '-i*an8i = 1G/<NZ o %e$no%a%ani '-i*an8i = MM/L<Z - ri*i& se po(e4a(a sa stupn%e) .eneti&e sro$nosti S&*)i$, 0li+%n%(% - &on&or$antnost *a %e$no%a%ane '-i*an8e %e (e4a ne.o *a $(o%a%ane - no/ )an%a %e o$ 1<<Z - *nai ni%e u potpunosti nas-%e$na - o$nos i*)e6u te1ine s,i*o5reni%e i stupn%a &on&or$antnosti = no- &riti&e na to istra1i(an%e>

189

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA pro'-e) tu)aen%a re*u-tata stu$i%e '-i*ana8a : rastu *a%e$no/ o$.a%a%u i, *a%e$no/ sto.a/ *a%e$ni&i o&o-ins&i/ a ne .enets&i i)'eni8i )o.u $o(esti so uoeno. stupn%a &on&or$antnosti ni&a&(a ra*-i&a ni%e uoena u s-ua%u po*iti(ni, si)pto)a/ no s,i*o5reni ispitani8i i* &on&or$antni, paro(a i)a-i su uesta-i%e ne.ati(ne si)pto)e ne.o ispitani8i i* $is&on&or$antni, paro(a # ne.ati(ni si)pto)i i)a%u i*ra1eni%u .eneti&u &o)ponentu o$ po*iti(ni, si)pto)a

S&*)i$, *s4!$,nik% - stu$i%e $%e8e s,i*o5reni, )a%&i &o%u su o$ rano. $%etin%st(a o$.a%a-i us(o%ite-%i = estono(o ispiti(an%e = OOZ $%e8e s,i*o5reni, )a%&i %e $o'i-o $i%a.no*u - 'i-i su po(e4ani i )enta-ni $e5i8iti/ psi,opati%a i neuro*a V',)n!4%n$, ",n,&iki p!)%&%k% - s(i $osa$ pri&up-%eni po$a8i upu4u%u na to $a .eneti&i i)'eni8i i)a%u (a1nu u-o.u u ra*(o%u s,i*o5reni%e - no/ s,i*o5reni%a ni%e pos(e $eter)inirana .eneti&i) nas-i%e6e) ?.enotip S 5enotip@ - )o$e- $i%ate*a-stres = - (ari%a'-e po(e*ane sa po%a(o) s,i*o5reni%e = stres/ pripa$nost ni1i) s-o%e(i)a $ru+t(a/ te ne&i o'-i8i o'ite-%s&i, intera&8i%a/ +to su ra$i-i pret,o$ni, t%e$ana pri%e ,ospita-i*a8i%e

2IO3EMIJS3I IIM2ENIDI - spe&u-a8i%e o )o.u4i) 'io&e)i%s&i) u*ro8i)a su *apoe-e s&oro o$)a, na&on ot&ri4a to. sin$ro)a - 3raep-in %e (e4 ra*)i+-%ao $a se o($%e ra$i o &e)i%s&o% nera(note1i(%ero(ao %e $a otro(ne t(ari i* spo-ni, 1-i%e*$a $%e-u%u na )o*a& i ta&o i*a*i(a%u si)pto)e - Jun. = posto%an%e to&sina HQH - no = &a&o *nati +to %e toan u*ro& po%a(e ne&e ra(note1e = )o.u4 %e ut%e8a% ne&e tre4e (ari%a'-e - npr. s,i*o5reni 'o-esni8i u*i)a%u psi,oa&ti(ne -i%e&o(e/ a na&on prestan&a u*i)an%a/ uin8i -i%e&o(a se 'r*o .u'e/ a-i tra.o(i osta%u u &r(i %o+ ne&o (ri%e)e/ pa %e te+&o ispitati 'io&e)i%s&u ra*-i&u/ a sa)i) ti)e %e te+&o pripisati tu 'io&e)i%s&u ra*-i&u sa)o) pore4a%u - pro$u-%eno -i%een%e )o1e pro)i%eniti sa)e pro8ese sinapti&o. pri%enosa - ra*-iito pona+an%e ?pu+en%e/ &a(a/ pre,rana/ t%e-esna a&ti(nost@

190

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA Ak&i4n!s& )!p%-in% - o(a teori%a se te)e-%i po.-a(ito na in5or)a8i%a)a o nainu $%e-o(an%a -i%e&o(a +to su uin&o(iti u terapi%i - osi) +to u'-a1a(a%u ne&e si)pto)e s,i*o5reni%e = 5enoti%a*ini- i*a*i(a%u spore$ne uin&e &o%i po$s%e4a%u na Par&insono(u 'o-est/ a po*nato %e par&insoni*a) $%e-o)i8e u*ro&u%e s)an%ena &on8. $opa)ina u o$re6eni) )o1$ani) pute(i)a - *'o. stru&turne s-inosti = )o-e&u-e 5enoti%a*ina se (e1u u* postsinapti&e re8eptore $opa)ins&i, pute(a i ta&o '-o&ira%u - pre)a o(o% teori%i = s,i*o5reni%a %e pos-%e$i8a pret%erane a&ti(nosti $opa)ins&i, )o1$ani, pute(a - $o$atni $o&a*i # i* -iterature o a)5eta)ins&o% psi,o*i - a)5eta)ini )o.u u*ro&o(ati stan%e s-ino paranoi$no% s,i*o5reni%i/ a )o.u i e.*a8er'irati si)pto)ato-o.i%u s,i*o5reni%e - pri-ino %e si.urno $a sposo'nost a)5eta)ina $a in$u8ira%u o(a&(o stan%e proi*-a*i i* n%e.o(o. $%e-o(an%a na $opa)in/ a ne na nora$rena-in - .-a(ni )eta'o-it $opa)ina = ,o)o(ani--ina &ise-ina ? V3@ = ta&o6er pre$)et istra1i(an%a = oe&u%e se $a %e n%e*ina &on8. u s,i*o5reni%i po(e4ana - a &on8. V3 %e )o.u4e i*)%eriti u 8ere'rospina-no% te&u4ini na&on +to 'o-esni8i)a $a)o pro'ene8i$/ o$nosno/ -i& +to pri%ei preno+en%e V3 u &r( - 2roTers %e ot&rio $a pri%e 5ar)a&oterapi%e s8, i)a%u )an%u &on8 V3 o$ 'o-esni&a s pore)e4a%e) raspo-o1en%a/ te $a se &on8. V3 po(e4a(a ti%e&o) terapi%e - A!I/ &on8. V3 &ore-ira s te1ino) 'o-esti i s-u1i u pre$(i6an%u o$.o(ora na 5enoti%a*ine - o(o $o(o$i u pitan%e ,ipote*u o po%a(i s8, *'o. ,ipera&ti(nosti $opa)ins&o. susta(a - )o1$a %e u pitan%u ipa& ,ipera&ti(nost i-i ,ipersen*iti(nost $opa)ins&i, re8eptora/ a ne neurona - $oista/ ne&e post)orta-ne stu$i%e )o*.a/ &ao i PET sni)&e po&a*u%u $a %e i-i 'ro%nost $opa)ins&i, re8eptora po(e4ana i-i su posta-i ,ipera&ti(ni - ne&a $ru.a istra1i(an%a po&a*a-a su $a o(a teori%a ni%e pri)i%en%i(a na s(e s,i*o5reniare - a)5eta)ini po.or+a(a%u po*iti(ne si)pto)e/ a u'-a1a(a%u ne.ati(ne si)pto)e - 5enoti%a*ini ut%eu na po*iti(ne si)pto)e/ a ut%e8a% na ne.ati(ne %o+ ni%e istra1en $o(o-%no - ini se $a se $opa)ins&a teori%a )o1e pri)i%eniti u.-a(no) na po*iti(ne si)pto)e s,i*o5reni%e

191

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA no(i%a istra1i(an%a su se us)%eri-a na ra*-i&e i*)e6u neura-ni, $opa)ins&i, puto(a pret%erana $opa)ins&a a&ti(nost uoena %e SAMO u )e*o-i)'i&o) putu/ a terapi%s&i uin8i 5enoti%a*ina na po*iti(ne si)pto)e o$(i%a%u se '-o&iran%e) $opa)ins&i, re8eptora u to) $opa)ins&o) puti )e*o&orti&a-ni $opa)ins&i put poin%e .$%e i )e*o-i)'i&i/ A!I se pro%i8ira u pre5ronta-nu )o1$anu &oru/ &o%a +a-%e neura-ne pro%e&8i%e u -i)'i&a po$ru%a +to pri)a%u .ustu $opa)ins&u iner(a8i%u ti $opa)ins&i neuroni pre5ronta-ne &ore )o.u 'iti ,ipoa&ti(ni/ pa ne uspi%u in,i'i8i%s&i na$*irati $opa)ins&e neurone -i)'i&o. po$ru%a # ta ,ipoa&ti(nost 'i )o.-a 'iti u*ro&o) ne.ati(ni, si)pto)a s,i*o5reni%e A!I / $opa)ins&a teori%a NIJE DO3AZANA/ a ta&o6er ne uspi%e(a o'%asniti ne&e $ru.e uin&e = npr. 5enoti%a*ini 'i tre'a-i ra*(iti to-eran8i%u/ te ta&o6er/ uin&o(iti su te& &a$a &on8. $opa)ina i-i a&ti(nost n%e.o(i, re8eptora s)an%e na )an%e o$ nor)a-ni,>>>

V',)n!4%n$, 0i!k,-i$ski p!)%&%k% - )eto$o-o+&i pro'-e)i

MOZA3 I S IZOCRENIJA - ta&o6er se istra1u%e )o.u4a stru&turna pro)%ena )o*.a &ao u*ro& s,i*o5reni%e - no/ nisu 'i-a oso'ito usp%e+na = %er se &asni%e nisu )o.-e pot(r$iti - no/ *a$n%a $(a $eset-%e4a = *'o. )eto$o-o+&i, po'o-%+an%a = o'no(-%ena ne&a istra1i(an%a - uo-%i(e pato-o+&e pro)%ene )o*.a su uo-%i(e &o$ ne&i, s,i*o5reniara - post)orta-na ana-i*a )o*.o(a = u&a*u%u na a'nor)a-nosti s,i*o5reno. )o*.a = i to u -i)'i&o) po$ru%u/ $ien8e5a-onu/ pre5onta-no% )o1$ano% &ori - DT i-i MRI = sni)an%a po&a*a-a su pro+iren%a )o1$ani, &o)ora ?pose'no &o$ )u+&ara8a@ +to u&a*u%e na propa$an%e i-i atro5i%u )o1$ano. t&i(a/ pose'no u -i)'i&i) po$ru%i)a - pro+iren%e &o)ora &ore-ira sa s-a'i%i) usp%e,o) ispitani&a na neuropsi,o-o+&i) testo(i)a/ sa s-a'o) pre'or'i$no) pri-a.o6eno+4u te s-a'i) uin&o) 5ar)a&oterapi%e - no/ pro+iren%a &o)ora = )o.u 'iti i &o$ psi,otini, 'o-esni&a/ ne sa)o &o$ s,i*o5reni%e - po$a8i po&a*u%u i $a pre5ronta-na )o1$ana &o)ora i)a pose'nu u-o.u - u stu$i%i &orti&a-ni, 1-%e'o(a ?p-it&i, 1-%e'o(a +to o$(a%a%u )o1$ane (i%u.e@ na6ena %e pre5ronta-na/ a ne op4a atro5i%a )o1$ani, (i%u.a

192

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA to pot(r6u%u PET sni)an%e?)eta'o-i*a) .-u&o*e@ i ispiti(an%a EDST testo) ? Eis8onsin Dar$ Sortin. Tas&- instr)ent *a )%eren%e pre5ronta-ne 5un&8i%e@ .$%e s,i*o5reniari posti1u s-a'i%e re*u-tate )%eren%e -o&a-no. )o1$ano. proto&a &r(i po&a*%e i*ostana& a&ti(a8i%e pre5ronta-no. po$ru%a )o.u4e %e i tu)aen%e $a su o(e neuro-o+&e a'nor)a-nosti pos-%e$i8a (irusne in5e&8i%e )o*.a ? e-sin&i = (irus .ripe@ *a+to se on$a %a(-%a te& u a$o-es8en8i%i777 = Eein'er.er %e pretposta(io $a $o-a*i $o intera&8i%e i*)e6u )o1$ane o*-%e$e i nor)a-ni, ra*(o%a pro8esa )o*.a/ te $a %e pre5ronta-na )o1$ana &ora stru&tura &o%a $o*ri%e(a (r-o &asno0 a i $opa)ins&a a&ti(nost %e na%(e4a u a$o-es8en8i%i

PSI O!OA3I STRES I S IZOCRENIJA - op4i 1i(otni stres )o1e pre8ipitirati po%a(u s,i*o5reni%e - G ta&(a )o.u i)ati *naa%nu u-o.u : $ru+t(eni s-o% i o'ite-%
D'*2&4,ni sl!$ i s i+!6',ni$% - 'ro%ne stu$i%e s po&a*a-e po(e*anost - s,i*o5reni%a %e na%uesta-i%a u sre$i+n%i) .ra$s&i) po$ru%i)a/ u &o%i)a stanu%u na%ni1i $ru+t(eno-e&ono)s&i s-o%e(i - o(a% o$nos ne po&a*u%e &ontinuiranu pro.resi%u uesta-osti s opa$an%e) $ru+t(eno. statusa - uesta-ost s,i*o5reni%e $(ostru&o %e (e4a u na%ni1e) ne.o u pr(o) s-i%e$e4e) s-o%u na $ru+t(eno% -%est(i8i - ti su na-a*i pot(r6eni u $ru.i) &u-tura)a - &ore-a8i%a $ru+t(eno. s-o%a i s,i*o5reni%e %e &on*istentna/ no *a+to77 - ne&i (%eru%u $a sa)a pripa$nost $on%e) $ru+t(eno) s-o%u )o1e u*ro&o(ati s,i*o5reni%u = t*(Is!(i!",n% ip!&,+%- u&-%uu%e poni1a(a%u4e op,o6en%e $ru.i, pre)a $otino% oso'i/ nis&a ra*ina o'ra*o(an%a/ ne$ostupnost pri-i&a i na.ra$a - $ru.o o'%a+n%en%e &,!'i$% )'*2&4,n!" !)%0i'% = ti%e&o) ra*(o%a psi,o*e/ s,i*5reniari se )o.u prese-iti u siro)a+na po$ru%a .ra$a - *nai = so8i%a-na po&ret-%i(osti s,i*o5reniara - *ani)an%e )u+&i, s,i*o5reniara 'i-a su )an%e *a,t%e(na i presti1na o$ *ani)an%a n%i,o(i, oe(a - Turner i Ea.on5e-$ = oe(i s,i*o5reniara e+4e su 'i-i pripa$ni8i na%ni1i, $ru+t(eni, s-o%e(a- so8io.ena ,ipote*a - no/ isto$o'no su )no.i s,i*o5reniari i)a-i ni1i pro5esiona-ni status o$ s(o%i, oe(a - $ru+t(eni s-o% i)a u-o.u stresora/ no toan )e,ani*a) ni%e po*nat

193

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA O0i&,l$ i s i+!6',ni$% - )no.i teoretiari s)atra%u o'ite-%s&e/ a pose'i8e o$nose )a%&e i sina/ &-%uni) *a ra*(o% s,i*o5reni%e - s,i*o5reno.ena )a%&a = ,-a$na i $oinantna )a%&a &o%a in$u8ir su&o'e i ta&o potie po%a(u s,i*o5reni%e u s(o%e $%e8e- opisu%u i, &ao o$'o%ne/ pret%erano *a+titni&e/ sa)opo1rt(o(ne/ neos%et-%i(e *a os%e4a%e $ru.i,/ ri.i$ne i )ora-isti&e u po.-e$u se&sa/ te &ao oso'e &o%e se 'o%e inti)nosti - $ru.o ista&nuto .-e$i+te %e = teori%a $(ostru&e prisi-e ?2aetson i sur.@ = (%eru%u $a %e 'itan i)'eni& u ra*(o%u s,i*o5renino. pore)e4a%a )i+-%en%a tra%na po$in%enost oso'e u t*(. situa8i%i $(ostru&e prisi-e &o%a sa$r1i s-i%e$e4e e-e)ente: 1. oso'a i)a inten*i(an o$nos s $ru.o) oso'o)/ to-i&o inten*i(an $a %o% %e pose'no 'itno $a poru&e te $ru.e oso'e tono ra*u)i%e/ pa na n%i, )o1e pri)%ereno o$.o(oriti G. $ru.a oso'a pri is&a*i(an%u s(o%i, sta(o(a o$a+i-%e $(o*nane i )e6uso'no suprotsta(-%ene poru&e L. pr(a oso'a ni%e u pri-i8i &o)entirati )e6uso'no suprotsta(-%ene poru&e/ a ta&o6er se i* te situa8i%e ne )o1e i*(u4i niti )o1e i.norirati poru&e &ontro-irane stu$i%e (a-%anosti o(i, $(i%u teori%a nisu $oni%e-e po$upiru4e po$at&e = no/ stu$i%e o'ite-%i su po&a*a-e $a se o'ite-%i s,i*o5reniara ne&a&o ra*-i&u%u o$ nor)a-ni, o'ite-%i: po $(os)is-eni) o'-i8i)a &o)uni&a8i%e i (iso&o) stupn%u su&o'a no/ ni%e si.urno +to %e u*ro& e)u/ %er $(os)is-ene poru&e i su&o'i )o.u 'iti i rea&8i%a na 'o-est )e6uti)/ &o)uni&a8i%s&e po.re+&e ro$ite-%a )o.u i)ati u-o.u u etio-o.i%i s,i*o5reni%e/ a-i i &o$ )ani%e ta&o6er i .enets&a $ispo*i8i%a i +tetna o&o-ina pri%e&o su potre'ni *a po(e4an%e ri*i&a po%a(e psi,opato-o.i%e o'ite-% i)a i (e-i&u u-o.u u pri-a.o$'i 'o-esni&a na&on +to napuste 'o-ni8u i*ra1ena e)o8i%a ?IE@ = s (iso&o)- KNZ i)a-o no(i napa$ i nis&o) (ri%e$no+4u = 1<Z i)a-o no(i napa$

STUDIJE VISO3O" RIZI3A OD S IZOCRENIJE - &-ini&i si)pto)i se %a(-%a%u u a$o-es8en8i%i i rano% o$ras-o% $o'i/ &o$ )u+&ara8a ne+to rani%e ne.o &o$ 1ena - istra1i(an%a po&a*u%u $a se 'u$u4i s,i*o5reniari ra*-i&u%u o$ s(o%i, (r+n%a&a i pri%e po%a(e pr(i, o*'i-%ni, pro'-e)a s pona+an%e) - s,i*o5reniari i)a%u ni1i I9 - nasta(ni8i su i, opisa-i &ao Hne*.o$nuH $%e8u/ a s,i*o5reniar&e &ao Hpasi(nuH $%e8u

194

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA )u+&a i 1ens&a $%e8a su opisana &ao $e-in&(entna i po(uena )eto$a (iso&o. ri*i&a = o)o.u4u%e $o'i(an%e spe8i5ini%i, po$ata&a s,i*o5reni%i s ne.ati(ni) si)pto)i)a pret,o$i-a %e ana)ne*a &o)p-i&a8i%a ti%e&o) tru$no4e i poro6a%a te i*ostan&a e-e&tro5er)a-ne rea&8i%e na %e$nosta(ne po$ra1a%e/ $o& s,i*o5reni%i s po*iti(ni) si)pto)i)a pret,o$i-a ana)ne*a o'ite-%s&e nesta'i-nosti/ &ao +to %e o$(a%an%e o$ ro$ite-%a i s)%e+tan%e/ ti%e&o) o$re6eno. ra*$o'-%a u ustano(e *a pos(a%an%e i ta&(e o'ite-%i $is5un&8i%e po*ornosti )o1e pos-u1iti *a pre$(i6an%e pore)e4a%a pona+an%a ta&o6er/ s-a'o neuro'i,e(iora-no 5un&8ioniran%e ?s-a'a &on8entra8i%a/ s-a'a (er'a-na sposo'nost/ ne$ostat& )otori&e &otro-e i&oor$ina8i%e@ te rani pro'-e)i u )e6u-%u$s&i) o$nosi)a o)o.u4a(a-i su pre$(i6an%e s,i*o5reni%i

TERAPIJE SHIZO<RENIJE - &-asina istra1i(an%a na%(e4i) $i%e-o) po&a*u%u $a tra$i8iona-na 'o-ni&a n%e.a (r-o s-a'o po)a1e (e4ini 'o-esni&a - pono(na ,ospita-i*a8i%a u M<-K<Z s-ua%e(a na&on %e$ne .o(ine/ a $o ;KZ s-ua%e(a na&o $(i%e .o$ine

2IO!OA3E TERAPIJE !k i psi !ki'*'"i$% - poet&o) L<-i, .o$ina Sa&e- %e u(eo in$u8iran%e (e-i&i) $o*a)a in*u-ina/ t(r$e4i $a $o-a*i $o *natno. po'o-%+an%a u \ s-ua%e(a - no/ in*u-is&a terapi%a ni%e posti*a-a ta&o $o're re*u-tate/ a i o*'i-%an %e ri*i& *a *$ra(-%e = a& i ire(er*i'i-nu &o)u i s)rt / sto.a %e napu+tena - Moni*/ 1FLK. u(eo pre5ronta-nu -o'oto)i%u = &irur+&i postupa& ra*aran%a neura-ni, puto(a +to eone re1n%e(a po(e*u%u s ni1i) sre$i+ti)a 'o-esni&o(a )o*.a = .o(orio o uesta-i) usp%esi)a - no/ ta% postupa& )o1e $o(esti $o te+&i, .u'ita&a &o.niti(ni, sposo'nosti/ te 'o-esni8i posta%u tupi/ 'e*(o-%ni i-i su a& u)ira-i - te)e-%ni ra*-o. napu+tan%a -o'oto)i%e = u(o6en%e -i%e&o(a - EDT = 1FLN. Der-etti i 2ini- e-e&tro$e se posta(e na o'%e s-%epooni8e/ a u no(i%e (ri%e)e sa)o na %e$nu s-%epooni8u/ pa se pu+ta stru%a napona ;<1L< V/ ta&o se i*a*o(e &on(u-*i(ni napa$/ pra4en nes(%esti8o) - ta&o6er se *apra(o po&a*a-a neuin&o(ito) i *a)i%en%ena %e s ne&o-i&o psi,otropni, -i%e&o(a - EDT %e i $a-%e uin&o(it *a $u'o&o $epresi(ne 'o-esni&e
T,'%pi$, li$,k!4i-%

195

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA 1FK<- antipsi,oti8i/ neuro-epti8i/ %er u* s(o%e po(o-%ne uin&e i)a%u i spore$ne ne1e-%ene uin&e +to na-i&u%u 'i,e(iora-ni) )ani5esta8i%a)a neuro-o+&i, 'o-esti %e$an o$ na%e+4e propisi(ani, = 5enoti%a*in> ?pri)arno *a -i%een%e para*its&i, in5e&8i%a pro'a(no. susta(a@ no/ 1FM<.- anti,ista)ini8i = $o(e-i uop4e $o 5enoti%a*ina/ %er sa$r1e 5enoti%a*ins&u %e*.r*u !a'orit = pionir upotre'e anti,ista)ini&a u u'-a1a(an%u &irur+&o. +o& D,arpentier = napra(io no(i $er(at 5enoti%a*ina = 3!ORPROMAZIN = (r-o uin&o(it u s)iri(an%u s,i*o5reniara 3-orpro)a*in = T,ora*ine ?tr.o(a&i na*i(@ = pr(i put terapi%s&i pri)i%en%n 1FKM. u SAD-u i na.-o postao terapi%a i*'ora u s,i*o5reni%i $o 1F;<. = (i+e o$ NKZ 'o-esni&a u $u+e(ni) '-ni8a)a pri)a-o &-orpro)a*in i-i ne&i $ru.i 5enoti%a*in pos-%e$n%i, .o$ina/ s,i*o5reniari pri)a%u %o+ $(a neuro-epti&a: 'utiro5enone ?npr. ,a-operi$o-/ a-$o-@ i tio&snatene ?npr. na(an/ Tara8tan@ = o'a su po$%e$na&o uin&o(iti &ao i 5enoti%a*ini u'-a1a(a%u po*iti(ne si)pto)e/ a-i )an%e uin&o(ito $%e-u%u na ne.ati(ne si)pto)e ia&o u*i)an%e) -i%e&o(a $o-a*i $o po'o-%+an%a = ni%e ri%e o i*-%een%u u tipino) s-ua%u 'o-esni8i u*i)a%u -i%e& u t*(. $o*a)a o$r1a(an%a = ono% &o-iini +to %e $o(o-%na *a nasta(-%an%e terapi%s&o. uin&a u 'o-ni8u se (ra4a%u &a$ %e potre'no pri-a.o$iti $o*iran%e -i%e&a i)a $o&a*a $a se pono(na po%a(a 'o-esti uin&o(ito sprea(a &o)'ina8i%o) 5ar)a&oterapi%e i u(%e1'a(an%a so8i%a-ni, (%e+tina ta&o6er/ o*'i-%ni spore$ni uin8i 5enoti%a*ina ne s)i%u se *a'ora(iti op4enito 'o-esni8i i*%a(-%u%u $a i) %e u*i)an%e -i%e&a neu.o$no/ $o(o$i $o su,o4e usta/ *a)u4en%e (i$a/ o)a)-%enosti i &onstipa8i%e/ te a& i ,ipoten*i%a i 1uti8a sto.a se $anas esto $a%u neuro-epti8i s $u.otra%ni) $%e-o(an%e) ?npr. 5-u5ena*in $e&anoat@ = 'o-esni& s(a&i, ne&o-i&o t%e$ana pri)i po in%e&8i%u -i%e&a %o+ (i+e u*ne)iru%u e&strapira)i$a-ni spore$ni uin8i/ t%. uin8i +to su po$-%e$i8a $is5un&8i%e )o1$ani, pute(a +to si-a*e i* )o*.a pre)a &ra-%e1ni&i) )otoneuroni)a = na-i& su si)pto)i)a neuro-o+&i, 'o-esti ?npr. Par&insono(o% 'o-esti@/ npr. tre)or prsti%u/ nesi.uran ,o$/ )i+i4na ri.i$nost/ 8uren%e s-ine/ te $istoni%u/ pore)e4en tonus )i+i4a/ $is&ine*i%u/ a'nor)a-ne po&rete (o-%ni, i ne(o-%ni, )i+i4a/ i*(i%an%e -e6a u -u&u i is&ri(-%eni po-o1a% (rata i ti%e-a/ a&aste*i%a ?nesposo'nost $a se ostane )iran@0 'o-esni8i nepre&i$no ,o$a%u/ )i.o-%e se/ 1(au na pra*no/ po&re4u usne/ prste i no.e- te se si)pto)e )o1e -i%eiti -i%e&o(i)a *a Par&insono(u

196

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA *'o. ta&(i, o*'i-%ni, spore$ni, uina&a = ne&i -i%eni8i )is-e $a ni%e ra*'orito &oristiti 5enoti%a*ine $u-%e (ri%e)e )no.i 'o-esni8i u*i)a%u t*(. H 5ar)a&oterapi%s&e pra*ni&eH = unapri%e$ o$re6ena ra*$o'-%a ti%e&o) &o%i, e u*i)a%u ni&a&a( -i%e& o$re6eno u'-a1a(an%e si)pto)a tar$i(ne $is&ine*i%e )o1e se posti4i i pri)%eno) a.onista "A2A ne$a(na istra1i(an%a po&a*u%u $a no(i -i%e& &-o*apin ?D-ora*i-@ )o1e po(o-%no $%e-o(ati na s,i*o5reniare &o%i ne rea.ira%u na 5enoti%a*ine a-i/ na1a-ost/ )o1e pore)etiti 5un&8ioniran%e i)uno-o+&o. susta(a/ pa 'o-esni8i posta%u ran%i(i *a in5e&8i%e/ a )o1e i*a*(ati i &on(u-*i(ne terapi%e/ a i s&up %e

PSI O!OA3E TERAPIJE Psi !)in%-sk% &,'%pi$% - ni%e %u pre$-o1io Creu$ - (%ero(ao %e $a s,i*o5reniari nisu u stan%u usposta(iti '-is&e interpersona-ne o$nose/ &-%une *a ana-i*u - no/ Su--i(an %e pr(i pri)i%enio psi,oterapi%u na ,ospita-i*irani) s,i*o5reni) 'o-esni8i)a - Su--i(an %e s)atrao $a %e s,i*o5reni%a o$ra* po(rat&a na $%etin%e o'-i&e &o)uni&a8i%e - &r,&i e.o s,i*o5reniara/ nesposo'an $a se nosi s &ran%i) streso) interpersona-ni, i*a*o(a/ *apa$a u re.resi%u - terapi%a o$ 'o-esni&a *a,ti%e(a $a naui o$ras-e o'-i&e &o)uni&a8i%e i posti.ne u(i$ u u-o.u pro+-osti u n%e.o(i) sa$a+n%i) pro'-e)i)a - proporui(ao (r-o postupan/ nepri%ete4i ra*(o% o$nosa po(%eren%a - preporui(ao %e $a terapeut s%e$i )a-o po strani o$ 'o-esni&a/ $a 'i se i*'%e.-o prisi-no .-e$an%e oi u oi/ *a &o%e se (%ero(a-o $a %e u rani%i) sta$i%i)a terapi%e o$(e4 *astra+u%u4e - s-ian e.o-ana-iti&i pristup %e pre$-o1i-a Crie$a Cro)) Rei8,)ann = n%e). psi,i%atri8a = 'i-a %e os%et-%i(a na si)'o-i&o i nes(%esno *naen%e pona+an%a/ pripisu%u4i $istan8irani sta( s,i*o5reniara n%i,o(o% 1e-%i $a i*'%e.nu o$'o%ne rea&8i%e $ru.i,/ -i%ei-a ta&(e (r-o strp-%i(o i s opti)i*)o) - no/ psi,oana-i*a ni%e usposta(-%ena &ao 'itan o'-i& terapi%e - i*ostana& usp%e,a
O0i&,l$sk% &,'%i$% i i+'%3,n, ,-!(i$, :IE1 7 Ca--on ?1@ i o.artP ?G@ - ?1@ne$a(na istra1i(an%a na po$ru%u o'ite-%s&e terapi%e po&u+a-a su s,i*o5reniari)a otpu+teni) i* $u+e(ne 'o-ni8e po)o4i $a ostanu &o$ &u4e

197

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA &a&o %e (iso&a ra*ina IE po(e*ana s re8i$i(o) i pono(-%eno) ,ospita-i*a8i%o)/ po&u+a-i su s)an%iti e)o8iona-ni inten*itet $o)a4insta(a u &o%e su se 'o-esni8i (ra4a-i pri)i%en%u%u4i &o.niti(ne i 'i,e(iora-ne postup&e sastan8i u &u4a)a 'o-esni&a su$%e-u%e i o'ite-% (a1nost re$o(ito. u*i)an%a -i%e&a o'ite-% %e pouena naini)a i*ra1a(an%a i po*iti(ni, i ne.ati(ni, os%e4a%a na &onstru&ti(an i suos%a4a%an nain/ te u'-a1a(an%u napeti,/ oso'ni, su&o'a &ro* sura$ni&o r%e+a(an%e pro'-e)a o'ite-%i se o'%a+n%a(a%u 'o-esni&o(i si)pto)i i naini no+en%a s n%i)a/ a pre$-o1eni su i naini s)an%i(an%a e)o8. u*'ur&anosti ta o'ite-%s&a terapi%a us)%erena na s)iri(an%e o'ite-%s&o. 1i(ota %e uspore6ena s in$i(i$ua-no) terapi%o) = o'ite-%s&a terapi%a se po&a*a-a 'o-%o) no/ ta% re*u-tat se )o.ao i $ru&i%e tu)aiti = )o1$a su re$o(iti%e u*i)a-i -i%e&o(e a-i = to ni%e $o(o-%no = *nai o'ite-%s&a terapi%a sa sni1a(an%e) IE i)a 'itnu u-o.u u po'o-%+an%u stan%a 'o-esni&a ?G@ta&o6er/ 'o-esni&e )o1e)o pouiti so8i%a-ni) (%e+tina)a/ &ao +to %e 'o-%e no+en%e s &on5-i&to) i u*$r1a(an%e o$ pona+an%a &o%a 'i )o.-a i*a*(ati po%aano i*ra1a(an%e e)o8i%a unutar n%i,o(e o'ite-%i )e6uti)/ na&on $(i%e .o$ine terapi%e = uesta-ost re8i$i(a (i+e se ni%e ra*-i&o(a-a u ra*-iiti) s&upina)a ispitani&a ta&o6er- o(i re*u-tati ne *nae i pri-a.o$'u 'o-esni&a 'e* ra8i$i(a na st(arne 1i(otne o&o-nosti o(i 'o-esni8i ne posta%u pos(e 5un&8iona-ni -ano(i *a%e$ni8e = i $a-%e su potre'ni s&r' i terapi%a

Bi ,4i!'%ln% &,'%pi$% - u(%e1'a(an%e so8i%a-ni, (%e+tina/ &ao sre$st(o s)an%i(an%a IE / s)atra %e o'-i&o) 'i,e(iora-ne terapi%e - te,ni&a operantno. &on$i8ioniran%a = pri)i%en%u%e se u 'o-ni8a)a - 1etoni - $anas %e )e6u strun%a8i)a *a )enta-no *$ra(-%e op4enito pri,(a4eno $a su na%uin&o(iti%i psi,o-o+&i postup8i *a po'o-%+a(an%e stan%a s,i*o5reniara terapi%s&i pro.ra)i pro(o6eni u o&(iru uen%a - no/ po'o-%+an%a *'o. 'i,e(iora-ne terapi%e ri%et&o su to-i&a $a 'is)o )o.-i .o(oriti o i*-%een%u

OPBI TRENDOVI U !IJEIENJU

198

KLINIKA PSIHODIJAGNOSTIKA $anas se (%eru%e $a 'io-o+&i/ a (%ero%atno i .enets&i i)'eni& $isponira oso'u $a postane s,i*o5rena pri%e se (%ero(a-o $a %e o'ite-%s&a sre$ina na%'itni%i i)'eni& 1. posto%e4e *nan. in5or)a8i%e o s,o*o5reni%i priop4a(a%u se 'o-esni&u i o'ite-%i- $a%u i) se rea-istine in5or)a8i%e/ potie se u*i)an%e -i%e&o(a/ su*'i%a se os%e4a% &ri(n%e u -ano(a o'ite-%i G. nasto%i se s)an%iti stres &o%e) %e 'o-esni& i*-o1en po otpustu i* 'o-ni8e. To se ini s)an%i(an%e) ,osti-nosti/ pret%erane u&-%uenosti i &ritinosti o$ strane o'ite-%i/ te u*i)an%e) -i%e&o(a s u)iru%u4i) uin&o) L. potie se i )e6uso'no po(e*i(an%e po.o6eni, o'ite-%i u %e$inst(enu )re1u/ &a&o 'i se s)an%i-a i*$(o%enost i sti.)ati*iranost

ZA3!JUINE NAPOMENE O INTE"RADIJI 2IO!OA3I I PSI O!OA3I INTERVENDIJA - entu*i%a*a) *a -i%e&o(e i*-a1e ri*i&u *ane)ari(an%e psi,o-o+&e sasta(ni8e/ pri%e&o potre'ne *a uin&o(itu i ,u)anu inter(en8i%u - 'io-o+&i i psi,o-o+&i pristupi )ora%u se inte.rirati *'o. )no.o ra*-o.a: 1. $u.otra%a upotre'a 5enoti%a*ina i $ru.i, neuro-epti&a )o1e i)ati +tetne i o*'i-%ne spore$ne uin&e = &ao tar$i(na $is&ine*i%a/ a5e&ti(no otup-%i(an%e i o)etan%e pro8esa )i+-%en%a G. neuro-epti8i (r-o s-a'o $%e-u%u na ne.ati(ne si)pto)e &ao +to su so8i%a-no po(-aen%e i $e5i8iti pona+an%a/ )no.i 'o-esni8i )ora%u pono(no nauiti o'-i&e &o)uni8iran%a sa s(i%eto)/ no+en%e s e)o8iona-ni) i*a*o(i)a s &a&(i)a se susre4u s(i -%u$i ti%e&o) 1i(ota L. $ostupni antipsi,oti8i u )no.i, 'o-esni&a ne po'o-%+a(a%u stan%e/ )no.o )ora)o nauiti o in$i(i$ua-ni) ra*-i&a)a M. pri)%ena o'ite-%s&e terapi%e u sni1a(an%u IE = s&renu-a %e po*ornost na u*a%a)nu o(isnost 'io-o+&o. i psi,o-o+&o.

199