SOKRATI: MBI VETVRASJEN

"Vetvrasja nuk sht e lejuar,

sepse njerzit jan n pronsi t Zotit."
Nj pjes e shkoqitur nga vepra e Platonit:

Ditt e fundit t Sokratit

Sokrati n burg merret me poezi

N at ast Kebet merr fjaln dhe thot: Po t betohem n Divin, Sokrat, shum mir
e ftuar. Sa i prket kngve tua
ato vargje n t cilat je futur jan fabula t Epsonit dh
na e Apolonit disa ve m kan pyetur, para ca kohesh edhe Euen, ka ashtu t ka shtyer t i
kndosh kur ke mbrri ktu, e m heret kurr asgj s ke knduar. Pra, nse e konsideron t r
e un mund t i prgjigjem Euenit kur t m pyet prsri
veq t jesh i sigurt se do t m p
uaj far mund t i them.

- Thuaja t vrtetn, prgjigjet Sokrati, kam filluar t kndoj jo se me t apo m

kngt e tij t mburrem
se e kam ditur se kjo nuk sht e leht
por t hulumtoj se far
kan disa ndrra, dhe t i largohem mkatit kur aq shum her m urdhrojn t merrem me at v
muzikore. E ato ndrra kan qen prafrsisht kshtu: Shpesh n t kaluarn m ka ardhur nd
sa n nj form sa n formn tjetr, por gjithmon me nj porosi t njjt: Sokrat, kushtoj
at kultivoje! Un m heret kam menduar se po m porosit dhe po m prkrah n at me t ci
arr, dhe po, sikur ata q i kurajojn garuesit, ashtu edhe mua ndrra m ka kurajuar n at
ve e kam kultivuar, me fjal t tjera n veprimtarin muzikore, sepse filozofija, sipas
mendimit tim, ka qen muzika m e madhe, e un pikrisht at e kam kultivuar. E tash kur v
endimi sht marr dhe kremta hyjore ma ka ndaluar vdekjen, e kam konsideruar si oblig
im personal: kur ndrra kaq shum her m urdhron t kultivoj at muzik n kuptimin e thjes
andaj nuk guxoj t bhem i padgjueshm, por m duhet ta zbatoj urdhrin. Konsideroj se sht
ak brengosse t mos e ndrroj botn para se ta dgjoj ndrrn dhe t i kndoj kngt dhe n k
ndrgjegjen e pastr. Ja kshtu, s pari i kam knduar Zotit himnin, t cilit kjo lavdi iu
ht kushtuar. Kur e kam prfunduar at himn, e kam kuptuar se kngtari, po qe se dshiron t
bhet kngtar i vrtet, duhet t kndoj tregime, e jo ngjarje t vrteta; e pasi q vet n
aft t sajoj tregim, e kam vr n form t kngs at q e kam pasur afr dors dhe q e k
o jan fabulat e Epsonit, t cilat n fillim i kam qortuar.

Filozofi me ndje vdes, por nuk bn vetvrasje

Ja, kshtu, Kebet, tregoj Euenit dhe prshndete! Dhe nse sht i menur, le t vije sa ma s
jt pas meje. E un, si po m duket, po shkoj sot; ashtu po urdhrojn Athinasit.

Ather foli Simia: ka ashtu, Sokrat, po e kshillon Euenin? Un shum her jam
takuar me at njeri, sa e njoh un, ai aspak nuk do t jet i vullnetshm t t dgjoj.
Si ashtu? tha Sokrati. A nuk sht Eueni filozof?
Sa e di un, po. Prgjigjet Simia.

- Sokrati: Ather edhe Euen kt do ta dshiroj, sikur donjri q dinjitetshm e kultivo

ofin. Por prap ndoshta nuk do t on dor n vetvete, sepse kjo, thon, nuk lejohet.

Dhe derisa e ka thn kt, ka lshuar kmbt nga shtrati n dysheme, dhe n at pozit ka va
sedn.

N at moment e pyet Kebeti: Si ashtu po flet, Sokrat? Nuk lejohet q t ohet dor n vetvet
, e atje filozofi duhet t vij n vdekje me ty?
Sokrati: Si ashtu, Kebet? A nuk keni dgjuar pr kt, ti dhe Simia, kur keni qen s bashku
me Filolajin? Kebeti: por asgj t besueshme, Sokrat.

Sokrati: Po edhe un mund t flas pr at vetm nga thashethemet. E at q rastsisht kam dg

do t jua them pa mdyshje. Sepse atij t cilit i duhet t shprngulet n at bot ndoshta ed
m s shumti i ka hije t mendoj mbi at dhe ta thot se si duhet paramenduar shprnguljen n
t bot. E far mund t bn ai tjetr deri n perndim t diellit?

Vetvrasja nuk sht e lejuar,

sepse njerzit jan n pronsi t Zotit.

Kebeti: Ather prse, Sokrat, pohojn se nuk sht e thjesht t vritet vetja? Sepse, at q
h pyete, un ve e kam dgjuar edhe nga Filoloja, kur ka qen tek ne, si edhe nga disa t
tjer, se nuk lejohet t ktyhet vetvrasja. Por qart kurr nga askush pr kt nuk kam dgjua

Sokrati: Ende t duhet t prpiqesh rreth ksaj. Ather do t mund ta kuptosh. Por ndoshta d
t t duket paksa e uditshme q at qndrim mbi lejimin e vdekjes duhet t vlej vetm nga t
th t tjerat, dhe q njeriu ktu kurr nuk mund, sikur tek gjrat tjera, t arrij deri tek
q pr t sht dukshm m e mir. Me fjal tjera: nganjher dhe pr disa m mir sht me
all. E sa i prket atyre t cilve sht m mir me qen t vdekur, ndoshta t duket e udi
njerzve nuk iu lejohet q vetvetes t i bjn mir, por duhet pritur nj bamirs tjetr.
Dhe Kebet me buzqeshje t leht n dialektin e tij e tha: Vetm Zoti e di!

- N t vrtet, tha Sokrati, n shikim t par kjo mund t duket se sht palejueshmri e p
e, por ndoshta prap ka arsyen e saj t caktuar. far flitet pr kt n msimet e fshehta*(
ati ktu mendon pr msimet e fshehta t Orfistave dhe Pitagoristave, sipas t cilve, shpir
ti ka mkatuar, dhe pr t u pastruar, banon n trup si n varr, n qeli.), me fjal tjera, se
si ne njerzit jetojm n nj qeli, dhe se si nuk duhet nga ajo veten ta nxjerrim e as t
ikim, kjo, po m duket, shum e rndsishme, dhe se nuk mund leht t shpjegohet. Por pr kt
bet, po m duket se mir sht thn se zotat jan ata t cilt pr ne kujdesen, dhe se ne, n
e prbjm nj pjes t pasuris s Zotit. Apo ndoshta kjo ty nuk t duket ashtu?
- Edhe mua po m duket ashtu, tha Kebeti.
- Pra, foli Sokrati, po ta kishte pasuria jote vetveten vrar pa lejen tnde se e
dshiron vdekjen e saj, a nuk do t ishe zemruar edhe ti n t dhe, po ta kishe ditur ndo
nj dnim, do ta kishe dnuar me t?
- Plotsisht, prgjigjet Kebet.
Sokrati: kur fenomeni shikohet kshtu, ather ndoshta nuk sht e paarsyeshme q njeriu nuk
guxon t vras veten derisa Zoti nuk e sheh si t domosdoshme, si sht rasti tash me mua
.

Nse njerzit jan pron e Zotit,

mendojn Kebet dhe Simia,

nuk jan t menur kur i gzohen vdekjes

dhe ikin nga pronari.

- Kjo po m duket plotsisht e natyrshme, tha Kebet. Por, at q pikrisht tash e

the, me fjal tjera se filozoft m me ndje vdesin, kjo po m duket, Sokrat, e uditshme n
e vlen pohimi yn i m prparshm, me fjal tjera se Zoti sht ai i cili kujdeset pr ne, dh
e ne jem pasuri e tij. Pasi q m t urtit nuk zemrohen kur shkojn nn at mbrojtje, ku me
a udhheqin zotat t cilt jan rojtart m t mir t gjithkahi q ekziston, kt nuk po mud
Ndoshta kta njerz nuk besojn se ata pr vete m mir do t kujdesen kur bhen t lir. Ve
ri mund t mendoj se duhet t ik nga pronari i tij, dhe vetm ai mund t logarit se njeriu
nuk guxon t ikn nga e mira, po i duhet sa ma gjat t qndroj pran tij; kshtu q kishte
n marrzi t iket. E kush sht i menur, ai do t prpiqet q gjithmon t jet me at q
t. N kt mnyr, Sokrat, kishte me vle ajo q sht pikrisht e kundrt e asaj q u tha m
al tjera: t urtve i ka hije t i zemrohen vdekjes, e njerzve t i gzohen.

Kur Sokrati kt e dgjoi, m u duk se iu sht gzuar pohimit t Kebetit, kshtu

drejtua neve dhe tha: Kebeti gjithmon gjen dofar vrejtjesh dhe nuk do q mnjher t bes
q dikush pohon.

Ather foli Simia: Tash edhe mua, Sokrat, vrejtja e Kebetit po m duke e a
rsyeshme. Ajo prse njerzit vrtet t menur do t kishin ikur nga pronari i tyre i cili s
dhe m i mir se vet ata, dhe leht jan prshndetur me t? Dhe po m duket se Kebeti me fj
po t gjuan, se ti aq leht po e pranon ndarjen edhe nga ne edhe nga zotat, me ata su
ndimtar t mir, si po i quan edhe ti vet.

- T vrtetn po e thoni, tha Sokrati. Mendon, n t vrtet mendoni se un duhet

tjetr t mbrohem nga kjo si n gjyq.
- Plotsisht! tha Simia.

Sokrati prgjigjet: filozoft bhen t urt kur i gzohen vdekjes; do t vijn n bot m t
hpirti nuk vdes.

- Mir, tha Sokrati, t provoj se a do t mund t mbrohem para jush me sukses m t madh ses
a para gjykatsit. Kur un, Simia dhe Kebet, nuk do t kisha besuar se do t dal konkret
isht para zotave tjer, t mir e t urt, mandej para njerzve t vdekur m heret, m t mir
q jan sot ktu, kisha gabuar sikur t mos isha ankuar n vdekje. Por kshtu, t jeni t s
shperesoj se do t shkoj tek njerzit e mir. Nse nuk mund kt sigurt ta dshmoj, ather
t bindur, do ta kisha dshmuar, sikur t kishte pas vetm pak ngjajshmri, se do t dal par
a zotave t cilt me t vrtet jan sundimtar t mir. Pikrisht pr kt un jo vetm se nu
jert, prkundrazi jetoj n shpres t thell se t vdekurve dika iu sht caktuar, dhe ajo
t prej kohrash, dika shum m mir atyre t cilt kan qen t mir sesa atyre q kan qen

- E ka ashtu Sokrat? e ndrpreu Simia. A po don q kt bindje ta ruajsh vetm pr vete dhe
tu me neve t prshndetsh, apo edhe neve do t na tregosh? Sepse, t paktn mua po m duket
jesmarrja n kt mirsi edhe neve na takon, dhe n t njjtn koh kjo do t jet mbrojtje
at q po dshmon.
- Do t provoj, tha Sokrati. Por, para se gjithash, le t shohim se far ashtu Kritoni,
po m duket, moti dshiron ta thot.

- far tjetr, Sokrat, tha Kritoni, prpos asaj se ai i cili do ta ofroj helmin ve nj koh
gjat po flet se duhet t t paralajmroj q sa ma pak t bisedosh. Sepse, thot, se biseda

riun e nxen m shum se q duhet, e ksaj duhet ruajtur para helmit; prndryshe, ata q bjn
u, duhet nganjher edhe dy, apo edhe tre her ta marrin gotn.

- Mos ta dgjoj ai kt, tha Sokrati, ai vetm le ta prgatit se do ta m ofroj dy her, e n

ka nevoj, edhe tre her!
- Kt ve e kam dit, tha Kritoni, por ai moti koh nuk po m len t qet.

- Mjaft me t! Prgjigjet Sokrati. Por para jush sikur para gjykatsit tim dua t tregoj
dshmin sipas t cils po m duket se njeriu i cili me t vrtet jetn e tij e ka kaluar n
fi me plot t drejt nuk i friksohet vdekjes, dhe se jeton n shpres t mir se n botn t
s vdekjes, do t jet pjesmarrs n mirsit m t lartsuara. E si kjo mund t bhet, Simia
do t mundohem t jua tregoj.

Jeta e filozofit si prgatitje pr vdekje.

ka sht vdekja?
Filozofi e mohon trupin.

T gjith ata t cilt n mnyr t drejt e kultivojn filozofin pas asgjje nuk anojn pr
t jen t vdekur; t tjert, sipas t gjitha gjasave, kt nuk e shohin. Nse, pra, sht e
ather, qartazi, do t ishte e uditshme kur njerzit gjat gjith jets s tyre nuk do t
pjekur pas asgjje tjetr prve rreth ksaj, e do t ishin piklluar kur kishte mbrri ajo p
iln moti koh kan anuar dhe pr t ciln jan prpjekur.

Ather Simia qeshi dhe tha: T betohem me Divin, Sokrat, tash nuk jam i dshirshm qeshje
s, por t i n qeshje m shtyre. Nse masa kt e dgjon, mendoj, ata do ta kuptojn se shum
hn pr njerzit t cilt merren me filozofi, e posarisht vendasit ton przemrsisht do t
se me t vrtet flozoft e dshirojn vdekjen, dhe do t krenohen q e din mir se filozof
itojn asgj tjetr prpos vdekjes.
Sokrati: Dhe me t vrtet, Simaia, pjesrisht kan t drejt, por jo n at kur thon se e
a nuk e din se prse filozofi i vrtet e dshiron vdekjen dhe pse e meriton dhe ciln. Le
t ja themi ne vetvetes, pavarsisht nga mendimet e tyre, a e konsiderojm ne se vdek
ja sht dika?

Sokrati: S sht asgj tjetr prpos ndarje e shpirtit nga trupi. Dhe me vdek s do t thot
tr prpos, nga njra an, trupi sht ndar nga shpirti, dhe se, nga ana tjetr, shpirti sht
r nga trupi dhe sht i veant.? A sht vdekja dika tjetr pve ksaj?
S sht, po pikrisht kjo, tha Simia.

Sokrati: Shiko, miku im, a mendon edhe ti si un? N kt mnyr, po m duket, m mir do ta
jm at q vshtrojm. A mendon ti se i ka hije filozofit t prpiqet shum rreth t ashtuqua
ve knaqsive t jets, si jan prshembull, ushqimi dhe pija?
Aspak Sokrat, u prgjigj Simia.
Sokrati: E ka, rreth knaqsive epshore?
Simija: Hi.

Sokrati E ka? A po t duket se nj njeri i till i jep rndsi t veant kujdesit tjetr tru
A po mendon se ai, pr shembul, e vlerson shum t ket rroba t shtrenjta dhe tjera zbukur
me n trup apo i hedh ato, po qe se nuk sht e domosdoshme t jet i veshur?

Me t vrtet filozofi i vrtet i hedh ato, prgjigjet Simia.

Sokrati: Pra, ti mendon se nj njeri i till nuk ia kushton krejt vmendjen trupit, po
r, sa sht e mundur, largohet prej tij dhe i afrohet shpirtit?
Simia: Natyrisht.
Sokrati: Andaj, a nuk po tregohet, para se gjithash, e qart se filozofi prpiqet sa
ma shum q sht e mundur q shpirtin e tij ta liroj nga lidhshmria me trupin, shum ma
e njerzit e tjer?
Simia: E dukshme.
Sokrati: Por prap, Simia, masa mendon kshtu: kush n kt nuk gjen knaqsi dhe kush kt
a, pr t jeta s ka kurrfar vlere, prkundrazi m afr i qndron vdekjes kur nuk i vlerson
q vijn nga trupi.
Simia: Ti me t vrtet po e flet t vrtetn.

Trupi sht peges e njohjes.

Shqisav nuk mund t iu besohet.
Vetm me aktivitet t pastr mendor,
me t ciln kuptohen idet,
arrihet deri tek njohja e t s vrtets.

Sokrati: E si qndrojn gjrat n arritjen e njohjes? A pengon trupi gjat ksaj apo nuk pen
gon nse dikush e merr si bashkpuntor gjat studimit? Mendoj, pr shembull, kshtu. A i of
rojn syt dhe vesht njeriu ndonj t vrtet, apo sht ashtu si na rrfejn poett gjithm
as nuk shohim e as nuk dgjojm? Nse kto shqisa nuk jan t mira e as t besueshme, tjerat
ezi rrojn. Se t gjitha t tjerat ngecin prapa tyre. Apo ti pr to mendon ndryshe?
Simia: Kurrsesi.

Po kur, tha Sokrati, shpirti e zbulon t vrtetn? Kur shpirti provon q dika t hulumtoj s
ashku me trupin, sht e qart se trupi at e mashtron.
Simia: T vrtetn po e thua.

Sokrati: Pra, a nuk i zbulohet shpirtit e vrteta prmes meditimit, m shum se n do gj tj

tr, ajo q me t vrtet ekziston?
Simia: Padyshim.

Sokrati: E ai mendon m s miri ather kur asgj nuk e habit, as dgjimi, as shikimi, as dh
mbja, as kurrfar knaqsie, por kur n masn m t madhe kufizohet n veten e vet, pavarsis
a trupi, dhe kur, sa ka mundsi, duke mos u bashkuar dhe duke mos u prekur me t ano
n kah ajo q me t vrtet ekziston.
Simis: Ashtu sht.
Sokrati: A nuk e hedh me krejt forcn trupin shpirti i filozofit dhe a nuk ik prej t
ij, dhe krkohet q t ndahet nga trupi pr t qen plotsisht vetvetja?

Simia: Ashtu duket.

Sokrati: E si qndrojn gjrat, Simia, me kt: A e konsiderom se ka dika t vrtet* vet p

es apo jo? (Vetvetiu e vrtet: Sokrati nuk mendon pr t vrtetn sesi ajo shprehet n jetn
njerzve por n ide, n nocionin e t s vrtets, t sinqert, t prhershme, t pandryshue
e mendore, pr kt arsye, nuk kapet me shqisa, por njihet me mendje.)
Simia: Plotsisht, pr hir t Divit, kshtu e konsiderojm.
Sokrati: Edhe t bukurn vetvetiu dhe t mirn vetvetiu?
Simia: Po si jo?
Sokrati: A ke par dika t till ndonjher me sy?
Kurr, prgjigjet Simia.

Sokrati: Por prmes ndonj shqise tjetr trupore ke ardhur deri tek kjo? E po flas n prg
jithsi, pr shembull, pr madhshtin, pr shndetin, dhe fuqin, me nj fjal pr esencn e
ha gjrave. A vshtrohet me trup e vrteta m thelbsore e krejt ksaj? Apo gjrat qndrojn
kush prej neve m s miri dhe m prpikshm prpiqet q mbi at q vshtron t mendoj pr s
i m s afrmi do t i afrohet njohjes pr seciln gj.
Simia: Gjithsesi.

Sokrati: a nuk do ta kishte br kt, pra, m s miri ai i cili n mas m t madhe me vet
u kishte afruar do gjje, e pr t menduar nuk do t ishte mbshtetur n vrojtim, nuk do ta
ishte lvizuar asnj shqis tjetr gjat prcaktimit, por sipas mendjes s pastr, vet prej
, ishte prpjekur t kuptoj do qenie ve e ve, duke u liruar sa ma shum q sht e mundur
t, vesht, dhe krejt, thuajse, trupit, se kjo e mashtron shpirtin, dhe nuk e lejon,
kur jan s bashku, ta arrij t vrtetn dhe njohjen? Simia, a nuk sht pikrisht ai, e ku
etr, i cili do ta njoh qenien?
Simia: Pr kt s ka dyshim, Sokrat, t vrtetn po e flet!

Derisa shpirti nuk pastrohet prej trupit,

nuk do t mund ta njoh t vrtetn e pastr.

- Pra, nga e gjith kjo, tha Sokrati, sht e detyrueshme q filozofve t njemendt t i para
ohet nj mendim i till, ashtu si ata njri tjetrit n biseda ia komunikojn: Ka, si po na
ket, nj shteg i cili n shqyrtim me ndihmn e meditimit t pastr na on nga errsira n dri
njohuris; sepse derisa na sht trupi i lidhur me mendjen, dhe derisa shpirti yn sht i
przier me fatkeqsi t till, ne kurr nuk do ta arrim n plotni at pr t ciln lakmojm
emi, e vrteta. Sepse vshtrsit e panumrta na i sjell trupi sepse duhet t kujdesemi pr
qimin e tij; e nse e godasin smundjet e ndryshme, ato na pengojn n nxnjn e asaj q me t
tet ekziston. Prve ksaj, trupi na plotson me lakmi dashurie, epshe, frika, dhe llojll
oj imazhesh mashtruese, dhe me aq dokrra e kotsi, saq me t vrtet, si thon, kur nga ai
uk mund t prmirsohemi dhe t vijm n vete. Sepse edhe luftat, edhe kryengritjet, edhe be
tejat nuk i nxit asgj tjetr prve trupit dhe lakmit e tij. Pr t grumbulluar para bhen
tha luftat, e parat jemi t detyruar t i grumbullojm pr shkak t trupit, sepse jemi robr
t kujdesit t tij. Dhe pr shkak t gjith ksaj nuk kemi koh pr filozofi. E ka sht m
tr kjo, sht ajo q trupi, nse i largohemi pr nj qast dhe fillojm dika t hulumtojm
mtime dokund imponohet, sjell rregullim dhe huti dhe na shqetson, kshtu q nga ai sht e
pamundur t vrehet e vrteta; pra, me t vrtet kjo na sht e qart: nse ndonjher dshi
pr pastrtin e tij, ather duhet t dalim nga trupi dhe me vet shpirtin t i shikojm gjr

etiu ashtu si jan. Dhe, si po duket, ajo pr t ciln lakmojm dhe pr t ciln dshmojm
hnor t tij
e kjo sht njohja
do ta fitojm tek kur t vdesim, si po tregon shqyrtimi
o derisa jemi gjall. Sepse, nse n bashksi me trupin asgj nuk mund plotsisht t njihet,
ther sht e mundur vetm njra nga kto dyja: ja njohja askund nuk mund t msohet apo ja
dekjes son. Sepse ather shpirti do t jet vet pr vete, i ndar nga trupi, e jo m heret.
he derisa jemi gjall, do t jemi, si po duket, dijenis m s afrmi ather kur t i shmang
unikimit me trupin sa sht e mundur m shum dhe t vijm n kontakt me t vetm ather kur
sdoshme, dhe nse nuk plotsohemi me natyrn e tij, por nse pastrohemi prej tij, derisa
vet Zoti nuk na liron. Dhe kshtu, i pastruar dhe i liruar nga e gjith marrzia trupore
, do t jemi, si sht rasti, s bashku me pastrtit tjera dhe do ta njohim vetvetiu ka s
vetiu e pastr dhe e qart; e kjo sht plotsisht e vrtet. Sepse, t pistit nuk i lejohet
frohet t pastrts. Biseda t ktilla, mendoj, Simia, duhet n mes vete t ojn t gjith a
q t urtsis. A nuk po t duket kjo kshtu?
Simia: me t vrtet ashtu sht, Sokrat