06 Klimaichl

Prof. zw.
Edward Szczechowiak, dr in. Mieczysaw Porowski
KLIMATYZACJA z CHODNICTWEM
Kierunek: Inynieria rodowiska
Rok III
R. akad. 2006/07
Literatura
1. Malicki M.: Wentylacja i klimatyzacja. PWN Warszawa 1974, 1976, 1980.
2. Jones W.P.: Klimatyzacja. Arkady Warszawa 1981, 2001.
3. Borysiewicz A., Caliski S., Okulicz-Kozaryn L., Zeniuk J.: Instalacje
wentylacyjne i klimatyzacyjne. Projektowanie ukadw. Arkady Warszawa
1975.
4. Wasiluk W., Korczak E.: Wentylacja i klimatyzacja na statkach. Wyd.
Morskie Gdask 1977.
5. Makowiecki J.: Klimatyzacja. wiczenia. Wyd. Ucz. Pol. Warszawskiej
1974.
6. Malicki M.: Tablice do obliczania przewodw wentylacyjnych. Arkady
Warszawa 1977.
7. Steimle F.: Kurs klimatyzacji. Arkady Warszawa 1979.
8. Junker B.: Regulacja urzdze wentylacyjnych i klimatyzacyjnych. Arkady
Warszawa 1980.
9. Kostyrko K., Okoowicz-Grabowska B.: Pomiary i regulacja wilgotnoci w
pomieszczeniach. Arkady Warszawa 1971, 1977.
10. Koodziejczyk L., Rubik M.: Technika chodnicza w klimatyzacji. Arkady
Warszawa 1976.
11. Hussler W.: Zastosowanie wykresu i-x w inynierii sanitarnej. Arkady
Warszawa 1970.
12. Recknagel, Sprenger, Hnmann: Taschenbuch fr Heizung und
Klimatechnik. 66 Auflage Oldenbourg Verlag 1993.
13. Fanger P.D.: Komfort cieplny. Arkady 1974.
14. Makowiecki J.: Monta i eksploatacja urzdze wentylacyjnych i
klimatyzacyjnych. Arkady 1973.
15. Baturin W.W., Eltermann W.M.: Wentylacja naturalna w zakadach
przemysowych. Arkady 1974.
16. Lampe G., Pfeil A., Schmittlutz R., Tokarz M.: Projekt klimatyzacji a projekt
budynku. Arkady 1981.
17. Gaziski B., Szczechowiak E.: Kszattowanie klimatu budynkw trzody
chlewnej. PWRiL Warszawa, Pozna 1988.
18. Recknagel/Sprengel: Ogrzewanie i klimatyzacja. Poradnik. Wyd. EWFE
1994.
19. Przydrny St., Ferencowicz J.: Klimatyzacja. Wyd. Pol. Wr. 1989.
E. Szczechowiak 2007
20. Praca zbiorowa: Handbuch der Klimatechnik. Band 1: Grundlagen 1989,

Band 2: Berechnung und Regelung 1989, Band 3: Bauelemente 1988. C.F.
Mueller Karlsruhe.
21. Daniels K.: Gebudetechnik. Oldenbourg Verlag Munchen 1992.
22. Porowski M., Szczechowiak E.: Klimatyzacja pomieszcze czystych. Wyd.
TerMedia 1999.
23. Mizieliski B.: Wentylacja. Systemy oddymiania budynkw. WNT
Warszawa 1999.
24. Praca zbiorowa (red. Baumgarth): Handbuch der Klimatechnik. Band 1:
Grundlagen 2000. C.F. Mueller Heidelberg.
I. Rozwj wentylacji i klimatyzacji
1. Historia klimatyzacji
Wpyw klimatu i pogody na samopoczucie czowieka zauwaono ju bardzo

dawno. Znacznie trudniejszym byo podanie naukowych podstaw tego stanu
rzeczy.
Aby stworzy odpowiedni mikroklimat w pomieszczeniach (klimat wewntrzny)
na przestrzeni tysicleci stosowano rne sposoby. Rozwj technik w tym
zakresie zalea od klimatu zewntrznego i rozwoju ludzkoci.
Znamiennym jest, e wszystkie orodki dawnej cywilizacji powstay w
obszarach, przez ktre przechodzi izoterma +210C tj. Egipt, Palestyna, Asyria,
Persja, kultura hinduska rzeki Indus. Nie trzeba si byo trudzi w tych rejonach
z ogrzewaniem pomieszcze.
Najstarsze odkrycia w zakresie ogrzewania pomieszcze pochodz z 1200 roku
p.n.e. z odkopanego paacu krla Arzawy w Anatolien, gdzie znaleziono
porednie ogrzewanie pomieszcze gorcymi gazami przepywajcymi w
kanaach. Natomiast najstarsze odkrycia w zakresie chodzenia pomieszcze
pochodz z ok. 3000 r. p.n.e., gdzie w domu asyryjskiego kupca na dziedzicu
wewntrznym zastosowano chodzenie przez odparowanie rozpylonej wody. W
tych czasach stosowano rwnie mokre maty z trawy lub innych wkien w
otworach drzwiowych i okiennych do realizacji chodzenia wyparnego.
Powszechniejsze zastosowanie ogrzewania podogowego na gorce spaliny tzw.
hypokaustu (hypokausten ogrzewanie od dou) 800 r. p.n.e. umoliwio
rozprzestrzenienie si cywilizacji na pnoc i byo podstaw rozwoju kultur
Grecji (rednia temperatura roczna - +170C) oraz Rzymu (rednia temperatura
roczna - +15,60C). Technika ta zostaa jednak zapomniana i ponownie odkryta w
80 r. n.e. przez Rzymian, co znaleziono w Orata koo Neapolu gdzie
wybudowano ogrzewanie hypokausten z przepywem wieego powietrza.
Oryginalny sposb chodzenia zastosowa w 775 r.n.e. Kalif Mahdi w swojej
letniej rezydencji w Bagdadzie. Mianowicie sprowadza nieg i wypenia nim
podwjne ciany pomieszcze paacu.
Ju Hipokrates (460-377 p.n.e.) napisa w dziele Powietrze, woda, otoczenie

(ok. 400 r. p.n.e.), e czstotliwo chorb czowieka zaley od sposobu zmian
pogody, temperatury i wilgotnoci. Zauway, e duy wpyw na samopoczucie
czowieka ma klimat lokalny.
Przepyw powietrza przez pomieszczenia by realizowany pocztkowo w
wyniku wykorzystania si natury: wypr termiczny i napr wiatru. Pierwsze
urzdzenia do transportu powietrza zbudowa Leonardo da Vinci (1452-1519)
genialny malarz i konstruktor. By to wentylator drewniany napdzany koem
wodnym, uruchomiony ok. 1500 r.
Wielki lekarz i farmaceuta Paracelsus (1493-1541) w swoich pracach
naukowych porusza zagadnienia duego wpywu si natury na rytmik ycia, a
take reakcj zdrowego i chorego czowieka na czynniki atmosferyczne. 100 lat
pniej powysze spostrzeenia uoglni filozof i matematyk Leibnitz G.W.
(1646-1716) i udowodni poprzez obserwacje, e na samopoczucie czowieka
duy wpyw ma stan pogody. W tym te czasie zacza powstawa nowa nauka
zwana klimatologi, ktra w peni rozwina si w XIX wieku.
Wieki XVII i XVIII zapisay si w historii odkryciem skadu powietrza, praw
gazw idealnych, powietrza wilgotnego itp. Znane s tutaj nazwiska: Robert
Boyle (1627-1691), Joseph Priestley (1733-1804), Antoine Laurent de Lavoisier
(1743-1794) i John Dalton (1766-1844).
Definicj klimatu poda w 1845 roku Aleksander von Humboldt (1769-1859),
ktra brzmi: Klimat to wszystkie czynniki zewntrzne oddziaywujce w
sposb istotny na nasze zmysy.
Praktyczn konsekwencj tej definicji byo zwrcenie uwagi przez Maxa von
Pettenkofera (1819-1901) na fakt pogarszania si klimatu, szczeglnie miast.
Jest on twrc podstaw nowoczesnej higieny (Higiena miast). Prowadzi badania
gleby, wody i powietrza jako rodowiska czowieka. Jego badania nad jakoci
powietrza w pomieszczeniach miay due znaczenie dla rozwoju klimatyzacji.
Wentylacja mechaniczna realizowana za pomoc wentylatorw rozwina si
wraz z rozwojem grnictwa podziemnego i przemysu cikiego gwnie
hutnictwa, gdy bya dla rozwoju tych gazi niezbdna patrz G. Agricola:
Dwanacie ksig o grnictwie i hutnictwie, VDI Verlag Duesseldorf 1961.
Pierwsze utrzymanie i regulacj nadcinienia w wentylacji pomieszcze
zastosowa J. Vallance w XVIII wieku, a pierwsz filtracj powietrza dr Reid w
1836 r.
W 1870 Carl von Linde (1842-1934) opracowa zasad dziaania i zbudowa
pierwsz sprark chodnicz. Natomiast Herman Rietschel (1847-1914)
zaoy w 1885 w Wyszej Szkole Technicznej w Berlinie kierunek Ogrzewanie
i wentylacja co zapocztkowao systematyczne badania i ksztacenie w
Niemczech w tym zakresie.
Pierwsz instalacj wentylacyjn wybudowano w Operze Wiedeskiej w 1860 r.

Natomiast pierwsz instalacj klimatyzacyjn zabudowano w budynku
Reichstagu w 1894. W Operze w Poznaniu rwnie zastosowano instalacj
wentylacyjn w 1910 r.
Faktyczny rozwj dzisiejszej klimatyzacji by cile poczony z rozwojem
chodnictwa i wymaganiami technologii przemysowych, szczeglnie tych ktre
wymagaj staej wilgotnoci powietrza np. przemys wkienniczy. Szczeglnie
duy rozwj klimatyzacji nastpuje od przeomu XIX i XX wieku a do lat 50tych. Przoduj w tym USA, a ojcem klimatyzacji nazwano Willisa H. Carriera
(1876-1950). Powstay wane opracowania teoretyczne i ich praktyczne
wykorzystania w budowie urzdze. Rozwino si nawilanie powietrza w
oparciu o komory zraszania, rozwinito ukady regulacji w oparciu o regulacj
punktu rosy (pierwsze urzdzenia w peni zautomatyzowane powstay w 1907).
Due znaczenie dla rozwoju klimatyzacji miao wynalezienie w latach 20-tych
bezpiecznych czynnikw chodniczych (freonw) co pozwolio na budow
indywidualnych klimatyzatorw.
Niektre istotne daty w historii rozwoju klimatyzacji w USA:
1902 - Carrier projektuje pierwszy system klimatyzacyjny dla duej drukarni
na Brooklynie, system kontroluje temperatur i wilgotno wzgldn,
1906 system Carriera zastosowano w fabryce wkienniczej w Belmont
(Pnocna Karolina), co otworzyo nowy rynek dla klimatyzacji,
1914 pierwsza instalacja klimatyzacyjna dla wczeniakw w szpitalu w
Pittsburgu.
1915- powstaje Carrier Corporation pierwsza samodzielna firma
klimatyzacyjna,
1922 - Carrier buduje pierwsz turbosprark pierwsz bezpieczn i
praktyczn sprark do chodzenia duych pomieszcze, co otwaro er
klimatyzacji budynkw mieszkalnych, hotelowych i biurowych.
1925 klimatyzacja Teatru Rivoli na Broadway, co zapocztkowao
klimatyzacj teatrw,
1928 Carrier klimatyzuje Izb Reprezentantw a rok pniej budynek
Senatu amerykaskiego,
1930 instalacja klimatyzacyjna Carriera w wagonie jadalnym na linii
Baltimore Ohio,
1935 klimatyzacja na pierwszym znanym statku oceanicznym Normandie,
1938 klimatyzacja Carriera dla transportu zwierzt w cyrku,
1938 Carrier wprowadza nowy system klimatyzacji wysokocinieniowej,
co zapocztkowao er klimatyzacji wieowcw.
Wanym elementem w rozwoju klimatyzacji byo odkrycie zasad
termodynamiki powietrza wilgotnego. W roku 1905 wprowadzony zosta przez
O.H. Muellera w trakcie bada chodni kominowych wykres w ukadzie

entalpia-temperatura (h-t). Prekursor techniki klimatyzacyjnej W.H. Carrier
opracowa w 1911 wykres psychrometryczny temperatura-zawarto wilgoci (tx). Natomiast R. Mollier (1923) opracowa wykres entalpia-zawarto wilgoci.
Zasug R. Molliera jest wprowadzenie metod wykrelnych do termodynamiki
technicznej. Wykres h-x Molliera wykazuje najwicej zalet. W Rosji stosuje si
wykres Ramzina podobny do wykresu Molliera.
Po roku 1945 nastpi szybki rozwj klimatyzacji. Wprowadzono nowe rodzaje
konstrukcji:
Jednoprzewodowe, wysokocinieniowe instalacje klimatyzacyjne w celu
zmniejszenia kanaw;
Dwuprzewodowe instalacje klimatyzacyjne;
Jedno i dwuprzewodowe instalacje o zmiennym przepywie powietrza;
Indukcyjne instalacje klimatyzacyjne;
Ukady z turbosprarkami;
Ukady z klimatyzatorami miejscowymi.
Od roku 1973 z powodu podwyszenia cen energii zaczto oszczdza energi
w wyniku zastosowania urzdze do odzyskiwania energii. Od roku 1980
powszechnie stosuje si systemy sterowania cyfrowego (DDC). Od roku 1985
zwikszono wymagania co do czystoci powietrza i poziomu haasu.
Wprowadzono rwnie ukady typu Split i Multisplit z odzyskiem ciepa,
systemy free cooling.
2. Zadania inynierskie klimatyzacji
W potocznym ujciu inynier to czowiek zajmujcy si projektowaniem

rnych urzdze lub procesw. Logiczn konsekwencj takiej definicji jest
podzia techniki na poszczeglne dziedziny w zalenoci od rodzaju i zasady
dziaania urzdze. Stosowanie takiego kryterium podziau jest reliktem
rzemielniczej fazy rozwoju techniki.
Wg innych definicji zadaniem inyniera jest rozwizywanie problemw. Pod
pojciem problemu rozumiana jest przy tym transformacja stanu pocztkowego
w stan kocowy. Dla inyniera stan kocowy stanowi zaspokojenie potrzeby
spoeczestwa. Wobec tego jak potrzeb zaspokaja inynier zajmujcy si
ogrzewnictwem, wentylacj i klimatyzacj? Zajmuje si on, najoglniej biorc,
tworzeniem odpowiedniego klimatu w pomieszczeniach.
Pod pojciem klimatu zgodnie z definicj Aleksandra von Humboldta

rozumiemy wszystkie czynniki oddziaywujce na nasze zmysy, zdrowie i
nastrj psychiczny.
Do zaspokojenia potrzeby odpowiedniego klimatu w pomieszczeniach nie
wystarcz ju sposoby stosowane w epoce ceglanych budynkw i maych
skupisk ludzkich i nie wystarczy inynier, ktrego specjalizacja jest okrelana
rodzajem urzdze.
Inynier wyspecjalizowany w ogrzewnictwie czy klimatyzacji zastanawia si
bowiem, jakie naley dobra urzdzenie (ogrzewcze lub klimatyzacyjne) aby
zapewni odpowiedni klimat cieplny w pomieszczeniach. Problem za
powinien by sformuowany nastpujco: jak naley dobra system aby
zapewni okrelony klimat pomieszczeniach. Instalacja grzewcza lub
klimatyzacyjna jest bowiem tylko jednym z elementw zoonego systemu
zwanego budynkiem, a klimat cieplny tylko jednym z elementw klimatu jako
caoci.
Te pozornie niewielkie korekty w sformuowaniu problemw inynierskich
zwizanych z klimatem pomieszcze pocigaj za sob due zmiany w zakresie
rozwiza technicznych, wymaga stawianych inynierom i w zakresie
struktury tej dziedziny techniki, e czsto okrela si je mianem problemw
trzeciej generacji (wg Petzolda).
Problemy I, II i III generacji:
I generacja
Architektura
i konstrukcja budynku
Funkcja celu:
Budynek
Forma
Komfort uytkowania
Niezawodno i
bezpieczestwo
Ekonomia
TWB
(w tym klimatyzacja z
ogrzewaniem, chodzeniem,
wentylacj)
Funkcja celu:
Instalacje
Komfort klimatyczny
Niezawodno i
bezpieczestwo
Funkcjonalno
Ekonomia
Ekologia
Rys. 2.1. Schemat ideowy powiza przy projektowaniu budynkw - rozdzielenie zada ( I generacja)
TWB - techniczne wyposaenie budynkw
II generacja
Mnogo parametrw wpywajcych na proces projektowania, wykonawstwo i
eksploatacj budynkw, w tym w szczeglnoci budynkw wysokich, mona
zagregowa w 5 grupach:
1. Parametry rodowiska zewntrznego,
2. Parametry charakteryzujce budynek,
3. Techniczne wyposaenie budynku (w tym klimatyzacja ogrzewanie,
chodzenie, wentylacja, instalacje sanitarne i elektryczne, BMS),
4. Parametry eksploatacyjne budynku (sposb uytkowania, parametry
operacyjne urzdze technicznych, utrzymanie komfortu, bezpieczestwo
itp.,
5. Parametry ekonomiczne (inwestycyjne, eksploatacyjne).
Te pi grup parametrw powinno by brane pod uwag przy projektowaniu
kadego budynku, niezalenie od strefy klimatycznej w projekcie
architektoniczno-konstrukcyjnym, w projektach technicznego wyposaenia
budynkw (TWB) w tym ukadw klimatyzacyjnych. Najlepiej, gdy proces
projektowania przebiega jednoczenie (projektowanie zintegrowane). W
praktyce moliwe s dwa podejcia:
- wg zasady optymalizacji czciowej - II generacja (schemat wg rys. 2.2),
- wg zasady optymalizacji penej - III generacja (schemat wg rys. 2.3).
Architektura
i konstrukcja budynku
Fizyka
budowli
TWB
(w tym klimatyzacja z
ogrzewaniem, chodzeniem,
wentylacj)
Funkcja celu:
Budynek
Forma
Komfort klimatyczny
Komfort uytkowania
Niezawodno i bezpieczestwo
Funkcjonalno
Ekonomia
Ekologia
Rys. 2.2. Schemat ideowy powiza przy projektowaniu budynkw

wg optymalizacji czciowej (II generacja)
III generacja
Architektura i
konstrukcja budynku
TWB (w tym
klimatyzacja)
Teoria systemw technicznych

Fizyka budowli
Techniki optymalizacji
Funkcja celu:
Budynek zoptymalizowany
Forma
Komfort klimatyczny
Komfort uytkowania
Niezawodno i bezpieczestwo
Funkcjonalno
Ekonomia
Ekologia
Rys. 2.3. Schemat ideowy powiza przy projektowaniu budynkw

wg optymalizacji penej - III generacja (projektowanie zintegrowane)
Podejcie wg schematu na rys. 2.3 mona zaliczy do projektowania w peni zintegrowanego.
Przykady ilustrujce odmienno rozwiza technicznych, dziki sformuowaniu problemw
technicznych w jzyku trzeciej generacji.
Pomieszczenie bez okien owietlane sztucznie wymagajce klimatyzacji
Wariant A
Sformuowanie problemu tradycyjnie:
a) Dobra instalacj klimatyzacyjn zapewniajc uzyskanie odpowiedniej temperatury i
wilgotnoci,
b) Dobra instalacj owietleniow dostarczajc wymagan ilo wiata.
Problemem a) zajmuje si inynier klimatyzacji, problemem b) inynier elektryk.
Okrelajc moc chodnicz centrali klimatyzacyjnej uwzgldniamy zyski ciepa od
owietlenia. S one znaczne i wynosz np. dla biur 50 W/m2 powierzchni podogi, a przy
montau urzdze elektronicznych s kilkakrotnie wysze. Wpywa to na wzrost kosztw
klimatyzacji.
Wariant B
Rozpatrujemy problem w jzyku III generacji: dobra system zapewniajcy uzyskanie
odpowiedniego klimatu. W skad tego systemu wchodz midzy innymi: instalacja
owietleniowa i klimatyzacyjna. Dziki zintegrowanemu projektowaniu moemy obecnie
wykorzysta efekty wsppracy tych dwch podsystemw np. poprzez zastosowanie
wywiewu powietrza przez oprawy owietleniowe. Ciepo wydzielane przez wietlwk jest
teraz usuwane zanim dostanie si do pomieszczenia. Dziki temu zmniejsza si moc
chodnicza, a koszty klimatyzacji s nisze o ok. 25%. Jednoczenie na skutek lepszego
chodzenia obnia si cinienie pary rtci w wietlwce, co powoduje wzrost natenia
wiata. Koszty instalacji owietleniowej s dziki temu nisze o ok. 12%.
3. Definicja wentylacji i klimatyzacji

Powysze pojcia trudno jest rozgranicza, naley je traktowa razem. Obecnie okrela si
raczej, e instalacja klimatyzacyjna jest instalacj wentylacyjn wyposaon w peny
asortyment aparatw do wszechstronnego przygotowania powietrza. Klasyczne definicje
podane przez American Society of Heating Ventilating Engineers (ASHVE):
Wentylacja jest procesem zorganizowanej wymiany powietrza w pomieszczeniu w celu jego
odwieenia, przy jednoczesnym usuniciu na zewntrz zanieczyszcze powstajcych w
pomieszczeniu.
Klimatyzacja jest procesem nadawania powietrzu w pomieszczeniu okrelonych parametrw
i warunkw podanych ze wzgldw higienicznych i z uwagi na dobre samopoczucie ludzi
(klimatyzacja komfortu) lub wymaganych przez technologi produkcji (klimatyzacja
przemysowa).
Zwykle urzdzenia wentylacyjne umoliwiaj wymuszenie przepywu powietrza, jego
filtracj i utrzymanie podanej temperatury w okresie zimowym, natomiast latem nie
zachowuj temperatury (czasem mona kontrolowa przyrost temperatury).
Natomiast urzdzenia klimatyzacyjne umoliwiaj ponadto utrzymanie temperatury i
wilgotnoci przez cay czas dziaania urzdze (cay rok).
Klimatyka budynkw to optymalne zaprojektowanie systemu budynek z optymalnymi
urzdzeniami utrzymujcymi komfort klimatyczny jako zadanie wielokryterialne.
Podzia wentylacji
Wentylacja dzieli si na nastpujce dziay:
Wentylacja naturalna (przepyw powietrza wywoany naporem wiatru i wyporem
termicznym, powietrze nie jest uzdatniane). Wyrnia si odmiany:
Infiltracja,
Przewietrzanie (otwieranie okien),
Wentylacja grawitacyjna kanaowa,
Wentylacja bezkanaowa aeracja.
Wentylacja mechaniczna
Nawiewna,
Wywiewna,
Nawiewno-wywiewna.
Podzia klimatyzacji
Klimatyzacja dzieli si na trzy grupy:
Komfortu,
Przemysowa
Pomieszcze czystych.
Podzia ze wzgldu na specyfik obiektw:
Klimatyzacja budynkw mieszkalnych,
Klimatyzacja budynkw uytecznoci publicznej,
Klimatyzacja budynkw przemysowych,
Klimatyzacja budynkw inwentarskich,
Klimatyzacja budynkw suby zdrowia,
Klimatyzacja budynkw biurowych i hotelowych,
Klimatyzacja obiektw specjalnych (schronw, kopalni podziemnych, pojazdw
naziemnych, samolotw, statkw, statkw kosmicznych itp.).
II. TENDENCJE W ROZWOJU KLIMATYZACJI I CHODNICTWA

1. Zadania klimatyzacji i chodnictwa
Zarwno klimatyzacja jak i chodnictwo s dziedzinami techniki, ktrych zadaniem jest
utrzymanie odpowiednich warunkw klimatycznych w pomieszczeniach rnego typu.
Urzdzenia klimatyzacyjne s cile powizane z urzdzeniami chodniczymi, ponadto
urzdzenia chodnicze samodzielnie bd utrzymywa okrelone warunki w pomieszczeniach
(chodniach) do przechowywania rnorodnych produktw.
Klimat w pomieszczeniach jest pojciem do zoonym i ksztatuje go wiele czynnikw.
Parametry dobrego samopoczucia czowieka s okrelane w oglnym przypadku poprzez
parametry komfortu klimatycznego [1]. Komfort klimatyczny jest szerszym pojciem ni
powszechnie znane pojcie komfort cieplny i obejmuje caoksztat czynnikw
oddziaywajcych na nasze zmysy i majcych istotny wpyw na samopoczucie czowieka (wg
Aleksandra von Humboldta). Ilo tych parametrw wraz z rozwojem cywilizacji cigle
ronie. Na parametry klimatu pomieszczenia wpywaj czynniki zewntrzne i wewntrzne
oraz instalacje klimatyzacyjna lub chodnicza. Pokazano to na schemacie (rys. 1).
Wpywy zewntrzne
Klimat zewntrzny
Wymiary obiektu
Forma budowli
Wykonanie budynku
Wpywy wewntrzne
Osoby i ich czynnoci
Urzdzenia technologiczne
Maszyny
Owietlenie
Technologie
Wpywy instalacji
Wentylowanie
Ogrzewanie
Chodzenie i osuszanie
Nawilanie
Oczyszczanie powietrza
KLIMAT POMIESZCZENIA
Rys. 1 Okrelenie wpywu rnych czynnikw na klimat pomieszczenia
Naley podkreli, e wpywy te s bardzo zrnicowane a dodatkowym utrudnieniem jest ich
zmienno w czasie. Zmienno ta ma charakter probalistyczny.
Utrzymanie odpowiedniego komfortu klimatycznego lub parametrw technologicznych w
pomieszczeniach jest do energochonne. Kryzys energetyczny w latach 1973-74
spowodowa wyrany wzrost cen paliw i energii, co wymusio - po pierwszym szoku dziaania na rnych paszczyznach, ktrych wsplnym celem byo zmniejszenie zuycia
energii pierwotnej w rnych procesach. Fakt ten mia istotny wpyw na ukierunkowanie
rozwoju chodnictwa i klimatyzacji w ostatnim dwudziestoleciu.
Klimatyzacja jest w gruncie rzeczy gazi techniki, ktrej zadaniem jest odpowiednie
ksztatowanie klimatu pomieszcze przeznaczonych dla ludzi lub technologii przemysowych.
Zadaniem chodnictwa jest odprowadzanie ciepa z rnego rodzaju pomieszcze lub
technologii. O ile urzdzenia klimatyzacyjne utrzymuj temperatur na poziomie od kilka
stopni powyej zera do parametrw komfortu dla ludzi, to urzdzenia chodnicze zapewniaj
utrzymanie temperatury od kilku stopni powyej zera do temperatur ujemnych na poziomie
minus 20-30C, a instalacje chodnicze specjalne nawet znacznie poniej tych wartoci.
10
Klimatyzacja jest dziedzin interdyscyplinarn, ktra korzysta z wielu dziedzin

podstawowych i stosowanych. Sprawia to, e jest to brana zoona i wymaga od specjalistw
klimatyzacji bardzo szerokiej wiedzy z wielu, nawet bardzo rnicych si dziedzin np.
fizjologia, teoria sterowania czy akustyka. Powizania strukturalne techniki klimatyzacyjnej
przedstawiono na rys. 2.
Podstawy fizyczne:
termodynamika, wymiana ciepa i masy, mechanika pynw, akustyka
Podstawy meteorologiczne
Podstawy fizjologiczne
Technika ogrzewcza
Technika wentylacyjna
Chodnictwo
Elektrotechnika i elektronika
Technika regulacji
Technika systemw
Materiaoznawstwo
Maszynoznawstwo
Technika zaopatrzenia
Technika budowlana
KLIMATYZACJA
Obliczanie, konstrukcja
i wytwarzanie
Elementw:
filtracji
ogrzewania
chodzenia
nawilania
osuszannia
transportu
odzysku energii
regulacji
Agregatw klimatyzacyjnych i systemw
Planowanie, obliczanie i monta

elementw skadowych i agregatw
w systemach klimatyzacyjnych
Doradztwo i sprzeda urzdze
Eksploatacja systemw:
nadzr
kontrola
konserwacja
optymalne sterowanie
remonty i wymiany
Rys. 2 Powizania strukturalne klimatyzacji

Na tle tego schematu mona okreli sylwetk specjalisty z zakresu klimatyzacji i zakres
ksztacenia inynierw dla potrzeb produkcji urzdze, projektowania systemw,
wykonawstwa, eksploatacji urzdze, nadzoru i sprzeday. Mona te wyodrbni i
uszeregowa problemy, ktre s istotne dla rozwoju tej brany.
Caociowe ujcie problemw majcych wpyw na utrzymanie parametrw klimatu lub
parametrw wymaganych przez technologi wymaga podejcia systemowego, gdzie funkcj
celu s odpowiednie parametry utrzymywane w zadanym przedziale czasu - przy minimalnym
zuyciu energii pierwotnej.
Wszystkie dziaania przy tworzeniu systemw klimatyzacyjnych i chodniczych powinny
zmierza w tym kierunku, zarwno na etapie tworzenia obiektu i instalacji, jak i w czasie ich
eksploatacji.
2. Kierunki rozwoju brany klimatyzacyjnej
Rozwj techniki w oglnym pojciu, jak rwnie relacje kosztw energii i urzdze wpyway
i wpywaj rwnie na rozwj klimatyzacji. W ostatnim dwudziestoleciu pooono silny
nacisk na techniki energooptymalne, zarwno od strony teoretycznej, jak te praktycznej
[1,3,5,10,12]. Zastosowanie technik energooptymalnych jest nieodzownym elementem
rozwoju klimatyzacji, tym bardziej e dotychczas udzia energii cieplnej zuywanej na
ogrzewanie i klimatyzacj pomieszcze wynosi w Polsce ok. 40% cakowitego
bezporedniego zuycia energii we wszystkich nonikach [3,6]. Podobnie byo w latach 70E. Szczechowiak 2007
11
tych w innych krajach uprzemysowionych o zblionych warunkach klimatycznych. Naley

tutaj podkreli, e w ostatnim dwudziestoleciu w RFN udao si wyranie zmniejszy zuycie
energii przez ukady klimatyzacyjne. O ile koszty eksploatacji urzdze klimatyzacyjnych w
przeliczeniu ma m2 powierzchni klimatyzowanej wynosiy ok. 35-40 DM/m2rok w latach
1970-75, to w roku 1984 koszty te wynosiy ju tylko 18-20 DM/m2rok [8]. W warunkach
naszego kraju trudno jeszcze mwi o takim postpie w oszczdzaniu energii. Podany
przykad dowodzi jednak, e postp taki jest moliwy.
Problem oszczdnego gospodarowania energi w zakresie urzdze klimatyzacyjnych urasta
wic do rangi zasadniczego kryterium oceny tych systemw, a idee caej polityki
energetycznej nabieraj niemal cech filozofii. Samo pojcie oszczdnoci energii w
klimatyzacji nie jest jednoznaczne. Jest raczej wieloaspektowe i dotyczy:
caego obiektu w sensie architektury i jego struktury konstrukcyjno-budowlanej,
przeznaczenia i trybu uytkowania obiektu oraz zagadnie technologicznych,
koncepcji calych systemw instalacji we wszystkich paszczyznach klasyfikacyjnych i
poszczeglnych urzdze stanowicych ich czci skadowe,
projektowania, a przede wszystkim eksploatacji systemw,
zaoe do projektowania w sensie prawnych aktw normatywnych,
bezporedniej polityki energetycznej wystpujcej tutaj w postaci cen energii i kontroli
zuycie.
Oczywicie przy wszystkich istniejcych naciskach ekonomicznych i potrzebie oszczdzania
energii nie mona zagubi zasadniczej perspektywy: budynki wznoszone s dla ludzi i do
realizacji okrelonych zada technologicznych, a instalacje klimatyzacyjne maj za zadanie
stworzenie w pomieszczeniach wymaganych warunkw klimatycznych. W zasadzie zuycie
energii przez instalacje klimatyzacyjne nie jest strat energii, tak jak np. za strat uwaa si
zuycie energii dla potrzeb owietlenia. Strat energii bdzie natomiast nadmierne jej zuycie
wywoane brakiem przystosowania budynku do miejscowych warunkw klimatycznych lub do
wymaga technologii produkcji. Jak z tego wynika, wina za nadmierne straty energii powstae
w instalacji klimatyzacyjnej nie zawsze ley po stronie specjalistw od klimatyzacji. Mona
nawet stwierdzi, e dla okrelonych waciwoci budynku i rozwiza technologicznych stworzenie warunkw wymaganego klimatu wewntrznego ley poza obszarem ekonomicznej
pracy instalacji klimatyzacyjnej. Std te bardzo cenna jest koncepcja metody projektowania
typu "total design" polegajca na wielodyscyplinarnej wsppracy, ktra opiera si na
skoordynowanym udziale wszystkich specjalistw zaangaowanych w projektowaniu obiektu
[1,10]. W praktyce obserwuje si najczciej niekompletno tej wsppracy lub jej
przesunicie na okres, gdy pewne fakty s ju dokonane. Rzutuje to oczywicie na obnienie
ekonomicznoci rozwiza instalacji klimatyzacyjnych.
Konieczno oszczdzania energii spowodowaa w dziedzinie klimatyzacji intensywny rozwj
bada nad sposobami podniesienia sprawnoci uytkowej systemw i zmniejszenia tym
samym kosztw eksploatacji instalacji.
Badania te rozwiny si w dwch podstawowych kierunkach:
minimalizacja obcie cieplnych pomieszcze i obiektw (izolacyjno przegrd
zewntrznych, stopie przeszklenia, typ okien, rodzaj szka, ekrany przeciwsoneczne,
orientacja wzgldem stron wiata, minimalizacja wymaga komfortu cieplnego, ilo
powietrza nawiewanego, minimalizacja iloci powietrza wieego),
optymalizacja wykorzystania energii dostarczonej do budynku (doskonalenie istniejcych i
opracowanie nowych systemw klimatyzacyjnych, dobr najwaciwszego systemu
przygotowania powietrza, odzyskiwanie energii cieplnej, energooptymalne sterowanie
procesami).
12
Warto tutaj podkreli, e instalacje wentylacyjne i klimatyzacyjne zawsze projektowane byy

zgodnie ze zmysem inynierskim tj. w duchu oszczdnoci energii. Recyrkulacja powietrza z
pomieszczenia stanowia bowiem rozsdny kompromis midzy wymaganiami higieny i
postulatami oszczdnego gospodarowania energi. Jest to zreszt najprostrza forma
odzyskiwania energii w wentylacji i klimatyzacji.
Wsrd systemw wentylacyjnych i klimatyzacyjnych preferowane s systemy elastyczne w
dziaaniu i zapewniajce indywidualne w poszczeglnych pomieszczeniach warunki nawiewu.
W gr wchodz gwnie systemy: jednokanaowy indukcyjny, dwukanaowy, jednokanaowy
z indywidualnymi nagrzewnicami wtrnymi, o zmiennej iloci powietrza (VAV),
zintegrowane klimatyzacyjno-owietleniowe oraz systemy zmierzajce do kompleksowego
rozwizania problemw energetycznych w budynku "total energy system".
W omawianych systemach powinny by uwzgldniane moliwoci odzyskiwania energii
cieplnej z powietrza wywiewanego lub z innych rde. Systemy powinny by przystosowane
do wykorzystania urzdze zapewniajcych minimalne zuycie energii, a take do
optymalnego sterowania prac tych urzdze. Warto tutaj zwrci uwag na pojcia:
skutecznoci, sprawnoci i ekonomicznoci omawianych systemw i urzdze. Skuteczno
odnosi si do pojedynczych wymiennikw ciepa i zaley od ich wasnoci konstrukcyjnych i
warunkw wymiany ciepa. Sprawno natomiast odnosi si do caoci ukadw czy systemw
do odzyskiwania energii i uwzgldnia nie tylko wymian ciepa, ale take aspekty
energetyczne zwizane z pokonaniem oporw przepywu powietrza i ewentualnie czynnikw
porednich biorcych udzia w wymianie ciepa. Sprawno naley rozpatrywa w powizaniu
z caym systemem klimatyzacyjnym. Ekonomiczno systemw odzyskiwania energii cieplnej
musi by oceniana w skali caego roku, a wic nie tylko w warunkach obliczeniowych.
Okrela si wtedy rzeczywiste iloci odzyskanej energii cieplnej w oparciu o rok testowy
[3,4]. Klasyczne urzdzenia do odzyskiwania energii cieplnej w klimatyzacji wykorzystuj
gradient temperatury midzy dwoma strumieniami pynw. Dzieli si je na urzdzenia
rekuperacyjne i regeneracyjne [5,6,9].
Stosowane systemy odzyskiwania i ponownego wykorzystania energii cieplnej w instalacjach
wentylacyjnych i klimatyzacyjnych opieraj si na nastpujcych rozwizaniach:
1). Wykorzystanie energii cieplnej zawartej w powietrzu wywiewanym z pomieszcze (jest to
podstawowa metoda odzyskiwania w otwartych ukadach przepywu powietrza
wentylacyjnego). Stosuje si tutaj:
wymienniki ciepa o przepywie krzyowym lub przeciwprdowym (wymienniki pytowe i
rurowe),
regeneratory obrotowe do wymiany ciepa lub ciepa i masy (wolnoobrotowe i
szybkoobrotowe),
wymienniki typu powietrze-powietrze z czynnikiem porednim bez przemiany fazowej i z
przemian fazow czyli tzw. rurki cieplne (termowody, heat pipe, Wrmerohr),
systemy z wymiennikami z wypenieniem (urzdzenia typu Kathabar wykorzystujce
roztwr chlorku litu);
2). Systemy zintegrowane klimatyzacyjno-owietleniowe:
oprawy chodzone powietrzem wywiewanym z pomieszcze,
oprawy chodzone wod (rwnie w ukadzie z pomp ciepa);
3). Wykorzystanie pomp ciepa sprarkowych lub absorpcyjnych;
4). Wykorzystanie elementw termoelektrycznych.
Wymienione wyej systemy s bardzo rozbudowane i szeroko stosowane w krajach Europy
Zachodniej i Ameryki Pnocnej [5].
13
Techniki energooptymalne s przedmiotem wielu prac teoretycznych i wdroeniowych [4,8] - i

jak wynika z wielu konferencji i sympozjw midzynarodowych maj one stanowi przeom
w klimatyzacji [8,12]. Efektywne wykorzystanie tych technik wymaga jednak wszechstronnej
analizy systemw w ktrych s zastosowane. Analiza takich zoonych systemw jest
moliwa jedynie przy wykorzystaniu techniki komputerowej. Powstao wiele modeli
obliczeniowych systemw klimatyzacyjnych w oparciu o rok testowy (test reference year,
Test-Referenzjahr). W analizie uwzgldnia si nie tylko same instalacje klimatyzacyjne, ale
cay obiekt (gwnie jego obudow).
Zastosowanie systemw komputerowych, a zwaszcza oglnie dostpnych mikrokomputerw
wymaga nieco innego podejcia do zagadnienia projektowania, produkcji i eksploatacji
urzdze. Zadanie to mona rozwiza rwnie w dziedzinie klimatyzacji poprzez
wykorzystanie istniejcych ju systemw i uzupenienie ich oprogramowaniem dla potrzeb
klimatyzacji [2,12].
Podstawowe systemy komputerowe to:
CAD-System (Computed Aided Design) - komputerowe wspomaganie projektowania i
konstruowania,
CAE-System (Computed Aided Engineering) - komputerowe wspomaganie oblicze
systemw inynierskich,
CAM-System (Computed Aided Manufactoring) - komputerowe wspomaganie
przygotowania produkcji i steropwanie produkcj.
Do komunikacji midzy systemami wspomagania wykorzystuje si technik cyfrow:
DDC-System (Direct Digital Control) - system bezporedniego sterowania cyfrowego.
W krajach Europy Zachodniej stosuje si do powszechnie tego typu wspomaganie w
technice klimatyzacyjnej [2]. W brany klimatyzacyjnej w naszym kraju mamy dopiero
pocztki we wprowadzaniu wspomagania komputerowego. Systemy wspomagania
komputerowego daj dopiero moliwo wprowadzenia i pen realizacj technik i technologii
energooptymalnych w caej sferze zagadnie dotyczcych utrzymania klimatu pomieszcze tj.
na etapie tworzenia i produkcji elementw, projektowania i montau systemw oraz ich
eksploatacji. Inne podejcie bdzie tylko dziaaniem wycinkowym.
Wprowadzenie systemw komputerowych CAD, CAE, CAM i DDC wymaga nie tylko
odpowiedniego zabezpieczenia w sprzt komputerowy z oprogramowaniem i urzdzenia
technologiczne do produkcji, ale rwnie wymaga zmiany sposobu mylenia wszystkich
biorcych udzia w tym procesie. Zmienia si rwnie sposb pracy inyniera projektujcego
systemy, ktry korzysta z gotowych pakietw programw przystosowanych do tego celu.
Wane jest tutaj zadanie zespow, ktre przygotowuj oprogramowanie uytkowe dla potrzeb
projektowania, produkcji urzdze i sterowania procesami.
Wane znaczenie ma rwnie kompleksowe podejcie do zagadnie eksploatacji systemw
klimatyzacyjnych w budynkach. Rozwj mikroelektroniki i systemw mikrokomputerowych
pozwala na coraz bardziej powszechne wykorzystanie mikroprocesorw w ukadach
sterowania procesami w klimatyzacji.
W ostatnich latach powstao wiele systemw mikrokomputerowych sucych do
optymalizacji procesw sterowania i uatwiajcych eksploatacj. Do najbardziej znanych
mona tutaj zaliczy:
system automatyzacji budynku SCS-domo firmy Stfa Control System [11],
system Polygyr-S&M firmy Landis & Gyr [12],
system Monogyr-Dialog i Visonik 100 firmy Landis & Gyr,
system DELTA 5200 firmy Honeywell [11].
14
Systemy te umoliwiaj sterowanie wg okrelonych programw firmowych, zabezpieczenie

systemu przed awariami i sygnalizacj podstawowych parametrw budynku i instalacji.
Rozwj technologii zaawansowanych (AT) w rnych gaziach techniki nie jest moliwy be
pomieszcze odpowiednio klimatyzowanych. Niewtpliwie jest to motor rozwoju klimatyzacji
przemysowej, a w szczeglnoci pomieszcze czystych niezbdnych w technologiach AT lub
HT.
Rozwj technik wytwarzania i mikroelektroniki wpyny na popraw jakoci, niezawodnoci
i zwikszyy moliwoci optymalnej eksploatacji urzdze i systemw. Urzdzenia stay si
mniejsze, lejsze, ciszej pracujce i estetyczne.
Ukady sterowania cyfrowego pozwoliy na uproszczenie obsugi, lepsze dopasowanie do
zmiennych potrzeb uytkownikw i bardziej niezawodn oraz energooszczdn eksploatacj.
3. Kierunki rozwoju chodnictwa
Wszystkie przedstawione wyej tendencje zwizane z klimatyzacj dotycz rwnie
chodnictwa. Chodnictwo jest nieodcznym partnerem klimatyzacji. Rozwj chodnictwa
determinowa rozwj klimatyzacji - szczeglnie agregatw indywidualnych (klimatyzatorw
autonomicznych).
Rozwj nowoczesnych sprarek spiralnych spowodowa popraw jakoci i obnienie
gonoci klimatyzatorw pomieszczeniowych i domowych urzdze chodniczych. Poprawa
jakoci wytwarzania i sposobw zabezpieczenia sprarek wyduya ich ywotno i
uprocia biec obsug.
Wprowadzenie do obiegw chodniczych nowych czynnikw powoduje, e ukady te s
przyjazne dla rodowiska.
Do urzdze chodniczych wesza rwnie mikroelektronika. Sppowodowaa ona, e obiegi
stay si bardziej efektywne i energooszczdne.
Rozwj przechowalnictwa i drobnego przetwrstwa rolno-spoywczego spowodowa
zapotrzebowanie na mae przechowalnie i chodnie. Wpywa to na rozwj urzdze
chodniczych o relatywnie nieduych mocach i komr chodniczych o nieduych kubaturach.
Ukady te s przewanie oparte o obiegi freonowe ze sprarkami hermetycznymi - bardziej
bezpiecznymi dla rodowiska.
4. Literatura
[1 ] Arbeitskreis der Dozenten fr Klimatechnik: Handbuch der Klimatechnik. Bd. 1 - 1989,
Bd. 2 - 1989, Bd. 3 - 1988, Verlag C.F. Mller, Karlsruhe 1989.
[2 ] Canzler B.: Perspectiven zum EDV-Einsatz in der technischen Gebudeausrstung. HLH
35 (1984), 6.
[3 ] Dembecki F., Gaziski B., Szczechowiak E.: Problemy oszczdnoci energii w
ogrzewnictwie, wentylacji i klimatyzacji. Prace Instytutu Inynierii rodowiska PP,
Pozna 1985.
[4 ] Jahn A.: Methoden der energetischen Procebewertung Raumlufttechnischer Anlagen
und Grunlagen der Simulation. Diss. TU Berlin 1978.
[5 ] Jttermann H.: Wrmerckgewinnung in raumlufttechnischen Anlagen. Verlag C.F.
Mller Karlsruhe 1980.
[6 ] Makowiecki J.: Ekonomiczne systemy wentylacji i klimatyzacji. COW 15 (1983), 1-2.
[7 ] Mhl U.: Stand und Entwicklungstendenzen der Gebudeleittechnik. HLH 38 (1984), 12.
[8 ] Mller K. G.: Klimatechnik - Branche ohne Zukunft? HLH 36 (1985), 3.
[9 ] Przydrny S.: Ograniczenie zapotrzebowania na energi dla klimatyzacji i wentylacji.
15
COW 14 (1982), 1.
[10] Recknagel, Sprenger, Hnmann: Taschenbuch fr Heizung und Klimatechnik. 66
Auflage Oldenbourg Verlag 1993.
[11] Sewart G.: Elektronische Regelung von Heiz- und Klimaanlagen und Zentrale
Leittechnik. HLH 31 (1980), 7.
[12] Zinszer H. J.: Optimieren des Energieverbrauchs. HLH 36 (1985), 3.
III. KOMFORT KLIMATYCZNY A PROJEKTOWANIE ARCHITEKTONICZNE

1. Wprowadzenie
Istot projektowania budynkw jest poszukiwanie odpowiedniej formy i ksztatu caej bryy
oraz poszczeglnych pomieszcze a take realizacja zaoonej funkcji celu. Dla budynkw
przeznaczonych dla ludzi funkcj celu jest przede wszystkim uzyskanie komfortu
klimatycznego i komfortu uytkowania. Czsto mwi si o deniu do uzyskania
odpowiedniej jakoci powietrza w pomieszczeniach (Indoor Air Quality). Jako powietrza
wewntrznego uzaleniona jest nie tylko od warunkw klimatu zewntrznego i pogody,
typowych dla danej pory roku, danego dnia i danego obszaru geograficznego oraz efektw
rozwiza z zakresu planowania przestrzennego (czynniki egzogeniczne), ale rwnie zaley
od obecnoci i efektywnoci dziaania urzdze technicznego wyposaenia, liczby
uytkownikw przypadajcych na jednostk powierzchni i ich nawykw higienicznych oraz
skutkw ubocznych wykonywanych przez nich czynoci (czynniki endogeniczne). Zaley
rwnie od waciwoci termofizycznych i biologicznych zastosowanych materiaw
budowlanych, jak rwnie rozwiza architektonicznych (czynniki mezogeniczne).
Utrzymanie sztucznych warunkw klimatycznych w pomieszczeniach jest wic wanym, ale
jednoczesnie trudnym zadaniem. Spowodowane jest to wielorakimi i znacznie rnicymi si
rozwizaniami konstrukcyjnymi i przestrzennymi budynkw, zmiennym oddziaywaniem
atmosfery zewntrznej, podwyszonymi wymaganiami okrelajcymi komfort pomieszcze
oraz deniem do ekonomicznego wykorzystania energii pierwotnej.
W budownictwie coraz czciej wprowadzane s nowe materiay termoizolacyjne, materiay
elewacyjne i konstrukcyjne - czasami o niepenej znajomoci ich waciwoci fizycznych.
Coraz czciej urzdzenia ogrzewcze i klimatyzacyjne s poczone z elementami konstrukcji
budynku. W pomieszczeniach budynkw o lekkich cianach osonowych i duym
przeszkleniu szczegln uwag naley zwrci na zagadnienia regulacji parametrw
mikroklimatu. Mimo duych osigni nauki i techniki w budownictwie wielkokubaturowym
obserwuje si rwnie bdy i uchybienia wynikajce z niedostatecznej znajomoci zjawisk
fizycznych (a w szczeglnoci cieplno-wilgotnociowych) w budynkach.
Dc do zapewnienia stanu waciwego samopoczucia ludzi w pomieszczeniach naley
uwzgldni caoksztat nastpujcych problemw:
ustalenie parametrw klimatu zewntrznego oddziaujcego na budynek,
wymian ciepa i powietrza w caym budynku,
wymian ciepa i aerodynamik strumieni powietrza w ograniczonej przestrzeni
pomieszczenia,
optymalizacj i pewno utrzymania zaoonych parametrw mikroklimatu w
pomieszczeniu,
16
wymian ciepa, wilgoci i powietrza przez przegrody zewntrzne oraz instalacje

utrzymujce mikroklimat w budynku,
wpyw czynnikw architektonicznych i planistycznych na jako mikroklimatu
pomieszcze.
Ponadto naley pamita, e w pomieszczeniach o duym przeszkleniu i maej pojemnoci
cieplnej przegrd zewntrznych mog wystpowa znaczce strefy, w ktrych nie bd
spenione warunki komfortu. W takich przypadkach naley stosowa specjalne osony lub
specjalne szko ograniczajce cieplne oddziaywanie chodnych lub ciepych powierzchni
przegrd zewntrznych.
Nasilajce si obecnie tendencje do znacznego ograniczania konsumpcji energii dla potrzeb
utrzymania odpowiedniego komfortu w pomieszczeniach rnych typw, gwnie poprzez
ograniczenie strat ciepa przez przenikanie zim i zyskw latem, powoduj e konieczne jest
nieco inne podejcie do ksztatowania jakoci powietrza wewntrznego pomieszcze. W
opracowaniu tego nowego podejcia powinni bra udzia wszyscy specjalici majcy wpyw
na projektowanie, budow i eksploatacj budynku. Podstawowe znaczenie w nowym
podejciu bdzie miao sprecyzowanie gwnych czynnikw majcych istotny wpyw na
dobre samopoczucie czowieka - czyli na odczucie komfortu klimatycznego (czsto rwnie
operuje si pojciem jakoci powietrza wewnetrznego).
O jakoci powietrza w pomieszczeniach decyduj [1,8]:
budynek - jego jako energetyczna, zdrowotno uytych materiaw i wyposaenia,
systemy technicznego wyposaenia instalacyjnego, mogce dynamicznie reagowa na
zakcenia wewntrzne i zewntrzne,
systemy zasilania w energi i ich niezawodno,
systemy automatycznego zarzdzania procesami realizujcymi podstawowe funkcje
budynku (Building Energy Management Systems).
Natomiast odpowiedzialno za jako wntrza, w tym rwnie za jako powietrza
wewntrznego w budynkach rozkada si na wielu uczestnikw procesu inwestycyjnego i
eksploatacyjnego:
wacicieli i managerw budynkw,
architektw i projektantw,
inwestorw,
producentw materiaw i wyposaenia,
agendy rzdowe.
2. Pojcie komfortu klimatycznego
Na odczucie komfortu klimatycznego maj wpyw czynniki zwizane z fizjologi i psychik
czowieka oraz czynniki zwizane z pomieszczeniem, w ktrym czowiek przebywa.
Czynniki zwizane z czowiekiem [1]:
aktywno,
ubir (gwnie izolacyjno termiczna ubioru),
sposb odywiania,
wiek,
samopoczucie,
stan zdrowia,
czas pobytu,
otoczenie pomieszczenia,
zdolno adaptacji,
17
aklimatyzacja,
rytm dnia,
rytm roku,
wpywy etniczne,
sytuacja psychiczno-socjalna.
Czynniki zwizane z pomieszczeniem [1]:

temperatura powietrza,
temperatura powierzchni i przedmiotw otaczajcych,
prdko powietrza,
wilgotno powietrza,
akustyka otoczenia,
owietlenie (naturalne i sztuczne),
kolorystyka pomieszczenia i wyposaenia,
uksztatowanie pomieszczenia i jego wymiary,
kontakt ze wiatem zewntrznym,
jako fizyczna i biologiczna powietrza,
odnowa powietrza,
cinienie powietrza,
pole elektryczne, koncentracja jonw,
promieniowanie elektromagnetyczne i radioaktywne.
Wymienione powyej czynniki wpywaja w rnym stopniu na odczucie komfortu
klimatycznego. Pojcie komfortu klimatycznego jest wic pojciem oglnym obejmujcym
zbir wymaga stawianych stanowi rodowiska otaczajcego czowieka, zapewniajcych jego
dobre samopoczucie.
Dominujca grupa parametrw, ktre maj podstawowy wpyw na klimat pomieszczenia to:
aktywno,
izolacyjno ubioru,
temperatura powierzchni i przedmiotw otaczajcych,
prdko powietrza,
wilgotno powietrza.
Wymienione sze wielkoci wpywa bezporednio na komfort cieplny pomieszczenia.
Komfort cieplny ma zasadnicze znaczenie dla dobrego samopoczucia czowieka, jego
spenienie jest warunkiem koniecznym cho niewystarczajcym dla uzyskania penego
komfortu klimatycznego. Poza komfortem cieplnym istnieje szereg dodatkowych czynnikw
wpywajcych na komfort klimatyczny. W sposb ideowy czynniki te pokazano na rys. 1 [1].
18
Rys. 1. Podstawowe skadniki komfortu klimatycznego

Okrelenie wpywu najwaniejszych z nich tj.: komfortu cieplnego oraz dopuszczalnego
poziomu zanieczyszcze (uwzgldniajcego rwnie w oglnoci: haas, drgania oraz
promieniowanie elektromagnetyczne i radioaktywne) w pomieszczeniu, na oglnie pojty
proces inwestycyjny, obejmujcy:
etap zaoe projektowych (dobr podstawowych wielkoci projektowych),
etap projektowania budynku wraz z wyposaeniem technicznym,
etap realizacji inwestycji,
dla budynkw przeznaczonych do przebywania ludzi jest tematem niniejszego referatu.
2. Komfort cieplny
2.1. Podstawy fizjologiczne
Dugotrwae oddziaywanie staego (umiarkowanego) rodowiska cieplnego przy
jednoczesnej niezmiennej intensywnoci przebiegu procesw metabolicznych prowadzi do
ustalenia si w organizmie czowieka stanu rwnowagi, ktry moe by opisany rwnaniem
bilansu energii (1) [3]:
Q& Q& d Q& w Q& ou Q& oj = Q& p = Q& R + Q& K
gdzie: Q&
Q& d
Q& w
Q& ou
Q& oj
Q& p
Q& R
Q&
K
(1)
ilo ciepa wewntrznego wytwarzanego w organizmie; W,

straty ciepa na skutek dyfuzji pary wodnej przez skr; W,
straty ciepa na skutek odparowania potu z powierzchni skry; W,
straty ciepa utajonego podczas oddychania; W,
straty ciepa jawnego podczas oddychania; W,
ilo ciepa przenikajcego przez odzie; W,
straty ciepa przez promieniowanie z zewntrznej pow. odziey; W,
straty ciepa przez konwekcj z zewntrznej pow. odziezy; W.
19
Strumie energii cieplnej wyzwalanej w procesach metabolicznych w organizmie

czowieka ( Q& M - ciepo metaboliczne) przetwarzane jest w oglnym przypadku na moc
mechaniczn (N) i ciepo wewntrzne ciaa ( Q& ):
Q& M = Q& + N
(2)
Po uwzgldnieniu sprawnoci ruchowej - , rwnej ilorazowi wartoci pracy mechanicznej i

ciepa metabolizmu rwnanie (2) przyjmuje posta (3):
Q& =Q& M (1 )
(3)
lub w odniesieniu do jednostki powierzchni ciaa:
Q&
Q&
= M (1 )
ADU ADU
(4)
Zgodnie z rwnaniem (1) ilo ciepa generowanego w organizmie czowieka pomniejszona o

straty ciepa na drodze:
odparowania potu,
oddychania,
rwna jest iloci ciepa przenikajcego przez odzie i rozpraszanego na powierzchni odziey
drog konwekcji i promieniowania.
Straty ciepa w wyniku odparowania potu stanowi sum strat ciepa dyfuzji pary
wodnej przez skr - Q& d:
Q& d = r ADU ( ps pw )
gdzie: r
ps
pw
(5)
ciepo parowania wody; J/kg,

wspczynnik przenikania masy pary wodnej przez skr; kg/(m2 s Pa),
cinienie nasycenia pary wodnej w temperaturze skry ts; Pa,
cinienie czstkowe pary wodnej w pomieszczeniu; Pa,
oraz strat ciepa podczas odparowania potu z powierzchni skry - Q& w, bdcych w warunkach
zblionych do warunkw komfortu cieplnego funkcj wydatku energetycznego organizmu.
Straty ciepa przy oddychaniu podzieli mona na dwa skadniki - straty ciepa
utajonego przy oddychaniu zwizane z przyrostem zawartoci wilgoci w powietrzu
pobieranym przez czowieka do oddychania:
(6)
Q& ou = V& r x
ilo powietrza wdychanego przez czowieka; m3/s,
gdzie: V&
x
rnica zawartoci wilgoci w powietrzu wdychanym i wydychanym,
gsto powietrza suchego; kg/m3,

oraz strat ciepa jawnego przy oddychaniu, zwizanych z przyrostem temperatury powietrza
w procesie oddychania:
20
Q& oj = V& c p t
gdzie: cp
t
(7)
ciepo waciwe powietrza suchego przy staym cisnieniu; J/(kg oC),

rnica temperatur powietrza wydychanego i wdychanego; oC.
Straty ciepa przez przenikanie od powierzchni skry do zewnetrznej powierzchni

odziey okrela si w przyblienu wykorzystujc warto cakowitego oporu przewodzenia
odziey - cl wyraanego w jednostkach wzgldnych - clo:
cl =
gdzie: Rcl
Rcl
0,18
(8)
cakowity opr przewodzenia ciepa od skry do zewntrznej pow.

odziey okrywajcej ciao; m2 h oC/kcal.
Rwnanie na straty ciepa przez przenikanie przyjmuje w takim wypadku posta:

t t
Q& p = ADU s cl
0,18 cl
gdzie: tcl
ts
(9)
temperatura powierzchni odziey; oC,

temperatura powierzchni skry; oC.
Straty ciepa przez promieniowanie zewntrznej powierzchni odziey okrywajcej ciao

czowieka mona okreli na podstawie rwnania Stefana - Boltzmanna:
4
4
Q& R = ADU f cl ef (t cl + 273) (t mr + 273)
gdzie: fcl
ef
tmr
(10)
stosunek pola powierzchni ciaa okrytego odzie do pola powierzchni

ciaa odkrytego,
efektywna zdolno emisji promieniowania zewntrznej powierzchni
ciaa,
staa Stefana-Boltzmanna = 5,78 10-8 W/(m2 K)
rednia temperatura promieniowania; oC.
Straty ciepa na drodze konwekcji pomidzy zewntrzn powierzchni odziey a strumieniem

swobodnym powietrza w pomieszczeniu opisuje rwnanie:
Q& K = ADU f cl K (t cl t w )
gdzie: K
(11)
wspczynnik przejmowania ciepa pomidzy zewntrzn powierzchni

odziey a strumieniem powietrza w pomieszczeniu; W/(m2K).
Dziki elastycznie dziaajcemu systemowi samoregulacji termicznej, bilans energetyczny

organizmu ludzkiego opisany rwnaniami (1) do (11), moe by kontrolowany w szerokim
zakresie zmiennoci zewntrznych parametrw takich jak:
21
wilgotno powietrza,
wzgldna prdko przepywu powietrza,
promieniowanie cieplne otaczajcych przegrd i przedmiotw.
Istnieje jednak wycznie niewielki przedzia wartoci wymienionych powyej wielkoci, dla
ktrego rwnowaga cieplna organizmu ludzkiego zachowana jest przy mnimalnym
obcieniu jego ukadu termoregulacyjnego. Przedzia ten odpowiada stanowi kompfortu
cieplnego organizmu.
2.2. Rwnanie komfortu cieplnego
Zgodnie z oglnie przyjt definicj komfort cieplny, zapewniajcy warunki dobrego
samopoczucia, jest to taki stan otoczenia, w ktrym rwnowaga cieplna organizmu ludzkiego
zachowana jest przy minimalnym obcieniu jego ukadu termoregulacyjnego. Wpyw
najwaniejszych parametrw na komfort cieplny czowieka zobrazowany zosta na rys. 2.
W ustalonych warunkach otoczenia pierwszym warunkiem uzyskania komfortu cieplnego
jest spenienie rwnania bilansu energetycznego organizmu (1). Dla danego wydatku
energetycznego wydatku energetycznego jedynymi zmiennymi parametrami fizjologicznymi
wpywajcymi na bilans energetyczny organizmu s: rednia temperatura powierzchni skry ts, oraz ilo ciepa zuywanego na odparowanie potu - Q& w.
Rys. 2. Podstawowe parametry wpywajce na komfort cieplny czowieka
W wyniku prowadzonych bada eksperymentalnych Fanger [3] poda zalenoci empiryczne

wice wartoci temperatury skry i strat ciepa na odparowanie potu, uznawane jako
22
odpowiadajce subiektywnie ocenianym warunkom komfortu cieplnego, w funkcji wydatku

energetycznego organizmu. W oglnoci zalenoci funkcyjne tego rodzaju przyjmuj posta:
Q&
t s = f
ADU
Q&
Q& w = ADU f
ADU
(12)
(13)
Uwzgldnienie warunkw (12) i (13) w rwnaniu bilansu energii (1) pozwala na uzyskanie
tzw. rwnania komfortu cieplnego, ktre w oglnym przypadku przyjmuje posta:
Q&
f
, cl ,t w ,t mr , p w ,v = 0
ADU
(14)
W oparciu o rozwinit form powyszego rwnania komfortu cieplnego Fanger [3] stworzy
szereg wykresw pozwalajcych na dobr parametrw okrelajcych stan otoczenia
czowieka odpowiadajcy stanowi komfortu cieplnego.
Przy danym wydatku energetycznym wraenia cieplne ludzi zalene s od obcienia
cieplnego organizmu ( Q& c ), definiowanego jako rnica pomidzy iloci ciepa wydzielonego
w organizmie i stratami ciepa do otaczajcego rodowiska. W warunkach komfortu cieplnego
obcienie cieplne organizmu rwne jest zero. W kadym przypadku subiektywne wraenia
cieplne mog by wyraane w oparciu o przyjte skale liczbowe o punktach
charakterystycznych wyznaczanych eksperymentalnie. Przykadem takiej skali jest
siedmiostopniowa skala liczbowa przyjta przez Fangera [2] (od -3 do 0 dla zimna i od 0 do 3
dla ciepa), w ktrej ocena komfortu cieplnego oparta jest na analizie zalenoci:
Q&
PMV = f k Q& c , M
ADU
gdzie: PMV
(15)
przewidywana rednia ocena, bdca statystycznym wskanikiem

odczuwania ciepa, wyznaczona na podstawie bada dokonanych
z udziaem duej grupy ludzi.
Ze wzgldu na ograniczon reprezentatywno wskanika PMV, Fanger [4] wprowadzi

zmodyfikowany wskanik odczuwania ciepa, oparty na procentowym udziale ludzi
zdecydowanie negatywnie oceniajcych cieplne oddziaywanie rodowiska na ich organizm tzw. procentowy udzia niezadowolonych (PPD). Badania przeprowadzone na duej populacji
ludzi pozwoliy autorowi na okrelenie oglnej zalenoci pomidzy PMV a PPD. Zaleno
ta w postaci graficznej pokazana zostaa na rys. 3.
23
Przewidywany procent niezadowolonych

(PPD) [%]
100
10
1
-2
-1
Przewidywana rednia ocena (PMV)
Rys. 3. Przewidywany odsetek niezadowolonych (PPD) jako funkcja przewidywanej

redniej oceny warunkw komfortu (PMV)
4. Wskaniki zanieczyszczenia powietrza
4.1. Skad chemiczny powietrza
Jako powietrza mona zdefiniowa jako taki stan jego czystoci, ktry spenia oczekiwania
ludzi. Dotychczas jako powietrza najczciej okrelana bya poprzez podawanie jego skadu
chemicznego (okrelanie najwikszych dopuszczalnych ste - NDS, okrelonych substancji
chemicznych). Wyznaczanie wymaganej iloci powietrza wieego, pozwalajcej na
rozcieczenie pojawiajcych si w pomieszczeniu zanieczyszcze chemicznych do
poziomu przyjtego za dopuszczalny oparte byo na zalenoci:
V&sw =
gdzie: Z
V&sw
kd
kz
Z
kd k z
(16)
oglna ilo wydzielanych zanieczyszcze danego rodzaju; g/h,

wymagana ilo powietrza zewntrznego (wieego); m3/h,
wspczynnik nierwnomiernoci wydzielania zanieczyszcze,
dopuszczalne stenie substancji szkodliwej w powietrzu; g/m3,
stenie substancji szkodliwej w powietrzu nawiewanym; g/m3.
Sposb oceny jakoci powietrza w oparciu o jego skad chemiczny, moe by stosowany do
oblicze wymaganej iloci powietrza wentylacyjnego w przypadkach, gdy znany jest poziom
emisji, czas wydzielania oraz sposb rozprzestrzeniania danego rodzaju zanieczyszczenia w
pomieszczeniu (np. w budownictwie przemysowym). Uzyskanie penych informacji tego
rodzaju jest rzadko moliwe co prowadzi moe bd do przewymiarowania ukadu
24
wentylacyjnego - przyjcia zbyt wysokiego wskanika , bd do przekraczania

dopuszczalnych ste danej substancji w obszarach pomieszczenia o zwikszonej
intensywnoci wydzielania zanieczyszczenia. Sposb chemicznej oceny jakoci powietrza
staje si zupenie nieprzydatny w przypadku okrelania jakoci powietrza w pomieszczeniach
budynkw mieszkalnych, ze wzgldu na praktyczn niemierzalno poziomu ste
poszczeglnych zanieczyszcze chemicznych. Wystpuje w tym wypadku konieczno
wprowadzenia nowego wskanika zanieczyszczenia powietrza w pomieszczeniu,
uwzgldniajcego symultaniczne oddziaywanie na czowieka wielu substancji znajdujcych
sie w pomieszczeniu w iloci uniemoliwiajacej pomiar ich stenia.
4.2. Wskaniki zanieczyszczenia zapachowego powietrza
Nowa metoda oceny jakoci powietrza w pomieszczeniach zaproponowana zostaa przez
Fangera [4]. W metodzie tej czowiek (jego receptory wchowe wraliwe na substancje
zapachowe) staj sie instrumentem pomiarowym, pozwalajcym na szybkie rozpoznawanie
zanieczyszcze oraz dokadne okrelenie iloci powietrza wentylacyjnego dla pomieszczenia.
W celu oceny jakoci powietrza autorzy wprowadzili dwie nowe jednostki:
1 Olf - (ac. olfactus - powonienie) jest to oglna ilo biozanieczyszcze wydzielanych

przez 1 standardow osob (tj. osob o powierzchni ciaa 1,8 m2, w pozycji siedzcej,
korzystajcej z natrysku 0,7 raza dziennie, codziennie zmieniajca bielizn),
1 Decypol - (ac. pollutio - zanieczyszczenie) jest to zanieczyszczenie spowodowane
przez jedn standardow osob (1 olfa) jeeli strumie przepywajcego czystego
powietrza wynosi 36 m3/h.
Pierwsza z jednostek w przypadku przestrzeni zamknitych moe suy do okrelenia iloci

zanieczyszcze wydzielanych przez rne materiay (dywany, materiay budowlane ...) oraz
osoby o rnym poziomie higieny i aktywnoci. Zestawienia iloci zanieczyszcze
wydzielanych przez powszechnie stosowane materiay budowlane oraz elementy
wyposaenia wntrz, podane w powyszej skali [2], bd po ich rozszerzeniu bardzo
pomocne przy optymalnym doborze elementw konstrukcyjnych oraz wykoczeniowych dla
pomieszcze przeznaczonych do przebywania ludzi.
Decypol umoliwia ocen jakoci powietrza w oparciu o przewidywany procent
niezadowolonych (PPD), a take obliczenie niezbdnej iloci powietrza wentylacyjnego
zgodnie z zalenoci:
Czew + 3,6
G
= Cwew
V&sw
(17)
gdzie: Czew jako powietrza odczuwanego na zewntrz; pol,

Cwew jako powietrza odczuwanego wewntrz; pol,
G
ilo zanieczyszczen wydzielanych w pomieszczeniu i doprowadzanych
z powietrzem wentylacyjnym (tj. wydzielanych przez urzdzenia
wentylacyjne); olf,
&
Vsw
wymagana ilo powietrza wentylacyjnego, m3/h.
Na rys. 4 podano skal jakoci powietrza odczuwanej przez ludzi z zaznaczonymi typowymi
wartociami.
25
[dpol]
100
10
1
0,1
0,01
budynki ze zymi warunkami (sick buildings)

budynki z dobrymi warunkami
powietrze zewntrzne (miasta)
powietrze zewntrzne (gry)
Rys. 4. Skala jakoci powietrza odczuwana przez ludzi

Decypol nie moe suy do wyznacznia ste substancji nioscych zagroenie dla
ycia bd zdrowia ludzi. Jest on wycznie wskanikiem jakoci powietrza odczuwanej
przez ludzi (niektre substancje - np. tlenki azotu NOx, s niewyczuwalne przez zmys wchu
czowieka nawet przy koncentracjach przekraczajcych wartoci niebezbieczne dla ycia
czowieka).
4.3. Klasy czystoci pomieszcze
Jednym z coraz powszechniej stosowanych wskanikw zanieczyszczenia powietrza w
pomieszczeniach jest okrelanie dla tego powietrza dopuszczalnego stenia zapylenia
(stenia maych czstek o zrnicowanych, zazwyczaj rzdu 1 m, rednicach ich struktury
fizycznej). Zwizane jest to z rosncymi wymogami czystoci powietrza w pomieszczeniach:
do prowadzenia operacji technologicznych w przemyle elektronicznym, farmaceutycznym i
in. a take w salach operacyjnych szpitali - okrelanych powszechnie mianem tzw.
pomieszcze czystych. Pod pojciem czstek rozumie
naley tutaj wszelkie
zanieczyszczenia powietrza, takie jak [5,7]:
pyy (dp < 100 m) - czstki cia staych wytwarzane w naturalnych lub przemysowych
procesach erozji, kruszenia, mielenia lub cierania;
wyziewy (dp < 1 m) - czstki stae formowane z pyw w procesie sublimacji lub
skraplania i kocowej aglomeracji czstek cia staych;
dymy (dp < 1 m) - bdce mieszanin czsteczek staych, cieczy i gazw powstajc w
procesie spalania niecakowitego;
aerozole (dp 15 - 35 m) - w normalnych warunkach bdce zawiesin czstek cieczy w
powietrzu;
czstki organiczne
- bakterie (dp 0,2 - 5,0 m),
- pyki kwiatowe (dp 5,0 - 150 m)
- zarodniki grzybni (dp 1,0 - 20,0 m)
- wirusy (dp << 1,0 m).
W Polsce nie istniej w chwili obecnej normy pozwalajce na identyfikacj klasy czystych
pomieszcze w oparciu o dopuszczalne stenia czstek o okrelonych rednicach. Jako
przykad normatyww stosowanych w tym zakresie zagranic, podano norm obowizujca
26
w Wielkiej Brytanii (Norma BS 5295) - tablica 1, w ktrej klas czystoci pomieszczenia

okrela sie literami alfabetu (C-M), z przyporzdkowanymi im maksymalnymi
dopuszczalnymi koncentracjami czstek o okrelonych rednicach [7].
Tablica 1 Klasy czystoci pomieszcze (wg BS 5295)

-----------------------------------------------------------------------Klasa
Maksymalna koncentracja czstek ft-3
czystoci
dla czastek dp [m]
0,3
0,5
5,0
10
20
-----------------------------------------------------------------------C
2
1
0
D
28
9
0
E
283
99
0
F
99
0
G
2830 990
5
0
H
990
5
0
J
9905
56
12
0
K
99050 566 127 14
L
5660 1273 141
M
12735 1415
-----------------------------------------------------------------------Podobne normy istniej rwnie w USA (US Federal Standard 209) oraz Niemczech (VDI
2083). W normie niemieckiej klas czystoci okrela si jako wykadnik potgi o podstawie
10 rwnej maksymalnej dopuszczalnej liczbie czstek o wymiarach dp 1,0 m w 1 m3
powietrza w pomieszczeniu.
Spenienie rygorystycznych wymaga stawianych przez wymienione powyej normy
determinuje konieczno rwnoczesnego dziaania w zakresie:
doboru przegrd zewntrznych, okien i drzwi o odpowiedniej szczelnoci,
ukadu funkcjonalnego pomieszcze w budynku,
ograniczania emisji czstek w procesach technologicznych oraz od ludzi,
projektowania zielonych stref ochronnych wok budynkw o projektowanych, wysokich
klasach czystoci,
odpowiedniego doboru ukadw do przygotowania i rozdziau powietrza.
stosowania bardzo efektywnych urzdze filtracyjnych (kilkustopniowych),
Przyjta powyej kolejno dziaa nie jest przypadkowa. Prawidowe rozwizania
urbanistyczne, architektoniczne oraz technologiczne pozwalaj w znacznym stopniu
ograniczy konieczno stosowania drogich rozwiza w instalacjach technicznych, przy
zachowaniu wymaganej klasy czystoci projektowanych budynkw.
27
5. Dobr parametry projektowych dla pomieszcze

5.1. Parametry termiczne pomieszczenia
Z punktu widzenia bilansu cieplnego czowieka przebywajcego w klimatyzowanym
pomieszczeniu najistotniejszymi parametrami pozwalajcymi zachowa komfort cieplny
(przy okrelonym wydatku energetycznym organizmu i rodzaju odziey) s zgodnie z rys. 2:
temperatura powietrza - tw,
temperatura powierzchni wewntrznej przegrd - tr,
wilgotno powietrza - ,
prdko powietrza - w.
Dla strefy klimatycznej, w ktrej ley Polska parametry te winny by przyjmowane w
zakresie:
dla zimy:
- tw = 20 - 22 oC,
- = 30 - 50 %,
- w = 0,2 - 0,3 m/s
dla lata
- tw = 24 - 26 oC,
- = 45 - 60 %,
- w = 0,2 - 0,3 m/s.
Natomiast temperatura wewntrznej powierzchni przegrd zewntrznych jest uzaleniona od

ich izolacyjnoci termicznej. Powinny by w tym zakresie spenione wymagania dotyczce
wspczynnikw przenikania ciepa - k.
Przyjte zakresy parametrw dotycz pomieszcze o typowej, normatywnej konstrukcji
przegrd zewntrznych. Szczeglnie wysoki stopie przeszklenia przegrd zewntrznych
oraz stosowanie cian o konstrukcji lekkiej (obnionej akumulacyjnoci energii cieplnej),
wpywajc na temperatur promieniowania w obu porach roku, wymaga zwrcenia
szczeglnej uwagi na dobr parametrw wewntrznych i systemu ich utrzymywania w
pomieszczeniu w funkcji czasu.
Zmienno parametrw obliczeniowych dla lata i zimy wynika w gwnej mierze ze
zmiennoci izolacyjnoci cieplnej odziey uywanej w rnych porach roku. Zmienno ta realizowana w sposb cigy, powinna by gwarantowana prawidowo dobranym dla systemu
klimatyzacyjnego ukadem nadnej regulacji automatycznej wydajnoci instalacji, dla
ktrego wielkoci zakcajc jest temperatura powietrza zewntrznego. Przykadowa
krzywa regulacji nadnej tego typu obrazujca zadany przebieg zmian temperatury w
pomieszczeniu - tw, w funkcji temperatury zewntrznej - tzew, podana zostaa na rys. 5.
Zakadane nadwyki temperatur ponad warto zadan dla warunkw zewntrznych,
odbiegajcych od temperatury zakadanej dla pomieszczenia, wynikaj :
dla lata - tL, z koniecznoci kompensowania obnionej izolacyjnoci odziey,

dla zimy - tZ, z koniecznoci kompensowania wpywu zimnych przegrd.
28
t [ C]
W
20 C
- 20
20
30
[ C]
ZEW
Rys. 5. Krzywa regulacji nadnej temperatury w pomieszczeniu klimatyzowanym

5.2. Wymagany strumie
powietrza wieego
W budynkach mieszkalnych oraz budynkach uytecznoci publicznej podstaw do
wyznaczania niezbdnej iloci powietrza wieego dla wentylacji s przyjte normatywnie
minimalne iloci powietrza wieego przypadajace na jedn osob. Wielkoci te rnicowane
s w zalenoci od stopnia aktywnoci ludzi oraz ewentualnych czynnikw zakcajcych
(np. dopuszczalnego palenia). Ze wzgldw fizjologicznych powietrze wiee niezbdne jest
dla prawidowego przebiegu procesu oddychania tj. dostarczenia wymaganej iloci tlenu przy
jednoczesnym usuniciu z powietrza w pomieszczeniu powstajcego w procesie oddychania
dwutlenku wgla. Przykadowe minimalne iloci powietrza wieego niezbdne dla
prawidowego przebiegu procesu oddychania, (w/g norm niemieckich) dla trzech rnych
poziomw aktywnoci czowieka przy koncentracji CO2 w pomieszczeniu rwnej 0,15 % [1],
podano w tablicy 2.
Prby ograniczenia iloci wieego powietrza dla ludzi (do wartoci 8,5 m3/osob) w
budynkach mieszkalnych i uytecznoci publicznej prowadzone w USA na pocztku lat 1980
doprowadziy do wystpienia w badanych obiektach tzw. syndromu chorego budynku (sick
building syndrome). Wyniki testw wykazay, e znaczcy wpyw na dobre samopoczucie
czowieka ma poziom znieczyszcze powietrza w pomieszczeniu determinujcy wymagan
ilo wieego
Tablica 2 Wymagana ilo powietrza wieego m3/(h osoba)
-----------------------------------------------------------------------------Koncentracja CO2 w powietrzu zewntrznym
Aktywno
0,03 %
0,04 %
0,05 %
-----------------------------------------------------------------------------Io
13
14
15
19
21
23
IIo
o
III
25
27
30
----------------------------------------------------------------------------powietrza doprowadzanego do pomieszczenia ukadem instalacji powietrznych. W
konsekwencji w chwili obecnej wyrana jest tendencja do zwikszania udziau powietrza
wieego dostarczanego do pomieszcze przeznaczonych do przebywania ludzi. W
29
Niemczech warto ta wzrosa w ostatnich latach do poziomu 35 m3/(h osoba) [8], w Szwecji
natomiast odchodzi si cakowicie od stosowania recyrkulacji w ukadach instalacji
powietrznych [2], stosujc w nich wycznie powietrze wiee. W Polsce zalecana (ze
wzgldw higienicznych) ilo powietrza zewntrznego na osob przyjmowana moe by
rnie dla rnych okresw roku [6]. W tablicy 3 zestawiono zalecane, minimalne iloci
powietrza wieego przyjmowane w naszym kraju dla rnych temperatur powietrza
zewntrznego.
Tablica 3 Minimalna ilo powietrza zewntrznego (Polska)

---------------------------------------------------------------------------------Temperatura
Zakaz
Brak
powietrza
palenia
zakazu
zewntrznego
palenia
---------------------------------------------------------------------------------oC
m3/(h osoba)
m3/(h osoba)
---------------------------------------------------------------------------------- 20
8
12
- 15
10
15
- 10
13
20
- 5
15
25
0 - 26
20
30
> 26
15
25
----------------------------------------------------------------------------------
6. Podsumowanie
Zapewnienie w pomieszczeniach przeznaczonych do przebywania ludzi parametrw
odpowiadajcych stanowi oglnie pojtego komfortu klimatycznego zwizane jest z
prawidowym zaprojektowaniem budynku, jego struktury wewntrznej, przegrd
zewntrznych oraz ukadu klimatyzacyjnego, pozwalajcego na utrzymywanie zakadanych
(w funkcji zmieniajcych si parametrw zewntrznych) parametrw wewntrznych:
temperatury powietrza - tw,
temperatury powierzchni wewntrznej przegrd - tr,
wilgotnoci wzgldnej powietrza - ,
prdkoci powietrza w strefie przebywania ludzi - w.
Dodatkowo konieczne jest doprowadzenie do pomieszczenia odpowiedniej iloci powietrza
wieego, pozwalajcego na neutralizowanie negatywnych oddziaywa na czowieka
wydzielajcych si w pomieszczeniu zanieczyszcze: biologicznych, chemicznych i
fizycznych. Moliwoci nowoczesnych ukadw klimatyzacyjnych pozwalaj na wytworzenie
w pomieszczeniu praktycznie dowolnego mikroklimatu, istotnym wobec tego parametrem
optymalizacyjnym w projektowaniu budynkw przeznaczonych do przebywania ludzi winna
by minimalizacja kosztw inwestycji. Konieczne jest wobec tego bliskie wspdziaanie na
etapie tworzenia zaoe i projektowania inwestycji bran: architektonicznej, konstrukcyjnej,
klimatyzacyjnej, technologicznej. Na dobr parametrw eksploatacyjnych ukadu
klimatyzacyjnego w pomieszczeniu maj bowiem wpyw midzy innymi:
lokalizacja przestrzenna budynku - orientacja przegrd przeszklonych, stopie
zanieczyszczenia powietrza zewntrznego,
architektura budynku - ksztat budynku, stopie przeszklenia, rozwizanie funkcjonalne,
30
wasnoci termoizolacyjne budynku - przyjta kostrukcja przegrd budowlanych,

jako zastosowanych materiaw konstrukcyjnych i wykoczeniowych,
optymalnie dobrany dla danego budynku ukad klimatyzacyjny wraz ze strategi
sterowania procesami cieplno-wilgotnociowymi odniesion dla caego roku.
Wzrastajca ilo powietrza wieego powoduje oczywisty wzrost kosztw obrbki powietrza
klimatyzacyjnego. Redukcja tych kosztw nie powinna by jednak uzyskiwana kosztem
zmniejszenia jakoci powietrza w pomieszczeniu. Podane w punkcie 5 niniejszego referatu
zakresy zalecanych
parametrw eksploatacyjnych dla pomieszcze i ukadw
klimatyzacyjnych maj charakter oglny. Podczas projektowania ukadw dla konkretnych
pomieszcze naley kadorazowo rozpatrzy wpyw poszczeglnych czynnikw pokazanych
na rys. 1 na komfort klimatyczny, szczeglnie zwracajc uwag na:
bilans cieplny organizmu ludzkiego - komfort cieplny,
charakter, ilo, czas i miejsce wydzielania zanieczyszcze - pozwalajce w sposb
optymalny wyznaczy wymagan ilo powietrza swieego.
7. Literatura
[1] Arbeitskreis der Dozenten fr Klimatechnik; Handbuch der Klimatechnik; Verlag C.F.
Mller, Karlsruhe, 1989;
[2] Besler, G.J., Besler, M., Ptak, A.; COW (1) 1993;
[3] Fanger, P.O.; Komfort Cieplny; Arkady, W-wa, 1974;
[4] Fanger, P.O.; Introduction of the olf and the decipol units to quantity air pollution
perceived by humans indoors and outdoors; Energy & Buildings, V. 12 (1) 1988;
[5] Jones, W.P.; Klimatyzacja; Arkady, W-wa, 1981;
[6] Malicki, M.; Wentylacja i Klimatyzacja; PWN, W-wa, 1974.
[7] Porowski, M., Szczechowiak, E.; Ukady klimatyzacji w technice czystych
pomieszcze; Prezentowane na Sympozjum nt. Nowe Technologie w Inynierii
Sanitarnej; Kiekrz k/Poznania, 1993;
[8] Recknagel-Sprenger-Hnman; Heizung + Klimatechnik 92/93; Oldenburg Verlag,
Mnchen 1992.
31
IV. OBLICZANIE WACIWOCI POWIETRZA WILGOTNEGO

1. Bezeichnungen
a,b,D - Aproximationskonstanten,
cpE - spezifische Wrme des Eises,
cpD - spezifische Wrme des Wasserdampfes,
cpL - spezifische Wrme der trocken Luft,
cpW
- spezifische Wrme des Wassers,
fw - Flchtigkeit des Wasserdampfes in der Luft,
h1+x- Enthalpie der feuchten Luft,
N - Verhltnis der molaren Massen des Wasserdampfes und der Luft, N=0,62198
pa - absoluter Druck der feuchten Luft,
po - Wasserdampfdruck in der Temperatur von 0C, po = 610,7 Pa
pd - Partialdruck des Wasserdampfes,
ps - Sttigungsdruck des Wasserdampfes,
RL - Gaskonstante der Trockenluft, RL= 287,0 J/kgK
RW - Gaskonstante des Wasserdampfes, RW = 461,5 J/kgK
rE - Schmelzwrme des Eises,
ro - Verdampfungswrme des Wassers bei 0C, ro = 2500,8 kJ/kg
r(t) - Verdampfungswrme,
x - Feuchtigkeitsgehalt in der Luft,
xs - Feuchtigkeitsgehalt im Sttigungszustand,
T - Temperatur nach der Kelvinskala,
t - Temperatur nach der Celsiusskala,
toF - Temperatur nach der Fahrenheitsskala,
tf - Feuchtkugeltemperatur,
tt - Taupunkttemperatur,
tL - Trockenkugeltemperatur,
- Dichte der feuchten Luft,
- relative Luftfeuchtigkeit.
Die Werte einzelner Gren wurden nach dem SI-Masystem angegeben.
2. Einfhrung
Die feuchte Luft ist ein wichtiger Arbeitsstoff in der Klte-, Lftungs-, Klima-, und
Trockentechnik. Zur Berechnung der Anlagen und Vorgnge ist die Kenntnis von
thermodynamischen Eigenschaften dieses Gases unumgnglich. Sie knnen aus dem
allgemein bekannten Mollier h-x-Diagramm entnommen oder von den entsprechenden Tafeln
abgelesen werden. Wenn man doch genauere Berechnungen der Anlagen mit vielen Varianten
und der Vorgnge, insbesondere biie der Annahme der vernderlichen Luftdruck in der
Umgebung anstellt, ist der Gebrauch von Tafeln und Diagrammen sehr beschwerlich,
unzureichend und mit einem beachtlichem Fehler belastet.
Die sich immer mehr in den wissenschaftlichen Forschungen und der Projektierung
verbreitende Anwendung der Rechenanlagen sowie der Anschwung auf dem Gebiet der
32
Konstruierung neuer elektronischer Programmrechner und insbesondere Mikrorechner zum

persnlichen Gebrauch erleichtern in hohem Mae die Berechnungen, anderseits verlangen
sie die bisher angewandten Diagramme durch entsprechende Formel zu ersetzen. Eben die
Beschleunigung des Berechnungsverfahrens und die Vermeidung der Fehler, die beim
Gebrauch von Diagrammen und Berechnungstafeln begangen werden knnen, gehren den
Hauptvorteilen der Anwendung der Rechenanlagen.
Obwohl viele wissenschaftliche Publikationen [3, 5, 8, 9, 10] vorhanden sind, in denen die
Eigenschaften der feuchten Luft beschreiben wurden, sowie Beitrge [1, 11], in denen
vorhandene Berechnungsformel den Computerberechnungen angepat wurden, vermit man
doch die bersichtliche Aufstellung der Abhngigkeiten von einer mglich einfachen Struktur
und der hohen Genauigkeit zugleich, die das Mollier h-x-Diagramm erfolgreich ersetzen
wrden.
3. Zustandbestimmung der feuchten Luft
Der Zustand der feuchten Luft kann mittels der folgenden Parameter beschreiben werden, und
zwar: Trockenkugeltemperatur, Feuchtkugeltemperatur, Wasserdampfdruck, Taupunkttemperatur, Enthalpie, Feuchtigkeitsgehalt, relative Luftfeuchtigkeit, Dichte der feuchten
Luft. Diese Parameter sollen fr den Sollwert des Gesamtluftdruckes bestimmt werden.
Der Zustand der feuchten Luft wurde auf dem Mollier h-x-Diagramm (Bild 1) dargestellt.
Zur eindeutigen Bestimmnung dieses Zustandes, wobei der Gesamtluftdruck gegeben ist, ist
die Kenntnis der Werte von zwei oben genannten, vllig willkrlich ausgewhlten Parametern
erforderlich. brige Parameter knnen analytisch berechnet weden. Die Flle, die um
hufigsten auftreten, lassen sich auf 5 Varianten von Aufgaben zurckfhren, und zwar:
-
bekannte
bekannte
bekannte
bekannte
bekannte
Gren
Gren
Gren
Gren
Gren
tL , tf sowie
h , x sowie
tL , sowie
tL , x sowie
tL , tt sowie
pa ,
pa ,
pa ,
pa ,
pa,
sind
sind
sind
sind
sind
berechnen
berechnen
berechnen
berechnen
berechnen
h,
t L,
h,
h,
h,
x,
tt ,
x,
tt ,
x,
tt , pd , ps , , ;
pd , ps , , ;
tt , pd , ps , ;
pd , ps , , ;
pd , ps , , ;
Zur Berechnung der unbekannten Gren wurden entsprechende Forme1 von mglich hoher
Genauigkeit aufgestellt.
33
Bild 1. Bestimmung des Luftzustandes im Mollier-h, x-Diagramm.

4. Wasserdampfdruck in der Luft an der Sttigungslinie
Es gibt viele Formel zur Berechnung des Sttigungsdruckes. Zu den genauesten von ihnen
gehren die Formel von Goff-Gratch [1,6,8] sowie die Formel von Wexler-Greenspan [8].
Sie besitzen eine uerst komplizierte Struktur und lassen sich nicht durch einfache,
grundlegende Transformationen umwandeln. Deswegen versucht man zugleich die Formeln
von mglich einfacher Struktur sowie hoher Genauigkeit zu finden. Eine dieser Formeln, die
diese Bedingungen erfllt, ist vom Jahn [6] angegebene Abhngigkeit.
Sie hat die folgende Form:
ps ( t ) = p o 10
t
a o + a1t + a 2 t 2
[Pa]
(1)
In der Formel (1) auftretende Koeffizienten wurden aus der Goff-Gratch-Formel bestimmt
und sie betragen:
34
a). Sttigungsdruck ber der waagerechten Eisflche, - 100C < t 0C

a0 = 2,79541101 , a1 = 1,0314110-1 ;
a2 = 9,3042210-6
(2)
Die Abweichung von der Goff-Gratch-Formel betrgt :

- 0,04%
fr den Temperaturbereich -100 - 80 C,
- 0,03%
fr den Temperaturbereich - 80 - 70 C,
- 0,008% fr den Temperaturbereich - 70 0 C;
b). Sttigungsdruck ber dem waagerechten Wasserspiegel, -50 0 C
a0 = 3,16885101 ; a1 = 1,3075510-1 ; a2 = 2,9230910-5;
(3)

+ 0,1%
fr den Temperaturbereich - 50 - 40 C,
- 0,01%
fr den Temperaturbereich - 40 0 C;
c). Sttigungsdruck ber dem waagerechten Wasserspiegel, 0 < t < + 140 C
a0 = 3,16866101; a1 = 1,3098610-1 ; a2 = 2,5249310-5 ,
(4)

+ 0,01% fr den Temperaturbereich
0 50 C,
+ 0,1%
fr den Temperaturbereich 50 130 C;
- 0,2%
fr den Temperaturbereich 130 140 C;
Fr den Temperaturbereich von 0 bis 100C ist zur Zeit eine genauere Formel vorhanden, die
vom Wexler und Greenspan herrhrt. Dieser Formel liegen Forschungsergebnisse von
Stimson [8] zugrunde. Voraussetzend die Aproximationsformel in der Form (1) wurden in
Anlehnung an seine Ergebnisse die Koeffizientwerte berechnet.
Es ergaben sich folgende Werte :
a0 = 3,16639101; a1 = 1,3130510-1; a2 = 2,6324710-5 .
(5)
Werden Koeffizienten (5) in die Formel (1) eingesetzt, so erhlt man in Vergleich mit der
Wexler-Greenspan-Formel die maximale Abweichung fr den Temperaturbereich 0 100C
in der Hhe von 0,006 %. Die nach oben erwhnten Formeln berechneten Werte des
Sttigungsdruckes wurden in der Tabelle 1 verglichen und zusammengestellt.
35
Tabelle 1. Vergleich der Werte des Sttigungsdruckes des Wasserdampfes

ber der waagerechten Eisflche
nach Jahn - 1977
nach Goff - 1965
Temperatur
(1) und (2)
Pa
-50
-40
-30
-20
-10
0
223,15
233,15
243,15
253,15
263,15
273,15
3,933
12,829
37,972
103,150
259,660
610,640
Temperatur
-50
-40
-30
-20
-10
0
10
20
30
40
50
223,15
233,15
243,15
253,15
263,15
273,15
283,15
293,15
303,15
313,15
323,15
Pa
3,9337
12,8295
37,9730
103,1500
259,6600
610,7000
ber der waagerechten Wasserspiegel

nach Jahn
nach
nach Jahn
nach Goff
1977
Wexler
1977
1965
(1) und (3)
(1) und (4)
1971
Pa
Pa
Pa
Pa
6,354
18,909
50,868
125,380
286,220
610,70
1227,10
2337,10
4242,80
7377,20
12340,80
6,362
18,910
50,861
125,370
286,220
610,700
610,70
1227,06
2337,90
4242,30
7377,20
12340,80
610,750
1227,57
2337,34
4242,15
7377,29
12340,73
nach
Author
(1) und (5)
Pa
610,70
1227,57
2337,35
4242,14
7377,30
12340,76
Ist die Temperatur in K ausgedrckt, so nimmt die Formel (1) folgende Form an :
T273,15
2
A 0 + A1T+ A 2T
ps ( t ) = p o 10
wo
(6)
A0 = a0 - 273,15 a1 + 273,152 a2,

A1 = a1 - 2 273,15 a2,
A2 = a2 ist.
Zusammenfassend lt sich feststellen, da der Anwendung der Formal (1) mit Koeffizienten (2) und (5) die Abweichung entsteht, deren Wert fr die in der Klte- und Klimatechnik
auftretenden Temperaturen, d.h von -50 +100 C nicht hher als 0,008 % ist.
Die Formel 1 hat noch diesen Vorzug, da sie sich mittels der einfachen Transformationen
umwandeln lt, das erlaubt die Temperatur, wenn der Wert des Wasserdampfdruckes
bekannt ist, zu berechnen.
36
5. Feuchtigkeitsgehalt in der Luft

Die allgemein bekannte Forme1, die den Feuchtigkeitgehalt in der gesttigten Luft berechnen
lt, hat eine folgende Form:
xs =
N ps ( t )
p a ps ( t )
kg/kg der Trockenluft.
(7)
Die Formel (7) folgt aus der Clapeyron-Formel und dem Dalton-Gesetz das fr ein ideales
Gas richtig ist. Wenn man genauere Berechnungen anstellen will soll die feuchte Luft als
wirkliches Gas behandelt werden. In diesem Fall ist das Dalton-Gesetz nicht przise nicht
ausreichend (Goff - 1949) und die befriedigende Feuchtigkeitgehaltformel nimmt die
folgende Form an [7]:
xs =
N fw ps ( t )
p a fw p s ( t )
(8)
Die Flchtigkeit, die in der Formel (8) vorkommt, hngt hauptschlich von der Temperatur
und dem absoluten Druck des Gemisches ab. Die Flchtigkeitwerte wurden vom Goff-Gratch
und spter vom Wexler [7,8] berechnet. Sie wurden vermittels der Formel von der Gestalt:
fw = b0 + b1 pa + b2 t2 + b3 pa t2
(9)
aproximiert,
wo
b0 = 1,000472; b1 = 3,88955810-2; b2 = 5,84837310-7; b3 = -1,65087910-6;
ist, und dir Temperatur ist in C, dagegen der Druck in MPa ausgedrckt. Nherungsweise
kann man annehmen, da der Flchtigkeitswert Konstant ist, er betrgt 1,004. Wenn die
Flchtigkeit in Berechnungen einbezogen wird (8), dann ist der Wert des
Feuchtigkeitsgehaltes im Sttigungszustand um ungefhr 0,5 0,6% hher von dem ohne
Einbeziehung der Flchtigkeit (7) berechneten Feuchtigkeitsgehaltwert.
Dagegen der Feuchtigkeitgehalt in der ungesttigten Luft wird aus der folgenden Formel
berechnet:
xs =
Nfw ps ( t )
.
p a fw ps ( t )
(10)
6. Enthalpie der feuchten Luft

Die Enthalpie des Luft- und Wasserdampfgemisches wird mittels der allgemein bekannten
Mollier-Formel - 1929 [9] berechnet. Doch in der Fachliteratur findet man auch die
Enthalpie-formeln, die ander Gestalt annehmen. Manche von ihnen wurden unten
zusammengestellt:
- Mollier - Formel [9] lautet
37
h1+x = 0,24 + x (0,046 t + 595),
kcal/kg;
umgerchnet in das SI-Masystem hat sie die folgende Form

h1+x = 1,005 t + x (1,9259 t + 2491),
kJ/kg;
- Enthalpieformel nach der englischen Fachliterature [4]

h1+x = 0,24 toF + x [(toF - 32) + r (toF)],
BTU/lb;
wo r (toF) = 1095,4 - 0,5877 toF ist,

- Enthalpieformel nach der Sowjetfachliteratur [10]
h1+x = 1,005 t + x (1,8068 t + 2500),
kJ/kg.
Diese Formeln unterscheiden sich untereinander, weil zu ihrer Aufstellung unterschiedliche

Voraussetzungen angenommen wurden.
Im Zusammenhang damit wird noch der genauen Formel gefragt, wobei man annimmt, da
ein 0 C als Bezugspunkt gewhlt wird. Die Enthalpie der feuchten Luft mit Parametern t,x
besteht aus der Heizungswrme der Trockenluft, aus der Verdampfungswrme des Wassers
sowie der berheizungswrme des Wasserdampfes von dem Taupunkt entsprechenden
Temperatur bis Lufttemperatur tL (Bild 1).
Das lt sich in der Form schreiben
h1+x = cpL tL + x [cpD tL + (cpW - cpD) tt + r (tt)],
(11)
wo
tt = f(x) ist und berechnet die Taupunkttemperatur.
Indem man die Formel (11) bei der Berechnung der Temperatur tt anwendet, taucht eine
gewisse Unbequemlichkeit auf. Die Analyse der Werte des Gliedes [(cpW - cpD) tt + r (tt)] fr
den Bereich der Taupunkttemperatur von -20 bis + 40 C hat ergeben, da sie sich mit dem
Wert der Dampfwrme des Wassers in der Temperatur C zahlenmig decken. Die
Abweichung ist nicht hher als 0,07%. Im Zusammenhang damit kann eine vereinfachte
Formel, die fr Berechnungen in der Ingenieurpraxis geeignet ist, einesetzt werden:
h1+x = cpL tL + x (cpD tL + ro).
(12)
Diese vereinfachte Gestalt der Formel (11) wurde vom Mollier eingefhrt. Um die genaueren
Ergebnisse zu erhalten, ist es angebracht die Abhngigkeit (11) anzuwenden, die Taupunkttemperatur die in ihr vorkommt, wird aus der Formel (15) oder (16) bestimmt.
Wenn die Luft vernebelt ist, dann berechnet man die Enthalpie aus der Formel
(Bezeichnungen wie auf der Bild 2):
38
Bild 2. Bestimmung des Nebelzustandes der feuchten Luft.

- fr die Wassernebel
h' = h1+x + tf cpW (x - xs),
(13)
- fr die Eisnebel
h' = h1+x + hE (x - xs),
(14)
wobei hE = -(rE - cpE tf) ist, dagegen wird h1+x vermittels der Formel (11) oder (12)
bestimmt, aber dann tL = tf .
In den Formeln (11, 12, 13, 14) vorkommende kalorische Konstanten sind aus den Abhngigkeiten zu berechnen, die auf Grund der aus [2, 3, 5] entnommenen Angaben aufgestellt
wurden:
cpL = 1,0057 + 0,000013 tL ,
kJ/kgK;
cpD = 1,858 + 0,00011 tL,
kJ/kgK;
cpW = 4,206328 - 1,13147110-3 tf + 1,22498410-5 t 2f ,
cpW = 2,05
kJ/kgK;
kJ/kgK;
39
r(tt) = 2500,8 - 2,3643 tt,

kJ/kg;
rE = 333,4
kJ/kg.
Die Formel (12) findet die Anwendung in Ingenieurberechnungen fr den Temperaturbereich
von -30 bis 50C, wobei kalorische Konstanten wie folgt anzunehmen sind: cpL = 1,006
kJ/kgK; cpD = 1,86 kJ/kg, ro = 2500,8 kJ/kg. Die Werte des Sttigungsdruckes, des Feuchtigkeitgehaltes und der Enthalpie in der Sttigungslinie, aus den Formeln (1,8,11) fr den
Temperaturbereich von -20 bis 30 C berechnet, wurden in der Tabelle 2 zusammengestellt.
Tabelle 2. Zusammenstellung der Hauptparameter der feuchten Luft auf der Sttigungslinie
(pa=0,1 MPa)
Temperatur
C
-20
-18
-16
-14
-12
-10
-8
-6
-4
-2
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
20
22
24
26
28
30
K
253,15
255,15
257,15
259,15
261,15
263,15
265,15
267,15
269,15
271,15
273,15
275,15
277,15
279,15
281,15
283,15
285,15
287, 15
289,15
291,15
293,15
295,15
297,15
299, 15
301,15
303,15
Sttigungs- Feuchtigkeitsgehalt
druck
ps
xs 103
Pa
kg/kg
103,15
0,645
124,79
0,781
150,52
0,942
181,04
l,133
217,11
1,359
259,66
1,626
309,70
1,941
368,40
2,310
437,10
2,743
517,30
3,248
610,70
3,838
705,50
4,438
813,00
5,121
934,70
5,895
1072,40
6,772
1227,60
7,765
1402,20
8,885
1598,30
l0,150
1818,00
11,570
2063,80
13,170
2330,30
14,960
2644,30
16,970
2984,60
19,200
3362,50
21,750
7377,20
24,560
4242,80
27,710
Enthalpie
Dichte
h1+x
kJ/kg
-18,519
-16,172
-13,761
-11,273
- 8,697
-6,019
-3,220
-0,282
2,816
6,100
9,600
13,127
16,866
20,842
25,082
29,618
34,485
39,720
45,366
51,469
58,080
65,258
73,064
81,568
90,850
100,995
kg/m3
1,376
1,365
1,354
1,343
1,333
1,323
1,312
1,302
1,292
1,282
1,272
1,263
1,253
1,244
1,234
1,225
1,215
1,206
1,197
1,187
1,178
l,168
1,159
1,150
1,140
1,131
40
7. Bestimmung der Taupunkttemperatur
Wenn die Hauptparameter der Luft tL, x die bekannten Gren sind, lt sich die
Taupunkttemperatur tt bestimmen. Zu diesem Zweck mu man die Formel (1)
(Bezeichnungen wie auf dem Bild 1) transformieren.
Fr die Temperatur tt < OC oder ps 610,7 Pa haben
t t = B + B2 a 0 / a 2
(15)
und fr die Temperatur tt > OC oder ps > 610,7 Pa haben

t t = B B2 a 0 / a 2
(16)
wobei
B=
1
2a 2 lg( p d / p o ) a1 / ( 2a 2 )
pd =
x pa
ist.
( N + x ) fw
(17)
und
Absoluter Fehler fr den Taupunkttemperaturbereich von -20 bis +30C berschreitet den
Wert von 0,001 K nicht.
8. Funktionen in der Sttigungslinie
Abhngigkeit tf = f(h), tt= f(h)

Sie ist eine Hi1fsgre, die in vielen Berechnungen, besonders in der Klimatechnik
Anwendung findet. Es wurde die Analyse der Formel durchgefhrt und Koeffizienten
wurden nach der Methode der kleinsten Quadrate berechnet:
- fr Temperaturwerte unter Null (h1+x < 9,600 kJ/kg)
t f = t t = B + B2 a 0 / a 2
(18)
- fr Temperaturwerte ber Null (h1+x > 9,600 kJ/kg)

t f = t t = B B2 a 0 / a 2
(19)
wo
Bo =
D o + D1h + D 2 h 2
ist; ho > 9,600 kJ/kg.
2a 2 ( h h o ) a1 / ( 2a 2 )
(20)
41
Absoluter Fehler der Berechnungen nach Formeln (18,19) ist fr den Temperaturbereich von
- 20 bis + 30 C weniger als 0,01 K. In Formeln (18,19,20) vorkommende Konstanten haben
nach Berechnungen folgende Werte angenommen:
- fr Temperaturen unter Null
D0 = 4,520061101;
D1 = 5,4489910-1 ; D2 = 3,8799210-3 ;
(21)
D1 = 6,1557310-1 ; D2 = -1,6729510-3 ;
(22)
- fr Temperaturen ber Null

D0 = 4,80275101;
Dagegen die Konstanten a0,a1,a2 haben die Werte endsprechend den Formeln (2), (5)
angenommen.
Inverse Funktion h = f(tf) oder h= f(tt)
Fr Temperaturwerte t > OC oder t < OC
h = E0 / 2 D1 / ( 2D 2 ) + [E0 / 2 D1 / ( 2D 2 )2 ] ( D 0 / D 2 + h 0 E0 )
wo
E0 =
(23)
a 2 t f + a 0 t f + a1
ist. Der Fehler ist weniger als 0,06 kJ/kg.
D2
9. Berechnung der Luftparametr vermittels tL und tf
Wenn tL und tf bekannte Gren sind, besteht die Mglichkeit andere Parameter der feuchten
Luft genau zu bestimmen. Indem man die Bezeichnungen aus des Bild 3 anwendet, 1t sich
eine folgende Gleichung anschreiben:
hf = h + h
(24)
wobei h von der Lufttemperatur abhngt, und zwar

- wenn t > 0 C
h = cpW tf (xf - x);
(25)
- wenn t 0C
h= (-rE + cpE tf) (xf - x);
(26)
Darber hinaus
h = cpL tL + x (cpD tL + ro);
(27)
hf = cpL tf + x (cpD tf + ro);
(28)
42
Werden die Gleichungen (25,26,28) in die Gleichung (24) eingesetzt so erhlt man die
Feuchtigkeitsgehaltformel x fr t > 0C.
Bild 3. Bestimmung des Luftzustandes auf Grund des Wertes tL, tf.
Diese Formel hat folgende Form:
x=
c pL ( t L t f ) + x f [( c pW c pD ) t f ro ]
c pW t f c pD t L ro
(29)
Wenn man dagegen die Gleichungen (26,27,28) in die Gleichung (24) einsetzt, dann erhlt
man die Abhngigkeit fr t < 0C, und zwar
x=
c pL ( t L t f ) + x f [( c pW c pD ) t f ( ro + rE )]
c pW t f c pD t L ( ro + rE )
(30)
43
In den Formeln (29,30) vorkomende Werte xf berechnet man aus den Formeln (8) und (1),
indem man tL = tf einsetzt.
brige Parameter lassen sich vermittels der folgenden Formeln berechnen:
- die Enthalpie - die Formel (12) oder (11),
- relative Feuchtigkeit,
= pd/ps (t)
(31)
wobei
pd =
pa x
, ps (t) berechnet man aus der Formel (1),
( N + x ) fw
- Taupunkttemperatur tt berechnet man aus der Formel (15) oder (16),

- Feuchtigkeitsgehalt im Sttigungszustand xs berechnet man aus der Formel (8).
10. Dichte der feuchten Luft
Wenn der Druck pd und die Lufttemperatur tL bekannte Gren sind, so berechnet man die
Dichte der feuchten Luft aus der Formel:
p pd pd 1
= a
+
; kg des Gemisches/m3,
RW T
RL
(32)
Wenn dagegen x und tL bekannt sind, dann berechnet man die Dichte der feuchte Luft aus
der Formel
=
p a (1 + x )
;
T RW (x + N)
kg des Gemisches/m3,
(33)
Fr beide Formeln (32,33) T = 273,15 + tL , man mu dabei auch den Wert des absoluten
Druckes vom Luft- und Wasserdampfgemisch (mit pa bezeichnet) kennen.
11. Bestimmung des Luftzustandes fr andere Flle
Der Rechnungsgang der Parameter der feuchten Luft wurde fr am hufigsten in der Praxis
auftretende Flle im folgenden dargestellt. Es wurden vier Flle betrachtet. Das Verfahren in
der Berechnung der Parameter wurde auf Blockbildern veranschaulicht.
44
x xs
tL =
tf =
h xs ro + rE ( x xs )
c pL + xs c pD + c pE ( x xs )
tf =
h x ro
c pL + x c pD
h x ro
c pL + xs c pD + c pW ( x xs )
45
x xs
Die dargestellten Abhngigkeiten erlauben die Parameter der feuchten Luft fr einen weiten
Temperaturbereich d.h von -100 bis +100C zu bestimmen, wobei die erreichte Genauigkeit
wenigstens 0,1% betrgt. Diese Abhngigkeiten ersetzen das Mollier h-x Diagramm in vollem
Mae.
46
12. Schrifttum
[1]. Amme K.: Berechnung von psychrometrischen Daten mit einem programmierbaren
Tasch-enrechner, HLH 34, 1983, 3.
[2]. Arbeitskreis der Dozenten: Handbuch der Klimatechnik, Band 1, Verlag C.F. Mller
Karlsruhe 1989.
[3]. Baehr H.D.: Mollier-i,x-Diagramme fr feuchte Luft, Berlin, Gttingen, Heilderberg
1961.
[4]. Close D.J., Banks P.J.: Coupled equilibrium heat and single adsorbate transfer in fluid
flow through a porous medium - II Chemical Eng. Science, Vol. 27, 1972, pp.1157.
[5]. Hussler W.: Lufttechnische Berechnungen im Mollier-i, x-Diagramm, Verlag T, Steinkopff Dresden l969.
[6]. Jahn A.: Das Test-Referenzjahr, Teil 3, HLH, 28, 1977, 8.
[7]. Jones W.P.: Klimatyzacja, Arkady Warszawa 1981.
[8]. Kostyrko K., Okoowicz-Grabowska B.: Pomiary i regulacja wilgotnoci w pomieszczeniach. Arkady Warszawa 1977.
[9]. Mollier R.: Das i,x-Diagramm fr Dampfluftgemische, Zeitschrift des VDI, Bd.73,1929,29.
[10].Niestierenko A.V.: Osnovy termodinamieskich rasetov ventilacji i kondicionirovanija
vozducha, Izdatielstvo "Vysaja kola" Moskva 1971 .
[11].Strawiski A.: Analityczne okrelenie stanu powietrza wilgotnego na podstawie temperatury suchego i mokrego termometru, COW 14, 1982,6-8.
47
V. PROCESY PRZYGOTOWANIA POWIETRZA WILGOTNEGO W CENTRALACH

KLIMATYZACYJNYCH
1. Wprowadzenie
Zadaniem urzdze klimatyzacyjnych jest odpowiednie przygotowanie powietrza pod
wzgldem termodynamicznym, oczyszczenia z zanieczyszcze - przynajmniej pyowych,
rozprowadzenie powietrza w budynku i dostosowanie parametrw do zmieniajcych si
warunkw zewntrznych i wewntrznych. Polega to na zmianie parametrw cieplnych i
wilgotnociowych powietrza, zalenie od aktualnych potrzeb klimatyzowanych pomieszcze.
Przewanie podstawowe dwa parametry tj. temperatura i wilgotno w pomieszczeniach
klimatyzowanych s zawarte w ustalonych granicach staych lub zmiennych wg zadanego
algorytmu. Zatem urzdzenia do przygotowania powietrza mog realizowa cznie kilka
procesw uzdatniania powietrza, z ktrych procesy termodynamiczne s podstawowe, ale nie
jedyne.
Procesy przygotowania powietrza s do energochonne, std dobra ich znajomo powinna
uatwi optymalne zaprojektowanie sposobu obrbki powietrza i odpowiedni dobr
potrzebnych do tego celu aparatw - zalenie od wymaga poszczeglnych pomieszcze.
Urzdzenia penej klimatyzacji zapewniaj najdoskonalsze, lecz rwnie i najkosztowniejsze
uzdatnianie powietrza, co na etapie zaoe projektowych naley bra pod uwag.
2. Parametry termodynamiczne powietrza wilgotnego
Podstawowym czynnikiem roboczym w urzdzeniach wentylacyjnych, klimatyzacyjnych,
cho-dniczych i suszarniczych jest powietrze wilgotne. Std te znajomo waciwoci tego
czynnika jest bardzo istotna.
Stan powietrza wilgotnego mona opisa za pomoc nastpujcych parametrw: temperatura,
temperatura termometru mokrego, zawarto wilgoci, wilgotno wzgldna, gsto waciwa
- przy okrelonym cinieniu cakowitym powietrza. Jednoznaczne okrelenie stanu powietrza
przy danym cinieniu cakowitym, wymaga znajomoci dwch z podanych wyej parametrw.
Pozostae mog by obliczone analitycznie (wzory 1-4) lub odczytane z wykresu h-x Molliera
dla powietrza wilgotnego (rys. 1).
Cinienie pary wodnej w powietrzu na linii nasycenia
Istnieje wiele wzorw sucych do obliczania cinienia nasycenia. Dla potrzeb inynierskich
zupenie wystarczajcy jest wzr Jahna [2] w postaci:
ps ( t ) = p o 10
t
a o + a1t + a 2 t 2
[Pa]
(1)
gdzie: po = 610,7 Pa,

t - temperatura powietrza, C
a0 = 31,6885; a1 = 0,130986; a2 = 2,5249310-5 dla 0C< t < 140C.
Zawarto wilgoci w powietrzu

xs =
N ps ( t )
p a ps ( t )
[kg/kg]
(2)
gdzie: pa - cinienie atmosferyczne, Pa,

- wilgotno wzgldna powietrza,
N = 0,62198.
48
Rys. 1 Okrelenie stanu powietrza wilgotnego na wykresie h-x Molliera
Entalpia waciwa powietrza wilgotnego
h1+x = cpst + x (cppt + ro), kJ/kg
(3)
gdzie: cps = 1,0057 + 0,000013 t, kJ/kgK

cpp = 1,858 + 0,00011 t, kJ/kgK
Gsto powietrza wilgotnego

=
p a (1 + x )
,
T RW (x + N)
[kg/m3]
(4)
gdzie: T - temperatura powietrza w K,

Rw = 461,5 J/kgK.
49
Na rys. 2 pokazano charakterystyczne wielkoci bardzo przydatne w analizie procesw w

klimatyzacji. S to: temperatura punktu rosy - tT i temperatura termometru wilgotnego - tK.
Rys. 2 Temperatura punktu rosy i termometru mokrego na wykresie h-x

3. Przemiana powietrza w pomieszczeniu
Znajc zyski (straty) ciepa i wilgoci w dowolnym pomieszczeniu mona okreli wymagany
strumie powietrza nawiewanego wg zalenoci:
&
& N=Q
m
(5)
jch/(cp t), kg/s
lub
gdzie:
& = Q
&
3
V
N
jch/(cp t), m /h
&
Q
jch - jawne obcienie chodnicze, kW
cp - ciepo waciwe powietrza wilgotnego, kJ/kgK,
t - rnica temperatur pomidzy nawiewem i wywiewem.
(6)
Rnica temperatur t zaley od rozdziau powietrza w pomieszczeniu i usytuowania

nawiewnikw i wywiewnikw. Przewanie wynosi 3-5 K, dla wyszych pomieszcze 7-10 K.
Ponadto strumie powietrza nawiewanego mona wyznaczy w oparciu o zyski wilgoci wg
zalenoci:
lub
& N= m
& wilg/(xw - xn), kg/s
m
(7)
& =m
V
N & wilg/( (xw - xn)), m3/s
(8)
& wilg - ilo wydzielonej wilgoci w pomieszczeniu,

gdzie: m
xw - zawarto wilgoci na wywiewie,
xn - zawarto wilgoci na nawiewie.
Gdy wystpuj jednoczenie obydwa rda zyskw, to miarodajna jest wielko wiksza
strumienia powietrza nawiewanego.
& N okrela si wspczynnik kierunkowy
Znajc strumie powietrza nawiewanego m
przemiany powietrza w pomieszczeniu oraz obliczeniowe zmiany temperatury i zawartoci
wilgoci w pomieszczeniu. Mianowicie:
&
& N),
tobl = Q
jch/(cp m
(9)
& wilg/ m
& N,
xobl = m
(10)
50
Wykorzystujc ponadto zaleno

& =m
Q
u & wilg r
(11)
= h/x
(12)
oraz
otrzymuje si zalenoci na wspczynniki przemiany powietrza w pomieszczeniu dla lata i
zimy.
Dla lata:
&
&
&
L = r ( Q
jch + Q u)/ Q u, kJ/kg
(13)
Dla zimy:
&
&
&
Z = r ( Q
jstr + Q u)/ Q u, kJ/kg
(14)
Dla lata L przewanie jest wiksze od zera i przewanie osiga wartoci ponad 3000 kJ/kg,
natomiast dla zimy Z moe by rwnie mniejsze od zera, co pokazano na rys 3.
Lato
Zima
Rys. 3 Przemiana powietrza w pomieszczeniu dla lata i zimy

Oprcz wyej wymienionych wielkoci, znane jest rwnie kryterium efektywnoci wymiany
powietrza Kef, opisane zalenoci:
Kef = (tw - tn)/(tnom - tn).
(15)
gdzie: tw - temperatura na wywiewie,

tn - temperatura na nawiewie,
tnom- temperatura w strefie przebywania ludzi.
Jeeli Kef >= 1, to rozdzia powietrza jest prawidowy i mamy do czynienia z wysok
efektywnoci wykorzystania powietrza nawiewanego.
51
4. Przemiany powietrza w aparatach klimatyzacyjnych
Powietrze wilgotne przed nawiewem do pomieszczenia podlega przemianom

termodynamicznym, zalenie od aktualnych potrzeb - zgodnie z zasadami termodynamiki.
Ukad klimatyzacyjny traktuje si jako system otwarty, ktry bilansuje si wg I zasady
termodynamiki (rys. 4).
osona bilansowa
Rys. 4 Otwarty system centrali klimatyzacyjnej (z oson bilansow)

Wystpujce w centrali elementy skadowe i aparaty charakteryzuj si su do okrelonych
przemian powietrza wilgotnego. Cay proces w centrali skada si z kilku procesw
jednostkowych. Podstawowe z nich zostan omwione poniej.
Komora mieszania
Mieszanie powietrza wywiewanego z powietrzem wieym jest realizowane w komorze
mieszania, ktra jest jednym z elementw skadowych central wentylacyjnych i
klimatyzacyjnych (rys.5.). Kierunek przemiany powietrza w komorze mieszania jest zmienny i
zaley od wartoci parametrw strumieni wlotowych. Przemian powietrza w komorze
mieszania pokazano na rys.6.
Rys.5. Schemat komory mieszania
Rys.6. Przemiana powietrza w komorze

mieszania na wykresie h-x
Parametry powietrza po zmieszaniu oblicza si z zalenoci:

- entalpia mieszaniny
& h + m
& 2 h2
m
hM = 1 1
& 1m
&2
m
- zawarto wilgoci mieszaniny
xM =
&M =m
&1+m
& 2.
przy czym: m
& 1 x1 + m
& 2 x2
m
& 1m
&2
m
(16)
(17)
(18)
52
Podgrzewanie powietrza
Podgrzewanie powietrza jest realizowane w nagrzewnicy przeponowej. Czynnikiem grzejnym

moe by woda, para lub energia elektryczna. Kierunek przemiany na wykresie h-x nie zaley
od czynnika grzejnego i wynosi = +. Na rys.7. pokazano schemat nagrzewnicy, a na rys.8.
przemian powietrza w nagrzewnicy.
Rys.7. Schemat nagrzewnicy powietrza

Moc cieplna nagrzewnicy oblicza si z zalenoci
& =m
Q
n & N (h2 - h1),
lub
& m
Q
n & N cp (t2 - t1).
Rys.8. Podgrzewanie powietrza na

wykresie h-x
(19)
(20)
Zmiana stanu powietrza na wentylatorze
Powietrze przepywajce przez wentylator nieco si podgrzewa. Jest to zwizane z prac

wykonan przez wentylator (rys.9. i 10.). Przemiana powietrza jest taka sama jak w
nagrzewnicy.
Rys.9. Schemat wentylatora
Rys.10. Zmiana stanu powietrza na

wentylatorze przedstwaione na
wykresie h-x
53
przyrost entalpii na wentylatorze wynosi:

P
h = h2 - h1 =
&N
m
&
pca V
gdzie: P =
(21)
(22)
Chodnica przeponowa
Chodnica powietrza w ukadzie klimatyzacyjnym spenia dwa zadania tj. suy do

schadzania i osuszania powietrza. Jednak osuszanie jest osigane, gdy temperatura
powierzchni chodnicy tATP ma warto poniej punktu rosy tT. Std te mog wystpowa
dwa przypadki: (rys. 11 i 12):
- przypadek 1 tATP > tT
Wystpuje chodzenie bez wykraplania wilgoci (1 - 2 na wykresie rys. 12);
- przypadek 2 tATP < tT.
Wystpuje chodzenie z wykraplaniem wilgoci (1' - 2' na wykresie rys. 12).
Rys. 11. Chodnica powietrza zasilana wod
Rys. 12. Zmina stanu powietrza w chodnicy

przeponowej
Temperatura tATP zaley od parametrw czynnika chodzcego. Przy chodzeniu wod

zimn o standardowej temperaturze 6/12C temperatura tATP 8C. Natomiast przy
chodzeniu bezporednim czynnikiem chodniczym (bezporednie odparowanie) - dla
temperatury parowania 5C, temperatura tATP 6C.
Moc chodnicy oblicza si z zalenoci:
& =m
(23)
Q
c & N (h1-h2)
lub
& =m
(24)
Q
c & N (h'1-h'2) .
Natomiast ilo wykroplonej wilgoci wynosi:
& wilg= m
& N (x1'-x2') .
m
(25)
Jednoczesne uzyskanie efektu ochodzenia i osuszenia przy zmiennych warunkach wlotowych

wymaga zastosowania chodnicy i nagrzewnicy (rys. 13).
54
Rys. 13. Regulacja stanu powietrza przy osuszaniu i ochadzaniu

za pomoc chodnicy (1-2) i nagrzewnicy (2-Z).
Schematy hydrauliczne zasilania chodnic i uzyskiwane efekty przemiany na wykresie h-x
pokazano na rys. 14 - 15 (dla czciowego obcienia bez osuszania) i na rys. 16-17 (dla
czciowego obcienia z osuszaniem).
Rys. 14. Schemat regulacji chodnicy wodnej Rys. 15. Przemiana powietrza na wykresie hbez
osuszania przy czciowym
x
(regulacja temperatury zasilania)
obcieniu
Rys. 16. Schemat regulacji chodnicy wodnej

z osuszaniem przy czciowym obcieniu
Rys. 17. Przemiana powietrza na wykresie hx (regulacja przepywu wody)
Nawilanie par wodn
Nawilanie par wodn polega na bezporednim wprowadzeniu pary o niskim cinieniu do

kanau powietrznego. Jest to para nasycona o temperaturze 105-110 C. Schemat nawilacza
pokazano na rys. 18, a przemian na rys. 19. Kierunek przemiany na wykresie h-x jest rwny
entalpii pary (hD) i praktycznie pokrywa si z izoterm. Oznacza to e przy nawilaniu par
praktycznie nie zmienia si temperatura powietrza.
55
Rys. 18. Schemat ukadu z nawilaczem parowym
Rys. 19. Nawilanie na wykresie h-x.
Wydajno nawilacza parowego obliczy mona z zalenoci:
m& D= m& N (x2-x1).
(26)
Przy ustalaniu kolejnoci urzdze w centrali klimatyzacyjnej - przed nawilaczem parowym

naley umieci nagrzewnic (rys. 20 i 21).
Rys. 20. Kolejno aparatw w centrali
Rys. 21. Przemiana powietrz na wykresie h-x
Nawilanie wod
Nawilanie wod polega na bezporednim kontakcie powietrza z wod. Istotne jest aby
powierzchnia kontaktu bya jak najwiksza. Uzyskuje si to rozpylajc wod w dyszach
(nawilacze dyszowe) lub przez kontakt wody z powietrzem za porednictwem
odpowiedniego zoa o duej powierzchni (nawilacze z wypenieniem).
W obydwu przypadkach kierunek przemiany zaley gwnie od temperatury wody i
powietrza, natomiast skuteczno nawilania od konstrukcji nawilacza. W nawilaczach
wodnych mog wystpowa rne procesy, co pokazano na rys. 22.
56
1 - nawilanie i podgrzewanie z dopywem energii od wody,

2 - nawilanie i ochadzanie z dopywem energii od wody,
3 - nawilanie i ochadzanie bez wymiany ciepa (nawilacze adiabatyczne),
4 - nawilanie i chadzanie z odpywem energii do wody,
5 - ochadzanie z odpywem energii do wody,
6 -ochadzanie i osuszanie z odpywem energii do wody.
Rys. 22. Zmiana stanu powietrza przy kontakcie z wod.
Najczciej w praktyce jest stosowany nawilacz adiabatyczny. Ukad nawilacza oraz
przemian na wykresie h-x pokazano na rys.23. i 24.
Rys.23. Zabudowa nawilacza adiabatycznego
Rys.24. Przemiana powietrza w nawilaczu

adiabatycznym na wykresie h-x
Skuteczno nawilania wodnego jest wyraona wzorem:

x 2 x1
x k x1
Skuteczno ta jest zalena od proporcji strumienia wody i powietrza
B =
& wody
m
&N
m
i moe by wyraona przyblion zalenoci
(27)
B=
(28)
B = 1 - e -kB
(29)
57
gdzie wspczynnik k zaley od konstrukcji nawilacza i prdkoci przepywu powietrza.

Nawilacz wodny jest jednym z elementw centrali klimatyzacyjnej. Aby jego dziaanie byo
prawidowe, to przed nawilaczem naley umieci nagrzewnic (rys.25. i 26.)
Rys.25. Kolejno aparatw w centrali:

nagrzewnica, nawilacz wodny
Rys.26. Przemiana powietrza na

wykresie h-x
Wymienniki do odzyski ciepa
Stosowane s dwa rodzaje ukadw do odzysku ciepa: oparte o wymienniki przeponowe i

wymienniki bezprzeponowe (regeneratory ciepa lub wilgoci). Do ukadw z wymiennikami
przeponowymi zalicza si: rekuperatory pytowe, rekuperatory z czynnikiem porednim, rurki
ciepa, pompy ciepa. Do ukadw z wymiennikami bezprzeponowymi zalicza si:
regeneratory obrotowe, ukady bliniacze z sorbentami ciekymi. Przykadowo na rys. 27.
pokazano regenerator obrotowy a na rys.28. przemian powietrza w regeneratorze entalpii.
Rys.27. Regenerator ciepa i wilgoci:

a - wirnik z wypenieniem sorpcyjnym, b obudowa, c - luza powietrzna, d -napd
wirnika z przekadni pasow.
Rys.28. Przemiana powietrza w

regeneratorze:
1-2 wywiew, 3-4 powietrze nawiewane,
a - praca zimowa, b - praca letnia
Przedstawione przemiany powietrza w poszczeglnych pojedynczych aparatach s

wykorzystane do realizacji obrbki powietrza w centralach rnych typw - poczwszy od
prostych central wentylacyjnych z nagrzewnicami, poprzez ukady czciowej klimatyzacji
(podgrzewanie i chodzenie lub podgrzewanie, nawilanie i chodzenie), a skoczywszy na
ukadach penej klimatyzacji.
58
5. Wybrane przemiany w centralach klimatyzacyjnych
Wykorzystujc pojedycze aparaty mona zbudowa centrale o rnych sposobach obrbki

powietrza - poczwszy od najprostszych - wentylacyjnych, a skoczywszy na centralach
penej klimatyzacji. Klasyfikacj tak pokazano w tabl. 1 (wg DIN 1946).
Tabl. 1. Podzia oglny ze wzgldu na sposb termodynamicznego przygotowania powietrza
Liczba funkcji
termodynamicznych
przygotowania powietrza
adna
1
2
3
4
Z powietrzem wieym
MR, VR
Bez powietrza wieego

(tylko obiegowe)
Wentylacja naturalna lub

mechaniczna
Instal. wentyl. z funkcj:
H
K
B
E
Klimatyzacja czciowa:
HB
HC
HE
HBK
HKE
Klimatyzacja pena
HBKE
Instalacja powietrza
obiegowego
Instal pow. obiegowego z f.:
H
K
B
E
HB
HC
HE
HBK
Klimatyzacja pena
HBKE
Oznaczenia: H - podgrzewanie, K - chodzenie, B - nawilanie, E - osuszanie, MRmaksymalna recyrkulacja (odzysk), VR - zmienna recyrkulacja (odzysk)
Natomiast na rys. 29. pokazano struktury central wentylacyjnych i klimatyzacyjnych
realizowanych w oparciu o dane z tabl. 1.
59
1. Podgrzewanie
2. Chodzenie
Osuszanie
3. Podgrzewanie
Chodzenie
Osuszanie
4. Chodzenie
Podgrzewanie
Osuszanie
5. Podgrzewanie
Nawilanie wodne
6. Podgrzewanie
Nawilanie parowe
7. Podgrzewanie
Chodzenie
Nawilanie wodne
Osuszanie
8. Chodzenie
Podgrzewanie
Nawilanie wodne
Osuszanie
Rys.29. Zabudowa central dla rnych sposobw obrbki powietrza

Moliwoci kompozycji central jest wic wiele. Wybr zaley od potrzeb wentylowanych
obiektw oraz koncepcji programowej producentw central.
Na rys. 30 pokazano typowy ukad centrali klimatyzacyjnej z nawilaniem wodnym i
recyrkulacj powietrza. Oczywicie recyrkulacj (jako pewn form odzysku energii z
powietrza wywiewanego) - mona zastpi rekuperatorem lub regeneratorem obrotowym.
Rys.30. Ukad centrali penej klimatyzacji z nawilaczem wodnym i recyrkulacj powietrza
60
Przemian powietrza na wykresie h-x dla centrali wg schematu (rys. 30) pokazano na rys.31.
Rys.31. Przemiana powietrza na wykresie h-x dla centrali penej klimatyzacji z nawilaczem
wodnym - dla zimy i lata.
Natomiast na rys. 32. pokazano ukad centrali penej klimatyzacji z nawilaczem parowym.
Rys.32. Ukad centrali penej klimatyzacji z nawilaczem parowym i recyrkulacj powietrza.
61
Przemian powietrza na wykresie h-x dla centrali wg schematu (rys. 32) pokazano na rys. 33.
Rys. 33. Przemiana powietrza na wykresie h-x dla centrali penej klimatyzacji
z nawilaczem parowym dla zimy i lata.
Przedstawione przykady nie wyczerpuj wszystkich moliwoci ukadw. Daj one jednak
pogld na oglne zasady zestawiania central z poszczeglnych aparatw i na sposb
termodynamicznej obrbki powietrza wilgotnego.
6. Literatura
[1] Arbeitskreis der Dozenten fr Klimatechnik: Handbuch der Klimatechnik. Bd. 1 - 1989,
Bd. 2 - 1989, Bd. 3 - 1988, Verlag C.F. Mller, Karlsruhe 1989.
[2] Jahn A.: Das Test-Referenzjahr. Teil 3. HLH 28 (1977), 8.
[3] Recknagel, Sprenger, Hnmann: Taschenbuch fr Heizung und Klimatechnik. 66
Auflage Oldenbourg Verlag 1993.
[4] Szczechowiak E.: Okrelenie parametrw powietrza wilgotnego w obliczeniach komputerowych aparatw chodniczych i procesw klimatyzacyjnych. Chodnictwo, 1985,8.
62
VI. SYSTEMY WENTYLACYJNE I KLIMATYZACYJNE I ICH OCENA

1. Wprowadzenie
Utrzymanie komfortu cieplnego i zapewnienie odpowiedniej jakoci powietrza w

pomieszczeniach jest z natury rzeczy do energochonne. Std te wraz ze wzrostem cen
energii poszukuje si systemw zapewniajcych bardziej energooszczdn eksploatacj, bez
pogarszania komfortu. Zastosowanie technik energooptymalnych jest nieodzownym
elementem rozwoju wentylacji i klimatyzacji. Przykadem takiego dziaania jest zmniejszenie
zuycia energii przez ukady klimatyzacyjne w RFN z ok. 35-40 DM/m2rok w latach 197075, do 18-20 DM/m2rok w latach 1988-94.
Problem oszczdnego gospodarowania energi na etapie projektowania i w okresie
eksploatacji urzdze klimatyzacyjnych urasta wic do rangi zasadniczego kryterium oceny
tych systemw. Samo pojcie oszczdnoci energii w klimatyzacji nie jest pojciem
jednoznacznym. Jest raczej wieloaspektowe i dotyczy:
caego obiektu w sensie architektury i jego struktury konstrukcyjno-budowlanej,
przeznaczenia i sposobu uytkowania obiektu oraz zagadnie technologicznych,
koncepcji caych systemw instalacji we wszystkich paszczyznach klasyfikacyjnych i poszczeglnych urzdze stanowicych ich czci skadowe,
projektowania, a przede wszystkim eksploatacji systemw,
zaoe do projektowania w sensie prawnych aktw normatywnych,
bezporedniej polityki energetycznej pastwa - uwarunkowanej poziomem cen, systemem
kredytowo-podatkowym i kontrolnym.
Oczywicie przy wszystkich istniejcych naciskach ekonomicznych i potrzebie oszczdzania
energii nie mona zagubi zasadniczej perspektywy: budynki wznoszone s dla ludzi i do
realizacji okrelonych zada technologicznych, a instalacje wentylacyjne i klimatyzacyjne
maj za zadanie stworzenie wymaganych warunkw klimatycznych.
Std te o oszczdnym inwestowaniu i eksploatowaniu budynkw decyduj:
ochrona cieplna budynku (izolacja cieplna cian zewntrznych, szczelno powietrzna
budynku, pasywne systemy soneczne, systemy ochrony przed nadmiernym
promieniowaniem sonecznym w lecie),
owietlenie (redukcja natenia owietlenia, poprawa sprawnoci urzdze
owietleniowych),
systemy wentylacyjne i klimatyzacyjne (systemy energooszczdne z aparatami
indukcyjnymi, klimatyzatorami miejscowymi, systemy ze zmienn iloci powietrza VVS, ukady do odzysku ciepa, ukady zintegrowane z owietleniem, nowoczesne ukady
sterowania i zarzdzania systemem w oparciu o technik mikroprocesorow).
2. Projekt wentylacji i klimatyzacji a projekt budynku
Istot projektowania budynkw jest poszukiwanie odpowiedniej formy i ksztatu caej bryy
oraz poszczeglnych pomieszcze a take realizacja zaoonej funkcji celu. Dla budynkw
przeznaczonych dla ludzi funkcj celu jest przede wszystkim uzyskanie komfortu
klimatycznego i komfortu uytkowania. Czsto mwi si o deniu do uzyskania
odpowiedniej jakoci powietrza w pomieszczeniach (Indoor Air Quality). Jako powietrza
wewntrznego uzaleniona jest nie tylko od warunkw klimatu zewntrznego i pogody,
typowych dla danej pory roku, danego dnia i danego obszaru geograficznego oraz efektw
rozwiza z zakresu planowania przestrzennego (czynniki egzogeniczne), ale rwnie zaley
od obecnoci i efektywnoci dziaania urzdze technicznego wyposaenia, liczby
uytkownikw przypadajcych na jednostk powierzchni i ich nawykw higienicznych oraz
63
skutkw ubocznych wykonywanych przez nich czynnoci (czynniki endogeniczne). Zaley

rwnie od waciwoci termofizycznych i biologicznych zastosowanych materiaw
budowlanych, jak rwnie rozwiza architektonicznych (czynniki mezogeniczne).
W budownictwie coraz czciej wprowadzane s nowe materiay termoizolacyjne, materiay
elewacyjne i konstrukcyjne - czasami o niepenej znajomoci ich waciwoci fizycznych.
Coraz czciej urzdzenia ogrzewcze i klimatyzacyjne s poczone z elementami konstrukcji
budynku. W pomieszczeniach budynkw o lekkich cianach osonowych i duym
przeszkleniu szczegln uwag naley zwrci na zagadnienia regulacji parametrw
mikroklimatu. Mimo duych osigni nauki i techniki w budownictwie wielkokubaturowym
obserwuje si rwnie bdy i uchybienia wynikajce z niedostatecznej znajomoci zjawisk
fizycznych (a w szczeglnoci cieplno-wilgotnociowych) w budynkach.
Nasilajce si obecnie tendencje do znacznego ograniczania konsumpcji energii dla potrzeb
utrzymania odpowiedniego komfortu w pomieszczeniach rnych typw, gwnie poprzez
ograniczenie strat ciepa przez przenikanie zim i zyskw latem, powoduj, e konieczne jest
nieco inne podejcie do ksztatowania jakoci powietrza wewntrznego pomieszcze. W
opracowaniu tego nowego podejcia powinni bra udzia wszyscy specjalici majcy wpyw
na projektowanie, budow i eksploatacj budynku. Podstawowe znaczenie w nowym
podejciu bdzie miao sprecyzowanie gwnych czynnikw majcych istotny wpyw na
dobre samopoczucie czowieka - czyli na odczucie komfortu klimatycznego (jako funkcja
czna komfortu cieplnego i jakoci powietrza wewntrznego).
O jakoci powietrza w pomieszczeniach decyduj:
budynek - jego jako energetyczna, zdrowotno uytych materiaw i wyposaenia,
systemy technicznego wyposaenia instalacyjnego, mogce dynamicznie reagowa na

zakcenia wewntrzne i zewntrzne,
systemy zasilania w energi i ich niezawodno,
systemy automatycznego zarzdzania procesami realizujcymi podstawowe funkcje

budynku (Building Energy Management Systems).
Natomiast odpowiedzialno za jako wntrza, w tym rwnie za jako powietrza
wewntrznego w budynkach rozkada si na wielu uczestnikw procesu inwestycyjnego i
eksploatacyjnego:
wacicieli i managerw budynkw,
architektw i projektantw budynku i technicznego wyposaenia,
inwestorw,
producentw materiaw i wyposaenia,
agendy rzdowe.
Wynika std, e na parametry klimatu wntrza wpywa wiele czynnikw, a instalacja
klimatyzacyjna jest jednym z wielu elementw. Nawet moe si tak zdarzy, e instalacja
klimatyzacyjna sama w sobie bdzie optymalna, ale nieoptymalnie dobrana do okrelonego
obiektu czyni cay system nieoptymalny i wwczas funkcja celu nie jest osignita, albo
osignita zbyt wysokim kosztem.
Wynika std konieczno bliskiego wspdziaania na etapie tworzenia zaoe i
projektowania inwestycji wielu bran: architektonicznej, konstrukcyjnej, klimatyzacyjnej,
technologicznej.
3. Oglne kryteria wyboru systemu
Bezporedni funkcj wentylacji i klimatyzacji jest utrzymanie parametrw mikroklimatu w

pomieszczeniach w wymaganym przedziale wartoci, a w szczeglnoci: temperatury,
wilgotnoci wzgldnej, prdkoci i czystoci powietrza (w tym rwnie doprowadzenie
odpowiedniej iloci powietrza wieego). Jest to moliwe pod warunkiem odprowadzenia z
64
pomieszczenia przez powietrze nawiewane nadmiaru ciepa jawnego, zyskw wilgoci oraz
zanieczyszcze, co jest rwnie poredni funkcj wentylacji i klimatyzacji. Wymienione
wielkoci stanowi obcienie dla ukadw wentylacyjnych i klimatyzacyjnych i s
podstawowymi kryteriami dla przeprowadzenia oblicze i wyboru odpowiedniego systemu
wentylacyjnegi lub klimatyzacyjnego. Lini podziau midzy systemami wentylacyjnymi i
klimatyzacyjnymi stanowi rodzaj i zakres parametrw mikroklimatu w pomieszczeniach moliwych do utrzymania w cigu caego roku.
Funkcj systemw wentylacyjnych jest gwnie utrzymanie odpowiedniej czystoci powietrza
poprzez jego wymian oraz temperatury powietrza w okresie zimowym, a take
odpowiedniego pola prdkoci w strefie przebywania ludzi. W odniesieniu do pozostaych
parametrw tj. wilgotnoci wzgldnej powietrza oraz temperatury w okresie letnim, to
wentylacja zdolna jest jedynie do niedopuszczenia do nadmiernego przekroczenia tych
parametrw.
Funkcj systemw penej klimatyzacji jest utrzymanie wszystkich podstawowych parametrw
mikriklimatu tj. temperatury, wilgotnoci wzgldnej, prdkoci i czystoci powietrza w cigu
cago okresu dziaania w wymaganym przedziale wartoci (przedzia komfortu). Niekiedy
stosuje si systemy porednie, stanowice rozszerzenie systemw wentylacyjnych o
dodatkowe funkcje.
Oglnie kryteria wyboru systemu wentylacyjnego lub klimatyzacyjnego s zwizane z
jakoci wntrza budynku i uzupenione s o dodatkowe uwarunkowania technologiczne, w
szczeglnosci: rodzaj dominujcych obcie, wielko obcie, zmienno obcie w
przestrzeni pomieszczenia i midzy pomieszczeniami, liczba pomieszcze wentylowanych
lub klimatyzowanych, zrnicowanie obcie poszczeglnych stref, zakres zmian
regulowanych parametrw, rodzaj, gsto i toksyczno wydzialajcycg si zanieczyszcze
itp. Nie bez znaczenia jest rwnie dopuszczalny poziom haasu oraz wzgldy
architektoniczno-konstrukcyjne np. przestrze dla maszynowni, prowadzenie kanaw, rodzaj
nawiewnikw i wywiewnikw itp. Przy wyborze systemu wentylacyjnego lub
klimatyzacyjnego spord kilku porwnywalnych systemw w sensie realizacji
wymienionych funkcji, decydujc rol odgrywaj kryteria ekonomiczne tj. czne koszty
inwestycyjne i eksploatacyjne.
4. Klasyfikacja systemw wentylacyjnych i klimatyzacyjnych
4.1. Systemy wentylacyjne
Istnieje szereg kryteriw podziau systemw wentylacyjnych (wentylacji). Podstawowym z

nich jest udzia przestrzeni wentylowanej pomieszczenia w stosunku do caej kubatury.
Rozrnia si tutaj wentylacj ogln i miejscow. W przypadku wentylacji oglnej
wentylowana jest caa przestrze pomieszczenia (budynku) tj. z caej przestrzeni usuwane jest
powietrze zuyte i dostarczane na jego miejsce powietrze wiee. Natomiast w przypadku
wentylacji miejscowej wentylowana jest tylko niewielka przestrze strefy roboczej
pomieszczenia. Szczeglnym przypadkiem wentylacji miejscowej s odcigi miejscowe
stosowane w pomieszczeniach przemysowych i miejscach o duej emisji zanieczyszcze. Ich
istotn cech jest denie do wychwytywania substancji zanieczyszczajcych powietrze lub
zyskw ciepa i wilgoci bezporednio u rda ich powstawania (okapy, obudowy, ssawki). W
zalenoci od siy napdowej procesu wentylacji, wentylacj ogln dzieli si na wentylacj
naturaln i mechaniczn. Wentylacja naturalna opiera si na wymianie powietrza
spowodowanej wyporem termicznym (rnica gstoci supw powietrza) lub/i naporem
wiatru. Zalenie od sposobu wykorzystania tych si rozrnia si: wentylacj przez
przewietrzanie, infiltracj, aeracj, wentylacj grawitacyjn kanaow.
65
Wentylacja mechaniczna opiera si na wymianie powietrza spowodowanej prac wentylatora

lub w nielicznych przypadkach z wykorzystaniem strumienicy. Wentylacja mechaniczna
moe by: nawiewna, wywiewna lub nawiewno-wywiewna, zalenie od tego, czy powietrze
jest mechanicznie nawiewane do pomieszczenia, mechanicznie wywiewane lub zachodz
obydwa przypadki jednoczenie. Zalenie od proporcji iloci powietrza nawiewanego do
wywiewanego, wentylacj mechaniczn mona podzieli na nadcinieniow, podcinieniow
lub zrwnowaon (rys. 1).
WENTYLACJA
Miejscowa
Oglna
Naturalna
Odcigi
miejscowe
Poarowa
Mechaniczna
grawitacyjna
nawiewna
podcinieniowa
aeracja
wywiewna
nadcinieniowa
nawiewnowywiewna
zrwnowaona
infiltracja
przewietrzanie
Rys. 1. Podzia systemw wentylacyjnych
4.2. Systemy klimatyzacyjne
Istnieje wiele odmian ukadw klimatyzacyjnych rnicych si gwnie sposobem

przygotowania powietrza, sposobem transportu energii oraz sposobem regulacji. Do
podstawowych zaliczamy:
1. Systemy klimatyzacyjne tylko powietrzne

1.1. Instalacje klimatyzacyjne jednokanaowe ze staym strumieniem powietrza
- instalacje jednostrefowe,
- instalacje wielostrefowe z nagrzewnicami wtrnymi,
- instalacje wielostrefowe z przepustnicami,
1.2. Instalacje jednokanaowe ze zmiennym strumieniem powietrza (VAV)
1.3. Instalacje dwukanaowe
- instalacje ze staym strumieniem powietrza,
- instalacje ze zmiennym strumieniem powietrza
2. Systemy klimatyzacyjne powietrzno-wodne

2.1. Instalacje z miejscowymi nagrzewnicami wtrnymi lub chodnicami
2.2. Instalacje klimatyzacyjne z aparatami indukcyjnymi
66
- system dwururowy (z przeczeniem lub bez),

- system trzyrurowy,
- system czterorurowy z 1 lub 2 wymiennikami (z zaworami lub
przepustnicami regulacyjnymi),
- instalacje indukcyjne ze zmiennym strumieniem powietrza,
2.3. Instalacje klimatyzacyjne z konwektorami wentylatorowymi
- z miejscowym zasilaniem w powietrze wiee,
- z centralnym przygotowaniem powietrza woeego,
- z prac tylko na powietrzu obiegowym,
3. Systemy wodne (systemy sufitw chodzcych)

4. Instalacje z maymi pompami ciepa
5. Ukady miejscowe z klimatyzatorami
4.1. Ukady z klimatyzatorami okiennymi
4.2. Ukady z klimatyzatorami systemu split
4.3. Ukady z szafami klimatyzacyjnymi
Jak wynika z przytoczonej systematyki, istnieje wiele rozwiza sucych do zapewnienia
wymaganych parametrw w poszczeglnych pomieszczeniach caego budynku lub
kompleksu budynkw. Wybr systemu zaley od bardzo wielu elementw.
Jednym z podstawowych elementw to rodzaj obiektu i sposb jego podziau na
poszczeglne pomieszczenia oraz sposb uytkowania tych pomieszcze.
Zastosowany system powinien by z natury rzeczy energooszczdny, czyli powinien
zapewni:
elastyczne dopasowanie si do wymaga poszczeglnych pomieszcze, co ma zasadniczy
wpyw na wysok sprawno uytkow systemu,
optymalny rozdzia powietrza w poszczeglnych pomieszczeniach,
zoptymalizowan ilo powietrza wieego,
odzysk ciepa z powietrza wywiewanego,
wykorzystanie ciepa skraplania dla potrzeb nagrzewnic wtrnych lub podgrzewu ciepej
wody,
optymalne schadzanie powietrza, osuszanie powinno by stosowane w niezbdnie
koniecznych przypadkach,
zastosowanie wolnego chodzenia (free cooling) - bezporedniego lub poredniego,
optymaln regulacj parametrw powietrza w poszczeglnych pomieszczeniach.
waciwy rozdzia powietrza,
optymalne koszty inwestycyjne i eksploatacyjne.
Powysze elementy powinny decydowa o wyborze systemu dla konkretnego przypadku,
ktry jest rozwizywany na etapie zaoe projektowych.
4.4. Instalacje jednokanaowe niskoprdkociowe
Instalacje jednokanaowe s najczciej stosowane, z uwagi na stosunkowo prost budow i
relatywnie niskie koszty. Na rys. 2,3,4 przedstawiono schematy takich ukadw z optymaln
recyrkulacj powietrza, rekuperatorem oraz regeneratorem do odzysku ciepa z powietrza
wywiewanego.
67
Ukad przedstawiony na rys. 2 umoliwia optymalne wykorzystanie energii z powietrza

wywiewanego, jednak realizacja tego pomysu technikami tradycyjnymi jest praktycznie
niemoliwa. Dopiero technika DDC umoliwia energooptymaln prac centrali
klimatyzacyjnej (regulacja z wykorzystaniem mikroprocesorw).
Rys. 2. Instalacja jednokanaowa niskoprdkociowa z energooptymaln recyrkulacj przy regulacji wilgotnoci

(1) za pomoc temperatury za nawilaczem wodnym, regulacja temperatury wg pomieszczenia testowego (2) i
temperatury nawiewu (3).
Rys. 3. Schemat ukadu jednokanaowego z nieregulowanym rekuperatorem pytowym
Rys. 4. Schemat ukadu jednokanaowego z regeneratorem obrotowym
Zastosowany w ukadzie rekuperator (rys. 3) umoliwia uzyskanie skutecznoci odzysku do

65%, a regenerator obrotowy (rys. 4) nawet 75...80%.
68
4.5. Instalacje jednokanaowe strefowe
Zasilanie z jednej centrali kilku pomieszcze o rnych obcieniach cieplnych lub o innych
parametrach nie jest moliwe z instalacji jednostrefowej jednokanaowej. Takie moliwoci
daje ju instalacja jednokanaowa strefowa pokazana na rys. 5.
Rys. 5. Instalacja dwustrefowa z regulatorami strefowymi temperatury i nagrzewnicami strefowymi,

pomieszczeniowy regulator temperatury (1, 2), regulator wilgotnoci (3)
4.6. Instalacja dwukanaowa
Cech charakterystyczn instalacji klimatyzacyjnej dwukanaowej jest istnienie dwch

kanaw powietrza nawiewanego tzw. kanau ciepego i kanau zimnego oraz skrzynek
mieszajcych przed kadym pomieszczeniem lub stref. System ten umoliwia
zabezpieczenie parametrw powietrza w kadej strefie. Instalacj dwukanaow pokazano na
rys. 6.
Rys. 6. Instalacja klimatyzacyjna dwukanaowa ze sta zawartoci wilgoci na nawiewie, indywidualn

regulacj temperatury poprzez skrzynki mieszajce M, temperatura w kanale ciepym i zimnym w funkcji
temperatury zewntrznej (S1, S2).
69
4.7. Instalacja z aparatami indukcyjnymi
Cech instalacji klimatyzacyjnej z aparatami indukcyjnymi jest to, e centralnie jest

przygotowywane powietrze pierwotne - dostarczane do pomieszcze w iloci wystarczajcej
ze wzgldw higienicznych. Natomiast temperatura jest utrzymywana poprzez korekt
parametrw w tzw. aparatach indukcyjnych zamontowanych w kadym pomieszczeniu i
indywidualnie regulowanych. Ukad taki pokazano na rys. 7 i 8.
Rys. 7. Instalacja klimatyzacyjna wysokoprdkociowa z aparatami indukcyjnymi: PL -powietrze pierwotne, SL

- powietrze wtrne, ZL - nawiew, W - zasilanie wodne.
Rys. 8. Zasada zasilania aparatw indukcyjnych z zaworem regulacyjnym dla:

a) 2-przewodw, b) 3-przewodw, c) 4-przewodw.
70
4.8. Systemy ze zmiennym strumieniem powietrza (VAV)
Koszty eksploatacji instalacji klimatyzacyjnych skadaj si z kosztw transportu powietrza

oraz kosztw przygotowania powietrza nawiewanego. Koszty transportu stanowi znaczn
cz i mog dochodzi nawet do 50%. Dopasowanie iloci powietrza nawiewanego do
aktualnych potrzeb pomieszcze jest rdem oszczdnoci energii elektrycznej potrzebnej do
napdu wentylatorw. Realizacja takiej koncepcji instalacji wystpuje w systemach ze
zmiennym strumieniem powietrza (VAV). Na rys. 9 i 10 pokazano schematy instalacji ze
zmiennym strumieniem powietrza.
Rys. 9. Instalacja klimatyzacyjna ze zmiennym strumieniem powietrza (VVS) z nagrzewnic

i chodnic; regulacja temperatury w pomieszczeniu za pomoc nagrzewnicy /chodnicy
oraz prze zmian obrotw wentylatora.
Rys. 10. Instalacja klimatyzacyjna ze zmiennym strumieniem powietrza z pojedynczymi regulatorami

temperatury w pomieszczeniach przez zmian przepywu powietrza i dopasowanie cinienia
w kanale poprzez zmian obrotw wentylatora.
4.9. Systemy sufitw chodzcych
Wzrost liczby urzdze uatwiajcych i przyspieszajcych prac oraz umilajcych

wypoczynek (komputery, drukarki, dodatkowe owietlenie, urzdzenia elektroniczne domowe
itp.) spowodoway znaczny wzrost obcie cieplnych w pomieszczeniach - co generuje
71
dodatkowe obcienia chodnicze. Efektem tego jest znaczny wzrost obcie chodniczych
pomieszcze, przekraczajcy czsto 100 W/m2. Stosowanie tradycyjnych systemw
klimatyzacyjnych przyczynia si w tych przypadkach do nadmiernego wzrostu wymiarw
instalacji i spadku komfortu cieplnego w pomieszczeniach w wyniku zbyt wysokich
prdkoci i gradientw temperatur. Koniecznoci stao si poszukiwanie nowych koncepcji
rozwiza klimatyzacji. Jedn z moliwoci
jest oddzielenie funkcji chodzenia
realizowanego poprzez powierzchnie chodzce w pomieszczeniu od wentylacji realizowanej
poprzez oddzielny system, co redukuje ilo powietrza nawiewanego do niezbdnego
minimum ze wzgldw higienicznych. Chodzenie sufitami chodzcymi okazao si
najlepszym rozwizaniem prowadzcym do usuwania nadmiernych zyskw ciepa oraz do
osignicia wymaganego komfortu cieplnego w pomieszczeniach niemieszkalnych.
Systemy sufitw chodzcych mog mie wiele rozwiza, jednak podstawow rnic
pomidzy tymi systemami a chodzeniem powietrznym jest sposb przepywu ciepa. W
systemach sufitw chodzcych ciepo przepywa na drodze promieniowania i konwekcji,
podczas gdy chodzenie zimnym powietrzem nastpuje tylko na drodze konwekcji. Ma to
znaczcy wpyw na komfort cieplny, przepyw i rozdzia powietrza w pomieszczeniu.
Instalacja sufitu chodzcego musi wsppracowa z instalacj powietrzna, ktrej zadaniem
jest dostarczanie niezbdnej, ze wzgldw higienicznych, iloci powietrza wieego i
osuszanie powietrza przy niesprzyjajcych warunkach zewntrznych. Osuszanie powietrza
ma na celu zabezpieczenie powierzchni sufitu chodzcego przed kondensacj wilgoci
zawartej w powietrzu przy przekroczeniu punktu rosy. Gwne obcienie chodnicze
przypada na sufit chodzcy. Powoduje to zmniejszenie do minimum wymiarw instalacji
powietrznej oraz zmniejszenie zuycia energii napdowej przez wentylatory nawiewu i
wywiewu powietrza.
Powietrze o temperaturze 24oC i 50 % wilgotnoci wzgldnej posiada punkt rosy o
temperaturze 13oC. Typowy zakres temperatur wody zasilajcej strop chodzcy wynosi 1416oC co jest 1-3oC powyej temperatury punktu rosy. Aby okreli niezbdn ilo powietrza
zapewniajcego bezpieczny poziom wilgotnoci w pomieszczeniu naley przeprowadzi
odpowiednie obliczenia obcie cieplnych i zyskw wilgoci. Najwikszy wpyw na te
obcienia, w wikszoci przypadkw, ma liczba przebywajcych ludzi i ich poziom
aktywnoci.
Na przykad w Skandynawii typowymi parametrami powietrza nawiewanego s: temperatura
wg termometru suchego = 13oC i temperatura wg termometru mokrego = 12oC. Aby osign
wymagany poziom wilgotnoci w pomieszczeniu naley dostarczy ok. 70 m3/h powietrza na
kad osob. Jeli okrelimy, e na jedn osob przypada ok. 14 m2 powierzchni uzytkowej
pomieszczenia, wwczas wymagany strumie powietrza nawiewanego wynosi ok. 5 m3/h na
m2. Systemy w Skandynawii s projektowane na minimaln ilo powietrza nawiewanego
rwn 5,4-7,2 m3/h na m2 . Nawiew powietrza wieego w iloci 5,4 m3/h na m2 spowoduje
odpowiednie osuszenie powietrza oraz dodatkowo zapewni efekt chodniczy ok. 20,4 W/m2.
Strop chodzcy jest wwczas wymiarowany na pozostae obcienia chodnicze.
Oglnie systemy sufitw chodzcych mona podzieli na dwa rodzaje:
dziaajce z przewag konwekcyjnej wymiany ciepa (ok. 85% konwekcja, 15%
promieniowanie),
dziaajce przy duym udziale wymiany ciepa poprzez promieniowanie (ok. 45%-55%
udziau promieniowania).
Podstawowymi czynnikami wpywajcymi na konsumpcj energii w systemach sufitw
chodzcych s:
rnica pomidzy redni temperatur wody a redni temperatur powierzchni sufitu
chodzcego,
72
gradient temperatury pomidzy rurami z wod chodzc,

udzia promieniowania w usuwaniu zyskw ciepa,
wydajno ukadu.
Zasadniczymi cechami wsppracujcego z sufitami chodzcymi powietrznego systemu
klimatyzacji (HVAC) wpywajcymi na minimalizacj zuycia energii s:
minimalna ilo powietrza zewntrznego,
moliwo zastosowania wolnego chodzenia,
zastosowanie zasobnikw lodowych by zminimalizowa szczyty energetyczne i umoliwi
uycie taszej energii elektrycznej,
uycie wentylacji tokowej lub mieszajcej,
hydrauliczna kontrola obiegu wody chodzcej - chodnica powietrza - sufit chodzcy wytwornica wody lodowej - chodnia wieowa.
Mae rnice temperatur i wysoce efektywna konstrukcja eber pozwala pracowa systemowi
sufitu chodzcego przy stosunkowo wysokich temperaturach wody chodzcej.
5. Ocena najpowszechniej stosowanych systemw klimatyzacyjnych w wietle kryteriw
szczegowych
Na rys. 11 AJ przedstawiono schematy najczciej stosowanych systemw

klimatyzacyjnych ze szczeglnym uwzgldnieniem rozdziau powietrza w pomieszczeniu.
Systemy te byy przedmiotem oceny ze wzgldu na szereg kryteriw szczegowych, ktre
projektant musi bra pod uwag na etapie wyboru systemu. Wyniki zaprezentowano w
tablicy 1 [3].
Zmienny strumie powietrza,

ogrzewanie statyczne, rozdzia gra - gra

ogrzewanie statyczne, rozdzia d - gra

przepyw wyporowy (tokowy),
ogrzewanie statyczne
Stay strumienia powietrza,

ogrzewanie statyczne, rozdzia gra - gra
73
System 4-rurowy z klimakonwektorami

wentylatorowymi dla grzania i chodzenia
z centralnym zasilaniem powietrzem pierwotmym
System indukcyjny 4-rurowy
System indukcyjny 2-rurowy

ze zmienn iloci powietrza
Stay strumienia powietrza,ogrzewanie

statyczne, przepyw wyporowy
Sufit chodzony, centralne zasilanie powietrzem pierwotnym,

przepyw wyporowy (tokowy), ogrzewanie statyczne
Rys.11. Zestawienie najczciej stosowanych systemw klimatyzacyjnych ze szczeglnym
uwzgldnieniem rozdziau powietrza
74
Tablica 1. Kryteria i optymalno wyboru najpowszedniej stosowanych systemw klimatyzacyjnych
Elewacja
z parapetem pod okiennym

bez parapetu podokiennego
z wywiewnikami
z otwieranymi oknami
z wewntrznymi zasonami
Wykorzy- sufit podwieszony gadki

sufit podwieszony ze spoinami
stanie
sufit siatkowy
sufitu
o
o
o
o
o
o
o
o
brak sufitu podwieszanego
Wielko
pomieszczenia
Gboko
pomiesz.
Wysoko
pomiesz.
Podoga
due pomieszczenie biurowe

biuro grupowe
biuro poj. dla 2 osb
Owietlenie
oprawy wbudowane
oprawy zabudowane
oprawy zawieszone
Elastyczno
Ogrzewanie
cianki dziaowe
meble, fasady przestawne
4
5
6
10
dua, ponad 7 m
normalna
wysokie, ponad 3 m
normalna
pusta (podwjna) podoga
podoga jastrychowa
powietrzem went. lub klimatyz.

podst.obci. przez pow. grzejn
pow.grzejne ind. regulowane
pod sufitem
Wyloty
powietrza w przestrzeni midzystropowej
w parapecie okiennym
w cianie wewntrznej
w pododze
11
12
13
14
15
16
Regulacja
Due obcienie chodnicze pomiesz.
Poziom haasu
Komfort
prdko powietrza
profil temperatury ogrzewania
profil temperatury chodzenia
ekranowanie okna (osona)
Odpro wadzenie zanieczyszcze

Odpro wadzenie ciepa
koszty inwestycyjne
koszty energetyczne
potrzeba konserwacji
zapotrzebow. miejsca na centrale
zapotrzebow. miejsca na kanay
o
o
o
o
o
o
o
o
- bardzo odpowiedni, bardzo korzystny, - korzystny, - odpowedni w ograniczonym zakresie,

o - nie odpowiedni,
- odpada.
17
Ekonomiczno
75
5. Przykady schematw ideowych instalacji klimatyzacyjnych
Na rys. 12-16 pokazano pi typowych ukadw klimatyzacyjnych, w kolejnoci: ukad

klasyczny jednokanaowy, ukad jednokanaowy z nagrzewnicami strefowymi, ukad
jednokanaowy ze zmienn iloci powietrza (VAV), ukad dwukanaowy, ukad z
powietrzem wieym i klimakonwektorami w pomieszczeniach.
Rys. 12. Schemat ideowy instalacji jednokanaowej ze staym strumieniem powietrza nawiewanego: 1 - aluzja
ochronna, 2 - przepustnica, 3 - komora mieszania, 4 - filtr powietrza, 5 - nagrzewnica wstpna,
6 - chodnica, 7 - nawilacz wodny, 8 - nagrzewnica wtrna,
9 - wentylator nawiewny, 10 - wentylator wywiewny.
Rys. 13. Schemat ideowy instalacji jednokanaowej z nagrzewnicami wtrnymi: 1 - komora mieszania, 2 - filtr
powietrza, 3 - nagrzewnica wstpna, 4 - chodnica, 5 - nawilacz wodny, 6 - wentylator nawiewny,
7 - nagrzewnica wtrna - strefowa, 8 - wentylator wywiewny.
76
Rys. 14. Schemat ideowy instalacji klimatyzacyjnej jednokanaowej ze zmiennym strumieniem powietrza
(VAV):1 - komora mieszania, 2 - filtr powietrza, 3 - nagrzewnica wstpna, 4 - chodnica, 5 - nawilacz wodny,
6 - wentylator nawiewny, 7 - nagrzewnica wtrna - strefowa, 8 - wentylator wywiewny.
Rys. 15. Schemat ideowy instalacji klimatyzacyjnej dwukanaowej z dodatkowym kanaem minimalnej iloci
powietrza wieego:1 - kana minimalnej iloci powietrza wieego, 2 - kana maksymalnej iloci
powietrza wieego, 3 - kana zbiorczy, 4 -nagrzewnica, 5 - chodnica powietrza wieego,
6 - filtr powietrza, 7 - nawilacz wodny, 8 - wentylator nawiewny, 9 - wentylator wywiewny,
10 - nagrzewnica, 11 - chodnica, 12 - skrzynka mieszajca
77
Rys. 16. Schemat ideowy instalacji klimatyzacyjnej z aparatami indukcyjnymi: 1 - komora mieszania, 2 - filtr
powietrza, 3 - nagrzewnica wstpna, 4 - chodnica, 5 - nawilacz wodny, 6 - nagrzewnica
wtrna (alternatywnie), 7 - wentylator nawiewny (pierwotny), 8 - wentylator wywiewny.
5. Literatura
[1] Arbeitskreis der Dozenten fr Klimatechnik: Handbuch der Klimatechnik. Bd. 1 - 1989,
Bd. 2 - 1989, Bd. 3 - 1988, Verlag C.F. Mller, Karlsruhe.
[2] Bach H., Baumgarth S. i inni: Regelungstechnik in der Versorgungstechnik. Verlag C.F.
Mueller Karlsruhe 1988.
[3] Daniels K.: Gebudetechnik. Oldenbourg Verlag Mnchen 1992.
[4] Johnes W.P.: Klimatyzacja, Arkady, Warszawa 1981;
[5] Lampe G.: Projekt klimatyzacji a projekt budynku, Arkady, Warszawa 1981;
[6] Przydrny S., Ferencowicz J.: Klimatyzacja, Politechnika Wrocawska 1989;
[7] Recknagel, Sprenger, Hnmann: Taschenbuch fr Heizung und Klimatechnik.
Oldenbourg, Verlag Mnchen 1993.
78
VII. SUFITY CHODZCE W KLIMATYZACJI POMIESZCZE

1. Wprowadzenie
Rozwj cywilizacyjny czowieka oraz wzrost liczby urzdze uatwiajcych i przyspieszajacych prac oraz
umilajcych wypoczynek (komputery, drukarki, dodatkowe owietlenie, urzdzenia elektroniczne domowe itp.)
spowodoway znaczny wzrost obcie cieplnych w pomieszczeniach - co generuje dodatkowe obcienia
chodnicze. Efektem tego jest znaczny wzrost obcie chodniczych pomieszcze, przekraczajcy czsto 100
W/m2. Stosowanie tradycyjnych systemw klimatyzacyjnych przyczynia si w tych przypadkach do
nadmiernego wzrostu wymiarw instalacji i spadku komfortu cieplnego w pomieszczeniach w wyniku zbyt
wysokich prdkoci i gradientw temperatur. Koniecznoci stao si poszukiwanie nowych koncepcji
rozwiza klimatyzacji. Jedn z moliwoci jest oddzielenie funkcji chodzenia realizowanego poprzez
powierzchnie chodzce w pomieszczeniu od wentylacji realizowanej poprzez oddzielny system, co redukuje
ilo powietrza nawiewanego do niezbdnego minimum ze wzgldw higienicznych. Chodzenie sufitami
chodzcymi okazao si najlepszym rozwizaniem prowadzcym do usuwania nadmiernych zyskw ciepa oraz
do osignicia wymaganego komfortu cieplnego w pomieszczeniach niemieszkalnych.
Przeprowadzone badania [1,5], oraz analizy dziaajcych systemw sufitw chodzcych [3,7,8] dowodz
osigania przez te systemy wysokiego poziomu komfortu cieplnego dla uytkownikw pomieszcze. Z
przeprowadzonych analiz ekonomicznych dla warunkw niemieckich [1,2] i skandynawskich [8] wynika, e
zastosowanie systemw sufitw chodzcych przy duych obcieniach chodniczych pomieszcze przyczyni
si moe do redukcji kosztw eksploatacyjnych (energetycznych) i inwestycyjnych w porwnaniu np. z
systemami ze zmienn iloci powietrza (VVS).
Duy wpyw na sprawno eksploatacyjn systemw sufitw chodzcych ma sposb automatycznej regulacji
caego ukadu, jak i optymalne dopasowanie charakterystyk dynamicznych ukadw serowania i obsugiwanych
pomieszcze.
2. Opis systemw sufitw chodzcych

Systemy sufitw chodzcych mog mie wiele rozwiza, jednak podstawow rnic pomidzy tymi
systemami a chodzeniem powietrznym jest sposb przepywu ciepa. W systemach sufitw chodzcych ciepo
przepywa na drodze promieniowania i konwekcji, podczas gdy chodzenie zimnym powietrzem nastpuje
tylko na drodze konwekcji. Ma to znaczcy wpyw na komfort cieplny, przepyw i rozdzia powietrza w
pomieszczeniu.
Instalacja sufitu chodzcego musi wsppracowa z instalacj powietrzna, ktrej zadaniem jest dostarczanie
niezbdnej, ze wzgldw higienicznych, iloci powietrza wieego i osuszanie powietrza przy niesprzyjajcych
warunkach zewntrznych. Osuszanie powietrza ma na celu zabezpieczenie powierzchni sufitu chodzcego
przed kondensacj wilgoci zawartej w powietrzu przy przekroczeniu punktu rosy. Gwne obcienie
chodnicze przypada na sufit chodzcy. Powoduje to zmniejszenie do minimum wymiarw instalacji
powietrznej oraz zmniejszenie zuycia energii napdowej przez wentylatory nawiewu i wywiewu powietrza.
0
Powietrze o temperaturze 24 C i 50 % wilgotnoci wzgldnej posiada punkt rosy o temperaturze 13 C. Typowy

0
zakres temperatur wody zasilajcej strop chodzcy wynosi 14-16 C co jest 1-3 C powyej temperatury punktu
rosy. Aby okreli niezbdn ilo powietrza zapewniajcego bezpieczny poziom wilgotnoci w pomieszczeniu
naley przeprowadzi odpowiednie obliczenia obcie cieplnych i zyskw wilgoci. Najwikszy wpyw na te
obcienia, w wikszoci przypadkw, ma liczba przebywajcych ludzi i ich poziom aktywnoci.
Na przykad w Skandynawii typowymi parametrami powietrza nawiewanego s: temperatura wg termometru
0
suchego wynosi 13 C i temperatura wg termometru mokrego wynosi 12 C. Aby osign wymagany poziom
wilgotnoci w pomieszczeniu naley dostarczy ok. 70 m3/h powietrza na kad osob. Jeli okrelimy, e na
jedn osob przypada ok. 14 m2 , wwczas wymagany strumie powietrza nawiewanego wynosi ok. 5 m3/h na
3
m2. Systemy w Skandynawii s projektowane na minimaln ilo powietrza nawiewanego rwn 5,4-7,2 m /h
na m2 . Nawiew powietrza wieego w iloci 5,4 m3/h na m2 spowoduje odpowiednie osuszenie powietrza oraz
dodatkowo zapewni efekt chodniczy ok. 20,4 W/m2. Strop chodzcy jest wwczas wymiarowany na pozostae
obcienia chodnicze.
79
3. Budowa i dziaanie systemw sufitw chodzcych

Oglnie systemy sufitw chodzcych mona podzieli na dwa rodzaje:
dziaajce z przewag konwekcyjnej wymiany ciepa (ok. 85% konwekcja, 15% promieniowanie),
dziaajce przy duym udziale wymiany ciepa poprzez promieniowanie (ok. 45%-55% udziau
promieniowania).
Sufity chodzce z przewag konwekcji
Cech charakterystyczn tych systemw jest usuwanie zyskw ciepa z pomieszczenia gwnie na drodze
konwekcji. Elementy typu konwektorowego mog dostarczy do 85% energii chodniczej na drodze konwekcji i
s w stanie dostarczy prawie dwa razy wicej energii chodniczej na jednostk dugoci w porwnaniu do
elementw pytowych [8] (rys.1).
Elementy typu konwektorowego wystpuj
rwnie w wersji z zamknitym spodem i
otwartymi bokami. Rozwizanie to zabezpiecza
je przed niebezpieczestwem wystpienia
skrapla-nia w nieprzewidzianych sytuacjach.
Rys.1. Porwnanie wydajnoci rnych
elementw sufitw chodzcych [9].
Innym rozwizaniem jest poczenie elementu
nawiewu powietrza z elementem stropu
chodzcego w jeden element, ktry dziki inektorowemu wymuszaniu przepywu powietrza przez element
konwekcyjny zwiksza jednostkow wydajno chodnicz elementu. Zaletami jednostek konwekcyjnych s:
wiksza jednostkowa wydajno, a co za tym idzie zajmowana mniejsza przestrze sufitu oraz moliwo
bezporedniej wsppracy z systemem powietrznym.
Sufity chodzce z duym udziaem promieniowania
W naszej strefie klimatycznej chodzenie sufitowe paszczyznowe dziaajce z przewag promieniowania
znalazo ju do szerokie zastosowanie (gwnie w Europie zachodniej). W ofercie handlowej mona znale
wiele rozwiza paszczyznowych sufitw chodzcych dziaajcych z przewag promieniowania.
Na rys. 2 pokazano przekrj przez aluminiowy panel
sufitu chodzcego zintegrowanego z systemem
rurowym i okrytego cienk warstw dekoracyjnego
tynku. cise dopasowanie rur do aluminium i
wysoka przewodno cieplna aluminium zapewniaj
wysoki efekt promieniowania w procesie wymiany
ciepa.
Rys. 2. Element sufitu chodzcego o wysokim efekcie

promieniowania.
4. Komfort cieplny i jako powietrza w pomieszczeniach z sufitami chodzcymi

Jednym z najwaniejszych parametrw majcym wpyw na odczucie komfortu cieplnego w pomieszczeniu jest
temperatura odczuwalna, bdca przy zaoeniu, e emisja ciepa ciaa ludzkiego skada si w rwnej czci z
promieniowania i konwekcji, redni arytmetyczn temperatury powietrza i temperatury otaczajcych
powierzchni w pomieszczeniu. Przy powietrznym systemie klimatyzacji temperatura powierzchni jest zawsze
wysza od temperatury powietrza w pomieszczeniu, std aby zapewni temperatur odczuwaln na pewnym
poziomie koniecznym staje si obnienie temperatury powietrza poniej wymaganej temperatury odczuwalnej
(musimy dostarczy wiksz ilo energii chodniczej).
80
W pomieszczeniach wyposaonych w sufity chodzce dziaajce z przewag promieniowania, temperatura

powierzchni pomieszczenia (nie tylko chodnego sufitu) jest nisza lub ostatecznie rwna temperaturze
powietrza w pomieszczeniu (rys. 3).
Rys. 3. Wystpujce rnice temperatur pomidzy cianami a powietrzem w pomieszczeniu dla

sufitw chodzcych i powietrznych systemw chodzenia [5].
Jest to sytuacja rnica to rozwizanie od pomieszcze klimatyzowanych powietrznie. Pozwala to na
utrzymywanie temperatury powietrza w pomieszczeniu powyej wymaganej temperatury odczuwalnej (w
praktyce ok. 2K), zapewniajc nadal wymagany komfort cieplny. Rnica jest tym wiksza, im wikszy jest
udzia powierzchni sufitu chodzcego w cakowitej powierzchni pomieszczenia.
Prdkoci przepywu powietrza w pomieszczeniu
Porwnanie prdkoci przepywu powietrza w pomieszczeniu dla systemu sufitu chodzcego w kombinacji z
innymi systemami pokazano na rys.4 [1]. Obiektami bada by system sufitu chodzcego (SCH) w kombinacji z
systemem wentylacji tokowej z poziomu posadzki (NT) i systemem nawiewnikw wirowych z poziomu sufitu
(NW). W przypadku wentylacji tokowej powietrze byo nawiewane poprzez nawiewniki kolumnowe ustawione
2
na posadzce. Przy wszystkich testach obcienie chodnicze wynosio 60 W/m posadzki, przy zmiennym
udziale procentowym poszczeglnych rde.
1 - 100% SCH,
2 - 92% SCH + 8% NT,
3 - 85% SCH + 15% NW,
4 - 80% SCH + 20% NW,
5 - 75% SCH + 25% NW,
6 - 40% SCH + 60% NW,
7 - 100% NW.
Rys. 4. Porwnanie
wystpujcych prdkoci
powietrza w pomieszczeniu
przy rnych ukadach
klimatyzacyjnych [1].
81
Prdkoci powietrza w pomieszczeniu mierzone byy w 22 punktach na 4 poziomach pomieszczenia (88

punktw). Bardzo niskie wartoci prdkoci przepywu powietrza wystpoway przy zastosowaniu samego
sufitu chodzcego (krzywa 1) i przy kombinacji wentylacji tokowej (krzywa 2). Przy 25% udziale powietrza
nawiewanego w usuwaniu obcie chodniczych i kombinacji sufitu chodzcego z nawiewem wirowym
sufitowym, pomierzone prdkoci rwnie byy niewielkie i mieciy si poniej redniej wartoci 0,2 m/s
(krzywa 5). Nawet przy 60% udziale powietrza nawiewanego wystpowao wiele prdkoci poniej 10 cm/s.
Mona zauway, e systemy kombinowane (krzywe 2 do 5) charakteryzuj si satysfakcjonujcymi
prdkociami przepywu powietrza w porwnaniu do systemw tylko powietrznych.
Zbyt duy gradient temperatury w przekroju pomieszczenia moe by przyczyn znacznego dyskomfortu
cieplnego odczuwanego przez uytkownikw pomieszcze pomimo utrzymywania redniej temperatury w
pomieszczeniu na odpowiednim poziomie. Wyniki bada Olsena i Fangera [4] (1979) okrelaj, e przy rnicy
temperatur pomidzy kostkami (0,1m) a gow (1,1m) rwnej 2.8K, 5% osb jest niezadowolonych, natomiast
przy 3.7K, 10% osb jest niezadowolonych (test 180min. przy staej rnicy temperatur).
Wyniki bada niemieckich [1,5] pokazuj, e przy zastosowaniu chodzenia paszczyznami sufitowymi rnice
temperatur w przekroju pomieszczenia s praktycznie nieznaczne. Jedynie poprzez zwikszanie udziau
wentylacji w usuwaniu zyskw ciepa wystpuj zauwaalne rnice temperatur w pomieszczeniu (rys. 5).
Warto zauway, e temperatura powietrza w dolnych partiach pomieszczenia zaley w znacznym stopniu od
udziau wentylacji, natomiast w grnych partiach dominuje wpyw sufitu chodzcego. Przy 25% udziale
wentylacji wzrost temperatury na odcinku 0,1m do 1,1m wynosi 1,5K .
Gdzie:
tL- temperatura powietrza na poziomie h ,
tL1.1- temperatura powietrza na poziomie 1,1m.
NR
KRZYWEJ
4
3
2
1
OBCIENIE
CHODNICZE
(W/m2)
50
54
52
36
KROTNO
WYMIANY
POWIETRZA
(h-1)
3.2
3.2
3.2
2.8
% UDZIA W USUWANIU OBCIE

CHODNICZYCH
SUFIT CHODZCY
99
80
75
0
WENTYLACJA
TEMPERATURA
POWIETRZA
(0C)
1
20
25
100
25.6
23.0
24.7
27.3
Rys. 5. Rnice temperatur powietrza w pionowym przekroju pomieszczenia [5].
82
Asymetria promieniowania
Zmienno temperatur powierzchni otaczajcych przegrd w
pomieszczeniu moe zmniejszy komfort cieplny, nawet przy
dopuszczalnej temperaturze odczuwalnej. W celu okrelenia
wpywu rnej temperatury powierzchni na komfort cieplny w
pomieszczeniu wprowadzono pojcie asymetrii promieniowania.
Podczas testw [5] przy obcieniach chodniczych
2
rnic
pomieszczenia powyej 100 W/m zanotowano
temperatur pomidzy grn i doln pprzestrzeni, w centrum
pomieszczenia 1,1 m ponad posadzk, wynoszc tU = 5,3 K,
znacznie poniej okrelonego przez Fangera (rys.6) limitu dla
powierzchni sufitu chodzcego wynoszcego tU = 14K .
Rys. 6. Procent niezadowolonych osb z
powodu asymetrii promieniowania
(Fanger 1985).
Podsumowujc zagadnienia komfortu cieplnego mona stwierdzi, e w pomieszczeniach chodzonych sufitami
chodzcymi, a w szczeglnoci dziaajcymi z przewag promieniowania - osigany jest wysoki poziom
komfortu cieplnego, nawet przy duych obcieniach chodniczych. Przyczyniaj si do tego: wystpowanie
minimalnych gradientw temperatury w pionowym przykroju pomieszczenia, mae prdkoci powietrza w
pomieszczeniu, ponadto zastosowanie duych powierzchni promieniujcych przyczynia si do obnienia
temperatury odczuwalnej w pomieszczeniu, co pozwala na utrzymywanie wyszej temperatury powietrza w
pomieszczeniu.
5. Porwnanie kosztw energetycznych i inwestycyjnych systemw sufitw chodzcych i

systemw ze zmienn iloci powietrza (VVS)
Decydujcym o zastosowaniu lub nie danego systemu klimatyzacji, oprcz osiganego komfortu cieplnego, s
jego koszty inwestycyjne i eksploatacyjne (energetyczne). Kocowy efekt zaley od wielu czynnikw, lecz
najwaniejszym jest optymalne wykorzystanie moliwoci danych systemw.
Podstawowymi czynnikami wpywajcymi na konsumpcj energii w systemach sufitw chodzcych s:
rnica pomidzy redni temperatur wody a redni temperatur powierzchni sufitu chodzcego,
gradient temperatury pomidzy rurami z wod chodzc,
udzia promieniowania w usuwaniu zyskw ciepa,
wydajno ukadu.
Zasadniczymi cechami wsppracujcego z sufitami chodzcymi powietrznego systemu klimatyzacji (HVAC)
wpywajcymi na minimalizacj zuycia energii s:
minimalna ilo powietrza zewntrznego,
moliwo zastosowania wolnego chodzenia,
zastosowanie zasobnikw lodowych by zminimalizowa szczyty energetyczne i umoliwi uycie taszej
energii elektrycznej,
uycie wentylacji tokowej lub mieszajcej,
hydrauliczna kontrola obiegu wody chodzcej - chodnica powietrza - sufit chodzcy - wytwornica wody
lodowej - chodnia wieowa.
Mae rnice temperatur i wysoce efektywna konstrukcja eber pozwala pracowa systemowi sufitu
chodzcego przy wysokich parametrach wody chodzcej. Na rys. 7 pokazano temperatury mogce wystpi na
powierzchni rnych typw sufitw chodzcych przy tej samej temperaturze wody zasilajcej [1]. Aluminiowe
panele zintegrowane z rurami wodnymi i cienk powok z tynku osigaj redni temperatur ok. 17,4C przy
temperaturze wody chodzcej rwnej 16C. rednia temperatura paneli podwieszonych do rur miedzianych
moe by ok. 3K wysza przy tej samej temperaturze wody. By osign wic t sam wydajno sufitu
chodzcego naley obniy temperatur wody chodzcej ok. 3K. Najbardziej optymalny rozkad temperatur
mona osign przy zastosowaniu elementw zintegrowanych lub gsto rozmieszczonych na powierzchni
paneli rurek kapilarnych.
83
Zastosowanie systemw sufitw chodzcych niesie ze sob ryzyko wystpienia kondensacji pary wodnej
zawartej w powietrzu przy najbardziej niekorzystnych warunkach pracy ukadu. Zazwyczaj najbardziej
niekorzystnym punktem jest miejsce zasilania wod chodzc paneli sufitowych. Jeeli system sufitu
chodzcego wymaga niskich parametrw wody chodzcej (np. ze wzgldu na swoj konstrukcj), wwczas
niezbdnym staje si osuszenie dostarczanego powietrza w okresach gdy zawiera ono zbyt duo wilgoci. Gdy
osuszanie odbywa si na drodze chodzenia koniecznym jest jego podgrzewanie w systemie klimatyzacji.
Rys. 7. Wpyw konstrukcji sufitu chodzcego na temperatur powierzchni chodzcej [1].

Przy wyborze wsppracujcego systemu wentylacji mamy do wybory praktycznie dwie moliwoci: system
wentylacji z nawiewnikami rdowymi z poziomu posadzki lub system nawiewnikw mieszajcych z poziomu
sufitu (nawiewniki wirowe i/lub szczelinowe). Uycie nawiewnikw sufitowych pozwala na nawiew powietrza
o niszych temperaturach ni przy wentylacji z nawiewnikami rdowymi. Przy wysokiej wilgotnoci
powietrza zewntrznego, koniecznym staje si osuszanie powietrza nawiewanego w celu uniknicia skraplania
wilgoci z powietrza na powierzchni sufitu chodzcego (podniesienie temperatury punktu rosy). Z uwagi na to,
e przy nawiewie sufitowym moemy nawiewa powietrze o niszej temperaturze wymaga ona mniejszego
podgrzewania, a nawet w niektrych przypadkach mona zrezygnowa z niego zupenie.
Udzia promieniowania w caoci wymiany ciepa w pomieszczeniu w obecnie stosowanych systemach sufitw
chodzcych wynosi od 5% do 55%. Gdy system pracuje przy wysokim udziale promieniowania, temperatura
odczuwalna w pomieszczeniu, zaleca od temperatury powietrza i przegrd otaczajcych, jest ok. 2K nisza od
temperatury powietrza. Systemy takie zuywaj wic mniej energii od systemw konwekcyjnych, gdy
temperatura odczuwalna i komfort cieplny s takie same pomimo wyszej temperatury powietrza.
Iloci powietrza zewntrznego przy zastosowaniu systemu sufitu chodzcego musi zapewni niezbdn ilo
powietrza wieego dla uytkownikw pomieszczenia oraz czasami usun niektre zyski ciepa. Jednak gwne
obcienie chodnicze przypada na sufit chodzcy. Przyczynia si to do zmniejszenia energii napdowej
wentylatorw nawiewu i wywiewu powietrza. Szczytowe zuycie energii w budynkach biurowych przypada na
maksymalne wartoci obcie chodniczych. Systemy klimatyzacji ze zmienn iloci powietrza (VVS) pracuj
w tych okresach na maksymalnych wydajnociach. Zastosowanie systemw sufitw chodzcych niweluje te
szczyty i umoliwia ograniczenie zuycia szczytowej energii elektrycznej.
Wysoka temperatura wody chodzcej znakomicie sprzyja zastosowaniu wolnego chodzenia (free cooling)
przez wiksz cz roku. Gdy uywamy wytwornicy wody lodowej wspczynnik wydajnoci urzdzenia
(COP) moe zatem by zwikszony poprzez podniesienie temperatury parowania.
Razem z systemami sufitw chodzcych w duych ukadach klimatyzacyjnych korzystnym jest zastosowanie
chodni wieowych. Powodem jest maa rnica rednich temperatur wody chodzcej i powierzchni sufitu
chodzcego, co umoliwia zastosowanie relatywnie wysokiej temperatury wody chodzcej.
84
Dodatkowo, przy projektowaniu instalacji sufitw chodzcych naley rozpatrzy moliwo zastosowania
zasobnikw lodu. Podwyszony wspczynnik wydajnoci (COP) wytwornicy wody lodowej w godzinach
nocnych z uwagi na nisk temperatur powietrza zewntrznego wpywa na zmniejszenie konsumpcji energii
przez wytwornic. Zastosowanie zasobnika lodu i wykorzystanie pozaszczytowych cen energii dodatkowo moe
obniy koszty energetyczne instalacji.
W tablicy 1 zestawiono sumaryczne zuycie energii i sumaryczne koszty energii dla rnych ukadw
klimatyzacji, przyjmujc za 100% ukad ze zmienn iloci powietrza (VVS).
Tablica 1. Zestawienie zuycia i kosztw energii dla rnych systemw klimatyzacji pomieszcze dla warunkw
2
2
niemieckich (Brunk, 1993) przy 50 W/m obcie chodniczych wewntrznych i 23 W/m obcie
chodniczych zewntrznych [1].
TYP
NR
OPIS
SYSTEMU
NAPD POMP I
WENTYLATORW
ZUYCIE ENERGII w %
WYTWARZANIE
ENERGII CHODNICZEJ
DLA CHODNICY
POWIETRZA
I SUFITU
CHODZCEGO
Zmienna ilo powietrza,

nawiewniki sufitowe
Sufit chodzcy, chodzenie
mechaniczne, staa ilo
powietrza, wentylacja
tokowa
jw. dodatkowo wolne
chodzenie
Sufit chodzcy, chodzenie
mechaniczne, staa ilo
powietrza, nawiewniki
sufitowe
jw. dodatkowo wolne
chodzenie
jw. dodatkowo zasobniki
lodu
100
3
4
5
6
WYTWARZANIE
ENERGII CIEPLNEJ
DLA NAGRZEWNICY
POWIETRZA
CAKOWITE
KOSZTY
ENERGII
W %
100
100
100
64
547
135
78
60
125
135
63
64
425
67
70
60
118
67
58
60
118
67
50
Wyniki zestawione w tablicy 1 obrazuj o ile moliwe jest zmniejszenie kosztw energetycznych poprzez
zastosowanie odpowiedniego dla danej systuacji systemu klimatyzacji pomieszcze i wykorzystanie
towarzyszcych sufitom chodzcym moliwoci.
Na rysunkach 8,9,10 porwnano systemy VVS i sufitu chodzcego oraz wpyw poszczeglnych czynnikw na
koszty inwestycyjne i energetyczne [2]. Porwnania dokonano dla warunkw niemieckich przy nastpujcych
kosztach energii i wody:
energia elektryczna 0,23 DM/kWh (ok. 0,42 z/kWh),
energia cieplna
0,07 DM/kWh (ok. 0,13 z/kWh),
energia chodnicza
0,07 DM/kWh (ok. 0,12 z/kWh),
woda
5,00 DM/m3 (ok. 9,00 z/m3),
85
Rys.8. Porwnanie rednich kosztw inwestycyjnych i energetycznych instalacji sufitw chodzcych i instalacji
ze zmienn iloci powietrza (VVS)[2].
Rys.9. Wpyw iloci nawiewanego powietrza i zastosowania wolnego chodzenia na koszty energetyczne [2].
86
Rys.10. Porwnanie kosztw systemu sufitu

chodzcego z systemem VVS w funkcji
obcienia chodniczego [2].
6. Podsumowanie
Z przedstawionych analiz wynika zdecydowana przewaga systemw sufitw chodzcych nad systemami ze
zmienn iloci powietrza (VVS), zwaszcza przy wikszych obcieniach chodniczych. Granica opacalnoci
zaczyna si rednio przy obcieniu chodniczym od 45 do 55 W/m2. Podsumowujc mona stwierdzi, e
systemy sufitw chodzcych speniaj oczekiwania odnonie dobrej pracy w warunkach duych obcie
chodniczych, niosc ze sob dobre warunki komfortu cieplnego oraz moliwo ograniczenia zarwno kosztw
inwestycyjnych jak i eksploatacyjnych. Przypuszczalnie stan si wic rwnie i w Polsce rozwizaniem coraz
czciej i chtniej stosowanym (zwaszcza po wyrwnaniu cen nonikw energii ze wiatowymi).
7. Literatura
[1] Brunk M.F., Cooling ceilings - an opportunity to reduce energy costs by way of radiant
cooling, ASHRAE Transaction, 1993, DE-93-2-1.
[2] Brunk M.F., Wirtschaftlichkeitsvergleich des Khldeckensystems mit VVS-System, HLH
Bd. 45, nr 11, 1994.
[3] Busweiler U., Air coditioning with a combination of radiant cooling, displacement
ventilation, and desiccant cooling, ASHRAE Transaction, 1993, DE-93-2-3.
[4] Fanger P.O. i inni, Comfort limits for asymmetric thermal radiation, Energy & Buildings,
nr 4, 1985.
[5] Klpmann R.W., Termal comfort and air quality in rooms with cooled ceilings-results of
scientific investigations, ASHRAE Transaction, 1993, DE-93-2-2.
[6] Leonhardt H., Leistungsermittlung von Khldecken, HLH Bd. 45, nr 7, 1994.
[7] Meierhans R.A., Slab cooling and earth coupling, ASHRAE T., 1993, DE-93-2- 4.
[8] Schulz U.W., Degoumois A.,. Schnell reagierende Khldecke bei grosen
Lastschwankungen, HLH Bd. 45, nr 5, 1994
[9] Wilkins C.K., Kosonen R., Cool ceiling system: A European air-conditioning alternative,
ASHRAE Journal, 8, 1992.
87
VIII. OGLNE ZASADY DOBORU I STOSOWANIA KLIMATYZATORW

1. Oglne wiadomoci o klimatyzatorach
Zadaniem klimatyzacji, poza zapewnieniem zorganizowanej wymiany powietrza oraz jego czystoci, jest
rwnie utrzymanie w okrelonej strefie wymaganej temperatury i wilgotnoci powietrza. Zadanie to mog
realizowa zarwno ukady centralne z centralami klimatyzacyjnymi, jak rwnie ukady miejscowe oparte o
aparaty klimatyzacyjne zwane popularnie klimatyzatorami. Nazw klimatyzatory, czsto okrela si rwnie dwa
rodzaje aparatw. Jeden z nich suy do normowania temperatury powietrza w okresie ciepym, jest on bowiem
zdolny tylko do schadzania powietrza i niekontrolowanego jego osuszania, drugi rodzaj natomiast normuje
temperatur w cigu caego roku. Granica podziau na klimatyzatory i centrale klimatyzacyjne jest bardzo pynna
i zaley gwnie od indywidualnych rozwiza konstruktorw czy projektantw.
Funkcje jakie speniaj oba typy urzdze s podobne, czsto nawet jednakowe, dlatego w dalszej czci
opracowania nazwa klimatyzatory okrela bdzie urzdzenia:
lokalizowane wewntrz obsugiwanych pomieszcze lub w niewielkiej od nich odlegoci,
o stosunkowo niewielkim strumieniu objtoci powietrza, wynoszcym zazwyczaj od kilkuset do kilkunastu
tysicy m3/h,
obsugujce jedno, a w wyjtkowych wypadkach co najwyej kilka pomieszcze.
Centrale klimatyzacyjne, montowane w jedn cao z podzespow i elementw na miejscu przeznaczenia,
wymagaj najczciej osobnego pomieszczenia i sieci przewodw
rozprowadzajcych powietrze do
pomieszcze. Klimatyzatory s urzdzeniami cakowicie wykonywanymi w fabryce i zawieraj we wsplnej
obudowie wszystkie elementy do uzdatniania powietrza z automatyk i wentylatorem wcznie (tzw. urzdzenia
autonomiczne). Klimatyzatory dodatkowo charakteryzuj si na og mniejszym ni centrale strumieniem
objtoci powietrza, mniejsz moc chodnicz, bardzo zwart budow, a co za tym idzie maymi gabarytami.
Ogromn ich zalet jest brak koniecznoci budowy instalacji powietrznej czy wyodrbniania pomieszczenia na
centrale klimatyzacyjn. Nadaj si wic idealnie do klimatyzacji pomieszcze w budynkach istniejcych, w
ktrych wntrzu najczciej nie ma moliwoci lokalizacji dodatkowych instalacji powietrznych. Daj dobre
efekty przy obsudze pomieszcze o zrnicowanych obcieniach cieplnych, czy rnych wymaganych
parametrach powietrza.
Dua liczba klimatyzatorw dostpnych w chwili obecnej na rynku, estetycznie wykonanych o odpowiedniej
konstrukcji i prostej obsudze stwarza praktycznie nieograniczone moliwoci wkomponowania ich w
pomieszczenie. Maj one najczciej moliwo czy to pynnej, czy to skokowej regulacji wydajnoci
nawiewanego powietrza, jego temperatury i wilgotnoci. Zastosowanie elektroniki pozwala na zdalne
sterowanie prac klimatyzatorw za pomoc pilota i precyzyjne utrzymywanie parametrw powietrza
(oczywicie przy zastosowaniu urzdzenia o odpowiedniej wydajnoci).
2. Budowa klimatyzatorw
W zalenoci od tego jak klimatyzatory peni funkcj, mona je podzieli na:
wentylacyjno-chodzce,
wentylacyjne chodzco-ogrzewajce,
penej klimatyzacji (moliwo wentylacji, ogrzewania, chodzenia oraz regulacji wilgotnoci
wzgldnej powietrza).
Konstrukcja pierwszych dwch typw klimatyzatorw jest podobna. Rnica polega gwnie na
zamontowaniu w ich wntrzu nagrzewnicy powietrza, ktra czsto oferowana jest przez producentw
jako wyposaenie dodatkowe. Dlatego klimatyzatory chodzce i chodzco-ogrzewajce zostan
omwione wsplnie.
2.1. Klimatyzatory wentylacyjno-chodzce i chodzco-ogrzewajce
Klimatyzatory wentylacyjno-chodzce utrzymuj wymagan temperatur i czystoci powietrza w
pomieszczeniu, gdy wystpuj w nim nadwyki ciepa jawnego. Po zamontowaniu do ich wntrza
nagrzewnicy lub przystosowania obiegu chodniczego do pracy w ukadzie pompy ciepa, powoduje,
e staj si bardziej uniwersalne i mog rwnie dostarcza ciepo do pomieszczenia. Ich
wykorzystanie w naszych warunkach klimatycznych jest wwczas peniejsze, su bowiem do
caorocznego normowania temperatury powietrza w pomieszczeniu. Dodatkowo w okresie ciepym, z
88
uwagi na zamontowan w ich wntrzu chodnic, ograniczaj w pewnym stopniu wilgotno wzgldn
powietrza. Nie jest to jednak proces kontrolowany, dlatego w okresach przejciowym i zimnym te
typy klimatyzatorw nie maj adnej moliwoci regulacji wilgotnoci wzgldnej powietrza
nawiewanego do pomieszczenia.
Klimatyzatory chodzco-ogrzewajce produkowane s w czterech zasadniczych odmianach:
Typ monoblok ze skraplaczem chodzonym powietrzem,
Typ monoblok ze skraplaczem chodzonym wod,
Typ dwuczciowy ze skraplaczem chodzonym powietrzem,
Typ dwuczciowy - system Split.
Typ monoblok ze skraplaczem chodzonym powietrzem
4
POWIETRZE
POWIETRZE
POWIETRZE
ZEWNTRZNE
POWIETRZE Z
POMIESZCZENIA
Rys. 1. Klimatyzator typu monoblok ze skraplaczem chodzonym powietrzem
W rozwizaniu tym w jednej obudowie umieszczone s: filtr powietrza (1), nagrzewnica (2),
wentylator obiegu powietrza wewntrznego (3), wentylator chodzenia skraplacza (4), przepustnica (5)
- regulujca dopyw powietrza wieego z zewntrz, elementy ukadu chodniczego - parowacz (6),
skraplacz (7), sprarka (8), elementy automatycznej regulacji temperatury i pozostae elementy
zabezpieczajce i pomocnicze.
Klimatyzatory te montowane s w przegrodach zewntrznych pomieszczenia (okno, wnka
podokienna, ciana, itp.). Wad ich jest gona praca, zalet natomiast prostota montau.
Typ monoblok ze skraplaczem chodzonym wod
POWIETRZE
NAWIEWANE
NAGRZEWNICA
WENTYLATOR
POWIETRZE
PAROWACZ
OBIEGOWE
FILTR
POWIETRZE
ZEWNTRZNE
SPRARKA
SKRAPLACZ
Rys. 2. Klimatyzator typu monoblok ze skraplaczem chodzonym wod
89
Rnica pomidzy tym rozwizaniem a poprzednim polega na wyeliminowaniu skraplacza

powietrznego i zastpieniu go skraplaczem chodzonym wod. Zmienia si rwnie rozmieszczenie
elementw wewntrz obudowy, lecz zaley to gwnie od indywidualnych rozwiza producentw.
Najczciej klimatyzatory te wykonane s w formie szaf wolnostojcych.
Typ dwuczciowy ze skraplaczem chodzonym powietrzem
3
POWIETRZE
NAWIEWNE
2
1
POWIETRZE
OBIEGOWE
POWIETRZE
POWIETRZE
ZEWNTRZNE
ZEWNTRZNE
< ok. 10 m
Rys. 3. Klimatyzator dwuczciowy ze skraplaczem chodzonym powietrzem

W rozwizaniu tym klimatyzator zostaje podzielony na dwie czci: wewntrzn i zewntrzn. Obie
czci umieszczone w niewielkiej odlegoci od siebie (do ok. 10 m w poziomie), poczone s ze sob
wizk przewodw transportujcych czynnik chodniczy. W czci wewntrznej umieszczone s: filtr
powietrza (1), parowacz (2), nagrzewnica (3), wentylator powietrza wewntrznego (4), sprarka (5),
osprzt sterujcy. Cz zewntrzn stanowi skraplacz (6) i wentylator chodzcy skraplacz (7) - z
reguy osiowy. Cz zewntrzn najczciej montuje si na paskim dachu, balkonie lub cianie.
Typ dwuczciowy - system Split
Rys. 4. Klimatyzator dwuczciowy - system Split

Rozwizanie to rni si od poprzedniego tym, e w czci zewntrznej dodatkowo umieszczono
sprark (5). Klimatyzator pracuje wwczas o wiele ciszej, gdy najgoniej pracujce elementy
(sprarka 5, wentylator chodzcy skraplacz 7) zostaj umieszczone na zewntrz pomieszczenia.
Maksymalna odlego czci zewntrznej i wewntrznej wynosi w poziomie ok. 15 m, a w pionie ok.
5 m. Takie rozwizanie podziau klimatyzatora pozwala rwnie na obsugiwanie kilku czci
90
wewntrznych przez jeden skraplacz umieszczony w czci zewntrznej. Klimatyzatory takie,

nazywane duosplit (dwie czci wewntrzne) i multisplit (kilka czci wewntrznych), przy jednym
skraplaczu i jednej sprarce mog obsugiwa kilka pomieszcze. W praktyce jednak, w
klimatyzatorach typu multisplit wystpuj pewne problemy z rozdziaem ciekego czynnika
chodniczego, zwaszcza przy obsudze pomieszcze o zmiennym obcieniu cieplnym.
2.2 Klimatyzatory penej klimatyzacji
Klimatyzatory penej klimatyzacji utrzymuj wewntrz obsugiwanych pomieszcze wymagan
temperatur i wilgotno wzgldn powietrza. S one produkowane najczciej na bazie
klimatyzatorw chodzco - ogrzewajcych poprzez wbudowanie w ich wntrze dodatkowo
nawilacza powietrza (najczciej parowego) wraz z obwodem regulacji wilgotnoci wzgldnej
powietrza. Mog one posiada wasne rdo zimna (klimatyzatory autonomiczne), lub by zasilane z
centralnego urzdzenia zibniczego (klimatyzatory nieautonomiczne). W klimatyzatorach
autonomicznych skraplacz moe by chodzony zarwno wod jak i powietrzem.
3. Podzespoy klimatyzatorw
Klimatyzatory mog skada si z nastpujcych podzespow:
Ukad chodniczy,
Nagrzewnica powietrza,
Nawilacz powietrza,
Wentylator obiegu powietrza,
Filtr powietrza,
Elementy rozdziau powietrza (kierownice i przepustnice powietrza),
Osprzt automatycznej regulacji i elementy pomocnicze.
3.1. Ukad chodniczy
Ukad chodniczy w klimatyzatorach spenia dwie podstawowe funkcje: chodzenia i osuszania
powietrza. Ponadto w klimatyzatorach autonomicznych w wersji z pomp ciepa dodatkowo moe
ogrzewa powietrze. W skad ukadu chodniczego wchodz:
sprarka (stosuje si sprarki tokowe hermetyczne lub phermetyczne, spiralne, a przy duych
wydajnociach rwnie rubowe),
parowacz-chodnica (najczciej stosuje si parowacze lamelowe - z rur miedzianych w lamelach
aluminiowych, niekiedy stosuje si chodzenie porednie, przy uyciu wody o temperaturze 5-10o
C jako nonika chodu),
skraplacz (chodzony powietrzem lub wod),
zawr rozprny z zewntrznym wyrwnaniem cinienia,
wentylator chodzcy skraplacz (przy chodzeniu powietrznym),
przewody czynnika chodniczego oraz uzbrojenie dodatkowe.
3.2. Nagrzewnica powietrza
Najczciej stosowanym rozwizaniem jest zastosowanie elektrycznej nagrzewnicy powietrza
montowanej dodatkowo, zalenie od potrzeb. Stosuje si rwnie nagrzewnice wodne - szczeglnie
przy wikszych mocach.
91
3.3. Nawilacz powietrza

Oprcz elektrycznej wytwornicy pary stosuje si nawilacze ultradwikowe. S one stosowane w
klimatyzatorach przeznaczonych do obsugi pomieszcze o specjalnych wymaganiach (sale
komputerowe, centrale telekomunikacyjne). Zasada dziaania nawilacza ultradwikowego polega na
wytworzeniu przez elektroniczny generator cinieniowych fal dwikowych (poza zakresem
syszalnoci). Przez przetwornik piezoelektryczny s one zamieniane na drgania mechaniczne, ktre
wywouj kawitacj tu pod powierzchni wody. W nastpstwie czego bardzo mocno rozdrobniona
mga wprowadzana jest do strumienia powietrza. Proces nawilania ultradwikowego jest
adiabatyczny. W porwnaniu do nawilania elektryczn wytwornic pary nawilacze ultradwikowe
zuywaj ok. 15 razy mniej energii elektrycznej i maj bardzo ma bezwadno ruchow.
3.4. Wentylator obiegu powietrza
Wentylator obiegu powietrza jest obok sprarki najgoniej pracujcym elementem w klimatyzatorze.
Std by zapewni odpowiednio niski poziom haasu klimatyzatora najczciej stosuje si wentylatory
promieniowe (bbnowe) o obnionym poziomie gonoci, jednym lub dwch wirnikach, z pynn lub
skokow regulacj obrotw.
3.5. Filtr powietrza
Standardowo klimatyzatory wyposaane s w filtry wkninowe dziakowe lub kieszeniowe (klasy B
lub C wg.BN-78/8962-05, standard EU 3, EU 4 zgodny z BS 6540 cz. 1 i ASHRAE 52/76).
Dodatkowo w klimatyzatorach mog by zainstalowane filtry o wyszych klasach czystoci lub
elektrofiltry.
3.6. Elementy rozdziau powietrza
Klimatyzatory w zalenoci od wersji maj moliwo regulacji kta ustawienia kierownic powietrza
nawiewanego (regulacja pynna lub skokowa). Klimatyzatory sufitowe mog mie ponadto jedno lub
kilkustronny nawiew, co pozwala na dowolne okrelenie strefy nawiewu powietrza.
3.7. Elementy automatycznej regulacji
By zapewni cigo efektywnej pracy klimatyzatora musi by on wyposaony w elementy
automatycznej regulacji:
temperatury powietrza (ukad regulujcy prace ukadu chodniczego lub nagrzewnicy powietrza),
wilgotnoci powietrza (ukad uruchamiajcy nawilacz powietrza lub osuszacz).
Dodatkowo klimatyzatory mog by wyposaane w ukady:
automatycznej regulacji intensywnoci grzania, chodzenia, nawilania oraz regulacji obrotw
wentylatora nawiewnego w zalenoci od rnicy pomidzy zadanymi i rzeczywistymi parametrami
powietrza,
czasowego programowania pracy klimatyzatora,
alarmujce o przekroczeniu dopuszczalnych wartoci parametrw powietrza lub koniecznoci
dokonania czynnoci eksploatacyjnych (wymiana lub oczyszczenie filtra, uzupenienie wody w
nawilaczu, oprnienie zbiornika skroplin itp.).
Zadane wartoci parametrw powietrza, stref nawiewu, czasu i intensywnoci dziaania mog by
ustalane rcznie lub za pomoc pilota.
92
4. Wybr klimatyzatora oraz okrelenie jego parametrw

Przy wyborze typu i wielkoci klimatyzatora naleaoby wzi pod uwag nastpujce kryteria:
okrelenie funkcji klimatyzatora (grzanie, chodzenie, nawilanie, dostarczanie powietrza wieego,
oczyszczanie powietrza),
okrelenie wymaganych parametrw poszczeglnych podzespow klimatyzatora (moc cieplna,
moc chodnicza, strumie powietrza nawiewanego, wydajno nawilacza),
moliwoci montau klimatyzatora w pomieszczeniu oraz organizacja przepywu powietrza w
pomieszczeniu,
dopuszczalny poziom haasu klimatyzatora (zaleny od przeznaczenia pomieszczenia),
analiz kosztw zakupu, montau, eksploatacji.
Podstawowym zadaniem przed doborem klimatyzatora jest okrelenie funkcji jakie ma on spenia. W
warunkach klimatycznych Polski najczciej jest to chodzenie i osuszanie powietrza latem,
dostarczanie wieego powietrza wentylacyjnego, oczyszczanie powietrza, czasem dodatkowego
dogrzewania czy nawilania powietrza zim.
Naley zatem okreli:
Nadwyki ciepa jawnego w pomieszczeniu (wymagana moc chodnicza),
Moc cieplna na pokrycie strat (wymagana moc cieplna),
Ilo powietrza wieego wynikajc z:
wymaganej krotnoci wymiany powietrza lub
obcienia cieplnego lub
strumienia objtoci powietrza przypadajcego na jedn osob lub
ograniczenia stenia zanieczyszcze gazowych.
Wydajno nawilacza wynikajc z wymaganej wilgotnoci wzgldnej powietrza w
pomieszczeniu.
Moliwoci wyboru rodzaju klimatyzatora oraz sposobu rozdziau powietrza w pomieszczeniu w
zalenoci od obcienia cieplnego pomieszczenia pokazano na rys. 5
93
Rys. 5. Wybr rodzaju klimatyzatora oraz sposobu rozdziau powietrza w pomieszczeniu w zalenoci od
obcienia cieplnego pomieszczenia
Przy klimatyzacji pomieszcze central telefonicznych i informatycznych, gdzie obcienia cieplne pomieszcze
s due i wystpuj w przecigu caego roku stosowane s rne warianty chodzenia:
Ukad chodniczy ze skraplaczami chodzonymi powietrzem (rys. 6),
Ukad chodniczy ze skraplaczem chodzonym glikolem, z zastosowaniem dodatkowej chodnicy w systemie
wolnego chodzenia (rys. 7).
94
SKRAPLACZ CHODZONY POWIETRZEM
FILTR
WENTYLATOR
PAROWNIK
SPRARKA
NAWILACZ
ELEMENTY
AUTOMATYCZ.
REGULACJI
PODOGA
ODPYW SKROPLIN
WODA DO NAWILACZA
STROP
Rys. 6. Klimatyzator szafowy ze skraplaczem chodzonym powietrzem
NACZYNIE WZBIORCZE
POMPA
CHODNICA
GLIKOLU
FILTR
CHODNICA
( WOLNE CHODZENIE )
PAROWNIK
KOMPRESOR
WENTYLATOR
OSPRZT
AUTOM.
REGULACJI
SKRAPLACZ CHODZONY
GLIKOLEM
PODOGA
ODPYW SKROPLIN
WODA DO NAWILACZA
Rys. 7. Klimatyzator szafowy ze skraplaczem chodzonym glikolem z systemem free cooling

Ten wariant ukadu pozwala na odzyskiwanie w okresie zimnym ciepa skraplania czynnika chodniczego.
Realizowane jest to poprzez umieszczenie w strumieniu nawiewanego powietrza dodatkowego wymiennika,
przez ktry przepywa roztwr wodny glikolu podgrzewajc powietrze. W okresie ciepym natomiast roztwr
glikolu kierowany jest do chodni wentylatorowej umieszczonej na zewntrz pomieszczenia.
Ukad z wodnym chodzeniem skraplacza i odzyskiem ciepa skraplania do celw gospodarczych lub
technologicznych (rys. 8 ).
95
WYMIENNIK
CIEPA
POMPA
FILTR
WENTYLATOR
PAROWNIK
KOMPRESOR
OSPRZT
AUTOMAT.
REGULACJI
SKRAPLACZ CHODZONY
WOD
ODPYW SKROPLIN
WODA DO NAWILACZA
Rys. 8. Klimatyzator szafowy z wodnym chodzeniem skraplacza

5. Moliwoci montau klimatyzatora w pomieszczeniu oraz organizacja przepywu
powietrza w pomieszczeniu
Klimatyzatory jednoczciowe typu monoblok nie maj zbyt wielu moliwoci montaowych. Przy dostarczaniu
powietrza wieego wymagaj one zamontowania w przegrodzie zewntrznej pomieszczenia (okno, ciana
zewntrzna). Przy pracy w obiegu zamknitym z zastosowaniem dodatkowych ukadw dostarczajcych
powietrze wiee, mog by praktycznie ustawione gdziekolwiek. Natomiast klimatyzatory dwuczciowe maj
ju tych moliwoci o wiele wicej. Poszczeglni producenci klimatyzatorw oferuj na og podobne
rozwizania konstrukcyjne jeli chodzi o moliwoci montau. Jednostki zewntrzne naley montowan w
zalenoci od moliwoci na zewntrz budynku (balkon, taras, elewacja zewntrzna, dach). Jednostki
wewntrzne maj wersje:
przenone,
wolnostojce,
cienne,
sufitowe (kasetonowe, panelowe, do sufitw podwieszanych).
przewodowe (moliwo instalacji klimatyzatora w pomieszczeniu ssiednim i doprowadzenia powietrza
kanaem).
Organizacj przepywu powietrza w pomieszczeniu uatwia moliwo wyboru nawiewu dolnego lub grnego,
regulacji kta ustawienia kierownic powietrza nawiewanego, oraz moliwo zastosowania systemu multisplit
przy obsudze wikszych pomieszcze.
Naley rwnie zdawa sobie spraw, e w zalenoci od wyboru typu i funkcji klimatyzatora moe zaistnie
konieczno poprowadzenia dodatkowych instalacji:
przewodw czcych cz zewntrzn i wewntrzn (przewody czynnika chodniczego, przewd
elektryczny),
odprowadzenia skroplin z parowacza (niektre typy posiadaj wasne zbiorniki skroplin),
doprowadzenia wody do nawilacza,
instalacji elektrycznej odpowiedniej do mocy urzdzenia (wane przy wersji z nagrzewnic elektryczn oraz
elektrycznym nawilaczu parowym).
6. Literatura
[1] Daniels K.: Gebudetechnik.. R. Oldenbourg Verlag Mnchen 1992.
[2] Arbeitskreis der Dozenten fr Klimatechnik: Handbuch der Klimatechnik, C.F. Mller
Verlag, Karlsruhe 1988.
[3] Jones W. P.: Klimatyzacja, Arkady, Warszawa 1981.
[4] Lampe G., Pfeil A., Schmittlutz R., Tokarz M.: Projekt klimatyzacji a projekt budynku,
96
Arkady, W-wa 1981.

[5] Przydrny S., Ferencowicz J.: Klimatyzacja. Wyd. Politechniki Wrocawskiej, Wrocaw
1989.
[6] Starowicz Z., Zaborski Z.: Domowe i handlowe urzdzenia chodnicze. WNT, Warszawa
1989.
Prospekty i katalogi firm:
ATE KLIMATECHNIK, BRACH+MOLL, BOSCH, DAIKIN, DELONGHI, HITACHI, ISOVEL,
NOVATHERM, PANASONIC, PM-LUFT, POLENZ, RC CONDIZIONARI, SANYO, SFT, STULZ.
IX. Odzysk ciepa w wentylacjI i klimatyzacjI

1. Wprowadzenie
Rosnce do lat ceny surowcw energetycznych pocigaj za sob potrzeb racjonalizacji
gospodarowania energi. W instalacjach wentylacyjnych i klimatyzacyjnych sprowadza si
to do minimalizacji zuycia energii na obrbk i przetaczanie powietrza. Jednym z
podstawowych sposobw jest tutaj stosowanie odzysku ciepa odpadowego z powietrza
wywiewanego. Zagadnienie odzysku ciepa staje si szczeglnie istotne wtedy, gdy ze
wzgldw higienicznych niemoliwa jest recyrkulacja powietrza. Potrzeba stosowania
odzysku ciepa w instalacjach wentylacyjnych i klimatyzacyjnych jest coraz powszechniej
uwiadamiana zarwno wrd projektantw jak i inwestorw. Repertuar technicznych
moliwoci rozszerzy si tutaj szczeglnie w ostatnich latach, gdy na polskim rynku
pojawio si zdecydowanie wicej urzdze w tym zakresie. Rni si one zarwno ide
dziaania jak i sprawnoci oraz zakresem zastosowa. Wybr metody i urzdzenia do
odzysku ciepa powinien by poprzedzony analiz ekonomiczn efektywnoci zastosowania
tych urzdze z uwzgldnieniem zarwno efektw tj. oszczdnoci energii jak i nakadw
inwestycyjnych i eksploatacyjnych, analiza taka pozwala na podjcie optymalnych decyzji
inwestycyjnych. Nie bez znaczenia jest tutaj take wybr metody sterowania ukadem
wentylacyjnym czy klimatyzacyjnym z urzdzeniem do odzysku ciepa.
2. Systemy odzysku ciepa z powietrza wywiewanego
Powietrze wentylacyjne jest nonikiem ciepa, ktre moe wystpowa w postaci jawnej
bd utajonej. Ciepo jawne (zwane rwnie odczuwalnym) definiowane jest jako ciepo,
ktre doprowadzone do powietrza (lub odprowadzone) powoduje jedynie zmian jego
temperatury, natomiast bezwzgldna ilo wilgoci w powietrzu podczas tej przemiany nie
ulega zmianie tj. x=idem. Ciepo utajone definiowane jest jako ciepo zawarte w wilgoci
wystpujcej w powietrzu wentylacyjnym . Najoglniej systemy odzysku ciepa z powietrza
wywiewanego podzieli mona na trzy nastpujce grupy:
- rekuperacj,
- regeneracj,
- pompy ciepa powietrze-powietrze.
Klasyfikacj wymiennikw stosowanych w wymienionych systemach odzysku ciepa
przedstawiono na rys.1.[1].
97
Rys.1. Klasyfikacja wymiennikw stosowanych w systemach odzysku ciepa.
Wedug norm niemieckich (DIN 2071) wymienniki stosowane w systemach odzysku ciepa
dzieli si na cztery kategorie zestawione w tablicy 1.
Tablica 1. Klasyfikacja wymiennikw stosowanych w systemach odzysku ciepa wg. norm
niemieckich [4].
W wymiennikach rekuperacyjnych wymiana ciepa odbywa si przez przegrod

oddzielajc pyny wymieniajce ciepo, std moliwa jest tylko wymiana ciepa jawnego.
Odzysk ciepa moe by tutaj zrealizowany na dwa sposoby:
- przez bezporedni wymian ciepa midzy strumieniami powietrza ciepego i zimnego za
porednictwem przegrody rozdzielajcej obydwa strumienie,
98
- za pomoc czynnika poredniczcego, przy czym obieg tego czynnika moe by

wymuszony za pomoc pompy, bd te wywoany siami kapilarnymi lub te
grawitacyjnymi (rurki cieplne).
W wymiennikach regeneracyjnych odzysk ciepa opiera si na wykorzystaniu masy
akumulacyjnej - na og w postaci obrotowego wirnika w ksztacie walca - przez ktr
przepywaj na przemian ciepe i zimne strumienie powietrza, midzy ktrymi zachodzi
wymiana. Zalenie od waciwoci materiau masy akumulacyjnej moliwa jest wymiana
tylko ciepa jawnego- regenerator energii lub czna wymiana ciepa jawnego i wilgociregenerator entalpii. W tym ostatnim przypadku wypenienie posiada waciwoci sorpcyjne,
std regeneratory entalpii nosz rwnie nazw regeneratorw sorpcyjnych.
W pompach ciepa zastosowanych do odzysku ciepa jawnego wykorzystane jest urzdzenie
chodnicze, w ktrym rdem dolnym jest powietrze wywiewane oddajce ciepo, a rdem
grnym powietrze wiee nawiewane odbierajce ciepo. Parowacz urzdzenia chodniczego
zlokalizowany jest zatem kanale wywiewnym, a skraplacz w kanale nawiewnym.
W nowoczesnych rozwizaniach odzysku ciepa z powietrza wywiewanego statystycznie
najwiksze zastosowanie znalazy w warunkach klimatycznych zblionych do warunkw
polskich kolejno: regeneratory obrotowe, rekuperatory, wymienniki ciepa z czynnikiem
poredniczcym i pompy ciepa.
Systemy te s przedmiotem szerszej analizy w przedstawionym artykule.
3. Ukady odzysku ciepa z regeneratorami obrotowymi
Zasad dziaania regeneratora obrotowego oraz jego podstawowe elementy konstrukcyjne
przedstawiono na rys.2.
Rys. 2. Regenerator obrotowy - budowa i zasada dziaania

1- obudowa, 2- wirnik, 3- silnik elektryczny z przekadni pasow, 4- luza.
99
W obudowie z blachy stalowej (1) umieszczony jest wirnik (2) z wypenieniem

akumulacyjnym, napdzany silnikiem elektrycznym (3) przez przekadni pasow. Przekrj
czoowy wymiennika podzielony jest na trzy czci, przy czym przez cz grn i doln
przepywaj strumienie powietrza wymieniajce ciepo, natomiast cz rodkowa stanowi
luz(4). Zastosowanie luzy ma na celu cige przemywanie masy akumulacyjnej
powietrzem zewntrznym, w celu zapobieenia przedostawania si zanieczyszcze z
powietrza wywiewanego do strumienia powietrza nawiewanego.
Wirnik wentylatora wykonany jest najczciej z profilowanych blach aluminiowych - rys.3.,
przy czym w wykonaniu sorpcyjnym caa powierzchnia pokryta jest dodatkowo substancj
higroskopijn.
Rys. 3. Konstrukcja kanalikw wirnika regeneratora
Przykadowy schemat ukadu wentylacyjnego z regeneratorom obrotowym przedstawiono na

rys.4. a odpowiednie przemiany powietrza dla okresu letniego i zimowego zilustrowano na
wykresie h-x (entalpia waciwa- zawarto wilgotnoci) na rys.5.
Rys. 4. Schemat ukadu wentylacyjnego z regeneratorem obrotowym.
Rys. 5. Przemiany powietrza w regeneratorze na wykresie h-x
100
Skuteczno odzysku (stopie wymiany) entalpii, ciepa jawnego i wilgoci odniesiona do

powietrza zewntrznego definiowana jest nastpujcymi relacjami:
h =
h1 h 2
t t
x x2
, t = 1 2 , x = 1
,
h1 h 3
t1 t 3
x1 x 3
(1)
przy czym dla regeneratora energii (tylko ciepa jawnego) x = 0, h = t . Wartoci

skutecznoci odzysku ciepa dla regeneratorw obrotowych s bardzo wysokie i wynosz 70
90%.
Przykadowy wykres doboru (charakterystyka) regeneratorw obrotowych
Rys. 6. Charakterystyki regeneratorw obrotowych firmy Vitroservice Clima
101
4. Ukady odzysku ciepa z rekuperatorami
Zasad dziaania wymiennika rekuperacyjnego krzyowo-prdowego oraz jego podstawowe

elementy konstrukcyjne przedstawiono na rys.7.
Rys. 7. Rekuperator krzyowo-prdowy
Strumienie powietrza wywiewanego i powietrza zewntrznego przepywaj w prdzie

krzyowym przez wymiennik ciepa, przy czym nastpuje tutaj bezporednia wymiana ciepa
za porednictwem przegrody (z aluminium) rozdzielajcej obydwa strumienie. W typowych
rozwizaniach konstrukcyjnych stosuje si dla powietrza zewntrznego obejcie (by-pass) z
dwoma sprzonymi wzajemnie przepustnicami, ktre spenia nastpujce funkcje:
- regulacj skutecznoci odzysku energii,
- zabezpieczenie przed zamarzaniem.
Wymiennik rekuperacyjny wyposaony jest ponadto w wann na skropliny i odkraplacz.
Przykadowy schemat ukadu wentylacyjnego z rekuperatorem przedstawiono na rys.8,
natomiast odpowiednie przemiany powietrza zilustrowano na wykresie h-x na rys.9.
Rys. 8. Schemat ukadu wentylacyjnego z rekuperatorem
102
Rys. 9. Przemiany powietrza w rekuperatorze na wykresie h-x.
Skuteczno odzysku ciepa jawnego definiowana relacj:

t =
t1 t 2
,
t1 t 3
(2)
osiga warto 5060%, a w przypadku wykraplania si wilgoci wzrasta do 7080%.

Przykadowy wykres doboru wymiennikw rekuperacyjnych przedstawiono na rys.10,
natomiast przykady central wentylacyjnych z rekuperatorami na rys.11 i 12.
103
Rys. 10. Charakterystyki rekuperatorw krzyowo-prdowych firmy Virtoservice-Clima
Rys. 11. Centrala wentylacyjna z rekuperatorem typu CNWV firmy Virtoservice-Clima
104
Rys. 12. Centrala wentylacyjna z rekuperatorem firmy Virtoservice-Clima typ CV
5. Ukady odzysku ciepa z wymiennikami z czynnikiem poredniczcym

Najczciej stosowanym rozwizaniem s wymienniki bateryjne z roztworem wody i glikolu
jako czynnikiem poredniczcym oraz wymienniki typu Heat Pipe, gdzie nonikiem energii
jest freon. Schemat ukadu odzysku ciepa z wymiennikami bateryjnymi w systemie
porednim glikolowym przedstawiono na rys.13 i 14.
Rys.13. Schemat ukadu odzysku ciepa w systemie porednim glikolowym firmy Vitroservice-Clima
a - centrala rozdzielona,
b - centrala zblokowana
105
Rys. 14. System poredni glikolowy firmy Virtoservice-Clima
Ukad odzysku ciepa skada si tutaj z dwch wymiennikw z rur oebrowanych, z ktrych
jeden umieszczony jest w kanale wywiewnym, a drugi w kanale nawiewnym. Ciepo
przekazywane jest pomidzy wymiennikami przez cyrkulujcy roztwr wody z glikolem,
ktrego obieg wymusza pompa. Zalet omawianego systemu jest moliwo przestrzennego
odsunicia kanaw nawiewnego i wywiewnego, naturalnie w granicach nie rzutujcych na
sprawno ukadu. Wad natomiast jest konieczno doprowadzenia energii do przetaczania
czynnika poredniczcego, co obnia sprawno ogln urzdzenia. Moliwa do uzyskania
skuteczno odzysku energii definiowana relacj (2) wynosi tutaj 4050%.
Na rys.15. przedstawiono ide konstrukcji freonowego wymiennika ciepa typu Heat Pipe.
Rys. 15. Idea konstrukcji freonowego wymiennika typu Heat Pipe
Wymiennik ten zbudowany jest z baterii z zamknitym obiegiem freonu. Ciepe powietrze
wywiewane powoduje wrzenie freonu w dolnej czci wymiennika i przejcie pary w cz
grn wymiennika. Zimne powietrze zewntrzne przechodzi przez grn cz wymiennika i
ozibia par freonu, ktra skrapla si spywajc ponownie w doln cz wymiennika.
Kanay nawiewny i wywiewny s cakowicie odseparowane. Jest to klasyczny przypadek
rekuperatora termowodowego, w ktrym ciepo przekazywane jest pomidzy strumieniami
powietrza na drodze przemian fazowych czynnika poredniczcego wypeniajcego rury
wymiennika. Skuteczno odzysku energii omawianego systemu wynosi 5060%.
106
6. Ukady odzysku ciepa z pompami ciepa

Schemat technologiczny pompy ciepa (sprarki grzejnej) przedstawiono na rys.16.
Rys. 16. Schemat ideowy sprarkowego urzdzenia chodniczego
Skada si ona z identycznych podstawowych elementw jak sprarkowe urzdzenie

chodnicze tj. parowacza, skraplacza, sprarki i zaworu rozprnego. Z termodynamicznego
punktu widzenia w pompie ciepa realizowany jest obieg lewobieny, w ktrym ciepem
odpadowym jest ciepo doprowadzone do parowacza, natomiast ciepem uytkowym ciepo
odprowadzone w skraplaczu. Przebieg przemian termodynamicznych czynnika chodniczego
w teoretycznym obiegu suchym Lindego przedstawiono na rys.17.
Rys. 17. Teoretyczny obieg termodynamiczny pompy ciepa w ukadzie T-s i lg p-h
Efektywno energetyczna pomp ciepa wyraa si stosunkiem ciepa uzyskanego w

skraplaczu do mocy napdowej sprarki
p .c =
Q& skr h2 h3
=
Ns
h2 h1
(3)
Efektywno rzeczywista pompy ciepa w przecitnie stosowanych warunkach jest o poow

mniejsza od efektywnoci teoretycznej uzyskiwanej w idealnym obiegu Carnota.
Przykadowo przy temperaturze skraplania 50C; temperaturze parowania w parowaczu 0C
uzyskujemy efektywno obiegu Carnota
c =
273 + 50
T
= 6,46
=
T To 323 293
107
Efektywno teoretyczna obiegu Lindego z freonem 22 wynosi okoo

h2 h3
= 5,2
h 2 h1
Rzeczywista efektywno dla tych warunkw wg [4] bdzie wynosia p.c. = 3,5.
p.c =
Efektywno dziaania pomp ciepa jest zalena od rnicy temperatur skraplania i

parowania. Im wysza temperatura rda dolnego (parowacza) tym wysza efektywno.
Temperatura w skraplaczu jest ograniczona, ze wzgldu na waciwoci czynnika
chodniczego bdcego w obiegu. Stosuje si obecnie freony R 22 i R 502. Ze wzgldu na
przeciwdziaania niszczeniu warstwy ozonowej wprowadza si aktualnie freon o symbolu R
134a. Korzystne wspczynniki efektywnoci dziaania pompy ciepa uzyskuje si gdy
dolnym rdem ciepa jest usuwane powietrze wentylacyjne.
Jeli rednio efektywno pompy ciepa wynosi p.c. = 3, oznacza to e z 1 kW mocy
elektrycznej napdowej sprarki uzyskujemy 3 kW mocy cieplnej. Wydaje si to
ekonomicznie wyranie korzystne ale w porwnaniu do bezporedniego ogrzewania
elektrycznego. Porwnania naley jednak dokonywa w stosunku do energii pierwotnej
paliwa zuytego do produkcji prdu elektrycznego napdzajcego sprark pompy ciepa.
Sprawno pozyskiwania i przepywu energii elektrycznej do odbiorcy (gniazdo
przyczone) waha si w granicach el = 0,250,3.
Sprawno produkcji i dostarczania energii cieplnej do nagrzewnicy w centrali wentylacyjnej
lub klimatyzacyjnej zalenie od rda ciepa wynosi:
- sie cieplna
z = 0,7
- wglowa kotownia lokalna
z = 0,5
- kotownia olejowa
z = 0,8
- kotownia gazowa
z = 0.75
Aby pompa ciepa bya technicznie konkurencyjna w stosunku do innych rde musi
posiada efektywno wysz od stosunku sprawnoci rda do sprawnoci dostarczania
energii elektrycznej.
p.c. > z
el
Np. dla kota gazowego o sprawnoci 75 %
0,75
=3
p.c. >
0,25
Przykadowe zastosowanie pompy ciepa do odzysku ciepa z powietrza wywiewanego w
centrali wentylacyjnej przedstawiono na rys.18.
Przedstawione na rys. 18 rozwizanie pozwala uzyska sprawno termiczn odzysku ciepa
rzdu 95%.
108
Rys. 18. Centrala wentylacyjna z rekuperatorem i pomp ciepa
7. Kryteria wyboru ukadu klimatyzacyjnego

Wybr ukadu klimatyzacyjnego dla okrelonego obiektu naley do kategorii problemw, do
ktrych rozwizywania mona stosowa metody optymalizacji wielokryterialnej. Zwizane
jest to ze zoonoci zagadnienia, ktrego opis jakociowy i ilociowy moliwy jest jedynie
przy uwzgldnieniu szeregu kryteriw opisujcych [6]:
poziom utrzymania zakadanych parametrw mikroklimatu pomieszcze,

utrudnienia lokalizacyjne, zwizane z kolizjami z elementami struktury konstrukcyjnej
budynku oraz elementami wyposaenia technicznego obiektu,
poziom zuycia energii pierwotnej,
poziom bezpieczestwa pracy ukadu,
koszty cakowite eksploatacji ukadu.
W oparciu o zdefiniowane i zaakceptowane przez decydenta kryteria opisujce, mona

dokona wyboru ukadu klimatyzacyjnego dla konkretnej, rozpatrywanej sytuacji.
Rozwizanie ilociowe problemu moliwe jest przy zastosowaniu jednej z metod
wielokryterialnego wspomagania podejmowania decyzji [6]. Metody powysze oparte s na
modelu preferencji decydenta (MPD) bazujcym na konstrukcji relacji przewyszania.
Metody oparte o MPD su do rozwizywania zagadnie wielokryterialnych, w ktrych
wystpuje skoczony zbir wariantw (rozwiza) oraz zbir kryteriw opisujcych dany
problem, ktre stanowi podstaw do oceny kadego rozwizania. Dla kadego kryterium
okrela si kierunek preferencji: kryterium rosnce (typu "zysk") ma rosncy kierunek
preferencji, natomiast kryterium malejce (typu "koszt") malejcy kierunek preferencji.
Ponadto, dla kadego kryterium okrela si tzw. wartoci progowe, pozwalajce na ustalenie
zalenoci (typu relacji) wystpujcej dla kadej pary porwnywanych rozwiza oraz
znaczenie danego kryterium, okrelane jako waga kryterium. W ramach metody nastpuje
podzia rozwiza na tzw. klasy rwnowanoci z uwzgldnieniem wszystkich kryteriw, a
nastpnie utworzone zostaje uporzdkowanie klas rwnowanoci rozwiza, bdce
wynikiem kocowym dokonanych oblicze. Posta graficzn otrzymanego w ten sposb
rozwizania kocowego stanowi tzw. graf kocowy (finalny).
Z punktu widzenia inwestora indywidualnego podstawowym kryterium opisujcym problem
wyboru systemu wentylacyjnego lub klimatyzacyjnego dla budynku przemysowego jest
kryterium kosztw cakowitych eksploatacji inwestycji.
109
8. Koszty cakowite eksploatacji ukadu klimatyzacyjnego

Zastosowanie urzdze do odzysku ciepa z powietrza wywiewanego pozwala osign
dwojakiego rodzaju korzyci:
zmniejszenie montowanych urzdze ogrzewczych (lub chodniczych- w klimatyzacji) w
wyniku zmniejszenia maksymalnego zapotrzebowania na moc ciepln (lub chodnicz),
oszczdno energii w trakcie eksploatacji.
Jednoczenie, zastosowanie urzdze do odzysku ciepa pociga za sob dodatkowe koszty

inwestycyjne oraz - w niewielkim stopniu - dodatkowe koszty eksploatacyjne zwizane z
przetaczaniem powietrza przez wymienniki i napdem urzdze (regeneratory obrotowe,
pompy cyrkulacyjne). Ze wzgldw ekonomicznych zastosowanie urzdze do odzysku
ciepa jest opacalne wwczas, gdy poniesione koszty amortyzuj si w krtkim czasie. Std
te w kadym przypadku naley przeprowadzi rachunek porwnawczy lub rachunek
oszczdnoci uwzgldniajc przewidywane koszty inwestycyjne i eksploatacyjne dla ukadu
z odzyskiem i bez odzysku ciepa.
Na kryterium kosztw cakowitych eksploatacji ukadu klimatyzacyjnego skadaj si dwie
wartoci skadowe, odnoszce si do kosztu staego i zmiennego. Warto tego kryterium daje
informacj dotyczc cznego kosztu zwizanego z eksploatacj inwestycji, w wybranym
przedziale czasowym. czny koszt eksploatacji inwestycji wyraany jest w wartoci biecej
(przyjtej na koniec okresu realizacji inwestycji), okrelonej w oparciu o obliczone wartoci
kosztw ponoszonych w kolejnych obliczeniowych etapach jej eksploatacji.
Koszty stae
Przez koszt stay rozumie si koszt uwzgldniajcy nastpujce elementy, wyraone w %
cznej wartoci inwestycji ( I ):
wskanik rocznej amortyzacji a (przyjto tzw. stay odpis amortyzacyjny w skali roku,
rozoony rwnomiernie na cay okres odlicze),
wskanik kosztw eksploatacyjnych e,
wskanik kosztw napraw i,
wskanik kosztw pozostaych u (obejmujcych m.in. koszty ubezpieczenia ukadu).
Uwzgldniajc dodatkowo obcienie inwestycji kosztami spaty kredytu, zacignitego dla
realizacji danego wariantu ukadu klimatyzacyjnego, koszty stae w roku obliczeniowym
mona wyrazi zalenoci:
kst i = I (a + i + e + u) + Or i
(4)
gdzie Or i oznacza warto rocznych odsetek w roku obliczeniowym i.

Obliczenie wartoci rocznych odsetek nastpuje przy przyjciu, dla kadego roku
obliczeniowego i nominalnej rocznej stopy procentowej (in). Dla potrzeb przeprowadzanych
analiz mona przyj sta roczn nominaln stop procentow (stopa ta jest zmienna w
analizowanym okresie czasu obejmujcym np. kilka lat) oraz miesiczny okres kapitalizacji i
spaty odsetek.
W przypadku kredytu spacanego w okresie duszym ni jeden rok, obliczanie odsetek w
poszczeglnych latach spaty kredytu, bdzie si odbywao na podstawie wysokoci
niespaconego kredytu po upywie danego roku obliczeniowego. W kolejnych latach do
oblicze przyjmowana bdzie wysoko kredytu z roku poprzedniego, zmniejszona o liczb
spaconych rat kapitaowych.
110
Koszt zmienny
Koszt ten zwizany jest z cen jednostkow nonikw energii pierwotnej doprowadzanych do
centrali wentylacyjnej lub klimatyzacyjnej w cigu roku oraz rocznego zuycia tych
nonikw. Koszt zmienny w skali roku wyznacza si wg wzoru:
n
k zm ,i = E rj c j ,i
(5)
j =1
gdzie: kzm i
cj, i
E rj
- warto kosztu zmiennego w danym roku obliczeniowym i,

- cena j-tego nonika energii pierwotnej w danym roku obliczeniowym i,
- roczne zapotrzebowanie na j-ty nonik energii [kWk/rok].
Koszt cakowity
Na pocztku opisu kryterium kosztowego przyjto zaoenie, e koszty stae i koszt zmienny
(koszty cakowite) wystpujce na etapie eksploatacji inwestycji w ramach analizy dla
zadanego horyzontu czasowego, zostaj wyraone w wartoci biecej, na podstawie znanych
kosztw przyszych. Wartoci biec jest warto kosztu w roku, w ktrym ukad
klimatyzacyjny zostaje uruchomiony.
Uwzgldniajc dodatkowo zmienno roczn wartoci towarw i usug zwizan z inflacj,
skumulowane koszty biece eksploatacji ukadu klimatyzacyjnego tj. koszty cakowite w
przyjtym do analizy okresie obliczeniowym, mog by opisane rwnaniem:
k c ,b =
i =1
k st i (1 + iinf,i )
(1 + r )i
+
i =1
k zm i (1 + iinf,i )
(1 + r )i
(6)
gdzie:
kst,i
kzm,i
kc,b
- warto kosztw staych w i-tym roku obliczeniowym,

- warto kosztw zmiennych w i-tym roku obliczeniowym,
- warto bieca kosztw cakowitych (kst + kzm), w odniesieniu do
caego okresu obliczeniowego,
r
- stopa dyskontowa (stopa zwrotu),
t
- czas w latach odpowiadajcy okresowi obliczeniowemu, lata,
iinf i - zmienna stopa inflacji, przyjmowana dla danego roku obliczeniowego i.
Podstaw wyboru systemu klimatyzacji czy wentylacji dla okrelonego obiektu
przemysowego w oparciu o kryterium zdyskontowanych kosztw cakowitych jest
porwnanie skumulowanych kosztw cakowitych eksploatacji poszczeglnych,
poddawanych analizie, wariantw w wybranym okresie obliczeniowym. Niestabilny cenowo
rynek nonikw energii w naszym kraju powoduje, i w praktyce koszty cakowite
eksploatacji inwestycji szacuje si dla okresw nie duszych ni 5 lat.
Bardzo istotnym elementem w prowadzeniu analiz ekonomicznych stosowalnoci
okrelonego rozwizania ukadu klimatyzacyjnego jest znajomo zuycia nonikw energii
pierwotnej niezbdnych dla funkcjonowania centrali klimatyzacyjnej w cigu roku.
Przewidywane zuycie poszczeglnych nonikw energii zalene jest od szeregu czynnikw:
parametrw klimatu zewntrznego,
parametrw powietrza nawiewanego,
111
parametrw powietrza wywiewanego,

przebiegu procesu obrbki powietrza,
charakterystyki zastosowanego wymiennika do odzysku ciepa,
ukadu technologicznego instalacji.
Wikszo z tych parametrw zmienia si w czasie i to w szerokich przedziaach, dotyczy to

w szczeglnoci parametrw klimatu zewntrznego.
Dla ukadw wentylacyjnych istotne s przede wszystkim dugoci czasu wystpowania
poszczeglnych wartoci temperatury, natomiast dla ukadw klimatyzacji - par parametrw:
temperatury i zawartoci wilgoci oraz entalpii powietrza zewntrznego w czasie.
W pierwszym przypadku wykorzystuje si krzywe czasw trwania poszczeglnych wartoci
temperatury, narysowane na wykresie w postaci uporzdkowanej - tzw. dystrybuanty
temperatury, przy czym naley je wykona w skali czasu odpowiadajcej czasowi pracy
instalacji.
Dla ukadw klimatyzacyjnych, gdzie istotny jest czas trwania okrelonej temperatury i
zawartoci wilgoci powietrza zewntrznego jednoczenie, przebieg tych parametrw
przedstawia si na wykresach h-x dla powietrza wilgotnego, podajc czas trwania
okrelonego elementarnego obszaru uzyskanego z przecicie odpowiednich linii temperatury
i zawartoci wilgoci lub zawartoci wilgoci i entalpii.
Warstwice czstotliwoci trwania parametrw powietrza zewntrznego dla Poznania
Rys.19. Warstwice czstotliwoci trwania parametrw powietrza zewntrznego dla Poznania dla roku
1976 [2].
112
W oglnym przypadku zuycie energii przez central klimatyzacyjn dotyczy nastpujcych

jej nonikw:
energii cieplnej niezbdnej dla zasilania nagrzewnic pierwotnych i wtrnych ukadu
klimatyzacyjnego zuycie energii cieplnej zalene jest od iloci stopniogodzin okresu
ogrzewania powietrza oraz skutecznoci stosowanego ukadu do odzysku energii
cieplnej,
energii chodniczej niezbdnej dla zasilania chodnicy powietrza ukadu
klimatyzacyjnego, penicej czsto w ukadach klimatyzacji przemysowej funkcj
osuszania powietrza; zuycie energii chodniczej zalene jest od liczby stopniogodzin
chodzenia powietrza oraz gramogodzin osuszania,
energii elektrycznej niezbdnej dla napdu silnikw wentylatorw centrali
klimatyzacyjnej, elementw ruchowych ukadu (np. koa regeneratora obrotowego),
energii strugi pary wodnej lub wody niezbdnych dla prawidowego funkcjonowania
ukadu nawilania powietrza centrali; zuycie tych nonikw energii zalene jest do
liczby stopniogodzin nawilania oraz skutecznoci ukadu do odzysku wilgoci z
powietrza wywiewanego.
Wyznaczenie przewidywanego rocznego zuycia ww. nonikw energii zwizane jest z
budow rocznego bilansu energii oraz masy dla centrali klimatyzacyjnej dla stanw
dyskretnych jej pracy, zgodnie z ogln zalenoci bilansow dla ukadu otwartego:
E d = Eu + E w
gdzie:
(7)
Ed - ilo energii doprowadzonej do centrali w czasie ,

Eu - zmiana energii ukadu w czasie ,
Ew - ilo energii wyprowadzonej z centrali w czasie ,
oraz bilansu wilgoci:
md = mu + mw
gdzie:
(8)
md - masa wody doprowadzonej do centrali w czasie ,

mu - zmiana masy wody w ukadzie w czasie ,
mw - masa wody wprowadzonej z centrali w czasie .
Przyjmujc bilans energii i masy dla centrali w stanie ustalonym przewidywane roczne
zuycie poszczeglnych nonikw energii moe by wyznaczone jako rozwizanie rwna
bilansowych (7) i (8) dla stanw dyskretnych:
n
E rj = E& j ,k ( k k 1 )
(9)
k =1
gdzie:
E& j ,k - strumie energii j-tego nonika energii w czasie dyskretnym, kW,
k - czas dyskretyzacji rwnania bilansu energii, h,

E rj - roczne zapotrzebowanie na j-ty nonik energii [kWh/rok].
Metodyka okrelania penych efektw ekonomicznych zastosowania urzdze do odzysku
ciepa w ukadach wentylacyjnych lub klimatyzacyjnych jest w wietle powyszych analiz
zoona. Literatura dostarcza niekiedy materiaw do uproszczonej analizy zagadnienia.
Porwnawczo, przegld rnych systemw odzysku ciepa z uwzgldnieniem skutecznoci
odzysku energii oraz kosztw jednostkowych w/g danych niemieckich przedstawiono w
tablicy 2.[4].
113
Tablica 2. Przegld rnych systemw odzysku ciepa w/g danych niemieckich (1993)
Cecha
Pytowy
wymiennik
ciepa
System
poredni
Rura cieplna
Rotacyjny
wymiennik
ciepa (bez
warstwy
higroskopijnej)
Rotacyjny
wymiennik
ciepa (z
warstw
higroskopijn)
Kanay
nawiewane Wymiana
i wywiewne masy jest
musz by moliwa
prowadzone
razem
Wystpuj
ruchome
czci
mechaniczne
Skuteczno
odzysku
energii
(bez
kondensacji)
Wskanik
Koszty
Koszty
urzdzenia cakowite zwartoci
w DM/m3/h cznie z budowy w
wydatku
m3 na
instalacj
10000
powietrza
w
m3/h
DM/m3/h
tak
nie
nie
50-60%
0,60-0,90
1,0-1,6
2-3
tak
nie
tak
40-50%
0,60-1,20
1,2-2,5
0,8-1,4
tak
nie
tak
50-60%
0,60-1,20
1,0-1,6
0,8-1,4
tak
tak
(maa)
tak
65-80%
0,50-1,50
0,9-1,5
1,0-1,6
tak
tak
(dobra)
tak
65-80%
0,90-1,50
1,0-1,9
1,0-1,8
9. Podsumowanie
Rosnce koszty nonikw energii powoduj konieczno upowszechnienia zastosowa
ukadw odzysku ciepa z powietrza wywiewanego.
Wybr systemu klimatyzacyjnego wyposaonego w okrelony ukad do odzysku energii
cieplnej jest zagadnieniem zoonym, ktrego rozwizanie moliwe jest przy zastosowaniu
jednej z metod optymalizacji wielokryterialnej. Przedstawione w referacie kryterium
zdyskontowanych kosztw cakowitych eksploatacji ukadu klimatyzacyjnego moe by
pomocne przy podejmowaniu decyzji inwestycyjnych w zakresie wyboru optymalnego
systemu klimatyzacyjnego dla danego obiektu.
Ramy artykuu nie pozwalaj na wyczerpanie zagadnienia odzysku ciepa z powietrza
wywiewanego w systemach wentylacyjnych i klimatyzacyjnych. Dotyczy to w szczeglnoci
zagadnienia energooptymalnego sterowania ukadami wentylacyjnymi i klimatyzacyjnymi z
urzdzeniami do odzysku ciepa. Okazuje si bowiem, i maksymalne efekty oszczdnoci
energii, niekoniecznie odpowiadaj maksymalnym skutecznociom urzdzenia do odzysku
energii, zaley to od zmiennej w czasie relacji midzy parametrami powietrza zewntrznego i
powietrza wywiewanego.
10. Literatura
[1] Przydrny S., Wentylacja, skrypt Politechniki Wrocawskiej, Wrocaw 1991.
[2] Porowski M., Szczechowiak E., Sterowanie dziaaniem regeneratora obrotowego w
ukadzie penej klimatyzacji. Sympozjum PAN Politechniki Wrocawskiej,
Wrocaw 1986
[3] Porowski M., Szczechowiak E.: Metoda oceny dziaania regeneratora obrotowego w
ukadzie wentylacyjnym. Ciepownictwo Ogrzewnictwo Wentylacja 10/1985
114
[4] Recknagel, Sprenger, Hnmann, Schramek, Ogrzewanie i klimatyzacja. Poradnik,

Gdask 1994;
[5] Ruszel F.: Ekonomiczna efektywno odzyskiwania ciepa w urzdzeniach
wentylacyjnych. Konferencja Naukowo-Techniczna Wentylacja w budownictwie i
przemyle. Krakw 1988.
[6] Mrz T., Szymendera H..: Kryteria wyboru systemu klimatyzacyjnego dla budynkw
biurowych; praca niepublikowana, Pozna 1997.
X. UKADY ZASILANIA NAGRZEWNIC I CHODNIC CENTRAL

KLIMATYZACYJNYCH
1. Wprowadzenie
Nagrzewnice i chodnice speniaj w ukadach klimatyzacyjnych wan rol. Waciwy dobr

ich wielkoci a nastpnie w czasie eksploatacji efektywne wykorzystanie dostarczonej energii
cieplnej lub chodniczej ma istotny wpyw na koszty inwestycyjne i eksploatacyjne ukadw.
Std te realizacja w czasie eksploatacji moliwie pynnej zmiany mocy dostarczanej przez te
aparaty jest niezwykle wanym zagadnieniem. Dopasowanie mocy chwilowej nagrzewnicy
lub chodnicy do aktualnych potrzeb odbiorcy (pomieszczenia klimatyzowanego) jest
uzalenione od zastosowanego systemu regulacji parametrw, ale rwnie zaley od
statecznoci hydraulicznej ukadu zasilania i zastosowanych zaworw regulacyjnych lub
innych organw wykonawczych. Zawory regulacyjne powinny by odpowiednio dobrane do
charakterystyki cieplnej nagrzewnicy lub chodnicy oraz do hydrauliki ukadu zasilajcego.
Spenienie tych wymogw gwarantuje poprawn eksploatacj o wysokiej sprawnoci
uytkowej, co w konsekwencji wpywa na zuycie energii i koszty.
2. Zawory regulacyjne
Zawory regulacyjne s wanym elementem kadego ukadu wentylacyjnego lub

klimatyzacyjnego, w ktrym s zastosowane nagrzewnice wodne lub parowe oraz chodnice
wodne. Waciwy dobr wielkoci zaworw ma decydujcy wpyw na prawidowe ich
dziaanie w okrelonej instalacji oraz caej instalacji
Typowe konstrukcje zaworw.
Rozrnia si zawory przepywowe z pojedynczym gniazdem (rys. 1a) i podwjnym
gniazdem (rys. 1b). Zawory te umoliwiaj zmian przepywu czynnika roboczego od
wartoci praktycznie zero do wartoci maksymalnej.
Zawory z podwjnym gniazdem i prowadzeniem lepiej zabezpieczaj zawr przed drganiami
grzybka przy maych otwarciach.
Druga dua grupa zaworw regulacyjnych to zawory trjdrogowe. Charakteryzuj si tym, e
maj dwie drogi strumieni i trzy krce do przyczenia sieci przewodw.
Rozrnia si zawory trjdrogowe mieszajce (rys. 1c) oraz zawory trjdrogowe
rozdzielajce (rys. 1d).
115
Zawory przepywowe
a) zawr jednogniazdowy
b) zawr dwugniazdowy
Sp
Trzpie
S
Dawik
D
Uszczelnienie
K
Grzybek
K1,K2 Grzybek
Si
Gniazdo
Zawory trjdrogowe
c) zawr mieszajcy
d) zawr rozdzielajcy
A
Tor regulacji
B
Tor mieszania
Tor obejcia
AB
Suma strumieni
H
Skok zaworu
Rys. 1. Typowe konstrukcje zaworw regulacyjnych i ich schematy.

Ktry z tych zaworw mona zastosowa w konkretnej sytuacji, zaley od rodzaju instalacji
oraz poczenia hydraulicznego rda ciepa z odbiornikami. Typowe przypadki pokazano na
rys. 2. Jak wynika z rys. 2, wystpuj trzy zasadnicze rodzaje pocze: a) zawr
przepywowy - jako zawr dawicy, b) zawr trjdrogowy - jako zawr rozdzielajcy, c)
zawr trjdrogowy - jako zawr mieszajcy. Istniejce inne poczenia mona sprowadzi do
tych trzech podstawowych.
116
a) dawienie z zaworem
przepywowym
b) obej scie z zaworem

rozdzielajcym
c) mieszanie z zaworem
mieszajcym
Rys.2. Typowe poczenia zaworw przepywowych i trjdrogowych:

P
A
M
Pompa
Tor regulacji
Napd
RL
V
AB
Przewd powrotny
Odbiornik ciepa
Suma strumieni
E
B
VL
rdo ciepa
Tor mieszania
Przewd zasilajcy
Charakterystyki zaworw
Zmiana pooenia grzybka zaworu (skok zaworu) wpywa na zmian przepywu czynnika
roboczego. Zaleno pola powierzchni otwarcia od skoku grzybka nazywa si
charakterystyk otwarcia. W dziaaniu zaworw wana jest charakterystyka przepywu.
Okrela ona zaleno strumienia objtoci cieczy lub gazu od skoku grzybka zaworu.
Do jednoznacznego opisu tych wielkoci niezbdne s pewne wielkoci pomocne w tym
opisie (wg VDI/VDE 2173):
skok H
oznacza przesuw grzybka w przedziale pomidzy
pooeniami skrajnymi,
skok nominalny H100
jest to katalogowa warto skoku grzybka dla zaworu
cakowicie otwartego,
kv zaworu
pod pojciem kv rozumie si przepyw w m3/h wody o
temperaturze 5...30oC przez zawr, gdy spadek cinienia
na zaworze wynosi 1 bar,
kvs zaworu
jest to warto kv danej serii zaworw przyt skoku
nominalnym H100 (warto katalogowa),
kv100 zaworu
jest to warto kv okrelonego zaworu danej serii przy
skoku nominalnym H100 (warto katalogowa). Odchyka
kv100 od kvs danego typu nie powinna by wiksza ni 10%,
kv0 zaworu
jest to warto kv okrelonego zaworu przy zaworze
cakowicie zamknitym H0 (warto katalogowa),
kvr zaworu
jest to najmniejsza warto kv, przy ktrej jest jeszcze
zachowana tolerancja charakterystyki zaworu.
Minimalne wartoci kv0 lub kvr okrela si, wprowadzajc pojcie stosunek nastaw S.
Sv0 = kvs/kv0
teoretyczny stosunek nastaw, najczciej 25 lub 50,
Sv = kvs/kvr
rzeczywisty stosunek nastaw.
Charakterystyczn wielkoci opisujc przepyw (przepustowo) zaworu regulacyjnego jest

warto kv zaworu. Znajomo wartoci wielkoci kv jest niezbdna, aby dobra prawidowo
wymiary zaworu regulacyjnego.
117
W USA stosuje si warto Cv, ktra oznacza strumie objtoci pynu (w gal/min), przy
stracie cinienia 1 lb/sq in. Midzy wartociami kv i Cv zachodz nastpujce zalenoci:
kv = 0,86 Cv
(1)
Cv = 1,17 kv.
(2)
oraz
Warto kv mona obliczy rwnie dla innych pynw ni woda i innych strat cinienia wg
zalenoci:
po
(3)
k v = V&
pV o
gdzie:
V - strumie objtoci pynu, m3/h,
Dpv - strata cinienia na zaworze, bar
Dp0 - jednostkowa strata cinienia na zaworze, 1 bar
r - gsto pynu, kg/m3
r0 - gsto pynu jednostkowa (woda), 1000 kg/m3.
Dla kadej rednicy nominalnej produkowane s zawory o rnych wartociach kv. Na rys. 3
podano wykres do wyznaczenia wartoci kv dla zaworw.
Rys. 3. Wykres do wyznaczania wartoci kv zaworw regulacyjnych
118
Z wielu moliwych do realizacji charakterystyk otwarcia, najbardziej znane s

charakterystyki: liniowa oraz logarytmiczna (staoprocentowa).
Zawr o charakterystyce liniowej charakteryzuje si tym, e pole powierzchni otwarcia jest
proporcjonalne do skoku grzybka (rys. 4a,b).
Charakterystyka takiego zaworu ma posta:
kv
k
H
= vo + n i ln
H100
k vs k vs
n i ln = 1
k vo
k vs
n i ln = 1
1
S vo
(5)
lub z wykorzystaniem Sv0

kv
H
1
=
+ n i ln
H100
k vs S vo
(6)
Natomiast zawr o charakterystyce logarytmicznej charakteryzuje si tym, e jednakowym

zmianom skoku grzybka odpowiadaj jednakowe wzgldne (wyraone w procentach) zmiany
pola powierzchni otwarcia (rys. 4c,d).
Charakterystyka takiego zaworu ma posta:
n gl
kv
k
H100
= vo e
k vs k vs
n gi = ln
k vs
= ln S vo
k vo
(7)
lub w postaci logarytmicznej

log
kv
k
H
= log vo + n gl
log e
H100
k vs
k vs
n gl = ln S vo
(8)
Dla przykadu - n procentowa charakterystyka takiego zaworu oznacza, e przy 1procentowej zmianie skoku grzybka pole powierzchni otwarcia zmienia si o n%. Najczciej
budowane s zawory o wartoci n = 3...5%. W praktyce dany ksztat charakterystyki
zaworu uzyskuje si przez odpowiednie profilowanie gniazda i grzybka.
Rys. 4 Charakterystyki otwarcia zaworw:

a) grzybek talerzowy,
b) grzybek talerzowy z ebrami prowadzcymi,
c) grzybek z przepustami zapewniajcymi
charakterystyk logarytmiczn,
d) peny stoek dla uzyskania charakterystyki
logarytmicznej
119
Rne wartoci Sv0 powoduj nieco odmienne przebiegi charakterystyk zaworw.

Przykadowo na rys. 5 przedstawiono takie przebiegi dla Sv0 = 25 i 50.
Rys. 5. Charakterystyka podstawowa zaworu:

a) liniowego dla Sv0 = 50, b) staoprocentowego dla Sv0 = 25 i 50
Charakterystyki robocze zaworw

Charakterystyki zaworw pokazane na rys. 5 s suszne, gdy opr na zaworze jest rwny
caemu cinieniu dyspozycyjnemu obiegu, w ktry jest wczony zawr. W praktyce jednak
tak nie jest, gdy zawr wsppracuje z sieci przewodw o rnych konfiguracjach i
oporach, w tym znaczc pozycj stanowi opr odbiornika ciepa.
Rzeczywiste charakterystyki zaworw dopasowane do konkretnej sieci przewodw nosz
nazw charakterystyk roboczych. Charakterystyki te zale silnie od proporcji spadku
cinienia na zaworze cakowicie otwartym (Dpv100) do cinienia dyspozycyjnego w sieci (D
pges). Iloraz ten nazywa si kryterium dawienia (autorytet zaworu) - Kd lub Pv.
Pv =
p v100
p ges
(9)
Gdy uwzgldni si zmienny udzia oporu zaworu regulacyjnego w cakowitych oporach sieci
obiegu nagrzewnicy lub chodnicy, to dla zaworu przepywowego mona wyznaczy
charakterystyk robocz ze stosunkowo prostego wzoru:
V&
=
V&100
1
k
1 + Pv vs
k v
(10)
Ze wzoru tego wynika, e kryterium dawienia im mniejsze tym powoduj wiksz

defirmacj charakterystyki roboczej zaworu. Natomiast gdy wynosi 1, to charakterystyka
robocza pokrywa si z charakterystyk podstawow zaworu.
Na rys. 6 pokazano charakterystyki robocze zaworw regulacyjnych: liniowych, a na rys. 7 staoprocentowych dla rnych kryteriw dawienia. Wykresy te potwierdzaj siln zaleno
charakterystyki roboczej od kryterium dawienia. Zalenoci te dotycz zaworw
przepywowych.
120
Rys. 6. Charakterystyki robocze zaworw regulacyjnych o podstawowej charakterystyce

liniowej dla Svo = 25
Rys. 7. Charakterystyki robocze zaworw regulacyjnych o podstawowej charakterystyce

logarytmicznej (staoprocentowej) dla Svo = 25
W podobny sposb mona okreli charakterystyki robocze dla zaworw trjdrogowych. Na
rys. 8 przykadowo przedstawiono tak charakterystyk - dla charakterystyki podstawowej
logarytmicznej (tor AB-A) i dopeniajco-logarytmicznej (tor AB-B). Natomiast na rys. 9
przedstawiono charakterystyk zaworu trjdrogowego - dla charakterystyki podstawowej
logarytmicznej (tor AB-A) i liniowej (tor AB-B).
Jak wynika z rys. 8 przepyw cakowity korzystnie ukada si tylko dla duych wartoci
kryterium dawienia tj. 0,9...1,0, std te korzystniejszy jest zawr o charakterystyce
przedstawionej na rys. 9, dla ktrego przepyw cakowity jest najkorzystniejszy dla maych
kryteriw dawienia tj. 0,3...0,5.
121
Rys. 8. Zawr trjdrogowy z charakterystyk podstawow staoprocentow:

a) charakterystyka podstawowa, b) charakterystyka robocza, parametr - Pv
Rys. 9. Zawr trjdrogowy z charakterystyk podstawow staoprocentow i liniow:

a) charakterystyka podstawowa, b) charakterystyka robocza, parametr - Pv
Warunkiem prawidowego doboru zaworw regulacyjnych dla sieci przewodw jest to, aby
strata cinienia na zaworze Dpv100 stanowia okrelony udzia cinienia dyspozycyjnego
panujcego w sieci. Jest to jednoczenie warunek prawidowego dziaania zaworu. Dla
zaworw liniowych Kd powinno by wiksze od 0,5 a dla zaworw staoprocentowych Kd
powinno wynosi 0,2...0,5.
3. Sposoby zasilania nagrzewnic i chodnic
Na rys. 10 przedstawiono zbiorczo podstawowe schematy zasilajce dla nagrzewnic i

chodnic, gdy czynnikiem roboczym jest ciecz nie podlegajca przemianie fazowej. Zmian
mocy w przedstawionych przypadkach uzyskuj si poprzez zmian przepywu (schematy
a,c) lub zmian temperatury (schematy b,d,e,f).
122
a) zawr przepywowy dawicy

(regulacja przepywu)
c) zawr trjdrogowy rozdzielajcy

(regulacja przepywu)
e) zawr trjdrogowy mieszajcy z rozdzielaczem

bezcinieniowym (regulacja temperatury)
b) zawr trjdrogowy mieszajcy

(regulacja temperatury)
d) zawr trjdrogowy wtryskowy

(regulacja temperatury)
f) zawr przepywowy dawicyz dodatkow

pomp (regulacja temperatury)
Rys. 10. Podstawowe schematy zasilania nagrzewnic i chodnic z zaworami regulacyjnymi:

E - rdo ciepa (chodu), V- odbiornik ciepa, HP - pompa gwna,
IP - pompa wewntrzna mieszajca, Dr - zawr dla wyrwnania cinienia,
M, m - punkt mieszania,
Aby prawidowo zwymiarowa zawory regulacyjne w kadym z przypadkw pokazanych na
rys. 10, naley poprawnie okreli kryterium dawienia zaworu. Do obliczenia kryterium
dawienia suy wzr (9), odmiennie dla kadego przypadku naley wyznaczy warto Dpges.
W kadym przypadku warto ta dotyczy obiegu o zmiennym przepywie:
przypadek a)
Dpges = po,
przypadek b)
Dpges = DpA - E - V + DpA - AB ,
przypadek c)
Dpges = DpA - V - M + DpAB - A,
przypadek d)
Dpges = DpA - m + Dpv - M + DpA - AB ,
przypadek e)
Dpges = Dpv -A + Dpm - V + DpA - AB ,
przypadek f)
Dpges = po,
Zalecane poczenia hydrauliczne
Nagrzewnice wstpne maj stosunkowo wysoki i zmienny stosunek nastaw midzy 35 - 45K,
std dobre wyniki uzyskuje si stosujc schemat pocze 10b lub 10d. Z tymi poczeniami
ukad zawr regulacyjny - nagrzewnica wykazuje waciwoci zblione do liniowych.
123
Nagrzewnice wtrne charakteryzuj si w miar staym stosunkiem nastaw zawarty midzy

10 - 20K, std rwnie moe by stosowany schemat 10a oraz 10f.
Chodnice wodne maj nieco inn specyfik, gdy s zasilane z sieci wody lodowej. Instalacja
chodnicza ze sprarkowym schadzaczem wody lodowej wymaga staego przepywu wody
przez parowacz. Jeli przepyw w ukadzie wody lodowej jest zmienny, to naley zastosowa
zasobnik wody lodowej. Wystpujce przypadki zestawiono poniej w tablicy 1.
Tablica 1. Poczenia hydrauliczne chodnic
Wymagana
funkcja
Sposb
podczenia
(wg rys. 10)
ochadzanie,
osuszanie
ochadzanie,
osuszanie
tylko ochadzanie
b,f
tylko ochadzanie
d,e
Schadzacz
wody lodowej
Zasobnik
tak
nie
x
x
x
x
Dziaanie
ukadu
duy gradient temp., punkt ATP
przesuwa si, zmienny przepyw
przez zasobnik
duy gradient temp., punkt ATP
przesuwa si, stay przepyw przez
parowacz
may gradient temp., zmienny
przepyw przez zasobnik
may gradient temp., stay przepyw
przez parowacz
4. Wsppraca zaworw regulacyjnych i wymiennikw ciepa
Zawr regulacyjny wsppracujc z dowolnym wymiennikiem ciepa zmienia w tym

wymienniku przepyw czynnika roboczego lub temperatur. Parametry te wpywaj z kolei na
chwilow moc wymiennika i wielko regulowan. Std te charakterystyka wymiennika
ciepa ma rwnie wpyw na oglne waciwoci caego obwodu regulacji.
Zmiana mocy wymiennika moe by wyraona zalenoci (11):
Q&
=
Q&100
1= a
1
1 m& 1 / m& 1,100
(11)
m& 1 / m& 1,100
gdzie: a jest wielkoci charakterystyczn, wyraon zalenoci (12)

a=
1e 1a
1e 2e
(12)
Oznaczenia zastosowane we wzorach (11, 12) s zgodne z rys. 11.
124
Rys. 11. Parametry wlotowe i wylotowe w wymienniku ciepa
Wpyw parametru charakterystycznego wymiany ciepa a na charakterystyk wymiennika

ciepa pokazano na rys. 12.
Rys. 12. Charakterystyka cieplna wodnego wymiennika ciepa

Jak wynika z rys. 12, zmiana mocy wymiennika silnie zaley od wartoci parametru a.
Std te na waciwoci obwodu regulacji ma wpyw nie tylko charakterystyka zaworu, ale
rwnie wymiennika ciepa. Std te zarwno Pv jak rwnie a maj wpyw na wybr
charakterystyki podstawowej zaworu, co przedstawiono na rys. 13.
125
Rys. 12. Zalecane charakterystyki zaworw w zalenoci od kryterium Pv oraz a.

Kryterium dawienia zaworu Pv moemy zmienia w szerszym zakresie, ni wartoci a.
Std te w pierwszej kolejnoci zaleca si okreli warto a. W tablicy 2 podano wartoci a
dla najczciej wystpujcych przypadkw.
Tablica 2. Wartoci parametru a dla niektrych obwodw regulacji

Obwd regulacji
Ogrzewanie z pogodow regulacj temperatury zasilania
Chodnica powietrza
Ogrzewanie z regulacj temperatury w pomieszczeniu
Nagrzewnica powietrza ze staym przepywem
Nagrzewnica ze zmiennym przepywem
Regulacja temperatury zasilania (bez wymiennika)
Warto a
0,15...0,25
0,15...0,25
0,30...0,50
0,30...0,50
0,69...0,70
1,0
5. Literatura
1. Arbeitskreis der Dozenten fr Klimatechnik: Handbuch der Klimatechnik. Bd. 1 - 1989,

Bd. 2 - 1989, Bd. 3 - 1988, Verlag C.F. Mller, Karlsruhe.
2. Bach H., Baumgarth S. i inni: Regelungstechnik in der Versorgungstechnik. Verlag C.F.
Mueller Karlsruhe 1988.
3. Recknagel, Sprenger, Hnmann: Taschenbuch fr Heizung und Klimatechnik.
Oldenbourg Verlag Mnchen 1993.
126

06 Klimaichl

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

06 Klimaichl

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Prof. zw.

Edward Szczechowiak, dr in. Mieczysaw Porowski

20. Praca zbiorowa: Handbuch der Klimatechnik. Band 1: Grundlagen 1989,

Wpyw klimatu i pogody na samopoczucie czowieka zauwaono ju bardzo

Ju Hipokrates (460-377 p.n.e.) napisa w dziele Powietrze, woda, otoczenie

Pierwsz instalacj wentylacyjn wybudowano w Operze Wiedeskiej w 1860 r.

O.H. Muellera w trakcie bada chodni kominowych wykres w ukadzie

2. Zadania inynierskie klimatyzacji

W potocznym ujciu inynier to czowiek zajmujcy si projektowaniem

Pod pojciem klimatu zgodnie z definicj Aleksandra von Humboldta

Rys. 2.2. Schemat ideowy powiza przy projektowaniu budynkw

Teoria systemw technicznych

Rys. 2.3. Schemat ideowy powiza przy projektowaniu budynkw

3. Definicja wentylacji i klimatyzacji

II. TENDENCJE W ROZWOJU KLIMATYZACJI I CHODNICTWA

Klimatyzacja jest dziedzin interdyscyplinarn, ktra korzysta z wielu dziedzin

Agregatw klimatyzacyjnych i systemw

Planowanie, obliczanie i monta

Rys. 2 Powizania strukturalne klimatyzacji

tych w innych krajach uprzemysowionych o zblionych warunkach klimatycznych. Naley

Warto tutaj podkreli, e instalacje wentylacyjne i klimatyzacyjne zawsze projektowane byy

Techniki energooptymalne s przedmiotem wielu prac teoretycznych i wdroeniowych [4,8] - i

Systemy te umoliwiaj sterowanie wg okrelonych programw firmowych, zabezpieczenie

III. KOMFORT KLIMATYCZNY A PROJEKTOWANIE ARCHITEKTONICZNE

wymian ciepa, wilgoci i powietrza przez przegrody zewntrzne oraz instalacje

Czynniki zwizane z pomieszczeniem [1]:

Rys. 1. Podstawowe skadniki komfortu klimatycznego

ilo ciepa wewntrznego wytwarzanego w organizmie; W,

Strumie energii cieplnej wyzwalanej w procesach metabolicznych w organizmie

Po uwzgldnieniu sprawnoci ruchowej - , rwnej ilorazowi wartoci pracy mechanicznej i

lub w odniesieniu do jednostki powierzchni ciaa:

Zgodnie z rwnaniem (1) ilo ciepa generowanego w organizmie czowieka pomniejszona o

ciepo parowania wody; J/kg,

gsto powietrza suchego; kg/m3,

ciepo waciwe powietrza suchego przy staym cisnieniu; J/(kg oC),

Straty ciepa przez przenikanie od powierzchni skry do zewnetrznej powierzchni

cakowity opr przewodzenia ciepa od skry do zewntrznej pow.

Rwnanie na straty ciepa przez przenikanie przyjmuje w takim wypadku posta:

temperatura powierzchni odziey; oC,

Straty ciepa przez promieniowanie zewntrznej powierzchni odziey okrywajcej ciao

stosunek pola powierzchni ciaa okrytego odzie do pola powierzchni

Straty ciepa na drodze konwekcji pomidzy zewntrzn powierzchni odziey a strumieniem

wspczynnik przejmowania ciepa pomidzy zewntrzn powierzchni

Dziki elastycznie dziaajcemu systemowi samoregulacji termicznej, bilans energetyczny

Rys. 2. Podstawowe parametry wpywajce na komfort cieplny czowieka

W wyniku prowadzonych bada eksperymentalnych Fanger [3] poda zalenoci empiryczne

odpowiadajce subiektywnie ocenianym warunkom komfortu cieplnego, w funkcji wydatku

przewidywana rednia ocena, bdca statystycznym wskanikiem

Ze wzgldu na ograniczon reprezentatywno wskanika PMV, Fanger [4] wprowadzi

Przewidywany procent niezadowolonych

Przewidywana rednia ocena (PMV)

Rys. 3. Przewidywany odsetek niezadowolonych (PPD) jako funkcja przewidywanej

oglna ilo wydzielanych zanieczyszcze danego rodzaju; g/h,

wentylacyjnego - przyjcia zbyt wysokiego wskanika , bd do przekraczania

1 Olf - (ac. olfactus - powonienie) jest to oglna ilo biozanieczyszcze wydzielanych

Pierwsza z jednostek w przypadku przestrzeni zamknitych moe suy do okrelenia iloci

gdzie: Czew jako powietrza odczuwanego na zewntrz; pol,

budynki ze zymi warunkami (sick buildings)

Rys. 4. Skala jakoci powietrza odczuwana przez ludzi

w Wielkiej Brytanii (Norma BS 5295) - tablica 1, w ktrej klas czystoci pomieszczenia

Tablica 1 Klasy czystoci pomieszcze (wg BS 5295)

5. Dobr parametry projektowych dla pomieszcze

Natomiast temperatura wewntrznej powierzchni przegrd zewntrznych jest uzaleniona od