Historia fizyki[edytuj]

Przejdź do nawigacjiPrzejdź do wyszukiwania

 Główny artykuł: fizyka.
 Główny artykuł: historia nauki.
Historia fizyki – dział historii nauki wyróżniony na podstawie badanej
dziedziny jaką jest fizyka.

Spis treści

 1Starożytność
 2Średniowiecze
 3Nauka nowożytna
 4Współczesność
 5Przypisy
 6Bibliografia
 7Linki zewnętrzne

Starożytność[edytuj | edytuj kod]
 Zobacz więcej w artykule Filozofia przyrody, w sekcji Historia filozofii
przyrody.
Filozofia przyrody była pierwszym obszarem rozważań filozoficznych w
starożytnej Grecji[1]. Jest ona prekursorką nowożytnej nauki, która się z
niej wyodrębniła i uniezależniła.
Początkowo filozofia przyrody zajmowała się wszystkimi zagadnieniami
współczesnej nauki, rozpatrywanymi jednak najczęściej metodami
filozoficznymi. Filozofia, rozumiana jako umiłowanie mądrości, wiązała się
z dążeniem do zrozumienia funkcjonowania wszechświata. Miała ona
wtedy jednak charakter spekulatywny i brakowało w niej rozwiniętej
metodologii badań i rygoryzmu obserwacji. Stopniowo jednak empiryczne
badanie rzeczywistości materialnej wyodrębniało się z głównego nurtu
badań filozoficznych. W XVII w. nastąpiło rozdzielenie filozofii i nauki.
Problem podstawowej struktury fizycznej rzeczywistości był głównym
przedmiotem zainteresowania przedsokratejskich filozofów starożytnej
Grecji[2]. Filozofowie ci podjęli pierwsze niemitologiczne, racjonalne próby
wyjaśnienia natury (physis), kładąc podwaliny
pod filozofię i naukę europejską[3]. Problemy i idee postawione przez
przedsokratejskich filozofów przyrody były inspiracją i istotnym punktem
odniesienia dla badaczy przyrody aż do powstania nowożytnej nauki. Były
jednak wyjątki: np. w III wieku p.n.e. Archimedes podał wiele poprawnych
ilościowych opisów z zakresu mechaniki i hydrostatyki.
Pierwszą grupą filozofów byli tzw. jońscy filozofowie przyrody (m.in. Tales
z Miletu, Anaksymander, Anaksymenes, Heraklit, Anaksagoras). Dążyli
oni do wyjaśnienia rzeczywistości poprzez znalezienie jej najbardziej
podstawowej zasady (arché), przenikającej całość rzeczywistości. Różni
filozofowie w czym innym upatrywali tę podstawową zasadę: Tales w
wodzie, Anaksymander w bezkresie (apeiron), Heraklit w ogniu, natomiast
Anaksymenes w powietrzu[4]. Bardzo wpływowa była filozofia Heraklita,
uznającego zmianę za podstawową zasadę rządzącą rzeczywistością [5].
W południowej Italii Pitagoras skupił wokół siebie grono uczniów,
nauczając o matematycznej strukturze rzeczywistości. Zasadą
podstawową była dla nich liczba, która stanowiła element rzeczy. Dzięki
temu pitagorejczycy bardzo rozwinęli badania matematyczne [6].
Istotne znaczenie dla starożytnej metafizyki miała też działalność eleatów.
Negowali oni możliwość ruchu i wielości. Był to dla nich jedynie pozór, a
prawdziwa rzeczywistość była według nich niezmienną jednością [7].
Ostatnią z ważnych szkół byli atomiści (Leukippos, Demokryt)
głoszący materialny charakter rzeczywistości, składającej się z małych i
niepodzielnych elementów nazwanych przez nich atomami[8]. Wielu
filozofów przyjmowało istnienie wielu zasad podstawowych (stanowisko
pluralistyczne), lub łączyło ze sobą twierdzenia wielu szkół w niespójną
całość (eklektyzm). Szczególnie wpływowa była pluralistyczna
myśl Empedoklesa, twórcy koncepcji czterech elementów (żywiołów):
wody, ognia, powietrza i ziemi, łącząca koncepcje Talesa, Anaksymenesa,
Heraklita i Ksenofanesa[9]. Elementy są "pierwotne i jakościowo
niezmienne"[10]. Mogą się ze sobą łączyć w sposób mechaniczny, tworząc
wielość i różnorodność rzeczy we wszechświecie[10]. Koncepcja czterech
żywiołów Empedoklesa (zmodyfikowana następnie przez Arystotelesa
poprzez dodanie piątego elementu: eteru), pozostała bardzo wpływowa aż
do XVI w.
Najbardziej wpływowym badaczem przyrody w starożytności
był Arystoteles, którego koncepcje zdominowały przyrodoznawstwo aż do
XVI w. Obok szeregu obserwacji szczegółowych Arystoteles stworzył
rozbudowany system zawierający koncepcje dotyczące ruchu i zmiany,
czasu, przestrzeni, budowy materii i kosmologii. Zawarł je w wielu
pismach, z których podstawowym jest Fizyka[11].

Średniowiecze[edytuj | edytuj kod]
Wraz z końcem starożytności i rozpowszechnieniem chrześcijaństwa,
początkowo niechętnego czy wrogiego filozofii, większość pism
przyrodoznawczych została na Zachodzie zapomniana. Zostały
przechowane przez filozofów bizantyńskich, muzułmańskich i żydowskich.
Uczeni ci rozwinęli znacznie wiele dziedzin, m.in. kosmologię.
Od XII wieku, w zachodniej Europie na nowo odkryto pisma Arystotelesa,
co zaowocowało rozwojem filozofii przyrody. Z problematyki fizycznej,
najszerzej dyskutowanymi kwestiami były problem struktury bytu i jego
podstawowych elementów, problematyka kosmologiczna (miejsce Ziemi
we wszechświecie), problem wieczności świata i charakteru czasu,
problem ruchu i jego przyczyn oraz problem próżni (możliwość lub
niemożliwość jej istnienia)[12].
Dojrzałe średniowiecze to też okres rozwoju optyki. Badania w tej
dziedzinie prowadzili Robert Grosseteste, jego uczeń Roger
Bacon, Witelon oraz Teodoryk z Fryburga.
Ważnych odkryć na temat magnetyzmu dokonał Petrus Peregrinus (Pierre
de Maricourt).

Nauka nowożytna[edytuj | edytuj kod]

Pod koniec średniowiecza rozwój przyrodoznawstwa zaczął prowadzić do
kształtowania się nauki we współczesnym sensie tego
słowa. Arystotelizm, metoda scholastyczna i autorytet Kościoła zaczęły
być stopniowo przeszkodą w poszerzaniu wiedzy o świecie.
Epoka renesansu miała charakter przejściowy: dawne koncepcje
przyrodoznawcze sąsiadowały z nowymi odkryciami i stopniowym
wypracowywaniem metody naukowej. Szczególne zasługi dla
ukształtowania się nowożytnej metody naukowej opartej
na eksperymencie i indukcji miał Francis Bacon[13].
W 1543 r. ukazało się De revolutionibus orbium coelestium Mikołaja
Kopernika. Dzieło nie miało filozoficznego charakteru, jednak wpłynęło na
zmianę podglądów na naturę rzeczywistości, miejsce człowieka w świecie,
a także stosunek do dawnych autorytetów: Biblii, Arystotelesa
i Ptolemeusza. Zmiany te określa się mianem przewrotu
kopernikańskiego. Pod koniec XVI w. Galileusz zapoczątkował użycie
eksperymentu jako środka potwierdzającego teorię fizyczną, co stało się
kluczową ideą metody naukowej. Sformułował i z powodzeniem
potwierdził doświadczeniem wiele wyników z dziedziny dynamiki, m.in.
zasadę bezwładności, prawo spadania ciał i zasadę względności. W
1687 Newton opublikował Philosophiae naturalis principia
mathematica omawiające dwie obszerne teorie fizyczne: prawa ruchu,
które zapoczątkowały powstanie mechaniki klasycznej, oraz
prawo grawitacji. Obie teorie potwierdzał eksperyment. Mechanika
klasyczna została rozwinięta przez Lagrange'a, Hamiltona i innych, którzy
formułowali ją na wiele odmiennych sposobów, podali nowe zasady i
wyniki. Prawo grawitacji zainicjowało powstanie astrofizyki opisującej
zjawiska astronomiczne przy użyciu nowo powstałych teorii fizycznych.
Poczynając od XVIII w., rozwijana była termodynamika (Boyle, Young i
wielu innych). W 1733 Bernoulli użył rozumowania statystycznego w
połączeniu z zasadami mechaniki klasycznej otrzymując wyniki znane
termodynamice, co zainicjowało powstanie mechaniki statystycznej.
W 1798 Thompson zademonstrował proces przemiany energii w ciepło, a
w 1847 Joule sformułował zasadę zachowania energii, zarówno w formie
ciepła, jak i w formie energii mechanicznej.
Już w XVII w. Ole Rømer udowodnił skończoną prędkość światła za
pomocą obserwacji Jowisza. Christiaan Huygens oszacował jej wartość.
Dodatkowym dowodem i sposobem pomiaru była aberracja
światła odkryta przez Jamesa Bradleya w 1728. To jedyne większe
odkrycie optyczne w XVIII w. Dominował autorytet Newtona, a z nim
m.in. korpuskularna teoria światła.
Na początku XIX w. Augustin Jean Fresnel oraz Thomas
Young niezależnie zaproponowali falową teorię światła.
Elektryczność i magnetyzm były studiowane przez Faradaya, Ohma i
innych. W 1855 Maxwell zunifikował obie dziedziny w
jedną: elektromagnetyzm. Kluczem do niej są równania Maxwella.
Przewidywała ona, że światło jest falą elektromagnetyczną.
W 1895 Röntgen odkrył promienie X, jak się wkrótce
okazało, promieniowanie elektromagnetyczne o wysokiej
częstości. Promieniotwórczość została odkryta w 1896 przez Becquerela,
a następnie badana przez Marię Skłodowską-Curie, Pierre'a Curie i
innych. Badania te zainicjowały powstanie fizyki jądrowej.
W 1897, Thomson odkrył elektron, cząstkę elementarną, która przenosi
prąd elektryczny. W 1904 zaproponował pierwszy model atomu znany
jako model typu „ciasto z rodzynkami”.

Współczesność[edytuj | edytuj kod]
W 1905 Einstein sformułował szczególną teorię
względności unifikującą czas i przestrzeń w jedną
strukturę: czasoprzestrzeń. Wymóg zgodności z teorią
elektromagnetyzmu Maxwella doprowadził do modyfikacji naszego
spojrzenia na czas i przestrzeń oraz na własności i rolę materii. W nowej
teorii transformacje między inercjalnymi układami odniesienia wyglądają
inaczej niż w mechanice klasycznej – rozwinięta została mechanika
relatywistyczna, która zastąpiła mechanikę klasyczną. W granicy małych
prędkości obie teorie pokrywają się. W 1915 Einstein rozszerzył
szczególną teorię względności, tak by tłumaczyła zjawisko grawitacji. Tak
powstała ogólna teoria względności, która zastąpiła newtonowskie prawo
grawitacji. W zakresie małych mas i energii te dwie teorie także pokrywają
się.
W 1911 Rutherford na podstawie eksperymentów rozpraszania cząstek
alfa wydedukował istnienie w centrum atomu skupienia masy o dodatnim
ładunku jądra. W tym samym roku Antonius Johannes van den
Broek zauważa, że liczba atomowa pierwiastka jest tożsama z liczbą
ładunków w jądrze atomowym. Odkrycie
w 1932 przez Chadwicka neutronu, potwierdziły protonowo-neutronowy
model jądra atomowego.
Poczynając od 1900, Planck, Einstein, Bohr i inni rozwijali
teorie kwantowe, próbując wyjaśnić anomalne wyniki różnych
eksperymentów poprzez wprowadzenie dyskretnych poziomów
energetycznych. W 1925 Werner Heisenberg i Erwin
Schrödinger sformułowali mechanikę kwantową, która wyjaśniła
poprzedzające ją teorie kwantowe. W mechanice kwantowej wynik
pomiaru fizycznego jest z natury rządzony
zasadami prawdopodobieństwa, a teoria jedynie podaje sposób obliczania
odpowiednich prawdopodobieństw. Mechanika kwantowa z powodzeniem
opisuje zachowanie materii w skali małych odległości.
Mechanika kwantowa dostarczyła teoretycznych narzędzi fizyce materii
skondensowanej, dziedzinie badającej zachowanie materii w stanach
stałym i ciekłym, a m.in. obiekty takie jak kryształy, półprzewodniki, i
zjawiska takie jak nadprzewodnictwo czy nadciekłość. Jednym z pionierów
tej dziedziny był Felix Bloch – twórca kwantowo-mechanicznego opisu
zachowania elektronów w strukturze krystalicznej (1928).
Podczas II wojny światowej obie strony konfliktu prowadziły badania w
zakresie fizyki jądrowej. Cel – konstrukcja broni jądrowej, nie został
osiągnięty przez Niemców, których wysiłkami kierował Heisenberg. Udało
się to Amerykanom w ramach programu Manhattan prowadzonego
przez Enrica Fermiego. Jego zwieńczeniem była pierwsza kontrolowana
przez człowieka reakcja łańcuchowa (1942). W 1945 w Alamogordo miała
miejsce pierwsza w dziejach ludzkości eksplozja nuklearna.
Kwantowa teoria pola została sformułowana jako rozszerzenie mechaniki
kwantowej by zapewnić spójność ze szczególną teorią względności.
Osiągnęła swoją współczesną formę w końcu lat 40. XX w. wraz z
pracami Feynmana, Schwingera, Tomonagi i Dysona. Sformułowali
oni elektrodynamikę kwantową opisującą oddziaływania
elektromagnetyczne. Elektrodynamika kwantowa stanowi obecnie
najlepiej sprawdzoną i zgodną z doświadczeniem teorię fizyczną: ścisłość
jej przewidywań (błąd statystyczny) sięga obecnie szóstego miejsca po
przecinku.
Kwantowa teoria pola dostarczyła ram dla współczesnej fizyki cząstek
elementarnych badającej oddziaływania podstawowe i cząstki
elementarne. W 1954 Yang i Mills rozwinęli klasę teorii z cechowaniem,
której przykładem jest Model Standardowy z powodzeniem opisujący
prawie wszystkie obecnie obserwowane cząstki elementarne.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]
1. ↑ Gregor  Schiemann,  Naturphilosophie [ver. 2.0], Thomas (Redaktion) Kirchhoff, [w:]
Naturphilosophische Grundbegriffe [online], 2012 [dostęp 2014-08-15].
2. ↑ Reale 1994 ↓, s. 61.
3. ↑ Thomas M.  Robinson,  Filozofowie presokratejscy, [w:] Richard
H. Popkin (red.),  Historia filozofii zachodniej, Poznań: Zysk i S-ka, 2003, s. 34, ISBN  83-
7298-496-4.
4. ↑ Reale 1994 ↓, s. 75-92.
5. ↑ Reale 1994 ↓, s. 93-102.
6. ↑ Reale 1994 ↓, s. 109-115.
7. ↑ Reale 1994 ↓, s. 139-168.
8. ↑ Reale 1994 ↓, s. 190-204.
9. ↑ Reale 1994 ↓, s. 172.
10. ↑ Skocz do:a b Reale 1994 ↓, s. 173.
11. ↑ Giovanni Reale:  Historia filozofii starożytnej. T. 2. Lublin: Wydawnictwo KUL, 2001, s.
425-451.
12. ↑ Edith Dudley Sylla: Creation and Nature. W:  The Cambridge Companion to Medieval
Philosophy. A.S. McGrade (ed.). Cambridge University Press, 2003, s. 171-195.
13. ↑ David Simpson:  Francis Bacon (1561—1626). W: Internet Encyclopedia of Philosophy.
2012. [dostęp 15.11.2013].

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
  Giovanni Reale: Historia filozofii starożytnej. T. 1. Lublin:
Wydawnictwo KUL, 1994.

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

 Elementy historii nauki i rozwoju fizyki Andrzej Kajetan Wróblewski
 Michał Święcicki,  Od magnesu do bursztynu
pokaż
 p
 d
 e
Historia nauki
Kategoria: 
 Historia fizyki