Filozofia starożytnej Grecji

 Okres filozofii presokratejskiej

filozofia (gr. phileo – miłuję, sophia – mądrość) – umiłowanie mądrości.

Trwający od VI do V wieku p.n.e – w tym czasie koncentrowano się

głównie na zagadnieniach kosmologicznych.
Pierwszymi filozofami byli jońscy filozofowie przyrody (Jonia, VI w. p. n.
e. – interesowali się budową świata i prawami przyrody, interesował ich
świat, rozumiany jako kosmos i przyroda. Szczególnie pytali o początki
świata, dostrzegając jego różnorodność. Byli równocześnie przekonani o
istnieniu jakiejś praprzyczyny, prazasady lub pramaterii – tworzywa, z
którego wykształciło się wszystko. Ten prapoczątek nazwano arche.
Pierwsi filozofowie jońscy:
I. Tales z Miletu (VII/VI w. p. n. e.), za arche uznawał wodę.
II. Anaksymander z Miletu (VII/VI w. p. n. e.), za arche uznawał
bezkres; był uczniem Talesa.
III. Anaksymenes z Miletu (VI w. p. n. e.), za arche uznawał
powietrze.

IV. Heraklit z Efezu (VI/V w. p. n. e.), za arche uznawał ogień.

Twierdzi, że przyrodą rządzi zmienność/wariabilizm, świat jest
zmienny i nieustannie przemijający, nie ma w nim nic trwałego,
przyroda i wszystko inne ciągle umiera i rodzi się na nowo, autor
powiedzeń: „wszystko płynie”, „nie można wejść dwa razy do tej
samej rzeki”.
V. Demokryt z Abdery (V/IV w. p. n. e.), za arche uznawał atomy.
VI. Pitagoras z Samos (VI/V w. p. n. e.), za arche uważał liczby. Jego
poglądy m.in. duszy ludzkiej, która była nieśmiertelna oraz
przechodziła metempsychozę, czyli wędrówkę przez serię
kolejnych wcieleń. Odróżniał dualizm człowieka tzn.
nieśmiertelną duszę i śmiertelne ciało. On jako pierwszy użył
określeń filozof i filozofia.

W tym okresie rozwoju filozofii powstała szkoła eleatów był to kierunek

filozoficzny, który zanegował zmienność świta, uznając, że w świecie
panuje stałość i niezmienność. Członkami szkoły eleatów byli np.:
Ksenofanes z Kolofontu i Parmenides z Elei. Uczniem tego ostatniego był
 Zenon z Elei, który z kolei zanegował zmienność i ruch uznając jedynie
stałość.

 Okres filozofii sokratejskiej i posokratejskiej (klasyczny)

sofiści (gr. sophistes – człowiek mądry) – grupa ateńskich prywatnych

nauczycieli uczących wymowy i argumentowania

Przypada na czas od V do IV wieku p.n.e. – w tym czasie na pierwszy plan

filozofowie wysunęli zagadnienia etyczne. Okres klasyczny
rozpoczęli sofiści kierujący swą uwagę na człowieka i będący
prekursorami wszelkiego przyszłego relatywizmu.

Sokrates prawdopodobnie urodził się w Atenach około 470 roku p.n.e.,

zmarł przez wypicie trucizny, zwanej cykutą w 399 roku p.n.e., po tym jak
sąd ateński skazał go na śmierć. Sokrates uznawany jest za twórcę etyki,
podstawowe pytanie, na które poszukiwał odpowiedzi dotyczyło dobra
(agathon) odpowiedniego dla ludzi. Żywiołem Sokratesa były rozmowy z
ludźmi, często wdawał się w rozmowę z przypadkowo napotkanym
człowiekiem, żeby zadać mu pytanie pobudzające do myślenia. Słynne
zdanie Sokratesa brzmiało: „Wiem, że nic nie wiem”. Dziś to przyznanie
się filozofa do własnej niewiedzy, określa się mianem „ironii
sokratejskiej”.

Platon – urodził się w 428 zmarł w 348 roku p .n. e., był twórcą poglądu
nazwanego idealizmem. Platon był uczniem i przyjacielem Sokratesa, w
388 roku p. n. e. założył w Atenach szkołę zwaną Akademią od nazwy
gaju Akademos, w którym się mieściła. Platon jest autorem wielu dzieł,
które przetrwały do naszych czasów: „Uczta” , „Państwo, „Obrona
Sokratesa” . Podzielił rzeczywistość na świat zmysłowy – zmienny,
 przemijający i będący pozorem i świat idei – wieczny i niezmienny. Tym
samym wprowadził pluralizm, rozpoczynał kluczowy w dziejach filozofii
problem sposobu istnienia bytów matematycznych i w przekonujący
sposób uzasadniał pogląd, że nie wszystko musi być takie, jak nam się
wydaje. Twórca teorii państwa, analizował formy ustroju poleis. Teza:
Państwo powinno realizować zasady dobra i sprawiedliwości.

Arystoteles (384 – 322 p.n.e.) był najwybitniejszym uczniem Platona.

Jako filozof, zajmował się zagadnieniami metafizycznymi,
kosmologicznymi, psychologicznymi, etycznymi, estetycznymi i
politycznymi. Założył własną szkołę – Likejon (nazwa pochodzi od
ogrodów świątyni Apollina Likejosa, w których zbierali się jego
uczniowie, stąd dzisiejsze liceum). Teza: Istnieją tylko byty rzeczywiste.
W „Polityce” analizował ustroje państw greckich, krytykował demokracje
i oligarchię. Wymyślił zasadę „złotego środka”. Napisał również
„Retorykę” i wiele innych.

Cynicy – była to grupa filozofów pod przywództwem ucznia Sokratesa,

którzy głosili tezę, iż jedynym celem ludzkiego życia, gwarantującym
szczęście jest cnota, a wszystko poza nią jest niegodne uwagi.
Samowystarczalna cnota była rozumiana jako umiejętność panowania nad
sobą. W starożytności cynicy pogardzali rodzinom, państwem, religią, co
spowodowało utrwalenie się z czasem spostrzegania ich jako grupę (i
poglądy) negującą system wartości przyjęty w danej społeczności.

 Okres filozofii hellenistycznej

Trwał od I wieku p.n.e. do 529 roku naszej ery, kiedy to cesarz Justynian
zlikwidował Akademię Platońską działającą w Atenach. W tym okresie
najwięcej zagadnień dotyczyło teozofii, był to światopogląd religijno-
filozoficzny o charakterze panteistycznym (utożsamianie wszystkiego z
bogiem lub absolutem).
W tym okresie wyróżnili się:

Stoicy – była to grupa filozofów, którzy pojawili się w III wieku p.n.e.,
ich prekursorem był Zenon z Kation, który w 300 roku p.n.e. założył w
Atenach szkołę.
Stoicy głosili następujące poglądy : w etyce – uznawali, że najwyższym
dobrem człowieka i warunkiem szczęścia jest samowystarczalna cnota.
Propagowali ideę uniezależnienia się od wszelkich zewnętrznych
okoliczności i życia zgodnie z naturą. Postulowali wyzbycie się wszelkich
negatywnych uczuć.

Epikurejczycy pojawili się niemalże w tym samym czasie co stoicy,

głosząc teorie szczęścia, utożsamianego z przyjemnością, rozumianą jako
brak cierpień i zmartwień. Źródłem nieszczęścia według epikurejczyków
jest lęk przed poczuciem niespełnienia, przed cierpieniem, śmiercią.
Przedstawicielem epikurejczyków był m.in. twórca kierunku Epikur (341 –
271 p.n.e.), a w starożytnym Rzymie Lukrecjusz.

Sceptycy – była to grupa filozofów, która pojawiła się w Grecji na

przełomie IV i V wieku p.n.e. Nazwa grupy wywodzi się od greckiego
słowa skeptikcs, co oznacza „wątpiący, badający”. Przywódcą, a zarazem
twórcą tego kierunku filozoficznego był Pyrron z Elidy. Sceptycy
negowali możliwości poznania wiedzy pewnej i niepodważalnej,
krytykowali wszelkie twierdzenia naukowe, postulowali powstrzymanie
się od sądów, skoro wiedza jest niepewna. Tylko w ten sposób według
sceptyków można osiągnąć wewnętrzny spokój, a nawet szczęście.

Eklektycy pojawili się wśród stoików w II do połowy I wieku p.n.e.,

próbowali połączyć wszystkie dotychczasowe doktryny filozoficzne i
stworzyć jednolicie spójny system.