Kudsi Hadisler

BUHARI, MSLM,
BN MACE, EBU
DAVUD, TRMZ,
NES
VE
MUVATT'DAN
KUDS HADSLER
Madve Yaynlar
BUHARI, MSLM, BN MACE, EBU DAVUD, TRMZ, NES VE

MUVATT'DAN
KUDS HADSLER
METN - MN - ERH
Bir Ka Not
Sonsuz hamd Alemlerin Rabbine, Salat ve Selm kinatn efendisi hazreti
Peygamber efendimize olsun. Bylesi bir kaynan yaynevimiz tararndan
sizlere ulatrlmasnn sevinci iindeyiz.
Bildiiniz gibi Madve Yaynevi neriyatnn tamamyla siz okuyuculara nitelikli,
ve kalc kitaplar ulatrmay bir 'hedef telakki etmitir.
Bu cmleden olarak elinizdeki Kuds Hadisler Mecmuas da, hem bilgilenmek
isteyen herkesin, hem de ilim erbabnn ktphanesinde zel bir yer tutacaktr
nallah.
Bilindii zere Kuds Hadisler, slm eriatnn ikinci kaynadr. Manas Allah
Celle anuhu'dan olup lafz Hazreti Peygamberimiz efendimize aittir. Bu itibarla
da Kur'an- Kerm'den sonra, Hadis-i eriflerden de bir nce gelen ser
delillerdendir ki, dier Hadisler (Hadis-i Nebevi) Kuds Hadislerden sonra
zikredilir. Bu bir.
kinci mesele; bu gnlere gelene kadar, 40 ve 75 Kuds Hadis gibi mecmualar
neredilmise de, btn Kusds Hadisleri, Ktbi Sitte ve Muvatta gibi bir
kaynaktan toplayan, biraraya getiren olmam bildiimiz kadaryla. Biz ise
Kuds Hadisler kitabini neretmekle, byle bir gereklilii de inallah kltr
hayatmza kazandrm olacaz. Ayrca unu da belirtmeden geemeyeceiz,
elinizdeki eserde baz hadisler rivayet farkllklanyla tekrar verilmitir. Bu
tekrarlan kitaba alma zaruretimiz iki sebepten kaynakland. Birisi, kitabn orjinal tasnifini aynen muhafaza ettik ki, yayn ve tercme anlaym ve
kavraymz, bunu gerektiriyordu. Aksi takdirde siz okuyucularn "ok
biliyorsanz kendiniz yazn, bu kitab tercme ettik demeyin" diyebilme yetkisi
doard ki, yllardr bu uyankl kazandrmak iin aba sarfeden bir
yaynevidir Madve Yaynlar. Eseri aynen tercme etmekteki ikinci sebebimiz
ise; Buhar ve Mslim'in ve dier hadis kaynaklarnn dahi farkl'rivayetleri
ayklama yoluna gidemedii, btn rivayetleri farklhklaryla verdii bir sahada,
haddimizi bilip edeple davranmak zaruretidir. Zira bir ayrnt gibi grnen farkl
rivayetlerin, yani rivayet farkllklarnn, bir itihada, bir mezhebin grne
delil tekil ettiini bildiimiz kaynaklar zerinde beer kafamzla ayklama
yapmak ancak haddini bilmezlik ve edepsizlik olurdu hafazanallah.
Bu arada zikretmeden geilmeyecek baz meseleler daha var, fakat, kitabn
incelenerek deerlendirilmesini sizlere brakmak niyetimizden dolay ayrntya
girmek istemedik.
Bizim hatrlatmak istediimiz notlar, z itibariyle sadece unlardr ki, kitabn
anlalabilmesi iin gerekli olduu kanaatiyle zikretmek durumundayz.
Elinizdeki eser, "Daru'l-Ktbi'l-miyye" tarafndan bir heyete hazrlattrlp
400 tane numaral hadis iermektedir. ki cilt halinde neredilmitir.
Yaynevimiz, Muhterem Ahmed Varol hocaefendinin hi bir ayklama ve
ekleme yapmadan tercme ettii eseri, orjinal ekliyle neretmektedir. Ancak
kaynaklar, hocaefendi tarafndan tetkik edilerek concor-dance ile uyuup
uyumad taranm, eer var ise farkllklar dipnotlarda zikre dihnitir.
Bylece dipnotlanyla hadis kaynaklar, hem orjinal esere hem de concordance
ile btn dnyada geerli olan sisteme uygun ekilde dzenlenmitir. Ve iki cildi
de bir arada neretmek mmkm ve iktisatl olmasna ramen; kaba bir cilt
olmamas iin iki estetik cilt halinde sizlere sunulmutur.
Kalpleri en iyi bilen Allah'tr. Elinizdeki bu alma, inallah ok ok istifade
edilebilecek bir eser olacaktr. alma bizden tevfik Allah'tandr.
Madve1[1]
Mukaddime
Alemlerin Rabbi olan Allah'a hamdolsun. Hayrl son, Allah'dan hakkyla
korkanlar iindir. Salat ve selam Peygamberlerin en stn ve sonuncusu olan
efendimiz Muhammed'e, Onun temiz line, stn vasflarla bezenmi ashabna
ve kyamet gnne kadar Ona iyilikle uyanlara olsun.
Bu kitap aada zikrolunan hadis kitaplarnda geen 'Kuds Hadisleri' iine
almaktadr.
1. Muhaddislerin nderi, Muhammedu'bnu smail el-Buharf-nin sahih'i,
2. Ebu'l-Huseyn Muslimu'bnu'l-Haccac el-Kueyrim en-Neysa-br'nin Sahih',
3. Ebu sa et-Tirmiz'nin Camii,
4. mam Ebu Davud es-Sicistn'nin Snen'i,
5. mam Ebu Abdirrahman Ahmedu'bnu u'ayb en-Nes'nin snen'i,
6. mam bnu Mace el-Kazvninin Snen'i,
7. mam Malik'in Muvatta', 2[2]
Kuds Hadislerin Toplanmas Ve Dzenlenmesi
Bu kitab hazrlayan heyet, sz edilen hadis kitaplarnda geen kuds hadisleri
biraraya getirirken rivayetleri arasnda farkllk bulunmayan mkerrer hadisleri
sadece bir kere zikretmekle yetinmitir. Ancak hadisin bir baka rivayetinde
fazlalk veya eksiklik yahut ibare deiiklii ya da rivayet eden sahab isminde
1[1]
Buhari, Mslim, bni Mace, Ebu Davud, Tirmizi, Nes, Muvattadan Kudsi Hadisler,
Madve Yaynlar: 5-6.
2[2]
Madve Yaynlar: 7.
3
deiiklik olmas halinde dier rivayeti ya tamamen vermi veya szkonusu

deiiklie iaret etmekle yetinmitir! 3[3]
Hadislerin erhinde zlenilen Yol
Yaptmz istiare ve istihare neticesinde Sahihu'l Buhar'de geen hadislerin
erhlerim Allame el-Kastallan'nin yazm olduu erhten almaya karar verdik.
Onu gerek kendi dneminde yaam olan hadis limleri gerekse kendinden
sonra gelen limler yetkili kabul etmilerdir. Sahh- Mslim'de geen hadislerin
erhlerini de imamlarn imam, limlerin rnei, mam Ne-vev'nin yazm
olduu erhten almaya karar verdik. nk onun sz ilim adamlar nazarnda
bir sened, aratrmac ve musannifler iin ise bir kaynaktr. Bir sz ona nisbet
edildii zaman, kartlarna boyun ediren gl bir sened olur. Baz hadislerin
erhinde tefsir kitaplarna, dilbilgisi kitaplarna vs. bavurmak gerekti.
Kastallanf nin erhinden yaptmz iktibaslarda bazen metni olduu gibi
vermeyi bazen de zetleme yolunu tercih ettik. zet yaparken de bazen bir tek
yeri, bazen de hadisin Sahih-i Buhar'de mkerrer olarak getii konulardaki
ayr ayr erhleri dercederek verdik. Hadislerin ounun erhinde birden fazla
konuya baktk.
Nevev'den aldmz erhlerin ounda zetleme yapmakszn metni olduu
gibi verdik. nk Nevev'nin erhi kastedilen anlam yeterince izah etmekle
birlikte son derece zl bir mahiyet ar-zetmektedir. 4[4]
Hadislerin Snflandrhnasnda zlenilen Yol
Hadislerin erhlerini yazdktan sonra bunlar belli bir tasnife tbi tutmak istedik.
Ancak toplanan hadislerin dank bir halde olduunu grdk ve bunlarn
arasndan bir hadisi bulmak isteyenin bunda zorluk ekeceini dndk.
Allah'n ilhanlyla hadisleri birbirleriyle balantlarna gre gruplara ayrmaya
karar verdik. Sralamada da, her hadis grubunun bana birinci hadisin ilk
ksmn -balk mahiyetinde- yazdk. Artk okuyucuya den arad hadisi
ilikili olduu grubdan arayp bulmaktr. Bu durumda bulmak istedii hadisi
daha dar bir daire iinde arama imkan bulacaktr.
Kitap, mkerrer olanlar da sayld zaman, yaklak olarak drtyz hadis ihtiva
etmektedir. Mkerrer olanlar, iinde geen herhangi bir ibarenin deiik olmas
veya hadisi Resulullah Aley-hisselm'dan nakleden s-ahabnin deimesi
halinde verilmitir.
Aratrmay kuds hadisin anlam ile ilgili hir girile balattk. Bundan sonra
Kur'an- Kerim ile Hadis-i Kuds arasndaki farkla ilgili baz bilgiler verdik.
3[3]
Madve Yaynlar: 7.
4[4]
Madve Yaynlar: 8.
4
Bunun arkasndan da, konunun daha ak ekilde anlalmasn salayabilmek

iin Hadis-i Kuds ile, Hadis-i Nebev arasndaki fark anlattk.
Bu konularn arkasndan, kitaptaki hadisleri topladmz hadis kaynaklarnn
mellifleri olan hadis imamlar hakknda baz zet bilgiler vermeye altk.
Allah'tan bizi de, bu byk ilim adamlarnn takib ettii hidayet yolu zerinde
gitmeye muvaffak klmasn diliyoruz. Onlar hidayet yolunun yldzlar ve
dnyann kandilleridirler. Onlar Resulullah Aleyhisselm'm snnetinin
hizmetileridirler. Hayatlarn bu hizmete vakfetmiler ve mrlerini,
Muhammed Aleyhisselm'm snnetini yaatma, ona ynelik saldrlara kar
durma, onu yalanclarn hilesinden ve zayf rivayetlerin oluturduu phelerden
koruma yolunda harcamlardr. Allah hepsinden raz olsun ve kendilerini raz
olacaklar nimetlere kavutursun, Mslmanlara da onlarn braktklar ilim
mirasndan yararlanmay nasibetsin. Amin.
Yce Allah'tan bize yardmc olmasn, bizi doru olana muvaffak klmasn,
yaptmz almay da sadece kendi rzas yolunda klmasn dileriz. O,
cmerttir, ihsan sahibidir. Dualar en gzel ekilde kabul eden O'dur. O, bize
yeter; O ne gzel vekildir. 5[5]
Hadis-i Kuds rerine
1. Hadis-i Kuds'nin anlam
2. Kur'an ve Hadis-i Kuds Arasndaki Fark
3. Hadis-i Kuds, Hadis-i Nebevi, Kur'an- Kerm ve Gemi Peygamberlerin
Kitaplar Arasndaki Farklarla lgili Baz Hususlar
Bu konularla ilgili aklamalarmzda el-Munav'nin el-thafatu's-Sunniye fi'1Ehadisi'l-Kudsiyye' adl kitabndan ve Ce-malu'ddn el-Kasm ed-Dmek'nin
'Kavidu't-Tahdis min Funni Mustalhi'l-Hads1 adl kitabndan yararlandk.
Bu iki ilim adam kitaplarnda konuyu en ince teferruatna kadar ele almlardr.
Komisyonun konuyla ilgili aratrmasnda bu iki kitabn dnda herhangi bir
kayna incelemesi mmkn olmad. Bu iki kitab telif eden ilim adamlarnn
ilimdeki derecelerinin yksekliine gvenle bu iki kitapda yazlanlar kfi
grld.
Daha baka kaynaklardan da yararlanmamz halinde <szko-nusu iki kitapta
mevcut olan bilgilere birtakm ilaveler yapmamz mmkn olacakt elbette. Bu
konuda kitabn sonunda baz aklamalara yer vereceiz inallah.
Melliflerimiz bu konuyu, 'el-thafatu's-Sunniye f'l Ehadisi'l-Kudsiyye' kitab
sahibinin yapt aklamalarla balatmaktadr. Mellif kitabnn, 'Kuds Hadis'in
Manasnn erhi' baln tayan sonu blmnde yle diyor:
Kuds, kelime anlam itibariyle 'temizlik' demektir. Mukaddes toprak (el-Ardu'1Mukaddese) ibaresi de "temiz toprak" anlamna gelir.
5[5]
Madve Yaynlar: 8-9.
5
Beytu'l-makdis bilinmektedir. 'Tekaddesellah" ibaresi 'Allah anna layk

olmayan her trl benzetmeden mnezzehtir' anlam tar. Allah Teala'mn
isimlerinden biri de Kuds'tr. Kuds kelimesi, el-Misbah'da bu ekilde
aklanmaktadr.
Baz hadislerin kuds olarak adlandrlmasnn sebebi ise, bu hadislerin
anlamlarnn yalnz Allah Teala'ya nisbet edilmesi do-laysyladr. et-Tarif t'ta
yazldna gre 'Hadis-i Kuds': 'Yce Allah'n Peygamber Aleyhisselm'a
ilham ile veya uykuda manasm bildirdii hadistir. Resulullah Aleyhisselm'da
bu manay, kendi sz ile ifade etmitir1. Kur'an- Kerim daha ulv bir makama
sahiptir, nk onun lafz da vahy ile bildirilmitir, yani Al-lah Teala katndan
indirilmitir. *
Mevlna Al el-Kar Rahmetullah'da yle diyor: "Hadis-i kuds, Ravilerinin
ba ve gvenirlerin kayna olan Resulullah Aleyhisseln'in bazen Cibril
vastasyla, bazen vahy ile, bazen ilham ile veya uykuda kendisine bildirileni
Allah Teala'dan rivayet etmesidir. Burada manay AUah Teala'dan almakta, o
manay kendi ifadesi ile istedii tarzda insanlara aktarmaktadr".
Bu, Yce Kur'an'dan farkl bir zellik arzetmektedir. nk Kur'an- Kerim'in
indirilmesi Ruhu'1-Emn olan Cebrail vastasyla olmutur. Ayrca lafz da lehv-i
mahfuz'daki lafz ile kaytldr. nsanlara aktarlmas kesinlikle tevatr ile
(kalabalk topluluklar vastasyla ve her trl pheden korunarak) olmutur. Bu
tevatr her dnem ve her anda gereklemitir. lim adamlar Hadis-i Kuds'nin
eitli zelliklerinden szetmilerdir. Bunlardan mehurlar; unlardr:
Hadis-i Kuds ile klnan namaz geerli olmaz, Hadis-i Kuds yazl kitap veya
katlara cnp, hayzl ya da lohusa birinin dokunmas veya onu okumas
haram deildir. Hadis-i Kudsde Kur'an lafzlarnda olan i'caz mevcut deildir,
Hadis-i Kudsyi shhatinden phe ederek inkar eden bir kimse kafirlikle itham
edilemez. 6[6]
Kur'an- Kerm ile Hadis-i Kuds Arasndaki Fark zerine
el-Mevl el-Kirmn Kitabu's-Savm'n ba ksmnda yle diyor: "Kur'an'n lafz
i'caz zellii tar (yani btn insanlar bir-araya gelse bile Kur'an'n lafzna
benzer, onun tad yksek zellikleri tayan bir metin ortaya koyamazlar).
Cebrail Aleyhis-selm vastasyla indirilmitir. Bunun yansra i'caz zellii
tamayan ve manas vastasz olarak bildirilmi olan bilgi vardr ki, buna ilah,
rabbani, Kuds Hadis ad verilir". Sonra yle devam ediyor: 'Hakikatte btn
hadisler bu zellie sahiptir, nasl olmaz ki, Resulullah Aleyhisselm, kendi
nevasndan bir ey konumaz' diye sorarsan yle derim: 'Aradaki fark udur ki,
Kuds hadis Allah'a nisbet edilmektedir ve dier hadislerdekinden farkl olarak
Hakk Teala'dan rivayet edilmektedir1.
6[6]
Madve Yaynlar: 11-12.
6
Hadis-i Kudsfnin Yce Allah' tenzih ve O'nun Celal ve Cemal sfatlar

konusuna girmemesi itibariyle de, Kur'an ile Kuds Hadis arasndaki fark
grlebilir. et-Tayyib yle diyor: Kur'an'n lafz Cebrail Aleyhissilm'm
Resulullah Aleyhisselm'a bildirdii lafizdr. Kuds Hadis ise Yce Allah'n
ilham ile veya uykuda manasn Kesulullah Aleyhisselm'a bildirdii hadistir.
Peygamber Aleyhisselm, bu manay kendi sz ile mmetine bildirmitir.
Kesulullah Aleyhisselm dier hadislerini Allah Teala'ya nisbet etmemi
O'ndan rivayet etmemitir. et-Taftazan'nin torununun yazd el-Fevaid adl
kitapta da byle denilmektedir. 7[7]
Kur'an ile Hadis-i Kuds Arasndaki Dier Baz Farklar
.
eyh Muhammed Ali el-Faruk Kefu'l-Istlhat ve'1-Funn adl kitabnda
hadisin eitlerini sayarken de yle diyor.
'Hadis, ya nebevi veya ilah olur, ikincisi ayn zamanda kuds Hadis olarak
adlandrlr. Kuds Hadis Peygamber Aleyhisselm'm Rabbinden rivayet ettii
hadistir. Nebev hadis ise byle deildir'. bnu Hacer'in Fethu'l-Mbn adl
eserinde yir-midrdnc hadisin erhinde zikrettiklerinden de bu mana
anlalmaktadr.
el-Haleb de, Haiyetu't-Telvh adl eserinin birinci blmnde Kur'an'in
anlamn izah ederken yle diyor: lah hedisler, Yce Allah'n mira gecesi
Peygamber Aleyhissilm'a vahyettikleri-dir, bunlar vahyin srlar olarak
adlandrlr.
Bir Husus: Burada bnu Hacer yle diyor: "Vahy-i metluvv yani Kur'an ile
Resulullah Aleyhisselm'n Rabb'inden rivayet ile bildirdii vahyi birbirinden
ayrmak gerekir. kinci ksma girenler Kuds Hadisler olarak da adlandrlan
ilah hadislerde bildirilenlerdir. Bunlarn tamam yzden fazladr, bazlara bunlarn hepsini byk bir czde toplamlardr'.
bnu Hacer aklamasna yle devam ediyor:
Bil ki, 'Allah Teala'ya izafe edilen szler eitlidir: Bunlarn bata geleni ve en
stn dereceye sahip olan Kur'an'dr. 'caz zellii ile, asrlarca deimeden ve
bozulmadan korunarak kalan bir kitap olmas, cnb birinin ona dokunmasnn
ve okumasnn haram olmas, anlam olarak rivayet edilememesi, namazda okunmas, Kur'an olarak adlandrlmas, okuyan iin her harfine on sevab yazlmas,
Ahmed ibnu Hanbel'den gelen bir rivayete gre satnn caiz olmamas, bize
gre ise mekruh olmas, iindeki paralarn, blmlerin ayet ve sure olarak
adlandrlmas gibi' zelliklere sahip olmas itibariyle dierlerinden ayrlr.
Dier kitaplar ve Kuds Hadisler bu zelliklere sahip deildirler. Yukarda geen
durumdaki kimsenin (cnb'n) onlara dokunmas veya okumas yasak deildir,
anlam itibariyle rivayet edilmesi caizdir, namaz da Kur'an yerine okunamazlar,
7[7]
7
bilakis Kur'an yerine okunmalar halinde namaz bozulur, bunlar Kur'an diye de
adlandrlmazlar, bunlardan herhangi bir eyi okuyana bir harfe karlk on sevap
verileceine dair bir vaad de bulunulmamtr, satlmasnda herhangi bir mahzur
yoktur, iindeki blmlerinden biri ayet veya sure diye adlandrlmaz. Btn bu
hususlarda ilim adamlar arasnda ittifak vardr.
Yce Allah'a izafe edilen szlerin ikincisi, Hazreti Peygamber Aleyhisselm'dan
nce geen Peygamberlere indirilen kitaplarn deitirilmeden ve tahrif
edilmeden nceki halleridir.
ncs, Kuds Hadislerdir. Bunlar Resulullah Aleyhis-selm'm Rabbine isnad
ederek naklettii hadislerdir. Bunlar da Hakk Teala'nn kelamndan saylr.
Kuvvetli olan gre gre bu hadisler Hakk Teala'ya nisbet edilir. Bu durumda
bu hadislerin Hakk Teala'ya nisbeti ina (sz) itibariyledir. nk onlar ilk
syleyen O'dur. Sz Resulullah Aleyhisselm'a da nisbet edilebilir. nk
onlar Allah Teala'dan bize rivayet eden Resulullah Aleyhisselm'dr. Kur'an-
Kerim'de ise byle bir ey szkonusu deildir. Kur'an- Kerim gerek mana gerek
sz ynnden yalnz Allah Teala'ya nisbet edilir. Kur'an'dan birey
nakledilirken, 'Allah Teala buyurdu1 denilir. Ama Kuds Hadisler iin,
'Resulullah Aleyhisselm Rabbinden rivayetle syle buyurdu', denilir.
"O, kendi nevasndan, arzusuna gre konumaz" yet-i kerimesi ve Resulullah
Aleyhisselam in "Bakn, bana Kur'an- Kerim ve onun bir benzeri verildi" hadisi erif! hkmnce snnetin geriye kalan ksmnn tamamen vahye dayanp
dayanmad hususunda ihtilaf edilmitir. Snnetin tamamen belli bir vahiy ekli
ile bildirildii zannedilmemelidir. Uykuda rya gsterilmesi, kalbe ilham
edilmesi, melein dilinden syletilmesi gibi, vahyin muhtelif ekilleri ile
bildirilmi olmas mmkndr.
Kuds Hadisleri rivayet ederken rviler iki ayr ibare kullanmaktadrlar.
Birincisi: 'Resulullah Aleyhisse5$m. Rabbinden rivayetle yle buyurdu1. Bu,
daha ok selefh* {ilk dnem, ryilerinin) kulland ibaredir.
ikincisi: 'Peygamber Aleyhisselam'm rivayetine gre Allah Teala yle
buyurdu'. Aslnda bu iki ibarenin her ikisi de ayn manay ifade etmektedir.
Emr Hamduddin de Fevid adl kitabnda yle diyor: "Kur'an ile Hadis-i
Kuds arasnda alt ynden fark vardr:
Birinci yn: Kur'an- Kerim i'caz zelliine sahiptir, hads-i Kuds de ise bu
yoktur.
kincisi: Namaz ancak Kur'an ile khnabilir, hadis-i kuds ile
klnmaz,
ncs: Kur'an- Kerim'i inkar eden dinden km olur, Hadis-i Kudsyi
inkar eden hakknda ise byle bir hkm verilemez.
Drdncs: Hadis-i kuds'den farkh olarak Kur'an- Kerjm'in Resulullah
Aleyhisselm'a vahyinde Yce Allah ile Peygamber Aleyhissselm'm arasnda
Cebrail Aleyhisselam vasta olmutur.
Beincisi: Hadis-i Kuds'den farkh olarak Kur'an- Kerim'in lafznn da Allah'
Teala'ya ait olmas gerekir. Hadis-i Kuds'nin lafznn Resulullah Aleyhisselm'a
8
ait olmas gerekir. Hadis-i Kuds'nin lafznn Resulullah Aleyhisselm'a ait

olmas caizdir.
Altncs: Kur'an'a ancak temiz olanlar yani cnb ve pis olmayanlar
dokunabilir. Hadis-i Kudsye ise byle olmayan biri de dokunabilir".
Emir Hamduddin daha sonra yle diyor: "Bu saydklarmzla Hadis-i Kuds ile
tilaveti nesh olunan (yani okunu itibariyle de mensuh olan) Kur'an ayetleri
arasndaki fark da ortaya km oldu", el-tkan'dan rivayetimizden anlald
zere bunlar da (yani tilaveti nesh olunan Kur'an blmleri) Kur'an ve yet
olarak adlandrlr.
Buraya kadarki aklamalar el-thafatu's-Sunniye adl kitabn son blmnden
alnmtr. 8[8]
Cemaleddn
el-Kasm
ed-Dmek'nin
Kitabndan Alnan Aklamalar.
"Kavidu't-Tahdis"
Adl
Hadis-i Kuds'nin zah: Allame e-ihbu'bnu Hacer el-Heytem, Nevev'nin

Krk Hadis'inin erhi iin yazd kitabnda Ebu Zer el-iffar'nin rivayet ettii:
"Resulullah Aleyhisselam Rabbinden rivayetle buyurdu ki: Ey kullarm Ben
zulm kendi nefsime haram ettim, onu sizin aranzda da haram kldm, birbirinize zulmetmeyin..." eklindeki yirmidrt numaral hadisin erhinde syle diyor:
"Vahyi metluvv yani Kurban, ile Kuds Hadisler olarak adlandrlan ilah
hadislerde,. Resulullah Aleyhis-selm'm Rabbinden rivayet ile bildirdii vahiy
arasndaki farkla ilgili herkesi ilgilendiren ve olduka nemli olan bir husus
vardr: Kuds Hadisler yzden fazladr ve bazlar bunlar byk bir czde
toplamlardr. Ebu Zer Radyallah Anh'm bu hadisi de bunlardandr".
Bil ki, Allah Teala'ya izafe edilen szler e ayrlr:
(Bundan sonraki aklama, yukarda geen, bnu Hacer'in Allah Teala'ya izafe
edilen szlerin eitleri ile ilgili aklamasnn aynsdr).
Ebu'l-Beka'mn Klliyat'nda geen, Kur'an ile Hadis-i Kuds arasndaki farkla
ilgili olarak u aklama yaplmaktadr: Kur'an, gerek lafz itibariyle gerek mana
itibariyle Allah katndan gelen ve ak vahiyle bildirilmi olandr. Hadis-i Kuds
ise uykuda veya ilham ile Resulullah Aleyhissalm'a bildirilen, manas Allah
katndan lafz Resulullah Aleyhisselm'dan olandr.
Bazlar bu konuda yle demitir: 'Kur'an'n lafz i'caz zelliine sahiptir ve
Cebrail vastasyla bildirilmitir. Hadis-i Kuds ise i'caz zelliine sahip deildir
ve vastasz olarak bildirilmitir. Bu, Hadis-i Kuds olarak adlandrld gibi
Hadis-i illahi ve Hadis-i Rabbani olarak da adlandrlr1.
et-Tayyib de yle dyor:* 'Kur'an Cebrail Aleyhisselm'n Resulullah
Aleyhisselm'a indirdii vahiydir. Kuds Hadis ise Yce Allah'n uykuda veya
ilham ile manasn Resulullah Aleyhisselm'a bildirdii hadistir. Bu manay
8[8]
9
Resulullah Aleyhisselm mmetine kendi ifadesi ile bildirmitir. Dier hadisleri

ise Allah Teala'ya nisbet etmemi ve O'ndan rivayet ettiini bildirmemitir".
Ibnu Hacer el-Heytemf den nakledilen aklama bu kadar. .
Cemaluddin el-Kasm bundan sonra, Ahmedu'bnul-Mba-rek'in el-briz adl
kitabnda yeralan ve eyhi Abdlazz ed-Debba'a yneltilen sorularla
cevaplarndan ibaret olan tasavvuf bir aklamay nakletmektedir. steyen oraya
bavurabilir.
Bu Kitaptaki Kuts Hadislerin Alnd Hadis Kaynaklarnn Melliflerinin
Hayatlar Hakknda Ksa Aklamalar
mam Malik (r.a.)
smi Ebu Abdillah Maliku'bnu Enes el-Esbah'dir. Dru'l-Hicre yani Medine
imam olarak bilinir. H. 95 senesinde dnyaya geldi ve H. 179 senesinde 84
yanda iken Medine'de vefat etti.
O, Hicaz'n belki de fkh ve hadiste btn Mslmanlarn imamdr. mam afii
Rahmetullahi Aleyh'in onun talabeierinden olmas kendisi iin vg olarak
yeter.
bnu ihab ez-Zuhr, Yahya'bnu Sa'd el-Ensr ve bnu mer Radiyallah
Anh'm azadls Nfi'den ve daha bakalarndan ilim tahsil etti. Kendisinden de,
saylamayacak kadar ok kimse ilim tahsil etti. mam afii Rahmetullahi Aleyh,
Muhammedu'bnu brahimi'bnu Dinar, bnu Abdirrahman el-Mahzm ve
Abdula-zz ibnu Eb Hzm bunlardandr. Bunlar onun ashabndan kendisine
denk olanlardandr. Ayrca Buhar, Mslim, Ebu Davud, Tir-miz, Ahmed ibnu
Hanbel, Yahya ibnu Mu'in ibnu sa el-Kazzaz, Abdulmelik ibnu Abdlazz elMacin, Yahya'bnu Yahya el-Enduls, Abdullah ibnu Mesle el-Ka'neb,
Abdullah ibnu Vehb ve Esbaubnu'l-Ferec gibileri de ondan ilim tahsil
etmilerdir. Tir-miz'nin Camiinde Ebu Hureyre Radiyallah Anh'dan rivayetine
gre Resulullah Aleyhisselm yle buyurmutur: "Mmkndr ki, insanlar ilim
talebi iin develerin cierlerini dverler de, Medine liminden daha bilgili
kimseyi bulamazlar". Tirmiz bu hadisin hasen olduunu sylemitir.
Abdurrezzak ve Sufyanu'bnu U-yeyne bu hadiste kastedilen Medine liminin
Maliku'bnu Enes olduunu sylemilerdir.
mam Malik Rahmetullahi Aleyh, diyor ki: Kendilerinden ilim yazdklarm
arasndan bana gelip fetva sormadan len ok az kimse vardr. (Yani
kendilerinden ilim tahsil ettiklerimin ou daha sonra bana gelerek fetva
sokmulardr).
mam Malik Rahmetullahi Aleyh, ilme son derece hrmet ederdi. Hadis rivayet
edecei zaman, abdest alr, vakar ve heybetle oturur ve koku srnrd.
Heybetli bir grnm vard. Bir ir ondan yle szediyor:
Heybetli grnmn koruyarak "cevabn verir, Soru soranlar nnde ba
emi durumdalar, .
10
Tad vakar ve edeble, sultann izzeti onda birlemitir, Saltanat sahibi

olmad halde kendisine itaat edilir,
Yahya ibnu Sa'd el-Kattan, 'hadis rivayetileri arasnda Malikten daha doru
szls yoktur1 diyor. mam afii de: 'Malik ilim adamlarnn yldzdr* diyor.
Rivayet edildiine gre Mansur onu, zorlanma dolaysyla (karsnn veya bir
bakasnn zorlamas sebebiyle) karsn boayan kimse hakknda hadis rivayet
etmekten menetti. Sonra durumu aratrmak iin, byle birisi hakknda soru
sordurmak zere bir casus gnderdi. O da herkesin iinde: "Zor altnda karsn
boayanm bu yapt geerli deildir" dedi. Bunun zerine Mansur onu
kamlatt. Ama mam Malik yine de hadis rivayetini brakmad.
Harun er-Reid hacca gittiinde, mam Malik'in Muvat-ta'mdan haberdar oldu.
Kendisine bin dinar verdikten sonra: "Bizimle beraber gelsen iyi edersin,
Osman Radiyallah Anh'm halk Kur'an- Kerim'in etrafnda toplamas gibi, ben
de halk Mu-vatta etrafnda toplamak istiyorum" dedi. mam Malik yle cevap
verdi: "Halkn Muvatta etrafnda toplanmasna gerek yoktur. nk Peygamber
Aleyhisselm'm ashab, kendisinden sonra eitli lkelere dalmlardr. Msr
ehlinde de ilim vardr (yani Msrllar arasnda da ilim sahibi insanlar vardr).
Resulullah Aleyhisselm'da: mmetimin ihtilafnda rahmet vardr" diye buyurmutur. Seninle beraber gelmeme de gerek yoktur. nk Resulullah
Aleyhisselam "Eer bilselerdi, Medine onlar iin daha hayrl idi" diye
buyurmutur. u verdiiniz dinarlar aynen iade ediyorum. Ben dnyay
Resulullah Aleyhisselm'm ehri olan Medine'ye tercih etmem". mam afii
Rahmetullahi Aleyh der ki: Malik'in kapsnda Horasan atlarndan ve Msr
katrlarndan bineklerin bal olduunu grdm. O zamana kadar onlardan daha
gzelini grmemitim. Kendisine: "Bunlar ne kadar da gzel eyler" dedim.
Bunun zerine: "Bunlarn hepsi sana hediyem olsun" dedi. Ben: "Br tanesini
kendine binek olarak sakla" dedim. O: "Ben Resulullah Aleyhisselm'n
bulunduu toprak zerinde binee binmekten dolay Allah'tan haya ederim",
diye cevap verdi. Onun menkbeleri saylamayacak kadar oktur.
Allah'n rahmeti onun zerine olsun. 9[9]
mam Buhari (r.a.)
smi. Ebu Abdillah Muhammedu'bnu brahim ibni'l-Mure-ti'bni Berdeziyye'lCa'fyyi'l-Buhar'dir. Kendisine K'f de denir. nk dedesinin babas Mure
mecusiyken, Yeman el-Buhar el-Ca'f Yemen'de bir kabilenin reisiydi. H. 194
ylnn evval aynn onne denk gelen Cuma gecesinde dnyaya geldi. H.
256 ylnda 62 yandayken, Ramazan bayram gecesinde vefat etti. Geride erkek ocuu brakmad.
lim talebi iin hadis rvilerinin bulunduu btn ehirleri gezdi. Mekkyyu'bnu
9[9]
11
brahim el-Belh, Abdullah ibm Osman el-Merz Ubeydullah ibnu Musa elAbes, Ebu Nu'aym el-Fadl ibnu Dekkn, AIiyyu'bnu'l-Medn, Ahmedu'bnu
Hanbel,Yahya'bnu Mu'n ve benzerleri gibi hadis hafzlarndan hadis yazmtr.
Kendisinden de pek ok kimse hadis almtr. el-Firebr der ki: 'Buhar'nin
kitabn, doksan bin kii dinledi. Onlarn iinde benden baka ravi kalmad'.
On yanda ilim talebine balad, 11 yandayken ilim erbabnn sorularna
karlk verir oldu.
Buhar Rahmetullahi Aleyh, "Sahih adl kitabm, altyzbin hadisin arasndan
setiim hadislerle meydana getirdim. ki rek'at namaz klmadan hibir hadis
yazmadm" demitir.
Badat'a vardnda hadis ilmiyle uraanlar yanna varp kin-disini imtihan
etmek istediler. Yz kadar hadisin senetleriyle metinlerini birbirine kartrdlar.
Bunlar on kii atasnda paylatrarak kendilerinden bu hadisleri Buhar'ye
sormalarn istediler. Bunlarn biri varp kendi payna den hadisleri imam
Buhar'ye sordu. O da "Bilmiyorum" diye cevap verdi. Sonra dierleri de srayla
sordular ve hepsine de "bilmiyorum" diye cevap verdi. lim sahipleri onun'
"bilmiyorum" diye cevap memesinden iin hakikatini bildiini anladlar.
Dierleri ise bunu anlayamad. Sorma ii bitince Buhar Rahmetullahi Aleyh
birinci a-dana dnp 'senin sorduun birinci hadis yledir, ikinci hadis
yledir' diye srayla btn hadisleri doru olan metin ve senetleriyle verdi.
Oradakiler onun ezber gcne hayret ettiler ve stnln itiraf ettiler.
Allah ona Rahmet eylesin. 10[10]
mam Mslim (r.a.)
smi Ebu'l-Huseyn Mslim ibnu'l-Haccci'bni Mslimi'l-Kueyr enNeysabr'dir. H. 204 senesinde dnyaya geldi. H, 261 senesinde 57 yanda
iken vefat etti. .
lim talebi iin ok eitli lkeleri gezdi, Yahya'bn Yahya, Ku-teybetu'bnu
Sa'd, shaku'bnu Raheviyye, Ahmedu'bnu Hanbel, el-Ka'neb Harmeletu'bnu
Yahya ve daha baka ilim adamlarndan hadis ald.
Badat'a birok kez giderek orada hadis okuttu. Ondan da ok kimse hadis
almtr. Sahih hadisin tesbiti konusunda kendi dneminde yaayan ilim erbab
arasnda en nde gelenlerdendi. "Msnedi, ifah olarak aldm yzbin
hadisle oluturdum" demitir. Hatib el-badad de yle demitir: "Mslim'in
izgisi, Buhar'nin yoludur. O, onun ilmine bakp hizasn belirlemitir"
Allah Teala her ikisine de Rahmet eylesin. 11[11]
10[10]
11[11]
Madve Yaynlar: 23.
12
mam Ebu Davud (r.a.)

smi Sleyman bnu'l-E'asi'bni shaki'l-Esed es-Sicistan'dir. lim talebi iin
pek ok yolculuk etti. eitli beldeleri dolat. Muhtelif ilim adamlarndan ilim
ald. ok sayda kitap yazd. Irak, am(Suriye)," Msr ve Horasan diyarnda
oturan hadis limlerinden hadis yazd.
mam Ebu Davud H. 202 senesinde dnyaya gelmitir. H. 275 senesinin evval
aynn onbeinci gecesinde Basra'da vefat etmitir.
Buhar'nin, Mslim'in, Ahmed ibnu Hanbel'in, Osmanu'bnu ebte'nin,
Kuteybetu'bnu Sa'd'in ve bakalarnn eyhlerinden (yani onlarn kendilerinden
hadis ald ilim adamlarndan) hadis almtr. Ondan da olu Abdullah, Ebu
Abdurrahman en-Nes, Ebu Ali el-Lu'lu' ve daha baka pek ok kimse hadis
almtr.
Ebu Davud, kitab Snen'i Ahmed ibnu Hanbel'e arzetti, o da ok beendi ve
takdir etti.
Ebu Davud Rahmetullahi Aleyh, der ki: "Resulullah Aleyhis-selm'dan
beyzbin hadis yazdm, onlarn iinden drbin hadis setim ve onlar bu kitaba
aldm. Kitaba ancak sahih veya sahih olmas ihtimali kuvvetli olan hadisleri
aldm. Bir insan iin, dinini hakkyla yaamas konusunda bunlarn arasndan
drt hadis yeterlidir;
Bunlardan biri Resulullah Aleyhisselm'n "Ameller niyetlere gre
deerlendirilir" hadisidir.
kincisi: "Kiinin malyani -ho ve lzumsuz olan iler, szler kendini
ilgilendirmeyen eyler- ile uramamas, bunlar terket-mei, Mslmanlnn
gzelliine iaret eder" hadisidir.
ncs: lrBir kimse kendi nefsi iin arzuladn din kardei iin
arzulamadka gerek anlamda M'min olamaz" hadisidir.
Drdncs de: "Helal bellidir, haram da billidir. Bu ikisinin arasnda pheli
eyler vardr. nsanlardan ou bunlar bilmez. Kim bu pheli eylerden
kanrsa dinini ve rzn korumu olur, kim de bu pheli eylere dalarsa deta
bir koruluun atrafmda dolaan oban gibidir. Her an o korulua girmesi
muhtemeldir. Dikkat edin kraln bir koruluu olur, dikkat edin Allah'n koruluu
da haram kld ilerdir. nsan bedeninde kk bir et paras vardr, o
korunursa btn beden korunmu olur, o bozulursa btn beden bozulmu olur.
yi bilin ki, o kalptir".
Ebu Davud Rahmetullahi Aleyh ilimde, dinin gereklerim yerine getirmede ve
fenalklardan saknmada en st derecede idi.
dl-Hattab der ki; "Din ilminde Ebu Davud'un Snen'i gibisi yazlmamtr.
Onun kitab farkl mezleblerden olsalar da herkes tarafndan kabul grmtr.
Ebu Davud Rahmetullahi Aleyh, der ki: 'Kitabmda btn ilim erbabnn
terkinde ittifak ettii hadise yer vermedim".
bnu'l-A'rabi yle demitir: "Bir kimse Kur'an- Kerimle bu kitap fyani Snen)
dnda ilimden herhangi bir ey elde edeme-mise bunlar onun iin yeterlidir,
13
baka bir eye ihtiya hissetmez".

Ebu Davud'dan nceki hadis limleri msned ve cami ad verilen hadis kitapar
yazarlard. Bu kitaplar snnet, fkh hkmler, kssalar, nasihatler, gemi
Peygamberlere dair haberler, daba dair hadisler vs. ihtiva eden kitaplard.
Snen yazlnca bu konulardan herhangi biri dierinden ayn ve farkl olarak ele
alnmad. Bu konularn Ebu Davud'un Snen indeki gibi dzenli ekilde biraraya getirildii, baka yerde grlmedi. brahim el-Harb der ki: "Demirin
Davud Aleyhisselm iin yumu atld gibi, Ebu Davud Snen ni yaznca
hadis de onun iin yumuatld".
Allah Ebu Davud'un derecesini ykseltsin. Amin. 12[12]
mam et-Tirmizi (r.a.)
smi Ebu sa Muhammedu'bnu sa'bni Sure et-Tirmiz'dir. H. 200 senesinde
dnyaya geldi. H. 279 yl Receb aynn 13. pazertesi gecesi Tirmiz'de vefat etti.
Hadis hafzlarndan. Kuteybetu'bnu Sa'd, Muhammedu'bnu Bear, Aliyyu'bnu
Cahr gibi ilk dnem hadis limleriyle grmtr.
Kendisinden pek ok kimse hadis almtr. Hadis ilminde ok sayda eseri
vardr. Bu kitab meydana getirirken kaynak aldmz Sahih adl kitab bu
alanda yazlm kitaplarn en kymetlilerinden, en faydallarndan ve iinde en az
tekrar bulunan-lanndandr. Tirniz Rahmetullahi Aleyh der ki: "Bu kitab Hicaz,
Irak ve Horasan limlerine arzettim kabule ayan buldular ve beendiler. Kimin
evinde bu kitap bulunursa onun evinde deta konuan bir Peygamber vardr".
Allah mam Tirmiz'den raz olsun... Amin. 13[13]
mam bnu Mace el-Kazvini (r.a.)
smi Ebu Abdullah Muhammedu'bnu Yezdi'bni Mace'dir. Mehur Snen adl
kitabn yazardr. Bu kitap onun almasnn bykln, ilminin derinliini
ve gerek temel konularda gerekse tafsilata dair konularda snnete uymaktaki
hassasiyetini ortaya koyar.
bnu Mace'nin Snen'i otuz kitaptan, beyz babdan ve drtbin hadisten
oluur. ok az bir ksm dnda hadislerin hepsi hasendir.
bnu Mace'nin derli toplu bir Tefsir'i, Sahabe dneminden kendi zamanna kadar
ki gelimeleri ele alan bir tarih kitab mevcuttur. Tannm byk ilim adamlar
ondan rivayette bulunmulardr. Bunlarn iinde, bnu Sibeveyh,
Muhammedu'bnu sa es-Sfar, shaku'bnu Muhammed ve Aliyyu'bnu brahim
vardr;
bnu Mace Rahmetullah H. 273 senesi Ramazan aynn 22'sinde 64 yanda iken
12[12]
13[13]
Madve Yaynlar: 27.
14
vefat etti.14[14]
Allah kendisine rahmet eylesin. 15[15]
mam Ebu Abdurrahman en-Nesai (r.a.)
smi Ebu Abdurrahman Ahmedu'bnu u'ayb ibni Aliyyi'bni Bahr en-Nes'dir.
H. 215 senesinde dnyaya geldi ve H. 303 senesinde Mekke'de vefat etti. Hafz
hadis imamlarndan biridir. Kutey-betu'bnu Sa'd, Aliyyu'bnu Haren,
shaku'bnu brahim, Mu-hammedu'bnu Bear, Ebu Davud es-Sicistan'den ve
daha baka hadis limlerinden ilim tahsil etmitir. Hadis ilminde ok sayda
kitab mevcuttur. Kendisi afii mezhebindendi. Takva sahibi bir insand,
gnahlardan son derece kanrd. Aliyyu'bnu mer el-Hafz der ki: "Ebu
Abdurrahman en-Nes bu ilimde zamannn tannm limlerinin hepsinden
nde gelirdi".
Aralarnda Ahmed ibnu Hanbel de bulunan ilim adamlarndan bir topluluk
Tarsus'ta toplandlar ve hepsi ilerinden mam Nes'yi semek zere fikir
birliine vardlar.
Baz yneticiler ona kitabndaki btn hadislerin sahih olup olmadn sordular.
O da; "inde sahih olanlar da vardr, hasen olanlar da vardr, bu ikisine yakn'
olanlar da vadr", diye cevap verdi. Onlar "Bize sadece sahih olanlar yaz",
dediler. O da isnadnda herhangi bir illet bulunan btn hadisleri brakarak
geriye kalanlardan 'el-Mucteba mine's-Sunen'adl kitabn oluturdu.
Allah ondan raz olsun.
Hadis imamlarnn hayat hikayeleriyle ilgili olarak yukarda verilen bilgileri
aldmz kaynak olan Teysru'l-Vusul adl kitabn yazar der ki: "Bu yazlanlar
szkonusu ilim adamlarnn hayat hikyelerinin ok az bir ksmdr. Bu da
onlarn derecelerinin ne kadar stn ve bu ilimdeki mertebelerinin ne derece
yksek olduunu gsterir.
Allah hepisinden raz olsun, Amin. 16[16]
KUDS HADSLER
1- Allahn Zikri Ve Kelime-i Tevhidin Fazileti Hakkndaki Hadisler
1. Sahih-i Buhar'den "Zikrin Fazileti" ile ilgili hadis:
Kuteybetu'bnu Sad Cerir'den, o el-A'me'den, o da Ebu Salih'ten Ebu Hureyre
Radiyallah. Anh'n yle dediini rivayet etmitir;
"Resulullah Aleyhisselm buyurdu ki; Allah Teala'nn, yollarda dolaarak
14[14]
Bu bilgiler; bnu Kesir'in el-Bidaye ve'n-Nihaye adl kitabnn, C.ll, s.53'den alnmtr.
Madve Yaynlar: 29.
16[16]
Madve Yaynlar: 31.
15[15]
15
zikreden insanlar aratran melekleri vardr. Bir yerde Allah' zikreden bir
topluluk bulduklar zaman, birbirlerine; geliniz, ite sizin aradklarnz burada
diye arrlar. Melekler, onlar dnya gne kadar kanatlaryla sararlar.
Rableri, onlarn durumunu meleklerden daha iyi bilmekle beraber, meleklere sorar: Kullarm ne diyorlar? Melekler: Seni tebih ediyorlar, Seni tekbir ediyorlar,
Sana hamdediyorlar, Seni temcid ediyorlar, diye cevap verirler. Hakk Teala
buyurur: Beni grdler mi? Melekler: Hayr, vallahi Seni grmediler, derler.
Allah Teala: Beni grselerdi ne olurdu? diye buyurur. Melekler: Eer Seni
grselerdi, Sana daha ok ibadet ederlerdi. Seni daha ok temcid ederlerdi, Sana
daha ok hamdederlerdi, Seni daha ok tebih ederlerdi, diye cevap verirler.
Allah Teala: Benden ne istiyorlar? diye buyurur. Melekler: Senden cenneti
istiyorlar, derler. Allah Teala: Oray grdler mi? diye buyurur. Melekler:
Hayr vallahi, ey Rabbimiz onlar oray grmediler, derler. Hakk Teala: Peki,
onlar oray grselerdi ne olurdu? diye buyurur. Melekler: Oray grselerdi, oraya
kavuma hrsl-ar ve arzular artard, oraya olan rabetleri ziyadeleirdi, diye
cevap verirler. Allah Teala: Onlar neden saknyorlar? diye buyurur. Melekler:
Cehennemden, derler. Allah Teala: Peki oray grdler mi? diye buyurur.
Melekler: Hayr vallahi, ey Rabbimiz, onlar oray grmediler, derler. Allah
Teala: Peki grselerdi nasl olurdu?'diye'buyurur. Melekler: Grselerdi ondan
daha iddetle saknrlar t .radan daha ok, ekinirlerdi, derler. O zaman Allali
Teala yle buyurur: Sizi ahid tutuyorum ki, Ben onlar mafiret eyledim.
Bunun zerine meleklerden biri: lerinde filanca var ki, o onlardan deil bir
ihtiya iin aralarna girmiti, der. Allah Teala: Onlar bir meclisin adamlardr,
ilerinden biri ayr tutulamaz, buyurur." 17[17]
2. Sahih-i Mslim'de "Zikrin Fazileti" ile ilgili hadis: Kastallan'nin Hamiinden
Zikir Meclislerinin Fazileti Babndan
Ebu Hureyre Radiyallah Anh Resuullah Aleyhisselm'in yle buyurduunu
rivayet etmitir;
"Allah Teala'nn yeryznde dolaan melekleri vardr. Bunlar zikir meclislerini
aratrrlar. Bir yerde, zikir yapan bir meclise rastladklar zaman, onlarn yanma
otururlar, kanatlarm birbirlerine dolarlar. yleki o mevki ile dnya g arasn
doldururlar. Zikir meclisi daldnda onlar da ge ykselirler. Allah Teala
hallerini kendilerinden daha iyi bilmekle beraber onlara: "Nereden geldiniz?
diye sorar. Onlar: Biz Senin yeryzndeki, Seni tebih eden, tekbir eden, tehlil
eden Sana hamdeden ve Senden duada bulunan kullarnn yanndan geldik,
derler. Allah Teala: Benden neyi istiyorlar? diye buyurur. Melekler: Onlar,
Senden cennetini istiyorlar, derler. Allah Teala: Onlar cennetimi grdler mi?
diye buyurur. Melekler: Hayr, ey Rabbimiz, diye cevap verirler. Allah Teala:
Peki, cennetimi grselerdi nasl olurdu? diye buyurur. Melekler: Ve onlar Sana
17[17]
Buhari: Daavat: 66.

Buhari, Mslim, bni Mace, Ebu Davud, Tirmizi, Nes, Muvattadan Kudsi Hadisler, Madve
Yaynlar: 35-37.
16
snyorlar, derler. Allah Teala: Onlar neden Bana snyorlar, diye buyurur.
Melekler: Cehenneminden ey Rabbimiz, derler. Allah Teala: Cehennemimi
grdler mi? diye buyurur. Melekler:Hayr, derler. Allah Teala: Peki cehennemimi grselerdi nasl olurdu? diye buyurur. Melekler: Onlar Senden mafiret
diliyorlar, derler. Allah Teala bunun zerine yle buyurur. Ben onlar mafiret
ettim, istediklerini onlara verdim, sndklar eyden onlar korudum, Melekler:
Ey, rabbimiz, ilerinde filanca var ki gnahkar bir kuldur, yanlarndan
geerken onlarla beraber oturmutu, derler. Allah Teala da: Onu da mafiret
eyledim, onlar bir topluluktur, ilerinden biri ayr tutulamaz, buyurur. "18[18]
3. Tirmiz'nin Sahihinden Zikrin Fazileti le lgili Hadis
"Allah'n Yeryznde Dolaan Melekleri" ile ilgili Bab, C.2 s, 280.
Ebu Hureyre ve Ebu Sad el-Hudr Radyallah Anhm, Resu-lullah
Aleyhisselm'n yle buyurduunu rivayet etmilerdir.
"Allah'n, insanlarn amellerini yazan meleklerinden baka yeryznde dolaan
bir ksm melekleri de vardr. Bunlar bir yerde Allah' zikreden topluluklar
bulduklar zaman birbirlerine, aradnza geliniz, diye arrlar. Gelirler, dnya
gne kadar onlar kuatrlar. Allah Teala onlara buyurur: Kullarm ne gibi
bir i yapar halde braktnz? Melekler: Onlar Sana hamdeder, Seni temcid eder
ye Seni zikreder halde braktk, derler. Allah Teala: Beni grdler mi? diye
buyurur. Melekler: Hayr, derler. Allah Teala: Beni grselerdi nasl olurdu?
diye buyurur. Melekler: Seni grselerdi daha ok hamdeder, Seni daha ok
temcid eder, daha ok zikrederlerdi, derler. Allah Teala: Benden ne istiyorlar?
diye buyurur. Melekler: Cenneti istiyorlar, derler. Allah Teala: Oray grdler
mi? diye buyurur. Melekler: Hayr, derler. Allah Teala: Oray grselerdi nasl
olurdu? diye buyurur. Melekler: Grselerdi oray daha ok arzular, oraya olan
hrslar artard, diye cevap verirler. Allah Teala: Neden saknyorlar? diye
buurur. Melekler: Cehennemden saknyorlar, derler. Allah Teala: Oray
grdler mi? diye buyurur. Melekler:. Hayr, derler. Allah Teala: Grselerdi,
nasl olurdu? diye buyurur. Melekler: Grselerdi, ondan daha ok kaar, daha
ok korkar, daha ok sakmrlard, derler. Allah Teala: Sizi ahid tutuyorum ki
Ben onlar mafiret eyledim. Melekler: ilerinde filanca gnahkar var ki, o
aslnda onlara katlmak istememi, bir ihtiyac iin gitmiti, derler. Allah Teala
da: Onlar bir topluluktur, ilerinden birisi ayr tutulamaz, buyurur. " 19[19]
Tinniz bu hadis iin hasen, sahih demitir.20[20]
18[18]
Mslim: Zhd ved'dua: 25

Yaynlar: 37-39.
19[19]
Tirmiz: Daavat: 129
20[20]
17
Zikrin Fazileti Hakkndaki Hadislerin erhi (Hadis 1-3)

Bu hadisin Mslim'deki rivayetinde "insanlarn amellerini yazan meleklerden
ayr olarak" kayd gemektedir. Bundan kast udur: Zikir meclislerini dolaan
melekler, iyilikleri ve ktlkleri yazmak zere grevlendirilmi 'ketebe'
meleklerinden ayr meleklerdir. Yine bunlar insanlar eitli tehlikelere kar
korumak zere grevlendirilmi 'hafaza' melekleri de deildirler. Bu meleklerin
tek vazifesi zikir meclislerini dolaarak bu meclislere itirak etmektir.
Yce Allah'n meleklerine kullarnn durumunu sormasndaki hikmet,
Ademoullarnn stnln meleklere bildirmektir. nk Kur'an- Kerim'de
bildirildii zere melekler, Allah'n yeryznde bir halife yaratacam haber
vermesi zerine: "Sen orada fesat karacak ve kan dkecek birini mi
yaratacaksn? oysa biz hamd ile Seni tebih ve takdis ederiz" demilerdi. Zikir
meclis-lerindeki durumu bilmekle, Ademoullarnn da Allah' tebih ettiine,
onu grmedikleri halde temcid ettiklerine ahid olacaklardr. Melekler her trl
nefsan arzulardan arndrlm halde grevlerini yaparlar, Ademoullar ise
birtakm nefsan arzulara sahip olmalarna ramen; onlarn yaptklar ileri
yaparlar. Meleklerin bunu grmeleri, onlarn stnln itiraflarna vesile
olmaktadr.
Hadiste geen, "onlar bir meclisin adamlardr. lerinden herhangi biri ayr
tutulamaz" ifadesinin manas: Yani Allah Teala, herhangi bir ihtiyac iin
onlarn meclislerinde hazr bulunan da balar. nk zikir meclislerine
katlmak l kalpleri diriltir, buna gre her ne kadar zikre katlmak amacyla
gitmi olmasa da, yaplan zikir o adamn kalbini de diriltir. Allah'n fazl da pek
byktr.
Burada zikir ve ibadet meclislerinin (yani cemaatle ibadetin) pek faziletli
olduuna iaret vardr. Bu mana, ilim tedrisinden, Kur'an renmeye, zikre,
tehlile ve daha baka ekillerine kadar ibadetin her eidini kapsar. Bu meclisler
nur ve ha yat meclisleridir. En dorusunu ise Allah bilir. (Kastallan
erhinden)21[21]
2- 'Kul, La lahe llallah Dedii Zaman, Allah, Kulum Doru Syledi, Der"
Hadisi
4. Hadisi bnu Mace, Snen'inde "La lahe llallah'n Fazileti" babnda tahri
etmitir. C. 2, s.219
Ebu shak'n el-Earr Ebu Mslim'den rivayetine gre Ebu Mslim, Ebu
Hureyre ve Ebu Sad el-Hudr'nin Resulullah Aley-hisselhm'dan yle bir
rivayette bulunduklarn bildirmitir.
"Kul 'la ilahe illallahu vellahu ekber' dedii zaman Allah Tea-la, kulum doru
21[21]
Madve Yaynlar: 41.
18
syledi, Benden baka lah yoktur ve Ben en yce olan, Allah'm, diye buyurur.
Kul: La ilahe illallahu vahdeh, dedii zaman Allah Teala: Kulum doru
syledi, Ben tek olan lah'm, Benden baka ilah yoktur, diye buyurur. Kul: La
ilahe illallahu vahdehu la erike leh, dedii zaman Allah Teala: Kulum doru
syledi, Benden baka lah yoktur ve Benim ortam yoktur, diye buyurur. Kul:
La ilahe illallahu leh'1-mlk ve leh'1-hamd, dedii zaman Allah Teala:
Kulum doru syledi, Benden baka lah yoktur, mlk Benimdir ve hamd Bana
layktr, diye buyurur. Kul: La ilahe illallahu ve la havle ve la kuvvete illa billah,
dedii zaman Allah Teala: Kulum doru syledi, g ve -kuvvet ancak
Benimledir, buyurur"22[22]
Ebu shak der ki: 'Sonra el-Earr Ebu Mslim baz eyler syledi, ben
anlayamadm, Ebu Cafer'e: Ne dedi? diye sordum. O da: Kime bunlar lm
nnda syleme imkan verilirse ona cehennem azab dokunmaz, dedi'.23[23]
La lahe llallah'n Faziletiyle lgili Hadis'in erh'i (Hadis: 4)
Hadisin umumi manas udur ki, Allah Teala. kulunun hadiste geen zikirleri
sylemesinden raz olur ve onun her sylediini tasdik eder. Tasdik etmesinin
semeresi ise ondan raz olmas ve sylediine karlk byk ecir ve sevap
vermesidir.
Hadiste geen: "Kime bunlar lm annda syleme imkan verilirse ona
cehennem azab dokunmaz" ifadesinden kast da udur: Kul, syledii bu
zikirlerin manasna imanda srekli olursa ve lm annda da iman srer ve sz
olarak tekrar ederse, bundan dolay Allah onu cehennem azabndan kurtarr.
nk o, bu zikri oka tekrar etmekteydi.
Hadiste geen zikir cmleleri oka tekrar edilmesi gereken zikirlerdir. 24[24]
3- Hamdedenlerin Fazileti Hadisi
5. Bu Hadisi Nes Snen'inde "Hamdedenlerin Fazileti" babnda rivayet
etmitir. C. 2, s. 220
Abdullah ibnu mer radiyallah Anh'den rivayet edildiine gre Resulullah
Aleyhisselm yle buyurmutur.
"Allah'n kullarndan bir kul: Ey Rabbim, Senin vechinin celaline ve
hakimiyetinin yceliine uygun olacak ekilde Sana ham-dederim, dedi. ki
melek bunun hakknda tereddde dtler ve syledikleri karlnda ne
yazacaklarm bilemediler. Bunun zerine ge ykseldiler ve : Ey Rabbimiz,
Senin kulun bir sz syledi, onu nasl yazacamz bilemedik, dediler. Allah
22[22]
Kayna Bulunamad
24[24]
23[23]
19
Azze ve Celle kulunun ne dediini daha iyi bilmekle beraber: Kulum ne dedi?
diye sordu. Melekler: Ey Rabbimiz, o, ey Rabbim, Senin vechinin celaline ve
hakimiyetinin yceliine uygun olacak ekilde Sana hamdederim, dedi diye
cevap verdiler. O zaman Allah Azze ve Celle: Onu kulumun syledii ekliyle
yazn, o Bana kavutuunda, Ben onun ecrini veririm, buyurdu. 25[25]
'Hamdedenlerin Fazileti1 Hadisi'nin erhi (Hadis: 5)
Hadiste geen iki melein, sz geen kulun hamdine karlk ne sevap
yazacaklarnda tereddde dmelerinin sebebi, bu ham-din onlara pek byk
grnmesi karlnda ne kadar sevab yazacaklarn tesbit etmekte glk
ekmeleridir. nk bu hamdin karl pek byktr ve ecrini de ancak Allah
Teala bilir. Al-lah Teala o iki melee bunun ecrinin ne olacan
bildirmemitir. 26[26]
4- Resulullah Aleyhisselmn "Subhanellhi Ve Bihamdihi, Estafirullahi
Ve Etbu leyh" Zikrini oka Yapmasyla lgili Hadis
6. Sahh-i Mslim "Kitabu's-Salat, Rku Ve Sucud'da Ne Denecei" Bab C.3,
S. 128, El-Kastallan'nin Hamii,
Muhammedu'bnu Musenna Abdu'l-A'la'dan, o da Davd'dan, o da Amir'den, o
da Mesruk'dan, Aie Radiyallah Anh'n yle dediini rivayet etmitir:
"Resulullah Sallallah Aleyhi ve Sellem, subhaneilahi ve bi hamdihi,
estafrullahi ve etubu ileyh, zikrini ok sylerdi. Buyurdu ki, Rabbim Azze ve
Celle Benim mmetimde bir alamet greceimi haber verdi. Ben de onu
grdm zaman; subhaneilahi ve bi hamdihi, estafrullahi ve etubu ileyh,
zikrini ok yaptm. Ben o alameti, "Ey Muhammed, Allah'n yardm ve zafer
gn gelip, insanlarn Allah'n dinine akn akn girdiklerini grnce Rabbini
verek tebih et; O'ndan balama dile. nk O, tevbeleri daima kabul
edendir" ayetlerinde grdm.
Mslim'in rivayetinde; "Allahummafirli Kur'an' te'vil etmektedir" ziyadesi
vardr. 27[27]
25[25]
ibnu Mace: Edeb: 56 (Kitabda Nest)

Yaynlar: 47-48.
26[26]
Madve Yaynlar: 48.
27[27]
Mslim: Salat: 220
Yaynlar: 49-50.
20
5- Allahtan Baka lah Olmadna ehadet Ederek lenlerle lgli Hadis

7. Bu hadisi, Tirmiz Camiinden, "Allah'tan Baka lah Olmadna ahadet
Ederek lenin Durumuyla ilgili", babda rivayet etmitir.
Abdullah bnu Amri'bni'l-As Radiyallah Anh Resulullah Aleyhisselm'n yle
buyurduunu rivayet etmitir:
"Allah Te.ala kyamet gnnde yaratklarn balarnda mmetimden bir adam
kurtaracaktr ki, bu adamn, herbir^nin uzunluu gzn grebildii mesafede
olan doksan dokuz hesap defteri vardr ve ortaya yaylr. Allah Teala ona:
Bunlardan herhangi birini inkar ediyor musun, Benim amel yazan meleklerim
sana hakszlk ettiler mi? diye sorar. O : Hayr Ey Rabbim, diye cevap verir.
Bunun zerine Allah Teala: Peki senin bir mazeretin var m? diye sorar. O:
Hayr Ey Rabbim, diye cevap verir. Allah Teala: Evet, senin bir iyiliin var,
bugn sana hakszlk edilmez, Bunun zerine, zerinde: ahadet ederim ki
Allah'tan baka ilah yoktur ve yine ahadet ederim ki Muhammed O'nun kulu ve
Peygamberidir, yazl olan bir kat karlr, Allah Teala: Tartnn (Hesabnn)
yanma gel, diye buyurur. Kul: Ey Rabbim, bunca deflerin yannda bu kadn
nesi olur ki, der. Allah Teala: Sana hakszlk edilmez, diye buyurur. Defterler
bir kefeye, o kat da dier bir kefeye konulur. Defterlerin kefesi yukar kalkar,
kadn taraf ar gelir. Hibir ey Allah'n isminden daha ar gelemez28[28]
Ebu sa et-Tirmiz bu hadisin hasen, garib olduunu sylemitir.29[29]
8. Bu hadisi bnu Mace de Snen'inde, "Kyamet Gnnde Allah'n
Rahmetinden Recada Bulunulmas" .babnda zikretmitir. '
Hadisi Abdullah ibnu Amr ibni'l-As'dan rivayet etmitir. Onun rivayetindeki
lafzlar da Tirmiz'nin riuayetindeki gibidir. Ancak bnu Mace'nin rivayetinde u
ksm ziyade edlmitir:
"Senin bunlara karlk bir iyiliin var m? Adam korkar ve: "Hayr" der. Allah
Teala: Bilakis, senin baz iyiliklerin var. Bugn sana hakszlk edilmez" ve
devam ediyor.30[30]
6- 'Sizi ahid Tutarm Ki Kulumun Sahifenin ki Yz Arasnda Yer Alan
Gnahlarn Mafiret Eyledim
Hadisi
9. Bu hadisi mam Tirmiz Camiinde "Cenazeler Bab-lan"nda rivayet etmitir.
C. 1, s.183,
28[28]
Tirmizf: Ceniz: 9.
30[30]
ibnu Mce: Zhd: 35
Yaynlar: 52-53.
29[29]
21
Enes ibnu Malik Radiyallahu Anh, Resulullah Aleyhisselm'n yle

"Hangi hafaza melekleri, gece veya gndzde yazdklarn Allah'a gtrrler ve
Allah Teala da sahifenin banda ve sonunda gzel amel grrse: Sizi ahid
tutuyorum ki, kulumun sahifenin iki taraf arasnda kalan gnahlarn
baladm, bururur.31[31]
7- Allah' Zikretmenin Ve O'ndan Korkmann Fazileti Hadisi
10. Bu Hadisi Ebu sa et-Tlrmiz rivayet etmitir. C.2, s. 98,
Enes Radiyallah Anh, Peygamber Aleyhisselm'n yle buyurduunu rivayet
etmitir.:
"Allah Teala: Beni bir gn zikredeni veya bir yerde Benden korkan
cehennemden karrm, diye buyurmutur. 32[32]
Ebu sa et-Tirmiz hadisin hasen ve garib olduunu sylemitir.33[33]
8- Kalbi Allah'a Kulluk Ve O'na Tevekkl in Arndrmakla lgili Hadis
11. Bu hadisi et-Tirmiz Camiinde rivayet etmitir.
Ebu Hureyre Radiyallahu Anh, Resulullah Aleyhisselm'n yle buyurduunu
rivayet etmitir.
"Allah Teala Buyurur ki; Ey Ademolu! Bana kulluk iin arn, gnln seni
baka eylere ihtiya duymaktan kurtaracak zenginlikle doldur, o zaman senin
fakirliini gideririm, bunu yapmazsan ellerini her zaman megul eder, fakirliini
de gidermem.34[34]
Ebu sa et-Tirmiz Rahmetullahi Aleyh bu hadisin hasen ve garib olduunu
sylemitir*35[35]
9- Allahu Teala'nn 'u Kuluma Baknz Ezan Okuyor Ve Namaz Klyor
Benden Korkuyor' Szyle lgili Hadis
12. Bu Hadisi en-Nes, Snen'inde"Ferden Namaz Klann Ezan Okumas"
babnda rivayet etmitir, C.2, s.20
Ukbetu'bnu Amir Radiyallahu Anh'dan rivayet edildiine gre, yle demitir:
31[31]
bnu Mace: Zhd: 35

Yaynlar: 55.
32[32]
Tirmiz: Cehennem : 9
33[33]
Madve Yaynlar: 57.
34[34]
Tirmiz: Kyamc: 30
35[35]
Madve Yaynlar: 59.
22
'Resulullah Aleyhisselm'n yle buyurduunu iittim'

"Rabbin, dan tapesindeki u obana, taaccb eder ki o, namaz iin ezan okur,
sonra namazn klar. Allah Azze ve Celle de : u kuluma bakn, ezan okuyor,
namaz klyor, Benden korkuyor; Ben bu kulumu baladm ve onu cennete
koydum, diye buyurur. "36[36]
6-12. Hadislerin erhi
Mslim'in rivayetinde yeralan: "Allahmmafirli, Kur'an' te'vil etmektedir"
ibaresinin manas udur: Yce Allah Kur'an- Kerim'de "Rabbini hamd ile tebih
et ve O'ndan balanma dile, O, tevbeleri oka kabul edendir" buyurmaktadr.
Resulullah Aley-hisselam'da Allah Teala'nn bu emrine uyarak "Allahmmaftr
li: Allah'm beni bala" szn oka sylerdi. Bu sz rku ve secde halinde
de sylerdi, nk rku ve secde halleri namaz iinde, dier hallerden daha
faziletli hallerdir. Resulullah Aley-hisselm'da, Allah'n emrini en gzel ekilde
yerine getirmi olmak iin bu sz sylemede rku ve secde hallerini tercih
ederdi. Ayn zamanda bu iki halde Allah'a kar huu, dier hallerdekin-den
daha bariz ve ak olmaktadr.
"Subhanellah"m manas Allah' yaratlmlara ait olan her trl noksan sfattan
tenzih ve tebri etmektir. "Ve bi handihi"nin manas ise udur: Ey Allah'm Sana
hamdederim, ben Senin beni muvaffak klmanla, Senin hidayet vermenle ve
fazlnda ancak Seni tebih edebildim, yoksa kendi gcmle kudretimle deil.
Bunda, ayn zamanda Allah'n nimetlerini itiraf ve onlardan dolay Allah'a kr
vardr. Resulullah Aleyhisselm'm btn gnahlarnn affedilmi olmasna
ramen; Allah'tan balanma dilemesi, Allah'a kulluk grevini yerine getirmek
ve O'na olan ihtiyacn dile getirmek iindir. 37[37]
10- Kullarmn Hepsini Hanif Doru Yolda Kimseler Olarak Yarattm
Hadisi
13- mam Mslim'in Sahih'inden; 'Dnyadayken Cennet Ehlini ve Cehennem
Ehlini Tanmaya Yarayan Sfatlar" bab', C. 10, s. 314 ve sonras
Ebu assn el-Mesma ile bnu Msenna Muaz ibnu Hiam'dan, o da
babasndan, o da Katade'den, o da Mutarrif ibni Abdullah ibni'-ahhr'den, o da
Iyadi'bni Hammar el-Mucai'l Radiyallah Anh'den Resulullah Aleyhisselat ve
Sellem'in bir gn hutbede yle buyurduunu rivayet etmitir:
"Haberiniz olsun; Rabbim Bana, sizin bilmediiniz ve O'nun bana rettii baz
36[36]
Nesai, Ezan: 26-35

Yaynlar: 61.
37[37]
Nevev'nin Sahih-i Mslim arhmden.
Yaynlar: 62.
23
eyleri, bugn size retmemi emretti: "Bir kula baladm her mal helaldir.
Ben kullarm hanf -doru yolda- kimseler olarak yarattm, sonra eytanlar
onlara musallat oldu ve onlar dinlerinden uzaklatrdlar. Kendilerine helal
kldm- onlara haram ettiler, hibir delil indirmediim eyleri Bana ortak
komalarn emrettiler. Allah dnya ehline bakt ve onlara gazab etti. Kitap
ehlinden artakalanlar mstesna, onlar Arap ve Acem diye ayrd. Buyurdu ki :
Ey Muhammedi Seni, imtihan etmek ve Seninle bakalarn imtihan etmek iin
gnderdim. Sana su ile ykanamayacak -yazs silinemeyecek- bir kitap verdim.
Onu uykuda ve uyankken okursun. Allah Bana Kurey'i yakmam emretti "Ya
Rabbi, kafam ikiye ayrp onu ekmek addederlerse", dedim. "Onlarn Seni
oradan kardklar gibi, Sen de onlar oradan kar, onlara kar sava a, Biz
Sana yardmc oluruz. Allah yolunda harca, Biz Sana veririz, Sen bir ordu topla
Biz Sana onun be kat kadar yardmc gndeririz, Sana itaat edenlerle, Sana
isyan edene kar sava" diye buyurdu. Resulullah Aleyhisselm buyurdu ki:
Cennet ehli snftr: Az ok bir ameli -sultan- olan, tasad-duk eden ve
muvaffak klnan; her yaknna ve her Mslmana kar iyi kalpli merhametli
olan; oluk ocuk sahibi, hayal ve ll olandr. Cehennem ehli de be snftr:
Sadece peine gittii adamn szne kanan, aileye ve mala dkn olmayan,
akln kullanmayan zayf kimse; tamahn aa vurmayan, her ne zaman bir i
yapsa ihanet eden hain kii; ehlinde ve malnda sana bir hile yapmadan
akamlamayan veya sabahlamayan adam; ravi der ki, sonra Resulullah
Aleyhisselm cimrilii yahut yalan ve e-antr el-fehha' zikretti"
Ravi Ebu assan hadisinde : "Allah yolunda harca biz sana veririz" ksmn
zikretmemitir.38[38]
14. Bu Hadisi Muhammed ibnu Musenna el-Anez Muhammed ibnu Ebi
Adiyy'den, o da Sad'den, o da Katade'den ayn isnadla rivayet etmi ama; "Bir
kula baladm her mal helaldir" ksmn zik-retmemitir.
mam Mslim bu hadisi baka br senedle de rivayet etmi ve yle demitir:
Abdurrahman Bir el-dva Yalya bin Sad'den, o da ed-Dustvai sahibi
Hiam'dan, o da Katade'den, o da Mutarriften, o da Iya-du'bnu Hammar'dan
Resulullah Aleyhisselm'm bir gn hutbede yle buyurduunu rivayet
etmitir;...
Sonra hadisi zikretmitir39[39]
15. Bu Hadisi Ebu Ammar Huseynu'bnu Hureys el-Fadlu'bnu Musa'dan, o da
el~Huseyn'den, o da Mutarriften, o da Katade'den, o da Mutarrif ibni Abdullah
38[38]
Mslim: Cennet: 63
Yaynlar: 63-65.
39[39]
Mslim: Cennet: 63
Yaynlar: 65.
24
ibni ahhr'den Ben Muca'nin kardei lyad ibni Hammar'n yle dediini
rivayet etmitir: Bir gn Resulullah Aleyhisselm bize kar hutbeye durdu ve
yle buyurdu:
"Rabbim bana emretti ki,..." sonra Hiam'n Katade'den rivayet ettii hadisi
aynen zikretmi ve ona yle bir ilave yapmtr: "Allah Teala Bana kimse
kimseye kar vnmeyecek, kimse kimseye kar taknlk etmeyecek ekilde
mtevazi olmanz gerektiini, bildirdi".
O rivayetle bildirilen hadiste ayrca yle bir ilave gemektedir: "Sadece peine
gittii adamn szne kanan, aileye ve mala dkn olmayan" deyince: Bylesi
de olur mu Ey Eba Abdullah? diye sordum. O: Evet, vallahi ben ylelerini
cahiliye dneminde grdm, bir adam kendisiyle cima edecei bir cariye
vermeleri karlnda bir mahallenin bekiliini -veya obanln- yapard diye
cevap verdi.40[40]
Hadiste: "Bir kula baladm her mal helaldir" denirken kullarn baz
nimetleri, kendi kendilerine haram etmelerinin aslsz olduu anlatlmak
istenmektedir. Mesela, cahiliye Araplar Allah'tan kendilerine bir emir gelmedii
halde, kula entilen, bir ey iin adak yaplp salverilen, erkek dii ikizler
douran, on defa yavrulayan develeri kendilerine haram etmilerdi. Allah
Teala, onlarn bu gibi eyleri haram klmalanyla gerekte haram olmayacaklarn
bildiriyor. Kulun sahibi olduu maln, kendisi iin helal olmas da, o malda
herhangi bir hakkn bulunmamas halindedir.
Allah Teala'nm: "Ben kullarmn hepsini hanf kimseler olarak yarattm"
demesindeki mana, onlar gnahsz temiz olarak yarattn bildirmektir. Yani
insanlar, yaratllar itibariyle istikamet zeredirler ve hidayeti kabul etmeye
yatkndrlar, denilmitir.
Allah Teala'nm kullarna nazar ederek onlara gazab etmesi ise, insanlarn
Resulullah Aleyhisselm'm gnderilmesinden nceki cahiliye dneminde iine
dtkleri sapklk dolaysyla ve bu itibarladr.
Ehli kitaptan artakalanlar ifadesi ile, bu topluluktan, dinlerini tahrif etmeden
koruyanlar kasdedilmektedir.
"Seni imtihan etmek ve Seninle bakalarm imtihan etmek iin gnderdim"
ibaresinin manas udur: Seni, emredileni yerine getirmen, Sana bildirileni
insanlara ulatrman, Allah yolunda cihad etmen, Allah yolunda sabr ve
tahamml gstermen ve benzeri vazifelerle imtihan ediyoruz. Onlarn bazlar,
imanlarn aa vurur, Allah'a itaatte ihasl olur, bazlar ise muhalefet eder.
Dmanlk ve kfrle karna kar, bir ksm ise mnafklk ederler.
Allah'n kullarm imtihan etmesi ise, durumlarnn aklk kazanmas iindir.
40[40]
Mslim: Cennet: 63
Yaynlar: 66-67.
25
Allah insanlar kendilerinden sudur eden ilerden dolay hesaba eker, Allah
vuku bulmadan nce, onlar hakkndaki bildiklerinden dolay hesaba ekmez.
Yoksa, iin gereinde Allah Teala, btn olacaklar vukuundan nce
bilmektedir. Bu mana u ayet-i kerimede de mevcuttur: "Sizin iinizden cihad
edenleri ve sabrllar ortaya kanncaya kadar sizi imtihan edeceiz." Yani bu
ileri fiilen yapanlar ve bu ilerdeki sfatlar kazananlar ortaya karacaz ki,
onlara yaptklarndan dolay karlk verelim.
Hadiste: "Sana su ile ykanmayacak bir kitap verdim. Onu uykuda ve uyankken
okursun" ifadesi geiyor. Su ile ykanmamasndan kast, o kitabn kalplere
yerlemesi ve dolaysyla oradan gide-rilmemesidir. Zamann gemesiyle
birlikte kitap, nesilden nesile aktarlarak, deimeden muhafaza edilir. lim
adamlar, "onu uykuda ve uyankken okursun" szndeki manann, "uyku ve
uyanklk halinde o kitaptaki ibareler ve manalar senin iin korunur" olduunu
sylemilerdir. Yine, buradaki manann "onu gayet rahat bir ekilde
okuyabilirsin" olduu sylenmitir.41[41]
11- nancn Dzeltilmesi Konusu
"Ademolu Dehre Kfreder" Hadisi
16. -Buhar, Tefsir, Casiye Suresi tefsiri,C.6,s.l33
el- Humeyd Sufyan'dan, o da ez-Zuhrden, o da Sad ibni'l-Museyyeb'den, o da
Ebu Hureyre Radiyallah Anh'den Resulullah Aleyhisselm'n yle
Allah Teala buyurdu ki; Ademolu, dehre kfrederek Bana eziyet eder. Dehr
Benim. Benim elimdedir, gece ile gndz birbiri ardna Ben getiririm.42[42]
Bu Hadisi Buhar, "Dehre Kfretmeyiniz" babnda da rivayet etmitir.43[43]
17. Bu Hadisi de
Ebu Hureyre Radiyallah Anh'den rivayet edildiine gre Resulullah
Aleyhissetm yle buyurmutur:
"Allah Teala buyurdu ki: Ademoullardehre kfreder. Dehr Benim, gece ile
gndz Benim elimdedir."
Buhar bu hadisi ayn lafzla Kitabu't-Tefsir'den naklen Allah Teala'mn,
"Allah'n kelamn deitirmek istiyorlar" ayetiyle ilgili babda da rivayet
41[41]
Nevev'nin Sahihi Mslim erhinden

Yaynlar: 67-68.
42[42]
Buhari Tefsir, Casiye Suresi: 1; Tevhid: 35.
43[43]
Kitabu'1-Edeb, c. 8, s.41
Yaynlar: 69-70.
26
etmitir, 44[44]
18, Bu Hadisi Mslim ve Ebu Davud Kitabu'l-Edeb'de, en-Nes de Kitabu'tTefsir'de rivayet etmitir. Mslim'in rivayetlerinden birindeki lanz yledir:
"Ademolu, ey yklas dehr diyerek Bana eziyet eder. Oysa dehr Benim, onun
gecesiyle gndzn birbiri ardna getiren Benim."
Mslim'in dier rivayetleri Burah'nin yukarda geen rivayetleri gibidir.
Dolaysyla burada zikredilmesine gerek grmedik. 45[45]
"Ademolu Bana eziyet eder" denirken, kiinin muhatabnn houna gitmeyecek
ve bu yzden muhatabnn rahatszlk duymasna vesile tekil edecek szler
sarfettiine iaret ediliyor. Hakikatte Allah Teala kendisine bakalarnn eziyet
etmesi halinden mnezzehtir. Hadisteki ifade ile, dehre kfredenin bu sz ile
kenr dini, Allah huzurunda bir eziyet ve rahatszla maruz brakt belirtilmek
istenmektedir.
"Dehre kfreder" denirken insann bana bir musibet geldii zaman bunu
dehrden bilerek ona "Allah belan versin ey dehr" gibi szler sylemesi
kastedilmektedir.
"Dehr Benim" demek, yani 'dehri, zaman yaratan, onun iinde cerayan eden
hdiseleri yaratan benim' demektir. Bunun iin hadiste "i Benim elimdedir"
ifadesine yer veriliyor. Yani 'sizin dehre nisbet ettiiniz i gerekte Benim
elimdedir. Siz o iten dolay dehre kfredersiniz, ama o durumu Ben kendi
kudretimle varet-tim. Dehrin, bir hadisenin meydana geliinde asla tesiri yoktur'.
"Gece ile gndz birbiri ardna getiren Benim". Yani 'gece ve gndzde
meydana gelen btn hdiseleri meydana getiren, eviren Benim1.
"Dehre kfretmeyiniz. Allah Teala buyurur ki: Dehr Benim, geceler ve
gndzler Benim elimdedir. Onlar eskiten ve yenileyen Benim. Krallarn
ardndan baka krallar getiririm".
Yani, Ademolu bana gelenleri dehrden sanarak ona svd zaman bu ifade Allah muhafaza eylesin- an yce olan Allah'a gider. nk gerek yaratc
O'dur. Dehr (zaman) ise bu ilerin vukua geldii bir ereve niteliindedir.
Yani hadisi erifte genel manada "dehr zerinde tasarrufta bulunan Benim"
denilmek istenmitir. Ancak lafz ksaltmak ve ma nay genelletirmek iin
"dehr Benim" eklinde ksa ifade kullanlmtr.
Bu hadisi erif, inanc dzeltmeyi ve konuurken edepli olmay] insanlara
44[44]
Buhar: Edcb: 101; Mslim: Elfaz: 1-2-3-4-5

Yaynlar: 70.
45[45]
Mslim: Elfaz: 3-4
Yaynlar: 70-71.
27
retmek iin sylenmitir. nsanlar gnlerin ve gecelerin gemesinin canlarn

helakine tesir ettiine inanyor ve btn
hadiseleri bu yzden zamana nisbet ediyorlard. iirleri zamandan ikayette
bulunan ifadelerle doluydu.
"Ey kt yzl dehr. ey yokolas dehr" derlerdi.
Noksan sfatlardan mnezzeh an pek yce olan Allah Teala btn hadiseleri
tek bana yaratr. Zaman ise hadiselerin zarf, yani iinde meydana geldii
eydir. Bunun iin insan dehre svmekten nehyolunmutur.46[46]
12- 'Ademolu Hakk Olmakszn Beni Yalanlad* Hadisi
19. Bu hadisi, Buhar Kitabu't-Tefsir, hlas suresi tefsirinde rivayet etmitir.
C.6,s.l60)
Ebu'l-Yeman u'ayb'dan, o da Ebu'z-Zend'dan, o da el-A'rec'den, o da Ebu
Hureyre Radiyallah Anh'den Resulullah Aleyhisselm'm yle buyurduunu
rivayet etmitir.
"Allah Teala buyurdu ki: Ademolu, hakk olmadan Beni yalanlad, hakk
olmadan Bana kt sz syledi. Onun Beni yalanlamas "Allah Beni ilk kez
yaratt gibi tekrar, diri t em ey e ektir" demesi-dir. Oysa bir eyi yoktan var
etmek onu tekrar diriltmekten daha kolay deildir. Benim hakkmda kt
sylemesi ise 'Allah kendisi iin oul edindi' demesidir. Oysa Ben tek ve
hereyden mstani
olan ilahm. Dourmadm, dourulmadm ve hibir ey Bana denk olmad.47[47]
20. Hads de yine Buhar'nin bir baka rivayetinde:
"Beni yalanlamas, Benim onu ilk kez yarattm gibi tekrar di-riltemeyeceimi
sylemesidir. Bana kt sylemesi ise; 'Allah kendine oul edindi', demesidir.
Oysa Ben her eyden mstaniyim, dourmadm, dourulmadm ve hibir ey
Bana denk olmad." eklinde gemektedir. 48[48]
21. Ayn Hadisi en-Nes'de "M'minlerin Ruhlar" babnda c.4,s.U2'de u
lafzla rivayet etmitir:
Ebu Hureyre Radiyallah Anh Resulullah Aleyhisselm'n yle buyurduunu
bildirmitir:
46[46]
Kastallan erhi c.9 s.106 ve c.10 s.434

Yaynlar: 71-72.
47[47]
Buhar: Tefsir: ihlas Suresi: 1
Yaynlar: 73-74.
48[48]
Buhar: Tefsir: Ihlas Suresi: 2
Yaynlar: 74.
28
"Allah Teala buyurdu ki: Ademolu Beni yalanlad, oysa onun Beni
yalanlamas kendisine yaramaz. Ademolu Bana kt syledi, oysa onun Bana
kt sylemesi kendisine yaramaz. Onun Beni yalanlamas, Benim kendisini
ilk kez yarattm gibi tekrar diriltemeyeceimi sylemesidir. Halbuki Benim
iin bir eyi sonradan diriltmek ilk kez yaratmaktan daha zor deildir. Bana kt
sylemesi, 'Allah kendine oul edindi' demesidir. Halbuki Ben tek ve her eyden
mstani olan Allah'm, dourmadm, dourulmadm ve hibir ey Bana denk
olmad.49[49]
"Ademolu Beni yalanlad1' denilirken, bunlardan bazlar kastedilmektedir ki,
onlar da yeniden dirilii inkar edenlerdir. Yahut bu ifade ile cins, yani
Ademoullarmdan gelenler kastedilmi olabilir.
"Hakk olmadan" demek "Ademolunun Beni yalanlamaya hakk yoktur"
demektir.
Allah Teala'mn burada, bir eyi tekrar diriltmenin, onu yoktan varetmekten zor
olmayacan bildirmesi, insanlarn, akllar icab bunu anlamalarn istemesi
manasnadr. Esasnda Allah nazarnda ikisi de ayndr, O bir eyi yaratmak
istediinde ona "ol" der, o da oluverir.
Kiinin Allah Tealaya oul isnad etmesinin kt sz olmas ise, bu iddia Allah
Tealaya noksanlk nisbet etmek olduu iindir.nk ocuk, kendisini sulbnde
tayan, sonra bir ana rahmine koyan babadan meydana gelir. Bunun ncesinde
nikah olmas gerekir. Allah Teala btn bunlardan mnezzehtir.
"Dourmadm, dourulmadm". nk Allah Teala kendi zatyla vardr. O,
ezeldir, btn varlklardan nce O var idi. Dourulan her ey sonradan olduu
iin, Allah Teala Hakknda dourulma zellii mmkn deildir.
eyh zzeddin ibnu Abdsselam Rahmetullahi Aleyh yle sylemitir: Allah'tan
nefy edilen eyler iki ksmdr: Birincisi; uyku, uyuklama, lm gibi noksan
sfatlar, ikincisi; O'nun kemaline ortak koulmas hali, irk.
Ayet-i kerime'de: "Dourmamtr, dourulmamtr" denilirken noksan sfatlar
nefyedilmektedir. nk douran da, dour-tan da cisimden oluurlar. Ayn
zamanda bunlar, deiiklie maruz kalanlardandrlar. Deiiklie maruz kalma hali de Allah'a yakmayacak br
noksanlk halidir.,
Baba ile olunun durumu, oulur babann ayns olduu hususuna delalet
ederse, o zaman, kemal sfatna ortak koma ynnden nefyi gerekir.
Ebu Abdullah el-Buhar Rahmetullahi Aleyh yle demitir:
Yce Allah'n "Allah samed'dir" sznde geen 'samed' kelimesini Araplar, ileri
49[49]
Nest:Cenaiz:117
Yaynlar: 74-75.
29
gelen kiilerini isimlendirmede kullanrlard.

Ebu Seleme'nin kardei Ebu Vail de 'samed' en st mertebeye km efendidir,
diyor.
bnu Abbas Radiyallah Anh, yle demitir: O, btn yaratklarn ihtiyalarn
kendisine arzetmeleri itibariyle sameddir. O, bu sfatla mutlak manada
mevsuftur. O, yaratklarndan, her bakmdan mstanidir. O'ndan baka her ey
ise her bakmdan O'na muhtatr.
el-Hasen ve Katade: O'nun yaratklarndan sonra baki olmas itibariyle 'samed'
sfat aldn sylemilerdir. Yine el-Hasen 'samed'in her zaman diri ve baki
olan, hi zeval bulmayacak olan manas tadn sylemitir
Dahhak ve es-Suda 'samed'in hibir ihtiyac olmayan anlamnda olduunu
sylemilerdir.
Abdullah ibnu Yezd de, "samed, parldayan k anlamndadr" demitir.
Bu sfatlarn hepsi Allah Teala hakknda geerli ve uygun sfatlardr.
Kastallan, Futuhu'1-Gayb adl kitabnda Gazal'den naklen yle sylemitir:
"Allah birdir" sz Allah'n kendi mukaddes ve mnezzeh zatn isbatma
delildir. Samed'lik sfat ise Allah Teala hakknda btn ihtiyalarn nefyini,
yani Allah' her trl ihtiyatan mstani olarak bilmeyi, kendinden baka her
eyin de O'na muhta olduklarm bilmeyi gerektirir,
Allah ihlas suresinde bakalarnn kendi hakknda syledii noksan sfatlar
zatndan nefyetmitir. Allah Teala'y bilmenin en ak yolu yaratklara ait
sfatlar O'ndan nafyetmek, yani O'nu bu gibi sfatlardan mnezzeh
bilmektir.50[50]
13- Kullarmdan Bana man Eden De Beni nkar Eden de Oldu Hadisi
22. Bu hadisi Buhar, stiska bablarndan, "(Kur'an'dan stifade Edeceiniz
Yerde) Rzknz Yalanlamaktan baret mi Klyorsunuz" ayet-i kerimesiyle ilgili
babda rivayet etmitir.
smail, Malik'den, o da Salih ibni Keysan'dan, o da Ubeydullah ibni Utbe ibni
Mes'ud'dan, Zeyd bni Halid el-Cuhen Radiyallah Anh'n yle dediini
rivayet etmitir.
"Resulullah Aleyhisselm Hudeybiye'de bize gece yaan yamurun ardndan
sabah namaz kldrd. Peygamber Sallallah Aleyhi ve Sellem namaz bitirince
halka ynelip: Rabbiniz ne buyurdu biliyor musunuz? dedi. Oradakiler: Allah ve
Resul daha iyi bilir, diye cevap verdi. Resulullah Aleyhisselm Allah buyurdu
ki, kullarmn arasndan Bana iman eden de, inkar eden de oldu. 'Allah'n fazl
ve rahmetiyle bize yamur verildi' diyen Bana iman eden ve yldzlarn gcn
inkar edendir. 'Falan falan yldzdan bize yamur verildi' diyen de Beni inkr
50[50]
Kastallan erhi'nden
Yaynlar: 75-76.
30
edip yldzn gcne inanan kiidir" dedi. 51[51]

Buhar bu hadisi Kitabu't-Tevhid, "Allah'n kelamn deitirmek istiyorlar"
ayetleriyle ilgili babda da rivayet etmitir. C. 9, s.145 (ayn senedle) 52[52]
23. Zeyd bin Halid el-Cuhen Radiyallah Anh'den rivayet edildiine gre
demitir ki, Resulullah Aleyhis-selm'a yamur verildi (duas bereketiyle
yamur yad) ve dedi ki:
"Allah Teala buyurdu ki, kullari-nn iinden Beni inkr eden de, Bana iman
eden de oldu.53[53]
24. Bu hadisi, mam Malik Rahmetullahi Aleyh de Muvatta'nda, Buhar'nin
burada zikredilen birinci hadisine benzer bir lafzla yine Zeyd ibnu Halid elCuhen'den rivayet etmitir. stiska bab, C.1, (el-Mesabih'in hamii) s, 91 54[54]
25. Hadisi, en-Nesai'de Snen'inde 'Yldzlardan Yamur stemenin Keraheti"
babnda iki ayr senedle rivayet etmitir. Birincisi Ebu Hureyre'den ikincisi ise
Zeyd ibnu Halid el-Cuhen'dendir. Ebu Hureyre Radiyallah Anh'den gelen
rivayet Zeyd ibnu Halid'in rivayetine gre daha muhtasardr ve lafz yledir:
Ebu Hureyre Radiyallah Anh, Resulullah Alay his selm'in yle buyurduunu
rivayet etmitir.
'Allah Teala buyurdu ki, kullarma her ne zaman bir nimet bahetsem,
ilerinden bir topluluk onu inkar ederler. "Yldz, yldzla" (yani bize bu nimet
yldz tarafndan veya yldz sayesinde verildi) derler 55[55]
26. Hadis le lgili Zeyd ibnu Had el-Cuhenfnin rivayeti ise aadaki
ekildedir:
Zeyd ibnu Halid el- Cuhent Radiyallah Anh'n yle dedii rivayet edilmitir:
"Peygamber Aleyhisselm'a yamur verildi (yani duas bereketiyle yamur
yad) de yle dedi: Duymadnz m Rabbiniz bu gece ne buyurdu? buyurdu ki:
Kullarma her ne zaman bir nimet versem ilerinden bir topluluk onu inkar
ederler. 'Filan filan yldzdan bize yamur verildi' derler. Bana iman eden ve
verdiim yamur karlnda Bana hamdeden ise gerek manada Bana iman
51[51]
Buhart: stiska: 28
53[53]
Buhar: Ezan: 156; Meaz:35
Yaynlar: 78.
54[54]
Muvatta: latiska: 4-35
Yaynlar: 78.
55[55]
Nes: istiska: 16
Yaynlar: 79.
52[52]
31
etmi olan ve yldzn gcn inkr edendir. 'Bize filan filan yldzdan yamur
yadrld1 diyen ise Beni inkr eden ve yldza iman edendir" 56[56]
Hadiste zikri geen Hudeybiye, bu ismi, altnda Rdvan bey'atmn gerekletii
'Hedba1 aacna nisbetle almtr.
Yldzlarn yamur yedrdna inanan, irk ehlinin bu yoldaki iddiasna
inanm olmaktadr. Mrikler yamuru birtakm yldzlarn yadrdna
inanyorlard. Ailah Teala, bu inanta olanlarn, kendini inkar ettiklerini
bildiriyor, nk yldz vakitle
kaytldr. Vakit ise yaratlmtr. Ne kendisi iin, ne de bakas iin bir g
sahibidir.
Bir kimsenin "bize u vakitte yamur verildi" demesi kfrdr.
mam e-afi Rahmetullahi Aleyh yle demitir:
"Bir kimse yamurun, Sreyya yldznn dmesi halinde yadna inanrsa
bunda mahzur yoktur, nk bununla vakti ve mevsimleri kastetmektedir. Esas
itibariyle her vakit ve zaman, insanlarn bu konuda belirlemi olduklar baz
llere gre tayin edilir.",
Ebu Hureyre Radiyallah Anh'den rivayet edildiine gre o "Allah'n ltfuyla
bize yamur verildi" der, sonra u ayet-i kerimeyi okurdu: "Ailah Teala
insanlar iin rahmetinin kapsn aarsa kimse buna engel olamaz".
bnu'l-Arab der ki: "mam Malik bu hadisi istiska bablarnda u iki sebepten
dolay rivayet etmitir: Birincisi: Araplar yamuru yldzlardan beklerlerdi.
Peygamber Aleyhisselm, bu hadisle kalplerle yldzlar arasndaki bu balanty
kesmitir. kincisine gelince; mer ibnu'l-Hattab zamannda bir ktlk hdisesi
oldu, Ab-bas Radiyallah Anh'e Sreyya yldzlarndan ne kadar kald? diye
sordu. Abbas Radiyallah Anh'de : Ey M'minlerin emiri, onlarn ufukta yedi
kez ortaya kacana kanaat getiriyorlar, onlar geince yamur yaar, dedi.
mer ve Abbas Radiyallah Anha-ma'ya bakn, sreyyay ve vaktini
konuuyorlar ve onun vaktinin gemesi zerine umutta bulunuyorlar."
Sonra szne yle devam ediyor:
"Yldzlarn Allah'tan gayri olarak g sahibi olduklar inancyla yldzlardan
yamur isteyen kafir olur. Yine Allah'n kendilerine g verdiine ve bu gle
yamur yadrdklarna inanarak yldzlardan yamur isteyen de kafir olur.
nk yaratma ve takdir ii ancak Allah'tan sudur eder. nitekim Ailah Teala
ayeti kerimesinde: "Yaratma ve takdir O'na aittir" buyuruyor.
Fakat, Allah'n ilahi snnetinden olarak, deten yamur verdii vakitleri hesab
ederek bu vakitlerde yamur bekleyen iin bir ey yoktur. nk Ailah Teala
eitli hikmetleri iin bulutlar, rzgarlar ve yamurlar hakknda birtakm
56[56]
Nes: istiska: 6
Yaynlar: 79-80.
32
sistemler koymutur. Bu sistemler yaratklar iinde yerletirilmitir. Adet zere

olan dzene gre* bu sistemlerin gerekleri ortaya kar.
Hadisin Nes'de geen rivayetindeki, "kullarma her ne zaman bir nemet
bahetsem, ilerinden bir topluluk onu inkar ederler" ifadesinin zahir manas
geneldir. Yani Allah'n kullarna bahettii btn nimetleri iine alr. Sudan
baka nimetler de buna dahildir. Ancak su, nimetlerin banda geldii iin, btn
rzklarn esas olan su rzkn inkar eden, btn nimetleri inkar etmi gibi
olmaktadr. O bu yzden daha sonra gelen ifadede "Bize yamur verildi,.."
denilerek tahsis yaplmtr. Yoksa iin gereinde her nimet iin durum ayndr,
bu nimetleri inkar edenler, onlardan dolay kredenlerden daha oktur.
Ey Allah'm bizi nimetlere kretmeye muvaffak kl, amin. 57[57]
14- Benim Yarattm Gibi Bir eyi Yaratmaya Kalkandan Daha Zalim
Kim Olabilir hadisi
27. Hadisi, Buhar Kitabu't-Tevhid, "Allah Sizi ve Yaptklarnz Yaratt"
ayetiyle ilgili babda rivayet etmitir. Muhammedu'bnu'l-Al bnu'l-Fudayl'dan, o
da Umare'den, o da Ebu Zur'a'dan Ebu Hureyre Radiyallah Anh'n yle
dediini rivayet etmitir:
"Resulullah Aleyhisselm'm yle sylediini duydum: Allah Teala buyurur ki,
Benim yarattm gibi bir ey yaratmaya kalkandan daha zalim kim olabilir?
Bir karnca yaratsnlar, yahut bir arpa yaratsnlar.58[58]
27. Hadisin erhi
Hadiste zikredilen durum umum manada deildir. Suret tbariyle yaratmaya
kalkmak kastedilmektedir, her bakmdan deildir.
"Daha zalim" szn aklamada biraz zorluk kmaktadr. nk kafir
kesinlikle suret yapan herhangi bir kiiden daha zalimdir. Burada kastedilen,
tapnmak iin put yapan ve bu yzden kfre den kimse olduu sylenmitir.
Byle yapann azabnn dier kafirlerin azabndan ok olaca mnasebetiyle
byle sylendii belirtilmitir. nk bylesi kfrnde daha ileri gitmitir., 59[59]
28. Buhari, Kitabu'l-Iibas, 'Suretlerin Bozulmas" babnda da yle bir rivayette
57[57]
Kastallan erhi, C.2, s. 257

Yaynlar: 80-82.
58[58]
Buhar: Tevhid: 56
Yaynlar: 83.
59[59]
Kastallan erhi, CIO s.477
Yaynlar: 83-84.
33
bulunmutur:
Mus'ab'ibnu smail Abdu'l-Vahid'den, o da Umre'den Ebu Zur'a'nn yle
dediini rivayet etmitir.
"Ebu Hureyre ile birlikte Medine'de bir eve girdik. Evin st ksmnda resim
yapan bir ressam grd ve ona, Resulullah Aley-hisselm Allah Teala'nn yle
buyurduunu bildirdi: Benim yarattm gibi bir ey yaratmaya kalkandan
daha zalim kim olabilir? Bir tane veya bir zerre yaratsnlar, dedi".
"Sonra su dolu bir kap istedi ve koltuklarna kadar kollarn ykad. Ben:"Ey Eba
Hureyre, bu yaptn, hakknda Resulullah Aleyhisselm'dan duyduun bir ey
mi? diye sordum. O da, "Sslenmenin en gzeli' dedi. 60[60]
29. Hadis-i erifi Mslim, Sahih'inde u lafzla rivayet etmitir:
"Ebu Hureyre ile birlikte Mervan'n evine girdik, ierde baz resimler grd ve
yle dedi: 'Resulullah Aleyhisselm'm yle dediini duydum: Allah Teala
buyurdu ki, Benim yarattm gibi bir ey yaratmaya kalkandan daha zalim
kim olabilir? Bir karnca veya bir arpa tanesi yaratsnlar. 61[61]
Bu hadisin Kastallan'nin kitabnda geen erhi (C.8, s.537)
'Evin st ksm' denirken tavam kastedilmektedir.
Allah'n yaatt gibi bir ey yaratmaya kalkmak, suret itibariyledir, yoksa her
ynyle aynsn yaratmaya zaten insanolunun gc yetmez. Benzetme sadece
suret itibariyledir.
Hadiste, "bir karnca veya bir arpa tanesi yaratsnlar" denirken onlardan bir canl
yaratmalar istenmesi suretiyle, onlarn acziyet-lerinin ortaya karlmas
kastedilmektedir. kincisinde de canl olmayan bir eyi yaratmalar isteniyor.
Canly yaratmak cansz yaratmaktan daha zordur. Ama insanlarn cansz
yaratmaya dahi kudretleri yoktur62[62]
Suret (Resim) Yapmakla lgili lave Hadisler:
Suretle ilgili bu hadisler hem suret yapma konusunu hem de zerinde suret
bulunan eyay kullanma konusunu kapsamaktadr. Burada vereceimiz hadisler
60[60]
Buhar: Libs: 90
Yaynlar: 84-85.
61[61]
Mslim: Libas: 101
Yaynlar: 85.
62[62]
Kastallan erhi, C.8, s. 537
Yaynlar: 85.
34
her ne kadar Kuds Hadislerden deilse de, konunun etraflca anlalabilmesi

iin vermekteyiz.
Buradaki hadisler Sahih-i Buhar ve Sahih-i Mslim'den alnm olduu iin, bu
kitaplardaki senedlerin sahih senedler olduuna itimadla, senedde sadece sahabi
ismi verilmeklemistir.
Sahihul-Buhari, Kitabu'I-Libas'tan konuyla ilgili hadisler
Suretler Bab: Ibnu Abbas Radiyallah Anh'n Ebu Talha Radi-yallah Anh'den
rivayetine gre; Resulullah Aleyhisselm yle buyurmutur: "Melekler, iinde
kpek veya tasvirler (resimler) bulunan eve girmezler"
Resim Yapanlarn Azab Bab: Mslim el-Hemedan'nin yle dedii rivayet
edilir. "Mesruk ile beraber Yesar ibnu Numeyr'in evinde idik. Mesruk evde
birtakm resimlerin (veya heykellerin) bu-luduunu grnce yle dedi:
Abdullah'tan duyduuma gre Resulullah Aleyhisselm yle buyurmutur:
Kyamet gn Allah tarafndan en ackl azaba arptrlacak olanlar resim yapanlardr."
Naf'm Abdullah ibnu mer Radiyallah Anh'den rivayetine gre de Resulullah
Aleyhisselat ve Sellem yle buyurmutur: "u resimleri yapanlara kyamet
gnnde azab edilir Kendilerine " yaptklarnza can verin bakalm" denilir."
Resimlerin Silinmesi Bab:
mranu'bnu Hattan'm Hazreti Aie Radiyallah Anha'den rivayetine gre
"Resulullah Aleyhisselm, iinde resimler bulunan evlerde, bu resimlerden
hibir eser brakmayacak ekilde onlar silerdi."
Yine Ebu Zer'den rivayet edildiine gre Resulullah Aleyhisselm, evde
resimler grrse onlar silerdi. Ebu Zur'a anlatyor. "Ebu Hureyre Radiyallah
Anh'le birlikte Medine'de bir eve girdik. Ebu Hureyre Radiyallah Anh bir
ressamn evinde tavanna resimler yaptn grnce yle dedi: Resulullah
Aleyhisselm'm yle buyurduunu iittim: Allah buyurur ki, benim yarattm
gibisini yaratmaya kalkandan daha zalim kim olabilir. Bir tane yahut bir
karnca yaratsnlar bakalm."
Ayak Altna Gelen Tasvirler, Bab:
Sfyan der ki; zamannda Medine'de kendinden daha stn birinin bulunmad
Abdurrahman ibnu'l-Kasm'dan duydum, o babas Kasm ibni Muhammed ibni
Ebi Bekr'den Hazreti Aie Radiyallah Anha'nm yle sylediini rivayet etti:
"Resulullah Aleyhisselm, bir yorculuktan geldi. Ben de kendimi gizlemek iin
kapnn nne zerinde canl resimleri bulunan bir rt asmtm. Resulullah
Aleyhisselm, onu grnce yrtt ve: "Kyamet gnnde en iddetli azaba
arptrlacak olanlar Allah'n yaratt gibi bir ey yaratmaya kalkanlardr." diye
buyurdu. Biz de onu bir veya iki yasta rt yaptk."
Aie Radiyallah Anha'nm yle syledii rivayet edilmitir: "Resulullah
Aleyhisselm bir yolculuktan dnd, ben de zerinde canl resimleri bulunan
eski bir rty asmtm. Resulullah Aleyhisselm kaldrmam emretti ben de
kaldrdm. Ben ve Resulullah Aleyhisselm ayn kaptan guslederdik."
Resimlerin zerine Oturmaktan Menolunma, Bab:
35
Rivayet edildiine gre Aie Radiyallah Anha, zerinde canl resimleri bulunan
bir minder satn almt. Resulullah Aleyhisselm kapnn nnde durarak ieri
girmedi. Aie Radiyallah Anha der ki: "lediim hata iin Allah'a tevbe
ediyorum, oturman ve arkana dayaman iin satn aldm" dedim. Resulullah
Aleyhisselm'da yle buyurdu: "Bu suretleri yapanlar kyamet gnnde azab
edilirler. Kendilerine: Yarattklarnza can verin bakalm, denir. Melekler de
iinde suret bulunan eve girmezler."
Zeyd ibnu Halid el-Chen Radiyallah Anh'de, Resulullah Aleyhisselm'm
ashabndan Ebu Talha el-Ensar Radiyallah Anh'den Resulullah
Aleyhisselm'm "Melekler, iinde suret bulunan eve girmezler" diye
buyurduunu rivayet etmitir. Busr der ki: Zeyd (yani bnu Halid) bundan sonra
rahatszland, biz de kendisini ziyarete gittik. Bir de baktk ki, kapsnn zerinde
resim bulunan bir rt var. Ben, Resulullah Aleyhisselm'm zevcesi
Meymune'nin vey ocuu olan Ubeydullah ibnu'l-Esved el-Hulan'ye: Zeyd
bize geen gn resimlerle ilgili bir hadis bildirmemi miydi'? diye sordum.
Ubeydullah: "Elbise zerindeki ssleme (rakam) hari diye sylediini
duymadn m" diye cevap verdi.
Buhar'den 3. bab: Resimli eylerin zerinde Namaz Klmann Keraliyeti
Enes Radiyallah Anh'n yle syledii rivayet-edilmitir: "Aie Radiyallah
Anha'nn klk bir rts vard, onunla evinin bir yann rterdi. Resulullah
Aleyhisselm "Onu benim karmdan al, nk zerindeki resimler namazda
karma gelip duruyor', diye buyurdu"
Yine Buhar'den, "Melekler iinde Suret Bulunan Eve Girmezler" balkl bab
Abdullah ibnu mer Radiyallah Anhn yle syledii rivayet edilmitir:
"Cibril Resulullah Aleyhisselm'a vaadde bulundu, ama gecikti. Bu durum
Resulullah Aleyhisselm'in cann skar oldu. Resulullah Aleyhisselm dar
kt, Cebrail'le karlat ve gecikmesinden dolay olan skntsn ona bildirdi.
Cibril Aleyhisselm 'Biz, iinde suret ve kpek bulunan eve girmeyiz1 diye
cevap verdi."
"inde Suret Bulunan Eve Meleklerin Girmemesi, bab':
Kasm ibnu Muhammed, Resulullah Aleyhisselm'm zevcesi Aie Radiyallah
Anha'nm kendisine bildirdiine gre, o (Aie)'nun, zerinde resimler bulunan bir
yastk satn aldn, Resulullah Aleyhisselm'm bunu grnce kapda dikilip
ieri girmediini, Aie Radyyallah Anha'nn Onun yznden herhangi bir
eyden rahatsz olduunu farkettiini ve 'Ey Allah'n Resul, Allah'a tevbe
ediyor ve senden de zr diliyorum, ne hata iledim?' diye sorduunu,
Resulullah Aleyhisselm'in: 'u yastk neyin nesi?1 diye sylediini, Hazreti
Aie'nin 'Onu zerine oturasm ve arkana yastk yapasn, diye satn aldm'
eklinde cevap verdiini, Resulullah Aleyhisselm'm da: 'u suretleri yapanlar
kyamet gnnde azap edilirler, kendilerine: "Yarattnza can verin bakalm,
denir' diye sylediim ve yine: "inde suret bulunan eve melekler girmez, diye
buyurduunu rivayet etmitir.
Yine Buhar'den, "Kim Bir Suret Yaparsa Ona Ruh flemesi stenir, O ise
36
Byle Bir eye Muktedir Deildir" balkl bab

Enes ibnu Malik'in olu Nadr'dan rivayet edildiine gre, Nadr yle
sylemitir: 'bnu Abbas Radiyallah Anh'n yannda idim, etrafndakiler ona
sorular soruyorlard, o da sorulmadan Resulullah Aleyhisselm hakknda birey
sylemiyordu. "Resulullah Aleyhisselm yle syledi" diye de konumuyordu.
Sonunda bir adam: 'Ben u resimleri yapan bir adamm!' diye syledi. bnu Abbas bunun- zerine: 'Bana yakla' dedi. Adam ona yaklat. bnu Abbas
Radiyallah Anh: Ben Muhammed Aleyhisselm' yle konuurken iittim:
'Kim dnyada bir suret (resim) yaparsa ahi-rette ona ruh flemesi istenir, o ise
byle bir eye muktedir deildir diye' syledi".
Mslim'de Yeralan Hadisler:
Bu sonuncu hadisin Mslim'deki rivayletlerinde Buhar'de geen metne ilaveler
yardr. Meselenin tam olarak anlalabilmesi iin bunu da zikrediyoruz. Orada
senedden sonra syle deniliyor:
Bir adam bnu Abbas Radyallah Anh'a geldi. "Ben u resimleri yapan bir
adamm,- bana bunun hakknda fetva ver"dedi. bnu Abbas adama: 'Bana yakla'
dedi. Adam ona yaklat. Sonra yine yaklamasn istedi, adam iyice yaklat,
ibnu Abbas Radiyallah Anh, elini adamn bana koyarak: 'Sana Resulullah
Aleyhisse-lm'dan ne iittiimi syleyeyim mi? Ben Resulullah Aleyhisselm'm
yle sylediini duydum: "Resim yapan herkes cehennem azab grecektir.
Yapt her resim iin bir nefs ortaya karlr ve onlar cehennemde ona azab
ederler." diye syledi' sonra yle devam etti: 'Eer mutlaka resim yapacaksan,
aa resmi yap, onun can yok''
Mslim bu hadisi muhtelif rivayetlerle vermitir ki, bu rivayetlerin yukarda
zikredilenden pek fazla farklar yoktur. Mslim, bu blmde verdiimiz Buhar
hadislerinin hepsini rivayet etmitir. Onun rivayetleri Buhar'nin rivayetlerinden
pek farkl deildir. Sadece Zeyd ibnu Hlid el-Cuhenf nin Ebu Talha elEnsar'den rivayet ettiinde baz ilaveler mevcuttur. Orada Ebu Talha el-Ensar
Resulullah Aleyhisselm'm yle sylediini duyduunu bildiriyor:
"Melekler, iinde kpek ve resim bulunan eve girmezler" Ravi Zeyd der ki: 'Ben
bunu duyunca Aie Radyallah Anha'ya gittim ve: 'Bu adam, meleklerin iinde
kpek ve resimler bulunan eve girmeyeceini sylyor, sen Resulullah
Aleyhisselm'm byle sylediini duydun mu?' diye sordum. O: 'Ben sana'
Ondan grdm bir fiili haber vereceim; O bir gazveye kmt, ben de, bir
yayg satn alp kapnn zerine rttm. Geri dndnde yaygy grd.
Yznde bir honutsuzluk hissi grdm. Onu ekip yrtt, ve: 'Allah bize talar
ve topraklar rtmemizi emretmedi' diye buyurdu. Ben sonra ondan iki yastk
rts yapp iine lif doldurdum. Resulullah byle yaptm iin bana bir ey
demedi' eklinde cevap verdi". 63[63]
63[63]
37
Yukarda Geen Hadislerle lgili Fkhi Hkmler:

1. inde kpek ve resimler bulunan eve girmeyen melekler, rahmet melekleri ile
kul iin balama dileyen meleklerdir. Hafaza ve Ketebe melekleri ise,
Hattab'nin de syledii gibi kulu hibir ekilde terketmezler. Ayca burada ev
denirken kastedilen, iinde insann oturduu mekandr. Bu mekan normal ev
olabilir, adr veya baka bir yer de olabilir.
Hattab ve bakalar, er'an tutulmasnda bir mahzur olmayan av, ziraat ve oban
kpekleri gibi kpekleri mstesna tutmulardr.
2. Haram olan resimler, el stnde tutulup hrmet edilen ve nem verilen, tazim
gsterilen ve canllara benzeyen resimlerdir. Bazlar bu hkmn btn resimler
iin umum olduunu da sylemilerdir.
Bundan kanmann gerekliliinin sebebi ise, bu tavrda Allah'n yaratma iine
benzeme oluu iin, bu fiilin byk gnah olmasdr. Baz hallerde de bu
resimlere taplmaktadr.
Hadiste: "Benim yarattm gibi yaratmaya kalkandan daha zalim kim
olabilir." denilerek kayt konulmutur. Yani canl resimleri yapanlar
kastedilmektedir. Burada, Allah'n yaratmasn inkarla, O'nun yarattna benzer
eyler yaratmaya kalkann Firavun ailesinden uzak bir yan yoktur. Ama resim
yaparken byle bir niyet tamayanlar sadece gnahkar olmaktadrlar.
Nenev Rahmetullahi Aleyh, yle diyor: 'Canl resmi yapmak iddetle haramdr
ve byk gnahlardandr. nk bu amele kar byle byk bir eza yaplaca
haber verilmitir. Kii resmi ister nem verilmeyen, ayakbaslan yerlere, isterse
baka yerlere yapsn hkm ayndr olmayan bir eyin resmini yapmak ise haram deildir.1
limler demilerdir ki, bunlarn hepsi ocuklarn oyunlar haricindeki eylerdir,
ocuklarn oyuncaklar ise mutlak suretle haram deildir. Kastallan sonra yle
diyor: 'Geenlerden anlaldna gre, resmin keraheti tavanda veya yaslanlan
yerlerde, yastklarda olduu zamandr. Yatak, dek, yere serilen yayg v.s. gibi
ayak altna gelen yerlerde ise caizdir. Ayn ekilde ba olmayan veya ba
kesilmi halde resim de caizdir. nk ba zerinde dik bir resim putlara
benzemektedir.'
"Ona ruh flemesi istenir" szne gelince, bu emir resim sahibinin cehennemde
ebed kalmasn gerektirir, bu durum ise resmi, ona tapnmak iin yapanlar
hakkndadr. Bakalar ise, yaptklar ii helal grmedikleri takdirde sadece
gnahkar olurlar. Hadisteki mana ise, bunlar hakknda sadece azab manas tar.
Allah en dorusunu bilendir.
38
Gne ndan yararlanlarak resim ekme ise haram resme girmemektedir,

nk bu resim ekilen kiinin bir glgesidir. En dorusunu bilen Allah'tr.64[1]
Resim Yapma ve Bununla ilgili Hkmler Hakknda:
Allah'n bizi en doruya ulatrmasn dileyerek diyoruz ki, resmi genel olarak
haram klan hadisler getii gibi, elbise zerine nakedilen resmi istisna tutan,
ayak altna gelen eyler zerine resim yaplmasn caiz klan hadisler de geti.
Ayrca resmin nehye-dilmesindeki sebebin, ona bakmann kiiyi tapnmadaki
huua gtrmesi olduunu ifade eden hadisler de geti. Ayrca Cibril
Aleyhisseim'm Hazreti Aie Radiyallah Anha'nn resmini, Resulullah
Aleyhisselm'a ryasnda arzetmesindeki durum gibi, resmin arzedilmesindeki
maksat, o resmin sahibini tantmak amacyla olduu zaman da caiz olacan
gsteren hadisler varid olmutur. Nitekim Cibril Aleyhi s s elam'in o resmi arze t
meindeki maksad, Allah Teala'mn Resulullah Aleyhisselm'a zevce olarak
setii kiinin kimliini ortaya koymakt.
Btn bu hadislerin arasn birletirmek iin, resmin iddetli haram olannn,
resim yapmakla Allah'n yarattn taklid etmeyi amalayan kimseler hakknda
olduu ifade edilmektedir. "Benim yaratm gibi yaratmaya kalkandan daha
zalim kim olabilir" sz de buna iaret ediyor. "Allah'n yaratn taklide
kalkan ressamlar" sznde de bu mana vardr. Bu hareket bizatihi haramdr,
nk byle bir ey, ya irk ya da irke ok yakn bir
amel olur.
Ancak, kendilerine uyulmas ve amellerinin rnek alnmas iin salih kimselerin
resimlerinin yaplmas, haddi zatnda gzel bir gayeye dayanr. Ama bunlara
hrmette arya gidilmesi ve kendilerine tapnlmas korkusundan dolay bu
resimler de haram klnmtr. Nitekim puta tapcln balangc da byle
olmutu. zellikle camiler gibi ibadete mahsus yerlere konulmas son derece
mahzurludur. Bunlara tapmlmasmm uzak ihtimal olduu sanlmasn. Zaman
geer, insanlarn bilgisizlikleri artar, eytan da bu yoldan insanlara bir er kaps
aar. Nitekim Resulullah Aleyhisselm; "Sizden ncekilerin yollarna kar
kar, sonra arn arn uyacaksnz. Hatta onlar bir keler deliine girmi olsalar
siz de gireceksiniz", diye buyurmutur.
Bunun haram olmas da, bir canlnn yaamasn mmkn klacak gvdesinin
resmedilmesindendir. Ba kesilir, veya karn yarlr yahut iyice uyulursa
haramhk kalmaz. Giysiler zerine nakedilen resimler hakknda da durum
budur. Eer ayak altna . gelecek durumdaysa mahzuru yoktur. Hrmete layk
bir yerde ise mahzurludur. Ancak hrmet ls, tapnma derecesine varacak
olursa bu zaman katiyetle haramdr.
Vesikalk fotoraflar, pheli kiilerin resimleri, ktlklerinden korunulmas
64[1]
39
iin kendilerinin bilinmesi asndan dman casuslarnn resimlerinin

yaplmas, zararl ve faydal hayvan-, larn resimleri gibi herhangi bir eyin
tantlmas amacyla yaplan resimler haram olan resimler statsne girmez.
nk ; bunda, ihtiya dolaysyla, resmedilen eyin tannmas amac . vardr ki,
bu ama gzel bir amatr. Bazen ihtiya pek fazla olur ki, bu zaman onlarn
resimlerinin yaplmas zaruri olur. Bu durumda onlarn resimlerinin yaplmas
vacib olur. nk resim bilgiye vesiledir. Hkm de bilginin gereklilik
derecesine gre verilir; yerine gre vacib yerine gre mstehab olur. Baba ve
dedelerin, oullara ve torunlara tantlmas amacyla resimlerinin yaplmas da
mubahtr, Ancak bunun mubah olmasnda babalarn, oullarndan resimlere
tazim etmelerini istememeleri art vardr. Bu sadece onlarn tannmas amacyla
yaplyorsa caizdir.
Resulullah Aleyhisselm'n Hazreti Aie Radyallah Anha'ya "Yaygm
nmzden al, zerindeki resimler hep namazda karma gelip duruyor"
demesinden anlalyor ki, bu resimli ilemeler, bir mahzura sebep olmas
halinde menolunmutur. Yine plak resimler gibi baz resimler, bakld zaman
zellikle genlerde ehvete sebep olmaktadr. te bu yzden byle resimlerde
haram olmaktadr. Filmlerin gsterilmesindeki durum da ayndr. Eer film,
gsterilen eyin tantlmas, yahut genlerin ilm ve ahlak bakmdan
yetitirilmesi amacyla gsteriliyorsa, yahut bir sava mevkii gsteriliyorsa veya
kiinin iine dt bir skntdan nasl kurtulaca retiliyorsa, btn bunlar
ilim talebi gibi gzel ve matlub olan eylerdir. Ama cins sahneler tayan,
ehveti tahrik eden, filmlerin gsterilmesi veya gsterilen eyin ahlak llere
ters bir halde, plak vaziyette arzedimesi haramdr. Meydanlara plak resimler
tayan ilanlar aslmas da byledir. nk bunda ahlak bozulma ve fesad
vardr. Yine kt bir fiili ilemeyi reten filmler de haramdr. Adam ldrme,
hrszlk, ihanet, zina, kadnlara dknlk gibi fiillerin retilmesi de ayniyle
byledir. nk bu iin ktln anlayamayanlar fenala sevkeder. Byle
bir ktln nasl ileneceini bilmeyene retilmi olur. Yine ktlk
akabinde duar olunacak cezadan kurtulmann yollar retilmi olur. Bunun
yansra bu tr filmler toplumda bozulmaya ve zararl gidie yolamaktadr.
Bunlarn ter-kedilmesinde fayda vardr.
Bunun yansra, limlerimiz, ocuk oyunca olan resimleri ve ekilleri mubah
grmlerdir. nk bunlarda resmin haram kihnmasndaki sebeplerin hibiri
mevcut deildir.
Bu aklamalar, bu konudaki etrafl aratrmalar neticesinde varlan zet
bilgilerdir. En dorusunu bilen ise Allah'tr. En doru yola ileten O'dur. O bize
yeter, O, ne gzel vekildir.65[2]
65[2]
40
15- 'Senin mmetin Bu Ne Byle? Bu Ne Byle? Deyip Duruyorlar Hatta

'Peki Allah Hakknda Ne Denilir' Derler" Hadisi
30. Hadisi mam Mslim Rahmetuah Aleyh Ktabul-mn, "manda Vesvese"
babnda rivayet etmitir.
Abdullah ibnu Amir ibni Zurare el-Hadram Muhammed ibnu Fudayl'dan, o da
el-Muhtar ibnu Fulful'dan, o da Enes ibnu Malik Radyallah Anh'dan
Resulullah Aleyhisselm'n yle buyurduunu rivayet etmitir:
"Allah Azze ve Celle buyurdu ki: Senin mmetin bu ne byle? Bu ne byle?
deyip dururlar. Hatta, bu Allah, yaratklar yaratt, peki Allah' kim yaratt,"
derler.66[3]
31. Bu Hadis-i erifi se:
shaku'bnu brahim, Cerr'den, Ebu Bekr ibnu Ebi eybe de Hu-seyn ibnu
Ali'den, o da Zaide'den; her ikisi (Cerr ve Zaide) el-Muhtar'dan, o da Enes ibnu
Malik'ten Resulullah Aleyhis-selamn ayn hadisini rivayet etmitir.
Ancak Ishak: "Allah Teala buyurdu ki: Senin mmetin" ksmn
zikretmemitir.67[4]
Yine Mslim, birok yerde bu hadisi, "Allah Teala buyurdu ki" ibaresi
olmakszn rivayet etmitir. Bunlardan Ebu Hureyre ye dayandrlan senedle
rivayet edilen bir hadis yledir:68[5]
32. Hadis-i erif:
Ebu Hureyre radiyallah Anh Resulullah Aleyhisseldm'n yle buyurduunu
rivayet etmitir:
"nsanlar hep bireyler sormaktan geri durmazlar. Hatta, bu Allah, yaratklar
yaratt, peki Allah' kim yaratt? derler. Byle bir durumla karlaan: Ben
Allah'a iman ettim, desin.69[6]
33. Bir Baka Rivayet de Syledin
Ebu Hureyre Radiyallah Anh Resulullah Aleyhisselam'n yle buyurduunu
rivayet etmitir:
"Birinize eytan gelir ve unu, unu kim yaratt, diye sorar. Sonunda da: Rabbini
kim yaratt? der. Bu noktaya ulaan, (yani eytann bu vesvesesiyle karlaan)
66[3]
Mslim: mn: 217

Yaynlar: 95.
67[4]
Mslim: mn: 217
68[5]
Madve Yaynlar: 96.
69[6]
Mslim: iman: 212
Yaynlar: 96-97.
41
Allah'a snsn ve soruturmaya son versin."

Mslim, buradaki birinci rivayetin benzeri ekilde rivayetlerde bulunmutur ve
hibirinde de; 'Allah buyurdu ki' ibarasi gememektedir. 70[7]
'imanda Vesvese Hadislerinin erhi (Hadis 30-33)
Nevev'nin Mslim erhinde bu hadis erhedilirken yle bir rivayete yer
veriliyor; "Ebu Hureyre Radiyallah anh'dan rivayet edildiine gre baz
kimseler Resulullah Aleyhis selm1 m yanna gelerek: 'Bizim kalbimize, bazen
szn etmeyi ok byk (yani haddi amak) telakki edeceimiz bir takm
fikirler gelmektedir1 dediler? Resulullah: 'Bunu duyuyor musunuz1 yani 'bunun
byk bir ey olduunu hissediyor musunuz?1 diye sordu. Gelenler: 'Evet' dediler. Resulullah Aleyhisselm te bu apak imandandr* buyurdu."
Resulullah Aleyhisselm'n: 'Bu apak imandandr' demesinin manas, sizin
bunu byk bir ey olarak grmeniz, salam bir imana sahib olduunuzun
delilidir, demektir. Bunu byk bir ey grmek ve ondan kanmak, szn
etmemek imann tahkiki olarak kemale erdirmi insanlarn iidir.
Bunun manasnn yle olduu da sylenmitir: eytan, saptrmaktan mid
kestii kimselere vervese verir. Qnu saptmaya gc yetmedii iin vesvese
yoluna bavurur.
Kafire ise istedii taraftan yanaabilir. Onlar hakknda sadece vesvese ile iktifa
etmez. Onlarla istedii gibi oynar. Buna gre hadisin manas: Vesvesenin
sebebi imann safldr, yahut vesvese imann saflna iaret eder, olmaktadr.
Kad yaz bu :% aklamay semitir.
"Kalbine byle vesveseler gelen 'Allah'a iman ettim' desin" sznn manas: Bu
tr batl dncelerden yz evirsin ve onlar gidermesi iin Allah'a iltica etsin,
demektir.
mam Mazer Rahmetullahi Aleyh yle demitir: 'Hadisin zahirinden anlalan
manaya gre; insan bo vesveselerden uzak durmakla ve onu izale etmek iin
delil getirmeye kalkm'amakla emrolunmutur1
Bu konuda unlar sylenebilir ki, vesveseler iki eittir: Geici bir ekilde gelen
ve insan devaml megul etmeyen phelerdir ki, aldr etmeme yoluyla
giderilebilir. Hadisin manasna gre de buna hamledilebilir. Vesvese ismi de
byle bir durum iin geerli olur. Bu deta aslsz ve alelade bir durum olarak
ortaya kmaktadr. Aslsz olduu iin de, hakknda herhangi bir delil
aranmakszn giderilebilir.
Srekli insann kafasn megul eden ve pheye yolaan fikirler ise, aksine delil
bulmak ve geersizliini isbat etmekle ancak giderilebilir. En doru olann ise
Allah bilir.
"Allah'a snsn ve hemen soruturmaya son versin" sznn manas: Bir
70[7]
Mslim: man: 214

Yaynlar: 97.
42
kimseye bu tr vesveseler gelirse onun ktln bertaraf etmek iin Allah'a

snp O'ndan yardm dilesin. Bu konu zerinde durmaktan da vazgesin. Bilsin
ki, bu dnce, eytann vesvesesinden kaynaklanmaktadr. eytan da bu yolla
onu saptrmaya ve inancn bozmaya abalamaktadr. Artk bu kinrse, eytann
vesvesesine kulak asmaktan ekinsin, zihnini baka eylerle megul etmek
suretiyle, onunla ilikisini kessin. 71[8]
16- Kim Benim Birini Balamayacam zere Yemin Eder...?' Hadisi
34. Bu hadis Mslim, Sahih'inde nsann, Allah'n Rahmetinden mitsiz Hale
Getirilmesi" babnda rivayet etmitir.
Suveyd ibnu Sald'in Mu'temiribni Sleyman'dan, onun da babasndan, onun da
Ebu mran el-Cezvl'den, onun Cundeb Radyallah Anh'den rivayetine gre
Resulullah Aleyhisselm bir adamn: 'Allah'a yemin olsun ki Allah filancay
balamaz1 dediini, Allah Teala'nn da yle buyurduunu bildirdi:
"Kim Benim birini mafiret etmeyeceim zere yemin ederse kastettii kiiyi
balar kendisinin amelini ise boa karrm. dedi. Veya buna benzer ekilde
buyurdu. 72[9]
34. Hadsin erhi
Bu Hadisin erhinde Nevev: 'Bu hadiste Ehli Snnet mezhebinin, Allah'n, kul
tevbe, etmemi olsa bile, onun gnahlarn balamasnn mmkn olduuna
dair grne delalet vardr1 demitir.
Mutezile bu hadisi, byk gnahlarn kiinin sevablann boa karacana dair
grlerine delil saymlardr, .Ehli Snnet'e gre ise kulun iyilikleri ancak kfr
dolaysyla boa kar. Hadiste sz geen adamn iyiliklerinin boa kmasmn
sebebi ise, bu iyiliklerinin, yapt ktlkler karsnda deitirilmesidir. Bu da
ihbat- mecaz (yani amellerin mecaz olarak boa karlmas) olarak
adlandrlmtr. Ayrca bu adamn kfrn gerektirecek bir baka iinin olmas
da mmkndr. Yine bunun bizden ncekilerin eriatlarna gre geerli bir
durum olmas da muhtemeldir. 73[10]
35. Yukardaki hadisin bir benzerini Ebu Davud Snen'inde "Taknlktan
71[8]
Nevev'nin, Sahih-i Mslim erhi, 'man'da Vesvese' bab.

Yaynlar: 97-98.
72[9]
Mslim: Birr : 137
Yaynlar: 99-100.
73[10]
Nevev'nin Sahih-i Mslim erhi
Yaynlar: 100.
43
Alkoymak" babnda, C.4,s.215'te daha uzun bir lafzla rivayet etmitir. Orada
bir kssa anlatlmaktadr. Bu rivayet, senediyle birlikte yledir:
Muhammed ibnu's-Sabah ibni Sfyan Aliyyu'bnu Sabit'ten, o da krime ibnu
Ammar'dan, o da Damdam ibnu Cevs'den, o da Ebu Hureyre Radyallah
Anh'den Resulullah Aleyhisselm'n yle buyurduunu rivayet etmitir:
"Israiloull arndan iki kii birbirleriyle kardele sinilerdi. Bunlardan biri gnah
iler dieri de ibadet iin gayret sarfederdi. badete dkn olan dierini daima
gnah zere grr ve 'Gnahlar brak' derdi. Bunun zerine adam 'Beni
Rabbimle ba baa brak, sen benim zerime gzetici olarak m gnderildin?'
derdi. Bunun zerine birincisi 'Allah'a yemin olsun ki, Allah seni balamaz,
yahut cennetine sokmaz' derdi. Allah her ikisinin de cann ald. Bunlar
Alemlerin Rahbinin huzurunda biraraya geldiler. Allah Teala ibadete dkn
olana 'Sen Beni biliyor muydun, yahut sen Benim elimde olan zerinde
tasarrufta bulunma gcne sahip miydin?1 diye sordu. Sonra gnahkara "Git,
Benim rahmetimle cennete gir1 dedi. ibadete dkn olan iin de; 'onu cehenneme atn' diye buyurdu."
Ebu Hureyre Radyallah Anh, der ki: Nefsim kudret elinde olan Allah'a yemin
ederim ki, adamcaz hem dnyasn hem de ahiretini mahvedecek bir sz
syledi, 74[11]
35. Hadisin erhi
"Beni Rabbimle babaa brak". Yani, brak Rabbim bana ne yaparsa yapsn.
Ben inanyorum ki, Allah Teala ok balayc, ok merhamet edicidir.
Gnahlarn hapsini affedebilir, rahmeti de her eyi kuatmtr.
Burada adamn, Allah Teala hakknda hsn- zan sahibi olduu ve tevbe ettii,
dolaysyla O'ndan btn gnahlarn balamasn umduu hakknda iaret
vardr. Bunun iin "beni Rabbimle babaa brak" yani benim Allah'a ve
mafiretine kuvvetli inancm vardr, demitir.
"Sen benim zerime gzetici olarak m gnderildin" sznn manas "Sen Allah
tarafndan zerime gzetici olarak m grevlendirildin" dir. Allah Teala da
Hazreti Muhammed Aley-hisselm'a "Sen onlarn zerine vekil deilsin"
buyurmutur.
Kullar zerindeki tek gzetici Allah Teala'dr. O adamn da bu zann,
inancndaki gzelliindendir. Bu, yani inan gzellii ise sahibini Allah'n
mafiretine layk klar.
Ebu Hureyre Rahmetullahi Aleyh'in de dedii gibi, ibadete dkn olann
dnyasn da ahiretini de harab eden sz arkadana "seni Allah balamaz"
veya "seni Allah cennetine koymaz" demesi olmutur.
74[11]
Ebu Davud: Edeb: 43

Yaynlar: 100-101.
44
Allah'n mafiretini inkar dolaysyla, dnyada yapt btn iyilikleri boa

kt iin, dnyas harab olmutur. Allah Teala da: "Kim iman inkar ederse
onun ameli boa gider, o ahirette de hsrana urayanlardan olur" buyurmaktadr.
Adam ahiretini de harab etmi, kendisine yapt ktlklere karlk olarak bir
sevaba kalmamtr. Bu yzden kendisi hakknda: "Onu cehenneme atn"
denilmeyi haketmitir.
Nevev'nin dedii gibi, bu adamdan kalben de olsa, kfre gtrecek bir hal
cereyan etmise, hakknda "onu ebed olarak kalmak zere cehenneme atn"
denilmi olabilir. Yine, M'minlerin gnahkarlarnn, bu gnahlardan
arndrlmak iin azab edildikleri gibi, azab edilmek zere cehenneme atlm
olmas da muhtemeldir. nk onun yapt byk bir gnaha yakndr, o da
gnahkar kardeini Allah'n affetmeyecei ve cennete koymayaca hakknda
kesin hkm vermesidir.
Allah Teala Kur'an- Kerim'de: "Rabbinin rahmetini onlar m taksim ediyorlar"
diye buyuruyor. Mafiret ve azab da yalnz Allah'n iradesi altndadr. Bir
yaratn, nefsi veya bakas hakknda, bunlardan birini kesin hakettiini
sylemesi caiz olmaz, Byle yapan Allah'n iradesi ve ilahi fiilleri hakknda
hkm vermi olur.
Allah'n mafiretini uman gnahkr Allah cennete sokmutur, Allah hakknda
yemin eden itaatkar da Allah cehennemine sokmutur. Szde, inanta, amelde
ayamzn kaymasndan, bilmeyerek hataya dmekten Allah'a snrz.75[12]
17- Allah'n y Amellerin Karln Kat Kat Vermedeki Cmertlii
Konusu
36. "Kim Bir yilie Veya Bir Ktle Niyet Ederse" hadisi
Bu hadisi, Buhar, Kitabu'r-Rikak, c.8,s.lO3!de rivayet etmitir,
Abdulvaris'in Ca'da Ebu Osman'dan, onun Reca el-Ataridl'den, onun da bnu
Abbas'dan bildirdiine gre Resulullah Aleyhis-selm Rabbinden rivayetle yle
buyurmutur:
Allahu Teala iyilikleri ve ktlkleri yazm, sonra bunlar aklamtr. Kim bir
iyilie niyet eder de onu yapmazsa Allah onu kendi katnda tam bir iyilik olarak
yazar. Kim de iyiylie niyet eder ve iyilii ilerse Allah, karlnda on
katndan yediyz katna kadar hatta daha da fazla sevap yazar. Kim de bir
ktle niyet eder de yapmazsa Allah onu kendi katnda tam bir iyilik olarak
yazar. Kim ktle niyet eder ve ilerse Allah onu sadece bir ktlk olarak
yazar. 76[13]
75[12]
76[13]
Buhar: Rikak: 31
Yaynlar: 105-106.
45
37. Buhar bu hadisi ayn ekilde Kitabu't-Tevhid, de, c.9 s. 144'de "Allah'n
Kelamn Deitirmek stiyorlar" ayetiyle ilgili babda rivayet etmitir.
Oradaki rivayetinde ayn senedle Ebu Hureyre Radyallah Anh'n bildirdiini
kaydetmektedir.
"Allah Teala buyurur ki: Kulum bir ktlk yapmak istediinde onu
ileyinceye kadar yazmaynz; lediinde de aynyla yaznz. Onu benim iin
terkede^se bir iyilik olarak yaznz. Kulum bir iyilik yapmak istediinde onu bir
iyilik olarak yaznz, iledii zaman da on katndan yediyz katma kadar sevap
yaznz.77[14] (Baz rivayetlerde 'ok ok fazla1 ibaresi ziyade edilmitir. 78[15]
38. Bu hadisi Mslim, Sahih'inde "Allah Teala Nefsin Dncesini ve Kalbe
Gelen Fikirleri Balamtr" balkl babda Ebu Hureyre Radyallah Anh'a
ulaan senedle rivayet etmitir. C.8, Kastallan'nin Hamii s.486,
Ebu Hureyre Radyallah Anh'dan Resulullah Aleyhisselm'n yle dedii
rivayet edilmitir:
"Allah Teala buyurdu ki 'Kulum bir ktlk dndnd onu yazmayn.
lediinde bir ktlk olarak yazn. Bir iyili dnr de onu yapmaz sa, bir
iyilik olarak yazn, yaparsa on kal sevap yazn' dedi. 79[16]
39. Mslim'in ikinci bir rivayeti de ebu Hureyre'ye day* nan senedle yledir.
Ebu Hureyre'den Resulullah Aleyhisselm'n yle dedii rivc yet edilmitir.
"Allah Azze ve Celle buyurdu ki, Kulum bir iyilik dnr de yapmazsa onu
kendisi iin bir iyilik olarak yazarm. O yilii yaptnda, on kattan yediyz
kata kadar sevap yazarm. Bir ktlk dnr de yapmazsa, bundan dolay
aleyhine birey yazmam. Ktl ilerse sadece bir ktlk olarak
yazarm.80[17]
40. Mslim bir baka rivayetinde de senedi zikrettikten sonra yle kaydediyor:
Ebu Hureyre bize baz hadisler bildirdi. Resulullah Aleyhis-selm, Allah Azze
ve Celle'nin yle buyurduunu syledi.
"Kulum bir iyilik yapmaya niyet ederse ilemedii taktirde bunu kendisi iin bir
iyilik olarak yazarm. ledii zaman ise on kat sevap yazarm. Bir ktlk
ilemeye niyet eder de, ilemezse onun bu niyetini balarm. ledii takdirde
aynyla gnah yazarm". Resulullah Aleyhisselm buyurdu ki, Melekler 'Ey
77[14]
Mslim; mn: 203

79[16]
Mslim: imn: 203
Yaynlar: 107.
80[17]
Mslim: imn: 204
Yaynlar: 107-108.
78[15]
46
Rabbimiz, u kulun bir ktlk ilemek istiyor1 dediler. Allah o kulunu

meleklerden daha iyi grmekle birlikte 'Onu gzetleyin, eer ktl ilerse,
aynyla gnah yazn, eer terkederse bunu kendisi iin bir iyilik olarak yazn,
nk onu Benim korkumdan terketmitir', diye buyurur. 81[18]
41. Yine Sahih-i Mslim'de, ayn senedle yle bir rivayet yerahmr:
Resulullah Aleyhisselm buyurdu ki:
"inizden biri, Mslmanln gzel yaparsa (yani iyi Mslman olursa)
Allah'a kavuuncaya kadar, iledii her iyilik iin on kattan yediyz kata kadar
sevap yazlr, iledii her ktlk iin de aynyla gnah yazlr. 82[19]
42. Mslim, ibnu Abbas Radiyallah Anh'a dayanan bir senedle de yle bir
rivayette bulunmutur:
bnu Abbas Radyallah Anh, Resulullah Aleyhisselm'm Rabbinden rivayetle
yle buyurduunu bildirmitir.
"Allah Teala iyilikleri ve ktlkleri yazm, sonra bunlar aklamtr. Kim
bir iyilik dnr de yapmazsa Allah onu tam bir iyilik olarak yazar, êr
dnr ve yaparsa Allah kendi katnda onun iin on kattan yediyz kata kadar
hatta daha fazla sevap yazar. Bir ktlk yapmay dnr de yapmazsa Allah
onu bir iyilik olarak yazar. Dnr ve yaparsa, o zaman da Allah yalnz bir
ktlk -gnah- yazar".
Bir baka rivayetinde: "Yahut Allah yazlan siler. Helak olmay hakedenden
bakas da Allah katnda helake uratlmaz" ibaresi ziyade edilmitir. 83[20]
Aadaki hadisi de et-Tirmiz Sahih'inde C.2, s,180'de "En'am Suresi" babnda
rivayet etmitir.
Ebu Hureyre Radyallah Anh Resulullah Aleyhisselm'n yle buyurduunu
bildirmitir.
"Sz hak olan Allah Azze ve Celle buyurdu ki 'kulum bir iyilik dndnde
onu kendisi iin bir iyilik olarak yazn. ayet dndn yerine getirirse on
kat sevap yaznz. Bir ktlk dndnde hemen yazmayn. ayet yaparsa
aynyla gnah yazn. Eer terkederse, (yapmasza da, demi olabilir,buradaki
phe ravidendir) bunu kendisi iin bir iyilik olarak yazn1. Sonra Resulullah
Aleyhisselm 'kim bir iyilik yaparsa ona on kat sevap vardr' mealindeki ayeti
kerimeyi okudu.84[21]
81[18]
Mslim: man: 205

Yaynlar: 108-109.
82[19]
Mslim: mn: 205
Yaynlar: 109.
83[20]
Mslim: man: 207
Yaynlar: 109-110.
84[21]
Tirmiz: Tefsir, En'am Suresi: 10
47
Ebu sa et-Tirmiz Rahmetullahi Aleyh bu hadisin hasen, sahih olduunu

sylemitir.85[22]
44. Bu hadisi en-Nes de, Kastallan'de getii zere fKunut ve Rekaik'
kitablarnda rivayet etmitir.
Ibau Mace de, Snen'inde ebu Zer Radyallah Anh'dan bu manada bir hadis-i
erif rivayet etmitir. bnu Mace'nin rivayeti yledir: '
Ebu Zer radyallah Anh Resulullah Aleyhisselm'in yle buyurduunu rivayet
etmitir.
"Allah Teala buyurur ki, kim bir iyilik yaparsa ona on kat veya daha fazla
sevap vardr. Kim de bir ktlk ilerse, ktln cezas aynyla ktlktr,
yahut o ktl balarm. Kim Bana bir kar yaklarsa Ben ona bir arn
yaklarm. Kim Bana bir arn yaklarsa Ben ona by* kula yaklarm. Kim
Bana yryerek gelirse Ben ona koarak giderim. Kim Bana yeryzn
dolduracak kadar gnahla gelirse Ben onu ayn, o kadar balama ile
karlarm.86[23]
36-44. Hadislerin erhi (Hadisi No: 36-44)
el-Mazir der ki; Kad Ebu Bekr ibnu Tayyb'in grne gre, kalben bir
ktle azmeden ve bu azmini iyice kuvvetlendiren, inan ve azim itibariyle
gnah ilemi olur.
Hadislerde geen mesele ise, ktlk dncesini nefsine iyice yerletirmemi
olanlar hakkndadr. Kalpte yerlemeyen fikir ve niyetler 'hem' (dnce) olarak
adlandrlr, hem ve azim birbirinden ayrlr. Bu Kad Ebu Bekr Rahmetullahi
Aleyh'in grdr. Fakih ve muhaddislerin ou ona muhalefet etmiler ve
hadisin zahir manasm esas almlardr.
Kad Iyaz Rahmetullahi Aleyh yle der: 'Selefin geneli ve ilim erbabnn ou,
kalbin iledii gnahlardan tr de kiinin sorumlu tutulacana delalet eden
hadisler dolaysyla Kad Ebu Bekr'ii serdettii gre kail olmulardr. Ancak
onlar yle demilerdir: Ktle azmetme, bir gnah olarak yazlr, ama
yaplmas istenen ktlk nisbetinde bir gnah olarak yazlmaz. nk o
dnceyi tayan ktl henz ilemi deildir. Kendisini bundan alkoyan
da, Allah korkusu ve O'na ynelme deil, baka bir sebep olmutur. Ancak
ktle srar ve azim, bizzat bir ktlktr. Onun iin ktlk olarak yazlr.
ledii zaman ise ikinci bir ktlk olarak yazlr. Ancak yapmak istedii
ktlkten Allah korkusu dolaysyla vazgeerse hadiste de belirtildii zere bu,
onun hakknda bir iyilik olarak yazlr. Nitekim hadiste de: "Onu benim
85[22]
86[23]
bnu Mce : Edeb : 58
Yaynlar: 111-112.
48
korkumdan terke tm i tir" denilirken kulun, fenal Allah korkusundan dolay

terketmesi, ktlkler emreden nefse kar gelmesi, hevasna isyan etmesi
hususuna dikkat ekiliyor. Yazlmayan dnceler ise, kalbe yerlemeyen, niyet
ve azimle ilenilmesine karar verilmeyen dncelerdir.
Ktl Allah korkusuyla deil de insanlarn korkusundan terkeden iin sevab
yazlp yazlmayaca hususunda, baz ke-lamclar muhtalif grler beyan
etmiler ve-bylesi iin sevab yazlmaz, nk; ktl utancndan dolay
terketmitir, demilerdir. Bu gr ise zayftr.
Kiinin kalben azmettii fenalklardan dolay hesaba ekilecei zerinde nasslar
sabit olmutur. Ayet-i kerime'de: "man edenle] arasnda fenalklarn yaylmasn
arzulayanlar var ya, onlar iin dnyada da ahirette de ackl bir azab vardr"
buyuruluyor. Yint bir baka ayet-i kerimede: "Zanlann oundan kann, nk
baz: zanlar vardr ki gnahtr" deniliyor. Bu konuda ayetler oktur.
Hasedin, Mslmanlar kmsemenin, ktl arzula mann ve bunun gibi
kalbe taalluk eden baz ilerin haraml hu susunda kesin er' nasslar
bulunduu gibi, mmetin de icma vardr. En doru olann ise ancak Allah bilir..
"Helak olmay hakedenden bakas Allah katnda helak( uratlmaz" ibaresinin
aklamasnda Kad vaz yle diyor 'Allah Teala'nm rahmet ve keremi btn
kullarn kuatmtr Ktl ilemeyenin, bu niyetini iyilie eviriyor. leyen
ii misliyle gnah yazyor. yilik dnen iin, ilemese de seva yazyor.
lediinde on kattan yediyz katma kadar sevab yazyor.
Artk kim bu keremden mahrum kalrsa, ktlkler tek tek, iyilikler kat kat
yazld halde; ktlkleri iyiliklerinden fazla gelirs bu, helaki haketmi,
mahrumiyet iinde bir insandr. nk iyili yapmay aklna bile getirmemitir.
Ktlklerden de hi geri durmam, bu yzden ktlkleri iyice artm ve galib
gelmitir'.
mam Ebu Cafer et-Tahav: 'Bu hadislerde, hafaza meleklerinin sadece zahiramelleri yazdn ileri srenlerin grlerinin aksine, bu meleklerin kalbe ait
melleri de yazdna delalet vardr1 diyor.
"Yediyz kata, hatta daha fazlasna kadar sevab yazlr" szyle ilgili olarak
limlerin geerli olan grlerine gre; sevabn yediyz katla snrl olmad
ifade edilmitir. Ebu'l-Hasen el-Maverd ise szn, bu hadisin rivayetindeki bir
galat olduunu ileri srmtr.
Bu babda yeralan hadisler, Allah Teala'mn bu mmete ne kadar byk ihsanda
bulunduunu, bu mmeti ne derece ereflendirdiini ve kendinden nceki
mmetlere karlk bu mmetin ykn ne derece hafiflettiini ortaya
koymaktadr. Bu-, aradaki hadisler ayn zamanda sahabenin eriat esaslarna
uymada birbirleriyle nasl yar ettiklerini de aklyor.
Ebu shak ez-Zccac diyor ki: 'Bakara suresinin son ksmnda yeralan "Ey
Rabbimiz, unutur veya hata edersek, bizi hesaba ekme...ilh." duas Allah
Teala'mn Peygambere ve M'minlere rettii bir duadr. Peygamber
Aleyhisselm'dan, sahabeden sonra gelenlerin de okumas iin, bu duaya
kitabnda yer vermitir. Bu ezberlenmesi ve sk sk okunmas gereken bir
49
duadr'.
Bununla "Konumaz veya yapmazlarsa Allah Teala benim mmetimin kalbine
gelen fena dnceleri mafiret etmitir" hadisine iaret ediyor. (Nevev'nin
erhi'nden).
Allah Teala: "Kim bir iyilik getirirse ona on kat sevab yazlr" buyuruyor.
Burada bahis edilen iyilik ilenmi olan iyiliktir. Kat kat sevab, ilenen
iyiliedir. lenmeden nce tek sevab vardr.
Allah Teala'nm azim olmadan da, sadece iyilik dncesine sevab yazmas
muhtemeldir.
Sevab sadece iradeye de yazlr, nk irade ilemeye sebeptir. Hayr istenmesi
de bir hayrdr. nk 'hayr kalb amellerinden-dir1 denilmitir.
Kiinin iyilik yapmaktan vazgemesi de, bir engel dolaysyla veya engel
olmakszn olabilir. Sevab da terketme sebebine gre deiir. Dtan gelen bir
engel dolaysyla terkedilmi olabilir, ama kiinin iyilik dncesi devam ederse
sevab ok olur. Terketme sebebi kiinin kendi fikri olursa, o zaman da sevab bir
ncekinden daha az olur.
yilik dncesinden tamamyla.vazgemesi halinde ise, bir sevab yazlmaz.
Bilhassa dndnn tam aksini yaparsa sevabdan tamamen mahrum kalr.
Bir dirhem sadaka vermeyi dnrken, bu bir dirhemi caiz olmayan bir eye
harcamak gibi.
Yaplan iyilie verilecek sevabn derecesi de, kiinin ihlasmn, azimetindeki
sadakatinin, kalb huzurunun ve salad faydann dercesine gre deiir.
Ktlk dnp terkedenin durumuna gelince;
Kad el-Baklan ve daha bakalar diyor ki; 'kii ktle kalben azmeder ve bu
azmini nefsine yerletirirse, gnah ilemi olur. Hadiste sz edilen af ise
ktl sadece hatrna getirip azmetmeyen iindir.'
Maverd diyor ki: 'Onun bu grne fakihlerden, muhaddis-lerden ve
kelamclardan biroklar muhalefet etmilerdir'. Maverd bu konuda imam
afii'nin aklamasn naklediyor. Bu aklamaya Ebu Hureyre'nin Sahih-i
Mslim'de geen hadisinin zahir de delalet etmektedir. Orada: "Ben, ilemedii
srece o ktl balarm" deniyor. Burada kastedilen amel, dnlen
ktln bir za ile icra edilmesidir.1
Kad Iyaz'da selefin genelinin el-Bakllan'nin beyan ettii gre kail
olduklarm sylemitir. nk onlar, kulun kalb amellerinden dolay hesaba
ekilecei zerinde ittifak etmilerdir. Ancak yle demilerdir: 'Ktle
azmetmekten dolay mcerred olarak bir fenalk yazlr. Yani yapmak istedii
fenaln gnah yazlmaz. Tpk bir fenalin ilenmesini emredip sonra onun
ilenmesine sebep olmayan "gibi. Bu, ktlkle emretmesinden dolay gnah
ilemi olur, ancak herhangi bir ktlk yapm olmann gnahn hak etmez.1
Sonu olarak anlaldna gre; limlerin ou, kesin azmetmekten kulun
hesaba ekileceine kanidirler. Ancak aralarnda baz gr ayrlklar da vardr.
Bazlarna gre, znt, keder ve dnce ile dnyada cezalandrlr. Bazlarna
gre de, kyamet gnnde azab edilmek suretiyle deil de hesaba ekilmek
50
suretiyle cezalandrlrlar. Kiinin dncesinden dolay hesaba ekilmeyecei

grnde olan limler de, Mekke hareminde ktlk dnmeyi, azmetmek
olmasa bile bundan istisna etmilerdir. nk bu konuda Cenab Allah yle
buyuruyor: "Kim orada taknlk, hakszlk arzularsa, ona ackl azabdan
tattrrz". Zira Harem, dnce itibariyle de ta'zim edilmesi gereken bir yerdir.
Orada ktlk arzulayan, hrmet lsn aarak vacib olana muhalefet etmi
olur. Bu yzdendir ki, Harem'de ktlk ilenmem baka yerlerde ktlk
ilenmesinden ok daha fena saylmtr.
Harem'in nemini kmseyerek ktlk ilemeyi dnen isyankar olur,
Allah'n emirlerini basite alarak Allah'a isyan etmeyi dnen ise, kafir olur.
Affedilen ktlk dncesi, emri kmseme kastyla olmayan dncedir.
"Yahut Allah o ktl siler" yani tevbe, istifar veya ona keffaret olacak bir
iyilik dolaysyla siler. Ayet-i kerime'de de: "yilikler fenalklar giderir"
buyuruluyor. Bir baka ayette de: "Nehyolunduklarmzm byklerinden
kanrsanz,
seyyiat-1
arnza
karlk
olarak
kk
ayak
srmelerinizi'balarz ve sizi ho bir mekana sokarz" buyuruluyor.
Ktlk dncesinde olduu gibi, bazlar, Mekke Harem'inde ilenen
fenalklar da orann bykl dolaysyla mstesna tutmulardr. 87[24]
18- 'Allah Hakknda Hsn Zan (yizan) zere Bulunma' Konusu
45. Bu hadisi Buhar, "Kitabu't-Tevhid'de "Allah Sizi Kendi Nefsinden
Sakmdrmaktadr" ve "(Ey Rabbim) Sen .Bende Olan Bilirsin Ama Ben Sende
Olan Bilemem" ayet-i kerimeleriyle ilgili babda rivayet etmitir. C.9, s.120
Kastallan erhi, C.10, s.381,
Umeru'bnu Hafs babasndan, o da el-A'me'ten, o da Ebu Salih'ten, o da Ebu
Hureyre Radyallah Anh'den, Resulullah Aleyhisselm'm yle sylediini
rivayet etmitir.
' "Allah Teala buyurur ki 'Ben, kulumun Benim hakkmdaki dncesi
zereyim ve o Beni zikrettii zaman Ben omnlaym. O kendi nefsinde Beni
zikrederse, Ben de kendi nefsimde onu zikrederim. O Beni bir topluluk iinde
anarsa, Ben de onu daha hayrl bir topluluk iinde anarm. O Bana bir kar
yaklarsa, Ben ona bir arn yaklarn. O Bana bir arn yaklarsa, Ben ona bir
kula yaklarm. O Bana yryerek gelirse, Ben ona koarak giderim".
Buhar bu hadisi Kitabu't-Tevhid'de muhtasar olarak da rivayet etmitir. 88[25]
46. Mslim de Sahih'inde Ebu Hureyre'ye dayanan ayr senedle bu konuda
87[24]
Nevev'nin Sahih-i Mslim erhi, Kastallan'nin hamii'ne gre C.l, s.49l

Yaynlar: 112-116.
88[25]
Buhart! Tevhid: 15,43
Yaynlar: 117-118.
51
hadis rivayet etmitir.

Birinci senedle rivayet edilenin lafz Buhar'nin yukarda geen rivayetinin
lafzna yakndr. Sadece Mslim'in rivayetinde yle bir deiiklik vardr.
"O Beni zikrettii zaman Ben onunla beraber olurum. O Beni nefsinde
zikrederse, Ben de onu kendi nefsimde zikrederim. O Beni bir topluluk iinde
zikrederse, Ben onu daha hayrl kimselerin oluturduu bir topluluk iinde
zikrederim." (Burada manada deiiklie yolamayan baz lafz farkllklar
vardr) 89[26]
47. ikinci ve nc rivayetinde ise:
"O Bana bir arn yaklarsa, Ben ona bir kula yaklarm" ibaresini
zikretmemitir.
nc rivayeti ise yledir: Ebu Hureyre Radyallah Anh, Resulullah
Aleyhisselm'dan bize baz hadisler rivayet etti. Bunlardan biri yledir,
Resulullah Aleyhisselm Allah Teala'mn yle buyurduunu bildirdi: "Kulum
Bana doru bir kar ilerlerse, Ben ona doru bir arn ilerlerim. O Bana doru
bir arn ilerlerse, Ben ona doru bir kula giderim. O Bana doru bir kula
gelirse, Ben ondan daha hzl bir ekilde kendisine doru giderim.90[27]
48. Ayn konuda Tirmiz, Camiinde 'Allah Hakknda Gzel Zan Sahibi Olma'
babnda aadaki hadisi rivayet etmitir:
Ebu Hureyre Radyallah Anh'den rivayet edildiine gre Resulullah
Aleyhisselm yle sylemitir:
"Allah Teala buyurur ki, Ben, kulumun Benim hakkmdaki zann zereyim. Ve
kulum Bana dua ettii zaman Ben de onunlaym91[28]
Tirmiz bu hadisin hasen ve sahih olduunu sylemitir. 92[29]
49. Tirmiz bir baka yerde Ebu Hureyre Radyallah Anh'n Resulullah
Aleyhisselm'dan yle bir rivayette bulunduunu kaydetmitir.
"Hereyden mstani olan Allah buyurur ki, Ben kulumun, Benim hakkmdaki
zann zereyim ve o Beni zikrettii zaman Ben deonunla beraberim. O Beni
kendi nefsinde zikrederse, Ben de onu kendi nefsimde zikrederim. O Beni bir
topluluk iinde zikrederse, Ben onu daha hayrl bir topluluk iinde zikrederim.
O Bana bir kar yaklarsa, Ben ona bir arn yaklarm, O Bana yryerek
89[26]
Mslim: Zikir: 21
Yaynlar: 118.
90[27]
Mslim: Zikir: 4-15-16-17-8-19-20
Sahih-i Mslim, Kastallan'nin hamii, C. 10 ve sonras.
Yaynlar: 118-119.
91[28]
Tirmiz: Zuhd: 51
92[29]
52
gelirse, Ben ona koarak giderim. 93[30]

Tirmiz Rahmetullahi Aleyh bu hadisin
sylemitir.94[31]
hasen
ve
sahih
olduunu
50. bnu Mace Snen'inde, C.2, s.218'de 'Zikrin Fazileti' babnda aadaki
hadisi rivayet etmitir.
Ebu Hureyre Radyallah Anh Resutullah Aleyhisselm'n yle buyurduunu
rivayet edilmitir.
Allah Azze ve Celle buyurur ki, kulum Beni zikrettii zaman ve dudaklar
Benim iin kprdadnda Ben onunla beraberim.95[32]
51. Yine bnu Mace, C.2, s.223'te 'Amelin Fazileti1 babnda yle bir rivayette
bulunmutur:
Ebu Hureyre Radyallah Anh'den Resulullah Aleyhisselm'n yte buyurduu
rivayet edilmitir:
"Hereyden mstani olan Allah buyurur ki, Ben kulumun Benim hakkmdaki
zann zereyim ve Beni zikrettii zaman Ben onunla beraberim. O Beni nefsinde
zikrederse, Ben de onu kendi nefsimde zikrederim. O Beni topluluk iinde
zikrederse, Ben de onu daha hayrl bir topluluk iinde zikrederim. O Bana bir
kar yaklarsa, Ben ona bir arn yaklarm. O Bana yryerek gelirse, Ben
ona koarak giderim".96[33]
45-5L Hadislerin erhi
"Ben kulumun Benim hakkmdaki dncesi zereyim". Yani eer kulum
Benim kendi amellerini kabul edeceime ve onlara karlk sevab vereceime,
tevbe ettii zaman kendini balayacama kanaat getirirse, onu bu kanaatinde
doru karrm. Eer Benim bunlar yapmayacam zannederse o zaman da
zannettii gibi yaparm.
Burada reca (mid) tarafn havf (korku) tarafna tercih etmeye iaret vardr.
Baz tahkik ehli, bu dncenin lm nnda olmasnn gerektiine kani
olmulardr. Daha ncesi hakknda ise gr vardr:
En dorusu orta yol zere olmaktr. Kii iin uygun olan Allah'n vaadi
gereince amellerini kabul edeceine ve kendini balayacana inanarak ibadet
93[30]
Tirmiz: Daavat: 3
Madve Yaynlar: 120.
95[32]
ibnu Mace:Edeb:53
Yaynlar: 121.
96[33]
lbnu Maca: Edeb : 58
Yaynlar: 121-122.
94[31]
53
grevlerini hakkyla yerine getirmeye almaktr. Allah vaadettiinin aksini

yapmaz. Kim Allah'n kendini affetmeyeceine inanr veya byle bir zanna
kaplrsa o, Allah'n rahmetinden mid kesmi olur ki, bu da byk
gnahlardandr. Bylece bir inan zere len kii inanc ile babaa braklr.
syana devamla beraber, balanacan zannetmek ise kupkuru cahillik ve
kendini benlik iinde grmekten baka bir ey deildir.
"Kulum Beni zikrettiinde, Ben onunla beraberim" sznden kastedilen
beraberlik, hususiyet itibariyledir. Yani rahmetimle, tevfikimle, hidayetimle,
"Her nerede olursanz O, sizinle beraberdir" ayet-i kelimesindeki rivayetimle ve
inayetimle, onunla beraberim, demektir. Buradaki beraberlik; bildirilen
beraberlikten farkldr. Ayet-i kerimedeki beraberliin manas ilim ve kuatma
itibariyle beraberliktir.
"Ben onu daha hayrl bir topluluk iinde anarm',1 sznden, meleklerin
Ademoullarmdan daha hayrl olduklar anlam kmaz. Burada kastedilen
mele-i a'la'dr ki, bu toplulua dahil olanlar arasnda Peygamberler, ehidler gibi,
zikrin getii meclisde yeralan kimselerden daha hayrl olanlar mevcuttur. Bu
topluluk sadece meleklerden oluan bir topluluk deildir.
Ayrca buradaki hayrlhk, zikredenle topluluu birlikte iine alr. Yce Rabbin
bulunduu taraf phesiz dier taraftan daha hayrldr. Bylece btn bir
topluluk iin hayrlhk ynnden stnlk hasl olmu oluyor.
Hafz bnu Hacer, hadiste geen 'daha hayrl topluluk' lafzmdaki hayrhln,
sadece topluluk iinde sylenmi bir vasf olduunu belirtmektedir. el-Hattab;
burada zikredenle topluluun, birlikte kastedilmi olaca grne ihtimal
vermiyor. En dorusunu Allah bilir.
"Bana yryerek gelen" demekle kiinin az bir taatle Allah'a yaklamas
kastediliyor. Allah byle bir eyi pek ok sevabla karlayacan bildirmek
maksadyla "Ben ona koarak giderim" buyuruyor. Kulun taat arttka. Allah'n
sevab artar. Kul taatn yava yava artrsa da, Allah sevabn sratle artrr.
Burada yaklama ve koma mecazi anlamdadr. Yoksa esasnda bu tr
kelimelerin hakiki manalar Allah Teala hakknda kullanlmaz. nk byle
eyler Allah Teala hakknda muhaldir.
Kad Iyaz "Ben kulumun Benim hakkmdaki dncesi zereyim" sznn
manasnn u olduunu sylemitir: 'Balama dilediinde kendisini
balayacam, tevbe ettiinde tevbesini kabul edeceimi, dua ettiinde
duasn kabul edeceimi; Benden istediinde istediini vereceimi umarsa,
umduunu veririm.
Bundan kastedilenin mid, af dileme olduu sylenmitir, en dorusu da budur.
97[34]
97[34]
Kastallari erhi, C.O, s.381

Yaynlar: 122-123.
54
19- "Allah'n Salih Kullar in Hazrlad Nimetler" Konusu

52. "Salih Kullarm in Hibir Gzn Grmedii Nimetler Hazrladm" hadisi
Sahih-i Buhar 'Cennet Ehlinin Sfat1 babndan, C.4, s. 118,
Hemeyd, Sufyan'dan, da Ebu'z-Zinad'dan o da el-A'rec'den, o da Ebu Hureyre
Radyallah Anh'den Resulullah Aleyhisselm'n yle buyurduunu rivayet
etmitir.
"Allah buyurdu ki, Ben salih kullarm iin hibir gzn grmedii, hibir
kulan duymad ve hibir beerin hatrna gelmeyen nimetler hazrladm.
sterseniz: "Hibir nefis, kendisi iin gzlerden neler gizlendiini bilemez"
ayetini okuyun.98[35]
53. Yine Buhar, Kitabu't-Tefcir, C.6, s.ll5'te secde suresinin nzul sebebiyle
ilgili olarak u hadisi rivayet etmitir;
"Aliyyu'bnu Abdullah Sufyan'dan, o da Ebu'z-Zend'dan, o da el A're'den, o da
Ebu Hureyre Radyallah Anh'den Resulullah Aleyhisselm'n yle sylediini
rivayet etmitir:
"Allah Tebareke ve Teala buyurdu ki, salih kullann iin hibir gzn
grmedii, hibir kulan duymad hibir beerin hatrna gelmeyen nimetler
hazrladm". Ebu Hureyre: sterseniz, "Hibir nefis, kendisi iin gzlerden neler
gizlendiini bilemez" ayatini okuyun, dedi.99[36]
54. Buhar bu hadisi aym babda, C.6, s. 116'da aadaki lafzla rivayet etmitir.
shaku'bnu Nasr Ebu Usame'den, o da el-A'me'ten, o da Ebu Salih'ten, o da Ebu
Hureyre Radyallah Anh'den Resulullah Aleyhisselm'n yle buyurduunu
rivayet etmitir:
"Allah Teala buyurur ki, salih kullarm iin hibir gzn grmedii, hibir
kulan duymad, hibir beerin hatrna gelmeyen nimetler hazrladm. Daha
nce grmediiniz, sizin iin saklanlm olan hazineler, nimetler" Resulullah
Aleyhisselm daha sonra: "Hibir nefis yaptklarna karlk olarak kendisi iin
gzlerden neler gizlendiini bilemez" ayetini okudu. 100[37]
55. Buhar'nin bir baka rivayetinde; "Onlar Ge, Bu Nimetlere Kendilerini
Daha nce Muttali Klmadm" ibaresi vardr.
98[35]
Buhar: Bedu'1-Halk: 8
Yaynlar: 125.
99[36]
Buhari Tefsir, Secde Suresi: 1
Yaynlar: 125-126.
100[37]
Buhar: Tefsir, Secde Suresi: 1
Yaynlar: 126-127.
55
Buhar, Katabu't-Tevhid, C.9, s.l44'te yukardaki birinci rivayete-benzer bir

rivayet kaydetmitir. 101[38]
56. mam Mslim de Sahih'inde 'Cennet ve Orann Nimetleriyle Oraya Girecek
Olanlarn Sfat1 kitabnda, Kas-tailan'nin hamiine gre, C40, s.282'de bu
konuda baza hadisler rivayet etmitir:
Aleyhisselm yle sylemitir:
"Allah Azze ve Celle buyurdu ki, salih kullarm iin hibir gzn grmedii,
hibir kulan duymad ve hibir beerin hatrna gelmeyen nimetler
hazrladm. Bunun delili de Allah'n kitabndaki u ayettir: "Hibir nefis
yaptklarna karlk olarak kendisi iin gzlerden neler gizlendiini
bilemez102[39].
57. ikinci Bir Rivayetinde,
"Hibir beerin hatrna gelmeyen" ibaresinden sonra "Allah'n size bildirmedii
sakl nimetler" ibaresini ilave etmitir. 103[40]
58. nc Rivayetinde de,
"Allah'n size bildirmedii sakl nimetler" dedikten sonra u ksm ilave etmitir:
Sonra Resulullah Aleyhisselam "Hibir nefis, kendileri iin gzlemden nelerin
gizlendiini bilemez" ayetini okudu. 104[41]
59. Drdnc Rivayetinde de yle Bir Ziyade Vardn
Resulullah Aleyhisselam daha sonra u ayet-i kerimeyi okudu: "Yanlar yataktan
uzaklar (gece teheccd namazn klmak iin yanlarn yataklardan ayrp
kalkarlar), korkarak ve umarak Rablerine dua ederler ve kendilerine verdiimiz
rzktan hayr iin harcarlar. Yaptklarna karlk olarak onlar iin gzlerden
sakl tutulan nimetleri kimse bilemez.105[42]
101[38]
Buhari Tevhid 55.

Buhari, Mslim, bni Mace, Ebu Davud, Tirmizi, Nes, Muvattadan Kudsi
Yaynlar: 127.
102[39]
Mslim: Cennet: 2
Yaynlar: 127-128.
103[40]
Msim: Cennet: 3
Yaynlar: 128.
104[41]
Mslim: Cennet: 4
Yaynlar: 128-129.
105[42]
Mslim: Cennet: 5
Yaynlar: 129.
56
Hadisler, Madve
Hadisler, Madve
Hadisler, Madve
Hadisler, Madve
Hadisler, Madve
60. mam Tirmiz de, C.2,.s.225'te, Vaka Suresi" babnda1 yle bir rivayette
bulunmutur.
Ebu Hureyre radyallah Anh'den rivayet edildiine gre Resulullah
Aleyhisselam yle buyurmutur:
"Allah buyurur ki, salih kullarm iin hibir gzn grmedii, hibir kulan
iitmedii hibir beerin hatrna gelmeyen nimetler hazrladm. isterseniz:
"Yaptklarna karlk olarak onlar iin gzlerden sakl tutulan nimetleri kimse
bilemez" ayetini okuyun. Cennette bir aa vardr ki, binekli biri glgesinde yz
yl yol alsa yine glgesinin kenarna varamaz, isterseniz: "Uzun bir glge"
ibaresinin getii ayeti okuyun. Cennette bir kamnn kaplayaca yer, dnya
ve iindekilerden hayrldr, isterseniz: "Ateten uzaklatrlp cennete sokulan
kimse artk kurtulmutur. Dnya hayat zaten, sadece aldatc bir geinmeden
ibarettir" ayetini okuyun.106[43]
Ebu sa et-Tirmiz bu hadisin hasen, sahih olduunu sylemitir.107[44]
61. bnu Mace'nin, Snen'inde C.2, s.305'te "Cennetin Sfata" babnda yle bir
rivayet vardr:
Ebu Hureyre Radyallah Anh Resulullah Aleyhisselm'n yle sylediini
bildirmitir:
"Allah Azze ve Cee buyurur ki, salih kullarm iin hibir gzn grmedii,
hibir kulan duymad, hibir beerin hatrna gelmeyen nimetler hazrladm".
Ebu Hureyre Radyallah Anh dedi ki; bunlar Allah'n sizi muttali klmad
eylerdir, isterseniz: "Yaptklarna karlk olarak onlar iin gzlerden sakl
tutulan nimetleri kimse bilemez" ayetini okuyun.108[45]
20- 'Allah'n Kullarndan, Kendisine Dua Etmelerini, Umutlu Olmalarn
stemesi Konusu
"Rabbimiz, Dnya Gne ner* hadisi:
62. Bahari, C.8, s.71de, Kitabu'd-Daavat, 'Gecenin Yarsnda Dua* babnda
hadisini yle rivayet etmitir:
Abdulaziz ibnu Abdullah, Malik'ten, o bnu ihab'dan, o da Ebu Abdullah elE'azz'dan ve Ebu Seleme ibni Abdurrahman'dan, onlar da Ebu Hureyre
Radyallah Anh'den Resulullah Aleyhis-selam'tn yle buyurduunu rivayet
etmilerdir:
106[43]
Tirmizi: Tefsir, Vaka Suresi: 1.

108[45]
bnu Mace: Zuhd: 39
Yaynlar: 130-131.
107[44]
57
"an pek yce olan Rabbimiz, her gece, gecenin son te biri kaldnda dnya
gne iner ve buyurur: "Kim Bana dua eder, duasn kabul edeyim? Kim
Benden ister, istediini vereyim? Kim Benden balanma diler, kendisini
balayaym?109[46]
63. Yine Buhar Kitabu's-Salat'n son ksmnda, Kitabu't-Tevhid'de, c.9, s.143'te
"Allah'n kelamn deitirmek istiyorlar" mealindeki ayetle ilgili babda, burada
rivayet edilene veya benzerlerine ok yakn bir hadis rivayet etmitir. 110[47]
mam Malik de, el-Muvatta'da Buhari'nin rivayet ettii lafzla bu hadisi rivayet
etmitir.111[48]
64. Mslim, bu hadisi Sahih'inde deiik rivayetler halinde vermitir: Birincisi:
Buhar'nin yukarda geen rivayeti gibidir. Ancak orada "iner" manasna
"yetenezzelu" kelimesi deil "yenzilu" kelimesi gemektedir ki, Buhar'nin
nshalarndan birinde de byledir. 112[49]
ikincisi:
65. Ebu Hureyre RadyallahAnh'den rivayet edildiine gre Resulullah
Aleyhisselm yle buyurmutur:
"Gecenin te biri getikten sonra AHah Teala dnya gne iner ve: "Ben her
eyin hakimiyim, Ben her eyin hakimiyim, kim Bana dua eder, duasn kabul
edeyim? Kim Benden ister, istediini vereyim? Kim Benden balama diler,
kendisini balayaym?" diye^buyurur. Pecr vaktine kadar bu hal zere devam
eder.113[50]
66. nc Rivayet:
Gecenin yars veya te ikisi getikten sonra Allahu Teala dnya gne iner
ve: "Sabah vakti girinciye kadar Kendisine verilecek bir isteyici yok mu? Duas
kabul edilecek bir dua edici yok mu? Gnah balanacak bir balanma
dileyen yok mu. iye buyurur. 114[51]
109[46]
Buhari: Daavat: 14
Yaynlar: 133.
110[47]
Buhari: Tevhid: 36
111[48]
Madve Yaynlar: 134.
112[49]
Mslim: Saltu'l-msafirn : 168
Yaynlar: 134.
113[50]
Mslim: Salatu'l-Msafirin: 169
Yaynlar: 135.
114[51]
Mslim: Salatu'l-Msafrin: 170
58
67. Drdnc Rivayet:

"Allah Teala dnya gne iner ve: "Kim Bana dua eder duasn kabul
edeyim? Kim Benden ister istediini vereyim? diye buyurur"; sonra da: "Fakir
ve mazlum olmayana kim bor verir?" der.115[52]
68. Beinci Rivayette yle Bir Fazlalk Vardr:
"Sonra an pek yce olan Allah ellerini aarak: "Mazlum ve fakir olmayana kim
bor verir?" diye buyurur.116[53]
69. Altnc Rivayet
"Allah, gecenin ilk te biri geinceye kadar mhlet verdikten sonra dnya
gne iner ve: "Balama dileyen yok mu, tevbe eden yok mu, dua eden yok
mu?" diye buyurur ve fecr vaktine kadar byle devam eder.117[54]
70 Ebu Davud da, bu hadisi c.l,s.364'te 'Gecenin Hangi Vakti stndr1
babnda ve C.4, s.l83'te 'R'yet (Allah' grme)' babnda Buhar'nin rivayetinde
geen lafzla rivayet etmitir'118[55]
71. Tirmizi de, C.l, s.90'da, Ttabb Azze ve Celle'nin Her Gece Dnya Gne
inmesi1 babnda bu hadisi aadaki n fi ?! a rivayet etmitir:
"Gecenin ilk te biri getiinde Allah dnya gne inerek: "Ben hkmdarm,
kim Bana dua eder, duasn kabul edeyim, kim Benden ister, istediini vereyim,
kim Benden balanma diler, kendisini balayaym", diye buyurur ve afak
sknceye kadar bu hal zere devam eder. 119[56]
Ebu sa et-Tirmiz bu hadisin hasen, sahih olduunu sylenmitir. 120[57]
Yaynlar: 135.
115[52]
Mslim: Saltu'l-Msafrin: 171
Yaynlar: 136.
116[53]
Mslim: Saltu'l-Maafrtn: 171
Yaynlar: 136.
117[54]
Mslim: Saltu'1-Msafirin: 172
Yaynlar: 136.
118[55]
Ebu Davud: Tatavvu: 21-Snnet: 19
Yaynlar: 137.
119[56]
Tirmizt: Salt: 211; Daavt:78
120[57]
Madve Yaynlar: 137
59

Nevev bu hadislerin erhinde yle diyor: Bu hadis sfat hadisle-rindendir. Ve
bunun hakknda limlerin iki mehur gr vardr ki bu grlerin aklamas
Kitabu'l-man'da gemitir. Burada da zetleyecek olursak: Birincisi, selefin
ounun ve baz kelamclarn grdr. Bu gre gre, burada zikredilen
fiillerin zahir manasnn Allah hakknda szkonusu olmad dorudur. Bizimle
ilgili olarak kastedilen de, bu kelimelerin bilinen zahir manas deildir. Allah
Teala'y mahlukata ait sfatlardan, intikal ve hareketten ve yaratklara ait dier
zelliklerden mnezzeh bilmekle beraber, bunlarn te'vili hakknda szetmekten
de kanrz.
kinci gr ise kelamclarm ounun ve seleften baz cemaatlerin grdr ki
bu gr, burada Malik ve Evza tarafndan beyan edilmitir. Buna gre Allah
hakknda muhal olan fiiller durumlarna gre te'vil edilirler. Bu eses
erevesinde yukarda geen hadis iki ekilde te'vil edilmitir:
Birincisi: Melik ibnu Enes Radyllahu Anh'n ve daha bakalarnn te'vili. Buna
gre Allah'n inmesinden maksat, O'nun rahmetinin, emrinin veya meleklerinin
inmesidir".
ikinci te'vile gre, buradaki inme, istiare (mecaz) manadadr. Bunun da anlam,
Allah'n dua edenleri, icabet ve ltuf ile karlamasdr.
Hadisin deiik rivayetlerinde "gecenin son te biri kaldnda" olduu
syleniyor. Yine Kad Iyaz: iniin, gecenin ilk te biri getiinde, "kim dua
eder.." diye arn da, son te biri kaldnda olmasnn muhtemel olduunu
sylyor.
Nevev Aklamasna devam ederek yle diyor: Bana gre de muhtemeldir ki,
Resulullah Aleyhisselm'a bir keresinde iki durumdan biri haber verilmi, O da
bunu bildirmi, baka bir vakitte de ikincisi haber verilmi ve O da, onu
bildirmi olabilir. Ebu Hu-reyre her iki rivayeti de ezberlemi ve nakletmitir.
Ebu Sad, el-Hudr de, gecenin ilk te birine dair rivayeti duymu ve onu bildirmitir. Mslim'in son rivayetinde getii zere Ebu Sad, el-Hudr bu rivayeti
Ebu Hureyre ile birlikte nakletmitir. Zahir olan budur.
Bu aklamada Kad lyaz'n ilk te bire dair rivayeti zayf bulmasna red vardr.
Nasl zayf sayabilir ki, Mslim, Sahih'inde zayf olmayan bir senetle Ebu
Hureyre ve Ebu Sad el-Hudr Radyallahu Anh'dan rivayet ediyor?
"Fecr vaktine kadar bu hal zere devam eder" sz rahmet ve ihsan vaktinin fecr
vaktine kadar uzadna delildir. Bunda, fecr vaktine kadar olan bu vaktin
herhangi bir nnda dua ve istifara tevik vardr. Ayn zamanda gecenin son
vaktinde klnan namaz, yaplan dua ve istifar v.s. ibadetlerin ilk vaktinde
yaplandan daha faziletli olduuna dikkat ekilmektedir.
Hadiste geen bortan kast, ister sadaka, ister namaz, ister oru ister zikir ve
daha baka iyi ameller olsun, genel manada ibadet ve taattir. Allah Teala
kullarna olan gzel muamelesi dolaysyla ve onlar iyilie tevik iin bunlar
bor olarak isimlendirmitir. Bor, bor alann bildii bir eyden olur. Bor
60
alanla veren arasnda bir nsiyet ve sevgi teekkl eder. Bor talebinde bulununca, kendine bu taleb arzedilen, kendinin bor vermeye ehil grlmesine
sevindii iin bor verir.
"Sonra Hak Teala ellerini aar" denirken rahmetinin yaylmasna, ihsannn
bolluuna ve nimetinin artrlmasna iaret ediliyor. 121[58]
21- Ey Ademolu, Sen Bana Dua Ettiin, Benden Recada Bulunduun
Srece Seni Balarm' Hadisi
72, Ebu sa et-Tirmizi, Camiinde Tevbe ve stifarn Fazileti' babnda hadisi u
ekilde rivayet etmitir.
Enes' ibnu Malik Radyallah Anh'den rivayet edildiine gre yle demitir:
"Resulullah Aleyhisselm'n u ekilde sylediini duydum: Allah buyurdu ki,
ey Ademolu, sen Bana dua ettiin ve Benden mitvar olduun srece, sen ne
niyetle yapm olsan da aldrmaz ve gnahlarm balarm. Ey Ademolu, senin
gnahlarn gkyzne kadar ulam olsa da sen balama dilesen, seni
balarm ve gnahlarna aldrmam. Sen Bana yeryzn dolduracak kadar
gnahla gelsen ve Bana ortak komam halde huzuruma ksan, Ben seni ayn
miktarda balama ile karlarm.122[59]
72. Hadisin erhi
Hadisin manas udur: Allah Teala buyurur ki; "Ey Ademolu gnahlarna
tevbe etmek, Allah'tan gnahlarm balamasn dilemek ve Allah'n kullarna
vaadettii zere tevbe edenlerin gnahlarn balayaca hususunda hsn-i
zan'da bulunmak suretiyle dua etmeye, gnahlarn iin balama dilemeye ve
duann kabul edilmesi iin mitli olmaya devam edersen, Allah senin btn
gnahlarn balar. Gnah ilediin vakitteki durumun ne olursa olsun. ster
gaflet, ister unutma dolaysyla ilemi ol. Bana soru sorup, niye filancay
baladn, diyen hi kimseye aldr etmem. nk Ben yaptmdan sorumlu
tutulmam". Allah Teala ayet-i kerimede yle buyuruyor: "O Allah
yaptklarndan sorumlu tutulmaz, onlar ise sorumlu tutulurlar". Allah buyurur ki:
Ben yce kitabmda: "iyilikler ktlkleri giderir" diye bildirdim. Sen gnah
iledin sonra Bana dnp balama dilemedin. Bana dnmek ve balanma
dilemek ise iyiliklerin banda gelir. Dolaysyla bunlar ktlkleri giderir.
(Nitekim Resulullah Aleyhisselm'da: "Ktlk ilediin zaman arkasndan onu
silecek bir iyilik yap" buyuruyor.).
121[58]
Nevev'nin Sahih-i Mslim erhi, Kastallan'nin hamii C.4, s.26

Yaynlar: 138-139.
122[59]
Tirmiz: Daavat: 98
Yaynlar: 141-142.
61
Ey Ademolu, gnahlarn byklk ve okluk itibariyle yerle gn arasn

doldurarak gn kenarlarna ulam olsa da, ardndan balama dilesen ve
yaptklarna piman olsan, gnahlarna tevbe etsen, kimseye aldr etmem,
kimse de Bana engel olamaz, Ben senin gnahlarn balarm. nk ben dilediimi, yapanm. Ben kendi katmdan bir ihsan ve rahmet olarak bunu vaadettim
ve Ben vaadime muhalefet etmem.
Ey Ademolu sen Bana yer dolusu gnah ve hata ile gelir, bununla birlikte
tevhid yolundan ayrlmam olur, bana herhangibir eyi ortak komam olursan,
Ben de seni yerin dolusu kadaryla veya senin hata ve gnahlarn karlayacak
miktarda balama ile karlarm ki, Benim mafiretim mizanda senin
gnahlarn kaplasn ve senin azab edilmeni gerektirecek bir gnahn kalmasn.
Bu hadiste byk bir mid, tevbe edenler iin bir mjde ve insanlar tevbeye,
gzel mide ve tevhid inancna yapmaya tevik vardrMmin iin efdal olan
genellikle havf (korku) tarafnn reca (mid) tarafna, ihtiyarlk ve hastalk
halinde ise reca tarafnn havf tarafna ar basmasdr. 123[60]
22- aban'n Onbeinci Gecesi le lgili Rivayetler
73. bnu Mace Snen'inde C.l, s. 217'de, "aban'n Onbe-inci Gecesi le lgili
Rivayetler" babnda u hadisi rivayet etmitir:
Aliyy'bnu Ebi Talib Radyallahu Anh Resulullah Aleyhis-selm'n yle
sylediini rivayet etmitir:
'aban'm onbeinci gecesi geldiinde, o gecede ibadet ediniz, o gecenin
gndznde de oru tutunuz. Allah Teala o gn gne batnca dnya gne
inerek: Balama dileyen yok mu, kendisini
balayaym, rzk isteyen yok mu, kendisine rzk vereyim, belaya uram
olan yok mu afiyete kavuturaym, u yok mu, bu yok mu, diye afak vaktine
kadar sorar.124[61]
ez-Zevaid'de bu hadisin senedinin zayf olduu nk raviler-den, tam ismi, Ebu
Bekr ibnu Abdullah ibni Muhammed Ebi Busre olan Ebu Busre'nin zayf biri
olduu ileri srlmtr. Ahmed ibnu Hanbel ve bnu Mu'in bu kiinin hadis
uydurduunu sylemilerdir.125[62]
73. Hadisin erhi
Bu hadis aban'n onbeinci gecesinin, bu gecede namaz klmann, o gecenin
gndznde oru tutmann faziletini ortaya koymaktadr. O gecenin gndznde
oru tutmak mstehabdr.
123[60]
124[61]
ibnu Mace; kme: 191
125[62]
62
Bu hadis ayn zamanda Allah Teala'mn dua eden, mafiret dileyen ve tevbe
eden kullarna olan rahmet ve ihsannn bolluunu aklyor. Bu mbarek gece
hayr zamanlarndan bir zamandr, bu gecede rahmet dalgalar yaylr. Kul iin
evla olan Allah Teala'nm rahmet dalgalarn dua, istifar ve gnahlardan tevbe
ile karlanmasdr. Allah bizi raz olduu ilere muvaffak klsn. Amin. 126[63]
23- Allah'n Kuluna Sevgisi Ve Bunun Yaratlanlara Kar Sevgideki Etkisi
"Allah Bir Kulu Sevdiinde, Cibril'i arr..." hadisi
74. Buhar bu hadisi, Kitabu Bedul-Halk C.4, s.111, "Meleklerin Zikri" babnda
rivayet etmitir:
Muhammedu'bnu Selam, Mahled'den, o bnu Cureyc'den, o da Musa'bnu
Ukbe'den, o da Naf'den, o da Ebu Hureyre Radyallahii Anh'den Resulullah
Aleyhisselm'n yle buyurduunu rivayet etmitir (baka bir tarkdan da, bnu
Cureyc'den Ebu Asm rivayette bulunmutur -dier raviler ise ayndr-:
"Allah bir kulunu sevdiinde Cibril'i arr: 'Allah filancay seviyor sen de onu
sev' der. Cibril onu sever ve btn gk ehline seslenir: 'Allah filancay seviyor
siz de onu sevin' der. Bylece gk ehli de onu sever ve onun iin yeryz ehlinin
kalbine bir sayg yerletirilir127[64]
75. Buhar bu hadisi Kitabu'1-Edeb, C.8, s.l4'te de "Allah'n Sevgisi" babnda
rivayet etmitir.
Buradaki lafiz da yukarda zikredilenin ayndr. Ancak burada geen "f'1-ardi"
ibaresinin yerine "fi ehli'1-ardi" ibaresi gemektedir. 128[65]
76. Hadis-i erif Kitabu'l Tevhid'de Buhar tarafndan aynen zikredilmitir.
"Allah bir kulunu severse" hadisinin metni yukardaki gibidir. 129[66]
77. mam Mslim, Kitbu'1-Birr ve's-Sla, C10 s.63'te (Kastallan'nin Hami'ine
gre) "Allah Bir Kulu Severse Onu Kullarna Sevdirir" babnda bu hadisi rivayet
etmitir.
Zuheyru'bnu Harb Cerir'den, o Suheylu'bnu Ebi Salih'ten, o da babasndan, o da
Ebu Hureyre Radyallah Anh'den Resulullah Aleyhisselm'm yle
126[63]
Madve Yaynlar: 146.
127[64]
Buhari : Bedu'l - Halk : 6
Yaynlar: 147-148.
128[65]
Buhar: Edeb; 41
Yaynlar: 148.
129[66]
Buhar : Tevhid : 33
Yaynlar: 148-149.
63

"Allah bir kulu sevdiinde Cibril'i arr ve: 'Ben filancay seviyorum, sen de
onu sev', diye buyurur. Resulullah buyurdu ki, Cibril onu sever ve gkyznde
seslenir: 'Allah filancay seviyor, siz de onu sevin' der. Bunun zerine gk ehli
de onu sever. Sonra yeryzndekilerin kalbine ona kar bir yaknlk duygusu
yerletirilir. Allah bir kula buzettiinde de Cibril'i arr: 'Ben filancaya
buzediyorum, sen de ona buzet' diye buyurur. Cibril ona buze-der, sonra gk
ehli arasnda: 'Allah filancaya buzediyor siz de buzedin1 diye seslenir.
Bylece gk ehli de ona buzeder. Sonra yeryzndekiler arasnda ona kar bir
dmanlk duygusu hakim olur. 130[67]
78. mam Malik, el-Muvatta'da 'Mesabihu's-Sunne' hamii'nin ikinci cznn
209. sayfasnda, "Allah in Sevienler Hakkndaki Rivayetler" babnda bu
hadisi rivayet etmitir:
Malik Suheylu'bnu Ebi Salih'ten, o babasndan, o da Ebu Hu-reyre Radyallah
Anh'den Resulullah Aleyhisselm'n yle buyurduunu rivayet etmitir:
"Allah bir kulu sevdiinde Cibril'e: 'Ben filancay sevdim sen de onu sev1 der.
Bylece Cibril onu sever ve gk ehli arasnda: 'Allah filancay sevdi siz de onu
sevin1 diye seslenir. Bunun zere gk ehli de onu sever. Sonra bu kii iin
yeryzndekiler arasnda bir yaknlk duygusu yerletirilir. Allah bir kula
buzettiinde; tmam Malik der ki, ezberimde deil, ama buz eden hakknda da
buna benzer bir ey sylediini sanyorum.131[68]
79-80. Bu hadisi Tirmiz Rahmetullahi Aleyh C.2, s,198'de Meryem Suresi'
babnda rivayet etmitir:
Ebu Hureyre Radyallah. anh'den Resulullah Aleyhisselm'n yle syledii
rivayet edilmitir:
"Allah bir kulu sevdiinde Cibril'i ararak: "Ben filancay sevdim, sen de onu
sev" diye buyurur. (Cibril) gkte bunu bildirir, yeryz ehli arasna da buna
kar bir sevgi indirilir. Bu mana Al-lah Taalann u ayet-i kerimesinde
mevcuttur: "inanp saln iler ileyenleri Rahman sevgili klacaktr". Allah bir
kula buzettiinde de Cibril'i ararak: 'Ben filancaya buzettim' buyurur.
(Cibril) bunu gkte bildirir, yeryzne de ona kar bir kin indirilir. 132[69]
Ebu sa et-Tirmiz bu hadisin hasen, sahih olduunu sylemitir.133[70]
130[67]
Mslim: Birr: 167

Yaynlar: 150.
131[68]
Muvatta: a'r: 15
Yaynlar: 150-151.
132[69]
Tirmizt: Tefsir, Meryem Suresi: 7
133[70]
64
74-79.80. Hadislerin erhi

Nevev der ki;
'limlerimiz derler ki, Allah Tala'nn bir kulu sevmesi, onun iin hayr ve
hidayet dilemesi; ona olan nimet ve rahmetini artrmasdr. Bylece ona azab
etmeyi ve onun ekavete dmesini murad etmez.
Cibril'in ve meleklerin sevgisi ise iki ekilde olabilir: Birincisi: Onun iin
balama dilemeleri, ona dua etmeleri ve onu vmeleri.
ikincisi: Yaratklar arasnda bilinen bir sevgi duymalar, yani kalben ona
meyletmeleri gibi bir ruh haline kavumay arzulamalar. Onu bu ekilde
sevmelerinin sebebi ise,; onun Allah'a itaatkr olmas ve Allah katnda sevilen
biri olmasdr.
"Yeryz ehli arasna da ona kar bir sevgi indirilir", yani insanlarn kalplerine,
ona kar bir sevgi ve memnuniyet hissi yerletirilir. Kalpler ona meyleder
ondan memnun olur.
Sheyl ibnu Salih'in yle syledii rivayet edilmitir: 'Hacc mevsiminde
Arafat'ta idik, mer ibnu Abdlaziz yanmzdan geti. nsanlar kalkp ona
bakmaya baladlar. Ben: Babacm, babacm ben Allah Teala'nn mer
ibnu Abdlaziz'i sevdiini gryorum, dedim. Babam: Neden? diye sordu. Ben:
insanlarn kalbinde ona kar var olan sevgiden dolay dedim. Bunun zerine:
Anam babam feda olsun, ben Ebu Hureyre Radyallah Anh'n yle sylediini
iittim diyerek yukardaki hadisi rivayet etti. 134[71]
24- Allahn Veli Kullarna Dman Olmann Cezas Ve nsan Allah'a
Yaklatran Amellerin En stn
'Kim Benim Bir Dostuma Dmanlk Ederse Ben Ona Sava Aarm'
Hadisi
81- Bu hadisi Buhar, C.8, s.lO5'te, Tevazu' babnda rivayet etmitir:
Muhammedu'bnu Osman ibni Kerame, Halidi'bini Mahled'den, o da
Sleyman'ubnu Bilal'den, o da erku'bnu Abdullahi'bni Ebi Nemir'den, o da
Atadan, o da Ebu Hureyre Radyallah Anh'den Resulullah Aleykisselm'n
yle sylediini rivayet etmitir;
"Kim Benim bir dostuma (veli kuluma) dmanlk ederse Ben ona sava aarm,
kulum Bana kendine farz kldm amellerden daha sevimli bir amelle
yaklaamaz. Kulum nafile amellerle de bana yaklamaya devam ederse, ben onu
severim. Onu sevdiim zaman da, onun duyan kula, gren gz, tutan eli,
yryen aya olurum. Benden bir ey istediinde istediini veririm, Bana
134[71]
Nevev'nin Sahih-i Mslim erhi

Yaynlar: 152.
65
snd zaman kendisini korurum, M'min bir kulumun cann almakta tereddt
ettiim kadar hibir eyde tereddt etmi deilim. O lm istemezken, Ben de
fazla yalanarak fena duruma dmesini arzulamam.135[72]
81- Hadisin erhi
Veli Allah'a ibadeti hakkyla yerine getiren ve ibadet arasnda isyana dmeden
birbiri ardndan ibadet vazifelerini yerine getiren demektir. Bir kimsenin veli
olmas iin hem kulluk vazifesini yerine getirmesi hem gnahlardan kanmas
arttr.
Nasl Peygamberlerin masum olmas gerekirse, velilerin de mahfuz olmas
gerekir. eriata bir itiraz olan ise gurura kaplm durumda ve kendini
aldatmaktadr.
el-Kueyr der ki, velinin mahfuz olmasndan maksat, ayann srmesi veya
hataya dmesi halinde All-ah Teala'nn onu o hal zere brakmamasdr.
Hataya derse Allah ona tevbeyi ilham eder, o da tevbe eder ve bu durum onun
veliliine bir halel getirmez.
Hadiste Allah Teala'nn "harb ilan ederim" sz hakknda el-Fakihan yle
dyor: 'Burada beli bir mecaz vardr. nk Allah'n sevdiinden holanmayan
Allah'a muhalefet etmi olur, Allah'a muhalefet eden O'nunla kar karya gelir.
Allah, kendisiyle kar karya geleni ise helak eder.
Ayrca, Allah'n veli kullarna dman olanlarn, Allah'n kendilerine dman
olmasn gerektirecek bir durum iine dmesi yani Allah'n veli kullarn
sevmenin Allah'n sevgisini kazanmaya sebep olduunu gsterir.
Allah Tela'nm "gz, kula, ..vs., olurum" demesi mecazi anlamdadr. Yani
Allah Teala'nn kulunun her azasna yardmc olacan, o kulun btn
azalaryla Allah'n yardmna kavuacan ifade etmektedir.
Buradaki manann yle olduu da belirtilmitir: O kulum artk ancak Benim
zikrimi duyar, Benim kelammdan ve kitabm o-kumaktan tad alr, ancak Bana
mnacaatla huzur duyar, sadece Benim melekutumun fevkelade durumlarna
bakar, elini sadece Benim ra? olacam yerlere uzatr, ayayla sadece Benim
rzama uygun olacak yerlere gider'. Bu gr el-Fakihan ileri srmtr.
el-ttihadiyye, bunun hakikat zere olduunu sylemitir. Cibril'in Dhyetu'lKelbi'nin ekli zere gelmesini delil gstererek Hakk'n kulun gz olduunu
sylemitir.
Kutbuddin el-Kastallan bu gr savunanlarn iddialarn rtmek iin ok
beli bir risale yazmtr. Allah Teala kendisine bol bol sevab versin.
Gnl ehlinin imamlarndan Ebu Osman el-Cr Beyhak'ye isnad ettii bir
grnde bu hususu yle izah etmitir: Allah Teala byle buyurmakla
kulunun ihtiyalarn kulandan daha abuk duyduunu, gznden daha abuk
135[72]
Buhari: Rikak: 38
Yaynlar: 153-154.
66
grdn, elinden daha abuk tuttuunu ve ayandan daha abuk o

ihtiyalarna vardn ve karladn bildirmitir.
Hadisin sonunda Yce Allah'n: "M'min kulumun cann almakta tereddt
ettiim kadar hibir eyde tereddt etmedim. O lm istemezken Ben de fazla
yalanarak, fena durumlara dmesini arzulamadm" buyurmas hakknda
Cuneyd yle diyor: 'M'minin rahatszl, lm esnasnda duyduu ac ve
zdrab dolaysyladr, yoksa bu ibare "Ben M'min kuluma lm sevimsiz
gsteririm" manasnda deildir. nk lm insan Allah'n rahmet ve
mafiretine gtrr. Bakalar da, ruhun cesed-den ayrlmasnn byk bir acya
vesile olduunu, Allah Teala'nn da M'min kulunun ac duymasndan honut
olmadn, dolaysyla bu hdiseyi honutsuzluk olarak adlandrdn
sylemilerdir'.
Sevimsizliin hayatn uzun srmesine nisbetle olmas da muhtemeldir. nk
hayatn uzun srmesi kiiyi dkn duruma, fena ve aciz insanlarn arama
drebilir.
Bu hadiste Allah'n veli kullarnn erefine ve onlarn derecelerinin yksekliine
de delalet vardr. yleki, Allah Teala, lm kullar hakknda kesin bir hkm
olarak koymam olsayd, veli kullarna lm tattrmayacakt.
Tereddt ibaresi de bu manay ifade etmektedir. Tpk bir kulun ok sevdii biri
hakknda, muhakkak yapmas gereken bir iten dolay elem duymas gibi.
zntsne bakt zaman o iten vazgemesi gerekir, ancak elde edilecek fayda
asndan da mutlaka yapmas gerekir. Elde edilecek fayda ynn tercih
etmektedir. te onun byle bir i karsndaki kalb hali, tereddtle aklanabilir.
Allah Teala da, kullarnn meseleyi kavrayabilmeleri iin onlara, onlarn
anlayaca bir dille konumutur. Bununla da, veli kullarn kendi katndaki
ereflerinin ve derecelerinin yksekliini anlatmtr.136[73]
25- 'Allah'tan Korkmann Ve Gazabndan Saknmann, Gnahlarn
Balanmasna Sebep Olaca Hakkndaki Rivayetler
"Ailesinden, lmnden Sonra Kendisini Yakmalarn steyen Adam"
Hakkndaki Hadis
82. Buhar bu hadisi Sahih'inde, Ki tabu Bedu'1-Halk, C.4,s.l69'da 'srailoullar
Hakknda Sylenilenler' babnda rivayet etmitir:
Musa'bnu smail'in Ebu Avane'den, onun Abdulmelik'ten, onun da Rib'iyyu'bnu
Hira'tan rivayetine gre Ukbetu'bnu Amr Huzeyfe'ye:
. "Bize Resulullah Al eyhis selm 'dan duyduklarn bildirmez misin? diye
sordu; o da dedi ki, 'Ben Resulullah' yle sylerken iittim: Deccal ortaya
ktnda onunla birlikte bir su ve bir ate o-lacak. insanlarn ate olarak
136[73]
Kastallan erhi, C.9, s.289,

Yaynlar: 154-156.
67
grdkleri souk sudur. nsanlarn souk su olarak grdkleri de yakc atetir.

Sizden Deecal'la karlaan1 ate diye grdn alsn, o tatl, souk sudur.
Huzeyfe dedi ki, 'ben Resulullah'n yle sylediini de iittim: Sizden
ncekilerde bir adam vard, kendisine cann almak iin lm melei geldi.
Adama: Bir hayr amel iledin mi? denildi. Adam: Bilmiyorum, dedi. Adama:
Bak, denildi. Adam: Ben bir ey bilmiyorum, bildiim sadece udur ki, ben
dnyada insanlarla alveri yapardm, karlk alrken zengine vakit tanr,
fakirin borcunu brakrdm, dedi. Allah da o adam cennete koydu'. Huzeyfe,
Resulullah'tan u hadisi duyduunu da sylemitir: 'Adamn birine lm gelip
att. Yaamaktan midini kesince ailesine ben ldmde oka odun toplayn,
zerinde ate yakn, o ate benim etimi yiyip kemiklerimi ortaya karncaya ve
kzartncaya kadar beni orada yakn. Kemiklerimi de alp tn, ve rzgarl bir
gn bekleyin, (yle bir gn olunca) bunlar rzgara verin1 diye vasiy-yette
bulundu. Ailesi adamn dedii gibi yapt. Allah o dalan paralar toplad ve:
'Niye byle yaptn?' diye sordu. Adam:'Senin korkun dolaysyla' diye cevap
verdi. Allah ta onu balad. Ukbe-tu'bnu Amr : 'Ben de byle sylediini
duydum, adam kabir soyguncusu idi', (dediini hatrlyorum)137[74]
82. Hadisin erhi
Deccaln su olarak gsterdiinin ate, ate olarak gsterdiinin su olmas, onun
insanlar iin bir fitne unsuru olmasndan dolaydr. Allah Teala sonunda onun
acziyetini ortaya karacak ve onu rezil edecektir.
Ben derim ki; Deccal hadisleri sahihtir, Resulullah Aleyhis-selm sk sk
Deccalin fitnesinden Allah'a snrd. Bizim bunu inkar etmemiz doru olmaz,
buna gayben inanr ve nasl bir ey olduunu, ne zaman ortaya kaca
konusunu da Allah'a havale ediriz. 138[75]
83. Buhar, yine Kitabu'Bedu'l-Halk'ta, c.4, s.l76'da bu konuda deiik
rivayetlere yer vermitir;
Ebu'l-Velid, Ebu Auane'den, o Ukbetu'bnu Abdi'I-afr'den, o da Ebu Sad elHudr Radyallah Anh'den Resulullah Aleyhis-selm'n yle sylediini
rivayet etmitir:
"Sizden ncekilerde Allah'n kendisine bolca mal verdii bir adam vard.
Kendisine lm yaklanca, ocuklarna: 'Ben sizin iin nasl bir baba idim?1
137[74]
Sahih-i Buhar: Kitabu Bedu'l-Halk'da "srailoullar Hakkndaki Rivayetler" balkl bir

bab gemiyor. Ancak, bu hadia, Ki tabu '1 -Enbiya: bab 5O'de ve Kitabu '1 -Fite n: bab 26'da
geiyor.
Yaynlar: 157-159.
138[75]
Kastallan erhi'nden zetle.
Yaynlar: 159.
68
diye sordu. ocuklar: 'Hayrl bir baba idin' dediler. Adam: 'Aksine ben hibir
hayrl i yapmadm, ldmde beni yakn, yank paralarm iyice tn
frtnal bir gnde bu paralarm savurun' dedi. ocuklar yle yaptlar. Allah
Azze ve Celle paralarn toplad ve: 'Seni byle yapmaya ynelten ne oldu?'
diye sordu. Adam: 'Senin korkun' dedi. Allah da ona rahmetiyle muamele
etti.139[76]
84. Yine Buhar'den bir baka rivayet:
Musedded'in Ebu Avane'den, onun Abdlmelik ibni Umeyr'den, onun
Rib'iyyu'bnu Hira'tan rivayetine gre Ukbe (bnu Amr el-Ensar) Huzeyfe'ye:
"Resulullah Aleyhisselm'dan duyduunu bize bildirmez misin? diye sordu. O
da dedi ki, ben Resulullah Aleyhisselm' yle sylerken iittim: 'Adamn birine
lm geldi, adam hayattan midini kesince, ailesine Ben ldmde oka odun
yn, sonra atei tututurun, beni iine atarak etimi yiyip kemiklerimi ortaya
karmcaya kadar yakn. Kemiklerimi de alp tn, bunu da scak -veya
rzgarl- bir gnde denize savurun' diye vasiyyet etti. Allah onun paralarn
toplad ve: 'Niye byle yaptn?1 diye sordu. Adam 'Korkundan', diye cevap
verdi. Allah da onu balad.140[77]
85. Yine Buhar'den:
Abdullah ibnu Muhdmmed, Hiam'dan, o Ma'mer'den, o ez-Zuhr'den, o
Humeyd ibnu Abdurrahman'dan , o da Ebu Hureyre Radyallah Anh'den
Resulullah Aleyhis selm'm yle sylediini rivayet etmitir:
"Kendine hakszlk eden bir adam vard. lm vakti geldiinde oullarna:
'Ben ldmde beni yakn, kalan paralarm tn ve bunu rzgarda
savurun. Vallahi eer Rabbim bana azab ederse, yle azab edecektir ki, hi
kimseye yle bir azab etmemi olsun' diye vasiyyet etti. Adam ldnde
syledii gibi yapld. Allah yere emir verdi; 'iindeki o adama ait paralar
biraraya getir* diye buyurdu. Yer de toplad. Adam kalknca, llah Teala ona:
'Seni byle yapmaya ynelten neydi?' diye sordu, adam: 'Ey Rabbim, senin
korkun beni byle yapmaya yneltti' diye cevap verdi. Allah da onu
balad141[78].
Ebu Hureyre'den baka bir ravi buradaki "hayetuke" kelimesinin yerine
"mehafetuke" kelimesini kullanmtr,142[79]
139[76]
Buhar: Enbiya: 54
Yaynlar: 159-160.
140[77]
Buhari: Enbiya: 54
Yaynlar: 160-161.
141[78]
Buhart: Enbiya: 54
142[79]
69
86. Yine Buhar'de, C.9, s.145, "Allah'n Kelamm Deitirmek steyorlar"

babnda yer alan rivayet:
smail Malik'ten, o Ebu'z-Zenad'dan, o el-A'rec'den, o da Ebu Hureyre
Radyallah Anh'den Resulullah Aleyhisselm'n yle sylediini rivayet
etmitir:
"Hayatnda hi iyilik yapmamgôlan bir adam; ldnde kendisinin
yaklmasn paralarnn ârsn karaya yarsn da denize savrulmasn; Allah'n
kendisine azab etmesi halinde yaratklardan hibirine yapmad azab kendisine
yapacan, syledi. Allah denize iindeki o adama ait paralar toplamasn
emretti, o da toplad. Karaya da ayn emri verdi, o da emri yerine getirdi. Sonra
adama: 'Niye byle yaptn?' diye sordu. Adam: 'Sen de biliyorsun ki, Senin
korkundan byle yaptm' dedi. Allah da onu balad 143[80].
87. Yine Buhar, Ebu Sad el-Hudr'ye ulaan bir sened-le u rivayete yer
vermitir:
Ebu Abdullah ibnu Ebi'l-Esved, Mu'temir'den,,o Ebu Sleyman et-Teyyim'den,
o Katade'den, o Vkbetu'bnu Ablafr'den, o da Ebu Sad Rahmetullahi
Aleyh'den Resulullah Aleyhisselm'n yle sylediini rivayet etmitir:
"Gemi mmetlerde bir adam vard, Allah ona mal ve evlat vermiti.
Kendisine lm gelince oullarna: 'Ben sizin iin nasl bir baba idim?' diye
sordu. Oullar: 'Hayrl bir baba idin' dediler. Adam: 'Bilakis Allah katnda
hayr saylacak bir iim olmad. Allah bu adam ele alrsa ona azab eder. Bakn,
ben ldm zaman yakn, kmrletiimde paralarm tn, iddetli rzgar
esen bir gn geldiinde bu paralarm o rzgarda savurun' diye vasiyy-et etti.
Resulullah Aleyhisselt ve Sellem buyurdu ki, 'Rabbime yemin olsun ki, adam
bu konuda ocuklarndan sz ald. ocuklar dediini yaptlar, paralarn da
rzgarda savurdular. Allah Azze ve Celle ona: Ol (yeniden diril) diye emretti.
ok gemeden o paralar ayakta duran bir adam oluverdi, Allah Teala: Ey
kulum, btn bunlar ilemeye seni ynelten neydi? diye buyurdu. Adam: Senin
korkun, yahut Senin gadabn, diye cevap verdi, Allah burada ona ancak
rahmetiyle muamele etti1. (Baka bir keresinde de: Allah ona (rahmetten)
bakasyla muamele etmedi, diye syledi)".
Sleyman et-Teyyim der ki, ben bu hadisi Ebu Osman Abdur-rahman enNehd'ye rivayet ettiim zaman "Ben bu hadisi Sel-man'dan da duydum, ancak o
'denize' -yani paralarn denize savurdular- eklinde bir ilave yapmt" diye
syledi.
Musa, Mu'temir'den rivayetinde "iyilik yapmad" anlamnda "lem yebteir" dedi.
Halife'nin Mu'temir'den rivayetinde ise bu kelime "lem yebteiz" olarak geiyor.
Katade bunu "lem yeddehir-nceden bir sevap hazrlamad" eklinde
143[80]
Buhart: Tevhid: 36
Yaynlar: 162-163.
70
aklamtr. 144[81]
88. Bu hadisi Mslim de Sahih'inde, Kastallan'nin erhine gre, CIO, s,184'te
senediyle birlikte rivayet etmitir. Oradaki rivayet yledir:
Ebu Hureyre Radyallahu nh, Resulullah Aleyhisselm'n yle sylediini
rivayet etmitir:
"Adamn biri kendi nefsine hakszlkta ileri gitti. lm gelince de oullarna
vasiyyette bulundu ve yle dedi: ldm zaman beni yakn, kalan paralarm
tn, bunlar denize savuran, Allah beni ele alrsa, bana, hibir kimseye
yapmad ekilde zab edecektir, Oullar dediini yaptlar. (Allah) yere:
Aldn ver, diye emretti. Birden adam ayaa kalkverdi. Allah Teala: Seni bu
yaptklarna ynelten neydi? diye sordu. Adam: Senin korkun, ey Rabbim! diye
cevap verdi, (ravi burada hayet ve mehafet kelimesinde tereddt etmitir ki,
ikisi de korku onlamma gelmektedir.) Allah da adam balad145[82].
89. en-Nes! de, Snen'inde C.4, s J12-U3'te biri Ebu Hu-reyre dieri
Huzeyfetu'bnil-Yeman1 dan olmak zere iki ayr rivayetle bu hadisi vermitir.
Ebu Hureyre Radyal-lah Anh'den rivayet edilen yledir:
Ebu Hureyre Radyatlah Anh, Resulullah Aleyhisselm' yle sylerken
iittiini bildirmitir:
"Bir kul, kendi nefsine hakszlkta ileri gitmiti. lm vakti gelince, ailesine:
Ben ldmde beni yaknz, sonra yanklarm da denizin zerinde rzgara
veriniz. Vallahi, Allah beni ele alrsa yaratklarndan hibirine yapmad azab
yapacaktr, diye syledi. Resulullah Aleyhisselm buyurdu ki, ailesi bunu yapt.
Allah o adamn paralarndan herhangi bir ey alan her varla: Aldm ver,
diye emretti. Bir den adam ayaa kalkverdi. Allah Teala: Seni bu yaptn
yapmaya ynelten neydi? diye sordu. Adam: Senin korkun, diye cevap verdi.
Allah da onu balad.146[83]
90. en-Nes'nin Snen'inde Huzeyfetu'bnu'l-Yeman'dan rivayeti ise yledir:
Huzeyfe Radyallah Ânh Resulullah Aleyhisselm'm yle sylediini
bildirmitir:
"Sizden ncekilerde, ilediklerinden dolay karamsar dnen bir adam vard.
Kendine lm geldii zaman, ailesine: Ben olduum zaman yakn, ateten, kan
144[81]
Buhart: Tevhid: 35
Yaynlar: 163-165.
145[82]
Mslim: Tevbe: 25
Yaynlar: 165-166.
146[83]
Nes: Ceniz: 117
Yaynlar: 166-167.
71
paralarm tn, sonra bunlan denizde savurun. Eer Allah Teala beni ele
alrsa balamaz diye syledi Allah Teala meleklere emir verdi; onun ruhu "
nu huzura getirdiler^ Allah ona: Seni yaphna ynelten ney*? diye sordu
Adam: Ey Rabbim, bunu ancak Senin korkun dolaysyla yaptm, dedi. Allah da
adam balad.147[84]
91. bnu Mace Snen'inde C.2, s.292-293'te bu hadisi su ekilde vermitir:
EbuHureyre Radyallah Anh, Resulullah Aleyhisselm'm yle sylediini
bildirdi:
Bir adam kendi nefsine hakszlkta ileri gitti. lm vakti ge-imce oullarna
vasiyyette bulundu ve yle dedi: Ben ldmde, Dem yakn, paralarm iyice
tn, sonra bunlar denizin zerinde rzgara verin. Vallahi, eer Allah beni
ele alrsa, hi Kimseye yapmad ekilde azab edecektir. Resulullah buyurdu ki,
ailesi adama dediini yapt. Allah yere: Aldn ver, diye buyurdu. Adam birden
ayaa kalkverdi. Allah Teala adama: Seni bu yaptklarna ynelten neydi? diye
sordu. Adam: Senin korkun, (ravi Durada korku anlamna "hayet" veya
"mehafet" kelimelerinden nangsnn getii hususunda tereddt etmitir) diye
cevap verdi.
Allah onu bu yzden balad. 148[85]
Hadislerin erhi
Hadiste, adamn "Allah katnda hayr saylacak bir iim olmad" dedii
sylenirken tevhid dndaki hayrlar kastedilmektedir. Bunun iin balanabil
mistir. Eer tevhidden de mahrum olsayd, o zaman azab edilmesi kesin olurdu
ve balanmazd.
mam Mslim bu hadisin ardndan, bir kadnn kediyi hapsetmesiyle ilgili hadisi
rivayet etmitir. Sonra Zhr'den naklen bir not derek: Bir insann Allah'n
affna gvenerek her eyi brakmamas, bununla beraber midsizlie de
dmemesi iin, demitir.
Oradaki ikinci hadisi de yledir:
Zhr Hamid'den, o da Ebu Hureyre Radyallah Anh'de Resulullah
Aleyhisselm'm yle buyurduunu rivayet etmitir: "Bir kadn hapsettii bir
kediden dolay cehenneme girdi. Kediyi ieri hapsetti, yemek te vermedi; yerin
otlarndan yemesi iin dar da salmad, bylece kedi ld."
Zhr der ki, bu iki rivayet bir kimsenin, kadnn kediye yaptndan dolay
bana gelenden korkarak aldrmazlk yapmamas, Allah Teala'nm daha nceki
147[84]
Nesi: Ceniz:117
Yaynlar: 167-168.
148[85]
ibnu Mace: Zhd: 30,
Yaynlar: 168-169.
72
hadiste zikredilen adam balamasn dnerek Allah'n mafireti hakknda

mitli olmas, mitsizlie dmemesi iindir. 149[86]
26- Adem Aleyhsselm'n Yaratl le lgili Rivayetler
"Adem Aleyhisselm'n Yaratl" Hadisi
92. Hadisi Buhar, Ki tabu Bedi'1-Halk, C.4, s.l31'de 'Adem'in Yaratl'
Abdullah ibnu Muhammed, Abdurrezzak'tan, o Ma'mer'den, o Hemmam' dan, o
da Ebu Hureyre Radyallah Anh'den Resulul-lah Aleyhisselm'n yle
"Allah, Adem'i boyu altm zira olarak yaratt. Sonra: "Git, meleklerden unlara
selam ver, onlarn da sana nasl selam vereceklerini dinle, bu senin ve
zrriyetinin selam olacak' diye buyurdu. Adem gitti: 'es-Selamu Aleykum' dedi.
Onlar da: 'es-Selam aleyke ve rahmetu'llah' diye karlk verdiler, "ve rahme
tu'lah" ibaresini ilave ettiler. Cennete girecek her kii Adem'in ekli zere olacaktr. Yaratklar imdiye kadar giderek hep klmlerdir. 150[87]
93. Yine Buhar, Kitabu'I-sti'zan'da, C.8,s.50'de 'Ezan'n Balangc' babnda bu
konuda yle bir rivayete yer vermitir:
Yahya'bnu Cafer Abaurrezzak'tan, o Ma'mer'deh, o Hemmam'dan, o da Ebu
Hureyre Radyallahil Anh'den Resulullah Aleyhisselm'n yle buyurduunu
rivayet etmitir:
"Allah, Ademi kendi sureti zere yaratt. Boyu altm arn idi. Onu yarattnda
kendisine: 'Git, meleklerden u oturan toplulua selam ver, sana nasl selam
vereceklerine kulak kesil, o senin ve neslinin selam olacak' diye buyurdu.
Adem: 'es-Selamu aleykum' dedi. Melekler de: 'es-Selamu aleyke ve
rahmetu'llah1 diye karlk vererek "ve rahmetu'llah" ibaresini ilave ettiler.
Cennete her giren Adem'in sureti zere olacaktr. Yaratklar imdiye kadar
devaml suretle klmlerdir.151[88]
94. Bu hadisi mam Mslim de Sahih'inde, Kastallan'nin Hamiine gre CIO,
149[86]
Nevev'nin Sahih-i Mslim erhi, Kastallan hamii'ne gre, C.10, s.182

Yaynlar: 169.
150[87]
'Kitabu Bedu'1-Halk' da "Adem'in Yaratl" balkl bir bab gremedik. Bu bab kitabu'l
Enbiya'nn birinci babdr. Yukardaki hadis ise; Sahih-i Bu hart: Kitabu'l Enbiya: bab 1 de
geiyor.
Yaynlar: 171-172.
151[88]
Buhari: isti'zan: 1
Yaynlar: 172-173.
73
s.294'te 'Cennetin Sfatnn Beyan1 babnda rivayet etmi ve yle sylemitir;

Muhammedu'bnu Rafi Abdurrezzak'tan, o Ma'mer'den, o Hemmam bnu
Munebbih'ten rivayette bulunmu ve bunlar bize Ebu Hureyre Radyallah
Anh'n Resulullah Aley his selm'dan rivayet ettikleridir demi ve hadislerden
bazlarn zikretmitir. Bunlardan birinde Resulullah Aleyhisselm'n yle
sylediini bildirmitir:
"Allah Azze ve Celle Adem'i kendi sureti zere yaratt boyu altm zir'a idi. Onu
yaratt zaman 'Git, meleklerden u toplulua selam ver. Onlar, meleklerden
oturan bir topluluktur. Sana nasl selam vereceklerine de kulak kesil, bu, senin
vp neslinin selam olacak1 diye buyurdu. Adem; 'es-Selamu Aleykum1 dedi.
Melekler de: 'es-Selamu aleyke ve rahmetu'llah' diye karlk vererek "ve
rahmetu'llah" ibaresini ilave ettiler. Resulullah Aleyhisselm buyurdu ki:
Cennete her giren Adem'in suretinde, boyu altm zir'a olacaktr. Ondan sonra
yaratklar, u ana kadar devaml klegelmilerdir. 152[89]
92-94. Hadslerin erhi
Abdurrezzak'm Ma'mer'den rivayet ettii hediste "kendi sureti zere yaratt"
ibaresi gemektedir. Bundan kast Allah Teala'nn, Adem Aleyhisselm' hibir
deiiklie ve ana rahminde cereyan eden gelimelere maruz brakmadan
dorudan yaratt suret zere varettiidir. Adem Aleyhisselm'n evlatlar bu
deiikliklere maruz kaldktan sonra belli bir,ekil almaktadrlar. Adem
Aleyhisaelm ise tam ve kamil haliyle varedilmitir.
Bir rivayette "Allah Adem'i Rahman'n sureti zere yaratt" deniliyor. Burada
Rahman'n sureti izafetinin kullanlmas ona eref ve stnlk kazandrmak
iindir. nk Allah Teala, stnlk ve gzellik bakmndan ondan daha
mkemmel bir ekle sahip olan yaratmamtr.
Hadiste getii zere Hazreti Adem'in meleklere selam vermesi onlarn da
iadede bulunmalar selamn ilk er' bir grev haline getirilmesi hadisesidir.
Hadiste bu olayn zellikle anlmas ise, selamn sevgi kapsn aan, kardelerin
kalpleri arasnda lfete vesile tekil eden ve imann kemale erdirilmesini
salayan bir unsur olmas dolaysyladr. Nitekim Mslim'in Ebu Hureyre
Radiyallah Anh'den merfu olarak rivayet ettii bir hadiste yle denilmektedir:
"iman etmedike cennete giremezsiniz, birbirinizi sevmedike de iman etmi
olamazsnz; yaptnz zaman birbirinizi sevmenize vesile olacak bir ii size
reteyim mi? Aranzda selam yaynz"
Cennete giren herkesin Hazreti Adem'in ekli zere olmas hem gzellik, hem de
boy itibariyledir. Onun sureti zere cennete giren kimsede karalk, yahut
herhangi bir sakatlk hali olmaz. nsanlarn Hazreti Adem Aleyhisselm'dan
152[89]
Mslim: Cennet: 28
Yaynlar: 173-174.
74
sonra devaml eksilmeleri de yine gzellik ve boy itibariyledir. Hadiste

eksilmeden szedilirken " imdiye kadar" denmesinin anlam udur: Eksilme
durumu bu mmette sona ermitir. Bunlar cennete girdiklerinde gzellikleri ve
boylar Hazreti Adem'in gzellii ve boyu ile ayn olur.
Tacuddin et-Tedemmur'nin Musru'l-Garm f Ziyareti'1-Kuds ve'1-Hall
Aleyhi's-Salatu ve's-Selm adl kitabnda bnu Ku-teybe'nin el-Ma'arif adl
kitabndan nakille yle deniliyor:
"Adem Aleyhi&selm sakalsz ve bykl bir haldeydi; sakal kendinden sonra
ocuklarnda ortaya kt. Adem Aleyhisselm ayn zamanda uzun boylu, ok
kvrck sab ve yaratklarn en gzeli dir."
Bu babda geen hadisin bir baka rivayetine de Buhar, Kitabu'l Isti'zan'da,
Mslim de, Kitabu Sfati'l-Cenne'de yer vermitir tbnu Hibban da bu hadisin
sahih olduunu belirtmitir. Ayn hadi si el-Bezzar, et-Tirmiz, ve en-Nes,
Sad' el-Makber tankyla Eb Hureyre Radyallah Anh'den merfu olarak rivayet
etmilerdir:
"Allah Teala Adem'i topraktan yaratt. Onu nce amur ha line getirdi, sonra o
amuru ilenebilen kara toprak oluncaya ka dar brakt, yle olunca ona ekil
verdi, onu atete pimi gibi kun amur oluncaya kadar ylece brakt. blis
yanndan geerek "Byk bir ey iin yaratldn" diye sylenirdi. Sonra ona
ruhun dan fledi. Vcudundan ilk ruh flenen yeri geniz ile gz ara idi. Bunun
zerine aksrd ve: el-Hamduli'llah, dedi. Allah Teal da: Yerhamke Rabbuke:
Rabbin sana merhamet eylesin, diye bu yurdu..." hadis byle devam ediyor.
Ebu Davud'un Ebu Musa'dan merfu olarak rivayet ettii ibn Hibban'n da sahih
olduunu syledii bir hadisi erifte de yl deniliyor: "Allah Teala Adem'i
dnyann her tarafndan toj lad bir avu topraktan yaratt. Ademoullar da
btn dny doluunca oldular". Buna gre Allah Teala Adem'i yaratmak v onu
yokluktan varlk alemine karmak istediinde alt dnemde geirmitir:
Topraklk dnemi, ekillenme dnemi ki, bu dnemd kuru amur sertletirilerek
ondan kemik, et ve kan yaratlmt sonra ruh fleme dnemi.
Allah Teala insan drt ekilde yaratmtr: Anasz babasz o-larak, Adem
Aleyhisselam'n yaratl byledir; yalnz babadan, Havva Rahmetullahi
Aleyha'nn yaratl da byledir; baba olmakszn sadece anadan, Hazreti sa
Aleyhisselam'n yaratl byledir; ana ve babadan, cinsel mnasebet sonunda
dnyaya gelen, btn insanlarn yaratl da byledir. Bunlar erkein sulbnden
ve anann kaburga kemikleri arasndan karlar. Bu son ekil zere yaratlanlar
da alt dnemden gemektedirler: Nufte (dllenmeyi salayan su), alka
(embrio), yaratl belli belir-sez bir inem et paras, kemiklerin
belirginlemesi, kemiklere et giydirilmesi, ruh flenmesi.
Allah nsan dier yaratklar zerine erefli klmtr. O, alemin bir z, hlasas
ve meyvesidir. Allah Teala Kur'an- Ke-rim'inde yle buyuruyor: "Biz
Ademolum mkerrem, erefli kldk", bir baka ayet-i kerimede de: "Gklerde
ve yerde her ne yarattysa onlarn hepsini sizin hizmetinize vermitir" diye
buyuruyor.
75
stn veya aa her ne yaratldysa hepsinin insann hizmetine verildiinde

phe yoktur. nsan kendi dndaki yaratklarn hepsine kar stnlk giysisini
giymek ve elleriyle yldzlarn ieklerini toplamak zere yaratlmtr. Allah
Teala stn meziyetteki melekler ile alt snf oluturan hayvanlar arasnda insan bir vasta kld iin, ona her iki tabakann kuvvetini de vermitir, bu
yzden de insanlar arasndan cennete gidecekler de cehenneme gidecekler de
kmaktadr. nsan ehvetinde hayvanlar gibi, akl, ilim ve ibadet bakmndan da
melekler gibidir. Nbvvet rtbesini de insana tahsis etmitir. lahi hikmet
nbvvet snfnn tek bana ayr bir snf olmasn, insan ile melek arasnda
kendini gsteren ve hem insann hem melein bir ynden ortak olduu bir nev'i
olmasn gerektirmitir. Peygamber gklerin ve yerin srlar hakknda bilgi
sahibi olmada melekler gibi, yeme, ime ve benzeri ilerinde insanlar gibidir.
insan nefsan ve beden pisliklerinden arndrlp Allah'n yaknlna eritii
zaman meleklerden daha stn olacaktr. Allah Teala Kur'an- Kerim'de yle
buyurmutur: "(Cennetliklerin) Melekler her kapdan yanlarna girip:
"Sabretmenize karlk size selam olsun" derler". Hadis-i erifle de: "Melekler
cennet ehlinin hizmetileridir" diye buyrulmaktadr.
Ibnu Kesir yle diyor: "Adem Aleyhisselam'n cennette ocuunun olup
olmad hususunda ihtilaf edilmitir. Bazlar olmadm sylemilerdir.
Bazlarna gre ise oullarndan Kabil ile kzkardei cennette iken domulardr.
Her keresinde bir olan bir kz ocuunun doduu bildirilmitir". Ibnu Cerir etTaber'nin Tarih kitabnda da yle deniliyor: "Havva Aleyhisselm yirmi
doumda krk ocuk dnyaya getirdi. Her keresinde bir kz bir olan olmak
zere yz yirmi kere ikiz ocuk dourduu da sylenmitir, ilk doan ocuklar
ise Kabil ile onun kzkardei Iklima idi.
Son ocuklar ise Abdulmuis ile onun kzkardei Emetu'l-muis'dir". Hazreti
Adem Aleyhisselam'n kendi ocuklar ile torunlarndan drt yz bin kii
grmeden lmedii sylenmitir. Dorusunu bilen Allah'tr. es-Suda bnu Abbas
Rahmetullahi Aleyh ve bakalarndan rivayetle yle sylemitir: "Bir doumda
doan erkek ocuk baka doumda doan kzla evlendirilirdi. Habil Kabil'in
kzkardeini almak istedi, Kabil bunu kabul etmekten kand. Adem
Aleyhisselm ikisine de Allah iin bir kurban vermelerini istedi. Onlar da
yaptlar. Gkten bir ate inerek Habil'in kurbann yedi, Kabil'in kurbanm
brakt. Kabil Habil'e: "Kzkardeimle evlenememen iin seni ldreceim1
dedi. Habil de: "Allah ancak takva sahiplerinin iyiliklerini kabul eder" diye
syledi. Kabil Habil'e vurarak onu ldrd". Bunun kssas Kur'an- Kerim'de
gemektedir.
Adem Aleyhisselm'n mr bin yl srmtr. Ibnu Cerir'in Ata el-Horasan'den
rivayet ettiine gre Adem Aleyhisselm vefat ettiinde btn yaratklar onun
iin yedi gn alad.
(Buraya kadar olan aklama Kastallan erhi C.4, s.320-32l'den alnmtr).
Kastallan, kitabu'l-Isti'zan'n, "Selamn Balangc" babnn erhinde, (C.9,s.l30)
yle diyor:
76
"Allah Ademi kendi sureti zere yaratt" denilirken "kendi" kelimesi ile Adem
Aleyhisselm kastedilmektedir. Yani Allah, Adem'i nutfe, embrio, et paras ve
cenn dnemleri geirmeden; ocukluktan byterek byk adam haline
getirmeksizin dorudan, tam, mkemmel bir surette yaratmtr. Yaratl halinde tam idi ve neslinin geirdii devreleri, o geirmedi.
Bunda ayn zamanda dehriyyeden ibnu Battal'n bir insann ancak nutfeden,
nutfenin de ancak insandan meydana geldii iddias rtlmektedir.
Buhar el-Edebu'1-Mufred'de, imam Ahmed de Musned'inde Ibnu Aclan
tarikiyle Ebu Hureyre Radyallah Anh'den merfu olarak u hadisi rivayet
etmilerdir: "Bir kimse senin yzn ve yz seninkine benzeyenlerin yzn
irkin klsn, demesin. Allah Teala Adem'i sureti zere yaratmtr". Yani bu
szle kastedilen kimsenin yz de, Adem Aleyhis selm'in yzne
benzemektedir. Bu mana, zamirden gayet ak bir ekilde anlalmaktadr.
Bazlar "Allah, Adem'i kendi sureti zere yaratt" szndeki "kendi" sznn
Allah'a delalet ettiini sylemiler ve baz rivayetlerde "Rahman'n sureti
zere..." denmesini iddialarna delil olarak gstermilerdir. Bu durumda anlam,
Allah'n sfatlarna hibir eyin sfat benzememekle beraber Adem'in ilim,
hayat, grme, iitme gibi bir takm sfatlan tamas itibariyle bu suret zere
yaratlmtr, eklinde olur.
et-Turbit der ki: Hak yolda olanlar bu konuda ikiye ayrlmaktadrlar:
Birinciler, Allah'a hibir eyin benzemediine inanmakla beraber te'vil yoluna
gitmeyenlerdir. Bunlar konunun ne ekilde olduunu, ilmiyle her eyi kuatm
olan Allah Tea-la'ya havale ederler. Yollarn en selametlisi de budur.
kinci gruptakiler "kendi sureti" ibaresindeki izafetin ereflendirme ve stn
klmak iin olduunu sylerler. Bu durumda anlam u olur: Allah Teala Adem
Aleyhisselm' yle bir ekil zere yaratmtr ki, ondan nce yarattklarnn
hibiri gzellik, stnlk ve stn meziyetler itibariyle ona denk deildir.
et-Tayyib der ki, bu konuda te'vil yoluna gitmek daha dorudur, "uzunluu"
ibaresi "sureti" ibaresini aklamaktadr. Adeta yle denmi olmaktadr: Allah
Teala Adem'i ekil, gzellik, stnlk ve uzun boyluluk bakmndan tarif
edildii sfatlarla yaratmtr. Hadiste uzun boyluluundan zellikle s z edilmi
tir, nk insanlar arasnda ondan daha uzunu yoktur. (Kastallan'nin aklamas
burada bitti)
Ben derim ki: Bu tevili Yce Allah'n Kur'an- Kerim'de insanlara olan ihsann
bildirmek iin buyurduu u sz de te'yid etmektedir: "Allah size ekil verdi ve
sizin eklinizi gzel yapt"
En doru olann bilen Allah'tr. 153[90]
95. et-Tirmiz, Camiinde bu hadisi ayr yerde rivayet etmitin C.2, s. 180'de
'A'raf Sresi' babnda geen rivayet
153[90]
Kastallan erhi, C.5, s.321

Yaynlar: 174-178.
77
Ebu Hureyre Radyallahu Anh'den Resulullah Aleyhis-selm'n yle syledii

rivayet edilmitir.
"Allah, Ademi yaratt zaman, srtn svazlad ve srtndan onun neslinden
geleceklerin hepsi dt. Allah bunlar kyamete kadar yaratacaktr. O
insanlardan (Adem'in neslinden gelecek insanlardan) herbirinin iki gznn
arasna bir k parlts yerletirdi. Sonra onlar Adem'e takdim etti. Adem; 'Ey
Rabbim, bunlar kimdir?' diye sordu. Allah Teala: 'Bunlar senin neslindir1 dedi.
Adem Aleyhisselm ilerinden birini grd, bunun gzlerinin arasndaki k
parlts dikkatini ekti ve: 'Ey Rabbim onun mrn ne kadar kldn?' diye
sordu. Allah Teala: "Altm sene1 dedi. Bunun zerine Adem: 'Onun mrne
benim mrmden krk sene ilave et' dedi. Adem'in mr tamam olunca lm
melei kendisine geldi. Adem Aleyhisselm: 'Benim mrmden daha krk yl
kalmam myd?1 diye sordu. Melek: 'Sen mrnn bu kadarn olun Davud'a
vermemi miydin?' diye karlk verdi. Resulullah buyurdu ki, Adem itiraz etti,
nesli de itiraz etti, Adem unuttu, nesli de unuttu, Adem hata etti, nesli de hata
etti154[91]
Ebu sa et-Tirmiz bu hadisin hasen, sahih olduunu belirtmitir.
96. Bir Dier Rivayetinde de;
"Sonra Allah Teala Adem'in mrn bine, Davud'un mrn de yze
tamamlad" ksm ilave edilmitir. 155[92]
97. et-Tirmiz yine ayn babda u rivayete yer vermitirMslimu'bnu Yesar el-Cuhen'den rivayet edildiine gre, bir gn meru'bnu'lHattab Radyallah Anh'e "Rabbin, Adem oullarnn bellerinden zrriyetlerini
alm ve onlar kendilerine ahid tutarak: 'Ben sizin Rabbiniz deil miyim?'
demiti. Onlar: 'Evet, buna ahidiz' dediler. Kyamet gn "Biz bundan habersizdik demeyiniz1 ayetinden soruldu; o da dedi ki, Resulullah Aleyhis-selm'a soru
soruldu, o da yle buyurdu: Allah Adem'i yaratt sonra srtn sa eliyle
svazlad. Ondan bir nesil kard ve: Bunlar cennet iin yarattm, onlar cennet
ehlinin iini ilerler buyurdu. Sonra tekrar srtn svazlad ondan bir baka
zrriyet kard ve: Bunlar da cehennem iin yarattm. Bunlar da cehennem
ehlinin iini ilerler, diye buyurdu. Bir adam: Ey Allah'n Resul, ameller ne iin
yaplyor? diye sordu. Peygamber Aleyhisselm da: Allah, kulu cennet iin
yarattysa onu cennet ehlinin iine yneltir. Ta ki, cennet ehlinin amelini iler
halde lnceye kadar. Bylece onu cennetine sokar. Bir kulu cehennem iin
yarattnda da, ona cehennem ehlinin ilerini kolaylatrr. Ta ki, cehennem
154[91]
Tirmizl: Tefsir, A'raf Sureni: 3, 4.

Yaynlar: 178-180.
155[92]
Tirmiz: Tefsir, Araf Suresi: 3, 4.
Yaynlar:180.
78
ehlinin iini yapar halde lnceye kadar. Bylece onu da cehennemmine

sokar156[93]
Ebu sa et-Tirmiz bu hadisin hasen olduunu sylemitir. Ravi Mslim'bnu
Yesar meru'bnu'l-Hattab Radyallah Anh'den hadis duymu deildir. Baz
muhaddisler bu hadisin senedinde Mslim ibnu Yesar ile meru'bnu'l-Hattab
Radyallah Anh arasnda tannmayan bir adamdan szetmilerdir. (Yani
tannmayan mehul bir ravinin meru'bnu'l-Httab'dan bu hadisi aldn
sylemilerdir). Ebu sa et-Tirmiz diyor ki: 'Ben derim ki, bu yoldan hasen li
ayrihi olur. (Yani Mslimu'bnu Yesar, mer-,u'bnu'l-Hattab Radyallah
Anh'den hadis duymu olmamasna ramen; baka senedlerde arada bir baka
ravi zikredildii ve bu ravi mehul olduu iin hasen li ayrihi olmaktadr).
Allah Teala en dorusunu bilir. 157[94]
98. Hadisi et-Tirmiz, Kitabu't-Tefsir'in sonunda da, C.2, s.241'de balksz bir
babda rivayet etmitir. Oradaki rivayet senedden sonra yledir:
Ebu Hureyre Radyallah Anh Resulultah Aleyhisselm'm yle buyurduunu
bildirmitir:
Aleyh
"Allah, Adem'i yaratt ve iine ruh fledii zaman Adem aleyhisselm aksrd
ve 'el-Hamduli'llah' diyerek, Allah'n izniyle Allah'a hamdetti. Rabbi ona:
'Rahimeke'llahu ya Adem' (Allah sana rahmet eyledi, ey adem) diye karlk
verdi ve yle buyurdu: u meleklerin arasna, onlardan oturanlarn yanna git
ve: esSelamu Aleykum, de. (Adem yle yapnca) melekler: Ve Aleyke's-Selam ve
rahmetu'llah, diye karlk verdiler. Sonra Adem Aley-hisselm Rabbine dnd.
Rabbi ona: Bu Senin ve neslinin aralarndaki selamdr, diye buyurdu. Allah ona,
iki eli kapal halde: Bunlardan hangisini istersen se, diye buyurdu. Adem
Aleyhis-selin Rabbimin sa elini setim -Rabbimin her iki eli de sa ve
Mbarektir- dedi. Adem Aleyhisselm: Ey Rabbim, bunlar ne? diye sordu.
Allah Teala: Bunlar Senin neslindir, buyurdu. (Adem Aleyhisselm bakt ki)
her insann iki gznn arasna mr yazl. lerinde bir adam vard ki, en ok
k saanyd. Adem Aleyhisselm: Ey Rabbim, bu kim? diye sordu. Allah
Teala: Bu Senin olun Davud'dur. Onun iin krk yl mr takdir ettim, diye
buyurdu. Adem Aleyhisselm: Ey Rabbim, onun mrn artr, dedi. Allah
Teala: Onun iin takdir ettiim mr bu kadardr, diye buyurdu. Adem
Aleyhisselm: Ey Rabbim, ben kendi mrmden altm seneyi ona verdim,
dedi. Allah Teala: istediini verdim, buyurdu. Sonra Allah Teala Adem'i
istedii kadar cennette oturttu. Sonra Adem Aleyhisselm oradan karld.
Adem mrn hesab ediyordu. lm melei kendisine geldi. Hazreti Adem
Aleyhisselm ona: Acele ettin, Bana bin yl mr takdir edildi, dedi. lm
156[93]
Tirmizi: Tefsir, A'raf Suresi: 3,4.

157[94]
79
melei: Doru syledin, ama Sen mrnn altm yln olun Davud'a
vermitin, dedi. Adem itiraz etti, nesli de itiraz etti. Adem ununtu, nesli de
unuttu, Resulullah Aleyhisselm buyurdu ki: O gnden sonra anlamalarn
yazlmas ve ahid tutulmas emredildi158[95].
et-Tirmiz bu hadisin hasen, garib olduunu sylemitir. 159[96]
27- Adem Aleyhisselm'n Yaratl le lgili Olarak Tirmiz'de Geen

Rivayetlerin erhi (Hadis No: 95-98)
"Allah, Adem'i yaratt zaman srtm svazlad" sz iin limler, iki ayr gr
beyan etmilerdir: Birinci gr: Bazlar svazlama (mesh) fiilini Allah
Teala'nm zatna layk olacak ekilde te'vil ederek bundan kasdn, Allah'n bir
eye "ol" diye emretmesi onun da oluvermesi, grevli (mvekkel) meleklerine
adem-oullarnn ruhlarn getirmelerini amretmesi zerine 'o meleklerin Adem
Aleyhisselm'n srtn svazlamalar ve ondan btn neslinin ruhlarn
karmalarnn olduu'nu sylemilerdir.
Allme Ebu's-Suud, "Rabb'in Ademoullarmn bellerinden (srtlarndan)
zrriyetlerini almt.." mealindeki ayet-i kerimenin tefsirinde bu gre yer
vererek yle demitir:
'Bu ifade hakikat manasna hamle di m i tir. Nitekim Ibnu Ab-bas radyallah
Anh'den yle bir hadis rivayet edilmitir: (Burada yukarda geen hadisi
zikrediyor) Sonra yle diyor: Bu, Adem Aleyhisselm'm btn neslini onun
srtndan bizzat kard manasna deildir. Onun srtndan kendi sulbnden
gelecek olanlarn ruhlarn karm, ve sonuna kadar bu ekilde devam etmitir.
"Rabb'in Ademoullarndan, onlarn bellerinden zrriyetlerini almt" ayeti
kerimesi de buna iaret etmektedir."
Allame Ebu's-Suud Rahmetullahi Aleyh sonra yle diror: 'Asl ortaya k yeri
Adem Aleyhisselm'm srt olduu iin, hadis-i eriflerde aradaki vastalar
zikredilmeksizin her iki topluluun durumu da toplu halde zikredilmitir.
Bundan kast, herkesin nesebinin Adem Aleyhisselm'a ktnn ifade
edilmesidir.
Ayet-i kerime, Resulullah Aleyhisselm'm dneminde yaam olan kafirlere
kar bir delil ve onlarn kendi mrikliklerini babalarna nisbet etmelerinin bir
fayda vermeyeceini ifade iin bildirilmi olduundan durum, onlarn
babalarnn srtlarndan karlmalar haline nisbetlerini gerektirmitir.... mer
Radyallah Anh hadisinde szn alnnn aklanmamas, olmadna delil
158[95]
Tirmiz: Tefsir, Hucurt Suresi.5

159[96]
80
tekil etmeyecei gibi, balayc da deildir.

Szn alnmasndaki gayenin, onlarn iin gereinden habersiz olduklarn ileri
srerek mazeret beyan etmelerine imkan brakmamak olduudur ve bu yolda
onlarn grlerine itiraz etmek iindir. Ayet-i kerimede de: "Bu, kyamet gn
'Bizim bundan haberimiz yoktu' dersiniz veya 'Daha nce babalarmz Allah'a
ortak komulard, biz de onlardan gelen bir soyuz bizi boa alanlarn
yaptklarndan tr yok eder misin?' dersiniz diyedir". eklinde buyuruluyor.
Bu Ayet-i kerime mriklere kar bir hccet olsun diye bildirilmi deildir;
nk sorumluluk dnyasnda bununla onlara nasihat edilmesini gerektiren bir
durum szkonusu deildir; zira insanlar arasndan hi kimse kendilerinden
alnm olan bu sz hatrlyor deildir.
Bu iddiaya da ayet-i kerimedeki cmle yapsndan yola klarak itiraz edilmi
ve ahid tutmann da ahid olmann da korunan bir ey olduu, bunlarn gizli bir
eylem olarak balayclk zelliinin bulunduu ileri srlmtr.
Anlam ise yledir: Biz sizin verdiiniz sz anmak ve onu size hatrlatmakla
yaptmz yaptk. Peygamberimize indirdiimiz kitapta onu size akladk.
Kfr ehli, kyamet gnnde "biz bundan, yani sz verme iinden habersizdik,
sorumluluk leminde de bize bunu hatrlatan olmad, eer bize onu bir hatrlatan
olsayd biz de gereine gre davranrdk" demeyesiniz diye size bu gerei
akladk.
kincisi: Allame Ebu's-Suud bundan nce ayetin manas zerinde yle diyor:
'Bu aklama insanlara, Allah Teala'nn yarattaki ftrat prensibini temsil iin
yaplmtr. Yce Allah, insanlardan kendi nefislerinde ve evrelerindeki tevhid
anlayna ve slam inancna gtren pek ok delilden bunu anlamalarn istiyor.
Peygamberimiz Aleyhisselm'da: "Her ocuk ftrat zere doar..." diye
buyurarak bu hususu dile getirmitir. Yce Allah'n u ayet-i kerimesinde de bu
ftrattan szedilmektedir: "Allah insanlarn ynn, kendisine gre yaratt
yaratma kanununa uygun olan dine evirir, Allah'n yaratmas deitirilemez".
Yani sizin yaratlnzdaki temiz ftrat deitirmeyiniz, Allah'n sizi yaratnda
koyduu gzel ftrata aykr hareket etmeyiniz".
Ebu's-Suud Rahmetullahi Aleyh sonra yle dyor: "Buradaki Misalle Allah
Teala'nn, insanlarn ruhlarn sahi tutmakla onlara kendi Rabb'liini anlamalar
iin yeterli imkan vermesi temsil edilmektedir. yle ki Allah Teala insanlara
doruyu kavraya-bilmeleri iin akl ve basiret vermitir, sonra akl ve
basiretlerini kullanarak hakka ulaabilmeleri iin gerek kendi nefislerinden,
gerekse evrelerindeki lemden onlara ayetlerini, delillerini gstermitir..."
Hadisin kalan ksm Allah Teala'nn u ayeti kerim e sindeki manaya uygundur:
"Andolsun ki, cehennem iin de birok insan yarattk. Onlarn kalpleri vardr
ama anlamazlar, gzleri vardr ama grmezler, kulaklar vardr ama iitmezler.
te bunlar hayvanlar gibi hatta daha sapktrlar. te bunlar gafillerdir".
Allame Ebu's-Suud bu ayetin tefsirinde yle diyor:
"Yani onlar cehenneme girmeleri zere yarattm, ama bu kendi iradeleri dnda
bir zorlama neticesi deildir. Ancak Allah onlarn hayatlar boyunca Hak yolu
81
hi semeyeceklerini, kendilerini zorlayan bir ey olmad halde daima batl

yolda srar edeceklerini nceden bilmektedir. Bu itibarla Yce Allah onlar,
cehenneme dalacak insanlar olarak yaratt. Bir ayet-i kerimede yle buyuruluyor: "Ben cinleri ve insanlar bana kulluk etsinler diye yarattm".160[1]
99 mam Malik'in Muvatta'ndan "Adem Aleynisselamn Yaratl" le lgili
Hadis: mam Malk Rahmetullahi Aleyh bu hadisi Kader Hakfanda
Konumaktan Nehy' babnda rivayet etmitir.
Abdulhamid ibni Abdurrahman bn, Zeyd bn l-Hattab dan rivaaye?eddiine
gre bir gn Hazreti mer Radyallah Anh Rabbim, Adem oullannm
bellerinden zrryetUnm alm ve on-En kendilerine ahid tutarak: 'Ben sizin
Rabbnz deg mym TJi Onlar: 'Evet, buna ahidiz dediler. Kyamet gn, biz
uTdan habersizdik demeyesiniz' ayet-i kerimesinden soruldu. meru-bnulHattab Radyallah Anh'de Resulullah Aleyhs-sZm-Ia beraberken de bu ayetten
sorulduunu duydum, Pey-gamZrAleyhisselam bu konuda syle buyurdu," diye
cevap verdi ve u hadisi rivayet etti:
"an pek yce olan. Allah, Adem'i yaratt, sonra sa eliyle srtn svazlad.
Oyleki oradan bir zrriyet kard ve: Bunlar cennet iin yarattm, onlar cennet
ehlinin amelini ilerler, buyurdu. Sonra srtn tekrar svazlad ve bir baka
zrriyet kard ve: Bunlar cehennem iin yarattm, bunlar da cehennem ehlinin
amelini ilerler, buyurdu. Bir adam: Ey Allah'n Resul, peki-ameller ne iin
yaplyor? diye sordu. Resulullah Aleyhisselm da: Allah bir kulu cennet iin
yarattysa onu cennet ehlinin ameline yneltir. Ta ki, cennet ehlinin ilerinden
bir i zere lr, bylece Allah da onu cennete sokar. Bir kulu cehennem iin
yarattnda da, ona cehennem ehlinin ilerini kolaylatrr, ta ki, cehennem
ehlinin ilerinden bir i zere lr, bylece Allah da onu cehenneme sokar, diye
buyurdu161[2].
28- 'Ademolunun, Anasnn Karnndayken Yaratl le lgili Olarak
Gelen Rivayetler
Sizden Birinin ilk Yaratl Paras Anasnn Karnnda u Kadar Sre
Bekletilir Hadisi
100. Bu hadisi Buhar Sahih'inin eitli blmlerinde rivayet etmitir. Kitabu
Bedu'1-Halk, C.4, s.lll'de 'Meleklerden Szedilmesi* babnda, C.4, s.l33'te
'Adem'in Yaratlmas1 babnda, Kitabu'l-Kader, C.8, s,122'de Kitabu'tTevhid'de, C.9, s.l35'te, 'Peygamber Kullarmz Hakknda Takdirimiz Daha
160[1]
161[2]
Muvatta Kader: 2
Yaynlar: 187-188.
82
nce Kesinlemiti" mealindeki ayetle ilgili babda bu hadisi zikretmitir.

Aada gelen metni Kitabu't-Tevhid'den aldk;
Adem u'be'den, o el-A'me'ten, o Zeydu'bnu Vehb'den, o da Abdullah ibnu
Mes'ud'dan Resulullah Aleyhisselm'n yle buyurduunu rivayet etmitir:
"Sizden birinin ilk nutfesi anasnn karnnda krk gn krk gece bekletilir.
Bundan sonra bu kadar zaman daha geince bir kan phts haline gelir, daha
sonra bu kadar bir zaman daha geince de bir et paras haline gelir. Sonra
Allah Teala ona melek gnderir, bu melee drt eyi yazmas zere izin verilir
(veya bu drt eyi yazmas emredilir): Rzkn ve ecelini, amelini, cehennemlik
(aki) mi yoks'a cennetlik (sad) mi olduunu yazar. Sonra Allah ona ruh fler.
Sizden biri cennet ehlinin iini iler, yleki cennet ile arasnda bir arn
boyundan fazla mesafe kalmaz, fakat yazg ne geer ve cehennem ehlinin iini
ilemeye balar, bylece cehenneme girer. Yine sizden birisi cehennem ehlinin
iini ileye durur, yleki cehennem ile arasnda bir arndan fazla mesafe kalmaz, ama kader ne geer ve cennet ehlinin iini ilemeye balar, bylece
cennete girer.162[3]
101- Baz Rivayetlerde de:
"Sizden birinizin" ibaresinin banda "Allah'a yemin olsun ki" ibaresi ziyade
edilmitir. Ayrca "sizden birinizin" yerine de "bir adam" ibaresi gemektedir.
Dier baz rivayetlerde de aradaki mesafe bir arn olarak deil de, iki arn
olarak zikredilmitir. Birtakm rivayetlerde ise bu mesafe bir kula olarak
gemektedir, 163[4]
102. Bu hadisi, bnu Mace Snen'inde, CIO, s.20-21'de Ttader* babnda, rivayet
etmitir. Orada senedini zikrettikten sonra yle diyor:
"Abdullah ibnu Mes'ud der ki; kendisi doru szl olan ve syledikleri de
dorulanan Peygamber Aleyhisselm bize yle bildirdi: ,
"Sizden birinin ilk nutfesi, anasnn karnnda krk gn bekletilir, sonra ayn
ekilde bir kan phts haline gelir, bu kadar zaman getikten sonra bir et paras
haline gelir. Sonra Allah Teala melei gnderir. Ona drt kelimeyi (drt
hususu) yazmas emredilir. Allah: Amelini, ecelini, rzkn ve cennetlik mi,
cehennemlik mi olduunu yaz, diye buyurur. Nefsim elinde (kudreti altnda)
olan Allah'a yemin olsun ki, sizden biriniz cennetle arasnda bir arndan fazla
mesafe kalmayncaya kadar cennet ehlinin iini iler, tam bu srada yazg ne
geer de bu kii, cehennem ehlinin iini ilemeye balar ve cehenneme girer.
Yine sizden biriniz cehennemle arasnda bir arndan fazla mesafe kalmayncaya
162[3]
Buhart: Bedu'1-Halk: 6
Yaynlar: 189-190.
163[4]
Buhar: Bedu'l-Halk: 6
Yaynlar: 191.
83
kadar cehennem ehlinin iini iler, tam bu srada kader ne geer, bu kii cennet
ehlinin iini ilemeye balar ve cennete girer. 164[5]
mam Mslim Sahih'inde bu hadisi muhtelif rivayetlerle vermitir. Bunlar bnu
Mes'ud'dan ve dier baz sahabilerden gelen rivayetlerdir. Zikredilmesinde pek
ok fayda grdmz iin bu rivayetleri burada zikredeceiz. 165[6]
103. Kastallan'nin Hami ine gre C.10, s.l9'de, geen . "Ademolunun Ana
Karnnda Yaratlmas Durumu" babnda yeralan rivayet:
Ebu Bekr ibnu Ebi eybe, Muaviye ve Veki'den, yine Muhammed ibnu Numeyr
el-Hemedn babasndan, ayrca Muaviye'nin babas ve Veki' ve ibnu Numeyr
el-Hemedn'nin babas el-A'me'ten, o Zeydu'bnu Vehb'den, o da Abdullah'dan
-yani bnu Mes'ud'dan-Radyallah Anhm, doru szl ve dorulanan,
Resulullah Aleyhisselm'n yle buyurduunu rivayet etmilerdir.
"Sizden birinin ilk nuftesi anasnn karnnda krk gn toplanr (bekletilir), sonra
bu kadar bir zaman sonunda bir kan phts haline gelir, sonra yine bu kadar bir
zamanda da bir et paras eklini alr. Sonra Allah Teala ona bir melei
gnderir. Melek ona ruh fler ve kendisine drt hususu yazmas emredilir:
rzkn ecelini, amelini, cennetlik mi cehennemlik mi olduunu. Kendinden
baka ilah olmayan Allah'a yemin ederim ki, sizden biriniz cennetle arasnda bir
arndan fazla mesafe kalmaymcaya kadar cennet ehlinin iini iler sonra yazg
ne geer ve bu kii cehennem ehlinin iini ilemeye balar, bylece cehenneme
girer. Yine sizden biriniz cehennemle arasnda bir arndan fazla mesafe kalmayncaya kadar cehennem ehlinin iini iler de sonra, kader ne geer ve bu
kii cennet ehlinin iini ilemeye balar, bylece cennete girer.166[7]
104. Veki'in Rivayetinde ise
"Sizden birinizin ilk nutfesi anasnn karnnda krk gece bekletilir" eklinde
gemekte, Cerir ve sa'nn rivayetlerinde ise "krk gn" olarak gemektedir. 167[8]
105. Yine Muaz'n u'be'den rivayetinde de
"Krk gn" yerine "krk gece" gemektedir. 168[9]
164[5]
bnu Mace: Mukaddime: 10

166[7]
Mslim: Kader: 1
Yaynlar: 192-194.
167[8]
Mslim: Kader: 1
Yaynlar: 194.
168[9]
Mslim: Kader: 1
Yaynlar: 194.
165[6]
84
106. Bu Hadisi erifte ise:

Muhammedu'bnu Abdullah'bni Numeyr ile Zuheyru'bnu Harb Sufyanu'bnu
Uyeyne'den, o Amru'bnu Dinar'dan, o Ebu't-Tufeyl'-den, o Huzeyfetu'bnu Ebu
Esd'den - yani Ebu Esd el-ifar- Peygamber Aleyhisselm 'dan gelen
rivayetlerle Rusulullah Aleyhisselm'n yle buyurduunu bildirmitir:
"Nutfe ana karnnda krk veya krkbe gece bekledikten sonra melek, o nutfeye
girer ve: Ey Rabbim, bu cennetlik mi yoksa cehennemlik mi olacak? diye sorar.
Ald cevab kaydeder. Sonra: Ey Rabbim, kadn m yoksa erkek mi olacak
diye sorar, Bununla beraber, ameli, eseri, eceli ve rzk yazlr. Sonra defterler
drlr. Buna bir ey ilave edilmez ve bundan bir ey eksiltilmez. 169[10]
107. Yine Sahih-i Mslim'de, Kastallan'nin Hami ine gre C.10, s.74'te geen
rivayet:
Ebu Tahir Ahmedu'bnu Amri'bni Serh'in bnu Vehb'den, onun Amrubnu'lHaris'ten, onun Ebu'z Zubeyr'il Mekkt'den rivayetine gre Amiru'bnu Vasile
Abdullahi'bnu Mes'd'un "aki -cehennemlik- anasnn karnnda aki olandr,
sad -cennetlik- bakasndan ibret alandr" diye sylediini duydum demi ye
Resulullah Aleyhisselm'n ashabndan Huzeyfetu'bnu Esd el-Gifar adl bir
zata gelerek: Bir adam herhangi bir amel ilemeden nasl aki -cehennemlikolur? diye sormutur. Huzeyfe ona cevabnda: Sen buna hayret mi ediyorsun,
ben Resulullah Aleyhisselm'n:
"Nutfenin ana karnna konmasnn zerinden krkiki gece getikten sonra Allah
ona bir melek gnderir, melek o nutfeye ekil verir, kulam, gzn, cildini,
etini, kemiini belirli hale getirir, sonra: Ey Rabbim, erkek mi yoksa kz m
olacak? diye sorar. Rab-bin diledii gibi hkmn verir, melek de kaydeder.
Melek sonra: Ey Rabbim, eceli ne kadar olacak? diye sorar. Rabbin dilediini
syler, melek de kaydeder, Sonra melek elinde sahife (kitap) ile ayrlr. Sonra
buna birey ilave edilmeyecei gibi bundan birey de eksiltilmez, diye
buyurduunu duydum, demitir.170[11]
108. Mslim'in Bu Babdaki Bir Rivayeti de yledir:
Muhammedu'bnu Ahmedi'bni Ebi Halef, Yahya'bnu Ebi Bu-keyr'den, o Zuheyr
Ebu Hayseme'den, o Abdullahi'bnu Atadan, o krimetu'bnu Halid'den Ebu'tTufeyl'in yle dediini bildirmitir: Ebu Seriha -yani Huzeyfetu'bnu Esd elGifr-nin yanna girdim, o
da bana Resulullah Aleyhisselm'n yle sylediini; u iki kulamla duydum,
169[10]
Mslim Kader: 2
Yaynlar: 194-195.
170[11]
Msim: Kader: 3
Yaynlar: 195-196.
85
dedi ve u hadisi rivayet etti:

"Nutfe, ana rahminde krk gece bekler, sonra melek ona ekil verir". Ravi
Zuheyr der ki: Zannederim bu arada, "onu ekillendiren melek" dedi, hadisin
devam: Melek: "Ey Rabbim, erkek mi yoksa kadn m olacak? diye sorar. Allah
onu erkek veya kadn klar. Sonra Melek: Ey Rabbim, dzgn m yoksa sakat
m olacak? diye sorar. Allah onu dzgn veya sakat klar. Sonra melek: Ey
Rabbim, rzk ne kadar olacak? eeeli ne zaman olacak? huyu nasl olacak? diye
sorar. Sonra Allah onu aki (cehennemlik) veya sad (cennetlik) klar. 171[12]
109. Huzeyfe'den Bir Rivayette de,
"Rahme mvekkel klman bir melek gnderilir. Allah bir eyi yaratmak diledii
zaman, Allah'n izniyle onu krk ksur gnde (tamamlar)" ksm ziyade
edilmitir. Bundan sonraki ksm yukarda geen hadisin devamnn ayndr.
172[13]
110. Enes ibnu Malik'ten merfu olarak rivayet edildiine gre de, Enes ibnu
Malik yle demitir:
"Allah Teala rahim iin bir melei mvekkel klmtr. Bu melek Ey Rabbim,
nutfe oldu , ey Rabbim, kan phts oldu, Ey rabbim et paras oldu, der. Allah da
ondan bir insan yaratmak dilediinde emrini bildirir. Melek: Ey Rabbim, kadn
m erkek mi, aki mi sad mi, rzk ne kadar, eceli ne zaman? diye sorar. Bu hal
zere anasnn karnndayken bunlar yazar173[14]
109-110. Hadislerin erhi:
"Cennetle arasnda bir zir'a (arn) kalm olur" denirken arada kalan mesafenin
ok ksa olduuna iaret edilmek istenmektedir.
Hadisi eriflerden anlaldna gre amellerin grnen taraflar, sadece belli
durumlar ortaya koyan iaretlerdir. lerin sonunda neye varaca ise kaderde
belirlenmitir.
mam Nevev erhinde: "Doru olan ve szleri dorulanan" sznn manasnn,
kendisi daima doru konuan ve vahiyle bildirdiklerinin doru olduu da zaman
iinde ortaya kan, eklinde olduunu belirtmitir.
Hadisin muhtelif rivayetlerinde, melein geldii vakit hakknda deiik bilgiler
171[12]
Mslim: Kader: 4
Yaynlar: 196-197.
172[13]
Mslim: kader: 4
Yaynlar: 197-198.
173[14]
Mslim : Kader: 5
Yaynlar: 198.
86
var. Alimler bunlar birletirmek iin yle demilerdir: Melek nutfenin ana
rahmine girmesinden itibaren ona mvekkel klnr ve gelimeleri gzetir,
zaman geldike Ey Rabbim, mutfe oldu, pht oldu, et paras oldu, der. Allah'n
izniyle her ne gelime olursa onu vaktinde belirtir. Allah Teala btn olanlar
daha iyi bilmektedir. Melein konumas ve tasarrufla bulunmas iin belirli
vakitler vardr: Birincisi: Allah Tea-la'nn nutfeyi yaratp onu pht haline
dnr kld zaman. Melek ilk olarak bu zamanda, bir ocuun teekkl
edecei hususunda bilgi sahibi olur. nk her nutfeden ocuk olmamaktadr.
Nutfenin sz edilen hale dnmesi ise krk gnden sonra olmaktadr, ite bu
zamanda melek ocuun rzkn, ecelini, amelini, cennetlik veya
cehennemlikliini yazar.
Melek, bundan sonra ayr bir zamanda baka bir tasarrufta bulunmaktadr ki, bu
da ocua ekil vermesidir, kulak, gz, deri, kemik, erkeklik veya diilik
uzuvlarnn ekillendirilmesi, melein bu ikinci tasarrufudur. Bu ise nc krk
gnn iinde olmaktadr. Bu sre de, phtnn et paras haline geldii sredir.
nc krk gn tamam olmadan ve ierisine ruh flenmeden ekil verme ii
tamam olur. nk ruh ancak ocuun ekli tam belirginletikten sonra flenir.
Hadisin rivayetlerinden birinde: "Nutfenin ana karnna konmasnn zerinden
krkiki gn getikten sonra Allah ona bir melek gnderir. Melek o nutfeye ekil
verir, kulan, gzn, cildini, etini, kemiini belirli hale getirir..." denmesi
hususunda mfessir Kad Beyzav ve bakalar yle diyorlar: 'Bunun, zahir
manasyla alnmamas gerekir. Zahir manasyla alnd zaman doru olmaz.
Burada kastedilen mana, kendisine ne tr bir ekil verileceinin yazmasdr.
Sonra baka bir vakitte bu yazlanlar yerine getirilir. nk ilk krk gnden
sonra ocua ekil verilmedii deten bilinmektedir. ocuun ekli, ancak
nc krk gnn
iinde belirir. Bu ise nutfenin, pht halinden et paras haline dnd sredir.
Nitekim Kur'an- Kerim'de de yle buyurulu-yor: "Andolsun ki, insan szme
amurdan yarattk. Sonra onu nutfe halinde salam bir yere yerletirdik. Sonra
nutfeyi kan phtsna evirdik, kan phtsn bir inemlik et yaptk, bir
inemlik etten kemikler yarattk, kemiklere de et giydirdir".
Drt ay tamamlanp cenine ruh flendikten sonra melek ona yeni bir ekil daha
verir.
Ruh fleme iinin ancak drt ay tamamlandktan sonra olduu zerinde btn
ilim adamlar ittifak etmilerdir. Buhar'nin Sahihinde yerala bir rivayette:
"sizden birinin ilk nutfesi, anasnn karnnda kr gn krk gece bekletilir. Bundan
sonra bu kadar zaman daha geince bir kan phts haline gelir, daha sonra bu kadar br zaman iinde bir et paras haline gelir. Sonra Allah Tea-la ona bir
melek gnderir, bu melee drt eyi yazmas zere izin verilir: Rzkn, ecelini,
amelini, cennetlik mi, yoksa cehennemlik mi olduunu yazar. Sonra ona ruh
flenir" deniyor. Burada "sonra" denmesinden anlaldna gre melein sz
edilen hususlar yazmas, nc krk gn getikten sonra olmaktadr. Dier
rivayetlerden anlalan ise, bu yazma iinin birinci krk gnden sonra
87
gerekletiidir. Buna cevap olarak denilmitir: "Sonra melek gnderilir..."

ksm, bataki "anasnn karnnda krk gn bekletilir" ibaresine atfedil m i tir.
Kendisinden nceki cmleye matuf deildir. "Sonra bu kadar zaman iinde kan
phts olur..." ksm ise bir ara cmle (cumletun mu'terida) mahiyetindedir. Bu
durum Arap dilinde oka grlr ve Kur'an- Kerim'de sahih hadislerde ve
Araplar arasnda dolaan szlerde bunun rnekleri oktur.
Kad Beyzav ve baka mfessirler derler ki: Melein bu hususlar yazmak zere
gnderilmesinin anlam, o melein bununla, sz edilen eyi yapmakla
emrolunmasdr. Yoksa esas itibariyle hadisi erif, melein zaten ana rahmine
mvekkel klnm olduunu gayet ak bir ifadeyle bildiriyor. Nitekim bundan
nce melein "Ey Rabbim nutfe oldu, ey Rabbim pht oldu" dedii bildiriliyor.
Enes ibnu Malik Radyallah Anh'n rivayetinde: "Allah ondan bir insan
yaratt zaman emrini bildirir. Melek: Ey Rabbim, kadn m, erkek mi..."
demesi bizim yukarda yaptmz aklamaya ters deildir. Burada melein
byle syledii, phtnn da et paras olduu belirtildikten sonra zikrediliyor.
Ama bununla yeni bir konudan sz ediliyor olduundan bu, szn balangc
saylr. Bununla ayr bir durumdan, ayr bir gelimenin balangcndan sz
ediliyor. Bu rivayette nce nutfenin hangi halden hangi hale dnt srayla
anlatlyor, ikinci ksmda da Allah'n nut-feyi pht haline getirmek istemesi
zerine melein ne konutuundan bahsediliyor. Ayrca melein rzk, eceli,
cennetlik veya cehennemlik olmas, ameli, kadnlk veya erkeklii yazmas, bu
hususlarn kendine bildirilmesi, gerekeni yapmak ve kendisine bildirilenleri
yazmakla emroluinmas neticesinde gereklemektedir. Allah Teala'mn bu
konudaki hkm, ilmi ve iradesi ise bu hdiseden nce belliydi. Allah'n ilmi,
ezilidir.
Hadiste "sizden birinizin cennetle arasnda bir arndan fazla mesafe
kalmaymcaya..." denirken o insann lme ok yaklat ve o-hali zere lmesi
neticesinde cennete girmesinin mmkn olduu bir anda durumunun
deiebilecei bildirilmektedir. Arada bir arndan fazla mesafe kalmad
belirtilirken dnyadaki herhangi bir kiinin varmak istedii yerle arasnda bir
arnhk mesafe kalmas halindeki yaknlna benzedii ifade edilmektedir.
Bu hadisin sylenmesinden maksad, sz edilen durumun genel bir ey olmayp
insanlar arasnda nadiren grlen bir durum olduunun ifade edilmesidir.
nsanlarn pek ok fenalk iledikten sonra iyilie dnmeleri Allah Teala'nn
ihsanndan ve rahmetinin geniindendir. insanlarn hayr halinden er haline
dnmeleri ise ok nadir ve son derece azdr.
"Rahmetim gadabm geti, rahmetim gadabma galib oldu" szndeki mana da
buna iaret ediyor.
insann hayr halinden er haline dnmesi gerek kfr, gerekse gnah ilemek
suretiyle cehenneme girmeyi gerektirecek bir ameli ilemekle olur. Ancak bu
ikisinin durumu farkldr. Birisi cehennemde ebed kalacak, dieri ise cesazm
ektikten sonra kacaktr. Kfr zere len cehennemde ebed kalacaktr. Allah'n birliini kabul eder halde lmesine ramen; dnyadayken gnahlar ilemi
88
olan ise, daha nce getii zere cehennemde ebed kalmayacaktr. Bu Hadiste
kaderin hak olduu ak ekilde ifade edilmektedir. Ayrca tevbenin daha nce
ilenmi gnahlar sildii bildiriliyor. Yine hadisten anlaldna gre insan ne
hal zere ldyse o hale gre hkm verilir. Ancak kfre dmeden gnah
ileyenlerin azab m grecekleri yoksa mafiret mi edilecekleri zerinde hkm
verecek olan Allah'tr. En dorusunu Allah bilir. 174[15]
29- Yce Allah'n Rahme Hitab le lgili Olarak Gelen Rivayetler
'Rahme Hitab' Hadisi
111 Bu Hadisi Buhar, kitabu't-Tefsir'de, Muhammed suresi konusunda,
C.6,s.l34'te, "Akrabalk Balarn Ko-panrsnz" mealindeki ayet-i kerime ile
ilgili babda rivayet etmitir.
Sleyman Muaviyetu'bnu Ebi Muzerred'den, o amcas Sad ibnu Yesr'dan, o da
Ebu Hureyre Radyallah Anh'den Resulullah leyhisselm'n yle
"Allah yaratklar yaratt. Bunu bitirince akrabalk ba, (rahm) kalkp
Rahman'n eteine yapt. Rahman: 'Brak' dedi. Akrabalk ba: 'Bu makam
benimle ilikinin kesilmesinden sana snma makamdr' dedi. Rahman: 'Senin
hakkn yerine getirene, (akrabalaryla balarn koparmayana) Benim vasl
olmama, ona yardmc olmama, senin hakkn yerine getirmeyerek akra-basyla
ilikiyi kesenle de Benim ilikiyi kesmeme raz deil misin?' diye sordu.
Akrabalk ba: 'Evet, razym Ey Rabbim' diye cevap verdi. Rahman: 'yleyse,
bu istediini sana veriyorum' diye buyurdu. Ebu Hureyre der ki: isterseniz
"Demek, idareyi ve hakimiyeti ele alrsanz hemen yeryznde fesat karacak,
akrabalk mnasebetlerini bile keseceksiniz yle mi?" ayetini okuyun 175[16]
112. Bukar'nin ayn babda senedi ebu Hureyre'ye dayanan bir baka
rivayetinde:
"Sonra Ebu Hureyre Radyallah Anh'n, Resulullah Aleyhis-selm'n, isterseniz
"Demek idareyi ve hakimiyeti ele alrsanz..." ayetini okuyun dediini
bildirmitir." denilmektedir. 176[17]
Yukardaki hadisi Buhar, Kitabu't-Tevhid'de ve Kitabu'l-Edeb'de de rivayet
174[15]
Buraya kadarki aklamalar imam Nevev'nin Mslim erhi'nden alnmtr.

Yaynlar: 198-201.
175[16]
Buhar: Tefsir; Muhammed Suresi: 1 (Ayrca Buharf, Edeb:13; Tevhid: 35; Mslim,
Birr:1
Yaynlar: 203-204.
176[17]
Buharf: Tefsir; Muhammed Suresi: 1 (Ayrca Buhar: Edeb:l3 Tevhid: 35; Mslim:Birr:
16)
89
etmitir. Mslim de kitabu'l-Edeb'de Nes ise Kitabu't-Tefsir'de rivayet

etmitir.177[18]
113. Trmiz'iii rivayetine gre de Abdurrahmani'bnu Avf Resulullah
Aleyhisselm'n yle sylediini duydu-unu bildirmitir:
"Allah buyurdu ki, Ben Allah'm, Ben Rahman'im, rahm' (akrabalk ilikisini)
yarattm ve onun iin kendi ismimden isim trettim, kim bunun hakkn yerine
getirerek akrabalk ilikisini srdrrse Ben de ona yakn olur; kendisine
yardmc olurum, kim de akrabalk bam koparrsa Ben de onunla
ilikiyi,keserim.178[19]
Tirmiz bu hadisin hasen, sahih olduunu belirtmitir.179[20]
114. Yine Ebu Davud da, hadisi Abdurrahmani'bnu Avf tan alarak onun yle
"Resulullah Aleyhisselm' yle konuurken duydum: Allah buyurur ki, Ben
Rahman'm, rahm (akrabalk ba) iin de kendi
ismimden bir isim trettim, kim akrabalk ilikisini srdrrse Ben de onunla
ilikiyi srdrr ona yardmc olurum, kim de akrabalk ban koparrsa Ben de
onunla ilikiyi keserim.180[21]
Ebu Davud bu hadisi, C.2, s.77'de "Akrabalk ilikisini Srdrme" babnda
rivayet etmitir.181[22]
111-114 Hadislerin erhi
"Akrabalk ba kalkt" denirken bunun bir cisim gibi ekillendi-rildii
belirtiliyor.
"Rahman'm eteine yapr" ifadesinin tefsirinde Kad Beyzav yle diyor:
nsanlar arasnda yaygn adete gre yardm dileyen, kendisinden yardm
denilenin eteine veya ridasnn bir kenarna yapt iin bu ifade
kullanlmtr. Eteine yapmakla yardm talebinde srar ettiine iaret edilmi
olabilir. Yani deta muhatabndan etei ile koruduu eyleri koruduu gibi
kendisini korumasn ve zerindeki eziyeti gidermesini istediini iaret etmektedir. Onun eteine yapp brakmamaktadr. te insanlar arasnda yaygn
olan bu durum akrabalk ba hakknda da mecaz olarak kullanlmtr.
et-Tayyib der ki: Burada mecazi anlamda bir benzetme vardr. yle ki
177[18]
Madve Yaynlar: 204.
178[19]
Tirmizt: Birr: 9
179[20]
Madve Yaynlar: 205.
180[21]
Ebu Davud; Zekat: 46
181[22]
90
akrabalk bann ve onun ilikinin srdrlmesine olan ihtiyac, ilikinin

kesilmesinden kanmadaki durumu, dilekte bulunduu kimsenin eteine
yapm bir ihtiya sahibinin durumuna benzetiliyor. Bu benzetmeden hareketle
benzetilen iin kullanlan ifade, oradaki durumu eitli ynlerden ortaya
koymas itibariyle benzetilen iin de aynen kullanlmtr.
el-Kabis der ki, Ebu Zeyd, bazlarnn anlamakta glk ekecei iin
"Rahman'm etei" ibaresini sylemekten ekindi ve "bu ibare rivayette
gemekle beraber Allah' tenzih iin sylemiyorum" dedi.
Buradaki mana bir melek kalkp onun adna konutu eklinde 'muzaafn hazf1
esasna da mebni olabilir. Ayrca bir rnek verme ve mecaz manas da
tayabilir.
Hadisin tmnden anlalan mana ve maksat; akrabalk bann nemli bir ey
olduu, akrabalk ilikilerini srdrenin faziletli, bu ilikileri kesenin de
gnahkar olduudur.
Allah Teala'nm akrabalk balarm srdrene vasl olmas, onlara acyp
merhamet etmesidir; akrabalarla ilikiyi kesenle ilikiyi kesmesi ise, ona
acmam as dr.
Nevev diyor ki: Akrabayla ilikiyi srdrmek genel manada va-cibdir, ilikiyi
kesmek ise gnahtr. likiyi srdrmenin de dereceleri vardr. Baz dereceler
dier bazlarndan stndr. Ebu Bek-re Radyallah Anh'den merfu olarak
rivayet edilen bir hadiste:
"Allah'n, ahiretteki cezasn saklamakla birlikte dnyadayken cezasn vermekte
en ok acele ettii gnahlar, taknlk ve akrabayla ilikiyi kesmektir". Bu hadisi
Ahmed ibnu Hanbel rivayet etmitir. Yine Ahmedu'bnu Hanbel'in Sevban'dan
merfu olarak rivayet ettii bir baka hadis yledir: "Kimin ecelinin
geciktirilmesi ve mrnn uzatlmas houna giderse akrabayla ilikiyi
srdrsn". Her eyin en dorusunu bilen Allah'tr. 182[23]
30- Namazla lgili Rivayetler
Namazlarn Farz Klnmas ve sra Hadisi
115. Bu hadisi Buhar, C.l, s.78-79'da,' Namazlar sra'da Nasl Farz Klnd?'
balkl babda rivayet etmitir:
Yahya'bnu Bukeyr, el-Leys'den, o Yunus'tan, o bnu i-hab'dan, o da Enesu'bnu
Malik Radyallah Anh'den, Ebu Zer Radyallah Anh'n Resulullah
Aleyhisselm'dan yle bir hadis rivayet ettiini bildirmitir:
"Ben Mekke'deyken evimin tavan yarld ve oradan Cibril Aley-hisselm indi,
gsm yard, orasn zemzem suyu ile ykad,sonra hikmet ve iman dolu altn
bir testi getirdi, onu benim gsme boaltt, sonra oray kapatt, sonra Benim
182[23]

Yaynlar: 206-207.
91
elimden tuttu ve beni dnya gne ykseltti. Dnya gne geldiimde Cibrl
Aleyhi s selm gn kapcsna: 'A' dedi. Beki: 'Kim o?1 diye sordu. Cibrl
Aleyhisselm: 'Cibril* diye cevap verdi. Kapc: "Yannda kimse var m?1 diye
sordu. Cibrl Aleyhisselm: 'Evet, benimle birlikte Muhammed Aleyhisselm
var' dedi. Kapc: 'Ona eli gnderildi mi?' diye sordu. Cibril Aleyhisselm:
'Evet' diye cevap verdi. Kapy anca dnya gne girdik. Orada oturan bir
adam grdk, sanda da solunda da birtakm insanlar vard. Sa tarafna
baktnda glyor, sol tarafna baktnda alyordu. (Yanna varnca): 'Salih
Peygambere ve Salih evlada merhaba' dedi. Cibril'e: 'Bu kim?' diye sordum.
"Bu, Adem Aleyhisselm'dr. u sanda ve solundaki insanlar ise onun
evlatlarnn ruhlardr. Sada olanlar cennetliklerdir, solunda yeralan ahslar ise
cehennemliklerdir. Bu yzden sa yanma bakt zaman gler sol yanna bakt
zaman da alar." dedi. Bundan sonra ikinci ge karldm. Cebrail orann
kapcsna: 'A' dedi. Bu gn kapcs da birincinin sylediini syledi. Sonra
kapy at". Ravi Enes Radyallah Anh der ki: 'Peygamber Aleyhisselm,
gklerde Adem, Idris, Musa, sa ve brahim salavatullahi aleyhim ecmain
Peygamberlerle Karlatn belirtti, ancak menzillerini tesbit etmedi. Sadece
Adem Aleyhisselm'la dnya gnde ibrahim Aleyhisselm ile de altnc gkte
karlatn zikretti1. Enes Radyallah Anh, sznn devamnda yle diyor:
"Cebrail, Peygamber Aleyhisselm Idris Aleyhisselm in yanndan geirdiinde O: 'Salih Peygambere, salih kardee merhaba' dedi. Peygamber
Aleyhisselm buyurdu ki, 'Cebrail'e: Bu kimdir? diye sordum. Cebrail
Aleyhisselm: Bu Idris'tir, diye cevap verdi. Sonra Musa Aleyhisselm'in
yanndan getim, O da: "Salih, kardee, salih Peygambere merhaba" dedi.
Cebrail Aleyhissem'a bu kimdir diye sordum. "Bu Musa'dr" dedi. Sonra sa
Aleyhisselm'n yanndan getim. O da: "Salih kardee, salih Peygambere
merhaba" dedi. Cebrl Aleyhisselm'a: "Bu kimdir" diye sordum. Ceb-rl
Aleyhisselm: "Bu brahim Aleyhisselm'dr" dedi'. 'Kavilerden bnu ihab der
ki: 'Bana ibnu Hazm, bnu Abbas ile Ebu Hayye el-Ensar'nin daha sonra
Resulullah Aleyhisselm'n yle sylediini rivayet, ettiklerini haber verdi:
'Sonra yine ykseltildim, yle br yere vardm ki, kalemlerin gcrtsn duyar
oldum.' ibnu Hazm ve Enesu'bnu Malik Resulullah Aleyhisselm'n yle
sylediini bildirmilerdir: "Allah Azze ve Celle mmetime elli vakit namaz
farz kld. Bylece geri dndm, Musa Aleyhis-sem'n yanndan geerken:
"Allah senin mmetinin zerine neyi farz kld?" diye sordu. Ben de: "Elli vakit
namaz" diye cevap verdim. Musa Aleyhisselm 'Rabbine dn, senin mmetin
buna g yetiremez', dedi. Ben de geri dndm, Rabbim bir cz'n indirdi.
Sonra tekrar Musa Aleyhi s selm'a geldim: "Rabbim benim iin yansna
indirdi" dedim. Musa Aleyhisselm: 'Rabbine dn, senin mmetin buna da g
yetiremez' dedi. Rabbime dndm, Rabbim bir cz'n daha indirdi. Yine
Musa'ya geldim, "Rabbine dn, senin mmetin bu kadarna da g yetiremez"
dedi. Rabbime tekrar gittim, Rabbim: "Onu be vakite indirdim, ama bu be
vakit iin elli vakit sevab var. Benim indimde sz deitirilmez" diye buyurdu.
92
Sonra tekrar Musa Aleyhisselm'a geldim. Yine "Rabbine dn" dedi. Ben de:
"Rabbimden haya ettim" diye cevap verdim. Sonra Cibril Benimle beraber kt,
benimle sidret'l-Mnteha (en son nokta)'ya kadar geldi. Orada onu, ne
olduunu bilmediim renkler kaplad. Sonra cennete alndm, baktm ki ierde
inciden boncuk dizileri var, topra ise misktendir 183[24]
115. Hadisin erhi
Hadiste Resulullah Aleyhisselm "evim" diyerek hdisenin vukua geldii
zamanda iinde bulunduu evi kendine nisbet etmitir. Bu o anda o evde
bulunmas anlam tar. nk en ufak bir iliki iin bu nisbet szkonusu
olabilir. Esas itibariyle o anda Resulullah Aleyhisselm'm mm Hani'nin
evinde bulunduu sabit olmutur. Altn testinin kullanlmas Resulullah
Aleyhisselm'm kalbinin temizlii dolaysyladr. Bu hdise Mekke'de altn eya
kullanlmas haram edilmeden nce meydana gelmiti. Testinin iman ve hikmet
dolu olmas, iman ve hikmete ulatrmas asndan, sebebin msebbible
isimlendirilmesi olabilir. lmn alaca ko olarak getirilmesi gibi, hissedilenle,
ma'kul olann inkiaf iin yaplm bir temsil de olabilir.
Hikmek, Allah' biime (marifetullah) ile ilgili hkmlere taalluk eden ilmi bilme,
basireti gelitirme, nefsi terbiye etme, hakk grp ona gre amel etme, nefsi bo
arzulara ve batl eylere taklmaktan alkoyma anlamna kullanlan bir ibaredir.
Buradaki hikmetle Peygamberliin kastedildii de sylenmitir. Ayn ekilde
hikmetin Allah'tan bahedilen bir anlay olduu da sylenmitir.
Cibril Aleyhsselam, iman ve; hikmet dolu testiyi Resulullah Aleyhisselm'n
gsne boalttktan sonra oray kapatm ve dolu bir kabn mhrlenmesi gibi
mhrlemitir. Allah Teala Onda Peygamberliin btn ynlerini birletirmi
ve Onu Peygamberlerin sonuncusu, mhr klmtr. Onu mhrlemi,
dmanlar Ona ulamak iin bir yol bulamamlardr. nk mhrl bir ey
muhafaza altndadr. Bunu, Onda esma-i hsna'nm parltsnn en gzel ekilde
belirmesi, kuvvetlenmesi ve Onun en yksek makamda sebat etmesi iin
yapmtr. Melek, Cibril Aleyhisselm'n Peygamber Aleyhisselm, iin: "Ona
eli gnderildi mi?" diye sorarken, gklere ykselmesi iin bir elinin gnderilip
gnderilmediini sormaktadr, yoksa Peygamberlik vazifesinin verilip
verilmediini sormamaktadr.
Adem Aleyhisselm: "Salih evlada merhaba" diyor. Merhaba kelimesi bir
yerden geleni karlarken kullanlr. Adem Aleyhisse-lm'n; salih kelimesini
kullanmas da, bu kelimenin dier btn gzel zellikleri de iine alan bir mana
tamas dolaysyladr.
"Rabbim bir cz'n indirdi" denirken namazn be vaktini indirdiini
kastetmektedir, indirme konusunda deiik rivayetlerde farkl bilgiler yerahyor.
183[24]
Buhari: Salat: 1
Yaynlar: 211-213.
93
Baz rivayetlerde beer beer, baz rivayetlerde onar onar indirildii belirtiliyor.
Sabit olan rivayetlere gre beer beer indirildii anlalmtr.
Hafz ibnu Hacer der ki: "Onu be vakte indirdim fakat bu be vakit iin elli
vakit sevab var" cmlesi "Kim bir iyilik getirirse ona on kat sevab vardr"
mealindeki ayet-i kerimeye uymaktadr.
Burada be vaktin farz klnmasndan, vitir namaz gibi be vakitten fazla
namazlarn farz olmadna delil getirilmitir.
Hadisten, bir emrin, o emirle amel edilmeden nce de neshedi-lebilecei
anlalyor. Mutezile ise bu gre itiraz etmitir. Ancak neshin tebliden yani
Peygambere bildirmeden nce gereklemeyecei hususunda btn ilim
adamlar ittifak etmilerdir.
"Benim indimde sz deitirilmez" sznn manas "Benim indimde kesinlik
kazanm bir hkm deitirilmez" -dir. Muallakta olanlar ise byle deildir.
Allah bunlardan istediini siler, istediini de kesinletirir.
Peygamber Aleyhisselm'n namazn azaltlmas iin Rabbine mracaat etmesi,
birinci hkmn kesinlik kazanm bir hkm olmadm gsteriyor.^ Resulullah
Aleyhisselm "Rabbimden haya ettim" demesi, bundan sonra yine indirilmesini
istemesinin, bu be vakiti de tamamen kaldrmasn istemek olacan dnmesindendir. nk her gidiinde be vakit namaz indirilmitir. Her keresinde be
vakit namaz indirilince artk be vakitten de indirilmesini nasl isteyebilir.
zellikle Allah Teala:"Benira indimde hkm deitirilmez" diye duyurduktan
sonra.Sidret'l-Mnteha, gklerin en stndedir. Meleklerin ilmi oradan teye
geemedii iin, mnteha (biti yeri) olarak adlandrlmtr. Resulullah
Aleyhisselm'dan bakas oradan ileri geememitir. Yahut ehidlerin ruhlar
oradan teye geemedii iin bu adla adlandrlm olabilir.
Cennetin toprann miskten olmas, misk kokulu olmas demektir.184[25]
Sahh-i Mslim'den Namazn Farz Klnmasna Dair Hadis
116. Hadis, Kastallan'nin Hami'ine gre C.2, s.53'te 'Resu-hllah
Aleyhsselm'n sra's ve Namazn Farz Klnmas babnda gemektedir.
eybanu'bnu Ferruh Hammadu'bnu Selem'den, o Sabit el-Bunan'den, o da
Enesu'bnu Malik Radyallahu Anh'den Resulul-lah Aleyhisselm'n yle
"Bana "Burak1 getirildi ki o, beyaz uzuneekten iri, katrdan kk bir
hayvandr. Ayan gznn grebildii yere kadar atar. Ona binerek Beytu'lMakdis'e geldim. Onu Peygamberlerin bineklerini balad halkaya baladm.
Sonra Mescide girdim, orada iki rek*at namaz^ kldm, sonra ktm. Cibril
Aleyhisselm bir arab bir de sijt kab getirdi, ben st tercih ettim. Cibril
Aleyhisselm 'Ftrat, yani doruluu tercih ettin' dedi. Sonra bizi ge ykseltti.
184[25]
Kastallan erhi, C.l, s.382.

Yaynlar: 213-215.
94
Cibril Aleyhisselm kapnn almasn istedi. Kendisine: "Sen kimsin?" diye

soruldu. "Cibril" diye cevap verdi. "Beraberinde kim var?" denildi. "Muhammed
Aleyhisselm" diye cevap verdi. "Ona eli gnderildi mi?" diye soruldu.
"Gnderildi" diye cevap verdi. Bir de teyzeoullar sa ibnu meryem Yahya ibnu
Zekeriyya ile karlatm. Beni gzelce karladlar ve benim iin hayr dua
ettiler. Sonra nc kat ge ykseltildik. Cibril kapnn almasn istedi.
"Sen. kimsin?" diye soruldu. "Cibril" diye cevap.verdi. "Beraberinde kim var?"
denildi. "Muhammed Aleyhisselm" dedi. "Ona eli gnderildi mi?" diye
soruldu. Cebrl Aleyhisselm 'Eli gnderildi' dedi. Kapy bize at. Bir de
Adem Aleyhisselm ile karlatm. Beni gzelce karlad ve Bana hayr dua
etti. Sonra Cebrl bizi ikinci ge ykseltti. Cibril Aleyhisselm, kapnn
almasn istedi. "Sen kimsin" diye soruldu. "Cibril" diye cevap verdi.
"Beraberinde kim var?" denildi. "Muhammed" dedi. "Ona eli gnderildi mi?"
diye soruldu. "Gnderildi" dedi. Kapy at. Bir de kendisine gzelliin
(insanlarn nasibi olan gzelliin tamamnn) yans verilen Yusuf ile karlatm.
Beni gzelce karlad ve Bana hayr dua etti. Sonra drdnc kat ge
ykseltildik. Cibril Aleyhisselm kapnn almasn istedi. "Kim o?" diye
soruldu. "Cibril" dedi. "Beraberinde kim var?" denildi. "Muhammed" diye cevap
verdi. "Ona eli gnderildi mi?" diye soruldu. "Eli gnderildi" dedi. (grevli)
bize kapy at. dris Aleyhisselm ile karlatm. Beni gzelce karlad ve
Bana hayr dua etti. Allah Te^la: "Onu yce bir yere ykselttik" dedi. Sonra
beinci kat ge- ykseltildik. Cibril kapnn almasn istedi. "O kim?" diye
soruldu. "Cibril" diye cevap verdi. "Yannda kim var?" denildi. "Muhammed"
diye cevap verdi. "Oha eli gnderildi mi?" diye soruldu. "Gnderildi" dedi.
Grevli bize kapy at. Orada da
Harun Aleyhi s s elam ile karlatm. Beni gzelce karlad ve Bana hayr dua
etti. Sonra altnc kat ge ykseldik. Cibril Aley-hisselm kapnn almasn
istedi. "O kim?" diye soruldu. "Cibril" diye cevap verdi. "Yannda kim var?"
diye soruldu. "Muhammed" diye cevap verdi. "Ona eli gnderildi mi?" denildi.
"Gnderildi" dedi. Grevli kapy at. Orada da Musa Aleyhisselm ile
karlatm. Beni gzelce karlad ve Bana hayr dua etti. Sonra yedinci kat
ge ykseldik. Cibril kapnn almasn istedi. "Beraberinde kim var?" diye
soruldu. "Muhammed" diye cevap verdi. "Ona eli gnderildi mi?" denildi.
"Gnderildi" dedi. Orada da srtn Beyt-i Ma'mur'a dayam vaziyette ibrahim
Aleyhisselm' grdm. Her gn oradan yetmi bin melek giriyor kendisine geri
dnmyorlard. Sonra (Cibril) Sidret'l-Mnteha'ya gitti. Sidret'l-Mnteha
aacnn yapraklar fillerin kulaklarna benziyordu, meyveleri de kpler gibiydi.
(Sidre'yi) Allah'n emrinden her ne kapladysa kaplad, ekli deiti, o andaki
gzelliini Allah'n yaratklarndan hibiri anlatamaz. Rabbim orada Bana vahyettiini vahyetti. Bana bir gn ve gecede elli namaz farz kld. Musa
Aleyhisselm'n yanna geri indim, "Rabbin mmetinin zerine ne farz kld?"
diye sordu. "Elli namaz" dedim. "Rabbine dn azaltmasn iste, senin mmetin
buna g yetiremez, ben israil oul lan m imtihan ettim ve durumlarn grdm"
95
dedi. Rab-bime dndm: "Ey Rabbim, mmetime farz kldn hafiflet" dedim.
Be namaz indirdi. Musa'ya vardm "Rabbim be namaz indirdi" dedim "Senin
mmetin bu kadarna da g yetiremez. Rabbine geri dn ve yine azaltmasn
iste" dedi. Bylece Rabbim Tebareke ve Teala ile Musa Aleyhisselm arasnda
gidip -geldim. Sonunda Hak Teala: 'Ey Muhammed, klnmas istenen namaz,
bir gn ve gecede be namazdr. Her bir namaza on kat sevab verilir. Bylece bu
elli namaz yerine geer. Kim bir iyilik dnr de yapmazsa ona bir iyilik sevab
yazlr. Kim de dnd iyilii yaparsa ona on kat sevab yazlr. Kim de bir
ktlk dnr de yapmazsa, ona bir gnah yazlmaz, ktl ileyene sadece
(yapt ktlk mislinde) bir gnah yazlr" diye buyurdu. Sonra tekrar Musa
Aleyhissalm'n yanna indim, durumu Ona bildirdim. "Rabbine don,
azaltmasn iste," dedi. Resulullah Aleyhisselat ve Sellem der ki, Ben:
"Rabbime o kadar gittim ki, artk O'ndan haya ederim' diye cevap verdim. 185[26]
116. Hadisin erhi
Dil limleri derler ki, Burak Resulullah Aleyhisselm'n Isra gecesi bindii
binein addr. et-Tahrir sahibi kitabnda, ez-Zebid'de Muhtasaru'l-Ayn'da
Burak'n Peygamberlerin bindikleri binek olduunu sylemitir. Nevev bu
binein hzl olduu iin Burak olarak adlandrldn sylemitir. Parltl ve
parlak olduu iin byle adlandrldn syleyenler de olmutur.
Hadiste getii zere Peygamberlerin bineklerini halkaya balamalara, insanlara
bu konuda rnek olmalar iindir, ihtiyatl hareket etmek ve sebeplere
bavurmak hususunda insanlara rnek olmaktadrlar. Byle yapmak kiinin
Allah'a tevekkl etmesine bir zarar getirmez.
Hadiste geen ftrat, slm ve doruluk olarak aklanmtr. St de bunun
semboldr. Temiz, ienler iin rahatlk verici ve iildikten sonra da bir
ktle yol amayan bir iecek olmas itibariyle ftrata benzetilmitir. arap ise
ktlklerin anasdr ve fenalklara yolaar. (Buraya kadarki aklamalar Nevev
erhinden alnmtr).
Cebrail Aleyhisselm'n ierideki grevli melein "Kimsin" sorusuna "Cibril"
diye cevap vermesinde bir edep ls vardr. Birisi kapy ald zaman "Sen
kimsin?" diye sorulursa, cevab verenin, ismini sylemesi en uygun olandr.
"Benim" diye cevap verilmemelidir. Hadis-i erifte de bu ekilde cevap
vermekten menedil-mektedir. nk bu tarz bir cevabn sorana bir faydas
yoktur. Hadisten anlaldna gre bir yere girerken izin istemek de
mstehabdr.
Adem Aleyhisselm'n Resulullah Aleyhisselm' karlarken 'merhaba'
demesinde ve onun iin hayr dua etmesinde, fazilet sahibi insanlar tatllk ve
gler yzllkle karlamann, onlarla gzel konumann ve onlar iin dua
185[26]
Mslim: man: 259

Yaynlar: 217-221.
96
etmenin gerektiine iaret vardr. Haklarnda dua edilenler, dua edenlerden, daha
hayrl olsa da. Burada ayn zamanda, bir kimsenin ucba ve dier nefsan
ktlklere kaplmayacandan emin olunduu zaman, onu yzne kar
vmenin caiz olduuna iaret vardr.
"Srtn Beyt-i Ma'mur'a dayam vaziyette brahim Aleyhisselm' grdm"
ifadesini aklarken Kad Beyzav: Buradan anlaldna gre kble tarafna
dayanmak ve srtn kbleye evirmek caizdir, diyor.
bnu Abbas ve daha baka mfessirler, Sidret'l-Mnteha'nn bu adla
adlandrlmasnn sebebinin, meleklerin ilminin buradan teye geemeyii ve
Resulullah Aleyhisselm'n dnda kimsenin
oradan ileri geememi olmas, olduunu belirtmilerdir. Abdullah ibnu
Mes'ud'un da yle syledii bildirilmitir: zerinden den her ey, o noktada
durduu, Allah'n emriyle altndan ykselenler de o noktada kald iin, bu ad
almtr. (Nevev erhi'nden).
"Rabbime dndm" sznn manas "ilk keresinde Rabbime mnacaatta
bulunduum yere dndm, orada ikinci bir kez Rabbime mnacaatta bulundum"
dur. "Rabbimle Musa Aleyhisselm arasnda gidip geldim" derken de Resulullah
Aleyhisselm, Rab-bine mnacaatta bulunduu yerle Musa Aleyhisselm
arasnda gidip geldiini,, kasdetmektedir. 186[27]
117. Snenu'n-Nes'den Namazlarn Farz Klnmas Hadisi, Kitabu's-Salat,
C.1,S.217, Enesu'bnu Malik'in hadisinin senedinde ravilerin ihtilaflarn
zikrettikten sonra yle diyor:
Enesu'bnu Malik, Malik ibnu Sa'sa'a Radyallah Anhuma'dan Resulullah
Aleyhisselm'in yle buyurduunu bildirmitir:
"Ben evde uyku ile uyanklk arasnda idim, kii ve onlardan da ortada duran
bana yaklat. Bana iman ve hikmet dolu bir altn testi getirildi. (Cibril)
boazmdan karn boluuma kadar gsm yard. Kalbimi zemzem suyu ile
ykayp iman ve hikmet ile doldurdu. Sonra eekten byk katrdan kk bir
hayvan getirildi. Sonra Cibril Aleyhisselm ile birlikte ktm. Dnya gne
vardk. "O kim" denildi. Cibril Aleyhisselm: "Cibril" diye cevap verdi.
"Beraberinde kim var?" diye soruldu. "Muhammed" dedi. "Ona eli gnderildi
mi? Merhaba ona, ne gzel geli onun gelii" denildi. Adem leyhisselm'n
yanma vardm, ona selm verdim, "Peygamber ve oul olarak merhaba sana"
dedi. Sonra ikinci ge ulatk, "Kim o?" diye soruldu. Cibril leyhisselm:
'Cibril' diye cevap verdi. "Beraberinde kim var?" denildi. "Mhammed" diye cevap verdi. Burada da ayn eyler oldu. Oradan Yahya ve Isa leyhisselm'n
yanna gittim, kendilerine selam verdim. "Karde ve Peygamber olarak sana
merhaba" dediler. Sonra nc ge vardk. "Kim o?" diye soruldu. Cibrl
leyhisselm: "Cibril" diye cevap verdi. "Beraberinde kim var?" diye soruldu.
186[27]
97
"Mhammed" dedi. Ayn durum oldu. Burada Yusuf leyhisselm'n yanma gittim, kendisine selm verdim. "Karde ve Peygamber olarak merhaba sana" dedi.
Sonra drdnc ge vardk, ayn eyler burada da oldu. Burada dris
Aleyhisselm'la karlatm, kendisine selm verdim, o da: "Merhaba, ey karde
ve Peygamber" dedi. Sonra beinci ge vardk, ayn eyler oldu. Burada Harun
Aleyhis-selm'n yanna gittim, kendisine selam verdim; o da: "Merhaba ey
karde ve Peygamber" dedi. Sonra altnc ge vardk, ayn eyler oldu. Orada
Musa leyhisselm'm yanna gittim, kendisine selam verdim, o da: "Merhaba,
ey karde ve Peygamber" dedi. Kendisinden ileri geince alad, "Seni alatan
nedir?" denildi. "Ey Rabbim, Benden sonra gnderdiin u delikanlnn
mmetinden cennete girecek olanlar, Benim mmetimden cennete girecek
olanlardan daha ok ve daha stndr" diye cevap verdi. Sonra yedinci ge
vardk, ayn eyler oldu. Orada brahim Aleyhis-selm'n yanna gittim.
Kendisine selm verdim, O da: 'Merhaba ey oul ve Peygamber1 dedi. Sonra
Beyt-i Ma'mur yanma ykseltildi. Orada hergn yetmi bin melek namaz
klyor, oradan ktklarnda bir daha oraya dnmyorlar. Sonra Sidret'lMnteha Benim yanma getirildi. Meyveleri hecer kpleri gibi, yapraklar da
fillerin kulaklar gibi idi. Altndan drt rmak akyordu. Bunlarn ikisi gizli ikisi
de ak rmakt. Gizli olan iki rmak cennetteydi. Ak olan iki rmak ise Nil ile
Frat. Sonra Bana elli namaz farz klnd. Musa Aleyhissalm'a geldim, "Ne
yaptn?" diye sordu. "zerime elli namaz farz klnd" dedim; "Ben insanlar
senden daha iyi tanrm. Ben srailouilann pek iddetli bir imtihana tabi tuttum.
Senin mmetin buna g yetiremeyecek, Rabbine dn Sana farz kldn
azaltmasn iste", dedi. Rabbime dndm, zerime farz kldm azaltmasn
istedim. Krk namaza indirdi. Sonra yine Masu Aleyhisselm'a dndm. "Ne
yaptn" diye sordu. Rabbim krk namaza indirdi" dedim. Bana ilk keresinde
sylediklerine benzer eyler syledi. Rabbime dndm, Rabbim otuza indirdi,
Musa Aleyhisselm'a geldim. Yine ilk kez sylediklerinin benzerini syledi.
Rabbime dndm, yirmiye indirdi, sonra ona indirdi sonra da bee indirdi. Sonra
Ben de: 'Ben tekrar Rabbime gitmekten haya ederim' dedim. "Farzm
kesinletirdim, kullarmn ykn hafiflettim. yilie on kat sevab veririm" diye
nida edildi". 187[28]
117. Hadis-i erifin erhi
Resulullah Aleyhisselm " kiiden ortada duran bana yaklat" diye
buyuruyor. Resulullah Aleyhisselm'dan rivayet edildiine gre: "Bana Cibril,
srafil ve bir melek daha geldi" diye buyurmutur, ite bu hadiste sz edilen
kii bunlardr. de bir adam ekline brnmlerdi, ilerinden biri Resulullah
187[28]
Nes: Salat: 1
Yaynlar: 223-227.
98
Aleyhisselm'in yanna yaklamt.

Bu rivayette Resulullah Aleyhisselm'n Harun Aleyhisselm ile beinci kat
gkte karlat bildiriliyor. Bir baka rivayette ise Onunla drdnc kat gkte
karlat ifade ediliyor. Ancak bu rivayet, yani Harun Aleyhisselm ile beinci
kat gkte karlatn bildiren rivayet, daha shhatlidir. En dorusunu Allah
bilir.
Hadiste Resulullah Aleyhisselm'n iki gizli, iki de ak rmak grd
bildiriliyor. Biz bunun zahir manasna inanr hakikatte ne olduunu ise Allah
Teala'ya havale ederiz. zellikle unu deriz, su Allah'n gkten indirdii bir
rahmetidir. Cennet de rahmet mekandr. Yce Allah ayet-i kerimede yle
buyuruyor: "Gkten suyu ll indirdik de, onu yerde durdurduk". En
dorusunu Allah bilir, hadis-i erifte bu iki nehrin havzalarnda oturan insanlarn
ileride Mslman olacaklarna ve onlarn vastasyla islam'n baka blgelere
yaylacana iaret edilmi olabilir. 188[29]
118. 'Namazlarn Farz Klnmas Hadisini' en-Nes, CJ^221'de de yle rivayet
etmitir:
bnu ihab, Enes ibnu Mlik ile bnu Hazm Radyallah Anh'n Resulullah
Aleyhisselm'n yle buyurduunu rivayet ettiklerini sylemitir:
"Rabbim elli namaz farz kld. Bununla dndm. Musa Aleyhis-selm'n
yanndan geerken bana: "Rabbin mmetine ne farz kld?" diye sordu. Ben de:
"Onlara elli namaz farz kld" dedim. Musa Aleyhisselm Bana: "Rabbine dn,
Senin mmetin buna g yetiremez" dedi. Rabbime dndm, yarsn indirdi.
Musa Aleyhisselm'a dndm, durumu bildirdim. Yine: "Rabbine dn, mmetin
buna g yetiremez" dedi. Ben de rabbime dndm, en son: "istenen be
namazdr, ancak bunun iin elli namaz sevab vardr. Benim indimde sz
deitirilmez." diye buyurdu. Musa Aleyhisselm'a dndm. Yine: "Rabbine
dn" dedi. Ben de: "Ben artk Rabbimden haya ederim" dedim. 189[30]
119. Yezdu'bnu Eb Mlik Enes ibni Mlik'ten Resulul-lah Aleyfaisselm'n
yle buyurduunu rivayet etmitir:
"Bana eekten byk katrdan kk bir hayvan getirildi. Adm gznn
grd mesafe kadard. Cibrl" Aleyhisselm ile birlikte ona bindim, yol aldk.
Cebrl Bana: "in ve namaz kl" dedi. Dediini yaptm. "Nerede namaz kldn
biliyor musun?" diye sordu ve kendisi, "Hicret yeri olan Taybe'de namaz kldn"
dedi. Bir ara yine: "n ve namaz kl" dedi. Namaz kldm. "Nerede namaz
kldn biliyor musun? Musa Aleyhisselm'n Allah'la konutuu yer olan Tur-i
Seyna'da namaz kldn" dedi. Sonra bir ara yine "n ve Namaz kl" dedi. ndim
188[29]
Madve Yaynlar: 227.
189[30]
Nesai: Salat: 1
Yaynlar: 227-228.
99
namaz kldm. "Nerede namaz kldn biliyor musun? sa Aleyhisselm 'm

dnyaya geldii Beyt-i Lahm'da namaz kldn" dedi Sonra Beytu'l-Makdis'e
girdim. Orada Peygamberler Benim iin topland, Cibrl Aleyhisselm Beni ne geirdi, Ben onlara imamlk yaptm. Sonra dnya gne
ykseltildim. Baktm orada Adem Aleyhisselm vard. Sonra ikinci ge
kartldm. Baktm ki, orada da teyzeoullar sa ile Yahya Aleyhisselm var.
Sonra nc ge ykseltildim. Orada da, Yusuf Aleyhisselm vard. Sonra
drdnc ge ykseltildim. Orada Harun Aleyhisselm vard. Sonra beinci
ge ykseltildim. Orada dris Aleyhisselm vard. Sonra altnc ge
ykseltildim. Orada Musa Aleyhisselm vard. Sonra yedinci ge ykseltildim,
Orada ibrahim Aleyhisselm vard. Sonra yedi kat gn stne ykseltildim
Sidret'l-Mhteha'ya vardk. Orada Beni bir duman kaplad, hemen secdeye
vardm. Bana: "Ben gkleri ve yeri yarattmda Senin ve mmetinin zerine
elli namaz farz kldm. Sen ve mmetin bu namazlar kln" denildi. brahim
Aleyhisselm'a dndm Bana bir ey sormad, sonra Musa Aleyhisseim'a
geldim,: "Rabbin Sana ve mmetine ne kadar eyi farz kld?" diye sordu "Elli
(vakit) namaz" dedim. Sen e mmetin de bunu yerine getirmeye g
yetiremezsiniz, Rabbine dn, azaltmasn iste" dedi. Rabbime dndm, on
namaz azaltt. En son be vakit namaza indirildi. Sonra Musa Aleyhisselm'a
geldim; yine: "Rabbine dn, azaltmasn iste, O, Israiloullarna iki namaz farz
kld da bunu yerine getiremediler" diye syledi. Rabbime dndm, azaltmasn
istedim, "Ben gkleri ve yeri yarattm zaman Sana ve mmetine elli namaz
farz kldm, be namaz elli namaz yerinedir. Sen ve mmetin bunu kln", diye
buyurdu. Bildim ki, bu artk Rabbimden deitirilmeyecek kesin karardr. Musa
Aleyhisselm'a geldim, Bana yine "Dn" dedi, Bunun Allah'tan kesin karar
olduunu bildim ve dnmedim. 190[31]
118-119. Hadisin erhi
Peygamber Aleyhisselm'n mmetinin zerindeki yk hafifletmek istemesi,
Musa Aleyhisselm'n da onu bu ynde tevik etmesi Peygamberlerin
mmetlerine ne kadar efkat gsterdiklerinin bir delilidir. Musa Aleyhisselm,
Muhamed Aleyhisselm mmetine acyarak Peygamber Aleyhisselm'dan
Rabbine dnerek mmeti zerindeki yk hafifletmesi iin mnacaatta bulunmasn istiyor. Musa Aleyhisselm'n makam brahim Aleyhis-selm'm makamndan daha aadadr, nk Musa Aleyhisselm Rabbiyle konumutur,
vazifesi de konumadr. brahim Aleyhisselm 'Halil' yani Allah'n dostudur,
derecesi de teslimiyet derecesidir. Bunun iin olunu kurban etmek hususunda
ve Allah yolunda atee atlrken Allah'a tam teslimiyet gstermitir. Allah
Teala ise her iki durumda da Ona acm, ihsanda bulunmutur.
190[31]
Nes: Salat: 1
Yaynlar: 228-231.
100
Cibril Aleyhisselm'm muhtelif yerlerde Resulullah Aleyhis-selm'a "in, namaz

kl" demesinde M'minin mukaddes yelerde namaz klmasnn mstahab
olduuna iaret vardr. Hicret beldesi olan Taybe'de namaz klmas, o yerin daha
sonra iman nurunun yaylaca bir merkez haline geleceine iarettir. Ayn
ekilde Turi Seyna ve Beyt-i Lhm'da namaz klmas da, bu yerlerin gemite
iman nurunun yayld birer merkez olduklarna iarettir. Nitekim Hazreti Musa
ve Hazreti aa, bu yerlerden iman nurunu yaymaya balamlardr. Onlarn,
bizim Peygamberimiz ve btn Peygamberlerin zerine en gzel ekilde salat ve
selam olsun.
Bu Hadiste namazn, onar onar indirildii belirtiliyor. Byle sylenmesi icmal
dolaysyladr. Sahih rivayetlerden anlaldna gre namazlar beer beer
indirilmitir. Daha nce getii zere dier rivayetler buna delil tekil eder. 191[32]
31- Be Vakit Namazn Farz Olmas Ve Bunlara Devam Edilmesi
Hakkndaki Rivayetler
120. Snen-i bni Mace, C.l,s.22O de; Enes ibnu Mlik'ten rivayet edildiine
gre Resulullah Aleyhisselm yle buyurmutur:
"Allah mmetime elli namaz farz kld. Gelmek zere dndm. Musa
Aleyhisselm'm yanna geldim. Musa Aleyhisselm: 'Rabbin mmetine neyi
farz kld?1 diye sordu. "Bana elli namaz farz kld" dedim. "Rabbine don,
mmetin bu kadarna g yetiremez, dedi. Rabbime dndm, bir blmn
indirdi. Musa'ya dndm, durumu bildirdim, yine: "Rabbine dn, mmetin bu
kadarna da g yetiremez" dedi. Rabbime dndm, Bana: "Farz klnan namaz
betir, ama bunun iin elli namaz sevab vardr. Benim indimde sz
deitirilmez" buyurdu. Musa'ya dndm. "Rabbine dn" dedi. Ben de: "Ben,
artk Rabbimden haya ederim" dedim.192[33]
121. Yine bnu Mace'nin kaydettiine gre Ebu Katade ibnu Rib' Radyallah
Anh Resulullah Aleyhisselm'm yle buyurduunu rivayet etmitir:
"Allah Teala buyurdu ki 'Senin mmetine be vakit namaz farz kldm. Kendi
kendime ahdettim ki, kim bu namazlar vaktinde klarsa onu cennete koyarm.
Kim de bunlar klmazsa onun Ben de bir ahdi yoktur". 193[34]
Bu Rivayet, ibnu Mace7C.l,s.221'de gemektedir. 194[35]
191[32]
192[33]
ibnu Mace: ikame: 194
Yaynlar: 233-234.
193[34]
194[35]
Madve Yaynlar: 234.
101
122. Snen-i ebu Davud, C.l,s.l23'te "Namazlar Vaktinde Klma" babnda u

rivayet gemektedir:
Ebu Katade Rahmetullahi Aleyh Resulullah Aleyhissetm'n yle buyurduunu
rivayet etmitir:
"Allah Teala buyurdu ki, Ben senin mmetine be vakit namaz farz kldm. Ve
kendi katmdan bir ahid verdim ki, kim onlar vaktinde klarsa, onu cennete
sokarm. Kim de bunlar terkederse, onun benim katmda bir ahdi yoktur. 195[36]
32- Namaz Kulumla Kendi Aramda kiye Ayrdm Hadisi
123. Hadisi mam Mslim Sahihinde C.3, s.l2'de Her rek'atta Fatiha Okumann
Vcubu' balkl babda rivayet etmitir:
shaku'bnu brahim el-Hanzali, Sufyanu'fynu Uyeyne'den, o Alau'bnu
Abdurrahman'dan, o babasndan, o da Ebu Htreyre Radyallah Anh'den
Resulullah Aleyhisselm'n yle buyurduunu bildirmitir:
"Kim bir namaz klar da iinde Kur'an'n anasn (yani Fatiha suresini) okumazsa
o namaz eksiktir. Resulullah bu szn kere tekrar etti. Ebu Hureyre'ye: Biz
imamn arkasnda oluyoruz, denildi. O da, kendi nefsinde oku, Ben Resulullah
Aleyhisselm'n yle sylediini iittim: 'Allah buyurdu ki, Ben, namaz
kulumla kendi aramda iki ksma ayrdm, istekte bulunduu ksm kulu-mundur.
Kul "el-hamd lillahi Rabbi'l-lemn" dediinde, Allah Azze ve Celle: 'Kulum
Bana hamdetti' buyurur. Kul: "er-Rahma-nirrahim" dedii zaman Allah: 'Kulum
Beni sena etti (vd)' buyurur. Kul: "Mliki yevmi'd-din" dedii zaman ise
Allah: 'Kulum Beni temcid etti' buyurur. Bir rivayette de "Kulum iini Bana havale etti" diye buyurduu bildirilmitir. Kul: "lyyake na'budu ve iyyake nesta'in"
dediinde Allah: Bu Benimle kulum arasndadr, ve istekte bulunduu ksm
kulumundur, buyurur. Kul: "hdina's-Srate'l-Mustakm, Sratellezine en'amte
Aleyhim, ayri'l-Madubi Aleyhim vele'd-dlln" dediinde, "Buras
kulumundur, istekte bulunduu iin kulumundur" diye buyurur. 196[37]
Namazda Fatiha suresinin okunmasnn vacib olduu bu hadisten
anlalmaktadr. Ancak imamn arkasnda namaz klmann durumu hakknda
mezheb imamlar ihtilaf etmilerdir. Bu konu Nevev'nin Mslim erhinde
etraflca anlatlmtr. Oradaki aklamalar aynen vermemiz mmkn deildir. steyen oraya bavurabilir.
195[36]
Ebu Davud: Salal: 9

Yaynlar: 234-235.
196[37]
Mslim : Salat: 38
Yaynlar: 237-238.
102
Bir rivayette Yce Allah'n "Mliki yevmi'd-din denildiinde "Kulum iini Bana
havale etti" diye buyurduunun bildirilmesi zerine mam Nevev yle diyor:
Byle buyurulmasnn "Mliki yevmi'd-din-Din gnnn sahibi" ayet-i
kelimesindeki manayla ilikisi u bakmdandr: O gnde mlk yalnz Allah'ndr.
Kullarn hesabn o grecek, yaptklarnn karln o verecektir, Kulun Allah'
ta'zim ve temcidden sonra bunu itiraf etmesi ilerini phesiz O'na havale etmesi
demektir.
'Bunlar kuumundur' denirken kastedilen, o okuduu ayetlerdir.
Yce Allah'n "namaz kulumla aramda ikiye bldm" diye buyurmasn ilim
adamlar yle tefsir ediyorlar. Burada namaz ile kastedilen fatiha sresidir.
Byle isimlendirilmitir, nk namaz fatiha suresi okunmakszn sahih
olmamaktadr. Hadis-i erifte de: "Hacc arefedir, yani Arefede vakfeye
durmaktr" diye buyurul-mutur. "Bldm" denilirken de kastedilen, mana
itibariyle blmedir. nk ilk yansnda Allah Teala'ya hamdediliyor, O temcid ediliyor, O sena ediliyor ve iler O'na havale ediliyor, ikinci yarda ise
Allah'tan dilekte bulunuluyor, O'na tazarru ediliyor ve O'na olan ihtiya dile
getiriliyor. 197[38]
124. Hadis, mam Malik'in Muvatta'mda, Mesabihu's-Sunne'nin hami'ine gre
C.l,s.43'te "mamn Aktan O-kumad Yerde mamn Arkasnda Okumak"
balkl babda gemektedir:
Yahya Melik'ten, o el-Alau'bnu Abdurrahman ibni Ya'kub'dan, o Hiamu'bnu
Zuhre'nin azadls Ebu's-Saib'den, o da Ebu Hureyre Radyallah Anh'den
"Kim namaz klar da iinde Kur'an'n anasn (yani Fatiha'y) okumazsa o namaz
eksiktir, o eksiktir, o eksiktir, tamam deildir. Ravi (Ebu Saib) der ki, 'Ey Ebu
Hureyre, ben bazen imamn arkasnda oluyorum' dedim, dirseimi (ziraimi)
tutarak: 'Onunla kendi nefsinde (iinden) oku, ey Farisi, Ben Resulullah
Aleyhis-selm'n yle sylediini duydm: Allah Tebareke ve Teala buyurdu ki,
namaz kendimle kulum arasnda, ikiye ayrdm. Yars banim, yars
kulumundur, kuluma istekte bulunduu kadar lazmdr'. Resulullah
Aleyhisselm buyurdu ki: 'Okuyunuz, kul "el-hamd lillahi Rabbi'l-lemm" der,
Allah Tebareke ve Teala: Kulum Beni vd, der. kul: Mliki yevmi"d-din"der
Allah: Kulum Beni temcid etti, buyurur. Kul: "yyake naudu ve iyyake nesta'in"
der. Allah: Bu ayet kulumla Benim aramdadr, istekte bulunduu ksm
kulumundur buyurur. Kul: "Ihdina's-Srate'l-Mustekm. Sratellezine en'amte
Aleyhim, gayri'1-Madubi Aleyhim, vele'd-dlln" der. Allah: Bunlar
kulumundur, istekte bulunduu yer ona aittir, buyurur. 198[39]
197[38]
Nevev'nin Sahih-i Mslim erhi Kastallan Hami'ine gre, C.3, s.12.

Yaynlar: 238-239.
198[39]
Muvatu: Nida: 39
103
125. Bu hads Sahih-i Tirmizfde, C.2, 8.157'de 'Kitabu't-Tefcir Bablar'nn

Fatiha suresi inamnda gemektedir:
el-Alu'bnu Abdurrahman babasndan, o da Ebu Hureyre Radyallah Anh'dan
"Kim Namaz klar da iinde Kur'an'm anasn (Fatihay) okumazsa, o eksiktir, o
eksiktir, tamam deildir. Ravi (Abdurrahman) der ki: Ey Ebu Hureyre, ben
bazen imamn arkasnda oluyorum, dedim. O da yle cevap verdi: Ey
Farisolu, sununla iinden oku, ben Resulallah Aleyhisselm'm yle
sylediini duydum: Allah Teala buyurdu ki: Namaz, kulumla kendi aramda
ikiye ayrdm. Yars Benim, yars kulumundur. stekli bulunduu ksm
kulumundur. Kul: "el-hamd llahi Rabbi'l-lemn" diye okur. Allah: Kulum
Bana hamdetti, diye buyurur. Kul: "er-Rahmanirrahim" der. Allah: Kulum Beni
vd, diye buyurur, kul: "Mlik yevmi'd-din" der. Allah: Kulum Beni temcid
etti. u da, kulumla Benim aram d ad r: "yyake na'budu ve iyyake nesta'in."
Surenin sonu da kulumundur, istedii ksmlar onadr, buyurur. u ksm okur:
"hdina's-Srate'l-Mustakm, sratellezine en'amte Aleyhim, ay-ri'l,Madubi
Aleyhim vele'd dalln199[40]
Ebu Isa et-Trmiz bu hadisin hasen olduunu sylemitir. 200[41]
126. Hadisin Snen-i ebu Davud'da geen ekli, (C.l, s.228'de, "Namazda
Kraati Terkedenin Durumu" balkl babdan).
el-Ka'nab Malik'ten, o Alu'bnu Abdurrahman'dan, o Hiam-ibnu Zuhre'nin
azadls Ebus-Saib'den, o da Ebu Hureyre Radyal-lah Anh'den Resulullah
Aleyhissetm'm yle buyurduunu rivayet etmitir:
"Kim namaz klar da iinde Kur'an'n anasn (Fatihay) okumazsa o eksiktir, o
eksiktir, o eksiktir, tamam deildir. Ravi (Ebu's-Saib) der: Ey Ebu Hureyre, ben
bezen imamn arkasnda oluyorum, dedim. Ebu Hureyre, dirseimi tutarak yle
dedi: Bununla iinden oku, ey Faris, ben Resulullah Aleyhisselm'n yle
sylediini duydum: 'Allah Teala buyurur ki; namaz Benimle kulum arasnda
ikiye ayrdm. Yars Benim, yars da kulumun-dur, istekte bulunduu ksm
kulumundur' Resulullah Aleyhis-selm daha sonra buyurdu ki: Okuyunuz: kul,
"el-hamd lillahi Rabbi'l-lemn" der, Allah Azze ve Celle: Kulum Bana
hamdetti, diye buyurur. Kul: "er-Rahmanirrahim" der. Allah Teala: Kulum
Beni temcid etti, buyurur. Kul: lyyake na'budu ve iyyake nes-ta'in" der. Allah
Teala: Bu Benimle kulum arasndadr, kulumun istedii de onadr, diye buyurur.
Kul: "hdina's-Srate'l-Mustakm, Sratelle-zine en'amte Aleyhim, ayri'lMadubi aleyhim" der. Allah Teala: ite bunlar kulumundur, istekte bulunduu
Yaynlar: 239-241.
199[40]
Tirmiz: Tefsir, Fatiha Suresi: 1
200[41]
104
yer kulumundur buyurur.201[42]

127. Bu hadis Sunen-i bni Mace'de, C.2^.217'de'Kur'an-'n Sevab' balkl
babda gemektedir:
Ebu Mervan Muhammedu bnu Osman el-Osman Abdlaziz ibnu ebi
Hazim'den, o el-Alu'bnu Abdurrahman'dan, o babasndan, o da Ebu Hureyre
Radyallah Anh'den, Resulullak Aleyhis-selm'n yle buyurduunu rivayet
etmitir:
"Allah Azze ve Celle buyurdu ki, namaz Benimle kulum, arasnda ikiye
ayrdm, Yars Benimdir, yars kulumun, kulumun olan ksm, istediidir.
Sonra Resulullah Aleyhisselm yle
buyurdu: Okuyunuz, kul "elhamd..." der, Allah Azze ve Celle: Kulum Bana
hamdetti, der. kul: "er-Rahman..." der. Allah: Kulum Beni vd, istedii
kulumundur, buyurur. Kul: "Mlik.." der. Al-lah:Kulum Beni temcid etti, der.
Bu ksm Benimdir. u ayet de Benimle kulum arasndadr; kul "iyyake..." der.
(yani bu ayet Benimle kulum arasndadr). stedii (yani istekte bulunduu
ksm) kulumundur. Surenin son ksm kulumundur. Kuh'hdina ' der.. 202[43]
128. Hadis Snenu'n-Nes'de, C.2,s.l35-136'da 'Fatiha Suresini Okurken
Bismllahrrahmanrrahim'i Terkedenin Durumu1 balkl babda gemektedir:
Hiamu'bnu Zuhre'nin azadls es-Saib, Ebu Hureyre Radyal-lah Anh'den
Resulullah Aleyhisselm'm yle buyurduunu rivayet etmitir:
"Kim namaz klar da iinde Kur'ann anasn (yani fatihay) okumazsa o eksiktir,
o eksiktir, o eksiktir, tam deildir. Ravi der ki: Ey Ebu Hureye, ben bazen
imamn arkasnda oluyorum, dedim. Kolumdan ttta ve dedi ki: Sununla iinden
oku, ey Faris, Ben Re-sulullah Aleyhisselm'm yle sylediini duydum:
Allah Azze ve Celle buyurur ki, namaz Benimle kulum arasnda ikiye ayrdm.
Yars Benim, yans kulumundur. Kulumun olan, istekte bulunduu ksmdr.
Resulullah Aleyhisselm buyurdu ki, Okuyunuz, kul "el-hamd..." der, Allah
Azze ve Celle: Kulum Bana hamdetti, der. Kul: "er-Rahman..." der. Allah Azze
ve Celle: Kulum Beni vd, der. Kul: "Mliki..." der. Allah Teala: Kulum
Beni temcid etti, buyurur. Kul: "lyyake..." der. Allah Teala, bu ayet kulumla
Benim aramdadr, istekte bulunduu ksm da kulumundur, buyurur. Kul:
"hdina..." der. Allah Teala: ite bunlar kulumundur, istekte bulunduu ksm
kulumundur, buyurur.203[44]
201[42]
Ebu Davud: Selat: 132

Yaynlar: 243-244.
202[43]
bnu Mace: Edeb: 52
Yaynlar: 244-246.
203[44]
Nest: ifitah: 23
105
129. Yine Nes'nin Snen'inde, C.2,s.l39'da "Andolsun ki Sana Daima

Tekrarlanan Yedi Ayetli Fatihay ve Kur'an- Azim'i verdik" mealindeki ayet-i
kerimenin yorumuyla ilgili babda u rivayet vardr.
Ebu Hureyre Radyallah Anh'n Ubeyyu'bnu Ka'b Radyallah Anh'den
rivayetine gre Resulullah Aleyhisselm yle buyurmutur:
"Allah ne Tevrat'ta ne de ncil'de Kur'an'm anas Fatiha'mn bir benzerini
indirmitir. O, sebu'l-mesn (tekrarlanan yedi ayet) dir. (Allah): O Benimle
kulum arasnda blnmtr. istekte bulunduu ksm kulumundur, (diye
buyurur).204[45]
"Namaz bldm" hadisi ile ilgili rivayetler burada bitti. En dorusunu Allah
bilir.205[46]
129. Hadisin erhi
Kurtubi Fatiha suresi tefsirinde, mam Buharfnin rivayet ettii yle bir hadise
yer veriyor: Ebu Sad ibnu'l-Mu'alla'nm yle syledii bildirilmitir: Bir gn
Mescid'de namaz klyordum, Resulullah Aleyhisselm beni ard. Ben cevap
vermedim. Sonra:
Ey Allah'n Resul, namazda idim onun iin Sana cevap veremedim, dedim.
Resulullah Aleyhisselm: Allah Teala: "Ey iman edenler, Allah ve Peygamber
sizi hayat verecek eye ard zaman icabed edin" diye buyurmad m,
dedikten sonra yle devam etti: Bu Mescid'den kmandan nce sana Kur'an-
Kerim'in en byk surelerinden olan bir sureyi reteceim. Bunu dedikten
sonra elimden tuttu. kmak istediinde: "Sana Kur'an- Kerim'in en byk
surelerinden olan bir sure reteceim, dememi miydiniz, diye hatrlattm.
Resulullah Aleyhisselm: "el-hamd lillahi Rabbi'l-lemin", o tekrarlanan yedi
ayettir. Ve Bana verilen Kur'an- Azim'dir, diye buyurdu.206[47]
33- Melekler Birbirleri Peinde Sizin Aranza Girerler1hadisi
130. Hadsi Buhar Kitabu's-Salat'm 'kindi Namaznn Fazileti" balkl babnda
ve C.4,s.ll3'te Kitabu Bedu'l-Halk'n " Meleklerin Zlkrf' babnda rivayet etmitir:
Ebu'l-Yeman u'ayb'dan, o Ebu'z-Zinad'dan, o el-A'rec'den, o Ebu Hureyre
Yaynlar: 246-247.
204[45]
Nesai: lftitah:26
205[46]
206[47]
Kurtubi'den.
Yaynlar: 248-249.
106
etmitir:
"Melekler birbirleri ardndan gelirler. Gece melekleri ile gndz melekleri fecir
vaktinde ve ikindi vaktinde karlarlar. Sizinle geceleyenler yerlerine karlar,
Aliah Teala kullarnn durumunu daha iyi bilmekle beraber: Kullarm ne bal
zere braktnz? diye sorar. Melekler de: Onlar namaz klar halde braktk,
onlar namaz klarlarken geldik, derler".207[48]
131. Buhar bu hadisi, C.I0, s.431'de, Kitabu't-Tevhid'in "Rabbin Meleklerle
Konumas ve Meleklerin Nidas" babnda rivayet etmitir.
smail Mlik'ten, o Ebu'z-Zinad'dan, o el-A'rec'den, o da Ebu Hureyre
Radyallah Anh'den Resulyllah Aleyhisselm'n yle buyurduunu
bildirmitir:
"Sizin iinizde gece melekleri ile gndz melekleri birbirlerini takib ederler,
Bunlar ikindi ve sabah namazlarnda biraraya gelirler. Sonra sizinle birlikte
geceleyenler, ykselirler. Aliah Teala sizin halinizi daha iyi bilmekle beraber:
Kullarm ne hal zere braktnz? diye sorar. Melekler de: Onlar namaz klar
halde
braktk, onlar namaz klar haldeyken geldik, derler. 208[49]
132. Hadisi en-Nes de, C.l,s.240'da ' Cemaatle Namaz Fazileti' babnda rivayet
etmitir:
en-Nes'nin bu riveyeti Buhar'nm ikinci rivayetindeki lafzn aynsdr.
"Ancak orada "ve huve e'lemu bikum": "Sizi daha iyi bilmekle" yerine "ve huve
e'lemu bihim: onlar -kullarn- daha iyi bilmekle" eklinde gemektedir. Ayrca
sabah namaz da ikindi namazndan nce zikrediliyor. 209[50]
133. Ayn ekilde mam Malik de, Muvatta'nda, "Camiu's-Salaf babnda
"Onlarn -kullarnn- Hallarini Daha yi Bilmekle" lafzyla rivayet etmitir.
Orada ayn zamanda: Melekler, ikindi ve akam namazlarnda biraraya gelirler,
denilmektedir.210[51]
207[48]
Buhar: Bedu'l Halk:6

Yaynlar: 251-252.
208[49]
Buhar: Tevhid: 23
Yaynlar: 252-253.
209[50]
Nesai: Salat: 21
Yaynlar: 253.
210[51]
Muvatu: Sefer 82
Yaynlar: 253.
107
Hadisler, Madve
Hadisler, Madve
Hadisler, Madve
Hadisler, Madve

Bu hadiste sz edilen melekler, limlerin ekserisine gre hafaza melekleridir.
Ancak hafaza meleklerinin insandan ayrld ve gece hafaza melekleri ile
gndz hafaza meleklerinin ayr olduu hakknda herhangi bir rivayet
gelmemitir.
Kas tali an bu meleklerin, insanlarn amellerini yazan melekleri koruyan
melekler olduunu sylyor.
Hadiste gece meleklerinin ykselmesinden szediliyor. Gndz meleklerinin
ykselmesi ise zikredilmiyor. Bunun sebebi, iki rnekten birini zikretmekle
yetinilmesidir. Ayet-i kerime'de de: "Sizi scaktan koruyacak elbiseler vermitir"
deniliyor. Esas itibariyle bunun manas; sizi scaktan ve souktan koruyacak
elbiseler vermitir, eklindedir. Ayrca gndzn iki yan gecenin iki yan ile
bilinir.
Ebu Huzeyme'nin kitabnda, Ebu Hureyre Radyallah Anh'dan merfu olarak
rivayet edilen hadis, buradaki eitli ihtimalleri ortadan kaldryor. Orada yle
deniliyor: "Gece melekleri ile gndz melekleri sabah ve ikindi namazlarnda
biraraya gelirler. Sabah namaznda biraraya geldiklerinde gece melekleri ykselir gndz melekleri kalrlar, ikindi namazlarnda birletiklerinde, gndz
melekleri ykselir gece melekleri kalr. Rabbleri kullarnn durumunu daha iyi
bilmekle beraber onlara sorar."
Allah Teala'mn insanlarn durumunu meleklerden sormas Ademolunun
stnln ortaya karmak iindir. Melekler onlardan vgyle szederek
Allah Teala'mn sorusuna cevap verirler, bu da Ademolu hakknda meleklerin
ahitlii olur ki, bu onlar iin bir ereftir.
Allah Teala'nn lutfundan ve kereminden bizi, meleklerin haklarnda iyilik ve
hayrla ahitlik ettii kullarndan eylemesini, meleklerin kendileri iin balama
diledii, iman sahibi kullarndan eylemesini, dileriz. Meleklerin haklarnda: "Ey
Rabbimiz, ilmin ve rahmetin hereyi iine almtr. Tevbe edip Senin yoluna
uyanlar bala; onlar cehennemin azabndan koru. Ey Rabbimiz, onlar ve
babalarndan, elerinden, soylarndan iyi olanlar, kendilerine sz verdiin Adn
cennetlerine koy; phesiz gl olan, Hakim olan Sensin. Onlar ktlklerden
koru, o gn ktlklerden kimi korursan, ona phesiz rahmet etmi olursun. Bu
byk kurtulutur" dedii kimselerden eylemesini dileriz. 211[52]
34- Duha (Kuluk) Namaznn Fazileti
134. Bu konudaki hadisi +9mam Tirmiz, C.l,s.95'te,' Kuluk Namaz1 babnda
rivayet etmitir.
Ebu'd-Derda ve Ebu Zer Radyallah Anh'n rivayetlerine gre Resulullah
211[52]
Kastallan erhi, Kitabu's-Salat'tan zetle.

Yaynlar: 254.
108
Aleyhissem Allah Azze ve Celle'nin yle buyurduunu bildirmitir:

"Ey Ademolu Benim iin gnn balarnda drt rek'at namaz kl, gn sonuna
kadar sana yardmc olaym212[53]
Tirmiz Rahmetullahi Aleyh bu hadisin hasen, sahih olduunu sylemitir. 213[54]
135. Ebu Davud da Snen'inde C.l, s.357' de Kuluk namaz babnda u rivayete
yer vermitir:
Davudu'bnu Reid'in el-Velid'den, onun Sa'tdu'bnu Abd'l- Aziz'den, onun
Mekhl'den, onun Kesru'bnu Murre'den rivayetine gre Na'mu'bnu Hemmz
Resulullah Aleyhisselm' yle sylerken iittim, demitir:
"Allah Teala buyurur ki, Ey Ademolu, gnn banda Benim iin klacan
drt rekat namaz terketme; gnn sonuna kadar sana yeterim (yani her iinde
sana destek ve yardmc olurum)214[55]
bu hadislerden, kuluk namaznn mstehab olduu anlalmaktadr. Bu namaz
mekkede snnettir. afii'ye gre en az iki rek'atr, en gzel olan da sekiz
rek'at klnmasdr. Oniki rek'at olarak da klnabilir, ancak efdali sekiz rek'at
klnmasdr. Vakti ise gnein bir boyunduruk miktar ykselmesinden (gn
doduktan krkbe dakida sonra) zeval vaktine (gnein tam tepeye gelmesine)
kadar srer. En gzel olan gnn drttebiri getikten sonra klnmasdr.
Bununla gnn her drtte birinde namaz klnm olur.
Yce Allah'n "gnn sonuna kadar" veya sonunda Sana yeterim" diye
buyurmasnn manas udur: "fetlerden, manev serlerden Seni korurum". En
dorusunu Allah bilir.
'Kulun Kyamet Gnnde lk Hesabn Verecei ey Namazdr' Hadisi.
136. Bu hadisi, Nes Snen'inde CJ, s.232'de 'Namazdan Hesaba ekilme*
Hemmam'n Katade'den, onun el-Hasen'den, rivayetine gre Hureysu'bnu
Kabsa yle demitir:
"Medine'ye vardam, Ey Allah'm bana salih bir arkada ver, diye dua ettim. Ebu
Hureyre Radyallah Anh'n yanma gittim. Ona: Ben Allah'tan bana salih bir
arkada vermesini dilemitim, haydi bana Resulullah Aleyhisselm'dan
duyduun bir hadisi bildir, olur ki Allah Teala ondan faydalanmam nasib eder,
dedim. O da unu rivayet etti: Resulullah Aleyhisselm'm yle sylediini duydum: Kulun ilk hesaba ekilecei ey namazdr. Kimin namaz dzgn karsa
212[53]
Tirmizi: Vitr: 15
Madve Yaynlar: 255.
214[55]
Ebu Davud: Tatavvu: 13
213[54]
109
o kurtumu, necaha kavumutur, kimin de namaz bozuk kar sa, o kaybetmi,

hsrana uramtr. Hemmam bu ksmn Katade'ye mi ait, yoksa rivayetten mi
olduunu bilmiyorum diyerek u szleri de ilave etmitir: "Kiinin farz namazlarndan bir ey eksik karsa, Allah Teala: Bakn, kulumun nafile ibadeti var
m? diye buyurur. Farzndan eksik olanlar bylece tamamlanr. Dier amelleri
hakknda da bu muamele yaplr.215[56]
137. Yine Ebu Hureyre Radyallah Anh, Resulullah Aleyhisselm'n yle
"Kulun kyamet gnnde ilk hesaba ekilecei ey namazdr. Tam bulunursa,
tam diye yazlr. Bundan bir ey eksik karsa; Al-lah Teala: Bakn, onun bir
nafile ibadetini bulacak msnz? diye buyurur. Farzndan kard nafilesi ile
tamamlanr. Dier amelleri hakkndaki muamele de bu hal zere yrr.216[57]
138. Yine Ebu Hureyre Radyallah Anh'n Resulullah Aleyhisselm'n yle
sylediini kaydetmitir:
"Kulun ilk haseba ekilecei ey namazdr. Eer bunu tamam-lamsa (bir ey
yok), tamamlamam olursa, Allah Azze ve Celle: Bakn, kulumun nafilesi var
m? diye buyurur. Eer nafilesi bulunursa, "Onunla farzlarn tamamlayn" diye
buyurur.217[58]
Bu hadisi bnu Mace de Snen'in de "Kulun tik Hesaba ekilecei ey
Namazdr" balkl babda rivayet etmitir:
139. Temm ed-Dar Radyallah Anh'tan rivayet edildiine gre Resulullah
"Kulun kyamet gnnde ilk hesaba ekilecei ey, namazdr. Onu
tamamlamsa nafileleri sevaba yazlr. Farzlar tamamla-mamsa an yce
olan Allah meleklere: Bakn kulum iin nafile namaz bulabilecek misiniz?
Onunla farzlardan kardn tamamlayn, diye buyurur. Sonra btn amelleri
hakknda bu usul uygulanr. 218[59]
140. Ebu Davud da bu hadisi iki ayr rivayetle vermitir. Birisi Ebu Hureyre
Radyallah Anh'dan, dieri Temim ed-Dar Radyallah Anl'dan gelmektedir.
Her ikisi de "Sahibinin Tamamlamad Btn Namazlar Nafilelerle
TaTTianlflmr'' balkl babda yeralmaktadr:
Ebu Hureyre Radyallah Anh'den gelen rivayeti syledin
Yakubu'bnu brahim'in smail'den, unun Yunustan, onun el-Hasen'den rivayetine
gre Enesu'bnu Hakim ed-Dabb Ziyad'dan veya Ziyad'n olundan korkarak
215[56]
Nefli: Salat: 9; Tahrim: 2
216[57]
Nesl: Salat, 9: Tahrim: 2

Nest: Satat, 9: Tahrim: 2
218[59]
ibnu Mace: kame: 2-3
217[58]
110
Medine'ye geldi. Orada Ebu Hureyre Radyallah Anh'la karlat. Der ki, o
beni yanna ald, ben de kendisine balandm. Bana:
"Ey delikanl, sana bir hadis rivayet etmemi istemez misin? diye sordu. Ben:
isterim Allah sana merhamet eylesin, dedim Kavilerden Yunus der ki:
Zannederim rivayetinde Resulullah'n buyurduunu belirtti sonra yle syledi:
nsanlarn kyamet gnnde amellerinden ilk hesaba ekilecekleri ey namazdr.
Rabbimiz Celle ve Azze meleklere, kulunun durumunu daha iyi bilmekle beraber: Kulumun namazna bakn tam m klm yoksa eksii var m? diye
buyurur. Tam klmsa tam diye yazlr. Herhangi bir eksii varsa, Yce Allah:
Bakn, kulumun nafilesi var m? diye buyurur. Nafilesi varsa, Allah Teala:
Kulumun farzlarnn eksiini nafilelerle tamamlayn, diye buyurur. Sonra btn
ameller hakknda bu usl uygulanr. 219[60]
14L Temim ed-Dar'nin rivayeti de yledir:
Musa'bnu ismail Hammad'dan, o Davudu'bnu Ebi Hind'den, o Zurare ibnu Ebi
Evf'dan, o Temim ed-Dar Radyallah Anh'den, o da Resulullah
Aleyhisselm'dan ayn manada bir hadis rivayet etmitir. Ancak o yle bir
ilavede bulunmutur:
"Sonra zekat iin de byle yaplr, sonra dier ameller de bu ekilde ele
alnr".220[61]
'.
Hadiste kulun ilk olarak namazndan hesaba ekilecei belirtilirken zahiri
ameller kastedilmektedir. Yoksa esasnda kul', ilkin imanndan hesaba ekilir.
Bu kalble ilgili bir ameldir. Eer kul iman ynnden kurtulua ererse, o zaman
slam'n dier esaslarndan hesaba ekilir ve ilkin namazdan balanr. nk
namaz dinin direidir. Onu klan dinini dorultmu, onu ykan yani terk-eden
dinini ykm olur. Ayn zamanda namaz mrn her gn ve gecesinde be kere
tekrar edilir. Dier ameller ise byle deildir. Zekat insanlarn ouna farz
deildir. Bunlar fakir kimselerdir. Oru senede sadece bir ay farz klnmtr.
Hacc da sadece gc yetenlere, o da mrnde bir kere farz klnmtr.
Hadis-i erif Yce Allah'n ihsan ve ltfunun bolluunu ortaya koyuyor. nk
kulun farzlar eksik knca Allah Teala onu nafilede tamamlyor. Allah
kulunun halini daha iyi bilmekle beraber meleklere: Kuluma bakn; nafilesi var
m? diye buyuruyor. Nafilesi bulunursa onunla farzlardan eksik kan
tamamlyor. Bu eksiklik ister namaz terketmek dolaysyla olsun, isterse
namazn btn artlarn hakkyla yerine getirmemek dolaysyla olsun. Sonra
kul zekat, oru, hacc gibi dier amellerimden de bu tarz zere hesaba ekilir.
Yani farz tam yerine getirmise tamam, eksii varsa nafileleri ile tamamlanr.
219[60]
220[61]
Ebu Devud: Salat: 145

Ebu Davud: Salat: 145
111
Hadis farz amelleri eksiksiz yerine getirmenin gerekli olduunu

bildiriyor. nk onlarn hesabnda hibir eksiklie yer verilmeyecektir. Hadis
ayn zamanda namaz olsun, zekat olsun, oru olsun, hacc olsun nafile amelleri
oka yapmann faydal olduunu bildiriyor. Bylece Allah'n izniyle nafile
ameller farz amellerin destekisi olur.
'Rabbim Bana En Gzel Suret zere Geldi' Hadisi
142. Bu hadisi Tirmiz Camiinde, C.2,s.214-215'te 'Sd Suresi' babnda rivayet
etmitir:
bnu Abbas Radyallahil Anh'dan rivayet edildiine gre Resu-lullah
"Rabbim bana en gzel suret zere geldi. Ravi der ki: Zannediyorum ryada,
diye syledi, ravi Resulullah Aleyhis selm'in yle sylediini bildiriyor: Sonra
Rabbim bana: Ey Muhammed, bilir misin mele-i a'la (yksek mevkideki sekin
topluluk) ne zere tartyorlar? diye buyurdu. Ben: Hayr, dedim. Elini iki
omuzu-mun arasna koydu, yleki soukluunu iki memenin arasnda (ravi:
veya gerdanmda, demi olabilir, diyor) hissettim. Bunun zerine gklerde ve
yerde olan bildim. Yine: Ey Muhammed, mele-i a'la'mn ne zere tarttklarn
bilir misin? diye sordu. Ben. Evet, dedim. Sonra: Keffaretlerde, Kefaretler de
camilerde namazlardan sonra oturmak, camilere yryerek gitmek,
mekruhlardan uzak ekilde abdesti gzelce almaktr. Kim bunlar yaparsa hayr
zere yaar, hayr zere lr, anasndan doduu gndeki durumu gibi
hatalarndan arndrlm olur, dedi. Sonra yle buyurdu: Ey Muhammed,
abdest alrken "Ey Allah'm senden hayrl ileri (yani hayrl ilere beni
muvaffak klman), fenalklarm terket-meme yardmc olman, kalbime
fakirlere kar sevgi yerletirmeni diliyorum. Kullarn iin bir fitne murad ettiin zaman, beni fitne
uramam olarak yanna al, diye dua et. Sonra buyurdu ki: Selam yaymak,
insanlara yemek yedirmek, gece insanlar uykudayken namaz kalmak,
derecelerin artmasna vesiledir. 221[62]
Ebu Isa et-Tirmiz: Hadisin senedinde Ebu Kullabe ile Ibnu Ab-bas arasnda bir
adamn adnn zikre dildiini sylyor. Ebu Kulabe senedde gecen ravilerdendir
ve Ibnu Abbas Radyallah Anh'dan nce zikredilen ahstr.
143. bm Abbas Radyallah Anh'dan gelen bir baka rivayete gre de
Besulullah Aleyhisselm'm yle buyurduu bildirilmitir:
"Rabbim bana en gzel ekil zere geldi ve: Muhammed, diye buyurdu. Ben:
Buyur Ya Rabbi, emret Ya Rabbi! dedim. "Mele-i a'la ne iin tartrlar?" diye
buyurdu. "Bilmiyorum, Ey Rabbim" dedim. Elini iki omuzumun arasna koydu,
yleki soukluunu iki mememin arasnda hissettim. Bunun zerine dou ile
221[62]
Tirmizt: Tefsir; Sad Suresi: 2

112
bat arasnda olanlar bildim. Rabbim: "Ey Muhammed" diye buyurdu. Ben:
"Emret ya Rabbi, buyur ya Rabbi" dedim. "Mele-i a'la ne zere tartr?" diye
sordu. Ben: "Derecelerde ve keffaretlerde, ayaklar cemaate gitmek iin
kullanmada, mekruhlardan arndrlm ekilde gzelce abdest almada, bir
namazdan sonra dier namaz beklemede, Kim bunlara dikkat ederse hayr zere
yaar, hayr zere lr, anasndan doduu gnk gibi gnahlarndan
arndrlm olur, dedim, 222[63]
Ebu Isa et-Tirmiz bu hadisin hasen, garb olduunu sylemitir.
Not: Ibnu Abbas'tan gelen ikinci hadisin senedinde ravi Ebu Kullabe'nin
Halidu'bnu Leclac'dan, onun Ibnu Abbas Radyallah Anh'den rivayet ettii
zikrediliyor. Ebu Isa et-l^rmiz'nin birinci hadisinin senedinde isminin
amlmadn syledii ravi Halidu'bnu '1-Leclac'dr. Bunu ikinci hadisin
senedinden anlyoruz.
144. Tirmiz Rahmetullahi Aleyh bir baka senedle Muaz-ihnu Cebel
Radyallah Anh'den hadisi rivayet etmitir. O rivayet yledir:
Muaz ibnu Cebel yle demitir:
"Bir sabah Resulullah Aleyhisselm sabah namaz kldrmak zere yanmza
akmad, neredeyse gne domak zereydi, abucak kt. Hemen namaza
ard, Resulullah Aleyhisselm ksa surelerle hemen namaz acele ile kldrd.
Selam verince bize seslenerek: 'Olduunuz gibi saflarnzda durun' dedi. Sonra
bize dnp yle syledi;' imdi size beni bu sabah alkoyan neydi onu
anlatacam. Ben gece kalktm, abdest aldm, takdir edildii kadar namaz
kldm, namazmda uyku bast, zerime arlk kt. Bir den Rabbim Tebareke
ve Teala ile kar karya geldim. Rabbim en gzel suret zere grnd. Bana:
"Ey Muhammed" diye buyurdu. "Buyur Ya Rabbi" dedim "Mele-i a'la ne zere
tartrlar?" diye sordu. "Bilmiyorum" dedim. Bunu kere syledi. Bir de
grdm ki, elinin iini iki omuzumun arasna koydu, yleki parmaklarnn
soukluunu iki mememin arasnda hissettim. O anda herey bana ayan oldu ve
bildim. Rabbim: "Ey Muhammed" diye buyurdu. "Buyur Ey Rabbim" dedim.
"Mele-i a'la ne zere tartr?" diye sordu. "Keffaretlerde" dedim. "Onlar nedir?"
diye sordu: "iyilikler iin adm atmak, camilerde namazlardan sonra oturmak,
ho olmayan hallerden ar, gzelce abdest almak," dedim. "(Darecelerin
ykselmesi) ne ile olur?" diye sordu. "Yemek yedirmekle, gzel konumakla,
geceleyin insanlar uykudayken namaz klmakla" dedim. "ste" diye buyurdu?
Ben de: "Ey Allah'm beni hayrl ilere muvaffak klman, ktlkleri
terketmemi salaman, fakirlere kar sevgi yerletirmeni, beni balaman,
bana merhamet etmeni, bir topluluk iin fitne murad ettiinde beni fitneye drmemeni istiyorum.
Senden senin sevgini ve seni sevenin sevgisini, senin sevgine yaklatracak iin
222[63]
Tinnizl: Tefsir: Sad Suresi: 2
113
sevgisini vermeni diliyorum" dedim. Re-sulullafa Aleyhisselm buyurdu ki: bu

haktr, bunu inceleyin sonra renin223[64]
Ebu sa et-Tirmiz Rahmetuilahi Aleyh bu hadisin hasen, sahih olduunu
sylemitir.
Bata derim ki: M'min iin ilk gereken Rabbini yaratklara mahsus sfatlardan
tenzih etmesidir. Yce Allah: "Hibir ey O'nun benzeri deildir. O duyandr,
grendir" buyuruyor. Ihlas suresinde de: "De ki, O Allah birdir, Allah her trl
ihtiyatan mstanidir, dourmad, dourulmad, hibir ey O'na denk deildir"
buyuruluyor. Bunun dna kacak bir inan imana zarar verir. Btn slam
limlerinin ittifak ettiine gre, Kitab ve Snnet'te zahiren Allah'n yaratklara
benzetilmesi manas veren ifadelerde asl kastedilen, ibarenin zahiri manas
deildir, buna byle inanmak gerekir. Genel anlamda bu tr ifadelerin zahirde
tadklar anlamlarla Allah Teala'nn vasfedilmesi doru olmaz.
islam limleri bu gibi hususlarda ikiye ayrlmlardr: Selef mezhebi ve halef
mezhebi. Selef mezhebinden olanlar, ibarenin zahiri anlamnn,
kastedilmediine inanr ve hakikat ynn, ilm- hakikisini Allah'a havale
ederler. Bununla birlikte Allah Teala'nn yaratklarna benzemediine iman
ederler, ifadeye belirli bir anlam da vermezler. Onlarn inanc, meseleyi tmyle
Allah Teala'nn ilmine havale etmektir. Bunda Allah Teala'nn: "O'nun tevilini
Allah'tan bakas bilmez" mealindeki ayet-i keri meini esas alrlar. Sonra
ayetin: "ilimde derinlemi olanlar: "Ona inandk, hepsi Rabbimiz katndandr,
derler. Bunu ancak akl sahipleri dnebilirler" ksmn okurlar.
Halef mezhebinden olanlar da Allah Teala'y yaratklara benzemekten tenzih
ederler, ancak benzeme anlam veren ifadeyi de te'vil ederek bu lafzn Allah
Teala hakknda kullanlmasnn imkansz olmadm belirtirler. Mesel bu
hadiste geen: Rabbim bana en gzel suret zere geldi, ibaresinde, bir de, "En
gzel suret zere Rabbim Tebareke ve Teala'y grdm" cmlesinde geen
'suret' Kelimesini te'vil ederek, suret ile Allah'a layik olan Celal ve Cemal
sfatlarnn kastedildiini belirtirler. "Rabbi Resulullah Aleyhisselm'a bu
sfatlar ile tecelli etmitir," derler.
Ayn ekilde Allah'n Muhammed Aleyhisselm'n iki omuzu arasna elini
koymasn da, Hakk Teala'nn Peygamber Aleyhis-selm'n kalbine ilim ve
marifet elini yerletirmesi, olarak te'vil ederler. nk kalb iki omuz aras
hizasna gelmektedir, derler. Peygamber Aleyhisselm'n: "Soukluunu iki
mememin arasnda hissettim" demesini buna delil gstererek, bundan maksadn,
kalbinin, tatmin olacak derecede ilimle dolmas olduunu belirtir ler. Yakini
bilgi, kalbi serinletir ve ibrahim Aleyhisselm'n "kalbim mutmain olsun diye"
223[64]
TirmizTefsir Sad Suresi
114
sznde de ortaya kt zere bu tr bilgi, kalbi mutmain klar, derler. Bunu

Resulullah Aleyhisselm'n daha sonra: "Bunun zerine gklerde ve yerde ne
varsa bildim" diye buyurmas da teyid ediyor. Bir rivayette de "dou ile bat
arasnda ne varsa bildim" diye gemektedir. Bir baka riva yette de: "O zaman
her ey bana ak oldu ve bildim" diye geiyor. Resulullah Aleyhisselm'n
kalbinin ilim ve marifet ile dolmasnn sonucu Rabbinin "Mele-i a'la ne zere
tartr?" sorusuna cevap vermesi oldu. En dorusunu Allah bilir.
Mele-i a'la ise gklerde bulunan Ar'n ve Krsi'nin etrafnda toplanm, Arn
etrafn tavaf eden byk meleklerden oluan bir topluluktur. Onlarn, sz
geen konuda tartmalar iki ynden olabilir: Birincisi, onlar, hadiste belirtilen
iyilikleri yapanlarn sevaplarn yazmakta birbirleriyle yar ediyor olabilirler.
Yahut da, O iyiliklere verilen sevaptaki srr anlamak iin tartyor olabilirler.
Bazlar dier bazlarndan daha ok sevab belirliyor olabilirler. ikincisi, sz
geen amellerde birbirleriyle yar etmek iin dnya ehlinden olmay arzuluyor
olabilirler. nk onlar bu iyiliklere verilen sevaplar yakinen gryorlar ve
neticelerinin de hayra varacan biliyorlar.
Hadisin baz rivayetlerinde, hdise zet olarak anlatlyor. Dier ayr
rivayetten anlaldna gre mele-i a'la u iki hususta tartmaktadr:
Keffaretlerde ve derecelerde. Yani hata ve gnahlarn balanmasna sebep olan
ameller ve kiinin derecelerinin ykseltilmesine sebep olan amellerde. Sonra
Resulullah Aleyhisselm keffaretlerin neler olduunu aklyor, ve bunun gibi
gzel ameller iin yrmek, namazlar beklemek kastyla camilerde oturmak,
her trl yanllktan uzak ekilde gzelce abdest almak.
Dereceler ise, yemek yedirmekle, gzel konumakla, insanlar uykudayken; gece
vakti namaz klmakla ykseltiliyor. En dorusunu bilen Allah'tr.
Her trl yanllktan uzak olarak gzelce abdest almaktan kastedilen, soukta
olsun dier vakitlerde olsun abdestte temizlenmesi gereken btn azalan gzelce
temizlemek ve bu ii dzgnce yapmaktr.
Allah Teala'nn 'Kullarma Bakn Bir Farz Yerine Getirdiler, Dierini
Bekliyorlar' Sz le lgili Hadis
145. Hadisi bnu Mace, Snen'inde, Cl^s.l38'de,' Camilere Devam Etmek ve
Namaz Beklemek* balkl babda rivayet etmitir:
Abdullahi'bnu Amr, bnu'l-As Radyallah Anh'n yle sylediini rivayet
etmitir:
"Resulullah Aleyhisselm ile birlikte akam namazn kldk. Sonra giden gitti
kalan kald. Birden Resulullah Aleyhisselm hzla, nefes nefese, dizleri alm
vaziyette-geldi ve yle syledi: Mjdeler olsun, sizin Rabbiniz, gn
kaplarndan bir kap at, sizinle meleklerine vnyor ve: Kullarma bakn, bir
farz yerine getirdiler dierini bekliyorlar, diye buyuruyor 224[65]
224[65]
ibnu Mace: Meaacid: 19

115
145. Hadisin erhi

Bu hadiste geen "gn kaplarndan bir kap at" szndeki kaplarla
kastedilen, rahmet kaplardr. Allah Teala'nm hadiste belirtildii zere
meleklerine vnmesinden anlalyor ki, bir namaz kldktan sonra dierini
beklemek hayr ve rahmet kaplarnn almasna vesiledir. Hadis ayn zamanda
gelecek namaz beklemek iin camilerde oturmann faziletini de ortaya
koymaktadr. Camiler en gzel yarlerdir. nsan orada oturunca Allah'n evinde
bulunmas itibariyle Allah'tan bakasyla ilikisini keser. Camilerde oturann
buralarn adabna uymas ve bu yerlere gereken hrmeti gstermesi arttr.
Dolaysyla bu yerlerde elenceye dalmamak ve lzumsuz sz konumamak
gerekir.
nfak Ve Fazileti Hakkndaki Rivayetler
nfak Et Ey Ademolu Ki, Bende Sana Vereyim' Hadsi
146. Bu hadisi Buhar, C.7,s.72'de Kitabu'n-Nafakat'n, 'Nafakann Fazileti'
balkl babnda rivayet etmitir:
Radyallah Anh'den Resulullak Aleyhisselm'n yle buyurduunu rivayet
etmitir:
"Allah Buyurdu ki; infak et (Allah yolunda sadaka ver) ey Ademolu ki, Ben de
sana vereyim225[66]
147. Yine Buhar, C.7, (Kastallan'nin Hamiine gre s. 169'da) Kitabu't-Tefsir,
Hud suresi tefsiri 'Onun Ar Su zerindedir'mealindeki ayetin tefeiriyle ilgili
babda daha uzun bir lafzla rivayet etmitir:
Ebu Hureyre Radyallah Anh, Resulullah Aleyhisselm'n yle sylediini
bildirmitir:
"Allah Azze ve Celle buyurdu ki "Sadaka ver (infak et) Ben de sana vereyim".
Yine Resulullah buyurdu ki "Allah'n eli doludur, infak ondan bir ey eksiltmez.
O gece-gndz cmerttir". Sonra yle devam etti: "Gklerin ve yerin
yaratlndan bu yana kimi grdnz ki, infak etti de bu, onun elindekinden bir
ey eksiltti. O'nun ar su zerindedir. Elinde de terazi vardr". 226[67]
148. Buhar bu hadisi, Kastallan'nin Hamiine gre CIO, s.372'de, Kutabu'tTevhid'in "Ar Su zerinde di" mealindeki ayet ile ilgili babnda da rivayet
etmitir. Ancak orada 'nfak Et Ki Ben De Sana Vereyim" ksmn zikretme225[66]
226[67]
Buhart: Nafakat: 1
Buhari: Tefsir, Hud Suresi: 2
116
miti. Oradaki rivayetin lafz ise yledir:

Ebu Hureyre Radyallah Anh, Resulullah Aleyhisselm'n yle buyurduunu
bildirmitir:
"Allah'n sa eli (veya eli) doludur. nfak etmek ondan bir ey eksiltmez. Gkleri
ve yeri yarattndan bu yana ne kadar infak ettiini grdnz m, sa
elindekinden bir ey eksilme mistir. Ar da su zerindedir. Dier elinde de feyz
veya kabz vardr. Dilediini ykseltir, dilediini drr. 227[68]
149. Bu hadis, buradaki rivayetle kuds hadislerden saylamaz. Konunun tam
anlalmas iin hadisin bu rivayetini de verdik. Bu hadisi imam Mslim de,
Sahih1 inde Kastallan'nin Hami'ine gre C.4,s.359'da, Kitabu'z-Ze-kat'n
"Infak Etmeye Tevik Edene, nfak Edene Verilen Kadar, Nimet
Bahedileceinin Mjdelenmesi" balkl babnda rivayet etmitir. Senedden
sonraki lafa yledir.
Ebu Hureyre Radyallah Anh, Resulullah Aleyhisselm'dan u hadisi rivayet
etmitir:
"Allah Tebareke ve Teala buyurdu ki, Ey Ademolu, infak et ki, Ben de sana
vereyim. Sonra Resulullah Aleyhisselm yle syledi: Allah'n eli doludur,
cmerttir, gece ve gndz de sarfedilenler ondan bir ey eksiltmez.228[69]
150. Mslim'in bir baka rivayetinde de yle deniliyor:
Ebu Hureyre Radyallah Anh bize Resulullah Aleyhisselm'dan baz hadisler
rivayet etti; bunlardan birinde yle dedi:
"Sadaka ver, Ben de sana vereyim, Resulullah Aleyhisselm daha sonra yle
buyurdu: Allah'n eli doludur. Onu birey azaltmaz. Gece gndz verir. Gkleri
ve yeri yarattndan buyana ne verdiini grdnz m? Bu O'nun elinde
olandan bir ey eksiltmedi. Ar su zerindedir. Dier elinde de kabz vardr,
dilediini ykseltir, dilediini drr.229[70]
14615 Hadislerin erhi
Yce Allah'n "sadaka ver, Ben de sana vereyim" diye buyurmas, iyilie iyilikle
karlk verme (makele) ynndendir. Aslnda Allah Teala'nn kullarna
nimet vermesi O'nun hazine lerinden bir ey eksiltmez. Nitekim hadisi erifte:
"Allah'n eli do ludur, kullarn beslemek ondan bir ey eksiltmez" diye buyurulmustur. Yce Allah'n u ayet-i kerimesi de bu manaya iaret etmektedir: "Sizin
katnzdaki tkenir, ama Allah'n katndaki kalcdr" Allah'n hazineleri hibir
zaman tkenmez. "Allah'n eli doludur" denirken, O'nun vermekle
tkenmeyecek olan hazineleri kastediliyor.
227[68]
228[69]
Buhart: Tevhid: 36
Mslim: Zekat: 36
229[70]
Mslim: Zekat: 37
117
Mizan (terazi) kelimesi ile Yce Allah'n kullar arasndaki adaleti kastediliyor.
(Kastallan erhi, C.8, s.220)
el-Mazer hadiste geen "yemnullah-Allah'n sa eli" tabirinin te'vil edilmesinin
gerektiini, nk buradan, Allah'n sol eli anlamnn da karlabileceini
sylemitir. Byle bir ey ise Allah hakknda snr ve cisim dnmek olur ki,
bu mmkn deildir. Allah Teala byle eylerden mnezzehtir. Yce Allah
burada kullarna aralarnda yaygn olan anlatm ekliyle hitab etmitir. yle ki,
ihsan ve iyilikten szedilirken sa elden bahsedilir. Bununla, ayn zamanda, ok
vermekle Allah'n hazinelerin deki nimetin eksilmeyecei, dolaysyla bolca
ihsan etmekten ekinmeyecei bildirilmitir. "O'nun ar su zerindedir"
denilirken de, Allah'n nimetlerini srekli olarak birbiri peinde insanlara aktt
bildiriliyor. "Dier elinde de 'Kabz' vardr" sznn aklamas da yledir:
Allah Teala'nm kudreti tek olsa da, bununla eitli iler gerekletirmektedir.
Bizde bu tasarrufun zuhuru iin iki ayr el bulunduundan, kudret de mecaz
olarak bu iki elin tasarrufu ile yorumlanmtr. (Nevev'nin Mslim erhi'nden)
Allah Yeri Yarattnda Yer Sallanmaya Balad Hadisi
151. Bu hadisi Tirmiz, Camiinin sonlarnda C.2, s.241-242'de rivayet etmitir:
Enesu'bnu Malik Radyallah Anh Resulullah Aleyhisselm'n yle
buyurduunu bildirmitir:
"Allah yeri yarattnda yer sallanmaya balad, sonra dalar yaratt yerin
zerine yerletirdi, yer skn buldu. Melekler dalarn gcne hayret ederek: Ey
Rabbimiz, yaratklarn arasnda dalardan daha gl bir ey var mdr? dediler.
Allah Celle Celalh: Evet, demir, dedi. Melekler bu sefer: Ey Rabbimiz,
yaratklarn arasnda demirden daha gls var mdr? diye sordular. Allah:
Evet, ate, diye buyurdu. Melekler de: Ey Rabbimiz, yaratklarn arasnda
ateten daha gl bir ey var m? diye sordular. Allah Teala: Evet, su, diye
buyurdu. Melekler: Ey Rabbimiz yaratklarn arasnda sudan daha gls var
m? diye sordular. Allah Teala: Evet, rzgar, diye buyurdu. Melekler: Ey
Rabbimiz, yaratklarn arasnda rzgardan daha gls var m? diye sordular.
Allah Teala: Evet, sa eli ile verdiini sol elinden gizleyen Ademolu, diye
buyurdu.230[71]
Ebu sa et-Tirmiz Rahmetullahi Aleyh, bu hadisin senedinin hasen, garib
olduunu sylemitir.
Darul.-Hicret (Hicret) Beldesi Hadisi
152. Bu hadisi Tirmiz, C.2,s.327'de Kitabn sonlarnda 'Medine'nin Fazileti"
230[71]
Tirmizl: Tefsir: Talak Suresi: 3 -
118
Cerru'bnu Abdullah Radyallah Anh Resulullah Aleyhis-selm'm yle

"Allah Teala bana vahiyle bildirdi ki, u yerden hangisine gidersen oras
senin hicret beldendir: Medine, Bahreyn, Knnisrn".
Tirmiz, bu hadis garibdir, onun el-Fadlu'bnu Musa'nn rivayetinden baka
rivayetine rastlamadk. (Fadlu'bnu Musa Senedde ad geen ravilerdendir),
diyor.
Hakszlk Ve Rvet Karsnda Kat Davranmak"Lailgili Hadis
153. Bu hadisi, bnu Mace Snen'inde C.2,s.26'da rivayet etmitir:
Abdullah ibnu Mes'd Radyallahu Anh, Resulullah Aleyhisse-lm'n yle
"Her kim insanlar arasnda hakimlik yaparsa, kyamet gnnde mutlaka bir
melek ensesinden tutmu olarak gelir, sonra melek kafasn ge kaldrr, eer:
"At" denirse, onu krk gz cehenneme atar.231[72]
Hayatnda Biriktirip lm nnda Datmaktan Nehv Hadisi
154. Bu hadisi Nes rivayet etmitir:
Busru'bnu Cehha Radyallah Anh'n yle syledii rivayet edilmitir:
Resulullak Aleyhisselm ovucunun iine tkrp ehadet parman zerine
koyarak yle syledi:
"Allah Azze ve Celle buyurur ki, Ademolu Beni nasl ciz klar ki, seni unun
bir benzerinden yarattm. Resulullah boazn iaret ederek yle devam etti:
Cann uraya geldiinde tasadduk ediyorum dersin, nerde sadakann vakti!232[73]
Maln tebirinin Vasiyyet Edilmesi1 le lgili Hadis
155. Bu hadisi Nes "Vasiyyetf' babnda rivayet etmitir:
bnu mer Radyallah Anh Resulullah Aleyhisselm'n yle sylediini
bildirmitir:
"(Allah buyurur ki) Ey Ademolu, iki ey var ki, onlardan biri senin deildir.
Boazndan tuttuum zaman seni temizlemek ve arndrmak. Ecelinin
gemesinden sonra kullarmn sana dua etmeleri iin malndan sana bir nasib
ayrdm.233[74]
231[72]
ibnu Mace: Ahkam: 2

Nesai: Centz: 61
233[74]
bnu Mace: Vesy: 5 (Concordance'de Snen-i Nes'de geen yerine iaret edilmiyor)
232[73]
119
27- Adem Aleyhisselm'n Yaratl le lgili Olarak Tirmiz'de Geen

Rivayetlerin erhi (Hadis No: 95-98)
"Allah, Adem'i yaratt zaman srtm svazlad" sz iin limler, iki ayr gr
beyan etmilerdir: Birinci gr: Bazlar svazlama (mesh) fiilini Allah
Teala'nm zatna layk olacak ekilde te'vil ederek bundan kasdn, Allah'n bir
eye "ol" diye emretmesi onun da oluvermesi, grevli (mvekkel) meleklerine
adem-oullarnn ruhlarn getirmelerini amretmesi zerine 'o meleklerin Adem
Aleyhisselm'n srtn svazlamalar ve ondan btn neslinin ruhlarn
karmalarnn olduu'nu sylemilerdir.
Allme Ebu's-Suud, "Rabb'in Ademoullarmn bellerinden (srtlarndan)
zrriyetlerini almt.." mealindeki ayet-i kerimenin tefsirinde bu gre yer
vererek yle demitir:
'Bu ifade hakikat manasna hamle di m i tir. Nitekim Ibnu Ab-bas radyallah
Anh'den yle bir hadis rivayet edilmitir: (Burada yukarda geen hadisi
zikrediyor) Sonra yle diyor: Bu, Adem Aleyhisselm'm btn neslini onun
srtndan bizzat kard manasna deildir. Onun srtndan kendi sulbnden
gelecek olanlarn ruhlarn karm, ve sonuna kadar bu ekilde devam etmitir.
"Rabb'in Ademoullarndan, onlarn bellerinden zrriyetlerini almt" ayeti
kerimesi de buna iaret etmektedir."
Allame Ebu's-Suud Rahmetullahi Aleyh sonra yle diror: 'Asl ortaya k yeri
Adem Aleyhisselm'm srt olduu iin, hadis-i eriflerde aradaki vastalar
zikredilmeksizin her iki topluluun durumu da toplu halde zikredilmitir.
Bundan kast, herkesin nesebinin Adem Aleyhisselm'a ktnn ifade
edilmesidir.
Ayet-i kerime, Resulullah Aleyhisselm'm dneminde yaam olan kafirlere
kar bir delil ve onlarn kendi mrikliklerini babalarna nisbet etmelerinin bir
fayda vermeyeceini ifade iin bildirilmi olduundan durum, onlarn
babalarnn srtlarndan karlmalar haline nisbetlerini gerektirmitir.... mer
Radyallah Anh hadisinde szn alnnn aklanmamas, olmadna delil
tekil etmeyecei gibi, balayc da deildir.
Szn alnmasndaki gayenin, onlarn iin gereinden habersiz olduklarn ileri
srerek mazeret beyan etmelerine imkan brakmamak olduudur ve bu yolda
onlarn grlerine itiraz etmek iindir. Ayet-i kerimede de: "Bu, kyamet gn
'Bizim bundan haberimiz yoktu' dersiniz veya 'Daha nce babalarmz Allah'a
ortak komulard, biz de onlardan gelen bir soyuz bizi boa alanlarn
yaptklarndan tr yok eder misin?' dersiniz diyedir". eklinde buyuruluyor.
Bu Ayet-i kerime mriklere kar bir hccet olsun diye bildirilmi deildir;
nk sorumluluk dnyasnda bununla onlara nasihat edilmesini gerektiren bir
durum szkonusu deildir; zira insanlar arasndan hi kimse kendilerinden
alnm olan bu sz hatrlyor deildir.
Bu iddiaya da ayet-i kerimedeki cmle yapsndan yola klarak itiraz edilmi
120
ve ahid tutmann da ahid olmann da korunan bir ey olduu, bunlarn gizli bir
eylem olarak balayclk zelliinin bulunduu ileri srlmtr.
Anlam ise yledir: Biz sizin verdiiniz sz anmak ve onu size hatrlatmakla
yaptmz yaptk. Peygamberimize indirdiimiz kitapta onu size akladk.
Kfr ehli, kyamet gnnde "biz bundan, yani sz verme iinden habersizdik,
sorumluluk leminde de bize bunu hatrlatan olmad, eer bize onu bir hatrlatan
olsayd biz de gereine gre davranrdk" demeyesiniz diye size bu gerei
akladk.
kincisi: Allame Ebu's-Suud bundan nce ayetin manas zerinde yle diyor:
'Bu aklama insanlara, Allah Teala'nn yarattaki ftrat prensibini temsil iin
yaplmtr. Yce Allah, insanlardan kendi nefislerinde ve evrelerindeki tevhid
anlayna ve slam inancna gtren pek ok delilden bunu anlamalarn istiyor.
Peygamberimiz Aleyhisselm'da: "Her ocuk ftrat zere doar..." diye
buyurarak bu hususu dile getirmitir. Yce Allah'n u ayet-i kerimesinde de bu
ftrattan szedilmektedir: "Allah insanlarn ynn, kendisine gre yaratt
yaratma kanununa uygun olan dine evirir, Allah'n yaratmas deitirilemez".
Yani sizin yaratlnzdaki temiz ftrat deitirmeyiniz, Allah'n sizi yaratnda
koyduu gzel ftrata aykr hareket etmeyiniz".
Ebu's-Suud Rahmetullahi Aleyh sonra yle dyor: "Buradaki Misalle Allah
Teala'nn, insanlarn ruhlarn sahi tutmakla onlara kendi Rabb'liini anlamalar
iin yeterli imkan vermesi temsil edilmektedir. yle ki Allah Teala insanlara
doruyu kavraya-bilmeleri iin akl ve basiret vermitir, sonra akl ve
basiretlerini kullanarak hakka ulaabilmeleri iin gerek kendi nefislerinden,
gerekse evrelerindeki lemden onlara ayetlerini, delillerini gstermitir..."
Hadisin kalan ksm Allah Teala'nn u ayeti kerim e sindeki manaya uygundur:
"Andolsun ki, cehennem iin de birok insan yarattk. Onlarn kalpleri vardr
ama anlamazlar, gzleri vardr ama grmezler, kulaklar vardr ama iitmezler.
te bunlar hayvanlar gibi hatta daha sapktrlar. te bunlar gafillerdir".
Allame Ebu's-Suud bu ayetin tefsirinde yle diyor:
"Yani onlar cehenneme girmeleri zere yarattm, ama bu kendi iradeleri dnda
bir zorlama neticesi deildir. Ancak Allah onlarn hayatlar boyunca Hak yolu
hi semeyeceklerini, kendilerini zorlayan bir ey olmad halde daima batl
yolda srar edeceklerini nceden bilmektedir. Bu itibarla Yce Allah onlar,
cehenneme dalacak insanlar olarak yaratt. Bir ayet-i kerimede yle buyuruluyor: "Ben cinleri ve insanlar bana kulluk etsinler diye yarattm".234[1]
99 mam Malik'in Muvatta'ndan "Adem Aleynisselamn Yaratl" le lgili
Hadis: mam Malk Rahmetullahi Aleyh bu hadisi Kader Hakfanda
Konumaktan Nehy' babnda rivayet etmitir.
Abdulhamid ibni Abdurrahman bn, Zeyd bn l-Hattab dan rivaaye?eddiine
234[1]
121
gre bir gn Hazreti mer Radyallah Anh Rabbim, Adem oullannm

bellerinden zrryetUnm alm ve on-En kendilerine ahid tutarak: 'Ben sizin
Rabbnz deg mym TJi Onlar: 'Evet, buna ahidiz dediler. Kyamet gn, biz
uTdan habersizdik demeyesiniz' ayet-i kerimesinden soruldu. meru-bnulHattab Radyallah Anh'de Resulullah Aleyhs-sZm-Ia beraberken de bu ayetten
sorulduunu duydum, Pey-gamZrAleyhisselam bu konuda syle buyurdu," diye
cevap verdi ve u hadisi rivayet etti:
"an pek yce olan. Allah, Adem'i yaratt, sonra sa eliyle srtn svazlad.
Oyleki oradan bir zrriyet kard ve: Bunlar cennet iin yarattm, onlar cennet
ehlinin amelini ilerler, buyurdu. Sonra srtn tekrar svazlad ve bir baka
zrriyet kard ve: Bunlar cehennem iin yarattm, bunlar da cehennem ehlinin
amelini ilerler, buyurdu. Bir adam: Ey Allah'n Resul, peki-ameller ne iin
yaplyor? diye sordu. Resulullah Aleyhisselm da: Allah bir kulu cennet iin
yarattysa onu cennet ehlinin ameline yneltir. Ta ki, cennet ehlinin ilerinden
bir i zere lr, bylece Allah da onu cennete sokar. Bir kulu cehennem iin
yarattnda da, ona cehennem ehlinin ilerini kolaylatrr, ta ki, cehennem
ehlinin ilerinden bir i zere lr, bylece Allah da onu cehenneme sokar, diye
buyurdu235[2].
28- 'Ademolunun, Anasnn Karnndayken Yaratl le lgili Olarak
Gelen Rivayetler
Sizden Birinin ilk Yaratl Paras Anasnn Karnnda u Kadar Sre
Bekletilir Hadisi
100. Bu hadisi Buhar Sahih'inin eitli blmlerinde rivayet etmitir. Kitabu
Bedu'1-Halk, C.4, s.lll'de 'Meleklerden Szedilmesi* babnda, C.4, s.l33'te
'Adem'in Yaratlmas1 babnda, Kitabu'l-Kader, C.8, s,122'de Kitabu'tTevhid'de, C.9, s.l35'te, 'Peygamber Kullarmz Hakknda Takdirimiz Daha
nce Kesinlemiti" mealindeki ayetle ilgili babda bu hadisi zikretmitir.
Aada gelen metni Kitabu't-Tevhid'den aldk;
Adem u'be'den, o el-A'me'ten, o Zeydu'bnu Vehb'den, o da Abdullah ibnu
Mes'ud'dan Resulullah Aleyhisselm'n yle buyurduunu rivayet etmitir:
"Sizden birinin ilk nutfesi anasnn karnnda krk gn krk gece bekletilir.
Bundan sonra bu kadar zaman daha geince bir kan phts haline gelir, daha
sonra bu kadar bir zaman daha geince de bir et paras haline gelir. Sonra
Allah Teala ona melek gnderir, bu melee drt eyi yazmas zere izin verilir
(veya bu drt eyi yazmas emredilir): Rzkn ve ecelini, amelini, cehennemlik
(aki) mi yoks'a cennetlik (sad) mi olduunu yazar. Sonra Allah ona ruh fler.
Sizden biri cennet ehlinin iini iler, yleki cennet ile arasnda bir arn
235[2]
Muvatta Kader: 2
Yaynlar: 187-188.
122
boyundan fazla mesafe kalmaz, fakat yazg ne geer ve cehennem ehlinin iini
ilemeye balar, bylece cehenneme girer. Yine sizden birisi cehennem ehlinin
iini ileye durur, yleki cehennem ile arasnda bir arndan fazla mesafe kalmaz, ama kader ne geer ve cennet ehlinin iini ilemeye balar, bylece
cennete girer.236[3]
101- Baz Rivayetlerde de:
"Sizden birinizin" ibaresinin banda "Allah'a yemin olsun ki" ibaresi ziyade
edilmitir. Ayrca "sizden birinizin" yerine de "bir adam" ibaresi gemektedir.
Dier baz rivayetlerde de aradaki mesafe bir arn olarak deil de, iki arn
olarak zikredilmitir. Birtakm rivayetlerde ise bu mesafe bir kula olarak
gemektedir, 237[4]
102. Bu hadisi, bnu Mace Snen'inde, CIO, s.20-21'de Ttader* babnda, rivayet
etmitir. Orada senedini zikrettikten sonra yle diyor:
"Abdullah ibnu Mes'ud der ki; kendisi doru szl olan ve syledikleri de
dorulanan Peygamber Aleyhisselm bize yle bildirdi: ,
"Sizden birinin ilk nutfesi, anasnn karnnda krk gn bekletilir, sonra ayn
ekilde bir kan phts haline gelir, bu kadar zaman getikten sonra bir et paras
haline gelir. Sonra Allah Teala melei gnderir. Ona drt kelimeyi (drt
hususu) yazmas emredilir. Allah: Amelini, ecelini, rzkn ve cennetlik mi,
cehennemlik mi olduunu yaz, diye buyurur. Nefsim elinde (kudreti altnda)
olan Allah'a yemin olsun ki, sizden biriniz cennetle arasnda bir arndan fazla
mesafe kalmayncaya kadar cennet ehlinin iini iler, tam bu srada yazg ne
geer de bu kii, cehennem ehlinin iini ilemeye balar ve cehenneme girer.
Yine sizden biriniz cehennemle arasnda bir arndan fazla mesafe kalmayncaya
kadar cehennem ehlinin iini iler, tam bu srada kader ne geer, bu kii cennet
ehlinin iini ilemeye balar ve cennete girer. 238[5]
mam Mslim Sahih'inde bu hadisi muhtelif rivayetlerle vermitir. Bunlar bnu
Mes'ud'dan ve dier baz sahabilerden gelen rivayetlerdir. Zikredilmesinde pek
ok fayda grdmz iin bu rivayetleri burada zikredeceiz. 239[6]
103. Kastallan'nin Hami ine gre C.10, s.l9'de, geen . "Ademolunun Ana
Karnnda Yaratlmas Durumu" babnda yeralan rivayet:
236[3]
Buhart: Bedu'1-Halk: 6
Yaynlar: 189-190.
237[4]
Buhar: Bedu'l-Halk: 6
Yaynlar: 191.
238[5]
bnu Mace: Mukaddime: 10
239[6]
123
Ebu Bekr ibnu Ebi eybe, Muaviye ve Veki'den, yine Muhammed ibnu Numeyr
el-Hemedn babasndan, ayrca Muaviye'nin babas ve Veki' ve ibnu Numeyr
el-Hemedn'nin babas el-A'me'ten, o Zeydu'bnu Vehb'den, o da Abdullah'dan
-yani bnu Mes'ud'dan-Radyallah Anhm, doru szl ve dorulanan,
Resulullah Aleyhisselm'n yle buyurduunu rivayet etmilerdir.
"Sizden birinin ilk nuftesi anasnn karnnda krk gn toplanr (bekletilir), sonra
bu kadar bir zaman sonunda bir kan phts haline gelir, sonra yine bu kadar bir
zamanda da bir et paras eklini alr. Sonra Allah Teala ona bir melei
gnderir. Melek ona ruh fler ve kendisine drt hususu yazmas emredilir:
rzkn ecelini, amelini, cennetlik mi cehennemlik mi olduunu. Kendinden
baka ilah olmayan Allah'a yemin ederim ki, sizden biriniz cennetle arasnda bir
arndan fazla mesafe kalmaymcaya kadar cennet ehlinin iini iler sonra yazg
ne geer ve bu kii cehennem ehlinin iini ilemeye balar, bylece cehenneme
girer. Yine sizden biriniz cehennemle arasnda bir arndan fazla mesafe kalmayncaya kadar cehennem ehlinin iini iler de sonra, kader ne geer ve bu
kii cennet ehlinin iini ilemeye balar, bylece cennete girer.240[7]
104. Veki'in Rivayetinde ise
"Sizden birinizin ilk nutfesi anasnn karnnda krk gece bekletilir" eklinde
gemekte, Cerir ve sa'nn rivayetlerinde ise "krk gn" olarak gemektedir. 241[8]
105. Yine Muaz'n u'be'den rivayetinde de
"Krk gn" yerine "krk gece" gemektedir. 242[9]
106. Bu Hadisi erifte ise:
Muhammedu'bnu Abdullah'bni Numeyr ile Zuheyru'bnu Harb Sufyanu'bnu
Uyeyne'den, o Amru'bnu Dinar'dan, o Ebu't-Tufeyl'-den, o Huzeyfetu'bnu Ebu
Esd'den - yani Ebu Esd el-ifar- Peygamber Aleyhisselm 'dan gelen
rivayetlerle Rusulullah Aleyhisselm'n yle buyurduunu bildirmitir:
"Nutfe ana karnnda krk veya krkbe gece bekledikten sonra melek, o nutfeye
girer ve: Ey Rabbim, bu cennetlik mi yoksa cehennemlik mi olacak? diye sorar.
Ald cevab kaydeder. Sonra: Ey Rabbim, kadn m yoksa erkek mi olacak
diye sorar, Bununla beraber, ameli, eseri, eceli ve rzk yazlr. Sonra defterler
240[7]
Mslim: Kader: 1
Yaynlar: 192-194.
241[8]
Mslim: Kader: 1
Yaynlar: 194.
242[9]
Mslim: Kader: 1
Yaynlar: 194.
124
drlr. Buna bir ey ilave edilmez ve bundan bir ey eksiltilmez. 243[10]

107. Yine Sahih-i Mslim'de, Kastallan'nin Hami ine gre C.10, s.74'te geen
rivayet:
Ebu Tahir Ahmedu'bnu Amri'bni Serh'in bnu Vehb'den, onun Amrubnu'lHaris'ten, onun Ebu'z Zubeyr'il Mekkt'den rivayetine gre Amiru'bnu Vasile
Abdullahi'bnu Mes'd'un "aki -cehennemlik- anasnn karnnda aki olandr,
sad -cennetlik- bakasndan ibret alandr" diye sylediini duydum demi ye
Resulullah Aleyhisselm'n ashabndan Huzeyfetu'bnu Esd el-Gifar adl bir
zata gelerek: Bir adam herhangi bir amel ilemeden nasl aki -cehennemlikolur? diye sormutur. Huzeyfe ona cevabnda: Sen buna hayret mi ediyorsun,
ben Resulullah Aleyhisselm'n:
"Nutfenin ana karnna konmasnn zerinden krkiki gece getikten sonra Allah
ona bir melek gnderir, melek o nutfeye ekil verir, kulam, gzn, cildini,
etini, kemiini belirli hale getirir, sonra: Ey Rabbim, erkek mi yoksa kz m
olacak? diye sorar. Rab-bin diledii gibi hkmn verir, melek de kaydeder.
Melek sonra: Ey Rabbim, eceli ne kadar olacak? diye sorar. Rabbin dilediini
syler, melek de kaydeder, Sonra melek elinde sahife (kitap) ile ayrlr. Sonra
buna birey ilave edilmeyecei gibi bundan birey de eksiltilmez, diye
buyurduunu duydum, demitir.244[11]
108. Mslim'in Bu Babdaki Bir Rivayeti de yledir:
Muhammedu'bnu Ahmedi'bni Ebi Halef, Yahya'bnu Ebi Bu-keyr'den, o Zuheyr
Ebu Hayseme'den, o Abdullahi'bnu Atadan, o krimetu'bnu Halid'den Ebu'tTufeyl'in yle dediini bildirmitir: Ebu Seriha -yani Huzeyfetu'bnu Esd elGifr-nin yanna girdim, o
da bana Resulullah Aleyhisselm'n yle sylediini; u iki kulamla duydum,
dedi ve u hadisi rivayet etti:
"Nutfe, ana rahminde krk gece bekler, sonra melek ona ekil verir". Ravi
Zuheyr der ki: Zannederim bu arada, "onu ekillendiren melek" dedi, hadisin
devam: Melek: "Ey Rabbim, erkek mi yoksa kadn m olacak? diye sorar. Allah
onu erkek veya kadn klar. Sonra Melek: Ey Rabbim, dzgn m yoksa sakat
m olacak? diye sorar. Allah onu dzgn veya sakat klar. Sonra melek: Ey
Rabbim, rzk ne kadar olacak? eeeli ne zaman olacak? huyu nasl olacak? diye
sorar. Sonra Allah onu aki (cehennemlik) veya sad (cennetlik) klar. 245[12]
243[10]
Mslim Kader: 2
Yaynlar: 194-195.
244[11]
Msim: Kader: 3
Yaynlar: 195-196.
245[12]
Mslim: Kader: 4
125
109. Huzeyfe'den Bir Rivayette de,

"Rahme mvekkel klman bir melek gnderilir. Allah bir eyi yaratmak diledii
zaman, Allah'n izniyle onu krk ksur gnde (tamamlar)" ksm ziyade
edilmitir. Bundan sonraki ksm yukarda geen hadisin devamnn ayndr.
246[13]
110. Enes ibnu Malik'ten merfu olarak rivayet edildiine gre de, Enes ibnu
Malik yle demitir:
"Allah Teala rahim iin bir melei mvekkel klmtr. Bu melek Ey Rabbim,
nutfe oldu , ey Rabbim, kan phts oldu, Ey rabbim et paras oldu, der. Allah da
ondan bir insan yaratmak dilediinde emrini bildirir. Melek: Ey Rabbim, kadn
m erkek mi, aki mi sad mi, rzk ne kadar, eceli ne zaman? diye sorar. Bu hal
zere anasnn karnndayken bunlar yazar247[14]
"Cennetle arasnda bir zir'a (arn) kalm olur" denirken arada kalan mesafenin
ok ksa olduuna iaret edilmek istenmektedir.
Hadisi eriflerden anlaldna gre amellerin grnen taraflar, sadece belli
durumlar ortaya koyan iaretlerdir. lerin sonunda neye varaca ise kaderde
belirlenmitir.
mam Nevev erhinde: "Doru olan ve szleri dorulanan" sznn manasnn,
kendisi daima doru konuan ve vahiyle bildirdiklerinin doru olduu da zaman
iinde ortaya kan, eklinde olduunu belirtmitir.
Hadisin muhtelif rivayetlerinde, melein geldii vakit hakknda deiik bilgiler
var. Alimler bunlar birletirmek iin yle demilerdir: Melek nutfenin ana
rahmine girmesinden itibaren ona mvekkel klnr ve gelimeleri gzetir,
zaman geldike Ey Rabbim, mutfe oldu, pht oldu, et paras oldu, der. Allah'n
izniyle her ne gelime olursa onu vaktinde belirtir. Allah Teala btn olanlar
daha iyi bilmektedir. Melein konumas ve tasarrufla bulunmas iin belirli
vakitler vardr: Birincisi: Allah Tea-la'nn nutfeyi yaratp onu pht haline
dnr kld zaman. Melek ilk olarak bu zamanda, bir ocuun teekkl
edecei hususunda bilgi sahibi olur. nk her nutfeden ocuk olmamaktadr.
Nutfenin sz edilen hale dnmesi ise krk gnden sonra olmaktadr, ite bu
Yaynlar: 196-197.
246[13]
Mslim: kader: 4
Yaynlar: 197-198.
247[14]
Mslim : Kader: 5
Yaynlar: 198.
126
zamanda melek ocuun rzkn, ecelini, amelini, cennetlik veya

cehennemlikliini yazar.
Melek, bundan sonra ayr bir zamanda baka bir tasarrufta bulunmaktadr ki, bu
da ocua ekil vermesidir, kulak, gz, deri, kemik, erkeklik veya diilik
uzuvlarnn ekillendirilmesi, melein bu ikinci tasarrufudur. Bu ise nc krk
gnn iinde olmaktadr. Bu sre de, phtnn et paras haline geldii sredir.
nc krk gn tamam olmadan ve ierisine ruh flenmeden ekil verme ii
tamam olur. nk ruh ancak ocuun ekli tam belirginletikten sonra flenir.
Hadisin rivayetlerinden birinde: "Nutfenin ana karnna konmasnn zerinden
krkiki gn getikten sonra Allah ona bir melek gnderir. Melek o nutfeye ekil
verir, kulan, gzn, cildini, etini, kemiini belirli hale getirir..." denmesi
hususunda mfessir Kad Beyzav ve bakalar yle diyorlar: 'Bunun, zahir
manasyla alnmamas gerekir. Zahir manasyla alnd zaman doru olmaz.
Burada kastedilen mana, kendisine ne tr bir ekil verileceinin yazmasdr.
Sonra baka bir vakitte bu yazlanlar yerine getirilir. nk ilk krk gnden
sonra ocua ekil verilmedii deten bilinmektedir. ocuun ekli, ancak
nc krk gnn
iinde belirir. Bu ise nutfenin, pht halinden et paras haline dnd sredir.
Nitekim Kur'an- Kerim'de de yle buyurulu-yor: "Andolsun ki, insan szme
amurdan yarattk. Sonra onu nutfe halinde salam bir yere yerletirdik. Sonra
nutfeyi kan phtsna evirdik, kan phtsn bir inemlik et yaptk, bir
inemlik etten kemikler yarattk, kemiklere de et giydirdir".
Drt ay tamamlanp cenine ruh flendikten sonra melek ona yeni bir ekil daha
verir.
Ruh fleme iinin ancak drt ay tamamlandktan sonra olduu zerinde btn
ilim adamlar ittifak etmilerdir. Buhar'nin Sahihinde yerala bir rivayette:
"sizden birinin ilk nutfesi, anasnn karnnda kr gn krk gece bekletilir. Bundan
sonra bu kadar zaman daha geince bir kan phts haline gelir, daha sonra bu kadar br zaman iinde bir et paras haline gelir. Sonra Allah Tea-la ona bir
melek gnderir, bu melee drt eyi yazmas zere izin verilir: Rzkn, ecelini,
amelini, cennetlik mi, yoksa cehennemlik mi olduunu yazar. Sonra ona ruh
flenir" deniyor. Burada "sonra" denmesinden anlaldna gre melein sz
edilen hususlar yazmas, nc krk gn getikten sonra olmaktadr. Dier
rivayetlerden anlalan ise, bu yazma iinin birinci krk gnden sonra
gerekletiidir. Buna cevap olarak denilmitir: "Sonra melek gnderilir..."
ksm, bataki "anasnn karnnda krk gn bekletilir" ibaresine atfedil m i tir.
Kendisinden nceki cmleye matuf deildir. "Sonra bu kadar zaman iinde kan
phts olur..." ksm ise bir ara cmle (cumletun mu'terida) mahiyetindedir. Bu
durum Arap dilinde oka grlr ve Kur'an- Kerim'de sahih hadislerde ve
Araplar arasnda dolaan szlerde bunun rnekleri oktur.
Kad Beyzav ve baka mfessirler derler ki: Melein bu hususlar yazmak zere
gnderilmesinin anlam, o melein bununla, sz edilen eyi yapmakla
emrolunmasdr. Yoksa esas itibariyle hadisi erif, melein zaten ana rahmine
127
mvekkel klnm olduunu gayet ak bir ifadeyle bildiriyor. Nitekim bundan

nce melein "Ey Rabbim nutfe oldu, ey Rabbim pht oldu" dedii bildiriliyor.
Enes ibnu Malik Radyallah Anh'n rivayetinde: "Allah ondan bir insan
yaratt zaman emrini bildirir. Melek: Ey Rabbim, kadn m, erkek mi..."
demesi bizim yukarda yaptmz aklamaya ters deildir. Burada melein
byle syledii, phtnn da et paras olduu belirtildikten sonra zikrediliyor.
Ama bununla yeni bir konudan sz ediliyor olduundan bu, szn balangc
saylr. Bununla ayr bir durumdan, ayr bir gelimenin balangcndan sz
ediliyor. Bu rivayette nce nutfenin hangi halden hangi hale dnt srayla
anlatlyor, ikinci ksmda da Allah'n nut-feyi pht haline getirmek istemesi
zerine melein ne konutuundan bahsediliyor. Ayrca melein rzk, eceli,
cennetlik veya cehennemlik olmas, ameli, kadnlk veya erkeklii yazmas, bu
hususlarn kendine bildirilmesi, gerekeni yapmak ve kendisine bildirilenleri
yazmakla emroluinmas neticesinde gereklemektedir. Allah Teala'mn bu
konudaki hkm, ilmi ve iradesi ise bu hdiseden nce belliydi. Allah'n ilmi,
ezilidir.
Hadiste "sizden birinizin cennetle arasnda bir arndan fazla mesafe
kalmaymcaya..." denirken o insann lme ok yaklat ve o-hali zere lmesi
neticesinde cennete girmesinin mmkn olduu bir anda durumunun
deiebilecei bildirilmektedir. Arada bir arndan fazla mesafe kalmad
belirtilirken dnyadaki herhangi bir kiinin varmak istedii yerle arasnda bir
arnhk mesafe kalmas halindeki yaknlna benzedii ifade edilmektedir.
Bu hadisin sylenmesinden maksad, sz edilen durumun genel bir ey olmayp
insanlar arasnda nadiren grlen bir durum olduunun ifade edilmesidir.
nsanlarn pek ok fenalk iledikten sonra iyilie dnmeleri Allah Teala'nn
ihsanndan ve rahmetinin geniindendir. insanlarn hayr halinden er haline
dnmeleri ise ok nadir ve son derece azdr.
"Rahmetim gadabm geti, rahmetim gadabma galib oldu" szndeki mana da
buna iaret ediyor.
insann hayr halinden er haline dnmesi gerek kfr, gerekse gnah ilemek
suretiyle cehenneme girmeyi gerektirecek bir ameli ilemekle olur. Ancak bu
ikisinin durumu farkldr. Birisi cehennemde ebed kalacak, dieri ise cesazm
ektikten sonra kacaktr. Kfr zere len cehennemde ebed kalacaktr. Allah'n birliini kabul eder halde lmesine ramen; dnyadayken gnahlar ilemi
olan ise, daha nce getii zere cehennemde ebed kalmayacaktr. Bu Hadiste
kaderin hak olduu ak ekilde ifade edilmektedir. Ayrca tevbenin daha nce
ilenmi gnahlar sildii bildiriliyor. Yine hadisten anlaldna gre insan ne
hal zere ldyse o hale gre hkm verilir. Ancak kfre dmeden gnah
ileyenlerin azab m grecekleri yoksa mafiret mi edilecekleri zerinde hkm
verecek olan Allah'tr. En dorusunu Allah bilir. 248[15]
248[15]
Buraya kadarki aklamalar imam Nevev'nin Mslim erhi'nden alnmtr.

Yaynlar: 198-201.
128
29- Yce Allah'n Rahme Hitab le lgili Olarak Gelen Rivayetler

'Rahme Hitab' Hadisi
111 Bu Hadisi Buhar, kitabu't-Tefsir'de, Muhammed suresi konusunda,
C.6,s.l34'te, "Akrabalk Balarn Ko-panrsnz" mealindeki ayet-i kerime ile
ilgili babda rivayet etmitir.
Sleyman Muaviyetu'bnu Ebi Muzerred'den, o amcas Sad ibnu Yesr'dan, o da
Ebu Hureyre Radyallah Anh'den Resulullah leyhisselm'n yle
"Allah yaratklar yaratt. Bunu bitirince akrabalk ba, (rahm) kalkp
Rahman'n eteine yapt. Rahman: 'Brak' dedi. Akrabalk ba: 'Bu makam
benimle ilikinin kesilmesinden sana snma makamdr' dedi. Rahman: 'Senin
hakkn yerine getirene, (akrabalaryla balarn koparmayana) Benim vasl
olmama, ona yardmc olmama, senin hakkn yerine getirmeyerek akra-basyla
ilikiyi kesenle de Benim ilikiyi kesmeme raz deil misin?' diye sordu.
Akrabalk ba: 'Evet, razym Ey Rabbim' diye cevap verdi. Rahman: 'yleyse,
bu istediini sana veriyorum' diye buyurdu. Ebu Hureyre der ki: isterseniz
"Demek, idareyi ve hakimiyeti ele alrsanz hemen yeryznde fesat karacak,
akrabalk mnasebetlerini bile keseceksiniz yle mi?" ayetini okuyun 249[16]
112. Bukar'nin ayn babda senedi ebu Hureyre'ye dayanan bir baka
rivayetinde:
"Sonra Ebu Hureyre Radyallah Anh'n, Resulullah Aleyhis-selm'n, isterseniz
"Demek idareyi ve hakimiyeti ele alrsanz..." ayetini okuyun dediini
bildirmitir." denilmektedir. 250[17]
Yukardaki hadisi Buhar, Kitabu't-Tevhid'de ve Kitabu'l-Edeb'de de rivayet
etmitir. Mslim de kitabu'l-Edeb'de Nes ise Kitabu't-Tefsir'de rivayet
etmitir.251[18]
113. Trmiz'iii rivayetine gre de Abdurrahmani'bnu Avf Resulullah
Aleyhisselm'n yle sylediini duydu-unu bildirmitir:
"Allah buyurdu ki, Ben Allah'm, Ben Rahman'im, rahm' (akrabalk ilikisini)
yarattm ve onun iin kendi ismimden isim trettim, kim bunun hakkn yerine
249[16]
Buhar: Tefsir; Muhammed Suresi: 1 (Ayrca Buharf, Edeb:13; Tevhid: 35; Mslim,
Birr:1
Yaynlar: 203-204.
250[17]
Buharf: Tefsir; Muhammed Suresi: 1 (Ayrca Buhar: Edeb:l3 Tevhid: 35; Mslim:Birr:
16)
251[18]
Madve Yaynlar: 204.
129
getirerek akrabalk ilikisini srdrrse Ben de ona yakn olur; kendisine

yardmc olurum, kim de akrabalk bam koparrsa Ben de onunla
ilikiyi,keserim.252[19]
Tirmiz bu hadisin hasen, sahih olduunu belirtmitir. 253[20]
114. Yine Ebu Davud da, hadisi Abdurrahmani'bnu Avf tan alarak onun yle
"Resulullah Aleyhisselm' yle konuurken duydum: Allah buyurur ki, Ben
Rahman'm, rahm (akrabalk ba) iin de kendi
ismimden bir isim trettim, kim akrabalk ilikisini srdrrse Ben de onunla
ilikiyi srdrr ona yardmc olurum, kim de akrabalk ban koparrsa Ben de
onunla ilikiyi keserim.254[21]
Ebu Davud bu hadisi, C.2, s.77'de "Akrabalk ilikisini Srdrme" babnda
rivayet etmitir.255[22]
111-114 Hadislerin erhi
"Akrabalk ba kalkt" denirken bunun bir cisim gibi ekillendi-rildii
belirtiliyor.
"Rahman'm eteine yapr" ifadesinin tefsirinde Kad Beyzav yle diyor:
nsanlar arasnda yaygn adete gre yardm dileyen, kendisinden yardm
denilenin eteine veya ridasnn bir kenarna yapt iin bu ifade
kullanlmtr. Eteine yapmakla yardm talebinde srar ettiine iaret edilmi
olabilir. Yani deta muhatabndan etei ile koruduu eyleri koruduu gibi
kendisini korumasn ve zerindeki eziyeti gidermesini istediini iaret etmektedir. Onun eteine yapp brakmamaktadr. te insanlar arasnda yaygn
olan bu durum akrabalk ba hakknda da mecaz olarak kullanlmtr.
et-Tayyib der ki: Burada mecazi anlamda bir benzetme vardr. yle ki
akrabalk bann ve onun ilikinin srdrlmesine olan ihtiyac, ilikinin
kesilmesinden kanmadaki durumu, dilekte bulunduu kimsenin eteine
yapm bir ihtiya sahibinin durumuna benzetiliyor. Bu benzetmeden hareketle
benzetilen iin kullanlan ifade, oradaki durumu eitli ynlerden ortaya
koymas itibariyle benzetilen iin de aynen kullanlmtr.
el-Kabis der ki, Ebu Zeyd, bazlarnn anlamakta glk ekecei iin
"Rahman'm etei" ibaresini sylemekten ekindi ve "bu ibare rivayette
gemekle beraber Allah' tenzih iin sylemiyorum" dedi.
Buradaki mana bir melek kalkp onun adna konutu eklinde 'muzaafn hazf1
252[19]
Tirmizt: Birr: 9
Madve Yaynlar: 205.
254[21]
Ebu Davud; Zekat: 46
255[22]
253[20]
130
esasna da mebni olabilir. Ayrca bir rnek verme ve mecaz manas da

tayabilir.
Hadisin tmnden anlalan mana ve maksat; akrabalk bann nemli bir ey
olduu, akrabalk ilikilerini srdrenin faziletli, bu ilikileri kesenin de
gnahkar olduudur.
Allah Teala'nm akrabalk balarm srdrene vasl olmas, onlara acyp
merhamet etmesidir; akrabalarla ilikiyi kesenle ilikiyi kesmesi ise, ona
acmam as dr.
Nevev diyor ki: Akrabayla ilikiyi srdrmek genel manada va-cibdir, ilikiyi
kesmek ise gnahtr. likiyi srdrmenin de dereceleri vardr. Baz dereceler
dier bazlarndan stndr. Ebu Bek-re Radyallah Anh'den merfu olarak
rivayet edilen bir hadiste:
"Allah'n, ahiretteki cezasn saklamakla birlikte dnyadayken cezasn vermekte
en ok acele ettii gnahlar, taknlk ve akrabayla ilikiyi kesmektir". Bu hadisi
Ahmed ibnu Hanbel rivayet etmitir. Yine Ahmedu'bnu Hanbel'in Sevban'dan
merfu olarak rivayet ettii bir baka hadis yledir: "Kimin ecelinin
geciktirilmesi ve mrnn uzatlmas houna giderse akrabayla ilikiyi
srdrsn". Her eyin en dorusunu bilen Allah'tr. 256[23]
30- Namazla lgili Rivayetler
Namazlarn Farz Klnmas ve sra Hadisi
115. Bu hadisi Buhar, C.l, s.78-79'da,' Namazlar sra'da Nasl Farz Klnd?'
Yahya'bnu Bukeyr, el-Leys'den, o Yunus'tan, o bnu i-hab'dan, o da Enesu'bnu
Malik Radyallah Anh'den, Ebu Zer Radyallah Anh'n Resulullah
Aleyhisselm'dan yle bir hadis rivayet ettiini bildirmitir:
"Ben Mekke'deyken evimin tavan yarld ve oradan Cibril Aley-hisselm indi,
gsm yard, orasn zemzem suyu ile ykad,sonra hikmet ve iman dolu altn
bir testi getirdi, onu benim gsme boaltt, sonra oray kapatt, sonra Benim
elimden tuttu ve beni dnya gne ykseltti. Dnya gne geldiimde Cibrl
Aleyhi s selm gn kapcsna: 'A' dedi. Beki: 'Kim o?1 diye sordu. Cibrl
Aleyhisselm: 'Cibril* diye cevap verdi. Kapc: "Yannda kimse var m?1 diye
sordu. Cibrl Aleyhisselm: 'Evet, benimle birlikte Muhammed Aleyhisselm
var' dedi. Kapc: 'Ona eli gnderildi mi?' diye sordu. Cibril Aleyhisselm:
'Evet' diye cevap verdi. Kapy anca dnya gne girdik. Orada oturan bir
adam grdk, sanda da solunda da birtakm insanlar vard. Sa tarafna
baktnda glyor, sol tarafna baktnda alyordu. (Yanna varnca): 'Salih
Peygambere ve Salih evlada merhaba' dedi. Cibril'e: 'Bu kim?' diye sordum.
256[23]

Yaynlar: 206-207.
131
"Bu, Adem Aleyhisselm'dr. u sanda ve solundaki insanlar ise onun

evlatlarnn ruhlardr. Sada olanlar cennetliklerdir, solunda yeralan ahslar ise
cehennemliklerdir. Bu yzden sa yanma bakt zaman gler sol yanna bakt
zaman da alar." dedi. Bundan sonra ikinci ge karldm. Cebrail orann
kapcsna: 'A' dedi. Bu gn kapcs da birincinin sylediini syledi. Sonra
kapy at". Ravi Enes Radyallah Anh der ki: 'Peygamber Aleyhisselm,
gklerde Adem, Idris, Musa, sa ve brahim salavatullahi aleyhim ecmain
Peygamberlerle Karlatn belirtti, ancak menzillerini tesbit etmedi. Sadece
Adem Aleyhisselm'la dnya gnde ibrahim Aleyhisselm ile de altnc gkte
karlatn zikretti1. Enes Radyallah Anh, sznn devamnda yle diyor:
"Cebrail, Peygamber Aleyhisselm Idris Aleyhisselm in yanndan geirdiinde O: 'Salih Peygambere, salih kardee merhaba' dedi. Peygamber
Aleyhisselm buyurdu ki, 'Cebrail'e: Bu kimdir? diye sordum. Cebrail
Aleyhisselm: Bu Idris'tir, diye cevap verdi. Sonra Musa Aleyhisselm'in
yanndan getim, O da: "Salih, kardee, salih Peygambere merhaba" dedi.
Cebrail Aleyhissem'a bu kimdir diye sordum. "Bu Musa'dr" dedi. Sonra sa
Aleyhisselm'n yanndan getim. O da: "Salih kardee, salih Peygambere
merhaba" dedi. Cebrl Aleyhisselm'a: "Bu kimdir" diye sordum. Ceb-rl
Aleyhisselm: "Bu brahim Aleyhisselm'dr" dedi'. 'Kavilerden bnu ihab der
ki: 'Bana ibnu Hazm, bnu Abbas ile Ebu Hayye el-Ensar'nin daha sonra
Resulullah Aleyhisselm'n yle sylediini rivayet, ettiklerini haber verdi:
'Sonra yine ykseltildim, yle br yere vardm ki, kalemlerin gcrtsn duyar
oldum.' ibnu Hazm ve Enesu'bnu Malik Resulullah Aleyhisselm'n yle
sylediini bildirmilerdir: "Allah Azze ve Celle mmetime elli vakit namaz
farz kld. Bylece geri dndm, Musa Aleyhis-sem'n yanndan geerken:
"Allah senin mmetinin zerine neyi farz kld?" diye sordu. Ben de: "Elli vakit
namaz" diye cevap verdim. Musa Aleyhisselm 'Rabbine dn, senin mmetin
buna g yetiremez', dedi. Ben de geri dndm, Rabbim bir cz'n indirdi.
Sonra tekrar Musa Aleyhi s selm'a geldim: "Rabbim benim iin yansna
indirdi" dedim. Musa Aleyhisselm: 'Rabbine dn, senin mmetin buna da g
yetiremez' dedi. Rabbime dndm, Rabbim bir cz'n daha indirdi. Yine
Musa'ya geldim, "Rabbine dn, senin mmetin bu kadarna da g yetiremez"
dedi. Rabbime tekrar gittim, Rabbim: "Onu be vakite indirdim, ama bu be
vakit iin elli vakit sevab var. Benim indimde sz deitirilmez" diye buyurdu.
Sonra tekrar Musa Aleyhisselm'a geldim. Yine "Rabbine dn" dedi. Ben de:
"Rabbimden haya ettim" diye cevap verdim. Sonra Cibril Benimle beraber kt,
benimle sidret'l-Mnteha (en son nokta)'ya kadar geldi. Orada onu, ne
olduunu bilmediim renkler kaplad. Sonra cennete alndm, baktm ki ierde
inciden boncuk dizileri var, topra ise misktendir 257[24]
257[24]
Buhari: Salat: 1
Yaynlar: 211-213.
132
115. Hadisin erhi

Hadiste Resulullah Aleyhisselm "evim" diyerek hdisenin vukua geldii
zamanda iinde bulunduu evi kendine nisbet etmitir. Bu o anda o evde
bulunmas anlam tar. nk en ufak bir iliki iin bu nisbet szkonusu
olabilir. Esas itibariyle o anda Resulullah Aleyhisselm'm mm Hani'nin
evinde bulunduu sabit olmutur. Altn testinin kullanlmas Resulullah
Aleyhisselm'm kalbinin temizlii dolaysyladr. Bu hdise Mekke'de altn eya
kullanlmas haram edilmeden nce meydana gelmiti. Testinin iman ve hikmet
dolu olmas, iman ve hikmete ulatrmas asndan, sebebin msebbible
isimlendirilmesi olabilir. lmn alaca ko olarak getirilmesi gibi, hissedilenle,
ma'kul olann inkiaf iin yaplm bir temsil de olabilir.
Hikmek, Allah' biime (marifetullah) ile ilgili hkmlere taalluk eden ilmi bilme,
basireti gelitirme, nefsi terbiye etme, hakk grp ona gre amel etme, nefsi bo
arzulara ve batl eylere taklmaktan alkoyma anlamna kullanlan bir ibaredir.
Buradaki hikmetle Peygamberliin kastedildii de sylenmitir. Ayn ekilde
hikmetin Allah'tan bahedilen bir anlay olduu da sylenmitir.
Cibril Aleyhsselam, iman ve; hikmet dolu testiyi Resulullah Aleyhisselm'n
gsne boalttktan sonra oray kapatm ve dolu bir kabn mhrlenmesi gibi
mhrlemitir. Allah Teala Onda Peygamberliin btn ynlerini birletirmi
ve Onu Peygamberlerin sonuncusu, mhr klmtr. Onu mhrlemi,
dmanlar Ona ulamak iin bir yol bulamamlardr. nk mhrl bir ey
muhafaza altndadr. Bunu, Onda esma-i hsna'nm parltsnn en gzel ekilde
belirmesi, kuvvetlenmesi ve Onun en yksek makamda sebat etmesi iin
yapmtr. Melek, Cibril Aleyhisselm'n Peygamber Aleyhisselm, iin: "Ona
eli gnderildi mi?" diye sorarken, gklere ykselmesi iin bir elinin gnderilip
gnderilmediini sormaktadr, yoksa Peygamberlik vazifesinin verilip
verilmediini sormamaktadr.
Adem Aleyhisselm: "Salih evlada merhaba" diyor. Merhaba kelimesi bir
yerden geleni karlarken kullanlr. Adem Aleyhisse-lm'n; salih kelimesini
kullanmas da, bu kelimenin dier btn gzel zellikleri de iine alan bir mana
tamas dolaysyladr.
"Rabbim bir cz'n indirdi" denirken namazn be vaktini indirdiini
kastetmektedir, indirme konusunda deiik rivayetlerde farkl bilgiler yerahyor.
Baz rivayetlerde beer beer, baz rivayetlerde onar onar indirildii belirtiliyor.
Sabit olan rivayetlere gre beer beer indirildii anlalmtr.
Hafz ibnu Hacer der ki: "Onu be vakte indirdim fakat bu be vakit iin elli
vakit sevab var" cmlesi "Kim bir iyilik getirirse ona on kat sevab vardr"
mealindeki ayet-i kerimeye uymaktadr.
Burada be vaktin farz klnmasndan, vitir namaz gibi be vakitten fazla
namazlarn farz olmadna delil getirilmitir.
Hadisten, bir emrin, o emirle amel edilmeden nce de neshedi-lebilecei
anlalyor. Mutezile ise bu gre itiraz etmitir. Ancak neshin tebliden yani
133
Peygambere bildirmeden nce gereklemeyecei hususunda btn ilim

adamlar ittifak etmilerdir.
"Benim indimde sz deitirilmez" sznn manas "Benim indimde kesinlik
kazanm bir hkm deitirilmez" -dir. Muallakta olanlar ise byle deildir.
Allah bunlardan istediini siler, istediini de kesinletirir.
Peygamber Aleyhisselm'n namazn azaltlmas iin Rabbine mracaat etmesi,
birinci hkmn kesinlik kazanm bir hkm olmadm gsteriyor.^ Resulullah
Aleyhisselm "Rabbimden haya ettim" demesi, bundan sonra yine indirilmesini
istemesinin, bu be vakiti de tamamen kaldrmasn istemek olacan dnmesindendir. nk her gidiinde be vakit namaz indirilmitir. Her keresinde be
vakit namaz indirilince artk be vakitten de indirilmesini nasl isteyebilir.
zellikle Allah Teala:"Benira indimde hkm deitirilmez" diye duyurduktan
sonra.Sidret'l-Mnteha, gklerin en stndedir. Meleklerin ilmi oradan teye
geemedii iin, mnteha (biti yeri) olarak adlandrlmtr. Resulullah
Aleyhisselm'dan bakas oradan ileri geememitir. Yahut ehidlerin ruhlar
oradan teye geemedii iin bu adla adlandrlm olabilir.
Cennetin toprann miskten olmas, misk kokulu olmas demektir.258[25]
Sahh-i Mslim'den Namazn Farz Klnmasna Dair Hadis
116. Hadis, Kastallan'nin Hami'ine gre C.2, s.53'te 'Resu-hllah
Aleyhsselm'n sra's ve Namazn Farz Klnmas babnda gemektedir.
eybanu'bnu Ferruh Hammadu'bnu Selem'den, o Sabit el-Bunan'den, o da
Enesu'bnu Malik Radyallahu Anh'den Resulul-lah Aleyhisselm'n yle
"Bana "Burak1 getirildi ki o, beyaz uzuneekten iri, katrdan kk bir
hayvandr. Ayan gznn grebildii yere kadar atar. Ona binerek Beytu'lMakdis'e geldim. Onu Peygamberlerin bineklerini balad halkaya baladm.
Sonra Mescide girdim, orada iki rek*at namaz^ kldm, sonra ktm. Cibril
Aleyhisselm bir arab bir de sijt kab getirdi, ben st tercih ettim. Cibril
Aleyhisselm 'Ftrat, yani doruluu tercih ettin' dedi. Sonra bizi ge ykseltti.
Cibril Aleyhisselm kapnn almasn istedi. Kendisine: "Sen kimsin?" diye
soruldu. "Cibril" diye cevap verdi. "Beraberinde kim var?" denildi. "Muhammed
Aleyhisselm" diye cevap verdi. "Ona eli gnderildi mi?" diye soruldu.
"Gnderildi" diye cevap verdi. Bir de teyzeoullar sa ibnu meryem Yahya ibnu
Zekeriyya ile karlatm. Beni gzelce karladlar ve benim iin hayr dua
ettiler. Sonra nc kat ge ykseltildik. Cibril kapnn almasn istedi.
"Sen. kimsin?" diye soruldu. "Cibril" diye cevap.verdi. "Beraberinde kim var?"
denildi. "Muhammed Aleyhisselm" dedi. "Ona eli gnderildi mi?" diye
soruldu. Cebrl Aleyhisselm 'Eli gnderildi' dedi. Kapy bize at. Bir de
258[25]
Kastallan erhi, C.l, s.382.

Yaynlar: 213-215.
134
Adem Aleyhisselm ile karlatm. Beni gzelce karlad ve Bana hayr dua
etti. Sonra Cebrl bizi ikinci ge ykseltti. Cibril Aleyhisselm, kapnn
almasn istedi. "Sen kimsin" diye soruldu. "Cibril" diye cevap verdi.
"Beraberinde kim var?" denildi. "Muhammed" dedi. "Ona eli gnderildi mi?"
diye soruldu. "Gnderildi" dedi. Kapy at. Bir de kendisine gzelliin
(insanlarn nasibi olan gzelliin tamamnn) yans verilen Yusuf ile karlatm.
Beni gzelce karlad ve Bana hayr dua etti. Sonra drdnc kat ge
ykseltildik. Cibril Aleyhisselm kapnn almasn istedi. "Kim o?" diye
soruldu. "Cibril" dedi. "Beraberinde kim var?" denildi. "Muhammed" diye cevap
verdi. "Ona eli gnderildi mi?" diye soruldu. "Eli gnderildi" dedi. (grevli)
bize kapy at. dris Aleyhisselm ile karlatm. Beni gzelce karlad ve
Bana hayr dua etti. Allah Te^la: "Onu yce bir yere ykselttik" dedi. Sonra
beinci kat ge- ykseltildik. Cibril kapnn almasn istedi. "O kim?" diye
soruldu. "Cibril" diye cevap verdi. "Yannda kim var?" denildi. "Muhammed"
diye cevap verdi. "Oha eli gnderildi mi?" diye soruldu. "Gnderildi" dedi.
Grevli bize kapy at. Orada da
Harun Aleyhi s s elam ile karlatm. Beni gzelce karlad ve Bana hayr dua
etti. Sonra altnc kat ge ykseldik. Cibril Aley-hisselm kapnn almasn
istedi. "O kim?" diye soruldu. "Cibril" diye cevap verdi. "Yannda kim var?"
diye soruldu. "Muhammed" diye cevap verdi. "Ona eli gnderildi mi?" denildi.
"Gnderildi" dedi. Grevli kapy at. Orada da Musa Aleyhisselm ile
karlatm. Beni gzelce karlad ve Bana hayr dua etti. Sonra yedinci kat
ge ykseldik. Cibril kapnn almasn istedi. "Beraberinde kim var?" diye
soruldu. "Muhammed" diye cevap verdi. "Ona eli gnderildi mi?" denildi.
"Gnderildi" dedi. Orada da srtn Beyt-i Ma'mur'a dayam vaziyette ibrahim
Aleyhisselm' grdm. Her gn oradan yetmi bin melek giriyor kendisine geri
dnmyorlard. Sonra (Cibril) Sidret'l-Mnteha'ya gitti. Sidret'l-Mnteha
aacnn yapraklar fillerin kulaklarna benziyordu, meyveleri de kpler gibiydi.
(Sidre'yi) Allah'n emrinden her ne kapladysa kaplad, ekli deiti, o andaki
gzelliini Allah'n yaratklarndan hibiri anlatamaz. Rabbim orada Bana vahyettiini vahyetti. Bana bir gn ve gecede elli namaz farz kld. Musa
Aleyhisselm'n yanna geri indim, "Rabbin mmetinin zerine ne farz kld?"
diye sordu. "Elli namaz" dedim. "Rabbine dn azaltmasn iste, senin mmetin
buna g yetiremez, ben israil oul lan m imtihan ettim ve durumlarn grdm"
dedi. Rab-bime dndm: "Ey Rabbim, mmetime farz kldn hafiflet" dedim.
Be namaz indirdi. Musa'ya vardm "Rabbim be namaz indirdi" dedim "Senin
mmetin bu kadarna da g yetiremez. Rabbine geri dn ve yine azaltmasn
iste" dedi. Bylece Rabbim Tebareke ve Teala ile Musa Aleyhisselm arasnda
gidip -geldim. Sonunda Hak Teala: 'Ey Muhammed, klnmas istenen namaz,
bir gn ve gecede be namazdr. Her bir namaza on kat sevab verilir. Bylece bu
elli namaz yerine geer. Kim bir iyilik dnr de yapmazsa ona bir iyilik sevab
yazlr. Kim de dnd iyilii yaparsa ona on kat sevab yazlr. Kim de bir
ktlk dnr de yapmazsa, ona bir gnah yazlmaz, ktl ileyene sadece
135
(yapt ktlk mislinde) bir gnah yazlr" diye buyurdu. Sonra tekrar Musa
Aleyhissalm'n yanna indim, durumu Ona bildirdim. "Rabbine don,
azaltmasn iste," dedi. Resulullah Aleyhisselat ve Sellem der ki, Ben:
"Rabbime o kadar gittim ki, artk O'ndan haya ederim' diye cevap verdim. 259[26]
116. Hadisin erhi
Dil limleri derler ki, Burak Resulullah Aleyhisselm'n Isra gecesi bindii
binein addr. et-Tahrir sahibi kitabnda, ez-Zebid'de Muhtasaru'l-Ayn'da
Burak'n Peygamberlerin bindikleri binek olduunu sylemitir. Nevev bu
binein hzl olduu iin Burak olarak adlandrldn sylemitir. Parltl ve
parlak olduu iin byle adlandrldn syleyenler de olmutur.
Hadiste getii zere Peygamberlerin bineklerini halkaya balamalara, insanlara
bu konuda rnek olmalar iindir, ihtiyatl hareket etmek ve sebeplere
bavurmak hususunda insanlara rnek olmaktadrlar. Byle yapmak kiinin
Allah'a tevekkl etmesine bir zarar getirmez.
Hadiste geen ftrat, slm ve doruluk olarak aklanmtr. St de bunun
semboldr. Temiz, ienler iin rahatlk verici ve iildikten sonra da bir
ktle yol amayan bir iecek olmas itibariyle ftrata benzetilmitir. arap ise
ktlklerin anasdr ve fenalklara yolaar. (Buraya kadarki aklamalar Nevev
erhinden alnmtr).
Cebrail Aleyhisselm'n ierideki grevli melein "Kimsin" sorusuna "Cibril"
diye cevap vermesinde bir edep ls vardr. Birisi kapy ald zaman "Sen
kimsin?" diye sorulursa, cevab verenin, ismini sylemesi en uygun olandr.
"Benim" diye cevap verilmemelidir. Hadis-i erifte de bu ekilde cevap
vermekten menedil-mektedir. nk bu tarz bir cevabn sorana bir faydas
yoktur. Hadisten anlaldna gre bir yere girerken izin istemek de
mstehabdr.
Adem Aleyhisselm'n Resulullah Aleyhisselm' karlarken 'merhaba'
demesinde ve onun iin hayr dua etmesinde, fazilet sahibi insanlar tatllk ve
gler yzllkle karlamann, onlarla gzel konumann ve onlar iin dua
etmenin gerektiine iaret vardr. Haklarnda dua edilenler, dua edenlerden, daha
hayrl olsa da. Burada ayn zamanda, bir kimsenin ucba ve dier nefsan
ktlklere kaplmayacandan emin olunduu zaman, onu yzne kar
vmenin caiz olduuna iaret vardr.
"Srtn Beyt-i Ma'mur'a dayam vaziyette brahim Aleyhisselm' grdm"
ifadesini aklarken Kad Beyzav: Buradan anlaldna gre kble tarafna
dayanmak ve srtn kbleye evirmek caizdir, diyor.
bnu Abbas ve daha baka mfessirler, Sidret'l-Mnteha'nn bu adla
adlandrlmasnn sebebinin, meleklerin ilminin buradan teye geemeyii ve
259[26]
Mslim: man: 259

Yaynlar: 217-221.
136
Resulullah Aleyhisselm'n dnda kimsenin

oradan ileri geememi olmas, olduunu belirtmilerdir. Abdullah ibnu
Mes'ud'un da yle syledii bildirilmitir: zerinden den her ey, o noktada
durduu, Allah'n emriyle altndan ykselenler de o noktada kald iin, bu ad
almtr. (Nevev erhi'nden).
"Rabbime dndm" sznn manas "ilk keresinde Rabbime mnacaatta
bulunduum yere dndm, orada ikinci bir kez Rabbime mnacaatta bulundum"
dur. "Rabbimle Musa Aleyhisselm arasnda gidip geldim" derken de Resulullah
Aleyhisselm, Rab-bine mnacaatta bulunduu yerle Musa Aleyhisselm
arasnda gidip geldiini,, kasdetmektedir.260[27]
117. Snenu'n-Nes'den Namazlarn Farz Klnmas Hadisi, Kitabu's-Salat,
C.1,S.217, Enesu'bnu Malik'in hadisinin senedinde ravilerin ihtilaflarn
zikrettikten sonra yle diyor:
Enesu'bnu Malik, Malik ibnu Sa'sa'a Radyallah Anhuma'dan Resulullah
Aleyhisselm'in yle buyurduunu bildirmitir:
"Ben evde uyku ile uyanklk arasnda idim, kii ve onlardan da ortada duran
bana yaklat. Bana iman ve hikmet dolu bir altn testi getirildi. (Cibril)
boazmdan karn boluuma kadar gsm yard. Kalbimi zemzem suyu ile
ykayp iman ve hikmet ile doldurdu. Sonra eekten byk katrdan kk bir
hayvan getirildi. Sonra Cibril Aleyhisselm ile birlikte ktm. Dnya gne
vardk. "O kim" denildi. Cibril Aleyhisselm: "Cibril" diye cevap verdi.
"Beraberinde kim var?" diye soruldu. "Muhammed" dedi. "Ona eli gnderildi
mi? Merhaba ona, ne gzel geli onun gelii" denildi. Adem leyhisselm'n
yanma vardm, ona selm verdim, "Peygamber ve oul olarak merhaba sana"
dedi. Sonra ikinci ge ulatk, "Kim o?" diye soruldu. Cibril leyhisselm:
'Cibril' diye cevap verdi. "Beraberinde kim var?" denildi. "Mhammed" diye cevap verdi. Burada da ayn eyler oldu. Oradan Yahya ve Isa leyhisselm'n
yanna gittim, kendilerine selam verdim. "Karde ve Peygamber olarak sana
merhaba" dediler. Sonra nc ge vardk. "Kim o?" diye soruldu. Cibrl
leyhisselm: "Cibril" diye cevap verdi. "Beraberinde kim var?" diye soruldu.
"Mhammed" dedi. Ayn durum oldu. Burada Yusuf leyhisselm'n yanma gittim, kendisine selm verdim. "Karde ve Peygamber olarak merhaba sana" dedi.
Sonra drdnc ge vardk, ayn eyler burada da oldu. Burada dris
Aleyhisselm'la karlatm, kendisine selm verdim, o da: "Merhaba, ey karde
ve Peygamber" dedi. Sonra beinci ge vardk, ayn eyler oldu. Burada Harun
Aleyhis-selm'n yanna gittim, kendisine selam verdim; o da: "Merhaba ey
karde ve Peygamber" dedi. Sonra altnc ge vardk, ayn eyler oldu. Orada
Musa leyhisselm'm yanna gittim, kendisine selam verdim, o da: "Merhaba,
ey karde ve Peygamber" dedi. Kendisinden ileri geince alad, "Seni alatan
260[27]
137
nedir?" denildi. "Ey Rabbim, Benden sonra gnderdiin u delikanlnn

mmetinden cennete girecek olanlar, Benim mmetimden cennete girecek
olanlardan daha ok ve daha stndr" diye cevap verdi. Sonra yedinci ge
vardk, ayn eyler oldu. Orada brahim Aleyhis-selm'n yanna gittim.
Kendisine selm verdim, O da: 'Merhaba ey oul ve Peygamber1 dedi. Sonra
Beyt-i Ma'mur yanma ykseltildi. Orada hergn yetmi bin melek namaz
klyor, oradan ktklarnda bir daha oraya dnmyorlar. Sonra Sidret'lMnteha Benim yanma getirildi. Meyveleri hecer kpleri gibi, yapraklar da
fillerin kulaklar gibi idi. Altndan drt rmak akyordu. Bunlarn ikisi gizli ikisi
de ak rmakt. Gizli olan iki rmak cennetteydi. Ak olan iki rmak ise Nil ile
Frat. Sonra Bana elli namaz farz klnd. Musa Aleyhissalm'a geldim, "Ne
yaptn?" diye sordu. "zerime elli namaz farz klnd" dedim; "Ben insanlar
senden daha iyi tanrm. Ben srailouilann pek iddetli bir imtihana tabi tuttum.
Senin mmetin buna g yetiremeyecek, Rabbine dn Sana farz kldn
azaltmasn iste", dedi. Rabbime dndm, zerime farz kldm azaltmasn
istedim. Krk namaza indirdi. Sonra yine Masu Aleyhisselm'a dndm. "Ne
yaptn" diye sordu. Rabbim krk namaza indirdi" dedim. Bana ilk keresinde
sylediklerine benzer eyler syledi. Rabbime dndm, Rabbim otuza indirdi,
Rabbime dndm, yirmiye indirdi, sonra ona indirdi sonra da bee indirdi. Sonra
Ben de: 'Ben tekrar Rabbime gitmekten haya ederim' dedim. "Farzm
kesinletirdim, kullarmn ykn hafiflettim. yilie on kat sevab veririm" diye
nida edildi". 261[28]
117. Hadis-i erifin erhi
Resulullah Aleyhisselm " kiiden ortada duran bana yaklat" diye
buyuruyor. Resulullah Aleyhisselm'dan rivayet edildiine gre: "Bana Cibril,
srafil ve bir melek daha geldi" diye buyurmutur, ite bu hadiste sz edilen
kii bunlardr. de bir adam ekline brnmlerdi, ilerinden biri Resulullah
Aleyhisselm'in yanna yaklamt.
Bu rivayette Resulullah Aleyhisselm'n Harun Aleyhisselm ile beinci kat
gkte karlat bildiriliyor. Bir baka rivayette ise Onunla drdnc kat gkte
karlat ifade ediliyor. Ancak bu rivayet, yani Harun Aleyhisselm ile beinci
kat gkte karlatn bildiren rivayet, daha shhatlidir. En dorusunu Allah
bilir.
Hadiste Resulullah Aleyhisselm'n iki gizli, iki de ak rmak grd
bildiriliyor. Biz bunun zahir manasna inanr hakikatte ne olduunu ise Allah
Teala'ya havale ederiz. zellikle unu deriz, su Allah'n gkten indirdii bir
261[28]
Nes: Salat: 1
Yaynlar: 223-227.
138
rahmetidir. Cennet de rahmet mekandr. Yce Allah ayet-i kerimede yle

buyuruyor: "Gkten suyu ll indirdik de, onu yerde durdurduk". En
dorusunu Allah bilir, hadis-i erifte bu iki nehrin havzalarnda oturan insanlarn
ileride Mslman olacaklarna ve onlarn vastasyla islam'n baka blgelere
yaylacana iaret edilmi olabilir. 262[29]
118. 'Namazlarn Farz Klnmas Hadisini' en-Nes, CJ^221'de de yle rivayet
etmitir:
bnu ihab, Enes ibnu Mlik ile bnu Hazm Radyallah Anh'n Resulullah
Aleyhisselm'n yle buyurduunu rivayet ettiklerini sylemitir:
"Rabbim elli namaz farz kld. Bununla dndm. Musa Aleyhis-selm'n
yanndan geerken bana: "Rabbin mmetine ne farz kld?" diye sordu. Ben de:
"Onlara elli namaz farz kld" dedim. Musa Aleyhisselm Bana: "Rabbine dn,
Senin mmetin buna g yetiremez" dedi. Rabbime dndm, yarsn indirdi.
Musa Aleyhisselm'a dndm, durumu bildirdim. Yine: "Rabbine dn, mmetin
buna g yetiremez" dedi. Ben de rabbime dndm, en son: "istenen be
namazdr, ancak bunun iin elli namaz sevab vardr. Benim indimde sz
deitirilmez." diye buyurdu. Musa Aleyhisselm'a dndm. Yine: "Rabbine
dn" dedi. Ben de: "Ben artk Rabbimden haya ederim" dedim. 263[30]
119. Yezdu'bnu Eb Mlik Enes ibni Mlik'ten Resulul-lah Aleyfaisselm'n
"Bana eekten byk katrdan kk bir hayvan getirildi. Adm gznn
grd mesafe kadard. Cibrl" Aleyhisselm ile birlikte ona bindim, yol aldk.
Cebrl Bana: "in ve namaz kl" dedi. Dediini yaptm. "Nerede namaz kldn
biliyor musun?" diye sordu ve kendisi, "Hicret yeri olan Taybe'de namaz kldn"
dedi. Bir ara yine: "n ve namaz kl" dedi. Namaz kldm. "Nerede namaz
kldn biliyor musun? Musa Aleyhisselm'n Allah'la konutuu yer olan Tur-i
Seyna'da namaz kldn" dedi. Sonra bir ara yine "n ve Namaz kl" dedi. ndim
namaz kldm. "Nerede namaz kldn biliyor musun? sa Aleyhisselm 'm
dnyaya geldii Beyt-i Lahm'da namaz kldn" dedi Sonra Beytu'l-Makdis'e
girdim. Orada Peygamberler Benim iin topland, Cibrl Aleyhisselm Beni ne geirdi, Ben onlara imamlk yaptm. Sonra dnya gne
ykseltildim. Baktm orada Adem Aleyhisselm vard. Sonra ikinci ge
kartldm. Baktm ki, orada da teyzeoullar sa ile Yahya Aleyhisselm var.
Sonra nc ge ykseltildim. Orada da, Yusuf Aleyhisselm vard. Sonra
drdnc ge ykseltildim. Orada Harun Aleyhisselm vard. Sonra beinci
ge ykseltildim. Orada dris Aleyhisselm vard. Sonra altnc ge
262[29]
Madve Yaynlar: 227.
263[30]
Nesai: Salat: 1
Yaynlar: 227-228.
139
ykseltildim. Orada Musa Aleyhisselm vard. Sonra yedinci ge ykseltildim,

Orada ibrahim Aleyhisselm vard. Sonra yedi kat gn stne ykseltildim
Sidret'l-Mhteha'ya vardk. Orada Beni bir duman kaplad, hemen secdeye
vardm. Bana: "Ben gkleri ve yeri yarattmda Senin ve mmetinin zerine
elli namaz farz kldm. Sen ve mmetin bu namazlar kln" denildi. brahim
Aleyhisselm'a dndm Bana bir ey sormad, sonra Musa Aleyhisseim'a
geldim,: "Rabbin Sana ve mmetine ne kadar eyi farz kld?" diye sordu "Elli
(vakit) namaz" dedim. Sen e mmetin de bunu yerine getirmeye g
yetiremezsiniz, Rabbine dn, azaltmasn iste" dedi. Rabbime dndm, on
namaz azaltt. En son be vakit namaza indirildi. Sonra Musa Aleyhisselm'a
geldim; yine: "Rabbine dn, azaltmasn iste, O, Israiloullarna iki namaz farz
kld da bunu yerine getiremediler" diye syledi. Rabbime dndm, azaltmasn
istedim, "Ben gkleri ve yeri yarattm zaman Sana ve mmetine elli namaz
farz kldm, be namaz elli namaz yerinedir. Sen ve mmetin bunu kln", diye
buyurdu. Bildim ki, bu artk Rabbimden deitirilmeyecek kesin karardr. Musa
Aleyhisselm'a geldim, Bana yine "Dn" dedi, Bunun Allah'tan kesin karar
olduunu bildim ve dnmedim. 264[31]
118-119. Hadisin erhi
Peygamber Aleyhisselm'n mmetinin zerindeki yk hafifletmek istemesi,
Musa Aleyhisselm'n da onu bu ynde tevik etmesi Peygamberlerin
mmetlerine ne kadar efkat gsterdiklerinin bir delilidir. Musa Aleyhisselm,
Muhamed Aleyhisselm mmetine acyarak Peygamber Aleyhisselm'dan
Rabbine dnerek mmeti zerindeki yk hafifletmesi iin mnacaatta bulunmasn istiyor. Musa Aleyhisselm'n makam brahim Aleyhis-selm'm makamndan daha aadadr, nk Musa Aleyhisselm Rabbiyle konumutur,
vazifesi de konumadr. brahim Aleyhisselm 'Halil' yani Allah'n dostudur,
derecesi de teslimiyet derecesidir. Bunun iin olunu kurban etmek hususunda
ve Allah yolunda atee atlrken Allah'a tam teslimiyet gstermitir. Allah
Teala ise her iki durumda da Ona acm, ihsanda bulunmutur.
Cibril Aleyhisselm'm muhtelif yerlerde Resulullah Aleyhis-selm'a "in, namaz
kl" demesinde M'minin mukaddes yelerde namaz klmasnn mstahab
olduuna iaret vardr. Hicret beldesi olan Taybe'de namaz klmas, o yerin daha
sonra iman nurunun yaylaca bir merkez haline geleceine iarettir. Ayn
ekilde Turi Seyna ve Beyt-i Lhm'da namaz klmas da, bu yerlerin gemite
iman nurunun yayld birer merkez olduklarna iarettir. Nitekim Hazreti Musa
ve Hazreti aa, bu yerlerden iman nurunu yaymaya balamlardr. Onlarn,
bizim Peygamberimiz ve btn Peygamberlerin zerine en gzel ekilde salat ve
selam olsun.
264[31]
Nes: Salat: 1
Yaynlar: 228-231.
140
Bu Hadiste namazn, onar onar indirildii belirtiliyor. Byle sylenmesi icmal

dolaysyladr. Sahih rivayetlerden anlaldna gre namazlar beer beer
indirilmitir. Daha nce getii zere dier rivayetler buna delil tekil eder. 265[32]
31- Be Vakit Namazn Farz Olmas Ve Bunlara Devam Edilmesi
Hakkndaki Rivayetler
120. Snen-i bni Mace, C.l,s.22O de; Enes ibnu Mlik'ten rivayet edildiine
gre Resulullah Aleyhisselm yle buyurmutur:
"Allah mmetime elli namaz farz kld. Gelmek zere dndm. Musa
Aleyhisselm'm yanna geldim. Musa Aleyhisselm: 'Rabbin mmetine neyi
farz kld?1 diye sordu. "Bana elli namaz farz kld" dedim. "Rabbine don,
mmetin bu kadarna g yetiremez, dedi. Rabbime dndm, bir blmn
indirdi. Musa'ya dndm, durumu bildirdim, yine: "Rabbine dn, mmetin bu
kadarna da g yetiremez" dedi. Rabbime dndm, Bana: "Farz klnan namaz
betir, ama bunun iin elli namaz sevab vardr. Benim indimde sz
deitirilmez" buyurdu. Musa'ya dndm. "Rabbine dn" dedi. Ben de: "Ben,
artk Rabbimden haya ederim" dedim.266[33]
121. Yine bnu Mace'nin kaydettiine gre Ebu Katade ibnu Rib' Radyallah
Anh Resulullah Aleyhisselm'm yle buyurduunu rivayet etmitir:
"Allah Teala buyurdu ki 'Senin mmetine be vakit namaz farz kldm. Kendi
kendime ahdettim ki, kim bu namazlar vaktinde klarsa onu cennete koyarm.
Kim de bunlar klmazsa onun Ben de bir ahdi yoktur". 267[34]
Bu Rivayet, ibnu Mace7C.l,s.221'de gemektedir.268[35]
122. Snen-i ebu Davud, C.l,s.l23'te "Namazlar Vaktinde Klma" babnda u
rivayet gemektedir:
Ebu Katade Rahmetullahi Aleyh Resulullah Aleyhissetm'n yle buyurduunu
rivayet etmitir:
"Allah Teala buyurdu ki, Ben senin mmetine be vakit namaz farz kldm. Ve
kendi katmdan bir ahid verdim ki, kim onlar vaktinde klarsa, onu cennete
sokarm. Kim de bunlar terkederse, onun benim katmda bir ahdi yoktur. 269[36]
265[32]
266[33]
Yaynlar: 233-234.
267[34]
268[35]
Madve Yaynlar: 234.
269[36]
Ebu Davud: Salal: 9
Yaynlar: 234-235.
141
32- Namaz Kulumla Kendi Aramda kiye Ayrdm Hadisi

123. Hadisi mam Mslim Sahihinde C.3, s.l2'de Her rek'atta Fatiha Okumann
Vcubu' balkl babda rivayet etmitir:
shaku'bnu brahim el-Hanzali, Sufyanu'fynu Uyeyne'den, o Alau'bnu
Abdurrahman'dan, o babasndan, o da Ebu Htreyre Radyallah Anh'den
"Kim bir namaz klar da iinde Kur'an'n anasn (yani Fatiha suresini) okumazsa
o namaz eksiktir. Resulullah bu szn kere tekrar etti. Ebu Hureyre'ye: Biz
imamn arkasnda oluyoruz, denildi. O da, kendi nefsinde oku, Ben Resulullah
Aleyhisselm'n yle sylediini iittim: 'Allah buyurdu ki, Ben, namaz
kulumla kendi aramda iki ksma ayrdm, istekte bulunduu ksm kulu-mundur.
Kul "el-hamd lillahi Rabbi'l-lemn" dediinde, Allah Azze ve Celle: 'Kulum
Bana hamdetti' buyurur. Kul: "er-Rahma-nirrahim" dedii zaman Allah: 'Kulum
Beni sena etti (vd)' buyurur. Kul: "Mliki yevmi'd-din" dedii zaman ise
Allah: 'Kulum Beni temcid etti' buyurur. Bir rivayette de "Kulum iini Bana havale etti" diye buyurduu bildirilmitir. Kul: "lyyake na'budu ve iyyake nesta'in"
dediinde Allah: Bu Benimle kulum arasndadr, ve istekte bulunduu ksm
kulumundur, buyurur. Kul: "hdina's-Srate'l-Mustakm, Sratellezine en'amte
Aleyhim, ayri'l-Madubi Aleyhim vele'd-dlln" dediinde, "Buras
kulumundur, istekte bulunduu iin kulumundur" diye buyurur. 270[37]
Namazda Fatiha suresinin okunmasnn vacib olduu bu hadisten
anlalmaktadr. Ancak imamn arkasnda namaz klmann durumu hakknda
mezheb imamlar ihtilaf etmilerdir. Bu konu Nevev'nin Mslim erhinde
etraflca anlatlmtr. Oradaki aklamalar aynen vermemiz mmkn deildir. steyen oraya bavurabilir.
Bir rivayette Yce Allah'n "Mliki yevmi'd-din denildiinde "Kulum iini Bana
havale etti" diye buyurduunun bildirilmesi zerine mam Nevev yle diyor:
Byle buyurulmasnn "Mliki yevmi'd-din-Din gnnn sahibi" ayet-i
kelimesindeki manayla ilikisi u bakmdandr: O gnde mlk yalnz Allah'ndr.
Kullarn hesabn o grecek, yaptklarnn karln o verecektir, Kulun Allah'
ta'zim ve temcidden sonra bunu itiraf etmesi ilerini phesiz O'na havale etmesi
demektir.
'Bunlar kuumundur' denirken kastedilen, o okuduu ayetlerdir.
Yce Allah'n "namaz kulumla aramda ikiye bldm" diye buyurmasn ilim
adamlar yle tefsir ediyorlar. Burada namaz ile kastedilen fatiha sresidir.
270[37]
Mslim : Salat: 38
Yaynlar: 237-238.
142
Byle isimlendirilmitir, nk namaz fatiha suresi okunmakszn sahih

olmamaktadr. Hadis-i erifte de: "Hacc arefedir, yani Arefede vakfeye
durmaktr" diye buyurul-mutur. "Bldm" denilirken de kastedilen, mana
itibariyle blmedir. nk ilk yansnda Allah Teala'ya hamdediliyor, O temcid ediliyor, O sena ediliyor ve iler O'na havale ediliyor, ikinci yarda ise
Allah'tan dilekte bulunuluyor, O'na tazarru ediliyor ve O'na olan ihtiya dile
getiriliyor. 271[38]
124. Hadis, mam Malik'in Muvatta'mda, Mesabihu's-Sunne'nin hami'ine gre
C.l,s.43'te "mamn Aktan O-kumad Yerde mamn Arkasnda Okumak"
balkl babda gemektedir:
Yahya Melik'ten, o el-Alau'bnu Abdurrahman ibni Ya'kub'dan, o Hiamu'bnu
Zuhre'nin azadls Ebu's-Saib'den, o da Ebu Hureyre Radyallah Anh'den
"Kim namaz klar da iinde Kur'an'n anasn (yani Fatiha'y) okumazsa o namaz
eksiktir, o eksiktir, o eksiktir, tamam deildir. Ravi (Ebu Saib) der ki, 'Ey Ebu
Hureyre, ben bazen imamn arkasnda oluyorum' dedim, dirseimi (ziraimi)
tutarak: 'Onunla kendi nefsinde (iinden) oku, ey Farisi, Ben Resulullah
Aleyhis-selm'n yle sylediini duydm: Allah Tebareke ve Teala buyurdu ki,
namaz kendimle kulum arasnda, ikiye ayrdm. Yars banim, yars
kulumundur, kuluma istekte bulunduu kadar lazmdr'. Resulullah
Aleyhisselm buyurdu ki: 'Okuyunuz, kul "el-hamd lillahi Rabbi'l-lemm" der,
Allah Tebareke ve Teala: Kulum Beni vd, der. kul: Mliki yevmi"d-din"der
Allah: Kulum Beni temcid etti, buyurur. Kul: "yyake naudu ve iyyake nesta'in"
der. Allah: Bu ayet kulumla Benim aramdadr, istekte bulunduu ksm
kulumundur buyurur. Kul: "Ihdina's-Srate'l-Mustekm. Sratellezine en'amte
Aleyhim, gayri'1-Madubi Aleyhim, vele'd-dlln" der. Allah: Bunlar
kulumundur, istekte bulunduu yer ona aittir, buyurur. 272[39]
125. Bu hads Sahih-i Tirmizfde, C.2, 8.157'de 'Kitabu't-Tefcir Bablar'nn
Fatiha suresi inamnda gemektedir:
el-Alu'bnu Abdurrahman babasndan, o da Ebu Hureyre Radyallah Anh'dan
"Kim Namaz klar da iinde Kur'an'm anasn (Fatihay) okumazsa, o eksiktir, o
eksiktir, tamam deildir. Ravi (Abdurrahman) der ki: Ey Ebu Hureyre, ben
bazen imamn arkasnda oluyorum, dedim. O da yle cevap verdi: Ey
Farisolu, sununla iinden oku, ben Resulallah Aleyhisselm'm yle
271[38]
Nevev'nin Sahih-i Mslim erhi Kastallan Hami'ine gre, C.3, s.12.

Yaynlar: 238-239.
272[39]
Muvatu: Nida: 39
Yaynlar: 239-241.
143
sylediini duydum: Allah Teala buyurdu ki: Namaz, kulumla kendi aramda
ikiye ayrdm. Yars Benim, yars kulumundur. stekli bulunduu ksm
kulumundur. Kul: "el-hamd llahi Rabbi'l-lemn" diye okur. Allah: Kulum
Bana hamdetti, diye buyurur. Kul: "er-Rahmanirrahim" der. Allah: Kulum Beni
vd, diye buyurur, kul: "Mlik yevmi'd-din" der. Allah: Kulum Beni temcid
etti. u da, kulumla Benim aram d ad r: "yyake na'budu ve iyyake nesta'in."
Surenin sonu da kulumundur, istedii ksmlar onadr, buyurur. u ksm okur:
"hdina's-Srate'l-Mustakm, sratellezine en'amte Aleyhim, ay-ri'l,Madubi
Aleyhim vele'd dalln273[40]
Ebu Isa et-Trmiz bu hadisin hasen olduunu sylemitir. 274[41]
126. Hadisin Snen-i ebu Davud'da geen ekli, (C.l, s.228'de, "Namazda
Kraati Terkedenin Durumu" balkl babdan).
el-Ka'nab Malik'ten, o Alu'bnu Abdurrahman'dan, o Hiam-ibnu Zuhre'nin
azadls Ebus-Saib'den, o da Ebu Hureyre Radyal-lah Anh'den Resulullah
Aleyhissetm'm yle buyurduunu rivayet etmitir:
"Kim namaz klar da iinde Kur'an'n anasn (Fatihay) okumazsa o eksiktir, o
eksiktir, o eksiktir, tamam deildir. Ravi (Ebu's-Saib) der: Ey Ebu Hureyre, ben
bezen imamn arkasnda oluyorum, dedim. Ebu Hureyre, dirseimi tutarak yle
dedi: Bununla iinden oku, ey Faris, ben Resulullah Aleyhisselm'n yle
sylediini duydum: 'Allah Teala buyurur ki; namaz Benimle kulum arasnda
ikiye ayrdm. Yars Benim, yars da kulumun-dur, istekte bulunduu ksm
kulumundur' Resulullah Aleyhis-selm daha sonra buyurdu ki: Okuyunuz: kul,
"el-hamd lillahi Rabbi'l-lemn" der, Allah Azze ve Celle: Kulum Bana
hamdetti, diye buyurur. Kul: "er-Rahmanirrahim" der. Allah Teala: Kulum
Beni temcid etti, buyurur. Kul: lyyake na'budu ve iyyake nes-ta'in" der. Allah
Teala: Bu Benimle kulum arasndadr, kulumun istedii de onadr, diye buyurur.
Kul: "hdina's-Srate'l-Mustakm, Sratelle-zine en'amte Aleyhim, ayri'lMadubi aleyhim" der. Allah Teala: ite bunlar kulumundur, istekte bulunduu
yer kulumundur buyurur. 275[42]
127. Bu hadis Sunen-i bni Mace'de, C.2^.217'de'Kur'an-'n Sevab' balkl
babda gemektedir:
Ebu Mervan Muhammedu bnu Osman el-Osman Abdlaziz ibnu ebi
Hazim'den, o el-Alu'bnu Abdurrahman'dan, o babasndan, o da Ebu Hureyre
Radyallah Anh'den, Resulullak Aleyhis-selm'n yle buyurduunu rivayet
etmitir:
273[40]
Tirmiz: Tefsir, Fatiha Suresi: 1

275[42]
Ebu Davud: Selat: 132
Yaynlar: 243-244.
274[41]
144
"Allah Azze ve Celle buyurdu ki, namaz Benimle kulum, arasnda ikiye
ayrdm, Yars Benimdir, yars kulumun, kulumun olan ksm, istediidir.
Sonra Resulullah Aleyhisselm yle
buyurdu: Okuyunuz, kul "elhamd..." der, Allah Azze ve Celle: Kulum Bana
hamdetti, der. kul: "er-Rahman..." der. Allah: Kulum Beni vd, istedii
kulumundur, buyurur. Kul: "Mlik.." der. Al-lah:Kulum Beni temcid etti, der.
Bu ksm Benimdir. u ayet de Benimle kulum arasndadr; kul "iyyake..." der.
(yani bu ayet Benimle kulum arasndadr). stedii (yani istekte bulunduu
ksm) kulumundur. Surenin son ksm kulumundur. Kuh'hdina ' der.. 276[43]
128. Hadis Snenu'n-Nes'de, C.2,s.l35-136'da 'Fatiha Suresini Okurken
Bismllahrrahmanrrahim'i Terkedenin Durumu1 balkl babda gemektedir:
Hiamu'bnu Zuhre'nin azadls es-Saib, Ebu Hureyre Radyal-lah Anh'den
Resulullah Aleyhisselm'm yle buyurduunu rivayet etmitir:
"Kim namaz klar da iinde Kur'ann anasn (yani fatihay) okumazsa o eksiktir,
o eksiktir, o eksiktir, tam deildir. Ravi der ki: Ey Ebu Hureye, ben bazen
imamn arkasnda oluyorum, dedim. Kolumdan ttta ve dedi ki: Sununla iinden
oku, ey Faris, Ben Re-sulullah Aleyhisselm'm yle sylediini duydum:
Allah Azze ve Celle buyurur ki, namaz Benimle kulum arasnda ikiye ayrdm.
Yars Benim, yans kulumundur. Kulumun olan, istekte bulunduu ksmdr.
Resulullah Aleyhisselm buyurdu ki, Okuyunuz, kul "el-hamd..." der, Allah
Azze ve Celle: Kulum Bana hamdetti, der. Kul: "er-Rahman..." der. Allah Azze
ve Celle: Kulum Beni vd, der. Kul: "Mliki..." der. Allah Teala: Kulum
Beni temcid etti, buyurur. Kul: "lyyake..." der. Allah Teala, bu ayet kulumla
Benim aramdadr, istekte bulunduu ksm da kulumundur, buyurur. Kul:
"hdina..." der. Allah Teala: ite bunlar kulumundur, istekte bulunduu ksm
kulumundur, buyurur.277[44]
129. Yine Nes'nin Snen'inde, C.2,s.l39'da "Andolsun ki Sana Daima
Tekrarlanan Yedi Ayetli Fatihay ve Kur'an- Azim'i verdik" mealindeki ayet-i
kerimenin yorumuyla ilgili babda u rivayet vardr.
Ebu Hureyre Radyallah Anh'n Ubeyyu'bnu Ka'b Radyallah Anh'den
rivayetine gre Resulullah Aleyhisselm yle buyurmutur:
"Allah ne Tevrat'ta ne de ncil'de Kur'an'm anas Fatiha'mn bir benzerini
indirmitir. O, sebu'l-mesn (tekrarlanan yedi ayet) dir. (Allah): O Benimle
kulum arasnda blnmtr. istekte bulunduu ksm kulumundur, (diye
276[43]
bnu Mace: Edeb: 52

Yaynlar: 244-246.
277[44]
Nest: ifitah: 23
Yaynlar: 246-247.
145
buyurur).278[45]
"Namaz bldm" hadisi ile ilgili rivayetler burada bitti. En dorusunu Allah
bilir.279[46]
129. Hadisin erhi
Kurtubi Fatiha suresi tefsirinde, mam Buharfnin rivayet ettii yle bir hadise
yer veriyor: Ebu Sad ibnu'l-Mu'alla'nm yle syledii bildirilmitir: Bir gn
Mescid'de namaz klyordum, Resulullah Aleyhisselm beni ard. Ben cevap
vermedim. Sonra:
Ey Allah'n Resul, namazda idim onun iin Sana cevap veremedim, dedim.
Resulullah Aleyhisselm: Allah Teala: "Ey iman edenler, Allah ve Peygamber
sizi hayat verecek eye ard zaman icabed edin" diye buyurmad m,
dedikten sonra yle devam etti: Bu Mescid'den kmandan nce sana Kur'an-
Kerim'in en byk surelerinden olan bir sureyi reteceim. Bunu dedikten
sonra elimden tuttu. kmak istediinde: "Sana Kur'an- Kerim'in en byk
surelerinden olan bir sure reteceim, dememi miydiniz, diye hatrlattm.
Resulullah Aleyhisselm: "el-hamd lillahi Rabbi'l-lemin", o tekrarlanan yedi
ayettir. Ve Bana verilen Kur'an- Azim'dir, diye buyurdu.280[47]
33- Melekler Birbirleri Peinde Sizin Aranza Girerler1hadisi
130. Hadsi Buhar Kitabu's-Salat'm 'kindi Namaznn Fazileti" balkl babnda
ve C.4,s.ll3'te Kitabu Bedu'l-Halk'n " Meleklerin Zlkrf' babnda rivayet etmitir:
Ebu'l-Yeman u'ayb'dan, o Ebu'z-Zinad'dan, o el-A'rec'den, o Ebu Hureyre
etmitir:
"Melekler birbirleri ardndan gelirler. Gece melekleri ile gndz melekleri fecir
vaktinde ve ikindi vaktinde karlarlar. Sizinle geceleyenler yerlerine karlar,
Aliah Teala kullarnn durumunu daha iyi bilmekle beraber: Kullarm ne bal
zere braktnz? diye sorar. Melekler de: Onlar namaz klar halde braktk,
onlar namaz klarlarken geldik, derler".281[48]
131. Buhar bu hadisi, C.I0, s.431'de, Kitabu't-Tevhid'in "Rabbin Meleklerle
278[45]
Nesai: lftitah:26
280[47]
Kurtubi'den.
Yaynlar: 248-249.
281[48]
Buhar: Bedu'l Halk:6
Yaynlar: 251-252.
279[46]
146
Konumas ve Meleklerin Nidas" babnda rivayet etmitir.

smail Mlik'ten, o Ebu'z-Zinad'dan, o el-A'rec'den, o da Ebu Hureyre
Radyallah Anh'den Resulyllah Aleyhisselm'n yle buyurduunu
bildirmitir:
"Sizin iinizde gece melekleri ile gndz melekleri birbirlerini takib ederler,
Bunlar ikindi ve sabah namazlarnda biraraya gelirler. Sonra sizinle birlikte
geceleyenler, ykselirler. Aliah Teala sizin halinizi daha iyi bilmekle beraber:
Kullarm ne hal zere braktnz? diye sorar. Melekler de: Onlar namaz klar
halde
braktk, onlar namaz klar haldeyken geldik, derler.282[49]
132. Hadisi en-Nes de, C.l,s.240'da ' Cemaatle Namaz Fazileti' babnda rivayet
etmitir:
en-Nes'nin bu riveyeti Buhar'nm ikinci rivayetindeki lafzn aynsdr.
"Ancak orada "ve huve e'lemu bikum": "Sizi daha iyi bilmekle" yerine "ve huve
e'lemu bihim: onlar -kullarn- daha iyi bilmekle" eklinde gemektedir. Ayrca
sabah namaz da ikindi namazndan nce zikrediliyor. 283[50]
133. Ayn ekilde mam Malik de, Muvatta'nda, "Camiu's-Salaf babnda
"Onlarn -kullarnn- Hallarini Daha yi Bilmekle" lafzyla rivayet etmitir.
Orada ayn zamanda: Melekler, ikindi ve akam namazlarnda biraraya gelirler,
denilmektedir.284[51]
Bu hadiste sz edilen melekler, limlerin ekserisine gre hafaza melekleridir.
Ancak hafaza meleklerinin insandan ayrld ve gece hafaza melekleri ile
gndz hafaza meleklerinin ayr olduu hakknda herhangi bir rivayet
gelmemitir.
Kas tali an bu meleklerin, insanlarn amellerini yazan melekleri koruyan
melekler olduunu sylyor.
Hadiste gece meleklerinin ykselmesinden szediliyor. Gndz meleklerinin
ykselmesi ise zikredilmiyor. Bunun sebebi, iki rnekten birini zikretmekle
yetinilmesidir. Ayet-i kerime'de de: "Sizi scaktan koruyacak elbiseler vermitir"
282[49]
Buhar: Tevhid: 23
Yaynlar: 252-253.
283[50]
Nesai: Salat: 21
Yaynlar: 253.
284[51]
Muvatu: Sefer 82
Yaynlar: 253.
147
deniliyor. Esas itibariyle bunun manas; sizi scaktan ve souktan koruyacak

elbiseler vermitir, eklindedir. Ayrca gndzn iki yan gecenin iki yan ile
bilinir.
Ebu Huzeyme'nin kitabnda, Ebu Hureyre Radyallah Anh'dan merfu olarak
rivayet edilen hadis, buradaki eitli ihtimalleri ortadan kaldryor. Orada yle
deniliyor: "Gece melekleri ile gndz melekleri sabah ve ikindi namazlarnda
biraraya gelirler. Sabah namaznda biraraya geldiklerinde gece melekleri ykselir gndz melekleri kalrlar, ikindi namazlarnda birletiklerinde, gndz
melekleri ykselir gece melekleri kalr. Rabbleri kullarnn durumunu daha iyi
bilmekle beraber onlara sorar."
Allah Teala'mn insanlarn durumunu meleklerden sormas Ademolunun
stnln ortaya karmak iindir. Melekler onlardan vgyle szederek
Allah Teala'mn sorusuna cevap verirler, bu da Ademolu hakknda meleklerin
ahitlii olur ki, bu onlar iin bir ereftir.
Allah Teala'nn lutfundan ve kereminden bizi, meleklerin haklarnda iyilik ve
hayrla ahitlik ettii kullarndan eylemesini, meleklerin kendileri iin balama
diledii, iman sahibi kullarndan eylemesini, dileriz. Meleklerin haklarnda: "Ey
Rabbimiz, ilmin ve rahmetin hereyi iine almtr. Tevbe edip Senin yoluna
uyanlar bala; onlar cehennemin azabndan koru. Ey Rabbimiz, onlar ve
babalarndan, elerinden, soylarndan iyi olanlar, kendilerine sz verdiin Adn
cennetlerine koy; phesiz gl olan, Hakim olan Sensin. Onlar ktlklerden
koru, o gn ktlklerden kimi korursan, ona phesiz rahmet etmi olursun. Bu
byk kurtulutur" dedii kimselerden eylemesini dileriz. 285[52]
34- Duha (Kuluk) Namaznn Fazileti
134. Bu konudaki hadisi +9mam Tirmiz, C.l,s.95'te,' Kuluk Namaz1 babnda
rivayet etmitir.
Ebu'd-Derda ve Ebu Zer Radyallah Anh'n rivayetlerine gre Resulullah
Aleyhissem Allah Azze ve Celle'nin yle buyurduunu bildirmitir:
"Ey Ademolu Benim iin gnn balarnda drt rek'at namaz kl, gn sonuna
kadar sana yardmc olaym286[53]
Tirmiz Rahmetullahi Aleyh bu hadisin hasen, sahih olduunu sylemitir.287[54]
135. Ebu Davud da Snen'inde C.l, s.357' de Kuluk namaz babnda u rivayete
yer vermitir:
Davudu'bnu Reid'in el-Velid'den, onun Sa'tdu'bnu Abd'l- Aziz'den, onun
285[52]
Kastallan erhi, Kitabu's-Salat'tan zetle.

Yaynlar: 254.
286[53]
Tirmizi: Vitr: 15
287[54]
Madve Yaynlar: 255.
148
Mekhl'den, onun Kesru'bnu Murre'den rivayetine gre Na'mu'bnu Hemmz

Resulullah Aleyhisselm' yle sylerken iittim, demitir:
"Allah Teala buyurur ki, Ey Ademolu, gnn banda Benim iin klacan
drt rekat namaz terketme; gnn sonuna kadar sana yeterim (yani her iinde
sana destek ve yardmc olurum)288[55]
bu hadislerden, kuluk namaznn mstehab olduu anlalmaktadr. Bu namaz
mekkede snnettir. afii'ye gre en az iki rek'atr, en gzel olan da sekiz
rek'at klnmasdr. Oniki rek'at olarak da klnabilir, ancak efdali sekiz rek'at
klnmasdr. Vakti ise gnein bir boyunduruk miktar ykselmesinden (gn
doduktan krkbe dakida sonra) zeval vaktine (gnein tam tepeye gelmesine)
kadar srer. En gzel olan gnn drttebiri getikten sonra klnmasdr.
Bununla gnn her drtte birinde namaz klnm olur.
Yce Allah'n "gnn sonuna kadar" veya sonunda Sana yeterim" diye
buyurmasnn manas udur: "fetlerden, manev serlerden Seni korurum". En
dorusunu Allah bilir.
'Kulun Kyamet Gnnde lk Hesabn Verecei ey Namazdr' Hadisi.
136. Bu hadisi, Nes Snen'inde CJ, s.232'de 'Namazdan Hesaba ekilme*
Hemmam'n Katade'den, onun el-Hasen'den, rivayetine gre Hureysu'bnu
Kabsa yle demitir:
"Medine'ye vardam, Ey Allah'm bana salih bir arkada ver, diye dua ettim. Ebu
Hureyre Radyallah Anh'n yanma gittim. Ona: Ben Allah'tan bana salih bir
arkada vermesini dilemitim, haydi bana Resulullah Aleyhisselm'dan
duyduun bir hadisi bildir, olur ki Allah Teala ondan faydalanmam nasib eder,
dedim. O da unu rivayet etti: Resulullah Aleyhisselm'm yle sylediini duydum: Kulun ilk hesaba ekilecei ey namazdr. Kimin namaz dzgn karsa
o kurtumu, necaha kavumutur, kimin de namaz bozuk kar sa, o kaybetmi,
hsrana uramtr. Hemmam bu ksmn Katade'ye mi ait, yoksa rivayetten mi
olduunu bilmiyorum diyerek u szleri de ilave etmitir: "Kiinin farz namazlarndan bir ey eksik karsa, Allah Teala: Bakn, kulumun nafile ibadeti var
m? diye buyurur. Farzndan eksik olanlar bylece tamamlanr. Dier amelleri
hakknda da bu muamele yaplr.289[56]
137. Yine Ebu Hureyre Radyallah Anh, Resulullah Aleyhisselm'n yle
288[55]
289[56]
Ebu Davud: Tatavvu: 13

Nefli: Salat: 9; Tahrim: 2
149
"Kulun kyamet gnnde ilk hesaba ekilecei ey namazdr. Tam bulunursa,

tam diye yazlr. Bundan bir ey eksik karsa; Al-lah Teala: Bakn, onun bir
nafile ibadetini bulacak msnz? diye buyurur. Farzndan kard nafilesi ile
tamamlanr. Dier amelleri hakkndaki muamele de bu hal zere yrr.290[57]
138. Yine Ebu Hureyre Radyallah Anh'n Resulullah Aleyhisselm'n yle
sylediini kaydetmitir:
"Kulun ilk haseba ekilecei ey namazdr. Eer bunu tamam-lamsa (bir ey
yok), tamamlamam olursa, Allah Azze ve Celle: Bakn, kulumun nafilesi var
m? diye buyurur. Eer nafilesi bulunursa, "Onunla farzlarn tamamlayn" diye
buyurur.291[58]
Bu hadisi bnu Mace de Snen'in de "Kulun tik Hesaba ekilecei ey
Namazdr" balkl babda rivayet etmitir:
139. Temm ed-Dar Radyallah Anh'tan rivayet edildiine gre Resulullah
"Kulun kyamet gnnde ilk hesaba ekilecei ey, namazdr. Onu
tamamlamsa nafileleri sevaba yazlr. Farzlar tamamla-mamsa an yce
olan Allah meleklere: Bakn kulum iin nafile namaz bulabilecek misiniz?
Onunla farzlardan kardn tamamlayn, diye buyurur. Sonra btn amelleri
hakknda bu usul uygulanr. 292[59]
140. Ebu Davud da bu hadisi iki ayr rivayetle vermitir. Birisi Ebu Hureyre
Radyallah Anh'dan, dieri Temim ed-Dar Radyallah Anl'dan gelmektedir.
Her ikisi de "Sahibinin Tamamlamad Btn Namazlar Nafilelerle
TaTTianlflmr'' balkl babda yeralmaktadr:
Ebu Hureyre Radyallah Anh'den gelen rivayeti syledin
Yakubu'bnu brahim'in smail'den, unun Yunustan, onun el-Hasen'den rivayetine
gre Enesu'bnu Hakim ed-Dabb Ziyad'dan veya Ziyad'n olundan korkarak
Medine'ye geldi. Orada Ebu Hureyre Radyallah Anh'la karlat. Der ki, o
beni yanna ald, ben de kendisine balandm. Bana:
"Ey delikanl, sana bir hadis rivayet etmemi istemez misin? diye sordu. Ben:
isterim Allah sana merhamet eylesin, dedim Kavilerden Yunus der ki:
Zannederim rivayetinde Resulullah'n buyurduunu belirtti sonra yle syledi:
nsanlarn kyamet gnnde amellerinden ilk hesaba ekilecekleri ey namazdr.
Rabbimiz Celle ve Azze meleklere, kulunun durumunu daha iyi bilmekle beraber: Kulumun namazna bakn tam m klm yoksa eksii var m? diye
buyurur. Tam klmsa tam diye yazlr. Herhangi bir eksii varsa, Yce Allah:
Bakn, kulumun nafilesi var m? diye buyurur. Nafilesi varsa, Allah Teala:
Kulumun farzlarnn eksiini nafilelerle tamamlayn, diye buyurur. Sonra btn
290[57]
Nesl: Salat, 9: Tahrim: 2

Nest: Satat, 9: Tahrim: 2
292[59]
ibnu Mace: kame: 2-3
291[58]
150
ameller hakknda bu usl uygulanr. 293[60]

14L Temim ed-Dar'nin rivayeti de yledir:
Musa'bnu ismail Hammad'dan, o Davudu'bnu Ebi Hind'den, o Zurare ibnu Ebi
Evf'dan, o Temim ed-Dar Radyallah Anh'den, o da Resulullah
Aleyhisselm'dan ayn manada bir hadis rivayet etmitir. Ancak o yle bir
ilavede bulunmutur:
"Sonra zekat iin de byle yaplr, sonra dier ameller de bu ekilde ele
alnr".294[61]
'.
Hadiste kulun ilk olarak namazndan hesaba ekilecei belirtilirken zahiri
ameller kastedilmektedir. Yoksa esasnda kul', ilkin imanndan hesaba ekilir.
Bu kalble ilgili bir ameldir. Eer kul iman ynnden kurtulua ererse, o zaman
slam'n dier esaslarndan hesaba ekilir ve ilkin namazdan balanr. nk
namaz dinin direidir. Onu klan dinini dorultmu, onu ykan yani terk-eden
dinini ykm olur. Ayn zamanda namaz mrn her gn ve gecesinde be kere
tekrar edilir. Dier ameller ise byle deildir. Zekat insanlarn ouna farz
deildir. Bunlar fakir kimselerdir. Oru senede sadece bir ay farz klnmtr.
Hacc da sadece gc yetenlere, o da mrnde bir kere farz klnmtr.
Hadis-i erif Yce Allah'n ihsan ve ltfunun bolluunu ortaya koyuyor. nk
kulun farzlar eksik knca Allah Teala onu nafilede tamamlyor. Allah
kulunun halini daha iyi bilmekle beraber meleklere: Kuluma bakn; nafilesi var
m? diye buyuruyor. Nafilesi bulunursa onunla farzlardan eksik kan
tamamlyor. Bu eksiklik ister namaz terketmek dolaysyla olsun, isterse
namazn btn artlarn hakkyla yerine getirmemek dolaysyla olsun. Sonra
kul zekat, oru, hacc gibi dier amellerimden de bu tarz zere hesaba ekilir.
Yani farz tam yerine getirmise tamam, eksii varsa nafileleri ile tamamlanr.
Hadis farz amelleri eksiksiz yerine getirmenin gerekli olduunu
bildiriyor. nk onlarn hesabnda hibir eksiklie yer verilmeyecektir. Hadis
ayn zamanda namaz olsun, zekat olsun, oru olsun, hacc olsun nafile amelleri
oka yapmann faydal olduunu bildiriyor. Bylece Allah'n izniyle nafile
ameller farz amellerin destekisi olur.
'Rabbim Bana En Gzel Suret zere Geldi' Hadisi
142. Bu hadisi Tirmiz Camiinde, C.2,s.214-215'te 'Sd Suresi' babnda rivayet
etmitir:
bnu Abbas Radyallahil Anh'dan rivayet edildiine gre Resu-lullah
293[60]
294[61]
Ebu Devud: Salat: 145

Ebu Davud: Salat: 145
151

"Rabbim bana en gzel suret zere geldi. Ravi der ki: Zannediyorum ryada,
diye syledi, ravi Resulullah Aleyhis selm'in yle sylediini bildiriyor: Sonra
Rabbim bana: Ey Muhammed, bilir misin mele-i a'la (yksek mevkideki sekin
topluluk) ne zere tartyorlar? diye buyurdu. Ben: Hayr, dedim. Elini iki
omuzu-mun arasna koydu, yleki soukluunu iki memenin arasnda (ravi:
veya gerdanmda, demi olabilir, diyor) hissettim. Bunun zerine gklerde ve
yerde olan bildim. Yine: Ey Muhammed, mele-i a'la'mn ne zere tarttklarn
bilir misin? diye sordu. Ben. Evet, dedim. Sonra: Keffaretlerde, Kefaretler de
camilerde namazlardan sonra oturmak, camilere yryerek gitmek,
mekruhlardan uzak ekilde abdesti gzelce almaktr. Kim bunlar yaparsa hayr
zere yaar, hayr zere lr, anasndan doduu gndeki durumu gibi
hatalarndan arndrlm olur, dedi. Sonra yle buyurdu: Ey Muhammed,
abdest alrken "Ey Allah'm senden hayrl ileri (yani hayrl ilere beni
muvaffak klman), fenalklarm terket-meme yardmc olman, kalbime
fakirlere kar sevgi yerletirmeni diliyorum. Kullarn iin bir fitne murad ettiin zaman, beni fitne
uramam olarak yanna al, diye dua et. Sonra buyurdu ki: Selam yaymak,
insanlara yemek yedirmek, gece insanlar uykudayken namaz kalmak,
derecelerin artmasna vesiledir. 295[62]
Ebu Isa et-Tirmiz: Hadisin senedinde Ebu Kullabe ile Ibnu Ab-bas arasnda bir
adamn adnn zikre dildiini sylyor. Ebu Kulabe senedde gecen ravilerdendir
ve Ibnu Abbas Radyallah Anh'dan nce zikredilen ahstr.
143. bm Abbas Radyallah Anh'dan gelen bir baka rivayete gre de
Besulullah Aleyhisselm'm yle buyurduu bildirilmitir:
"Rabbim bana en gzel ekil zere geldi ve: Muhammed, diye buyurdu. Ben:
Buyur Ya Rabbi, emret Ya Rabbi! dedim. "Mele-i a'la ne iin tartrlar?" diye
buyurdu. "Bilmiyorum, Ey Rabbim" dedim. Elini iki omuzumun arasna koydu,
yleki soukluunu iki mememin arasnda hissettim. Bunun zerine dou ile
bat arasnda olanlar bildim. Rabbim: "Ey Muhammed" diye buyurdu. Ben:
"Emret ya Rabbi, buyur ya Rabbi" dedim. "Mele-i a'la ne zere tartr?" diye
sordu. Ben: "Derecelerde ve keffaretlerde, ayaklar cemaate gitmek iin
kullanmada, mekruhlardan arndrlm ekilde gzelce abdest almada, bir
namazdan sonra dier namaz beklemede, Kim bunlara dikkat ederse hayr zere
yaar, hayr zere lr, anasndan doduu gnk gibi gnahlarndan
arndrlm olur, dedim, 296[63]
Ebu Isa et-Tirmiz bu hadisin hasen, garb olduunu sylemitir.
Not: Ibnu Abbas'tan gelen ikinci hadisin senedinde ravi Ebu Kullabe'nin
Halidu'bnu Leclac'dan, onun Ibnu Abbas Radyallah Anh'den rivayet ettii
295[62]
296[63]
Tirmizt: Tefsir; Sad Suresi: 2

Tinnizl: Tefsir: Sad Suresi: 2
152
zikrediliyor. Ebu Isa et-l^rmiz'nin birinci hadisinin senedinde isminin

amlmadn syledii ravi Halidu'bnu '1-Leclac'dr. Bunu ikinci hadisin
senedinden anlyoruz.
144. Tirmiz Rahmetullahi Aleyh bir baka senedle Muaz-ihnu Cebel
Radyallah Anh'den hadisi rivayet etmitir. O rivayet yledir:
Muaz ibnu Cebel yle demitir:
"Bir sabah Resulullah Aleyhisselm sabah namaz kldrmak zere yanmza
akmad, neredeyse gne domak zereydi, abucak kt. Hemen namaza
ard, Resulullah Aleyhisselm ksa surelerle hemen namaz acele ile kldrd.
Selam verince bize seslenerek: 'Olduunuz gibi saflarnzda durun' dedi. Sonra
bize dnp yle syledi;' imdi size beni bu sabah alkoyan neydi onu
anlatacam. Ben gece kalktm, abdest aldm, takdir edildii kadar namaz
kldm, namazmda uyku bast, zerime arlk kt. Bir den Rabbim Tebareke
ve Teala ile kar karya geldim. Rabbim en gzel suret zere grnd. Bana:
"Ey Muhammed" diye buyurdu. "Buyur Ya Rabbi" dedim "Mele-i a'la ne zere
tartrlar?" diye sordu. "Bilmiyorum" dedim. Bunu kere syledi. Bir de
grdm ki, elinin iini iki omuzumun arasna koydu, yleki parmaklarnn
soukluunu iki mememin arasnda hissettim. O anda herey bana ayan oldu ve
bildim. Rabbim: "Ey Muhammed" diye buyurdu. "Buyur Ey Rabbim" dedim.
"Mele-i a'la ne zere tartr?" diye sordu. "Keffaretlerde" dedim. "Onlar nedir?"
diye sordu: "iyilikler iin adm atmak, camilerde namazlardan sonra oturmak,
ho olmayan hallerden ar, gzelce abdest almak," dedim. "(Darecelerin
ykselmesi) ne ile olur?" diye sordu. "Yemek yedirmekle, gzel konumakla,
geceleyin insanlar uykudayken namaz klmakla" dedim. "ste" diye buyurdu?
Ben de: "Ey Allah'm beni hayrl ilere muvaffak klman, ktlkleri
terketmemi salaman, fakirlere kar sevgi yerletirmeni, beni balaman,
bana merhamet etmeni, bir topluluk iin fitne murad ettiinde beni fitneye drmemeni istiyorum.
Senden senin sevgini ve seni sevenin sevgisini, senin sevgine yaklatracak iin
sevgisini vermeni diliyorum" dedim. Re-sulullafa Aleyhisselm buyurdu ki: bu
haktr, bunu inceleyin sonra renin297[64]
Ebu sa et-Tirmiz Rahmetuilahi Aleyh bu hadisin hasen, sahih olduunu
sylemitir.
Bata derim ki: M'min iin ilk gereken Rabbini yaratklara mahsus sfatlardan
tenzih etmesidir. Yce Allah: "Hibir ey O'nun benzeri deildir. O duyandr,
grendir" buyuruyor. Ihlas suresinde de: "De ki, O Allah birdir, Allah her trl
297[64]
TirmizTefsir Sad Suresi
153
ihtiyatan mstanidir, dourmad, dourulmad, hibir ey O'na denk deildir"

buyuruluyor. Bunun dna kacak bir inan imana zarar verir. Btn slam
limlerinin ittifak ettiine gre, Kitab ve Snnet'te zahiren Allah'n yaratklara
benzetilmesi manas veren ifadelerde asl kastedilen, ibarenin zahiri manas
deildir, buna byle inanmak gerekir. Genel anlamda bu tr ifadelerin zahirde
tadklar anlamlarla Allah Teala'nn vasfedilmesi doru olmaz.
islam limleri bu gibi hususlarda ikiye ayrlmlardr: Selef mezhebi ve halef
mezhebi. Selef mezhebinden olanlar, ibarenin zahiri anlamnn,
kastedilmediine inanr ve hakikat ynn, ilm- hakikisini Allah'a havale
ederler. Bununla birlikte Allah Teala'nn yaratklarna benzemediine iman
ederler, ifadeye belirli bir anlam da vermezler. Onlarn inanc, meseleyi tmyle
Allah Teala'nn ilmine havale etmektir. Bunda Allah Teala'nn: "O'nun tevilini
Allah'tan bakas bilmez" mealindeki ayet-i keri meini esas alrlar. Sonra
ayetin: "ilimde derinlemi olanlar: "Ona inandk, hepsi Rabbimiz katndandr,
derler. Bunu ancak akl sahipleri dnebilirler" ksmn okurlar.
Halef mezhebinden olanlar da Allah Teala'y yaratklara benzemekten tenzih
ederler, ancak benzeme anlam veren ifadeyi de te'vil ederek bu lafzn Allah
Teala hakknda kullanlmasnn imkansz olmadm belirtirler. Mesel bu
hadiste geen: Rabbim bana en gzel suret zere geldi, ibaresinde, bir de, "En
gzel suret zere Rabbim Tebareke ve Teala'y grdm" cmlesinde geen
'suret' Kelimesini te'vil ederek, suret ile Allah'a layik olan Celal ve Cemal
sfatlarnn kastedildiini belirtirler. "Rabbi Resulullah Aleyhisselm'a bu
sfatlar ile tecelli etmitir," derler.
Ayn ekilde Allah'n Muhammed Aleyhisselm'n iki omuzu arasna elini
koymasn da, Hakk Teala'nn Peygamber Aleyhis-selm'n kalbine ilim ve
marifet elini yerletirmesi, olarak te'vil ederler. nk kalb iki omuz aras
hizasna gelmektedir, derler. Peygamber Aleyhisselm'n: "Soukluunu iki
mememin arasnda hissettim" demesini buna delil gstererek, bundan maksadn,
kalbinin, tatmin olacak derecede ilimle dolmas olduunu belirtir ler. Yakini
bilgi, kalbi serinletir ve ibrahim Aleyhisselm'n "kalbim mutmain olsun diye"
sznde de ortaya kt zere bu tr bilgi, kalbi mutmain klar, derler. Bunu
Resulullah Aleyhisselm'n daha sonra: "Bunun zerine gklerde ve yerde ne
varsa bildim" diye buyurmas da teyid ediyor. Bir rivayette de "dou ile bat
arasnda ne varsa bildim" diye gemektedir. Bir baka riva yette de: "O zaman
her ey bana ak oldu ve bildim" diye geiyor. Resulullah Aleyhisselm'n
kalbinin ilim ve marifet ile dolmasnn sonucu Rabbinin "Mele-i a'la ne zere
tartr?" sorusuna cevap vermesi oldu. En dorusunu Allah bilir.
Mele-i a'la ise gklerde bulunan Ar'n ve Krsi'nin etrafnda toplanm, Arn
etrafn tavaf eden byk meleklerden oluan bir topluluktur. Onlarn, sz
geen konuda tartmalar iki ynden olabilir: Birincisi, onlar, hadiste belirtilen
iyilikleri yapanlarn sevaplarn yazmakta birbirleriyle yar ediyor olabilirler.
Yahut da, O iyiliklere verilen sevaptaki srr anlamak iin tartyor olabilirler.
Bazlar dier bazlarndan daha ok sevab belirliyor olabilirler. ikincisi, sz
154
geen amellerde birbirleriyle yar etmek iin dnya ehlinden olmay arzuluyor
olabilirler. nk onlar bu iyiliklere verilen sevaplar yakinen gryorlar ve
neticelerinin de hayra varacan biliyorlar.
Hadisin baz rivayetlerinde, hdise zet olarak anlatlyor. Dier ayr
rivayetten anlaldna gre mele-i a'la u iki hususta tartmaktadr:
Keffaretlerde ve derecelerde. Yani hata ve gnahlarn balanmasna sebep olan
ameller ve kiinin derecelerinin ykseltilmesine sebep olan amellerde. Sonra
Resulullah Aleyhisselm keffaretlerin neler olduunu aklyor, ve bunun gibi
gzel ameller iin yrmek, namazlar beklemek kastyla camilerde oturmak,
her trl yanllktan uzak ekilde gzelce abdest almak.
Dereceler ise, yemek yedirmekle, gzel konumakla, insanlar uykudayken; gece
vakti namaz klmakla ykseltiliyor. En dorusunu bilen Allah'tr.
Her trl yanllktan uzak olarak gzelce abdest almaktan kastedilen, soukta
olsun dier vakitlerde olsun abdestte temizlenmesi gereken btn azalan gzelce
temizlemek ve bu ii dzgnce yapmaktr.
Allah Teala'nn 'Kullarma Bakn Bir Farz Yerine Getirdiler, Dierini
Bekliyorlar' Sz le lgili Hadis
145. Hadisi bnu Mace, Snen'inde, Cl^s.l38'de,' Camilere Devam Etmek ve
Namaz Beklemek* balkl babda rivayet etmitir:
Abdullahi'bnu Amr, bnu'l-As Radyallah Anh'n yle sylediini rivayet
etmitir:
"Resulullah Aleyhisselm ile birlikte akam namazn kldk. Sonra giden gitti
kalan kald. Birden Resulullah Aleyhisselm hzla, nefes nefese, dizleri alm
vaziyette-geldi ve yle syledi: Mjdeler olsun, sizin Rabbiniz, gn
kaplarndan bir kap at, sizinle meleklerine vnyor ve: Kullarma bakn, bir
farz yerine getirdiler dierini bekliyorlar, diye buyuruyor 298[65]
145. Hadisin erhi
Bu hadiste geen "gn kaplarndan bir kap at" szndeki kaplarla
kastedilen, rahmet kaplardr. Allah Teala'nm hadiste belirtildii zere
meleklerine vnmesinden anlalyor ki, bir namaz kldktan sonra dierini
beklemek hayr ve rahmet kaplarnn almasna vesiledir. Hadis ayn zamanda
gelecek namaz beklemek iin camilerde oturmann faziletini de ortaya
koymaktadr. Camiler en gzel yarlerdir. nsan orada oturunca Allah'n evinde
bulunmas itibariyle Allah'tan bakasyla ilikisini keser. Camilerde oturann
buralarn adabna uymas ve bu yerlere gereken hrmeti gstermesi arttr.
Dolaysyla bu yerlerde elenceye dalmamak ve lzumsuz sz konumamak
gerekir.
298[65]
ibnu Mace: Meaacid: 19

155
nfak Ve Fazileti Hakkndaki Rivayetler

nfak Et Ey Ademolu Ki, Bende Sana Vereyim' Hadsi
146. Bu hadisi Buhar, C.7,s.72'de Kitabu'n-Nafakat'n, 'Nafakann Fazileti'
balkl babnda rivayet etmitir:
Radyallah Anh'den Resulullak Aleyhisselm'n yle buyurduunu rivayet
etmitir:
"Allah Buyurdu ki; infak et (Allah yolunda sadaka ver) ey Ademolu ki, Ben de
sana vereyim299[66]
147. Yine Buhar, C.7, (Kastallan'nin Hamiine gre s. 169'da) Kitabu't-Tefsir,
Hud suresi tefsiri 'Onun Ar Su zerindedir'mealindeki ayetin tefeiriyle ilgili
babda daha uzun bir lafzla rivayet etmitir:
Ebu Hureyre Radyallah Anh, Resulullah Aleyhisselm'n yle sylediini
bildirmitir:
"Allah Azze ve Celle buyurdu ki "Sadaka ver (infak et) Ben de sana vereyim".
Yine Resulullah buyurdu ki "Allah'n eli doludur, infak ondan bir ey eksiltmez.
O gece-gndz cmerttir". Sonra yle devam etti: "Gklerin ve yerin
yaratlndan bu yana kimi grdnz ki, infak etti de bu, onun elindekinden bir
ey eksiltti. O'nun ar su zerindedir. Elinde de terazi vardr". 300[67]
148. Buhar bu hadisi, Kastallan'nin Hamiine gre CIO, s.372'de, Kutabu'tTevhid'in "Ar Su zerinde di" mealindeki ayet ile ilgili babnda da rivayet
etmitir. Ancak orada 'nfak Et Ki Ben De Sana Vereyim" ksmn zikretmemiti. Oradaki rivayetin lafz ise yledir:
Ebu Hureyre Radyallah Anh, Resulullah Aleyhisselm'n yle buyurduunu
bildirmitir:
"Allah'n sa eli (veya eli) doludur. nfak etmek ondan bir ey eksiltmez. Gkleri
ve yeri yarattndan bu yana ne kadar infak ettiini grdnz m, sa
elindekinden bir ey eksilme mistir. Ar da su zerindedir. Dier elinde de feyz
veya kabz vardr. Dilediini ykseltir, dilediini drr. 301[68]
149. Bu hadis, buradaki rivayetle kuds hadislerden saylamaz. Konunun tam
anlalmas iin hadisin bu rivayetini de verdik. Bu hadisi imam Mslim de,
Sahih1 inde Kastallan'nin Hami'ine gre C.4,s.359'da, Kitabu'z-Ze-kat'n
"Infak Etmeye Tevik Edene, nfak Edene Verilen Kadar, Nimet
Bahedileceinin Mjdelenmesi" balkl babnda rivayet etmitir. Senedden
299[66]
Buhart: Nafakat: 1
Buhari: Tefsir, Hud Suresi: 2
301[68]
Buhart: Tevhid: 36
300[67]
156
sonraki lafa yledir.

Ebu Hureyre Radyallah Anh, Resulullah Aleyhisselm'dan u hadisi rivayet
etmitir:
"Allah Tebareke ve Teala buyurdu ki, Ey Ademolu, infak et ki, Ben de sana
vereyim. Sonra Resulullah Aleyhisselm yle syledi: Allah'n eli doludur,
cmerttir, gece ve gndz de sarfedilenler ondan bir ey eksiltmez.302[69]
150. Mslim'in bir baka rivayetinde de yle deniliyor:
Ebu Hureyre Radyallah Anh bize Resulullah Aleyhisselm'dan baz hadisler
rivayet etti; bunlardan birinde yle dedi:
"Sadaka ver, Ben de sana vereyim, Resulullah Aleyhisselm daha sonra yle
buyurdu: Allah'n eli doludur. Onu birey azaltmaz. Gece gndz verir. Gkleri
ve yeri yarattndan buyana ne verdiini grdnz m? Bu O'nun elinde
olandan bir ey eksiltmedi. Ar su zerindedir. Dier elinde de kabz vardr,
dilediini ykseltir, dilediini drr.303[70]
14615 Hadislerin erhi
Yce Allah'n "sadaka ver, Ben de sana vereyim" diye buyurmas, iyilie iyilikle
karlk verme (makele) ynndendir. Aslnda Allah Teala'nn kullarna
nimet vermesi O'nun hazine lerinden bir ey eksiltmez. Nitekim hadisi erifte:
"Allah'n eli do ludur, kullarn beslemek ondan bir ey eksiltmez" diye buyurulmustur. Yce Allah'n u ayet-i kerimesi de bu manaya iaret etmektedir: "Sizin
katnzdaki tkenir, ama Allah'n katndaki kalcdr" Allah'n hazineleri hibir
zaman tkenmez. "Allah'n eli doludur" denirken, O'nun vermekle
tkenmeyecek olan hazineleri kastediliyor.
Mizan (terazi) kelimesi ile Yce Allah'n kullar arasndaki adaleti kastediliyor.
el-Mazer hadiste geen "yemnullah-Allah'n sa eli" tabirinin te'vil edilmesinin
gerektiini, nk buradan, Allah'n sol eli anlamnn da karlabileceini
sylemitir. Byle bir ey ise Allah hakknda snr ve cisim dnmek olur ki,
bu mmkn deildir. Allah Teala byle eylerden mnezzehtir. Yce Allah
burada kullarna aralarnda yaygn olan anlatm ekliyle hitab etmitir. yle ki,
ihsan ve iyilikten szedilirken sa elden bahsedilir. Bununla, ayn zamanda, ok
vermekle Allah'n hazinelerin deki nimetin eksilmeyecei, dolaysyla bolca
ihsan etmekten ekinmeyecei bildirilmitir. "O'nun ar su zerindedir"
denilirken de, Allah'n nimetlerini srekli olarak birbiri peinde insanlara aktt
bildiriliyor. "Dier elinde de 'Kabz' vardr" sznn aklamas da yledir:
Allah Teala'nm kudreti tek olsa da, bununla eitli iler gerekletirmektedir.
Bizde bu tasarrufun zuhuru iin iki ayr el bulunduundan, kudret de mecaz
302[69]
Mslim: Zekat: 36
303[70]
Mslim: Zekat: 37
157
olarak bu iki elin tasarrufu ile yorumlanmtr. (Nevev'nin Mslim erhi'nden)

Allah Yeri Yarattnda Yer Sallanmaya Balad Hadisi
151. Bu hadisi Tirmiz, Camiinin sonlarnda C.2, s.241-242'de rivayet etmitir:
Enesu'bnu Malik Radyallah Anh Resulullah Aleyhisselm'n yle
buyurduunu bildirmitir:
"Allah yeri yarattnda yer sallanmaya balad, sonra dalar yaratt yerin
zerine yerletirdi, yer skn buldu. Melekler dalarn gcne hayret ederek: Ey
Rabbimiz, yaratklarn arasnda dalardan daha gl bir ey var mdr? dediler.
Allah Celle Celalh: Evet, demir, dedi. Melekler bu sefer: Ey Rabbimiz,
yaratklarn arasnda demirden daha gls var mdr? diye sordular. Allah:
Evet, ate, diye buyurdu. Melekler de: Ey Rabbimiz, yaratklarn arasnda
ateten daha gl bir ey var m? diye sordular. Allah Teala: Evet, su, diye
buyurdu. Melekler: Ey Rabbimiz yaratklarn arasnda sudan daha gls var
m? diye sordular. Allah Teala: Evet, rzgar, diye buyurdu. Melekler: Ey
Rabbimiz, yaratklarn arasnda rzgardan daha gls var m? diye sordular.
Allah Teala: Evet, sa eli ile verdiini sol elinden gizleyen Ademolu, diye
buyurdu.304[71]
Ebu sa et-Tirmiz Rahmetullahi Aleyh, bu hadisin senedinin hasen, garib
olduunu sylemitir.
Darul.-Hicret (Hicret) Beldesi Hadisi
152. Bu hadisi Tirmiz, C.2,s.327'de Kitabn sonlarnda 'Medine'nin Fazileti"
Cerru'bnu Abdullah Radyallah Anh Resulullah Aleyhis-selm'm yle
"Allah Teala bana vahiyle bildirdi ki, u yerden hangisine gidersen oras
senin hicret beldendir: Medine, Bahreyn, Knnisrn".
Tirmiz, bu hadis garibdir, onun el-Fadlu'bnu Musa'nn rivayetinden baka
rivayetine rastlamadk. (Fadlu'bnu Musa Senedde ad geen ravilerdendir),
diyor.
Hakszlk Ve Rvet Karsnda Kat Davranmak"Lailgili Hadis
153. Bu hadisi, bnu Mace Snen'inde C.2,s.26'da rivayet etmitir:
Abdullah ibnu Mes'd Radyallahu Anh, Resulullah Aleyhisse-lm'n yle
"Her kim insanlar arasnda hakimlik yaparsa, kyamet gnnde mutlaka bir
304[71]
Tirmizl: Tefsir: Talak Suresi: 3 -
158
melek ensesinden tutmu olarak gelir, sonra melek kafasn ge kaldrr, eer:
"At" denirse, onu krk gz cehenneme atar.305[72]
Hayatnda Biriktirip lm nnda Datmaktan Nehv Hadisi
154. Bu hadisi Nes rivayet etmitir:
Busru'bnu Cehha Radyallah Anh'n yle syledii rivayet edilmitir:
Resulullak Aleyhisselm ovucunun iine tkrp ehadet parman zerine
koyarak yle syledi:
"Allah Azze ve Celle buyurur ki, Ademolu Beni nasl ciz klar ki, seni unun
bir benzerinden yarattm. Resulullah boazn iaret ederek yle devam etti:
Cann uraya geldiinde tasadduk ediyorum dersin, nerde sadakann vakti!306[73]
Maln tebirinin Vasiyyet Edilmesi1 le lgili Hadis
155. Bu hadisi Nes "Vasiyyetf' babnda rivayet etmitir:
bnu mer Radyallah Anh Resulullah Aleyhisselm'n yle sylediini
bildirmitir:
"(Allah buyurur ki) Ey Ademolu, iki ey var ki, onlardan biri senin deildir.
Boazndan tuttuum zaman seni temizlemek ve arndrmak. Ecelinin
gemesinden sonra kullarmn sana dua etmeleri iin malndan sana bir nasib
ayrdm.307[74]
Nezrin, Cimriyi Maln Vermeye Zorlamas Ve Allah'n Kazasnn Geri

evrilmeyecei Hakknda Gelen Rivayetler
Bir Kimsenin "Ben Filandan Hayrlym" Demesinin Doru Olmayaca
Hakkndaki Hadis
233. Buhar Rahmetullahi Aleyh, nezir hadisini C.8,s.l25-te, Kitabu'l-Kader'in
'Nezrin Kulu Kadere lkas' balkl babda rivayet etmitir
Ebu Nu'aym'n Sufyan'dan, onun Mansur'dan onun da Abdul-lahi'bnu Mrre'den
rivayetine gre Abdullah ibnu mer Radyallah Anh yle sylemitir:
"Resulullah Aleyhisselm nazirden nehyetti ve: "O bir eyi geri evirmez,
305[72]
ibnu Mace: Ahkam: 2

Nesai: Centz: 61
307[74]
bnu Mace: Vesy: 5 (Concordance'de Snen-i Nes'de geen yerine iaret edilmiyor)
306[73]
159
onunla cimriden hak alnr" buyurdu"308[1]

234. Yine Buhar yle bir rivayete yer vermitir:
Biru'bnu Muhammed Abdullah'tan, o Ma'mer'den, o Hemmamu'bnu
Munebbih'ten, o da Ebu Hur&yre Radyallak Anh'den Resulullah
Aleyhisselm'm yle sylediini rivayet etmitir:
"Nezir Ademoluna bir ey salamaz. Benim takdir etmediim vuku bulmaz.
Ancak ona kaderde olan gelir. Onu kendisi iin mukadder klmmdr. Ancak
nezirle cimriden maln karrm, (sadaka vermeyen cimrinin malndan bu yolla
sadaka hakkn karrm)."309[2]
235. Bu hadisi bnu Mace de u lafzla rivayet etmitir:
"Nezir Ademoluna kendisi iin takdir olunandan fazla bir ey salamaz. Ancak
onun iin kader galabe eder ve kendisi iin takdir olunan verilir. Nezir ile de
cimrinin malndan gereken karlr. Kendisi iin daha nce kolaylatrlmam
olan o halde kolayla-trlr. Allah Teala: nfak et, Ben de sana vereyim,
buyurdu."310[3]
233-235. Hadslerin erhi
Birinci hadisin kuds hadis olduunu gsterecek herhangi bir delil ve iaret
yoktur. O normal bir hadisi nebevidir. Ayn hadisi Mslim, Ebu Davud, Nes
ve tbnu Mace de rivayet etmitir,
Mslim'in rivayetinde yle deniliyor: "Nezirde bulunmayn, nezir kaderden bir
ey deitirmez. "Buradaki anlam udur: Allah'n hakknzda mukadder kldn
bertaraf etmek niyetiyle yahut Allah'n sizin iin mukadder klmad bir eye
kavuacanz midiyle nezirde bulunmayn.
"Onunla cimriden hak alnr". Yani cimri bir kimse kendine ulaacak bir karlk
olmakszn sadaka vermezken, nezirde bulunur, nezrettii ey de kendisi iin
takdir olana denk gelebilir ve bylece onun vermek istemedii ey ondan alnr.
"Hak alnr" sz nezredilenin yerine getirilmesinin vacib olduuna delalet
etmektedir.
Nehyedilen nezir ise, kaderde olan deitireceine inanlan nezirdir. Niceleri
byle inanmaktadr. Nezir ile bir ok dilein yerine geldiini grnce bu ekilde
inanmaktadrlar.
Ama kii. zarar da fayday da verenin Allah olduuna, kaderde olan da hibir
eyin deitirmeyeceine, nezrin ancak bir vesile tekil edebileceine inanarak
nezirde bulunursa, yasak bir i yapm olmaz. Bilakis bu bir taattr ve
308[1]
Buhari: Kader: 6.
Buhaari: Eyman: 26
310[3]
bnu Mace: KefTart: 15
309[2]
160
nezredileni yerine getirmeyi gerektirir.

ikinci hadis ise, zahiren hadis-i kudsdir. nk hadiste "Nezir Ademoluna bir
ey salamaz, benim takdir etmediim vuku bulmaz" diye buyuruluyor. Fiiller
kimin hakknda takdir olunmu ise ona nisbet edilir. Gerekte, yaratan Allah'tan
bakas deildir.311[4]
Bir Kulun "Ben Yunusu'bnu Mettadan Daha stnm' Demesi Yaramaz'
Hadisi
236. Bu hadisi Buhar Rahmetullahi Aleyh Kitabu't-Tev-hid'in 'Peygamber
Aleyhisselm'u Zikri ve Rabb'inden Rivayeti11 balkl babnda C.9,s.l57
rivayet etmitir:
Hafsu'bnu mer u'be'den, o da Katade'den rivayet etmitir. Ayrca Halife,
Yezidu'bnu Zurey'den, o Sa'd'den, o da Katade'den; Katade ise Ebu'l-Aliye'den,
o Abdullah ibni Abbas Radyallah Anh'ten, o da Peygamber Aleyhisselm'n,
Rabb'inden rivayetle yle buyurduunu bildirmitir:
"Bir kulun 'O, Yunusu'bnu Metta'dan daha stndr', demesi yaramaz.
Peygamber Aleyhisselm bu ekilde babasnn adn a-narak Metta olu Yunus
diye syledi" 312[5]
237. Bu hadsi Mslim Sahih'inde 'Musa Aleyhisse-lm'in stnlkleri" balkl
babda rivayet etmitir:
Ebu Bekru'bnu Ebi eybe, Muhammedu'bnu Musenna'dan ve Muhammedu'bnu
Bear'dan bu ikisi Muhammedu'bnu Cafer'den, o u'be'den, o Sa'd ibni
brahim'den, o Hamidu'bnu Abdur-rahman'dan, o da Ebu Hureyre Radyallah
Anh'den Resulullah Aleyhisselm'n yle buyurduunu rivayet etti:
"Allah Teala buyurdu ki: Bir kulun, Benim iin (bnu Msenna burada benm
iin kelimesinin gemediini, sadece 'bir kulun1 dendiini bildirmitir): Benim
Yunusu'bnu Metta'dan daha stn olduumu sylemesi yaramaz". 313[6]
238. Bu hadisi bnu Ebi eybe de Muhammedu'bnu Ca fer'den o u'be'den
(sonraki raviler yukarda getii gibi) rivayet etmitir:
Muhammedu'bnu Musenna ve bnu Bear (aadaki metin Muhammed ibnu
Musenna'nn rivayet ettii metindir) Muham medu'bnu Cafer'den rivayet
etmilerdir, o u'be'den, o Katade'den o Ebu'l-liye'den, o Peygamber
Aleyhisselm'n amcasnn olu bnu Abbas Radyallah Anh'den yle
"Bir kulun 'Ben Yunusu'bnu Metta'dan daha stnm' demesi yaramaz", Bu
ekilde babasnn adn anarak bildirdi. 314[7]
311[4]
Kastallan, C.9,s.353.
Buhar: Tevhid: 50
313[6]
Mslim: Fedil: 166
314[7]
Mslim: Fedftil: 167
312[5]
161
236 - 238. Hadislerin erhi

Bu hadisin metnine gre, "bir kimsenin, benim Yunusu'bnu Metta'dan daha
hayrl olduumu sylemesi yaramaz" veya "Ben Yunusu"bnu Mettadan daha
stnm, demesi yaramaz" anlam kar. Birinci durumda Resulullah
Aleyhisselm kendini kastetmi olmaktadr. Bu durumda, Resulullah bu hadisi,
tevazu iin veya kendisinin dier btn Peygamberlerden stn olduunun
bildirilmesinden nce sylemi olabilir.
Hadisin rivayetlerinin ounda, "Resulullah Aleyhisselm Allah Teala'mn
yle buyurduunu bildirdi" veya "Resulullah Aleyhisselm, Rabb'inden
rivayetle bildirdi ki" ifadesi bulunmaktadr. Sefas diyor ki, 'Rivayetlerin
ounda "Resulullah Aleyhisselm Rabb'inden rivayetle bildirdi ki" ifadesi
bulunmaktadr. Eer Mahfuz ise bu Resulullah Aleyhisselm'dan
bakasmdandr'.315[8]
Nevev'nin Sahih-i Mslim erhi'nden hadisin aklamas:
Alimler diyorlar ki: Bu hadisin aklamas iki trldr. Birincisi: Resulullah
Aleyhisselm bu hadisi, kendisinin Yunu-su'bnu Metta'dan hayrl olduunu
bilmesinden nce sylemi, bu kendisine bildirilince de "Ben btn
Ademolunun efendisiyim" demitir. kincisi: Cahillerin Yunus Aleyhisselm'm
mertebesinin dtne dair herhangi bir iddiaya kaplmalarnn nne gemek
iin byle sylemitir. Alimler diyorlar ki: Yunus Aleyhisselm'm bandan
geen hdise, Onun Peygamberlik mertebesinden bir zerre arlnca bir
dkle sebep olmamtr. Kur'an- Kerim'de onun bandan geen hdiseden
szedildii iin Peygamber Aleyhisselm da bilhassa onu anmtr.
Ayrca cmledeki zamir Peygamber Aleyhisselm iin de olabilir, bizzat sz
syleyen iin de olabilir. Zamirin bizzat syleyen iin olmas halinde hadisin
anlamnn, Resulullah Aleyhisselmm, bir kimsenin ibadet ve ilimde stn
dereceler kazanmas halinde, kendisini Yunus Aleyhisselm'dan stn grmeye
kal ksmamasn istemesi, olmaktadr. nk insan ne kadar stn dereceler
kazansa da Peygamberlik derecesine ulaamaz. "Bir kulun: Ben Yunusu'bnu
Metta'dan daha stnm, demesi yaramaz" ifadesi de bu manay
kuvvetlendiriyor. En dorusunu ise ancak Allah bilir.
yilie Tevik Ve Ktlkten Alkoymak Hakkndaki Rivayetler Zor
Durumda Olan Birindeki Alacan Geciktirmenin Fazileti le lgllt Hads
239. Bu hadisi Mslim, "Kitabu'l-Musakat ve'1-Muza-raa'da rivayet etmitir.
(Kastallan'nin Hamiine gre C.6,s.435).
Ahmedu'bnu Abdullahi'bni Ynus Zuheyr'den, o Mansur'dan, o Rib'iyyi'bni
Hira'tan, o Huzeyfe Radyallah Anh'den Resulul-lah Aleyhisselm'n yle
315[8]
Kastallan erhi C.10,s.465.

162

"Sizden nce gelenlerden bir adamn ruhu ile melekler karlatlar. Ona: iyilik
adna bir i ilemedin mi? diye sordular. O da: Hayr, dedi. Onlar: yi dn
bakalm, dediler. O da: insanlara bor verirdim ve adamlarma zor durumda
olannn vereceini geciktirin, durumu iyi olann vereceini de brakn, derdim,
diye cevap verdi. Yca Allah da : Onu brakn, diye buyurdu. 316[9]
240. Mslim'in Rib'iyyi'bni Hira'dan gelen bir baka rivayetinde yle
denilmektedir:
"Huzeyfe ile Ebu Mes'ud biraraya geldiler. Huzeyfe yle syledi: Bir adam
Rabbi Azze ve Celle'nin huzuruna karld. Ona: Ne iledin? diye sordu. Adam:
Hayr adna bir i ilemedim, ancak ben mlk sahibi bir adamdm, insanlar
benim bu mlkmden is-" terlerdi. Geri verirken de imkanlar lsnde
verebileceklerini kabul eder, zorlanarak vereceklerini brakrdm, dedi. Yce
Allah:
Kulumu brakm,buyurdu.Bunun zerine EbuMes'ud Radyallah Anh: Ben de
Resulullah Aleyhisselm'dan byle duydum diye syledi.317[10]
241. Mslim'in nc bir rivayetine gre yine Rib'iy-yu'bnu Hira Huzeyfe
Radyallah Anh'in yle sylediini bildirmitir:
"Yce Allah kullarndan hayatnda kendisine mal mlk verdii bir kulunu
huzuruna karr. Ona: Dnyada ne iledin? diye sorar. Huzeyfe Yce Allah'n:
"O gnde kimse Allah'tan bir sz gizle-meyez" diye buyurduunu bildirerek
yle devam etti: Adam: Ey Rabbim bana maln verdin, ben de insanlarla alveri ederdim. Benim bir adetim vard, denmesi mmkn olan iin kolaylk
gsterir, zor olan ise bekletirdim, diye syledi. Yce Allah: Kulumu brakn,
diye buyurdu.318[11]
Ukbetu'bnu Amir el-Cuhenn ve Ebu Mes'ud el-Ensar Radyallah Anhuma da:
Biz de bu hadisi Resulullah Aleyhisselm'dan aynen byle duyduk demilerdir.
242. Mslim'in drdnc rivayetinde de ebu Mes'ud el-Ensar Radyallah
Anh'a ulaan bir senedle yle bildirilmitir:
"Resulullah Aieyhisselm buyurdu ki, Sizden ncekilerden bir adam hesaba
ekildi, herhangi bir iyiliine rastlanlmad. Ancak o insanlarla ilikilerde
bulunur, onlara kolaylk gsterirdi, adamlarna da zor durumda olanlarn
vereceklerinden vazgemelerini sylerdi. Yce Allah onun hakknda: e (yani
zor durumda olan bir kimseye msamaha gstermeye) Biz daha laykz, onu
braknz, diye buyurdu".319[12]
316[9]
Mslim: Musakt: 26
317[10]
Mslim: Musakt: 27
Mslim: Masakt: 29
319[12]
Mslim: Musakt: 30
318[11]
163
243. Yine Mslim, ebu Hureyre Radyallah Anh'den yle rivayette

bulunmutur:
"Resulullah Aieyhisselm buyurdu ki, bir adam insanlara bor verir ve klesine,
'zor durumda birine gidersen ona msamaha gster, borcunu brak, olur ki
Allah Teala da bizi balar' derdi. Adam Allah'n huzuruna ktnda, Yce
Allah onu balad.320[13]
Mslim, bir baka senedle de, yine Ebu Hureyre Radyallah Anh'den bu hadisi
rivayet ediyor.
244. Bu hadisi Nes de, Snen'inde "Gzel Muamele ve Alacaklarn stemede
Kolaylk Gsterme" babnda rivayet etmitir.
Ebu Hureyre Radyallah Anh'n rivayetine gre Resulullah Aieyhisselm yle
buyurmutur:
"Bir adam vard, hibir iyilik yapmamt. Sadece insanlara bor verir ve
gnderdii adamna, durumu iyi olann vereceini al, zor durumda olannkini
brak, derdi. Olur ki Allah Teala'da bizi balar, diye sylerdi. ldnde
Yce Allah Ona: Hibir iyilik yaptn m? diye sordu. Adam: Hayr, ama benim
bir klem vard, bir de insanlara bor verirdim, onu bor almaya gnderdiimde
"durumu iyi olann borcunu al, zor durumda olannkini brak, olur ki Allah
Teala da bizi balar" derdim, diye cevap verdi. Yce Allah da : Ben de seni
baladm, diye buyurdu.321[14]
239 244. Hadislerin erhi
Nevev'nin Mslim erhi, "Zor Durumda Olann Borcunun Bekletilmesi"
balkl babdan hadisin aklamas:
Bu hadisler zor durumda olann borcunun bekletilmesinin sevab olduunu
gstermektedir. Bu da, ya borcun tamamn bekletmekle veya az ya da ok bir
ksmn bekletmekle olur.
Ayn ekilde ister zor durumda olsun, ister durumu iyi olsun, borcu alrken
msamahakar davranmann sevab olduu da anlalmaktadr, iyiliklerden hibir
ey kk grlemez. Olur ki, bu iyilik mutluluk ve rahmete vesile olur.
Hadis ayn zamanda, klelerin vekil tayin edilmesinin ve tasarruf iin
grevlendirilmesinin caiz olduunu gsteriyor. Bu hkm "Bizden ncekilerin
eriat bizim iin de eriattr (yani bizim ariatmz da neshedilmi deilse)
diyenlere gredir".
245. Mslim, "Zor Durumda Olann Borcunu Bekletmek ve Bor Alrken
Bazriarnnkini Brakmak" balkl babda bu manada bir hadis rivayet etmitir.
320[13]
321[14]
Mslim: Musakt: 31
Nesi: By: 104
164
Bu hadisin Kuds Hadis olduunu gsterecek herhangi bir yn olmamakla

birlikte konuyla ilgisi dolaysyla burada zikrediyoruz. Hadis yledir:
Muhammed ibnu Musenna, Muhammedu'bnu Cafer'den, o ubeden, o
Abdlmelik ibni Umeyr'den, o Rib'iyyu'bnu Hira'dan, o da Huzeyfe
Radyallak Anh'den Resulullah Aleyhis-selm'n yle buyurduunu rivayet
etmitir:
"Adamn biri ld ve cennete girdi, ona: Sen ne i yapardn? diye soruldu. O da:
Ben insanlarla al veri yapardm, zor durumda olann vereceini bekletirdim.
ok skanlarn borcunu da brakrdm,, diye cevap verdi. Onun da gnahlar
baland.322[15]
(Metinde aynen byle gemektedir. Ancak hadisin tmnden anlaldna gre
"Sen ne i yapardn?" sorusu adama cennete girmeden nce hesaba ekilmesi
esnasnda sorulmutur. Yani hadisin manas yle anlalmaldr: 'Adamn biri
ld ve cennete jirdi Cennete girmesinin sebebi ise u idi. Hesaba ekilmesi
esnasnda ona, "Sen ne i yapardn?" diye soruldu...'-Mtercim).
Ebu Mes'ud Radyallah Anh, bu hadisi 'ben de Resulullah Aleyhisselm'dan
duydum1 demitir.
"Kim Zor Durumda Olann Borcunu Bekletirse" Hadisi
. 246. Buhar, Kitabu'1-By "Zor Durumda Olann Borcunu Bekleten" balkl
babda, C.4,s.2rde bu konuyla ilgili bir hadise yer vermektedir. Bu rivayetin
hadis-i kuds olduunu gsterecek ak bir ifade yoktur. Ancak hadis-i kuds
obuas da muhtemeldir, orada yle deniliyor.
Ahmedu'bnu Yunus Zuheyr'den, o Mansur'dan, o Rib'iyyu'bnu Hira'dan, o da
Huzeyfe Radyallah Anh'den Resulullah Aleyhis-selm'n yle buyurduunu
rivayet etmitir:
"Melekler Sizden ncekilerden bir adamn ruhuyla bulutular. Ona: Hayr adna
herhangi bir ey yaptn m? diye sordular. O da: Adamlarma zor durumda
olanlarn vereceklerini bekletmelerini veya tamamen brakmalarn sylerdim,
diye cevap verdi. Melekler de onu braktlar. Yani Allah Teala'nn kendilerine
byle emretmesi dolaysyla onu braktlar. Dorusunu ise Allah Teala bilir.323[16]
247. Ebu Malik'in Rib'iyy'den rivayetine gre, adam cevabnda:
"Biraz skntda olann iini kolaylatrr, ok zor durumda olann vereceini ise
bekletirdim, diye sylemitir." 324[17]
Ebu Avane'nin Abdulmelik'ten onun da Rib'iyv'den rivayetine gre ise:
"Sknuda olann borcunu bekletir, ok zor durumda olannkini ise brakrdm",
demitir.
322[15]
Mslim: Musakt: 28
Buhar: By: 17
324[17]
Buhar: By: 17
323[16]
165
248. Buhar Rahmetullahi Aleyh daha sonra : "Zor Durumda Olann Borcunu
Bekletenin Fazileti" balkl babda yle diyor:
Hiam bnu Ammar Yahya'bnu Harazadan, o ez-Zebid'den, o
ez-Zuhr'den, o Ubeydullahi'bnu Abdullah'dan, o da Ebu Hureyre Radyallah
Anh'den Resulullah Aleyhisselm'n yle buyurduunu rivvayet etmitir:
"Bir tccar vard, insanlara bor verirdi, zor durumda olan grdnde
adamlarna, onu brakn olur ki Allah Teala'da bizi balar, derdi. Allah Teala
da onu balad.325[18]
249. Yine Buhar, Ben srail ile ilgili babda Huzeyfe Radyallah Anh'den
"Sizden ncekilerden bir adama, cann almak zere melek geldi. Adama: Hayr
namna bir i yaptn m? diye soruldu. Adam: Bilmiyorum, dedi. "yi dn"
diye hatrlatld. Adam bu sefer: Bir ey bilmiyorum, ama ben dnyada
insanlarla al veri yapardm* onlara kolaylk gsterirdim, biraz sknt iinde
olanlarn vereceini bekletirdim, ok zor durumda olann vereceini ise brakrdm, diye syledi. Allah Teala da onu cennetine koydu. 326[19]
Kastallan'nin erhinde geen rivayetlerle ilgili aklamalar:
Yce Allah, zor durumda olan kimse karsnda sabrl olunmasn emrederek
"Borlu darda ise eli genileyene kadar ona mhlet verin" diye buyurdu.
Cahiliye zamanndaki detleri yasaklad. Onlar borcun zaman geldiinde
borluya: 'Ta borcunu dersin ya da faizini artrrsn" derlerdi.
Hak sahibi borlunun darda olduunu bilirse, borcunu istemesi helal olmaz.
Eer ki, darda olduu hakim indinde kesinlik kazanmam olsa bile.el-Kuraf ve
bakalar bildirdiler ki, darda olann borcunu balama bekletmekten daha
faziletlidir. Darda olann borcunun bekletilmesi vacib, balanmas ise
mstehab olmakla birlikte, bu durum "farz nafileden stndr" hkmnden
mstesna tutulmutur. Dolaysyla darda olann borcunun balanmas bekletmekten daha faziletlidir. mam Ahmed bin Hanbel Rahmetullahi Aleyh'in
rivayet ettii u hadis de darda olann borcunu bekletmenin fazileti hakkndadr:
"Kim darda olan birinin borcunu bekletirse, her gn iin ona sadaka yazlr".
Bekleten alacakl, her gn yeni bir karlk elde etmektedir.
Fenalktan Alkoymak1 le lgili Hadis
250. Bu hadisi Mslim, Kastallan'nin Hamiine gre C.9,s.458'de "Fenalktan
325[18]
326[19]
Buhar: By : 18
Buhar: Enbiya: 50; Istikrd: 5
166
Alkoymak" balkl babda rivayet

etmitir;
Kuteybetu'bnu Sa'd Malik ibnu Enes'den (kendisine okunmas ve onun da bu
hadisin kendinden olduunu tasdik etmesi demek olan kraat usulyle) rivayet
etmitir. Malik ibnu Enes ise Sehl'den, o babasndan, o da Ebu Hureyre
etmitir:
"Cennetin kaplar pazartesi ve perembe gnleri alr ve Allah'a herhangi bir
eyi ortak komayan herkesin gnahlar affedilir. Ancak kendisiyle kardei
arasnda bir husumet, dmanlk olan adamn gnahlar affedilmez, onlar
hakknda: bu ikisini barmcaya kadar bekletin, bu ikisini banncaya kadar
bekletin, bu ikisini banncaya kadar bekletin, denilir327[20]
251. Bu hadisi Mslim Baka bir yoldan da rivayet etmitir. Ancak orada:
Ubeyde Radyallahii Anh'den rivayet edilmekte ve :
"Birbirine kserek, birbirlerini terkeden iki kii" diye gemektedir.
Kuteybe Radyallah Anh'de:
"Birbirine kserek, birbirlerini terkeden iki kii" diye zikretmitir. 328[21]
252. Yine Ebu Hureyre Radyallah Anh'den merfu olarak rivayet edildiine
gre yle sylenmitir:
"Ameller pazartesi ve perembe gnleri arzedilir. Yce Allah,
kendisine ortak komayan her kiiyi balar. Ancak kendisiyle kardei arasnda
bir husumet bulunan adamn gnahn balamaz. "Bu ikisini banncaya kadar
bekletin" diye sylenir. 329[22]
253. Bir baka rivayette de Ebu Hureyre Radyallah Anh Resulullah
Aleyhisselm'n yle sylediini bildirmitir.
"nsanlann amelleri her cuma ncesinde (yani her hafta) iki kere arzedilir:
Pazartesi ve perembe gnleri. man sahibi her kul balanr. Ancak kendisiyle
kardei arasnda bir husumet bulunan kimse balanmaz. "Bu ikisini zerlerine
deni yerine getirinceyei kadar bekletin" denilir. 330[23]
254. mam Malik Rahmetullahi Aleyh bu hadisi el-Muvat> ta'da iki ayr rivayet
halinde vermitir. Birinci rivayeti Mslim'in ikinci rivayetinin aynsdr. 331[24]
255. ikinci rivayeti ise Mslim'in yukarda verilen birinci rivayetinin aynsdr.
Ancak orada
327[20]
Mslim: Birr: 35
Mslim: Birr: 35
329[22]
Mslim: Birr: 36
330[23]
Mslim: Birr: 36
331[24]
Muvatta: Hsn'l-Huluk: 17
328[21]
167
"Bu ikisini banmcaya kadar bekletin" sz tekrar edilmemekte sadece bir kere
gemektedir.332[25]
256. Bu hadisi Ebu Davud Raknetullahi Aleyh Snen'inde C.4,s.218'de
"Mslman Kardeini Terkeden" balkl babda vermitir.
Ebu Hureyre Radyallah Anh Resulullah Aleyhisselm'in yle buyurduunu
rivayet etmitir:
"Her pazartesi ve perembe gnleri cennetin kaplar alr. Bu I iki gnde
Allah Teala'ya herhangibir eyi ortak komayan her Ikulun gnah balanr.
Ancak kendisiyle kardei arasnda bir
husumet bulunan kimse mstesna tutulur. Bunlar hakknda
(yani Yce Allah tarafndan) : Bu ikisini barncaya kadar bekletin, diye
buyurulur333[26]
Ebu Davud diyor ki 'eer terk, yani o kimseden uzaklama Allah iin olmusa o
buna dahil deildir'.
257. Buhar Rahmetullahi Aleyh bir kimsenin Mslman kardeini ksmek
dolaysyla terketmesine dair hadisleri, Kastallan'nin Hami'ine gre C.9,s.52'de
Kitabu'l-Edeb'in "Arkada Terkin Zemmi" balkl babda rivayet etmitir:
Oradaki rivayetlerin birine gre Ebu Eyyb el-Ensar Radyallah Anh
Resulullah Aleyhisselm'n yle sylediini bildirmitir:
"Bir adamn kardeini gnden fazla terketmesi helal olmaz. Bu ikisi
buluurlar, biri yzn bir tarafa evirir, br de dier tarafa. Bu ikisi iinde
hayrl olan nce selam'verendir. 334[27]
258. Yine Buhar, Peygamber Aleyhisselm'n hanm Hazreti Aie Radyallah
Anha'nn anadan kardei (yani
mm Ruman bintu Amir el-Kinaniye'nin olu) Avfu'bnu MalikiToni Tufeyl
(yani bnul-Haris) Radyallah Anl'e ulaan bir senedle rivayet etmitir ki:
"Hazreti Aie Radyallah Anha'ya kendisinin bir al veriinden veya bir
hediyesinden dolay Abdullah ibnu'z-Zubeyr'in: Ya o bu iten vazgeer veya onu
bundan alkoyacam, dedii bildirildi. Hazreti Aie Radyallah Anha: "O,
gerekten byle syledi mi?" diye sordu. "Evet" dediler. Bunun zerine Aie
Radyallah Anha: Allah'a- andolsu ki, bir daha katiyen bnu'z-Zbeyr'le
konumaya-cam, diye syledi. Hazreti Aie'nin terki uzun srnce bnu'zZbeyr birisini araya sokarak arabuluculuk etmesini istedi. Hazreti Aie
Radyallah Anha: Vallahi, onun hakknda kimsenin arabuluculuunu kabul
etmem ve andm da bozmam, dedi. Bu i iyice uzaynca bnu'z-Zbeyr, Benu
Zuhre kabilesinden el-Misveru'bnu Mahzeme ile Abdurrahman ibnu'l-Esvedi'bni
Abdi Yeus'a giderek onlara: Allah iin sizden rica ediyorum, beni Aie'nin
332[25]
Muvatta: Hsn'1-Huluk: 18
Ebu Davud: Edeb: 47
334[27]
Buhar: Edeb: 62
333[26]
168
yanna gtrn, onun benimle ilikiyi kesmek iin andetmesi helal olmaz, dedi.
el-Misver ve Abdurrahman onu ridalarnn arkasna gizleyerek nne dtler.
Aie Radyallah Anha'nn yanna girmek zere izin istediler. "Allah'n selm,
rahmeti ve berekt zerine olsun, girebilir miyiz?" dediler. Aie Radyallah
Anha: Giriniz, dedi. onlar: Hepimiz mi? diye sordular. Aie Radyallah Anha:
Evet, hepiniz giriniz, dedi. Bunu sylerken bnu'z-Zbeyr'in de beraberlerinde
olduunu bilmiyordu, ieri girdiklerinde bnu'z-Zbeyr rtye brnd, Aie
Radyallah Anha'y kucaklad (Hazreti Aie Radyallah Anha, Abdullah
ibnu'z-Zbeyr Radyallah Anh'n teyzesidir. nk Abdullah Radyallah
Anh'n anas esma Radyallah Anha Hazreti Ebu Bekri's-Sddk Radyallah
Anh'n kzdr. Mtercim-) ve alayarak yalvarmaya balad. Misver ve Abdurrahman
Radyallah Anhuma da onu kabul etmedike ve kendisiyle konumadka
katiyen raz olmayacaklar zere kendisinden ricada bulunmaya baladlar. Bu
srada Resulullah Aleyhisselm'm da; yapt iten menettiini, bir kimsenin
Mslman kardeini geceden fazla terketmesinin helal olmayacan
bildirdiini kendisine hatrlattlar, iyice yalvarp yakarmalar zerine, Hazreti
Aie Radyallah Anha alamaya balad ve: Ben andettim ve andm pek
kuvvetlidir, diye hatrlatt. Ancak onlar Ibnu'z-Zbeyr'le konumadka
kendisini brakmadlar. O da bu andndan (nezrinden) dolay krk kle azad etti.
Ondan sonra da her ne zaman bu andn hatrlasa, gzyalarmdan barts
slanncaya kadar alard.335[28]
Kastallan Rahmetullahi Aleyh diyor ki:
Nezrin yemin hkmnde olup olmad hakknda ihtilaf edilmitir. Mesala bir
kimse: "Eer filanca ile konuursam Allah iin bir kle azad etmek benim
zerime bor olsun" derse onun bu nezri yemin hkmndedir. nk bununla
kendi nefsini bir iden ohkoymay kasdetmitir. Eer o ii yaparsa yemin
keffareti gerekir. Selefin ou ve afii Rahmetullahi Aleyh bu grtedir ve
buna nezru'l-Lucc ad verilir.
Malikler derler ki: Nezir, kle azad etmek gibi Allah'a itaat yn olan bir eyle
olursa tahakkuk eder. Bu durumda, Hazreti Aie Radyallah Anka'nn, Ibnu
Zbeyr hakkndaki ksknle gtren nezri, haram veya mekruh olan bir fiile
yolamaktadr.
Bu hdise yle izah edilmitir: Aie Radyallah Anha, bnu Zbeyr'in "ya da
onu bundan alkoyacam" demekle byk bir hata ilediini grd. nk bu
ifadede kendini kmseme ve kendini tasarruftan alkoymaya varan bir arlk
anlam bulunmaktadr. stelik Hazreti Aie'nin M'minlerin annesi ve bnu'z335[28]
Buhar: Edeb :62 _
169
Zbeyr'in de teysezi olmas dolaysyla bu arlk daha da iddet kazanmaktadr.

Btn bunlardan dolay Hazreti Aie Radyallah Anha ondan sadr olan bu
hareketin bir nevi isyankarlk olduuna kanaat etmi ve Resulullah
Aleyhisselm'm Mslmanlar,
Ka'bu'bnu Malik ve iki arkadayla konumaktan menetmesini mesned edinerek
Ibnu'z-Zbeyr'le ilikiyi kesmeye nezretmitir.
Nevev'nin Sahih' Mslim erhinden bu hadisin erhi:
"Cennetin kaplar pazartesi ve perembe gnleri alr".
Kad Rahmetullahi Aleyh el-Bac'nin yle sylediini bildirir: Cennetin
kaplarnn almasnn anlam, af ve mafiretin, derecelerin ykseltilmesinin
ok olmas ve bolca sevab verilmesidir.
el-Kad Rahmetullahi Aleyh diyor ki: bu ifade zahiri anlamda da olabilir.
Kaplarn almas buna alamettir.
Bir "Not
257 ve 258 nolu hadislerin tamam kuds hadisler cmlesinden saylmamaktadr.
Bu iki hadis, geceden fazla bir Mslmana dargn durmann haram
olduunun ve bunun ise; dargnln ve konumay kesmenin Allah iin deil
baka bir ey iin olmas halinde gerekletiinin bildirilmesi iin zikredilmitir.
Hazreti Aie Radyallah Anha'nn bnu Zbeyr'e kar yapt ise, Allah Teala
iindi. bnu Zbeyr, M'minlerin annesine kar gsterilmesi gereken hrmeti,
stelik annesi Esma binti Ebi Bekri's-Sddk Radyallah Anha'nn kzkardei
olmasna ramen, gstermedii iin bu muameleyi yapmtr.
Allah in Birbirlerini Sevenler1 le lgili Hadis
259. Bu Hadisi Mslim, Kastallan'nin Hamiine gre C.9,s.460!da, Kitabu'lFeda'in "Allah iin Sevmenin Fazileti" balkl babnda rivayet etmitir.
Kuteybetu'bnu Sa'ld, Maliku'bnu Enes'den kraat yolu ile, o Ab-dullahi'bnu
Abdurrahman ibni Ma'tner'den, o ebu'l-Hubab'dan, o Sa'ldu'bnu Yesar'dan, o da
Ebu Hureyre Radyallah Anh'den Re-sulullah Aleyhisselm'n yle
"Yce Allah kyamet gnnde: Benim rzam iin birbirlerini sevenler
nerededirler? Bugn onlar, Benim glgemden baka glgenin bulunmad
gnde, kendi glgemde glgelendireceim, diye buyur. 336[29]
260. Yine mam Mslim, 'Allah in Sevmenin Fazileti' babnda yle bir
rivayete yer vermitir.,
Abdu'L-A'l ibnu Hamfnad, Hammadu'bnu Seleme'den, o Sa-bit'ten, o Ebu
336[29]
Mslim: Kitabu'l Fedil'de 'Allah in Birini Sevmenin Fazileti' balkl bir bab
bulunmamaktadr. Bu bab , Kitabu'l Birr ve's-Sla ve'1-Adab'da geiyor.
170
Rafi'den, o Ebu Hureyre Radyallah Anh'den, o da Resulullah

Aleyhisselm'dan rivayet etmitir ki,
"Bir adam baka bir kyde bulunan bir kardeim ziyarete gitti. Yce Allah onun
geecei yola bir melek gnderdi. Melek adama: Nereye gidiyorsun? diye sordu.
Adam: u kydeki kardeimi ziyaret etmek istiyorum? dedi. Melek: Onun sana
yapt bir iyilikten dolay kendisine minnet borcunu mu yerine getirmek
istiyorsun? diye sordu. Adam: Hayr, ama ben onu Allah in sevdim, diye cevap
verdi. Bunun zerine melek: Ben, senin onu Allah iin sevdiin gibi Allah'n da
seni sevdiini bildirmek zere Yce Allah tarafndan sana gnderilmi bir
elisiyim, diye buyurdu.337[30]
26L Allah .iin birbirlerini sevenlerle ilgili olarak, Mslim'in yukarda
verdiimiz birinci hadisini Tm^m Malik de el-Muvatta'da rivayet etmitir.
Ancak Mslim'de geen "bi celli" ibaresi yerine Muvatta'da "H celli" kelimesi
gemektedir. Dier ksmlar Mslim'dekinin aynsdr. 338[31]
262. mam Malik, bu konuda Muaz ibnu Cebel'den rivayet edilen bir baka
hadise de yer veriyor. Bu rivayete gre Muazu'bnu Cebel Resulullah
Aleyhisselam'n yle buyurduunu haber vermitir:
"Yce Allah Tebareke ve Teala buyurdu ki, Benim rzam iin birbirlerini
sevenleri, Benim iin birbirlerini ziyaret edenleri, benim rzam iin birbirlerine
iyilikte ve ihsanda bulunanlar Benim de sevmem gerektir 339[32]
263. Bu hadisin Muvatta'da gzel bir hikayesi vardr ki o da yledir:
Malik'in Ebu Hazimi'bnu Dinar'dan rivayetine gre Ebu dris el-Haulan yle
sylemitir.
"Dmek camiine girdim, baktm ierde parlak dileri olan bir gen var, etrafnda
da birtakm insanlar toplanm (Bir rivayette beraberinde yirmi sahab vard, bir
baka rivayette de otuz ahab vard diye gemektedir). Ona isnad ettikleri ve
onun sznden kardklar bir meselede ihtilafa dmlerdi. Onun kim
olduunu sordum. Bu Muazu'bnu Cebel'dir, dediler. Ertesi gn olunca erkenden
gittim. Baktm o benden daha erken gelmi. Gittiimde kendisi namaz klyordu.
Namazn bitirinceye kadar bekledim. Sonra nne vardm, selam verdim, ve:
Allah'a yemin olsun ki, ben seni Allah iin seviyorum, dedim. "Allah'a yemin
eder misin?" dedi. "Allah'a yemin ederim" dedim. Tekrar "Allah'a yemin olsun
mu?" dedi. Ben: "Allah'a yemin olsun" dedim. Yine "Allah'a yemin olsun mu?"
dedi. Ben: "Allah'a yemin olsun" dedim. Bunun zerine ridamm eteinden tutup
beni kendine doru ekti ve: "Mjdeler olsun, ben Resulullah Aleyhisselm1 in
yle buyurduunu duydum: Allah Tebareke ve Teala buyurdu ki, Benim iin
337[30]
Mslim: Birr: 38
Muvatta: ar: 12
339[32]
Muvatta: ar: 12
338[31]
171
birbirlerini ziyaret eden, Benim iin birbirlerine iyilik ve ihsanda bulunanlara

sevgim vacib oldu, diye rivayette bulundu". (Muvattadan)-340[33]
Teberan buna: "Benim iin birbirlerine kar doru olanlar" eklinde bir ibare
eklemitir.
ez-Zerkan'nin kitabnda da bu hadisin sahih olduu belirtilmektedir. Hakim enNeysabur de, hadisin Buhar ve Mslim'in artlarna gre sahih olduunu
belirtiyor.
Ibnu Abdi'1-Berr de: Bu hadisin isnad sahihtir, demitir. "Benim iin
birbirlerine iyilik ve ihsan edenler" ibaresinin manas : Canlarn ve mallarn
Benim yolumda feda edenler, eklindedir.
264. Bu hadisi Tirmiz Rahmetullahi Aleyh "Allah in Sevgi1 babnda
Muazu'bnu Cebel Radyallah Anh'den rivayet ediyor. Oradaki rivayetin metni
yledir:
Muazu'bnu Cebel der ki, Resulullah Aleyhisselm'n yle sylediini iittim:
"Benim rzam iin birbirlerini sevenlerin nurdan minberleri (krsleri) olacaktr.
Peygamberler ve ehidler onlara gpta edeceklerdir.341[34]
Tirmiz bu hadisin hasen, sahih olduunu belirtiyor. C2,&63. 259-264.
Hadislerin erhi
Bu hadis Allah Teala hakknda "Allah diyor ki" demenin caiz olduunu
gstermektedir. Doru olan da budur ve imlerin hemen hepsi de bu gr
zeredirler. Ancak daha nce Kitabu'l-Imn'da da akladmz zere Seleften
bazlar byle denilmesini uygun grmeyerek Allah Teala hakknda ancak
"Allah dedi ki" diye sylenilebileceini ileri srmlerdir. Ancak daha nce de
belirttiimiz zere Allah Teala hakknda "Allah diyor ki" ifadesini kullanmann
caiz olduu Kur'an- Kerim'in ifadesinden de anlalmaktadr. Yce Allah:
"Allah doru olan syler ve doru yola iletir" diye buyuruyor. Ayrca bu
mevzuda bir ok hadis rivayet edilmitir.
"Benim celalim (rzam) iin birbirlerini sevenler" yani dnyalk iin deil,
Benim yceliime hrmet ve Bana itaat iin birbirlerini sevenler.
"Hibir glgenin olmad gnde Benim glgemde glgelendiririm" ibaresinin
aklamasnda el-Kad Rahmetullahi Aleyh yle diyor: barenin zahir
anlamndan anlaldna gre, o kii, gnn scandan, gneinden,
kargaasndan ve insanlarn nefeslerinin oluturduu havadan korunmak zere
glgeye alnacaktr. ounluun gr de budur.
sa ibni Dinar da diyor ki: Bunun anlam, Yce Allah'n o kimseyi
holanmayaca durumlardan korumas, ona ihsanda bulunmas, kendi rt ve
korumasna almasdr. "Sultan yeryznde Allah'n glgesidir" sz ile
kastedilen anlam da budur.
Ayrca burada glgeden kastedilenin, rahatlk ve nimet olabilecei de
340[33]
341[34]
Muvaatta : ar : 16
Tirmiz: Zhd: 53
172
sylenmitir. Araplar arasnda "filanca glgede bir hayat sryor" denildiinde,

onun rahat bir hayat srd kastedilir.
kinci hadisin erhinde (260) Nevev unlar sylyor:
limler diyorlar ki, Allah Teala'mn kulunu sevmesi, ona rahmetini ulatrmas,
ondan raz olmas, onun iin hayr dilemesi ve seven birinin yapt iyilii ona
ulatrmasdr.
Kullar hakknda sevginin asl, kalbin sevilen eye meyletmesi-dir. Allah Teala
ise bundan mnezzehtir.
,I}u hadis Alah iin sevmenin stnln ve bu sevginin Allan fm da kulu
sevmesi neticesine gtrdn bildiriyor. Hadis ayn zamanda, salih kimseleri
ve arkadalar ziyaret etmenin faziletli, ok sevab bir i olduunu ortaya
koyuyor.
Hadisten anlaldna gre insanlarn, melekleri grmeleri mmkndr. Yani
melekleri insan suretinde grebilirler.
"Benim iin birbirlerini sevenleri, Benim de sevmem gerekti", yani dnya iin
olan bir maksatla deil de, Allah Teala'ya itaat, iyilik ve takva yolunda
yardmlama gayeleriyle birbirlerini seven-, leri Allah da sever. Ayrca bu
amala olan sevgi, ulaldktan sonra, sevginin sona ermesine yolaacak olan
dnyalk bir gaye iin olan sevgi gibi deildir. nk Allah Teala hi lmeyen,
daima diri olduundan. O'nun rzas iin olan sevgi de devamldr. Dnyev
gayelerle olan sevgiler koparlar. Hatta bu tr gayelerle birbirlerine yakn dost
olanlar kyamet gnnde birbirlerinin dman olacaklardr. Nitekim Yce Allah
ayet-i kerimede yle buyuruyor: "O gnde, takva sahipleri hari, yakn dostlar
birbirlerine dman olacaklardr".
"Benim rzam iin birlikte oturanlar" szyle gerek zikir iin, gerek Kur'an
okumak veya ilim renmek, va'z dinlemek, irad hizmetinde bulunmak, ferde
ve cemeate yarar olacak dnyev konular zerinde nasihatlemek zere biraraya
gelen ve bununla yalnz Allah'n rzasn arayanlar kastedilmektedir.
."Benim rzam iin birbirlerine iyilikte bulunanlar" denilirken kastedilenler,
Allah rzas iin canlaryla, mallaryla ihsanda bulunanlar, canlaryla, mallaryla
birbirlerine yardm edenlerdir.
Tebaran'nin ilavesindeki "birbirlerine kar doru olma" durumuna gelince: Bu
Allah iin olan samimi sevgi ve dostluun gereklerindendir. Eer her trl hile,
aldatmaca ikiyzllk ve yaclktan uzak, doruluk zere oturmu bir sevgi
olmazsa bu, gerek manada Allah iin bir sevgi olamaz.
"Allah iin birbirlerini sevenlere nurdan minberlerin verilmesi" kyamet
gnnde, maherde, insanlarn son derece izdiham iinde, iddetli scak altnda
ve skntl olduu zamanda olacaktr. Nitekim Yce Allah Kur'an- Kerim'de
yle buyuruyor: "O en byk korku (maher gnnn korkusu) onlar asla tasalandrmaz".
Peygamberlerin onlara gpta etmesi ise, onlarn derece itibariyle
Peygamberlerden ve ehidlerden stn olduunu gstermez. Bunlarn dereceleri
onlarnkinden daha stndr ve bunlarda baka kimsede bulunmayan
173
stnlkler vardr.
Allah Teala bize de, kendi rzas iin sevmeyi nasib etsin ve en ok sevdii
kulu Efendimiz Muhammed Aleyhisselm'm efeatine kavutursun. 342[35]
Yce Allah'n "Hastalandm Beni Ziyaret Etmedin" Diye Buyurmas le
lgili Hadis
265. Bu hadisi mam Mslim Rahmetullahi Aleyh C.9,s.463'de, (Kastallan'nin
Hamiine gre), Kitabu'1-Birr ve's-Sla ve'1-Edeb'in "Hasta Ziyaretinin Fazileti"
balkl babda rivayet etmitir.
Muhammedu'bnu Hatimi'bni Meymun, Behz'den, o Ebu Rafi'den, o da Ebu
Hureyre Radyallah Anh'tan Resulullak Alay-hisselm'n yle buyurduunu
rivayet etmitir:
"Allah Azze ve Celle kyamet gnnde: Ey Ademolu, Ben hastalandm, Beni
ziyaret etmedin, diye buyurur. Kul: Ey Rabbim, ben sem nasl ziyaret ederim ki,
sen btn alemlerin Rabbisin, der. Yce Allah: Bilmez misin ki, filanca kulum
hasta oldu ama sen onu ziyaret etmedin, bilmez misin ki, eer sen onu ziyaret
etmi olsaydn, Beni onun yannda bulurdun, diye buyurur. Ve yine buyurur: Ey
Ademolu, Ben senden yiyecek istedim, ama sen Bana yiyecek vermedin! Kul:
Ey Rabbim, ben sana nasl yiyecek veririm ki, Sen btn alemlerin Rabbisin,
der. Yce Alllah: Bilmez misin ki, filanca kulum senden su istedi de, sen ona su
vermedin, oysa sen ona su vermi olsaydn, o verdiini Benim katmda
bulurdun, diye buyurur.343[36]
265. Hadisin erhi
Nevev'nin Sahih-i Mslim erhi'nde:
Hadisi erifte bildirildii zere, Yce Allah'n kulunu kastederek "hastalandm,
Beni ziyaret etmedin" diye buyurmasnn, gerekte kulun eref ve stnln
gstermek iin olduu limlerimiz tarafndan ifade edilmektedir. Ayrca bununla
kulun Allah'a yaknl da bildirilmi olmaktadr.
"Beni onun yannda bulurdun" denilirken "Benim sevabm onun yannda
bulurdun; ihsanm, rahmetimi onun yannda bulurdun" manas kastedilmektedir.
Hadisin devamnda "eer sen ona yiyecek vermi olsaydn, o verdiini Benim
katmda bulurdun" denmesi de bu manay kuvvetlendirmektedir. Yani bu
verdiin eylerin sevab ve karlm Allah katnda bulurdun, denilmektedir.
En dorusunu bilen Allah'tr.
Bu hadis ayn zamanda, hasta ziyaretinin, ihtiya iinde olana yiyecek vermenin,
su iirmenin faziletini bildiriyor. phesiz btn bu iler ahlaki
stnlklerdendir, islam da bu ahlaki stnlklere armaktadr. Nitekim
342[35]
343[36]
Nevev erhi, Kastallan'nin hamiine gre, C.9,s.46O

Mslim: Birr: 43
174
Peygamberimiz Aleyhisse-lm da, bu ahlaki stnlkleri tamamlamak zere

gnderilmitir.
Mslim, ilgili blmde bu hadisten nce hasta ziyaretinin fazileti ile ilgili olarak
baka hadisler de rivayet ediyor. Onlardan birinde "kim hasta ziyaret ederse
dnnceye kadar cennet meyvelerinden toplamaya devam eder" denilmektedir.
Nevev diyor ki: Bu, kiinin cennete girmesi ve meyvelerinden toplamas ile
te'vil olunmaktadr.
Sa'd der ki: Ebu dris el-Havelan bu hadisi rivayet ederken iki dizi zerine
oturdu.
Yce Allah'n "Ey Kullarm Ben Zulm Kendi Nefsime Haram Kldm".
Diye Buyurmas le lgili Hadis
266. Hadisi, mam Mslim, Kastallan'nin Hamiine gre C.lO.s.8 ve sonrasnda
"Zulmn Haram Klnmas" babnda rivayet ediyor:
Abdullahi'bnu Abdurrahmani'bni Behrami'd-Drim, Mer-van'dan -yani bnu
Muhammed ed-Dmekt den, o Sa'ld'bn Abdlaziz'den, o Rebi'a ibnu
Yezid'den, o, Ebu dris el, Hevlni'den, o da Ebu Zer Radyallah Anh'den
Resulullah Aleyhisselm'n Yce Allah'n yle buyurduunu bildirdiini
rivayet etmitir:
"Ey kullarm, Ben kendi zatma zulm haram ettim, onu sizin aranzda da haram
kldm, ey kullarm birbirinize zulmetmeyin, Benim doru yola eritirdikleri m
dnda hepiniz yanl yoldasnz. Benim sizi doru yola eritirmemi isteyiniz ki,
Ben de sizi doru yola eritireyim. Ey kullarm, Benim kendilerine nimet verdiklerimin dnda hepiniz asnz, Benden rzk isteyiniz ki, Ben de sizi
rzklandraym. Ey kullarm, Benim giydirdiklerim dnda hepiniz plaksnz.
Benden giyecek isteyiniz ki, sizi giydireyim. Ey kullarm, siz gece ve gndz
hata ilersiniz, Ben de btn hatalarnz balarm. Benim sizi balamam
dile'yiniz ki, Ben de
sizi balayaym. Ey kullarm, siz Bana zarar verecek herhangi bir fenalk
yapamazsnz. Ayn ekilde Bana fayda salayacak bir iyilik de yapamazsnz.
Ey kullarm, eer sizin batan sona hepiniz, insanlarnz, cinleriniz, iinizden en
takva sahibi kulun hali zere olsanz, bu Benim mlkmden birey artrmaz. Ey
kullarm, eer siz batan sona hepiniz, insanlarnz ve cinleriniz, iinizden en
fena kalpli kulun hali zere olsanz bu durum, Benim mlkmden bir ey
eksiltmez. Ey kullarm, eer sizin batan sona. hepiniz, insanlarnz ve
cinleriniz, bir hal zere olup Benden dilekte bulunsalar, Ben de hepinizin
dilediini versem, bunun Benim mlkmden eksiltecei, bir inenin denize
sokulup karlmas halinde alaca sudan fazla deildir. Ey kullarm,
yaptklarnz sizin hesabnza kaydediyorum, sonra bunlarn karlklarn size
vereceim. Kim bir iyilik bulursa, Allah'a hamdetsin, kim de bir fenalk bulursa
175
nefsinden bakasn knamasn344[37]

267. Bir Baka Rivayette:
Resulullah Aleyhisselm Rabbinden rivayetle buyurdu ki:
"Ben zulm kendi nefsime haram kldm, ayn ekilde kullarma da haram
kldm, birbirlerine zulmetmesinler...." deniliyor, ve sonra hadisin devam
bildiriliyor. 345[38]
Ancak bata zikrettiimiz Ebu Idris rivayeti buradakinden daha kapsamldr.
268. Ebu sa et-Tirmiz Rahmetli 11 ah i Aleyh bu hadisi Ebu Zer Radyallah
Anh'den Mslim'in verdiinden daha deiik bir metinle rivayet etmektedir.
Oradaki rivayet yledir:
Ebu Zer Radyallah Anh'den rivayet edildiine gre Resulullah hil buyurdu ki:
"Yce Allah yle buyurur: Ey kullarm Benim doru yola erdirdiklerim dnda
hepiniz yanl yoldasnz. Benden doru yola eritirmemi isteyin ki, Ben de sizi
doru yola eritireyim. Benim zengin kldklarm dnda hepiniz fakirsiniz,
Benden isteyin ki sizi rzklandraym, Benim koruduklarm dnda hepiniz
gnaha dalarsnz. Kim Benim gnahlarn balamaya gcmn yettiini bilir
de Benden balama dilerse onu balarm, hi aldr etmem. Eer sizin
batan sona hapiniz, lnz - diriniz, kurunuz-yamz, kullarmdan en takva
sahibi bir adam gibi olsalar, bu durum Benim mlkmde bir sinein kanadndan
fazla bir ey arttrmaz. Ayn ekilde eer sisin batan sona hepiniz, lnz ve
diriniz, yanz ve kurunuz, kullarmdan en fena halde olann durumu zere
olsalar, bu da Benim mlkmden bir sinein kana* dmdan fazla birey
eksiltmez. Yine eer batan sona hepiniz, diriniz ve lnz, yanz ve kurunuz,
bir yerde toplansanz ve her insan btn umduklarn Benden istese, Ben
iinizden her istek sahibinin istediini versem, bu Benim mlkmden, birinizin
denizin yanndan geerken oraya bir ine daldrp karmas halinde denizden
alaca su miktanndan fazla bir ey eksiltmez. nk Ben cmertim, fazilet
sahibiyim. Dilediimi yaparm, Vermem de, azad etmem de, bir sz iledir.
Benim bir ey istemem halinde yaptm, ona: "Ol" demektir, o da oluverir. 346[39]
Ebu sa et-Tirmiz Rahmetullahi Aleyh bu hadisin hasen olduunu sylemitir.
269. bnu Mace de, Snen'inde bu hadisi et-lirmiz'nin rivayetindeki metne
yakn bir metinle rivayet etmitir. Onun rivayetinde baz ksmlar burada getii
yerden nce zikredilmi, baz ksmlar da burada getii yerden sonra
zikredilmitir.
Ayrca orada "lnz, diriniz, kurunuz, yanz kullarmdan en takva sahibi
adamn hali zere toplansalar" ibaresi ile "azab etmem sz iledir" ibaresi
344[37]
Mslim: Birr: 55
Mslim: Birr: 55
346[39]
Tirmizl: Kyame: 48
345[38]
176
gememektedir. Bunun dnda Tirmiz'nin rivayeti ile ayndr. 347[40]

Yce Allah'n "Ben kendi zatma zulm haram ettim" diye buyurmas hakknda
ilim adamlar diyorlar ki: Bunun manas "Ben byle bireyden mnezzeh ve
uzam" eklindedir. Zulm Allah iin muhal olan bir eydir. nk zulm
snr amak ve bakasnn mlknde tasarrufta bulunmak anlamndadr. Allah'n
snr amas nasl dnlebilinir ki, O'nun stnde itaat edilmesi gereken bir
ey yoktur. Btn kainat O'nun mlk ve O'nun hkm altnda olduuna gre,
Allah Teala'nn bakasnn mlknde tasarrufta bulunmas da dnlemez.
Bir eyi haram klmann szlkteki asl anlam; yasaklamaktr. Aslen yok olan
bir ey yasak edilmi olana benzediinden, Allah Teala zulm kendi hakknda
haram klnm olarak isimlendirdi.
"Benim doru yola eritirdikleri m dnda hepiniz yanl yoldasnz" sznn
anlam hakknda el-Mazer, Rahmetullhi Aleyh yle diyor: Bu szn zahir
anlamndan anlaldna gre insanlar ellerinden tutan olmadka saptmaya
elverili bir tabiat zere yaratlmlardr, ancak Allah'n hidayete erdirdikleri
mstesnadr. Mehur bir hadiste: "Her ocuk ftrat zere doar" denilmektedir.
Bu durumda bir tenakuz ortaya kmaktadr. Bu meseleye yle cevap
verilmitir: Birinci hadisle, insanlarn Peygamber Aleyhisselm gnderilmeden
nceki zellikleri kastedilmi olabilir. Yahut, eer insanlar babo braklrsa
tabiatlanndaki ehvete ve rahata dknlk, aldrmazlk zellikleri dolaysyla
saptabilirler. Bu ikinci anlam daha kuvvetli grnmektedir.
Bu ayn zamanda bizim mezhebimizin ve dier ehli snnet mezheplerinin
"gerek anlamda doru yolu bulabilenin ancak Allah'n doru yola eritirdii
kinie olduu" tarzndaki grsne delil tekil etmektedir. Buna gre kii,
Allah'n hidayet vermesiyle dou yolu bulur ve bu da Alah Teala'nm onun iin
hidayeti dilemesiyle olur.
Allah Teala bir ksm kullarnn doru yolu bulmalarm diledi, onlar doru yolu
buldular. Dierleri iin byle irade etmedi, eer irade etseydi onlar da doru
yolu bulurlard. Bu gr mutezilenin: "Allah herkesin hidayet bulmasn diledi"
tarzndaki grne muhaliftir.
Allah Teala, olmayan bir eyi dilemekten veya dilemedii bir-eyin O'nun
mlknde gereklemesi halinden mnezzehtir. nk: "Allah Teala'nn
diledii gerekleti; dilemedii ise gereklemedi",
"Bu benim mlkmden, bir inenin denizden eksilttiinden fazla bir ey
eksiltmez" sz hakknda limler yle diyorlar: Bu ifade insanlarn meseleyi
anlamas iindir, yoksa eses itibariyle Allah'n mlknden bir ey eksilmez.
Nitekim dier hadisi erifte de: "Allah'n eli cmerttir, vermek ondan bir ey
347[40]
bm Mace: Zhd:30
177
eksiltmez" deniliyor. nk Allah katnda olana eksiklik gelmez. Eksiklik snrl

ve geici olana gelir. Allah'n vermesi kendi rahmet ve ihsanmdandr. Bu ikisi
ise Allah'n ezel iki sfatdr. Bunlara asla eksiklik gelmez.
nenin denizden ald ile.rnek verilmesi ise, bu rnekle verilende eksilme
hdisesinin his s e dilemeyecek derecede olmas do-laysyladr. Ama ise,
grlen ile mukayese etmek suretiyle meselenin zihinlerde anlalmasn
salamaktr. Deniz, gzle grlen eylerin en byklerinden, en
genilerindendir. ne de eyann en kklerin dendir. stelik inenin madeni,
denize daldrlnca su tutmaz. En dorusunu bilen Allah'tr.
"Vermem de, azab etmem de bir sz iledir" ifadesi "dilediimi yaparm"
ifadesini aklamak iindir. Bu da Allah Teala'nn dilediini ok ksa bir anda
gerekletirdiini bildirmek iindir. Burada kastedilen szn kendisi deildir.
Sz burada temsili anlamdadr ve insanlarn zihinlerinin bunu kavrayabilmeleri
iin byle
bildirilmitir. Yani Allah'n bir eyi dilemesi, o eyin, nnda olmasn gerektirir.
(Nevev erhi, Kastallan'nin hamiine gre, C.lO.s.8)
"Kibriya Benim Ridamdk, Azamet se zarmdr"Hadisi
270- Hadisi, Mslim, Sahih'inde, Kastallan'nin
Hamiine gre C.10,s.53'de "Kibirlenmenin Haraml" babnda Ebu Hureyre ve
Ebu Sa'd el-Hudr Radyallah Anhuma'dan rivayet etmitir.
Bu ikisinin rivayetine gre Resulullah Aleyhisselm buyurdu:
"izzet, ycelik Allah'n iz'ardr, kibriya, byklk de ridasdr. (Allah buyurur
ki): Kim bunlarda Benimle bir mnakaaya girerse ona azab ederim. 348[41]
271. Bu hadisi Ebu Davud, Snen'inde C.4,s.50'de "Kibir Hakkndaki
Rivayetler" babnda veriyor:
Musa'bnu smail Hammadu'bnu Seleme'den, o Muhamme-du'bnu Ziyad'dan, o
da Ebu Hureyre Radyallah Anh'den Resu-lullah Aleyhisselm'n yle
"Allah Azze ve Celle buyurdu ki: Byklk Benim ridamdr, ycelik de
iz'armdr. Bunlardan birisi hakknda Benimle mnakaaya giren olursa onu
cehenneme atarm349[42]
272. bnu Mace, Snen'inde C.2,s.282'de "Kibirden Saknmak ve Tevazu"
balkl babda bu hadisi senediyle birlikte veriyor:
Oradaki hadis Ebu Hureyre Radyallah Anh'den rivayet edilmitir ve metni Ebu
Davud'un rivayetindeki metnin aynsdr.
Ancak Ebu Davud'un rivayetinde geen attm anlamndaki "kazeftu" kelimesinin
348[41]
349[42]
Mslim: Birr: 136

Ebu Davud: Libas: 26
178
yerine burada "elkaytu" kelimesi kullanlyor, yine Ebu Davud'un rivayetinde

yer alan cehennem anlamndaki "en-nar" kelimesinin yerine burada "cehennem"
deniliyor. 350[43]
273. bnu Mace bu hadisi ayn ekilde bnu Abbas Radyallah Anh'den de
rivayet ediyor.
Bu rivayet Ebu Davud'da geen rivayetin metninin aynsdr.
Yani yukarda zikredilen farkllklar burada yoktur. 351[44]
Nevev'nin Sahih'i Mslim erhi, C.10,s.53'den.
Hadiste anlan sfatlarda, Allah'la mnakaaya girmenin anlam, bu sfatlan
edinmeye kalkmak; izzet ve ycelik taslamaktr. Bu hadisde kibirlenenlere
iddetli bir azab vaadedilmekte ve hadisi erif kibrin, kendini byk grmenin
kesinlikle haram olduunu bildirmektedir.
izzet ve yceliin Allah'n iz'ar ve ridas olarak adlandrlmas mecaz
anlamdadr. Mesela Araplar bir kimse hakknda: "Zhd onun gmlei, takva da
kaftandr" derler. Bununla o kimsenin elbisesi kastedilmez. Bu sz ile ifade
edilmek istenen zhd ve takvann, o kimsede ok bariz ekilde kendini gsteren
iki zellik olduu, bu iki zelliin hibir zaman kendisinden ayrlmaddr.
zzet ve ycelie en layk olann Allah Teala olmas ve bu iki zelliin O'nun
zatna yakmas itibariyle bu ekilde rneklendirilmi tir. Araplar arasnda
mehur olan bir sz vardr: "Filanca geni ri-daldr veya bol elbiselidir" derler.
Bu szle o kimsenin, ok cmert, iyilik sahibi bir kimse olduu kastedilir.
(Nevev erhinden alnan aklama bitti).
Biz de deriz ki:
Kur'an- Kerim'de kibirden sz edilmi ve kibirlenenler iddetli azabla
korkutulmulardr. Allah Teala, kibiri, sahibinden iyilik ve baary engelleyen
bir sebeb olarak gstermitir. Bir ayet-i kerimesinde yle buyuruyor:
"Yeryznde
haksz
yere
byklk
tas-layanlar,
ayetlerimden
uzaklatracam" Bir baka ayet-i kerimesinde de: "Kibirlenenler iin
cehennemde bir yer yok mudur?" diye buyuruyor. Bir baka ayet-i kerimede de
yle buyuruyor: "Bugn yeryznde haksz yere byklk taslamanzn ve
yoldan kmanzn karlnda alaltc bir azab greceksiniz". Bir baka ayet-i
kerimede de yle buyurulyor: "Bugn Allah'a kar haksz yere
sylediklerinizden, O'nun ayetlerine kar byklk taslamanzdan tr
alaltc bir azabla cezalandrlacaksnz". Allah Teala'dan bizim nefislerimizi
kibirden temizlemesini ve bize tevazu nimetini bahetmesini diliyoruz. Amin.
350[43]
351[44]
ibnu Mace: Zhd: 16

ibnu Mace: Zhd: 16
179
'Musa Aleyhisselam'n Hzr Aueyhisselm'la Buluma stei' le lgili

Rivayetler:
274. Buhar, Hzr Aleyhisselm'm Musa Aleyhisselm ile bulumasyla ilgili
hadisi C.4,s.l54'de vermitir:
Aliyyu'bnu Abdillah, Sfyan'dan, o, Amru'bnu Dinar'dan, o, Sa'du'bnu
Cubeyr'den rivayet etmitir, Sa'du'bnu Cubeyr der ki:
"ibnu Abbas Radyallah Anh'a, Nefv el-Bikl, hzrla buluan Musa'nn Beni
israil'e gnderilen Musa olmadn, Onun baka bir Musa olduunu sanyor,
diye syledim. Ibnu Abbas yle syledi: Allah'n dman yalan sylyor,
beyyu'bnu Kaab'm Re-sulullah Aleyhiss elam 'dan bize rivayet ettiine gre
Musa Aleyhis-selm bir gn Ben israil iinde bir konuma yapmaya durdu, ona:
nsanlarn iinde en bilgilisi kimdir? diye soruldu. O da: Benim, dedi. Yce
Allah, asl ilim sahibinin Hakk Teala olduunu zikretmedii iin onu azarlad ve
ona: Hayr,iki denizin bulutuu yerde benim bir kulum vardr, o senden daha
bilgilidir, diye buyurdu. Musa Aleyhisselm: Ey Rabbim, beni ona kim
ulatrabilir? diye sordu. -Hadisin raverinden fyan der ki: Ben ona nasl
ulaabilirim?" diye sylemi de olabilir- Yce Allah: Bir bahk alrsn, onu bir
zenbile koyarsn, nerede bal kaybedersen bil ki oras onun yeridir, diye
buyurdu. Musa Aleyhisselm zenbilin iine bal koydu., Sonra adam
Yua'du'bnu Nn ile birlikte yola koyuldular. Bir kayaya geldiklerinde, balarn
o kayaya koyup dinlendiler... hadisin devam hayli uzundur.352[45]
275. Buhar Rahmetullahi Aleyh bu hadisi C.6,s.88'de 'Kehf Suresi'nin Tefsiri1
ile ilgili babda, Cenab' Hakk'n: "Hani Musa Adamna Demiti ki..." sz ile
ilgili ksmda rivayet etmektedir:
Orada yle deniliyor:
"Allah Teala kendisine vahyetti ki, Benim, iki denizin bulutuu yerde bir
kulum vardr, o senden daha bilgilidir. Musa Aleyhisselm: Ey Rabbim, ben ona
nasl ulaabilirim? diye sordu. Cenab Hakk: Yanma bir balk alrsn," onu bir
zenbile koyarsn, nerede o bal kaybedersen bil ki, oras onun yeridir, diye
buyurdu... hadis bu ekilde devam ediyor". 353[46]
276. Buhar, ayn babda bu hadisi farkl bir ekilde de rivayet etmektedir. O
rivayette yle deniliyor:
Cenab Allah, ilmi Allah Taala'mn zatna nisbet etmedii iin onu azarlad.
Kendisine: Hayr, denildi. Musa Aleyhisselm: Ey
Rabbim, benden daha bilgilisi nerede? diye sordu. Hakk Teala: iki denizin
kavutuu yerde, diye buyurdu. Musa Aleyhisselm: Ey Rabbim, bana bir iaret
gster, onun yerini bu iaretle bileyim, dedi. Amr'n rivayetine gre Hakk Teala:
352[45]
353[46]
Buhar: lm: 44
Buhar: Tefsir, Kehf Suresi: 2
180
Baln seni terkettii yerdir, diye buyurdu. Ya'la'mn rivayetine gre ise Cenab
Allah: Kendisine ruh flenecek l bir balk al, diye buyurdu. Musa Aleyhisselm da bal ald.... hadis bu ekilde devam ediyor." 354[47]
Buhar, bu babda hadisi daha nce verdiimiz metne yakn bir metinle
vermektedir. En dorusunu Allah Teala bilir.
el-Kastallan Rahmetullahi Aleyh C.7,s.22l'de Kehf Suresi ile ilgili blmde: Bu
hadis Kitabu'l-lm'de geti, mellif Rahmetullahi Aleyh bu hadisi, kitab elCami'de (yani el-Cami'u's-Sahih'de) ondan fazla yerde zikretmektedir, diye
kaydetmektedir.
274-27a Hadislerin erhi
bnu Abbas Radyallah Anh'n Nevf el-Bikl hakknda "Allah'n dman
yalan sylyor" demesi, ona iddetle kar kmas, bunda mbalaa etmesi ve
ona son derece hiddetlenmesi dolaysyla idi. Yoksa byle biri olduuna
inanmas sebebiyle deil.
iki denizin bulutuu yerle kastedilen, Doudaki Fars denizi ile Rum denizinin
bulutuu yerdir.
"O senden daha bilgilidir" yani zel bir eyde, zel bir konuda. (Kitabn metin
ksmnda Musa Aleyhisselm ile Hzr Aleybisselm arasnda geen hdise ile
ilgili hadisin ba taraf verilip "devam hayli uzundur" denilerek kesiliyor. Ancak
erhte hadisin devam Sahih-i Buhar'den alnarak aklamal ekilde veriliyor.
Aada hadisin devamm erhteki aklamalaryla birlikte-tercme ettik. Mtercim-):
"Szkonusu kayaya balarn koyunca Musa Aleyhisselm uykuya dald. Bu
esnada balk canlanmaya balad. nk Cenab Allah'n hikmet ve kudreti ile
bala hayat verildi. Zenbilden karak, denize dt. Sonra da denizin iinde
yolu tutup gitti. Allah Teala, baln getii yerde suyun akn durdurdu,
bylece su zerinde kemer gibi bir iz kald. Musa Aleyhisselm ile Hzr
Aleyhisselm in bir mucizesi olarak oras bir kemer gibi kald.
Uyannca, gecenin kalan ksmnda ve ertesi gn bir miktar daha yrmeye
devam ettiler. Ertesi gn biraz geince, Musa Aleyhisselm yanndaki adamna
"u azmz getir, bu yolculuumuzdan dolay hayli yorgun dtk" dedi.
Allah'n emrettii yeri geinceye kadar Musa Aleyhisselm kendinde yorgunluk
hissetmedi. Adam: "Grdn m, o kayada dinlendiimiz esnade ben bal
unutmuum (yani baln canlandn, suya dalp orada bir kemer gibi iz
braktn sana haber vermeyi unutmuum) Bana onu hatrlamam unutturan
ancak eytandr. (Akla durgunluk veren, ilahi kudretin ycelii ile meydana
gelen o hadise olunca birden sana sylemeyi unuttum). Balk alacak ekilde
denizde yolunu tutup gitmi." dedi. alacak durum, baln gittii yolda bir
354[47]
Buhat: Tefsir, Kehf Suresi: 2; Enbiya Suresi: 27
181
boluk olumasdr.
Musa adamna: "Bizim de istediimiz zaten buydu" dedi. Hemen geldikleri
yoldan kendi izlerini takib ederek geri dndler. O, dinlenmi olduklar kayaya
gelince Hzr Aleyhisselm' aratrmaya baladlar. Baktlar ki, bir adam
elbisesine brnm uyuyor. Musa Aleyhisselm ona selam verdi. Hzr
Aleyhisselm da selmn ald ve: Senin lkende selam var mdr? diye sordu.
(Bir rivayete gre de, "benim yaadm bu lkede selam var mdr?" diye
sordu). Musa Aleyhisselm: Ben Musa'ym dedi. Hzr Aleyhisselm: Israilolu
Musa m? diye sordu. Musa Aleyhisselm: Evet, dedi. Sonra: Sana retilenden
bana hayra gtren bilgi retmen iin geldim, diye syledi. (Kendisine din
konusunda bir bilgi retmesini istediine dair herhangi bir. rivayet gelmi
deildir. nk Peygamberler mmetlerinin ibadet dzenini ihtiva eden dinleri
hakknda yeterince bilgiye sahiptirler).
Hzr Aleyhisselm: Ey Musa, ben Allah'n bana rettii ama senin bilmediin
bir bilgiye sahibim. Sen de, Allah'n sana rettii ama benim bilmediim bir
bilgiye sahipsin. (Yani ben senin bildiklerinin hepsini bilmem, sen de benim
bildiklerimin hepsini bilemezsin), dedi. Musa Aleyhisselm: Ben sana uyabilir
miyim? diye sordu. Hzr Aleyhisselm: Sen benim yaptklarma dayanamazsn,
dedi. (nk Musa Aleyhisselm kendi eriatna aykr bir ey grd zaman,
ona kar kmadan duramazd).
Sonra, Hzr Aleyhisselm: "Btn inceliklerini bilginle kavra-yamadn bir
eye nasl dayanabilirsin" diye syledi. (Yani sen bir Peygamber olarak, d
grn itibariyle kabul edilemeyecek, batini inceliklerini de senin bilmediin
ilerime nasl sabredebilirsin?). Sonra Musa Aleyhisselm: nallah sabrettiimi
greceksin, sana hibir ide ba kaldrmayacam, dedi. Musa ve Hzr
Aleyhisselm deniz sahili boyunca yryerek birlikte yola ktlar.(Yaniarnda
Yua da bulunuyordu). Yanlarndan bir gemi geti, gemi dekil erden kendilerini
gemiye almalarn istediler. Onlar Hzr' tandklarndan berikileri cretsiz
olarak gemiye aldlar. Gemiye bindiklerinde bir sere gelip geminin kenarna
kondu ve bir iki kere gagalad. O zaman Hzr Aleyhisselm: Ey Musa, benim ve
senin ilmin Allah'n ilminden, u kuun denizden eksilttii kadar bir ey
eksiltmi deildir, diye syledi.
(Burada eksiltme sz zahir anlamnda deildir. Bu szn anlam udur: Benim
ve senin ilmin Allah Teala'nm ilmine oranla bu kuun denizden ald suyun
btn denize oran gibidir. Bu da zihinlerin meseleyi kavrayabilmesi iin
yaplan bir benzetmedir. Esas itibariyle Allah'n ilmi sonsuz, deniz ise sonludur.)
Birara Hzr eline balta alp, denizin stnde giden geminin tahtalarndan bir
tahtay skt. Musa Aleyhisselm iin aknln zerinden atana kadar Hzr
Aleyhisselm tahtay ayayla att.
Musa Aleyhisselm yaplana itiraz edecek: Sen ne yaptn? Bunlar bizi cretsiz
olarak gemilerine aldlar, sen se onu delerek iindekileri batrmaya alyorsun,
dedi. (nk alan delikten gemiye su dolacak, bu da iindekilerle beraber
geminin batmasna yol aabilecek).
182
Musa Aleyhisselm Hzr'a: Sen ok garib bir i iledin, diye syledi. Hzr
Aleyhisselm Musa Aleyhisselm'm bata kabul etmi olduu art kendisine
hatrlatarak: Ben sana; benim yaptklarma dayanamazsn dememi miydim?
diye syledi. (Bur-daki soru onun yaptnn doru olmadn bildirmek
iindir). Musa Aleyhisselm Hzr Aleyhisselm'a: Unuttuum iin bana kma
(bunu unutarak yaptndan dolay zr diliyor veya arta uymamasnn
unutmak dolaysyla olduunu bildiriyor). Gcmn yetmedii eyden beni
sorumlu tutma, dedi. (Musa Aleyhisselm'm bu ilk itiraz unutmak sebebiyle
olmu oldu).
Gemiden inince ocuklarla oynayan bir erkek ocuu grdler. Hzr
Aleyhisselm onun bandan tutarak ylece bedeninden ayrd. -Ravilerden
Sfyan parmaklaryla bir eyi koparr gibi iaret etti-. Musa Aleyhisselm bu
sefer ona: Bir cana karlk olmakszn masum bir cana m kydn? Dorusu pek
kt bir ey yaptn, dedi. Hzr Aleyhisselm; Tekrar: Ben sana, sen benimle
sabredemezsin dememi miydim? diye hatrlatt. Musa Aleyhisselm da:
Bundan sonra sana bir ey sorarsam, artk benimle arkada olma, o zaman benim
tarafmdan mazur saylrsn, dedi. Tekrar yola koyuldular. Sonunda vardklar
bir kasaba halkndan yiyecek istediler (Onlarn kendilerini misafir etmelerini
istediler). Kasaba halk bu ikisini misafir etmek istemedi. ehrin iinde
yklmaa yz tutan, eilmi halde bir duvar grdler. Hzr Aleyhisselara onu
dorulttu. -Ravilerden Sfyan, bir eyi yukar doru dzeltir gibi eliyle iaret
etti.Musa Aleyhisselm: Adamlara geldik, bizi misafir etmek istemediler, bize
yiyecek vermediler; sen tuttun onlarn yklmak zere olan duvarlarn
dorulttun, steseydin bunun karlnda bir cret alabilirdin, diye syledi. Bu
sefer Hzr Aleyhisselm: "ite-bu, seninle benim ayrlmam gerektiriyor,
dayanamadn ilerin yorumunu sana bildireceim, diye syledi. Yani d
grn itibariyle yanl olduunu sandn bu ilerin, bilmediin taraflarn ve
hikmetlerini sana bildireceim".
(Hdisenin bundan sonraki ksm, tercmesini yaptmz kitapta yer almyor.
Ancak biz, hdisenin devamn Kur'an- Kerim'de geen ekliyle vermeyi uygun
grdk -Mtercim).
"(Hzr dedi ki) : Gemi, denizde alan birka yoksula aitti: Onu kusurlu klmak
istedim. nk pelerinde her salam gemiye zorla el koyan bir hkmdar
vard. Olana gelince, onun ana, babas M'min kimselerdi.ocuun onlar
azdrmasndan ve inkra srklemesinden korkmutuk. Rabblerinin o ocuktan
daha temiz ve onlara daha ok merhamet eden birini vermesini istedik. Duvar
ise; ehirde iki yetim erkek ocua aitti. Duvarn altnda onlarn bir hazinesi
vard; babalar da iyi kimseydi. Rabb'in onlarn erginlik ana ulamasn ve
Rabb'inden bir rahmet olarak hazinelerini karmalarm istedi. Ben bunlar
kendiliimden yapmadm. te day anam ad n ilerin iyzleri bunlardr".
Resulullah Aleyhisselm buyurdu ki: Dilerdik ki Musa sabret-seydi de, Allah
Teala onlarn hikayelerini bize bildirseydi.
183
Ravi Sfyan der ki: Resulullah Aleyhisselm yle buyurdu: Allah Musa'ya
rahmet eylesin. Sabretmi olsayd Allah Teala onlarn hikayelerini bize
bildirirdi.
Yine Ritabu't-Tefsir'de el-Hamd'in Sfyan'dan rivayeti ile gelen bir hadis-i
erifte Resulullah Aleyhisselm in yle buyurduu bildiriliyor: isterdik ki,
Musa sabretseydi de, Allah Teala onlarn hikayelerini bize bildirseydi.
(Kastallan erhi, C.5,s.381)
Her eyin en dorusunu bilen Allah'tr.
ntihar Etmenin Cezas Cehennemdir
277, Elini bak ile kesip de len adamla ilgili hadis. Bu hadisi Buhar,
c.4,sll80'de "Ben srail'den Szetme" balkl babda rivayet etmektedir:
Muhammed'in Haccac'dan, onun da Cerir'den rivayetine gre el-Hasen yle
sylemitir: Cundebu'bnu Abdullah bize u mescidde rivayette bulundu.
Rivayette bulunduu gnden bu yana sylediklerini unutmu deiliz, Cundeb'in
Allak Resul Aleyhisselm'a yalan isnad etmi olaca yolunda bir endiemiz de
yoktur. O, Resulullah Aleyhisselm'in yle buyurduunu bildirdi:
"Sizden ncekilerde, bir adam vard. Bir yaras kmt. O yara dolaysyla ok
ac ekti. Bunun zerine bir bak ald ve onunla elini kesti. Kanama durmad ve
adam bu yzden ld. Yca Allah da: "Kulum kendi nefsinde Benim hkmme
kar kt, Ben de ona cenneti haram kldm" diye buyurdu. 355[48]
277. Hadisin erhi
"Sizden ncekiler" denilirken kastedilen, srailoullan veya baka bir topluluk
olabilir. Ancak srailoullan olmas ihtimli kuvvetlidir.
Hadiste sz edilen, intihar eden adamn ebediyen cehennem azabn haketmesi,
kendisini ldrmesi dolaysyla deil, Allah'n hkmne kar karak kfre
dmesi dol ay siy ladr. Yahut bu adam, esasnda kfir birisi idi, kendini de
ldrnce yapt ktlk iin kfrnden dolay ekecei azaba ilave olarak, bu
azab haketmi oldu.
"Kulum kendi nefsinde Benim hkmme kar kt" yani "Benim hkmm ona
ulamadan, o kendisini ldrd" sznde mkil bir durum bulunmaktadr.
nk bu szn zahir anlamna gre ldrlen kimse, eceli gelmeden
lmektedir. Oysa her.hangi sebeple olursa olsun bir kimse, eceli gelmeden nce
lmez, ayrca Alah Teala onun anlan sebepten dolay leceini bilmektedir.
Allah Teala'mn ilminde deime olmaz.
Bu meselenin cevabnda denildi ki: Allah o kimseyi kendi ilmine muttali klm
deildir, O kimsenin kendini ldrmek suretiyle Allah'n hkmne kar kmak
355[48]
Buhar: Enbiya: 50
184
istemesi, kendi irade ve arzusuyla olmutur. O kendisini ldrme yolunu seti,

bylece deta Allah'n hkmnn ona ulamasndan nce o, kendi hakknda hkm vermek istemi gibi oldu. Bu kar k ile de cezay haketti.
Hadis cana kymann ne kadar byk bir gnah olduunu bildirmektedir, nsan
ister kendi canna kysn, ister bir bakasnn canna kysn. nk kendi can
da; onun mlk deildir. Bilakis onun can Allah Teala'mn mlkdr. Doru
olan Allah bilir. (Kastallan erhinden).
Kimse Allah'n Fazlndan Mstani Kalamaz
278. TSyyb Aleyhisselm'n Ykanmas ve zerine Altn ekirge Konmas1 ile
ilgili hadis. Bu hadisi Buhar, C.l,s.64'te Kitabu'l-Gusl'un "plak Halde
Gusletmenin Durumu" balkl babnda rivayet etmitir:
f
shaku'bnu Nasr Abdurrezzak'tan, Ma'mer'den, o Hemma-mu'bnu
Mnebbih'ten, o da Ebu Hureyre Radyallah Anh'den Re-sulullah
Aleyhisselm'n yle buyurduunu rivayet etmitir:
"Eyyb Aleyhisselm plak olarak guslediyordu. Bu srada bir altn ekirge
zerine kondu. Eyyb'Aleyhisselm hemen elbisesi-nebrnd. Rabbi ona: Seni
grdn her eyden mstani klmam mydm? diye buyurdu O da: Evet,
izzetin hakk iin yledir, fakat senin verdiin bereketten de mstani kalamam,
dedi.356[49]
279. Buhar bu hadisi, C. 4, s. 151'de, Kitabu'l Badu'l-Halk'n, "Eyyb de:
Bama Bir Bela Geldi (sana sndm)..., Diye Nida Etmiti" ayet-i kerimesi ile
ilgili babnda da rivayet etmitir. Ayrca C.9,s.l43'de Kitabu't-Tevhid'in,
"Allah'n Szn Deitirmek stiyorlar" ayet-i kerimesi ile ilgili babnda da bu
hadise yer vermitir.
Ancak bu iki rivayette yukardaki rivayett ekin den farkl olarak, "zerine altn
ekirgeler srs kondu" denilmektedir. 357[50]
280. Nes de, bu hadisi C.l,s.20rde, "Guslederken Bir Perdenin Arkasna
Gemek" balkl babda rivayet ediyor.
Buradaki rivayetin metni de Buharfnin Kitabu'1-Gusl'de geen rivayetindeki
metnin aynsdr. Ancak Buhar'nin rivayetinde tekil olarak geen bereket
kelimesi, burada "berekt" eklinde oul olarak gemektedir. 358[51]
356[49]
Buhar: Gusl: 20
Buhar: Tovhid: 35 (Yce Allah'n "Eyyb'da Rabbinc: Bu dert bana dokundu, sen
merhametlilerin en mcrhametlisisin, dedi" mealindeki ayet-i Kerimesi ile ilgili bab, Sa-hihu'lBuhart'de Kitabu Bedu'l-Halk'da deil, kitabu'l-Enbiya'da geiyor. Bkz. Buhar: Enbiya: 20
358[51]
Nes: Gusi : 7
357[50]
185

Kastallan diyor ki: Eyyb Aleyhisselm'm zerine atlayan ekirgenin altndan,
ama ruh sahibi bir ekirge mi yoksa, ruhu olmayp ekirge ekli tayan altndan
bir ey mi olduu anlalmyor. erhu't-Takrib'de ikincisinin daha kuvvetli
ihtimal olduu belirtiliyor.
Allah Teala'nn Eyyb Aleyhissalm'a nida etmesi, Musa Aleyhisselm ile
konumas gibi konuma veya meleklerden bir melek vastasyla nidasn
bildirmesi olabilir.
Kastallan daha sonra yle diyor: Eyyb Aleyhisselm'n bu mal, dnya sevgisi
ile alm olmas mmkn deildir. Ancak, onun kendi nefsi hakknda bildirdii
gibi, Rabb'inin katndan bir bereket olmas dolaysyla almtr. yleki O,
Allah Teala'nn yakn zamanda varettii bir ey, yahut allann stnde bir
zellie sahip, yeni bir nimet olmas itibariyle kabule ayan grlmtr. Bunda,
Allah Teala'ya kr, O'nun annn yceliinin ifadesi anlam vardr.
Reddinde ise nimeti inkar ve Allah'tan gelen nimeti red anlam vardr.
Hadisten anlaldna gre plak olarak banyo yapmak caizdir. nk Allah
Teala Eyyb Aleyhisselm', plak olarak banyo yapmasndan dolay
azarlamad. Allah'n hitab, ekirgeleri toplamas dolaysylayd. (Kastallan'den
aklama bitti).
Ben derim ki: Rivayet edildiine gre Musa Aleyhisselm plak olarak
ykanyordu, bir ta elbisesini ald. Ona vurarak iki kere, "elbisem, elbisem ey
ta" dedi. (Kastallan erhi C.l,s.333)
Elem Kabilesini Allah Selamete Kavuturdu
28L Bu hadisi Mslim, Kastallan'nin Sahih-i Buhar Ve yazd hamiine gre
.9,s.407'de Kitabu'l-Fadil'in "Gfar ve Elem Kabilelerinin stnlkleri"
Huseynu'nu Harb, el-Fadlu'bnu Musa'dan, o Haysemu'bnu rak'dan, o
babasndan, da Ebu Hureyre Radyallah Anh'den Resulullah Aleyhisselm'm
"Elem kabilesini Allah selamete kavuturdu, Gfar kabilesini de Allah mafiret
eyledi. Bunlar ben sylemedim, bilakis Allah Azze ve Celle syledi.359[52]
282. Mslim, "Eslem'i Allah Selamete Kavuturdu" hadisini, Ebu Bekre
Radyallah Anh'a ulaan bir senedle yukaridakinden daha uzun bir rivayetiyle
de zikretmektedir. Bu rivayette, senedin Muhammedu'bnu Ya'kub'a kadar olan
ksm zikredildikten sonra yle deniliyor:
359[52]
Mslim: Fedailu's-Sahabe: 185 (Deiik rivayetleri iin baknz, Mslim: Fedai-lu'sSahabe: 182-187)
186
Muhammedu'bnu Ya'kub der ki, ben Abdurrahmani'bnu Ebi Bekre Radyallah

Anh'dan duydum. O da babasndan rivayetle bildirdi ki, el-Ekrau'bnu Habis
Resulullah Aleyhisselm'a gelerek: Elem, Gfar ve Muzeyne kabilelerinden
haclar soyan hrszlar gelip ana bey'at ettiler, diye syledi. Resulullah
Aleyhisselm'da:
"Ne dersin, Elem, Gfar ve Muzeyne kabileleri, Ben Temim, Ben mir, Esed
ve Gatafan kabilelerinden daha stn olurlarsa bunlar hsrana urar ve
kaybederler mi? diye sordu. el-Akra: Evet, dedi. Resulullah Aleyhisselm:
Nefsim elinde olana yemin ederim ki, onlar bu berikilerden daha stndrler,
diye buyurdu360[53]
Hadisteki "Elem kabilesini Allah selamete kavuturdu..." ifadesinin onlar iin
dua anlam tad sylenmitir. Ve yine bu ifadenin onlarn durumlarndan
szedici bir ifade olduu da bildirilmitir.
el-Kad, el-Meark'ta diyor ki: Bu sz szlerin en gzellerin-. dendir. Birinde
ho olmayan bir ey grmeyince "onunla ms-leme, ettim" dersin. Bu ifde de
ayn kkten alnmtr. Adeta Resulullah Aleyhisselm, zikri geen kabilelerin
durumlarna uygun olan Allah'n vermesi iin onlara dua etmi olmaktadr.
Bunun gibi far kabilesini de Allah mafiret eyledi, sz de Cenab Allah'n o
kabileye layk olan yapmas iin bir dua sz olabilir.
Ve yine yle demitir: Gfar kabilesi iin vg olarak Ebu Zer el-Gfar'nin
kendilerinden olmas yeterlidir, ilk Mslman olanlar arasnda idi. Onun
Mslman olmasyla ilgili olarak mehur bir hikaye vardr Bununla ilgili hadis,
Sahih-i Buhar, Kitabu'l-Menakb'da gemektedir. (Nevev'nin, ahih-i Mslim
erhinden)
Kur'an Okumay Kolaylatrma Kur'an Okurken Zorlanmayp Rahat
Okumak, Gece Kur'an Okumak, Kevser Suresinin ndirilmesi, Resulullah
Aleyhsselam'a Salat Getirmenin Fazileti, Hazret! Hatice
Radyallah Anka'nn stnl Ve Onun Cennette Bir Ev le
Mjdelenmesiyle lgili Rivayetler
283. Birinci Olarak: "Allah Azze ve Celle Kur'an' Yedi Harf zere Okutman
Emrediyor..." hadisi. Bu hadisi Nes, Snen'inde "Kir'an'la lgili Rivayetler"
Ubeyyu'bnu Ka'b Radyallah Anh'n rivayetine gre Resulullah Aleyhisselm
Ben Gfar glnn kenarnda idi. O srada Cibril Aleyhisselm geldi ve:
"Allah Azze ve Celle sana Kur'an' mmetine bir harf zere okutman
emrediyor" diye bildirdi. Resulullah Aleyhisselam: Allah Teala'dan af ve
360[53]
Mslim: Fedilu's-Sahabe: 193

187
mafiret diliyorum, mmetim buna g yeti-remez, dedi. Sonra ikinci kez tekrar
geldi ve: Allah Azze ve Celle, Kur'an' mmetine iki harf zere okutmam
emrediyor, diye bildirdi. Resulullah Aleyhisselm: Allah1 dan af ve mafiret
diliyorum, mmetim buna g yetiremez, diye buyurdu. Sonra nc kez
tekrar geldi ve: Allah Azze ve Celle mmetine Kur'an' harf zere okutman
emrediyor, diye buyurdu. Resulullah Aleyhisselm: Allah'tan affn ve
mafiretini diliyorum, mmetim buna g yetiremez, diye buyurdu. Sonra
drdnc kez tekrar geldi ve: Allah Azze ve Celle Kur'an' mmetine yedi harf
zere okutman emrediyor, bu yedi harften hangisine gre okurlarsa doru okumu olurlar, diye bildirdi.361[54]
283. Hadisin erhi
Harf denilirken kastedilen, i'rab, yani Kur'an'm harekelenme-sinde izlenen
yoldur. Resulullah Aleyhissem'n, Kur'an'm birden fazla i'rab ekli zere
okunabilir olmasn istemesi, mmetinin zorlua dmemesini arzulamas
dolaysyladr.
Burada yedi harf denilirken kastedilen, bir harfe yedi okuyuun geerli olmas
deildir. Kur'an'm tm zerindeki farkl okuyu ekillerinin bu sayda
olmasdr.
Kur'an- Kerim'in okunuunda izlenen yollarn farkllnda u gibi durumlar
szkonusuduf: Mana ve yazlta fark olmakszn sadece hareke deiik okunur:
'Buhl' ve 'Bini' gibi. Yahut anlamda, tmden bir deime ve tamamen zt bir
anlam ortaya kmakszn kk bir farkllk olabilir. Mesela Bakara suresi, 37.
ayet-i kerimesinin ilk cmlesi bir kraatte "fe telekk demu min Rabbihi
kelimtin" diye okunmaktadr. Bu okuyua gre bu cmlenin anlam "Adem
Rabbinin kendisine ilham ile, birtakm kelimeler, tevbe istifar szleri ald"
olur. Bir baka kraatte bu cmle "fe telekk Ademin Rabbihi kelimtun"
eklinde okunmaktadr. Bu okuyua gre de cmlenin anlam, "Adem'e
Rabb'inden birtakm kelimeler, tevbe ve istifar szleri geldi" olur. Deiiklik
bazen harekede olmayp, harfte olur ve anlamda yukardaki gibi ufak bir
deiiklie yolaabilir. 'Tebl ve tetl1 kelimelerinde olduu gibi. Bazen anlam
deiikliine sebep olmayacak harf deiiklii de olabilir. es-Srat kelimesinin
sin ve sad ile okunuu gibi. Harflerin ncelik ve sonralmda deiiklik olabilir.
Bazen de kelimelerin ncelik sonralmda deiiklik olabilir: "fe yektlne ve
yuktelne" kelimeleri bu ekilde okununca' "ldrr ve ldrlrler" anlam
vermektedir. Bir baka kraatte ise "fe yuktelne ve yektlne" diye
okunmaktadr ki bu zaman da, "ldrlr ve ldrrler" anlamna gelir. Bu
deiiklik ise ibarenin tmnde bir deiiklie sebep olmamaktadr. Bazen de
harflerin saysnda ziyadelik noksanlk olabilir. "Evs" ve "vess" kelimesindeki
361[54]
Nes: Iflitah: 37
188
durum gibi. Bu iki kelimenin her ikisi de ayn anlama gelmektedir. Ancak
birinde elif ziyade edilmitir. Dierinde bu anlam edde ile salanmaktadr.
Te'cvid ilminin teferruatna giren konulardaki ihtilaf ise, lafz ve manada
deiiklie yolaan ihtilaflardan saylmamaktadr.
nk bu farkllklar kelimenin yapsnda bir deiiklie yolamyor.
(Kastallan erhi, c.5,s.271).
Kastallan, C.7,s.45l'de Kur'an'm stnlkleri blmnde, "Kur'an, Yedi Harf
zere ndirilmitir" balkl babda da yle diyor:
Diller arasndaki farklln zarureti ve insanlarn baka dilleri konumakta
zorlua dmeleri sebebiyle bu, insanlara bir kolaylk olmas iin verilmi ve
iin banda kendileri iin yol geni tutulmutur. Herkese kendi okuyu
slubuyla, dillerini altrma yaparak, herkesin tek bir yol zere okumasnn
mmkn olaca vakte kadar, insanlarn kendi dil zellikleri zere Kur'an
okumalarna izin verilmitir.
Ancak bu izin, insanlarn zevklerine gre okumalar iin verilmi bir izin
deildir. Yani insanlar okumakta zorluk ektikleri zaman, kendi dillerindeki
karlklaryla denk gelen harflerle telaffuz ederler. Burada esas olan Resulullah
Aleyhisselm'dan duyulan ekildir. Nitekim Hazreti mer ve Him
Rahmetullahi Anhuma'mn "Resulullah Aleyhisselm bana byle okuttu" diye
sylemeleri de bunu gsteriyor.
" Kii Vardr Ki, Onlar Allah Sever" Hadisi.
284. Bu hadisi Nes Snen'inde, C.3,s.207'de 'Yolculukta Gece Namaz
Klmann Fazileti" babnda rivayet
etmitir:
Ebu Zer Radyallah Anh, Resulullah Aleyhisselm'in yle buyurduunu
bildirmitir:
" kii vardr ki onlar Allah Azze ve Celle sever: Bir toplulua gidip onlardan,
aralarndaki yaknlk hrmetine deil de, Allah rzas iin talepte bulunan
adama, o topluluun bir ey vermemesi zerine, kendilerinden gizli olarak ve
yapt iyilii Allah'tan baka kimsenin bilmeyecei ekilde, onlara ihsanda
bulunan kimse. Bir de u adam ki, bir topluluk iinde bulunur, o topluluk gece
yol alr, sonra yle bir hal olur ki, yorgunluk dolaysyla uykuyu, karlnda
verilecek her eye tercih ederler ve bineklerinden iner, balarn yere koyup
uyurlar, Bu adam ise kalkp bana (yani Al-lah Teala'ya) niyazda bulunur ve
ayetlerimi okur. Bir de bir asker grubun iinde bulunup, o grupla beraber
dmanla kar karya gelen, iinde bulunduu grup, dman karsnda hezimete urayp dald halde; kendisi kamayp lnceye veya zafer elde
edinceye kadar Allah iin arpmaya devam eden adam,362[55]
362[55]
Nes: Kyamu'1-Leyl: 7
189
284. Hadisin erhi

Bu hadiste, Allah Teala'nm kendilerine olan sevgi ve merhametinin arttn
bildirdii kiiden sz ediliyor. Bununla ayn zamanda bu kiinin ahlakyla
ahlaklanmaya tevik ediliyor. Bu kii unlardr:
Birincisi: Yalnz Allah'n rzasn gzeterek gizlice sadaka veren kimse, Bu
adamn verdii sadakadan yalnz Allah Teala'nm ve sadakay alan adamn
haberi vardr. "Allah Teala yedi snf insan, kyamet gnnde kendi glgesinde
glgelendirir..." hadisi de bu anlam te'yid etmektedir. nk orada saylanlar
arasnda, "sa elinin verdiini sol elinden gizleyecek kadar gizlice sadaka veren
adam" da geiyor. Bu ifade sadakay ok gizlemekten kinayedir.
kincisi: Kendisiyle beraber yoluculuk edenlerin dahi haberi olmayacak ekilde
insanlardan gizli olarak gece kalkp ibadet eden, Allah' zikreden, namazda veya
namaz dnda Kur'an okuyan kimse. zellikle, ok yol yrmekten dolay
yorgun bir halde iken ve arkadalar yorgunluktan uyuyakalmken.
ncs: Arkadalarnn dalmasndan sonra dmann zerine atlayan ve
ldrlnceye veya sava kazanmcaya kadar mcadeleye devam eden.
phesiz byle bir hareket Mslmanlarn gayret ve azimetim artrr.
Dalanlarn yeniden cesaretlenerek, tekrar sava alanna dnmelerine vesile
olur. Bunun tersi durum ise, azimetlerini krar ve henz dalmam olanlarn da
dalmalarna sebep olur.
Kevser Suresinin Nzul Sebebi" le lgili Hadis ...................................... 1

285. Hadisin erhi...................................................................................... 2
"Namazn Ve Resulullah Aleyhisselm'a Selm (Selevt) Okumann
Fazileti" le lgili Hadis ............................................................................. 2
286. Hadisin erhi...................................................................................... 2
M'minlerin Annesi Hazret Hatice Radyallah Anha'nn Cennette Bir
Ev le Mjdelenmesi Hadisi ...................................................................... 3
287 28a Hadislerin erhi ........................................................................ 3
Hazreti Hatice Radyallah Anha'ya Mjde Verilmesi ........................... 3
Amelde hlas, Riyann Ktlenmesi Ve Ktlkten Alkoyma
Grevinin Terki" ....................................................................................... 5
le lgili Rivayetler ..................................................................................... 5
"Ben Ortaklarn Ortaklndan En Uzak Olanm" Hadsi ..................... 5
291. ikinci Rivayet: .................................................................................... 5
289 - 29L Hadislerin erhi ........................................................................ 5
Yce Allah'n "Beni Aldatmaya M alyorlar, Yoksa Bana Kar
Cr'et Mi Gsteriyorlar11 ........................................................................ 6
190
Sz le lgili Hadis ................................................................................... 6

292 - 29a Hadislerin erhi ......................................................................... 7
Yce Allah'n "Ben Kendisinden Saknjlmaya Layk Olanm" Sz le
lgili Hadis .................................................................................................. 7
294. Hadisin erhi...................................................................................... 8
"Kyamet Gnnde Hesab Grlen lk Adam" Hadisi ......................... 8
295 297. Hadislerin erhi ........................................................................ 10
Yce Allah'n Kyamet Gnnde "Ktl Grdnde Ona Kar
kman Alkoyan Ne Oldu' .................................................................... 11
Diye Buyurarak Kulu Sorguya ekmesiyle lgili Hadis ........................ 11
"Allah Kyamet Gnnde Yaratklar Topladnda Muhammed
mmetine Secde Etmesi in zin ........................................................... 11
Verir"Hadisi ............................................................................................ 11
298 - 300. Hadislerin erhi ...................................................................... 12
Kim Allah'a Kavumay Arzularsa Allah Da Ona Kavumay Arzular
.................................................................................................................. 12
lm. Meleinin Musa Aleyhsselam*A Gnderilmesi ......................... 12
lm Meleinin Musa Aleyhisselm'a Gnderilmesihadisi .................. 16
308 - 310. Hadislerin erhi ...................................................................... 18
Har Ve Korkulu Halleri ......................................................................... 20
"Siz Yalnayak, plak Ve Snnetsz Olarak Harolunacaksnz"
Hadisi ....................................................................................................... 20
311 314. Hadislerin erhi ........................................................................ 21
"Kullar Harolunur, Rabbleri: 'Ben Melikim' Diye Nida Eder" Hadisi
.................................................................................................................. 22
315. Hadisin erhi.................................................................................... 22
Kyamet
Gnnde
Adem
Aleyhsselam'a
'Zrriyetinden
Cehennemljkler Ayr' Denmesine Dair Hadis ...................................... 24
316 - 318. Hadislerin erhi ...................................................................... 25
Kevser Suresinin Nzul Sebebi" le lgili Hadis
285. Bu hadisi Nes, Snen'inde C^,sJ33'de 1TBismillahir-'i Okumak" babnda
rivayet etmektedir:
Enes ibnu Malik Radyallah Anh'n yle syledii rivayet edilmitir:
"(Resulullah Aleyhisselm' kasdederek) Bir gn O aramzdayken, kendisini
hafif bir uyuklama ald. Sonra glerek ban kaldrd. Kendisine: Seni gldren
ne oldu, ey Allah'n Resul? diye sorduk. Cevabnda: Bana az nce bir sure indi
diye buyurarak, Bismillahirrahmanirrahm: Inn A'teyna ka'1-kevser.. Ey Peygamber, Biz sana kevser'i verdik. Artk Rabbin iin namaz kl, ve kurban kes.
Seni nesli kesilmilikle itham edenin asl kendisi nesli kesilmilerdendir"
sresini okudu ve szne yle devam etti:
"Siz Kevser'in ne olduunu bilir misiniz?". Biz: Allah ve Resul daha iyi bilir,
191
dedik. Resulullah Aleyhisselm: O, cennette, Rabbi-min bana va'dettii bir

nehirdir. Etrafna dizilen kaplarn says yldzlarn saysndan fazladr. O nehrin
banda mmetim bana gelir. lerinden bir kul alnp karlr. Ben: Ey Rabbim,
o benim mmetim dendir, derim. Hakk Teala: Onlarn senden sonra neler
kardklarn sen bilmezsin, der, diye buyurdu.363[1]
285. Hadisin erhi
. Hadiste getii zere Resulullah Aleyhisselm'n Kevser sresini Besmele ile
okumasn baz limler, Besmele'nin sureden olduuna delil gstermilerdir.
"Namazn Ve Resulullah Aleyhisselm'a Selm (Selevt) Okumann
Fazileti" le lgili Hadis
286. Bu hadisi Nes, Snen'inde, C.4,s.44'tet "Resulullah ALeyhisselm'a
Selam Getirmenin Fazileti" balkl babda rivayet etmitir:
Abdullah ibnu Ebi Talha'nn babas Ebu Talha Radyallahil anh'den rivayetine
gre, Resulullah Aleyhisselm bir gn neeli bir halde kageldi. (Ravi der ki),
biz: Yzn neeli gryoruz, dedik. Resulullah da buyurdu ki:
"Bana melek geldi ve "Ey Muhammed, sana bir salt okuyana
Benim on salat okumama, sana bir selam getirene Benim on selam getirmeme
raz olmaz msn?" diye syledi" 364[2]
286. Hadisin erhi
Resulullah Aleyhisselm neeli olduu zaman, yznde ay gibi parlayan bir k
belirirdi. Sahabe Radyallah Anhum kendisine, hadiste getii zere, neeli
olmasnn sebebim sorunca onlara; kendisine melein geldiini, Allah Teala
katndan kendisine "Ey Muhammed, Sana bir salt okuyana Benim on salat
okumama, sana bir selam getirene Benim on selam getirmeme raz msn" diye
bildirdiini haber verdi,
Bu karl hakedenler, Resulullah Aleyhisselm'm mmetinden kendisine salt
ve selm getirenlerdir. Karlnda on salt ve selm getirilmesinin anlam ise
ecrinin, sevabnn on kat verilmesidir.
Melek bunu Ona, Yce Allah'n "Rabb'in sana verecek, sen de raz olacaksn"
mealindeki ayet-i kerimede Resulullah Aleyhis-selm'a vaadedilenin
gerekletirilmesine dair mjdeyi bildirmek iin sylemitir.
Biz de diyoruz ki: "Efendimiz, sevgilimiz, efaatimiz, habibi-miz, Muhammed
Aleyhisselm'a, Onun line, ashabna ve sevenlerine salt ve selm olsun. Ey
Rabb'imiz Onu bize efaati eyle, Onun efaati ile bizi cehennem azabndan
363[1]
364[2]
Nes: iflitah: 21
Nesai: Zekat: 1
192
kurtar. Amin".
M'minlerin Annesi Hazret Hatice Radyallah Anha'nn Cennette Bir Ev
le Mjdelenmesi Hadisi
287. Bu hadisi Buhar Rahmetullahi Aleyh, C.9,s.l44'te, Kitabu't-Tevhid'in
'Allah'n Szn Deitirmek stiyorlar1 mealindeki ayet-i kerimeyle ilgili
babnda rivayet
etmitir.
Zuheyru'bnu Harb, bnu Fudayl'dan, o Ebu Umare'den, o Ebu Zur'a'dan, d da
Ebu Hureyre Radyallah Anh'den u hadisi rivayet etmitir:
"u Hatice, iinde yiyecek veya iecek bulunan bir kapla sana geliyor, Ona
Rabbinin selamn syle ve kendisini, iinde grlt ve karklk bulunmayan
inciden bir ev ile mjdele. 365[3]
288. Bu hadisi yine Buhar Rahmetullahi Aleyh, Kitabu'lr Menakb'n,
"Resulullah Aleyhisselm'm Hazreti Hatice Radyallah Anha'y Nikahlamas ve
Onun Fazileti" balkl babnda rivayet etmitir:
Kuteybetu'bnu Sa'td, Muhammedu'bnu Fudayl'dan, o Uma-re'den, o da Ebu
Zur'a'dan, Ebu Hureyre Radyallah Anh'n yle sylediini rivayet etmitir:
"Cibril Aleyhisselm Resulullah Aleyhisselm'a gelerek yle syledi: Ey
Allah'n Resul, u Hatice, iinde katk veya yiyecek yahut iecek bulunan bir
kapla sana geliyor. Yanna geldiinde kendisine Rabbinden ve benden selam
syle ve kendisini, cennette grlt ve karklktan uzak, inciden bir ev ile
mjdele.366[4]
Buhar, Hazreti Hatice Radyallah Anha'nn Menkbeleri ve "Cennette Bir Ev
le Mjdelenmesi" balkl babda, bu hadisin Hazreti Aie Radyallah Anha'ya
varan senedle iki ayr rivayetini vermitir.
Ayrca Ebu Evfa Radyallah Anh'dan, selam zikretmeksizin sadece cennette ev
ile mjdelenmesi ksmn rivayet etmitir.
287 28a Hadislerin erhi
Hazreti Hatice Radyallah Anha'ya Mjde Verilmesi
Hazreti Hatice Radyallah Anha cennette, iinde grlt ve yorgunluk
bulunmayan inciden bir ev ile mjdelenmitir. nk, Resulullah Aleyhisselm
insanlar slam'a davet ederken o, hibir itirazda bulunmakszn ve problem
karmakszm bu dini kabul etmitir. Bilakis Resulullah Aleyhisselm'm btn
yorgunluklarn gidermi, yalnzlkta Ona arkada olmutur. Dolaysyla
365[3]
366[4]
Buhar: Tevhid: 35
Buhar: Menakibu'l-Ensar: 20
193
cennetteki evi, tad sfata mnasip den zelliklerde olmutur. (Kastallan

erhi, C.10,s.435, Suheyl'den naklen)
Kastallan , Resulullah Aleyhisselm'm Evlenmesiyle ilgili babda da diyor ki:
Taberan'nin bildirdiine gre, Resulullah Aleyhisselm'a Cibril Aleyhisselm'm
bu haberi getirmesi Hira maarasnda olmutur. Hadiste geen "yiyecek veya
iecek" ifadesindeki phe ravidendr.Yani ravi, yiyecek mi iecek mi dendiini
tam hatrlayamad iin byle sylemitir.
Taberan sz geen rivayetindeki ilaveye gre, Hazreti Hatice Radyallah
Anha'ya bu selm bildirildiinde "Selm O'dur, Selm O'ndandr. Cibril'e de
selam olsun" demitir.
Nes'nin rivayetinde yeralan ilaveye gre de; "Ey Allah'n Resul, sana da
Allah'n selam, rahmeti ve berekt olsun" demitir.
Hazreti Hatice Radyallah Anha, Hakk Teala'nm selmm iade ederken, O'na
sena etmi; sonra Hakk Teala iin kullanlmas gereken ifade ile, O'ndan bakas
iin kullanlmas gereken ifadeyi birbirinden ayrmtr. Bu da, gayet ak bir
ekilde, onun bilgi ve anlaytaki stnln ortaya koyuyor.
Resulullah Aleyhisselm'a hibir zaman bir serkelik yapmam, ve Onu hi
kzdrmam olmas Hazreti Hatice Radyallah Anha'mn z e liklerin dendi.
Bu bakmdan onun iin cennette vaadedilen ev de, kendisinin fiillerine mnasip
decek zelliklerde klnmtr.
Kastallan Rahmetullahi Aleyh diyor ki: Bu hadis mrseldir, yani sahabe m rs
eli erindendir. nk Ebu Hureyre Radyallah Anh Hazreti Hatice'yi grmemi
ve onun dnemine yetimemitir. (Mrsel hadis: Hadisi Resulullah
Aleyhisselm'dan ilk duyan ravi olan sahabe atlanarak direkt Resulullah
Aleyhisselm'dan duyulmu gibi, nakledilen hadise denir. Sahabe mrseli ise,
bir sahabi-den duyduu hadisi bir baka sahabinin direkt Resulullah Aleyhisselm'dan duymu gibi ilk ravi'nin ismini anmakszm rivayet etmesidir. Burada
Ebu Hureyre ladyallah Anh, Hazreti Hatice Radyallah Anha zamanna
yetimi olmadndan, bu hadisi bir baka sahabiden alm olmas
gerekmektedir) -Mtercim).
Sahabe mrselleri makbuldr. nk genellikle bir baka sahabiden alnm
olmaktadr.
Hazreti Aie Radyallah Anha'mn yle syledii rivayet edilmitir:
"Peygamber Aleyhisselm hakknda Hazreti Hatice Radyallah Anha'y
kskandm kadar hibir kadm kskanmadm. O, Peygamber Aleyhisselm
benimle evlenmeden nce vefat etmiti. Peygamber Aleyhisselm'dan, onun
durumuyla ve Allah Teala'nn kendisinin cennette inciden bir evle
mjdelenmesi zere emir vermesiyle ilgili haberleri duyduka (kskanrdm).
ikinci Rivayet
Hazreti Aie Radyallah Anha dedi ki: "Resululah Aleyhis-selm'm kendisini
oka anmas sebebiyle Hatice Radyallah Anha'yi kskandm kadar
Resulullah Aleyhisselm hakknda hibir kadn kskanm deilim. Resulullah
Aleyhisseim beni onun vefatndan sene sonra ald. Cibril Aleyhisselm
194
kendisinden, Hatice Radyallah Anha'y cennette inciden bir ev ile mjdelemesini istedi".
Abdullah ibnu Eb Evf'nm rivayeti de yledir:
smail ibnu Halid der ki: Abdullah ibnu Eb Evf Radyalah Anh'a: Resulullah
Aleyhisselm, Hazreti Hatice Radyallah Anha'y mjdeledi mi? diye sordum.
"Evet. inde grlt ve yorgunluk bulunmayan inciden bir ev ile" diye cevap
verdi.
Kastallan diyor ki, bu hadis umre bablannda daha uzun olarak rivayet
edilmektedir.
Amelde hlas, Riyann Ktlenmesi Ve Ktlkten Alkoyma Grevinin
Terki"
le lgili Rivayetler
"Ben Ortaklarn Ortaklndan En Uzak Olanm" Hadsi
289. Bu hadisi mam Mslim, Sahih'inde, Kastallan'nin Hamiine gre
C.10,s.443'te, "Riyann Haram Klnmas" babnda rivayet etmitir:
Zheyru'bnu Harb, srnailu'bnu brahim'den, o Rhu'bnu'l-Kasm'dan, o elAtu'bnu Abdurrahman ibni Yakub'dan, o babasndan, o da Ebu Hureyre
Radyallah Anh'den Resulullah Aley-hisselm'm yle buyurduunu rivayet
etmitir:
"Allah Tebareke ve Teala buyurdu ki, Ben ortaklarn ortaklndan en uzak
olanm. Kim Benim iin bir amel iler de, ona Benden bakasn ortak koarsa,
kendisini ortak kotuuyla babaa brakrm".367[5]
290. Hadisi, bnu Mace Snen'inde, C.2,s.285'te, "Gsteri ve Duyurma Arzusu"
babnda iki ayr rivayette vermitir:
. Birincisi: Ebu Hureyre Radyallah Anh'n rivayetine gre Resulullah
Aleyhisselm yle buyurdu
"Allah Azze ve Celle buyurdu ki, Ben ortaklarn ortaklndan en uzak olanm.
Kim bir amel iler de, Benden bakasn, o amelde Bana ortak koarsa, Ben
ondan beriyim. Yapt da ortak kotuunadr". 368[6]
291. ikinci Rivayet:
Sahabeden olan Ebu Sa'di'bni Eb Fadale Radyallah Anh'n rivayet ettiine
gre Resulullah Aleyhisselm yle buyurdu:
367[5]
368[6]
Mslim : Zhd: 46
bnu Mace: Zhd: 21
195
"Yce Allah, gerekleeceinde hibir phe bulunmayan kyamet gnnde

ncekilerle sonrakileri biraraya getirdiinde, bir mnad yle barr: Kim
Allah iin iledii bir amele Allah'tan bakasn ortak kotu ise yaptnn
sevabm da Allah'tan bakasndan istesin. Allah, ortaklarn ortaklndan en uzak
olandr. 369[7]
289 - 29L Hadislerin erhi
Yce Allah'n kulun amelinde ortak kabul etmemesinin anlam udur ki, kim
Allah ve beraberinde bakas iin bir amel ilerse Allah onu kabul etmez. Onu
tekine brakr. Nitekim: "Yaptnn sevabn da Allah'dan bakasndan istesin"
diye buyuruluyor.
Burada kastedilen udur: Gsteri iin yapann yapt botur, karlnda bir
sevab alamaz. Bilakis gnah ilemi olur. nk yaptn ihlas ile yapmyor.
badette ise ihlas arttr. Yce Allah Kur'an- Kerim'inde: "Oysa onlar, doruya
ynelerek, dini yalnz Allah'a has klarak O'na kulluk etmek, namaz klmak ve
zakat vermekle emrolunmulard. Dosdoru olan din de budur" diye buyuruyor.
Amelde gsteri yapmak ise gizli irktir. Onunla eytan, ameli boa karmaya
ve sahibini sevabdan mahrum brakmaya yol bulur.
hlas ibadetin ruhudur. hlastan mahrum olan ibadet, ruhunu kaybetmi beden
gibi olur. Ruhsuz beden ise, irkin kokusuyla insanlar rahatsz eden kokumu
cfe olmann tesinde bir yarar salamaz.
Amel ihlas ile arndrlr ve temiz klnr. Bu yolla sahibi meyvesini grr.
yleki bir amel, kiinin yznda parldayan bir k olur. Tatll sahibinin
konumasnda hissedilir. Szleri dinleyenleri etkiler. Dinleyenler onun
syledikleri ile amel ederler. Yoldan kmlar bylece doru yolu bulurlar.
nk sz, konuann kalbinden gelirse, dinleyenlerin kalplerine ular. Ama
gsteri maksadyla sadece dilden, gelirse, dinleyenlerin kulaklarndan kalplerine geemez. Bilakis ancak, k yerine denk gelen yere kadar Ular. Kulak
dilin hizasmdadr. Yani dilden kan kulaklara kadar ular. Ama kalplerden
kan,, kalplere kadar ular. nk k yeri kalplerdir, dolaysyla onun.
hizasna gelen yere kadar ulaabilmektedir. k noktasnn hizasna gelen
yerden yukarya ancak bir baka ykseltici vastasyla ulatrlabilir. Allah
Teala bize szde de, ite de ihlas versin. Amin. :
(Nevev'nin Mslim erhinden).
Yce Allah'n "Beni Aldatmaya M alyorlar, Yoksa Bana Kar Cr'et
Mi Gsteriyorlar11
369[7]
IbnuMace:Zhd:21
196
Sz le lgili Hadis
292. Bu hadisi mam Tirmiz Snen'inde, C.2,s.65(te, Kitabul-Fiten'de balksz
olarak rivayet etmektedir:
Ebu Hureyre Radyallah Anh'n rivayetine gre Resulullah Aleyhisselm yle
buyurdu:
"Kyamete yakn zamanlarda bir takm insanlar ortaya kar, din adna dnyalk
elde ederler. nsanlara kar yumuak koyun derisi giyerler, dilleri ekerden
tatldr, kalpleri ise kurtlarn kalpleri gibidir. Allah Azze ve Celle onlar iin:
Beni aldatmaya m kalkyorlar yoksa Bana kar cr'et mi gsteriyorlar? Kendi
zatma yemin, ederim ki, onlar kendi ilerinden fitneye maruz brakacam,
yleki balarna gelen belann iddetinden yumuak tabiatl bir insan hayret
iinde kalacak.370[8]
Tirmiz Rahmetullahi Aleyh bu hadisin shhati konusunda herhangi bir aklama
yapmyor.
293. Tirmiz Rahmetullah, bu hadisin Abdullah ibnu mer Radyallah Anh'den
gelen bir baka rivayetini de veriyor ve yle diyor:
Abdullah ibnu mer Radyallah Anh'den rivayet edildiine gre Resulullah
"Yce Allah buyurdu ki: Ben birtakm insanlar yarattm, dilleri baldan tatldr,
kalpleri ise sabir otundan acdr. Kendi zatma yemin ettim, onlar yle bir
fitneye maruz brakacam ki, ilerinden yufka yreklileri hayret iinde kalacak.
Onlar Beni aldatmaya m kalkyorlar, yoksa Bana kar cr'et mi
gsteriyorlar?371[9]
Tirmiz Rahmetullahi Aleyh bu hadisin hasen garib olduunu belirtiyor.
292 - 29a Hadislerin erhi
"insanlara kar yumuak koyun derisi giyerler" denilirken, bu insanlarn
grn itibariyle ok yumuak ve tatl olacaklar, ilerinin ise fenalk
dncesiyle dolu olaca bildirilmektedir. Bu kimselerin kalplerinde Allah'n
kullarna kar bir sevgi yoktur. Sadece kendi nefislerini severler. Sevgi ve
tatllk gstererek insanlar aldatmaya alrlar. Bunu yaparken maksatlar kendi
dnyalk karlarn elde etmektir. Ayn zamanda grnlerini gzelletirmekle
insanlarn kendilerine hrmet etmelerini isterler.
"Beni aldatmaya m kalkyorlar?" sznn anlam udur: Benim onlara
merhamet ederek, azablarn geciktirmemden dolay cesaret mi kazanyorlar?
Oysa Ben Cebbr'm, azabm iddetlidir, intikam sahibiyim, yani ktlk
yapanlarn ktlklerini yanlarna brakmam, cezalandrdm zaman ok
370[8]
371[9]
Tirmiz: Zhd: 60
Tirmiz: Kyame: 15
197
iddetli ekilde cezalandrrm. Benim onlara dnyada mhlet vermem ve azablarn geciktirmem kendilerini aldatmasn. Onlarn bundan dolay cr'etkrlk
ederek hakszlk etmeleri yanlarna kalmayacaktr.
Yce Allah'n: "Kendi zatma yemin ederim" sz "Kendi birliime yemin
ederim ki, bu yemine Benden bakas layk deildir" anlamndadr. Bunun gibi,
insanlar katnda deerli, mukaddes dahi olsa bir kimsenin, Allah'tan bakasnn
adna yemin etmesi doru deildir. Nitekim Resulullah Aleyhisselm yle
buyuruyor: "Ey insanlar! Babalarnzn adna yemin etmeyiniz. Kim yemin
edecekse Allah adna yemin etsin veya yemin etmekten kansn."
ikinci rivayette bildirildiine gre; Hakk Teala, sz edilen insanlar, yaptklar
fenalklarndan dolay, ilerinden yufka yreklilerini hayret iinde brakacak bir
fitneye duar edeceini bildiriyor. Yani fitnenin iddetinden ve arpclndan
dolay ince kalpliler hayrete dacektir. ledikleri fenalklardan dolay Allah
Tea-la'nn kendilerini delalette brakaca, yaptklarnn- meyvelerini de bu
ekilde toplayacaklar bildiriliyor. Eer Allah iin ihlas sahibi olsalard Cenab
Hakk onlar doru yola iletirdi. En doru olan bilen Allah'tr.
Yce Allah'n "Ben Kendisinden Saknjlmaya Layk Olanm" Sz le lgili
Hadis
294. Bu hadisi bnu Mace Snen'inde "Kyamet Gnnde Allah'n Rahmetinden
Dilenen" babkh babda rivayet etmitir:
Enesu'bnu Malik Rahmetullahi Aleyh'den rivayet edildiine gre Resulullah
Aleyhisselm:
"O kendisinden sakmlmaya layk olandr ve O, mafiret sahibidir" ayetini
okuduktan sonra yle buyurdu: "Allah Azze ve Celle buyurdu ki, Ben
kendisinden sakmlmaya layk olanm. Benim yanmda baka birisi ilah
edinilemez. Kim Benim yanma bakasn ilah edinmekten saknrsa, Ben onu
mafiret ediciyim.372[10]
294. Hadisin erhi
Hadiste bildirildiine gre Resulullah Aleyhisselm nce: "O, kendisinden
sakmlmaya layk olandr ve O, mafiret sahibidir" mealindeki ayet-i kerimeyi
okuyor. Yani Allah Teala, iddetli azab sahibi, Cebbar ve Kahhr'dr.
Dilediini yapmaya kadirdir. Bunun iin, kendisinden sakmlmaya, korkulmaya
en layk olan O'dur.
Allah'n azabndan ve gazabndan saknmak ise, kendisini O'nun azabndan ve
gazabndan koruyacak bir koruyucu edinmekle olur. Bu koruyucu ise tevhid
inanc, Allah'a ihlasla ibadet etmek, yalnz O'na gnl balamaktr. Buradaki
hadisi erifte bildirildii zere Cenab Hakk, "Ben kendisinden sakmlmaya
372[10]
ibnu Mace: Zhd: 35

198
layk 'olanm, Benim yanmda bir ilah edinilemez" diye buyuruyor. Allah'n
azabndan saknlmas, ancak, Cenab Allah'n birliine inanlmas ve bu inancn
tasdiki ile olur. Allah kendisine ortak koulmasn balamaz, bunun dndaki
gnahlar diledii anda balayabilir.
Bunun iin Yce Allah: "Kim Benim yanmda bakasn ilah edinmekten
saknrsa Ben onu mafiret ediciyim" diye buyuruyor. Yani: Kim Benim
yanmda bakasn ilah edinmemek suretiyle, kendini azabdan koruyacak bir
koruyucu edinirse, Benim balamam hak etmi olur. Ben onu balaycym.
nk Ben, iyilik ve kerem sahibiyim, kitabmda da: "yiliin karl yalnz
iyilik deil midir?" diye bildirdim.
Allah gnah ileyenlerin gnahlarm balaycdr. Balaychk Allah'n
sfatlanndandr. nk balama iyilik ve rahmetin en stndr. O'nun
rahmeti gazabn gemitir.
O'ndan bizim de gnahlarmz balamasn, ayplarmz rtmesini,
ktlklerimizi kapatmasn diliyoruz. Ayn zamanda, Peygamberler, sddklar,
ehidler, salihler ve Allah'n kendilerine nimet verdikleri ile beraber olabilmemiz
iin bize, mrmz iman ile tamamlamay nasib etmesini diliyoruz. lemlerin
Rabb'i olan Allah'a hamdolsun, efendimiz Muhammed'e ve Onun line,
Ashabna salt ve selam olsun.
"Kyamet Gnnde Hesab Grlen lk Adam" Hadisi
295. Bu hadisi mam Mslim Sahihinde, Kitabul-Cihad'n "Kim Gsteri ve
Duyurmak in Cihad Ederse Cehennemi Hak Eder" balkl babnda rivayet
etmitir:
Yahya ibnu Habib el-Harisi'nin Halid ihnu'l-Haris'ten, onun bnu Cureyc'den,
onun Yunus ibnu Yusuf tan, onun da Sleyman ibnu Yesar'dan rivayetine gre
Ebu Hureyre Radyallah Anh'n etrafndaki cemaat (onu dinledikten sonra)
dald. am (Suriye) ahalisinden bir kii ne geprek: Ey eyh, Resulullah
Aleyhis-silm'dan duyduun bir hadisi bana bildir, dedi. Ebu Hureyre
Radyallah Anh yle syledi: Evet, Resulullah Aleyhisselm'm yle
sylediini duydum:
"Kyamet gn hakknda hkm verilecek ilk kii, ehid edilerek lm olan bir
adamdr. Getirilir, kendisine nimetler anlatlr, o da bu nimetleri bilmi olur.
Hakk Teala: Sen bu nimetler iin ne yaptn? diye buyurur. Adam: Senin yolunda
ehid oluncaya kadar savatm, der. Cenab Hakk: Hayr, yalan sylyorsun, sen
hakknda "bu adam ok cesaretlidir" densin diye savatn, hakknda da, byle
sylenildi, diye buyurur. Sonra emir verir, adam yz stne srndrlerek
cehenneme atlr. Yine ilim renmi ve retmi, Kur'an okumu bir adam, ilk
hesaba ekilenlerdendir. O adam da getirilir,' Hakk Teala ona nimetlerini tantr,
adam da bunlar tanr. Yce Allah: Bunlar iin ne yaptn? diye sorar. Adam: ilim
rendim ve rettim, senin rzan iin Kur'an okudum, diye cevap verir. Hakk
199
Teala: Yalan sylyorsun, sen ilmi, sana lim desinler diye rendin, Kur'an' da
hakknda "u adam ok Kur'an okur" desinler diye okudun, hakknda da bunlar
sylendi, diye buyurur. Sonra emir verilir, yz stne srndrlerek
cehenneme atlr. Yine dnyadayken kendisine Allah Teala'nn geni rzk
verdii, her eit maldan ihsan ettii bir adam getirilir. Allah Teala ona
nimetlerini tantr, o da tanr. Hakk Teala: Bunlar iin ne amel iledin? diye
sorar. Adam: Senin infakta bulunulmasn sevdiin yollardan hibirim
brakmakszn hepsi zere infakta bulundum, der. Hakk Teala: Yalan
sylyorsun, sen ancak hakknda "bu adam cmerttir" denmesi iin infakta
bulundun, hakknda da byle denildi, diye buyurur. Sonra emir verilir, adam
yz stne srndrlr ve sonra cehenneme atlr.373[11]
Mslim, bu hadisin Sleyman ibnu Yesar'dan bir baka rivayetini de vermitir.
Ancak bu ikinci rivayette, Ebu Hureyre Radyallah Anh'n 'etrafndaki cemaat
dald1 yerine, ald, ekildi manasna gelen bir kelime kullanlmaktadr.
Ayrca birinci rivayette geen "natilu ehli'-.am" ibaresinin yerine "natilu'am" deniliyor. Dier ksmlar ise ayndr.
296. Ne, bu hadisi Snen'inde "Bu Adamlar Cesaretlidir Denmesi in
Savaann Durumu" balkl babda, Sleyman ibnu Yesar tarikiyle Ebu Hureyre
Radyallah Anh'den Mslim'de geen metne yakn bir metinle rivayet ediliyor.
Ancak onun rivayetinde, Mslim'de geen 'natilu ehli'-am' ifadesinin yerine
'kailun min ehli'-am diyor ki, bu da yaklak ayn manay vermektedir. Ayrca
Nes'nin rivayetinde hadis,
"Kyamet gnnde insanlar arasndan ilk hesaba ekilecek olanlar kiidirler:
Birincisi ehid olmu olan bir adam..." diye balyor ve devam ediyor. 374[12]
mam Nevev Rahmetullahi Aleyh diyor ki: am ahalisinden biri ne geerek
sordu, denirken kastedilen kii Natilu'bnu Kays el-Huzama'-Sami'dir. Filistin
ahalisindendir. Kendisi tabiin'dendir, babas ise sahabe'dir. Natil kavminin ileri
gelenlerinden biridir.
297. Tirmiz de Sahih'inde, "Gsteri ve Duyurma" babnda bu hadisi rivayet
ediyor:
Ebu Hureyre Radyallah Anh'n rivayet ettiine gre Resulul-lah Aleyhisselm
yle buyurmutur:
"Kyamet gn olunca Allah Tebareke ve Teala, kullar arasnda hkm vermek
zere, (adalet sfat ile) nzul eder. Her mmet diz km vaziyettedir. lk
hesaba arlan kimseler, Kur'an' toplam (hfzetmi) bir adam, Allah yolunda
ldrlm bir adam ve ok mal sahibi olmu bir adamdr. Allah ok Kur1 an
okuyana: 'Ben Peygamberime indirmi olduum kitab sana retmedim mi?'
373[11]
Mslim: mare: 152
374[12]
Nes: Cihad: 22
200
diye sorar. Adam: 'Evet, ey Rabbim' der. Allah Teala:'Peki rendiinle ne

yaptn?' diye sorar. Adam: 'Ey Rabbim, gecenin ve gndzn etrafnda,
rendiim Kur'an'la namaz klardm' der. Hakk Teala: "Yalan soyledin"der.
Melekler de "yalan syledin" derler. Allah Teala: Sen, hakknda "u adam ok
Kur'an okur" denmesini arzuladn, yle de denildi, diye buyurur. Arkasndan
kendisine bol mal verilmi olan getirilir. Allah Teala ona: Ben, senin rzkn
kimseye ihtiya duymayacan kadar geni tutmadm m? diye buyurur. Adam:
Evet, Ey Rabbim, der. Hakk Teala: Peki, sana verdiimle ne iyilik yaptn? diye
sorar: Adam: Akrabalarla ilikide bulunur, sadaka verirdim, der. Allah Teala:
'Yalan syledin1 der. Melekler de adama: 'yalan syledin" derler. Allah Teala:
Bilakis sen, hakknda "bu adam cmerttir" denmesini arzuladn, yle de denildi,
diye buyurur. Sonra Allah yolunda ldrlen getirilir. Cenab Allah ona: 'Ne iin
ldrldn?' diye sorar. Adam: 'Senin yolunda cihad ile emrolundum, bunun
iin arptm ve ldrldm' der. Allah Teala: 'Sen hakkda "bu adam
cesurdur" denmesini istedin, yle de denildi' diye buyurur.
Ebu Hureyre Radyallah Anh der ki; Sonra Reulullah Aleyhis-selm benim
dizlerime vurarak: Ey Ebu Hureyre, bu adam kyamet gnnde, Allah'n
yaratklar iinde kendileriyle cehennemin kzdnlaca ilk kimselerdir, diye
buyurdu.375[13]
Tirmiz Rahmetullahi Aleyh bu hadisin hasen, garib olduunu belirtiyor.
Hadiste, gsteri ve duyurmak iin sava eden kiinin durumu-bildiriliyor.
Hayatu'l-Kulub adndaki kitapta yle deniliyor: "Biliniz ki, riyann esas,
ibadetlerle ve gzel ilerle, insanlarn kalplerinde bir derece kazanma isteidir.
Bu ise kalbe ait fenalklardandr. badetlerde bu dnce olursa bir bakma Allah
ile alay edilmi olur."
Riyann, yani gsteriin zdd ihlastr. Bu ise, yaptklar ile yalnz Alah'n
rzasn gzetmektir.
el-Hamev'nin erhu'l-Ebh adl kitabnda yle deniliyor: "h-las seninle
Rabb'in arasnda bir srdr. Herhangi bir melek ondan haberdar olamaz ki,
yazsn. eytan da onu bilemez ki, yok etsin. Nefsin hevas da ayn ekilde ondan
habersiz olduu iin meyledemez."
Baz bykler dediler ki: hlas sahibi insan, yapt ilerden dolay insanlarn
kendisini vmesini arzulamayan kimsedir.
Nevev Rahmetullahi Aleyh de yle diyor: Hadiste gsteriin (riyann) iddetle
haram edildiine dair delil vardr. Cezann iddeti de kyamet gnnde
grlecektir. "Hadiste ayn zamanda, amellerde ihlash olmaya tevik de vardr.
Nitekim Yce Allah: "Oysa onlar, dini yalnz Allah'a has klarak, O'na ihlas ile
375[13]
Tirmiz: Zhd: 48
201
ibadet etmekten bakasyla emrolunmamlard." diye buyuruyor. Bu hadisten

anlaldna gre, cihadn faziletiyle ilgili haberde bildirilen genel vaadler,
yaptnda ihlas ile Allah'n rzasn gzetenler iindir. Ve yine ilim sahipleri ve
muhtelif iyilik yollarna harcama yapanlar hakkndaki vglerin hepsi, yaptn
ihlas ile ve srf Allah rzas iin yapanlar iindir.
mam Gazali Ihya'da yle diyor:
"Bil ki riya haramdr, gsteri iin i yapan da, Allah'n ga-dabna layktr.
Bunun byle olduunu eitli ayetler, hadisler ve byklerin szleri
gstermektedir. Ayetlerden delil, Yce Allah'n u szdr: "Vay o namaz
klanlarn haline ki, onlar kldklar namazdan habersizdirler. Onlar gsteri iin
ibadet yaparlar. En ufak bir yardm esirgerler".
- Hadislerden delil ise udur: Resuhllah Aleyhisselm, kendisine bir adam : Ey
Allah'n Resul, kurtulu nedir? diye sorduu zaman yle cevap verdi: Kulun,
insanlar isteyerek Allah'a itaat etmemesinde (yani Allah iin yapt ibadet ve
iyiliklerde insanlarn tevecchn istememesinde) dir.
Byklerin szlerine gelince: Rivayet edilir ki, Hazreti mer Radyallah Anh,
boynunu een, yani kendini huu sahibi gstermek iin boynu eik halde duran
bir adam grd ve yle syledi: Ey boyun sahibi, boynunu dik tut. Huu
boyunlarda deil kalplerde olur.
Ali Radyallah Anh'da yle syledi: Gsteriinin alameti vardr: Yalnz
olduu zaman tembellik eder, insanlarn arar, da iken canllk kazanr.
vld zaman amelini artrr. Zemmedil-dii, ktlendii zaman ise amelini
azaltr.
Hikmet erbabndan bazlar yle demilerdir: Riya, kiinin, insanlarn hakknda
gsterii demelerinden korkarak ameli terket-mesidir. insanlar iin amel etmek
(yani Allah iin yaplmas gereken amelleri, insanlarn tevecchn kazanmak
iin yapmak) ise irktir.
Yce Allah'n Kyamet Gnnde "Ktl Grdnde Ona Kar
kman Alkoyan Ne Oldu'
Diye Buyurarak Kulu Sorguya ekmesiyle lgili Hadis
298. Bu hadisi bnu Mace, "Ey man Edenler, Siz Kendi Nefislerinizden
Sorumlusunuz11 mealindeki ayet-i kerime ile ilgili babda rivayet ediyor:
Ebu Sad el-Hudr Radyallah Anh'den rivayet edildiine gre, Resulullah
Aleyhisselm' yle sylerken iittim demitir:
"Allah Teala kyamet gnnde, kulu sorguya ekerek, "ktl grdnde
ona kar kmana engel tekil edecek ne oldu?" diye buyurur. Allah Teala, kula
delilini ilham edince de kul: 'Ey Rabbim seni arzuladm ve insanlardan
uzaklatm, yani insanlardan korktum1 der.376[14]
376[14]
ibnu Mace: Fiten: 21

202
299. Yine Ebu Sad Radyalal Anh'den rivayet edildiine gre demitir ki,
ResululLah Aleyhisselm yle syledi:
"Biriniz nefsini kk drmesin, Oradakiler: Ey Allah'n Resul, birimiz
nefsini nasl kk drr? diye sordular. Resulul-lah Aleyhisselm buyurdu
ki: Yce Allah'n, hakknda bir ey sylenilecek bir emri ile kendini kar
karya grr, sonra bir ey sylemez. Allah Azze ve Celle kyamet gnnde: u
hususta yle yle konumaktan seni alkoyan ne oldu? diye sorar. O kimse:
nsanlardan korkmam mani oldu, der. Allah Teala: 'Benden korkman daha
yerinde olurdu' buyurur.377[15]
Bu hadisi de, bnu Mace rivayet etmitir.
"Allah Kyamet Gnnde Yaratklar Topladnda Muhammed mmetine
Secde Etmesi in zin
Verir"Hadisi
300. Ebu Brde babasndan Resulullah Aleyhisselm'n yle buyurduunu
rivayet etmitir:
"Allah Teala kyamet gnnde btn yaratklar topladnda Muhammed
mmetine secde etmesi iin izin verir. Onlar Allah iin uzun sre secde ederler.
Kendilerine sonra; balarnz kaldrn, srenizi cehennemden azad olmanz iin
fidye kldk, denilir. 378[16]
Bu hadislerden anlaldna gre, insanlardan korkmas dolaysyla iyilikle emr
ve ktlkten men vazifesini terkeden kii azarlanacaktr. Allah Teala
kendisinden korkulmaya en layk olandr.nk O'nun azab iddetlidir. Bunun
iin kulun insanlar dan korkmas sebebiyle iyilikle emir ve ktlkten men
vazifesini
terketmesi doru olmaz. Bilakis, Allah'tan korkarak iyilikle emretmesi,
ktlkten alkoymas gerekir. Byle yapmalyz ki, zalimler iin vaadedilen
azab bize gelmesin. Yce Allah ayet-i kerimesinde: "Aranzdan yalnz zalimlere
erimekle kalmayacak olan fitneden saknnz" diye buyuruyor. Bir baka ayet-i
kerimede: "Ey inananlar siz kendi nefsinize bakn. Doru yolda iseniz saptan
kimse size zarar veremez" diye buyuruluyor. Ancak iyilik tavsiye etme ve
ktlekten alkoyma grevini yerine getirirsek ite o zaman, saptanm sapkl
bize zarar vermez. En dorusunu Allah bilir.
377[15]
378[16]
bnu Mace: Fiten: 20

ibnu Mace: Zhd: 34
203
Kim Allah'a Kavumay Arzularsa Allah Da Ona Kavumay Arzular

lm. Meleinin Musa Aleyhsselam*A Gnderilmesi
301. Bu hadisi Buhar Kitabu't-Tevhid'de, Ebu Hureyre Radyallah Anh'den,
lafz Cenab' Allah'a nisbet edilir ekilde rivayet etmitir. Byle obuas hadisin
kuds olduuna delil tekil etmektedir. Rivayette sened zikredildikten sonra
yle deniliyor:
Ebu Hureyre Radyallah Anh'den rivayet edildiine gre Resu-lullah
Aleyhisselm yle buyurdu:
"Allah Azze ve Celle buyurdu ki, kulum Bana kavumay arzu-larsa Ben ele ona
kavumay arzularm. O, Bana kavumaktan holanmazsa Ben de ona
kavumaktan holanmam.379[17]
302. Bu hadisi Buhar, Kastalian'ye gre C.9, sJ95'te, Kita-bu'r-Rikak'n "Kim
Allah'a Kavumaktan Holanrsa Allah da Ona Kavumaktan Holanr" balkl
babnda da rivayet ediyor:
Haccac, Hemmam'dan, o Katade'den, o Enes'den, o da Ubade' ibnu's-Samit
Radyallah Anh'dcn Resulullah Aleyhisselm'n yle buyurduunu rivayet
ediyor:
"Kim Allah'a kavumaktan holanrsa Allah da ona kavumaktan holanr. Kim
de Allah'a kavumay ho grmezse, Allah da ona kavumay ho grmez. Aie
Radyallah Anha veya Resulullah Aleyhisselm'n zevcelerinden birisi: 'Biz
hibirimiz, lmden holanmayz' dedi. Resulullah Aleyhisselm: Kastedilen bu
deildir, ancak M'mine lm geldiinde Allah'n rizas ve ihsan ile mjdelenir,
o anda onun iin nndeki lmden daha sevimli bir ey yoktur. Bunun iin
Allah'a kavumay arzular, Allah da ona kavumay arzular, Ancak kafire lm
geldiinde, Allah'n azab ve cezas kendisine haber verilir. Bu durumda onun
iin nndeki lmden daha sevimsiz bir ey yoktur. Dolaysyla Allah'a
kavumaktan holanmaz, Allah da ona kavumaktan holanmaz.380[18]
Sonra Buhar diyor ki, bu hadisi Ebu Davud ve Amr yani bnu Merzuk,
u'be'den daha muhtasar olarak rivayet etmilerdir. Sad de rivayetinde: Katade,
Sa'd'dan, o Aie Radyallah Anha'dan, o da Resulullah Aleyhisselmdan rivayet
ediyor.
303. Buhar, daha sonra bu hadisi, Ebu Musa el-E'ar Radyallah Anh'e ulaan
senediyle rivayet ediyor:
Resulullah Aleyhisselm'n yle buyurduu rivayet edilmitir.
"Kim Allah'a kavumaktan .holanrsa, Allah da ona kavumaktan holanr, kim
de Allah'a kavumaktan holanmazsa Allah da ona kavumaktan
379[17]
380[18]
Buhar: Tevhid: 35
Buhar:Rikak:41
204
holanmaz.381[19]
Bu iki rivayette, hadiste geen ifade Allah Teala'ya nisbet edilmiyor. Bundan
da anlalan, hadisin kuds olmaddr.
Mslim de sahih'inde, Kitabu'd-Daavat'm "Kim Allah'a Kavumaktan Holanrsa
Allah da Ona Kavumaktan Holanr" balkl babnda bu hadisin birka deiik
rivayetini veriyor:
304. Ebu Musal-E'ar Radyallah Anh'e ulaan senedle, hadisin yukarda geen
ve Buhar'nin Ebu Musa'l-E'ar'den rivayet ettii muhtasar eklini veriyor.
Mslim de, Ebu Hu-reyre Radyallah Anh'den de bu ekilde muhtasar olarak
hadisi rivayet etmitir. Hadisin Hazreti Aie Radyallah Anha'dan da ayr
rivayetini veriyor. Orta olan yledir:
ureyh ibnu Hn'nin Aie Radyallah Anha'dan rivayetine gre Resulullah
"Kim Allah'a kavumaktan holanrsa, Allah da ona kavumaktan holanr. Kim
de Allah'a kavumay ho grmezse, Allah da ona kavumay ho grmez. lm
ise, Allah'a kavumadan ncedir382[20]
305. Mslim'in birinci rivayetinde, Sa'd ibnu Hiam'dan naklen yle deniliyor:
Aie Radyallah Anha'dan rivayet edildiine gre Resulullah Aleyhisselm
yle buyurdu:
"Kim Allah'a kavumay arzularsa, Allah'da ona kavumay arzular. Kim Allah'a
kavumaktan holanmazsa Allah da ona kavumaktan holanmaz. Aie
Radyallah Anha der ki: Ben: Ey Allah'n Resul, bununla kastedilen lmden
holanmamak mdr? Hibirimiz lmden holanmayz, dedim. Resulullah Aleyhisselm bunun zerine yle buyurdu: Durum byle deildir. Ancak M'min,
Allah'n rahmetiyle, rzasyla ve cennetiyle mjdelenince Allah'a kavumay
arzular. Allah da ona kavumay arzular. Kafir ise, Allah'n azabyla ve
gadabyla mjdelenince, Allah'a kavumaktan holanmaz, Allah da ona
kavumaktan holanmaz.383[21]
306. Mslim'in nc rivayetinde de, ureyh'in Ebu Hu-reyre Radyallah
Anh'den rivayetiyle yle deniliyor:
Resulullah Aleyhisselm buyurdu ki
"Kim Allah'a kavumay arzularsa Allah da ona kavumay arzular. Kim de
Allah'a kavumaktan holanmazsa Allah da ona kavumaktan holanmaz."306
Ravi ureyh der ki; "Ben bunu duyunca Aie Radyallah Anha'ya gittim ve: Ey
M'minlerin annesi, Ebu Hureyre Radyallah Anh'm Resulullah
Aleyhisselm'dan bir hadis rivayet ettiini duydum, eer byleyse hepimiz
381[19]
Buhari: Rikak: 41
Mslim: Zikr ve Dua: 16 (Sahih-i Mslim'de Kitabu'd-Daavat balkl bir blm yoktur)
383[21]
Mslim: Zikr:15
382[20]
205
mahvolduk, dedim. Aie Radyallah Anha: Mahvolan Resulullah

Aleyhisselm'm sznden mahvolan kimsedir, diyerek, nedir mesele? diye
sordu. Dedim ki: Ebu Hureyre, Resulullah Aleyhisselm'm yle sylediini
sylyor: Kim Allah'a kavumay arzularsa Allah da ona kavumay arzular, kim
de Allah'a kavumaktan holanmazsa Allah da ona kavumaktan holanmaz!
Oysa bizden hi kimse lmden holanmaz. Bunun zerine Aie Radyallah
Anha yle syledi: Resulullah Aleyhisselm bu sz syledi. Fakat senin
anladn gibi deildir. u var ki, gzler ald, gs arpmaya balad,
derinin tyleri dikildii, parmaklar ekildii zaman, ite bu zaman kim Allah'a
kavumay arzularsa, Allah da ona kavumay arzular. Kim de Allah'a
kavumaktan holanmazsa Allah da ona kavumaktan holanmaz"
Kastallan Rahmetullahi Aleyh diyor ki: Bu babda geen hadisi, Mslim
Kitabu'd-Daavat'ta, Tirmiz Kitabu'z-Zhd ve Kitabu'l-Ceniz'de, Nes de yine
Kutabu'l-Ceniz'de rivayet ediyor.______
306- Mslim: Zikr: 17; Tirmizt: Ceniz: 67; Zhd:6; Nes: Ceniz:lO; Ibnu
Mace: Zhd:35
307. Bu hadisi mam Malik de aadaki metinle, Muvat-ta'da rivayet
etmektedir:
Aleyhisselm buyurdu ki:
"Allah Tebareke ve Teala yle buyurdu; kulum Bana kavumay arzularsa, Ben
de ona kavumay arzularm. Kulum Bana kavumaktan holanmazsa Beri de
ona kavumaktan holanmam." 307
Kitabu'l-Ceniz'den.
Hadiste, "Kim Allah'a kavumay arzularsa, Alah da ona kavumay arzular"
diye buyuruluyor.
el-Hattab diyor ki: Kulun Allah'a kavumay arzulamas, ahire-ti dnyaya tercih
etmesi, dnyada uzun sre kalmay arzu etmemesi ve ahiret yolculuu iin
hazrlanmasdr.
Kavuma eitli ekillerde olur; yani hadiste geen kavuma (lika) kelimesinin
eitli anlamlar vardr:
Grmek bu manadadr. Ayrca lika, (kavuma) kelimesi ahirette
307- Muvatta: Ceniz: 50
yeniden dirilme anlamna gelir. "Allah'a kavumay inkar edenler, hsrana
uramlardr" mealindeki ayet-i kerimede kavuma kelimesi yeniden dirili
anlamndadr. Kavuma kelimesi bu anlamdadr.
bnu'1-Esir diyor ki: Kavuma ile kastedilen ahiret evine ynelme ve Allah
katnda olan arzulamadr. Yoksa bununla kastedilen lm deildir. nk hi
kimse lmden holanmaz. Kim dnyay brakr ve ondan holanmazsa Allah'a
kavumay arzular. Kim de, dnyay tercih eder ve ona balanrsa, Allah'a
kavumaktan holanmaz.
Allah Teala'nm kuluna kavumay arzulamas ise, onun iin hayr dilemesi ve
206
ona nimet vermesidir.

el-Kevakib adl kitapta yle deniliyor:
Eer, 'art cezann sebebi deildir, bilakis i tam tersidir' dersen, derim ki:
Bunun benzeri haberler te'vil edilir. Yani kim Allah'a kavumay arzularsa,
Allah ona, kendine kavumay arzuladn bildirir. Holanmama durumu da
bunun gibidir.
Hazreti Aie Radyallah Anha veya Resulullah Aleyhis-selm'm zevcelerinden
(Radyallah Anhunne) biri (Sad ibnu Hiam kendi rivayetinde bu sz Hazreti
Alie Radyallah Anha'nm sylediini bildirmi ve tereddt etmemitir):
Resulullah Aleyhisselm'a: Biz, hibirimiz lmden holanmayz, diye syledi.
Bu szn zahirinden anlaldna gre, Alah'a kavuma ile kastedilen lmdr.
Ancak hakikatte byle deildir. nk Allah'a kavuma hdisesi lmden
farkldr. Bir baka rivayette yer-alan: "lm Allah'a kavumadan ncedir" sz
buna delalet edi^ yor. Ancak lm Allah'a kavumaya bir vesile olduu iin,
Allah'a kavuma hdisesi de lmle ifade edilmitir. nk lm olmadan bu
neticeye ulalamaz.
Hassan ibnul-Esved diyor ki: lm, sevgiliyi sevgiliye kavuturan bir kprdr.
Resulullah Aleyhisselm Hazreti Aie Radyallah Anhamn yukarda geen
szne cevabnda yle buyurdu: yle deil, ama M'mine lm geldiinde
Allah'n rzas ve ihsan ile mjdelenir.
O anda onun iin nndekinden (yani lmden) daha sevimli bir ey yoktur. Bu
zaman Allah'a kavumay sever, Allah da ona kavumay sever.
Abdurrahman ibnu Ebi Leyla'nn rivayetinde ise yledir: "lm geldiinde,
insan eer Allah'a yaklatrlanlardan (mukar-reblerden) ise, ona rahatlk, gzel
rzk ve nimet cenneti vardr. (Kendisine bunun mjdesi verilince), Allah'a
kavumay sever. Allah ise ona kavumay daha ok sever". Bu hadisi Ahmed
ibnu Hanbel, kuvvetli senedle rivayet etmitir. Hadisi rivayet eden sa-habinin
bilinmemesi, kuvvetine bir zarar dokundurmaz, (ibnu Ebi Leyla'nn rivayetinde,
hadisi rivayet eden sahabinin ismi gememekte ve "Filan olu Filan Resulullah
Aleyhis selm'dan yle duyduunu rivayet etti" denilmektedir.)
Hadis yle devem ediyor: "Kafire ise lm geldiinde, Allah'n azab ve cezas
ile mjdelenir. O anda onun iin nndekinden (lmden) daha sevimsiz bir ey
.yoktur, O Alah'a kavumaktan holanmaz Allah'ta ona kavumaktan
holanmaz".
Abd ibnu Humeydin Hazreti Aie Radyallah Anha'dan merfu olarak rivayet
ettii hadis-i erifte ise yle deniliyor: "Allah Teala bir kulu iin hayr
dilediinde, ona lmnden bir yl nce bir yardmc melek gnderir. Bu melek
onun yanllklarn dzeltmesine ve iyiliklerde baarl olmasna yardm eder.
Ta ki: Tuttuu hayr yolu zere ld, denilir.lm gelip de, sevablarn
grdnde nefsi (lm) arzular. te bu an, Allah'a kavumay arzulad;
Allah'n da kendisine kavumay arzulad andr. Allah bir kulu iin er
dilediinde de, lmden bir yl nce bir eytan bana musallat eder. Bu onu
saptr, fitneye drr. Ta ki: Tuttuu er yolu zere ld, denilir. Kendisine
207
lm geldiinde, Allah'n kendisi iin hazrlam olduu azab grnce, nefsi

feryat etmeye balar. te bu an, onun Allah'a kavumay arzulamad, Allah'n
da ona kavumay arzulamad andr". (.Buraya kadar ki aklamalar Kastallan
erhi, Kitabu'r-Rikak, C.9,s.495'ten alnmtr.)
Nevev'nin sahih-i Mslim erhinde de yle deniliyor (Kastallan1 nin hamiine
gre, C.10,s.118):
Bu hadisin sonu ban aklamakta ve "Allah'a kavumay seven, Allah'a
kavumaktan holanmayan" eklinde mutlak manada gelen hadislerdeki
maksadn ne olduunu bidirmektedir.
Hadisten anlaldna gre esas olan holanmama hali, tevbe-nin ve pimanln
kabul olunmayaca, can kma anndaki holanmamadr. Bu anda her insan
sonrasnn ne olacandan, ve Allah'n kendisi iin ne hazrladndan haberdar
edilir. nndeki perde kalkar. Saadet ehli olanlar, Allah'n kendileri iin
hazrlam olduu nimetlere kavumak iin lm ve Allah'a kavumay
arzularlar. Allah da onlara kavumay arzular. Yani onlara oka iyilik ve
ihsanda bulunur.
ekavet ehli, yani ktlk zere lenler, varacaklar yerin fena olacam
bildiklerinden Allah'a kavumaktan holanmazlar. Alah da onlara kavumaktan
holanmaz. Yani onlar rahmet ve ihsanndan uzaklatrr. Onlar iin rahmet
dilemez. te Allah Teala'nm onlara kavumay arzulamamasmn anlam budur.
Bu hadisin anlam, Allah'n onlara kavumay arzulamamasmn, bizim
bildiimiz anlamda bir holanmama hali olduu, berikilere kavumay
arzulamas da bizim bildiimiz anlamda bir arzu oldu eklinde deildir. Bu
haller insanlarn sfatdr.
Not: Bu hadisin Buhar'nin Kitabu't-Tevhid'inde ve mam Ma-lik'in Muvatta'mda
yer alan rivayetlerinde, mana Allah Teala'ya nisbet edildiinden kuds olduu
ak olarak ifade edilmektedir. Dier rivayetlerinde ise byle bir nisbet
szkonusu olmadndan kuds hadis olduu aka ortaya konmamtr.
Dolaysyla bu rivayetler kuds hadis olarak ele alnamaz. Ancak biz, konunun
tam olarak anlalmas iin bu rivayetleri de vermeyi uygun grdk. (Kastallan
erhi, C.9,s.495r Kitabu'l-Rikak)
lm Meleinin Musa Aleyhisselm'a Gnderilmesihadisi
308. Bu hadisi Buhar, c.5 Kastalan'ye gre s.387'de, Kita-bu Bedu'l-Halk'n
"Musa Aleyhisselm'n Vefat" balkl babnda rivayet etmektedir:
Yahya ibnu Musa Abdurrezzak'tan, o Ma'mer'den, o bnu Tavustan, o da
babasndan ebu Hureyre Radyallah. Anh'n yle sylediini rivayet etmitir:
"lm Melei Musa Aleyhisselm'a gnderildi. Melek ona geldiinde, melei
geri itti. Melek Rabbine dnerek: Beni, lm istemeyen bir kula gnderdin,
dedi. Rabbi: Ona geri dn ve kendisine, elini bir kzn srtna koymasn syle,
elinin. kapatt blgedeki her kl iin onun mr bir yl uzatlacaktr, buyurdu.
Musa Aleyhisselm: Ey Rabbim, ondan sonras ne? diye sordu. Hakk Teala:
208
lm, dedi. Musa Aleyhisselm: yleyse imdi olsun, dedi. Sonra Musa
Aleyhisselm Allah Teala'dan kendisini mukaddes topraa yani Kuds'e bir ta
atmlk mesafe yaklatrmasn diledi. Ebu Hureyre Radyallah Anh der ki:
Burada Resulullah Aleyhisselm: Eer orada olsaydm size mezarm
gsterirdim. Yolun kenarnda krmz kum ynnn altndadr, diye
buyurdu.384[22]
Abdurrezzak Ma'mer'den, o da Hemmam'dan rivayetle der ki, Ebu Hureyre
Radyallah anh bize Rusulullah Aleyhisselm'dan bu hadisin bir benzerini
rivayet etti ve bu rivayetinde hadisi aka Resulullah Aleyhisselm'a nisbet etti.
Dier btn rivayetlerde ise, hadis merfu olarak "Ebu Hureyre yle syledi"
eklinde rivayet edilmi, sadece son ksmda "Resulullah Aleyhisselm buyurdu
ki: Eer orada olsaydm, size mezarn gsterirdim, Yolun kenarnda krmz
kum ynnn altndadr" deniliyor.
Bu hadisi Buhar ayrca, Kastallan'ye gre C.2,s.435'de Kita-bu'1-Ceniz'in
"Kutsal Toprakta -Beyt-i Makdis'de- Defnolunmak isteyen" balkl babnda
rivayet etmitir. O rivayette yle deniliyor: Mahmud, Abdurrezzak'dan,
Ma'mer'den, o Ibnu Tavus'tan (yani Abdullah), o da babasndan Jbu Hureyre
Radyallah Anh'm yle sylediini bildirmitir: lm melei Musa
Aleyhisselm'a gnderildi, Musa Aleyhisselm onu geri itti. Melek Rabbine
dnerek: Beni, lm istemeyen bir kula gnderdin, dedi. Allah Teala onu
tekrak gndererek buyurdu ki; Ona dn ve elini bir kzn srtna koymasn
syle. Elinin kapatt alandakiher bir
kl iin kendisinin mr bir yl uzatlacaktr. Musa Aley his selm: Ey Rabbim,
sonra ne olacak? dedi. Yce Allah: lm, diye buyurdu. Musa Aleyhisselm:
yleyse imdi olsun, dedi. Bunun zerine Hakk Teala'dan kedisini mukaddes
topraa (Beyt-i Makdis) bir ta atmlk mesafe yaklatrmasn istedi. Resulullah
Aleyhisselm buyurdu ki: Eer orada olsaydm, size kabrini gsterirdim. Yolun
kenarnda krmz kum ynnn altndadr."
309. Bu hadisi Mslim, Kastallan'nin Hamiine gre C.9,s.224'te,"Musa
Aleyhisselm'm Faziletlerinden Bazlar" balkl babda rivayet etmitir. Orada
yle dyon
Muhammed ibnu Raf ile Abd ibnu Humeyd, Abdurrezzak'tan o Ma'ner'den, o
bnu Tavus'tan, o da babasndan Ebu Hureyre Radyallahii Anh'n yle
sylediini rivayet etmilerdir:
lm melei Musa Aleyhisselm'a gnderildi. Melek ona varnca, geri itti ve
gzn kard. O da Rabbine dnerek: Beni lm istemeyen bir kula
gnderdin, dedi. Allah ona yeniden gz verdi ve: Ona yine git ve elini bir
kzn srtna koymasn syle, elinin kapatt alandaki her bir kl iin mr bir
384[22]
Buhar: Enbiya: 31 (Sahih-i Buhar, Kitabu'l-Bedu'l-Halk'da "Musa Aleyhis-selm'n

Vefat" balkl bir bab mevcut deildir. Bu bab, Kitabu'l-Enbiya'nn 31. babdr. Yukardaki
hadis de buradadr.
209
yl uzatlacaktr, diye buyurdu. Musa Aleyhisselm: Ey Rabbim, ondan sonra ne

olacak? diye sordu. Allah Teala: Sonra yine lm, diye buyurdu. Musa
Aleyhisselm: yleyse imdi olsun, dedi. Allah Teala'dan kendini kutsal
beldeye bir ta atmlk mesafe yaklatrmasn istedi. Burada Resulullah
Aleyhisselm buyurdu ki: Eer orada olsaydm, kabrini size gsterirdim, yolun
kenarnda krmz kum ynnn altndadr.385[23]
310. Mslim bu hadisin baka bir rivayetini de veriyor ve yle diyor.
Muhammed ibnu Rafi', Abdurrezzak'tan, o Ma'mer'den, o Hemmam ibnu
Mnebbih'ten rivayetle bunlar, Ebu Hureyre Radyallahii Anh'n bize Resulullah
Aleyhisselm'dan bildirdikleridir, diyerek baz hadisler zikretti. Bunlardan
birinde de yle syledi:
"lm melei Musa Aleyhisselm'a geldi, kendisine: Rabbinin davetine icabet
et, dedi. Musa Aleyhisselm lm meleinin gzne vurdu ve onun gzn
kard. Melek Allah Teala'ya dnerek: Sen beni lm istemeyen bir kula
gnderdin, o da benim gzm kard, dedi. Allah Teala ona yeniden gz
verdi ve: Kuluma git, yaamak m istiyorsun, diye sor ve de ki, eer yaamak istiyorsan elini bir kzn srtna koy, elinin altna ne kadar kl gelirse bunlarn
her biri karlnda bir sene yaayacaksn de, diye buyurdu. Musa
Aleyhisselm: Sonra ne olacak? dedi. Hakk Teala: sonra leceksin, buyurdu.
Musa Aleyhisselm bunun zerine: imdi hemen yakndan daha iyi, Ey Rabbim,
kutsal beldeye bir ta atmlk yaknlkta canm al, dedi. Resulullah
Aleyhisselm buyurdu ki: Vallahi, eer ben orada olsaydm yolun yanndaki
krmz kum ynnn altnda bulunan kabri size gsterirdim386[24]
Mslim sonra yle diyor: Ebu Ishak Muhammed ibnu Yahya'dan, o
Abdurrezzak'tan, o da Ma'mer'den bu hadisin bir benzerini daha rivayet etti.
Bu hadisi, Nes de, C.4,s.H8'de Ta'ziye babnda rivayet ediyor. Onun
rivayetinin metni de Mslim'in buradaki ikinci rivayetinin metnine yakndr.
"lm melei Musa Aleyhisselm'a gnderildi". Yani Allah Teala, lm
meleini bir insan eklinde Ona gnderdi. Musa Aley-hisselm'm bu zaman ya
120 idi. Melek bu ekilde kendisine gelince, Musa Aleyhisselm onu,
kendisinden izinsiz olarak evinin duvarna trmanm ve bir fenalk yapma
dncesinde olan bir insan zannetti. Byle zannedince de, insan suretine
girerken kendisine verilen gzne vurdu. Bu gz kendisinin asl sureti olan melek suretinden ayryd. O gzn kard.
Ahmed ibnu Hambel'in rivayetinde yle deniliyor: "lm melei insanlara
aktan gelirdi. Musa Aleyhisselm'a gelince, ona vurup gzn akard. Melek
385[23]
386[24]
Buhar: Cenaiiz : 68
Mslim: Fedail: 158
210
Rabb'ine dnd: "Ey Rabb'im beni lm istemeyen bir kula gnderdin" dedi."
Denildi ki: Burada gz karma hdisesi mecaz anlamdadr. Yani, Musa
Aleyhisselm onunla mnakaa etti, ona kar kt ve mnakaada ona stn
geldi. Araplar arasnda, biri mnakaada muhatabna stn gelir ve daha
kuvvetli deliller ortaya koyarsa "filanca filancann gzn kard" denilir. Bu
hadiste de "Allah gzn ona iade etti" denilmesi de bu manay
kuvvetlendirmektedir.
Hadiste de getii zere, melek daha sonra tekrar gnderiliyor, Musa
Aleyhisselm en sonunda lmn geleceini anlaynca o an lmeyi tercih ediyor
ve kendisinin, Beyt-i Makdis'e yakla tinim asn istiyor.
Musa Aleyhisselm o zaman sahrada idi, kendisinin Beyt-i Makdis'e
yaklatnlmasn istedi. Ancak bizzat Beyt-i Makdis'in iini istemedi. nk
kabrinin mehur olmasndan ve insanlarn o kabir dolaysyla fitnelere
dmelerinden korktu.
bnu Abbas Radyallah Anh dedi ki: Eer yahudiler Musa Aleyhisselam ile
Harun Aleyhisselm'm kabirlerinin yerlerini bilselerdi, onlar kendilerine
Allah'dan gayri iki ilah edinirlerdi.
Musa Aleyhissselm'm kabri olarak, Eriha'da, krmz kum ynnn yannda bir
yer mehur olmutur. Eriha ise, Filistin'de mukaddes topraklar zerindedir.
Mukaddes kabrinin zerinde deiik ekillerde, kubbe tarznda grntlerin
bulunduuna dair sylentiler vardr.
Kastallan diyor ki: Ancak eyhu'l-slam Burhanu'd-din ibnu ebi erif bana dedi
ki: Orada ho olmayan bir fiil ilendiinde bir karanlk ve alkant oluyor ve o i
braklmcaya kadar devam ediyor, sonra alyor.
Vehb ibnu Mnebbih'den rivayet edildiine gre, Musa Aleyhis-selm'
melekler defnettiler ve namazn da onlar kldlar. (Buraya kadarki aklamalar,
Kastallan erhi, C.5,s.387'den alnmtr).
Kastallan, Kitabu'l-Ceniz'in "Mukaddes Beldede Defnedilmeyi steyen"
balkl babnda yle diyor: Vehb'den rivayet ediliyor ki, Musa Aleyhisselm
baz ihtiyalar iin kt, giderken kabir kazan bir melekler topluluuna urad.
Ondan daha gzel bir ey grmemiti. "Bu kabri kimin iin kazyorsunuz?" diye
sordu, "senin iin olmasn ister misin?" dediler. "IstTm" dedi. Bunun zerine
melekler: "ine gir, uzan ve Rabb'ine ynel" dediler. Musa Aleyhisselm da
yle yapt, sonra olduka rahat bir nefes ald, Allah Teala da ruhunu ald. Sonra
melekler zerine toprak rttler.
Yine denilmitir ki: lm melei ona cennetten bir elma getirdi, Musa
Aleyhisselm o elmay koklad ve ruhu alnd.
Kastallan yine Kitabu'l-Ceniz'de yle diyor:
Yce Allah, Musa Aleyhisselm Onu imtihan etmek iin lm meleini bir
insan eklinde gnderdi. lm melei bu ekilde gence Musa Aleyhissselm
onu, kendine bir fenalk yapmak amacyla izinsiz olarak evinin duvarna
trmanm gerek bir insan sand. Yanna kadar knca ona vurdu ve girdii
insan sureti zerinde bulunan gzn kard. B,melek suretine bal deildi.
211
Musa Aleyhisselm'm onun lm melei olduunu bilmi olmas ve kendisini

szkonusu vurula savunmu olmas da muhtemeldir. Birinci anlam ise daha
kuvvetlidir. Melein ldrmek zere gelmi olmas ve kendini muhayyer
brakmamas durumu da bu manay kuvvetlendiriyor. nk Musa
Aleyhisselm'a, kendisinin istei sorulmadan ldrlmeyecei bildirilmiti.
Bunun iindir ki, melek ikinci geliinde isteini sorunca "imdi ldr" diye
syledi. (Kastallan erhinden alman aklama tamam oldu).
Biz diyoruz ki: Bu doru olursa, "Burada sz mecaz anlamdadr, gerekte bir
gz karma hdisesi yoktur, bununla kastedilen delillerle stn gelmesidir"
diyenlerin aklamas doru olmaktadr. nk Musa Aleyhisselm mnakaa
etmi ve : Beni muhayyer brakmadan canm nasl alrsn? demitir.
Peygamberlerin lmden nce muhayyer klndklar bilinince Musa Aleyhisselm in delili stn gelmitir.
Hadis'in, Nevev'nin Mslim erhindeki aklamas, (Kastal-lan'nin Hamiine
gre, c.9,s.224:
Musa Aleyhisselm'm Beyt-i Makdis'e yaklatrlmak istemesi, orann erefi ve
orada Peygamberler ve ilim adamlar gibi stn meziyetteki insanlarn
defnolunmu olmas dolaysyladr.
Baz ilim adamlar dediler ki: Musa Aleyhisselm Beyt-i Makdis'e
yaklatrlmay istemekle beraber, kabrinin mehur olmasndan ve insanlarn
onunla fitneye dmelerinden korktuu iin bizzat Beyt-i Makdis'in iini
istemedi.
Burada ayn zamanda, kymetli ve mbarek topraklara, salih kimselerin
kabirlerinin bulunduu mevkiye defnolunmay istemenin mstehab olduuna
iaret vardr. Doru olan Allah bilir.
el-Mafer diyor ki: Baz mlhidler bu hadisi ve ondaki tasavvuru inkr ettiler.
"Musa'nn lm meleinin gzn karmas nasl szkonusu olabilir?" dediler,
ilim adamlar bu soruya eitli
ekillerde cevap vermilerdir:
Birincisi: Musa Aleyhisselm'a Allah tarafndan bu ekilde vurmas iin izin
verilmi olmas imknsz deildir. Bu kendisine vurulan iin bir imtihan olabilir.
'Allah yaratklar hakknda dilediini yapar, onlar diledii ekilde imtihan eder.
kincisi: Bu vurma mecaz anlamdadr. Kastedilen ise, Musa Aleyhisselm'm
onunla mnakaa ettii ve delilleriyle ona galib geldiidir. Birisinin bir
konudaki delilleri muhatabnmkinden stn karsa "filan filann gzn
kard" denilir. Ayn ekilde bir eye noksanlk getirilince "unu a yaptm"
denilir.
Ancak bu durumda "Allah gzn iade etti" sznde bir zayflk olmaktadr.
nk eer bununla delilim iade etmesinin kastedildii sylenirse, byle bir ey
uzak bir ihtimal olur.
ncs: Musa Aleyhisselm'm, onun lm melei olduunu bilememi
olmas, kendi nefsine kasteden bir insan olduunu zannetmi ve bu yzden
nefsini savunmak istemi olmas mmkndr. Bu savunmada da gzn
212
karmak istememesine ramen, kazayla gzn karm olmas szkonusu

olabilir. "Onu geri itti" sz bu ihtimali kuvvetlendiriyor. Bu sonuncu aklama
Ebu Bekir Ibnu Huzeyme ve ilk dnem limlerinden daha bakalarnn da
cevabdr. el-Mazer ve kad Iyaz bu aklamay yerinde bulmaktadrlar. Hadiste,
Musa Aleyhisselm'm muhatabnn gzn karmak kastyla vurduuna dair bir
ifade yok. Eer "Musa Aleyhisselm, ikinci geliinde onun lm melei
olduunu itiraf etti" denirse, cevap u olur: ikinci geliinde, melek, lm melei
olduunu ortaya koyacak bir iaretle birlikte geldi. Musa Aleyhisselm da, bu
kez birincisinin aksine teslim oldu. ( Bu erh Nevev'nin erhinden alman
aklamalardr)
Har Ve Korkulu Halleri
"Siz Yalnayak, plak Ve Snnetsz Olarak Harolunacaksnz" Hadisi
31L Bu hadisi Buhar, Kastallan'ye gre C.5,s.342'de, Kita-bu Bedu'l-Halk'n;
Yce Allah'n "Allah brahim'i Kendisine Dost Edindi" sz ile ilgili babnda
rivayet ediyor:
Muhammed ibnu Kesir, Sufyan'dan, o el-Muire ibnu'n-Nu'man'dan, o Sad ibnu
Cubeyr'deh, o da bnu Abbas Radyal-lah Anhuma'dan rivayet ediyor ki;
Resululiah Aleyhisselm:
"Siz yalnayak, plak ve snnetsiz olarak harolunacaksnz" diye buyurdu.
Sonra: "Yaratmaya ilk baladmz gibi -katmzdan verilmi bir sz olarakonu (g) tekrar varedeceiz. Dorusu Biz dilediimizi yaparz," mealindeki
ayet-i kerimeyi okudu. Sonra yle buyurdu: "Kyamet gnnde ilk giydirilecek
olan brahim Aleyhisselm'dr. Ashabmdan baz kimseler sol tarafa alnrlar.
Ben: Ashabm, ashabm, diye nida ederim. "Bunlar, sen onlar terkettikten sonra
hep topuklar zere geri dnm halde yaadlar" denir. Ben de; salih kulun
dedii gibi: "Aralarnda bulunduum mddete onlar hakknda ahiddim, beni
aralarndan aldnda onlar zerine sen gzleyici oldun. Sen her eye ahidsin.
Onlara azab edersen, dorusu onlar senin kullarndr. Onlar balarsan, gl
olan, hakim olan phesiz ancak sensin" derim.387[25]
312. Bu hadisi Buhar, Kitabu'r-Rikak'm "Har Nasldr?' balkl babnda da u
ekilde rivyet ediyor;
bnu Abbas Radyallah Anhuma'nn yle syledii rivayet edilmitir:
Resulullah Aleyhisselm bize hitabetmeye durdu ve buyurdu ki:
"Siz yalnayak plak ve snnetsiz olarak harolunacaksnz... (hadisin devam
ayndr.) 388[26]
Buhar bu hadisi, Kitabu't-Tefsir ve Kitabul-Enbiya'da rivayet ediyor.
387[25]
Buhar: Enbiya: 8 (Yce Allah'n "Allah brahim'i Kendine Dost Edindi" mealindeki
ayet-i kerimesi ile ilgili bab, Kitabu Bedu'l-Halk'da deil, Kitabu'l Enbiya'dadr.)
388[26]
Buhar: Rikak: 45; Tefsir, Maide suresi: 14; Enbiya Suresi: 2
213
313. Bu hadisi Mslim de, Kastallan'nin Hamiine gre CJ,s.31Tde kyametin

zellii ile ilgili babda rivayet ediyor. Orada senedi verdikten sonra yle diyor:
bnu Abbas Radyallah Anhuma'nn yle dedii rivayet edilmitir: Resulullah
Aleyhisselm bize hitaben nasihatta bulunmaya balad ve buyurdu ki:
"Ey insanlar, siz Allah'n huzuruna yalnayak, plak ve snnetsiz olarak
karlacaksnz... hadis bu ekilde yukardaki gibi devam ediyor 389[27]
314. Tlrmiz bu hadisi, c.2, s,199'da Mslim'in rivayetindeki metne yakn bir
metinle rivayet ediyor ve basen, sahih olduunu sylyor 390[28]
"plak olarak hasrolunma" ile kastedilen, bazlarnn plak bazlarnn giyinik
olarak hasrolunmas olabilir. nk Ebu Davud'un Sad Radyallah Anh'den
rivayet ettii, bnu Hibban'm da sahih olduunu- bildirdii ve merfu olarak
rivayet ettii bir baka hadiste yle Duyuruluyor: "l, iinde ld
elbiseleriyle birlikte diriltilir"
Kastallan, "Kyamet gnnde ilk giydirilecek olan ibrahim Aleyhisselm'dr"
sznden sonra yle diyor: Yani insanlarn hepsinin plak olarak veya
bazlarnn plak bazlarnn giyinik hasrolunmalarndan yahut kabirlerinden
kalkarken iinde ldkleri elbiselerle kalkp ilk hasrn balamasyla birlikte
bunlar samalar sebebiyle, hepsinin plak olarak hasrolunmalarndan sonra ilk
giydirilecek, olan ibrahim Aleyhisselm'dr. Peygamber Aleyhisselm:
Cennetten getirilen bir hlle giydirilir. Sonra bir krs getirilir, arn sa yanna
konulur. Sonra ben getirilirim, cennetten getirilen ve insanolunun elde
etmesinin mmkn olamayaca bir hlle giydirilirim, diye buyurdu.
Yce Allah'n "yaratmaya ilk baladmz gibi onu tekrar var-edeceiz"
sznde, insanlarn yalnayak, plak ve snnetsiz haro-lunacaklarma delil
vardr. Yani insanlar analarndan doduklar hl zere harolunurlar. phesiz
her ocuk yalnayak, plak ve snnetsiz doar.
Sonra denildi ki: ibrahim Aleyhisselm'm ilk giydirilen kimse olmasndaki
hikmet, onun atee atlrken elbiselerinin karlm olmasndan ileri
gelmektedir. Yani byle bir uygulamaya maruz kalmas, onun, Allah'a ve tevhid
inancna armas sebebiyle idi.
ilim adamlar dediler ki: ibrahim Aleyhisselm'm burada ilk giydirilen kimse
olmas, onun Peygamberimiz Hazreti Muhammed Aleyhisselm'dan daha stn
ve yksek derecede olduunu gstermez, Peygamberimiz Aleyhisselm'a
kendinden ncekilere verilmeyen nice stnlkler tahsis edilmitir. Bu
stnlklerde kimse onunla ayn derecede deildir. Eer en byk efaat sahibi
389[27]
390[28]
Mslim: Cennet: 56
Tirmiz: Kiyame: 3; Tefsir, Abese Suresi: 2
214
olmasnn dnda bir ey verilmemi olsayd bile bu, Ona yeterdi.

"Ashabmdan baz kimseler sol tarafa alnrlar" yani cehennem tarafna alnrlar.
"Ben ashabm, ashabm" derim, yani "bunlar benim ashabmdr" derim. Bir
rivayette, ashab (ashabm) kelimesi saylarnn azlna iaret iin "useyhab"
eklinde tasgir sigas ile kullanlmtr. Kelimenin tekrar edilmesi, te'kid iindir.
Denildi ki, bunlarla kastedilen Resulullah Aleyhisselm'm vefatndan sonra,
dinden dnen ve Ebu Bekir Radyallah Anh'a kar sava aanlardr.
Bu sz dolaysyla Resulullah Aleyhisselm'm tannm ashab ta'n edilemez.
Ashab kelimesinin, muhacirin ve ensardan Resulullah Aleyhisselm ile birlikte
bulunmu, onun hizmetinde olmu kimseler iin kullanlmas yaygn olduu
gibi, Resulullah Aleyhisselm zamanna yetimi, hayatnda bir kez olsa dahi
onu grm kimseler iin kullanm da yaygndr. Hadiste geen "ashabm"
kelimesi bu ikinci manaya alnabilir.
Resulullah Aleyhisselm zamanna yetimi olanlardan imanlar tam kalplerine
yerlemeyen birok kimse Onun vefatndan sonra dinden dnerek Ebu Bekir
Radyallah Anh'a kar sava at. Bunlardan bir ksm yeniden islam'a
dnerek, bu dine yardmc oldu, bir kimi da irtidad zere, yani dinden dnm
halde ld. Byle bir sonutan Allah'a smzr.
Hadiste Resulullah Aleyhisselm'm "ben de salih kulun dedii gibi derim"
szyle kasdettii salih kul, Isa Aleyhisselm'dr. (Kastallan, C.5, s.342)
"Kullar Harolunur, Rabbleri: 'Ben Melikim' Diye Nida Eder" Hadisi
315. Bu hadisi Buhar, Kitabu't-Tevhid'de, Kastallan'ye gre CIO, s.249'da
rivayet ediyor. ;
Ebu Abdullah Mu hanime d ibnu smail el-Buhar, Yce Allah'n: "Allah'n
Katnda, Kendisine zin Verilenden Baka Kimse efaat Edemez. Sonunda
Gnllerindeki Korku Giderilince Birbirlerine: 'Ttabbiniz Ne Syledi?1 Diye
Sorarlar; "Hak Syledi" Derler. O Ycedir, Byktr" sz ile ilgili babda yle
diyor:
Cabir (yani bnu Abdullah el-Ensar) Radyallah Anhjbnu Uneys Radyallah
Anh'n Resulullah Aleyhisselm' yle sylerken duyduunu rivayet ediyor:
" Allah kullar hasreder, sonra ilerinde: "Ben Melik'im, Ben mutlak kudret
sahibiyim" diye yle bir sesle nida eder ki, yakn olan iittii gibi uzak olan da
iitir.391[29]
315. Hadisin erhi
Bu hadiste Yce Allah'n sesle nida edecei bildiriliyor. Bu sesle kastedilen
Allah'n zatna ait olmayan yaratlm (mahluk) bir ses olabilir. Yahut Allah
391[29]
Buhar: Tevhid: 3
215
Teala'nm bir sesleniciye emretmesi ve onun seslenmesi anlamnda da olabilir.

el-Buheyk diyor ki: Sz, konuann diliyle ifade ettii eydir. Bu sz ayn
zamanda kiinin zihninde bir yer edinmi yani orada teekkl etmitir. Nitekim
'Sakfa1 hadisinde Hazreti mer Radyallah Anh'm "Kendi nefsimde bir sz
hazrlamtm" diye buyurmas bu anlamdadr. Yani mer Radyallah Anh
zihninde teekkl eden eyin daha konuulmadan nceki halini sz olarak
isimlendirmitir.
Eer sz syleyen, mahre sahibi ise, yani sz belli bir ahenge gre telaffuz
edecek organlara sahipse, konutuu ey harfler ve mahreler halinde iitilir.
bnu Uneys'in rivayet ettii hadise gelince, hadis hafzlar, Ibnu Ukeyl'in
hfznda (ezber gcnde) ki zayfl dolaysyla onun rivayeti ile delil getirmek
hususunda ihtilafa dmlerdir. Onun dndakilerin rivayet ettii merfu ve
sahih hadisde "ses" ibaresi sabit deildir. Eer sabit olsayd bnu Mes'ud'un
rivayetine ulard.
Yani melekler, vahyi, oluumu esnasnda ses olarak duyarlar. Bu ses,
gkyznde, ses veya vahiy getiren melein sesi yahut meleklerin kanatlarnn
sesi olabilir.
Bu ihtimale gre, meselede kesin nass olmaz. Yahut ravi "nida eder" deyince
bunu aklamak iin "sesle" kelimesini kullanm olabilir.
el Feth'de deniyor ki: buna gre Allah Teala, meleklerinden veya
Peygamberlerinden herhangi birine szn duyurarak bildirmi deildir, ancak o
kelam onlara ilham etmitir.
Ses mahresiz de olabilir, tpk grmenin, nlarn grlen eyin zerine
vurmakszn gerekletii gibi ki, bunun olabilecei kesin olarak ortaya
kmtr. Bunu kabul ederiz, ancak szkonusu kyas ve yaratcnn sfatnn
yaratlanlarn sfatyla kyaslanmasn kabul edemeyiz.
Sonu olarak, eer buradaki sahih hadislerde "ses" kelimesi geiyorsa buna iman
etmek, durumun hakikatinin ne olduunu Alah'a havale etmek veya te'vil
yapmak gerekmektedir.
"Yakn olan iittii gibi uzak olan da iitir" yani yakn olan da uzak olan da ayn
derecede iitir. Burada bilinen seslerdeki deti aan bir durum vardr. nk bu
sesleri iitmede, yakn olan ile uzak olan arasnda farkllk bulunur.
Duyulan eyin Allah'n kelam olduu bilinsin, Allah Teala, Musa
Aleyhisselm'a kelam ettii zaman da, Musa Aleyhisselm bu kelam her
cihetten duyuyordu. (Bu aklamalar Kastallan erhinde yer almaktadr. C.10,
s.429).
Biz diyoruz ki; Bu durum Kastallan ve ona yakn ilim adamlarnn zamannda
harikulade bir ey saylabilirdi. Fakat gnmzde radyo ve benzeri aletlerin
kmasndan sonra uzak olann yakn olanla ayn derecede bir sesi duymas artk
garibsene-cek bir ey deildir. Allah Teala'nm sfatlar ise sonradan olanlarn
sfatlar ile kyaslanamaz. el-Feth mellifinin ve daha bakalarnn syledii de
byledir. Resulullah Aleyhisselm'dan sahih olarak rivayet edilene inanmak
gerekir. Keyfiyeti, durumu zerinde ise syleyeceimiz, hibir eyin Allah'n
216
benzeri olmad ve O'nun her eyi grc, iitici olduudur.

"Ben Melik'im"- yani "Ben mlkn, btn kainatn sahibiyim". "Ben mutlak
kudret sahibi (Deyyn) yim" yani "mlkn Benden baka sahibi yoktur, iyilik ve
ktln karln veren Benden baka bir varlk ta yoktur".
el-Huleym diyor ki: Bu ifade Yce Allah'n Kur'an- Kerim'deki
"Din gnnn sahibi" sznn aklamasdr. Yani: Yaplanlarn karln
veren, hesaba eken, hibir amel sahibinin amelini boa karmayan.
el-Kevakib'de yle deniliyor: Bu ibareyi semesi, bunda Yce Allah'n yedi
sfatna iaret olduu iindir. Bu sfatlar: Hayat (daima diri ve'var olma), ilim
(btn hereyi bilme), irade, kudret, duyma, grme ve kelam. Genel eylerin ve
tek tek eylerin, sz ve fiil olarak karlnn verilmesi imkan dahilindedir.
(Kastallan erhi, ayn yer).
Bir Aklama:
Buheyk'nin yukarda iktibas edilen aklamasnda iaret ettii, meleklerin vahyi
duymalarna dair Ibnu Mes'ud Radyallah Anh'dan rivayet edilen hadis,
Buhar'nin Sahihinde buradaki hadisten nce yer almaktadr. Hadis yledir:
Mesruk bnu Mes'ud'dan, yle sylediini rivayet etmitir. "Allah vahyi
bildirdiinde gk ehli, bir ey duyarlar." Buheyk bu konuda yle diyor: Gk
ehli bolukta zincir ekilmesi halinde kan ses gibi hafif bir ngrak sesi
duyarlar. Bunun zerine barrlar ve Cibrl Aleyhisselm kendilerine gelinceye
kadar ylece devam ederler. Cibrl Aleyhisselm gelince kalplerine korku salar.
"Kalplerine korku salnca ve ses susunca (bir baka nshada 'ses sabit olunca1
diye gemektedir) bunun Rabb'leri katndan hak olduunu anlarlar. Rabbiniz ne
syledi? derler". nk bir ses duymu, ancak korkuya kaplmalarndan dolay
anlamn anlayamamlardr. "(Sorulanlar): Hak, syledi derler." (Ahmed ibnu
Hanbel'in rivayetine gre ise: Ey Cibrl Rabb'iniz ne syledi? derler. O da: Hak
syledi, der. Bunun zerine dier melekler: Hakk, hakk, diye nida ederler).
(Burada trnak iine alman ksmlar hadisin metni, dier yerler erhtir.
Mtercim)
Kyamet Gnnde Adem Aleyhsselam'a 'Zrriyetinden Cehennemljkler
Ayr' Denmesine Dair Hadis
316. Bu hadisi Buhar, C.7 s.97'de Hacc suresi tefsiriyle ilgili babda, 'nsanlar
Sarho Gibi Grrsn..." mealindeki ayet-i kerimenin tefsirinde rivayet ediyor:
Umer ibnu Hafs babasndan, o el-A'me'ten, o Ebu Salih'ten, o da Ebu Salih elHudr'den Resulullah Aleyhisselm'm yle buyurduunu rivayet etmitir:
"Kyamet gn Allah Azze ve Celle: Ey Adem, der. Adem Aley-hisselm:
Buyur ey Rabbimiz, emret, der. Yce Allah seslice: Allah sana zrriyetinden
cehenneme gidecek olan ksm karman (ayrman) emreder, diye nida eder.
Adem Aleyhisselm: Cehenneme gidecek ksm nedir? diye sorar. Hakk Teala:
Her bin kiiden, -Ravi burada tereddt ederek: Zannediyorum- dokuz yz
doksan dokuz kii, diye syledi, diyor. O esnada, hamile kadn karnndakini
217
drr, ocuun sa aarr, insanlar sarho gibi grrsn,

gerekte ise sarho deildirler, ama Allah'n azab iddetlidir. Bu husus, oradaki
insanlara ok ar geldi, yzlerinin rengi deiti. Resulullah Aleyhisselm:
Ye'cuc ve Me'cuc'dan olanlar dokuz yz doksan dokuz kii nisbetinde olacak,
siz ise bir kii nisbetinde olacaksnz. Sonra siz, beyaz bir kzn yan tarafnda
bulunan tek bir siyah ty gibisiniz, yahut siyah bir kzn yanndaki beyaz bir
ty gibisiniz. Ben sizin cennet ehlinin drtte birini oluturacan z umarm,
dye buyurdu. Biz tekbir getirdik. Sonra, cennet ehlinin te biri, dedi. Biz tekbir
getirdik. Sonra, cennet ehlinin yars, dedi. biz yine tekbir getirdik, 392[30]
Bu hadisi Buhar yine, Kitabu'l-Enbiya'da Ye'cc ve Me'cc kssasndan sonra
ve Kitabu'r-Rikak'm son ksmnda rivayet ediyor. Mslim de "Bu mmetin
Cennet Ehlinin Yars Olmasnn Bildirilmesi" balkl babda, Buhar'nin verdii
metne yakn bir metinle rivayet etmektedir.
317. Tirmiz de, C.2, s.l99-200'de hadisin iki ayr rivayetini vererek yle diyor:
mran ibnu Huseyn Radyallah Anh'den rivayet edildiine gre: "Ey insanlar,
Rabbinizden saknn, dorusu kyamet gnnn sarsnts byk eydir.
Kyameti gren her emzikli kadn emzirdiini unutur, her hamile kadn
ocuunu drr. nsanlar sarho gibi grrsn, oysa sarho deildirler, fakat
bu sadece Allah'n azabnn iddetli olmasndandr" mealindeki ayet-i kerime
Resulullah Aleyhisselm'a nazil olduunda Resulullah Aleyhisselm seferde idi.
"Bu gnn -yani ayete bildirilen gnn- hangi gn olduunu bilir misiniz?" diye
sordu. Yanndakiler: Allah ve Peygamberi daha iyi bilir, dediler. Resulullah
Aleyhisselm buyurdu: Bu yle bir gndr ki, bu gnde Allah Teala Adem'e:
"Cehenneme gidecek olanlar gnder" der. Adem Aleyhisselm: "Ey Rabbim,
cehenneme gidecek olanlar nelerdir?" diye sorar. Allah Teala: "Dokuz yz
doksan dokuz kii cehenneme, bir kii de cennete gidecektir"
diye buyurur. Mslmanlar bunu duyunca alamaya baladlar. Resulullah
Aleyhisselm da yle buyurdu: Mukayese edin ve dzgn hesap yapn, her ne
zaman bir Peygamberlik olsa, Onun ncesinde mutlaka cahiliyet olur. Cahiliye
ehlinden olanlar belli bir sayy bulurlar, onlarla say tamam olmaynca
mnafklarla tamamlanr. Sizin dier mmetlere kyasla durumunuz, bir hayvann bileindeki ilik misali veya devenin yanndaki ufak ben (a-lacalk)
misalidir. Sonra: Ben sizin cennet ehlinin te biri olmanz umarm, diye
buyurdu. Oradakiler tekbir getirdiler. Sonra da: Ben sizin cennet ehlinin yarsn
tekil edeceinizi umarm, dedi. Oradakiler tekbir getirdiler. Ravi der ki, te
ikisini syleyip sylemediini hatrlamyorum.393[31]
Tirmiz bu hadisin hasen, sahih olduunu rivayet etmitir. 318. Tirmiz'nin ikinci
rivayeti de syledin
mran ibnu Huseyn Radyallah Anh'n yle syledii rivayet edilmitir: Bir
392[30]
Buhar: Tefsir: Hacc Suresi: 1
393[31]
Tirmizi: Tefsir: Hacc Suresi: 1

218
yolculukta Resulullah Aleyhisselm ile birlikte idik. Ashabdan bazlar

yryte yava davranr oldular. Resulullah Aleyhisselm yksek sesle u iki
ayet-i kerimeyi okudu. (Burada meali yukarda geen ayetleri okuyor). Ashab
bunlar duyunca yrylerine hz kattlar ve Rusulullah Aleyhisselm'in
bireyler sylemek zere olduunu anladlar. Resulullah Aleyhisselm buyurdu
ki:
"Bu ayetlerde sz edilen gn yle bir gndr ki, o gnde Allah Teala Adem'e
seslenir, Rabbi ona yle der: Ey Adem, cehenneme gidecek olanlar gnder,
Adem: Ey Rabbim, cehenneme gidecek olanlar nelerdir? diye sorar. Allah
Teala: Her bin kiiden dokuz yz doksan dokuz kii cehenneme, bir kii de
cennete gidecektir, diye buyurur. Oradakiler bunu duyunca iyice mahzun bir
hale geldiler, yle ki kendilerinde hi bir glck grnmyordu. Resulul-lah
Aleyhisselm ashabnn bu durumunu grnce: aln ve sevinin.
Muhammed'in nefsi elinde olana yemin olsun ki, siz yle iki 'toplulukla birlikte
olacaksnz ki, onlar, herhangi bir topluma
kansalar ounluu olutururlar. Bunlar Ye'cc ve Me'cc'dr.
Ademoularmdan lenler ve iblis evladndan lenler (hepsi birlikte
harolunacaklar). Ravi diyor ki: Bunun zerine halktaki hzn ksmen geti.
Sonra Peygamber Aleyhisselm yle buyurdu: Muhammed'in nefsi elinde olana
yemin olsun ki, siz dier mmetlere nisbetle bir devenin yanndaki ufak bir
alacalk veya bir hayvann ayandaki ilik misalisiniz.394[32]
Tirmiz bu hadisin Hasen, sahih olduunu sylyor.
"Har Nasldr?" balkl babda Ebu Hureyre Radyallah Anh'den merfu olarak
u hadis rivayet ediliyor: "Kyamet gnnde ilk arlacak olan Adem
Aleyhisselm'dr. Evlatlar ona bakakalrlar. "Bu sizin babanz Adem'dir",
denilir. Adem Aleyhisselm: Emret Ey Rabb'im, Buyur Ey Rabb, der. Hakk
Teala Ona: Neslinden cehenneme gidecek bir grup kar, diye buyurur.." hads
bu ekilde devam ediyor.
Ye'cc ve Me'cc hikayesinde Ebu Sad'in rivayet ettii metinde fazlalk var;
orada Adem Aleyhisselm'm: "Emret Ey Rabb'im, Buyur Ey Rabb'im, hayrn
tamam senin elindedir" dedii bildiriliyor. Burada "hayrn tamam senin
elindedir" denilerek zellikle hayrn Allah'n elinde olduunun sylenmesinde,
O'nun merhametine snma ve edebi gzetme durumu vardr. Yoksa esas itibariyle fenalk da ancak Allah'n dilemesiyle ve O'nun takdir etmesiyle husule
gelir.
Adem Aleyhisselm'm "cehenneme gidecek olanlar nelerdir?" diye sormas
"cehenneme gidecek olanlarn miktar, says ne kadardr?" manasnadr.
394[32]
Tirmiz: Tefsir. Hacc Suresi: 2
219
Buradaki rivayetlerde Yce Allah'n Adem Aleyhisselm'a cevabnda "her bin

kiiden dokuz yaz doksan dokuz kii cehenneme gidecektir" diye cevap verdii
bildiriliyor. Kastal-lan'nin kaydettiine gre "Har Nasldr?"- balkl babda
Ebu Hureyre Radyallah Anh'den merfu olarak rivayet edilen hadiste ise "her
yz kiiden doksan dokuz kii" olarak gemektedir. Buna gre her bin kiiden
on kii mstesna klnm olmaktadr. Bu babdaki hadiste de bin kiiden bir kii
mstesna klmyor. Hkm ise fazla olana gredir. Yahut bu babda verilen
hadis, Adem Aleyhisselm'm btn evlatlar, Ebu Hureyre Radyallah Anh'n rivayet ettii hadis ise;
Ye'cc ve Me'cc karldktan sonra kalanlar hakknda sylemi olabilir.
Kastallan bir baka konuda da yle diyor: Buradaki rakamlarla kastedilenler
inkarclarn tamam ile, Allah'a isyan ettii, emri yerine getirmedii iin
cehenneme atlanlarn tamam kastedilmi olabilir. Buna gre her bin kiiden
dokuzyz doksandokuz kii isyankarlndan dolay cehenneme atlan olur.
(Kitabu'r- Rikak'dan).
Hadiste bildirildii zere, hamile kadnn ocuunu drmesi, kk ocuun
salarnn aarmas, meselenin anlalmas iin verilmi rnek ve temsildir.
Yani ar zntler insanlardaki kuvvetleri zayflatr ve san aarmasn
abuklatrr. Bu hadislerin gerek manada olmas da mmkndr. nk
herkes ld hal zere diriltilecektir: Eer bir kadn hamile olarak ldyse
ylece diriltilecek tir. Ayn ekilde emzikli kadn emzikli olarak, ocuk ocuk
olarak diriltilecektir. Kyamet kopunca ve Adem Aley-hisselm'a szgeen
emir verilince insanlar dehete kaplacaklar ve hamile kadn ocuunu
drecek, ocuun salar aaracak, emzikli kadn ocuunu unutacak. Hafz
Ebu'1-Fadl Ibnu Hacer bu ekilde aklama yapmaktadr.
Resulullah Aleyhisselm'n"Ye'cc ve Me'cc1 dan olanlar dokuzyz doksan
dokuz kii nisbetinde olacak, siz ise bir kii nisbe-tinde olacaksnz" sznn
anlam udur: Ye'cc ve Me'cc ile, onlar gibi irke sapanlar, kfr yolunu
seenler dokuz yz doksan dokuz kii nisbetinde olacak, siz ve sizin gibi iman
sahipleri de bir kii nisbetinde olacaksnz. "Ibnu Mes'ud Radyallah Anh'm hadisinde geen "cennete Mslman nefsden bakas giremez" sz de bu anlama
iaret etmektedir.
bnu Mes'ud Radyallah Anh'den yine ayn babda rivayet edilen hadiste yle
deniliyor: Biz deriden bir glgeliin altnda Resulullah Aleyhisselm ile birlikte
krk kii idik. Resulullah Aleyhis-selm: Cennet ehlinin drtte biri olmaya raz
msnz? diye buyurdu. Biz: Evet, dedik. Sonra: Cennet ehlinin te birini
oluturmaya raz msnz? dedi. Evet, dedik. Sonra: Cennet ehlinin yars olmaya
raz msnz? dedi. Biz: Evet, dedik.
es-Sefaks diyor ki: Burada mjdeyi tam zihinlere yerletirmek iin soru yolunu
seiyor. Ayn zamanda sevincin byk olmas iin tedricilik yolunu seiyor.
imam Ahmed'in olu Abdullah'n ilavelerinde ve Taberan'nin Ebu Hureyre
Radyallah Anh'den rivayetinde: "Siz cennet ehlinin te ikisisiniz" eklinde
220
bir ziyade vardr.

Ayrca Tirmiz'nin Bureyde'den merfu olarak rivayet ettii ve sahih olduunu
syledii bir hadiste: "Cennet ehli yz yirmi saftr, benim mmetim bunlarn
seksen safn oluturur" denilmektedir.
Kastallan Rahmetullhi Aleyh diyor ki:
Bunlardan anlaldna gre, Resulullah Aleyhisselm Cenab- Hakk'n
rahmetinden, mmetini cennet ehlinin yars klmasn diledi, Hakk Teala da
kendi ihsanndan ona dilediinden fazlasn verdi.
Yani yardan fazla eyledi ve Hazreti Muhammed Aleyhisse-lm'n mmetinden
olanlar te ikilik oran buldu. Bu da Allah Teala'nm: "Rabb'in sana. verecek
ve sen raz olacaksn" szndeki vaadin gereklemesidir. Resulullah
Aleyhisselm'm: "mmetimden bir kii cehennemde olduka raz olmam" diye
buyurduu bildirilmitir. Allah Teala'nm salat ve selam efendimiz, sevgilimiz
Muhammed Aleyhisselm'n zerine olsun. Bir Peygambere mmetinden dolay
en gzel ekilde nasl karlk verirse, bizden dolay Ona ylece karlk versin.
Bizi efaatine layk olanlardan ve havzha varanlardan eylesin. Amin, Duamzn
sonu "Alemlerin Rabb'i olan Allah'a hamdolsun"dur.
'Allah Yeri Drer... Sonra: 'Ben Melikim' Diye Buyurur' Hadisi .......... 1
319-327. Hadislerin erhi .......................................................................... 3
efaatle lgili Hadisler Buhar'nn Rivayetleri......................................... 7
328. Hadisin erhi...................................................................................... 7
329. Hadisin erhi.................................................................................... 11
330. Hadisin erhi.................................................................................... 12
33L Hadisin erhi .................................................................................... 14
332. Hadisin erhi.................................................................................... 18
efaat Hadislerinin Buharde Geen Rivayetleri ................................... 19
333 334. Hadislerin erhi ........................................................................ 21
Buhariden Dier efaat Hadiseleri ......................................................... 22
335. Hadisin erhi.................................................................................... 24
336. Hadisin erhi.................................................................................... 26
337. Hadisin erhi.................................................................................... 28
338. Hadisin erhi.................................................................................... 29
'Allah Yeri Drer... Sonra: 'Ben Melikim' Diye Buyurur' Hadisi
319. Buhar bu hadisi, C.6,8J26'da Kitabu't-Tefsir, Zmer suresi, 'Onlar Allah'
Gerei Gibi Tanyamadlar' mealindeki ayet-i kerimenin tefsirinde rivayet
ediyor:
221
Aleyhisselm' yle sylerken iittiini bildirmitir:

"Allah Teala yeri toplar ve sa eliyle gkleri drer. Sonra: Ben Melik'im,
yryznn krallar nerede?" diye buyurur395[1]
Buhar, bu hadisi ayn ekilde, yine Ebu Hureyre'den Kitabu'r-Rikak'da da
rivayet etmitir.
320. Buhar, bu hadisi, Kitabu't-Tevhid'de de Abdullah ibnu mer Radyallah
Anhuma'dan rivayet ediyor. Oradaki rivayetin metni yledir-,
Abdullah ibnu mer Radyallah Anhuma'dan rivayet edilmitir:
"Allah Teala yeri veya yerleri toplar. Gkler de sa eline olur. Sonra: "Ben
Melik'im" diye buyurur. 396[2]
Buhar, yine Kitabu't-Tevhid'de bu hadisin Abdullah ibnu Mes'ud'dan gelen iki
ayr rivayetini vermektedir. O rivayetlerden birinde:
"... sonra onlar sallar, sonra: "Ben Melik'im., Ben Melik'im'1 diye buyurur."
denilmektedir.
321- Kitabu't-Tefsir, Zmer suresi tefsirinde, yukardaki-lerin hepsinden uzun
bir rivayeti vardr:
Adem Seyhan'dan, o Mansur'dan, o brahim'den, o da Ubeyde'den, Abdullah
Radyallah Anh'n yle sylediini rivayet etmitir:
"Yahudi bilginlerden biri Resulullah Aleyhisselm'a gelerek: Ey Muhammed,
biz okuruz ki, Allah gkleri bir pamakta, yerleri bir parmakta, aalar bir
parmakta, su ve topra bir parmakta, dier yaratklar da bir parmakta klacak.
Sonra da: "Ben Melik'im" diye syleyecek, dedi. Resulullah Aleyhisselm,
yahudi bilginin sylediini tasdik anlamna, n dileri grnrcesine gld.
Sonra u ayet-i kerimeyi okudu: "Onlar Allah' gerei gibi tanyamadlar. Btn
yeryz kyamet gn O'nun avucundadr; gkler O'nun kudretiyle durulmu
olacaktr. O, putperestlerin ortak komalarndan yce ve mnezzehtir" dedi397[3]
322. Mslim, yahudi hahamla ilgili hadisi, irKyamet, Cennet ve Cehennemin
zellii" balkl babda da rivayet etmitir. Oradaki rivayette yle
denilmektedir:
"Haham Resulullah'a: Ey Muhammed veya Ey Eba'l-Kasm, Allah, kyamet
gnnde gkleri bir parmakta tutacaktr... sonra onr lan silkeleyecek ve 'Ben
Melik'im, Ben Melik'im1 diye syleyecek" ibaresine kadar devam ediyor.398[4]
323. Sonra Mslim, bu hadisin baka bir rivayetini de veriyor:
"Ancak onda 'sonra onlar silkeler1 ibaresini zikretmiyor. Sonra dier rivayetlere
395[1]
396[2]
397[3]
398[4]
Buhar: Tefsir: Zmer Suresi: 2

Buhari: Tevhid: 6 (ikinci rivayet; Tevhid: 36)
Buhar: Tefsin Zmer Suresi: 2
Mslim: Mnafikun: 19
222
yakn metinlerle veriyor.

Baz rivayetlerinde: "Peygamber Aleyhisselm'm, bu sz duyunca az dileri
grnrcesine gldn grdm" ibaresinden sonra "onun szn tasdik ve
sylediine hayret dolaysyla" ibaresi ziyade edilmektedir, Mslim daha sonra,
Ebu Hureyre Radyallah Anh'n rivayet ettii hadisi, Buhar'nin verdii ve yukarda zikredilen ekliyle vermektedir. 399[5]
324. Mslim, daha sonra bu hadisin baz ilavelerle birlikte deiik rivayetlerini
vermektedir. Bu Rivayetler Abdullah ibnu Mes'ud'dandr.
Ebu Bekir ibnu eybe, Ebu Usame'den, o Umer ibnu Ham-za'dan, o Salim ibni
Abdullah'dan, o da Abdullah ibnu mer Rad-yallah anhuma'dan Resulullah
Aleyhisselm'm yle sylediini rivayet etmitir:
"Allah Azze ve Celle kyamet gnnde gkleri drer, sonra onlar sa eline alr.
Sonra "Ben Melik'im, zorbalar nerede,
byklenenler nerede?" diye buyurur. Sonra yeri sol eliyle drer. Sonra yine:
Ben Melik'im, zorbalar nerede, byklenenler nerede?" diye buyurur. 400[6]
325. Yine Mslim yle diyor:
Sad ibnu Mansur, Yakub'dan -Yani bnu Abdurrahman'dan-o, Ebu Hazim'den, o
Ubeydullah ibnu Mukassim'den, rivayet eder ki, Ubeydullah ibnu Mukassim,
Resulullah Aleyhisselm'n nasl bildirdiini renmek iin Abdullah ibnu mer
Radyallah anhu-maya bakt, yle syledi:
"Allah Teala gkleri ve yerleri iki eliyle drer, sonra: Ben Allah'm, diye
buyurur. -Resulullah parmaklarm toplayp ayordu-Ben Melik'im, diye
buyurur. (Abdullah ibnu mer Radyallah Anhuma der ki): Bu esnada minbere
baktm, ta en altndan sallanyordu. yleki ben: "Bu minber Resulullah
Aleyhisselm'la birlikte devrilecek mi?" diye syler oldum.401[7]
326. Mslim'de yer alan ve Abdullah ibnu mer Radyallah Anhuma'nn
rivayet ettii ikinci hadisi bnu Mace aadaki metinle rivayet etmektedir:
Abdullah ibnu mer Radyallah Anhuma'nn yle syledii rivayet edilmitir:
Resulullah Aleyhisselm'n minberde iken yle konutuunu duydum:
"Mutlak hakimiyet sahibi olan Allah, gkleri ve yerleri bir eliyle alr, onlar bir
eliyle tutar. Bu elini ap kapamaya balar. Sonra yle buyurur: Ben mutlak
hakimiyet sahibiyim, yeryznde hakimiyet taslayarak, bask yapanlar nerede?
Byklenenler nerede?" CRavi bnu mer Radyallah Anhuma der):
Resulullah Aleyhis-selan sayla soluyla (sa ve sol elleriyle) sylediklerini
temsil ediyordu. O esnada minbere baktm, ta en altndan sallanyordu. yleki:
Ey Allah'n Resul, u minber yklacak m?" diye sordum.402[8]
399[5]
Mslim: Mnafikun : 20
Mslim : Mnafikun: 24
401[7]
Mslim: Mnafikun: 25
402[8]
ibnu Mace: Mukaddime: 13
400[6]
223
(bnu Mace'nin Snen'inden C.l,s.45, "Cehmyyenin inkar ettik-, leri hakknda"

balkl babdan).
327. Bu hadisi, Ebu Davud da, Snen'inde, C.4, s.l83'te, R'yet babnda u
eklide rivayet ediyor:
bnu mer Radyallah Anh 'den rivayet edildiine gre Re-sulullah
"Allah kyamet gnnde gkleri drer, sonra onlar sa eline alr. Sonra: Ben
Melik'im, zorbalar nerede? Byklk taslayanlar nerede? diye buyurur. Sonra
yerleri drer. Sonra onlar alr. bnu'1-Al der ki: Burada "dier eliyle" diye
syledi- Sonra: Ben Melik'im. Zorbalar nerede? Byklk taslayanlar nerede?"
diye buyurur.403[9]
Yahudi bilginin Resulullah Aleyhissselm'a gelmesiyle ilgili hadisin erhi:
Hafz tbnu Hacer, bu bilginin ismine dair.bir kayda rastlamadn bildiriyor.
"Biz okuyoruz ki..." yani "Tevrat'ta okuyoruz".
Resulullah Aleyhisselm an szkonusu ayeti yahudi bilgine okumasnn sebebi,
bu ayette onun sylediini dorulayan bilgi olmasdr. Ayn ekilde glmesi de
onun szn dorulamas manasnadr. (Kastallan erhi, c.7,s.32O)
Hadiste, yahudi bilginin gkleri bir parmanda, yerleri de bir parmanda...
tuttuuna dair soru sormasyla ilgili olarak Kastallan u aklamalar yapyor:
Burada anlalmas zor bir konu vardr. Bazlar bu szler, ya-hudileri Allah'
cisimle tebih ettikleri, kendilerine indirilen ayetleri, tebihe (yaratlanlara
benzetmeye) giren szler sandklar, Mslmanlarn syledikleri gibi
sylemedikleri, manasna almlardr. el-Hattab byle diyenlerdendir.
el-Hattab yle diyor: Bu hadisi Abdullah ibnu Mes'ud'dan Ubeyde tank ile
birden fazla kimse rivayet etmi ve "bilginin szn dorulamak anlamna"
ibaresine yer vermemilerdir. Olur ki bu ifade, ravinin zan ve dncesine
dayanarak syledii szdr. Resulullah Aieyhisselm'm glmesi yahudinin
yalanma hayret manasnadr. Ravi de, bu hayreti onu dorulamak anlamna
zannetmitir. Oysa gerekte byle deildir.
Kastallan, Kitabu't-Tevhid'de Yce Allah'n "O yaratcdr, varedicidir, ekil
vericidir" buyurmas ile ilgili babda hadisi erhederken el-Hattab'nin yapt
aklamalara iaret ederek yle diyor:
el-Hattab parmak meselesini zikrediyor ve bunun Kur'an'da da, kesin sahih
olduu bilinen bir hadiste de gemediini belirterek yle diyor: Kesin olarak
anlalmtr ki, Allah'a nisbet edilen el, bir uzuv mahiyetindeki el deildir ki,
Allah'a el nisbet edilmesinden, parmaklarn da olaca manas karlsn. Bilakis
403[9]
Ebu Davud: Sunne: 19
224
eriat sahibinin nisbet ettii bir eydir, keyfiyeti anlalmaz ve cisme de benzetilmez. Parmaklarn anlmas, yahudilerin kartrmasndan ibarettir. Yahudiler
tebih yoluna gitmiler, yani Allah' cisme benzetmilerdir. "Onu dorulamak
manasna" diyen ravinin bu sz ise, kendi zannndan ibarettir. Abdullah ibnu
Mes'ud'un arkadalarndan birden fazla kimse, bu hadisi rivayet etmi ve "onu
dorulamak manasna" diye sylememilerdir.
Kastallan yine ayn babda hadisin erhinde Kurtub'nin bir aklamasna yer
veriyor:
Kurtub el-Mufhim'de diyor ki: Resulullah Aleyhisselm'm glmesi, yahudinin
bilgisizliine hayret etmesinden dolaydr. Bunun iin: "Onlar Allah' gerei gibi
tanyamadlar" mealindeki a-yet-i kerimeyi okumutur.
Bu hdiseyle ilgili rivayetin sahih olduu kesindir. "Onu dorulamak manasna"
diyen ravinin bu sz ise, hadisten olmayp kendi aklamas olduu iin, bir ey
ifade etmez ve geersizdir. nk Resulullah Alehisselm muhal (imkansz)
olan dorulamaz. Allah Teala hakknda bu sfatlar ise muhaldir. nk eer,
parmaklar, eli ve uzuvlar olsayd, bizden biri gibi olurdu. Byle olmas halinde
ise ilah olmas muhal olurdu. Yahudinin sz muhaldir ve yalandr. (elMufhim'de iktibas edilen aklama tamam oldu).
Kastallan daha sonra yle diyor: Bazlar bundan baka da, birtakm hadis-i
eriflerde parmaklardan szedilmesi sebebiyle onun aklamalarna itiraz
etmilerdir. Bu hadislerden biri Mslim'in Sahih'inde rivayet ediliyor. Orada:
"Ademolunun kalbi RaV man'n parmaklarndan iki parmak arasndadr"
deniliyor. Ancak bu ona cevap olamaz. nk o, buradaki kesinlii reddediyor.
Evet, ehy Ebu Amr ibnu's-Salah Buhar ile Mslim'in birlikte rivayet ettikleri
hadislerin mtevatir derecesinde olduu, salam ravileri tenkide ve sabit
haberleri redde kalkmann doru olmayaca grndedir.
Durum ravinin zannettiinin aksine olsayd, Resulullah Aleyhisselm'm
yahudiyi batl inancnda ikrar etmi olmas veya onun batl iddias karsnda
susmu olmas szkonusu olurdu ki, byle bir eyi ileri srmekten Allah'a
snrz.
bnu Huzeyme, Resululah Aleyhisselm'm sz geen glmesini, syleneni
inkar anlamnda alanlara iddetle kar kyor, sahihinin Kitabu't-Tevhid
blmnde bu hadisi rivayet ettikten sonra yle diyor:
"Yce Allah, Peygamberini, kendi zatna yakmayacak bir sfatla kendini
vasfetme hatasna drmekten ve byle yanl bir vasfetme halinde inkar ve
kzma yerine, glme tarznda bir tepki gstertmekten pek ycedir. Resulullah
Aleyhisselm'm peygamberliine inanan Onun hakknda byle bir ey
dnemez. (Kastal-lan, Kitabu't-Tevhid, C.lO,s.388).
Kastallan Kitabu't-Tefsir'de de, el-Hattab ve Kurtub'nin sylediklerini
naklettikten sonra yle diyor: "phe yok ki, saha-biler ne rivayet ettiklerini
gayet iyi biliyorlard. Resulullah Aleyhis-selmn glmesinin syleneni tasdik
anlamnda olduunu sylemilerdi. Mslim'in Sahih'inde de Resulullah Aleyhisselm'm: "Hibir kalb yoktur ki, Rahman'm parmaklarndan iki parmak arasnda
225
olmasn" diye buyurduu sahih hadisle sabit olmutur.

bnu Abbas Radyallah Anh'm rivayet ettii ve "Rabb'im bu gece bana en gzel
suret zere geldi..." diye balayan hadiste de Resulullah Aleyhisselm'm: "Elini
iki omuzum arasna koydu" diye buyurduu bildirilmektedir.
Yine Muaz Radyallah Anh'm rivayetinde: "Grdm ki, elini iki omuzum
arasna koydu, yle ki parmaklarnn soukluunu iki memem arasnda
hissettim" diye buyurduu bildiriliyor. Bunlar parmaklarn zikriyle ilgili olarak
birbirini destekleyen rivayetlerdir.
Buhar ve Mslim'in ittifakla rivayet ettikleri ve tenkid ilmini iyi bilen ve bu
konuda gayet itina gsteren ilim adamlarnn kitaplarnda yer alan bir hadis,
shhati ynnden nasl tenkid edilebilir. zellikle bm's-Salah'm, Buhar ile
Mslim'in ittifakla rivayet ettiklerinin mtevatir derecesinde olduunu
sylediini dnmek gerekir. Peygamber Aleyhisselm'm Rabb'inin kabul
edilemeyecek bir ekilde vasfedilmesi halinde glecei, ve onu iddetle reddetmeyecei nasl dnlebilir? Bunu sylemekten Allah'a snrz.
Bu hadisin shhati kesihleince, bu ifade de dier bir takm rivayetlerde getii
gibi mteabih cmlelerinden olur. Allah Teala1 ya nisbet edilen yz, eller,
ayak, bacak, yan ibarelerinde olduu gibi. Ayet-i kerimede; insan nefsinin
"Allah'n yannda kusur ediimden dolay vah bana" diyecei bildiriliyor.
Bu konuda ilim adamlarmz, bu gibi mkil eyleri te'vil mi edelim yoksa,
bunlardan kastedilen manay Allah'a havale ederek susmay m tercih edelim
diye ihtilafa dmlerdir. Ancak bu konularn tafsilat hakknda bilgi sahibi
olmaymzn bunlardan kastedilen manaya inancmzda herhangi bir
noksanla sebep olmamas gerektii hususunda ittifak halindedir.
Kastedilen manann ne olduunu Allah'a havale etmek selefin yoludur ve bu en
gvenli yoldur. Te'vil yolu ise halefin yani sonraki limlerin yoludur. Bu ise
daha geni bilgi sahibi olmay gerektirir. Burada parmak, Allah Teala'mn gc,
kudreti olarak te'vil edilir. Bundan bilinen azalarn anlalmas ise imkanszdr.
"Araplarn en gzel konuan gld ve hayret etti. nk o, 'sylenilenden
beyan limlerinin anladndan baka bir ey anlam deildi. Bu szle O,
bilinen parmak ve uzuv tasavvuruna gitmedi. Bunda alacak bir ey yoktur.
Ancak o, szn banda her eyin stndeki kudrete delalet eden manay aklad".
bnu Fevrek de diyor ki; Parmak ile baz yaratklarn parmaklan kastedilmi
olabilir.
Buhar ve Mslim'in Ebu Hureyre ve Abdullah ibnu mer Radyallah
Anhum'den rivayet ettikleri hadisin erhi:
"Allah Teala yeri toplar ve sa eliyle gkleri drer". Burada drme, kat
katlama gibi toparlama, katlama anlamna olabilir. Ayet-i kerimede de : O gn
g, kitaplar drer gibi dreriz" buy-uruluyor. Ayn ekilde yok etme
anlamna da gelebilir. Araplar "filancay klcmla drdm" dediklerinde bu, onu
yok ettim anlamna alnr.
Kad Iyaz diyor ki: Bu Allah Teala'mn glgelikleri ve gnelikleri yok etmesi
ve stn kudretiyle, onlar insanlar iin snak, mesken olmaktan karmas
226
anlamm ifade eder. Btn byk iler Allah'n stn kudreti iin gayet kolaydr.
O'nun gc karsnda btn gler, kudretler yok olur, zihinler, dnceler
bunu tahayyl etmek ve rneklendirmek te hayrete derler. "Sonra Allah
Teala: "Ben Melik'im, yeryznn krallar nerede?" diye buyurur".
Mslim'in bnu mer Radyallah Anhuma'dan merfu olarak rivayet ettii
hadisde de, gklerle yer arasndaki derece farkna ve kademeye iaret ve bu
hususun anlalmasn salamak iin: "...gkleri drer, sonra onlar sa eline alr.
Sonra: Ben Melik'im, zorbalar nerede, byklenenler nerede? diye buyurur.
Sonra yeri sol eliyle drer. Sonra yine: Ben Melik'im, zorbalar nerede,
byklenenler nerede? diye buyurur" deniliyor.
Mslim ve bnu Mace'nin bnu mer Radyallah Anhuma'dan rivayet ettikleri
ve minberin sallanmasna dair hadisin erhi:
Bu erh, Nevev'nin Sahih-i Mslim erhinden (Kastallan'nin hamii,
C.lO,s.548) alnmtr.
Alimler dediler ki: Hadiste 'parmaklarn toplayp ayor' denilirken kastedilen,
Resulullah Aleyhisselm'dr. Bunun iin, bnu Mukassim, Resulullah
Aleyhisselm'm nasl bildirdiini renmek iin bnu mer'e bakyordu'
denilmitir.
Allah Teala'ya iki el nisbet edilmesi ise, g ve kudret ile te'vil edilmitir.
O'nun gc, kudreti iki el ile izah edilmitir. nk bizim fiillerimiz ellerimizle
gerekleir. Mesele bize anlayabileceimiz bir tarzda izah edilmitir. Zihinlerde
daha ak ve daha kuvvetli bir anlam olumas iin byle sylenilmitir.
Manann daha ak olarak ortaya kmas bakmndan sa ve sol el de ayrca
zikredilmitir. nk biz, deer verdiimiz eyleri sa elle, pek deervermediimiz eyleri sol elle alrz. Ayrca bizim hakkmzda sa el, sol elin
yapamadn yapar.
Bilindii zere gkler yerden stndr. Bu bakmdan gkler sa ele, yerler de
sol ele nisbet edildi. stiaredeki benzetmenin tam anlalmas iin byle
sylenildi. Gerekte ise, Alan iin bir eyin baka bir eyden ar veya hafif
olduu sylenemez. Bu aklama el-Mazer'nin bu hadisle ilgili olarak
sylediklerinin zetidir.
"Minber sallanyordu" yani Resulullah Aleyhi s selam'm hareketinden dolay
alttan ste doru hareket ediyordu.
Kad Iyaz diyor ki: Biz Allah'a ve O'nun sfatlarna inanrz. Hibir eyi O'na
benzetmediimiz gibi, O'nu da hibir eye benzetmeyiz. Hibir ey O'nun
benzeri deildir. O, duyandr, grendir.
Resulullah Aleyhisselm'm syledikleri de haktr, dorudur. Biz onun gereini
anlayabilmi deiliz. Allah Teala'nm ihsan ile, bizden gizli kalanlara da
inanrz, ilmini ise Allah Teala'ya havale ederiz. Lafzn da Araplar arasnda
yaygn olan manaya gre muhtemel olan manaya hamlederiz. Allah' sonradan
olanlara benzemekten tenzih ettikten sonra, ibarelerin iki anlamdan birini kesin
olarak ifade ettiini sylemeyiz. En doru olan ise ancak Allah bilir.
Sonu olarak Allah'n sfatlar ile ilgili ayet ve hadislerin tmne inanmamz ve
227
onlardan Allah katnda kastedilen manann her trl tereddtten uzak ekilde
doru olduuna iman etmemiz gerekir. Bunlar hakknda selefin sylediini
syleriz ki, o da, Allah Teala'nm yaratklara benzemekten mnezzeh olduuna
iman ve szkonusu ibarelerin anlamn Allah'a havaledir. Yahut sonraki
limlerin sylediklerini syleriz ki, o da, bu ibareleri te'vil etmek ve Yce
Allah'n anna, azametine yakacak bir anlam vermektir. Biliniz ki, halefin,
yani sonraki limlerin yolunda yrmek iin, ok geni bilgiye ihtiya vardr. En
gzeli selefin yoludur. nk bu yol tehlikeye dmek karsnda daha
emniyetlidir. Bu ibarelerin, Allah tarafndan kastedilmi olmas mmkn
olmayan manalara hamledilmesi ise son derece byk bir tehlikedir.
Allah Teala bizi kendine ve sfatlarna iman etmeye muvaffak klsn, hataya
dmekten, ayamzn kaymasndan korusun, phe ve tereddtlerden salim
eylesin. Amin, ya Rabbe'l-Alemin.
efaatle lgili Hadisler Buhar'nn Rivayetleri
328. Sahin-i Buhar, C.4, s.134, Kitabu Bedu'1-Halk, "Milletine Can Yakc Bir
Azab Gelmezden nce Onlar Uyar, Diye Nuh'u Milletine Gnderdik11
mealindeki ayet-i kerime ile ilgili babda yeraan rivayet:
shak ibnu Nasr'n Muhammed ibnu Ubeyd'den, onun Ebu Hayyn'dan, onun da
Ebu Zur'a'dan rivayetine gre Ebu Hureyre Radyallah Anh yle sylemitir:
"Resulullah Aleyhisselm ile birlikte bir ziyafette idik. Hayvann bilek kemii
Resulullah Aleyhissem'a takdim edildi. Bu ksm Onun houna giderdi. Ondan
bir para alp, buyurdu ki: Ben kyamet gnnde insanlarn efendisiyim. Ne ile
biliyor musunuz? Allah, o gn ncekilerle sonrakileri dz bir yerde toplar.
Bakan onlar grr, aran onlara sesini duyurur. Gne yaknlar. nsanlardan
bazlar: Ne hale geldiniz grmyor musunuz? Banza neler geldi? Rabbiniz
katnda size efaati olacak birine bakmaz msnz? der. Dier bazlar: Babamz
Adem'dir. Ona gidelim, derler. Ona giderler, ey Adem, sen insanln babassm,
seni Allah kendi eliyle yaratt, sana kendi ruhundan fledi, meleklere emretti
onlar da sana secde ettiler, seni cennetine koydu, Rabbin katnda bizim iin
efaati olmaz msn? Bizim iinde bulunduumuz hali ve bamza geleni
grmez misin? derler. Adem Aleyhisselm: Rabbim yle gadabland ki, daha
nce benzer ekilde gadablanmamt, ayn ekilde bundan sonra da
gadablanmaz, O beni aaca yaklamaktan menetti, ben se O'na isyan ettim. Ben
nefsimle urayorum, nefsimle. Siz benden bakasna gidin, Nuh'a gidin, der.
Nuh Aleyhissem'a giderler. "Ey Nuh, sen insanlara Resul sfatyla
gnderilenlerin ilkisin, Allah Teala seni "kreden kul' olarak adlandrd.
inde bulunduumuz hali grmez misin? Bamza geleni grmez misin?
Rabbinin katnda bizim iin efaatte bulunmaz msn? derler. Nuh Aleyhisselm:
Rabbim bugn yle gadabland ki, daha nce benzer ekilde gadab-lanmamt,
bundan sonda da o ekilde gadablanmaz, ben nefsimle urayorum, nefsimle.
Nebi Sallallah Aleyhi ve Sellem'e gidin, der. Bana gelirler, ben arn altnda
228
secde ederim. "Ey Mu-hammed, bam kaldr, efaat et, efaatin kabul
edilecektir, iste istein verilecektir" denilir.
Ravi Muhammed ibnu Ubeyd : "Hadisin kalan ksm ezberimde deildir"
demitir. 328
,
328. Hadisin erhi
Bu hadisin erhi Kastallan erhinden alnmtr.
Resulullah Aleyhisselm bilek kemiinin etini severdi, nk bu ksm abuk
pier, mideyi yormaz, abuk hazmedilir ve bunun328. Buhar: Enbiya: 3 (Szkonusu bab Kitabu'l Bedul-Hakda deil, Kitabu'l
Enbiya'da gemektedir)
la birlikte tad da gzeldir.
"Kyamet gnnde ben insanlarn efendisiyim" yani kyamet gnnde insanlarn
skntlarn gidermek ve iine dtkleri fena hallerden kurtulmak iin etrafna
toplanacaklar efendisiyim. Re-sulullah Aleyhisselam burada bilhassa kyamet
gnndeki efendiliini dile getiriyor, nk o gnde stnlkleri daha ak
olarak ortaya kacak ve btn insanlar Onun stnlklerini kabul edecekler.
Kyamet gnnde insanlarn efendisi olunca dnyada da byle olmas
evleviyetle mmkndr.
Resulullah Aleyhisselam'm bir hadis-i erifinde "Peygamberler arasnda ayrm
yapmaynz" diye buyurmasnn anlam "birbirine noksanlk nisbet etmek
tarznda bir ayrm yapmaynz" dr. Buradaki sznde de kendisinin dndaki
Peygamberlere noksanlk atfedecek bir anlam yoktur. Yahut "ayrm
yapmaynz" sznn anlam "Peygamberlik itibariyle ayrm yapmaynz"
olabilir. Peygamberlik makam Allah'n kullan arasnda dilediine imtihan iin
verdii bir makamdr. Cenab- Hakk Peygamberlerini gnah ilemekten korur,
vahiy ile onlar stn klar. Bu bakmdan peygamberlik zerine, Onun dndaki
bir beer makam ile stnlk salanamaz.
Daha sonra Peygamber Aleyhiselm kyamet gnnde insanlarn efendisi
obuasnn sebebini aklyor.
"Bakan onlar grr" nk zerinde bulunduklar yer dzdr ve arada bir perde
yoktur. "aran onlara duyurur". nk bu gnde gzlerin grme kabiliyeti,
kulaklarn duyma kabiliyeti glenecektir. Ayet-i kerimede de: "Biz senin
gznden perdeyi kaldrdk, bugn artk gzn keskindir" diye buyuruluyor.
Yce Allah bir baka ayet-i kerimede de yle buyuruyor: "O gn insanlar o
ary gerek olarak duyarlar. te bu dirilip k gndr." Yine bir ayet-i
kerimede: "Boyunlarn arana doru uzatm halde..." deniliyor. Yani
arann peinde boyunlarn eip koar halde.
"nsanlar'dan bazlar bamza neler geldi grmyor musunuz?" derler. Yani
Allah Teala onlara bu ekilde ilham eder. nk kendilerine efaat edecek
olann stnln ve Peygam-. ber Aleyhisselm'm seyyidliini, yksek mevki
229
sahibi olduunu ortaya karmak iin bunda byk hikmet vardr. Sonra "Rabbiniz katnda size
efaati olacak birine bakmaz msnz?" derler. Yani olur ki, bu efaati uzun
uzun beklemekten kendilerini kurtarr, hesaplarm verir ve o gnn dehetinden
kurtulua ermelerini salar diye mid ediyorlar. O gnn deheti pek iddetlidir.
Ayet-i kerimede de: "Biz ok ask suratlarn bulunaca bir gn dolaysyla
Rabb'imizden korkarz" diye buyuruluyor.
Sonra Allah Teala, onlara Adem Aleyhisselam'a doru gitmelerini ilham eder.
Baz insanlar "Babanz Adem'dir" derler. Yani O, Rabb'iniz katnda sizin iin
efaati olabilir. Adem Aleyhis-selm'a gidip "Ey Adem sen insanln
babassm" derler, yani senin efaatin kabul edilebilir. Sonra ona efaatinin kabul
edilmesine vesile tekil etmesinin umulaca ve Allah katndan kendisine verilmi olan nimetleri sayarlar. "Allah seni kendi eliyle yaratt" yani ana ve
babadan olmakszn kendi kudreti ile vastasz olarak yaratt, sana kendi
ruhundan fledi, dier yaratklar bu nimete kavumu deildirler, Allah
mvekkel melee emreder, o melek ana rahminde iken ocua ruh fler. "Ve
meleklere emretti sana secde ettiler" yani seni kble edinip sana ynelerek
Allah'a secde ettiler, seni kble edinmeleri seni yceltmeleri sebebiyle idi. "Seni
cennetine koydu", 'yasak aatan yemenden nce Allah katndan bir ltuf olarak
bu nimete kavutun' Sonra, yasak aatan yiyince byk bir hikmet iin Allah
Onu cennetten kard.
Adem Aleyhisselm'a flenen ruhun Allah'a nisbet edilmesi Onun erefi,
ycelii ve Ona has klnmas sebebiyledir. Yani bu, Allah'n vastasz yaratt
ve srlarna dair bilgiyi kendine has kld ruhtur.
Sonra insanlar, Adem Aleyhisselm'a Rabb'in katnda bizim iin efaati olmaz
msn? Bizim iinde bulunduumuz hali vt bamza geleni grmez misin?
dediler. Byle sylemeleri Adem Aleyhisselm'm kendilerine acmasn
istemeleri sebebiyledir. Bel ki isteklerini kabul eder de efaati olur diye. Adem
Aleyhisselam da, efaatte bulunmaktan kanmasnn sebebini sylyor
"Rabb'im yle gadabland ki, daha nce benzer ekilde gadablan mamt".
nk, dnya gnleri, insanlara mhlet verildii vt olur ki gnahlarndan
dnerler ve tevbe ederler diye bekletildikler gnlerdir, "bundan sonra da ayn
ekilde gadablanmaz". nki insanlar arasnda hkm verildikten sonra artk
herkesin yeri bel
li olur, herkes kendi yerinde karar klar. Bir topluluk cennette'bir topluluk da
cehennemde olur.
Gadabn Allah Teala'ya nisbet edilmesiyle kastedilen bunun gereidir. O da,
kendisine gadablamlan kimseye ceza verilmesidir.
Nevev Rahmetullahi Aleyh diyor ki: Kasteliden, Allah'n intikam iin ortaya
koyduu durum ve daha nce grlmemi olan, daha sonra da grlmeyecek
olan ve o gn mhcL/ edilen dehetli hallerdir.
"Allah Teala beni aatan menetti" yani onun meyvesinden yemekten menetti.
"Bense O'na isyan ettim". Bun yzden efaat iin ileri gemem mmkn
230
deildir. Bilakis Allah Teala'nn beni balamasn, bu gnahm affetmesini

diliyorum. "Ben nefsim-leyim, nefsimle" yani ben nefsimin kurtuluunu
istiyorum.
Deriz ki;
Allah Teala Adem Aleyhisselm'm aatan yemesini isyan o-larak isimlendirdi
ve "Adem Rabb'ine isyan etti ve yolunu ard" diye buyurdu. Ancak bu ayetin
devamnda "Sonra Rabb'i onu seti, tevbesini kabul etti, doru yola iletti" diye
buyuruyor. Bakara suresinde de: "Adem Rabb'inden kelimeler ald, onlar yerine
getirdi, Rabb'i de bunun zerine tevbesini kabul etti." diye buyuruyor Bu ayette
kastedilen kelimelerin A'raf sresindeki u ayette geen kelimeler olmas
mmkndr: "(Adem ile Havva) dediler: Ey Rabb'imiz biz kendimize zulmettik,
eer bizi balamaz ve bize acmazsan muhakkak ziyana urayanlardan
oluruz".
Allah Teala' Adem Aleyhisselm'm tevbesini kabul etmi ve Onu, semi,
Peygamberlikle ereflendirmi olmakla birlikte, O kyamet gnnde Allah'tan
ok korkacaktr. Bunun gibi Allah'a yakn (mukarreb) kullar da o gnde
Allah'tan ok korkacaklardr. Adem Aleyhisselm iddetli korkusundan dolay
efaat iin ne gemek istemeyecek ve "nefsim, nefsim" diyecektir. Yani benim
nefsim bizzat efaat istemeye mstehaktr. Sad ibnu Mansur'un rivayitinde sabit
olduu zere Adem Aleyhisselm: "Ey Rabb'im ben Firdevs cennetinde iken
hata ettim, bugn eer beni balarsan bu bana yeter" diyecektir.
Nuh Aleyhisselm hakknda Adem Aleyhisselm'm "O, yeryz ehline Resul
sfatyla gnderilenlerin ilkidir" demesi konusunda bir mkil durum sz
konusudur. nk Adem Aleyhisselm evlatlarna gnderilmi bir
Peygamberdi. Ayn ekilde dris Aleyhisselm da bir Peygamberdi ve bunlar
Nuh Aleyhisselm'dan nce idiler.
Bu meselede yle denilmitir: Onun Peygamberliinin ncelii "yeryz
ehline" sz ile kaytldr. Yani o Allah Teala'nn, kendilerini irk inancndan
tevhid inancna ekmesi iin putlara tapan toplulua gnderdii ilk
Peygamberidir. Adem Aeyhisse-lm'n oullan ise irke sapmamlard. Adem
Aleyhisselm'm peygamber olarak gnderilmesi ise, onlara dinin kurallarn
bildirmek iindi. Tufan'dan sonra Nuh Aleyhisselm'm zrriyetinden bakas
kalmad. Ayet-i kerimede de: "Sadece onun zrriyetini (geride braktk) srekli
kldk" diye buyuruluyor.
"kredici kul", Allah'n verdii nimetlere kr, her halde O'na harhd iin uzun
sre kyamda bulunan.
"Nebi Aleyhisselm'e gidin" yani Muhammed Aleyhisselm'a gidin. Bilinen
mehur rivayetlere gre, Adem Aleyhisselm insanlar, Nuh Aleyhisselm'a, O
brahim Aleyhisselm'a, O Musa Aleyhisselm'a, O sa Aleyhisselm'a, O da
Muhammed Aleyhisselm'a gndermitir. Ancak dierleri burada
zikredilmemi. nk ravilerden biri olan Muhammed ibnu Ubeyd hadisin
tamamnn ezberinde olmadn sylyor. Bunlarla ilgili ksm da onun
ezberinde olmayan ksm olabilir. En dorusunu Allah bilir.
231
329. Bu hadisi Buhari, C.6, s.l7-18,'de, Kitabu't-Tefsir'in, "Adem'e Btn

simleri retti" mealindeki ayet-i kerimenin tefeiriyle ilgili babnda rivayet
etmitin
Mslim ibnu ibrahim, Hiam'dan, o Katade'den, o da Enes ibnu Malik
Radyallah Anh'den Resulullah Aleyhisselm'in yle buyurduunu rivayet
etmitir. (Hadisin bir baka rivayetinde Buhar Rahmetullahi Aleyh Halifeden, o
Yezid ibnu Zuray'dan, o Sad'den, o Enes Radyallahu Anh'den, o da Resulullah
Aleyhisselm'dan rivayet etmitir):
"Kyamet gnnde M'minler biraraya gelirler ve "keke birini Rabbimiz
katnda efaati edinsek" derler. Adem Aleyhisselm'a gelirler: Sen insanln
babassn, seni Yce Allah kendi eliyle yaratt, sana meleklerini secde ettirdi,
sana her eyin ismini retti, bize Rabbin katnda efaati ol, ta ki bizi, buradaki
u yerimizde rahata kavutursun, derler. O: Ben sizin istediiniz mevkide
deilim, der ve gnahlarn sayar. efaat taleb etmekten utanr ve: Nuh'a gidin.
O, Allah Teal'nn Resul sfatyla insanla gnderdii Peygamberlerinin
ilkidir, der. M'minler bu sefer ona giderler, O da: Ben sizin istediiniz mevkide
deilim, der ve Yce Allah'tan bilmeksizin bir talebde bulunduunu hatrlatr.
efaat talebinde bulunmaktan utanr ve: Allah'n dostu ibrahim Aleyhis-selam'a
gidin, der. Ona giderler. O da: Ben sizin istediiniz mevkide deilim, siz Musa
Aleyhisselm'a gidin. O Allah'n kendisiyle-kelam ettii kuludur ve ona Tevrat'
vermitir, der. Ona giderler. O da: Ben sizin istediiniz mevkide deilim, der ve
herhangi bir cana karlk olmakszn bir kiiyi ldrdn hatrlatr.
Rabb'inden utanr: "Siz Allah'n kulu ve Resul sa'ya gidin. O ayn zamanda
Allah'n kelimesi ve ruhudur" der. Ona giderler. O da: Ben sizin istediiniz
mevkide deilim. Muhammed Sallallahu Aleyhi ve Sel-lem'e gidin. O, Allah'n
nceki sonraki gnahlarn balad kuludur, der. Bana gelirler. Ben karm,
Rabb'imi grnce secdeye kapanrm. Allah Teala beni diledii kadar bir sre o
hal zere brakr. Sonra: Ban kaldr ve iste, istediin verilecektir, syle
sylediin dinlenecektir, efaatte bulun efaatin kabul edilecektir, denilir.
Bam kaldrrm. Hakk Teala'ya bana retii ekilde hamdederim. Sonra
kimler hakknda efaatte bulunacam bana bildirilir ve onlar hakknda efaatte
bulunurum. Onlar cennete sokarn. Sonra yine Rabb'imin katna dnerim.
Rabb'imi grdmde secdeye kapanrm. Sonra benim iin bir snr konuluncaya kadar efaatte bulunurum. Onlar cennete sokarm. Sonra nc kez
tekrar Rabb'imin katna dnerim. Sonra drdnc kez giderim. "Kur'an'm
tuttuklar ve kendileri hakknda ebedi cehennemde kalma hkm verilmi
olanlarn dnda cehennemde kim kaldysa hepsini istiyorum" derim". 404[10]
Ebu Abdullah el-Buhar Rahmetullahi Aleyh der ki: "Kur'an'n tuttuklar"
denilirken kastedilen, Yce Allah'n "onlar orada sonsuza kadar kalcdrlar"
404[10]
Buhar: Tefsir, Bakara suresi: 1
232
diye buyurduu kimselerdir.

329. Hadisin erhi
Bu hadisin erhi Kas.tallan erhinden alnmtr:
"Kyamet gnnde M'mnler biraraya gelirler". Bu sz insanlara efaat
konusunu hatrlatanlarn M'minler olduuna delalet etmektedir. efaat talabiyle
Peygamberlere gidenler de onlar olacaklardr.
"u yerimizde rahata kavutursun" sz, bu efaatin insanlar arasnda hkmn
verilmesi iin istendiine delalet etmektedir.
"Nuh Aleyhisselm, Yce Allah'tan bilmeksizin bir talebde bulunduunu
hatrlatr". Bu taleb Kur'an- Kerim'in ayetlerinde bildirilen talebdir: "Nuh dedi
ki: Ey Rabb'im olum benim ailemden-dir. Senin szn elbette haktr ve Sen
hakimlerin hakimisin". Yani Sen bana ailemi tufandan kurtaracan vaad
etmitin. Olum da benim ailemdendir. Aliah Teala Onun bu isteine kar
yle buyurdu: "Ey Nuh o senin ailenden deildir. Onun yapt fena itir.
Bilmediin bir eyi benden isteme". Yani senin ailen denirken kastedilen gzel
amel ileyenlerdir. Olun ise senin Peygamber olarak bildirdiine inanmad ve
gzel amel yapmad. Bilakis yapt fena iti.
"Allah onun nceki ve sonraki gnahlarn balamtr" sz Resulullah
Aleyhisselm'm gnaha dmekten korunduu manasna kinayedir.
"Kimler hakknda efaatte bulunacam bana bildirilir". Yani mesela "namazda
hata edenler hakknda efaatin kabul olunur", veya "namaz geciktirenler
hakknda efaatin kabul edilir" ve bunun gibi genel ilerle ilgili olarak belli bir
topluluk tayin edilir.
Kastallan diyor ki:
Bu hadisin siyaknda ne hakknda efaat istendii ve husule gelen durum
arasndaki ilikide mkil bir mesele var. nk efaat insanlarn kyamet
gnnde uzun sre beklemek dolaysyla maruz kaldklar skntdan
kurtulmalar ve rahata kavumalar iin istenmektedir, cehennemden karlmak
iin deil.
Buna cevap olarak denilmitir ki: Rahatlatma hikayesi "bana izin verilir"
sznde bitiyor, bundan sonra, buna ilave olarak ayr bir konu anlatlyor. Bu
aklama Kirman'nin szdr.
Futuh'l-Gayb'da ise yle deniliyor: Bir hikaye eitli makamlarda, deiik
ibarelerde ve eitli ynlerden ele alnmaktadr. Yoksa konuda bir deime ve
ztlk szkonusu deildir. Bu aklama tarz ise Resulullah Aleyhisselm'm
fesahat ve belagattaki stn kabiliyetinin bir nianesidir. Bu dili kullanma da
mucizevi kabiliyete sahib olanlara ait bir zl anlatm tarzdr. Bunu anlamak
iin bavurulacak bir kurala ihtiya vardr. Bu da anlatmda muhtelif eylerin
zet olarak farkl ekillerde verilmesidir. Bunun bir esas bulunur. Onunla
balantl olan ifadelerin anlamlar ondan bir ey eksiltmezler. En doru olan
bilen Allah'tr.
233
330. Bu hadisi Buhar, .8, s.ll6'da, Kitabu'r-Rikak'n, "Cennet ve Cehennemin

zellii" balkl babnda da rivayet etmitir. Orada ebu Abdullah el-Buhar
Rahmetullahi Aleyh yle diyor.
Musedded, Ebu Avane'den, o Katade'den, o da Enes ibnu Malik Radyallah
Anh'den Resulullah Aleyhissilm'n yle buyurduunu rivayet etmitir:
"Kyamet gnnde Allah Teala insanlar biraraya getirir. Onlar: "Rebbimiz
katnda birini efaati edinelim de, Rabbimiz bizi bu yerimizde rahata
kavutursun" derler, Adem Aleyhisselm'a gelirler: "Sen Allah Teala'mn kendi
eliyle yarattsn. Sana Hakk Teala kendi ruhundan fledi" Meleklere emretti,
sana secde ettiler. Rabbimiz katnda bize efaati ol" derler. Adem
Aleyhisselm: Ben sizin istediiniz mevkide deilim, der ve iledii hatay
hatrlatr. "Siz, Allah'n insanla Resul sfatyla gnderdii ilk Peygamberi olan
Nuh'a gidin" der. Nuh Aleyhisselm'da: Ben sizin istediiniz mevkide deilim
diyerek iledii hatay hatrlatr ve: Siz Allah'n kendisini halil (yakn dost)
edindii brahim'e gidin, der. Ona giderler, O da: Ben sizin istediiniz mevkide
deilim, diyerek, iledii hatay hatrlatr ve: Siz Allah'n kelimesi olan Musa'ya
gidin, diye syler. Ona giderler,,O da: ben sizin istediiniz mevkide deilim,
diyerek iledii hatay hatrlatr ve : Siz sa'ya gidin, diye syler. Ona giderler. O
da: Ben sizin istediiniz mevkide deilim, siz Yce Allah'n nceki ve sonraki
btn gnahlarm balad Muhammed Aleyhisselm'a gidin, der. Bana
gelirler. Ben, Rab-bime mnacaat zere izin isterim. O'nu grdmde secdeye
kapanrm. Allah Teala beni diledii kadar bir sre o hal zere brakr. Sonra:
Ban kaldr, iste istediin verilecektir, syle sylediin dinlenecektir, efaatte
bulun efaatin kabul edilecektir, denilir. Ben bam kaldrrm, Rabb'ime bana
rettii ekilde hamdederim. Sonra efaatte bulunurum. Rabbim bana kimler
hakknda efaati olacam bildirir. Sonra onlar (haklarnda efaatte
bulunduklarm) cehennemden karrm ve cennete koyanm. Sonra tekrar
RaBb'imin huzuruna varr, ayn ekilde secdeye kapanrm. nc, drdnc
kez byle olur. yleki, Kur'an'm tuttuklar dnda cehennemde kimse
kalmaz.405[11]
Ebu Abdullah el-Buhar Rahmetullahi Aleyh der ki: "Katade b sonuncu
hakknda yani "Kur'an'm tuttuklar" hakk'.nda, "bunlar haklarnda ebed
cehennemde kalma hkm verilmi olanlardr" derdi."
330. Hadisin erhi
Bu hadiste brahim Aleyhisselm'm da efaatte bulunmay kabul etmeyecei
bildirilerek "Ben sizin istediiniz mevkide deilim,der ve iledii hatay
hatrlatr" deniliyor. Hadisin bir baka rivayetinde ise brahim Aleyhisselm'm
"Ben yerde yalan syledim" diyecei bildiriliyor. Sfyan'm rivayetindeki
405[11]
Buhar: Rikak: 51
234
ilavede de bildirildiine gre bu yalan szleri: Mriklerin bayramlarna

katlmamak iin "Ben hastaym" demesi. Mriklerin putlarn kendi eliyle
krdktan sonra, onlarn "Bu putlarmza bu ii kim yapt?" diye sormalar
karsnda, byk putu gstererek "te u bykleri yapmtr" demesi.
Hanmna "Melek bana, senin benim kardeim olduunu bildirdi" demesi. Bu
yalann da er' bir sebebi vard. Ancak bu szler yalan ifade ettii iin, bundan
dolay kendi nefsi hakknda endieye kaplrd.
Kastallan diyor ki: Yce Allah insanlara ilk olarak Adem'e gitmelerini ilham
ediyor ve Peygamberimiz Hazreti Muhammed Aleyhisselm'a gitmelerini ilham
etmiyor. Oysa onlarn iinde Re-sulullah Aleyhisselm'n bu hadisini duymu
olanlar bulunur. Bu ekilde Resulullah Aleyhisselm'n stnlnn,
derecesinin yksekliinin, Allah'a yaknlnn ve btn yaratklara stnlnn anlalmas bakmndan bu efaatin Ona has olduu ortaya kar.
(Kastallan, Kitabu'r-Rikak, C.9, s.317)
33L Buhar Rahmetullahi Aleyh, C.8, s.118 ve sonrasnda, Kitabu'r-Rikak'n
"Srat Cehennem Kprsdr" balkl babnda yle bir hadis rivayet ediyor:
Ebu'l-Yeman, u'ayb'dan, o ez-Zuhr'den, o Sad ve Ata ibnu
Yezid'den, o ikisi Ebu Hureyre Radyallah Anh'den, o da Resulullah
Aleyhisselm'dan rivayet etmitir. Ebu Abdullah el-Buhar Rahmetullahi Aleyh
bu hadisin baka bir senedini de vererek yle diyor: Mahmud bdurrezzak'tan,
o Ma'mer'den, o ez-Zuhr'den, o Ata ibnu Yezid el-Leys'den Ebu Hureyre
Radyallah Anh'm yle sylediini rivayet ediyor:
"Baz insanlar, "Ey Allah'n Resul, kyamet gnnde Rabb'imizi grecek
miyiz?" diye sordular. Resulullah Aleyhisse-lm: Bulutsuz bir gnde, gnei
grmekte hi zorlanyor musunuz? diye sordu. Oradakiler: Hayr, dediler.
Resulullah Aleyhisse-lm; Ondrdnc gecede, bulutsuz bir havada ay
grmekte hi zorlanyor musunuz? diye sordu. Oradakiler: Hayr, Ya Resulallah,
dediler. Resulullah Aleyhisselm bunun zerine yle buyurdu: te siz de,
Rabbinizi, kyamet gnnde bu ekilde greceksiniz. Allah Teala insanlar
biraraya toplar, "Kim her neye kulluk ediyor idiyse, onun peinden gitsin" diye
buyurur. Bunun zerine gnee tapanlar gnein peine taklr. Aya tapanlar
ayn peine taklr. Tautlara tapanlar onlarn ardna taklr. Geriye bu mmet
kalr. Mnafklar da ilerinde olur. Allah Teala onlara bildiklerinden baka bir
suretle tecelli eder: Ben sizin Rabb'inizim, der, Onlar: Biz senden Allah'a
snrz, Rabb'imiz bize tecelli edinceye kadar biz bu yerimizde bekleyeceiz,
Rabb'imiz tecelli ederse biz Onu tanrz, derler. Bu kez Allah Teala onlara,
bildikleri sureti ile tecelli eder: "Ben sizin Rabb'inizim" diye buyurur. , Onlar:
"Sen bizim Rabb'imizsin" derler ve O'na uyarlar. Cehennemin zerine bir kpr
kurulur. Resulullah Aleyhisselm buyurdu ki: Bu kpry ilk geen ben olurum.
O gnde Peygamberlerin duas: Ey Rabbim, kurtar, selamete kavutur,
eklindedir. Orada (yani cehennemde veya cehennemin zerine kurulan
kprnn zerinde) hurma dikenine benzer sert dikenler vardr. Siz hurma
235
dikenini grmediniz mi? Oradakiler: Evet, grdk Ya Resulallah, dediler.

Resulullah Aleyhisselm sonra yle devam etti: te o dikenler de hurma
dikenleri gibidir, ama onlarn byklnn ne kadar olduunu ancak Allah
Teala bilir. nsanlara amelleri dolaysyla batarak onlar tutar, onlarn iinde
ameli dolaysyla iyice perian olan vardr, arplanlar, azaba uratlanlar vardr.
Bu ikinciler azablarn ekince kurtulur. Allah Teala kullar arasnda hkm
verme iini bitirince ve Allah'tan baka ilah olmadna ehadet edenler
arasndan dilediklerini cehennemden karmak istediinde, meleklerine onlar
cehennemden karmalarn emreder. Melekler onlar, zerlerindeki secde izlerinden tanrlar. Allah Teala, cehenneme, Ademolunun secde izlerini yemesini
(yani yakmasn ) yasak etmitir. Bunlar yanm, kararm halde cehennemden
karlrlar. zerlerine su dklr.
O suya "hayat suyu" ad verilir. Sonra bunlar selin getirdii topran zerinde
biten taneler gibi biterler. Yz cehenneme dnk olan bir adam kalr. "Ey
Rabbim, onun rzgar beni iyice kzdrd, alevleri beni yakt. Benim yzm
cehennem ynnden baka bir yne evir" der. Bu ekilde dua etmeye devam
edip durur, sonunda Allah Teala: "Sen, bu istediini sana verirsem baka bir
istekte bulunacaksndr" diye buyurur. Adam: Hayr, izzetine yemin olsun ki,
baka bir ey istemeyeceim, der. Sonra Allah Teala, onun yzn cehennem
ynnden baka bir yne evirir. Bu sefer adam: Ey Rabbim, beni cennetin
kapsna yaklatr, diye dilekte bulunur. Allah Teala: Sen, Benden baka bir
istekte bulunmayacan zannetmemi miydin? Yazk san'a ey Ademolu, sen ne
kadar da vefaszsn, sznde durmazsn! diye buyurur. Adam dua etmeye devam
edip durur. Sununda Allah Teala: Sana bu istediini verirsem, sen baka bir
istekte bulunacaksndr, der. Adam: Hayr, izzetine yemin olsun ki, baka bir
istekte .bulunmayacam, der. Baka bir istekte bulunmayacana dair Allah
Teala'ya kesin szler verir, ahidde bulunur. Allah da onu cennetin kapsna yaklatrr. indekileri grnce, Allah Teala'mn diledii kadar bir sre susar.
Sonra: Ey Rabbim, beni cennete koy, der. Bunun zerine Alah Teala: Sen
Benden baka bir istekte ulunmayacam sanmam miydin? Yazk sana ey
Ademolu, ne kadar da sznde durmazsn, der. Adam: Ey Rabbim, beni
yaratklarnn en fenas eyleme, der. ylece dua etmeye devam edip durur.
Sonunda Allah Teala ona gler. Ona gldnde, cennete girmesine izin verir.
Oraya girdiinde kendisine: u eyden sana verilmesi iin temennide bulun,
denir. O da temennide bulunur. Oyleki sonunda btn istekleri biter. Hakk Teala
kendisine: u ve bir o kadar seiin olsun" diye buyurur.
Ebu Hureyre Radyallah Anh der ki: bu adam cennete en son girecek olan
adamdr.
Mellif der ki: ebu Hureyre Radyallah Anh bu hadisi rivayet ederken Ebu Sad
el-Hudr de yannda oturuyordu. Ebu Sad, "u ve bir o kadar senin olsun"
szne gelinceye kadar Ebu Hureyre nin rivayetinden hibir eye itirazda
bulunmad. Bu son sz.syleyince Ebu Sad: Ben Resululiah Aleyhisselm "m:
"u ve on kan kadar senin olsun" dediim duydum dedi. Ebu Hureyre
236
Radyallah Anh da: "Ben, 'bir o kadar' eklinde ezberledim" dedi. :J3!
33L Hadisin erhi
Bu hadisin erhi, Kastallan erhi, C.8, s.330 ve sonrasndan alnmtr:
"...grmekte zorlanyor musunuz?" yani gnei ve ay perdesiz olarak grmeniz
halinde birbirinize zararnz dokunuyor mu, biri sizi engelliyor veya siz birilerini
engelliyor musunuz? Bu grmede birbirinizle mnakaaya, anlamazla,
yalanlamaya, daralmaya, zorlanmaya dyor musunuz?
Bir rivayette de bu manaya kullanlan "hel tudrrne" kelimesinin yerine "rel
tudmmne" kelimesi kullanlyor. Bu ise izdiham, kalabalk oluturuyor
musunuz? anlamna gelir. Yani nasl dnyada gnein ve ayn grlmesi
insanlar iin gayet kolay olduundan bir izdiham olumuyor, herkes bulunduu
yerde zahmetsiz olarak onlar gryorsa ahirette de Hakk Teala'nm
grlmesinde durum byle olacak.
Bir baka rivayette ise "hel tudmne" eklinde mim eddesiz olarak bildiriliyor
ki, "birbirinizi tahkir ediyor musunuz?" an-lammadr. Yani, bunlar grmede
aranzda mnakaa karp birbirinizi tahkir etmezsiniz.
Bir rivayette de "l tudhne" eklinde olumsuz siga ile ve "ha" ile bildiriliyor.
Bu da: "grmekte pheye dmesziniz, birbirinize itiraz etmezsiniz. Hepiniz
Rabb'inizi grdnze yakmen inanrsnz" anlamn.^ gelir.
Yine bir rivayette "hel tumrrne" deniliyor ki bu ' da "birbirinizle mnakaaya
mnazaraya girer misiniz?" anlamna gelir.
"Siz de Rabb'inizi kyamet gnnde bu ekilde greceksiniz?" denilirken gnei
ve ay grdnz gibi greceksiniz denilmek istenmiyor.Hibir ey Allah
Teaa'ya henzctilemez. Nitekim ayel-i kerimede "Hibir ey onun benzeri
deildir" Duyuruluyor. Burada arlatlmak istenen grme hdisesinin bunun gibi,
gayet ak ve her trl pheden, tereddtten uzak olarak gerekleeceidir.
Buna gre: Hakk Teala rim grlmesi gerek bir grme (r'yet)
olacaktr. Nasl herhangi bir perde bulunmad zaman gne ve ayn
grlmesinde phe ve tereddde dlmyorsa, ayn ekilde Hakk Teala'y
grmede de phe ve tereddde mahal kalmayacaktr.
Tautlar grubuna eytanlar, putlar, insanlar kendilerine tapmaya aran sapk
insanlar girmektedir.
"Allah Teala gelir, tecelli eder" sznn ve bunun gibi szlerin aklamasnda,
daha nce de getii zere selef limlerinin ve halef limlerinin yollar farkldr.
Selefin yolu daha emniyetlidir. nk onlar, Allah'n yaratklara mahsus eylere
benzemekten, bu tr sfatlardan mnezzeh olduunu bilmekle beraber,
mteabih ayet ve hadislerde de bildirilenlere inanr ve onlardan ne
kastedildiini Allah'a havale ederler. "Bunun hakikatini en doru ekilde Allah
bilir" derler.
Halef limleri ise, kelimenin tebihe gtrecek zahiri anlamn te'vil ederek onu,
Yce Allah'n anna ve azametine layk bir mana ile aklarlar.
237
Burada Allah Teala'nm gelmesi ile kastedilen, zatn, mahiyet bakmndan

anlamakszm ve ihata etmeksizin kullarn grmesi iin tecelli etmesidir, derler.
Muvahhid M'min kullarn bildii grme (r'yet) ite budur. O zaman
M'minler: Sen bizim Rabb'imizsin, derler. Hadiste bildirildii zere
M'minlerin kabul etmeyecei birinci r'yet (grme) hakknda Kad Iyaz yle
diyor: Burada izafet (tamlama) vardr ve muzaaf hazfedilmitir. Buna gre
ibarenin anlam, "Rabb'lerinin meleklerinden biri gelir" olur. Bunun iin
"bildiklerinden baka bir suretle tecelli eder" deniliyor. Yani dnyadayken
bildikleri sfatlarndan baka sfatla. M'minler bu zaman kabul etmezler.
Kendilerinin de M'minlerle birlikte olduklarn ileri sren mnafklar orada
belli olur. Bylece ilk tecelli, mnafklar ortaya karmak iin olmu olur.
nk mnafklar Allah Teala'y grme nimetine kavumay hakedemezler.
Nitekim ayet-i kerimede: "Hayr, dorusu o gn onlar, Rabb'lerini grmekten
mahrum olacaklardr", buyuruluyor.
Peygamber Aleyhisselm Srat'm zerinden ilk geen olur. Ne-vev
Rahmetullahi Aleyh Resulullah Aleyhisselm'm "Ben ve mmetim Srat'n
zerinden ilk geenler oluruz" diye buyurduuna iaret ediyor.
"Cehennemde sert dikenler olur". Bu dikenler, cehennemin etrafn saran
ehvetlerdir. Nitekim hadis-i erifte "cehennemin etraf ehvetlerle
evrelenmitir" Duyuruluyor. Bu dikenler, yani ehvetler insanlar amellerine
gre tutarlar. Kim dnyadayken bu ehvetlere uymu ise, onu oradaki dikenler
kapar ve o da cehenneme der. Bu dikenlerin byklnn ne kadar olduunu
yalnz Allah Teala bilir.
"Onlardan amelleri dolaysyla perian olanlar vardr" yani dnyada iledikleri
sebebiyle tamamen helak olurlar ki, bunlar kafirlerdir.
"arplanlar" yani belli bir sre azab grdkten sonra kurtulacak olanlar ise
isyankar M'minlerdir.
bnu Mace'nin merfu olarak rivayet ettii bir hadiste yle deniliyor: "Sonra
insanlar gemek isterler, hibir ey (azab) grmeden kurtulan Mslman vardr,
biraz yaralar alarak kurtulan vardr, bir sre azabda tutulduktan sonra kurtulan
vardr, azaba atlp ylece braklan vardr".
"Hayat suyu", yani, zerine dklen kimsenin hayatiyetine sebep olan su.
Hadiste bildirildii zere cehennemden karldktan sonra zerlerine hayat suyu
dklenler bir tanenin sadelii gibi sade
ve arndrlm olarak biterler. Tpk sahrada selin getirdii ynn arasnda
bulunan bir tanenin bitmesi gibi. Selin getirdii ynlarn arasnda bir tane
bulunur. Bu tane vadinin kenarna yerleir, hemen o gn yerden bitiverir. te bu
tane byle hzl ekilde bittii iin ve gayet sade, gzel bir grnts olduu
iin, zerlerine hayat suyu dkleceklerin bitmesi de buna benzetilmitir.
Cennetin kapsna getirilen szkonusu kiinin, cennetin iini grmesi, aradaki
duvarn, iinden d, dndan da ii grnen effaf bir duvar olmas sebebiyle
olabilir. Yahut bu grme ile bilme kastedilmi olabilir. Yani mesela gzel
kokulu bir rzgarn esmesi, klarn, aydnlatc nurlarnn grnmesi yoluyla
238
cennetin iindeki nimetler hakknda bilgi sahibi olur. Nasl daha nce, cehennemin dnda olmasna ramen oradan esen scak rzgarlar
kendisini rahatsz ettii gibi.
"Allah Teala'nn diledii kadar bir sre susar". Yani uzun bir sre suskun durur
ki, bunun miktarn ve snrn yalnz Allah Teala bilir. Susmas Allah'tan haya
etmesi sebebi iledir. nk Allah'a bir daha kendisinden bir istekte
bulunmayaca zere soz vermi, kuvvetli ahidlerde bulunmutur. Ancak
sonu^J^ sznden dnm ve Allah Teala'dan istekte bulunmutur. Zira
Allah'n affna, ihsanna ve fazlna olan midi ar basar. Bunun iin "Ey
Rabb'im beni yaratklarnn en fenas eyleme" der. "Yaratklarnn en fenas
eyleue" sz ile kasdettii ise, cennete koyduun kullarnn en fenas anlamdr.
Bu sz, zel anlam kastedilen genel mahiyette bir szdr. Eer, cennetin dnda
kalrsa cennete girenlerin en fenas olur. En fena olma hali, tekiler cennetin
iinde iken kendisi darda kald srece, aka ortadadr.
"Sonunda Allah Teala gler" sz hakknda Kastallan yle diyor: Bu mecaz
anlamdadr, bununla glmenin gerei, yani Allah'n ondan raz olmas
kastedilmitir. Yani sonunda Allah ondan raz olur. Raz olduu zaman da
cennete girmesine izin verir.
"u u eyleri temenni et sznden anlalmas gereken udui ki: Allah Teala
cennet nimetlerinin eitlerini'' ona bildirir. O d bunlar isteyedurur. Rabb'i de
ona hatrlatr. Sonunda o kiinin is tt'jecei bir ey kalmaz, yani arzulamay
dnebilecei her ey biter
Ahmet ibnu Hanbel'in Ebu Sad el-Hudr Radyallah Anh'dei rivayetine gre
yle deniliyor: "Adam dnya gnleriyle gn ka dar srecek bir mddet ister
ve temennide bulunur". Ebu Huyreyre Radyallah Anh bu hadisi (bu babda verilen hadisi) rivayet
ederken Ebu Sad el-Hudr Radyallah Anh yannda hv lunuyordu. "Bu ve bir o
kadar senin olsun" szne gelinceye kada itiraz etmedi. Bu szde ise Resulullah
Aleyhisselm'dan kendisi nin "Bu ve on kat kadar senin olsun" diye
buyurduum hatrlatt. Ebu Hureyre Radyallah Anh'da "Ben 'bir o kadar diye
ezberledim" dedi. Bu ikisi arasndaki farkll birletirme iin denilmitir ki:
Ebu Hureyre Radyallah Anh bu hadisi Resi lullah Aleyhisselm'dan daha nce
duymu; ve Resulullah Ale? hisselam ayn hadisi daha sonra Ebu Sad'in
duyduu gibi bildiri
mi olabilir ki, bu ikincisinde Allah Teala kendi fazlndan miktarn fazlalm
Resulne bildirmitir. En doru olan bilen Allah'tr.
332. efaatle ilgili hadisi. Buhar, C.9, s.121, Kitabu't-Tevhid'de, Yce Allah'n
"ki Elimle Yarattmda..." sz ile ilgili babda u ekilde rivayet etmektedir.
Muaz ibnu Fudale, Hiam'dan, o Katade'den, o da Enes ibnu Malik'ten
Resulullah Aleyhisseln'n yle buyurduunu rivayet etti:
"Allah Teala kyamet gnnde Mminleri bu eklide biraraya getirir.
"Rabbimiz katnda birini efaati edinsek de, bizi bu yerimizde rahatlatsa"
239
derler. Adem Aleyhisselm'a gelirler: "Ey Adem! nsanlar grmyor musun?

Ailah Teala seni kendi eliyle yaratt, ' sana meleklerini secde ettirdi, sana
hereyin ismini retti, Rabbimiz katnda bizim iin efaati ol da, Rabbimiz
bizi u yerimizde rahata kavutursun, derler. Adem Aleyhisselm: Ben bu
mevkide deilim, der ve ilemi olduu hatay hatrlatr. Sonra: Ancak siz Nuh'a
gidin, O Allah Teala'mn yeryz ahalisine Resul sfatyla gnderdii ilk
elisidir, diye syler. Nuh Aleyhisselm'a gelirler. O da: Ben bu mevkide
deilim, der ve ilemi olduu hatay hatrlatr. Sonra: Ancak, siz brahim'e
gidin, o Rahman'm dostudur, diye syler. brahim Aleyhisselm'a gelirler. O da:
Ben bu mevkide deilim, der ve ilemi olduu hatalar hatrlatr. Sonra: Ancak
siz, Musa Aleyhisselm'a gidin, o Allah'n kendisine Tevrat' verdii, kendisiyle
konutuu bir kuldur, der. Musa Aeyhisselm'a gelirler. O da: Ben bu mevkide
deilim, der ve ilemi olduu hatay hatrlatr. Sonra: Ancak siz sa'ya gidin, O
Allah'n kulu, Resul, kelimesi ve ruhudur, der. sa Aleyhisselm'a gelirler. O da
Ben bu mevkide deilim, ancak siz Mu-hmmed Sallallahu Aleyhi ve Sellem'e
gidin. O, Allah'n kendisinin nceki ve sonraki gnahlarn balad kuludur,
der. Bana gelirler. Ben karm, Rabb'ime mnacaat iin izin isterim. Bana izin
verilir. Rabb'imi grdmde secdeye kapanrm. Allah Teala beni diledii
kadar bir sre bu hal zere brakr. Sonra bana: "Kalk, Muhammed, syle,
sylediin dinlenecek, iste, istediin verilecek, efaatte bulun, efaatin kabul
edilecek" denilir. Ben Allah Teala'nn bana retmi olduu vglerle
Rabb'imi ver, O'na hamdederim. Sonra efaatte bulunurum, Hakk Teala kimler
hakknda efaatte bulunabileceimi bana bildirir. Onlar cennete sokarm. Sonra
tekrar varrm. Rabbimi grdmde secdeye kapanrm. Rabb'im diledii kadar
bir sre beni o hal zere brakr. Sonra: "Ban kaldr, ey Muhammed! Syle
sylediin dinlenecek, iste istediin verilecek, efaatte bulun efaatin kabul
edilecek" denilir. Ben Rabb'imin bana rettii vglerle Allah Teala'y ver
ve O'na hamdederim. Sonra efaatte bulunurum, Hakk Teala kimler hakknda
efaatte bulunacam bana bildirir. Onlar cennete sokarm. Sonra tekrar
varrm. Rabbimi grdmde secdeye kapanrm, Allah Teala diledii kadar
bir sre beni o hal zere brakr. Sonra: "Kalk Muhammed, syle, sylediin
dinlenecektir, iste, istediin verilecektir, efaatte bulun, efaatin kabul edilecektir, denilir. Ben Rabb'imi, Rabb'imin bana rettii vglerle ver, O'na
hamdederim. Sonra efaatte bulunurum, Hakk Teala bana kimler hakknda
efaatte bulunacam bildirir. Onlar cennete sokarm. Sonra dner ve :'Ey
Rabbim, Kur'an'm tuttuklar ve kendileri hakknda ebed olarak cehennemde
kalma hkm verilenler dnda cehennem de kimse kalmad' derim.
Peygamber Aleyhisselm buyurdu ki: "Allah'tan baka ilah yoktur" diyen ve
kalbinde bir arpa tanesi arlnda iyilik bulunan herkes cehennemden kar.
Sonra "Allah'tan baka ilah yoktur" diyen ve kalbinde bir zerre miktarnda iyilik
bulunan herkes cehennemden karlr406[12]
406[12]
Buhar: Tevhid: 19
240
332. Hadisin erhi

"Allah Teala kyamet gnnde M'minleri bu ekilde birarays getirir" sz
Kitabu't-Tefsir'de yeralan rivayetteki "Kyamet gnnde M'minler bu ekilde
biraraya gelirler" szn aklamak tadr. Bu da Kitabu'r-Rikak'da geen
rivayetteki: "Allah insanlar kyamet gnnde biraraya getirir. "Rabbimiz katnda
bir efaat edinsek" derler" sznn aklamasdr. Btn bunlardan anla lan
mana udur: Allah Teala kyamet gnnde, M'miniyle kafi riyle btn
insanlar biraraya getirecektir. lerinden M'minle: "Rabb'imiz katnda efaati
edinsek" diyeceklerdir. nk M' minler dnce ve akl sahibidirler.
Dolaysyla kyamet gnc deki uzun sre beklemeden, insanlarn kurtuluunun
nasl mm kn olaca ve insanlar arasnda hkm ileminin balamasn]
vesilesi zerinde dnrler. Sonra ad geen Peygamberlere gide rek, Allah
Teala'nn aralarnda hkm vermesi ve, kendilerini: de beklemenin skntsndan
kurtulmalar iin onlardan efaat t leb ederler. Peygamberler de belirtilen
ekilde mazeretler iler; sirerler. Peygamberlere nisbet edilen o hatalarn anlmas
bir tevazu nitelii tar. Ayrca avamn iyilerinin iyilikleri, Allah'a yakn kullar
nazarnda gnahlardan saylr. Yoksa Peygamberler -Allah'n salat ve selam
zerlerine olsun- gnah ilemekten ve hatalardan korunmulardr. nk
onlarda emanet (doruluk) sfatnn bulunmas gerekir. Bu ise dlarnn ve
ilerinin haramdan, mekruhtan ve en kk .muhalefetten korunmasdr.
Peygamberimiz Aleyhisselm'n ilk izin talebi, insanlar arasn-ua hkm
verilmesi iin efaatte bulunmak zere olur. ite bu sare Peygamberimiz Hazreti
Muhammed Aleyhisselm'a has klnmtr. Allah Teala'mn Muhammed
Aleyhisselm'a vaadet-tii makam- mahmud ite budur.
Sonra Peygamberimiz Aleyhisselm'n baka efaatleri olur. Ayn ekilde dier
Peygamberlerin de efaatleri olur. Allah'n salat ve selam hepsinin zerine
olsun.
Hadiste Peygamberimiz Aleyhisselm'n "Allah birdir O'ndan baka ilah yoktur;
Muhammed O'nun kulu ve Peygamberidir" deyip buna inanan herkesi
cehennemden karmak zere efaatte bulunacana dikkat ekilmitir. nce
belli bir topluluk belirlenir. Bunlar, kalplerinde bir arpa tanesi arlnda iman
bulunanlardr. Sonra ikinci kez efaat eder. Bu kez birincilerden daha az imana
sahip olan bir topluluk belirlenir. Bunlar kalplerinde buday tanesi arlnda
imana sahip olanlardr. Sonra nc kez efaatte bulunur. Bu kez Allah Teala,
kalplerinde zerre mik-tarnca, yani kk karnca ayann arlnda iman
bulunar; bir topluluk tayin eder. Hadis-i erif Peygamberimiz Aieyhis-selzn'm
ve Onun mmetinin stnln ortaya koymaktadr. Bu hadis ayn zamanda,
byk gnah ileyenler iin efaat olmayacan ileri sren mutezileye cevap
mahiyeti tamaktadr.
241
Ey Allah'm Peygamberimiz Hazreti Muhammed Aleyhis-selm' bizim iin

efaati eyle. Amin.
efaat Hadislerinin Buharde Geen Rivayetleri
333. Ebu Abdullah el-Buhar Rahmetullahi Aleyh, C.9, s.l27de,Kitabu'tTevhidTin"O Gnde Baz Yzler Nurlu O-larak Rabb'lerine Bakacaklardr"
mealindeki ayet-i kerime ile ilgili babnda yle bildiriyor.
Abdet ibnu Abdullah, Buseyn el-Cu'f'den, o Zaide'den, o Beyan ibnu Bir'den, o
Kays ibnu Ebi Hazim'den, o da Cerir el-Beceli Radyallah Anh'den rivayet
eder. Cerir dedi ki:
"Resulullah Aleyhisselm ayn ondrdnc gecesi yanmza geldi ve yle
buyurdu: Siz unu (yani ay) grdnz gibi kyamet gnnde Rabbinzi
greceksiniz. Bunu grmekte hi zorlanmyorsunuz"407[13]
334. Yine Buhar Rahmetullahi Aleyh bildiriyor:
Abdulaziz ibnu Abdullah brahim ibnu Sa'd'dan, o bnu ihab dan, o Ata ibnu
Yezid el-Leysi'den, o da Ebu Hureyre Radyallah Anh'den rivayet eder ki,
birtakm insanlar Resulullah Aleyhis-selm'a: Ey Allah'n Resul, kyamet
gnnde Rabb'imizi grecek miyiz? diye sordular. Resulullah Aleyhisselm:
"Ayn ndrdnc gecesinde, ay grmekte zorlanyor musunuz? diye sordu.
Soruyu soranlar: Hayr, Ey Allah'n Resul, dediler. Resulullah Aleyhisselm:
nnde bulut bulunmad zamanda gnei grmekte zorluk ekiyor musunuz?
diye sordu. Onlar yine: Hayr, Ey Allah'n Resul, diye cevap verdiler.
Resulullah Aleyhisselm da bunun zerine yle buyurdu: te siz de bu ekilde
O'nu grrsnz. Kyamet gnnde Allah Teala insanlar biraraya getirir ve:
"Kim her neye kulluk ediyor idiyse ona uysun" diye buyurur. Bunun zerine
gnee kulluk edenler, gnee, aya kulluk edenler aya, putlara kulluk edenier de
putlara uyarlar. Geriye, ilerinde efaatileri de -Kavilerden brahim ibnu Sa'd
burada Resulullah Aleyhisselm'm "efaatileri" mi, yoksa "mnafklar" m
dediinde tereddt ettii iin 'yahut mnafklar' diye bildirmitir- olmak zere
bu mmet kalr. Allah Teala onlara tecelli ederek: Ben sizin Rabbinizim, diye
buyurur. Onlar: Rabb'imiz bize tecelli edinceye kadar bu yerimizde duracaz,
Rabbimiz tecelli ettiinde biz Onu tanrz, derler. Bunun zerine Allah Teala
onlara bildikleri sureti zere tecelli eder: "Ben sizin Rabb'inizim" diye buyurur.
Onlar: Sen bizim Rabbimizsin, derler ve O'na tabi olurlar. Cehennemin zerine
srat (kpr) kurulur. Ben ve mmetim oradan ilk geenler oluruz. O gnde
Peygamberlerden bakas konumaz. Peygamberlerin duas da: "Ey Allah'm
kurtar, selamete eritir" duasdr. Cehennemde deve dikeni gibi dikenler vardr.
Ancak o dikenlerin byklnn ne kadar olduunu Allah'tan bakas bilmez.
407[13]
Buhar: Tevhid: 24
242
nsanlar amellerine gre tutar. Onlardan ameli dolaysyla tamamen helak olan
vardr, amelinden dolay belli bir sre azab edilmek zere tutulanlar vardr,
arplanlar, yani yaptklarnn karln ekenler vardr, yahut bunun gibi
olanlar vardr, bunlar azablarn ekince kurtulurlar. Yce Allah kullan arasnda
hkm vermeyi tamamlayp, cehennemliklerden istedii kimseleri buradan
karmay irade edince meleklere, Allah'a herhangi bir eyi ortak komayp
Allah'tan baka ilah olmadna ehadet edenler arasndan Hakk Teala'nn
kendilerine rahmet eylediklerini karmalarn emreder. Melekler onlar cehennemde zerlerindeki secde izlerinden tanrlar. Cehennem atei Ademolunun
zerindeki secde izlerinin dnda her tarafn yer (yakar). Bunlar ciltleri atein
yanklar dolaysyla burumu, kavrulmu vaziyette cehennemden karlar.
zerlerine hayat suyu dklr. Onun altndan, selin getirdii toprakta biten tane
gibi biterler. Allah Teala btn kullar arasndaki hkmn tamamlar.
Bunlardan yz cehennem tarafna dnk bir adam kalr. Bu cehennem ehlinden
cennete girecek olanlarn sonuncusudur. Bu adam: Ey Rabbim, benim yzm
cehennem tarafndan baka tarafa evir, onun rzgar beni kavurdu, ve alevi beni
yakt, der. Allah'n diledii kadar bir sre bu ekilde Allah'a dua eder. Sonra
Allah Teala: Sana bu istediini verirsem, daha baka bir ey ister misin? diye
buyurur. Adam: Hayr, izzetine yemin olsun ki, senden baka bir ey istemem,
der. Allah'n diledii ekilde O'na sz verir, ahdeder. Allah Teala onun yzn
cehennem tarafndan baka tarafa evirir. Adam cennet tarafna ynelip onu
grnce Allah Teala'nn diledii kadar bir sre susar, sonra: Ey Rabbim, beni
cennetin kapsna yaklatr, der. Allah Teala: Sana verilenden baka bir daha
ebediyen, bir ey istemeyecein hususunda sz verip ahidde bulunmam
miydin? Yazk sana ey Ademolu, sen ne kadar da vefasz, sznde durmazsn,
diye buyurur. Adam, "Ey Rabbim" der ve byle dua edip durur. Sonunda Allah
Teala: Sana bu istediin verilirse sonra bir ey ister misin? diye buyurur. Adam:
Hayr, izzetine yemin olsun ki, Senden, bundan baka bir ey istemeyeceim,
der ve Allah Teala'ya O'nun istedii ekilde sz verip ahidde bulunur, Hakk
Teala da onu cennetin kapsna yaklatrr. Cennetin kapsna yaklanca,
cennetin manzaralar ona grnr, bylece ierdeki mutluluk ve honutluu
grr. Allah Teala'nn diledii kadar bir sre suskun kalr. Sonra: Ey Rabbim,
beni cennete sok, der. Allah Teala: Sana verilenden baka bir ey
istemeyecein zere sz verip ahidde bulunmam miydin? Yazk sana ey
Ademolu, ne kadar da vefasz, sznde durmazsn! diye buyurur. Adam: Ey
Rabbim, yarattklarnn en fenas ben olmayaym, der. Dua etmeye devam edip
durur. Ta ki, Allah Teala ona gler. Ona gldnde de: Cennete gir, diye
buyurur. Adam cennete girdiinde Allah Celle ve Ala: Dile, diye buyurur. Adam
Rabbinden ister, temennide bulunur.
Hatta Allah Teala ona hatrlatmada bulunur ve "unlar unlar dile" diye
buyurur. Sonunda isteyebilecei her ey biter Allah Teala: Bu ve bir o kadar
senin olsun, diye buyurur".
Ata ibnu Yezid dedi ki: Ebu Hureyre Radyallah Anh bu hadisi rivayet ederken
243
Ebu Sad el-Hudr Radyallah Anh yanndayd. Ebu Hureyre Radyallah Anh
"bu ve bir o kadar senin olsun" szne gelinceye kadar Ebu Sad el-Hudr
Radyallah Anh hadisten herhangi bir eye itiraz etmedi. Burada ise Ebu Sad
Radyallah Anh: Ey Ebu Hureyre, on kat, diye syledi. Ebu Hureyre
Radyallah Anh ise: Bu ve bir o kadar senin olsun'dan bakasn
ezberlemedim, dedi. Ebu Sad el-Hudr Radyallah Anh: ehadet ederim ki,
ben Resulullah Aleyhisselm'dan "bu ve on kat kadar senin olsun" diye
ezberledim, dedi. Ebu Hureyre Radyallah Anh ayrca yle syledi: "Bu adam
cennete son girecek olandr.408[14]
"Resulullah Aleyhisselm ayn ondrdnc gecesi yanmza geldi ve: Siz, unu
grdnz gibi kyamet gnnde Rabb'inizi greceksiniz, diye buyurdu"
eklinde balayan rivayet, r'yetle ilgili olarak bilgi vermek zere, ilkin
Resulullah Aleyhisselm'm sze baladn gstermektedir. Yani kendisine soru
sorulmadan bu konuda bilgi vermeye baladn ifade ediyor. Dier rivayetlerde
ise sahabilerin soru sorduklar ve Resulullah Aleyhisselm'n da, onlarn
sorularna bildirildii ekilde cevap verdii ifade ediliyor. Bu rivayetler, r'yet
(Allah' girme) ile ilgili olarak birden fazla yerde muhtelif vesilelerle konuma
getiini gsterir. Baz kereler sahabiler Resulullah Aleyhisselm'a bu konuda
soru sormular O da cevap vermitir. Baz kereler de onlar herhangi bir soru
sormadan bu konuda bilgi vermitir. Bunun byle olmasna engel bir durum
szkonusu deildir. En dorusuma bilen Allah'tr.
"Bunu grmekte hi zorlanmyorsunuz". Yani bunu grmek iin kalabalklar
oluturmuyorsunuz. Ayn ilk hilalini grmekte gsterdiiniz dikkat dolaysyla
meydana gelen durumda olduu gibi birbirinizi itip kakmaya vesile olacak bir
izdiham teekkl etmiyor. Ayn ondrdnc gecesi olunca ay artk iyice belirgin
ekilde ortaya kt iin, herkes bulunduu yerden grebiliyor.
"Siz de Hakk Teala'y bu ekilde grrsnz" yani gayet ak ekilde
zorlanmadan, izdiham oluturmakszm ve pheye mahal brakmayacak ekilde
grrsnz. Grmekte meakkate dmeyeceiniz gibi grlp grlmedii
hususunda aranzda ihtilaf da olmaz. Buradaki benzetme grme hadisesi ile ilgili
benzetmedir; yani ayn grlme sindeki akla ve pheye mahal brakmayacak duruma benzetme yaplmtr. nk Allah Teala, sonradan olanlara
benzemekten mnezzehtir. Hibir ey O'nun benzeri deildir. O, duyucudur,
grcdr.
"Geriye bu mmet kalr". Yani grnte dahi olsa davete icabet edenlerin
oluturduu mmet kalr. "lerinde efaatileri veya mnafklar da olmak
zere". efaatileri mmet iinde efaat yetkisi verilecek olanlardr. Bu iki
408[14]
Buhar: Tevhidi 24 ' "
244
kelimeden hangisi olduunda ravi tereddt etmitir. bnu Hacer, birincisinin

rivayet olarak daha venilir olduunu sylyor.
"Allah onlara tecelli eder" yani dnyadayken bildikleri sfattan ayr sfatla onlara
tecelli eder. Yahut kelimenin mecaz anlamda kullanld farzedilerek bu
szden Hakk Teala'nm meleklerinden bir melein grlecei anlalabilir.
Mesela, "Emir hrszn elini kesti" denilir. Burada esasnda hrszn elini kesen
emirin grevlisidir. Ama bu i iin emri veren Emir (devlet bakan) olduundan
sz mecazanlamda ona atfedilir.
Bunun iin M'minler: "Rabb'imiz bize tecelli edinceye kadar bu yerde
duracaz, Rabb'imiz tecelli ettiinde biz O'nu tanrz" derler. Yani sen bizim
Rabb'imiz deilsin. Bizim Rabb'imiz yaratlmlara benzemeyen yce sfatlar
ile bize tecelli ederse biz O'nu biliriz. "Allah Teala onlara bildikleri sureti zere
tecelli eder". Yani sevdii kullarna, onlarn dnyadayken bildikleri sfatlar ile
tecelli eder. Bu ise yaratklara benzemekten mnezzeh olmasdr. Onlarn
Rabb'lerini tanmalarn salayacak alamet budur. Yani Allah Teala zatn
onlara bu yolla bildirir ve gzlerinden engelleri kaldrr.
el-Mesabih'de yle deniliyor: bildikleri sureti zere, Allah Teala'nm kullarnn
kendini tanmalarna delil tekil edecek, ve zat ile yaratklar arasnda, ayrm
ortaya koyacak alamet ile, demektir. Burada delil ve alamet olacak ey mecaz
anlamda suret o-larak isimlendirilmitir. Araplar da bu manada: Senin iinin
sureti yledir, sznn sureti yledir, derler. Esasnda iin ve szn sureti
olmaz. Onlar bu ifadelerle iin ve szn hakikatini kas de tm ektedirler. Yine
fakihlerin dillerinde de bu kelime ok dolar. Mesela: Bu meselenin sureti yle
yledir, derler. (Buraya kadarki aklamalar, Kastallan erhinden alnmtr).
'Yaratklarnn en fenas ben olmayaym" yani tevhid ehlinin en fenas ben
olmayaym, et-Tayyib diyor ki: Bu adam deta yle demi olmaktadr: Ey
Rabb'im, ben sana sz vermi, kuvvetli ahidde bulunmu isem de senin ihsann,
balaman ve rahmetini mid ediyorum. "Allah'n rahmetinden mid
kesmeyin; kafirler topluluundan bakas Allah'n rahmetinden mid kesmez"
diye buyurdun. Bildim ki, ben senin rahmetinden mid kesen kafirler
topluluundan deilim. Senin ihsanna ve rahmetine tamah ettim. Senden bunu
istedim". Allah Teala da onun bu sz dolaysyla kendisinden raz oluyor, bu
rzasn belli ediyor. "Dua etmeye devam edip durur. Sonunda Allah Teala
gler" denirken de Allah Teala'nm, rzasn belli e*tmesi kastediliyor. En
dorusunu bilen Allah'tr.
Buhariden Dier efaat Hadiseleri
335. Buhar R. ahmetuliahi Aleyh, C.9, s.129 ve sonrasnda, Yine Kitabu'tTevhid'in, "O Gnde Baz Yzler Parlak Olarak Rabblerine Bakacaklardr"
mealindeki ayet-i kerime ile ilgili babnda u rivayete yer veriyor:
Yahya ibnu Bukeyr, el-Leys ibnu Sa'd dan, o Hadid ibnu Yezd'den* o Sad ibnu
Ebi Hilalden, o Zeyd ibnu Elem'den, o Ata ibnu Yesar'dan, Ebu Sad el-Hudr
245

"Peygamber Aleyhisselma: Ey Allah'n Resul, kyamet gnnde Rabb'imizi
grecek miyiz? diye sorduk. Buyurdu ki: Havann ak olduu zamanda gnei
veya ay grmekte zorlanyor musunuz? Biz: Hayr, dedik. Bunun zerine yle
buyurdu: Siz ki, nasl ay ve gnei grmekte zorlanmyorsanz, o gnde
Rab'inizi grmekte zorlanmayacaksnz. Sonra yle buyurdu: Bir mndi: Her
topluluk ibadet ettii eye gitsin, diye seslenir. Bunun zerine hallar han
peine taklrlar. Puta tapanlar putlarn peine taklrlar. Allah'tan baka
kendilerine ilah edinenlerin hepsi, taptklar eylerin peine taklrlar. Sonunda
salihleriyle, gnahkarlaryla, Allah'a kulluk edenler, ve ehl-i kitaptan geriye
braklanlar kalrlar. Sonra cehennem getirilip deta bir serap gibi arzedilir.
Yahudilere: Siz neye tapyordunuz? denilir. Onlar: Biz Allah'n olu Uzeyr'e
tapyorduk, derler. Onlara: Yalan sylediniz, Alah'm ne bir ei, ne de ocuu
oldu, denilir ve: Siz ne istiyorsunuz? diye sorulur. Onlar: Bizi sulaman
istiyoruz, derler. "iniz" denilir ve bu sz zerine yahudiler birbiri ardndan
cehenneme dklrler. Sonra hristiyanlara: Siz neye tapyordunuz? diye sorulur.
Onlar: Allah'n olu Mesih'e tapyorduk, derler. Onlara da: Yalan sylediniz,
Allah'n ne ei, ne de ocuu oldu, denilir ve: Siz ne istiyorsunuz, diye sorulur.
"Bizi sulamam istiyoruz" derler, "iiniz" denilir ve hristiyanlar da birbiri
peinden cehenneme dklrler. Geriye sadece gnahkar olsun salih olsun
yalnz Allah'a kulluk edenler kalr. Onlara: nsanlar gitti, sizi tutan nedir?
denilir. Onlar: Biz onlar bu gnknden daha ok kendilerine ihtiyacmz olduu
gnde braktk, kendilerinden ayrldk; ayrca biz bir mndinin: Her topluluk
kime kulluk ediyor idiyse ona uysun, dediini duyduk. Biz Rabbimizi
bekliyoruz, derler. Hakk Celle ve Ala hazretleri onlara, ilk keresinde
grdklerindekinden farkl bir suretle tecelli eder ve: "ben sizin Rabb'inizim"
diye buyurur. Onlar da: Sen bizim Rabb'imizsin, derler. O'nunla sadece
Peygamberler konuurlar. Hakk Teala: Sizinle Rabbiniz arasnda O'nu tanmanza yardmc olacak bir deliliniz var mdr? diye buyurur. Onlar: "Sk -bacak-"
derler. Bacan gsterir. Her M'min O'na secde eder. Allah'a gsteri ve
duyurmak iin secde edenler ise olduklar gibi kalrlar. Bunlar secde etmek
isteyecekler; ancak omurga kemiklerinin eklem yerleri bititii iin secdeye
varamayacaklar. Sonra srat kprs getirilip cehennemin stne konacak.
Ravi der ki; Biz: Ya Resulallah, kpr nedir? diye sorduk. Resu-lullah
Aleyhisselm: Kaygan, sallantl mekan, zerinde kancalar, kerpetenler, deve
dikenleri gibi dikenli olan aalar var. M'minler kpy derecelerine gre
kimisi gzn bak gibi, kimisi yldrm gibi, kimisi rzgar gibi, kimisi hzl
koan atlar gibi geerler. Kimisi bunlar gibi selametle geerler, kimisi az
syrklarla kurtulur, kimisi de cehennem ateine yuvarlanr, Nihayet en
sonuncular srklene srklene geer. Siz hakk benden ok aryor deilsiniz.
Cebbar olan Allah'a o gn kim gerekten i-nanmsa, greceksiniz. Cennete
giren M'minler saraylarna yerletikten sonra, Mslman kardelerinin bir
ksmn gremeyince: Ya Rabbi, onlar bizimle beraber namaz klar, oru tutar,
246
bizimle beraber hareket ederdi, diyecekler. Bunun zerine Cenab- Hakk: Gidin
kalbinde dinar miktar kadar iman olanlar cehennemden karn buyuracak.
Allah bu M'minlerin vcutlarn cehenneme haram klar. M'minler
cehennemde yanan kardelerinin yanna gelirler. Bakarlar ki bunlarn kimi topuklarna kadar, kimi bacaklarna kadar, cehennem ateine dalm haldedir.
Onlardan tandklarn tutup karrlar, sonra dnp giderler. Cenab- Hakk:
Haydi gidin, kalbinde yarm dinar kadar imam olanlar karn, buyurur.
Cennetteki M'minler gelip tandklarn karp dnerler. Yine Cenab- Hakk:
Haydi gidin, kalbinde zerre kadar iman olanlar karn, buyuracak. Onlar da
gelip tandklarn karacaklardr."
Ravi Ebu Sad el-Hudr der ki: "Bana inanmyorsanz u ayeti okuyun: "Allah
zerre "kadar hakszlk etmez, zerre kadar bir iyilik olsa, onu kat kat yapar, ve
kendi katndan byk mkafat verir".
Peygamberler, Melekler, Mminler efaat ederler. Bundan sonra Cebbar olan
Allah : imdi sra Benim efaatimde, der ve cehennemden bir avu (kabza) alr.
Buradan vcutlarnn tamam yanm insanlar karr. Sonra bunlar cennetin
dnda bir nehre daldrlrlar. Bu nehre hayat suyu denir. Onlar selin getirdii
ynlar arasnda kalan yabani reyhan tohumlar nasl hzla biterse, yle
bitecekler. Bu yabani reyhan otlarn bir kaya ile bir aa arasnda
grmsnzdr. Bu otun gnee bakan taraf yeil, glgeye bakan taraf
beyazdr, ite nehre daldrlan bu kimseler karlrlarken beyazlk ve parlaklk
bakmndan sanki mercan gibi parldamaktadrlar, onlarn boyunlarna
gerdanlklar taklr. Bylece cennete girerler. Cennetlikler bunlar hakknda:
"Bunlar Rahman olan Allah Teala'mn azadl kullardr, bunlarn ilemi
olduklar bir amel, gndermi olduklar bir hayr olmakszn Allah onlar
cennetine koymutur" derler. Bunlara: "Grdkleriniz ve bir o kadar sizindir"
denilir. 409[15]
335. Hadisin erhi
Yahudilerin "Biz Allah'n olu Uzeyr'e tapyorduk" diye sylemeleri zerine
onlara "yalan sylediniz" denmesi, "Uzeyr'in Allah'n olu olduunu ve onun
ibadete layk olduunu ileri srmekte yalan sylediniz" manasnadr. "u halde
siz gerek manada kulluk etmi olmazsnz, bilakis siz apak bir sapklk
zereydiniz".
"Biz onlar bu gnknden daha ok kendilerine ihtiyacmz olduu gnde
braktk" sz Nisa suresi tefsirindeki rivayette "Biz dnyada insanlar
kendilerine en ok ihtiyacmz olduu bir zamanda terkettik" olarak
gemektedir. Anlam ise udur: Biz dnyada akrabalarmz ve arkadalarmz,
geim iin kendilerine son derece ihtiyacmz olduu halde Ey Rabb'im, Sana
409[15]
Buhar: Tevhid: 24
247
dmanlklar dolaysyla terkettik, kendilerinden uzak durduk. Dnyadayken

onlara ihtiyacmz bu gnknden fazlayd. Biz inanlarn sevmediimiz iin
onlar dnydayken dost edinmediimiz gibi bugn, ahirette de dost edinmeyiz.
stelik bugn bizim onlara ihtiyacmz da yok. Artk onlardan ebediyen bir
fayda da umulmaz. (Kastallan erhinden, zetlenerek).
"Hakk Teala : Sizinle Rabb'iniz arasnda O'nu tanmanza yardmc olacak bir
deliliniz var mdr? diye buyurur. Onlar : Sk -bacak- derler". Hakk Teala'mn
mukaddes zat tecelli eder. bm Abbas Radyallah Anh: "O gnde baldr
(bacak) alr" mealindeki ayet-i kerimenin tefsirinde yle diyor: Bu iin
olduka dehetli olmasdr. Araplar, sava iddetlendii zaman, "sava baldr
stne geldi" derler. Bunun da asl uraya dayanyor ki: rtlerini muhafaza
eden bekar kzlar, byk bir skntyla, iddetli bir durumla karlatklar zamaa
baldrlarm aarak kaarlar; bu manada baldrlarm amalar insanlarn dikkatini
ekmek, durumun vahamet ve iddetim gstermek iin bir iaret, kinaye olur.
Ebu Musa el-E'ar Radyallah Anh da yle diyor: Baldr, nur ve M'minler
iin tekerrr edip duran Rabbani faydalar ve ltuflar ifade eder, bnu Fevrek de
bu aklamay yapmaktadr. Yahut el-Muhelleb'in dedii gibi M'minler iin
rahmet dierleri iin gadab anlam tar. (Kastallan erhinden).
Hadisten anlaldna gre M'minlerin srattan gemedeki dereceleri farkldr,
kimisi gzn bak gibi, kimisi yldrm gibi vs. geer. Ayrca oradan geerken
bazlar hi yara almadan kurtulur, bazlar biraz yara alr, yani orada bulunan
dikenlerin ilimesi dolaysyla vcudunda yaralar meydana gelir, kimisi ameli
dolaysyla cehenneme der. En sonuncular, yani kurtulanlarn en sonuncular
ise srne srne geer. "Siz hakk benden ok aryor deilsiniz, Cebbar olan
Allah'a o gn kim gerekten in-anmsa greceksiniz" sznn anlam udur: Ey
M'minler, siz dnyada hakk aramak hususunda benim kadar urayor
deilsiniz. Ahirette, sizin durumunuz ortaya ktnda, cehennemde azab gren
kardelerinizin kurtuluu iin Allah'dan taleb-de bulunacanz gibi, ben bu
dnyadayken, nasl sizden ok bu konuda itinal isem, ahirette de
Mslmanlarn kurtarlmas hususunda sizden ok ilgi gsteririm". M'minlerin
bir ksm kendilerinin kurtulua erdiini, kardelerinin ise cehennemde azabda
olduklarn grnce Allah Teala'dan kardelerinin de kendileri gibi
kurtarlmasn dilerler. "Ey Rabb'imiz bu kardelerimiz, dnyadayken bizimle
beraber namaz klard, bizimle beraber oru tutarlard, bizimle beraber btn
iyilikleri ilerlerdi," yani "Ej
Rabb'imiz, bizi kurtardn gibi kendi fazl ve ihsannla onlar da cehennemden
kurtarman diliyoruz" derler. Bu zaman onlara: "Gidin, kalbinde dinar miktar
kadar iman olanlar cehennemden karn" denilir.
Bundan anlaldna gre, Allah Teala, onlarn kardeleri hakkndaki
efaatlerini kabul eder ve onlara kardelerini mertebede cehennemden
karmalarm emreder.
Birinci mertebede kalplerinde bir dinar arlnca iman olanlar karrlar.
kinci mertebede, kalplerinde yarm dinar arlnca iman olanlar karrlar.
248
nc derecede, kalplerinde bir zerre miktarnca iman bulunanlar karrlar.

Allah Teala onlarn yzlerini, ekillerini cehenneme haram klmtr. Bunlar o
ekillerinden tanrlar. Bazlarnn ayaklan atee gmlmtr, bazlarnn
baldrlarna kadar ate kmtr.
Cehennemden en son karlacaklarn kalplerinde bir zerre miktarnca iman
bulunanlar olduu bildirilince Ebu Sad el-Hudr Radyallah Anh, buna Kur'an Kerim'den bir delil getirdi ve isterseniz u ayeti okuyun, diyerek: "Allah
kimseye bir zerre arlnca hakszlk etmez. Eer iyilik olursa onu kat kat
eyler" mealindeki ayeti okudu.
Bu hadis gsteriyor ki, kalbe ait ameller de, llp tartlabilen hissedilir eyler
gibi tecelli edecektir. man dinar miktar, yarm dinar miktar, zerre miktar
olarak tesbit edilebilecektir. En dorusunu bilen Allah Teala'dr.
"Peygamberler, Melekler, M'minler efaat ederler. Cebbar olan Allah "imdi
sra Benim efaatimde" diye buyurur".
Bundan kastedilen mana udur: Allah Teala yaratklarndan kendi katnda
mevki ve derece sahibi olan kullarnn efaatlerini kabul ettikten sonra "geriye
Benim efaatim kald" diye buyurur. Cehenneme denlerin Allah'n emri ile
oradan karlmasna efaat isminin verilmesinde, anlalmas zor olan bir durum
szkonusudur. Burada kastedilen ise: Yaratlanlardan birinin efaati olmakszn
Allah'n cehenneme denlerden bazlarn, o-radan karmas durumudur.
Bunlara iaret iin "cehennemden bir avu alr" deniliyor. Yani cehennemde
hla azab grmekte olan
M'minlerden bir avu alr. Bunlar ise iman dnda hibir iyilikleri bulunmayan
M'minlerden birtakm topluluklardr. Onlar iin hibir kimsenin efaatine izin
verilmemitir. Allah Teala onlar, kimsenin efaati olmakszn kendi fazl ile
cehennemden karr.
Resulullah Aleyhisselm en son karlanlarn cehennem dnda bir rmaa
atlmalar ve orada bitmeleri hadisesini dnyada hissedilir eylere temsil ederek
"yabani reyhan otlarn bir kaya ile bir aa arasnda grmsnzdr..." diye
buyuruyor.
"Onlarn boyunlarna gerdanlklar taklr". Yani bu, onlarn tannmas iin bir
alamet olur. Bunun iin cennettekiler onlara: "Bunlar Rahman olan Allah
Teala'nn azadh kullardr" derler. Cennete girip orada ok ey grdklerinde
kendilerine "grdkleriniz ve bir o kadar sizindir" denilir. Allah Her eyin en
dorusunu bilendir. Ey Allah'm bizi affmla ve rahmetinle cennetine koy. Amin.
(Kasallan erhinden).
336. mam Ebu Abdullah el-Buhar Rahmetullahi Aleyh Sahih'inde C.9, s.131
ve sonrasnda yine Kitabu't-Tevhid'de "O Gnde Baz Yzler Parlak Olarak
Rabblerine Bakacaklardr" mealindeki ayet-i kerime ile ilgili babda yle bir rivayete yer veriyor:
Haccac ibnu Minhal der ki, Hemmam ibnu Yahya Katade'den, o da Enes ibnu
Malik Radyallahil Anh'den Resulullah Aleyhis-selm'm yle buyurduunu
249
rivayet etti: . . .
"Kyamet gnnde M'minler bekletilirler, yleki bundan rahatsz olmaya
balarlar. Sonra; Birini Rabb'imiz katnda efaati edinsek de, Rabb'imiz bizi bu
yerimizde rahatlatsa, derler. Adem Aleyhisselm'a gelirler: "Sen Adem'sin,
insanlarn babassn, Allah seni eliyle yaratt, seni cennetinde oturttu,
meleklerini sana secde ettirdi, sana her eyin ismini retti, Rabbin katnda bize
efaati olsan da, bizi bu yerimizde rahatlatsa, derler. Adem Aley-hisselam : Bu
makamda deilim, der ve iledii hatasn, kendisine yasak klman aatan
yediini hatrlatr ve: Siz Nuh'a gidin, O Allah'n yeryz ehline gnderdii ilk
nebisidir, diye syler Nuh Aleyhisselm'a gelirler. O da : Ben bu mevkide
deilim, der ve iledii hatasn, bilmeksizin Rabb'inden istekte bulunmasn
hatrlatr ve : Siz Halilu'r-Rahman'a gidin, diye syler. brahim Aleyhisselm'a
gelirler. O da : Ben bu mevkide deilim, der ve yerde yalan sylediini
hatrlatr: "Ancak, siz Musa'ya gidin, Allah'n kendisine Tevrat' verdii,
kendisiyle konutuu ve mnacaatta kendisine yaklatrd kuldur, diye syler.
Musa Aleyhisselm'a gelirler. O da : Ben bu mevkide deilim, der ve ilemi
olduu hatasn, bir kiiyi ldrmesini hatrlatr: "Ancak siz, Allah'n kulu ve
Resul, ruhu ve kelimesi isa'ya gidin" diye syler. Isa Aleyhisselm'a gelirler. O
da : Ben bu mevkide deilim, ancak siz, Allah'n nceki ve sonraki gnahlarn
balad Mu-hammed Sallallah Aleyhi ve Sellem'e gidin, diye syler. Bunun
zerine bana gelirler. Ben Rabb'imin makamnda O'nunla mnacaatta bulunmak
zere izin isterim. Bana bunun iin izin verilir. O'nu grdmde hemen
secdeye kapanrm. Allah diledii kadar bir sre beni bu hal zere brakr. Sonra:
Kalk ey Muhammed, syle dinlenecek, efaat et, efaatin kabul edilecek, iste
verilecek, diye buyurur. Ben bam kaldrrm, Rabbimi bana rettii ekilde
ver (sena eder) ve O'na hamdederim. Sonra efaat ederim. Rabb'im benim
kendileri iin efaatte bulunacam bir topluluk belirler. Sonra kar, onlar
cennete sokarm. -Ravi Katade der ki: Onun ayn ekilde yle dediini duydum:
Sonra onlar cehennemden karr ve cennete sokarm.- Sonra dner, Rabb'imin
huzuruna kmak zere izin isterim. Bana izin verilir. O'nu grdmde derhal
secdeye kapanrm. Allah Teala diledii kadar bir sre beni o hal zere brakr.
Sonra: Kalk ey Muhammed, syle dinlenecek, efaat et efaatin kabul edilecek,
iste verilecek, diye buyurur. Sonra efaat ederim, Hakk Teala benim iin haklarnda efaatte bulunacam bir topluluk belirler. Onlar cehennemden karr,
cennete sokarn. Sonra nc kez dnerim, Rabb'imin huzuruna kmak zere
izin isterim. Bana izin verilir. O'nu grdmde derhal secdeye kapanrm.
Allah Teala diledii kadar bir sre beni bu hal zere brakr. Sonra: Kalk ey
Muhammed, syle dinleneceksin, efaat et, efaatin kabul edilecek iste istediin
verilecek, diye buyurur. Bam kaldrrm, Rabb'imi bana rettii vglerle
ver ve O'na ayn ekilde hamdederim. Sonra efaatte bulunurum. Hakk Teala
benim kendileri hakknda efeatte bulunacam bir topluluk belirler. kar onlar
cennete sokarm. 'Ravi Katade der ki: Onun yle sylediini de duydum: kar,
onlar cehennemden karr cennete sokarm1 Sonunda cehennemde Kur'an'm
250
tuttuklar yani kendileri hakknda ebed azab hkm verilenler dnda kimse
kalmaz. Sonra u ayet-i kerimeyi okudu: "Olur ki Rabb'in seni vlm bir
makama ykseltir", ite bu a-yet-i kerimede sz edilen, Peygamberimiz
Aleyhisselm'a vaadedilen 'vlm makam1 budur". 410[16]
336. Hadisin erhi
Adem Aleyhisselm yasak klnan aatan yediini hatrlatyor. Bu yasak
Kur'an- Kerim'de yle bildiriliyor: "Ama u aaca yaklamayn yoksa
zalimlerden olursunuz".
Nuh Aleyhisselm'm bilmeksizin Rabb'inden istekte bulunmas ise "Ey Rabb'im
olum benim ilemdendir" demesidir.
ibrahim Aleyhisselm'm yerde yalan sylemesi : Birincisi Mriklerin
bayramna katlmamak iin "Ben hastaym" demesi, ikincisi : Putlar krdktan
sonra "olur ki u en bykleri krmtr" demesi, ncs de hanm Sare
hakknda "o benim kzkar de simdir" demesi. Bu szler esasnda dorudan yalan
olmayp, szn deiik manada kullanlmas, yani karsndakinin ktlnden
kurtulmak iin ayr bir anlam kastedilerek kullanlmasdr ama, yalan gibi
grnen szlerdir. Ancak grnte yalan mahiyeti tad iin brahim
Aleyhisselm nefsi hakknda endieye dyor. Bir kul Rabb'ini ne kadar iyi
tanrsa O'ndan korkmada, dierlerine gre o derece ileride olur.
"Ben Rabb'imin makamnda O'na mnacaat iin izin isterim" yani sevdikleri iin
mesken kld cennette. Bu makam, erefi itibariyle O'na izafe edilmitir.
(Kastallan erhinden).
Bu, cami iin "Allah'n evi" yine Ka'be iin "Allah'n evi" denmesi gibidir. Bu
ifade o yerlerin eref ve stnln bildirmek iin kullanlr. Yce Allah
Kur'an- Keriminde : "brahim ve smail'e : 'Tavaf edenler, ibadete kapananlar,
rku ve secde edenler iin ev'imi temizleyin1 diye emretmitik" buyuroyar.
Yce Allah Kur'an- Keriminde "O'nun izni olmadan kendisinin katnda kim
efaat edebilir" diye buyurduundan Resulullah Aleyhisselm'da efaatte
bulunmak zere Hakk Teala'dan izin isteyecektir. Bunun iin Resulullah
Aleyhisselm kendisine efaat iin izin verildikten sonra Allah iin secdeye
kapanr, O'nu sena eder. ve O'na hamdeder. Bunlar efaat ncesinde yapar.
"Sonra bana izin verilir", yani efaatte bulunmama izin verilir. Nitekim Kur'an-
Kerim'de: O'nun izni olmadan O'nun katnda kim efaat edebilir" buyuruluyor.
Bir baka ayet-i kerimede de: "Gklerde nice melek vardr ki, Allah dilediine
izin vermedike ve raz olmadka, onlarn efaati hibir ie yaramaz"
buyuruluyor.
"Kur'an-m tuttuklar" yani ebed olarak cehennemde kalmalar gerekenler.
Bunlar ise kfirlerdir. Allah Teala onlar hakknda: "Onlar ebed olarak
cehennemde kalcdrlar" buyuruyor. Bunlar balanmaya da hak kazanamazlar.
410[16]
Buhari: Tevhid: 24
251
nk Allah Teala: "Allah kendisine ortak koulmasn nsla balamaz.

Bunun dndaki gnahlar diledii iin balayabilir" buyuruyor. Bundan
dolay kfirler hakknda efaatte bulunmak iin kimse cr'et gsteremez. nk
onlar iin efaati yoktur. Yce Allah ayet-i kerimesinde: "Zalimlerin ne dostu
ne de sz dinlenecek efaatisi olur" buyuruyor. Bu onlar hakknda efaati esas
itibariyle nefy etmektedir. Farz muhal, onlar iin biri efaatte bulunmak istese
de faydas olmaz. nk kendisine efaat izni verilmemi olur. Yce Allah onlar
hakknda: "Onlara efaatilerin efaati de fayda vermez" buyuruyor.
"Sonra u ayet-i kerimeyi okudu" sznden anlaldna gre ayet-i kerimeyi
okuyan Resulullah Aleyhisselam'dr. (Kastallan erhinden).
337. mam Buhar Rahmetullahi Aleyh, C.9, s.146 ve sonrasnda, Kitabu'tTevbid'in 'Ttabb'in Kyamet Gnnde Peygamberlerle Konumas" balkl
babnda yle bir rivayete yer veriyor:
Yusuf ibnu Raid, Ahmed ibnu Abdullah'dan, o Ebu Bekr ibni Ayya'dan, o
Humeyd'den, o da Enes Radyallah Anh'den Resulullah Aleyhisselm'in yle
"Kyamet gn olunca bana efaat etme yetkisi verilir. Ben: Ey Rabb'im
kalbinde bir hardal miktarnca iman olan cennete koy, derim. Onlar girerler.
Sonra : Ey Rabbim, kalbinde en kk bir madde miktarnca iman olan cennete
koy, derim. Enes Radyallah Anh dedi ki: Ben deta Resulullah
Aleyhisselm'm parmaklarna bakyor gibiyim,411[17]
337. Hadisin erhi
En kk madde miktarnca iman ile kastedilen, insann kal-'bindeki inancn,
onu M'min yapacak derece ve miktarda olmasdr. Yani kalbinde o kimseyi
iman snrndan ieri sokacak kadar bir inancn bulunmasdr.
Enes Radyallah Anh: 'Ben deta Resulullah Aleyhi s selm'n parmaklarna
bakyor gibiyim' diyor. Yani Resulullah Aleyhisselm ren kk bir madde
miktarnca' derken, parmann ucunu iaret ediyor ve kkln ifade
etmeye alyor. Kastaani diyor ki: Hadisin dier rivayetlerinde, Cenab-
Hakk'n Resulullah Aleyhisselm'a, kalbinde arpa tanesi miktarnca, hardal
tanesi miktarnca vs. iman bulunan karmasn emredecei bildiriliyor. Burada
ise Resulullah Aleyhisselmn byle bir talebde bulunaca ifade ediliyor. Bu
farklln birletirilmesi iin: nce Resulullah Aleyhisselm burada bildirildii
ekilde dilekte bulunur, sonra Hakk Teala ona dier rivayetlerde bildirildii
ekilde cevap verir, denilmitir. En doru olann Allah bilir. (Kastallan erhi).
338. imam Ebu Abdullah el-Buhar Rahmetullahi Aleyh, C.9, s.l46'da, Kitabu'tTevhid'in 'Kyamet Gnnde Rabb Azze ve Celle'nin Peygamberlerle ve
411[17]
Buhar: Tevhid: 36
252
Dierleriyle Konumas' balkl babnda u hadisi rivayet ediyor.

Sleyman ibnu Harb, Hammad ibnu Zeyd'den, Ma'bed ibnu Hilal el-Anezl'nin
yle dediini rivayet etmitir:
"Basra ahalisinden baz kimseler biraraya gelip Enes ibnu Malik Radyallah
Anh'n yanna gittik. Beraberimizde Sabit el-Bunan'yi de onun yanna gtrdk.
O bizim iin efaat hadisinden soracakt. Kendisini meskeninde bulduk.
Vardmzda kuluk namazn klyordu. zin istedik. Yatann zerinde
olaraktan bize izin verdi. Sabit'e : Ona efaat hadisinden nce herhangi bir ey
sorma, diye syledik. Sabit : Ey Ebu Hamza, bunlar senin Basra ahalisinden
kardelerin, sana efaat hadisinden soruyorlar, dedi. Enes Radyallah Anh de
dedi ki: Muhammed Aleyhisselm bize yle syledi: Kyamet gn olunca
insanlar birbirlerine karrlar. Adem Aleybisselm'a gelirler. Ona: Bize Rabbin
katnda efaat eyle, derler. O: Ben bu durumda deilim, ancak siz brahim'e
gidiniz, O Rahman'n yakn dostudur, der. brahim Aleyhisselm'a gelirler. O da:
Ben bu durumda deilim, ama siz Musa'ya gidin, O Allah'la konuandr, der.
Musa Aleyhisselm'a gelirler: O da: Ben bu durumda deilim, ancak siz sa'ya
gidin, o Allah'n ruhu ve kelimesidir, der. sa Aleyhisselm'a gelirler. O da: Ben
bu durumda deilim, ancak siz Muhammed Sallallah Aleyhi ve Sellem'e gidin,
der. Bana gelirler, "ben bu mevkideyim" derim ve Rabb'imin huzuruna kmak
zere izin isterim. zin verilir. O zamanda bana, u anda bilmediim birtakm
hamd szleri ilham edilir, ben bu hamd szleriyle Rabb'ime hamdederim. O'na
secde ederim. "Ey Muhammed, ban ,kaldr, syle sylediin dinlenilecek, iste
istediin verilecek, efaatte bulun, efaatin kabul edilecek", denilir. Ben: Ey
Rabbim, mmetimi istiyorum, mmetimi istiyorum, derim. Hakk Teala: Ey
Muhammed, k, kalbinde bir arpa tanesi arlnca iman bulunan herkesi
oradan (yani cehennemden) kar, diye buyurur. Ben de kar ve bildirileni
yaparm. Sonra tekrar dner, ayn hamd szleriyle O'na hamdederim. Sonra
secdeye kapanrm. "Ey Muhammed, ban kaldr, syle sylediin dinlenecek,
iste istediin verilecek, efaatte bulun efaatin kabul edilecek", denilir. Ben : Ey
Rabbim, mmetimi istiyorum, mmetimi istiyorum, derim. Hakk Teala : k,
kalbinde zerre miktarnca yahut hardal tanesi byklnde iman bulunan
herkesi oradan (cehennemden) kar, diye buyurur. Ben de kar, sylenileni
yaparm. Sonra yine dnerim, ayn hamd szleriyle O'na hamdederim. Sonra
secdeye kapanrm. Hakk Teala: "Ey Muhammed, ban kaldr, syle sylediin
dinlenecek, iste istediin verilecek, efaat et, efaatin kabul olunacak" diye
buyurur. Ben: Ey Rabbim, mmetimi istiyorum, mmetimi istiyorum, derim.
Hakk Celle ve la : k, kalbinde bir hardal tanesinden ok ok ok kk
miktarca iman bulunan herkesi kar, onlar cehennemden kar, diye buyurur.
Ben de kar bunu yaparm". Kavi der ki: Enes Radyallah nh'n yanndan
ktmzda arkadalarmdan bazlarna : el-Hasen'e de urasak, o ebu
Halife'nin evine kapanp duruyor, diye syledim. Ona Enes ibnu Malik
Radyallah A rh'm bize rivayet ettii hadisi bildiririz. Yanma vardk, selam
verdik, bize izin verdi. Kendisine: Ey Ebu Sad, sana kardein Enes ibnu
253
Malik'in yanndan geldik, onun efaat hakknda bize rivayet ettiinin benzerini
duymamtk, diye syledik. "Onu okuyun bakalm" dedi. Hadisi kendisine
bildirdik. Burada zikredilen yere kadar okuduk. O, "okuyun bakalm" dedi. Biz
"bundan fazla bir ey sylemedi" dedik. Bunun zerine: "O, yirmi sene nce bu
hadisin tamamn bana bildirmiti, bilmiyorum unuttu mu yoksa usanrsnz diye
tamamn okumaktan ekindi mi" diye syledi. Biz: "Sen bize bildir" dedik.
Gld ve yle syledi: insan aceleci o-larak yaratlmtr. Bunu hatrlatmaktaki
maksadm size rivayet etmekti. Bana da size rivayet ettii gibi rivayet etti ve
sonra yle devam etti: "Sonra drdnc kez dnerim, ayn hamd szleriyle
O'na hamdederim. Sonra O'na secdeye kapanrm. "Ey Muhammed, ban
kaldr, syle sylediin dinlenecek, iste istediin verilecek, efaat et efaatin
kabul edilecek" denilir. Ben: Ey Rabbim, la ilahe illallah: Allah'tan baka ilah
yoktur, diyen herkes iin bana izin ver, derim. Hakk Teala: izzetime, Celalime,
Yceliime ve Byklme yemin olsun ki, Allah'tan baka ilah yoktur, diyen
herkesi oradan (cehennemden) karacam, buyurur". 412[18]
338. Hadisin erhi
"Kyamet gn olunca insanlar birbirlerine karrlar" yani, bu gnn iddeti
dolaysyla birbirlerine girerler.
Buradaki rivayette Adem Aleyhisselm'n: "Siz brahim'e gidin" diyecei
bildiriliyor. Dier rivayetlerde ise Adem Aleyhis-selm'm insanlar Nuh
Aleyhisselm'a gnderecei bildiriliyor. Biz deriz ki: Olur ki Adem
Aleyhisselm : Nuh'a veya ibrahim'e gidin, diyecektir. Raviler hadisi zet
halinde verdikleri iin burada Nuh Aleyhisselm'm ismini zikretmemilerdir.
Yahut raviler unutarak Nuh Aleyhisselm' atlam olabilirler. En dorusunu Allah bilir.
"Rabb'imin huzuruna kmak zere izin isterim" yani efaat talebi amacyla
byle bir izin isterim. Bu efaat insanlar arasnda hkm verilmesini istemek
iindir. Bu konuda daha nce yeterli aklama yapld. el-Bezzar Msned'inde
Resulullah Aleyhis-selm'n "Ey Rabb'im yaratklarn hesabn hzlandr"
diyecei bildirilmektedir.
Sonra her mmet kime kulluk ediyor idiyse onunla birlikte gider. Sonra
cehennem getirilir, mizanlar (hesab terazileri) konur, sahifeler datlr, Srat
yerletirilir, bunun gibi btn dehetengiz iler olur. isyankrlar cehenneme
girer.
Resulullah Aleyhisselm mteakib szlerinde dier efaatlerini aklam ak tadr.
"ok ok ok kk iman". Baz nshalarda buradaki ok kelimesi iki kere
tekrar ediliyor. Kumeyhen'nin rivayetinde ise kere tekrar edilmektedir.
Kastallan diyor ki: Tekrarn faydas azl te'kiddedir. Bununla ok ok az
412[18]
Buhar: Tevhid: 36
254
imana sahib olana bile Resulullah Aleyhisselm'm efaat edecei bildirilmi

oluyor. ok ok az iman ise sadece, Resulullah Aleyhisselm'm bildirdiklerini
dorulamaktan ibaret olup amelle desteklenmeyen imandr.
Rivayette Hasan- Basri'nin ebu Halife'nin evine kapand bildiriliyor. Burada
ad geen ebu Halife, ebu Halife et-Ta'dir. Hasan- Basri Rahmetullahi Aleyh'in
onun evine kapanmas ise Haccac- Zalim'den korkmas sebebiyledir.
"Allah'tan baka ilah yoktur diyen herkes" denilirken "Muhammed O'nun
Peygamberidir"
szyle
birlikte
diyenler
kastediliyor.
Resulullah
Aleyhisselm'm : "Ey Rabb'im, Allah'tan baka ilah yoktur diyen herkes iin
bana izin ver" demesi karsnda Cenab- Hakk'n : "izzetime, Celalime,
Yceliime ve Byklme yemin olsun ki, Allah'tan baka ilah yoktur" diye
buyurmasnn anlam udur: Bunu yapacak olan sen deilsin, yani senin
efaatinle deil, bu ii kendi zatm olarak yaparm. Kendi ismimin ycelii ve
birliimin an adna bunu yaparm.
"Allah'tan baka ilah yoktur" diyenin cehennemden karlmas, bu sylediini
kalbi ile de tasdik etmesi halindedir. Bu sz diliyle syleyip kalbiyle
inanmayan mnafk, bu nimete kavuamaz. Bunun iin Resulullah Aleyhisselm
: "Kyamet gnnde insanlar iinden efaatim ile en ok mutlu olacak olan;
inanarak ve kalbiyle tasdik ederek "Allah'tan baka ilah yoktur" diyen kimsedir"
diye buyuruyor. Allah Teala'nn ilhi ltfuna mazhar olacak olanlar da, bu sz
kalbiyle inanarak syleyenlerdir. Bu inanc ameller ile meyvesini vermi olmasa
da. Resulullah Aleyhisselm'm efaatinden yararlanacak olan ise, inanc, iyi
amel ile meyvesini vermi olanlardr. Bu husus erhu'l-Mikt'ta bildiriliyor. En
doru olan bilen Allah'tr. (Kastallan erhinden).
efaat Hadslerinin Sahih- Mslim'de Geen Rivayetleri ..................... 2

339. Hadisin erhi...................................................................................... 3
341 Hadis-i erif se ................................................................................... 5
34L Hadisin erhi: ..................................................................................... 7
342. Hadisin erhi: .................................................................................... 8
34a Hadisin erhi: ................................................................................... 10
344 - 345. Hadislerin erhi: ..................................................................... 11
346. Hadisin erhi.................................................................................... 13
Snen- Nesden efaat Hadisi .............................................................. 13
347. Hadisin erhi: .................................................................................. 14
SNEN- Tirmizrden EFAAT HADS ............................................... 15
348. Hadisin erhi: .................................................................................. 16
mam Ibnu Mace'nin Snen'nden efaat Hadisi .................................. 16
349. Hadisin erhi: .................................................................................. 17
350. Hadisin erhi: .................................................................................. 18
255
Kulun Kyamet Gnnde Rabb'inin Huzurunda Durmas le lgili

Rivayetler ................................................................................................. 18
Peygamberlere Tebliin Sorulmas......................................................... 18
351 - 352. Hadislerin erhi: ..................................................................... 19
"M'min Rabbine O Kadar Yaklar Ki zerine rtsn Veya
Rahmetini Koyar" Hadisi ....................................................................... 20
353. Hadisin erhi.................................................................................... 20
354-356. Hadislerin erhi: ....................................................................... 22
"Kyamet Gnnde Ademolu Getirilir Allah Taala'nn Huzurunda
Durdurulur..." Hadisi ............................................................................. 23
357. Hadisin erhi.................................................................................... 23
"Kur'an Ve Benim Zikrimin, Kendisini Benden stekte Bulunmaktan
Alkoyan nsan..."Hadisi ......................................................................... 23
"Nuh Aleyhsselam'a 'Tebli Ettin M?1 Diye Sorulmas ..................... 24
359 36L Hadislerin erhi: ....................................................................... 25
Cennet Kafirlere Haram Klnmtr, Yaknlk Da Onlara Fayda
Vermez brahim Kyamet Gnnde Azer le Buluur1 Hadsi ............ 25
362. Hadisin erhi.................................................................................... 25
363-367. Hadislerin erhi: ....................................................................... 27
Cennet Ve Cehennemin Mnakaas Cehennemin ikayeti.................. 28
368 - 377. Hadislerin erhi: ..................................................................... 30
"Cehennem Rabb'ine ikayette Bulundu..." Hadisi .............................. 33
378 378. Hadisin erhi:............................................................................ 33
Resulullah Aleyhisselam'n Havz le lgili Rivayetler Havz Hadsi ..... 33
379 - 384. Hadislerin erhi: ..................................................................... 35
Kyamet Gnnde lmn Kesilmesi Srat zerinde lmn
Keslmesn Bildiren hads....................................................................... 39
385 - 386. Hadislerin erhi: ..................................................................... 39
"Allah Teala: 'Kimin Kalbinde Bir Hardal Tanesi Arlnda man
Bulunursa Onu karn1 Diye Buyurur..." Hadisi. ............................... 40
387 - 388. Hadislerin erhi: ..................................................................... 40
Cennet Ve Cehennemin Etrafn Saranlar Ve Cehennem Ehlinin
Yiyecei .................................................................................................... 41
"Cennet Nefse Ho Gelmeyen eylerle, Cehennem De Nefsin Holand
eylerle ..................................................................................................... 41
evrilmitir...1' Hadisi . .......................................................................... 41
389-390. Hadislerin erhi: ....................................................................... 42
"Cehennem Ehlinde Bir Alk Grlr..." Hadisi................................. 43
39L Hadisin erhi: ................................................................................... 44
M'minuerin Kabe'lerini Grmesi Ve Allahu Teala'nn Cennet Ehline
Hitab........................................................................................................ 45
M'mnlerin Ahrette Rabb'lerlnl Greceklerinin sbat1 le lgili Hads
.................................................................................................................. 45
256
392 - 395. Hadislerin erhi: ..................................................................... 46

'Allah Tealann Cennet Ehline Hitab le lgili Hadis ......................... 46
396-397. Hadislerin erhi: ....................................................................... 47
'Cennet Ehlinden Bazlarnn Ekim in Kabe'lerinden zin
stemelerine Dair' Hadis ......................................................................... 48
39a Hadisin erhi: ................................................................................... 48
Cennet Pazar Hadisi ............................................................................... 48
399 - 400. Hadislerin erhi: ..................................................................... 50
efaat Hadslerinin Sahih- Mslim'de Geen Rivayetleri
339. Kastallan'nin hamiine gre, C.2,s.lO7!de, "M'min-lerin Ahirette
Rabbleri Sbhanehu ve Teala'y Grmelerinin sba" balkl babada geen
rivayet:
Zuheyr ibnu Harb Yakub ibnu brahim den, o babasndan, o bnu ihab'dan, o
Ata ibnu Yezid el-Leys'den, Ebu Hureyre Radyallah Anh'n yle bildirdiini
r ivayet etmitir:
"Birtakm kimseler Resulullah Aleyhisselm'a : Ey Allah'n Resul, kyamet
gnnde Rabb'imizi grr myz? diye sordular. Resulullah Aleyhisselm'da:
Ondrdnc gecesinde ay grmekte zorlanyor musunuz? diye buyurdu.
Soranlar: Hayr, Ey Allah'n Resul, dediler. Resulullah Aleyhisselm: nnde
bulut olmad bir zamanda gnei grmekte zorlanyor musunuz? diye buyurdu.
"Hayr" dediler. Bunun zerine Resulullah Aleyhisselm yle buyurdu: Siz de
ite O'nu bu ekilde grrsnz. (Yani nasl ay ve gnei szkonusu zamanlarda
grmekte zorlanmyorsanz,, Al-lah Teala'y kyamet gnnde grmekte de
zorlanmayacaksnz). Cenab- Hakk: Kim herhangi bir eye kulluk ediyor idiyse,
ona uysun, diye buyurur. Bunun, zerine kim gnee tapyor idiyse, gnee
uyar, kim aya tapyor idiyse aya uyar, kim de tautlara tapyor idiyse putlara
uyar. Ortada, ilerinde mnafklar da bulunmak zere sadece bu mmet kalr.
Allah Tebareke ve Teala bildiklerinden farkl bir suretle onlara tecelli eder: "Ben
sizin Rabb'inizim" diye buyurur. Onlar: "Biz senden Allah'a snrz, Rabb'imiz
bize tecelli edinceye kadar biz burada bekleyeceiz, Rabb'imiz tecelli ettiinde
biz O'nu tanrz", derler. Bundan sonra . Allah, bildikleri suret zere onlara
tecelli eder: "Ben sizin Rabb'inizim" der. Onlar da: "Sen bizim Rabb'imizsin"
derler ve O'na uyarlar. Cehennemin zerine srat adl kpr kurulur. Ben ve
mmetim o kprden ilk geenler oluruz. O gnde Peygamberlerden bakas
konumaz. Peygamberlerin o gndeki dualar da: "Ey Allah'm kurtar, kurtar"
eklindedir. Cehennemde byk kan-calak vardr. Siz deve dikeni (se'dn)
grdnz m? Oradakiler: "Evet, Ey Allah'n Resul" dediler. Resulullah
Aleyhisselm yle devam etti: te o kancalar deve dikeni (se'dn) gibidir.
Ancak onlarn byklnn ne kadar olduunu ancak Allah bilir, insanlar
amellerine gre kapar. Bunlardan amelinden dolay kalan ballar vardr.
Amelinden dolay ceza ekip kurtulacak olan vardr. Yce Allah kullar
257
arasndaki hkmn tamamlayp kendi rahmeti ile cehennemliklerden bazlarn

oradan karmak istediinde, meleklere Allah'a herhangi bir eyi ortak
komayanlardan Allah'n kendilerine rahmet etmek istediklerini karmalarn
emreder. Bunlar 'Allah'dan baka ilah yoktur' diyenlerdendirler. Melekler onlar
cehennemde tanrlar, onlar zerlerindeki secde izlerinden tanrlar. Cehennem
atei Ademolunun secde izleri dndaki her yerini yer (yakar). Allah cehennem
ateine secde izlerini yemesini haram klmtr. Bunlar ciltleri kavrulmu bir
halde cehennemden karlrlar. zerlerine hayat suyu dklr. Selin getirdii
yrmlardaki tanenin bitmesi gibi, bunlar, onunla (hayat suyuyla) biterler. Sonra
Allah Teala kullar arasndaki btn hkmlerini tamamlar. Bundan sonra yz
cehenneme dnk bir adam kalr. Bu, cennet ehlinden, cennete girenlerin en
sonuncusudur. Adam: Ey Rabb'im yzm cehennem ynnden baka bir yne
evir, rzgar beni kavurdu ve atei beni yakt, der. Allah'n diledii kadar bir
sre bu ekilde Allah Teala'ya dua eder. Sonra Allah Tebareke ve Teala: Senin
iin bunu yaparsam, Benden baka bir istekte bulunur musun? diye buyurur.
Adam: Senden baka bir ey istemem, der ve Rabb'ine kesin szler verir,
Allah'n diledii ekilde ahidlerde bulunur. Allah Teala da onun yzn
cehennem ynnden baka bir yne evirir. Cennet tarafna dnp onu grnce
Allah'n diledii kadar bir sre suskun kalr. Sonra: Ey Rabb'im, beni cennetin
kapsna yanatr, der. Bunun zerine Allah Teala: Sen Benim sana
verdiimden baka bir ey istemeyecein zere kesin sz verip, ahidde
bulunmam miydin? Yazk sana ey Ademolu, ne kadar da sznde durmazsn!
diye buyurur. Adam "Ey Rabbim" der ve Allah'a dua eder. Sonunda Allah
Teala: Sana bu istediini de verirsem baka bir ey ister misin? diye buyurur.
Adam: zzetine yemin olsun ki, hayr, der. Rabb'ine istedii ekilde kesin szler
verir ve ahidlerde bulunur. Allah da onu cennetin kapsna yanatrr. Adam
cenne-1 tin kapsnda durunca cennetin btn gzellikleri ona grnr.
indeki hayr ve neeyi grr. Allah'n diledii kadar bir sre suskun kalr.
Sonra : Ey Rabb'im beni cennete sok, der. Allah Teba-reke ve Teala ona: Sen,
sana verdiimden bakasn Benden istemeyeceine dair kesin sz verip ahidde
bulunmam miydin? Yazk sana ey Ademolu, ne kadar da sznde durmazsn!
diye buyurur. Adam: Ey Rabb'im, yaratklarnn en fenas ben olmayr-aym, der
ve Allah Teala'ya dua edip durur. yleki sonunda Al-lah Teala ona gler,
Allah Teala ona gldnde kendisine: Cennete gir, diye buyurur. Cennete
girdiinde Allah Teala ona: Dilekte bulun, der. Adam Rabb'inden ister ve
dilekte bulunur. Hatta Allah Teala, unlardan unlardan iste diye ona hatrlatma
yapar. yleki adamn istekleri sona erince Allah Teala ona: Btn bunlar ve bir
o kadar senindir, buyurur.
Ravi Ata ibnu Yezid der ki: Ebu Hureyre Radyallah Anh bu hadisi rivayet
ederken Ebu Sad Radyallah Anh'da yanndayd. Ebu Hureyre Radyallah
Anh Allah Teala bu adama: 'Bir o kadar da senindir' diye buyurdu" szne
gelinceye kadar Ebu Sad Radyallah anh onun hibir szne itiraz etmedi. Bu
sze gelince ise: "On kat kadar, ey ebu Hureyre" diye syledi. Ebu Hureyre:
258
"Bu ve bir o kadar senindir" sznden bakasn ezberlemi deilim, dedi. Ebu
Sad Radyallah Anh: ehadet ederim ki, ben Resulullah Aleyhisselm'dan "bu
ve on kat kadar senindir" szn ezberledim, dedi. Ebu Hureyre Radyallah
Anh ayn zamanda yle dedi: Bu adam cennetlikler arasndan cennete en son
giren adamdr.413[1]
339. Hadisin erhi
Bu hadisin erhi Nevev'nin, Sahih-i Mslim erhinden alnmtr, (C.2,s.lO8).
"Tautlar" hakknda el-Leys, Ebu Ubeyde, Kis ve baz dil bilginleri diyorlar
ki: Taut, Allah'dan baka kendisine tapnlan her eyi ifade eder. Ibnu Abbas,
Muktil ve el-Kelb ise: Taut, eytandr, demilerdir. Tautlarn putlar olduu
da sylenmitir. Yce Allah Kur'an- Kerim'inde yle buyuruyor: "Hakem
olarak tauta bavurmak istiyorar. Oysa kendilerine onu inkar etmeleri emredilmiti. "Burada taut tekil anlamdadr. oul anlamda da kullanld olmutur.
"Kfredenlere gelince onlarn dostlar tautlardr. Bu tautlar onlar aydnlktan
karanla gtrrler" mealindeki ayet-i kerimede ise oul anlamdadr.
"Ortada ilerinde mnafklar da bulunmak zere sadece bu mmet kalr".
Alimler diyorlar ki: Mnafklar ahirette, hesaptan nce M'minlerin arasnda yer
alacaklardr, nk dnyadayken M'minlerin arasnda kendilerini gizliyorlard.
Ahirette de ayn ekilde M'minlerin arasnda gizlenecek, onlarn gittii yola
gidecekler. Onlarn topluluuna katlacaklar, onlara uyacaklar, onlarn nurlarna
girecekler. Ama sonra aralarna kaps bulunan bir duvar konacak. Bu duvarn i
ksm rahmet, d ksm ise azab olacaktr. Mnafklar darda kalacak,
M'minlerin nuru da onlardan ayrlacaktr. Baz limler diyorlar ki: Resulullah
Aleyhis-selm'm havzmdan kovulanlar ite bunlardr. Kendilerine "uzak durun,
uzak durun" denilecek. En doru olan bilen Allah'tr.
(Cenab Allah'n sureti ve tecellisi konusuyla ilgili olarak kitabn burasnda,
selef ve halef limlerinin grleri aklanmaktadr. Ayn aklamalar daha
nceki hadislerin erhinde getii iin burada yeniden verilmesine gerek
grmyoruz - Mtercim).
"Sen bizim Rabb'imizsin, derler ve O'na uyarlar". Yani cennete girmeleri zere
kendilerine verdii emre uyarlar. Yahut, kendile rini cennete gtrecek olan
meleklerine uyarlar.
"Cehennemin zerine srat adl kpr kurulur". Bu szden Srat'n kesin
kurulaca anlalmaktadr. Ehlu'1-Hakk (Ehli Snnet) mezhebi de bu inan
zeredir. Selef Srat'n kurulaca zerine icma etmitir. Bu ise cehennemin
zerine kurulan bir kprdr. Btn insanlar bunun zerinden geerler.
M'minler hallerine gre kurtulurlar. Yani derecelerine gre farkl ekillerde
kurtulurlar. Dierleri cehenneme derler. Yce Allah ltfuyla, keremiyle,
413[1]
Mslim: iman: 299
259
insanyla bizi byle bir sonutan korusun. Amin

"O gnde Peygamberlerin dualar: "Ey Allah'm kurtar, kurtar" eklindedir".
Byle sylemeleri son derece efkatli olmalarndan ve insanlara
acmalarmdandr. Buradan anlalyor ki, dualar yapld yere gre farkllk
arzeder, her mevkide, orann yapsna uygun dua yaplr.
"nsanlar amellerine gre kapar". Yani kt amellerine gre, yahut ameldeki
derecelerine gre kapar (yakalar, yakar).
"Cehennem atei Ademolunun secde izeri dndaki her yerini yer". Bu szn
zahir anlamna gre, cehennem atei, insann yedi secde azasn yemez. Baz
limler de byle sylemilerdir. Kad Iyaz ise bu gre itiraz ederek: Secde
izinden kastedilen sadece alndr, demitir.
"Sonunda Allah Teala ona gler", limler dediler ki: Allah'n ona glmesi,
ondan raz olmas, nimetlerini vermesi ve duasn kabul etmesi anlammadr.
"Allah Teala 'unlardan unlardan iste' diye hatrlatma yapar". Yani Cenab-
Hakk ona nimetlerinin eitlerini sayar, u eyden u eyden dile, diye kendisine
bildirir.
340. Muhammed ibnu Raf, Abdurrezzak'tan, o Ma'mer-'den, Hemmam ibnu
Mnebbin'in; 'Bunlar Bize Ebu Hureyreduunu bildirdi. Bunlardan biri yledir:
Resulullah ALeyhisselm buyurdu ki:
"Sizden birinin cennetteki en aa mevkisi, ona (Cenab- Hakk'n); Dilekte
bulun" demesidir. O dilekte bulunur, dilekte bulunur. Sonunda (Hakk Teala):
"Dilekte bulundun mu?" diye sorar O: "Evet" der. (Cenab- Allah) :
"Dilediklerinin hepsi ve bir o kadar senindir" diye buyurur. 414[2]
341 Hadis-i erif se
Suveyd ibnu Sad, Hafs ibnu Meysere'den, o Zeyd ibnu Es-lem'den, o Ata ibnu
Yesar'dan, o da Ebu Sad el- Hudr'den rivayet eder ki, Resulullah Aleyhisselm
zamannda baz kimseler:
"Ey Allah'n Resul, kyamet gnnde Rabb'imizi grr myz? diye sordular.
Resulullah Aleyhisselm'da: Evet, deyip, "Gndzn le vaktinde, hava ak,
gkyz bulutsuz olduu bir zaman gnei grmekte zorlanyor musunuz? Ayn
ekilde ondrdnc gecesinde, hava akken gkyz bulutsuz olduu bir zaman
da ay grmekte zorlanyor musunuz?" diye sordu. Oradakiler: "Hayr, Ey
Allah'n Resul", dediler. Bunun zerine Resulullah Aleyhisselm yle
buyurdu: te bunlardan birini grmekte nasl zorlanmyorsanz, Allah Tebareke
ve Teala'y grmekte de ayn ekilde zorlanmayacaksnz. Kyamet gn olunca
bir ana: "Her topluluk kime tapyor idiyse ona uysun" diye arr. Putlara
olsun, dikili talara olsun, Allah'tan baka herhangi bir eye tapanlardan hibiri
414[2]
Mslim: man: 301
260
ortada kalmakszn hepsi birbiri ardna cehenneme dklr. Sonunda iyisi olsun,
gnahkar olsun, yalnz Allah'a kulluk edenlerle ehl-i kitabn artakalanlar
meydanda kalr. Daha sonra yahudiler arlr; kendilerine: 'Siz neye
tapyordunuz?' diye sorulur. Onlar: 'Allah'n olu Uzeyr'e tapardk' derler. 'Yalan
sylediniz, Allah'n ne bir ei ne de bir ocuu vard, siz ne istiyorsunuz?'
denilir. Onlar: 'Susadk, ey Rabb'imiz, bizi sula' derler. Onlara iaret edilir,
'Oraya varmaz msnz?' denilir. Cehenneme rler. Oras bir serap gibidir.
Birbirlerini iteklerler. Pepee cehenneme dklrler. Sonra hristiyanlar arlr.
Kendilerine: 'Siz neye tapyordunuz?' denilir. 'Biz Allah'n olu Mesih'e
tapardk' derler. Kendilerine: 'Yalan sylediniz, Allah ne bir e ne de bir ocuk
edindi' denilir. Sonra: 'Siz ne istiyorsunuz?' diye sorulur. Onlar: 'Ey Rabb'imiz,
susadk, bizi sula1 derler. Onlara iaret edilir. 'Oraya varmaz msnz?' denilir.
Bir serap grmcesine cehenneme rler, birbirlerini iteklerler. Sonra
pepee cehenneme dklrler. Iyisiyle gnahkryla ortada, Allah'tan bakasna
kulluk etmeyenlerin dnda kimse kalmaynca, alemlerin Rabb'i Subhanehu ve
Teala, onlara grdkleri suretin en ednsyla tecelli eder: 'Siz neyi bekliyorsunuz? Her topluluk tapt eye uyuyor' diye buyurur. Onlar: 'Biz dnyada
kendilerine en ok muhta olduumuz zamanda bu insanlardan ayrldk, onlarla
dostluk kurmadk' derler. Hakk Teala: 'Ben sizin Rabb'inizim' der Onlar: 'Biz
senden Allah'a snrz, biz Allah'a hi bir eyi ortak komayz' diye iki veya
kere sylerler. Sonunda ilerinden bazlar deiecek gibi olur. Cenab- Hakk:
'Sizinle O'nun arasnda, kendisini tanmanza yardmc olacak bir iaret var
mdr?' diye buyurur. Onlar: 'Evet1 derler. Bacam aar. Dnyadayken
itenlikle ve gnlden kim secde edivor idiyse, bunlarn hepsinin orada da secde
etmesine Allah izin verir, hepsi secdeve varr. Dnyadayken onun bunun korkusuyla veya gsteri iin secde edenlerin ise, hepsinin srtndaki kemiklerini
Allah Teala bir tabaka haline getirir, her ne zaman secde etmek isteseler
enselerinin zerine derler. Secde edenler daha sonra balarn kaldrrlar, o
zaman Allah Teala'nm tecellisi ilk grdkleri surete dnmtr. Hakk Teala:
'Ben sizin Rabb'inizim' diye buyurur. Onlar: 'Sen bizim Rabb'imizsin' derler.
Sonra cehennemin zerine bir kpr kurulur ve efaat yetkisi verilir (efaat
edenler): 'Ey Allah'm kurtar, kurtar' derler. Resulullah Aleyhisselm'a:
'Kprden kastedilen nedir?' diye soruldu. Resulullah Aleyhisselm da yle
buyurdu: 'O, gevek, kaygan bir eydir. zerinde mengeneler, kerpetenler
trnden bir takm eyler vardr. Ayrca Necd blgesinde yetien ve Se'dn ad
verilen dikenli aalara benzer dikenleri vardr. M'minler oradan , gz bak
gibi veya yldrm gibi, yahut rzgar gibi, yahut ku gibi, yahut iyi koucu at
gibi, yahut binek at gibi geerler. Onlardan bir ksm selametle kurtulua erer,
bir ksm birtakm yaralar alarak geer, bir ksm da cehennem ateine der.
Nefsim elinde olan Allah'a yemin ederim ki, sizden birinin dnyadayken bir
hakknn alnmas veya kapal meselenin aa kmas iin Allah'a dua ve
niyazda bulunmas, kyamet gnnde cehenneme girmi olan M'minlere
efaati olmak iin Allah Teala'ya dua ve niyazda bulunmasndan daha iddetli
261
ve srarl deildir.' M'minler kardeleri iin: "Ey Rabb'imiz, onlar bizimle

beraber oru tutar, namaz klar, hacc ederlerdi" derler. Onlara: "Gidin
tandklarnz karn" denilir. Bunlarn derileri cehennem ateine haram klnr.
(Yani bunlar kardelerini karmak zere cehenneme girdiklerinde cehennem
atei onlar yakmaz). Pek ok insan oradan karrlar. Cehennem atei bunlarn
baldrlarnn yarsna ve dizlerine kadar ulamtr. Sonra: "Ey Rabb'imiz,
kendileri hakknda bize emir buyurduklarndan cehennemde kimse kalmad"
derler. Hakk Teala: 'Tekrar gidin, kalbinde bir dinar arlnda hayr
bulduklarnz karn' diye buyurur. Kalabalk bir topluluu karrlar. Sonra:
'Ey Rabb'imiz, haklarnda bize emir buyurduklarndan kimse brakmadk' derler.
Sonra Yce Allah: 'Tekrar gidin, kalbinde bir dinarn yars arlnda hayr
bulduklarnz karn1 diye buyurur. Kalabalk bir topluluk daha karrlar. Sonra: 'Ey Rabb'imiz, orada iyilik sahibi hibir kimse brakmadk' derler. Ebu Sad
Radyallah Anh dedi ki; Eer siz beni bu hadis hususunda dorulamyorsanz,
isterseniz u ayeti okuyun "Allah bir zerre arlnca bile zulmetmez, eer iyilik
olursa onu kat kat yapar, ve kendi, katndan byk bir karlk verir". Allah Azze
ve Celle btn bunlardan sonra: 'Melekler efaat etti, Peygamberler efaat etti,
M'minler efaat etti, sadece rahmet edicilerin en merhametlisinin efaati kald'
diye buyurur. Bundan sonra cehennemden bir avu (Kabza) alr, oradan hi
hayr nedir bilmeyen bir topluluk karr. Bunlar kmrlemi bir haldedirler.
Bunlar cennetin girilerinde bir nehire atar. O nehire 'hayat nehri1 denilmektedir. Selin getirdii yndaki tanenin kmas gibi oradan karlar. Grmez
misiniz, tan veya aacn gne ynne gelen taraf hafif sararm ve yeilimsi
olarak grnr. Glge tarafna gelen ksm ise beyaz olur. Oradakiler: 'Ey
Allah'n Resul, sen deta, sahrada obanlk yapm gibisin1 dediler. Resulullah
Aley-hisselm szne yle devam etti: nci gibi karlar. Boyunlarnda
mhrler vardr. Cennet ehli onlar tanr. Bunlar Allah'n azadllardr, iledikleri
bir amel olmakszn, nden gnderdikleri bir hayr bulunmakszn Allah onlar
cennete koymutur. Sonra Cenab- Allah onlara: 'Cennete girin, grdkleriniz
sizindir1 diye buyurur. Onlar: 'Ey Rabb'imiz, alemlerden kimseye vermediklerini bize verdin' derler. 'Size Benim katmda bundan daha stn vardr' denilir.
Onlar: 'Ey Rabb'imiz, bundan daha stn ne olabilir' derler. Yce Allah: 'Rzam,
artk bundan sonra Ben ebediyen size kzmam' diye buyurur"
Bir rivayette "Hibir amel ilemeksizin, hibir hayr gndermeksizin Allah
bunlar cennetine koydu. Onlara: 'Bu grdkleriniz ve bir o kadar sizindir'
denilir" diye ilave vardr. 415[3]
34L Hadisin erhi:
"Oras bir serap gibidir. Birbirlerini iteklerler". Yani kafirler susam vaziyette
415[3]
Mslim: man: 302
262
cehenneme gelirler. Onu su zannederler, iine atlarlar. Orann ateinin iddeti

dolaysyla birbirlerini iterler.
"Alemlerin Rabb'i onlara grdkleri suretin en ednsyla tecelli eder". Suret,
sfat anlammadr. "Grdkleri" ise bildikleri anlamna gelmektedir. Yani
M'minlerin dnyadayken bildikleri sfatlar kastediliyor. Allah Teala hibir
eye berzetilemez. Hibir ey O'nun benzeri deildir. M'minler kyamette nce
Hakk Tea-la'nm, bildikleri sfatnn dnda bir sfatla tecelli ettiini (veya daha
nce getii gibi meleklerinden birinin tecelli ettiini) grrler. Bu yzden
ondan Allah'a snrlar ve iki ya da kere: Biz Allah Teala'ya hibir eyi
ortak komayz, derler.
"Bacan aar". bnu Abbas ve dil limlerinin geneli buradaki "bacak"
kelimesini 'iddet' olarak tefsir etmilerdir. Yani iddet ve korkulu durum ortaya
kar. Bu Araplarn iddetli durumlar iin kulland bir darb- meseldir. Bunun
iin: "Sava bacak stne koptu" derler. Bunun da asl udur: nsan iddetli bir
durumla karlanca, skntl bir durum grnce, kollarn syrr ve baldrlarn
aar.
"Bir ksm selametle kurtulur, bir ksm birtakm yaralar alarak geer, bir ksm
da cehennem ateine der". Yani oradan (srattan) geenler derece olurlar:
Bazlar holanmayacaklar bir durumla karlamakszm selametle geerler,
bazlar birtakm yaralar alr sonunda geer ve kurtulua ererler, bazlar da
kaplp cehennem ateine atlr.
"Sizden birinin dnyadayken bir hakknn alnmas veya bir kapal meselenin
aa kmas ii Allah Teala'ya dua ve niyazda bulunmas, kyamet gnnde
cehenneme girmi olan M'minlere efaati olmak iin Allah Teala'ya dua ve
niyazda bulunmasndan daha iddetli ve srarl deildir." Yani sizden birinin
dnyadayken bana bir i geldiinde veya bir durum anlalmaz hl aldnda
bunun aa kmas, haklnn hakszn belli olmas iin Allah'a dua eder ve
bunu ok ileri gtrr. Ancak kyamet gnnde, birinizin cehenneme girmi
olan M'min kardelerine efaatte bulunmak iin ettii dua ve niyaz bundan
daha ileri derecede ve daha srarl olacaktr.
Bu hadisin dier rivayetlerinden bazlarnda ise bu mesele, insann dnyadayken
hakkm almak iin gsterdii srar ile temsil ediliyor. Bu rivayetlerde geen
ekli ile ise, ibarenin manas yle olmaktadr: Dnyadayken sizden birinin
birinde hakk olduu zaman bunu almakta son derece srarl davranr ve gayet
ok urar. Ama kyamet gnnde cehenneme girmi olan kardelerine efaat
iin Allah'a dua ve niyazda bulunmas bundan daha srarl ve iddetli olacaktr.
(Nevev'nin Sahih-i Mslim erhinden).
"Cehennemden bir avu alr", Yani cehennemde azab grenlerden bir topluluu
biraraya getirir, onlar cehennemden karr. Bunlar iman etmekle birlikte hibir
hayrl amel ilememi olanlardr.
' "Oradakiler: "Ey Allah'n Resul sen adeta sahrada obanlk yapm gibisin,
dediler". Yani Resulullah Aleyhisselm sahrann bitkilerini ve dier eylerini o
kadar gzel vasfediyordu ki, deta sahrada bulunmu, oralar ok iyi incelemi
263
bir kimse zannedilirdi.

"Boyunlarnda mhrler vardr". Et-Tahrir mellifi diyor ki: Burada mhrler
ile kastedilenler, onlarn tannmas iin boyunlarna aslan eylerdir. Sadelikleri,
temizlikleri, yzlerindeki sevin ve gzellik dolaysyla da "inci gibi" olarak
vasfedilmilerdir. nk artk zerlerinde ate ve yank izi kalmayacaktr. En
doru olan Allah bilir.
"Bunlar Allah'n azadllardrlar". Yani bir kimsenin efaati ile olmakszn,
Allah Teala'nm kendi fazl ve ihsan ile karlan bu kimselere cennettekiler
"Bunlar Allah'n azadllandr" derler.
"ledikleri bir amel, nden gnderdikleri bir hayr olmakszn Allah onlar
cennete koymutur". Yani Allah Teala, onlar sadece imanlar dolaysyla, iman
dnda hibir gzel amelleri-bulunmamasna ramen cennete koymutur.
"u grdklerinizin hepsi sizindir". Yani grdklerinizin mlkiyeti ve ondan
istifade hakk size aittir. Onlar sadece kendilerine ayrlan nimetleri
greceklerdir.
"Ey Rabb'imiz alemlerden kimseye vermediklerini bize verdin". Yani
cehennemliklere vermediini bize verdin. Ama kendilerinden nce cennete
girmi olan cennetlikler, elbette onlardan daha ok nimete sahip olurlar. Onlar
bu sz zan zere de sylemi olurlar. nk o anda kendilerine verilen ey
gzlerine byk grnr.
"Size benim katmda bundan daha stn vardr" szn duyunca, kendilerine
verilenin stnde, hissedilir bir nimet nasl olur diye hayret ederler. Allah
Teala da, kendilerinden raz olduunu ve bir daha ebediyen onlara gazab
etmeyeceini bildirir. Elbetteki Allah Teala'nn rzas nimetlerin en bydr.
Nitekim Kur'an- Kerim'de de: "Allah'n onlardan raz olmas ise hepsinden
byktr. te byk kurtulu budur" diye buyuruyor. (Ne-vev'nin Sahih-i
Mslim erhi).
342. mam Mslim, Kastallan'nin Hamiine gre C.2, s.l28'de, "efaatin sbat
ve Tevhid Ehlinin Cehennemden karlmas" balkl babda yle demektedir:
Harun ibnu Sad el-Eyll, Abdullah ibnu Vehb'den, o Malik ibnu Enes'den, o Amr
ibnu Yahya ibni mare'den, o babasndan o da Ebu Sad el-Hudr Radyallah
Anh'den Resulullah Aleyhis-selm'm yle buyurduunu rivayet etmitir:
"Allah Teala cennet ehlini cennete sokar, dilediini de kendi rahmeti ile sokar.
Cehennem ehlini de cehenneme sokar. Sonra: "Kalbinde bir hardal tanesi
arlnda iman bulduunuzu (cehennemden) karn" diye buyurur. Bunlar
kmrlemi, kavrulmu bir vaziyette karlrlar. Hayat rmana atlrlar. Selin
kenarndaki tanenin bitmesi gibi orada biterler ( hayat bulurlar ) Onu grmediniz
mi nasl sar kvrak bir ekilde kar".416[4]
416[4]
Mslim:Iman:304
264
342. Hadisin erhi:

efaatin Hak Olmas ve Tevhid nancna Sahip Olanlarn Cehennemden
karlmas Hakkndaki erh (Nevev'nin Sahih-i Mslim erhinden)
mam Nevev Rahmetullahi Aleyh yle diyor: Kadi Iyaz Rahmetullahi Aleyh
diyor ki; ehli snnet mezhebine gre efaat aklen mmkndr, sem' delillerle
(yani Kur'an ve snnette yer alan deliller) de hak olduu kesindir. Bu Yce
Allah'n u ayet-i kerimesinde gayet ak olarak bildiriliyor: "O gn Rahman'm
izin verip sznden holand kimseden bakasnn efaati fayda vermez".
Yine u ayet-i kerime de efaatin hak olduunu bildirmektedir-."Allah'm raz
olduundan bakasna efaat edemezler" Bunun rneklen oktur. Resulullah
Aleyhisselm'dan doru ve hak olarak rivayet edilen haberler efaatin olacan
bildiriyor. Resulullah Aleyhisselm'dan efaatle ilgili olarak rivayet edilen
hadisler say itibariyle tevatr derecesine ulaacak miktardadr. efaat
M'minlerin gnahkarlar iin olacaktr. Selef limleri de, halef limleri de
onlardan sonra gelen dier ehl-i snnet limleri de efaatin hak olduu zerinde
icma etmilerdir.
Hariciler ile mutezileden bazlar ise efaati kabul etmemektedirler. Onlar kendi
mezheplerince byk gnah ileyenlerin ebed cehennemde kalacaklarn ileri
srmlerdir. Bu iddialarnda ise "Onlara efaatilerin efaatleri de fayda
vermez" mealindeki ayet-i kerimeyi delil gstermektedirler. Delil olarak
gsterdikleri bir dier ayet-i kerime de: "Zalimlerin ne bir dostlar ne de iteat
edilir bir efaatileri olur" mealindeki ayet-i kerimedir. Bu ayetler ise kfirler
hakkndadr. efaatle ilgili hadisleri asl anlamndan son derece uzaklatrarak
te'vil etmeleri ise, batldr, yanltr. Bu kitapta ve daha baka kaynaklarda geen
hadis-i erifler onlarn mezheblerinin batl olduunu ve Allah'a ortak
komayarak, kfre dmeyerek iman zere lenin cehennemden karlacan
gstermektedir.
Ancak efaat be ksmdr:
Birincisi: Bizim Peygamberimiz Muhammed Mustafa Aleyhis-selm'a has
klnm olan efaattir ki, o da maherde insanlar arasnda hkm verilmesi,
insanlarn uzun sre beklemekten dolay iine dtkleri skntdan
kurtarlmalar ve hesapta acele edilmesi iin olacaktr.
ikincisi: Baz topluluklarn hesapsz olarak cennete girmesi iin olan efaat. Bu
efaatin de Peygamberimiz Aleyhisselm'a ait olduu bildirilmitir. Bununla
ilgili hadis Sahih-i Mslim'de gemektedir.
ncs: Cehenneme girmelerine hkm verilmi olanlar hakknda olan
efaat. Bunun iin Peygamberimiz Aleyhisselm efaat edecei gibi, salih kullar
iinden Allah Teala'mn diledii kimseler de efaat edebileceklerdir.
Drdncs: Gnahkarlardan cehenneme girmi olanlar hakkndaki efaat.
Burada geen hadisler, bu kimselerin Peygamberimiz Aleyhisselm'm,
meleklerin ve salih M'min kardelerinin efaati ile bunlarn cehennemden
karlacaklarn bildirmektedir. Sonunda Allah Teala "Allah'tan baka ilah
265
yoktur" diyerek buna inanan herkesi cehennemden karacaktr. Hadiste bildirildii gibi orada kfirlerden bakalar kalmayacaktr.
Beincisi: Cennete girenlerin oradaki derecelerinin ykseltilmesi iin olan
efaat. Bu efaati ve har esnasnda olan efaati mutezile inkr etmemektedir.
Kad Iyaz diyor ki: Selef-i salihinden bildirilen pek ok haberden anlaldna
gre, onlar, Peygamberimiz Aleyhisselm'm efaatini dilemiler ve bunu
arzuladklarn ifade etmilerdir. Bu bakmdan: "Bir kimsenin Allah Teala'dan
Muhammed'in efaatini dilemesi mekruhtur. nk bu efaat gnahkarlar iin
olacaktr." diyenin szne itibar edilmez. nk onun efaati ayn zamanda,
hesabn kolay olmas, cennetteki derecelerin arttrlmas iin de olacaktr. Ayrca
her akl sahibi, gnahlarn itiraf eder, mafirete ihtiyac olduunu bilir,
amellerine gvenmez ve helake urayanlardan olmaktan korkar, 417[5]
343. Mslim, Kastallan'nin Hamiine gre, C.2, s,131'de, yine ayn babda u
hadise yer veriyor:
man Mslim Rahmetullahi Aleyh der ki: Nasr ibnu Ali el-Cehdem, Bir yani
ibnu Mufaddal'dan, o Ebu Mesleme'den, o Ebu Nadla'dan, o da Ebu Sad
Radyallah Anh'den Resulullah Aleyhiselm'n yle buyurduunu rivayet
etmitir:
"Cehennemin srekli kalclar olanlara gelince onlar, orada ne lrler ne de
yaarlar. Ancak gnahlar sebebiyle cehenneme dm olan insanlar,
cehennem atei bir lmle ldrr, ta ki kmr haline geldiklerinde efaat iin
izin verilir. Onlar, ller halinde getirilirler, Cennetin rmaklarna atlrlar.
Sonra: Ey Cen- net ehli, onlarn zerine aktn, denilir, onlar selin getirdii
ynda bulunan tanenin bitmesi gibi biterler. Bir adam dedi ki: Re-sulullah
Aleyhisselm Bunlar anlatrken deta sahrada gibiydi (yani sahra ahalisi gibi
her eyi gayet gzel rneklendirerek ve sahradaki benzerleri ile aklayarak
anlatyordu). 418[6]
34a Hadisin erhi:
"Cehennemin srekli kalclar orada ne lrler ne de yaarlar." Bunun manas
udur: Cehennem ehli olan ve orada srekli kalmay haketmi olan kafirler,
onlar orada ebediyen lmezler, ancak bununla beraber kendilerine fayda
salayacak ve rahatlk verecek bir hayrat ile de yaamazlar. Nitekim Yce Allah
Kr'an- Ke-rim'de: "Onlara orada ne lmle hkmedilir ki lsnler ve ne de
onlardan cehennem azab biraz hafifletilir. te Biz her nankr kafiri byle
cezalandrrz." Bir baka ayet-i kerimede de: "Orada ne lr, ne de yaar" diye
buyuruluyor. Ehl-i hak mezhebine gre, cennet ehlinin nimetleri devamldr,
sonsuza kadardr. Cehennemde srekli kalmay haketmi olanlarn azab da ayn
417[5]
418[6]
Mslim:Iman:304
Mslim: mn: 306
266
ekilde devamldr.
"Ancak gnahlar sebebiyle cehenneme dm olan insanlar..." Bunun manas
udur: M'minlerin gnahkarlar Allah'n diledii kadar bir sre azab grdkten
sonra, Allah Teala onlar ldrr. Bu ldrme gerek manada bir ldrmedir.
Bu lmle duygular da gider. Azablan gnahlar miktarnca olur. Sonra Allah
onlar ldrr. Sonra hibir ey hissetmez halde cehennemde tutulurlar. Allah'n
diledii kadar bir sre bu halde kalrlar. Sonra cehnnemden l olarak,
kmrlemi vaziyette ve grup grup karlrlar. Cennetin nehirlerine atlrlar.
zerlerine hayat suyu dklr. O su ile hayata kavuurlar, selin artndaki
tanenin bitmesi gibi, hzl bir ekilde ve zayf halde biterler. Bu taneden biten
bitki, zayfl sebebiyle sar ve kvrak olur. Onlar aynen byle olurlar. Sonra
g ve kuvvetleri artar ve cennetteki evlerine giderler, durumlar dzelir.
Hadisin zahir anlamndan anlalan budur.
Kad Iyaz buradaki lm hakknda iki durumdan szetmitir. Birincisi, bu
lmn gerek manada bir lm olduu; ikincisi ise, bu lmn gerek manada
bir lm olmayp, duygularn kaybolmas sebebiyle, aclarn hissedilmemesi
halidir. Aclarn hafiflemesi de sz konusu olabilir, diyor. Bu hadisin erhini
yapan Nevev ise; gerek manada lmn olmas daha kuvvetli ihtimaldir, diyor.
Nevev'nin Sahih-i Mslim erhinden
344. mam Mslim, Kastallan'nin Hamiine gre, s. 133'de yine ayn babda
yle diyor:
Osman ibnu Ebi eybe ve shak ibnu brahim el-Hanzal her ikisi birden
Cerir'den rivayet etmilerdir. Osman der ki: Cerir bize Mansur'dan, o
brahim'den, o Abideden, o da Abdullah ibnu Mes'ud Radyallah Anh'den
rivayet etti. Bunlarn rivayetlerine gre Resulullah Aleyhisselm yle buyurdu:
"Ben cehennemden en son kacak kiiyi ve cennete en son girecek kiiyi
bilirim. Cehennemden en son kacak olan, srnerek o-radan kar. llah
Teala ona: Git, cennete gir, der. Bu kii cennete gelir, orasn dolmu zanneder.
Geri dner. "Ey Rabb'im, orasn dolmu halde buldum, der. Allah Teala bu
kez; Git, cennete gir, senin iin dnya kadar ve onun on kat yahut dnyann on
kat kadar vardr, der. Adam: Benimle alay m ediyorsun, veya, bana glyor
musun? Oysa Sen mlkn gerek sahibisin, der. Ravi der ki: Resulullah
Aleyhisselm'm bu szle birlikte n dileri
grnrcesine gldn grdm. Sonra buyurdu ki: Bu cennetin en aa
derecesidir, denilirdi". 419[7]
345. bnu Mes'ud'un bir baka rivayetinde yle deniliyor:
"(ba ksm sylendikten sonra) : En son kan adam, yzst srnerek oradan
kar. Ona: k, cennete gir, denilir. Adam gider, cennete girer, insanlarn
hepsinin bir mesken tutmu olduklarn grr. Ona: Orada bulunduun zaman
419[7]
Mslim: man: 308

267
hatrlyor musun? denilir. Adam: Evet, der. "Dile" denilir. Adam diler,
kendisine: "Dilediin ve dnyann on kat kadar senindir" denilir Adam:
"Mlkn sahibi olan sen, benimle alay m ediyorsun?" der. Ravi der ki,
Resulullah Aleyhisselm'm bu szde az dileri grnrcesine gldn
grdm420[8]
344 - 345. Hadislerin erhi:
"Benimle alay m ediyorsun, veya, bana glyor musun?". Buradaki tereddt
ravidendir. Yani bu iki ifadeden hangisinin sylendiinde tereddt ettii iin her
ikisini de sylemitir. Ancak her ikisi de ayn manay ifade etmektedir. nk
alay eden, gler.
Glmek, yerine gre alay etmek manasna kullanlr. Ancak "Alay m
ediyorsun?" sz hakknda ayr gr ileri srlmtr:
Birincisi: O cmle, lafizsz olarak, sz anlamnda bir mukabele olarak azdan
kvermitir. nk, birka kez Allah Teala'ya kendine verilenden baka bir
ey istemeyecei zere sz vermi, sonra sznde durmamtr. Onun bu
sznde durmamas, alay yerine konmu, alayn cesaz da alay olarak
isimlendirilmi, bunun iin adam "benimle alay m ediyorsun?" yani "beni
nimetlerine tama ettirerek mi cezalandryorsun?" demitir.
kincisi: Bunun anlam Allah Teala hakknda alayn mmkn olamayacann
ifadesidir. Adam bir bakma "Biliyorum ki, Sen benimle alay etmezsin, nk
Sen lemlerin Rabb'isin, bana verdiklerinin hepsi haktr. Ancak hayreti
gerektiren bir ey ki, ben bunlar laketmi deilken, Sen bana bu nimetleri
verdin." demi olmaktadr. .
ncs: Bu gr Kad Iyaz'm ortaya att grtr. yle diyor: Bu szn o
adam tarafndan sylenmi olmas, kendisinde meydana gelen sevincin en gzel
ifadesidir. Sevincinin okluu sebebiyle ne diyeceini aryor, sevin ve hayret
iinde bu sz sylyor. Yoksa esasnda bu szn anlamna kendisi de inanyor
deildir. Dnyadayken insanlarla konumas esnasndaki deti zere dilinden bu
sz kmtr. Bu, deta Resulullah Aleyhis-selm'm baka bir hadisinde, bir
baka adamn, sevincinden ne diyeceini arp "sen benim kulumsun, ben
senin Rabb'inim" demesi hakknda bildirildiine benzemektedir. En doru
olann bilen ise ancak Allah'tr.
Hadiste bildirildii ekilde Resulullah Aleyhisselm'm glmesi, baz yerlerde
glmenin caiz olduunu gstermektedir. Ancak bu glme, kiinin ahsiyetine
dokunmayacak, hakir duruma drmeyecek derecede olmaldr. Allm bir
snr amamaldr.
"Senin iin dnya kadar ve onun on kat yahut dnyann on kat kadar vardr"
ifadesi bir baka rivayette "Sana istediin ve dnyann on kat vardr" olarak
420[8]
Mslim: mn: 309
268
geiyor. Bu iki rivayetteki ifadeler ayn anlamdadr. Bunlardan biri dierini

tefsir etmektedir. Kastedilen anlam ise ok ok nimetin verileceidir. Dilcilerin
ifade ettii zere, bir eyde u kadar kat denildii zaman bu, genelde o eyin
okluu manasna kullanlr.
Buradaki okluk, yani nimetin okluu, hadisin dier rivayetlerinde daha farkl
ekillerde ifade edilmektedir. Ancak hepsindeki mana ayndr. (Nevev'nin
Sahih-i Mslim erhinden).
346 Sahih-i Mslim'deki, efaat hadisi ve cennete en son girecek olanla ilgili
rivayetlerin devam olan bir baka hadiste mam Mslim Rahmetullahi Aleyh
yle diyor:
Ebu Bekir ibnu eybe Hammad ibnu Seleme'den, o Sabit'ten, o Enes'ten, o da
Abdullah ibnu Mes'ud Radyallah Anh'den Resulullah Aleyhisselm'n yle
"Cennete en son giren kii, bazen yryen bazen tkezleyip den bir adamdr.
Bunu bazen ate sarar, onu geince, o tarafa doru bakverir: "an yce olan
Allah beni senden kurtard, Allah ncekilerden ve sonrakilerden kimseye
vermediini bana verdi" der. Onun nne bir aa karlr. "Ey Rabb'im beni bu
aaca yaklatr, onun glgesinde glgeleneyim, suyundan ieyim," der. Allah
Azze ve Celle: Ey Ademolu, olur ki Ben sana bunu verirsem, sen baka bir ey
istersin, diye buyurur. Adam: Hayr, Ey Rabb'im, der ve kendisinden baka bir
ey istemeyeceine dair Allah'a ahid verir. Allah Teala da, onda bu eye kar
sabr olmadn bildii iin, onu mazur grr.- Onu o aaca yaklatrr,
glgesinde glgelenir, suyundan ier. Sonra nne bir baka aa karlr. Bu
birinciden daha gzeldir, "Ey Rabb'im beni bu aaca yaklatr, suyundan ieyim,
glgesinde glgeleneyim. Senden baka bir ey istemeyeceim" der. Allah
Teala: "Benden baka bir ey istemeyeceine dair ahid vermemi miydin? Olur
ki, seni ona yak-latrrsam Benden bakasn istersin" diye buyurur. Rabb'i Teala, onda ona kar sabr olmadn bildii iin, kendisini mazur grr ve istedii
aaca yaklatrr. Glgesinde glgelenir, suyundan ier. Sonra cennet kaps
yaknnda ona kar bir aa karlr. Bu ilk ikisinden daha gzeldir. Adam: "Ey
Rabb'im beni aaca yaklatr, glgesinde glgeleneyim, suyundan ieyim, Senden baka bir ey istemeyeceim" der. Yce Allah: Ey Ademolu, Benden,
baka bir ey istemeyecein zere ahid vermemi miydin? diye buyurur. Adam:
Evet, Ey Rabb'im, ama bunu istiyorum, baka ey istemeyeceim, der. Rabb'i
Teala, onda ona kar sabr olmadn bildii iin, kendisini mazur grr, onu o
aaca yaklatrr. Aaca yaklanca, cennettekilerin seslerini duyar. "Ey Rabb'im
beni oraya sok" der. Yce Allah, bunun zerine yle buyurur: Sen benden daha
ne kadarn istiyorsun? Sana dnyay ve bir o kadarm versem, seni memnun
eder mi? Adam: Ey Rabb'im, benimle alay m ediyorsun, Sen ki btn lemlerin
Rabb'isin, der. Ravi bnu Mes'ud burada gld ve : Niin gltm sormuyor
musunuz diye syledi? Oradakiler : Niye gldn? diye sordular. yle cevap
verdi: Resulullah Aleyhisselm da byle gld ve "Ne iin glyorsun, Ey
Allah'n Resul?" diye sordular. "Kulun 'Sen btn lemlerin Rabb'i iken
269
benimle alay m ediyorsun?' demesi zerine lemlerin Rabb'inin glmesine

glyorum" diye buyurdu.
Hakk Teala yle buyurur: Ben seninle alay etmiyorum, sana ben istediim her
eyi yapmaya kadirim".
Ben derim ki: Buraya kadar, imam Mslim'in Sahih'ine ald rivayetlerin
nemli bir ksmn naklettim. Geriye daha pek ok rivayet kald. Bunlarn byk
bir ksm burada naklettiklerime gre pek nemli bir farkllk ihtiva etmiyorlar.
Dolaysyla bu kadarn vermekle yetiniyorum.
Burada verdiklerimde birtakm ilaveler ve uslub asndan farkllklar
bulunmaktadr ki, dier rivayetlerin verilmesiyle bunlar ortaya kmaz. Bunu
bildiimiz iin bu konudaki rivayetleri byle ok verdik.
Yalnz burada zikretmediimiz baz rivayetlerde bir fazlalk bulunmaktadr ki,
onu burada vermek gerekmektedir. O da yledir:
Buyurdu: "Sonra evine girer. Yanma hr-i yn'den iki ei girer. "Seni bizim iin
yaatan ve bizi senin iin yaatan Allah'a hamdol-sun" derler. Adam da yle
der: Bana verilen gibisi bir kimseye verilmi deildir".421[9]
346. Hadisin erhi
Glme fiilinin Hakk Teala'ya nisbet edilmesi konusunda da, nceki hadislerin
erhinde yeterince aklama yaplmt. Bilindii zere bununla kastedilen, Hakk
Teala'nm kullarndan rahmete mazhar klmak dilediine rahmet etmesi, ondan
raz olmas ve onun iin hayr dilemesidir.
"Seni bizim iin yaatan ve bizi senin iin yaatan Allah'a hamd olsun". Yani:
Seni bizim iin, bizi de senin iin yaratan, sonra bizi, ii srekli nee ve sevinle
dolu olan bu evde birletiren Allah'a hamdolsun. (Nevev'nin Sahih-i Mslim
erhi'nden).
Snen- Nesden efaat Hadisi
347. 'man'da Fazlalk" bab
Ebu Sad el Hudr Radyallah Anh Resulullah Aleyhisselm'n yle
"Sizden birinizin dnyada hak iin. mcadelesi, M'minlerin kyamette,
cehenneme giren kardelerinin oradan karlmas iin, Rabb'leri indindeki
tazarru ve niyazlarndan daha iddetli ve srarl olamaz. M'minler: "Ey
Rabb'imiz, kardelerimiz, bizimle beraber namaz klarlard, oru tutarlard.
Bizimle haccederler di. Onlar cehenneme koydun" derler. Yce Allah: 'Gidin,
onlardan tan diki arnz karn' diye buyurur. Onlar oraya varrlar, onlar
smalarndan tanrlar. Onlardan bazlarnn baldrlarnn yarsna kadar ate
421[9]
Mslim: iman: 310
270
ulamtr. Bazlarnn topuklarna kadar ulamtr. Onlar karrlar. "Ey

Rabb'imiz, haklarnda bize emir buyurduklarn kardk" derler. Allah Teala:
"Kalplerinde bir dinar arlnda iman bulunanlar da oradan karn" diye
buyurur. Sonra "Kalbinde yarm dinar arlnda iman bulunanlar karn" diye
buyurur. En sonunda "Kalbinde bir zerre miktarnca iman, bulunanlar da
karn" diye buyurur. "Ebu Sad Radyallah Anh dedi ki: nanmayan u ayeti
okusun:
"Allah kendisine ortak koulmasn balamaz. Bundan bakasn diledii iin
balar. Allah'a ortak koan kimse phesiz byk bir gnahla iftira etmi
olur.422[10]
347. Hadisin erhi:
"Sizden birinizin dnyada hak iin mcadelesi, M'minlerin kyamette
cehenneme giren kardelerinin, oradan karlmas iin Rabb'leri indindeki
tazarru ve niyazlarndan daha iddetli olamaz".
Yani, sizden birinin dnyada bir hakk olursa, bu kesin olarak ortaya karsa onu
almak iin mutlaka urar, hasmna kar savunmada bulunur, o hakkn
alncaya kadar urar.
/ M'minler de, cehennemden kurtulmalarna ramen; M'min kardelerinden
bazlar cehennemde kalnca, Rabb'lerinden onlarn da kurtarlmasn dilerler.
"Ey Rabb'imiz bunlar bizim kardelerimizdir, bizim gibi M'min idiler, bizimle
birlikte namaz klar, oru tutar, haccederler di, Ey Rabb'imiz Senin rahmetin her
eyi kuatmtr. u kardelerimize rahmet eyle" derler.
te M'minin dnyada hak almak iin verdii mcadele, ahi-rette M'minlerin,
cehennemde kalan M'min kardelerinin karlmas iin verdikleri uradan
daha srarl olamaz. Bilakis ahiretteki ura ve mcadele daha srarl olur.
Bu olayla da, Allah Teala'nn M'min kullar zerindeki fazlnn okluu
ortaya kmaktadr. nk M'min kullarna, azabdaki kardelerinin
kurtarlmas iin bir mit ve ak atei vermitir. M'minler reca kapsnn ak
olduunu yaknen bildikten sonra, ancak s'zkonusu uralarna balarlar. Yani
onlarn M'min kardelerine efaat iin kendilerine izin verilecei muhakkaktr.
Hakk Teala ayet-i kerimesinde : "O'nun katnda O'nun izni olmadan kim efaat
edebilir" diye buyuruyor.
Bu hadis; ayn zamanda M'minlerin birbirlerine kar son derece merhametli
olacaklarna iaret ediyor. nk M'minlerden kurtulanlar azabda olanlara
acyacaklardr.
Ey Allah'm bizim iin Peygamberimiz Muhammed Aleyhis-seim' efaati
klmam ve bizden raz olman diliyoruz. Amin. (Nevevfnin Sahih-i Mslim
erhinden).
422[10]
Nes: man: 18
271
SNEN- Tirmizrden EFAAT HADS

348. efaatle ilgili rivayetler bab, C.2, s.80 ve sonras
Ebu Hureyre Radyallah Anh'den rivayet edilmitir:
"Resulullah leyhisselm'a et yemei getirildi, n ayak ksm Ona takdim
edildi, onu yedi. Bu ksm kendisinin houna giderdi, itahla yedi. Sonra yle
buyurdu: Ben kyamet gnnde insanlarn efendisiyim. Bunun neden olduunu
biliyor musunuz? Allah ncekileriyle sonrakilefiyle btn insanlar bir
meydanda toplar. aran sesini onlara duyurur. Gz onlar btnyle grr.
Gne onlara yaklar. znt ve kederleri g yetiremeyeekleri bir dereceye
ular. nsanlar birbirlerine: 'Banza gelenleri grmyor musunuz? Rabbiniz
katnda sizin iin efaatte bulunacak birini aratrmaz msnz?' derler. Sonra
yine birbirlerine: 'Adem leyhisselm'a gidin' derler. Adem leyhisselm'a
gelirler: 'Sen btn insanln babassm, Allah Seni kendi eliyle yaratt, sana
kendi ruhundan fledi, meleklere emir verdi sana secde ettiler, Rabb'in katnda
bize efaati ol.iinde bulunduumuz hali grmyor musun? Bamza gelen hali
grmyor musun?' derler. Adem Aleyhisselm: 'Rabb'im bu gnde yle
gadabland ki, bundan nce benzer ekilde gadablanm deildir, bundan sonra
da benzer ekilde gadablanmaz. O beni aaca yaklamaktan menetti, ben se ona
isyan ettim.. Ben nefsimin derdindeyim, nefsimin der-dindeyim, nefsimin
derdinde. Siz benden bakasna gidin. Nuh Aleyhisselm'a gidin' der. Nuh
Aleyhisselm'a gelirler: 'Ey Nuh, sen yeryz ahalisine Resul sfatyla
gnderilenlerin ilkisin. Allah seni 'ok kreden kul' olarak isimlendirdi. Rabb'in
katnda bize efaati ol. iinde bulunduumuz durumu grmyor musun?
Bamza geleni grmyor musun?' derler. Nuh Aleyhisselm da: 'Rabb'im bu
gnde yle gadabland ki, bundan nce benzer ekilde gadablanm deildir,
bundan sonra da benzer ekilde gadablanmaz. Benim kavmim hakknda bir
duam oldu. Ben nefsimin derdindeyim, nefsimin derdindeyim, nefsimin
derdinde. Siz benden bakasna gidin. Ibrahime gidin' der. ibrahim
Aleyhisselm'a gelirler: 'Ey brahim, sen Allah'n Peygamberi ve yeryz ehli
iinden yakn. dostusun. Rabb'in katnda bizim iin efaati ol. iinde
bulunduumuz hali grmyor musun?' derler. brahim Aleyhisselm da:
'Rabb'im bu gn yle gadabland ki, bundan nce benzer ekilde gadablanm
deildi, bundan sonra da benzer ekilde gadablanmaz. Ben yerde yalan
syledim -bunlar, Ebu Hayyn, hadisinde bildirmitir-. Ben nefsimin
derdindeyim, nefsimin derdindeyim, nefsimin derdinde. Siz benden bakasna
gidin, Musa'ya gidin' der. Musa Aleyhisselm'a gelirler: 'Ey Musa, sen Allah'n
Resulsn. Allah, seni Peygamberlik vermek ve seninle konumak suretiyle
dier insanlara stn kld. Rabb'in katnda bizim iin efaati ol. iinde
bulunduumuz hali grmyor musun?' derler. Musa Aleyhisselam'da: 'Rabb'im
bugn yle gadabland ki, bundan nce benzer ekilde gadablanm deildi,
bundan sonra da benzer ekilde gadablanmaz. Ben ldrmekle emrolun272
madm halde bir kiiyi ldrdm. Ben nefsimin derdindeyim, nefsimin

derdindeyim, nefsimin derdinde. Siz benden bakasna gidin, sa'ya gidin' der.
Isa Aleyhissel'a gelirler: 'Ey sa, sen Allah'n Resul ve Meryem'e ilka ettii
kelimesisin ve O'ndan bir ruhsun, insanlarla beikte iken konutun. Rabb'in
katnda bizim iin efaati ol. iinde bulunduumuz hali grmez misin?' derler.
Isa Aleyhisselm da: 'Rabb'im bugn yle gadabland ki, daha nce benzer
ekilde gadablanm deildi, bundan sonra da benzer ekilde gadablanmaz' der.
Bir hatasn hatrlatmaksizm: 'Ben nefsimin derdindeyim, nefsimin derdindeyim,
nefsimin derdinde, siz benden bakasna gidin, Muhammed Aleyhisselm'a
gidin' der. Peygamber Aleyhisselm szne yle devam etti: Sonra, Muhammed'e gelirler: 'Ey M-uhammed, sen Allah'n Resulsn, Peygamberlerin
sonuncususun. Senin hatalarndan ncekiler ve sonrakiler btnyle baland.
Rabb'in katnda bizim iin efaati ol. inde bulunduumuz hali grmyor
musun?' derler. Ben kar, Ar'm altna gelirim. Rabb'im iin secdeye kapanrm.
Sonra Allah Teala bana gzel hamd ve vg szlerinden bazlarn bildirir.
Bunlar" benden nce kimseye retmemitir. Sonra: "Ey Muhammed, bam
kaldr, iste istediin verilecek, efaat et efaatin kabul edilecek" denilir. Bam
kaldrrm; "Ey Rabh'im, mmetimi istiyorum. Ev Rabb'im mmetimi
istiyorum. Ev Rabb'im mmetimi istiyorum" derim. Allah Teala da: "Ey
Muhammed, mmetinden hesapsz bir topluluu cennet kaplarndan sa
kapdan girdir. Onlar dier kaplarda da, btn dier insanlara ortaktrlar. (Yani
mmetinin birtakm fertleri de bu kaplardan gireceklerdir), denilir. Sonra
Resulullah Aleyhisselm yle buyurdu: Nefsim kudret elinde olan Allah'a
yemin ederim ki, cennet kaplarnn iki kanadnn aras Mekke ile Himyer aras
veya Mekke ile Busr aras kadardr. 423[11]
Tirmiz bu hadisin hasen, sahih olduunu sylyor.
348. Hadisin erhi:
Bu hadis-i erifte Nuh Aleyhisselm'm "benim kavmim hakknda bir duam oldu"
eklinde mazeret beyan edecei bildiriliyor. Dier rivayetlerde ise "Ben
Rabb'imden bilmeyerek bir istekte bulundum" diye mazeret beyan edecei ifade
edilmekte. Nuh Aleyhisselm'm bunlarn her ikisini de sylemesi muhtemeldir.
Raviler ise burada, birinin rivayeti dierininkini nefy etmeyecek ekilde
zetleme (iktisar) yapm olabilirler. En dorusunu Allah bilir.
mam Ibnu Mace'nin Snen'nden efaat Hadisi
349. iman bab . Birinci cz, s.16.
Ebu Sad el-Hudr Radyallah Anh'den rivayet edildiine gre Resulullah
423[11]
Tirmiz: Et'imme: 34; Kyame: 10

273
"Sizden birinizin dnyadayken bir kardeindeki hakkn almadaki mcadelesi,

ahirette Allah Teala'mn M'minleri cehennemden kurtarp emin klmasndan
sonra, bunlarn, gnahlarndan dolay cehenneme atlan M'min kardelerinin
oradan kurtarlmas iin Rabb'leri indindeki tazarru ve niyazlarndan daha
iddetli ve srarl deildir. Bunlar kardeleri hakknda: 'Ey Rabb'imiz,
kardelerimiz bizimle beraber namaz klar, oru tutar, haccederlerdi; onlar
cehenneme attn' derler. Hakk Teala: 'Gidin, onlardan tandklarnz karn'
diye buyurur. Giderler, onlar simalarndan tanrlar. Cehennem atei onlarn
simalarn yemez (yakmaz). Onlardan bazlarnn baldrlarnn yarsna kadar
ate ulamtr. Bazlarn topuklarna kadar ate almtr. Onlar karrlar ve :.
"Ey Rabb'imiz, haklarnda bize emir buyurduklarnn hepsini kardr" derler.
Sonra Allah Teala: "Kalbinde bir dinar arlnda iman bulunanlar karn"
diye buyurur. Sonra: "Kalbinde yarm dinar arlnda iman bulunanlar
karn" der. Sonra: "Kalbinde bir hardal tanesi arlnda iman bulunanlar
karn" diye buyurur.
Ebu Sad Radyallah Anh dedi ki: Kim beni dorulamazsa u ayeti kerimeyi
okusun: "Allah Teala bir zerre miktarmca kimseye zulmetmez. Eer iyilik
olursa onu kat kat yapar ve kendi katndan byk bir karlk verir". 424[12]
349. Hadisin erhi:
"Onlar simalarndan tanrlar, Cehennem atei onlarn simalarn yemez". Bu
cmlenin zahiri anlamna gre burada kastedi-len,~~yuzun tamamdr. nk
insann simas (sureti) yzdr. Ate secde yerlerini yemez. Aln bunlardandr.
Allah Teala yzn tamamna ihsan eder ve Ate bylece yz yakmaz. nk
yzn tamam Allah'a secdede yere kapanr. Ibnu Mace'nin rivayet ettii bu
hadis, yzn tamamnn ateten korunaca konusunda bildirilenleri
kuvvetlendirmektedir.
350. bnu Mace, C.2, s.302-303'de u rivayete yer veriyor:
Enes ibnu Malik Radyallah Anh'den rivayet edildiine gre Resulullah
"M'minler kyamet gnnde toplanrlar. Kendilerine ilham edilir -veya
dnrler, burada Sad Radyallah Anh teredd etmitir- "Rabbimiz katnda
birini efaati edinsek, bizi yerimizde rahata kavutursa, derler. Adem'e gelirler:
"Sen ey Adem, insanlarn babassn, Allah Teala seni kendi eliyle yaratt. Sana
melekleri secde ettirdi. Rabb'in katnda bize efaat eyle, bizi yerimizde rahata
kavutursun" derler. Adem Aleyhisselm: Ben bu mevkide deilim, der
kendilerine hatrlatmada bulunur ve ilemi olduu hatasndan ikeyeti olur.
Bundan dolay haya eder. "Siz Nuh'a gidin, o Allah'n yeryz ahalisine Resul
sfatyla gnderdiklerinin ilkidir" der. Ona gelirler. O da: "Ben bu mevkide
424[12]
Ibnu Mace: Mukaddime: 9
274
deilim" der, bilmek sizin Rabb'inden bir talebde bulunmasndan sz eder ve

bundan dolay haya eder. "Ancak siz Rahman'm yakn dostu brahim'e gidin"
der. Ona gelirler. O da: "Ben bu mevkide deilim, ancak siz Allah'n kendisiyle
konutuu, kendisine Tevrat' verdii kul olan Musa'ya gidin" der. Ona gelirler
O da: "Ben bu mevkide deilim" der ve bir can karl olmakszn bir kiiyi
ldrmesini hatrlatr ve "Ancak siz, Allah'n kulu, Peygamberi, kelimesi ve
ruhu olan sa'ya gidin" der. Ona gelirler. O da: "Ben bu mevkide deilim, ancak
siz Allah'n nceki ve sonraki hatalarnn tamamn baylad kul olan
Muhammed Sallallah Aleyhi ve Sellem'e gidin" der. Bana gelirler, ben karm.
M'minlerden iki dizi (saf) arasnda yrrm. Rabb'imin huzuruna kmak (yani
O'na mnacaatta bulunmak zere belirli bir yere kmak) zere izin isterim. zin
verilir. O'nu grdmde secdeye kapanrm. Allah diledii kadar bir sre Beni
o hal zere brakr. Sonra: "Kalk ey Muhammed, syle dinlenecek, iste
verilecek, efaat et efaatin kabul edilecek" denilir. Ben, Bana rettii ekilde
O'na hamdede-rim. Sonra efaat ederim. Hakk Teala benim iin bir topluluk
belirler. Onlar cennete sokar sonra ikinci kez tekrar giderim. Rabb imi
grdmde secdeye kapanrm. Allah diledii kadar bir sre beni o hal zere
brakr. Sonra: "Kalk ey Muhammed, syle dinlenecek, iste verilecek, efaat et
efaatin kabul edilecek" denilir. Ben kafam kaldrrm. Bana rettii ekilde
O'na hamdederim. Sonra efaat ederim. Rabb'im benim iin bir topluluk belirler
onlar cennete koyar sonra nc kez tekrar dnerim. Rabb'imi grdmde
secdeye kapanrm. Allah diledii kadar bir sre beni o hal zere brakr. Sonra:
"Kalk ey Muhammed, syle dinlenecek, iste verilecek,efaat et efaatin kabul
edilecek" denilir. Bam kaldrrm. Bana rettii ekilde O'na hamdederim.
Sonra efaat ederim. Rabb'im benim iin bir topluluk belirler, onlar cennete
koyar sonra drdnc kez tekrar dnerim ve : Ey Rabb'im Kur'an'm tuttuklar
dnda kimse kalmad" derim. 425[13]
350. Hadisin erhi:
Bu hadiste geen mkil (anlalmas, zor) ifadelerin aklamas daha nce geti.
Tekrarna gerek yok.
Btn hadis alimlerinin efaat ile ilgili hadisi rivayette icma etmesi, efaatin
kesin olduu hususunda ak delildir. Hatta bu konudaki rivayetler tevatr
derecesine ulayor denilebilir. Bu kadar rivayet efaati inkr edene tam bir
cevap olur.
425[13]
Ibnu Mace: Zhd: 37.

275
Kulun Kyamet Gnnde Rabb'inin Huzurunda Durmas le lgili

Rivayetler
Peygamberlere Tebliin Sorulmas
351. Sahih-i Buhar, C.2, s.109, Kitabu'z-Zekat "Redden nce Sadaka" bab:
Abdullah ibhu Mukammed, Ebu Asm en-Nebil'den, o Sa'dan-ibnu Bir'den, o
Ebu Mucahid'den, o da Muhill ibnu Halife et-Ti'den Adiyy ibnu Hatim
"Ben Resulullah Aleyhisselm'm yannda idim, iki adam geldi. Birisi
yoksulluktan, dieri de yol kesilmesinden ikayet etti. Resulullah Aleyhisselm
yle buyurdu: Yol kesilmesi hususunda derim ki, pek fazla zaman gemeden,
Mekke tarafna bekisiz bir kervan kacak. Yoksullua gelince, sizden birinin,
sadakasyla dolap onu kabul edecek birini bulamayaca zaman gelmeden
kyamet kopmaz. Sonra sizden biriniz, arada bir rt veya tercman
bulunmakszn Allah'n huzurunda durur. Sonra Hakk Teala: Ben sana mal
vermedim mi? diye sorar. Kul: Evet, verdin, der. Hakk Teala: Sana bir eli
gndermedim mi? der. Kul: Evet, gnderdin, der. Bunun zerine sa tarafna
bakar ateten baka bir ey gremez, sol tarafna bakar yine ateten baka bir ey
gremez. Sizden biri yarm hurma ile de olsa cehennem ateinden korunsun,
bunu da bulamazsa gzel bir sz ile korunsun". 426[14]
352. Bu hadisi, Buhar Kitabu Bedu'l-Halk'da slam'da Peygamberliin
aretleri1 balkl babda yle rivayet ediyor:
Muhammed ibnu'l-Hakem, en-Nadr'dan, o srail'den, o Sa'dun et-Ti'den, o
Muhiti ibnu Halife'den Adiyy ibnu Hatim Radyallahil Anh'n yle sylediini
rivayet etti:
"Ben Peygamber Aleyhisselm'm yannda iken, Ona bir adam geldi. Kendisine
yoksulluktan ikayette bulundu. Sonra bir bakas geldi. O da yolunun
kesilmesinden ikayette bulundu. Resulullah Aleyhisselm: Ey Adiyy, Hiyere'yi
grdn m? diye sordu. "Grmedim ama haberini duydum" dedim. Sonra yle
buyurdu: Eer mrn uzun olursa, bir kadnn devesinin hevcesine binip
Hiyere'den yola karak, Allah'dan baka kimseden korkmakszm Kabe'ye kadar
gelerek tavafta bulunduunu greceksin. Ben kendi kendime: Beldeleri
fenalklarla, atelerle dolduran yol kesiciler nerdeler? dedim. Resulullah
Aleyhisselm szne yle devam etti: Eer mrn uzun olursa, grrsn,
Kisra'mn hazineleri alacak (yani Mslmanlarn eline geecek)tir. Ben:
Hrmz'n olu Kis-ra m? diye sordum. "Hrmz'n olu Kisra, dedi. Yine
buyurdu: mrn uzun olursa yine greceksin, bir adam avucu dolusu altun veya
gmle kar, onu kendisinden kabul edecek birini arar da, kabul edecek bir
426[14]
Buhar: Zekat: 9
276
kimse bulamaz. Sizden biri, Allah'a kavutuu gn, Allah'n huzuruna kacak,
aralarnda Hakk Celle ve Al'nm szn kendisine iletecek bir tercman
bulunmakszn, Cenab- Allah kendisine: Ben sana bir eli gndermedim mi ve
o. eli sana Benim emirlerimi bildirmedi mi? diye soracak. Kul: Evet, diyecek.
Hakk Teala: Ben sana mal ve ocuk vermedim mi ve sana ihsanda bulunmadm
m? diye buyuracak. Kul: Evet, diyecek. Sonra kul sa yanma bakar
cehennemden baka bir e gremez, sol ynna bakar yine cehennemden baka
bir ey gremez. Adiyy Radyallah Anh dedi ki: Resulullah Aleyhrsselm'n
yle sylediini iittim: Bir hurmann yars ile de olsa cehennem ateinden
saknnz. Bir hurmann yarsn da bulamazsanz, tatl bir sz ile olsun,
cehennemeden saknnz."
Adiyy Radyallah Anh dedi ki: "Devesinin hevdecine binmi bir kadnn,
Hiyere'den yola karak Allah'tan bakasndan kork-makszm K'be'ye vararak
tavafta bulunduunu grdm. Hrmz olu Kisra'nn hazinelerini aanlar
(fethedenler) arasnda ben de vardm. Aer mrnz uzun olursa, Peygamber
Ebu'l-Kasm Aleyhisselm'm haber verdii, bir adamn avucu dolusu altun veya
gm karp kabul edecek birini bulamamas hdisesini de grrsnz". 427[15]
"Yol kesilmesi" Ekiyalar tarafndan yoldan geenlerin nnn kesilmesidir.
Birtakm insanlar pusulara gizlenerek, mal almak veya insanlar ldrmek iin,
yahut insanlar arasnda korku salmak iin kendi g ve kuvvetlerine dayanarak
yolcularn nne karlard. nk bu insanlar yardm alnacak yerlerden uzakta
bulunurlard.
"Sonra sizden biriniz arada bir rt veya tercman bulunmakszn Allah'n
huzurunda durur." Bu aklama bir temsil mahiyetindedir. nk Allah
Teala'y hibir ey ihata edemez ve O'nun nnde herhangi bir eye kar rt
bulunmaz. Bizim gzlerimize perde konduu iin dnyada iken O'nu grme ve
idrak etmeden aciz olduumuz iin O, bizim gzlerimizden gizlidir. Ahi-ret
olduu zaman gzlerimizdeki perdeler kaldrlacak ve grme gcmz de
artacak. "Biz senin gznden perdeni atk, bu gn gzn keskindir" mealindeki
ayet-i kerime de buna iaret etmektedir.
Hiyere, o zamanda Fars mparatorlu'na bal, Arap krallarn ynetiminde olan
bir belde idi.
"Eer mrnz uzun olursa bunu da, yani bir adamn avucu dolusu altun veya
gm karp da onu kabul edecek bir adam bulamama hdisesini de
grrsnz". nk bir zaman gelecek insanlar iinde fakir kalmayacak. Bu
zamann sa Aleyhissalm'n yeniden yeryzne indirilecei zaman olduu
427[15]
Buhar: Menakb: 25 (Sahihu'UBuhar, Kitabu Bedu'l-Halk'da islam'da. Peygamberliin

Alametleri" balkl bir bab bulunmamaktadr, Bu bab, Kitabu'I-Mcnakb'm 25. babdr.
Yukandak i hadis te bu babdadr.)
277
sylenmitir, el-Beyhak de diyor ki: Bu durum Halife mer ibnu Abdlaziz zamannda gerekleti. nk mer ibnu Useyyid ibni Abdurrah-man ibni Zeyd
ibni'l-Hattab bildiriyor ki: "mer ibnu Abdlaziz otuz ay halifelik yapt, o daha
lmeden nce, bir adam bize ykl bir mal getirir: 'unu fakirlerden dilediiniz
kimselere datn' derdi. Ama adam maln geri gtrmek zorunda kalrd. Bu
mal kime vereceimiz hususunda aramzda konuup mzakere ederdik, ama
verecek kimse bulamazdk. mer Rahmetullahi Aleyh, insanlar ihtiyatan ber
etmiti" Bu gerei Beyhak rivayet etmektedir. Bu rivayetle Adiyy ibnu
Hatem'den rivayet edilen hadisteki bilgiler de dorulanmaktadr. (Kastallan
erhi)
"M'min Rabbine O Kadar Yaklar Ki zerine rtsn Veya Rahmetini
Koyar" Hadisi
353. Bu hadisi Buhar, C.6, s.74'te, Kitabu't-Tefsir'in Hud Aleyhisselm suresi
tefsiri ile ilgili blmde rivayet etmitir:
Musadded, Yezid ibnu Zurey'dan, o Sad ve Hiam'dan, o ikisi Katade'den,
Safvan ibnu Muhriz'in yle dediini rivayet etmilerdir:
"bnu mer Radyallah Anhuma tavaf ederken bir adam nne kp: Ey Ebu
Abdurrahman, -yahut, bnu mer- diye seslendi. Peygamber Aleyhisselm'm
kyamet gnnde M'minlerin Cenab- Hakk'la konumalar ile ilgili bir ey
sylediini duydun mu? diye sordu. bnu mer Radyallah Anh'da yle cevap
verdi : Peygamber Aleyhisselm'm yle sylediini duydum: M'min Rabb'ine
o kadar yaklatrlr ki, (ravilerden Hiam burada -Yaklar ki- ifadesini
kullanmtr), rtsn (veya rahmetini) zerine koyar, gnahlarn ona itiraf
ettirir. u gnahm biliyor musun? diye sorar. M'min kul: Biliyorum, der, sonra
iki kere "biliyorum, ey Rabb'im" der. Hakk Teala: Onu dnyadayken rttm,
bugn de balyorum, diye buyurur. Sonra iyiliklerini ihtiva eden sahifesi
ortaya alr. Bakalarna -yahut kafirlere- gelince, onlar iin ru'su'l ehd'a:
"Bunlar 'Rabb'leri hakknda yalan syleyenlerdir, Allah'n laneti zalimlerin
zerinedir." diye seslenir.
Kastallan Rahmetullahi Aleyh diyor ki: Buhar bu hadisi Kita-bu'1-Mezalim'de,
Kitabu'l-Edeb'de, ve Kitabu't-Tevhid'de de rivayet etmitir. Ayrca Mslim
Kitabu't-Tevhid'de, Nes, Kitabu't-Tefsir ve Kitabu'r-Rekaik'de, bnu Mace de
Kitabu's-Sunne'de rivayet etmitir.
353. Hadisin erhi
Bu hadisin erhi, Kastallan erhi, Ki tabu'1-Mezalim, C.4, s.354 ve Kitabu'tTefsir, Hud Suresi tefsiri, C.7, s-181'den alnmtr.
Burada M'minin Rabb'ine yaklamas ve Rabb'inin, rtsn onun zerine
koymas, mecaz anlamdadr. Kastadilen ise, onun hatalarn rtmesi ve
rahmetini ona ulatrmasdr. Yani maherde toplananlar onun hatalarn
278
grmesinler diye onu bunlardan saklar. Hakk Teala, onlara, onlar dnyadayken
rttn ve orada da balayacan bildirir.
Bu hadisten anlaldna gre, Cenab Allah'n ahirette rts, gnahlarn
dnyada aa vurmayp, allah'n gizlemesini nimet bilip saklayanlar iindir.
Ama dnyadayken aktan gnah ieyen veya gnahn aa vuranlar ahirette
de Allah'n rtsne layk olamayacaktr.
Ey Allah'm senden, fazlnla kereminle dnyada da ahirette de gnahlarmz
rtmeni diliyoruz. Amin Ya Kerim.
354. "Kul Rabb'i ile buluur, Allah 'Ey Flan, Sana hsanda Bulunmadm m?1
Diye Sorar..." hadisi:
Muhammed ibnu Ebi Umer, Sufyan'dan, o Sheyl ibnu Ebi Salih'ten, o da
babasndan Ebu Hureyre Radyallah Anh'n yle sylediini rivayet etti:
"Ey Allah'n Resul, kyamet gnnde Rabb'imizi grr myz? diye sordular.
Resulullah Aleyhisselm; Gndzn le vaktinde bulut yokken gnei
grmekte zorlanyor musunuz? diye sordu. "Hayr" dediler. "Ondordnc
gecesinde bulut yokken ay grmekte zorlanyor musunuz" diye sordu. "Hayr"
dediler. Resulullah Aleyhisselm yle buyurdu: Nefsim elinde olana yemin
ederim ki, bu ikisinden birini grmekte nasl zorlanmyorsanz, Rabb'inizi
grmekte de ayn ekilde zorlanmayacaksnz. Kul Rabb'ine kavuur. Rabb'i
ona: Ey filanca, Ben sana ihsanda bulunmadm m, seni bakalar arasnda
mevki sahibi klmadm m, sana evlilik nasib etmedim mi, sana at, deve
vermedim mi, seni bakalarna bakan eylemedim mi, bu mevkiin sebebiyle
mlk edinir, itaat grr olmadn m? der. Kul: Evet, der. Bu zaman Rabb'i: Sen
Bana kavuacan, Benim huzuruma karlacan dndn m? diye sorar.
Hakk Teala daha sonra : Sen nasl Beni unuttu isen Ben de seni unutuyorum,
diye buyurur. Sonra ikinci bir kii Hakk Teala'nm huzuruna kar. Hakk Teala
ona da: Ey filanca Ben sana ihsanda bulunmadm m, seni bakalar arasnda
efendi klmadm m, sana evlilik nasib etmedim mi, sana at, deve vermedim mi,
seni bakalarna bakan eylemedim mi, bu mevkiin sebebiyle mlk edinir, itaat
grr olmadn m? der. Kul: Evet, Ey Rabb'im, der. Bu zaman Rabb'i : Sen Bana
kavuacan, Benim huzuruma karlacan dndn m? diye sorar. Kul :
Hayr, der. Hakk Teala da : Sen nasl Beni unuttu isen, Ben de seni unutuyorum,
diye buyurur. Sonra nc kii Hakk Teala'nm huzuruna karlr. O: Ey
Rabb'im Ben sana iman ettim, kitabna ve Peygamberlerine inandm, namaz
kldm, oru tuttum, sadaka (zekat) verdim, der ve btn gcyle iyiliklerini
saymaya alr. Cen-ab- Hakk ona: yleyse sen yle dur, der. Sonra ona:
Senin zerine ahidimizi gnderiyoruz, denilir. Adam kendi kendine : Acaba
kim benim zerime ahidlik edecek, der. Bu zaman azna mhr vurulur.
Uyluuna, etine, kemiine 'konuun' denilir. Uyluu, eti, kemii, yaptklar
hakknda konumaya balarlar. 'Bu syledikleri kendine mazeret bulmak iindir,
279
bu mnafktr, bu Allah'n kendisine gadabland kimsedir1 derler".428[16]

355. Bu hadisi Mslim, Enusu'bnu Malik Rahmetullahi Aleyh'den de rivayet
etmitir. Orada yle diyor:
Ebu Bekir ibnu nadr ibni ebu'n-nadr, ebu'n-Nadr Haim ibnu
Ebi'l-Kasm'dan, o Ubeydullah el-Ecai'den, o Sufyanu's-Sevr'den, o Ubeyd elMekteb'den, o FudayV dan, o da e-a'b'den Enes ibnu Malik Radyallah
Anh'n yle sylediini rivayet etmitir:
"Resulullah Aleyhisselm'm yannda bulunuyorduk, bir ara gld ve : Ne iin
gldm biliyor musunuz? diye sordu. Biz: Allah ve Resul daha iyi bilir,
dedik. Bunun zerine yle buyurdu: Kulun Rabb'i Azze ve Celleh ile
konumasna. Kul: Ey Rabb'im beni zulmden kurtarmam miydin? der. Hakk
Celle ve la: Evet, diye buyurur. Kul: Ben bugn nefsim zerine ancak
kendimden bir ahid kabul ediyorum, der. Hakk Teala: Bugn kendi nefsin ve
amellerini yazan kerem sahibi melekler zerine ahid olarak yeterlidirler, diye
buyurur. Resulullah Aleyhisselm szne yle devam etti: Bunun zerine
adamn az mhrlenir. Azalarna: "Konuun" denilir. Azalar amelleri
hakknda konuurlar. Sonra kendisinin azalar ile konumasna msaade edilir.
Bu zaman azalarna: Yazklar olsun size, kahrolasmz, ben sizi savunuyordum,
sizi kurtarmaya alyordum, der". 429[17]
356. Bu hadisi, Tirmiz de Camii'nde Ebu Hureyre ve Ebu Sad el-Hudri
Radyallah Anhuma'dan rivayet etmitir. An-scak onun rivayeti Mslim'in
burada geen her iki rivayetinden de daha ksadr. Tirmiz'nin rivayeti yledir:
Ebu Hureyre ve Ebu Sad Radyallah Anhuma'dan rivayet edilmitir:
Resulullah Aleyhisselm buyurdu ki:
"Kyamet gnnde kul getirilir. Allah Teala ona: Ben sana gz ve kulak; mal
ve ocuk vermedim mi, hayvanlar ve ekinleri senin hizmetine sunmadm m,
seni bakalarna bakanlk eder ve bundan dolay itaat grr, mal toplar
klmadm m? Peki sen, bu gnde
Benim huzuruma karlacan dndn, hesaba kattn m? diye sorar. Kul:
Hayr, der. Allah da ona: Nasl sen Beni unuttu isen, Ben de seni unutuyorum,
diye buyurur". 430[18]
Ebu Isa et-Tirmiz bu hadisin, sahih, garib olduunu sylyor,
"Sen nasl Beni unuttu isen, Ben de seni unutuyorum". Yani sen nasl dnyada
Bana itaat etmekten kand isen, Ben de seni rahmetimden mahrum
428[16]
Mslim: Zhd; 16
429[17]
Mslim: Zhd: 17
Tirmiz: Kyame: 6
430[18]
280
brakyorum. Sen Bana itaat etmeyi terket-tiin gibi, bugn rahmet ve

merhametten uzak kalrsn.
Cenab- Allah'n, dnyadayken mnafk olarak yaayp da kyamet gnnde:
Ben sana iman ettim, kitabna ve Peygamberlerine inandm, namaz kldm, ..."
diyen kimse iin "Sen yle dur" diye buyurmasnn anlam udur: Bu esasnda
yalan sylyor ve syledii yalann kendini kurtaracan sanyor.
Bu gibi mnafklar hakknda Allah Teala Kur'an- Kerim'inde yle buyuruyor:
"Allah onlarn hepsini tekrar dirilttii gn, dnyada size yemin ettikleri gibi,
O'na da yemin edip Mslman olduklarn syleyecekler ve kendilerinin bir ey
zerinde bulunduklarn, yalan yere yemin etmenin kendilerine bir fayda
salayacan sanacaklardr, iyi bilin ki onlar yalancdrlar."
ite bu gibi mnafklar hakknda Allah Teala: "yleyse sen yle dur" diye
buyuracak. Yani : Senin inkarcln ve ne oduun hakknda kendi uzuvlarn
ahidlik edinceye kadar yle bekle. A-lah Teala: u an senin zerine
ahidimizi gnderiyoruz, diye bu-yurunca adam kendi uzuvlarnn aleyhine
ahidlik edeceini bilmedii iin kendi kendine: Acaba kim benim zerime
ahidlik edecek? diye sylenir. Sonra azna mhr vurulur ve uzuvlar
konumaya balar. Bu husus Yce Allah'n Kur'an- Kerim'inde yle
bildiriliyor: "O gn azlarm mhrleriz, elleri bize syler, ayaklan yaptklarna
ahidlik eder".
Adam uzuvlarna "ben sizi savunuyordum, sizi kurtarmaya alyordum" der.
Yani sizi kurtarmak iin inkr ettim, nasl bana kar ahidlik edersiniz? imdi
azab ekecek olan sizlersiniz.
Ancak her eyi konuturan Allah onlan da konuturur.
Allah'tan bizim hatalarmz rtmesini, gnahlarmz balamasn ve kendi
insanyla, fazlyla cennetine sokmasn diliyoruz. Amin.
"Kyamet Gnnde Ademolu Getirilir Allah Taala'nn Huzurunda
Durdurulur..." Hadisi
357. Bu hadisi Tirmiz, Camii'nde, C.2,s.69'da "Har Hakkndaki Rivayetler"
babnda vermitir:
Enes Radyallah Anh'den rivayet edildiine gre Resulullah Aleyhisselm
yle buyurdu:
"Kyamet gnnde Ademolu deta bir kuzu gibi getirilir. Al-lah Teala'nn
huzurunda durdurulur. Allah Teala ona: 'Sana verdim, ihsanda bulundum,
nimet verdim, sen btn bunlarla ne yaptn?' diye sorar. Kul: 'Ey Rabb'im onlar
biriktirdim, nemlan-drdm, elde ettiimden daha fazla olarak sonrakilere
braktm. Beni geri gnder, onlar sana getireyim1, der. Bu kul, nceden bir
iyilik gndermemi ise cehenneme atlr". 431[19]
431[19]
Tirmiz: Kyame: 6
281
Tirmiz Rahmetullahi Aleyh bu hadisi vasfederken yle diyor:

Bu hadisi, hadisin senedinde geen adamlardan biri olan el-Hasen'den birden
fazla kimse rivayet etmitir. Ancak ona isnad etmemilerdir. Hadisi elHasen'den rivayet eden ravilerden biri smail ibnu Mslim'dir. Onun hfzmdaki
zaaf dolaysyla bu hadis, zayf olmaktadr.
357. Hadisin erhi
Bu hadis gsteriyor ki, kul elinde olandan ahireti iin nceden bir ey
gndermezse, elinde tuttuu Allah katnda bir deer ifade etmez. Yce Allah
buyuruyor: "O gn kii elleriyle sunduuna -yani elleriyle ileyip nceden
gnderdiine- bakar".
Akll olann ok ey biriktirmi olmakla vnmemesi gerekir. Ancak hayr
yolunda harcad ile huzur bulur. Byle yapmal ki, pimanln fayda
vermedii gnde piman olmasn. Allah Teala buyuruyor: "Onlardan birine
lm gelince: Rabbim, beni geri evir, belki yapmadan braktm tamamlar,
iyi i ilerim, der."
Allah, bizi ahiret iin almaya muvaffak klsn. Amin.
"Kur'an Ve Benim Zikrimin, Kendisini Benden stekte Bulunmaktan
Alkoyan nsan..."Hadisi
358. Bu hadisi Tirmiz Rahmetullahi Aleyh Camii'nde, C.2, s.l52'de, Kitabu'tTefeir bablarmda rivayet etmektedir:
Ebu Sad el-Hudr Radyallah anh'den rivavet edildiine gre. Resulullah
Aleyhisseim yle buyurdu:
"Rabb Azze ve Celle buyurur ki: Kimi Kuran ve Benim zikrin Benden istekte
bulunmaktan alkoyarsa, isteyenlere verdiimde] daha stnn ona veririm.
Allah'n sznn dier szler stnl, Allah'n, yarattklarna olan stnl
gibidir.432[20]
Ebu sa et-Tirmiz bu hadisin hasen, garib olduunu bildiriyor.
"Nuh Aleyhsselam'a 'Tebli Ettin M?1 Diye Sorulmas
359. Bu hadisi Buhar Rahmetullahi aleyh C.4, s.l34'de, Kastallan'ye gre, C.5,
s.338'de, Kitabu'l-Enbiya'nn "Biz Nuh'u Kendi Kavmine 'Kavmini Allah'n
Azab ile Korkut1 Diye Gnderdik" mealindeki ayet-i kerime ile ilgili babnda
rivayet etmitir:
Musa ibnu smail, Abdulvahid ibni Zeyyd'dan, o el-A'me'ten, o Ebu Salih'ten,
o da Ebu Sad el-Hudrl Radyallah Anh'den Resu-lullah Aleyhisselm'in yle
sylediini bildiriyor:
432[20]
Tirmiz: Scvabul-Kur'an: 25
282
"Nuh ve mmeti gelir. Allah Teala (Nuh'a hitaben): Tebli ettin mi? diye
sorar. Nuh Aleyhisselm: Evet, Ey Rabb'im, der. mmetine: Size tebli etti mi?
diye sorar. Onlar: Hayr, bize herhangi bir Peygamber gelmedi, derler. Nuh:
Senin iin kim ahidlik eder? diye buyurur. Allah Nuh'a: MuhammedSallallah
Aleyhi ve Sellem ve mmeti, der. Biz se Onun tebli ettiine ahidlik ederiz.
Bu ise Allah Teala'mn u sznde bildirilmektedir: "Bylece sizi-insanlara
ahid ve rnek olmanz iin tam ortada bulunan -orta yolu takib eden. doru
izgide- bir mmet kldk,433[21]
Bu hadisi Buhar Rahmetullahi Aleyh ayn ekilde, C.6, s.31'de, Kitabu'tTefsir'in Bakara suresi tefsiriyle ilgili babnda da, buradaki metne yakn bir
metinle rivayet etmitir.
360. Tirmiz de, yine Ebu Sad el-Hudr Radyallah Anh'den buradaki metne
yakn bir metinle rivayet etmitir. Ancak orada yle bir farkllk vardr:
Nuh Aleyhisselm'm kavmi:
"Bize bir korkutucu gelmedi, bize bir gelen olmad, derler. Nuh Aleyhisselm'a
da: ahidlerin kimlerdir? denilir... hadis aynen devam ediyor". 434[22]
Tirmiz bu hadisin hasen, sahih olduunu sylyor.
361. Bu hadisi de bnu Mace, C.2, s.297'de, "Muhammed Aleyhisselm
mmetinin zellii" balkl babda rivayet ediyor:
Ebu Sad el-Hudr Radyallah Anh'den rivayet edildiine gre Resulullah
"Yannda iki kii bulunarak Peygamber gelir, yine yannda veya daha az
yahut daha ok kimse bulunaraktan Peygamber gelir. Kendisine: 'Kavmine
tebli ettin mi?' denilir. O da: Evet, der. Kavmi arlr: 'Size tebli etti mi?' diye
sorulur. "Hayr" derler. Peygambere: 'Sanin iin kim ahidlik eder?' denilir.
"Muhammed ve mmeti" derler. Muhammed ve mmeti arlr: 'Bu
Peygamber tebli etti mi?' diye sorulur, onlar: 'Evet1 derler. "Bunu nerden biliyorsunuz?' diye sorulur. "Bizim Peygamberimiz, gemi Peygamberlerin
kavimlerine kendilerine bildirileni tebli ettiklerini haber verdi, biz de Onun bu
szn doruladk" derler. Peygamber Aley-hisselm sonra yle syledi: Bu
husus Yce Allah'n u sznde bildirilmitir: "Bylece sizi insanlara ahid ve
rnek olmanz iin tam ortada bulunan (orta yolu takib eden) bir mmet kldk".
435[23]
359 36L Hadislerin erhi:

"Tebli ettin mi?" sorusu sadece Nuh Aleyhisselm'a has deildir. Btn
433[21]
Buhar: Enbiya : 3
Buhar: Tefsir, Bakara Suresi: 13; Tirmiz Tefsir, Bakara Suresi: 9
435[23]
Ibnu Mace: Zilhd: 34
434[22]
283
Peygamberler mmetleri hakknda bu soruya mu-hatab olacaklardr.mmetleri

itiraz edecekler, Peygamberler de, Muhammed Aleyhisselm'm mmetinin
ahidliini isteyecektir. Muhammed Aleyhi s s elam'm mmeti ehadet
edecek,Muhammed Aleyhisselm da, onlarn ehadetini dorulayacaktr.
Kur'an- Ke-rim'de: "Peygamber sizin zerinize ahid olur" buyuruluyor. Yani
sizin ahidliinizin doruluuna ahid olur. mmetinin ahidli-inin hak
olduunu ve onlarn adil ahidler olduunu bildirir.
Yce Allah bir Peygambere mmeti hakknda en gzel ekilde nasl karlk
verirse Muhammed Aleyhisselm'a da, bizim hakkmzda ylece karlk versin
ve Onu bizim iin efaati eylesin. Amin. Velhamdu lillahi Rabbi'l-alemin.
Cennet Kafirlere Haram Klnmtr, Yaknlk Da Onlara Fayda Vermez
brahim Kyamet Gnnde Azer le Buluur1 Hadsi
362. Bu hadisi Buhar Rahmetullahi Aleyh, C.4,8.139'da, Kitabu Bedu'l-Halk'n
'Allah brahim'i Kendine Dost Edindi1 mealindeki ayeti kerime ile ilgili babnda
rivayet etmitir:
smail ibnu Abdullah kardei Abdlhamid'den, o Ibnu Ebi Zi'b'den, o Sad elMakbur'den, o da Ebu Hureyre Radyallah Anh'den Resulullah
Aleyhisselm'm yle sylediini bildirmitir:
"brahim, kyamet gnnde babas Azer'le buluur. Azer'in yznde siyahlk ve
toz vardr. brahim ona; Ben sana, bana kar gelme dememi miydim? der.
Babas: Bugn sana kar gelmem, der. brahim: Ey Rabb'im sen, insanlarn
diriltildii gnde beni utandrmayacan vaadetmitin. Rahmetten son derece
uzak braklm babadan daha ok utandrc ne olur? der. Allah Teala da: Ben
cenneti kfirlere haram kldm, diye buyurur. Sonra: Ey brahim, ayaklarnn
altndaki ne? denilir. Bakar, birden kanlar iinde bir srtlan grr. Bu srtlann
ayaklarndan tutulup cehenneme atlr". 436[24]
Bu hadisi Buhar ayn ekilde, C.6, s.Ul'de, Kastaan'ye gre C.7, s.378'de,
Kitabu't-Tefsir'in uara Suresi tefsiriyle ilgili blmnde daha ksa olarak
vermektedir.
362. Hadisin erhi
brahim Aleyhisselm'm "Ben sana bana kar gelme dememi miydim?"
sznde u ayet-i kerimeye iaret vardr: (brahim Aley-hisselm babas Azer'e
dedi ki): Ey babacm, dorusu sana gelme yen bir ilim bana geldi Bana uy,
seni doru yola eritireyim. Babacm, eytana tapma; nk eytan Rahman'a
ba kaldrmtr"
Babas o gn, "bugn sana kar gelmem" der. brahim Aleyhisselm da: "Ey
436[24]
Buhar: Enbiya: 8 (Bu hadisin getii bab Kitabu'l Bedu'l-Halk'da deil Kitabu'lEnbiya'dadr). Tefsir, uara Suresi:!
284
Rabb'im Sen, insanlarn diriltildii gnde beni utandrmayacan vaadetmitin"

der. Yani O, bu szyle duada bulunur. O duasndan isyana gitmez, ancak
Rabb'inden icabet edeceini ummaktadr.
"Rahmetten son derece uzaklatrlm bir babadan daha ok utandrc ne olur".
Fask kimse rahmetten uzak kalr, kafir ise rahmetten btnyle uzak ve
mahrum kalr. Yce Allah ayet-i kerimede: "Allah'n rahmeti iyilik sahiplerine
yakndr" buyuruyor.
Yce Allah brahim Aleyhissalm'a cevabnda: "Ben cenneti kafirlere haram
kldm" buyuruyor. Yani: 'Senin baban kafirdir, cennet ona haramdr'
"Sonra Ey brahim, ayaklarnn altndaki ne? diye sorulur". Onun ilgisini
Azer'den baka bir yne ekmek iin byle soru sorulur.
bnu'l-Munzir'in rivayetinde deniliyor ki, babasn o hal zere grnce (yani,
ayaklarnn altna bakar kanlar, iinde bir srtlan grr...), o zaman ondan ber
olur ve: "Sen benim babam deilsin" der. Onun dier hayvanlardan herhangi
birine deil de, srtlana tahvil edilmesindeki hikmet, srtlann hayvanlarn en
ahma olmasndandr. Bu hayvan ahmakl sebebiyle uyank olunmas gereken
yerde, gafil bir halde bulunur. Azer de, kendine en ok merhamet eden bir
insann nasihatini kabul etmeyince bu hayvana benzetilmitir. Bu hadis
gsteriyor ki, baba Mslman olmaynca oulun stnl babaya bir yarar
salamyor. Aksi de szkonusudur. Nuh Aleyhisselm'm olundaki durum gibi.
(Kas-tallan erhi, C.5, s.343).
363. "Cehennemde En Az Azab Grene Denir ki..." hadisi: Bu hadisi Buhari
Rahmetullahi Aleyh C.4, s.l34'te, Kastal-lan'nin erhine gre C.5, s.324 ve
sonrasnda, Kitabu Bedu'l-Halk'm "Hazreti Adem'in Yaratl" balkl babnda
rivayet ediyor.
Kays ibnu Hafs, Halid ibnu'l-Haris'den, o u'b'den, o Ebu mran el-Cevn'den,
o da Enes Radyallah Anh'den Merfu olarak bildirmitir:
"Yce Allah Cehennemliklerin en az azab grenine: Eer yeryznde
bulunanlar hep senin olsayd onlar bu az ab dan kurtulmak iin feda eder
miydin? diye sorar. O da: Evet, der. Cenab- Allah o zaman yle buyurur:
Adem'in sulbnden gelen biri olarak senden, bu sylediinden daha azn
istedim, o da bana hi bir eyi ortak komamand, ama sen bunu kabul etmekten
kandn.437[25]
364. Bu hadsi Buhar Rahmetullahi aleyh, ayrca, Kastal-lani'ye gre C.9,
s.321'de, Kitabu'r-Rikak'n "Cennet ve Cehennemin zellii" babnda u metinle
rivayet ediyor:
Muhammed ibnu Bear, Gunder'den, o da u'be'den Ebu mran -yani el-Ceunnin yle sylediini bildirmitir: Enes ibnu Malik Radyallah Anh'n
437[25]
Buhar: Enbiya: 1 (Hazreti Adem'im yaratl ile ilgili bab, Kitabu Bedu'l-Halk'da deil
Kitabu'l-Enbiya'dadr).
285
Resulullah Aleyhisselm'dan u hadisi rivayet ettiini duydum:

"Allah Teala cehennem ehlinin en az azab grenine kyamet gnnde: Eer
yeryznde olanlarn hapsi senin olsayd, feda eder miydin? diye buyurur. O:
Evet, der. O zaman Allah Teala yle buyurur: Sen Adem'in sulbndenken,
senden, bundan daha azn istedim, Bana hibir eyi ortak komaman istedim,
ama sen, Bana bir eyi ortak komama sorumluluunu kabul etmekten kandn". 438[26]
365. Bu hadisi mam Mslim Rahmetullahi Aleyh, Kastal-lan'nin hamii'ne
gre, CJO, s.264'te, Keffareer babnda rivayet ediyor:
Ubeydullah ibnu Mu'az el-Anber, babasndan, o u'be'den, o Ebu mran elCevn'den, o da Enes ibnu Malik Radyallah anh'dan Resulullah
Aleyhisselm'n yle buyurduunu rivayet etti:
"Allah, cehennem ehlinin en az zab gnenine : Dnya ve iindekiler senin
olsayd, feda eder miydin? diye sorar. Adam: "Evet" der. Bu zaman Hakk Teala
yle buyurur: Sen Adem'in sulbnden iken, senden, bundan daha azn, Bana
bir eyi ortak komaman istedim -ravi der ki: Zanediyorum burada "bunu kabul
edersen seni cehenneme koymam; dedi, ama sen yasak oalarak irkten baka bir
ey kabul etmekten kandn (irk dndaki dier yasaklarm inedin)", diye
slyedi". 439[27]
366. Hadisi Mslim, bir baka senedle Enes ibnu Malik Radyallah Anh'den
rivayetle Resulullah Aleyhisselm'n yle buyurduunu kaydediyor. Kyamet
gnnde kfire:
"Ne dersin, dnya dolusu altun olsa hapsini feda eder misin? denilir. O da:
Evet, der. O zaman yle denilir: dnyada iken senden, bundan daha az ey
istenmiti".440[28]
367. Yine Mslim'in bir baka rivayetinde yle deniliyor:
"Bunun zerine ona yle denilir: Yalan sylyorsun, senden bundan daha az
ey istenmiti441[29]
Yce Allah'n burada "istedim" diye buyurmas "emrettim, ta-leb ettim"
anlamndadr. Ahl-i hakk mezhebine gre Allah'n irade ettii ey mutlaka vuku
bulur. Onun iin burada irade, emir manasnadr.
Ehl-i hak mezhebine gre Allah Kainatta olan her eyin iyisini, ktsn irade
438[26]
Buhar: Rikak: 51"

Mslim: Munafkn: 51
440[28]
Mslim: Mnafikn: 52
441[29]
Mslirn: Mnafikn : 53
439[27]
286
eder. man da kfr de, O'nun iradesi ile gerekleir, Allah Teala, M'minin
imann irade ettii gibi kafirin de kfrn irade eder. Mutezile ise byle
dememektedir: Onlara gre Allah, 'kafir olann imann irade etmitir, kfrn
irade etmemitir. Allah onlarn batl szlerinden pek ycedir' Onlarn bu
iddialar, Allah hakknda acziyeti gerektirir, ayn zamanda bu iddia Hakk
Teala'nn mlknde, O'nun iradesi olmadan hdiselerin vuku bulabildii
anlamna da gelir ki, yanl bir kanaattir.
Hadisin te'vili hakknda daha nce yeterince aklama yaplmt.
Buradaki "Yalan syledin" ifadesinin zahir anlam udur: Adama, "eer sen
dnyaya dndr ls ey din ve dnyann tamam senin olsayd bunu feda eder
miydin?" denilir. Adam "evet" deyince, "hayr, yalan sylyorsun, bundan daha
az senden istendii halde vermekten kanmtn" diye cevap verilir. Bu konuda
Yce Allah Kur'an- Kerim'de yle buyuruyor: "Eer geri dndrlseler yine
kendilerine yasak edilen eylere dnerler. Dorusu onlar yalancdrlar." Bir
baka ayet-i kerimede de; "Rabb'lerinin arsna uymayanlar ise, yeryznde
olan her ey ve daha bir kat onlarn olsa, kurtulmak iin fidye verirler". Bir
ayet-i kerimede de: "Eer yeryznde bulunanlarn tm ve onun bir misli daha
zulmedenlerin olsayd, kyamet gn o kt azab-dan kurtulmak iin onu
mutlaka fidye verirlerdi" buyuruluyor. Bu ayet-i kerimelerin anlam yle
birletirilmektedir: Eer kyamet gnndeki o azab grdkleri an, belirtilen
kadar varlk ellerinde olsa, o azabdan kurtulmak iin ellerindekini mutlaka fidye
verirler. Ama dnyaya dndrlseler, btn dnya onlarn mlk olsa da,
kendilerinden iteatkar bir hayat yaamalar istense, onlar, yeniden eski
hayatlarna dner, eytana uyarlar ve verdikleri sz unuturlard.
Bu hadiste Allah Teala hakknda "Allah diyor ki" denmesinin caiz olduuna
delil vardr. Selef limlerinden bazlar Allah Teala hakknda byle denmesini
uygun grmemilerdir. Onlar "Allah dedi ki" eklinde mazi (gemi zaman)
sigasmm kullanlmasn gerekli grmlerdir. Bu grn doru olmad ve
Allah hakknda "Allah diyor ki" ifadesinin kullanlmasnn caiz olduu hususu,
daha nce teferruatl olarak izah edilmiti. Selef limlerinin ekseriyeti ve halef
limlerinin geneli de caiz olduu grndedirler. Kur'an- Kerim'de de bu ifade
kullanlmaktadr^ Cenab Hakk "Allah hak olan sylyor ve doru yola
iletiyor" diye buyuruyor. Buhar ve Mslim'in sahihlerinde de bunun caiz
olduunu gsteren ok sayda, hadis-i erif vardr. (Nevev'nin Sa-hih-i Mslim
erhinden).
Cennet Ve Cehennemin Mnakaas Cehennemin ikayeti
368. "Cennet ve Cehennem Mnakaa Ederler.." hadisi: Bu hadisi Buhar
Rahmetullahi Aleyh C.6, s,138'de, Kitabu'trTefsir'in, Kaf Suresi tefsiri ile ilgili
blmnde rivayet etmektedir:
Abdullah ibnu Muhammed Abdurrzk'ten, o Ma'mer'den, o Hemmam'dan, o da
Ebu Hureyre Radyallah Ank'den Resulullah Aley'hisselim 'r yle
287

"Cennet ve cehennem birbirleriyle mnakaa ederler. Cehennem: Bana,
byklk taslayanlar, yeryznde zorbalk yapanlar verildi, der. Cennet de:
Bana ne oluyor ki, hep insanlarn zayflar ve dknleri bana geliyor, der.
Bunun zerine Allah Teabareke ve Teala cennete: Sen Benim rahmetimsin,
seninle kullarmdan istediime rahmet ederim, der. Cehenneme de: Sen ancak
azabmsm, seninle kullarmdan dilediime azab ederim, der. Her ikisinin de dolu
dolu nasibi olur. Cehennem ayan koymadka dolmaz. Sonra "yetti, yetti,
yetti" der. Bu esnada dolar. Cehenneme atlanlar birbirlerine kartrlrlar. Allah
Azze ve Celle kullarndan hi bir kimseye zulmetmez. Cennet iin ise, Allah
Teala yaratklar iinden bir topluluk oluturur." 442[30]
369. Bu hadisi, Buhar C.9, s.l34'de Kitabu't-Tevhid'in "Allah'n Rahmeti iyilik
Sahiplerine Yakndr" anlamndaki ayet-i kerime ile ilgili babnda da, Ebu
Hurayre Radyallah Anh'a ulaan bir senedle rivayet etmitir.
Ebu Hureyre Radyallah Anh'den rivayet edildiine gre Re~ sulullah
Aleykisselm yle buyurdu:
"Cennet ve cehennem birbirleri hakknda Rabb'lerine mracaat ederler. Cennet:
Ey Rabb'im una ne oluyor, hep insanlarn zayflar ve dknleri doluyor, der.
Cehennem de: Benim iin insanlarn byklk taslayanlan seildi, der. Allah
Teala cennete: Sen Benim rahmetimsin, der. Cehenneme de : Sen de azabmsm,
istediime seni arptrrm, der. Sonra: Her ikinize de dolu dolu nasib vardr,
buyurur. Resulullah Aleyhisselm daha sonra yle buyudu: Cennet hakknda
unu syleyeyim ki, Allah kullarndan hi kimseye hakszlk etmez, dilediini de
cehenneme gnderir. Onlar oraya atlrlar. kere "daha var m?" der. Ta ki
ayan iine koyuncaya kadar, bu zaman dolar. indekiler birbirlerinin stne
atlrlar. Cehennem de : Yetti, yetti, yetti, der. 443[31]
370. Bu hadisi Mslim, Sahih'inde, 'Cehennem' babnda rivayet ediyor. Mslim,
hadisin Ebu Hureyre Radyallah Anh'den gelen muhtelif rivayetlerini veriyor:
Birincisi:
"Buhar'nin Kaf Suresi tefsirinde geen birinci rivayeti gibidir. Ancak Mslim'in
rivayetinde yle bir ilave bulunmaktadr:
"Cennet der ki: Bana ne oluyor, hep insanlarn zayflar, dknleri ve acizleri
doluyor". Mslim'in bu rivayetinde ayrca: "Sizin herbirinizi dolduracak
nasibiniz vardr" ifadesi de mevcuttur". 444[32]
37L ikinci rivayet te, birinci rivayet gibidir. Ancak burada
"Mnakaa ederler" anlamna 'tehaccet1 kelimesi yerine 'ihteccet1 kelimesi
442[30]
Buhari: Tefsin Kaf Suresi : 1

Buharf: Tevhid: 25
444[32]
Mslim: Cennet: 35
443[31]
288
kullanlmaktadr.445[33]
372. nc rivayet te yine Ebu Hureyre Radyallah Anh'den gelmektedir. Bu
rivayetin dierlerinden fark u
cmledeki fazlalktr:
"Cennet der ki; bana ne oluyor, sadece insanlarn zayflar, dknleri ve
perianlar giriyor". 446[34]
373. Mslim'in drdnc rivayeti Ebu Sad el-Hudr Radyaah Anh'den
gelmektedir.
"Bu rivayet te Ebu Hureyre Radyallah anh'm rivayetleri gibidir. Sadece
anlamda deiiklie yol amayan bir lafz farkll vardr". 447[35]
374. Sonra Mslim, Enes bnu Malik Radyallah Anh'e dayanan bir senedlebu
hadisi rivayet ediyor ye yle diyor:
Katade, Enes bnu Malik Radyallah Anh'den Resulullah Aley-hisselm'n
"Rabbu'l-zzet Tebareke ve Teala, iine ayan koyuncaya kadar cehennem
"Daha var m?" demeye devam eder. iindekiler birbirlerinin aralarna
sokulurlar. Cehennem de "Yetti, yetti; zzetine yemin olsun," der. indekiler
birbirlerinin arasna sktrlrlar."
448[36]
375. Yine Mslim Enes bnu Malik'ten bu hadisin bir baka rivayetini de
vererek yle diyor:
Enes ibnu Malik Radyallah anh'den rivayet edildiine gre Re-sulullah
Aleyhisselm yle buyurmutur.
"Rabbu'l-zzet ayam koyuncaya kadar cehenneme ehennem-likler atladurur
ve o da: "Daha var m?" demeye devam eder. Bundan sonra birbirlerinin
aralarna sokulurlar. Cehennem de: "Yetti, yetti, izzetin ve keremin hakk iin"
der. Cennetin bir fazlalk ksm kalr. Allah Teala oras iin bir topluluk vareder
(oldurur), onlar cennetin fazla olan ksmna yerletirir. 449[37]
376. Mslim bir baka rivayette de yle kaydediyor:
Enes Radyallah Anh'den rivayet edildiine gre Resulullah Aleyhisselm
yle buyurmutur:
"Cennetten Allah'n diledii kadar bir fazla ksm kalr. Ta ki, Allah
445[33]
Mslim: Cennet: 35
Mslim: Cennet 36
447[35]
Mslim: Cennet: 36
446[34]
448[36]
449[37]
Mslim: Cennet: 37
Mslim: Cennet: 38
289
dilediklerinden oras iin bir topluluk varedesiye kadar. 450[38]

377. Tirmiz de, "Cennet ve Cehennemin Tartmas" balkl babda bu hadisi
senediyle birlikte vererek yle diyor:
"Cennet ve cehennem mnakaa eder. Cennet: Bana hep zayf ve yoksullar
geliyor, der. Cehennnem de: Bana da zorbalar ve byklenenler giriyor, der.
Allah Teala: Cehenneme: Sen Benim azabmsn, seninle dilediimden intikam
alrm, diye buyurur. Cennete de: Sen rahmetimsin, seninle dilediime rahmet
eylerim, diye buyurur.451[39]
"Cennet ile cehennem birbirleriyle mnakaa ederler". Yani kendi hal
lisanlaryla, Cenab- Allah'n kudreti ile bunun gereklemesi imkansz deildir.
"Mtekebbir -Byklk taslayan-": Kendine ait olmayan bir eyle byklenen,
insanlara kk gren.
"Zorbalk yapan": Kendisiyle ilikileri hep almas zor protokollere balayan,
yahut, zayflarn, dknlerin durumlaryla hi ilgilenmeyen.
"Cennet hep insanlarn zayflar ve dknleri bana geliyor, der". Yani
insanlarn pek kendilerine iltifat etmedii ve insanlar arasnda, kmsenen,
Rabb'leri karsndaki tazarru ve tevazulari sebebiyle hafife alnanlar hep bana
geliyor, der.
Allah Teala cennete "Sen rahmetimsin" diye buyuruyor. nk Hakk Teala'mn
rahmetinin eserleri onunla ortaya kmaktadr. Bunun gibi, "Seninle kullarmdan
istediime rahmet ederim" buyuruyor. Allah'n rahmeti, O'nun ezeli ve ebedi
sfatlarndan biridir. Bu sfatnn ortaya kmas eserlerinin belirmesi de mecaz
anlamda rahmet olarak adlandrlmtr. Cehenneme de "sen de azabmsn,
seninle kullarmdan dilediime azab ederim" buyuruyor.
"Cehennem, iine ayan koyuncaya kadar -Mslim'in rivayetine gre de:
Allah Teala iine ayan koyuncaya kadar- Solmaz".
bnu Fevrek buradaki "ayak" szn kabul etmemitir. bnu'l, Cevz de diyor ki:
Bu ifade baz ravilerin tahrifidir, yani onlar tarafndan sokuturulmu bir szdr.
Ancak bunlarn iddialarna Sahih-i Buhar ve Sahih-i Mslim'de geen rivayetler
ile cevap verilmitir. Ekseriyeti oluturan ilim adamlar bu sz te'vil ederek,
yani Hakk Teala cehenneme en son olarak bir topluluk koyar, bunlar zel olarak
ncekilere ilave edilmi olur, dediler. Ve yine denildi ki: Bu hadisteki ayak ve
bacak sz, Allah Teala'nn benzetme ve keyfiyetten mnezzeh olan
sfatlarndan bazlarn ifade etmektedir. Buna inanmak ve bu konuda laf
450[38]
451[39]
Mslim: Cennet: 39
Tirmiz: Cennet: 22
290
etmekten kanmak gerekir. Hidayete giren kimse teslimiyet yolunu seen

kimsedir. Bu gibi mkil konular zerinde fazla duran yanlr, inanmayan yoldan
kar, keyfyyet nisbet eden tebih (benzetme) hatasna der. "Hibir ey O'nun
benzeri deildir".
"Allah kullarndan kimseye hakszlk etmez". Yani ktlk ilemeyen bir
kimseye azab etmez.
"Cennetin bir fazlalk ksm vardr. Allah Teala oras iin bir topluluk vareder".
Yani hi iyilik yapmam olan iman sahiplerini oraya yerletirir. Sevab amelle
snrl deildir. (Buraya kadar ki aklamalar, Kastallan erhi, C.7, s.354'ten
alnmtr).
Kastallan Kitabu't-Tevhid CIO, s.4l3'de, "Allah'm rahmeti iyilik sahiplerine
yakndr" mealindeki ayet-i kerime ile ilgili babda bu hadisi le erhediyor:
Cennetle cehennemin mnakaas, birbirlerine kar durmalar deta hasmca
olduu iin, bu mnakaa, mecaz anlamda bir mnakaa olabilir. Yahut onlara
hayat ve konuma kabiliyeti verilecei iin gerek ekilde konumalar mmkn
olabilir.
Ebu'l-Abbas el-Kurtub diyor ki: Allah Teala'nn bu sz, cennet ve
cehennemin bir ksmnda meydana getirmesi, yani syletmesi mmkndr.
nk seslerde, sesi karan yerin akl sahibi ve diri olmas art yoktur.
Eer byle bir art aransa bile Allah Teala'nn, madd (cemd) yaratklarnn
bir ksmna hayat vermesi mmkndr. zellikle baz mfessirler: "Ahiret
yurdu, ite asl hayat odur" mealindeki ayet-i kerimenin tefsirinde: Cennette ne
varsa hapsi hayat sahibi olacaktr, diyorlar. Ayrca bu konuma haJl lisan ile de
olabilir. Birincisi ise tercihe ayandr.
Bunlarn birbirleri ile mnakaa etmeleri ise; birbirlerine kar ilerinde
bulunanlar ile vnmeleridir. Cehennem zanneder ki, Allah dnyadaki
bykleri kendi iine atmakla onu cennet zerine tercih etmitir. Cennet de,
Allah dostlarnn kendi iine girmesiyle Allah'n kendisini cehennem zerine
tercih ettiini dnr.
Allah Teala cennet ve cehenneme cevabnda, onlardan birinin dierine
stnln bildirmeyip, ikisinin de' durumunu kendi ilah mei'etine (iradesine)
balyor.
"Ayam koyma" ifadesi, engelleme, zecr anlammadr.
Bu hadisin, baz rivayetlerinde '"Cehennem dolar. Allah kullarndan kimseye
hakszlk etmez. Cennet iin de Allah Teala bir topluluk vareder" deniliyor.
Sahih-i Mslim'deki rivayetinde byledir. Burada (yani bata zikredilen babda)
ise: "Allah Teala yaratklarndan kimseye hakszlk etmez, dilediini
cehenneme sevkeder" diye rivayet ediliyor. Baz limler dediler ki: Burada ibare
ters evrilmitir. Ibnu'l-Kayym el-Cevziyye "Bu hatadr, kartrmadr" diyor ve
Yce Allah'n: "Cehennemi mutlaka insanlarla ve cinlerle dolduracam"
mealindeki ayet-i kerimesini delil gsteriyor. Ayn ekilde el-Belkin de bu
deiiklie kar kyor ve "Rabb'in hi kimseye hakszlk etmez" mealindeki
ayet-i kerimeyi delil gsteriyor.
291
Ebu'l-Hasen el-Kabis diyor ki: Bilinene gre Allah Teala, cennet iin topluluk
vareder. Bu hadisin dnda Hakk Teala'mn cehennem iin bir topluluk
varedeceine (yani cehennemi onlarla doldurmak zere) dair hadislerden
herhangi bir ey bilmiyorum. Hi gnah olmayan birisine azab etmenin Allah
Teala'mn keremine uygun dmeyeceini de, szne delil olarak gstermektedir,
teati olmayana nimet verilmesi durumu ise farkldr.
el-Belkin de diyor ki: Bu ifadenin, ruhsuz talarn cehenneme atlaca
anlamna alnmas, ruh sahibi yaratklarn gnahsz olarak cehenneme atlaca
anlamna alnmasndan daha uygundur.
el-Feth'de yle deniyor: Bu kastedilenlerin ruh sahipleri olmas da mmkndr.
Ancak bunlar, cehennemin grevlileri gibi orada bulunurlar fakat azab
grmezler.
Burada "ina-vretme" ilk kez cehenneme sevketme anlamna da olabilir.
Nitekim "Onlar oraya atlrlar, cehnnem ise: Daha var m? diye sorar" sz buna
bir delil tekil eder.
Mslim'in rivayet ettii hadislerin erhine gelince:
Bu hadislerin erhi, Nevev'nin Sahih-i Mslim erhi, (Kastal-lan'nin Hamiine
gre, CIO, s.297)'den alnmtr:
Cennet ve cehennemin mnakaa etmesi, Allah Teala'mn bu ikisine temyiz
kabiliyeti vereceim gsterir. Bu yolla anlay sahibi olurlar ve mnakaa
ederler. Ancak bu, onlardaki temyiz kabiliyetinin srekli olmasn gerektirmez,
'Acizler' ile kastedilenler, dnyada g, servet ve mevki sahibi olmaktan,
dnyalk istemekten aciz olanlardr. Dknler ise, kmsenen zayflardr.
Perianlar ise, pek dnya iinden anlamayan, insanlarn ahmak zannettii
kimselerdir. "Cennet ehlinin ou ahmak sanlan kimselerdir" hadis-i erifi de
bu manay bildirmektedir.
Kad lyaz diyor ki: Burada kastedilenler, iman sahiplerinin ounluunu
oluturan avam tabakas, bilgisi az olan halk taba-kasdr. nk bunlar snneti
pek bilmezler ki, fitneye, bid'atlere vs. dsnler, onlar doru inan sahibi
olurlar ve imanlarnda sabit olurlar. Bunlar M'minlerin ounluunu
oluturduklar gibi, cennet ehlinin de ounluunu olutururlar. Bilgi, anlay
sahipleri, ilimleriyle amel eden limler, salih kullar, ibadete dkn kimseler ise,
aznlkta "olurlar. Bunlar Allah indinde yksek mevkilere sahip olacaklardr.
Yine denilmitir ki: Buradaki "cennet ehli hep zayf olan, zayf olmaya alan
kimselerdir" manasmdaki hadis-i erifte kastedilen 'zayflk1, byklenen zorbalk taslayan kimsenin aksine, nefsini Allah karsnda zayf dren, onu iteate
zorlayan kimsedir.
"Rabbu'l-Izzet Tebareke ve Teala, iine ayan koyuncaya kadar cehennem
"daha var m?" demeye devam eder." Bu sz Alah'm sfatlan hakkndaki mehur
rivayetlerden biridir. Bu konuda daha nce geni ekilde aklama yaplmtr.
Bilindii zere bu gibi konularda iki gr vardr: Selef, te'vile gidilmeyip
kastedilen manaya inanlmas yolunu seer. Kelamclarn ou ve halef limlerinin bir ksm ise, bu gibi ifadeleri Hak Teala'nm sfatlarna layk olacak ekilde
292
te'vil etme yoluna giderler.

Buradaki "ayak" kelimesinin te'vilinde deiik grler ileri srlmtr:
Burada ayak ile kastedilen "ne geen" dir ki, bu da dilde yaygn durumdadr. O
zaman anlam yle olur: Allah Teala, cehennem ehlinden takdim ve takdir
ettiklerini koyuncaya kadar.
el-Mazer ve Kad Iyaz yle diyorlar: Bu aklama (yukardaki aklama) Nadr
ibnu eml ve bakalarnn bnu'l-A'rab'den rivayetle yaptklar te'vildir.
kinci gre gre: Bununla kastedilen, baz kimselerin ayaklardr.
nc gre gre: Yaratklar iinden bu ekilde (yani 'ayak' olarak)
isimlendirilenler olabilir.
Ebu Bekir ibnu Fevrek, iinde ayak konusu geen ibarenin rivayetinin sabit
olmadn ileri sryor. Ancak bunu Mslim ve Bakalar rivayet etmilerdir.
Bu ibare sabittir ve yukarda getii zere te'vil edilebilir.
'Bacak1 ile insanlardan bir topluluk kastedilmi olabilir. Mesela "ekirge
baca" denilince (Arapa'da) bir ekirge topluluu kastedilmi olur.
Kad yaz diyor ki: En uygun olan te'vile gre, bununla kastedilen, cehennemi
haketmi ve bunun iin yaratlm olan bir topluluktur. Bu ifadeyi zahir
anlamndan ayr bir ekilde anlamak gerekir. nk Allah Teala'hm bir
uzvunun olmayaca ak delillerle sabittir.
"Cehennem Rabb'ine ikayette Bulundu..." Hadisi
378. Bu hadisi Buhar, C.4, s.l40'da, Kitabu Bedull-Halk'm "Cehennemin
zellii" babnda rivayet ediyor:
Ebu'l-Yeman, uayb'dan, o Zhr'den, o Ebu Seleme ibnu Ab-durrahman'dan, o
da Ebu Hureyre Radyallah Anh'den Resulul-lah Aleyhisselm'n yle
"Cehennem Rabb'ine ikayette bulunur: "Ey Rabb'im bir ksmn bir ksmm
yedi" der. Allah Teala da ona ikinefes m izm veni Bir nefes kn, bir nefes de
yazn. Bunlar, karlatnz iddetli scak ile karlatnz en iddetli
souktur."
378 378. Hadisin erhi:
"Cehennem Rabb'ine ikayette bulunur". Yani Allah Teala'mn ona hayat
vermesi ile, gerek manada sz sylemek suretiyle ikayette bulunur veya lisan-
hl zere konuur. ikayeti, iindeki kaynamadan ve bir ksmnn dier bir
ksmm yemesinden (yakmasndan) dolaydr.
"Allah Teala ona iki nefes iin izin verir". Buradaki nefesi, el-Beyzav, mecaz
anlamda kabul etmi, onun dndakiler, gerek bir nefes olarak anlamlardr.
Bu da, onun iinden kp havaya karan eydir. Kardan ve ateten melek
yaratan, ateten zemheri souunu karmaya da kadirdir.
En dorusunu bilen ise Allah'tr.
293
Resulullah Aleyhisselam'n Havz le lgili Rivayetler Havz Hadsi

379. Bu hadisi Buhar Rahmetullahi aleyh C.8, s.H9'da, Havz* babnda rivayet
etmitir:
Amr ibnu Ali, Muhammed ibnu Cafer'den, O u'be'den,o el-Muire'den, o Ebu
Vail'den, o da Abdullah Radyallah Anh'dan Resulullah Aleyhisselm'n yle
"Ben hepinizden nce havzm bana giderim. Sizden birtakm kimseler benimle
beraber karlar (benim yanmda yerahrlar).
Sonra bazlar benim nmden alnrlar. Ben: "Ey Rabbim, onlar benim
ashabmdrlar" derim. "Bunlarn senden sonra neler kardklarn bilmezsin"
denilir452[40]
Bu hadisi Buhar Rahmetullahi Aleyh Huzeyfe Radyallah anh'a varan bir
baka senedle de rivayet etmitir. Mslim de, Huseyn'in Ebu Vail'den, Onun
Huzeyfe Radyallah anh'den, Onun da Resulullah Aleyhisselm'dan rivayetiyle
gelen tarikle rivayet etmitir.
380. Buhar, ayn zamanda Enes ibnu Malik Radyallah Anh'a varan bir senedle
bu hadisi rivayet etmektedir. Bu rivayetinde yle diyor:
Mslim ibnu brahim, Vuheyb'den, o Abdulaziz'den, o da Enes Radyallah
Anh'den Resulullah Aley his selm'in yle buyurduunu rivayet etmitir:
"Ashabmdan bir takm insanlar havzn banda bana gelirler. Onlar tandmda
nmden alnrlar, "Onlar'benim ashabmdr" derim. (Hakk Celle ve Ala): "Sen
onlarn senden sonra neler kardklarn bilmezsin" der".
Mslim, bu hadisi, Kitabu'l-Menakb'da rivayet ediyor.
381. Buhar bu hadisi Sehl ibnu Sa'd Radyallah Anh'a varan bir senedle rivayet
ederek yle diyor;
Sald ibnu Ebi Meryem, Muhammed ibnu Mutarraftan, o Ebu Ii:-tm'den, o da
Sehl ibnu Sa'd Radyallah Anh'den Resulullah Alrvhsselm'n yle
buyurduunu rivayet ediyor
"Ben hepinizden nce havzm bana varrm. Kim benim nmden geerse (kim
Bana urarsa) ondan ier, kim,de ondan ierse bir daha ebediyen susamaz.
Benim kendilerini tandm kendilerinin de tandklar bir takm kimseler bana
gelecekler, sonra onlarla benim arama engel konulacak"
Ebu Hazim der ki, benim bu rivayetimi Nu'man ibnu Ebu Iy duydu: "Sehl'den
aynen byle duydun mu?" dije sordu. Ben: "Evet" dedim. Bunun zerine yle
syledi: Ebu Sadi el-Hudrz iin ahidlik ederim ki, ben de ondan bu hadisi
duydum Ancak o yle bir ilaveye yer vermiti:
452[40]
Buhar: Rikak: 53
294
"Ben: Onlar bendendirler, derim. "Bunlarn senden sonra neler kardklarn

bilmezsin" denilir. Ben de: Benden sonra deiiklik yapanlar uzak olsunlar, uzak
olsunlar, derim". 453[41]
382. Bu hadisi Buhar, Ebu Hureyre Radyallah Anh'a ulaan bir senedle
rivayet ederek yle diyor:
Ahmed ibnu ebib ibni Sad el-Habet babasndan, o Yunus'tan, o ibnu
ihb'dan, o Sid ibnu el-Museyyeb'den, o da Ebu Hureyre Radyallah Anh'den
Resulullah Aleyhisselm'm yle sylediini rivayet etti.
"Kyamet gnnde ashabmdan bir topluluk bana gelir, bunlar havzdan mahrum
braklrlar. Ben: Ey Rabb'im, onlar ashabmdr, derim. Hakk Teala: Bunlarn
senden sonra neler kardklar hakknda senin bilgin yoktur, bunlar srtlarn
dnp geri geri gittiler, diye buyurur"
uayb, ez-Zuhr'den naklen dedi ki, "Ebu Hureyre Radyallah Anh, Resulullah
Aleyhisselm'dan hadis rivayet ederken "bunlar havzdan mahrum braklrlar,
veya oradan uzaklatrlrlar" anlamna gelen "fe yuclevne" ibaresini kulland,
Ukeyl'in ez-Zuhr'den rivayetine gre de "dvlerek oradan uzaklatrlrlar"
anlamna gelen "fe yuhalle'ne" ibaresini kulland". 454[42]
383. Buhar Rahmetullahi Aleyh bu hadisi, yine Ebu Hureyre Radyallah
Anh'den daha uzun bir metinle rivayet etmitir. O rivayet yledir:
brahim ibnu'l-Munziri el-Hzm, Muhammed ibnu leyh'den, o babasndan, o
Hilal'den, o Ata ibnu Yesar'dan, o da Ebu Hureyre Radyallah Anh'den
Resulullah Aleyhisselm'm yle buyurduunu r ivayet etti:
"Ben ayakta iken, birden bir topluluk gelir, onlar tandmda, benimle onlarn
arasnda bir adam dikilir: "Gelin"der. Ben: "Nereye?" derim. "Cehenneme
vallahi" der. "Sular nedir?" derim. "Bunlar senden sonra arkalarn dnerek
dinden uzaklatlar", der. Sonra bir topluluk gelir. Onlar tandmda, benimle
onlarn aralarnda bir adam dikilir. "Gelin" der. Ben: Nereye? derim.
"Cehenneme vallahi" der. "Sular nedir?" derim. "Bunlar senden sonra
arkalarn dnp dinden uzaklatlar" der. Onlarn iinden, dank deve
srlerinden kurtulabilenler kadar ok az kimsenin ancak kurtulabildiini
grrm". 455[43]
384. Bu hadisi Buhar, Kastallan'ye gre, C.9, s.343'de yine ayn babda Esma
bintu Ebi Bekri's-Sddik Radyallah Anlama'ya ulaan bir senedle rivayet
ediyor. Orada yle diyor:
Sad ibnu Ebi Meryem, Naf ibnu mer'den, -yani bnu Abdullah el-Cemha'dan, o bnu Ebi Muleyke'den, o da Esma bintu Ebi Bekir es-Sddk Radyallah
Anhuma'dan Resulullah Aleyhisselm'n yle buyurduunu rivayet ediyor:
453[41]
Buhar : Rikak: 53
Buhar: Rikak: 53
455[43]
Buhar: Rikak; 53
454[42]
295
"Ben havz banda olurum.. Sizden orada bana gelenleri gzlerim. Baz kimseler
benim nmden alnr. Ben: Ey Rabb'im onlar benden ve benim
mmetimdendir, derim. "Senden sonra bunlarn ne ilediklerini farkettin mi?
Vallahi, bunlar hemencecik keleri zere geri dndler" denilir. bnu Ebi
Muleyke yle derdi: Ey Allah'm, kelerimiz zere geri dnmekten, dinimizde
fitneye dmekten sana snrz". 456[44]
Resulullah Aleyhisselm'n "Ben hepinizden nce havzn bana giderim"
buyurmasnda Muhammed mmeti iin byk bir mjde vardr.
"Onlar benim ashabm diri ar" yani benim mmetim den dirler.
"Bunlarn senden sonra neler kardklarn bilmezsin". Yani dinden dnmeleri
ve yaptklar fenalklar hakknda bilgin yoktur. Onlarn Senden sonra
kardklar eyler havzdan uzaklatrlmalarnn sebebidir.
"Benden sonra deiiklik yapanlar uzak olsunlar, uzak olsun lar". Yani benim
getirmi olduum dinde deiiklik yapanlar. Kfre dmeksizin gnahlar
ileyenler iin "uzak olsunlar, uzak olsunlar" denmez. Bilakis Resulullah
Aleyhisselm onlara efaat eder, onlarn durumlaryla ilgilenir. Zira o, iman
sahiplerine kar son derece efkatli ve merhametlidir.
Ebu Hureyre'nin ikinci rivayetinde bildirildii zere Resulullah Aleyhisselm'n
"Ben ayakta iken" buyurmas "Havzn kenarnda ayakta iken" anlammadr.Yine
ayn rivayette "onlar tandmda, benimle onlarn arasnda bir adam dikilir"
denirken kastedilen, adam suretinde bir melektir. Buradaki "onlarn iinden
dank deve srlerinden kurtulabilenler kadar ok az kimsenin ancak
kurtulabildiini grrm" sz gsteriyor ki: Bu kimseler iki snf olacaktr:
Kafirler ve gnahkarlar. (Yani kafirler kurtulamayacak, gnahkarlar ise
cezalarn ektikten sonra kurtulabileceklerdir).
Havz Hakknda Baz Bilgiler
bnuT-Karkl diyor ki: Havz, suyun topland yerdir. Resulullah
Aleyhisselm'n havznm srattan nce mi yoksa sonra m olduu konusunda
ihtilaf edilmitir.
Kad Iyaz, Tezkire'sinde: Bu konuda bildirilenlerden anlaldna gre, insanlar
kabirlerinden susam halde kalkarlar, diyor ve "Ben ayakta iken birden bir
topluluk gelir. Onlar tandmda benimle'onlarn arasna bir adam dikilir.
"Gelin" der.,
Ben: "Nereye?" derim. "Cehenneme vallahi" der" diye devam eden hadisi delil
gsteriyor.
el-Kurtub de diyor ki: Bu hadis gsteriyor ki, havz srattan nceki bekleme
yerinde olacaktr. nk srat uzun bir kprdr. Oradan geilir. Kim oradan
456[44]
Buhart: Rikak : 53
296
geerse cehennemden selamete kavuur. Bazlar da diyorlar ki: Havz srattan

sonradr. Bu-har'nin havzla ilgili hadisleri, efaat ve mizan'm kurulmas ile i
gili hadislerden sonraya koymas da buna iaret etmektedir. Ayrca Sahih-i
Tirmiz'de yer alan ve Enes Radyallah Anh'den rivayet edilen u hadisde de bu
gre delil vardr:
"(Enes Radyallah Anh' diyor ki) : Resulullah Aleyhis-selm'dan bana efaat
etmesini istedim. "Bunu yaparm" dedi. "Seni nerede arayacam?" dedim.
"Beni ilk aramaya baladnda Srat'm zerinde ara" dedi. "Orada
bulamazsam?" dedim. "Mizan'n banda olurum" dedi. "Orada da
bulamazsam?" dedim. "Havzn banda olurum" diye buyurdu".
Ayrca, Resulullah Aleyhisselm'm "Ondan bir kere ien bir daha ebediyen
susamaz" sznn zahiri de bu.anlam te'yid ediyor. nk bu ifade, ondan
imenin he s ab dan ve cehennemden kurtulutan sonra olacan gsteriyor.
Vaziyete gre, susamayacak kimsenin cehennemde azab grmemesi gerekir.
Ebu Hureyre Radyallah Anh'm rivayet ettii ve havzn srattan nce olduuna
delil getirilen hadis hakknda ise denilebilir ki, bu hadise gre insanlar onu
grecekler ve onun bulunduu yere yaklamak isteyecekler. Ama Sratn kalan
ksmn geinceye kadar cehenneme drlecekler. steyen bunun zerinde
dnsn. (Kurtub'den).
Biz diyoruz ki: Bu gr zerinde dndk ve aratrmaya tabi tutulunca pek
kuvvetli bir gr olmadnn ortaya ktn grdk. nk Ebu Hureyre
Radyallah Anh'n rivayet ettii hadis, havzn bekleme yerinde (mevkifte)
olacan aka bildiriyor. Peygamber Aleyhisselm'da, havzn banda
duracaktr. Birden szkonusu topluluun havza yaklat grlecek, sonra bir
adam karak Peygamber Aleyhisselm ile onlarn arasna durarak, onlar havza
ulamaktan men edecektir. Yukarda zikredilen te'vil ise, hadisin anlamndan
ok uzaktr.
Havzm "Oradan bir kere ien bir daha ebediyen susamaz" szyle ifade edilen
sfatnn, yukardaki gr desteklediinin ileri srlmesine gelince; buradan
haraketle havzm srattan sonra olaca neticesine varlamaz. nk hadisin
zahir anlam, srattan nce bekleme yerinde olaca ynndedir. Ondan iilmesi
ise, bu yerde beklemenin sebep olduu susuzluu gidermek, ve bundan sonra bir
daha susuzlua duar olmay engellemek iin olacaktr. Bu, ayn zamanda
cehennemden kurtuluun bir alametidir. Eer srattan sonra cennette olsayd,
bunun ayrca ne faydas olurdu ki! Cennette zaten susuzluk olmayacak. Havzdan
ime ihtiyac duyacak olanlar, bekleme yerinde bulunanlar olacaktr. O esnada
oradan ien, bir daha ebediyen susamayacak ve cehennemde de azab
edilmeyecek; Sratn korkun dikenlerinden kurtulacaktr.
Ebu Hureyre Radyallah Anh'm rivayet ettii hadisi, "sz edilen kimselerin
srat zerinde havza yaklaacaklar sonra cehenneme decekleri" eklinde te'vil
edilmesi, ilmi aratrma yapan hi kimsenin aklna gelebilecek bir te'vil deildir.
stelik bu hadiste: "Ben: Nereye? derim, "Cehenneme" der "Bunlarn senden
sonra neler kardklarn bilmezsin" gibi ifadeler gemektedir. Bu ifadeler
297
aka gsteriyor ki, havz srattan nce bekleme yerinde olacaktr. En dorusunu
bilen Allah'tr.
et-Tezkire mellifi (Kad Iyaz) diyor ki: Anlaldna gre Resu-lulh
Aleyhisselm'n iki havz olacaktr. Birisi srattan nce mev-kifte (bekleme
yerinde) dieri ise cennette olacaktr. Her ikisi de Kevser olarak
adlandrlacaktr.
Bu iktibas yapan Kastallan ise, Kevser'in cennette bir rmak olduunu ve
suyunun havza aktn, ancak kevser rmandan su almas itibariyle havza da
kevser isminin verildiini bildiriyor ve u aklamay yapyor: Sahih-i
Mslim'de yer alan ve Ebu Zer Radyallah Anh'm rivayet ettii bir hadiste:
"Havza cennetten iki oluk akar" buyuruluyor.
Daha nce de bildirildii zere Srat, cehennem zerinde ve bekleme yeri ile
cennet arasnda bulunan bir kprdr. Eer havz srattan nce olsa idi,
cehennem atei kevser rmandan havza su aktlmasn nlerdi.
Biz buna cevap olarak deriz ki: Bu aklama pek net deildir.
nk burada ahiret ilerini dnya ilerine kyas ederek "cehennem atei
cennetteki kevser rmandan havza su akmasn nlerdi" diyor. Burada
hakknda sera' (vahiyle gelen) delillerden baka delilimiz bulunmayan gayb
lem, ehadet lemine yani grlen leme kyaslanmaktadr. Oysa bu pek akln
kabul edebilecei bir ey deildir. Hi kimse cehennemin yerini yakin bilgi ile
bilmiyor ki, kevser suyu ile havz arasnda engel tekil edeceini kesin olarak
sylesin. stelik daha nce belirtildii zere, insanlarn havza mevkifte (yani
bekleme yerinde) ihtiyalar olacaktr. Burada insanlar ok iddetli bir susuzlua
maruz kalacaklar-. Bu iddetli susuzluk bekleme yerinde ve cehennemde
olacaktr. Cehennemde olanlar ise, susuzluklarn giderecek her eyden men
olunacaklardr. Yce Allah Kur'an- Kerim'inde yle buyuruyor:
"Cehennemlikler cennettekilere, "bize biraz su veya Allah'n size verdii rzktan
gnderin" diye seslenirler, onlar da, "Dorusu Allah dinlerini alay ve elenceye
alan, dnya hayatna aldanan inkarclara ikisini de haram etmitir" derler".
Cennetlikler ise, pek byk bir nimet iinde olacaklardr. Misk kokusu karan
az kapal saf bir iecekten iecekler. Katks kfur ve zencefil olan
ieceklerden ieceklerdir. M'minlerin susuzluklarn gidermeye gelince,
bekleme yeri dnda bir yerde iecee ihtiyalar olmayacaktr. En dorusunu
bilen Allah'tr.
Eer bu konu aratrma ve akl yrtme ile anlalacak bir konu ise, yaplan
aratrmalarn sonunda varlan netice budur. Ancak gayet aktr ki, bu konunun
sem' (vahye dayanan) delillerden baka kayna yoktur. Bu varlan netice de,
Ebu Hureyre Radyallah Anh'm rivayet etii hadiste ve daha baka rivayetlerde
sabittir.
Havzla lgili Tamamlayc Bilgiler
Bu blmde Buhar Rahmetullahi Aleyh'in Sahih'inde havzm mahiyeti ile ilgili
olarak rivayet edilen hadisleri vereceiz:
1. Ibnu mer Radyallah Anh'den rivayet edildiine gre Resu-lullah
298

"nnzde, Cerb ile Ezruh arasndaki genilik kadar genilii olan bir havz
bulunacaktr". (Cerb ve Ezruh her ikisi de Suriye blgesinde bulunan iki kasabadr. Bu hadiste kastedilen manay, Ziya el-Makdis'nin Ebu Hureyre
Radyallah Anh'den rivayet ettii "Genilii Cerb ve Ezruh aras kadardr" anlamndaki hadis aklamaktadr. Havzn alarnn eit olduu rivayet edilmitir.
2. Abdullah bnu Amr ibni'1-As, Resulullah Aleyhislelm'n yle buyurduunu
rivayet etmitir:
"Havzn uzunluu bir aylk mesafedir. Suyu stten beyazdr. Kokusu miskten
hotur. Bardaklar gkteki yldzlar gibidir. Ondan ien bir daha ebediyen
susamaz".bnu Ebi'd-Dnya'nn en-Nuvas ibnu Sem'n'dan merfu olarak rivayet
ettii bir hadiste de yle deniliyor: "Oraya ilk varacak olan (yani Resulullah
Aleyhis-selm'dan sonra) her susuzu sulayan kimsedir"
3. Enes ibnu Malik, Resulullah Aleyhisselm'n yle buyurduunu rivayet etti:
"Havzmm genilii Eyle ile Yemen'deki San'a aras kadardr. briklerinin says
ise gkteki yldzlarn says kadardr."
(Eyle ehri, Filistin blgesinde Kzl Deniz kysnda bulunan mamur bir ehir
idi. u an harab olmutur. Msr'dan giden haclar oradan geerler. Msr'n kuzeylerine dmektedir. Msrllarn Akabe Krfezi derken kastettikleri mehur
akabe (geit) orada bulunmaktadr. Eyle Geidi diye adlandrlr.
4. Ebu Hureyre Radyallah Anh Resulullah Aleyhisselm'm yle buyurduunu
rivayet etti:
"Evimle minberim aras, cennet bahelerinden bir bahedir. Minberim ise havz
zerindedir."
(Yani dnyadaki minberim kyamet gnnde aynen o haliyle havzm zerinde
olacaktr. Yahut burada kastedilen u olabilir ki, Resulullah Aleyhisselm'n
kyamet gnnde bir minberi olacaktr ve o, havz zerinde bulunacaktr. Kendisi
onun zerine karak, oradan insanlar havzmdan imeye aracaktr. En
dorusunu bilen Allah'tr).
Bu hadis Sahih-i Buhar'de Kitabu's-Salat'n son ksmnda geiyor. mam
Mslim'de ayn hadisi Kitabu'l-Hacc'da rivayet ediyor.
5. Akabet ibnu Amir ibni Isa ibni Ebi'l-Esved el-Cuhen Radyallah Anh'den
rivayet edildiine gre Resulullah Aleyhisselm bir gn Bak mezarlna kt,
orada gml olan, llerin zerine, cenaze zerine, kld ekilde namaz kld.
Sonra ayrld. Gelip minberine kt. -Yani deta llere ve dirilere veda eder bir
tavrla- sonra yle buyurdu:
"Ben hepinizden nce havzn bana varacam. Ben sizin zerinize ahidim.
Ben, vallahi u anda havzma bakyorum. Bana yeryznn hazinelerinin
anahtarlar verildi, (yalnz "yeryznn anahtarlar" diye syledii de rivayet
edilmektedir). Ben vallahi, benden sonra irke deceinizden korkmuyorum.
Ama aranzda dnya iin yara gireceinizden ve bunun iin birbirinizi
ldreceinizden,korkuyorum."
6. Harise ibnu Veheb Radyallah Anh Resulullah Aleyhisselm'n havzm
299
vasfederken "Mekke ile San'a aras kadar" dediini rivayet etmitir.

Bir rivayette, hadisin ravilerinden el-Mustevrid'in "Kaplar hakknda bir ey
duymadn m?" diye sorduu (Hrise'nin de): "Orada gkteki yldzlar gibi
kaplar grrsn" diye cevap verdii bildirilmitir. Ancak buradaki ifade
merfudur. Her ne kadar merfu olduu ak olarak belirtilmemise de, syleni
tarz merfu olduunu gstermektedir.
Ahmed bnu Hanbel'in Enes ibnu Malik Radyallah Anh'den rivayet ettii bir
hadiste de, kaplar hakknda "gkteki yldzlarn saysndan ok" denilmektedir.
Mslim'in rivayetinde de: "Orada gkteki yldzlar gibi ibrikler vardr"
denilmektedir.
Kyamet Gnnde lmn Kesilmesi Srat zerinde lmn Keslmesn
Bildiren hads
385. Bu hadisi bnu Mace, Snen'inde .2, s.305'de, "Cehennemin zellii"
babnda rivayet ederek yle diyor:
Ebu Hureyre Radyallah Anh'den rivayet edildiine gre Re-sulullah
Kyamet gnnde lm getirilir. Srat zerinde durdurulur Ey Cennet ehli" diye
seslenilir. Cennettekiler, iinde bulunduklar yerden karlmalar endiesi ile ve
korku iinde bakarlar Sonra-Ey Cehennem ehli" diye seslenilir. Cehennemlikler
de neeyle' iinde bulunduklar yerden karlmalar midiyle bir rahatlk
duyarak bakarlar, "unu tanyor musunuz?" denilir "Evet o lmdr" derler.
Sonra emir verilir, o srat zerinde kesilir. Sonra her k toplulua da : "Hepiniz
bulunduklarnz yerlerde sonsuza kadar yaayacaksnz, artk ebediyen lm
yoktur" denilir.457[45]
386. lmn kesilmesi konusu, Tirmiz'nin "Cennet ve Cehennem Ehlinin
Sonsuzluu Hakkndaki Rivayetler" baln tayan babda rivayet ettii bir
hadiste de gemektedir. Hadisin sonu yle geliyor:
Allah cennetlikleri cennete, cehennemlikleri de cehenneme koy-.duktan sonra
lm getirilir. Cennetliklerle cehennemlikler arasnda yer alan duvar zerinde
durdurulur. Sonra: "Ey cennet ehli" diye seslenilir. Cennettekiler korku iinde
bakarlar. Sonra "Ey cehennem ehli" diye seslenilir. Cehennemdekiler, bir efaat
midiyle nee iinde bakarlar. Sonra cennet ehline ve cehennem ehline: "unu
tanyor musunuz?" denilir. Berikiler de tekiler de: "Onu tandk, o bize
mvekkel klnan lmdr" derler. Bundan sonra lm yan yatrlr, cennetle
cehennem arasnda yer alan duvar zerinde kesilir. Sonra "Ey cennet ehli, artk
sonsuza kadar hayattasnz, lm yok; ey cehennem ehli artk sonsuza kadar hayattasnz, lm yok" denilir". 458[46]
457[45]
458[46]
Ibnu Mace: Zhd: 38

Tirmiz: Zhd: 39; Cennet: 20; Tefsir: Meryem Suresi: 2
300
Tirmiz Rahmetullahi Aleyh bu hadisin hasen, sahih olduunu belirtiyor,

Bu hadislerde bildirilen lmn kesilmesi hdisesi, hadislerin zahirinden
anlaldna gre gerek anlamda olacaktr. Allah Teala'nn lm bir hayvan
gibi yaratmas, bunun bir yerde durdurulup kesilmesi, aklen de inkar edilecek bir
ey deildir. Allah Teala her eye kadir olduu iin, btn bu gibi eyler imkan
dahilindedir. Ayrca ahiretle ilgili iler dnyadaki ilerden farkldr. Amellerin
tartlmas meselesi de byledir. Hadiste "Kitaplar veya ameller tartlr" diye
buyuruldu. Bu durum da her bakmdan dnyada allagelen duruma ve dete
aykrdr.
Bununla birlikte lmn kesilmesi hdisesinin temsil bir ey olmas da
muhtemeldir. Bylece, cennettekilerin, iinde bulunduu nimetlerle ebed
yaama hususunda tatmin olarak lmden dolay bir endieleri kalmaz;
cehennemdekiler de artk lmden veya oradan karlmaktan tamamen mid
keserler. nk herkes artk lmn olmayacan kesin anlar ve bilir, deta
lmn kesildiini ve bir kimsenin lmllk vasf ile vasflanamayacam grm olur. Biz Resulullah Aleyhisselm'den sahih olarak rivayet
edilenlere inanyor ve mahiyeti zerine fazla derine inmeye gerek grmyoruz.
nk btn bunlar Allah'n kudreti dahilindedir.
Btn hak mezheblerin grleri de bu istikamettedir.
"Allah Teala: 'Kimin Kalbinde Bir Hardal Tanesi Arlnda man
Bulunursa Onu karn1 Diye Buyurur..." Hadisi.
387. Bu hadisi Buhar Rahmetullahi Aleyh C.8, s.ll'de, Kitabu'r-Rikak'n
"Cennet ve Cehennemin zellii" balkl babnda rivayet ediyor:
Musa ibnu smail Vuheyb'den, o Amr ibnu Yahya'dan, o babasndan o da Ebu
Sad el-Hudr Radyallah Anh'den Resulullah Aleyhisselm'n yle
buyurduunu rivayet ediyor:
"Cennet ehli cennete cehennem ehli de cehenneme girdiinde Allah Teala:
Kimin kalbinde bir hardal tanesi arlnda iman varsa onu karn, diye
buyurur. Bunlar kavrulmu kmr olmu bir halde karlrlar. Hayat nehrine
atlrlar. Selin getirdii yndaki tanenin bitmesi gibi bunlar orada biterler.
Resulullah Aleyhisselm ayrca yle buyurdu: Onu grmez misiniz, nasl sar
ve kvrak bir vaziyette biter.459[47]
388. Bu hadisi Buhar, Kitabul-man'n, "man Sahiplerinin Ameller Ynnden
Birbirlerine stnl" balkl babnda rivayet ediyor:
459[47]
Buhar: Rikak: 51
301
smail bnu Ebi Uveys ibni Abdullah el-Esbahi el-Medeni (Daru'l-Hicre mam,
mam Malik'in kzkardeinin olu), mam Malik'den, o Amr ibnu'l-Yahha elMazin'den, o babasndan, o da Ebu Sad el-Hudr Radyallah anh'den
Resulullah Aleyhis-selm'n yle buyurduunu rivayet ediyor:
"Cennet ehli cennete cehennem ehli de cehenneme girer. Al-lah Teala:
Kalbinde bir hardal tanesi arlnda iman olan (cehennemden) karn, diye
buyurur. Bunlar kararm vaziyette karlar, Haya veya Hayat -burada imam
Malik pheye dmtr- nehrine atlrlar. Selin kysndaki tanenin bitmesi
gibi onlar da bu nehirde biterler. O tanenin nasl sar ve kvrak bir ekilde bittiini grmediniz mi?460[48]
"Kimin kalbinde bir hardal tanesi kadar iman varsa..." yani asl tevhid inancna
ilave olarak, yani kimin iyilik niteliinde bir iman varsa, demektir, iman maddi
bir ey olmad iin arlk veya hacimle hesab edilemez. Burada kastedilen
ameldir. Ameller cevherler ile temsil edilirler. Buna gre, iyilik kefesindeki
ameller, beyaz, parlak cevherler eklinde, gnah kefesindeki ameller ise siyah,
karanlk cevherler eklinde grnrler.
"Kalbinde (hardal tanesi) kadar iman olan cehennemden karn..." sznden
imam Gazali: "mann gereini anlam, ancak, ehadet kelimesini sylemesine
lmn engel olmu olduu kimselerin cehennemden karlaca" hkmn
karmtr.
imam Gazali doyar ki: Ancak bir kimse, ehadet kelimesini sylemeye muktedir
olur da lnceye kadar sylemez, bununla birlikte kalbiyle inanrsa bunun,
ehadet kelimesini sylemekten
kanmas, namaz klmaktan kanmas gibi saylr. Cehennemde ebed olarak
kalmaz. Ancak tersi de olabilir. Gazali'nin dndakiler, diliyle sylememesinin
ebed cehennemde kalmasn gerektirecei grndedirler. Burada, yani bu
gre gre, hadiste geen "kalbinde" sznn teViline ihtiya vardr. Buna
gre bu sz "gc olursa kalbindeki iman dili ile de sylemesi art ile"
manasna alnr.
Bu iki ihtimal undan kaynaklanyor: iman dil ile de sylemenin imandan
saylaca ve dolaysyla bu yaplmadan iman tamam olmayaca grnde
ihtilafa dlmtr. Alimlerden bir grup ou gr kabul etmektedir. mam
emsuddin ve Fahru'l-slam grte olanlardandr. Yahut imann dil ile
sylenmesi dnyevi hkmlerin uygulanmas iin arttr. Bu da tahkik ehli
alimlerinin ounluunun grdr. eyh Ebu Mansur bunu ka-iiui etmektedir.
Hadis ve ayet metinleri ise bu konuda biraz kapal bir durum (mteabih) arz
etmektedir. Taftazan de byle syleyenlerdendir.
Bu hadisi Mslim, Kitabu'l-man'da da rivayet etmitir. Ancak Buhar'nin
460[48]
Buhar: iman: 15
302
rivayetindeki senet Mslim'in rivayetindeki senetten daha ksadr. (Yani

Buhar'nin rivayetinde ravi says daha azdr ki, buna uluvv denmektedir. nk
bu durumda hadisin shhat derecesi artmaktadr. -Mtercim). Bu hadisi, Nes de
rivayet etmitir.
Bu hadis Mrcie'nin grnn yanlln ortaya koyuyor. nk hadiste iman
olsa da, gnahn kiiye zarar verecei bildiriliyor. (Mrcie ise imanla birlikte
gnahn zarar olmayaca grn savunuyor). Hadis ayn zamanda, byk
gnah ileyenlerin ebed cehennemde kalacan ileri sren Mutezile ve ayn
gr paylaanlarn iddiasnn yanlln da ortaya koyuyor.
Allah Teala kendi ihsan ile bizi cehennemden korusun, iyilerle beraber
cennetine koysun. Amin.
Cennet Ve Cehennemin Etrafn Saranlar Ve Cehennem Ehlinin Yiyecei
"Cennet Nefse Ho Gelmeyen eylerle, Cehennem De Nefsin Holand
eylerle
evrilmitir...1' Hadisi .
389. Bu hadisi mam Tirmiz Camiinde, C.2, s.92'de, "Cennet Nefse Ho
Gelmeyen eylerle evrilmitir" balkl babda rivayet ediyor:
Ebu Hureyre Radyallah anh'den rivayet edildiine gre Resu-lullah
"Allah Teala cenneti ve cehennemi yarattnda Cibril leyhis-selm' cennete
gnderdi ve : Ona ve onun iinde, ehli iin hazrladm eylere bak, diye
buyurdu. Cibril geldi, cennete ve iindeki ehli iin hazrlanan eylere bakt.
Hakk Celle ve la'ya dnd: "izzetine yemin olsun ki, onu duyan herkes oraya
girer" dedi. Ce-nab- Hakk emir buyurdu cennetin etraf nefse ho gelmeyen
eylerle evrildi. Cibril'e: "Tekrar git" dedi. Cibril gitti bakt ki, etraf hep nefse
ho gelmeyen eylerle evrili. Hakk Teala'ya dnp: "zzetine yemin olsun ki,
kimsenin oraya girememesinden korktum" dedi. Sonra Cenab- Hakk Cibril'e:
"CehennenTe git, oraya ve ehli iin, iinde neler hazrladma bak" dedi. Cibril
gitti bakt ki, cehennemin atei birbirine girmi. Dnd ve: zzetine yemin olsun,
onun haberini duyan bir kimse oraya girmez, dedi. Sonra Yce Allah emir verdi,
cehennemin etraf nefse ho gelen eylerle evrildi. Cibril'e de: Tekrar oraya git,
dedi. Gitti bakt ve bu kez de: zzetine yemin olsun, kimsenin oradan
kurtulamayarak iine gireceinden korktum, dedi. 461[49]
Ebu sa et-Tirmiz Rahmetullahi Aleyh bu hadisin hasen, sahih olduunu
sylyor.
461[49]
Tirmiz: Cennet: 21 -
303
390. Bu hadisi Ebu Davud'da Snen'inde, C.4, s,185'de, "Cennet ve Cehennemin

Yaratl" Babnda Ebu Hureyre Radyallah Anh'e ulaan bir senedie rivayet
ediyor:
"Allah Teala cenneti yarattnda Cibril'e: Git, oraya bak, diye buyurdu. Gitti,
ona bakt, sonra geldi ve: Ey Rabb'im, zzetine yemin olsun, onun haberini
duyan kimse mutlaka oraya girer, diye syledi. Sonra Allah Teala onun etrafn
nefse ho gelmeyen eylerle evirdi ve: Git ona bak, diye buyurdu. Cibril gitti,
bakt, sonra gelip: Ey Rabb'im, kimsenin oraya giremeyeceinden korktum,
dedi. Allah Teala cehennemi yarattnda Cibril'e: Ey Cibril,git ona bak, diye
buyurdu. Cibril gitti, bakt sonra gelip : zzetine yemin olsun, oraya girecek
kimsenin onun haberini duymam olmas gerekir, diye syledi. Allah Teala
onun etrafn nefse ho gelecek eylerle evirdi ve : Ey. Cibril, git ona bak, diye
buyurdu. Cibril gitti bakt ye bu sefer: Ey Rabb'im izzetine yemin olsun, oraya
girmeyen kimsenin kalmayacandan korktum", diye syledi. 462[50]
Bu hadisi bnu Mace de, Snen'inde, "Allah'n izzetine yemin etmek" balkl
babda, Tirmiz ve Ebu Davud'un verdikleri metne yakn bir metinle Ebu Hureyre
Radyallah Anh'den rivayet etmektedir.
"Cennetin etraf nefse ho gelmeyen eylerle evrildi". Yani cennet her yandan
nefsin holanmad fiillerle evrilidir. Bir kimse bu fiilleri iledii zaman
cennetten uzak kalr. Burada sz, temsil mahiyettedir. nsann yerine
getirmeden, hakkyla uygulamadan, cennete ulaamayaca; belalara,
musibetlere, skntlara sabr gibi nefse ar gelen emirler, iinde akreb, canavar,
vs. gibi her trl zararl hayvann gizlendii, dikenlerle sarl duvarlara benzetilmitir. Bu duvarlar byk bir baheyi her taraftan sarm durumdadr. Hi
kimse bu korkun duvarlar amadan, ayana diken batmas, akreplerin,
ylanlarn srmas, vahi hayvanlarn saldrmas gibi o duvarlar aarken
karlaaca skntlara katlanmadan, o byk baheye ulaamyacak ve
iindeki nimetlerden istifade edemiyecektir. phesiz bu da, zor bir mcadeleyi
ve srekli sabr, tahamml gerektirmektedir. te cennet byledir. Nefsiyle
Allah dmanlaryla mcadele etmek, bana gelenlere sabretmek, Allah'n
hkmne raz olmak, slam'n emirleini en gzel ekilde yerine getirmek,
karsna kacak her trl zorlua katlanmak, arzulad eyin ger ektirdii her
trl fedakrl gstermek, cann maln matlbu yolunda feda etmek suretiyle
dnyann skntlarn amadan hi kimse cennetin ebed, kesintisiz nimetine
kavuamayacaktr. O, yani ebed cennet nimeti, Cenab Allah'n, M'minlerin
462[50]
Ebu Davud: Snnet-, 22; Nesf: Eyman: 3
304
canlarn ve mallarn onunla satn ald cretidir. Yce Allah kitabnda yle
buyuruyor. "Allah, M'minlerden mallarn ve canlarn karlnda cennet
olmak zere satn almtr. Allah yolunda savar ldrlrler ve ldrrler. Bu
gerek Tevrat'ta, gerek ncil'de, gerek Kur'an'da bildirilmi olan Allah'n hakk
olan bir vaadidir".
Cehennem ise, insan nefsinin tabiat itibariyle meyledecei, ilemekte zorluk ve
sknt ekmeyecei, bilakis isteyerek ve holanarak yapaca fiillerle
evrelenmitir. Cehennem ok fena bir kal yeri ve kt bir meskendir. Ancak
etrafm saran eyler nefislerin arzulayaca, gzlerin holanaca eylerdir.
Nefisler bu ehev arzulara yaklarlar. Sonra da cehenneme dmekten uzak
olduu zannyla bu arzularna uymak suretiyle; onlardan lezzet duyarlar. Bu
arzularna uymak suretiyle elde ettikleri lezzetler ise onu daha byk lezzetlere
yneltir. Ne zaman bir lezzet duysalar; onun arkasndan daha byk lezzetin
peine derler. Nefis her zaman elde ettiinin daha fazlasn ister, sevdii bir
lezzeti elde edince, hep daha gzeline koar. Bu ekilde btn lezzet duvarlarn
amcaya kadar gafletten uyanamaz. O bu duvarlar anca da farknda olmadan
cehennem ateine der. Sonra oradan kurtulmak ister ama, buna hi kimse g
yetiremez.
Her insan tabiat itibariyle ehev arzulara meyleder. zellikle bozuk evreye
sahip olan, kt bir toplumun iinde bulunan kii, kendisine lm gelinceye
kadar hep. ehvetlerinin peine koar, ehev arzularnn iine dalar. Kendinin
asl kurtarcsnn iman ve gzel amel olduunu dnmeksizin cehenneme
der. te bunun iin Cibril Aleyhisselm cehennemin etrafnn nefse ho gelen
eylerle evrili olduunu grnce 'izzetine yemin olsun ki, hi kimsenin oradan
kurtulamayarak iine deceinden korktum demitir. Yani, eer inkarc
mriklerden olursa ebedi kalmak zere, ama iman sahibi olmakla birlikte
nefsine ho gelen haram fiilleri ilemek suretiyle Allah'a isyan edenlerden
olursa, gnahlarndan temizlenmesi iin bir sre azab grmek zere oraya
(cehenneme) girer.
Allah Taala bizi cehennemden korusun ve takva sahibi iyilerle birlikte
cennetine koysun- Amin, velhamd llahi Rabbalemin.
"Cehennem Ehlinde Bir Alk Grlr..." Hadisi
39L Bu hadisi Tirmiz Rahmetullahi Aleyh, C.2, s.96-97'de, "Cehennem Ehlinin
Yiyeceinin zellii" balkl babda rivayet etmektedir:
Ebu'd-Derda Rahmetullahi Aleyh'den rivayet edildiine gre Re-sulullah
"Cehennem ehlinine alk musallat edilir. Bu iinde bulunduklar azaba denk
olur. Yardam taleb ederler, kendilerine kt kokulu bir diken yiyecek olarak
verilir. Bu ne al giderir, ne de vcuda bir yaran olur. Yeniden yiyecek taleb
ederler. Bu kez boaz tkayan bir yiyecek verilir. Dnyadayken boazdaki
tkanmalar iecek ile atklarn hatrlarlar. Bu kez su isterler. Demir
305
mengeneler iinde yakc bir iecek verilir. Yzlerine yaklatnda yzlerini

kavurur. Karnlarna girdiinde karnlarnda olan yakp yakp koparr:
"Cehennemin muhafzlarn arn" derler. Bunlar: "Size elileriniz, apak
delillerle gelmediler mi?" derler. Berikiler: "Evet" derler. Bu sefer: "yleyse
arn durun, kfirlerin armas bo bir eyden te deildir." derler. Bu sefer
cehennemdeki-ler: "Malik'i (cehennemin ba muhafz) arn" derler. Sonra:
"Ey Malik, Rabb'in hi olmazsa canmz alsn" derler. Malik de onlara: "Siz
byle kalacaksnz" diye cevap verir. el-A'me der ki: Bana haber verildiine
gre onlarn armasyla Malik'in kendilerine cevap vermesi arasnda bin yl
bulunmaktadr. Bu kez: "Rabb'inize dua edin, Rabb'inizden daha stn kimse
yoktur" derler. Sonra: "Ey Rabb'imiz, bizim taknlmz bizi yenmiti, sapk
bir topluluk olmutuk. Ey Rabb'imiz bizi buradan kar, eer bir daha fenala
dnersek zulmedenlerden oluruz" derler. Allah Teala da onlara: "Olduunuz
yerde sinip durun, Benimle konumayn" diye cevap verir. Bylece btn
iyiliklerden midlerini keserler. Bunun ardndan, lklar atmaya, ah ekmeye,
eyvah demeye balarlar"
Abdullah ibnu Abdurrahman: "Halk bu hadisi senediyle birlikte vermez" dedi.
Ebu sa et-Tirmiz de diyor ki: Biz bu hadisi: el-A'me ile biliriz.
Abdullah ibnu Abdurrahman seneddeki ilk kiidir, yani Ebu sa et-Tirmiz hadisi
ondan almtr. 463[51]
39L Hadisin erhi:
"Cehennem ehline alk musallat edilir". Yani Allah Teala onlara alk verir ve
bu alk dolaysyla byk bir sknt ve zdrab iine girerler. "Bu iinde
bulunduklar azaba denk olur". Yani alk dolaysyla ektikleri sknt ve ac,
iinde bulunduklar azab-dan dolay ekmekte olduklar sknt ve acya denk
olur. "Yardm taleb ederler". Yani kendilerindeki bu alk skntsn giderecek
bir yiyecek isterler. "Kendilerine kt kokulu bir diken, yiyecek olarak verilir.
Bu ne al giderir, ne de vcuda yarar olur". Yani dnyada yedikleri
yiyeceklerde olduu gibi bunda, insan vcuduna yarar salayacak ve al
giderecek bir zellik yoktur. Bu yiyecek- yemeden kurtulamadklar veya
alktan dolaya ektikleri zdrab ok fazla olduu iin yemek zorunda kaldklar
bir yiyecektir.
ikinci kez yardm taleb etmeleri zerine boaz tkayan bir yiyecek veriliyor.
Dnyada boaz tkanmalarn iecek ile giderdiklerini hatrlayarak su istiyorlar.
Bu kez demir mengeneler iinde yakc bir iecek veriliyor ve bu iecek
yzlerine yaklatnda yzlerim kavuruyor, karnlarna inince karnlarn
yakyor. Bu konuda Yce Allah Kur'an- Kerim'de yle buyuruyor: "Balarnn
stnden kaynar su dklr. Onunla karnlarnn iindekiler ve derileri eritilir.
463[51]
Tirmiz: Cehennem: 5
306
Ayrca onlar iin de demir kamlar vardr. Oradan her ne zaman kmak
isterlerse oraya geri evrilirler ve "Yangn azabn tadn" denilir."
Onlar "cehennemin muhafzlarn arn" derler Yani birbirlerine; Cehennemin
muhafzlarndan Allah'n sizi bu azabdan kurtarmas iin dua etmelerini isteyin
derler, Cehennemin muhafzlar ise onlar azarlamak ve balarna geleni
hakettiklerini kendilerine itiraf ettirmek iin: "Size elileriniz apak delillerle
gelmediler mi?" diye sorarlar.. Cehennemdekiler "evet" derler. Bu sefer
muhafzlar: "yleyse arn durun" yani isterseniz Allah'a kendiniz dua edin,
siz efaatilerin efaatine layk deilsiniz. "Kfirlerin armas bo bir eyden
te deildir", yani zayi olur gider, ne bir fayda salar ne de dikkate alnr, derler.
Bu kez cehennemdekiler, cehennemin ba muhafz olan Malik'e seslenerek: "Ey
Malik, Rabb'in hi olmazsa canmz alsn" derler. Yani: "Bizim iin Rabb'inden
dilekte bulun, lmmze hkmetsin de lelim ve bu ackl azabdan kurtulalm.
Malik ise: "Siz byle kalacaksnz" diye cevap verir. Yce Allah da Kur'an-
Kerim'de: "lmlerine hkmedilmez ki lsnler, kendilerinden cehennemin
azab da hafifletilmez" diye buyuruyor.
Cehennemdekiler, dualarnn kendilerine fayda salayacan umduklar
herkesten midlerini kesince, Allah Teala'ya snrlar "Rabb'inize dua edin,
Rabb'inizden stn kimse yoktur" derler. Sonra "Ey Rabb'imiz bizim
taknlmz bizi yenmiti, sapk bir topluluk olmutuk" diyerek gnahlarn
itiraf ederler ve Hakk Teala'dan kendilerini cehennemden karmasn dilerler ve
: "Ey Rabb'imiz bizi buradan kar, eer bir daha fenala dnersek
zulmedenlerden oluruz" derler. Allah Teala da onlara: "Olduunuz yerde sinip
durun" yani cehennemin iinde sessiz sakin, durun; cehennem sizi alkoyduka
siz de kpeklerin ba emesi gibi ba ein; cehennemden karlmanz istemek
iin Benimle konumayn" diye cevap verir. "Bu zaman btn iyiliklerden
midlerini keserler; bunun ardndan da lklar atmaya... balarlar".
Allah Teal bizi cehennem azabndan korusun, Amin.
M'minuerin Kabe'lerini Grmesi Ve Allahu Teala'nn Cennet Ehline
Hitab
M'mnlerin Ahrette Rabb'lerlnl Greceklerinin sbat1 le lgili Hads
392. Bu hadisi mam Mslim Rahmetullahi Aleyh Kastal-lan'nin hamiine gre,
C.2, s.lO7'de rivayet etmektedir:
Ubeydullah ibnu Uner ibnu Mey sere, Abdurrahman ibnu Mehd'den, o
Hammad ibnu Seleme'den, o Sabit el-Bunan'den, o Abdurrahman ibnu Ebi
Leyla'dan, o da uheyb Radyallah Anh'den Resulullah Aleyhisselm'n yle
buyuduunu rivayet etmitir:
"Cennetlikler cennete girdiinde Allah Tebareke ve Teala: Artrmam istediiniz
bir ey var m? diye sorar. Onlar: Yzmz ak etmedin mi, bizi cennete
koymadn m, bizi cehennem azabndan kurtarmadn m? derler. O zaman rt
307
kal dinli verir. Cennet ehline, Rabb'lerini grmekten daha sevimli bir nimet
verilmemi tir". 464[52]
393. Mslim, bu hadisin, ayn senedle bir baka rivayetini de veriyor. Ancak
orada yle bir ilaveye yer vermektedir:
"Sonra Resulullah Aleyhisselm u mealdeki ayet-i kerimeyi okudu: "Gzel
amel ileyenlere daha gzel karlk ve fazlalk var". 465[53]
394. bnu Mace de, M'minlerin Rabb'lerini greceklerine dair hadisi, baka bir
metinle rivayet etmektedir:
Cabir ibnu Abdullah Radyallahil Anh'dan rivayet edildiine gre Resulullah
ALey his selm yle buyurdu:"Cennet ehli kendilerine verilen nimetlerin iindeyken, birden bir nur (k)
grnr. Balarn kaldrrlar. Bir de grrler ki, Rabb Teala, zerlerinden
kendilerine tecelli etmitir. Hakk Teala: "Size selam olsun ey cennet ehli" diye
buyurur. Resulullah Aleyhisselm buyurdu ki; Bu husus Allah Teala'mn u
ayet-i kerimesinde bildirilmitir: "Rahmet sahibi olan Rabb katndan onlara,
szle selam vardr". Resulullah Aleyhisselm sonra yle devam etti: O, onlara
bakar, onlar da O'na bakarlar, O'na baktklar srece, araya perde konuluncaya
kadar, etraflarndaki cennet nimetlerinden hibirine iltifat etmezler. Bundan
sonra da, nuru ve bereketi, zerlerinde, bulunduklar yerlerin zerinde kalr. 466[54]
395. Bu hadisi de bnu Mace uheyb Radyallah Anh'den rivayet ederek yle
bildiriyor:
Resulullah Aleyhisselm: "Gzel amel ileyenlere daha gzel karlk ve fazlalk
vardr" mealindeki ayet-i kerimeyi okuyup yle buyurdu:'
"Cennet ehli cennete cehennem ehli de cehenneme girince bir ana: "Ey
cennet ehli, sizin iin Allah katnda bir sz vardr, onu Hakk Teala yerine
getirmek istiyor" diye seslenir. Cennetteki-ler:" O nedir ki, Allah bizim iyilik
taraflarmz ar getirmedi mi, yzlerimizi ak karmad m, bizi cennete
koymad m, bizi cehennem azabndan kurtarmad m?" derler' Bu zaman, rt
kaldnl-verir. Hakk Celle ve Ala'ya bakarlar. Allah'a yemin ederim ki, Cenab
Allah, cennette kilere, kendisine bakmaktan daha sevimli ve daha ok gzleri
nurlandrc bir nimet vermemitir. 467[55]
bnu Mace'nin Snen'ine haiye yazan diyor ki: "Buradan anlalyor ki, Allah
Teala cennetliklerin kalbinden hrs karmaktadr. Ayrca onlara tama
etmedikleri bir eyi fazlalk olarak veriyor ve onlan kendi fazlndan raz ediyor".
Bu hadisi Tirmizi, Nes ve bakalar, Hammadu'bnu Se-leme'nin Sabit'ten,
464[52]
Mslim: man: 297

Mslim: iman: 298
466[54]
ibnu Mace: Mukaddime: 13
467[55]
Ibnu Mace: Mukaddime: 13
465[53]
308
onun bnu Ebi Leyla'dan, onun uayb'dan,

Aleyhisselm'dan rivayeti tanki ile vermilerdir,
onun
da
Peygamber

M'minlerin Yce Allah' grmesi ile ilgili hadisin erhinde imam Nevev yle
diyor:
Bil ki, Allah'n sfatlar ile ilgili konularda ilim adamlar iki ayr gr ortaya
koymulardr.
Birincisi: Selef limlerinin ounun veya tamamnn tercih ettii grtr.
Bunlar, bu konularla ilgili metinlerin anlamlar zerinde fikir yrtmeksizin:
Bizim bunlara iman etmemiz ve Allah Teala'nm azamet ve anna layk bir
anlam ifade ettiine i-nanmamz gerekir. Bununla birlikte unu kesin olarak
bilmeliyiz ki, hibir ey Allah'n benzeri deildir; O yaratklara mahsus
zelliklerden mnezzehtir, derler. Bu gr baz kelamclar da kabul
etmilerdir ve inan asndan en selametlisi de budur.
kinci gr ise: Kelamclarm ounluunun kabul ettii grtr. Bu gre
gre, sfatlarla ilgili metinler, itikaddaki temel ller esas alnarak ve Arap
dilinin kurallan da nazar- itibare alnmak suretiyle yerine gre te'vil edilir. (Bu
konu zerinde daha nce tafsilatl birgiler verilmiti). Nevev'nin, sahih-i
Mslim erhinden.
'Allah Tealann Cennet Ehline Hitab le lgili Hadis
396. Bu hadisi Buhar, C.8, &U4*te, Kastallan'ye gre, C.9, s.319'da, KitabuVRikak'n "Cennet ve Cehennemin zellii" balkl babda rivayet etmektedir:
Muaz ibnu Esed, Abdullah'dan, o Malik ibnu Enes'den, o Zeyd ibnu Elemden, o
Ata ibnu Yesar'dan, o da Ebu Sad el-Hudr Radyallahu Anh'den Resulullah
Aleyhisselm'n yle buyurduunu rivayet ediyor:
"Allah Teala Cennet ehline: "Ey cennet ehli !" der. Onlar: "Buyur, Ey
Rabb'imiz, Emret, Ey Rabb'imiz" derler. Allah Teala: "Raz oldunuz mu?" diye
buyurur. Onlar: "Niin raz olmayalm; Yaratklarndan kimseye vermediini
bize verdin", derler. Allah Teala: "Ben size bundan daha stnn vereceim"
diye buyurur. Onlar: "Ey Rabb'imiz, bundan daha stn ne olabilir?" derler. Allah Teala:" Size rzam bahediyorum. Bundan sonra artk ebediyen size
kzmam" diye buyurur.468[56]
397. Buhar bu hadisi, Kitabu't-Tevhid'in "Rabb'n Cennet Ehli le Konumas"
balkl babnda da rivayet etmektedir.
Buhar'nin sahih'inde, C.9, s.l5l'de, Kastallanl'ye gre C.lO, s.25l'de yine Ebu
Sad el-Hudri Radyallah Anh'den rivayetle verdii bu hadisin metni de daha
468[56]
Buhar: Rikak: 51
309
nce geen hadisin metnine yakndr. Sadece orada:

"Ben size bundan daha stnn vereceim" ifadesinin yerine "Size bundan
daha stnn vermemi istemez misiniz" ifadesi gemektedir". 469[57]
Bu hadisi Mslim de, Sahih'inde, "Cennet Nimetleri ve Ehli" balkl babda
rivayet ediyor. Tirmiz de, C.2, s.91'de bu hadise yer vererek, hadisin hasen,
sahih olduunu kaydediyor. Tirmiz'nin rivayet ettii hadisin metni de,
Buhar'nin Kitabu'r-Rikak'mda geen metne yakndr. Tirmiz'nin rivayetinde,
"daha stnn vermemi istemez misiniz?" ifadesi gemektedir.
el-Feth de deniliyor ki: Bu hadiste "Allah'n raz olmas ise hepsinden byktr"
mealindeki ayet-i kerimeye iaret vardr. nk rza, btn kurtulu ve
saadetlerin sebebidir. Bir kimse st'nn kendisinden raz olduunu bilince, bu,
gznn nurunu artrr; kalbi iin btn nimetlerden daha sevimli olur. nk
raz olmakla kendine ihsanda bulunmu ve kendine ycelik kazandrm olmaktadr.
et-Tayyib Rahmetullahi Aleyh'de diyor ki: Kerametlerin en stn Allah
Teala'y grmektir.
el-Miftah mellifi de diyor ki: Hadisin metninde ndvan kelimesinin nekre
olarak kullanlmas, Allah'n rzasndan, ok az bir eyin btn cennetlerden ve
iindekilerden daha stn olduuna iarettir.
et-Tayyib daha sonra yle diyor: Bu ifadenin ta'zim, yceltme manasna
alnmas en uygun olandr. Yani byk rzann (rd-vn'm), ismi "ok ihsanda
bulunan Allah" olana nisbet edilmesi yerinde olur.
Allah'n kendini sevdii kullarna gstermesi O'nun ihsan-larndandr. Bu ise
kerametlerin en stndr. Bu noktada hadisin anlam, ayetin anlamna uygun
dmektedir. Hakk Teala rdvn kendi zatna nisbet ediyor, ancak "size rzam
bahediyorum" diye buyurarak, bunu istiare sigas ile ifade ediyor. Kendi
rzasn, byk bir sultann yanma misafir olan hey'etlere takdim edilen
hediyelere tebih ediyor. (Kastallan erhinden).
Yce Allah bize de cennet nimetleri arasnda kendi cemalini seyretme nimetini
de bahetsin. Amin, ya Rebbe'l-Alemin.
'Cennet Ehlinden Bazlarnn Ekim in Kabe'lerinden zin stemelerine
Dair' Hadis
398. Bu hadisi Buhar Rahmetullahi Aleyh, C.9, s.l51'de, Kitabu't-Tevhid'in
"Rabb'in Cennet Ehli le Konumas" balkl babda rivayet etmektedir:
Muhammed ibnu Sinan'n Fuleyh'den, onun Hilalden, onun Ata ibnu Yesar'dan,
469[57]
Buharf: Tevhid: 38
310
onun da Ebu Hureyre Radyallah Anh'den rivayet ettiine gre Resulullah

Aleyhisselm bir gn yannda sahra ahalisinden bir adam varken konuuyordu.
Buyurdu ki:
"Cennet ehlinden bir adam, Rabb'inden ekim iin izin istedi. Cenab-
Hakk:"stediin her eyin iinde deil misin?" diye buyurdu. Adam: "Evet,
ancak ben ekim iini seviyorum" dedi. Hemen alelacele tohumunu att. gz ap
yumuncaya kadar bu tohumlar bitip yeermeye balad. Hemen hasadhk oldu,
toplanld, dalar gibi oldu. Allah Teala'o zaman yle buyurdu: "Al onu, Ey
Ademolu, seni bi bir ey doyurmaz."
Bedevi Arap bunun zerine : "Ey Allah'n Resul, bu kimsenin ancak
Kureylilerden veya ensardan olduunu grrsn. Onlar ekim iiyle
uramaktadrlar. Biz ekim iiyle uraanlardan deiliz, diye syledi. Bu sz
zerine Resulullah Aleyhisselm gld. 470[58]
Bu hadisi Buhar Rahmetullahi Aleyh, Kitabu'l-Muzara'a'da, "Topran Al tunla
Kiralanmas" balkl babdan sonra mstakil bir babda da vermektedir.
39a Hadisin erhi:
Hadiste geen "izin istedi, buyurdu" gibi baz fiillerin gemi zaman sigasyla
kullanlmas Resulullah Aleyhisselm'm cennet nimetlerinden bahsederken,
deta hereyin tahakkuk ettiini bildirmek iin kulland bir ifade tarzdr. Bu
ifadeler daha baka hadislerde de gemektedir. Bu fiiller esasnda "ister,
buyurur" veya "isteyecek, buyuracak" manasnadr.
Ju. hadis insann, her eyden mstani olsa da, nceden yaad, hayata zlem
duyacan gsteriyor.
Cennet Pazar Hadisi
399. Bu hadisi man Tirniz Rahmetullahi Aleyh Camiinde, C.2, s.89-90'da,
"Cennet Pazar Hakkndaki Rivayetler" balkl babda veriyor:
Sad ibnu'l-Museyyeb'den rivayet edildiine gre, o, bir keresinde Ebu Hureyre
Radyallah Anh ile karlat.
-"Ebu Hureyre Sad ibnu Museyyeb'e 'Allah Teala'nn benimle seni cennet
pazarnda bir araya getirmesini diliyorum' dedi. Sad: "Orada da pazar var
mdr?' diye sordu. Ebu Hureyre Radyallah Anh'da yle cevap verdi: 'Evet,
Resululah Aleyhisselm bana bildirdi ki, cennet ehli oraya girdiklerinde
amellerinin fazlalarn koyarlar. Sonra kendilerine dnya gnlerinden cuma
gnne denk gelen bir vakit miktarnca izin verilir. Rabb'lerini ziyaret ederler.
Ar' onlara grnr. (Ar) cennet bahelerinden bir baheye kurulur. Onlar iin
(yani cennet ehli iin) nurdan, altun-dan ve gmten minberler kurulur. Onlarn
iinde aa derecede olan yoktur, ama derece itibariyle en aa mevkide olan
470[58]
B.uharf: Tevhid: 38
311
misk ve kfurdan koltuklara otururlar. Dier koltuk sahiplerinin kendilerininkinden daha stn oturaklar zerinde olduklarn grmezler'. Ebu Hureyre
Radyallah Anh dedi ki: Ben "Ey Allah'n Resul, Rabb'imizi grecek miyiz?"
diye sordum. yle cevap verdi: Evet, gnei ve ondrdnc gecesinde ay
grmekte pheye dyor musunuz? Biz: Hayr, dedik. Resululah
Aleyhisselm da yle buyurdu: te bunun gibi Rabb'inizi grmekte de pheye
dmezsiniz. Bu meclise katlanlardan hi kimse kalmakszn Allah hepsi ile
dorudan konuur. Buyurur ki: Ey filan olu filan, u u gn hatrlyor
muun?", dnyadaki baz taknlklarn ona hatrlatr. Kul: Ey Rabb'im, onu
benim iin balamam miydin? der.. Hakk Teala: Evet, Mafiretimin genilii
seni u zerinde bulunduun mevkiye ulatrd, diye buyurur. Onlar bu hal
zereyken zerlerinden bir bulut sarar.. zerlerine bir gzel koku yadrr ki,
onun benzeri bir kokuyu o zamana kadar koklam deillerdir.
Rabb'imiz Tebareke ve Teala, zaman: Sizin iin hazrlam olduum ihsanlara
gidin, arzuladnz aln, diye buyurur. Etraf melekler tarafndan sarlm bir
pazara gideriz. Gzler onun bir benzerini grm; kulaklar onun bir benzerinin
haberini duymu; gnller yle bir eyi dnm deildir. stediimiz her ey
bize verilir. Orada satma ve satn alma yoktur. Bu pazarda cennet ehli
birbirleriyle karlarlar. Yksek derece sahibi bir adam, -orada aa
bulunmamak la birlikte- kendinden daha alt bir mevkide bulunanla karlar.
Onun zerindeki giysiler ok houna gider. Bunlarn aralarndaki konuma
bitinceye kadar onun zerinde daha gzel bir giyecek oluur. Bunun sebebi
udur ki, orada kimsenin zntye kaplmas uygun deildir. Sonra evlerimize
dalrz. Elerimiz bizleri karlayarak: Merhaba, ho geldin; bizden ayrldn
zamankinden daha gzel bir grntyle geri geldin, derler. Bu sze muhatab
olan da: Biz bugn Cebbar olan Rabb'imizle bulutuk, zerimizdeki bu
deiikliin olmas da artk hakkmzdr, der. 471[59]
Ebu Isa et-Tirmiz der ki: Bu Hadis garibdir. Burada verilen tarikten baka bir
rivayet tarikini bilmiyoruz. Suveyd ibnu Anar, el-Evz'den bu hadisin bir
ksmn rivayet etmektedir.
Not: Suveyd ibnu Amr bu hadisin senedinde ismi geen ahslardan deildir. elEvz'nin ismi ise senedde gemektedir.
400. Bu hadisi bnu Mace de, Snen'inde C.2, s.307'de, Ebu Hureyre
Radyallah Anh'den rivayet ediyor. Ve orada yle bir ilaveye yer veriyor:
"Onlar iin nurdan, inciden, yakuttan, zebercedden, altundan ve gmten
minberler kurulur."
Bir yerinde de yle diyor:
"Bu meclise katlanlardan hi kimse kalmakszn Allah Teala hepsi ile ayr ayr
kelam eder. Hatta sizden bir adama:' Ey filanca, yle syle iler ilediin gn
471[59]
Tirmiz: Cennet: 15
312
hatrlyor musun1 diyerek baz taknlklarn hatrlattnda o: 'Ey Rabb'im beni

balamam miydin?' der. Allah Teala da: "Evet, Benim mafiretimin
genilii ile bu dereceye ulatn' diye buyurur" Sonra hadis ayn ekilde devam
ediyor.
Ayrca ibnu Mace'nin rivayetinde "istediimiz her ey bize verilir" ifadesi
yerine "istediimiz her eyi ykleniriz" ifadesi -gemektedir. 472[60]
"Cennet pazar" denilirken ahirette Mminlerin bir araya gelerek, benzerini
hibir gzn grmedii, kulaklarn duymad, kimsenin hatrna gelmeyen
eyleri grecekleri yer, dnyadaki pazarlara benzetiliyor. Orada cennet ehli,
kendilerine ve kardelerine verilenlerden dolay mutlu bir vaziyette birbirleri ile
karlarlar.
"Rabb'lerini ziyaret ederler. Ar' onlara gzkr. Ar cennet bahelerinden bir
baheye kurulmutur" sz daha nce benzerleri gemi olan sfat
hadislerindendir. Bu szler, mteabih szlere girmektedirler. Daha nceki
hadislerde de, bu gibi konularda ilim adamlarmzn izledikleri yol hakknda
tafsilatl bilgi verilmiti.
Halef limleri, bu ifadeyi te'vil ederek burada kastedilen manann u olduunu
belirtiyorlar: Burada Allah'n meleklerinden bir melek karlarna kar; yahut
sz konusu bahede Allah'n nimet ve ihsan kendilerine takdim edilir,...Allah
Teala, yaratklarna benzemekten mnezzehtir.
"Bu meclise katlanlardan hi kimse kalmakszn Allah hepsi ile dorudan
konuur". Yani Allah Teala, herbiri ile uzun uzun konuarak, ona yaptkarm,
bunlara kendisinin rahmet ve mafiret ile karlk verdiini hatrlatr; baz byk
gnahlarm, yani insann stlendii emanetin muhafazas ile ilgili tekliflere
gadretmek mahiyeti tayan gnahlarm ve kendisinin bunlar baladn
hatrlatr.
Bu pazarda M'minler birbirleri ile karlarlar; tanrlar, birbirlerini tebrik
ederler, birbirlerinden dolay sevin duyarlar, Cennette kimse iin znt yoktur
ve kimse kimseye stnlk tas-lamayacaktr. Hepsi kendilerine verilenlerden
dolay memnun olurlar. Rahat ve sevinli olurlar. Yce Allah ayet-i
kerimesinde: "Onlarn gnllerinde olan kini kardk, artk onlar sedirler
zerinde karlkl oturan kardelerdirler." buyuruyor. Pazardan sonra
hanmlarnn yanlarna giderler. Hi kimsenin vasfedeme-yecei derecede bir
gzellie sahip olurlar.
Allah Teala bize de cennetini ve nimetlerini bahetsin, Cemai-ni seyretmekle
bizleri de ereflendirsin. Bizleri Peygamberlerle, sddklarla, ehidlerle ve
salihlerle biraraya getirsin. Bunlar ne gzel arkadatrlar. Amin, ve'1-hamdu
472[60]
ibnu Mace : Zhd: 19
313
lillahi Rabbi'l-lemin
314

Kudsi Hadisler

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Kudsi Hadisler

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

BUHARI, MSLM,

BUHARI, MSLM, BN MACE, EBU DAVUD, TRMZ, NES VE

deiiklik olmas halinde dier rivayeti ya tamamen vermi veya szkonusu

Bunun arkasndan da, konunun daha ak ekilde anlalmasn salayabilmek

Beytu'l-makdis bilinmektedir. 'Tekaddesellah" ibaresi 'Allah anna layk

Hadis-i Kudsfnin Yce Allah' tenzih ve O'nun Celal ve Cemal sfatlar

ait olmas gerekir. Hadis-i Kuds'nin lafznn Resulullah Aleyhisselm'a ait

Hadis-i Kuds'nin zah: Allame e-ihbu'bnu Hacer el-Heytem, Nevev'nin

Resulullah Aleyhisselm mmetine kendi ifadesi ile bildirmitir. Dier hadisleri

Tad vakar ve edeble, sultann izzeti onda birlemitir, Saltanat sahibi

mam Ebu Davud (r.a.)

baka bir eye ihtiya hissetmez".

Buhari: Daavat: 66.

Mslim: Zhd ved'dua: 25

Zikrin Fazileti Hakkndaki Hadislerin erhi (Hadis 1-3)

ibnu Mace: Edeb: 56 (Kitabda Nest)

5- Allahtan Baka lah Olmadna ehadet Ederek lenlerle lgli Hadis

Enes ibnu Malik Radiyallahu Anh, Resulullah Aleyhisselm'n yle

bnu Mace: Zhd: 35

'Resulullah Aleyhisselm'n yle buyurduunu iittim'

Nesai, Ezan: 26-35

Nevev'nin Sahihi Mslim erhinden

Buhar: Edcb: 101; Mslim: Elfaz: 1-2-3-4-5

retmek iin sylenmitir. nsanlar gnlerin ve gecelerin gemesinin canlarn

Kastallan erhi c.9 s.106 ve c.10 s.434

gelen kiilerini isimlendirmede kullanrlard.

edip yldzn gcne inanan kiidir" dedi. 51[51]

sistemler koymutur. Bu sistemler yaratklar iinde yerletirilmitir. Adet zere

Kastallan erhi, C.2, s. 257

her ne kadar Kuds Hadislerden deilse de, konunun etraflca anlalabilmesi

Byle Bir eye Muktedir Deildir" balkl bab

Yukarda Geen Hadislerle lgili Fkhi Hkmler:

Gne ndan yararlanlarak resim ekme ise haram resme girmemektedir,

iin kendilerinin bilinmesi asndan dman casuslarnn resimlerinin

15- 'Senin mmetin Bu Ne Byle? Bu Ne Byle? Deyip Duruyorlar Hatta

Mslim: mn: 217

Allah'a snsn ve soruturmaya son versin."

Mslim: man: 214

kimseye bu tr vesveseler gelirse onun ktln bertaraf etmek iin Allah'a

Nevev'nin, Sahih-i Mslim erhi, 'man'da Vesvese' bab.

Ebu Davud: Edeb: 43

Allah'n mafiretini inkar dolaysyla, dnyada yapt btn iyilikleri boa

Mslim; mn: 203

Rabbimiz, u kulun bir ktlk ilemek istiyor1 dediler. Allah o kulunu

Mslim: man: 205

Ebu sa et-Tirmiz Rahmetullahi Aleyh bu hadisin hasen, sahih olduunu

korkumdan terke tm i tir" denilirken kulun, fenal Allah korkusundan dolay

suretiyle cezalandrlrlar. Kiinin dncesinden dolay hesaba ekilmeyecei

Nevev'nin Sahih-i Mslim erhi, Kastallan'nin hamii'ne gre C.l, s.49l

hadis rivayet etmitir.

gelirse, Ben ona koarak giderim. 93[30]

grevlerini hakkyla yerine getirmeye almaktr. Allah vaadettiinin aksini

Kastallari erhi, C.O, s.381

19- "Allah'n Salih Kullar in Hazrlad Nimetler" Konusu

Buhar, Katabu't-Tevhid, C.9, s.l44'te yukardaki birinci rivayete-benzer bir

Buhari Tevhid 55.

Tirmizi: Tefsir, Vaka Suresi: 1.

67. Drdnc Rivayet:

52-71. Hadislerin erhi

Nevev'nin Sahih-i Mslim erhi, Kastallan'nin hamii C.4, s.26

Ey Ademolu, gnahlarn byklk ve okluk itibariyle yerle gn arasn

buyurduunu rivayet etmitir:

Mslim: Birr: 167