Allah Tel in Mekn Veya Yn Sylemek Ciz Deildir

Hakm Semerkand (vefat m. 953) rahimehullah, mam- A'zam Eb Hanife rahimehullah'n akidesini
aklayan "er-Redd'al eshabi'l-hev el-msemm Kitbu's sevadi'l-a'zam 'al mezhebi'l-mmi'lA'zam" kitabnda yle demektedir:
"M'minin Allah Telya mekn, gelmek, gitmek ve mahluklarn sfatlarndan herhangi bir sfat
isnad etmemesi lazmdr. ...Kul, Cenb- Hakkn bir meknda bulunmadn, mekna ihtiyac
olmadn, Arn onun kudretiyle ayakta durduunu bilecek, gidip gelme gibi sfatlar kendisine izafe
etmeyecek." (Hkim Semerkand, Sevdi'l-A'zam, 46. mesele, Bedir Yaynevi, s. 78)

Ehl-i snnetin iki itikd immndan birincisi olan Eb Mensr-i Mtrd rahimehullah (vefat m. 944)
diyor ki:
"Allah telya mekn isnad etmek irktir." (bkz. Dr. G. F. Haddad, The Refutation of Him Who
Attributes Direction to Allah, Aqsa Publications, Birmingham, UK, 2008, s. 16)

Hanef mezhebi fkh ve kelm limlerinin byklerinden, byk slam limi Eb'l-Mun en-Nesef
rahimehullah (vefat m. 1115) diyor ki:
"Meknn ncesizlii (kdemi) gr yanllandndan dolay, Allah Tel hi bir ekilde herhangi
bir meknda yer tutmu olarak nitelenemez. nk Allah Tel ezelde bir meknda yer tutmu
deildir. Biz yce Allah'tan baka bir eyin kadm olmasnn imknszln kesin olarak ispat ettik.
Allah Tel ezelde bir yer tutmad ve Ar'a temas etmediine gre, eer mekn yarattktan sonra
bir yer tutmu olsa, O'nun varl deimi ve ztnda bir temas etme hali yaratlm demektir. Halbuki
deiim ve yaratlm zellikleri tamak, sonradan yaratlm olmann belirtileridir. Bu ise yce Allah
hakknda imknszdr... O'nun bir meknda bulunduu grn reddetmesine ramen yce Allah'n
bir ynde olduunu kabul edenin dncesinin bozukluu, daha nce geen akl delillerle anlalr.
nk O'nun btn ynlerde olduunu sylemek elikidir. Bir tercih sebebi bulunmadan, birbirlerine
eit olduklar halde, ynlerden birini belirlemek ise yanltr [dnya yuvarlaktr ve bir millete gre
"yukar yn", yerkrenin dier yznde yaayan baka bir millete gre "aa yn" olmaktadr]... Dua
edenin ellerini yukarya kaldrmas salt kulluk ve itaat almetidir. Yce Allah ne Kbe'de, ne de yerin
altnda olmasna ramen, namazda Kbe'ye ynelmek, secde annda yz yere koymak da byledir.
Baarya ulatran sadece Allah'tr." (Kitb't-temhid li Kavidi't-tevhd (Tevhidin Esaslar), z
Yaynclk, st., 2007, s.39-42)

Hanef mezhebi imamlarndan, hadis ve kelm limi mer Nesef rahimehullah (vefat m. 1142) diyor
ki:
"lemi yoktan yaratan, Allah Teldr. ...Allah, araz deildir, cisim deildir, cevher deildir, suret
ve ekil deildir, mahdd deildir, bir eyin paras veya cz' deildir, bileik deildir, snrl
deildir. Cins ve keyfiyet ile vasflanmaz, mekndan mnezzehtir, zerinden zaman cereyan etmez.
O'na hi bir ey benzemez. lminden, kudretinden hi bir ey hari deildir." (mer Nesef, slam
nancnn Temelleri: Akaid, Bayrak Yaynlar, st., s. 79-81.)

Hanef fkh alimlerinden, mam Eb Cafer et-Tahv rahimehul-lahn (vefat m.933) yazd ve
mezhebin byk imamnn itikad izgisini yanstan "Akde"de yle denmektedir:
"Allah Tel, varl iin birtakm snr ve son noktalar bulunmasndan, erkn, z ve edevt-tan
yce ve berdir. Mahlukat ihata eden alt yn O'nu ihata edemez."

Buna Abdlgan el-Guneym el-Meydn rahimehullah'n izah yledir:

"Allah Tel'y alt yn ihata edemez. Zira Allah Tel o alt yn yaratmadan nce de var idi ve O,
nceden nasl idiyse imdi de yledir. Dier varlklar ise byle deildir" (el-Meydn, erhu'lAkdeti't-Tahviyye, 75; bkz. Dr. E. Sifil, Milli Gazete, 7 Ocak 2006)

Hasan Kf el-Akhisr rahime-hullah da u izah yapar:

"nk alt yn muhdestir [sonradan meydana gelmitir] ve alt yn tarafndan ihata edilmi olmak,
muhdes alemin zelliklerindendir. Allah Tel ise kadmdir. O var iken ne mekn, ne zaman, ne st,
ne alt, ne de baka birey vard! Alt ynn sir mahlkt ihata etmesi gibi herhangi bir ey O'nu iine
alamaz, ihata edemez. Bilakis ilmi, kudreti, kahr ve saltanat ile O her eyi ihata eder; gkte ve yerde
O'nun ilminden zerre miktar bir ey bile gizli kalmaz." (Hasan Kf el-Akhisr el-Bosnev, Nru'lYakn f Usli'd-Dn, 157; bkz. Dr. E. Sifil, Milli Gazete, 7 Ocak 2006)

mam Eb Hanfe rahimehullah yle yazmtr:

"Allah Tel, kendisi iin bir ihtiya ve (Ar'n zerine) istikrar (yerleme, mekn tutma) olmakszn
Ar'a istiva etmitir. O, Ar' da dier mahlkt da korumaktadr. Eer (Ar'a ve bir yerde yerleip
mekn tutmaya) muhta olsayd, tpk mahluklar gibi alemi yoktan var etmeye ve idareye muktedir
olamazd. (Bir meknda) oturmaya ve karar klmaya muhta olsayd, Ar' yaratmadan nce Allah
Tel nerede idi? Yce Allah bundan mnezzehtir." (mam Eb Hanfe, el-Vasyye; bkz. Dr. E. Sifil,
Milli Gazete, 8 Ocak 2006)

skilibli tf Efendi (ehid edilii m. 1926) rahimehullah Miratl-slam risalesinde yle diyor:
Mekndan, sa, sol, arka, n, alt, st gibi cihetten ve yerlerde, gklerde bulunmaktan mnezzeh-dir.
Binaenaleyh, Cenb- Hak her yerde hzr ve nzrdr demek, ilm-i ilahisi her eyi ihata edicidir,
demektir. Yoksa zat ve vcudu her yerde hzr ve nzrdr, demek deildir. nk buna itikad
kfrdr. Cenb- Hakkn mekndan mnezzeh olduunu isbat iin deriz ki: Mekn, duracak mahl
demektir. Bu dnyann maddesi ve kendisi yaratldktan sonra mekn da vcuda gelmitir. Halbuki
dnyann kendisi ve maddesi [ve yldzlar ve gkler ve Ar] ve mekn yokken Cenb- Hak meknsz
olarak vard. Madem ki mekn yaratlmazdan evvel Cenb- Hak mekna muhta deildi, meknsz
olarak var idi. Mekn yaratldktan sonra da ona ihtiyac yoktur. Binaenaleyh, mekndan
mnezzehdir. (bkz. ile Yaynevi'nin "Frenk Mukallitlii ve slam" kitab, s. 154)

mam e-fi' rahimehullah, el-Fkhu'l-Ekber isimli eserde yle der: "Eer "Allah Tel, "Rahman
Ar'a istiv etmitir" buyurmutur" denirse yle cevap verilir:
"Bu (trl) ayetler bunlara ve benzerlerine, ilimde derinlemek arzusunda olmayan kimseleri cevap
vermede aknla srkleyen mtebihttandr. Yani bu kimseler bu trl ayetleri olduu gibi kabul
edip, aratrma yapmamal ve bunlar zerinde konumamaldr. nk kii ilimde rsh (derin
kavray) sahibi olmad zaman pheye ve vartaya dmemekten emin olamaz. Onun, Allah
Tel'nn sfatlar hakknda, zikrettiimiz gibi inanmas gerekir. Allah Tel'y hibir mekn ihata
edemez. O'nun zerinden zaman gemez. O, hudut ve son noktalara sahip olmaktan mnezzehtir;
mekn ve ynlerden mstanidir. [Melen:] "O'nun benzeri hibir ey yoktur." (42/e-r, 11) (mam
e-fi', el-Fkhu'l-Ekber, 17. Not: "Fuad Sezgin hoca Trhu't-Turs'da (I, 491) Ezher
ktphanesinde bu eserin hicr 292 ylnda istinsah edilmi bir nshasnn bulunduunu belirtir." -Dr.
E. Sifil, Milli Gazete - 8 Ocak 2006)

mam- Kueyr rahimehullah (vefat m. 1072) diyor ki:

"Eb Bekr-i ibl (vefat m. 945) rahime-hullah tel dedi ki: "Tek olan Allah tel[nn] (El-Vhid)
harflerden (el-hurf) ve snrlardan (el-hudd) evvel [var olduu] bilinir." ibl'nin bu sz kadm olan
Allah telnn zt iin bir snr ve cihet, kelm iin harf ve ses bulunmadn sarih olarak ifade
etmektedir." (Kueyr Risalesi, Dergah Yaynlar, st., 1978, s.66)

Tefsr ilminin byk std Kd Beydv rahimehullah (vefat m. 1286) diyor ki:
"Edille-i akliyye ile kat' surette sabittir ki, Cenb- Hak cismiyyet ve tehayyzden [bir meknda
bulunmaktan] mnezzehdir." (Sahih-i Buhari Muhtasar Tecrid-i Sarih Tercmesi ve erhi, 7. Bask,
DB Yaynlar, Ankara, 1982, 4. cilt, s. 115).

Byk tefsr limi mam- Raz rahimehullah (vefat m. 1209) Bakara sresi tefsirinde diyor ki:
"Allah'n ycelii, mekn ve cihet bakmndan ycelik deildir... Allah tel, yceliinin mekn
itibariyle olmasndan son derece mnezzeh ve berdir." (Tefsir-i Kebir Meftihul-Gayb, Aka
Yaynlar, 5/422-423)

mam- Kurtub rahimehullah (vefat m. 1272) tefsirinin eitli yerlerinde diyor ki:
"Bu konuda uyulmas gereken kural ise, yce Allahn hareketten, intikalden ve mekn igal etmekten
tenzih edilmesinden ibarettir." (En'am 3 tefsirinde)
"Hadis-i erifte geen: "Allah onlara ...suretinde gelir" ifadesindeki anlam, Allah onlara imtihan olmak
zere bir suret gsterir, demektir. Bu ve buna benzer Kurn- Kermde vesir haberlerde gelen
ifadelerin intikal, hareket ve zeval gibi anlamlara ekilmesi ciz deildir. nk bu gibi eyler yer
kaplayan ve cisimlerin niteliklerindendir. Yce ve byk olan Allah, bundan mnezzehtir." (Bakara
210 tefsirinde)
"Yce Allahn: "Kullarnn stnde kahir olandr O" buyruundaki kahr, galebe demektir. Kahir de
galip gelen demektir. Kii, kahredilen ve zelil klnann haline drlecek olursa, denilir. air de der
ki: 'Husayn kavminin nder olmasn temenni etti. Ama Husayn, akam zelil klnm ve kahredilmi
etti.' Kahredildi, yenik drld, malb edildi anlamndadr. 'Kullarnn stnde' buyruunun anlam
ise, onlara kahir olmak ve galip gelmek suretiyle onlardan stn olmak anlamndaki bir stnlktr.
Yani onlar, onun msahhar klmas, emir ve hkm altndadrlar. Yoksa buradaki stnlk mekn
anlamdaki bir stnlk deildir. Nitekim: Sultan raiyesinin stndedir derken, mevki ve rtbesi itibari
ile stndr anlalr." (En'am 18 tefsirinde)

mam- Kurtub rahimehullah, "nzul hadisini" u ekilde aklyor:

"Bu buyruun te'vili hakknda farkl grler vardr. Buna dair yaplan aklamalarn en uygunu
Nes'nin Kitabnda mfesser olarak gelen u rivayettir: Ebu Hureyre ile Ebu Said'den (Allah ikisinden
de raz olsun) rivayete gre yle demilerdir: Reslullah sallallahu aleyhi ve sellem buyurdu ki:
"phesiz azz ve cell olan Allah gecenin ilk yars geinceye kadar mhlet verir. Sonra bir mndiye
emrederek yle der: Dua eden var m? Duas kabul olunacak. Mafiret isteyen var m? Ona mafiret
olunacak. stekte bulunan var m? stedii ona verilecek." Ebu Muhammed Abdulhak bunun sahih
olduunu ifade etmitir. te bu hadisteki ifadeler bir nceki hadisteki mkillii kaldrmakta ve her
trl ihtimali aklamaktadr. Birinci hadisteki ifadeler muzafn hazfedilmesi kabilindendir. Yani
Rabbimizin melei iner ve der ki... anlamndadr. Yine buradaki "iner" kelimesi "indirilir" eklinde de
rivayet edilmitir ki, bu da bizim szn ettiimiz hususa aklk getirmektedir. Baarmz
Allah'tandr." (l-i mran 17 tefsirinde)

Byk Mlik fkh ve hadis alimi Kd yd rahimehullah (vefat m. 1150), Peygamberimizin

sallallahu aleyhi ve sellem sra gecesi Allah Telya yaklamasn anlatrken diyor ki:
"Dnv ve kurb kelimelerinin Allah'a izafeti, hi bir zaman mekn izafeti veya mesafe yaklamas
deildir. nk Allah Tel, Ca'fer's-Sadk'n dedii gibi, mekn ve mesafe gibi mefhumlardan
mnezzeh ve mberrdr. Onun iin, Resulullah sallallah aleyhi ve sellem'in Rabbine yaklamas
demek, O'nun yksek menzilinin izhar, rtbesinin byklnn belirtilmesi demektir. O bu sayede
Esrr- lhiyeyi mahede etmitir. Kudretinin yceliini, marifet nurlarn ayne'l-yakin grm ve
kalbi nurla parl parl parlamtr. nk, bu kendisine Allah'n bir ikram, ltfu ve ihsandr ki, dnya
kurulduundan bu yana hibir kula hatta Peygambere myesser olmamtr. "Rabbimiz dnya
semasna nazil olur" sz de bylece te'vil edilir. Yani, O'nun fadl, ihsan ve hsn kabul dnyaya
nazil olur, demektir." (ifa-i erif, Bedir Yaynevi, s.203-204.)

Zamnnn tefsr, hads ve fkh limi Muhammed Zhid bin Hasen el-Kevser rahimehullah (vefat m.
1951) yle yazmtr:
"Rivayetlerde zikredilen, Yce Allah'n gece dnya semasna inmesi, yukardan aaya doru bir ini
olarak dnlmemelidir. Bunu byle dnmek cehaletin ifadesidir. Dolays ile buradaki "nzul", ya
mecaz bir anlatmla Allah telnn, bahse konu hadisin kimi varyantlarnda zikredilen nidy yapan
bir melek gndermesi, ya da bu gece yaplan dua ve istifarlar kabul etmesi olarak anlalmaldr. Bu
kelimenin bu ekilde kullanlmas, Arab dili asndan da sahih bir kullanmdr." (Maklt, 62-63; bkz.
Ehl-i Snneti Mdafaa ve Bid'atleri Tenkid, Bedir Yaynevi, st., 2005, s. 121)

Hfz bni Hacer el-Askaln rahimehullah (vefat m. 1448), Fethu'l-Bari eserinin Kitab't-Teheccd
bahsinde diyor ki:
"Allah'a cihet isnad eden kimse, bu hadis-i erifle [hadis-i nzul ile] istidlal ederek 'cihetten maksad
yukar cihettir' demitir. Ama cumhr- ulemya [alimlerin byk ounluuna] gre, bu gr kabul
etmek, Allah Telya tehayyz [meknda yerlemi olma] mnsna gelir ki, Allah Tel bu
vasftan uzaktr." (bkz. Ehl-i Snnetin Mdafaas, Bedir Yay., st., 1994, s. 465; evahid'l-Hakk,
Fazilet Neriyat, st., s.222)

Hindistanl Ehl-i Snnet limlerinin byklerinden Muhammed Rebhami rahimehullah m.1431

senesinde 444 kitaptan toplayarak yazd eserinde diyor ki:
"mam- Ca'fer's-Sadk radyal-lah anh buyurur ki: Allah Telnn bir ey zerinde olduunu,
yahud bir eyden olduunu syleyen kfirdir. nk bir ey zerinde olsayd, o ey O'nu kaldrrd.
Eer bir eyde olsayd, onda belirmi olurdu. Bir eyden olsayd, sonradan olma olurdu. Allah Tel
bunlarn hepsinden mnezzehdir." (Rydn-Nsihn, Berekt Yaynevi, 1. bask, stanbul, 1979, s.
45).

mam- Kastaln rahimehullah (vefat m. 1517) Mirac' anlatrken diyor ki:

"Cenb- Hakkn huzuru, ilim irade ve kudretiyledir. Bakalarnn huzuru gibi deildir. Ztna zel
mekn yoktur, O mekndan mnezzehdir.... Allah Tel mekndan mnezzeh iken o Hazreti gklere
karmas srf kendisini ululamakla baz acayip (grlmemi) mlk ve melektunu gezdirip gstermek
iindir." (Mevahibu Lednniye, Hisar Yaynevi, st., c.2, s. 22)

Hadis ve fi' fkh alimi mam- a'rn rahimehullah (vefat m. 1565) "Dua ederken yukarya
bakmamak" bal altnda diyor ki:
"Allah Telnn belli bir snr olmad gibi, ynleri de yoktur... Buhari ve dierleri merfuan u
hadisi anlatrlar: (Baz kimselere ne oluyor ki, namaz klarken gzlerini yukarya dikiyorlar? Bu
davranlarna ya son verirler ya da gzlerinin yok olacan bilmelidirler.)" (El-Uhud'l-Kbr, Bedir
Yaynevi, s.810-811 ve s.843)

Kdzde Ahmed Efendi rahimehullah (vefat m. 1783), mam- Birgiv rahimehullahn (vefat m.
1573) kitabnn erhinde yle diyor:
Gkte ve yerde deildir, mekndan mnezzehdir... Mekn ve zaman Onun anna muhaldir. ..Sada,
solda, nde, arkada, stte ve altta deildir... Allah Tel cisim ve cismn olmakdan mnezzehdir. Bir
tarafda [cihette] olmaktan da mnezzehdir. bni Teymiyye ve yolundakiler, Allah Tel st taraftadr
dediler. (Birgiv Vasiyetnmesi erhi, Bedir Yaynevi, s.24; ayn zamanda bkz. Birgiv
Vasiyetnmesi, Bedir Yaynevi, s. 14).

Yusuf-i Nebhan rahimehullah (vefat m. 1932) diyor ki:

"Allah Tel st, alt, sa, sol, n ve arka gibi cihetlerden mnezzehdir. Binaenaleyh, Alla-h Tel
iin st yok, alt yok, sa ve sol mevcut deil, arka ve n yoktur. Bu cihetlerin hepsi, Allah Telnn
zt iin muhldir [imknszdr]. Zira bunlar, sonradan olmu varlklara ait vasflardr. O'nu ne sema,
ne arz, ne de hdis [yaratlm] olan hi bir ey kuatamaz. Allah Tel, gkler ve yerler mevcud
deilken, kadm olarak vard. Ynler, mahlktn yaratlmasndan sonra meydana gelmi
bulunmaktadr." (evhid'l-Hakk, s.204-206)

Yine Yusuf-i Nebhan hazretleri diyor ki:

"O Ar zerine istivda bulunmutur. Ancak, mekn tutmak, temas etmek ve bir hizada olmak gibi
hususlarla deil de, noksanlkdan mnezzeh ve yce bulunan Allah'a layk olacak mnda bir istivdr.
O mnda Ar zerine istivsna iman vacibdir." (evhid'l-Hakk, Fazilet Neriyat, st., s.219)

mam- Gazal rahimehullah (vefat m. 1111) buyuruyor ki:

"Bu konuda hak, doru olan Allah Telnn ve Reslnn sallallah aleyhi ve sellem
buyurduklardr. Allah Tel Th sresi beinci yet-i kermesinde me-len, (Rahmn Ar zerine
istiv etdi) buyurmu ve doru sylemidir. Kat olarak bilinmelidir ki, istiv, cisme mahss olan
oturma ve karr klma deildir. stiv kelimesi ile Allah Telnn murdnn ne olduunu bilmeyiz
ve bilmekle de mkellef deiliz. Allah Tel, Enm sresi, onsekizinci yet-i kermesinde melen,
(O kullarnn fevkinde yegne kudret ve tasarruf shibidir) buyurmudur. Bu da dorudur. Burada
mekn olarak fevkiyyet, stde olmak muhldir. nk, O mekndan nce vard, imdi de dah nce
olduu gibi vardr. Fevk ile ne murd etdiini biz bilmeyiz. Ey sul soran, bu many bilmek senin de
bizim de zerimize lzm deildir." (lcml Avm an lmil-Kelm)

Ahmed Ziyddn Gmh-nev rahimehullah (vefat m. 1893) u bilgileri naklediyor:

"Hazret-i Ali'ye radyallah anh (Allah Tel Ar' yaratmadan nce nerede idi?) diye sorulduunda
yle cevap vermitir: (Nerede kelimesi mekn ifade eder, Allah Tel mekndan mnez-zehdir.)

Cfer-i Sdk, Allah' bilmek kelime ile olur diyerek, o kelimeleri yle sralamaktadr
1. Allah bir eyden yaratlmad.
2. Bir eyin iinde de deildir.
3. Bir eyin zerinde de deildir. nk bu sfatlar, kullarn sfatlardr.
Bu hususlar Bahr'l-Kelm ve Hulsa isimli kitaplardan nakledilmitir." (Ahmed Ziyuddin
Gmhanev, Cmiu'l-Mtn, Bedir Yaynevi, 7. Bask, stanbul 1996, s.48.)

Nitekim, mam- Kueyr rahi-mehullah diyor ki:

"Cfer-i Sdk: Kim Allah bir eydedir veya bir eydendir veya bir ey zerindedir, diye iddia ederse
irk komu olur. nk O bir ey zerinde olsayd tanan, bir eyden olsayd hdis [yaratlm,
sonradan meydana gelmi], bir eyde olsayd mahdd [snrl] olurdu, demitir." (Kueyr Risalesi,
s.71)
Burada bir not delim: mam- Cfer-i Sdk'n bu sz u kaynaklarn hepsinde yazldr: (1) Kueyri
Risalesi, Dergah Yaynlar, stanbul, 1978, s.71. (2) Ahmed Ziyddn Gmhnev, Camiu'l-Mtun,
Bedir Yaynevi, 7. Bask, stanbul, 1996, s.48. (3) Yusuf-i Nebhan, evahid'l-Hakk, Fazilet Neriyat,
stanbul, s. 212. (4) mam Muhammed Rebham, Ryad'n-Nashin, Berekat Yaynevi, 1. bask,
stanbul, 1979, s. 45.

Yine Kueyr Risalesi'nde diyor ki:

"mam Ebu Bekir b. Furek'ten rahmetullahi aleyh Ebu Osman Maribi'nin u szn dinledim: Baz
nasslardan Allah'n bir cihette (stte) olduu kanaatine varm idim. Badat'a geldiimde bu kanaatim
zail oldu, o zaman Medine'deki dostlarma: (Hi pheniz olmasn ki, ben u anda yeniden Mslman
olmu bulunmaktaym.) diye yazdm." (a.g.e., s.69)Allah Tel zaman ve mekndan mnezzehdir.
stnden zaman gemez. (a.g.e., s.73)

Trpt Risalesi tercmesinin 53. sayfasnda, mtercimin ekledii dipnotta diyor ki::
Allah Tel cisim deildir. Zr cisim mrekkebdir [bileikdir]. Allah Tel ise, mrekkeb deildir.
nki mrekkeb, czlere, eidli para ve ksmlara muhtcdr. Allah Tel ise, muhtc deildir.
Zr ihtiyc noksanlkdr. Ve yine cisim bir yerde bulunmak zorundadr. Allah Tel ise mtehayyiz,
yan bir yerde deildir. Zr cisim, mtehayyz, yan bir meknda bulunmaa muhtcdr. Allah
Tel ise, bir mekna muhtc deildir. Mekn o yaratmdr. Buradan bilmi oldun ki, Ar onu
stnde tamyor. Bilkis Ar ve Ar tayanlar, Onun kudreti ile oraya kaldrlmdr. Allah Tel
bir cihetde [bir tarafda, bir ynde] deildir. Zr cihet [bir tarafda olmak] cisimlere mahssdur. O
hlde Hak Tel yeryzne ne kadar yakn ise, Ara da o kadar yakndr. O buradadr vey uradadr
diye iret olunamaz. Onun iin n ve igne, yan nasl, nice, ne hldedir denemez. O bn ve
bignedir, yan nasl ve nice olduu bilinemez, hi bir eye benzetilemez. Zr nasllk ve nicelik,
gz ile anlalan ve ihta edilen [her bakmdan kuatlan] eyler iin sylenir. Allah Tel ise, bundan
berdir. (Onu gzler idrk edemez) [Enm: 103] yet-i kerme melidir. Yan gzler ihta edemez.
Allah Tely hiretde grmek mansna gelen ryet, bir ihta deildir. Allah Tel iin hareket
ve intikl [bir yerden baka yere gemek] sylenemez. Bunlar cisme id zelliklerdir. Allah
Telnn ekli ve sreti yokdur. Bunlar da cisme id sfat ve hllerdendir. Allah Telnn nihyeti
[sonu] yokdur. nki nihyet, llebilen eyler iin kullanlr. Allah Tela ise, bundan mnezzehdir.
Allah Tel cisimdir ve cismin gerekleri Onda vardr diyen kfir olur. mm- Rfi rahimehullah
Gurer kitbnda ve Allme Seyyid erf Crcn kuddise sirruh Mevkf erhinin banda ve Allme
Celleddin Devn kuddise sirruh Akid-i Adudiyye erhinde byle buyurmakdadr. (Akid-i
Hseyn)

mam Eb Hanfe rahimehullah, el-Fkhu'l-Ebsat'ta yle diyor:

"Rabbim gkte mi yoksa yerde mi olduunu bilmiyorum diyen kimse kfir olur. Ayn ekilde, "Allah
Tel Ar'n zerindedir; Ar'n gkte mi yoksa yerde mi olduunu bilmiyorum" diyenin durumu da
byledir."

el-Bayd rahimehullah rtul-Mermnda bunu yle zh eder:

"Bunun sebebi, kilin bu sz ile Hlk- Zlcell celle celluhya cihet ve hudud tyin etmesidir; zra
ciheti ve huddu olan her ey bizzarre mahlukdur. Binenaleyh bu sz, Allah celle celluhya kusr

atfetmekdir. lh cismniy-yete ve cihete inanan o kimsedir ki, hevss ile idrk edilemeyen her eyin
varln mnkrdir. Onlar, fevkettaba olan ulhiyyet cevherini reddederler. Bu da onlar kat sretde
mnszla gtrr." (el-Kevser, Maklt, s.368-369; nakleden: Yusuf Hanif)

Molla Aliyylkr rahimehullah da mam- A'zam Ebu Hanife'nin bu sz hakknda u aklamay

yazmaktadr:
"mam zz bin Abdusselm, Hillu'r-Rumz adl kitabnda mam zam'n u szn kaydediyor: Kim
Allah'n yerde mi gkte mi olduunu bilmiyorum derse, kfir olur. nk bu sz, Allah'n bir mekn
olduu dncesini akla getirir. Allah'n mekn olduunu dnen kimse ise Allah' yaratklara
benzeten kiidir. phe yok ki bn Abdusselm limlerin byklerinden biri olup sika (gvenilir) bir
limdir." (bkz. Fkh- Ekber erhi, "Mira ve Allah'a Mekn snad" ksm)

Yusuf-i Nebhan de bu aklamay nakletmektedir:

"Bir kimse, "Allah'n yerde mi gkte mi olduunu bilmiyorum" derse, kfir olur. Zira bu sz, Allah
tel iin bir mekn var da o kimse bunda phede imi vehmini verir." (evahid'l-Hakk, s.218)

Allah telya cihet ve mekn isnad eden Haviyye taifesi, mam- a'zam Eb Hanfe'nin szlerini
saptrmaktadr. Halbuki, mam buyuruyor ki:
"Cennet ehlinin Allah telya keyfiyet, tebih ve cihet olmadan mlaki olmalar haktr." (el-Vasyye)
Nitekim, "zahl Miktl-Mesabih Tercmesi" isimli eserde yle yazldr:
"Ahirette ise, mekndan mnezzeh, cihetsiz ve zamansz olarak bizzat Allah tel ba gz ile
grlecektir."

Yine mam Eb Hanfe diyor ki:

"Eer Allah tel nerededir, diye sorulursa, o kimseye: Yaratlmadan nce mekn yoktu, halbuki
Allah vard. Mahlukattan hi biri yokken, "nerede" mefhumu mevcut deilken, Allah vard. O her
eyin yaratcsdr, diye syle." (el-Fkhu'l-Ebsat) (Grld gibi mam, Haviyye taifesinin istedii
cevab vermemekte, yani -haa- "Allah semada" veya "Ar'n stnde" veya "yukar ynde" eklinde
bir cevap retmemektedir. Btn meknlarn sonradan yaratlm olduunu ifade etmektedir.)

eyhlislm Ebussu'ud Efen-di rahimehullah'n fetvalarnda yle yazldr:

876. Mesele: Hak celle ve 'ala hazretleri, mekndan mnezzeh olucak, gklerde deyu i'tikd etmek
mi gerektir, ve nice i'tikd etmek gerektir? El-cevab: "Ceml [olan Allah tel] emkineden
[meknlardan] mnezzeh olup, gkler yerler hkmnde ve ilminde ve kudretinde" deyu i'tikd etmek
lzmdr. Du'da eli yukar kaldrmak, cihet-i fevk [st yn] du'ya kble klnd iindir.

Sahih-i Buhari Muhtasar Tecrid-i Sarih Tercmesi'nde yle yazl:

"Cumhur- ulem, Zt- Bri iin cihet [yn] kabuln irkin grmlerdir." (Sahih-i Buhari Muhtasar
Tecrid-i Sarih Tercmesi ve erhi, 7. Bask, DB Yaynlar, Ankara, 1982, 4. cilt, s. 114).
Mehur Mzrakl lmihal'de diyor ki:
"Bir kimse Allahdan hli [bo] yer yok dese vey Allah Tel gkdedir dese, kfir olur demiler."
(Miftahu'l-Cenne-Mzrakl lmihal, Bedir Yay., s.116)
mam- Birgiv rahimehullah diyor ki:
"Bir kimse (Allah Tel gkte benim ahidimdir) dese kfir olur. Zira [Allah Tel'ya mekn isnad
etmi olur,] Allah Tel mekndan beridir." (Birgiv Vasiyetnmesi, Bedir Yay., s.52)
Byk alim Ahmed Ziyddn Gmhnev rahimehullah diyor ki:
Bir kimse, Allah kullarn muhakeme iin oturur, kalkar derse, Ona yukarda olmak veya aada
bulunmak gibi eyler izafe ederse kfir olur. (Camiul-Mtun tercmesi, s. 118) Allah Tel zaman
ve mekndan mnezzehdir. (a.g.e., s.43)

Muhammed Hdim rahimehul-lah (vefat m. 1762) diyor ki:

Allah Tel bize Artan veya gkten bakyor veya gryor demek kfrdr....Yine Allah Tely
d uzuvla sfatlad veya onun keml sfatlarndan bir sfat nefy ettii (kaldrd) zaman veya hlul
[iine girmek] veya ittihad [birlemek] ile [O'nu vasflad zaman] yani Allahn alemin iine girdiine
veya alemle bir olduuna kail olduu zaman veya mekn ile onu vasflad zaman da yine bylece
kfir olur. (Berika, Kahraman Yaynlar, st., c.2, s.445-446)

Feteva-i Hindiyye tercmesinde u ifadeler var:

"Allah Tel iin, mekn iddia eden kimse kfir olur. "Allahn olmad, bo bir yer yoktur" diyen
kimse, kfir olur. "Allah Tel, gkte." diyen kimse... bu sz ile, mekn kasdediyorsa; o zaman kfir
olur. Bu ahsn, bir niyyeti yoksa; limlerin ekserisine gre, kfir olur. Esahh olan da budur. Fetva da
buna gredir. "Allah Tel, insaf iin oturuyor." diyen kimse, kfir olur. Allah Tel'y, "yukarda",

"aada" diye vasflandran kimse, kfir olur. Bahru'r-Rk'ta da byledir. Bir kimse: "Benim, gkte
ilhm; yerde filanm var." dese; kfir olur. Fetvyi Kdhnda da byledir. Bir kimse: "Allah,
semdan bakyor." veya "gryor" yahut, "...artan, bakp gryor." demi olsa; bu sz, ounlua
gre, kfrdr." (Feteva-i Hindiyye (Feteva-i Alemgiriyye), Aka Yaynlar: 4/312-319.)

Allme bni Hacer el-Heytem el-Mekk rahimehullah (vefat m. 1566) diyor ki:
"(Gklerde oturana inandm) dese ciz olmaz, nk bu ifadede Allah'a mekn isbat vardr. Allah
Tel gklerin de ilhdr, yerlerin de ilhdr. Bunun iin Allah'a cihet isbat ounlua gre kfrdr.
Kfr ifade eden bir kavram ise iman almeti olamaz." (Ez-zevcir An ktiraf'il-Kebir, Kayhan
Yaynlar, stanbul, 1997, s. 73)

Molla Aliyylkr rahimehullah diyor ki:

"Allah Tel'nn cisim olduunu, mekn bulunduunu, Allah Tel zerine zaman getiini
syleyen kimse de kfirdir. Byle bir kimse iin iman hakikati sabit olmamtr.... Allah bir meknda
deildir. Yukarda deildir, aada deildir, baka cihetlerde deildir. Allah Tel zerinden zaman
gemez. Allah bir eyin iine girmi deildir, bir eyin mahalli de deildir." (Fkh- Ekber erhi)

Byk alim Zahid el-Kevseri rahimehullah diyor ki:

"Haviyye taifesinin, kitaplarnda mam Malik ve mam Ebu Hanife'den rivayet ettikleri -tebih ve
tecsim ifade eden- grler sahih senedlerle nakledilmi deildir." (Makalat, 411; bkz. Ehl-i Snneti
Mdafaa ve Bid'atleri Tenkid, Bedir Yaynevi, st., 2005, s. 122)
"Allaha yn tayin etmeye kfr tlak eden kimseler, immlar arasnda son derece oktur. Allahn
cihetten mnezzeh olduunun delillerinden biri de Kulun Allaha en yakn olduu vakit secdede
olduu andr. hadisidir. Bu hadisi Nes ve bakalar rivayet ettiler." (Es-Seyfs-Sakl; bkz. nkiaf
Dergisi, No:7)
"Eynellah hadisi diye bilinen hadiste geen "Allah nerededir?" ifadesindeki "eyne" (nerede) sorusu, bir
mekn kasdedilerek sorulabilecei gibi, "meknet, mevki" kasdedilerek de sorulabilir. Bu durumda
sz konusu hadisteki sorunun anlam udur: Allah'n senin nazarndaki mevkii nedir?" (Maklt, 381;
bkz. Ehl-i Snneti Mdafaa ve Bid'atleri Tenkid, Bedir Yaynevi, st., 2005, s. 121-122)
"Buradaki [Mirac hadisesindeki] "urc" (ykselme) Allah telya mekn olarak yaklama ifade
etmez. nk O'na yaklamak mesafe katetmekle olmaz. Zira Allah tel melen (Secde et ve
yakla) [el-Alak, 19] ve Peygamberimiz sallallah aleyhi ve sellem (Kulun Allah'a en yakn olduu an,
secde andr) buyurmulardr." (Maklt, 518; bkz. Ehl-i Snneti Mdafaa ve Bid'atleri Tenkid, Bedir
Yaynevi, st., 2005, s. 123)
"Cenb- Hakkn, melen (Gklerle yeri ve aralarndakileri alt gnde yaratan O'dur. Sonra Ar'a istiv
etti. Yere gireni ve ondan kan, gkten ineni ve ona ykseleni hep bilir. Her nerede olsanz sizinle
beraberdir. Allah btn yaptklarnz grendir.) [el-Hadid, 4] buyurduu ayet-i kerimede "istiv" ile
"ma'iyyet"i (kullarla beraber olmay) birlikte zikretmi olmas, istivnn bir mekna yerleme

anlamnda olmadnn kesin delillerinden birisidir." (Maklt, 366-367; bkz. Ehl-i Snneti Mdafaa
ve Bid'atleri Tenkid, Bedir Yaynevi, st., 2005, s. 122)
mam- Gazal hazretleri Kimy-y Sadet kitabnn eitli yerlerinde, mesela Bedir Yaynevi'nin
nerettii tercmenin 9. basksnn 96. sayfasnda u bilgileri veriyor:
"Kelime-i tevhdin mansn, Ehl-i snnet limleri yle bildiriyor: nsanlar yok idi. Sonradan
yaratld. nsanlarn bir yaratan vardr. Her varl, O yaratmdr. Bu yaratan birdir. Orta, benzeri
yokdur. Bir ikincisi yokdur. O, hep var idi. Varlnn balangc yokdur. Hep vardr. Varlnn sonu
olmaz. Yok olmaz. Onun hep var olmas lzmdr. O, yok olamaz. Varl kendindendir. Hibir sebebe
ihtiyc yokdur. Ona muht olmayan hibir ey yokdur. Hereyi var eden, her vr her an varlkda
durduran Odur. O, madde deildir. Cisim deildir. Bir yerde deildir. Hibir maddede bulunmaz. ekli
yokdur. llmez. Nasldr diye sorulmaz. O deyince, akla hayle gelen herey, O deildir. O, bunlara
benzemez. Bunlar hep Onun mahlklardr. O, mahlklar gibi deildir. Akla, vehme, hayle gelen
hereyi, O yaratmakdadr. Yukarda, aada, yanda deildir. Yeri yokdur. Her varlk, Arn altndadr.
Ar ise, Onun kudreti, kuvveti altndadr. O, cisim deildir. Ar, Onun lutfu ve kudreti ile vardr. O,
ezelde, sonsuz ncelerde nasl ise, imdi hep yledir. Ar yaratmadan nce nasl idi ise, ebed sonsuz
geleceklerde de, hep yledir. Onda deiiklik olmaz. Onun sfatlar vardr. Bu sfatlarnda da, hi
deiiklik olmaz. Deiiklik olmak, kusrdur. Onda kusr, noksanlk yokdur. Hibir mahlkuna
benzemez ise de, bu dnyda, Onu kendisinin bildirdii kadar bilmek ve hretde grmek vardr.
Burada nasl olduu anlalamadan bilinir. Orada da, anlalamadan grlecekdir." (Kimy-y Sadet)

Byk slam alimi mam- Rabbni hazretleri rahmetullahi tel aleyh Ehl-i snnet itikadn yle izah
ediyor:
"Noksn sfatlar, Onda yokdur. Allah Tel, maddelerin, cisimlerin, arazlarn, ya'n hllerin
sfatlarndan ve bunlara lzm olan eylerden mnezzehdir, uzakdr. Allah Tel, zamanl deildir,
meknl deildir, cihetli deildir. Bir yerde, bir tarafda deildir. Zamanlar, yerleri, cihetleri O
yaratmdr. Birey bilmeyen bir kimse, Onu, Arn stnde sanr, yukarda bilir. Ar da, yukars da,
aas da, Onun mahlkudur. Bunlarn hepsini, sonradan yaratmdr. Sonradan yaratlan birey,
kadm olana, her zaman var olana, yer olabilir mi?...Allah Tel, madde deildir, cisim deildir, araz,
hl deildir. Huddlu, boyutlu deildir. Uzun, ksa, geni, dar deildir. Ona, (Vsi') ya'n geni deriz.
Fakat; bu genilik, bizim bildiimiz, anladmz gibi deildir. O, (Muht)dir. Ya'n hereyi
evirmidir. Fakat, bu ihta, evirmek, bizim anladmz gibi deildir. O, (Karb)dir. Yakndr ve
bizimledir. Fakat, bizim anladmz gibi deil! Onun vsi', muht, karb ve bizim ile berber olduuna
inanrz. Fakat, bu sfatlarn ne demek olduunu bilemeyiz. Akla gelen herey yanldr, deriz. Allah
Tel, hibireyle ittihd etmez, birlemez. Hibirey de Onunla birlemez. Ona hibirey hull etmez.
O da, bireye hull etmez. Allah Tel, ayrlmaz, paralanmaz, tahll [analiz], terkb [sentez]
edilmez. Onun benzeri, ei yokdur. Kadn, ocuklar yokdur. O, bildiimiz, dnebileceimiz eyler
gibi deildir. Nasl olduu anlalamaz, dnlemez. Benzeri, nmnesi, olamaz. u kadar biliriz ki,
Allah Tel vardr. Bildirdii sfatlar da vardr. Fakat kendisinde, varlnda ve sfatlarnda akla
gelen, haylimize gelen hereyden mnezzehdir, uzakdr. nsanlar Onu anlayamaz." (Mektubat, 2.cilt,
67.mektup)