Hardheidsmetingen

Hardheidsmetingen
Praktisch nut
Weerstand tegen slijtage doch ook andere factoren spelen
een rol (ruwheid, wrijvingscofficint, coatings,).

Soorten meetmethodes (>100)

Primitieve methodes: vijlproef, hardheidstest van Mohs,
meetmethode van Martens
Scleroscoop en de duroscoop
Durometer van Shore
Metingen met indruklichaam

Materiaalleer - Paul Janssen

Materiaalleer - Paul Janssen

Hardheidsmetingen

Hardheidsmetingen

Primitieve meetmethodes
Hardheidstest van Mohs
De meetmethode van Martens
- principe van krasbaarheid
- diamant maakt kras van 0,010 mm
- nodige kracht (gewicht): Ritzhrte

De hardheidstest van Mohs

- 10 natuurlijke mineralen (kalk tot diamant)
- hoger ranggetal kan lager ranggetal krassen
- maat hardheid is mineraal dat net niet kan krassen
- nadeel: ruwe schatting + slechs 10 intervallen
Materiaalleer - Paul Janssen

Edelstenen

De vijlproef
- geeft idee van hardheid
- als controle nog gebruikt

Materiaalleer - Paul Janssen

Scleroscoop van Shore / Duroscoop

Scleroscoop van Shore / Duroscoop

Principe

Opmerkingen

Vallende kogel - opstuithoogte is een maat voor de hardheid

scleroscoop

duroscoop

kogeltje

elastisch gedrag - dynamische hardheidsmeting

werkstuk zal niet beschadigen
harde materialen: diamanten kegel (afgerond)
zachte materialen: gehard stalen kogel
toepassing: vb. controleren van hardheid van (grote) walsrollen

slinger

werkstuk

Materiaalleer - Paul Janssen

Durometer van Shore

Gebruik
toepassing voor rubbers en kunststoffen
naald m.b.v. veer in werkstuk drukken
direct Shore-hardheid afleesbaar op schaal

opstuithoogte

Materiaalleer 6- Paul Janssen

Hardheidsmetingen met indruklichaam

Principe
weerstand tegen blijvende vervorming
Brinell-hardheidsmeting
Vickers-hardheidsmeting
Rockwell-hardheidsmeting (Rockwell B en Rockwell C)

Bepaald
door de
vorm van de
naald

Materiaalleer - Paul Janssen

Poldihamer

Materiaalleer - Paul Janssen

Brinell-meting

HB

Inleiding

Brinell-meting

HB

Werkwijze

Brinell was een zweedse metaalkundige en

ontwikkelde de meetmethode rond 1900
Principe: weerstand tegen blijvende vervorming
door indrukking volgens ISO 6506-1/2/3

Cr-Ni stalen kogel met diameter D

bepaalde belasting F gedurende een bepaalde tijd aanleggen
indrukdiameter d => indrukking is een bolsegment

HB =
Indrukkingslichaam: geharde stalen kogel
(bolvorm)

2* F
* D * D D d

Met:
Basis voor fase-onderzoek van metalen (hardheid
i.f.v. afkoeltraject,)

Materiaalleer - Paul Janssen

Materiaalleer - Paul Janssen

Brinell-meting

HB

Resultaat

HB in [kfg/mm2]
F in [N]
D en d in [mm]
10

Brinell-meting

HB

Belasting F

Zacht materiaal:
bij bepaalde kracht F
grote indrukking
indrukdiameter d groot
=> HB klein

Hard materiaal
bij bepaalde kracht F
kleine indrukking
indrukdiameter d klein
=> HB groot

We moeten de belasting (F) en

de kogeldiameter (D) definiren

Afspraak: zorgen dat 0,2 D < d < 0,6 D

Hoe? F/D constant maken voor een bepaalde materiaalklasse

Zacht materiaal = HB klein

Hard materiaal

C = F/D = belastingsgraad (met F in kgf !)

= HB groot
Vb. C = 30 voor metingen op staal (met F in kgf !)

Materiaalleer - Paul Janssen

11

Materiaalleer - Paul Janssen

12

Brinell-meting
Materiaalgroep

Belastingsgraad C

Meet-

en N voor kogeldiameter D
Diam

2.5

10

30

187.5

750

3000

[kgf]

294

1840

7355

29420

[N]

10

62.5

250

1000

[kgf]

98

613

2450

9800

[N]

31.25

125

500

[kgf]

49

306.5

1225

4900

[N]

2.5

15.6

62.5

250

[kgf]

24.5

153.3

613

2450

[N]

1.25

7.8

3125

125

[kgf]

12.15

76.6

306.5

I22S

[N]

[mm]

Staal, gietijzer en zeer

harde nonferrometalen (vb.

30

67-450

10

33-315

11-158

titaniumlegeringen)
hard nonferrometaal, koper,
messing, brons

Bepaal HB
Diameter kogel = 10 mm / belasting = 3000 kgf (29420 N)
Opgemeten indrukdiameter = 5 mm

HB =

zacht nonferrometaal, vb.

Al. Zn. Mg
Lagermetalen,
zacht soldeer

2.5

6-78

lood, tin,
zeer zachte metalen

1.25

Materiaalleer - Paul Janssen

3-39

HB

Opdracht 1

In te stellen belasting F in kgf

gebied
HB

Brinell-meting

HB

met F in kgf

Oplossing: HB = 142.6 (kgf/mm2 - eenheid en decimalen

worden niet vermeld). Valt binnen het meetgebied van HB 67450.
Besluit: HB = 143 en de meting is OK.
Materiaalleer - Paul Janssen

13

Brinell-meting

2.F
.D. D D d

HB

14

Brinell-meting

HB

Indruktijd

Opdracht 2
Men wil de hardheid meten van aluminium. De kogeldiameter
van het meetapparaat is 5 mm. Wat is de in te stellen
belasting in N?

traag belasting aanbrengen

lang genoeg aanhouden (terugveren !!) = 1030 s

Notatie eindresultaat
Vb. 280 HB 5 / 250 / 30
=> 280 kgf/mm2, D=5 mm, F=250 kgf, t=30 s

Oplossing: 1225 N

Opmerkingen

Materiaalleer - Paul Janssen

15

gemiddelde van meerdere metingen

metingen ver genoeg van elkaar (min 2,5.d)
F gelijkmatig aanbrengen
uitvoeren bij kamertemperatuur

Materiaalleer - Paul Janssen

16

Brinell-meting

HB

Brinell-meting

Minimale materiaaldikte bij Brinell hardheidsmeting

HB

Voordelen van Brinell

geschikt voor heterogene (inhomogene) materialen
meetoppervlakte hoeft niet glad te zijn

Nadelen van Brinell

Vb. meting op staal is 100 HB 5/750/30; enkel geldig indien de

Te checken na de meting !
min plaatdikte 4.8 mm is.
Materiaalleer - Paul Janssen

Materiaalleer - Paul Janssen

17

Brinell-meting

kogel mag niet vervormen max. bereik = 450 kgf/mm2

tijdens de meting van zacht staal ontstaat koudvervorming
HB waarden zijn enkel vergelijkbaar indien dezelfde C
materiaalopstulping belemmert een nauwkeurige aflezing d
beschadiging van het werkstuk

HB

18

Vickers-meting HV
Principe

Praktische uitvoering
Zie labo

- weerstand tegen blijvende vervorming

- ISO 6507

Werkwijze
- vierzijdige diamanten piramide met tophoek 136
- belastingsonafhankelijk binnen bepaalde grenzen, want:
vervorming = lineair met de indrukking
- bepalen van indrukoppervlakte (piramidevormige put)
- in praktijk meten we indrukdiagonaal d
Materiaalleer - Paul Janssen

19

Materiaalleer - Paul Janssen

20

Vickers-meting HV

Vickers-meting HV

Werkwijze

Eindresultaat

- belasting is vrij te kiezen (norm: 49N, 98N, 196N, of 5100kgf)

- indrukdiagonaal d bepalen, met d = (d1+d2)/2
- met gekende F en d kan met de Vickershardheid berekenen:

HV = 1,854 .

F
d

[kgf/mm]

Materiaalleer - Paul Janssen

Vb.157 HV 30 => F = 30 (kgf)

(t is niet vermeld:1015 s)

Opmerkingen

21

kamertemperatuur
traag F aanbrengen
metingen ver genoeg van elkaar en van rand
d 0,4 mm omwille van afronding punt
F en dikte werkstuk => check !! (geldigheid meting)

Materiaalleer - Paul Janssen

22

Vickers-meting HV

Vickers-meting HV

Voordelen HV- meting

Minimale materiaaldikte

verhouding indrukdiepte en aftekening is constante

F willekeurig te kiezen (wel genormeerd)
minder materiaalopstulping => nauwkeuriger
kleine indrukkingen (weinig materiaalbeschadiging)
nauwkeurige meting
ook voor dunne werkstukken => F aan te passen
HV-meting voor zowel harde als zachte materialen

Nadelen HV- meting

Vb. meting HV is 510 bij 30 kgf belasting; enkel geldig indien

de min plaatdikte 0,48 mm is. Te checken na de meting !
Materiaalleer - Paul Janssen

23

glad oppervlakte van werkstuk is noodzakelijk

enkel toepasbaar voor homogene materialen (puntmeting)
diamant => voorzichtig
Materiaalleer - Paul Janssen

24

Rockwell-meting HR
Principe

Rockwell-meting HR
Verschil tussen Rockwell B en Rockwell C

- weerstand tegen blijvende vervorming

Werkwijze
-

indruklichaam op werkstuk drukken

rechtstreeks meten van indrukdiepte (tb) i.p.v. afstanden
blijvende indrukdiepte is omgekeerd evenredig met hardheid
waarde rechtstreeks af te lezen op toestel
meting met kogel (Rockwell B) of kegel (Rockwell C)

Rockwell B (HRB)
gehard stalen kogel
D = 1/16
voor zachte materialen
50 < HRB < 100
totale belasting:

Rockwell C (HRC)
diamanten kegel
tophoek 120
voor harde materialen
20 < HRC < 70
totale belasting

10 kgf + 140 kgf

10 kgf + 90 kgf

Nota: waarom een voorlast (10 kgf) aanbrengen?

Om de invloed van oppervlakteoneffenheden weg te werken.

Materiaalleer - Paul Janssen

25

Materiaalleer - Paul Janssen

Rockwell-meting HR

Rockwell-meting HR
Meetresultaat

Per definitie
HRC = 100 - 500. tb
HRB = 130 - 500. tb
HR is de hardheidswaarde [onbenoemd]
tb is de indrukdiepte [mm]

Toepassingsgebied
Zachte materialen: HRB geldig indien 50 HRB 100
Harde materialen: HRC geldig indien 20 HRC 70

Materiaalleer - Paul Janssen

26

27

Vb. 60 HRC

Voordelen Rockwell hardheidsmeting

- direkte aflezing van het meetresultaat op de schaalverdeling
- Rockwell C kan hardere materialen meten dan Brinell
- slechts kleine beschadiging van het werkstuk

Nadelen Rockwell hardheidsmeting

- niet geschikt voor inhomogene materialen
- niet geschikt voor dunne materialen t.g.v. de hoge indrukkracht
- minder nauwkeurig
Materiaalleer - Paul Janssen

28

De Poldihamer

Rockwell-meting HR
Voorbeelden van hardheden

Principe
-

Materiaalleer - Paul Janssen

klein toestel - transporteerbaar

benaderend een Brinell hardheidsmeting (kogeldiameter: 10mm)
vergelijkingsmethode meting t.o.v. vergelijkingsstaaf
Met loopje de diameters aflezen => in tabel hardheid opzoeken

29

Materiaalleer - Paul Janssen

De Poldihamer

Samenvatting hardheidsmetingen

Voordelen
- eenvoudig
- ook voor grote niet verplaatsbare werkstukken

Nadelen
- geeft benaderend resultaat
- diameters op te meten met microscoopje
- HB van vergelijkingsstaaf moet gekend zijn

Materiaalleer - Paul Janssen

31

Materiaalleer - Paul Janssen

32

30

Tabertest
Doel

Beoodeling

Meten van en van hardheid of slijtvastheid van zeer dunne

lagen

Concept
-

Tabertest

roterend cirkelvormig staaltje (diameter 100 mm)

belasting: 2 abrasieve wieltjes (rubber mat carbidekorrels)
as van abrasieve wieltjes zijn verschoven t.o.v. de rotatieas
aantal omwentelingen in te stellen

visueel
meten van matheid (glansafname)
ruwheidsmeting van het oppervlak
meten van gewichtsafname

Toepassingsgebied
- slijtweerstand van tapijt
- slijtweerstand van verven, coatings, vernis,
fotografische lagen,

wrijving = sleet !

Materiaalleer - Paul Janssen

33

Materiaalleer - Paul Janssen

34

Nota

Oefening - conversiecurve hardheid

Tegen volgende les een universele tang meebrengen

Materiaalleer - Paul Janssen

35

Materiaalleer - Paul Janssen

36