Formacje roślinne

W danych warunkach ekologicznych - zależnych od klimatu, gleb, rodzaju skał podłoża,

rzeźby terenu i stosunków wodnych- rośliny tworzą zbiorowiska odznaczające się
charakterystycznym składem gatunkowym i postaciami oraz specyficznymi wymaganiami
życiowymi. Są to formacje roślinne. Ze względu na ich zależność od strefowych zmian
warunków klimatycznych wyróżnia się strefowe formacje roślinne: leśne, trawiaste,
i pustynne.

Formacje leśne występują w tych strefach klimatycznych, w których temperatura

najcieplejszego miesiąca przekracza 10o C, a jednocześnie występują dostateczne ilości
opadów. Niedostatek wilgoci prowadzi do powstania formacji bezdrzewnych , np. stepu , a
w warunkach skrajnie suchych - do formacji pustynnych. Niskie temperatury są także
przyczyną powstania pozbawionych roślinności pustyń (pustynie zimne) lub formacji
bezdrzewnych , takich jak np. tundra. Występowanie niektórych formacji roślinnych jest
ograniczone tylko do jednej sfery klimatycznej, np. tundra. Inne zaś formacje np. leśne,
występują w kilku strefach. Wykazują wtedy znaczne zróżnicowanie w zależności od
panujących warunków klimatycznych. Największa jest różnorodność formacji leśnych,
począwszy od bujnych, zawsze zielonych, wilgotnych lasów równikowych po ubogą
gatunkowo tajgę dalekiej północy.

W strefie klimatu równikowego, wybitnie wilgotnego, występują wilgotne zawsze zielone

lasy równikowe, pod którymi rozwinęły się żółtoziemy, czerwonoziemy czerwono żółte gleby
laterytowe. Lasy te charakteryzują się ogromną liczbą gatunków i różnorodnością postaci
życiowych. Przeważają rośliny drzewiaste, liany, a wśród nich wiele drzew cennych:
mahoniowe, kauczukowe, heban, balsa, kakaowiec i inne. W koronach drzew spotkać można
epifity np. storczykowate. Roślinność lasu tworzy układ wielowarstwowy, a najwyższa
warstwa sięga 40 - 50 m.
W strefach klimatu podrównikowego występują różne typy lasów lub sawann oraz duża
różnorodność gleb, np. czerwone laterytowe, czarne tropikalne, czerwonobure. W klimacie
monsunowym tej strefy i przy dłuższej porze suchej występują lasy zrzucające liście w porze
suchej, a pod nimi tworzą się czerwone gleby laterytowe. W miarę dalszego zmniejszania się
opadów i większej ich nieregularności, lasy stają się coraz niższe i rzadsze. Przy niskich
i nieregularnych opadach lasy te przechodzą w kolczaste zarośla, nazwane w Afryce buszem,
w Australii - skrubem, w Ameryce Południowej katingą (caatinga).

Sawannę, formację charakterystyczną dla strefy podrównikowej, porastają przede wszystkim

różne gatunki traw i roślin zielonych oraz mniej liczne gatunki drzew i krzewów, które rosną
pojedynczo, grupami lub tworzą zagajniki. Korony drzew mają często kształt parasola. W
porze deszczowej roślinność bujnie się rozwija, natomiast w porze bezdeszczowej - zasycha.
W miarę jak roczne sumy opadów maleją, sawanny zmieniają się z wysokich i wilgotne,
przez niskie, do ciernistych pustynnych. Bogatsza roślinność utrzymuje się w dolinach drzew.
Są to w wilgotniejszym obszarze lasy galeriowe, zbliżone składem gatunkowym i wyglądem
do lasów równikowych.

sawanna

Gleby tej strefy są użytkowe rolniczo, zazwyczaj ekstensywnie, pod uprawę ryżu, trzciny
cukrowej, manioku, kawy, bananów, ananasów, bawełny.
W klimacie zwrotnikowym skrajnie suchym występują pustynie o bardzo skąpej
roślinności, nigdzie nie tworzącej zwartej pokrywy. Na pustyniach najczęściej brak gleby lub
są to gleby bardzo prymitywne, czasem zasolone. Na pustyniach spotkać można kaktusy,
sukulenty, ksylofity- rośliny sucho- i słonolubne.

pustynia

W strefie podzwrotnikowej, w warunkach klimatu śródziemnomorskiego, typową

roślinnością są twardolistne lasy i zarośla, przez cały rok zielone, rosnące na glebach
brązowych (cynamonowych). Występują tu: oliwk , dąb korkowy, sosna śródziemnomorska
-pinia, palmy, krzewy laurowe, bukszpany, oleandry. Zniszczone lasy dębowe,
charakterystyczne dla tej strefy , zostały zastąpione przez twardolistne zarośla zwane makią w
rejonie śródziemnomorskim i chaparral w Ameryce Północnej. W strefie podzwrotnikowej
uprawia się winorośl, oliwki i rośliny cytrusowe. W klimacie monsunowym tej
strefy występują bujne lasy monsunowe z licznymi stale zielonymi gatunkami. W podszyciu
rosną liczne krzewy i gęste bambusy.

W strefach klimatu umiarkowanego ciepłego w zależności od wilgotności występują :

• W zasięgu klimatu morskiego - lasy liściaste zrzucające liście na zimę i lasy mieszane
na glebach brunatnych
• W klimacie kontynentalnym - stepy lesiste na czarnych glebach leśnych, stepy na
czarnoziemach, suche stepy na glebach kasztanowych
• W klimacie skrajnie kontynentalnym - półpustynie i pustynie z buroziemami i glebami
szaroburymi
W strefie lasów zrzucających liście na zimę, w zasięgu klimatu oceanicznego, w Europie
występują lasy liściaste z bukami, a dalej na wschód - w miarę zwiększania się
kontynentalizmu klimatu - kolejno: lasy mieszane z grabem, lasy z dominacją dębu
szypułkowego i lipy drobnolistnej. Na północnej granicy tych lasów mogą występować lasy
mieszane liściasto - iglaste. Gleby brunatne, występujące w tej strefie, rozwinęły się na
utworach zasobnych w węglan wapnia (np. na glinach morenowych) i odznaczają się wysoką
urodzajnością. Lasy mieszane - przy zwiększającym się kontynentalizmie klimatu -
przechodzą w stepy lesiste. Są to najczęściej dąbrowy i płaty stepu łąkowego, pod którymi
wykształciły się żyzne szare gleby leśne i czarnoziemy (pod roślinnością stepową). Gleby te
w dużym stopniu znajdują się pod uprawą.

Roślinność stepowa, składająca się głównie z roślin zielnych, rozwinęła się w klimacie
kontynentalnym umiarkowanie suchym. Oprócz traw występują rośliny cebulowe i kłączowe
np. tulipany, kosaćce. Na utworach zasobnych w wapń, a zwłaszcza na lessach, pod
roślinnością stepową rozwinęły się czarnoziemy; należą do najżyźniejszych gleb ze względu
na dużą zawartość próchnicy (6 - 8 %, a nawet do 20 %) i mineralnych składników
pokarmowych, jak również doskonałą strukturę i korzystne warunki wodno - powietrzne. Na
czarnoziemach uzyskuje się wysokie plony wartościowych roślin uprawnych ( pszenica,
buraki cukrowe, rośliny przemysłowe).

step
Na południe od stepów wilgotnych, przy mniejszych opadach, rozwinęły się suche stepy
ostnicowe o roślinności niższej i mniej zwartej. Leżące pod nimi gleby kasztanowe, o
charakterystycznej kasztanowej barwie poziomu próchniczego odznaczają się dość wysoką
zasobnością w składniki pokarmowe. Mogą być wykorzystywane rolniczo, nawet bez
nawodnień, pod uprawę takich roślin, jak pszenica, kukurydza, proso, rośliny oleiste oraz pod
bawełnę.

W klimacie skrajnie kontynentalnym tej strefy, na utworach lessowych lub piaszczystych -

pod roślinnością bylicowo - ostnicową o niepełnym zwarciu - występują buroziemy, a na
pustyniach gleby szarobure. Wartość użytkowa gleb półpustyń i pustyń, jest bardzo niska,
m.in. ze względu na zasolenie. Buroziemy znajdują się przeważnie pod pastwiskami
(hodowla owiec, bydła). Przy nawadnianiu i jednoczesnym odsalaniu mogą być wykorzystane
pod uprawę warzyw i roślin zbożowych.

W klimacie umiarkowanym chłodnym występuje strefa lasów iglastych (tajga). Panują tu

zimozielone: świerk, jodła, sosna oraz zrzucający igły na zimę modrzew. Domieszkę stanowią
gatunki drzew zrzucających liście na zimę - brzoza, wierzba i topola. Warstwę runa tworzą
głównie krzewinki z rodziny wrzosowatych oraz mszaki i porosty. W strefie tej na utworach
lodowcowych i wodnolodowcowych rozwinęły się gleby bielicowe. Są to gleby mało żyzne,
ubogie w próchnicę (ok. 1%) , zakwaszone.

tajga
W strefie okołobiegunowej, w klimacie subpolarnym , występuje tundra. Jest to formacja
roślinna charakteryzująca się bardzo niskim wzrostem roślin. Wśród nich licznie występują
wieloletnie krzewinki - wierzba polarna, brzoza karłowata oraz zawsze zielone borówka
i brusznica. Przeważają jednak mchy i porosty. Tundra porasta tereny pokryte wieloletnią
zmarzliną. Gleby tundrowe są kwaśne, ubogie, często oglejone. Rolnictwo w strefie tundry
jest bardzo ograniczone. Tundra jest wykorzystywana głównie jako pastwiska dla reniferów.

tundra

W klimacie polarnym występują pustynie lodowe. Roślinność jest bardzo skąpa , przeważają
mchy i porosty. Gleby tej strefy należą do prymitywnych, są bardzo płytkie i kamieniste.