234

Nowy Filomata XIX 2015 (2)

Damian Waszak
Kalisz

SANGIBAN REX ALANORUM

Kiedy1 w 406 r. siy barbarzyskie zaczy przekracza zamarznity Ren,
odam Alanw pod wodz Goara przeszed na stron rzymsk2. Od tego momentu ta grupa nomadw staa si sojusznikiem Rzymu i zwizaa swj los
z rzymsk Gali. Jedna z grup tych koczownikw zostaa nastpnie osadzona
w pobliu Aurelianum (ob. Orlans, dep. Loiret). Jedynym znanym z imienia
wadc tego alaskiego odgazienia by Sangiban.
Nastpca Goara?
W anonimowym dziele Chronica Gallica z 452 r. pod dat 442 pojawia si
informacja, e w Galii Dalszej osiedlono grup Alanw3. Autor kroniki nie poda jednak imienia przywdcy tego odamu. W zwizku z wzmiank w ywocie
w. Germanusa autorstwa Konstancjusza z Lugdunum o wysaniu ekspedycji
karnej przeciwko ludnoci z Tractus Armoricani pod wodz Alana Goara, niektrzy badacze przyjli, e tene wdz wada t gazi alask4. Poza tym
jednym i bardzo niepewnym passusem brak jest przekonujcych dowodw na
poparcie tego pogldu. Podobnie sprawa wyglda z potencjalnym nastpc
Goara, za ktrego uznaje si Sangibana5. Prawdopodobne wydaje si, e od
1 Autor chciaby podzikowa pp. Markowi Oldzkiemu, Tomaszowi Siczakowi oraz Tomaszowi Szelgowi za wszelak pomoc okazan przy tym artykule.
2 Posta Goara przedstawiem w artykule Goar rex Alanorum (w druku).
3 Chron. Gall. 452, 127.
4 Const., Vit. Ger., 28; B. S. Bachrach, Alans in Gaul, Traditio 23, 1967, s. 483 (autor na s. 481
nie stwierdza, e chodzi o Goara); idem, A History of the Alans in the West: From Their First Appearance in the Sources of Classical Antiquity through the Early Middle Ages, Minneapolis 1973,
s. 63; H. J. Kim, The Huns, Rome and the birth of Europe, New York 2013, s. 77; V. Kouznetsow,
I. Lebedynsky, Les Alains. Cavaliers des steppes, seigneurs du Caucase Ier- XVe sicles apr. J.C., Paris 2005, s. 109 (nie wykluczaj takiej moliwoci); P. MacGeorge, Late Roman Warlords,
Oxford 2002, s. 73 (442 r.); . . ,
, [w:] : , . . X. ,
1992, s. 17; O. J. Maenchen-Helfen, The World of the Huns: Studies in their history
and culture, Berkeley-Los Angeles-London 1973, s. 177; E. A. Thompson, Hunowie, prze. B.
Malarecka, Warszawa 2015, s. 97.
5 Bachrach, Alans, op. cit., s. 482 (w swej pniejszej ksice o Alanach autor wycofa si
z tej teorii); Kim, op. cit., s. 77; F. L. Ganshof, Note sur le sens de Ligeris au titre XLVII de

Nowy Filomata XIX 2015 (2)

235

samego pocztku (bd niedugo po ulokowaniu) to on by wodzem Alanw

orleaskich6. Brak rde jednak uniemoliwia dokadne stwierdzenie, kto
wada tamtejszymi Alanami na przeomie lat 30. i 40. V wieku.
Zdrada Sangibana
Pierwsza i jedyna wzmianka rdowa o Sangibanie pojawia si u Jordanesa.
Wdz alaski w zwizku ze zblianiem si wielonarodowej armii Attyli oraz
strachem tym spowodowanym, podj pertraktacje z jego przedstawicielami7.
Alan mia przekaza najedcom Aurelianum i przej na stron Hunw8. Dziaania sarmackie szybko wyszy jednak na jaw. Aecjusz i Torismund przybyli
pod Aurelianum przed wojskiem huskim i wznieli ziemne umocnienia wok
miasta, a Alanw umiecili pomidzy innymi wojskami9.
To wydarzenie i postawa Sangibanusa jest rnie oceniana przez uczonych.
Wielu przyjmuje to wydarzenie bd uznaje Alanw za niepewnych sojusznikw10. Niektrzy za wtpi, bd maj wtpliwoci co do zdrady Alala loi Salique et dans le Querolus, [w:] Historical Essays in Honour of James Tait, ed. J. G.
Edwards, V. H. Galbraith, E. F. Jacob, Manchester 1933, s. 116; M. Rouche, Attyla i Hunowie.
Ekspansja barbarzyskich nomadw IV-V w., prze. J. Jedliski, Warszawa 2011, s. 204; M. Pawlak, Aecjusz i barbarzycy, Krakw 2007, s. 121; Thompson, op. cit., s. 118; D. Zooteki, Galia u schyku panowania rzymskiego. Administracja cywilna i wojskowa oraz. jej reprezentanci
w latach 455-486, Krakw 2011, s. 166, przyp. 456.
6 Kouznetsov, Lebedynsky, op. cit., s. 103 (nastpca Eochara, ktrego badacze rosyjscy utosamiaj z osadzeniem Alanw na tym obszarze).
7 Jor., Get., 194.
8 Ibidem.
9 Ibidem, 195.
10 Sz. Bla, A hunok trtnete Attila Nagykirly, Budapest 1943, s. 287; S. Bock, Los Hunos:
tradicin e historia, Murcia 1991, s. 102; P. K. Davis, 100 Decisive Battles: From Ancient Times
to the Present, New York 2001, s. 88; R. E. Dupuy, T. N. Dupuy, Historia wojskowoci. Staroytno - redniowiecze, prze. M. Urbaski, Warszawa 1999, s. 164; Ganshof, op. cit., s. 116; D.
Gazda, Pola Katalaunijskie 451, Warszawa 2005, s. 115 (przy czym na s. 113 autor stwierdza,
e Sangiban wyruszy z Aurelianum, aby poczy si z Aecjuszem); A. Loyen, Le rle de saint
Aignan dans la dfense dOrlans, Comptes rendus des sances de lAcadmie des Inscriptions
et Belles-Lettres, 113, 1969, s. 69 (nie wyklucza takiej moliwoci); S. MacDowall, La Batalla
de los Campos Catalunicos, Desperta Ferro. Revista de Historia Militar y Poltica de la Antigedad y el Medievo Reedicin, 0, 2010, s. 8; S. Mitchell, A History of Later Roman Empire, AD
284-641, ed. II, Malden-Oxford 2015, s. 220; L. Schmidt, The Visighots in Gaul, 412-507, [w:]
The Cambridge Medieval History. Vol. I: The Christian Roman Empire and the Foundation of
the Teutonic Kingdoms, ed. H. M. Gwatkin, J. P. Whitney, New York 1911, s. 280; L. Musset, Las
Invasiones: las oleadas germnicas, trad. O. Durn, ed. II, Barcelona 1973, s. 34 (chwiejna postawa); Rouche, op. cit., s. 204; L. A. Tyszkiewicz, Hunowie w Europie. Ich wpyw na Cesarstwo
Zachodnie i Wschodnie oraz na ludy barbarzyskie, Wrocaw 2004, s. 149 (autor uwaa, e Alan
dowodzi obron oblonego Aurelianum); H. Wolfram, Historia Gotw, prze. R. Darda-Staab,
I. Dbek, K. Berger, Warszawa-Gdask 2003, s. 209; idem, The Roman Empire and Its Germanic

236

Nowy Filomata XIX 2015 (2)

na11. Rosyjscy badacze Vladimir Kouznetsov i Iaroslav Lebedynsky tumacz

srogie nastawienie Aecjusza do Alanw tym, e podczas oblenia miasta okazali si pasywni wobec nieprzyjaciela12. Pogld Jordanesa naley jednak odrzuci. Nie tylko dlatego, e brakuje innych rde na potwierdzenie rozmw
alasko-huskich, ale te dlatego, e Alanowie galijscy byli od kilku dziesicioleci wiernymi sojusznikami Rzymu. Dowodem tego jest chociaby uczestnictwo Alanw po stronie rzymskiej podczas najazdu Attyli na Gali.
Alanowie w kampanii 451 roku
Niezalenie od przyjtej wersji wydarze spod Aurelianum, Alanowie wzili
udzia w obronie tego miasta13 i w staroytnej bitwie narodw na Polach
Katalaunijskich 451 r.14. Jego oddziay zostay umieszczone w centrum szyku
wojsk sprzymierzonych. Jordanes tumaczy to ustawienie tym, e miao ono
zapobiec ucieczce Alanw z pola bitwy15. Niektrzy uczeni wyjaniaj to inaczej. Uwaaj, e cikozbrojna jazda alaska miaa stanowi przeciwwag
dla doborowych oddziaw armii huskiej, bd te e Alanowie stanowili najpewniejsz cz armii sprzymierzeczej16. rda nie mwi praktycznie nic
o udziale Alanw w tej batalii. Badacze za, poza ich wymienieniem, nie powicaj im zbyt wiele uwagi, a jak ju, to rnie oceniaj uczestnictwo Alanw17.
Peoples, trans. T. Dunlap, Berkeley 1997, s. 137; Wg Tadeusza Sulimirskiego Alanowie orleascy: przypuszczalnie nie stawiali oni oporu Hunom w 451 r., T. Sulimirski, Sarmaci, prze. A.
i T. Baranowscy, Warszawa 1979, s. 171.
11 Bachrach, The Alans, op. cit., s. 483; I. Bna, Das Hunnenreich, Budapest 1991, s. 123;
Kim, op. cit., s. 77; S. MacDowall, Catalaunian Fields AD 451: Romes last great battle, Oxford
2015, s. 23; Pawlak, op. cit., s. 257; J. Strzelczyk, Zapomniane narody Europy, wyd. II, Pozna
2015, s. 117.
12 Bachrach, A History, op. cit., s. 66; Loyen, op. cit., s. 73 oraz przyp. 3 na tej stronie (wg
tego badacza Hunowie swoimi dziaaniami chcieli uzyska neutralno Alanw); Kouznetsov,
Lebedynsky, op. cit., s. 103.
13 Mona to wnioskowa po wzmiance Jordanesa (194), ktry sugeruje, e Alanowie stanowili
garnizon tego miasta. Tak uwaaj: S. Castellanos, Obsipos y murallas. Patrocinio episcopal
y defensa urbana en el contexto de las campaas de Atila en las Galias (a. 451 d.C.), Iberia, 1,
1998, s. 116; Musset, op. cit., s. 32, przyp. 2; Strzelczyk, op. cit., s. 117.
14 Daniel Gazda szacuje, e Wizygoci wraz z Alanami stanowili poow wojsk Aecjusza, ktre
ocenia na ok. 40 tys. Nie wiadomo, na jakiej podstawie autor wysnu ten wniosek, Gazda, op. cit.,
s. 111. Bernard Bachrach szacuje moliwoci militarne Alanw orleaskich na 4-7 tys. wojownikw, Bachrach, The Alans, op. cit., s. 487. Simon MacDowall natomiast oceni liczebno
kontyngentu alaskiego na 1-3 tys. konnych, MacDowall, Catalaunian Fields, op. cit., s. 35.
15 Jor., Get., 197.
16 Bachrach, A History, op. cit., s. 66; Kim, op. cit., s. 77; , op. cit., s. 18; Kouznetsov, Lebedynsky, op. cit., s. 104; Rouche, op. cit., s. 205.
17 Dupuy, Dupuy, op. cit., s. 164 (ulegli rozproszeniu bd przeszli na stron husk); Gazda,
op. cit., s. 120-121 (Hunowie przerwali i zepchnli szyki alaskie); Rouche, op. cit., s. 205.

Nowy Filomata XIX 2015 (2)

237

Ze wzgldu na brak materiau rdowego nie mona ustali dalszego losu Sangibana18.
Podsumowanie
Jordanes powici Sangibanowi i jego Alanom zaledwie kilka krtkich
ustpw. Na ich podstawie nie mona dokadnie przedstawi i jednoznacznie
oceni tego alaskiego wodza. Jest moliwe jednak wysnucie kilku wnioskw
nt. samych Alanw. Pierwszym, aluzyjnie podkrelonym przez Jordanesa, jest
znaczca polityczno-militarna rola tych nomadw w pnocnej Galii, swoje siedziby mieli ulokowane wok wanego wza komunikacyjnego przy Aurelianum i w dolinie Loary. Musia dostrzec to Attyla, ktry nieskutecznie prbowa
przecign (a nie ze wzgldu na strach przed nim i nadchodzc nawa, jak
sugeruje to Jordanes) Alanw na swoj stron. Nie powiodo si to gwnie dlatego, gdy, po pierwsze, Alanowie galijscy byli lojalnymi sprzymierzecami
Rzymu. Po drugie, ustabilizowali swoj pozycj polityczn w rzymskiej Galii.
Po trzecie za zaczli si asymilowa z lokaln ludnoci i nie mieli powodw,
aby pomimo tego, e w armii huskiej walczyli alascy pobratymcy, stanli po stronie Attyli, ktrego przodkowie niespena wiek wczeniej wygnali ze
stepw czarnomorskich bd podbili ich przodkw. Postawa i poparcie przez
Alanw wobec wsplnej sprawy, jak byo powstrzymanie pochodu Hunw,
przyczyniy si do zwycistwa poczonych si barbarzysko-rzymskich na Polach Katalaunijskich w 451 r. Tym samym za umoliwili przetrwanie okrojonej
pastwowoci cesarstwa zachodniego przez najblisze wier wieku.

Sangiban rex Alanorum

The article portrays late ancient figure of Sangiban, Alan king from the region around Aurelianum. This nomad chieftain joined the anti-Hunnic coalition
(composed mostly of Romans and Germans under the command of the Roman
general Aetius) and took part in the ancient battle of the nations of Catalaunian Fields of northern Gaul in 451 AD.

18

Wg Michela Rouche Sangiban zosta pokonany przez Torismunda w 452 r., Rouche, op.
cit., s. 135.