Obwiednia obcie, czyli co kady pilot, wiedzie powinien o samolocie

Co prawda na kadym kursie pilotau wykadowcy mwi, co to jest obwiednia

obcie sterowanych, ale czy wszyscy wiemy, co to tak na prawd jest i jakie informacje
moemy z niej wycign? A przy poznawaniu nowego samolotu obwiednia obcie jest tak
samo wan spraw jak np. prdko minimalna.
Na pocztek: co to w ogle jest? Obwiednia obcie jest wykresem wspczynnika
obcie dopuszczalnych, w zalenoci od prdkoci lotu. Mwi, wic jak bardzo mona
obciy samolot przy danej prdkoci.
Po co w ogle konstruktorzy wymylili co takiego jak obwiednia obcie?
Odpowied jest prosta: by wiedzie jak wytrzymay ma by ich samolot. eby mc
zwymiarowa elementy none samolotu, trzeba zna siy, jakie na nie dziaaj. Ale bez
znajomoci warunkw, w jakich lata samolot nie da si okreli tych si. I tu pojawia si
obwiednia.
Na kursach teoretycznych zazwyczaj wspomina si tylko o jednym rodzaju obwiedni:
obwiedni obcie od sterowania. Jest jeszcze drugi rodzaj, nie mniej wany: obwiednia
obcie od podmuchw. Pilotowi obie obwiednie pokazuj obszar (prdkoci i
wspczynnikw obcie), w jakim MOE si porusza. Dla konstruktora natomiast
okrelaj obszar, w ktrym samolot MUSI pozosta w peni sprawny. Sowa wyrnione dua
czcionk s tutaj bardzo wane, poniewa pilot jest odpowiedzialny za to by wywoywa w
czasie lotu obcienia NIE WIKSZE NI obcienia dopuszczalne, za konstruktor jest
odpowiedzialny za to by samolot NIE uleg uszkodzeniu przy obcieniach MNIEJSZYCH
NI obcienia dopuszczalne.
Obwiednia obcie sterowanych
Aby zrozumie, co kryje si za przedstawionym wykresem, trzeba dowiedzie jak on
powsta.
2

1
3

Rys.1 Obwiednia obcie (kolorem zaznaczona obwiednia od sterowania)

Wykres przedstawiony na rys.1 skada si z prostych i 2 parabol. Przeledmy teraz, skd te
linie si wziy:

Pionowe linie dla prdkoci 92km/h i 100km/h oznaczaj prdkoci przecignicia w

locie normalnym i odwrconym. Wolniej ju nie polecimy, poniewa samolot nie bdzie w
stanie wygenerowa odpowiedniej siy nonej.
Parabola (1) pomidzy prdkoci przecignicia a punktem oznaczonym A oznacza
maksymaln si nona, jak moe wytworzy samolot (Pz=1/2V2SCz). Parabola (6) dla
ujemnych wartoci wspczynnika n oznacza maksymaln sie nona w locie odwrconym.
Proste (2), (4) i (5) pomidzy punktami A i D, G i F oraz F i E oznaczaj
maksymalny dopuszczalny wspczynnik obcie. Jest to bardzo wany moment. Przy
prdkociach lotu pomidzy Vmin i VA mona byo uywa penych wychyle sterw i
samolotowi nie miao si prawa nic sta. Powyej prdkoci VA pilot moe poama
samolot za pomoc drka!
Prosta pionowa dla prdkoci VD=280km/h oznacza, e szybciej lecie ju nie mona.
Nie ze wzgldw osigowych, ale dlatego, e powyej tej prdkoci konstruktor nie zapewnia
poprawnego dziaania samolotu (np. mog nastpi drgania flatterowe).
Przebieg prostych dla prdkoci powyej VA jest zaleny od przepisw, wedug
ktrych budowany jest samolot, dlatego z tymi danymi naley si zapozna kadorazowo
przed pierwszym lotem w nowym samolocie.
Obwiednia obcie od podmuchw
Teraz krtko napisz o obwiedni obcie od podmuchw. Jest ona wana szczeglnie
dla szybowcw. Widoczne na rys.2 parabole (7) znw oznaczaj najwiksz moliw do
uzyskania si nona w locie zwykym i odwrconym. Natomiast proste (8) rozchodzce si z
punktu n=1, V=0 oznaczaj obcienie wywoanie podmuchem (wskazujc od gry) +15m/s,
+7.5m/s, -7.5m/s, -15m/s.
.

Rys.2 Obwiednia obcie (kolorem zaznaczona obwiednia od podmuchw)

Bardzo wan informacj, jak mona wyczyta z tego wykresu jest prdko VC.
Mwi ona o tym, z jak prdkoci moemy lata w burzliwej atmosferze. Powyej tej
prdkoci podmuchy powietrza wystpujce w naszym klimacie mog poama samolot
To oznacza, e gdy latamy w niespokojny dzie nie moemy przekracza VC.

Wnioski
A co to wszystko oznacza dla pilota? W locie musimy pozostawa zawsze wewntrz
wikszego z obszarw wyznaczonych przez obwiednie od sterowania i od podmuchw.
Chodzi wic o styl pilotau ale nie tylko. Rwnie wana jest znajomo prdkoci
manewrowej VA (zwanej te prdkoci brutalnego sterowania) i prdkoci lotu w burzliwej
atmosferze VC.
Samoloty ultralekkie czsto potrafi lata grubo ponad 200km/h. Ale wanie w tej kategorii
samolotw kadzie si rwnie bardzo duy nacisk na mas samolotu (ograniczenie 450 czy
495kg nieatwo jest speni), co powoduje, e samoloty ultralekkie bywaj delikatne. Efekt
jest taki, e rnica midzy prdkoci maksymaln a prdkociami VA i VC robi si bardzo
dua (czsto ponad 100km/h). A co z tego wynika dla pilota? Ano to, e zdarza si, e wydaje
ponad 200tys. zotych na szybki samolot, ktrym szybko lata mona tylko rano i
wieczorem
Zamiast zakoczenia
W artykule celowo wprowadziem jzyk znany z przepisw budowy samolotw. Moe jest on
trudny w odbiorze, ale za to precyzyjnie okrela, co wolno, co trzeba, a czego w adnym
wypadku robi nie naley. Przykadowe obwiednie powstay wedug przepisw JAR-VLA na
potrzeby projektu samolotu PW-8k. Jeeli pozwoli mi czas, a czytelnicy uznaj to za
potrzebne, sprbuje napisa wicej artykuw dotyczcych konstrukcji lotniczych.
Literatura dla zainteresowanych:
1. JAR-22
2. JAR-23
3. JAR-VLA
4. Tymczasowe wymagania zdatnoci samolotw ultralekkich budowanych w pojedynczych
egzemplarzach
in. Tomasz Maik