TON HC V NGH THUT

Khi ni ti ngh thut ti thng ni vi mi ngi rng "Ti cha bao gi

gii v v hay l mt iu tng t nh th". Nhng ti hy vng mi ngi
khng ngh rng v khng gii nn ti rung b ngh thut. Thc t ti rt hiu
gi tr ca hi ho, iu khc v tt c cc loi hnh ngh thut. Ti nhn ra rng:
mt ai khng c nng khiu v ngh thut vn c th cm nhn c n.
V khi ti ni vi ai rng ti hc ton, h thng p li l Ti cha
bao gi c th hiu r ngha ca ton hc. Nhiu ngi cho rng cuc sng
ca mnh vn tt p nu khng tht s gii ton, nhng ti vn hy vng rng
iu khng c ngha l h gt b ton hc ra khi cuc sng ca h. Trong
bi ny ti mun trnh by hai vn : th nht l v v p ca ton hc, th
hai l ai khng c nng khiu c bit nh cc nh ton hc1 th vn c th
cm nhn c n. Nu ti c th lm cho cc bn tin hai vn trn, th chc
cc bn cng thy c mt cht ham mun c tip thu ton hc mt cch su
sc cng nh ti tip thu ngh thut mt cch su sc (mc d ti khng thc
s gii v ngh thut). Chng no cn cho rng khng phi l nh ton hc th
khng th cm nhn c v p ca ton hc nh l mt nh ton hc c th,
th ti cn nghi ng ti sao ti c th cm nhn c bc tranh tt nh l mt
ho s c th. iu quan trng y l ti c th cm nhn c bc tranh
mt mc no .
Khng th bn ci rng cc nh ton hc nhn thy ton hc rt p. Trong
thc t, i vi mt vi ngi, v p chnh l l do h lm ton. Paul Erdos
ni Ti bit cc con s rt p, nu chng khng p, khng c g l p
c. P.R.Halmos vit Ton hc l ngh thut bi v cc nh ton hc to ra cc
v p bi v cc nh ton hc sng, lm vic v suy ngh nh cc ngh s.
Tuy bit rng hiu bit ca mnh cn nng cn nhng ti vn mun gi
gm mt vi iu v v p. Hy ti miu t cch m ti ti nhn thy ton
hc p, cng tng t nh i vi m nhc. Mt tc phm m nhc hay do
nhiu l do, c khi l v giai iu ca n hay nhng c khi n hay v mt kha
cnh c bit khc. Cng tng t i vi ton hc. V d nh mt li gii thch
ti tnh lm cho ti thy c mt khc ca vn , thm ch cn tm thy mt
phng php mi, mt cch mi tip cn v nhn nhn vn . Li gii thch

Trong bi ny ta hiu nh ton hc l tt c nhng ngi c nng khiu v ton v ang tren con ng
nghin cu ton ch khng ch ni n nhng nh ton hc thc th.

ny lm cho vn mang mt ngha mi, biu th cch gii quyt n gin n

ngc nhin v s khai sng m ton hc gy ra lm cho n p.
y l mt v d cho v p . Nm trc, gii bng c 64 i, th
thc thi u ca gii l u loi trc tip. Cc i c chia thnh cc cp thi
u vng mt, v 32 i thng s vo vng hai. 32 i li chia cp thi u,
v cc i thng li vo vng ba, v c nh th, n khi no ch cn li mt i,
i v ch. C bao nhiu trn u din ra trong gii u? Tht l n gin
tnh: 32 trn trong vng mt, 32 i chi 16 trn trong vng hai, Vy tng
cng c 32 + 16 + 8 + 4 + 2 + 1 = 63 trn. C 63 trn u tt c. Chng ta th
ngh xem s trn u l 63 c quan h g vi s i tham gia l 64?
Sang nm sau, gii u c thm mt i bng, tc l c 65 i. Trong vng
mt, 64 i trong cc i u 32 trn, v 1 i may mn c vo thng vng
hai. Sau vng mt, c 32 i thng cng vi 1 i vo thng, tng cng c 33
i. Mt ln na, i no li may mn c vo thng vng ba, cn 32 i
cn li th thi u 16 trn. C tip tc nh th, n khi cn li mt i. Nu
chng ta cng tng s cc trn u (32 trn vng mt, 16 trn vng hai,), ta c
32 + 16 + 8 + 4 + 2 + 1 + 1 = 64 trn (nu khng tin bn c th t kim tra li
qu trnh trn). Trong c hai gii u, s trn u lun nh hn 1 so vi s i
tham gia. Ti sao? Cch m chng ta tm ra s trn l hi di (cng tng s tt
c cc trn trong mi vng) l cch khng p, n khng gii thch c ti sao
kt qu li lun nh vy.
y mi l mt li gii thch p. Cc i thi u cho n khi thua mt
trn, v sau dng li, khng thi u mt trn no na. Tr i v ch, cc
i cn li thua ng mt trn. Do mi trn c ng mt i thua, tng s cc
trn bng tng s cc i thua, tc l s cc i b loi khi gii u. Vy ta d
thy s trn lun t hn 1 so vi s i. Cch l gii tht l p. N tht s gii
thch cho chng ta bit ti sao s trn lun t hn 1 so vi s i tham gia gii
u. Nu cc bn khng tin ti, cc bn hy th vi 653 i. Hy tht cn thn,
v kim tra xem c phi kt qu l 326 + 163 + 82 + 41 + 20 + 10 + 5 + 3 + 1 +
1 = 652. V vi cch gii thch nh trn, ta c th tnh nhanh ngay l 653 1 =
652 trn. Li l gii cho chng ta thy mt cch khc nhn nhn vn , mt
li gii thch tht c ng, khng th ng ti v tht l p.
Ton hc, cng nh m nhc, c th p theo mt cch khc su sc hn.
Mt bn giao hng gm vi chng, mi chng li c chia thnh cc phn.
Nhng cc phn ny li c lin kt vi nhau bi mt iu g (do hiu bit
ca mnh v m nhc cn c hn nn ti cng khng dm ni su v s lin kt
ny). i khi ci hay li chnh l s lin kt cc phn vi nhau.Ton hc
2

cng c chia thnh tng mng. Tng mng ny cng c lin kt vi nhau ,
nhiu khi chng ta chng quan tm ti s lin kt , nhng ti chc chn l cc
bn s rt bt ng khi nhn ra iu . Ph ca bi lun ny cho ta mt v d
v v p y.
By gi ti s chia s thm vi cc bn mt v d nh khc v v p ca
ton hc. Cng hai s l u tin l 1 v 3, v chng ta c 1 + 3 = 4. By gi,
cng tng ca 3 s l u tin, 1 + 3 + 5 = 9. C nh th, chng ta c 1 + 3 +
5 + 7 = 16 v 1 + 3 + 5 + 7 + 9 = 25. Bn c nhn xt g v cc s 4, 9, 16 v
25? Chng u l cc s chnh phng, tc l 4 = 2 2 ,9 = 32 ,16 = 4 2 ,25 = 52 . Th
vi n s l u tin, n bt k, v tng ca chng lun l s chnh phng. V d
1 + 3 + 5 + 7 + 9 + 11 + 13 + 15 + 17 + 19 = 100 hay 10 2 . Ti sao lun nh
vy? Nhng hnh di y s l mt li gii thch tt.

Hng trn, mi khi L cha s l cc vung ( 1, 3, 5 v 7 theo th t t

tri qua phi); hng di t tri qua phi, ta c hp ca mt khi L (tc l mt
vung), 2 khi L, 3 khi L v 4 khi L. Mi ln, chng c dng mt hnh
vung! V d, bn phi hng di, hp ca cc khi L vi s vung l 1, 3, 5
v 7 l hnh vung 4 4 , v s vung ca hnh vung l 4 2 nn
1 + 3 + 5 + 7 = 4 2 ! Chng ta c th lm nh vy vi n s l u tin, vi n bt k, v
cc bn c th thy l hp ca n khi L lun l mt hnh vung vi n 2 vung
trong . y l mt v d ngn gn thy c v p ca ton hc. C th c

cc v d di hn, kin thc su hn, nhng i khi n gin, ngn gn v d hiu

mi l v p!
Nu bn khng phi l mt nh ton hc, bn c th thc mc Ti c th
tm thy v p ca ton hc c khng?. Tht ra cu hi ny l rt kh, ti
khng th khng nh l c mt cu tr li hon chnh, nhng ti tin rng mt ai
khng c nng khiu c bit v ton vn c th tm thy v p trong .
Tng t nh ti, mt ln na ti nhc li, i vi m nhc. Ti khng c mt
cht kh nng no sng tc m nhc, nhng ti vn c kh nng cm nhn
n. C th ti khng th cm nhn n thc s nhiu nh cc ngh s, nhng ti
vn tm thy v p ti n cc bui biu din. Mt iu tng t cng
ng vi ton hc v nhng ngi khng phi l nh ton hc.
Mt vn l, bn phi lm quen vi ton hc mt mc no mi c
th cm nhn c n. Bn khng th chi bn nhc giao hng ca Beethoven
cho mt ai cha bao gi nghe nhc c in v hy vng ngi thy n hay.
Trc ht ngi phi quen vi vic thng xuyn nghe nhng bn nhc hay
thm ch lng nghe ai ging gii ti sao chng hay. cm nhn m nhc,
bn phi bit mt vi iu v giai iu v th no l mt giai iu hay (c th ch
n mc bng trc gic), bn phi cm nhn c th no l s ho m tt.
Bn phi rn luyn c i tai v tr c cm nhn c n, thy bng cch no
m m nhc li hi ho nh vy. Cch duy nht rn luyn l nghe nhc. Nu
thiu nhng k nng ny, ngi nghe chng c g pht trin kh nng cm
th m nhc ca mnh.
Bn cng khng th hy vng c iu g hn ton hc. Bn phi thy rng
ton hc c gii quyt l mi ngi pht trin kh nng cm nhn n.
Trong thc t, bn cn quan st k v p ca ton hc pht trin s cm
nhn (i khi ch bng trc gic) v ci g trong ton hc lm cho n p. Cch
tt nht l phi c ai tch ri v p ca ton hc ra khi nhng iu tm
thng nht nho cho bn, ch khng ch ni Ton hc rt p. Khng phi
tt c nhng g thuc v ton hc cng p c, v p cng c th b qun lng.
gi c v p iu cn thit l phi tch ring chng ra. T nh chng ta
c giy rng m nhc rt hay. Khng may, vi nhiu ngi, c th y l
ln u tin h c nghe v v p ca ton hc.
Mt vn tht n gin l nhng cm nhn v thm m cn phi c s tm
hiu. Bn khng th thc s cm nhn c d ch mt phn nh ca m nhc
m khng suy ngh v n. S tm hiu l rt cn hiu bn nhc mt cch ton
din, bng cch no m mi th li ho li lm mt? Nu thiu nhng iu
th m nhc cng ch hn giai iu li cun mt cht thi. Ton hc cng nh
4

vy, v c th cn hn na, bi v ton hc rt cn s vn dng tr c. cm

nhn ton hc, d mc no, cng cn phi t duy. Nhng mt ln na ti
nhc li, ti khng c kh nng sng tc nhc m vn cm nhn c m nhc.
Nn cng khng nht thit phi c nng khiu c bit v ton mi c th cm
nhn c n, min l bn c hng th.
Mt ln na, ti khng nh, khng phi l nh ton hc vn c th cm
nhn c v p ca ton hc. Vn duy nht l s cm nhn y n mc
no thi. Phn ln ton hc hin i rt rc ri v kh hiu, kh cm nhn. Nu
khng c nng khiu, khng hc tp v nghin cu th bn khng th hiu ni n
ch cha ni n vic cm nhn v v p ca n. Cng nh vy vi m nhc,
phn ln m nhc hin i tr nn kh hiu v t hay hn i vi nhng ngi
khng c chuyn mn. Dng nh ngh thut ch dnh cho cc ngh s. Tuy
vy ngy nay c nhng tc phm ngh thut c lm ra mi ngi c th
hiu c, cm nhn c, ton hc cng nh vy. Nhng c mt s khc nhau
l, nhng tc phm m nhc d c hng trm nm tui nhng vn l nhng
tc phm bt h, trong khi mt vi vn ton hc lu i tr nn qua quen
thuc v bnh thng.
kt thc bi lun ny, c hai vn tht r rng: th nht, ton hc
mang tnh thm m cao. V th hai l ngay c nhng ngi khng lm ton tt
vn c th cm nhn c v p ca ton hc. Bt k ai thch m nhc, hi ho
hay vn hc u tha nhn l v p ca chng lm phong ph thm cuc sng
ca h. Ton hc cng nh vy, n cng lm cho cuc sng ca ti thm phong
ph rt nhiu. V ti ngh n cng c th lm phong ph thm cuc sng ca
bn min l bn quan tm ti n cho d bn khng c nng khiu c bit v
ton. Nu bn b thi gian tm hiu v v p ca ton hc th bn mt i
chng bao nhiu m li uc rt nhiu.

Ph :
Phng trnh:

e i + 1 = 0
Phng trnh trn ng, nhng ti sao n p? Ta hy tm hiu tng con s
trong phng trnh trn.
5

0: Cng 0 vo bt k s no v ta lun nhn c s ban u. i khi n c

ngha l khng l g c.
1: Nhn mt s vi 1 v ta lun nhn c s ban u. N l s bn phi
bit khi bn bt u hc tnh ton.
: L t s gia chu vi ca ng trn v ng knh ca n, gn bng
3,14. N l s c bn ca hnh hc.
e : N l s m bn phi bit khi hc phng php tnh (o hm ca e x l
e x , iu lm cho n tr nn c bit), n gn bng 2,718. N rt quan trng

trong phng php tnh.

i : N l cn bc hai ca -1. Mc d thng c gi l o nhng n vn

rt quan trng trong ton hc.

Nhng s trn c xem l nm con s quan trng nht trong ton hc. 0 v
1 l cc s c bn ca s hc, sinh ra t hnh hc, e dng trong phng php
tnh v i thm ch khng l s thc nhng c nm s li hp li trong mt
phng trnh n gin. Phng trnh ny lin kt cc phn ca ton hc m khi
mi nhn qua dng nh khng c s lin h no c. S n gin n git mnh
ca phng trnh ny li mt ln na khng nh v p ca ton hc.