Nhc Ngh thut l g?

Orlando Jacinto Garcia - V Ngc Thng dch

Th gii m nhc [hin nay] dng nh hi b ln ln. Hai mi lm nm
trc, kinh in ca nhc Ngh thut phng Ty c xem l gm nhc
thi C i hoc Phc Hng, qua Barc, C in, Lng Mn, v i vo th
k 20. V loi nhc m nhiu ngi trong cng chng gi l c in th
tng i c xc nh r trong phm vi tc gi v tc phm ca h.
Hm nay, danh mc m nhc ny khng cn c cho l duy nht thch
ng. c bit, thi hu hin i, khi cc phm tr ang c xc nh li,
th rt d nhiu ngi khng nh rng, mt khc tango, mt iu rock, v
mt giao hng Beethoven, l u nh nhau, ngoi tr c l l vi cc thng
s xc nh phong cch ring y. iu ny c th to ra nhng phn nhnh
tch cc cng nh tiu cc. Tch cc c th ch: mi kiu thc m nhc
u c nhn thc l quan trng nh nhau; v tiu cc: mi s u b xem
nh nhau qua nhiu phng thc.
Th th, trong xu th hu hin i hin hnh, lm th no mt ngi c th
xc nh v/hoc lnh hi cc hnh thi biu hin khc nhau trong m nhc?
Liu ch cn tr li cc vn lin quan n phong cch l cng m t
cc kiu thc m nhc khc nhau? Theo ti, khi tm cch lnh hi m nhc
ang khai mo th k 21, bn cnh vic kho st cc thng s v phong cch,
cn phi kho st nhiu th khc. Vy th, cc quan tm y l g? Ti tin
rng, ni chung, ngi ta c th lnh hi v bn lun v cc chc nng v cc
s tri nghim khc nhau gi sinh bi cc loi m nhc khc nhau. V khun
kh gii hn, cc khi nim chung sau y khng c tnh cch hon thnh
hoc ton din, m ch l mt s khi nim c th tr gip vic lm sng r
hin trng.
bt u, nhc ph cp, nhc dn tc, nhc thng mi v.v., ni chung, c
th c nhn thc l nhc-chc-nng (ngha l chng mang chc nng x
hi kh r rng v trc tip); v trong truyn thng nhc Ngh thut phng
Ty, c mt dng nhc khng mang tnh chc nng (ch yu tn ti cho cu
cnh ca n). V phng din lch s, c th ni, nhc-chc-nng c sng
tc truyn t vi mt lng cng chng ln, trong lc nhc-phi-chcnng c vit dnh cho mt lng cng chng nh hn, thng snh v
ng nhc mc no . Nhng v d v nhc-chc-nng bao gm: 1)
nhng bi ht k li cc s kin lch s, chnh tr, v x hi/vn ha; 2) m

nhc nghi l v n mng, c hoc khng km theo v iu; 3) m nhc vit

vi mc ch cng khai thu v mt mn tin ln. i vi loi nhc ny,
thng thng, i tng c nhm n v vn l mt cng chng rng
ri. Cc khi nim v khc bit ni trn, tuy quan trng, nhng ch c tnh
cch gin lc, cn v s c nu r hn.
Phn ln nhc-phi-chc-nng bt ngun nh l nhc-chc-nng. Mt v d
thch hp l Thnh nhc phng Ty, loi nhc c nhim v to hng khi
cho ngi th phng khi tip cn cc ng thnh thn ca h.
Sau th mc ch chnh ca nhiu nhc s son loi nhc ny tr thnh
vic mang li nim vui cho gii hong tc t hng vit nhc (mt s h
cng l nhc s). i lc, tr gi ca bn nhc c tng thm, ty theo kh
nng ca nh son nhc trong vic gi sinh cc tri nghim tru tng v
phc hp hn cho ngi bo tr v cung nh. Trong qu kh, cc nhc s
son nhc-phi-chc-nng cng thng sng tc nhc-chc-nng ph thm
ngun thu nhp. th k 20, him khi thy hin tng ny. Ni chung, do h
thng bo tr hu nh chm dt, cc loi nhc tru tng nht - c xp
l nhc tuyt i - khng mang mt chc nng no ngoi s tn ti cho cu
cnh ca n. V khng nhm vit cho i s ng v khng c h hiu,
nn loi nhc ny, phn ln t li lc v mt kinh t. th k 20, cc c ch
nh chnh ph v i hc tr thnh cc n v h tr loi tc phm ny. y
l loi nhc, t ngi nghe hn, v thng c knh n v tim nng kch
gi cc phn ng mnh m ngi nghe, c thun ln chng. Cng c th
tm ra nhng v d tng t cc hnh ngh thut khc.
Nhng gii thch n gin v gii hn ni trn, lin quan n qu kh ca
nhc-chc-nng v nhc-phi-chc-nng, l kh hin nhin, nhng thng
khng c cc nh bn lun v m nhc thi hu hin i . Tuy mt
mc no c khi qut ha v gin lc ha, nhng ti tin rng
nhng gii thch y xut vi khi nim quan trng, c th gip cho vic
nhn thc mt s tnh cch khc bit gia mt khc tango, mt iu rock, v
mt giao hng ca Stravinsky. Cng lc, cng cn phi ni rng, cc
nim y, d quan trng, nhng t chng khng hnh thnh vic phn
loi v/hoc nhn thc y m nhc hin hu hm nay.
Bn cnh nhng khc bit v chc nng ca m nhc trong lch s, c th c
mt yu t quan trng hn: khi nim v s tri nghim gi sinh bi cc
kiu thc m nhc khc nhau. Nhng khc bit gia cc phn ng c gi
sinh c th c nhn thc rt r qua vic kho st cc tc phm thuc

cc hnh ngh thut khc, cng nh vic kho st cc phn ng gi sinh t

cc tc phm y. Chng hn, s tri nghim ca mt ngi khi c mt tc
phm ca Michael Crichton hoc ca Mickey Spillane th khng ging s
tri nghim ca mt ngi khi c James Joyce hoc Borges. Cc nh vn
trc khng hn cc nh vn sau, nhng dt khot, cc tc phm ca h gi
sinh nhng phn ng khc nhau. Cc tiu thuyt ca hai nh vn trc
thng bao gm li k chuyn hp dn v c th ht sc th v. Cc tc
phm ca hai nh vn sau tru tng hn v gi sinh mt s tri nghim rt
khc v mt tr thc v cm xc (th v cho s ngi ny, nhng khng th
v cho s ngi kia). Thng th phi c li vi ln cc tc phm ca cc
nh vn sau, th ngi ta mi c th lnh hi cc chi tit, cng nh lnh hi
mt s khi nim c th hin ht sc tru tng.
C th nu ln mt trng hp tng ng khi kho st ngh thut th gic.
S tri nghim ca mt ngi khi ngm mt bc tranh mu nc ca
Carolyn Blish t cnh b bin, th khng ging s tri nghim ca mt ngi
khi ngm bc Guernica ca Picasso. Bc mu nc c th gi th v cho
mt nhn v thm ch c th l mt s gp mt tuyt vi cho khng gian
sng ca mt ngi. Cn bc Picasso, do tnh cch miu t siu thc v
tng tng tru tng v cc bin c khng khip, c th li to s bt an.
Xem li nhiu ln l vic cn thit lnh hi tc phm ny v vic bao gm
n trong khng gian sng ca mt ngi c th mang hoc khng mang li
s th v. Ging nh v d trc, cc tri nghim y khng hn hoc km;
nhng ch th l chng khc nhau.
Cng c th nu ln mt v d tng t trong m nhc. S tri nghim khi
nghe mt bn nhc ca Michael Jackson, ca Julio Iglesias, ca Madonna
hoc mt bn tango ca Gardel, th khng ging s tri nghim khi nghe
Symphony of Psalms ca Stravinsky, Symphonie Fantastique ca Berlioz,
hoc Cantata para America Magica ca Ginastera. Cc tc phm ca nhm
trc c th gi hng cho mt ngi nhn nhy, ht theo, hoc tr chuyn
cng mt ngi bn trong qun nc; trong lc cc tc phm ca nhm sau
thng th khng. Vi cc tc phm ca Stravinsky, Berlioz, v Ginastera,
c th cn nghe li nhiu ln mi c th hi nhn v c nhng phn ng,
trong khi iu ny c th khng phi l trng hp ca cc v d trc. Xin
nhc li, nhm ny khng hn nhm kia; ng hn, phn ng v tc phm
v s tri nghim m mt ngi c, l rt khc nhau.
Th th, mt cch tng qut, cc s tri nghim y c im g chung? Mi
trng hp ca cc v d sau hn l tru tng hn so vi mi trng hp

ca cc v d trc (ngha l, di xa cc kinh nghim v thc ti c th v

cuc sng hng ngy hn). Liu iu ny nht thit khin s tri nghim ca
ngi ny hn s tri nghim ca ngi kia? Hn l khng, v rng mt s
tri nghim tru tng, c th i vi mt s ngi l c thc cht, nhng
cho s khc, thng li to nhiu kh chu. Mt phn ng kh chu c th l
l do khin mt c nhn ng li s tri nghim m tc phm y ang khi
gi (phn ng thng thng ca nhng ngi cha quen [vi loi nhc y]).
Cng lc, vic t c s tn thng ln nht trong cng chng, khng
nht thit hm ngha l tc phm ny mang gi tr cao. Tri li, nhiu trng
hp, s tn thng i chng li ng , ci ang c tn thng l so rng
v khng mang nhiu gi tr.
Th th hm ca quan im ny l g? Th nht, phong cch khng phi l
nhn t quyt nh xc nh ci m nhc Ngh thut l hoc khng l.
ng hn, trong mt phm vi nht nh, chc nng ca m nhc, v quan
trng hn, cc kinh nghim c m nhc gi sinh, mi l nhn t quyt
nh. Mt s ngi c th t cu hi, th cn nhc jazz th sao? Cu tr li
ca ti l bn mun ni n ai? mt John Coltrane gn y hay bt c th
g ca Kenny G v nhc ca h gi sinh trong bn nhng tri nghim g?
Cng th, i vi mt s nhc s pop v rock? Bn mun ni Michael
Jackson hay Brian Eno? Cn cc bn nhc-chc-nng m Mozart, Haydn, v
cc nhc s khc sng tc th sao? Liu mi s u trng hay en? ng
nhin l khng, v c rt nhiu vn cn tip tc bn lun. Mt s th loi
v tc phm th rt kh gii thch, nhng y chnh l iu lm cho vic bn
lun m nhc tr nn ht sc th v.
Cui cng, mt li vn gn v nhn hiu nhc Ngh thut. Mt s ngi
nhy cm cho rng, khi ng loi nhc ny l ngh thut, loi nhc kia th
khng, tc l h ngha loi kia. Tuy nhin, cn phi lu rng, thut ng
nhc Ngh thut bt ngun t thut ng Art Song/Ca khc Ngh thut, p
dng cho mt s ca khc th k 19, phn bit vi cc loi ca khc khc
cng thi. Thut ng cn c s dng nh mt phng cch phn bit
Ca khc Ngh thut vi khi nim Ngh thut m nhc /Art of Music.
iu ny khng c ngha l nhc Ngh thut u vit hn cc loi nhc khc
m ch gin d ni rng, nhc Ngh thut bt ngun t truyn thng Ca
khc Ngh thut (tng t vi ngh thut th gic cng thi).
Nu nh ti cm thy vic s dng thut ng nhc nghim tc [bc hc]
hoc nhc c in cho nhc Ngh thut l khng thch hp, th vic chn
thut ng ny, ci vn ny sinh t nim Ca khc Ngh thut, li khng to

cho ti vn g. Hn na, chnh ci nhu cu tip th i chng bin thut

ng nhc c in thnh mt thut ng tin dng trong cng chng, d khi
h ni v Bach hay Stravinsky.
iu ti xut trong bi vit ngn ny khng mang ngha mt kho nghim
cng nhc phn loi m nhc, nhng ng hn, l mt n lc nhm x l
mt hin tng, m theo ti, r rng l hin hu. y cng l mong c
ca ti khi nu ln mt s khi nim trit hc cc nhc s xem xt khi bn
v cc kiu thc m nhc khc nhau. Hi tr ti c may mn ln c hc
trit. Nu c iu g ti hc c t b mn ny, th l s th, nu nh
ngi ta khng bao gi c th bit c chn l, th ngi ta c th c gng
tip cn n. y cng l iu ti rn thc hin khi xut mt s khi nim
trong bi vit ngn ny.