T.C.

MLL ETM BAKANLII

ELEKTRK-ELEKTRONK TEKNOLOJS

LOJK ENTEGRELERLE TEMEL

KUMANDA DEVRELER
522EE0258

Ankara, 2011

Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereve

retim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarak
rencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renme
materyalidir.

Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir.

PARA LE SATILMAZ.

NDEKLER
AIKLAMALAR ....................................................................................................................ii
GR ....................................................................................................................................... 1
RENME FAALYET-1 ..................................................................................................... 3
1. BR MOTORUN BALATMA DURDURMA BUTONLARI LE MHRLEMEL
OLARAK ALITIRILMASI................................................................................................. 3
1.1. Kumanda Devresi.......................................................................................................... 4
1.3. Entegre ve Malzeme Listesi.......................................................................................... 5
1.4. Devrenin Kurulmas...................................................................................................... 6
1.5. Devrenin almas ....................................................................................................... 7
UYGULAMA FAALYET ................................................................................................ 9
LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 11
RENME FAALYET-2 ................................................................................................... 12
2. BR MOTORUN LER GER ELEKTRKSEL KLTLEMEL ALITIRILMASI .... 12
2.1. Kumanda Devresi........................................................................................................ 12
2.2. Lojik Devresi .............................................................................................................. 14
2.3. Entegre ve Malzeme Listesi ........................................................................................ 14
2.4. Devrenin Kurulmas.................................................................................................... 15
2.5. Devrenin almas ..................................................................................................... 16
UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 17
LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 19
RENME FAALYET-3 ................................................................................................... 20
3. BR MOTORUN YILDIZ GEN ALITIRILMASI .................................................. 20
3.1. Kumanda Devresi........................................................................................................ 21
3.2. Lojik Devresi .............................................................................................................. 22
3.3. Entegre Ve Malzeme Listesi ....................................................................................... 22
3.4. Devrenin Kurulmas.................................................................................................... 23
3.5. Devrenin almas ..................................................................................................... 24
UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 25
LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 27
MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 28
CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 29
KAYNAKA ......................................................................................................................... 32

AIKLAMALAR
AIKLAMALAR
KOD

522EE0258

ALAN

Elektrik-Elektronik Teknolojisi

DAL/MESLEK

Dal Ortak

MODLN ADI

Lojik Entegrelerle Temel Kumanda Devreleri

MODLN TANIMI

Bu modl, lojik entegrelerle motorlarn temel kumanda

devrelerinin altrlmas ile ilgili bilgi ve becerilerin
kazandrld bir renme materyalidir.

SRE

40/16

N KOUL

Bu modln n koulu yoktur.

YETERLK

Lojik entegrelerle temel kumanda devrelerini kurmak

MODLN AMACI

ETM RETM
ORTAMLARI VE
DONANIMLARI

LME VE
DEERLENDRME

Genel Ama
Bu modl ile gerekli ortam salandnda, lojik entegreler ile
motorlarn temel kumanda devrelerini i gvenliine dikkat
ederek hatasz altrabileceksiniz.
Amalar
1. Bir motorun start-stop butonlar ile mhrlemeli kumanda
devresini lojik entegreler ile i gvenliine dikkat ederek
hatasz altrabileceksiniz.
2. Bir motoru ileri geri elektriksel kilitlemeli kumanda
devresini lojik entegreler ile i gvenliine dikkat ederek
hatasz altrabileceksiniz.
3. Bir motoru yldz-gen yol verme devresini lojik
entegreler ile i gvenliine dikkat ederek hatasz
altrabileceksiniz.
Ortam: Elektrik-elektronik laboratuvar, iletme, ktphane,
ev, bilgi teknolojileri ortam vb.
Donanm: Bilgisayar, projeksiyon cihaz, izim ve
simlasyon programlar, kataloglar, deney setleri, alma
masas, avometre, bread board, eitmen bilgi sayfas, havya,
lehim, elektrikli almalar, anahtarlama elemanlar, yardmc
elektronik devre elemanlar, elektrik elektronik el takmlar
Modl iinde yer alan her renme faaliyetinden sonra verilen
lme aralar ile kendinizi deerlendireceksiniz.
retmen modl sonunda lme arac (oktan semeli test,
doru-yanl testi, boluk doldurma, eletirme vb.) kullanarak
modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve becerileri
lerek sizi deerlendirecektir.

ii

GR
GR
Sevgili renci,
Elektronikteki gelimeler sonucu motor komut verme de
deiime urad.
Kontaktrlerle yaplan kumandalarda daha ok karmaa olmaktadr. Kontaktrlerin alp
kapanmas mekanik olduu iin de daha ok bakm gerektirmektedir. Komutlar vermede
yardmc kontaktr kullanmak yerine mantk kaplar kullanarak yapmak hem daha kolay
hem de daha ucuza yaplabilmektedir. Alp kapanan mekanik bir konta olmad iin hem
bakm gerektirmez hem de mekanik alp kapanmaya gre yar iletkenlerde alp kapanma
sreleri ok hzldr. Yar iletken kullanlarak yaplan mantk kaplar daha gelimi olan
PLCnin iinde de bulunmaktadr. ok daha karmak komutlandrmada zmlerin daha iyi
yaplmasn salayacaktr.
Burada eit kumanda rnei verilecektir. Hem kumanda hem de yar ilkten
kullanlarak yaplan kap entegreleri ile bir motorun deiik altrma rneklerini greceiz.

RENME FAALYET1

AMA

RENME FAALYET-1

Bir motorun balatma-durdurma butonlar (start-stop butonlar) ile mhrlemeli

kumanda devresini kap entegreleri ile i gvenliine zen gstererek yanlsz
altrabileceksiniz.

ARATIRMA

Kumanda da kullanlan balatma ile durdurma butonlarnin yaplarn,

kontaktrn yaps ile almasn, ar akm rlesini, mantk entegre eitlerini
aratrnz.

1. BR MOTORUN BALATMA DURDURMA

BUTONLARI LE MHRLEMEL
OLARAK ALITIRILMASI
Gnmzde elektrik motorlar kumandalar daha karmak yaplar kazand iin
yardmc kontaktrlerin yerini mantk kaplar almaktadr. Bunun neden ise kontaktrlerle
yaplan karmak kumandalarn mantk kaplar ile daha kolay yaplabilmesidir.
Kumanda devrelerinde ounlukla kalc olmayan butonlar kullanrz. Bu butonlarn
zellii, zerine basldnda konum deitirmeleri, bask kaldrldnda eski konumlarna
geri dnmeleridir. Bunlardan biri balatma butonuna, baslmad durumda iki ucu ak
akm geirmez. Basldnda iki ucu birbirine deip akm geirmesidir. Dier buton ise
durdurma butonudur. zerine baslmad durumda akm geirir, basldnda ise ular
alr, akm geiini engeller.
Ar akm rlelerin grevi motor eitli nedenlerle ekmesi gerekenden daha ok
akm ekmesi durumunda motoru korumak iin kumanda devresinde bulunan kontan
aarak almay durdurmasdr.
Kontaktrler byk gteki elektromanyetik anahtarlardr. Sarm ularna gerilim
uygulandnda ekerek kontaklarn konum deitirmesini salar. Ak kontaklarn kapatr,
kapal kontaklarn aar.

1.1. Kumanda Devresi

ekil 1.1: Motorun balatma durdurma butonlar ile mhrlemeli altrlmas

ekil 1.1.ada bir motorun srekli almas iin yaplm kumanda devresi grlyor.
Elektrik akm sigorta, ar akm rlesi (AAR), durdurma butonundan geerek balatma
butonuna gelir. Balatma butonuna basarsak iki ucu birleerek akm geirir, kontaktr eker.
Kontaktrn kontaklar konum deitirir. Ak olan kontaklarn kapatr, kapal olan
kontaklarn aar. Balatma butonunun ularna bal olan kontak kapand iin balatma
butonundan elimizi ektiimizde akm C konta zerinde geerek kontaktrn ekik
kalmasn salar. Durdurma butonuna basarsak ya da AAR atarsa C kontaktrn besleyen
akm kesilecei iin kontkatr brakr.
ekil 1.1.bde motorun almas iin yaplm g devresi grlmektedir. Kumanda
devresinde bulunan C kontaktr ekince C kontaklar kapanarak motorun almasn
salar. C kontaktrn sarm ularna gelen akm kesilene dein alma srer. Eer motor
herhangi bir nedenle ar akm ekerse g devresinde bulunan ar akm rlesi bunu
alglayarak kumanda devresinde bulunan konta aar, kontaktrden geen akm keser.
Kontaktr kapanm olan kontaklarn aarak motora akmn gitmesini engelleyerek motorun
korunmas salanr.

1.2. Lojik Devresi

ekil 1.2 : Motorun balatma durdurma butonlar ile mhrlemeli altrlmasnn kaplarla
yaplmas

1.3. Entegre ve Malzeme Listesi

VE entegresi
VEYA entegresi
Ik yayan dorultma
Diren 1 k
G kayna
Balatma butonu
Durdurma butonu
AAR

1.4. Devrenin Kurulmas

ekil 1.3: Motorun balatma durdurma butonlar ile mhrlemeli altrlmasnn entegre
balants

1.5. Devrenin almas

ekil 1.2de grld gibi bir motorun balatma durdurma butonlar ile mhrlemeli
altrmann kaplarla yaplm e deeri grlmektedir. Balatma, durdurma butonlar ile
AARnin kapal konta kullanlmtr. Kumanda devresinde balatma butonu ile mhrleme
konta olarak kontaktrnn ak konta kullanlmtr. Balatma butonu ile ak kontak
ayn yere (paralel) bal olduu iin kap edeeri olarak iki girili VEYA kaps
kullanlmtr. AAR kapal konta, durdurma butonu, balatma butonu ile C kontann
toplam tek bir akm zerine bal olduu iinde girili VE kaps kullanlmtr.
Durdurma butonu ile AARnin akm geerek VE kapsnn giriinden ikisine
mantk 1 uygulanr. Balatma butonuna baslmadn iin nc girie mantk 0
uyguland iin k 0 dr.
Balatma butonuna bastmzda VEYA kapsnn iki giriinden biri 1
olduunda k 1 olaca iin VE kapsnn giriinde 1 yaplm olur. Bunun
sonucunda IKI da 1 olur. Elimizi balatma butonunden ektiimizde VEYA
kapsnn dier giriine IKI tan dolay 1 olduu iin knn 1 olmasn srdrr.
k 0 yapmann iki koulu vardr, ya durdurma butonuna basarak ya da AAR
alrsa girili VE kapsndan biri 0 olacanda k 0 olmu olur.
Eer elimizde girili VE kaps yoksa ekil 1.4te olduu gibi iki girili VE
kapsndan girili VE kaps elde etmi oluruz.
ka balayacamz motor src devresi ekleyerek g devresi de altrlm
olur.
Yalnzca kaplarn altn grmek iin ka k yayan dorultma (led)
balayarak almay grebiliriz.

ekil 1.4 : ki girili ve kapsndan girili ve kaps elde etmek

Eer elimizde durdurma butonu ile AAR yok ise yalnzca balatma butonlar
kullanarak ekil 1.5teki gibi balant yapabiliriz.

ekil 1.5: Balatma butonlar kullanlarak devrenin kurulmas

UYGULAMA FAALYET

UYGULAMA FAALYET
Lojik entegrelerle bir motoru mhrlemeli olarak altrnz.

lem Basamaklar

neriler

Kurulacak mantksal kap devresinin

entegresini katalogdan seiniz.
Katalogdan entegre bacak balantlarn
bulunuz.

Besleme gerilimlerini inceleyiniz.

Giri klar kartrmaynz.

Kumanda devresinin emasn iziniz.

Uygulama devresinin emasn iziniz.
Entegreyi borda taknz.
Yardmc elemanlar(buton, diren, led )
borda taknz.
letken balantlarn yapnz.
Balantlar denetleyiniz.
Devreye gerilim uygulaynz.
Devrenin almasn deneyiniz.

KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin
Evet, kazanamadklarnz iin Hayr kutucuklarna ( X ) iareti koyarak rendiklerinizi
kontrol ediniz.

Deerlendirme ltleri

Evet Hayr

1. Kurulacak mantksal kap devresinin entegresini katalogdan

seebildiniz mi?
2. Katalogdan entegre bacak balantlarn bulabildiniz mi?
3. Kumanda devresinin emasn izebildiniz mi?
4. Uygulama devresinin emasn izebildiniz mi?
5. Entegreyi borda takabildiniz mi?
6. Yardmc elemanlar (buton, diren, led) borda takabildiniz mi?
7. letken balantlarn yapabildiniz mi?
8. Balantlar denetlediniz mi?
9. Devreye gerilim verebildiniz mi?
10.Devrenin almasn deneyebildiniz mi?

DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr biiminde yantlarnz bir daha gzden geiriniz.
Kendinizi yeterli grmyorsanz renme etkinliini yeniden yapnz. Btn yantlarnz
Evet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.

10

LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
Aadaki cmlelerin banda bo braklan parantezlere, cmlelerde verilen bilgiler
doru ise D, yanl ise Y yaznz.
1.
2.
3.
4.
5.

6.
7.
8.
9.
10.

( ) Kumanda devrelerinde ounlukla anahtarlar kullanrz.

( ) zerine basldnda konum deitiren, bask kaldrldnda eski konumlarna
geri dnen kumanda esine buton denir.
( ) zerine baslmad durumda akm geirmeyen, baslmad durumda akm
geiren butona balatma butonu denir.
( ) zerine baslmad durumda akm geiren, baslmad durumda akm
geirmeyen butona durdurma butonu denir.
( ) Ar akm rlelerin grevi motor eitli nedenlerle ekmesi gerekenden daha ok
akm ekmesi durumunda motoru korumak iin kumanda devresinde bulunan
kontan aarak almay durdurmasdr.
( ) Kontaktrler byk gteki elektromanyetik anahtarlardr.
( )VEYA kapsnda girilerden biri 1 dier 0 ise k 0dr.
( ) girili VE kapsndan birinin giriinin 0 olmas k 0 yapar.
( ) Kumanda devresinde AARnin ak konta kullanlmtr.
( ) Durdurma butonunun kna deil kaps ekleyerek balatma butonu yapabiliriz.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap
verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.
Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

11

RENME FAALYET2
RENME FAALYET-2
AMA
Bir motoru ileri geri elektriksel kilitlemeli kumanda devresini kap entegreleri ile i
gvenliine zen gstererek yanlsz altrabileceksiniz.

ARATIRMA

Motorun ileri-geri altrmada oluabilecek yanllklar g devresinde ne gibi

yanllklar dourur, elektriksel kilitlemeyi aratrnz.

Drt girili VE kapsn aratrnz. Bulamazsanz iki girili VE kapsnda

drt girili VE kaps elde ediniz.

2. BR MOTORUN LER GER

ELEKTRKSEL KLTLEMEL
ALITIRILMASI
2.1. Kumanda Devresi
ekil 2.1de bir motorun ileri geri elektriksel kilitlemeli olarak altrlmas g ile
kumanda devrelerinin izimleri grlmektedir. C1 kontaktrnn nne C2
kontkatrnn kapal kontan, C2 kontaktrnn nne C1 kontkatrnn kapal
konta balanarak elektriksel kilitleme elde edilmitir.
Motorun dn ynn deitirmek iinde dner alan ynn deitirmek gerekir.
Dner alan yn evreli dzenekte iki evrenin yerini deitirerek yaplr. izimde R-S-T
evrelerinden R ile Tnin yerini deitirerek dner alan yn deimitir.
leri balatma butonuna balandnda sigorta, AAR kapal konta, durdurma
butonunden geen akm ileri balatma butonu, C2 kontaltrnn kapal kontandan geip
C1 kontaktrnn sarm zerinden geer. C1 kontaktr alr. Kontaklar konum
deitirir. leri altrma butonundan elimizi ektiimizde buton ularna bal C1 konta
kapand iin akm oradan geerek almay srdrr. Motor ileri ynde alrken geri
balatma butonuna basarsak C2 kontaktrnn nnde bulunan C1 konta ald iin
akm gemez. Bylece gvenli bir biimde alma salanr. G devresinde C1 kontaklar
kapanarak motor ileri ynde alr. Motor ileri ynde altrrken geri ynde altrmak
istersek nce durdurma butonuna basmamz gerekir.
Geri balatma butonuna bastmzda ayn ileri ynde almada olduu gibi AAR
kapal kontandan, durdurma butonundan geen akm geri balatma butonu, C1
12

kontaltrnn kapal kontandan geip C2 kontaktrnn sarm zerinden geerek C2

kontaktr alr. Kontaklar konum deitirir. Geri altrma butonundan elimizi
ektiimizde buton ularna bal C2 konta kapand iin akm oradan geerek
almay srdrr. Motor geri ynde alrken ileri balatma butonuna basarsak C2
kontaktrnn nnde bulunan C1 konta ald iin akm gemez. Bylece gvenli bir
biimde alma salanr. G devresinde C2 kontaklar kapanarak dner alan yn
deitii iin motor geri ynde alr. Motor geri ynde altrrken ileri ynde altrmak
istersek nce durdurma butonuna basmamz gerekir.

ekil 2.1: Bir motorun ileri geri elektriksel kilitlemeli altrlma

13

2.2. Lojik Devresi

ekil 2.2: leri geri almann kap balantlar

2.3. Entegre ve Malzeme Listesi

VE entegresi
VEYA entegresi
DEL enteresi
Ik yayan dorultma
Diren 1 k
G kayna
Balatma butonu
Durdurma butonu
AAR

14

2.4. Devrenin Kurulmas

ekil 2.3: Entegre balants

15

2.5. Devrenin almas

leri balatma butonuna basarsak ileri alma VEYA kapsnn k 1 olur.
Durdurma butonu ile AAR kapal kontandan ileri alma VE kapsnn giriine 1
uygulanmaktadr. Geri alma k 0dr. Geri alma k deillenerek 1 yaplr.
leri alama da VE kaps giriine uygulanr. Bylece drt girii de 1 olan VE
kapsnn k da 1 olmu olur. Elimizi butondan ekince durdurma butonunda VEYA
kapsnn kna 0 uygulanr. Ancak VEYA kapsnn dier girii VE kapsnn
kndan 1 aldndan VEYA kapsnn k 1 olmay srdrr. G devresinde
C1 kontaktr alarak motor ileri ynde dnmeye balar. Bu durumda geri alma
butonuna basarsak ileri almann k deillenerek geri alma VE kapsnn giriine
bal olduundan giriine 0 uygulanr. VE kapsnn birinin giriinin sfr olduundan
dolay dier girileri ne olursa olsun k 0 olur. Bylece de gvenli bir biimde alma
salanm olur. Durdurma butonuna basarsak ileri alama VE kapsnn bir girii 0
olas salanr. Bylece kn 0 olmas salanr. G devresinde de C1 kondaktr
brakaca iinde motor durdurulmu olur.
Geri balatma butonuna basarsak geri alma VEYA kapsnn k 1 olur.
Durdurma butonu ile AAR kapal kontandan geri alma VE kapsnn giriine 1
uygulanmaktadr. leri alma k 0dr. leri alma k deillenerek 1 yaplr. Geri
alama da VE kaps giriine uygulanr. Bylece drt girii de 1 olan VE kapsnn
k da 1 olmu olur. Elimizi butondan ekince durdurma butonunda VEYA kapsnn
kna 0 uygulanr. Ancak VEYA kapsnn dier girii VE kapsnn kndan 1
aldndan VEYA kapsnn k 1 olmay srdrr. G devresinde C2 kontaktr
alarak motor geri ynde dnmeye balar. Bu durumda ileri alma butonuna basarsak geri
almann k deillenerek ileri alma VE kapsnn giriine bal olduundan giriine
0 uygulanr. VE kapsnn birinin giriinin sfr olduundan dolay dier girileri ne
olursa olsun k 0 olur. Bylece de gvenli bir biimde alma salanm olur.
Durdurma butonuna basarsak geri alama VE kapsnn bir girii 0 olas salanr.
Bylece kn 0 olmas salanr. G devresinde de C2 kondaktr brakaca iinde
motor durdurulmu olur.

16

UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
Bir motoru
altrabileceksiniz.

lojik

entegrelerle

ileri-geri

lem Basamaklar
Kurulacak mantksal kap devresinin
entegresini katalogdan seiniz.
Katalogdan entegre bacak balantlarn
bulunuz.

elektriksel

kilitlemeli

neriler
Besleme gerilimlerini inceleyiniz.
Giri klar kartrmaynz.

Kumanda devresinin emasn iziniz.

Uygulama devresinin emasn iziniz.
Entegreyi borda taknz.
Yardmc elemanlar (buton, diren, led)
borda taknz.
letken balantlarn yapnz.
Balantlar denetleyiniz.
Devreye gerilim uygulaynz.
Devrenin almasn deneyiniz.

17

olarak

KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin
Evet, kazanamadklarnz iin Hayr kutucuklarna ( X ) iareti koyarak rendiklerinizi
kontrol ediniz.

Deerlendirme ltleri

Evet

Hayr

1. Kurulacak mantksal kap devresinin entegresini katalogdan

seebildiniz mi?
2. Katalogdan entegre bacak balantlarn bulabildiniz mi?
3. Kumanda devresinin emasn izebildiniz mi?
4. Uygulama devresinin emasn izebildiniz mi?
5. Entegreyi borda takabildiniz mi?
6. Yardmc elemanlar (buton, diren, led) borda takabildiniz mi?
7. letken balantlarn yapabildiniz mi?
8. Balantlar denetlediniz mi?
9. Devreye gerilim verebildiniz mi?
10. Devrenin almasn deneyebildiniz mi?

DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr biiminde yantlarnz bir daha gzden geiriniz.
Kendinizi yeterli grmyorsanz renme etkinliini yeniden yapnz. Btn yantlarnz
Evet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.

18

LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
Aadaki cmlelerin banda bo braklan parantezlere, cmlelerde verilen bilgiler
doru ise D, yanl ise Y yaznz.
1.
2.
3.
4.
5.
6.

( ) Elektriksel kilitleme bir kondaktrn nne dier kontaktrn kapal kontan

balayarak yaplr.
( ) Bir k deilleyerek kumanda da kullanlan kapl kontak elde ederiz.
( ) ki girili VE kaps kullanarak drt giri VE kaps elde edemeyiz.
( ) leri alma VE kaps k deillenerek geri almada VE kaps giriine
balanarak gvenli alma elde edilmi olur.
( ) Kontak emniyeti olmazsa hem ileri alma hem geri alma ayn anda olabilir.
( ) leri alma ile geri almann ayn anda almas g devresinde bir saknca
yaratmaz.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap
verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.
Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

19

RENME FAALYET3
RENME FAALYET-3
AMA
Bir motoru yldz-gen yol verme devresini kap entegreleri ile i gvenliine zen
gstererek yanlsz altrabileceksiniz.

ARATIRMA

Yldz gen altrmay aratrnz.

3. BR MOTORUN YILDIZ GEN

ALITIRILMASI
Gc 5KWdan byk motorlara yol verme zorunluluu vardr. Motorlar ilk kalknma
annda alma akmlarnn 3-6 kat akm eker. Kalknma akmnn sakncalarn gidermek
iin motorlara yol verilir.
Bir elektrik ana gen bal olarak alan evreli e sreli olmayan (asenkron)
motor, yol vermede yldz balanrsa evre sarmlarndan 1,73 kat daha az bir gerilimle
alr. Motor yol alam akm yaklak olarak kat azalr. Yol alamn uygun bir annda,
yldz balant alr, sonra motor sarglar gen olarak balanr. Bylece motor olaan
geriliminde alr.
Motora yldz gen yol verebilmek iin motorun gen alma gerilimi a gerilimine
eit olmas gerekir.

20

3.1. Kumanda Devresi

ekil 3.1: Bir motorun yldz gen altrlmas

Start (Balatma) butonuna bastmzda geen elektrik akm C1 kontaktrn

altrr. Mhrleme yaparak srekli alma salanr. Ayn anda C3 kapal kontandan
geen akm ZR ile C2 kontaktrn altrr, zaman rlesi ayarlanan sreyi saymaya
balar. G devresinde R S T gerilimleri U V W ularna uygulanr. Z X Y ular da ksa
deve olduu iin motor yldz olarak alr. Ayarlanan sre dolduunda ZR GA
kontan aar, GK kontan kapatr. GA konta ile C2 kontaktrnn akm kesilir,
GK kontaktan geen akm C2 kapal kontandan geerek C3 kontaktrnn almas
salanr. nne bal ak kontayla da kendini mhrleyerek srekli almay salam
olur. Kapal olan C3 konta alarak ZR ile C2 kontaktr devre d braklm olur.
G devresinde C2 kontaklar ald iin yldz balant alr. C1 kontaktr konum
deitirmedii iinde motorun U V W ularna R S T gerilimi uygulanmayn srdrr.
Kapanan C3 kontaklaryla da U-Z ye, V-Xe W-Y ularna balanarak gen balant
oluur. Motor gen olarak almaya balar. Motor nce yldz balantda dk gerilimle
yol almas, sonra gen balanarak alma geriliminde almas salanr. Bylece motor
ar akm ekmeden yol verilmi olur.

21

3.2. Lojik Devresi

ekil 3.2: Yldz gen almann kap balantlar

3.3. Entegre Ve Malzeme Listesi

VE entegresi
VEYA entegresi
DEL enteresi
Ik yayan dorultma
Diren 1 k
G kayna
Balatma butonu
Durdurma butonu
AAR

22

3.4. Devrenin Kurulmas

ekil 3.3: Yldz gen almann entegre balants

23

3.5. Devrenin almas

Balatma butonuna bastmzda VEYA kapsnn k 1 olur. 1nin dier
girileri de 1 olduundan k 1 olur. 1 k VEYA kapsnn dier giriine
bal olduu iin elimiz balatma butonundan eksek de kn 1 olmas srer. VE
kapsnn giriine bal olan 1 1, 3 deili de 1 olduu iin k 1 olur. VE
kapsnn k ile ZRnin k 2nin giriine baldr. VE kapsnn k 1
ZR nin knn deili de olduu iin 2 nin k bir olur G devresinde C1 ile
C2 kontaktrleri eker. Motora gerilim uygulanr. Motor yldz bal olarak alr.
ZRnin girii 1 olduundan belirlenen sreyi saymaya balar. 2nin k
deillenerek 3n kna bal olduu iin 2in k sfr olmadan 3n k
1 yaplamaz. Bylece gen(C3) ile yldz (C2) kontaktrnn ayn anda alas
engellenmi olur.
Sre dolunca ZRin k 1 , deili 0 olduu iin 2nin k 0 olur. G
devresinde yldz (C2) kontaktr brakr, yldz balant alr. ZRnin k VEYA
kapsnn giriine bal olduu iin kn 1 yapar. 2nin deili ile 1, 1 olduklar
iin 3n k bir olur. 3n k VE kapsnn giriine deillenerek verildii iin
kn 0 yapar. ZRnin k 0 olur. VEYA
kapsnn dier girii 3 olduu
iin k 1 olmay srdrr. G devresinde gen (C3) kontaktr eker, gen balant
oluur, motor gen olarak alr.

24

UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
Lojik entegrelerle bir motoru yldz gen altrnz.

lem Basamaklar
Kurulacak mantksal kap devresinin
entegresini katalogdan seiniz.
Katalogdan entegre bacak balantlarn
bulunuz.

neriler
Besleme gerilimlerini inceleyiniz.
Giri klar kartrmaynz.

Kumanda devresinin emasn iziniz.

Uygulama devresinin emasn iziniz.
Entegreyi borda taknz.
Yardmc elemanlar (buton, diren, led)
borda taknz.
letken balantlarn yapnz.
Balantlar denetleyiniz.
Devreye gerilim uygulaynz.

25

KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin
Evet, kazanamadklarnz iin Hayr kutucuklarna ( X ) iareti koyarak rendiklerinizi
kontrol ediniz.

Deerlendirme ltleri

Evet

Hayr

1. Kurulacak mantksal kap devresinin entegresini katalogdan

seebildiniz mi?
2. Katalogdan entegre bacak balantlarn bulabildiniz mi?
3. Kumanda devresinin emasn izebildiniz mi?
4. Uygulama devresinin emasn izebildiniz mi?
5. Entegreyi borda takabildiniz mi?
6. Yardmc elemanlar (buton, diren, led) borda takabildiniz mi?
7. letken balantlarn yapabildiniz mi?
8. Balantlar denetlediniz mi?
9. Devreye gerilim verebildiniz mi?

DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr biiminde yantlarnz bir daha gzden geiriniz.
Kendinizi yeterli grmyorsanz renme etkinliini yeniden yapnz. Btn yantlarnz
Evet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.

26

LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
Aadaki cmlelerin banda bo braklan parantezlere, cmlelerde verilen bilgiler
doru ise D, yanl ise Y yaznz.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.

( ) Etiketinde yldz/gen, 220/380 Volt yazan motor evreler aras gerilimi 380 V
olan ada yldz-gen yol verilebilir.
( ) Gc 5 KWdan by olan motorlara yol verme zorunluluu vardr.
( ) Yldz gen yol vermede, motor yldz alrken anma akmnn te biri
orannda az akm eker.
( ) Motorlar ilk kalknma annda anma akmlarnn 3-6 kat akm eker.
( ) 2nin giriine balanarak yldz ile gen almann ayn anda olmas
engellenmi olur.
( )1 k 1 olmasa da motor yldz alabilir.
( ) 3n k 1 olabilmesi iin ncelikle 2 nin knn 1 olmas gerekir.
( )3 k motorun gen balamasn salar.
( )2 k motorun yldz balamasn salar.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap
verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.
Cevaplarnzn tm doru ise Modl Deerlendirmeye geiniz.

27

MODL DEERLENDRME
MODL DEERLENDRME
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.

( ) Kumanda devrelerinde ounlukla anahtarlar kullanrz.

( ) zerine basldnda konum deitiren, bask kaldrldnda eski konumlarna
geri dnen kumanda esine buton denir.
( ) zerine baslmad durumda akm geirmeyen, baslmad durumda akm
geiren butona balatma butonu denir.
( ) Bir k deilleyerek kumanda da kullanlan kapl kontak elde ederiz.
( ) ki girili VE kaps kullanarak drt giri VE kaps elde edemeyiz.
( ) leri alma VE kaps k deillenerek geri almada VE kaps giriine
balanarak gvenli alma elde edilmi olur
( ) 3n k 1 olabilmesi iin ncelikle 2 nin knn 1 olmas gerekir.
( ) 3 k motorun gen balamasn salar.
( )2 k motorun yldz balamasn salar.

28

CEVAP ANAHTARLARI
CEVAP ANAHTARLARI
RENME FAALYET-1N CEVAP ANAHTARI
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10

Yanl
Doru
Yanl
Yanl
Doru
Doru
Yanl
Doru
Yanl
Doru

RENME FAALYET-2NN CEVAP ANAHTARI

1
2
3
4
5
6

Doru
Doru
Yanl
Doru
Doru
Yanl

RENME FAALYET-3N CEVAP ANAHTARI

1
2
3
4
5
6
7
8
9

Yanl
Doru
Doru
Doru
Doru
Yanl
Doru
Yanl
Doru

29

MODL DEERLENDRME CEVAP ANAHTARI

1
2
3
4
5
6
7
8

Yanl
Doru
Yanl
Doru
Yanl
Doru

Doru
Yanl
Doru

30

NERLEN KAYNAKLAR

Kumanda devreleri ile ilgili yazlm kumanda kitaplar.

Saysal elektronik ile mantk kaplarla ilgili kitaplar.

31

KAYNAKA
KAYNAKA

Badur, zdemir 1978 Elektrik Kumanda Devreleri Babakanlk Basmevi

ANKARA

32