Professional Documents
Culture Documents
Sivrce Politika Identoba
Sivrce Politika Identoba
, ,
( )
Sinaarsi
I Tavi
19
36
89
IV Tavi. geopolitika
128
gamoyenebuli literatura
169
1.1.
I Tavi
politikuri geografiis ganviTarebis istoria
aRniSnuli dargebis
CamorCena ganpirobebuli iyo ramdenime
subieqturi da obieqturi faqtoriT. umTavresi mizezi mdgomareobda
imaSi, rom politikuri geografiis warmomadgenlebs qedmaRluri
damokidebuleba qondaT sazogadoebrivi geografiis sxva dargebis
mimarT. mag., ratceli ekonomikur geografias miiCnevda ekonomikis da ara
geografiis nawilad. garda amisa, susti meTodologiuri bazis gamo,
sazogadoebrivi geografia didi xnis ganmavlobaSi erT adgils tkepnida
da meore msoflio omamde ver moxerxda misi erTian disciplinad
Camoyalibeba. aRniSnul periodSi ekonomikuri geografiis sakiTxebis
kvleviTa da swavlebiT dakavebuli iyvnen ekonomistebi, xolo kulturis
da mosaxleobis geografia metwilad warmodgenili iyo anTropologiis
Semswavlel akademiur wreebsa da organizaciebSi. sazogadoebrivi
geografiis gaerTianebisTvis saWiro iyo iseTi koncefciis (Teoriis)
Seqmna, romelic erT CarCoSi moaqcevda manamade daqsaqsul ekonomikur,
politikur, socialur, kulturul geografiebs da qveyanaTmcodneobas.
sazogadoebrivi geografiis gamaerTianeblis roli Tavis Tavze aiRo da
amas warmatebiT gaarTva Tavi amerikelma mecnier-geografma riCard
harTshornma (Richard Hartshorne).
harTshorni damsaxurebulad iTvleba amerikuli sazogadoebrivi
geografiis, kerZod ki kulturul-geografiuli landSaftmcodneobis
mamamTavrad. 1939 wels gamocemul naSromSi geografiis buneba (The
Nature of Gography) man pirvelma warmoadgina mwyobri koncefcia, sadac
geografia erTian mecnierebad ganixileboda, radgan miaCnda, rom
geografiuli kvlevis centrSi unda yofiliyo landSafti. mogvianebiT
mis SromebSi termini landSafti Seicvala regioniT. is, germaneli
landSaftmcodneebisgan gansaxvavebiT, landSafts ganixilavda ufro
farTod, e.i. regionis mniSvnelobiT, radgan am ukanasknelisTvis
damaxasiaTebeli iyo konkretuli sazRvrebi da socialur-ekonomikuri
maxasiaTeblebi. de la blaSisgan gansxvavebiT ki amtkicebda, rom
regionuli geografiis mTavari mizani iyo sivrceSi movlenebis
integraciis Seswavla, Sesabamisad aqcenti unda gakeTebuliyo mocemul
regionSi arsebul movlenebs Soris mizezobrivi kavSirebis dadgenaze.
rac Seexeba politikuri geografias, harTshornma warmoadgina
sivrcis politikuri diferenciaciis koncefcia, romelic Tavis mxriv
efuZneboda germaneli mecnierebis karl riterisa (Carl Ritter) da alfred
hetneris (Alfred Hettner) naazrevs. is amtkicebda, rom politikuri
geografiis kvlevis ZiriTadi obieqti unda yofiliyo iuridiulad
gaformebuli, e.i. obieqturad arsebuli teritoriuli erTeulebi. aqedan
gamomdinare, harTshornis koncefciaSi politikuri geografiuli kvlevis
mTavar obieqtad ganixileboda upirveles yovlisa saxelmwifo, aseve
saxelmwifoTaSorisi aliansebi da garkveul SemTxvevebSi saxelmwifos
avtonomiuri erTeulebi. regionis harTshorniseulma koncefciam anglo-
10
12
13
11
14
polit(ikur)-ekonomikuri analizi;
postmodernistuli
(diskursebis
roli
politikuri
landSaftis formirebaSi);
geoinformaciuli.
12
Thomas, Mary (2006). Feminisms, in in Warf, Barney (ed.), Encyclopedia of Human Geography. Thousand
Oaks, CA: Sage. gv. 155.
13
Thomas, Mary (2006). Feminist Geographies, in in Warf, Barney (ed.), Encyclopedia of Human Geography.
Thousand Oaks, CA: Sage. gv. 159.
15
literatura
kaWkaWiSvili, iago (2008). socialuri Teoria. Tbilisi: gamomcemloba
inteleqti.
filosofiis leqsikoni (1982). me-4 gamocema. i.t. frolovas redaqciiT.
Tbilisi.
Cox, Kevin R., Murray Low, and Jenifer Robbinson (2008). Introduction: Political Geography:
Traditions and Turns, in Cox K. R., M. Low, and J. Robbinson (eds.), The Sage Handbook of
Political Geography. Bangalore, India: Sage.
Easton, David (1965). A Systems Analysis of Political Life. New York: Wiley.
Flint, Colin (2006). Introduction to Geopolitics. New York: Routledge.
Gilmartin, Mary (2009). "Nation-state", in Carolyn Gallaher et al. (eds.) Key Concepts in
Political Geography. Sage: Chippenham, GB.
Harvey, David (1984). On the History and Present Condition of Geography: an Historical
Materialist Manifesto. The Professional Geographer, 36 (1), 1984, 1-11.
Johnston, Ron (2006). Sixty Years of Change in Human Geography. Paper prepared for the
History of Postwar Social Science Seminars, London School of Economics, 25 April, 2006.
King, Anthony (2005): Structure and Agency. In: Modern Social Theory (edited by Austin
Harrington), Oxford University Press.
Kuhlke, Olaf (2006). Space, human geography and. In Warf, Barney (ed.), Encyclopedia of
Human Geograph. Thousand Oaks, CA: Sage.
Mathewson, Kent (2006). Berkley School, in Warf, Barney (ed.), Encyclopedia of Human
Geography. Thousand Oaks, CA: Sage.
Su, Daniel (2006). Toblers First Law of Geography. In Warf, Barney (ed.). Encyclopedia of
Human Geography (494). Thousand Oaks, CA: Sage.
Taylor, Peter and Ron Johnston (1979). Geography of Elections. London: Pinguin
Thomas, Mary (2006). Feminisms, in in Warf, Barney (ed.), Encyclopedia of Human
Geography. Thousand Oaks, CA: Sage.
Thomas, Mary (2006). Feminist Geographies, in in Warf, Barney (ed.), Encyclopedia of
Human Geography. Thousand Oaks, CA: Sage.
Warf, Barney (2006). History of Geography, in Warf, Barney (ed.), Encyclopedia of
Human Geography. Thousand Oaks, CA: Sage.
Warf, Barney (2006). Humanistic Geography, in Warf, Barney (ed.), Encyclopedia of
Human Geography. Thousand Oaks, CA: Sage.
Warf, Barney (2006). Structuration Theory, in Warf, Barney (ed.), Encyclopedia of Human
Geography. Thousand Oaks, CA: Sage.
17
, (2001). .
-: .
.., .. (2001). . .:
.
.. (1973) : , , , .
.: .
.. (1981) . . A
. .: .
18
SedarebiTi sivrce /
socialur-ekonomikuri
sivrce
SedarebiTi sivrce /
kulturuli sivrce
relaciuri sivrce /
kognituri sivrce /
bihevioraluri sivrce
wertilebi
socialur-ekonomikuri
obieqtebi
adgilebi
Landmark
mimarTulebebi
mcire zomis
administraciulteritoriuli
erTeulebi
saxalxo
(warmosaxviTi)
regionebi
sivrciTi
mdebareoba
xazebi
farTobebi /
monakveTebi
sawarmoo kavSirebi da
urTierTobebi
gzebi
teritoriebi
horizontaluri
proeqciebi
kulturuli
regionebi
konfiguraciebi
distribucia
kulturuli
samyaroebi /
civilizaciebi
21
adgili
i-fu tuanma adgilisadmi adamianebis damokidebulebis daxasiaTebis
mizniT erTdoulad ori termini ixmara topofilia da topofobia14.
WeSmaritad, adgilTan Cveni mimarTeba orgvaria: garkveuli adgilebi
gviyvars, vaRmerTebT kidec, xolo danarCeni CvenSi diskomfortis, SiSis
grZnobasac ki iwvevs.
adgili sivrcis Rirebuli nawilia da is mravalmxrivi SinaarsiT
aris datvirTuli. adgili dakavSirebulia adamianis yoveldRiurobasTan.
aqedan gamomdinare, SeiZleba vifiqroT rom, rom misi gansazRvra
SedarebiT martivi saqmea. miuxedavad amisa, adgilis arsis dadgena
Tanamedrove geografiis erT-erTi yvelaze winaaRmdegobrivi TemaTagania.
Tanamedrove sabunebismetyvelo da socialuri mecnirebebi mdidaria
ganmartebebiT adgilis Sesaxeb. britaneli geografi noel kastre (Noel
Castree) miiCnevs, rom adgils sami Semdegi ZiriTadi mniSvneloba aqvs:
adgili, rogorc fizikuri mdebareoba;
grZnobaTa nakrebi (erToblioba), romelic adamians adgilis
mimarT uyalibdeba;
lokali
(Locale)
mikrosamyaro,
sadac
mimdinareobs
pirovnuli da/an sazogadoebrivi qmedebebi da yalibdeba
individTaSorisi urTierTobebi (Castree, 2003: 167).
meore britaneli geografi, qalbatoni lin steheli (Lynn Staeheli)
gvTavazobs xuTpunqtian ganmartebas, sadac adgili ganxilulia, rogorc:
fizikuri mdebareoba, geografiuli sivrcis nawili;
kulturuli da/an socialuri mdebareoba;
konteqsti;
sazogadoebriv-istoriuli konstruqcia;
procesi (Staeheli, 2003: 159).
adgilis mimarT aseTi mravalferovneba damokidebuleba SedarebiT
axali fenomenia. 1970-ian wlebamde, regionuli geografiis dominirebis
dros, adgili miiCneoda, rogorc regioni anu teritoria, romlisTvisac
damaxasiaTebelia iyo mdebareoba da, romelic Tavisi landSaftiT da
socialur-ekonomikuri
maxasiaTeblebiT
gansxvavdeboda
sxva
adgilebisgan (teritoriebisgan). mogvianebiT, rodesac geografiaSi
gabatonda raodenobrivi analizi, adgili gaxda horizontaluri
proeqciis erT-erTi wertili. humanisturi geografiis, ganviTarebasTan
erTad Seicvala damokidebuleba adgilis cnebis mimarT. humanistgeografebma Segvaxsenes, rom adamianebis yofa ar SeiZleba Sefasdes
mxolod
maTematikuri
ganzomilebebiT.
adamianebi
cxovroben
da
14
22
25
16
30
arsobrivad sistema igivea, rac struqtura, miuxedavad imisa, rom struqtura sistemis
Semadgenelad nawilad iTvleba. sistema (stuqtura) aris mTeli, romlis Semadgenel
nawilebs Soris arsebobs bunebrivi an normatiuli (wesebiT dadgenili) kavSiri.
xazgasmulia, rom sistemis an struqturis komponentebis Soris unda arsebobdes
urTierTkavSiri. konkretuli sistema, rogorc wesi masze ufro msxvili sistemis
SemadgenlobaSi Sedis. mag., ganaTlebis sistema aris saxelmwifo mmarTvelobis sistemis
nawili, xolo nebismieri saxelmwifo, Tavis mxriv saerTaSoriso sistemis elementia.
32
33
34
21
35
Tavi II
nacionalizmi, eTnikuroba, identoba
qveynad bevri gaugebrobaa, magram yvelaferi gaviwydeba,
roca erovnul himns mReri
robert muzili. adamiani Rirsebebis gareSe. t. I, gv. 577
nacionalizmi
1774 wels germaneli filosofosis iohan gotfrid herderis (Johann
Gottfried Herder) avtorobiT samecniero literaturaSi pirvelad gamoCnda
termini nacionalizmi, Tumca misi farTo gamoyeneba mxolod XIX s.-is
meore naxevridan daiwyo (Alter, 1990: 7).
nacionalizmi mravalsaxovania da SeiZleba iyos:
erebis Camoyalibebisa da ganviTarebis procesi;
romelime erisadmi kuTvnilebis grZnoba an erovnuli Segneba;
ena da erovnuli simboloebi;
erovnuli egidiT moqmedi socialuri da politikuri moZraobebi;
zogadi da/an konkretuli erovnuli doqtrina (maT Soris
politikuri doqtrina22) an ideologia (Smith, 2001: 5-6).
diskursuli formacia (Calhoun, 1997:3)
mocemuli tipologiidan Cans, rom nacionalizmis filosofiis
centrSi dgas eri. ra aris eri?
eris imdeni samecniero ganmarteba SeiZleba arsebobdes, ramdeni
mkvlevris muSaobs am sferoSi. am terminebis mniSvnelovani nawili
urTierTgamomricxavia. ibadeba kiTxva, ratom aris Seqmnili aseTi
situacia terminologiasTan dakavSirebiT?
erTi
mxriv,
eris
definicia
dakavSirebulia
mosaxleobis
aRmniSvnel sxva cnebebTan, iseTebTan rogoricaa mag., xalxi, eTnosi an
sazogadoeba. mTlianobaSi, am terminebTan mimarTebaSi mniSvnelovani
qaosi sufevs rogorc samecniero, aseve Jurnalistur da politikur
wreebSi. ufro metic, saerTaSoriso samarTalSi ar arsebobs mag., eris,
xalxis, eTnikuri Tu religiuri umciresobis ganmarteba. unificirebuli
terminologiis arasebobis pirobebSi nebismieri dainteresebuli mxare an
pirovneba
am
terminebs
sakuTar
interpretacias
aZlevs.
aqedan
gamomdinare, eris da zogadad nacionalizmis problematika imiT
gamoirCeva, rom am sferoSi meti kiTxvebia, vidre maTze pasuxebi.
winamdebare Tavis mTavari amocanaa gavecnoT nacionalizmis
ZiriTad
cnebebs,
ideebs,
koncefciebs,
mimarTulebebs,
cnobili
mecnierebis naazrevs da calkeul magaliTebs.
22
specialistebis nawili, maT Soris mag., ernst gelenri an eli keduri miiCneven, rom
36
eTnosi
samecniero da praqtikuli TvalsazrisiT ers yvelze mWidro
kavSiri aqvs eTnosTan. Jurnalistur publikaciebSi da bevri qveynis
sajaro dokumentebSic ki es cnebebi sinonimebad moixsenieba. ramdenad
koreqtulia aseTi midgoma?
termin eTnoss didi xnis istoria aqvs. vulgatas23 inglisurenovan
versiaSi berZnuli sityva eTnosi () naTargminia, rogorc xalxi,
radgan bibliaSi Cawerilia, rom israeli aris xalxi (eri), romelsac
gaaCnia saerTo ena, religia, teritoria da mTavroba. aqedan moyolebuli
daaxloebiT aTi saukunis ganmavlobaSi eTnosi ixmareboda xalxis
mniSvnelobiT. me-14 saukuneSi inglisSi damkvidrda eTnosis monaTesave
termini eTnikuri (Ethnic), romelsac
religiuri datvirTva qonda da
gamoiyeneboda araqristiani xalxebis aRsaniSnavad.
Tanamedrove inglisur enaSi sityva eTnosis zusti analogi ar
arsebobs. anglo-amerikul samecniero literaturaSi xmaroben termins
Ethnicity24 (eTnisiTi). britaneTsa da amerikaSi eTnisiTi xmarebaSi
pirvelad wina saukunis 30-40-ian wlebSi Semovida, xolo oqsfordis
inglisur leqsikonebSi is daaxloebiT sami aTeuli wlis Semdeg moxvda.
amJamad eTnisiTi ori mniSvnelobiT ixmareba. pirveli, es aris
adamianTa jgufi, romlic erTi an ramdenime kulturuli niSnis
safuZvelze, Tavis Tavs sxvebisgan gansxvavebulad aRiqvams, xolo, meore
mxriv, igulisxmeba individis kuTvnileba romelime eTnosisadmi (Gilmartin,
2006: 139). Sesabamisad, eTnisiTi aris, rogorc jgufis, aseve idividis
eTnikuri identobis maxasiaTebeli. aqedan gamomdinare, anglo-amerikuli
termini eTnisiTi unda gavigoT, rogorc eTnikuri mimarTeba, ufro
zustad ki eTnikuroba.
eTnosis sinonimi anglo-amerikul literaturaSi aris Ethnic group
(eTnikuri jgufi). nacionalizmis sakiTxebis gamoCenili britanili
mkvlevari entoni daglas smiti (Anthony Douglas Smith) am terminis
sxvadasxvagvari interpretaciis Tavidan acilebis mizniT, iyenebs
frangul termins Ethnie (eTni), rac eTnoss niSnavs. sabWoTa mecnierebaSi
termin eTnosis damkvidreba daiwyo 1923 wlidan, rac dakavSirebulia
rusi mecnieris sergei Sirokogorovis saxelTan (http://ru.wikipedia.org
/wiki/ru).
XX saukunis dasawyisSi germanelma mecnierma fridrix mainekem
(Friedrich Meinecke) Semoitana kulturuli erisa (Kulturnation) da politikuri
eris (Staatsnation, Nationalstaat) cnebebi (Oergel, 2006: 281; Miller, 1992: 33).
dasavlur samecniero literaturaSi am droisTvis jer kidev ar iyo
damkvidrebuli termini eTnosi. maineke amtkicebda, rom kulturuli eris
wevroba dadgenilia bunebiTa da istoriiT, Sesabamisad is memkvidreobiT
gadadis, xolo politikuri eris wevroba nebayoflobiTia, radgan misi
arseboba damokidebulia erisadmi calkeuli individebis loialobaze.
naTelia, rom germaneli
mecnieris mier SemoTavazebuli definiciebi
emTxveva eTnosisa da eris Tanamedrove analogebs.
23
37
25
38
azieli:
piri,
romelic
warmoSobiT
miekuTvneba
Soreuli
aRmosavleTis, samxreT-aRmosavleT aziis an indoeTis subkontinentis 26
romelime mkvidr xalxs.
Savkaniani anu afro-amerikeli:
piri,
romelic
warmoSobiT
miekuTvneba afrikis romelime Savkanian rasobriv jgufs.
havais an wynari okeanis sxva kunZulebis mkvidri: piri, romelic
warmoSobiT miekuTvneba havaize, guamze, samoaze an wynari okeanis sxva
kunZulebze mobinadre romelime xalxs.
TeTrkaniani: piri, romelic warmoSobiT miekuTvneba evropis, axlo
aRmosavleTis an Crdilo afrikis romelime mkvidr xalxs.
wyaro: Definitions for New Race and Ethnicity Categories. http://nces.ed.gov/ipeds/
reic/definitions.asp
am
klasifikaciaSi
yuradRebas
iqcevs
is
garemoeba,
rom
gamoyenebulia sxvadasxvagvari midgomebi: wminda rasobrivi (afroamerikelebi), lingvistur-regionuli (laTinoamerikelebi), rasobrivregionuli (TeTrkanianebi), regionuli (azielebi,
wynari
okeanis
kunZulebis xalxebi) anTropologiuri (amerikis indielebi, alaskis
mkviri mosaxleoba).
sagulisxmoa, rom adamianebis rasobrivi an eTnikuri identifikacia
ganisazrvreba ara TviT respodentis mier, aramed aSS-is menejmentisa da
biujetis samsaxuris mier SemuSavebuli kriteriumebiT. braziliaSi an
kolumbiaSi mcxovrebi Savkaniani adamianis TviTidentifikaciaSi pirvel
adgilze SeiZleba idges Savkaniani, xolo Semdeg laTinoamerikeli,
brazilieli an kolumbieli da a.S. indoeli an pakistaneli Tavs
SesaZloa jer TeTrkanianad miiCnevdes, xolo Semdeg azielad.
amerikuli samsaxuris mixedviT es ori ukanaskneli TeTrkanianebSi
saerTod ar Sedian.
sainteresoa, rom am klasifikaciaSi ar arian moxseniebuli axalzelandielebi,
samxreT-afrikeli
an
avstralieli
TeTrkanianebi.
igulisxmeba, rom maT unda miuTiTon TeTrkaniani, e.i. miekuTvnebian
evropuli warmoSobis xalxebs. aseve, gaugebaria vis miekuTvnebian
centraluri aziis xalxebi: tajikebi, uzbekebi da Turqmenebi.
mTlianobaSi SeiZleba aRiniSnos, rom mocemuli klasifikacia
subieqturi da Zalze moZvelebuli. cnobilia, rom bevri ucxoeli am
formis Sevsebisas Tavs Seurawyofilad grZnobs. miuxedavad, mZafri
kritikisa aRniSnuli amerikuli samsaxuri jer ar apirebs mis
klasifikaciaSi Sesworebebis Setanas. rasebisa da eTnosebis dadgenaSi
analogiur midgomas iyeneben mag., kanadisa da avstraliis Sesabamisi
samsaxurebi.
miuxedavad, semanatikuri gansxvavebebis didi amplitudisa mainc
SesaZlebelia
davadginoT
eTnosis,
rogorc
cnebis
ZiriTadi
maxasiaTeblebi. am mizniT SevecadoT erTmaneTs SevadaroT cnobili
mecnierebis ganmartebebi eTnosis Sesaxeb:
26
39
saerTo
istoriuli
mexsiereba,
SeuZliaT
asocireba garkveul geografiul teritoriasTan, aseve avlenen
koleqtiuri solidarobis grZnobas (, 2001).
gansxvavebebis
dafiqsireba,
romelsac
adgili
aqvs
mxolod
jgufTaSorisi urTierTobis procesSi (Barth, 1969).
am
ideas
aviTarebs
meore
norvegieli
mecnieri,
cnobili
anTropologi tomas eriqsenis (Thomas Eriksen). misi azriT eTnikuroba
jgufTaSorisi paeqrobis Sedegad yalibdeba, Sesabamisad eTnikuri
gansxvavebebis aRmoceneba socialuri movlenaa. mag., axal gvineaSi
erTmaneTis mezoblad SeiZleba ori Temi, romelic erTmaneTisgan
gansxvavdeba eniT, religiiT da sxva kulturuli niSnebiT, magram maT
Soris
ar
arsebobs
urTierToba,
radgan
isini
erTmaneTisgan
izolirebulad cxovrobdnen. da piriqiT, or jgufs Soris praqtikulad
ar
arsebobs
kulturuli
gansxvavebebi,
magram
isini
erTmaneTs
gansxvavebul erTobebad ganixilaven. norvegieli mecnieri aRniSnavs, rom,
pirvel SemTxvevaSi naadrevia romelime jgufis eTnikurobaze saubari,
xolo meore SemTxvevaSi ki es saxezea (Eriksen, 2010: 16-17). SeiZleba
davaskvnaT, rom eriqsenisTvis eTnikurobis gansazRvraSi gadamwyvetia ara
TviTidentifikacia, aramed urTierTidentifikacia. prioritetulobis
sakiTxi SesaZloa sakamaTo iyos, magram warmodgenili koncefti sxva
mxriv aris mniSvnelovani. is kidev erTxel usvams xazs im garemoebas,
rom eTnosi socialuri konstruqciaa, Sesabamisad eTnikuri identoba
yalibdeba ara izolirebulad, aramed sxva kulturul erTobebTan
socializaciis procesSi.
entoni d. smiti erTmaneTs adarebs Tanamedrove ers da eTnoss27 da
gvTavazobs maT ganamasxvavebel niSnebs (ix. cxrili #).
cxrili #
27
41
erovnuli avtonomia
eris avtonomiuroba ar unda agverios xalxis TviTgamorkvevaSi. es
ukanaskneli saerTaSoriso samarTlis erT-erTi centraluri sakiTxia,
magram nacionalizmis TeoriaSi TviTgamorkveva sxva kuTxiT ganixileba,
xolo mis samarTlebriv aspeqtebis Seswavlas naklebi mniSvneloba
eniWeba.
nacionalizmis Teoretikosebi aRniSnaven, rom eris avtonomia
mravalsaxovania. misi erT-erTi mniSvnelovani formaa TviTmarTva (selfrule). am SemTxvevaSi saqme gvaqvs eris an ubralod xalxis nebis
gamovlenasTan, romlis Sedegadac man politikuri TviTmarTveloba
moipova. mniSvnelovania aRiniSnos, rom politikuri TviTmarTvelobis
ganxorcieleba SeiZleba iyos sruli an nawilobrivi. sxva sityvebiT,
42
erovnuli erTianoba
erovnuli erTianoba nacionalizmis, rogorc ideologiis meore
mniSvnelovani
atributia.
adamianebis
gaerTianebis
avtonomiuroba
dakavSirebulia
teritoriasTan
da
sazogadoebis
wevrebs
Soris
socialur-politikuri da kulturuli solidarobis arsebobasTan. es
43
44
erovnuli identoba
erovnuli identoba erovnuli fenomenis mesame, alabT misi
umniSvnelovanesi komponentia. es SedarebiT axali terminia, romelmac
Caanacvla manmade farTod gamoyenebadi erovnuli xasiaTi da
erovnuli Segneba. XXI saukunisTvis damaxasiaTebelia identobebis didi
mravalferovneba: genderuli, teritoriuli, asakobrivi, profesiuli,
konfesiuri, korporatiuli, partiulic ki. rodesac, konkretuli
individi icvlis profesias an samuSaos amasTan erTad qreba Sesabamisi
profesiuli Tu socialuri identoba. sapirispirod, kulturuli
erTobebi didi mdgradobiT gamoirCevian, radgan isini aRWurvili arian
iseTi sabazo kulturuli elementebiT, rogorebicaa istoriuli
mexsiereba, faseulobebi, simboloebi, miTebi da tradiciebi.
45
46
47
wyaroebi:
Green, Orange, or None of Above. http://www.sodahead.com/living/green-orange-or-noneof-the-above/question-1592597.
Culture of Northern Ireland - history, people, women, beliefs, food, customs, family, social,
marriage. http://www.everyculture.com/No-Sa/Northern-Ireland.html#ixzz1pUdK5jp3.
Northern Irland. http://en.wikipedia.org/wiki/Northern_Ireland.
Orange Order. http://en.wikipedia.org/wiki/Orange_Order.
gibernos mtkicebiT erovnuli identoba Tanamedrove fenomenia,
romelic
damaxasiaTebelia
saxelmwifos
moqalaqeebisTvis.
Tumca,
espaneli mecnieri iqve azustebs, rom igive ram SeiZleba gavrceldes mag.,
katalonielebze,
Sotlandielebze,
kvebekelebze,
anu
im
erebze,
romlebsac ar gaaCniaT damoukidebloba (Gibernau, 2007: 11). amasTan
dakavSirebiT,
Cndeba
kiTxva,
radgan
bundovania
aris
Tu
ara
saxelmwifoebrioba (igulisxmeba Tanamedrove saxelmwifo) aucilebeli
piroba erovnuli identobis formirebisTvis. Tu, ar aris, maSin arc
erovnuli identoba yofila Tanamedrove fenomeni. es is sakiTxia,
romlis garSemoc ar cxreba mecnieruli debatebi.
erovnul identobas ramdenime mniSvnelovani maxasiaTeblebi aqvs.
SevcdebiT detalurad ganvixiloT TiToeuli maTgani.
fsiqologiuri
maxasiaTebeli
dakavSirebulia
solidarobis
gancdasTan,
romelic
gadamwyvetia
adamianTa
gaerTianebasa
da
daaxloebaSi im ideis garSemo, rom isini erTi eris warmomadgenlebi
arian. erovnuli solidarobis grZnoba didi xnis ganmavlobaSi SeiZleba
48
49
Zveli
damwerlobiT,
damoukidebeli
anbaniT,
adreuli
qristianobis
ZeglebiT,
vefxistyaosniT da a.S.
garda didebis momentebisa erebi ar maTi istoriis tragikul
epizodebsac. mag., kataloniaSi yovelwliurad aRiniSneba barselonis
okupacia (1939 w. 26 ianvari) gaerTianebuli franko-espanuri Zalebis mier,
rasac moyva kataloniis avtonomiurobis gauqmeba da kataloniuri enis
akrZalva. ebraelebma miaRwies holokostis saerTaSoriso aRiarebas.
evropis qveynebSi yofili nacisturi sakoncentracio banakebi dRes
muzeumis statusiT funqcionireben, xolo ebraelTa genocidi aRwerilia
ganviTarebuli samyaros istoriis saxelmZRvaneloebSi (Gibernau, 2007: 20).
eris
saerTo
istoriuli
mexsierebis
Camoyalibeba
swored
istoriuli didebisa da mwuxarebis TariRebis institucionalizaciis
gziT miiRweva. am procesSi eris mamebi (rogorc politikosebi, aseve
inteleqtualebi) cdiloben win wamoswion eris istoriis is epizodebi,
romlebic metyveleben mis gansakuTrebulobasa da sidiadeze.
imavdroulad, xdeba im istoriebis miCqmalva, romelic eris
uaryofiT mxareebsac warmoaCens. rogorc amboben, nebismieri eris
istoria didwilad falsifikaciaa.
CanarTi #
wyaro: Taylor, Peter & Colin Flint (2007). Political Geography: World-economy, Nation-State
and Locality (4th edition). Pearson Education: Edinburg Gate, UK. gv. 165.
istoria
gvaaxlovebs
winaprebTan,
Sesabamisad
gviZlierebs
subieqtur rwmenas, rom varT erTi didi ojaxis wevrebi da
gvavaldebulebs viyoT misi erTguli wevrebi. nebismieri CvenTagani
aRfrTovanebas ver malavs, rodesac kiTxulobs wignebs an uyurebs
konofilmebs, romlebSic asaxulia Cveni istoriis oqros xana da didebis
momentebi. Tumca, igive istoriebi CvenSi nergavs zizRs istoriuli
mtrebis mimarT. siyvaruli da zizRi erovnuli (eTnikuri) identobis
Semadgeneli nawilebia.
mdgomareobda,
rom
amieridan
sazogadoebis
(qveynis)
marTvas
ganaxorcielebdnen TviT sazogadoebis wevrebi. am ideis xorSesxma XVIII
s.-is bolos daiwyo da etapobrivad mimdinareobda. am procesma moicva
dasavleT-evropuli da Crdilo-amerikuli qveynebis mosaxleobis jer
ganaTlebuli nawili, xolo sabolood mTeli sazogadoeba.
saerTo ganaTlebam da kulturam, rogorc adre aRiniSna,
ganapiroba saerTo erovnuli/saxelmwifo gancdis Seqmna sazogadoebis
wevrebs Soris. patriotizmi yovelTvis damaxasiaTebeli iyo xalxisTvis,
magram Tu adre es grZnoba mSobliuri miwis garda asocirebuli iyo
mefesTan an erisTavTan, SemdgomSi es ukanasknelebi Caanacvla cnebam
eri. evropuli sazogadoebebis faseulobaTa sistemaSi prioritetebis
cvlileba sakmaod bunebrivad da umtkivneulod warimarTa, radgan
aRmoCnda, rom mosaxleobis udidesi nawilisTvis eri ufro didi
qarizmaa vidre monarqi. ufro metic, benefiqt andersonis azriT
nacionalizmi axali religiaa. TandaTanobiT dafuZnda moqalaqeobis
instituti
da saerTo erovnuli dResaswaulebi. aman sazogadoebaSi
gaaZliera, erTi mxriv, saxelmwifos marTvaSi realuri monawileobis,
xolo, meore mxriv, kulturul-politikuri solidarobis gancda.
frangulma burJuaziulma revoluciam dasabami Cauyara kulturuli
simboloebis politizirebas. XX saukunis pirveli ocwleulisTvis
dasrulda dasavleT-evropuli kulturuli erebis reformireba da am
droisTvis isini socialur (politikur) erebad Camoyalibdnen.
er-saxelmwifoebSi politikuri aqcenti keTdeba socialurad
Sekruli sazogadoebis formirebaze, romlis wevrebs saerTo uflebamovaleobebi akavSirebT. erovnuli ganaTlebis sistema da masmedia
mowodebuli
arian
uzrunvelyon
kulturuli
da
lingvisturi
TvalsazrisiT homogenuri sazogadoebis Camoyalibeba. amasTan, ar unda
dagvaviwydes, rom yvela qveyanaSi arseboben kulturuli umciresobebi
(rasobrivi, eTnikuri, religiuri). zogierT maTgans (yvelas Tu ara)
sakmaod Zlieri kulturuli identoba aqvs. mTel rig qveynebSi
umciresobebi am qveynebis ZirZvel mosaxleobas warmoadgnen (mag., baskebi,
korsikelebi, Sotlandielebi, maorebi, kvebekelebi da a.S.). isini
mniSvnelovnad ewinaaRmdegebian am qveynebis kulturul homogenurobas,
sadac erovnuli identoba iqmneba umravlesobis enisa da sxva
kulturuli elementebis safuZvelze. aqedan gamomdinare, erovnuli
identobis
politikuri
Semadgenlis
simyare
mniSvnelovnad
aris
damokidebuli ara marto saxelmwifos Sesabamis politikaze, aramed
masSi mcxovrebi umciresobebis kulturul-politikuri integraciis
xarisxze.
Zalze
mniSvnelovani.
ekonomikuri
deterministebi (marqsistebi) mas pirvel adgilsac ki aniWeben.
erovnuli an saxelmwifoebrivi mSeneblobis procesSi ekonomikurma
faqtorma
SeiZleba
iTamaSos,
rogorc
gamaerTianebeli,
aseve
destruqciuli rolic. aseTi situacia SesaZloa damaxasiaTebeli iyos im
qveynebisTvis, sadac iqmneba regionuli disbalansi socialur-ekonomikur
ganviTarebaSi. es garemoeba iwvevs SedarebiT CamorCenili regionebis
mosaxleobis ukmayofilebas, ufro metic mis gaucxoebas materialurad
uzrunvelyofili regionebis mosaxleobis mimarT. gaucxoeba erovnuli
54
padania aris geografiuli olqi, romelic moicavs mdinare pos dablobs anu italiis
CrdiloeT da Sua nawilebs lombardiidan tiskanamde da umbriamde.
55
wyaroebi:
Jones, Martin, Rhys Jones & Michael Woods (2004). Introduction to Political
Geography: Space, Place and Politics. Routledge: New York, p. 96.
, (2008).
. http://www.apn.ru/publications/article19822.htm
teritoriuli maxasiaTebeli.
nacionalizmis sivrciTi aspeqtebis Seswavla geografebma arc Tu
ise didi xnis daiwyes. am kvlevis dawyebas impulsi misca kolin
uiliamsis (Colin Williams) da entoni d. smitis 1983 wels gamoqveynebulma
naSromma socialuri sivrcis erovnuli konstuqcia. misma avtorebma
SemogvTavazes
rva
maxasiaTebeli,
romlebic
zegavlenas
axdenen
nacionalizmisa da geografiuli garemos konteqstis Camoyalibebze
(ixileT cxrili #).
cxrili #
magaliTebi
ebraeli
fundamentalistebi
israelSi,
konfliqtis zonebSi, e.i. im teritoriebze,
romlebic palestinis avtonomias ekuTvnis
cdiloben Seqmnan ebrauli sasoflo (da
ara saqalaqo) dasaxlebebi.
nacizmis
da
nacionalistur
sxva
eqstremistul
ideologiebSi
didi
56
gansakuTrebuli
tradiciebisa
da
socialuri normebis Camoyalibebas, e.i.
gansazRvravs
cxovrebis
kalendarul
ritms. es aisaxeba sasoflo mosaxleobis
ritualebze da kulturaze. am arealebis
mosaxleoba
cdilobs Tavidan aicilos
qalaquri kosmopolirizmi da xazi gausvas,
rom eris sawyiss sofeli warmoadgens. .
masStabi: qveynis mosaxleobis ricxovneba
da siZliere saSualebas aZlevs
ers
warmatebas
miaRwios
saerTaSoriso
asparezze. amiT SeiZleba aixsnas zogierTi
eris
mcdeloba
gaafarTovos
misi
teritoriuli
zegavlena,
Sesabamisad
aimaRlos saerTaSoriso prestiJi.
mdebareoba:
am
SemTxvevaSi
SegviZlia
ganvixiloT
nebismieri
eris
rTuli
urTierTobebi mezobel erebTan. xSirad
maT Soris saqme
omamde midis, rac
SemdgomSi aisaxeba eris mdgomareobaze.
garda
amisa,
daZabuli
urTierTobebi
warmoiSveba qveynis SigniT centrsa da
periferias Soris.
sazRvari:
eri
cdilobs
daikavos
teritoria bunebriv sazRvrebs Soris da
Tavidan aicilos garedan Tavs moxveuli
xelovnuri sazRvrebi.
avtarqia: qveynis teritoria ganixileba
eris keTildReobis wyarod. eris brZola
damoukideblobisaTvis
dakavSirebulia
erovnuli
resursebis,
upiratesad
sasoflo-sameurneo, agreTve mineraluri
resursebis
gamoyenebaze
sruli
kontrolis dawesebasTan.
samSoblo: teritoria ar aris neitraluri
cneba. is aris eris samSoblo anu is
adgilia, saidanac saTaves iRebs eris
istoria.
eris mSenebloba: eris formirebisa da
ganviTarebis
procesi
garkveul
geografiul adgilze mimdinareobs. es
adgili ki warmoadgens im fundaments,
romelic droTa ganmavlobaSi erovnul
(saxelmwifo)
teritoriad
yalibdeba.
wyaro:
wyaro: Williams & Smith, 1983: 504-510
indoeTsa
da
pakistans
Soris
urTierTobebis
daZabvas,
am
qveynebSi
radikaluri nacionalizmis aRzeveba moyva.
aseve, mxedvelobaSia misaRebi sasazRvro
regionis kaSmiris sakiTxi, romelis gamoc
am qveynebis Soris urTierTobebi kidev
ufro garTulda.
amis
erT-erTi
magaliTia
safrangeTi,
romelic didi xnis ganmavlobaSi ibrZoda
misi bunebrivi sazRvrebis dasacavad.
amis sailustraciod SeiZleba gavixsenoT,
arabuli
qveynebis
brZola
sakuTari
navTobis da bunebrivi gazis sabadoebis
nacionalizaciisTvis, romlebis didi xnis
ganmavlobaSi
evropuli
da
amerikuli
navTobkompaniebis kontrolis qveS iyo.
ebraelebisTvis samSoblos cneba imdenad
did faseulobas warmoadgenda, rom is maT
saukuneebis ganmavlobaSi Semoinaxes.
qalaqebi,
sakomunikacio
qseli,
eleqtrosadgurebi,
samarTlebrivi
da
saganmanaTleblo
sistemebi
gadamwyvet
rols TamaSobs erovnuli teritoriis
konstruirebaSi.
erovnuli landSafti
zemoT mocemul
cxrilSi, habitati da saxalxo kultura
erTianobaSi qmnis erovnul landSafts. landSafti am SemTxvevaSi ar
moicavs mxolod fizikur-geografiul garemos. masSi, aseve Sedis
erovnuli faseulobebi. adamianebi erovnul landSafts ganixilaven,
rogorc
erisa
da
samSoblos
umniSvnelovanes
maxasiaTebels.
sagulisxmoa, rom erovnuli landSaftis pirvelad gansaxierebas
sasoflo landSafti warmoadgens. msoflios istoriaSi mravlad aris
magaliTebi, romlebic adasturebs Tu raoden didi yuradReba eqceoda
sasoflo landSaftis adgils erovnul politikaSi.
wina saukuneSi msoflio omebs Soris uelsSi Seiqmna uelsis
partia plaid kemri (Plaid Cumru). es partia uelselebs mouwodebda
57
uzrunvelyofs
qveynis
yvela
moqalaqis
Tanasworobas
ganurCevlad maTi religiuri, eTnikuri, rasobrivi Tu sxva saxis
kulturuli mimarTebisa.
4. saerTo mtris xatis Seqmna mniSvnelovanwilad ganapirobebs
erovnul konsolidacias, ganurCevlad imisa mteri realuria,
potenciuri Tu gamogonili.
5. erovnuli ganaTlebisa da masmediis sistemebi gadamwyvet rols
asrulebs eris imijis Seqmnasa da damkvidrebaSi.
rogorc,
zemoT
mocemuli
klasifikaciidan
Cans
erovnuli
identobis
formirebis
procesSi
gansakuTrebuli
adgilia
eris
kulturis da simboloebis maRal doneze warmoCenas. amis miRwevis
saukeTesoo gzaa eris (eTnosis) istoriis miTologizicia.
erovnuli
mSeneblobis
saxelmwifo
politikaSi
warsulis
miTologiziacias gansakuTrebuli yuradReba eTmoba. am fenomens didi
xnis istoria aqvs. uZvelesi droidan yvela eTnosi (xalxi) Taobidan
Taobas gadascemda sakuTar istorias. droTa ganmavlobaSi es istoria
icvleboda, ufro swored mdidrdeboda SeTxzuli ambebiT. nebismieri
xalxis istoria zRapars gavs is savsea dramatizmiT da sagmiro
saqmeebiT.
Tanamedrove
saxelmwifoebis
erovnuli
politika
misi
satitulo mosaxleobis eTnikuri politikis gagrZelebas warmoadgens.
istoriis
miTologizacia
saxelmwifosTvis
instrumentia,
romlis
meSveobiT is cdilobs xeli Seuwyos mosaxleobis (yovel SemTxvevaSi
eTnikuri umravlesobis) konsolidacias da patriotizmis amaRlebas.
rusma mecnierma viqtor Snirelmanma gamoyo eris (eTnosis)
istoriis miTologizaciis Semdegi universaluri niSnebi:
- miTi avtoqtonurobis Sesaxeb imis mtkiceba, rom mocemuli
xalxi (misi ena da kultura) ZirZvelia im teritoriaze, sadac
amJamad cxovrobs.
- miTi samSoblos Sesaxeb imis dasabuTebis mcdeloba, rom
mocemuli
xalxis
eTnopolitikuri
sazRvrebi
istoriul
warsulSi gacilebiT ufro didi iyo.
- miTi
lingvisturi
memkvidreobiTobis
Sesaxeb
eTnosis
identificireba garkveul enasTan. imis mtkiceba, rom es ena
misTvis yovelTvis mSobliuri iyo.
- miTi eTnikuri ojaxis Sesaxeb imis mtkiceba, rom mocemuli
xalxis wiaRidan gamovidnen sxva xalxebi, romlebic Semdgom
sxva teritoriebze (ZiriTadad mis samezobloSi) gansaxldnen.
- miTi didebuli winaprebis Sesaxeb imis mcdeloba, rom moxdes
mocemuli xalxis identificireba im xalxTan, romlis mdidari
kulturis Sesaxebac utyuari istoruli informacia arsebobs.
- miTi kulturtregerobis Sesaxeb pretenziis gacxadeba imis
Taobaze, rom mocemuli xalxis winaprebs gacilebiT meti
kulturuli an politikuri miRwevebi qondaT, vidre mezobeli
xalxebis winaprebs, Sesabamisad adgili qonda am xalxis mier
sxva xalxebSi kulturis gavrcelebas.
59
miuxedavad
zemoT
mocemuli
da
sxva
mcdelobebisa
erisaxelmwifoebi Tanamedrove msoflioSi sul ufro da ufro mZafri
gamowvevebis winaSe dganan. upirveles yovlisa, farTovdeba moZraoba
damoukideblobis an politikuri avtonomiis moTxovniT. am moTxovnebs
safuZvlad udevs xalxTa TviTgamorkvevis ufleba,30 romelsac yvela
mxare misTvis sasurvel interpretacias aZlevs.
globalizaciis
procesma
radikalurad
Secvala
erisaxelmwifoebis
mdgomareoba.
globalizacia
Tavisi
arsiT
saxelmwifoebis arsebobis winaaRmdegia. msoflioSi erTiani ekonomikuri
sistemis Camoyalibebas xels uSlis suverenuli qveynebis arseboba.
nacionaluri
mTavrobebisa
da
transnacionaluri
korporaciebis
interesebi
erTmaneTisgan
radikalurad
gansxvavebulia.
pirveli
xelmZRvanelobs erovnuli interesebiT, romelSic farulad Tu aSkarad
prevalirebs erovnuli interesebi, xolo supranacionaluri ekonomikuri
struqturebi mogebaze arian orientirebulebi. isini gansakuTrebul
yuradRebas
aqceven
adamianis
uflebebis
dacvas.
am
uflebebis
ganuyofili
nawilia
umciresobebis
dacva.
adre
aRiniSna,
rom
umciresobebis politikuri da kulturuli moZraobebi Zalian did
problemebs uqmnian tradiciuli tipis saxelmwifos, ufro metic isini
mas asusteben. cnobili Tezisi xalxTa TviTgamorkvevis ufleba
saxelmwifoebis
teritoriuli
erTianobis
winaaRmdeg,
sxvagvarad
SeiZleba moinaTlos, rogorc transnacioanluri korporaciebi erisaxelmwifoebis winaaRmdeg.
meore mxriv, globalizaciis procesma gaaZliera calkeuli
socialuri, politikuri da kulturuli jgufebis roli sazogadoebis
cxovrebaSi. es jgufebi cdiloben ra iyvnen SesamCnevi socialuri
aqtorebi gamodian kulturuli Tanasworobis, umciresobaTa uflebebis
dacvis da sxva ideebiT. maTi mecadineoba TiTqos unda asustebdes
erovnul saxelmwifos, magram msoflios did nawilSi sapirispiro ram
SeiniSneba. globalizaciam gaaZliera umciresobaTa identoba da
survili
ibrZolon
sakuTari
uflebebisTvis,
rac
xSirad
separatizmamdec midis; imavdroulad, gansakuTrebiT ganviTarebad da
patara qveynebSi izrdeba erovnuli umravlesobebis TviTSegneba imisa,
rom maT SeiZleba dakargon erovnuli saxelmwifo, anu is ris
mSeneblobasac maT da maTma winaprebma saukuneebi moandomes. amasTan
dakavSirebiT, specialistebi sul ufro xSirad svamen SekiTxvas: ras
30
60
mezo /
saxelmwifo
homogenuroba,
rac
ganpirobebulia
saerTo
warmomavlobiT da/an istoriiT
b3
yovel
ers
esaWiroeba
sakuTari
suverenuli
saxelmwifo, romelic misi kulturis namdvili kera
iqneba
b4
yvela eris kanonieri uflebaa qondes sakuTari
teritoria.
g1
nebismieri individi eris wevri unda iyos
pirovnuli
g2
pirovneba upirveles yovlisa eris erTguli unda
iyos
g3
mxolod
eris
wevroba
aZlevs
pirovnebas
saSualebas miaRwios WeSmarit Tavisuflebas
wyaro: (Taylor & Flint, 2007: 163).
geografiulma midgomam saSualeba misca teilorsa da flints
nacionalizmis doqtrinis Sesaxeb Semdegi daskvnebi gamoetanaT:
msoflio dayofilia er-saxelmwifoebad, Sesabamisad is
politikurad erTiani ar aris. es aris nacionalizmis
maxasiaTebeli globalur doneze;
nacionalizmis samoqmedo arenas eri-saxelmwifo warmoadgens.
es
nacionalizmis
maxasiaTebelia
mezo
masStabiT
e.i.
saxelmwifo doneze.
nacionalizmis doqtrina gverds uvlis lokalur dones.
nacionalizmis doqtrinaSi ugulvebelyofilia mikro doneze
arsebuli
procesebi,
arada
nacionalizmis,
rogorc
procesis
gamovlinebebi lokalur doneze intensuriad mimdinareobs. Sesabamisad,
es gansaxilveli doqtrinis mniSvnelovani naklia. meore mxriv,
nacionalizmis doqtrinaSi figurirebs individi, e.i. personaluri done,
rac saerTod ar gvxvdeba geografiul doneTa skalaze. sxva sityvebiT,
aseTi saxis masStabs geografia ar cnobs. aqedan gamomdinare, SeiZleba
imis konstataciac, rom arc geografiuli masStabebis klasifikacia aris
srulyofili.
nacionalizmis doqtrinis kritikosebi gansakuTrebuli xazgasmiT
aRniSnaven, rom erTa msoflio ar da ver Sedga. saxelmwifoebi,
ZiriTadad
ki
Zlieri
maTganebi,
jer
erTi
ewinaaRmdegebian
damoukideblobis armqone erebis avtonomiurobas da, garda amisa
cdiloben msoflio wesrigi sakuTar interesebs Seusabamon.
Sedegad,
oponentTa azriT, erTa msoflio sxva araferi, Tu ara Teoriuli
koncefti.
mTlianobaSi, nacionalizmis yvelaze mZafr kritikas swored misi
Teoriuli
xasiaTi
imsaxurebs.
specialistebi
aRniSnaven,
rom
nacionalizmis doqtrina savsea ganuxorcielebeli amocanebiT. Tumca, am
kritikis avtorebs mxedvelobidan gamorCaT, rom marqsizmic savsea
utopiuri ideebiT, Tumca is mainc fundamenturi moZRvrebis mantiiT aris
Semosili.
Widilis
pirobebSi
(Barnard,
1983:
252).
am
principebis
urTieTdamokidebuleba
sxvagvarad
SeiZleba
aRiweros,
rogorc
istoriuli paeqroba individsa da adamianTa erTobas an TviTgansaxierebasa da TviT-Segnebas an samoqalaqosa da eTno-kulturuls
Soris (Harris, 2009: 29). am TvalsazrisiT ganasxvaveben samoqalaqo da
eTnikur
nacionalizmebs.
israeleli
mecnieri,
amJamad
bostonis
universitetis profesori, q-ni lia grinfeldi miiCnevs, rom pirveli
asocirebulia moqalaqeobasTan, xolo meore partikularizmTan da
koleqtiurobasTan. zogadad, aseTi midgoma SeiZleba arasworic iyos,
radgan ar aris dasabuTebuli, Tu ratom aris warmodgenili terminebi
eTnikuri da samoqalaqo dixotomiis31 saxiT.
samagierod,
gaciliebiT
logikurad
gamoiyureba
germaneli
mecnieris hans konis mier jer kidev 1944 w. dixotomiis saxiT
warmodgenili terminebi dasavluri da aRmosavluri nacionalizmebi
(igulisxmeba dasavleT evropa da aRmosavleT evropa). koni miuTiTebs,
rom dasavleT evropaSi burJuaziam SesZlo moqalaqeobis institutze
dafuZnebuli samoqalaqo xasiaTis sazogadoebis Camoyalibeba. erisaxelmwifos formireba, kapitalizmis ganviTarebis erT-erTi bunebrivi
Sedegi iyo. kapitalizmis wiaRidan Sobil sazogadoebas, upirveles
yovlisa
aerTianebda
saerTo
teritoria
da
ufleba-movaleobebi
(kanonmdeblobis CaTvliT). aRmosavleT evropisa da msoflios sxva
regionebSi
eri
ganixileboda,
rogorc
saerTo
kulturisa
da
warmomavlobis mqone adamianTa erToba. Tumca konis mier SemoTavazebul
dayofaSi gvxvdeba gamonaklisebi. mag., Cexuri nacionalizmi, romelic
mocemuli klasifikaciiT aRmosavlur nacionalizmSi Sedis, Tavis
bunebiT dasavluria da, piriqiT irlandiuri nacionalizmi aRmosavleTevropuli nacionalizmis niSnebis matarebelia (Smith, 2001: 40). am
uzustobebis miuxedavad, konis klasifikacia sakmaod maRal mecnierul
doneze aris Sesrulebuli.
cxrili #
Ria sazogadoeba
realizmi
moqalaqeTa kavSiri
individualizmi
TviTrwmena
Caketili sazogadoeba
idealizmi
xalxis sazogadoeba
koleqtivizmi
qvemdgomobis, arasrulfasovnebis
kompleqsi
burJuaziis mxardaWera
aristokratiuli wamoSoba
wyaro: Kohn, Hans (1944).The Idea of Nationalism. Collier Books: New York.
nacionalizmis
teritoriuli
klasifikacia
sxva
mecnierebmac
SemogvTavazes. mag., hiu seton-uotsoni dasavlur evropul nacionalizms
Zvel anu uwyvet nacionalizms, xolo aRmosavleT evropisa da aziis
nacionalizms axal nacionalizms uwodebs. aRniSnuli regionebis
31
65
32
66
nacionalizmis saxeebi33
nacionalizmi, rogorc, ideologia an mravalwaxnagovani movlena
gansxvavebulad vlindeboda sxvadasxva istoriuli periodebsa da
xalxebSi.
miuxedavad
amisa,
SesaZlebelia
nacionlizmis
yvelaze
gavrcelebuli tipebis gamoyofa.
nacionalizmis yvelaze gavrcelebuli saxea ganmanTavisuflebeli
nacionalizmi (Liberation Nationalism). XVIII s.-dan moyolebuli erovnulganmanTavisuflebeli
moZraobis
Sedegad
damoukidebloba
moipova
laTinuri amerikis, xolo ukve XX s.-Si aRmosavleT evropis, aziisa da
afrikis 100-ze metma qveyanam.
gamaerTianebeli nacionalizmi (Unification Nationalism) damaxasiaTebeli
iyo im evropeli erebisTvis, romlebic Sua saukuneebSi gafantuli iyo
mraval qalaq-saxelmwifosa da samTavroebSi. XIX s.-Si napoleonis
omebis Semdeg evropaSi nacionalizmis ganviTarebasTan erTad daiwyo
eri-saxelmwifoebis etapobrivi Camoyalibeba. am process impulsi misca
germanuli miwebis gaerTianebam erTiani saxelmwifos SemadgenlobaSi.
zogierTi specialisti gamaerTianebel nacionalizmSi gamoyofs or
qvetips:
rizorjimento
nacionalizms
(Risorgimento Nationalism)
da
integralur nacionalizms (Integral Nationalsm). pirveli aqtualuri iyo im
evropeli xalxebisTvis (mag., italielebi, berZnebi, serbebi) romlebic
XVII s.-dan moyolebuli ramdenime saukunis ganmavlobaSi damoukidebeli
saxelmwifos
SeqmnisTvis
ibrZodnen.
integraluri
nacionalizmis
SemTxvevaSi
saqme
gvaqvs
damoukidebel
saxelmwifosTan,
sadac
xelisufleba (elita) cdilobs eri gaaerTianos saerTo politikuri
miznebis garSemo. garkveul SemTxvevebSi integraluri nacionalizmma
SeiZleba radikaluri xasiaTi miiRos. ase moxda, mag. 1920-30-iani wlebis
germaniaSi, rodesac nacionalur-socialisturma partiam germanelebi
nacisturi ideebis garSemo gaaerTiana.
CanarTi #
nacional-socializmi (nacizmi)
nacional-socializmi anu nacizmi 1933-45 wlebSi warmoadgenda
nacional-socialisturi germaniis muSaTa partiis (Nationalsozialistische
Deutsche Arbaeiterpartei, abreviatura NSDAP) ideologiur doqtrinas. nacizmis
ideologiis wanamZRvrebad miiCneva gobinos34, Cemberlenis35 da treiCkes36
33
hiuston stiuart Cemberleni (Houston Stewart Chamberlain) me-18 saukunis bolosa da me-19
saukunis
dasawyisis
anglo-germaneli
mwerali,
filosofosi,
sociologi.
mas
skandaluri popularoba moutana 1899 wels gamoqveynebulma naSromma XIX saukunis
safuZvlebi. am naSromSi Cemberleni amtkicebda, rom evropuli kultura aris berZnuli
67
nacisturi
ideologiis
qvakuTxeds
Semdegi
debulebebi
warmoadgenda:
Crdilouri (nordikuli) rasis, ariulobis, mecnieruli
rasizmis idealizireba;
antikomunizmis, antisemitizmis, liberaluri demokratiis,
antiamerikanizmis da antimarqsizmis saxelmwifo politikis
rangSi ayvana;
adolf hitleris pirovnebis kultis damkvidreba;
germaniis
teritoriis
gawmenda
ucxo
sxeulebisgan,
gansakuTrebiT ebraelebisgan;
xalxis
ganTavisufleba msoflio finasuri kapitalias
diqtatisgan. mcire mewarmeebis, xelosnebis da Tavisufali
profesiis SemoqmedebiTi adaminebis waxaliseba;
SeiaraRebuli Zalebis (vermaxtis) aRorZineba. savaldebulo
samxedro
samsaxuris
SemoReba.
jarSi
komunisturi,
bolSevikuri
da
pacifisturi
idebis
gavrcelebis
dauSvebloba;
axalgazrdobis samxedro suliskveTebiT aRzrda. maTi imaSi
darwmuneba, rom germanelebis xsna mxolod brZolaSia.
Seurigebeli damokidebuleba im adamianebis mimarT, romlebic
ar daemorCilebian dasaxuli amocanebis Sesrulebas. maTi
iZuleba am amocanebis ganxorcilebaSi.
xelovnebis, literaturis da filosofiis, romauli saxelmwifo mmarTvelobis formisa
da sistemis da protestantuli mimarTulebis qristianobis sinTezi. is gamodioda
zogadad iudaizmis da konkretulad ebraelobis winaaRmdeg.
36 hainrix fon treiCke (Heinrich von Treitschke) XIX s.-is cnobili germaneli istorikosi,
romelic gamoirCeoda antisemituri ideebiT.
68
37
69
umciresobebi, fsiqikurad
frankomasonebi da a.S.
daavadebuli
adamianebi,
ieRovas
mowmeebi,
aparteidi
aparteidis istoria oficialurad 1948 wlidan iwyeba, rodesac
samxreT afrikis respublikis (maSin mas samxreT afrikis kavSiri erqva)
mTavrobis
umravlesobaSi
afrikanerebi39
aRmoCndnen,
romlebmac
radikaluri rasobrivi segregaciis politika ganaxorcieles.
samxreT afrikis respublikis istoria ukanaskneli 4 saukunis
ganmavlobaSi
savse
iyo
dramatizimiT.
samxreT
afrika
samxreT
naxevarsferoSi gamoirCeva Tavis strategiuli mdebareobiT, romelic
mdebareobs afrikis, samxreT amerikis da azia-okeneTis gazjvaredinze.
suecis arxis amoqmedebamde amerikebidan da evropidan aziasa da
okeaneTSi mimavali xomaldebisTvis is umniSvnelovaness satranzito
punqts warmoadgenda. aqedan gamomdinare, samxreT afrika jer kidev XVII
s.-is Sua periodSi gaxda evropuli, kerZod holandiuri kolonizaciis
obieqti.
XVIII s.-is bolos XIX s.-is dasawyisSi samxreT afrikis samxreT
sanapiro britaneTis mflobelobaSi gadavida, sadac kapis kolonia
Seiqmna. holandielebi, romlebic Tavis Tavs burebs40 uwodebdnen
iZulebuli iyvnen qveynis siRrmeSi gadasaxlebuliyvnen, sadac daarses
ori saxelmwifo: oranJis respublika da respublika transvaali. oqros
da almasebis sabadoebis aRmoCenasTan erTad samxreT afrikaSi daiwyo
evropelTa masobrivi gadasaxleba. anglo-burTa omebis Sedegad 1910 wels
Seiqmna samxreT afrikis kavSiri (sak), romelSic zemoT dasaxelebuli
teritoriebis garda Sevida natali. es kavSiri britaneTis dominions
39
70
41
71
72
1990-ian wlebis dasawyisSi Sida da sagareo dawolis Sedegad saris mmarTvelobam miiRo gadawyvetileba aparteidis gauqmebis Sesaxeb. sarSi 1994 wlis sayovelTao arCevnebis Sedegad gaimarjva afrikulma
erovnulma kongresma, xolo misi lideri cnobili politikuri moRvawe
nelson mandela sar-is istoriaSi pirveli Savkaniani prezidenti gaxda.
wyaroebi:
http://en.wikipedia.org/wiki/South_Africa_under_apartheid;
http://www.associatedcontent.com/article/2446964/the_population_registration_act_of.html
http://home.intekom.com/southafricanhistoryonline/pages/classroom/pages/projects/grade9/lesso
n6/03-effects-apartheid.htm
43
73
calkeuli
jgufebi
warmomadgenelbs.
eTno-rasobrivi jgufebi
kreolebi
indoelebi stingy
muslimebi
sino-mavrikielebi
franko-mavrikielebi
feradkanianebi
Tavis
da
sxva
kulturuli
erTobebis
avtostereotipebi
drostarebis moyvaruli,
TanamgrZnobi, megobruli
yuradRebiani, meojaxe
Rirsebis da kulturis
matarebeli
Wkviani, Sromismoyvare
Rirseuli, WeSmariti
mavrikieli
inteligenti, WeSmariti
mavrikieli
75
nacionalizmi da genderi
eris feminsituri xedva, rac ar unda gasakviri iyos aradasvluri
fenomenia. am sakiTxis win wamowevas xeli Seuwyo azieli da afrikeli
qalebis aqtiurma monawileobam antikoloniur moZraobaSi. Semdgom,
mniSvnelovani yuradReba daeTma Zalauflebis sakiTxis genderul
Sefasebas. Tavdapirvelad, qalebi aRSfoTebas qveynis marTvaSi maTi
umniSvnelo
monawileobis
gamo
gamoTqvamdnen.
mamakacebis
mier
damkvidrebuli sterotipi, rom politika qalis saqme ar aris, xels
uSlida qalebis CarTvas politikur procesSi, Sesabamisad isini
naklebad iyvenen warmodgenili sxvadasxva donis mmarTvelobis Tu
TviTmmarTvelobis organoebSi (ix. cxrili #).
ukanaskneli ramdenime aTeuli wlis ganmavlobaSi msoflios
feministurma moZraobam sakmaod did warmatebebs miaRwia da is bevr
qveyanaSi angariSgasawevi Zala gaxda. amas orma garemoebam Seuwyo xeli.
jer erTi, TviT susti sqesis warmomadgenelTa socialur-politikuri
aqtivobis zrdam, gansakuTrebiT ganviTarebul qveynebSi. Seiqmna uamravi
feministuri arasamTavrobo da saerTaSoriso organizacia, romlebic
icaven qalTa uflebebs mTel msoflioSi. saxezea qalTa Soris
solidarobis zrdas. saarCevno procesSi qalebi ufro mobilizebuli da
organizebuli arian, vidre mamakacebi. ganviTarebuli samyaroSi, Tu
romelime politikur organizacias saarCevno siaSi Sesabamisad ar aris
warmodgenili qalTa warmomadgenloba, am SemTxvevaSi arCevnebze mas
warmatebis TiTqmis aranairi Sansi ara aqvs. sazogadoebaSi qalis
statusis amaRlebam ganapiroba bevri anti-feministuri debulebis
gadaxedva da axleburad gaazreba. gamonakliss, am mxriv arc
nacionalizmi da erovnuli sakiTxi warmoadgens.
cxrili #
qalTa wili
parlamentSi
CrdiloeT evropa
40%
danarCeni evropa
18%
orive amerika
21%
afrika saharis samxreTiT
17%
azia
16%
okeaneTi
14%
arabuli qveynebi
8%
wyaro: (Taylor and Flint, 2007: 188).
nacionalistebis garkveuli nawili qals eris mSeneblobaSi
mxolod or funqcias aniWebs. pirveli, raTqmaunda biologiuri anu eris
reproduqciis funqciaa. aseTi gancxadebebi arcTu iSviaTi iyo nacisturi
germaniis,
irlandiis
respublikuri
armiis
da
palestinelebis
moRvaweobaSi. radikali nacionalistebi qals diasaxlisad moiazrebdnen,
xolo mamakacs samSoblos damcvelad. amasTan dakavSirebiT iqmneboda
Sesaferisi socialur-kulturuli diskursebi. omis Sesaxeb TiTqmis
yvela filmSi aris scena, sadac mamakaci jarSi midis, xolo mas
76
77
primordializmi.
nacionalizmis paradigmebs Soris primordializmi uZvelesia.
primordialuri midgomis mixedviT eric da nacionalizmic Zveli
movlenebia. primordializmi mTeli sisruliT asaxavs nacionalisturi
organicizmisa
da
romantizmis
ideebs.
es
bunebrivicaa,
radgan
primordialisturi msoflmxedvelobis Camoyalibeba da ganviTareba
ukavSirdeba cnobili frangi moazrovneebis Eda sazogado moRvaweebis
Jan-Jak rusos da manuel-Jozef siiesis saxelebs. siiesi, erT-erTi
pirveli iyo vinc jer kidev 1789 wels dasva sakiTxi imis Sesaxeb, rom
suvereniteti ara samRvdeloebas da arsitokratias, aramed ers (xalxs)
unda
ekuTvnodes.
safrangeTSi
da
Semdgom
dasavleT
evropaSi
moqalaqeobis institutis damkvidrebam gaaZliera rwmena eris sidiadeSi.
axlagazrda franguli respublikis moRvaweebma aitaces rusos da
siiesis naazrevi da is ramdenime mimarTulebiT ganavrces. gamoikveTa ori
mniSvnelovani debuleba: 1) eri saTaves iRebs uxsovari droidan; da 2)
eTnikuri kuTvnileba adamianis bunebrivi mocemulobaa. modernistebisgan
gansxvavebiT primordialistebs miaCniaT, rom SeuZlebelia eTnikurobis
xelovnurad
Seqmna
an
misi
Tavs
moxveva.
amaSi
mdgomarebs
nacionalisturi organicizmis mTavari idea, romelic iziarebs eris
warmoSobisa da ganviTarebis socio-biologiur midgomas (ix. gv. ).
78
instrumentalizmi
eTnosebisa da eTnikurobis kvlevaSi es erT-erTi mniSvnelovani
eTnologiuri da sociologiuri mimarTulebaa. misi ZiriTadi idea
mdgomareobs imaSi, rom elita eTnikurobas iyenebs, rogorc Zalauflebis
mopovebisa an sakuTari ekonomikuri sargeblis Tu materialuri
keTildReobis amaRlebis instruments. dasavleTSi aseTi midgoma
cnobilia situaciuri perenealizmis saxelwodebiT. yoveldRiurobaSi
eTnikuroba
latentur
(farul)
mdgomareobaSi
imyofeba,
magram
saWiroebis SemTxvevaSi xdeba misi mobilizacia. elita cdilobs
gaaRviZos eTnosis erovnuli grZnobebi da eris energia mimarTos sxva
eTnosebze upiratesobis mopovebis an maTze kontrolis dawesebis mizniT.
am SemTxvevaSi eTnosi gamoiyeneba, rogorc mZlavri iaraRi (saSualeba),
romlic meSveobiT xdeba garkveuli teritoriis (qveynis CaTvliT)
sazogadoebis socialuri stratifikacia, oRond ara wminda socialuri,
aramed eTnikuri niSniT (Noel, 1968).
eTnogenezisi
es koncefcia, Tavdapirvelad avtoqtonuri xalxebis da mosuli
migrantebis Serwymis Sedegad axali eTnosis formirebis SemTxvevebis
Sesaswavlad
gamoiyeneboda.
mogvianebiT
Seicvala
konceftualuri
midgomebi,
ris
Sedegadac
eTnosis
warmoSobis
umniSvnelovaness
pirobebad
aRiarebuli
iyo
saerTo
teritoria
da
ena.
eTnogenetikosebis
SexedulebiT
pirveli
mniSvnelovania
eTnosis
formirebisa
da
ganviTarebis
sawyiss
etapze.
Semdgom,
eTnosi
funqcionirebas ukve, rogorc damoukidebeli socialuri organizmi,
romelsac xelewifeba reproduqcia, mis arsenalSi arsebuli kulturuli
da fsiqologiuri elementebis meSveobiT. am Tvisebebis matarebeli
eTnosi arsebobas ar wyvets im SemTxvevaSic ki, rodesac mobilobis (mag.,
boSebi) an garkveuli politikuri garemoebebis gamo (mag., ebraelebi) is
kargavs kavSirs istoriul samSoblosTan. ena gansakuTrebul rols
TamaSobs, radgan misi meSveobiT iqmneba literatura, simRerebi,
istoriuli miTebi. aRniSnuli koncefcia iTvaliswinebs eTnosebis
arsebobis damatebiT pirobebsac, rogorebicaa religia, eTnonimi44,
TviTSegneba. eTnogenezisis procesSi yalibdeba mocemuli eTnisisTvis
damaxasiaTebeli sulieri da materialuri kulturis niSnebi da
fsiqologiuri maxasiaTeblebi. eTnosis wevrebs uyalibdebaT saerToi
eTnofsiqika da saerTo eTnonimi. mniSvnelovania, rom eTnonimi ar unda
iyos egzonimi anu sxva xalxebis mier darqmeuli an xelovnurad
Sekowiwebuli. is eTnosis wiaRidan unda modiodes, Sesabamisad unda
warmoadgendes endonims (avtonims). eTnogenezisis koncefciis mixedviT
gamodis, rom saxelwodebebi samxreT afrikeli, amerikeli, axal
44
79
perenializmi.
perenializmi, rogorc samecniero mimarTuleba wina saukunis
pirvel naxevarSi Camoyalibda. perenialistebi Tvlian, rom nacionalizmi,
rogorc ideologia Tanamedrove movlenaa, magram erebi Zveli fenomenia.
amgvar daskvnis safuZvels warmoadgens mosazreba imis Sesaxeb, rom erebi
adamianTa bunebriv erTobebs warmoadgenen. es sakiTxi nacionalizmis
kvlevebSi
erT-erTi
centraluria,
radgan,
rogorc
am
ideis
mxardamWerebs, aseve mis oponentebs gaaCniaT Zlieri argumentebi. erTi
mxriv, rTulia imis dabejiTebiT mtkiceba, rom erebi adreul epoqebSi
Camoyalibdnen,
Tu
mxedvelobaSi
miviRebT
eris
Tanamedrove
maxasiaTeblebs. amasTan, imis uaryofac TiTqmis aravis SeuZlia, rom mag.,
ebraelebi da somxebi yvela kriteriumiT Zalian Zveli erebi arian.
perenialistebi imasac amtkiceben, rom eri ganaxlebadi movlenaa, rac
imas niSnavs, rom droTa ganmavlobaSi is icvleba, gardaiqmneba da axali
niSan-TvisebebiT gvevlineba.
perenializms bevri saerTo aqvs eTnosimbolizmTan. am ukanasknelis
daxasiaTeba mocemulia amave TavSi.
modernizmi.
modernistebis ZiriTadi Sexedulebis mixedviT nacionalizmi,
rogorc ideologia da gansakuTrebiT, rogorc procesi, Sesabamisad
erebic
Tanamedrove
movlenaa,
romelic
zogadad
kapitalizmis
gavrcelebasTan, kerZod ki safrangeTis burJuaziul revoluciasTan
aris dakavSirebuli.
modernistebis mniSvnelovani nawili nacionalizmis ideologiis
wanamZRvrad racionalizmis Teorias miiCnevs. racionalizmi, rogor
moZRvreba me-18 saukuneSi evropaSi aRmocenda da is mkacrad akritikebda
feodalur wes-wyobilebas. racionalizmis ideebis CamoyalibebaSi didi
roli
iTamaSa
sabunebismetyvelo
mecnierebebis
ganviTarebam.
racionalizmis mixedviT codna da WeSmariteba dgindeba racionaluri
azrovnebis da ara RvTiuri an zebunebrivi Zalebis mier. Sesabamisad,
racionalizmma sagnebisa da movlenebis axsnaSi win wamowia adamianuri
sawyisi. mTlianobaSi racionalistebi miiCnevdnen, rom adamiani Tavisi
bunebiT
aris
kanonmorCili,
TviTregulirebadi
da
kreatiuli.
Sesabamisad, individs Seswevs imis unari, rom ar iyos bunebrivi da
RvTiuri Zalebis morCili da TviTon Seqmnas da marTos socialuri
institutebi. adamianis axleburi, amasTan gadamwyveti rolis aRiareba
moiTxovda sruliad axali socialur-ekonomikuri da politikuri
garemos
Seqmnas,
radgan
feodalizmis
CarCoSi
am
Canafiqris
ganxorcieleba SeuZlebeli iyo. etapobrivad racionalizmi moZraobad
gardaiqmna. yalibdeboda Zveli wesrigis alternatiuli struqturebi
(mag., masonuri organizaciebi) da iqmneboda axali Teoriebi da
koncefciebi. am
periodis
umniSvnelovanesi naSromia 1776
wels
gamoqveynebuli adam smitis erTa keTildReoba (Ordrige, 1981: 20-26). am
naSromma ekonomikis kuTxiT gaamdidra stiurt milis da jon lokis
liberalizmis moZRvrebebi. mTlianobaSi, aRniSnuli droisTvis axali
wesrigis Teoriuli bazisi SemuSavebuli iyo da evropa emzadeboda
80
revoluciuri
naxtomisTvis,
romelic
1789
wels
safrangeTSi
ganxorcielda.
nacionalizmis Teoriis erT-erTi fuZemdebli germaneli mecnieri
hans koni miiCnevs, rom nacionalizmis aRmoceneba, upirveles yovlisa
dakavSirebulia xalxis suverenitetTan, xolo am ideis realizacia
SesaZlebeli gaxda mesame fenis (fran. le tiers-tat) mecadineobis Sedegad
(Kohn, 1945: 3-4).
CanarTi #
mesame fena
me-18 saukuneSi safrangeTis mosaxleoba dayofili iyo sam
socialur klasad, romelsac fenebs uwodebdnen. pirvel ori fenas
warmodgenda samRvdeloeba da arsitokratia. mesame fena, romelic
mosaxleobis daaxloebiT 98%-s Seadgenda politikurad praqtikulad
uuflebo iyo. ludoviko XVI mmarTvelobis dros mesame fena, romlis
birTvs muSebi da glexoba Seadgendnen, mniSvnelovnad gaZlierda masSi
mewarmeebis
da
vaWrebis
CarTvis
xarjze.
isini
warmoadgendnen
axladSobil socialur klass burJuazias. swored burJuazia gamodioda
yvelaze aqtiurad Zveli reJimis Secvlis moTxovniT.
ludoviko XIV gardacvalebis Semdeg safrangeTSi mwvave finansuri
krizisi daiwyo. ludoviko XVI SemoiRo axali kanoni, romelic
iTvalsiwinebda
samRvdeloebisa
da
aristokratiis
dabegvras.
safrangeTis
istoriaSi
am
uprecedento
gadawyvetilebam
frangi
warCinebulebis saSineli aRSfoTeba gamoiwvia. maTi iniciativiT 1789
wlis maisSi gaimarTa kreba, romelSic samive fenis warmomadgenlebi
monawileobdnen. miuxedavad imisa, rom krebis umravlesobas mesame fenis
delegatebi Seadgendnen, moqmedi wesis mixedviT warCinebulebi krebis
mTeli xmebis 2/3-s ekuTvnodaT. cxadi iyo, rom, dabali fena am Sekrebaze
misTvis sasurveli gadawyvetilebebs miRebas ver moaxerxebda.
imave wlis ivnisSi ukve mesame fenis warmomadgenlebma moiwvies
kreba, romelsac erovnuli asamblea ewoda. am Tavyrilobam miiRo
deklaracia adamianis da moqalaqis uflebaTa Sesaxeb, romelic
aRiarebda
moqalaqeTa
Tanasworobas,
religiuri
aRmsareblobis
Tavisuflebas da samarTlian sasamarTlo ganxilvas. es deklaracia
mravalaTasiani tiraJiT daibeWda da mTel evropaSi gavrcelda. is
ganasaxiarebda ganaTlebuli evropis miswrafebas socialuri da
politikuri cvlilebebisaken. safrangeTis burJuaziuli revoluciis
gamarjvebam dasabami daudo am cvlilebebis etapobriv ganxorcielebas
(The Third Estate, 2009).
konis mixedviT, safrangeTis burJuaziuli revoluciis Semdeg
samoqalaqo nacionalizmis ganviTareba Tavdapirvelad im qveynebSi
daiwyo, sadac Zlieri mesame fenis arsebobis pirobebSi mniSvnelovani
ekonomikuri da politikuri reformebi gatarda, kerZod did britaneTSi,
safrangeTsa da aSS-Si. evropis im nawilSi, sadac burJuazia da saSualo
fena moisustebda, mag. germaniaSi, italiaSi da slavur qveynebSi
nacionalizmis fundamentad kulturuli faseulobebi mogvevlina.
adre aRiniSna, rom nacionalizmis erTiani ideologia ar arsebobs.
nacionalizmi, rogorc ideologia icvleba qveynebisa da
erebis
mixedviT. Tanamedrove nacionalizmis ideebi dasavleT evropaSi, kerZod
81
danawilebis
procesSi
saxelmwifom Seqmna:
saerTo (saxelmwifo) ena da ganaTlebis erTiani sistema;
erTiani samarTlebrivi sistema;
socialuri da janmrTelobis dacvis erTiani sistema;
erTiani safinanso sistema da fiskaluri politika;
erTiani saxelmwifo-sajaro samsaxuri;
erovnuli SeiaraRebuli Zalebi da usafrTxoebis sistema;
moaxdina mosaxleobis yvela fenis da yvela regionis
warmomadgenlebis socializacia (Ordrige, 1981: 35).
mTlianobaSi, nacionalizmis modernistuli paradigma Semdeg
debulebebs gvTavazobs:
nacionalizmma Seqmna Tanamedrove erebi da saxelmwifoebi;
eri, iseve, rogorc nacionalizmi axali fenomenia. orive, ukeTes
SemTxvevaSi XIX s.-Si Camoyalibda.
erebi
da
nacionalizmi
inteligenciisa
da
burJuaziis
45
artefaqtebia .
eTnikuri (eTno-lingvisturi) nacionalizmi unda ganvasxvavoT
samoqalaqo-politikuri nacionalizmisgan;
nacionalizma da erebma amowures TavianTi istoriuli misia da
globalizaciis epoqaSi isini unda ganvixiloT, rogorc
warsulis gadmonaSTebi (Smith, 2001: 102).
modernizmis erT-erTi mniSvnelovani ganxraa konstruqtivizmi.
konstruqtivistebi, iziareben erebis da nacionalizmis Tanamedrove
xasiaTs. amasTan, danarCeni modernistebisgan gansxvavebiT miiCneven, rom
erebic da nacionalizmic socialur konstruqcias46 warmoadgenen. isini
xazs usvamen imas, rom er-saxelmwifos SemTxvevaSi saqme gvaqvs ara
mosaxleobasTan e.i. adamianebis meqanikur jamTan, aramed erTan
socialur organizmTan. erik hobsbaumi aRniSnavs, rom kultura da
tradiciebi socialuri inJineriis produqtebia, rac elitam masebis
marTvis srulyofis mizniT gamoigona (Smith, 2008: 48).
nacionalizmis sxva mniSvnelovani mimarTulebebi (eTnosimbolizmi,
perenializmi) miiCneven, rom erebi kapitalizmamdec arsebobdnen. am
mniSvnelovani
debulebis
gasabaTileblad
modernistebs,
rig
SemTxvevebSi sakmaod aradamajerebeli argumentebi moyavT. kerZod es
ukanasknelebi amtkiceben, rom antikur da feodalur epoqebSi xalxs ar
45
Seqmnili.
46
83
eTnosimbolizmi.
nacionalizmis
eTnosimbolisturi
midgoma
perenializmis
safuZvelze aRmocenda. modernizmisgan gansxvavebiT, eTnosimbolizmi
aqcents akeTebs eTnosis myar da droSi uwyvetobis subieqtur Tvisebebze.
es ar niSnavs, rom eTnosimbolizmi ugulvebelyofs eTnikurobis
obieqtur
elementebs,
magram
misi
kvlevis
amosavali
wertils
warmoadgenen mexsierebis, faseulobebis, grZnobebis, miTebisa
da
simboloebis subieqturi Semadgenlebi.
nacionalizmis eTnosimbolisturi paradigma gulisxmobs, rom erebi
(yovel SemTxvevaSi maTi nawili mainc) Camoyalibdnen adreul epoqebSi,
xolo TviT nacionalizmi Tanamedrove fenomenia.
eTnosimbolizmis mixedviT Tanamedrove erebs primordialuri
fesvebi aqvT, Sesabamisad droTa ganmavlobaSi mimdinareobda maTi
evolucia. erebis Camoyalibeba dinamiuri procesia, romelic garkveul
SemTxvevebSi uxsovari droidan iRebs saTaves da dResac mimdinareobdes.
amasTan, eTnosimbolistebi miiCneven, rom yvela ers ar gauvlia
evoluciis erTnairi gza. ufro metic, Tanamedrove msoflioSi arian
adamianTa erTobebi, romlebic jer eTnosebaTac ar Camoyalibebulan.
entoni smiti ganasxvavebs eTno-erovnuli ganviTarebis ramdenime
stadias. pirvel etapze, msoflios sxvadasxva regionebSi, gansakuTrebiT
ki xlemTaSuazRvispireTSi Camoyalibdnen eTnikuri kategoriebi (Ethnic
categories). maT gaaCndaT eTnonimi da erTi an ramdenime saerTo
kulturuli atributi, rogorc wesi es iyo ena da tradiciebi, rac maT
sxvebisgan ganasxvavebda. situacia Seicvala genealogiis aRmocenebasTan
erTad. adamianebma daiwyes maTi warmomavlobis dafiqsireba ZiriTadad
zepiri, iSviaTad werilobiTi formiT. genealogias moyva winaprebis
Sesaxeb miTebis Seqmna. adamianTa gaerTianebebi ufro daxvewil da
mravalferovan xasiaTs iRebda. eTnikuri kategoriebi gardaiqmnen
eTnikur kavSirebad da eTnikur erTobebad (Smith, 2008: 117).
kacobriobis
ganviTarebis
im
etapze,
romlisTvisac
damaxasiaTebeli iyo qalaq-saxelmwifoebis, samefoebis da imperiebis
Seqmna adgili qonda eTnikuri urTierTobebis srulyofas. mTeli rigi
sazogadoebis socialur stratifikaciis paralelurad adgili qonda
eTnikuri saxelmwifoebis Seqmnas. smitis azriT, am tipis saxelmwifoebi
iyo jer aqameniduri, xolo mogvianebiT sasaniduri irani da egvipte. maT
84
88
Tavi III
saxelmwifo
sazogadoebis politikuri organizaciis formebi
saxelmwifo istoriulad ar yofila sazogadoebis politikuri
organizaciis erTaderTi forma. dResac ki msoflios sxvadasxva kuTxeSi
adamianTa garkveuli erTobebisTvis damaxasiaTebelia administrirebisa
da mmarTvelobis gansxvavebuli formebi. politikuri organizaciis
formis mixedviT anTropologebi gansaxveveben
oTxi sxvadasxva tipis
sazogadoebas. esenia: jgufuri sazogadoeba, tomobrivi sazogadoeba,
sabelado sazogadoeba da saxelmwifo (Stoddard et al, 1989: 205-208). isini
erTmaneTisgan, erTi mxriv, struqturulad da funqcionalurad, xolo,
meore
mxriv,
socialuri,
politikuri,
ekonomikuri,
kulturuli
ganviTarebis doniT gansxvavdebian. garda aRniSnulisa, geografebisaTvis
sainteresoa
ra
teritoriuli
Taviseburebebia
damaxasiaTebeli
gansxvavebuli
tipis
politikuri
organizaciis
mqone
sazogadoebebisTvis.
jgufuri sazogadoeba
adamianebi sasoflo-sameurneo warmoebis aRmocenebamde anu jer
kidev 10 aTasi wlis win jgufur cxovrebas eweodnen. maTi cxovrebis
wesi nadirobiTa da SemgroveblobiT Semoifargleboda. TiToeuli aseTi
jgufi 100 kacze mets ar Seadgenda. jgufuri sazogadoebebi mcire
raodenobiT dResac gvxvdeba msoflios sxvadasxva kontinentebze, sadac
izolirebulad, marginaluri garemos pirobebSi cxovroben. jgufuri
sazogadoebis ZiriTadi maxasiaTebelia socialuri Tanasworoba. jgufis
yvela wevrs Tanabri wvdoma aqvs arsebuli
resursebisa da
teritoriisadmi. aset sazogadoebaSi adgili ar aqvs simdidris
individualuri wesiT dagrovebas. arsebuli resursebi jgufis wevrebs
Soris saWiroebisa da moTxovnilebis Sesabamisad nawildeba. jgufs
gaaCnia lideri, magram is ar sargeblobs erTpirovnuli ZalauflebiT.
gadawyvetilebis miReba xdeba koleqtiurad. jgufis liders irCeven,
Sesabamisad es Tanamdeboba memkvidreobiT ar gadadis. jgufSi ucxos
miReba gamonaklis SemTxvevebSi xdeba, magram gawevrianebis Semdeg is am
jgufis yvela privilegiiT sargeblobs (iqve, 1989: 205).
jgufur sazogadoebas ar gaaCnia misi sakuTari teritoria. areali,
romlis farglebSic jgufi moqmedebs moicavs im sivrces, sadac is
nadirobs an Semgroveblobas eweva. msoflios civ sartylebSi jgufuri
sazogadoebebi mTeli wlis ganmavlobaSi momTabareobdnen gareuli
cxovelebis migraciis marSrutebsa da grafikTan Sesabamisad. jgufuri
sazogadoebis
pirobebSi
adamianebs
jer
kidev
ar
qondaT
teritoriulobis gancda. xSiri iyo SemTxvevebi, rodesac calkeuli
jgufebi erTsa da imave adgilebSi nadirobdnen an moipovebdnen sakvebs.
nadiris an mcenareuli sakvebis simciris SemTxvevaSi adgili qonda
Sexla-Semoxlas, Tumca umetes SemTxvevebSi saqme did sisxlisRvramde ar
midioda (iqve: 206).
89
tomobrivi sazogadoeba
adamianTa poltikuri organizaciis ganviTarebis momdevno etapze
warmoiSva tomobrivi sazogadoebebi. Tanamedrove msoflioSi am tipis
sazogadoebebs miekuTvnebian indielebi da eskimosebi, afrikis mravali
tomi da samxreT-aRmosavleT aziis mTiani regionis xalxebi. zogierT
SemTxvevaSi
tomobriv
sazogadoebaSi
aerTianeben
jgufur
sazogadoebebsac.
sabWoTa
mecnierebaSi
orive
am
sazogadoebas
moixseniebdnen, rogorc pirvelyofil Temebs an gvarovnul-Temur
gaerTianebebs. tomi, iseve, rogorc jgufi Sedgeba erTmaneTTan naTesauri
kavSirSi myofi adamianebisgan. jgufTan gansxvavebiT, tomSi aseulobiT
adamiania gaerTianebuli, radgan is calkul jgufebs aerTianebs.
metwilad, masSi ramdenime jgufia gaerTianebuli. tomSi, iseve, rogorc
jgufur
sazogadoebaSi,
lideris
arCeva
sayovelTao
xasiaTisaa.
individualuri
sakuTreba
arc
tomobrivi
sazogadoebisTvis
iyo
damaxasiaTebeli.
garda msgavsebebisa, aRsaniSnavia gansxvavebebic. maT Soris,
umniSvnelovanesia is, rom tomobrivi sazogadoebebis aRmoceneba
dakavSirebulia Sinameurneobebis SeqmnasTan, kerZod ki memcenareobisa da
mejogeobis ganviTarebasTan.
teritoriis mimarT toms ufro saTuTi damokidebulebaa aqvs.
sasoflo tipis dasaxlebebis aRmocenebasTan erTad gaCnda sakraluri
adgilebi sasaflaoebi, religiuri an yofiTi tipis saritualo
adgilebi. amis gamo tomi ufro mWidrod daukavSirda teritorias. tomSi
Semaval
jgufebs
garkveuli
dapirispirebebis
miuxedavad,
isini
erTmaneTTan TanamSromloben nadirobisa da saerTo mtris winaaRmdeg
brZolis dros. Sesabamisad, tomis pirobebSi amaRlda naTesauri kavSiris
grZnoba. jer kidev XIX s.-is dasawyisSi dRevandeli nebraskas
teritoriaze binadari founiis tomi 4 jgufisgan Sedgeboda. TiToeuli
maTgani damoukidebeli iyo, magram isini erTiandebodnen bizonebze
nadirobis sezonis dadgomisas an mezobeli tomebis dakotasa da sius
winaaRmdeg omis warmoebis SemTxvevaSi. imave saukunis meore naxevarSi,
rodesac maTi mosaxleoba mniSvnelovnad Semcirda jgufebi founiis
droSis qveS gaerTiandnen da erTad dasaxldnen. es magaliTi
miuTiTebs, rom garkveul situaciaSi tomobrivi sazogadoeba SeiZleboda
jgufur sazogadoebamde CamoqveiTebuliyo (iqve).
sabelado sazogadoeba
politikuri
organizaciis
gardamavali
forma
tomobrivi
sazogadoebasa centralizebul saxelmwifos Soris aris sabelado
sazogadoeba (ing. Chiefdom).47 aseTi sazogadoebebi aRmocenda mTian
regionebSi, tyeebSi, xeobebSi, kunZulebze, sadac mosaxleoba ZiriTadad
memcenareobiT iyo dakavebuli. am tipis sazogadoebis meurneobis marTvis
umniSvnelovanesi maxasiaTebelia produqciis warmoebisa da ganawilebis
centralizebuli
xasiaTi.
winamorbedebTan
SedarebiT,
sabelado
47
90
tomobrivi
sazogadoeba
sabelado
sazogadoeba
saxelmwifo
socialuri Tanasworoba
resursebis Tanabari ganawileba
lideris sayovelTao wesiT arCeva
teritoriis socialuri definicia
gaerTianeba naTesauri kavSiris safuZvelze
cxovrebis Temuri (jgufuri) wesi
specializirebuli politikuri institutebi
resursebis diversificirebuli ganawileba
lideris statusis memkvidreobiT gadacema
(ar Sedis saxelmwifoebi, mmarTvelobis
respublikuri formiT)
socialuri stratifikacia
profesiaTa specializacia
biurokratia
sazogadoebis
teritoriuli
definicia
kodificirebuli
samarTali
fiskaluri sistema
samxedro samsaxuri
kerZo sakuTreba
wyaro: Stoddard, Robert H., David J. Wishart & Brian W. Blouet (1989). Human Geography: People, Places, and
Cultures (2nd edition). Prentice Hall: Englewood Cliffs, US, gv. 205.
92
saxelmwifo Teoriebi
saxelmwifos ganviTarebis 7 kanoni fridrix ratceli
geografebs Soris saxelmwifos Sesaxeb pirveli kompleqsuri
naSromi fridrix ratcelma Seqmna. organicizmis Teoriis fuZemdebeli
saxelmwifos ganixilavda, rogorc miwidan amozrdil cocxal organizms.
is
aRniSnavda,
rom
saxelmwifo
ganasaxierebs
masSi
mcxovrebi
mosaxleobis
miswrafebebs,
rac
Tavis
gamoxatulebas
poulobs
saxelmwifo politikaSi. ratceli amtkicebda rom Tu saxelmwifo
cocxali organizmia igi izrdeba da amisTvis mas sasicocxlo sivrce
(Lebensraum)48 esaWiroeba. ratceli, swored amiT xsnis erTi saxelmwifos
mier meoris dapyrobas. misi azriT, es bunebrivi procesia. amasTan,
cocxali organizmisTvis damaxasiaTebelia ara marto fizikuri, aramed
sulieri (inteleqtualuri) ganviTarebac. inteleqtis gareSe cocxali
organizmi srulfasovani ver iqneba. saxelmwifo qmnis Tavis istorias,
icavs mas da amdidrebs kulturuli miRwevebiT.
ratcelma
naSromSi
politikuri
geografia
warmoadgina
saxelmwifos sivrciTi ganviTarebis Svidi kanoni (Norton , 1998: 218):
1. saxelmwifos teritoria izrdeba mosaxleobis kulturis donis
amaRlebasTan erTad.
2. saxelmwifos
sivrciTi
zrda
sazogadoebrivi
cxovrebis
sferoebis ganviTarebiT aris ganpirobebuli.
3. saxelmwifos teritoriuli zrda xdeba mcire saxelmwifoebis
teritoriis xarjze.
4. sazRvari aris saxelmwifos periferiuli organo, sadac
fiqsirdeba misi zrda an kleba, e.i. cvlilebebi mis organizmSi.
5. saxelmwifo cdilobs mis sazRvrebSi CarTos geografiuli
garemos
yvelaze
is
elementebi,
romlebsac
politikuri
Rirebuleba gaacniaT. mag., mdinaris kalapoti, zRvis sanapiro
zoli, raionebi mdidari resursebiT.
6. istoriulad teritoriuli zrdis stimuli Tavdapirvelad
dabalganviTarebul xalxebSi Camoyalibda.
7. saxelmwifos teritoriis gafarToebis tendencia permanentuli
procesia.
saxelmwifos teritoriuli gafarToeba, ratcelisTvis sayovelTao,
universaluri procesi iyo, xolo vaWroba da omi saxelmwifos
teritoriuli zrdis ori umniSvnelovanesi faqtori.
ratcelis organicizmis Teorias XX s.-is pirvel naxevarSi bevri
mimdevari yavda, romlebmac misi ideebi ganavrces da amis safuZvelze
Sesabamisi geopolitikur koncefciebi Seqmnes (ix. gv.).
93
kolonizatorebis
interesebis
gaTvaliswinebiT
da
istoriul-kulturuli
faqtorebis
sruli
ugulvebelyofiT.
meore
mxriv,
faundsis
da
bolis
midgomaSi
xazgasmulia birTvis garSemo Seqmnili saxelmwifoebis upiratesoba. amiT
aRiarebulia organuli warmoSobis saxelmwifoebis prioriteti, rac
TavisTavad arasasurvelia. Tumca, esec ar aris mTavari. Zalze sakamaToa
is sakiTxi, rom istoruli birTvis mqone saxelmwifoebi gamoirCevian
erovnuli konsolidaciis ufro maRali xarisixiT. amis sapirispirod
SeiZleba davasaxeloT mag., germania, romelsac arasdros gaaCnda
istoriuli birTvi, ufro konsolidirebuli saxelmwifoa, vidre
gaerTianebuli
samefo,
sadac
warmatebul
socialur-kulturuli
integracias xels uSlis valiuri, Sotlandiuri da irlandiuri
nacionalizmebi.
funqcionaluri midgoma riCard harTshorni
Tanamedrove saxelmwifoebis Seswavlis pionerad, rogorc zemoT
aRiniSna, miCneulia fridrix ratceli, romelmac jer kidev XIX s.-is
94
95
98
Seitana
saerTaSoriso
urTierTobebis
praqtikaSi.
adamianebis,
informaciis, sameurneo produqciis, finansebis mzardma nakadebma
saxelmwifoebis funqcionireba gacilebiT ufro Ria da gamWvirvale
gaxada. dRevandeli saxelmwifo, aRar aris iseTi izolirebuli, rogorc
rogorc wina ori saukunis ganmavlobaSi. Tanamedrove pirobebSi,
99
naxevarperiferia
periferia.
birTvs,
romelsac
warmoadgenen
ganviTarebuli qveynebi dominirebs Rarib periferiaze, xolo am ors
Soris amortizatoris rols asrulebs naxevarperiferia (iqve: 49).
uolersteinis mixedviT birTvis centri mobiluria. XX s.-is dasawyisamde
is
did
britaneTSi
mdebareobda,
Semdeg
aSS-is
aRmosavleTSi
gadainacvla, xolo amJamad is gadaadgildeba amave qveynis
wynari
okeanis sanapirosken. uolerstainis varaudiT ociode weliwadSi birTvis
centri SeiZleba CineTSi aRmoCndes.
naxevarperiferiis
qveynebi
droTa
ganmavlobaSi
aRzevdebian
birTvSi an CamoqveiTdebian periferiaSi. imanuel uolersteinis azriT,
nebismierma qveyanam
an erma warmatebiT unda gaiaros kapitalizmis
stadia,
sxva
SemTxvevaSi
is
ganwirulia
socialur-ekonomikuri
siduxWirisTvis.
uolersteini miiCnevs, rom msoflios amgvari horizontaluri
mowyoba aris planetaruli socialur-ekonomikuri uTanasworobis Sedegi.
am mxriv, is eyrdnoba damokidebulebis Teoriis ZiriTad postulatebs.
damokidebulebis Teoria XX s.-is Sua periodSi Seiqmna da mis
avtorebad miiCneven argentinel ekonomists raul prebiSs (Raul Prebisch)
da germaniaSi dabadebul britanel ekonomists hans zingers (Hans Singer).
am Teoriis, romelsac sxvagvarad zinger-prebiSis Tezissac uwodeben,
ZiriTadi debulebebi Semdegnairad SeiZleba Camoyalibdes:
- maRalganviTarebuli
qveynebis
uzrunvelyofa
bunebrivi
resursebiT, iafi muSa-xeliT da produqciis gasaRebis bazrebiT
xdeba ganviTarebadi qveynebis xarjze.
- ganviTarebuli qveynebi qmnian meqanizmebs, romlis meSveobiTac
izrdeba maTze ganviTarebadi samyaros damokidebulebis xarisxi.
am mxriv gamoiyeneba sxvadsxva saxis saSualebebi, rogoricaa
ekonomikuri (bankebi, finansebi), masmedia, politikuri xasiaTis
zewola, ganaTleba, kultura.
- im SemTxvevaSi, Tu Raribi qveynebi ganizraxaven mdidari qveynebis
damokidebulebidan
Tavis
daxsnas,
es
ukanasknelebi
maT
winaaRmdeg gamoiyeneben ekonomikur sanqciebs da samxedro
intervencias (http://en.wikipedia.org/wiki/Dependency_theory).
zingeris
da
prebiSis
azriT,
ganviTarebadi
qveynebis
damokidebuleba
mdidar
qveynebze
wlidan
wlamde
izrdeba.
maRalganviTarebulma qveynebma Raribi saxelmwifoebis eqspluataciis
Sedegad SeZles sakuTari mosaxleobis keTildReobis mniSvnelovani
amaRleba, riTac Tavidan aiciles socialuri bunti da revoluciebi.
msoflio-sistemaTa TeoriaSi gansazRvrulia politikis sivrciTi
doneebi: a) globaluri, sadac xdeba msoflio ekonomikis tendenciebis
gansazRvra; b) eri-saxelmwifo, sadac adamianis mier xdeba realuri
samyaros aRqma da g) adgilobrivi, romelic warmoadgens adamianis
cxovrebisa da moRvaweobis keras. uolersteinis Teoriam win wamowia
yvela sivrciTi donis mniSvneloba, xazi gausva myar kavSirs
100
101
Tanamedrove saxelmwifo
wina TavSi Cven mimovixileT nacionalizmi da masTan dakavSirebuli
sakiTxebi. vnaxeT, rom nacionalizmis mkvlevarebi jer kidev ver
Tanxmdebian imaze eri Tanamedrove fenomenia Tu is primodrialuri
warmoSobisaa. aqvs Tu ara adgili amgvar polemikas saxelmwifosTan
mimarTebaSi? cnobilia, rom pirveli qalaqi-saxelwifoebi jer kidev
antikur epoqaSi daarsda. Sua saukuneebis qveynebSi metnaklebad
warmodgenili
iyo
yvela
is
saxelmwifoebrivi
atributi,
rac
damaxasiaTebelia
Tanamedrove
saxelmwifoebisTvis,
maT
Soris:
teritoria, mosaxleoba, xelisufleba da saxelmwifo marTvis aparati,
ekonomika, tarnsportisa da komunikaciebis sistema. magram, maT ar qondaT
mkafiod dadgenili da saerTaSoriso doneze aRiarebuli sazRvrebi. sxva
sityvebiT, zustad ar iyo gansazRvruli romeli teritoria Sedioda ama
Tu im qveyanis mflobelobaSi. Sesabamisad, XVII s.-is Sua periodamde
qveynebisTvis ar iyo damaxasiaTebeli saxelmwifo suvereniteti anu
saxelmwifo ar iyo teritoriuli movlena. teritoriuli suvereniteti
aris is ZiriTadi niSani, riTac Tanamedrove saxelmwifo gansxvavdeba
wina periodebis politikuri sistemebisgan.
saxelmwifo suvereniteti
termini suvereniteti ukavSirdeba frangi iuristis Jan bodenis
saxels. XVI s.-is dasawyisSi gamoqveynebul mis naSromSi aRniSnulia, rom
suvereniteti aris monarqis absolturi da xelSeuxebeli Zaluflebis
gamoxatuleba. suverenitetis cneba gviandeli Sua saukuneebis evropaSi
asaxavda im brZolas, romelic mimdinareobda erTi mxriv, feodaluri
daqsaqsulobis winaaRmdeg da centralizebuli saxelmwifos SemnisTvis,
xolo,
meore
mxriv,
samoqalaqo
xelisuflebis
eklesiis
daqvemdebarebidan gamosvlis mizniT (, 2010).
dasavleT evropis qveynebSi, kerZod ki saRvTo romis imperiaSi
kaTolikur eklesias wamyvani adgili ekava sulier da saero saqmeebSi. is
cdilobda srul daqvemdebarebaSi yoloda nebismieri monarqis an
didebulis xelisufleba. pavle mociqulis sityva, rom ar arsebobs
xelisufleba, Tu is ar momdinareobs RvTisgan, saeklesio pirebis mier
imgvarad iyo interpretirebuli, rom nebismieri saero xelisufali romis
paps unda daqvemdebareboda. ufro metic, XI s.-Si romis papma grigori VII
saxelwifo
eSmakis
qmnilebad
gamoacxada.
kaTolikuri
eklesiis
mcdeloba mimarTuli iyo evropaSi saxelwifo warmonaqmnebis gauqmebis
da erTiani universaluri imperiis Seqmnisken, romelsac romis papi
uxelmZRvanelebda. amgvarma damokidebulebam ukureaqcia gamoiwvia,
rogorc saero mmarTvelebis, aseve, TviT sazogadoebis mxridan. jer,
protestantizmis aRmocenebam da gavrcelebam, mogvianebiT ki vestfaliis
xelSekrulebam (1648 w.) saboloo wertili dausva kaTolikuri eklesiis
dominirebas
dasavleT
evropaSi
(vestfaliis
xelSekrulebasTan
dakavSirebuli sakiTxebi ufro detalurad aRwerilia me-4 TavSi).
vestfaliis xelSekrulebam kacobriobis istoriaSi saTave daudo
Tvisebrivad axal periods, romelsac Tamamad SeiZleba vuwodoT
102
suverenuli
103
SeiaraRebuli
konfliqtebis,
ekonomikuri
krizisebis,
garemos
gauaresebis gziT. neoliberalebi ar eTanxmebian amgvar mosazrebebs da
miuTiTeben, rom naadrevia suverenitetis, Sesabamisad saxelmwifos
dasaflaveba. maT miaCniaT, rom suverenitetis instituti amJamad axali
gamowvevebisadmi adaptirebas procesSia (iqve: 604).
suverenitetis cnebis istoriuli evoluciis mimoxilvis Semdeg
saSualeba
gvaqvs
gavakeToT
masTan
dakavSirebuli
ramdenime
mniSvneloavni daskvna.
suvereniteti aris garkveul teritoriaze umaRlesi xelisuflebis
ganxorcieleba. am ganmartebaSi xazgasmulia sami sityva: teritoria,
umaRlesi da xelisufleba. suverenitetTan mimarTebaSi TiToeuli
maTgans mniSvnelovani datvirTva aqvs, kerZod::
xelisufleba flobs Zalauflebas;
xelisufleba aris teritoriis marTvis umaRlesi (uzenaesi)
organo;
suvereniteti teritoriuli fenomenia.
geografiuli masStabis mixedviT suvereniteti SeiZleba iyo Sida
da sagareo. saxelmwifos suvereniteti unda iyos aRiarebuli sxva
saxelmwifoebis mier. Tanamedrove msoflioSi suverenulia mxolod
gaeros wevri-saxelmwifoebi.
saxelmwifo suvereniteti aris saxelmwifos teritoriaze umaRlesi
xelisuflebis ganxorcieleba. im SemTxvevaSi, Tu garkveul garemoebaTa
gamo xelisuflebis iurisdiqcia ar vrceldeba saxelmwifos mTel
teritoriaze saqme gvaqvs SezRudul teritoriul suverenitetTan.
Tanamedrove saxelmwifoebSi adgili aqvs suverenitetis delegirebas,
erTi mxriv, federaluri an administraciuli erTeulebisTvis da, meore
mxriv,
saerTaSoriso
organizaciebisTvis
an
saxelmwifoTaSoriso
gaerTianebisTvis. aseTi situaciasTan mimarTebaSi zogierTi mecnieri
xmarobs termins nawilobrivi suvereniteti, Tumca es termini ar
asaxavs
aRniSnuli
movlenis
arss,
Sesabamisad
misi
gamoyeneba
arasasurvelia.
Tanamedrove msoflioSi saxelmwifo suverenitetis SezRudva
intensiur xasiaTs iRebs. amasTan dakavSirebiT Cndeba kiTxva imis
Taobaze, Tu ramdenad arasasurvelia an Tundac wamgebiania aseTi
situacia
TviT
saxelmwifoebisTvis?
demokratiul
qveynebSi
suverenitetis nawilis delegireba subnacionaluri erTeulebisTvis da
samoqalaqo sazogadoebisTvis imaze metyvelebs, rom xelisuflebis
funqcionireba
ufro
gamWvirvale
da
angariSgebadi
xdeba.
es
saxelmwifosTvis da misi yoveli moqalaqisTvis Zalze pozitiuri
movlenaa.
nebismieri
saxelmwifos
monawileoba
saerTaSoriso
urTierTobis sistemaSi, kerZod ki mis mier saerTaSoriso dokumentebiT
dadgenili valdebulebebis Sesruleba imis mniSvnelovani garantia, rom
saerTaSoriso
Tanamegobroba
mxridan
mimdinareobs
adamianis
fundamenturi uflebebisa da Tavisuflebebis dacvis monitoringi.
demokratiulma qveynebma, garda aRniSnulisa SeZles koleqtiuri
usafrTxoebis
(nato)
da
saerTo
ekonomikuri
ganviTrebis
(mag.,
evrokavSiri, nafta) sistemebis organizeba.
aRsaniSnavia isic, rom Tanamedrove saerTaSoriso sistema jer
kidev Sors aris srulyofisgan. msoflioSi jer kidev adgili aqvs omebs,
106
sasamarTlo
gaugebrobebis
sxvadasxva
saxis
davebis,
gadasawyvetad,
romelic
warmoiSveba
konfliqtebis,
fizikuri
da
107
sazogadoebaSi
mimdinareobs rTuli procesebi, razec zegavlenas axdens, rogorc
Sinagani, aseve sagareo faqtorebi. yoveltvis moiZebneba saxelmwifosadmi
mtrulad ganwyobilma Zalebi, romlebic Seecdebian xeli Seuwyon
mocemuli qveynis destabilizacias, maT Soris sazogadoebis socialur
da kulturul-politikur dezintegracias. am SemTxvevaSi, saxelmwifo
cdilobs arasasurveli procesebis koreqtirebas, sazogadoebis erTobis
aRdgenas, mSvidobiani eTno-kulturuli da religiuri atmosferos
damkvidrebas. saxelmwifos policiuris garda, ideologiuri funqciac
gaaCnia, romlis SemuSaveba da gansakuTrebiT ganxorcieleba rTuli,
magram uaRresad mniSvnelovani saqmea. rig SemTxvevebSi, xelisuflebas
arapopularuli politikis gatarebac ki uxdeba.
fasilitaciis qveyanis sawarmoo da safinanso infrastruqtura
saTanado kontrolisa da koordinaciis gareSe warmoSobs mosaxleobis
socialuri daucvelobis problemas. saxelmwifos valia daareguliros
urTierToba mewarmeebsa da dasaqmebulebs (aseve sxva socialur jgufebs
Soris) ZiriTadad molaparakebebisa da dialogis procesis meSveobiT. am
TvalsazrisiT saxelmwifo gvevlineba ufro rogorc fasilitatori,
vidre mosamarTle an momrigebeli.
sainvesticio Tanamedrove ekonomikaSi, gansakuTrebiT misi
ganviTarebis krizisul periodebSi adgili aqvs sxvadasxva saxis
sawarmoebis da bankebis gakotrebas, rac Tavis mxriv iwvevs socialuri
situaciis garTulebas (umuSevroba, siRatake da a.S.). saxelmwifo ereva
am procesSi da cdilobs gadaarCinos es sawarmoebi da bankebi. meore
mxriv, saxelmwifo cdilobs fuli daabandos Tavis sameurneo an
inteleqtualur potencialSi. dabandebuli kapitali garkveuli drois
Semdeg Semosavlis saxiT ubrundeba procesis yvela monawiles:
saxelmwifos, mewarmes, dasaqmebuls. Semosavlis garkveuli nawili
xmardeba socialuri infrastruqturis ganviTarebas.
biurokratuli mosaxleobas yvelaze metad es funqcia ar uyvars,
Tumca mis gareSe SeuZlebeli iqneboda saxelmwifos funqcionireba.
marTvis stilsa da efeqtianobaze damokidebulia qveynis socialuri
stabiluroba, ekonomikuri Zliereba, usafrTxoebis xarisxi. saxelmwifos
unda yavdes maRalkvalificiuri biurokratia, magram TviTon ar unda
iyos biurokratuli.
saxelmwifos teritoria: formirebis faqtorebi, konfiguracia,
mdebareoba
daaxloebiT 200 wlis win msoflioSi mxolod 23 suverenuli
saxelmwifo arsebobda. 1980 w. maTma ricxvma 160 miaRwia (Goertz & Diehl,
1992: 35). amJamad msoflioSi 193 suverenuli saxelmwifoa.
kontinentebis mixedviT saxelmwifoebis ganawileba Semdegnairad
gamoiyureba:
evrazia 90, maT Soris:
evropa 46
108
azia 44
afrika 54
CrdiloeT amerika 23
avstralia da okeaneTi 14
samxreT amerika 12
wminda saydari
wminda saydari (laT. Sancta Sedes) aris romSi kaTolikuri eklesiis
episkopaluri iurisdiqcia anu episkopaluri saydari. misi meTauria
romis papi. wminda saydari msoflios uZvelesi suverenuli erTeulia.
misi samoqalaqo suvereniteti jer kidev 601 w. iRebs saTaves.
wminda saydari aris saerTaSoriso sajaro samarTlis suverenuli
subieqti, romelic flobs statuss persona sui generis (gansakuTrebuli
niSnis mqone suverenuli persona). es niSnavs, rom wminda saydari ar aris
suverenuli
saxelmwifo,
magram
saerTaSoriso
sistemaSi
mas
gansakuTrebuli adgili ukavia. sakmarisia iTqvas, rom wminda saydars
damyarebuli
aqvs
diplomatiuri
urTierTobebi
msoflios
179
saxelmwifosTan.
xSirad erTmaneTTan aigiveben wminda saydars da qalaq-saxelmwifo
vatikans. es araswori midgomaa. vatikani wminda eparqiis damatebiT
suverenul teritorias warmoadgens. vatikani, rogorc suverenuli
teritoria 1929 w. lateranis xelSekrulebis safuZvelze Seiqmna.
vatikanis umaRlesi aRmasrulebel piria papis mier daniSnuli romis
kuriis kardinali. msoflios saxelmwifoebs diplomaturi urTierTobebi
aqvT ara qalaq-saxelmwifo vatikanTan, aramed wminda saydarTan.
wminda saydari sargeblobs gaeros mudmivi meTvalyuris statusiT.
is Teokratiuli arCeviTi monarqiaa. papis arCeva xdeba konklavis
109
(kardinalebis
kolegiis)
mier.
romis
papi
ganaxorcielebs
sam
mniSvnelovan funqcias:
samoqalaqo suverenis;
romis episkoposis kaTolikuri eklesiis meTauris;
qalaq-saxelmwifos vatikanis suverenis.
erT-erTi umniSvnelovanesi niSani, rac wminda saydars suverenuli
saxelwifosgan ganasxvavebs aris is, rom mas ar yavs mudmivi moqalaqeebi.
romis paps daaxlebiT 600-mde qveSemrdomi yavs. maT 90%-ze mets
sasuliero pirebi Seadgenen. wminda saydris moqalaqeba ar moipoveba
dabadebiT an naturalizaciiT, radgan misi miniWeba mxolod papis
prerogativaa. turizmi wminda saydris ekonomikis erTaderTi dargia. misi
xazina ZiriTadad morwmuneTa SemowirulobebiT ivseba.
wyaro: http://en.wikipedia.org/wiki/Holy_See
pirveli
STabeWdileba,
rac
msoflios
politikuri
rukis
daTvalierebisas gviCndeba aris is, rom qveynebi
erTmaneTisagan
gansxvavdebian teritoriis sididiT da formiT. qveynebis teritoriebis
formireba mimdinareobda rTuli istoriul-politikuri faqtorebis
zemoqmedebiT. msoflioSi ar moiZebneba arcerTi qveyana, romelsac ar
gadaetanos omebi. ama Tu im qveynis teritoriis zrda an Semcireba,
rogorc wesi omebisa da SeiaraRebuli konfliqtebis gziT xdeboda.
vestfaliis
xelSekrulebis
ZaliT
saxelmwifoebs
Soris
sazRvrebis dadgenaSi, rogorc adre aRiniSna, mxolod evropuli
saxelmwifoebi
monawileobdnen.
Sesabamisad,
evropuli
qveynebis
teritoriuli gafarToeba, formalurad evropis teritoriis gareT
mdebare aravis miwebis mierTebis xarjze SeiZleba momxdariyo.
vestfaliis Semdgom periodSi teritoriis mopoveba Semdegi gzebiT
xdeboda (xdeba):
teritoriis aRmoCena da okupacia (Discovery and Occupation)
evropuli saxelmwifoebisTvis maTi teritoriuli zrdis erT-erTi
umniSvnelovanesi saSualeba iyo. geografiuli aRmoCenebis epoqidan
dawyebuli XIX s.-mde evropulma qveynebma aRmoaCines da daikaves
(okupireba moaxdines) orive amerikis, okeaneTis da afrikis
dausaxlebeli
teritoriebi.
am
procesSi
evropelebi
xelmZRvanelobdnen tera nuliusis (Terra nullius) principiT,
romelis mixedviTac, Tu miwa aravis ekuTvnoda maSin misi
mflobeli xdeboda is, vinc mas pirveli daepatroneboda. Tumca,
situacia rTuldeboda im SemTxvevaSi, rodesac esa Tu is
dasaxlebuli iyo adgilobrivi mosaxleobis mier. evropelebma
gamosavali ipovnes da aRniSnul SemTxvevaSi daiwyes aRmoCenis
doqtrinis (Discovery Doctrine) ZiriTadi principis gamoyeneba. am
principis mixedviT Tu teritoriaze pretenzias ori piri
acxadebda, maSin is im adamianis
sakuTreba xdeboda, romelic
saxelmwifos qveSemrdomi iyo. orive amerikaSi, afrikasa da
okeaneTSi saxelmwifoebi, Sesabamisad moqalaqeobis institutic ar
110
CanarTi #
am
SemTxvevaSi
saxelmwifos
teritoria
gafantulia. aseTi formis qveynebis ori tipi SeiZleba gamovyoT. erTi
mxriv, qveynis teritoria arqipelagebze an erTdroulad kontinentze da
kunulebze SeiZleba iyos ganlagebuli. mag., filipinebi, didi britaneTi,
dania, indonezia, iaponia. meore mxriv, erTi qveynis kontinenturi
nawilebs Soris ar arsebobs saerTo sazRvari. amis magaliTebia,
azerbaijani, aSS, ruseTi, omani.
wagrZelebuli qveynis aseTi konfiguracia, rogorc wesi
ganpirobebulia landSaftur-geografiuli pirobebiT. mag., sazRvari
Cilesa da argentinas Soris andebis mTebze gadis. vietnami misi
mezoblebisgan gamoyofilia anamis (CiongSonis) mTebiT. gambia viwro
zolad aris ganTavsebulia mdinare gambiis orive sanapiroze. am
garemoebebis gamo samive dasaxelebul qveyanas wagrZelebuli forma aqvs.
perforirebuli msoflios ramdenime qveynis teritoriaze sxva
saxelmwifoebi
mdebareobs.
aqedan
momdinareobs
termini
perforirebuli, rac niSnavs gaburRuls, gamWols. aseTi qveynebia
samxreT afrikis respublika, romlis teritoriaze mdebarobs lesoto;
italia, sadac ganlagebulia vatikani da san-marino; senegali, romlis
teritoriaze SeWrilia gambia.
kombinirebuli ramdenime qveynis forma warmoadgens kompaqturi
da wagrZelebuli formebis erTgvar kombinacias. aseTi konfiguraciis
qveynis magaliTebia tailandi, angola, avRaneTi.
teritoriis formas praqtikulad aranairi kavSiri ar aqvs
saxelmwifos socialur-ekonomikuri ganviTarebis donesTan. norvegias
teritorias wagrZelebuli forma aqvs, rac mas xels ar uSlis, rom iyos
msoflios erT-erTi yvelaze maRalganviTarebuli qveyana, im dros,
rodesac konpaqturi konfiguraciis mqone siera leone erT-erTi
yvelaze CamorCenilia.
qveynis formaze gacilebiT ufro didi mniSvneloba aqvs mis
mdebareobas. mdebareoba sivrcis Semadgeneli komponentia da masac
114
115
54
116
118
119
120
ruseTis
eqsklavi,
romelic
evrokavSiris or saxelmwifos (poloneTsa da litvas) da baltiis zRvas
esazRvreba. madhas naxevarkunZuli, romelic omanis Semdgeneli nawilia
esazRvreba gaerTianebul arabul saemiroebs da sparseTis yures.
anklavisgan gansxvavebiT, ar ganasxvaveben srul da nawilobriv
eqsklavebs.
yvela eqsklavi imavdroulad ar aris anklavi da piriqiT. anklavi
SeiZleba eqsklavadac miviCnioT, Tu is mxolod erT saxelmwifos
esazRvreba. mag., zemoT aRniSnuli livia aris espaneTis eqsklavi da
anklavi safrangeTSi. magram, naxiWevani an kaliningradi aris Sesabamisad
azerbaijanis da ruseTi eqsklavi, magram ara anklavi romelime
saxelmwifoSi, radgan TiToeuli maTgani erTze met saxelmwifos
esazRvreba.
xandaxan anklavad moixsenieben suverenul saxelmwifosac. gvxdeba
aseTi termini anklavi saxelmwifo (mag., lesoto an gambia). aseTi
midgoma mecnieruli TvalsazrisiT aramarTebulia.
121
saxelmwifos administraciul-teritoriuli
(administraciul-politikuri) mowyobis formebi
saxelmwifos
administraciul-teritoriuli
(administraciulpolitikuri) mowyobis forma gansazRvravs saxelmwifo xelisuflebis
teritoriuli organizaciis xasiaTs, kerZod ki damokidebulebas qveynis
centralur xelisuflebasa da misi Semadgenel teritoriul erTeulebs
Soris.
administraciul-teritoriuli
mowyobis
mxriv
ganasxvaveben
unitarul da federaciul saxelmwifoebs.
federaciuli saxelmwifo Sedgeba administraciul-politikuri
subieqtebisagan,
romlebsac
gaaCniaT
sakuTari
sakanonmdeblo,
aRmasrulebeli
an
sasamarTlo
xelisufleba,
rig
SemTxvevebSi
konstituciac, saxelmwifo simbolika. federaciis subieqtebi qmnian
centralur xelisuflebas da mas gadascemen garkveul funqciebs. mag.,
sagareo politikis, erTiani safinanso-sakredito sistemis,
erovnuli
uSiSroebis da sxva am donis sakiTxebi warmoadgens centraluri
xelisuflebis prerogativas. saxelmwifo donis mmarTvelobis organoebs
ar SeuZliaT federaciis subieqtis statusis gauqmeba.
124
unitarul
saxelmwifoebSi
Zalaufleba
erTiania
da
koncentrirebulia centraluri xelisuflebis
xelSi. unitaruli
saxelmwifoebis
Semadgenel
nawilebs
ar
gaaCniaT
sakuTari
sakanonmdeblo,
aRmasrulebeli
an
sasamarTlo
xelisufleba,
konstitucia, saxelmwifo simbolika (droSa, Rerbi, himni).
nebismieri
saxelmwifosaTvis
umniSvnelovanesia
teritoriuli
mTlianobis sakiTxi. gabatonebulia azri, TiTqos administraciulteritoriuli mowyobis forma pirdapir kavSirSia qveynis teritoriul
mTlianobasTan. aseve, xSirad gvxvdeba mosazreba, imis Sesaxeb, rom
federalur saxelmwifoebSi ufro gavrcelebulia separatizmi, vidre
unitarul saxelmwifoebSi. es mcdari azria. separatizmis problema
gacilebiT ufro kompleqsuria, vidre es erTi SexedviT Cans da igi
miTumetes ar aris damokidebuli saxelmwifos teritoriul mowyobaze.
mag., didi britaneTi an espaneTi unitaruli saxelmwifoebi arian, magram
aTwleulebis ganmavlobaSi SesamCnevi iyo separatistuli tendenciebi
(Sesabamisad, baskeTSi da CrdiloeT irlandiaSi).
aseve mcdaria azri
imis
Sesaxeb,
rom
separatizms
ar
aqvs
adgili
ekonomikurad
maRalganviTarebul saxelmwifoebSi. isev da isev, moviyvanT didi
britaneTis an espaneTis magaliTs da gavixsenoT, rom ekonomikurad
ayvavebul kanadas 1995 wels kinaRam gamoeyo kvebeki. separatizms ver
aCerebs verc centraluri xelisuflebis siZliere, TviT diqtatoruli
an totaluri reJimic ki. sakmarisia gavixsenoT sabWoTa kavSiris an
erayis (qurTebis separatizmi) magaliTebi. arsebobs mosazreba, rom
teritoriuli mTlianoba damokidebulia qveynis mosaxleobis eTnikur an
religiur xasiaTze. unda aRiniSnos, rom es faqtori mniSvnelovania,
magram ara gadamwyveti. mag. Sveicaria dasaxlebulia ZiriTadad oTxi
eTnosis warmomadgenlebiT. amasTan, separatistul tendenciebs adgili
ara aqvs arc frangul, arc italiur, arc germanul da arc
retoromanul TemSi, Tumca TiToeul maTgans Sveicariidan gamoyofis
samarTlebrivi da politikuri saSualeba gaaCnia.
amJamad msoflioSi 27 federaciuli saxelmwifoa:
afrika (5 saxelmwifo) eTiopia, komoris kavSiri (komoris
kunZulebi), nigeria, sudani, samxreT sudani.
evrazia (12), maT Soris:
evropa (6) avstria, belgia, bosnia da hercegovina, germania,
ruseTi, Sveicaria.
azia (6) gaerTianebuli arabuli saemiroebi, erayi, indoeTi,
malaizia, nepali, pakistani.
okeaneTi (3) avstralia, mikronezia, palau.
samxreT amerika (3) argentina, bolivia, brazilia.
CrdiloeT amerika (4) aSS, kanada, meqsika, sent kitsi da nevisi.
federaluri qveynebis parlamentebi Sedgeba ori palatisagan: zeda
palata iqmneba federaciis subieqtebis mTavrobebis warmomadgenlebisagan
(aseTi praqtikaa evropasa da aziaSi), an senatorebisagan, e.i. federalur
mxareebSi arCeuli deputatebisagan (amerikuli praqtika). qveda palata
125
federaciis
subieqtebi
dasaxlebulia
sxvadasxva eTnosebiT (mag., indoeTi, malaizia, Sveicaria, belgia)
an konfesiuri jgufebiT (mag., nigeria).
teritoriuli am SemTxvevaSi federacias qmnian kuTxeebi
(provinciebi, teritoriebi), romlebic didi xnis ganmavlobaSi
gancalkevebulad
arsebobdnen,
Tumca
am
teritoriebis
mosaxleoba erTi da imave ers warmoadgens (mag., germania,
avstria, arabeTis gaerTianebuli saemiroebi). daaxloebiT amave
niSniT
arian
Seqmnili
laTinuri
amerikis
federaciuli
saxelmwifoebi.
Sereuli am SemTxvevaSi gamoiyeneba zemoT aRniSnuli orive
principi. amis magaliTebia ruseTi, rodesac
ganasxvaveben unitaruli saxelmwifoebis sxvadasxva formebs, maT
Soris
gamovyofT
asimetriul
federacias
da
decentralizebul
unitarul saxelmwifos. araswori iqneba Tu vityviT, rom, rom
asimetruli federacia aris federaciuli saxelmwifos erT-erTi saxeoba.
asimetruli federacia aris iseTi unitaruli saxelmwifo, sadac mis erT
an ramdenime regions gaaCnia politikuri avtonomiis statusi. aseTebia,
magaliTad espaneTi sami avtonomiiT (baskeTi, katalonia da galicia),
fineTi da dania, sadac avtonomiis statusi aqvT SvedebiT dasaxlebul
Sesabamisad olandis da fareris kunZulebs, didi britaneTi CrdiloeT
irlandia, ukraina yirimis avtonomia, israeli palestinis avtonomia.
saqarTveloc asimetruli federacia, sadac or subieqts aWarasa da
afxazeTs miniWebuli aqvT avtonomiis statusi.
decentralizebuli saxelmwifo aris iseTi saxelmwifo, sadac mis
Semadgenel nawilebs ar gaaCniaT administraciuli avtonomiis statusi,
magram miniWebuli aqvT farTo kompetencia TviTmmarTvelobis sakiTxebSi.
unitaruli saxelmwifos decentralizebuli forma sakmaod masStabur
xasiaTs iRebs evropaSi. am tipis saxelmwifoebia: italia, niderlandebi.
aRsaniSnavia, rom civilizebul msoflioSi sakmaod Zlieria
federalizmis
tendenciebi.
federalizmi
ar
unda
gavaigivoT
federaciasTan.
federalizmis
ZiriTadi
arsi
imaSi
mdgomareobs
decentralizaciaSi. amJamad, bevr qveyanSi Zlierdeba decentralizciis
tendenciebi anu izrdeba adgilobrivi TviTmarTvelobebis roli. am gzas
pirvelad evrokavSiris qveynebi daadgnen. belgia Seqmna, rogorc
unitaruli saxelmwifo da etapobrivad federaciad gardaiqmna. mag.,
espaneTSi da
didi britaneTSi
Seiqmna politikuri avtonomiebi,
romelTa uflebebic sul ufro farTovdeba. am process gansakuTrebuli
impulsi TviT evrokavSiris Seqmnam misca. sagulisxmoa, rom evrokavSirSi
gawevrianebam SeaCera an Searbila aRmosavleT evropaSi manamde arsebuli
separatistuli moZraobebi, mag., ungruli separatizmi rumineTsa da
slovakeTSi.
evrokavSiris
wevr-saxelmwifoebSi
mcxovreb
eTnikur
umciresobebs ukve aRar aqvT imis gancda, rom maT kulturul
TviTmyofadobas an uflebebs arsebiTi safrTxe emuqreba. isini
126
evropaSi
maTi
interesebi
daskvna
Tu, SevajamebT zemoT ganxilul sakiTxebs, mivalT daskvnamde, rom
Tanamedrove
saxelmwifos
misi
winamorbedebisagan
gansxvavdeba
politikuri
organizaciis
rTuli
da
mravalferovani
formiT.
Tanamedrove
saxelmwifosTvis
damaxasiaTebelia
Semdegi
ZiriTadi
niSnebi:
- memkvidreobiToba (Continuity in time and space). xelisuflebis
cvlileba ar iwvevs saxelmwifo institutebis funqcionirebis
SeCerebas an Sewyvetas.
- transcendentuloba
(Transcendence).
saxelmwifo
warmoadgens
sazogadoebis politikuri organizaciis, umaRles formas. misi
uzenaesoba (transcendentuloba) erTnairad vrceldeba, rogorc
mmarTvis subieqtebze (marTvel organoebze), aseve mmarTvis
obieqtebze (moqalaqeebze).
- politikuri organizacia (Political organization). xelisuflebis
institutebi (mTavroba, parlamenti, sasamarTlo, biurokratia,
policia
da
sxva)
centralizebuli
marTvis
pirobebSi
koordinirebulad moqmedeben, ris Sedegadac iqmneba erTiani
saxelmwifo politikuri organizmi.
- xelisufleba
(Authority).
xelisufleba
misdami
rwmunebul
teritoriaze
inarCunebs
wesrigs
Zalovani
struqturebis
(policia, jari, uSiSroeba) meSveobiT. aRsaniSnavia, rom am
struqturebze monopolias mxolod saxelmwifo flobs.
- suvereniteti (Sovereignty). saxelmwifo suverenuli erTeulia, rac,
imaze miuTiTebs, rom misi iurisdiqcia vrceldeba mocemul
teritoriaze
da
mis
moqalaqeebze.
yvela
saxelmwifo
teritoriulia, rac imas niSnavs, rom mas gaaCnia saerTaSoriso
doneze aRiarebuli sazRvrebi.
- erTguleba (Allegiance). saxelmwifos normaluri funqcionirebis
safuZvels warmoadgens moqalaqeebis erTguleba (loialoba).
moqalaqe valdebulia daemorCilos saxelmwifo kanonebs. Tavis
mxriv, saxelmwifo icavs moqalaqis Rirsebas da usafrTxoebas
(Morris, 1998: 288-289 da Gill, 2003: 2-5)
127
IV Tavi
geopolitika
The politics of a state lies on its geography
Napoleon Bonaparte
128
arasdros
130
alfred meheni (1840-1914 ww.) iyo sazRvao istorikosi, mwerali da aSS-is sazRvao
Zalebis admirali. man dawera 20-mde wigni, romelTa Soris umTavresia sazRvao Zalis
gavlena msoflios istoriaze: 1660-1783 ww. da sazRvao Zalis gavlena msoflios
istoriaze: safrangeTis revolucia da imperia, 1793-1812 ww.
131
132
is
vinc
marTavs
msoflio
kunZuls,
mTel
msoflios
daepatroneba.
1924 w. makinderma wamoayena
hipoTeza, romlis mixedviTac
harTlends dabalanseba xelewifeboda mxolod Sua (midlendis) okeanes,
ase uwodebda is CrdiloeT atlantikas. mas miaCnda, rom dasavleT
evropelebi da amerikelebi warmoadgendnen erTa erTobas, xolo maTi
gansaxlebis areals (sabWoTa kavSiridan wynari okeanis dasavleT
sanapiromde) man uwoda dasavluri civilizaciis mTavari geografiuli
sacxovrisi (habitati).
1943 wels makinderi aqveynebs monografias, sadac asaxulia is
realobebi, romlebic meore msoflio omis mimdinareobisas gamoikveTa.
man harTlendis axali sazRvrebi daadgina, rolebic daemTxva sabWoTa
kavSiris
sazRvrebs.
misi
azriT,
uaxloes
momavalSi
msoflio
harTlendsa da gare naxevarmTvaris saxelmwifoebs Soris axali
dapirispirebis mowme gaxdeboda. am dapirispirebis beds mniSvnelovnad
gadawyvetda is, Tu vis miemxroboda "Sida naxevarmTvare" (Glassner, 1993:
226-227).
makinderis Teoriis ZiriTadi Tezisebi SeiZleba Camoyalibdes
Semdegnairad:
geografiuli
mdebareoba
mniSvnelovanwilad
ganapirobebs
saxelmwifos siZlieresa Tu sisustes;
teqnikur
progress
koreqtivebi
Seaqvs
saxelmwifoTa
"moqmedebis arealebis" geografiaSi; am progresis Sedegebi
gansxvavebulia qveynebis mixedviT.
134
teritoriis sidide;
sazRvrebis xasiaTi;
mosaxleobis raodenoba;
finansuri siZliere;
wiaRiseuli simdidreebi;
eTnikuri erTgvaroba;
politikuri stabiluroba;
erovnuli xasiaTi.
garda amisa, spiqmenma geopolitikaSi Semoitana termini "Sida
okeane", rac igivea, rac Sida zRva. misi azriT atlantis okeane Sida
okeanes warmoadgenda im aliansisTvis, romelsac man atlantikuri
kontingenti uwoda. masSi Semaval qveynebs aerTianebdaT (da dResac
aerTianebT) dasavleT evropul liberalur ideologiaze aRmocenebuli
saerTo kultura da demokratiuli Rirebulebebi da, aqedan gamomdinare
saerTo samxedro-politikuri miznebi. spiqmenis mixedviT atlantikuri
kontingentis goni dasavleT evropa da amerikis aRmosavleT sanapiro
iyo, upirveles yovlisa, ki niu-iorki, xolo am aliansis mamoZravebeli
Zala ki - aSS. spiqmenma iwinaswarmetyvela, rom momavalSi evropis roli
63
135
64
136
137
sol koeni amerikeli geografi. harvardis, Semdeg hanter kolejis profesori. quinz
kolejis moqmedi sapatio prezidenti. geopolitikis sferoSi misi cnobili naSromebia:
geografia da politika danawevrebul msoflioSi (1974 w), msoflio sistemis
138
139
69
140
atlantizmis
paralelurad
viTardeboda
mondializmis
koncefciebi. kacobriobis gaerTianebis idea didi xania arsebobda, Tumca
koncefciis saxe am ideam XX saukuneSi miiRo. daaxloebiT 150 wlis win
frangma mecnierma kontma wamoayena kacobriobis sruli integraciis idea.
kontamde 4 wliT adre marqsma da engelsma daaxloebiT aseTive azri
Camoayalibes komunistur manifestSi, im gansxvavebiT, rom isini
gaerTianebas sTavazobdnen mxolod muSaTa klass: "proletarebo yvela
qveynisa SeerTdiT" ase JRerda maTi lozungi. axali globaluri
civilizaciis
formireba
araordinaruli
idea
iyo,
romelic
gulisxmobda
msoflio
xalxebis
gaerTianebas
saxelmwifoTa
teritoriuli sazRvrebis moSlisa da erTiani saerTaSoriso mTavrobis
Camoyalibebis gziT.
meore msoflio omis Semdeg mondialisturi ideebis SemuSaveba
amerikis SeerTebul StatebSic daiwyo. am koncefciis ganxorcielebaze
muSaoben sxvadasxva mondialisturi organizaciebi, upirveles yovlisa
bildelburgis jgufi. 1973 w. am jgufis liderebma Camoayalibes
sammxrivi komisia. orive organizacias cnobili amerikeli bankiri
devid rokfeleri xelmZRvanelobda. mondializmis proeqtis finansur
centrebs, araoficialuri informaciiT, warmoadgenen msoflio banki da
saerTaSoriso savaluto fondi. yvela am organizaciis mizani iyo
mondializmis ideebis ganviTareba da ganxorcielebisaTvis xelSewyoba.
komisiis inteleqtualurma centrma, romelsac zbignev bJeJinski (Zbigniew
Brzezinski),70 xelmZRvanelobda Camoayaliba ramdenime varianti erTian
msoflio sistemaze gadasvlisa da am sistemaSi amerikis wamyvani rolis
Sesaxeb. erT-erTi varianti iTvaliswinebda konvergencias, e.i. Serwymas,
SeerTebas. konvergenciis Teoriis fuZemdeblad iTvleba rusuli
warmoSobis amerikeli sociologi pitirim sorokini. 1970-ian wlebSi es
70
141
71
145
146
geopolitikuri epoqebi
kacobriobis ganviTarebis istoria SeiZleba ganvixiloT, rogorc
geopolitikur epoqaTa Tanmimdevruli cvla. yovel geopolitikur epoqas
gaaCnia misTvis damaxasiaTebeli ZalTa balansi, gavlenaTa sferoebi,
sagareopolitikuri interesebi, sazRvrebis cvlileba da a.S.
Tanamedrove geopolitikuri epoqebi saTaves XVII s.-dan, kerZod
vestfaliis xelSekrulebidan Caeyara. 1648 w. dadebulma samSvidobo
xelSekrulebam72 wertili dausva kaTolikeebsa da protestantebs Soris
30-wlian omebs saRvTo romis imperiaSi. yvelaze mniSvnelovania, rom am
xelSekrulebam biZgi misca evropaSi axali samarTlebriv-politikuri
wesrigis damyarebas, ramac, Tavis mxriv ganapiroba Tanamedrove
saerTaSoriso urTierTobaTa sistemis formireba. vestfaliis sistemam
daakanona saerTaSoriso urTierTobebis axali samarTlebrivi principebi,
maT Soris:
- gaaTanabra
kaTolikeebisa
da
protestantebis
religiuri
statusi. Sesabamisad, gauqmda evropaSi adre moqmedi principi
religiur aRmsareblobas gansazRvravs xelisufleba.
- gauqmda germaniis imperatoris uzenaesobis statusi saRvTo
romis imperiis teritoriaze. amieridan, am imperiaSi Semavali
yvela qveynis monarqi Tanaswori uflebebiT sargeblobda.
- Seicvala saerTaSoriso samarTlis subieqtebis cneba. Tu,
manmade
aseTad
monarqi
iTvleboda,
amieridan
evropuli
samarTlis subieqti suverenuli saxelmwifo gaxda.
- xazgasmuli
iyo,
rom
saxelmwifo
misdami
rwmunebul
teritoriaze srulad ganaxorcielebda sakuTar iurisdiqcias,
rac niSnavda saxelmwifo suverenitetis principis saerTaSoriso
aRiarebas.
- Seicvala damokidebuleba aliansebisa da koaliciebis Seqmnas an
gauqmebasTan dakavSirebiT. saxelmwifoTaSorisi urTierTobebSi
manamade arsebuli sixiste warsuls Cabarda. axal pirobebSi
evropul saxelmwifoebs saSualeba miecaT mokavSireebi SeerCiaT
maTi erovnuli interesebidan gamomdinare (Peace of Westphalia.
http://en.wikipedia.org/wiki/Peace_of_ Westphalia).
vestfaliis principebi WeSmaritad revoluciuri iyo. rogorc,
wina TavSi aRiniSna misma praqtikulma ganxorcilebam mniSvnelovnad
ganapiroba Tanamedrove eri-saxelmwifoebis Camoyalibeba. garda amisa,
saerTaSoriso praqtikaSi damkvidrda ZalTa balansis principi, romlis
mizani iyo, rom romelime qveynas (an qveynebis gaerTianebas) ar miscemoda
saSualeba gamxdariyo dominanti Zala saerTaSoriso urTierTobebSi
72
147
vestfaliis
geopolitikuri
epoqa
erTob
sicocxlisunariani
aRmoCnda. evropaSi ZalTa balansi praqtikulad ar darRveula Semdgomi
150 wlis ganmavlobaSi.
danarTi #
ZalTa balansi
ZalTa balansi politikuri realizmisa da neorealizmis sakvanZo
cnebaa.
saerTaSoriso
urTierTobebis
erT-erTma
gamoCenilma
Teoretikosma morton kaplanma (Morton Kaplan) Seqmna saerTaSoriso
sistemaTa tipologia, romelSic warmodgenilia eqvsi Semdegi saxis
sistema:
ZalTa balansis sistema. am SemTxvevaSi, kaplanis azriT,
warmodgenili unda iyos minimum xuTi supersaxelmwifo, sxva
SemTxvevaSi moxdeba misi transformacia bipolarul sistemad.
xisti
bipolaruli
sistema,
romelSic
moqmedebs
ori
urTierTdapirispirebuli koalicia (bloki). aseTi sistemis
pirobebSi saerTaSoriso politikur arenaze neitraluri an
miumxrobeli saxelmwifoebis da, rac mTavaria saerTaSoriso
organizaciebis roli praqtikulad minimumamdea dayvanili.
moqnili bipolaruli sistema, romelic warmodgenilia ara
marto saxelmwifoebiT, aramed, aseve blokebiTa an koaliciebiT.
es sistema SeiZleba orgvari iyos, kerZod ierarqiuli, sadac
koaliciaSi gamokveTilia erTi lideri-saxelmwifos roli da
araierarqiuli, sadac koalicias ar yavs aSkara lideri.
universaluri sistema. saerTaSoriso urTierTobebSi wamyvan
rols
TamaSobs
saerTaSoriso
organizacia
(dRevandeli
situaciiT - gaero). dadgenilia da mkacrad aris daculi
saerTaSoriso sistemis wesebi.
saerTaSoriso ierarqiuli sistema. am SemTxvevaSi igulisxmeba,
rom aRar arseboben eri-saxelmwifoebi da iqmneba erTiani
msoflio marTveloba (mondialisturi proeqti).
vetos sistema iTvaliswinebs, rom saerTaSoriso sistemis
nebismier aqtors ufleba aqvs gamoiyenos vetos ufleba da
dablokos gadawyvetilebis miReba. aseTi sistema gamoiyeneba mag.,
gaeros uSiSroebis sabWoSi da euToSi (Kaplan, 1965: 21-50).
zemoT mocemuli tipologiidan saerTaSoriso urTierTobebis
istoria kargad icnobs pirvel ori sistemas. pirveli maTgani moqmedebda
mag., msoflio omebs Soris periodSi, xolo mere - civi omis epoqaSi.
danarCeni sistemebi Teoriuli xasiaTisaa.
148
napoleonis
omebis
(1792-1815
ww.)
Semdeg
saerTaSoriso
urTierTobebis
sistemaSi
mniSvnelovani
cvlilebebi
moxda,
rac
dafiqsirda venis kongresze (1814-15 ww.). aRsaniSnavia, rom venis kongress
sxvagvarad
evropul
koncerts
uwodeben,
rac
mianiSnebs
mis
mniSvnelobaze konkretulad evropis da zogadad msoflios politikur
istoriaSi.
venis
kongresSi
monawileoba
miiRo
yvela
evropis
yvela
mniSvnelovanma politikurma aqtorma, garda osmaleTis imperiisa.
pirvelad saerTaSoriso sistemis farglebSi Camoyalibda Zlieri
saxelmwifos
anu
supersaxelmwifos
(Superpower)
cneba.
aseTebad
aRiarebuli iyo is oTxi saxelmwifo, romelmac monawileoba miiRo
napoleon bonapartis damarcxebaSi, kerZod avstria, ruseTi, prusia da
didi britaneTi da, aseve safrangeTi, romlis saTaveSi burbonTa
dinastia dabrunda. sabolood gaformda mravalmxrivi diplomatia, ramac
saTave
daudo
evropis
koleqtiur
usafrTxoebas.
SemdgomSi
am
subkontinentze arsebuli mniSvnelovani problemebi ganixileboda da
SeZlebisdagvarad wydeboda saerTaSoriso konferenciebze, mag., parizis
(1856 w.), londonis (1871 w.), berlinis (1878 w.). amgvarma midgomam
saSualeba misca evropelebs ZalTa balansi I msoflio omamde
SeenarCunebinaT, Tumca XIX saukunis SuaSi ruseTs qonda mcdeloba es
balansi daerRvia. CanarTi # saSualebas gvaZlevs gavecnoT, Tu rogor
moxerxda aRniSnul periodSi evropaSi ZalTa Tanafardobis SenarCuneba.
venis kongresma SemoiRo diplomatiuri rangebi (elCi, konsuli da
a.S.). saerTaSoriso praqtikaSi dRemde moqmedebs am kongresis mier
miRebuli
konvencia
diplomatiuri
xelSeuxeblobis
Sesaxeb.
vestfaliisagan gansxvavebiT venis forumma dauSva, rom saerTaSoriso
urTierTobebis subieqti gamxdariyo ara marto saxelmwifo, aramed
saxelmwifoTa gaerTianeba (koalicia).
geopolitikuri TvalsazrisiT Zalze didi mniSvneloba qonda im
faqts, rom venis kongresma daafiqsira msoflioSi Seqmnili axali
teritoriuli realobebi, sxva sityvebiT Seiqmna evropul saxelmwifoebs
Soris koloniebis danawilebis axali nusxa. venis kongresidan I
msoflio omamde periodi istoriul-politikur kvlevebSi ganxilulia,
rogorc venis geopolitikuri epoqa.
CanarTi #
serbebi
da
makedonielebi.
garda
amisa,
mis
gegmebSi
Sedioda
teritoriebis gafarToeba samxreT kavkasiaSi, dunaispireTSi, baltis
zRvis auzSi da Soreul aRmosavleTSic (kamCatka). am Canafiqrebis
nawilis aRsrulebac ki, gansakuTrebiT Sav zRvasTan mimarTebaSi,
ruseTs aqcevda evropis, Sesabamisad msoflio hegemonad (,
2002: 23-35).
ruseTis aRniSnuli geostrategiuli Canafiqri, cxadia, srul
winaaRmdegobaSi modioda didi britaneTisa da safrangeTis interesebTan,
romlebmac 1953 w. oqtomberSi osmaleTTan erTad ruseTs omi
gamoucxades, mas Semdeg, rac rusulma jarma daikava osmaleTis
daqvemdebarebaSi myofi moldaveTi da valaxia. ruseTs imedi qonda, rom
mis mier provocirebul omSi mas mxars dauWerdnen misi erTguli
mekavSireebi avstria da prusia. magram, es ukanasknelebi, iseve, rogorc
sxva evropeli erebi ruseTis evropaSi gabatonebis kategiriuli
winaaRmdegebi aRmoCndnen. avstriam da prusiam Tavidan neitraliteti
gamoacxades,
xolo
mogvianebiT
britanelebTan
da
frangebTan
gaerTiandnen ruseTis winaaRmdeg omSi. TiTqos logikas iyo moklebuli
iyo imgvari aliansis Camoyalibeba, romelic gaaerTianebda tradilciul
mtrebs, erTi mxriv, frangebs, xolo, meore mxriv, germanelebs da
avstrielebs, magram am SemTxvevaSi amoqmedda realuri politikis
principebi. aRniSnuli gaerTianeba Sedga, radgan am saxelmwifoebma maTi
erovnuli interesebisTvis ufro did safrTxed miiCnies evropaSi ZalTa
balansis radikaluri cvlileba, kerZod ruseTis saxiT axali hegemonis
gamoCena (iqve: 134).
yirimis omi dasavleT evropelebisa da osmaleTis sruli
gamarjvebiT dasrulda. ruseTma dakarga garkveuli teritoriebi
kavkasiaSi, gasasvleli mdinare dunaize, proteqtorati moldovasa da
valaxiaze. rac mTavaria, parizis 1956 w. xelSekrulebiT ruseTs
CamoerTva Sav zRvaze samxedro flotis yolis ufleba.
amerikis SeerTebuli Statebi bunebrivia ar monawileobda venis
kongresSi, magram, miuxedavad amisa Taviseburad gamoexmaura napoleonis
omebis dasasruls. amerika respublika iyo da is imperializmis, ufro
zustad kolonializmis winaaRmdeg gamodioda. is yovelTvis cdilobda
daesustebina evropuli imperializmi. amerikelebma isargebles evropaSi
omebiT gamowveuli politikuri qaosiT da mxari dauWires laTinuri
amerikis xalxebis erovnul-ganmanTavisuflebel moZraobebs. 1922 w. aSS-ma
aRiara argentinis, Ciles, kolumbiisa da meqsikis damoukidebloba
(Blacksell, 2006: 156).
1823 w. ivlisSi aSS-is saxelmwifo mdivanma jon quinsi adamsma (John
Quincy Adams) gaakeTa gancxadeba, rom amerika (igulisxmeba, rogorc
CrdiloeT,
aseve
samxreT
amerika)
Caketili
iyo
evropuli
kolonizaciisTvis. amerika amerikelebisaTvis aseTi iyo am gancxadebis
suliskveTeba. adamsis es idea leitmotivad daedo amerikis prezidentis
jeims monros (James Monroe) 1923 w. 2 dekemebris yovelwliur
saprezidento moxsenebas amerikis mdgomareobs Sesaxeb (State of Union)
kongresis winaSe. Tavis moxsenebaSi monrom xazgasmiT aRiniSna, rom
evropelTa nebismieri mcdeloba aRadginon an daarson koloniuri
mmarTveloba amerikaSi, amerikis SeerTebuli Statebis administraciis
mier Sefasdeba, rogorc mis winaaRmdeg mimarTuli agresiis aqti, rac
150
kerzonis xazi
I msoflio omis bolos antantis wevrebma miaRwies SeTanxmebas
poloneTis saxelmwifos aRdgenis Sesaxeb. amave SeTanxmebis safuZvelze
poloneTis SemdagenlobaSi unda Sesuliyo teritoriebi, romelsac
omamde flobdnen ruseTi, germania da avstro-ungreTi. versalis
xelSekrulebaSi poloneTis dasavleT sazRvari mkafiod iyo dadgenili.
samagierod, ver moxerxda da gadaido aRmosavleT sazRvris delimitacia.
73
153
msoflio
CanarTi #
rkinis farda
termini rkinis farda jer kidev XIX s.-Si gamoiyeneboda, magram
misi damkvidreba sayovelTaod miRebuli mniSvnelobiT dakavSirebulia
didi britaneTis premier ministris uinston CerCilis saxelTan.
1946 w. 5 marts CerCili q. fultonSi (misuri, aSS) sityviT gamovida
vestminsteris kolejSi, sadac man aRniSna Semdegi:
evropis kontinentze Stetinidan triestamde, baltiis zRvidan adriatikis
zRvamde rkinis farda daeSva, ris miRmac aRmoCnda centraluri da aRmosavleT
evropis yvela uZvelesi qveynis dedaqalaqi: varSava, berlini, praRa, vena74,
budapeSti, belgradi, buqaresti da sofia. es Cinebuli qalaqebi Tavisi
mosaxleobiT aRmoCnda iq, rasac me vuwodeb sabWoTa gavlenis sferos. yoveli
maTgani ama Tu im formiT sabWoeTis mxridan ganicdis ara marto zegavlenas,
aramed moskovis Zalze da zog SemTxvevaSi usazRvrod mzard kontrols
eqmemdebareba (Wilde, 2012).
rkinis
farda
evropis
aramarto
politikur,
aramed
mniSvnelovan geografiul barierad iqca. am barierma ramdenime
aTwleuli iarseba, rac uprecedento SemTxveva iyo evropis
istoriaSi. sabednierod, mas Semdeg, rac XX saukunis dasawyisSi
aRmosavleT evropis 10 saxelmwifo evrokavSirSi gaerTianda,
rkinis farda istoriul mogonebad iqca.
ukmayofileba xisti orpolaruli msoflios arsebobiT aisaxa
saSualo da sustad ganviTarebuli qveynebis poziciaze. ganviTarebadi
samyaro Seecada daefiqsirebina, rom msoflioSi arsebobda mesame
polusic, romelic mxars ar uWerda samxedro-politikuri koaliciebs
da Tavis Tavs maT miRma ganixilavda.
74
156
157
159
geopolitikuri kodebi
eraySi samxedro operaciis (2003 w.) dawyebamde cota vinmes Tu
egona, rom didi britaneTi am omSi aSS-is aqtiuri da erTguli mokavSire
gaxdeboda. did britaneTs, gamomdinare misi samxedro da ekonomikuri
siZlieridan namdvilad xelewifeboda mosalodnel saomar moqmedebebSi
srulfasovani CarTva. magram, britanuli sazogadoebrivi azri am ideas
radikalurad ewinaaRmdegeboda. amis gaTvaliswinebiT, toni bleris
mTavrobas SeeZlo umniSvnelo roli eTamaSa dagegmil samxedro
operaciaSi, ufro metic, saerTod uari eTqva jorj buSis gegmebze,
miTumetes, rom evropis qveynebis umravlesoba mas amaSi mxars dauWerda.
miuxedavad amisa, didi britaneTi aRniSnul samxedro kampaniaSi CaerTo.
es ar iyo ioli gadawyvetileba, magram misi miRebisas gaTvaliswinebul
iqna geopolitikuri faqtorebi da maTgan gamomdinare samxedropolitikuri da ekonomikuri Sedegebi. mocemul TavSi ganvixilavT, Tu
rogor zegavlenas axdens geopolitikuri garemoebebi qveynis politikur
gadawyvetilebebis miRebaze da, piriqiT, rogor aisaxeba politikuri
qmedebebi geopolitikur viTarebaze globalur, regionul Tu lokalur
doneebze.
saSualeba, romlis meSveobiTac qveyana ayalibebs Tavis sagareopolitikur orientirebs aris geopolitikuri kodi77 (Flint, 2006: 55).
geopolitikuri kodi gaaCnia yvela qveyanas. msoflios qveynebis udidesi
nawilisTvis am kodis moqmedebis geografiuli areali samezobloTi
Semoifargleba. susti qveynis ZiriTadi mcdeloba mimarTulia iqiTken,
rom ganaviTaros vaWroba mezobel qveynebTan da Tavidan aicilos
samxedro agresia. metnaklebad ganviTarebuli qveyanebi cdiloben
SeimuSaon regionuli geopolitikuri kodi. mag., egvipte arabuli
samyaros wamyvani qveyanaa, TurqeTis gavlena vrceldeba centralur
aziaze, samxreT kavkasiaze da axlo aRmosavleTis zogierT qveyanaze.
irani angariSgasawevi Zalaa axlo aRmosavleTsa da samxreT aziaSi.
TiTebze CamosaTvlelia is qveynebi, romlebsac xelewifebaT globaluri
kodis SemuSaveba da misi realizacia. am qveyanaTa ricxvs miekuTvnebian
gaeros uSiSroebis sabWos xuTive wevri-saxelmwifo: aSS, ruseTi,
safrangeTi, CineTi da didi britaneTi, aseve, germania, iaponia da italia.
specialistTa nawils indoeTic globalur Zalad miaCnia. nebismier
SemTxvevaSi
msoflios
supersaxelmwifoTa
ricxvi
Zalze
mcirea.
Sesabamisad, geografiuli TvalsazrisiT geopolitikuri kodi SeiZleba
ganvixiloT globalur, regionul da lokalur (saxelmwifo an misi
nawili) anu makro, mezo da mikro doneebze (masStabiT). aqve, unda
gaviTvaliswinoT, rom geopolitikuri Sedegebis dadgomis mxriv am
doneebis gancalkeveba aramarTlzomieria, radgan erT geografiul
doneze mimdinare geopolitikuri procesi sxva doneebzec aucileblad
aisaxeba. mag., 2008 wlis agvistoSi ruseTsa da saqarTvelos Soris
saomari moqmedebebi lokalur doneze mimdinareobda, Tumca am omis
77
amerikelma
(John Lewis
160
gavlena
iqonia
ZalTa
da
gamoyenebis
prevencia.
168
gamoyenebuli literatura
daviTaSvili, zurabi. nacionalizmi da globalizacia, Tbilisi
kaWkaWiSvili, iago (2008). socialuri Teoria. Tbilisi: gamomcemloba
inteleqti.
frolova i.t. (red.) (1982). filosofiis leqsikoni (me-4 gamocema). Tbilisi
wereTeli, mixeil (1991). eri da kacobrioba. Tbilisi
heivudi, endriu (2007), politologia (meore gamocema). gamomcemloba
Tbilisi.
Agnew, John (1987). Place and Politics: The Geopolitical Mediation of State and Society. Allen
& Unwin: Boston, US.
Alter, Peter (1990). Nationalism. Edward Arnold: London.
Anderson, Benedict (1991). Imagined Communities. Verso: London.
Anderson, Benedict (1998). The Spectre of Comparisons: Nationalism, Southeast Asia and the
World. Verso: London.
Anderson, James (1988). Nationalist Ideology and the Territory. In Johnston R.J., D.J. Knight
and E. Kaufman (eds.). Nationalism, Self-determination and Political Geography. Groom
Helm: London.
Anthias, Floya & Nira Yuval-Davis (1989). Introduction. In Yuval-Davis, N. & Anthias, F.
(eds.). In WomenNation-State. Macmillan: London.
Banton, Michael (2007). Weber on Ethnic Communities: A critique. Nations and Nationalism 13
(1): 1935.
Barth, Fredrik (1969). Reprinted in Ethnic Groups and Boundaries. In Sollors W. (ed), Theories
of Ethncity: A Classical Reader. NewYork University Press: NY.
Bauer, Yehuda (2002). Rethinking the Holocaust. Yale University Press: New Haven, US.
Blacksell, Mark (2006). Political Geography. Routledge: London.
Brubacker, Rogers (2005). The Diaspora Diaspora. The Ethnic and Racial Studies 28 (1): 119.
Calhoun, Craig (1993). Nationalism and Ethnicity. Annual Review of Sociology 19: 211239.
Calhoun, Craig (1997). Nationalism. Open University Press: Buckingham, UK.
Calhoun, Craig (2007a). Nationalism and Cultures of Democracy. Public Culture 19 (1): 151
173.
Calhoun, Craig (2007b). Nations Matter: Culture History and the Cosmopolitan Dream.
Routledge: London and New York.
Castree, Noel (2003). Connections and Boundaries in an Interdependent World. In Holloway,
S.L., Rice, S.P. & Valentine, G. (eds.) Key Concepts in Geography. Sage: London.
Chapman, Bert (2011). Geopolitics: A Guide to the Issues. Praeger: Santa Barbara, US.
(CFREU, 2000) The Charter of Fundamental Rights of the European Union. Official Journal of
the European Communities, C 364/6. Starsburg, 18.12.2000.
Couclelis, H. (1992). Location, Place, Region and Space. In Abler, R.et al., Geographys Inner
Worlds. Rutgers University Press: New Brunswick, US.
Conversi, Daniele (2007). Mapping the Field: Theories of Nationalism and Ethnosymbolic
Approach. In Leoussi, A.S. & S. Grosby (eds.), Nationalism and Ethnosimbolism: History,
Culture and Ethnicity in the Formation of Nations. Edinburgh University Press: Edinburgh.
Cordell, Karl & Stefan Wolff (2010). Ethnic Conflict: CausesConsequencesResponses. Polity
Press: Cambridge, UK.
Cox, Kevin R., Murray Low, and Jenifer Robbinson (2008). Introduction: Political Geography:
Traditions and Turns. Inn Cox K. R., M. Low, and J. Robbinson (eds.), The Sage Handbook of
Political Geography. Sage: Bangalore, India.
169
Dahlman, Carl T. (2009). Territory. In Gallaher, Carolyn et al. Key Concepts in Political
Geography. Sage: London.
De Blij, Harn J. (1995). Human Geography: Culture, Society, and Space (4th edition). John
Willey & Sons: New York.
De Blij, Harn J. & Alexander Murphy (2003). Human Geography: Culture, Society, and Space
(7th edition). John Wiley & Sons: Hoboken, US.
Deutsch, Karl W. (1953). The Growth of Nations: Some Recurrent Patterns of Political and
Social Integration. World Politics, 5 (2): 168195.
Su, Daniel (2006). Toblers First Law of Geography. In Warf, Barney (ed). Encyclopedia of
Human Geography. Sage: Thousand Oaks, US.
Dawidowicz, Lucy S. (1986). The War Against the Jews: 1933-1945. Bantam: New York.
Definitions for New Race and Ethnicity Categories. http://nces.ed.gov/ipeds/reic/definitions.asp
Dickinson, Elizabeth (2010). New Order: How the Multipolar World Came to Be. Foreign
Policy, May 2010. http://www.foreignpolicy.com/articles/2009/10/19/new_order
Des Forges, Alison (1999). Leave No One to Tell the Story: Genocide in Rwanda. Human Rights
Watch. http://www.hrw.org/reports/1999/rwanda. Retrieved January 12, 2007.
Deutsch, Karl W. (1966). Nationalism and Social Communication. MIT and Willey: New York.
(ECRML, 1992) European Charter for Regional or Minority Languages. Council of Europe.
European Treaty Series No. 148. Strasburg, 5.10.1992.
Easton, David (1965). A Systems Analysis of Political Life. Wiley: New York.
Eriksen, Thomas H. (2008). Ethnicity, Race and Nation. In Guibernau, Montserrat & John Rex
(eds.), Ethnicity Reader: Nationalism, multiculturalism and Migration. Polity Press:
Cambridge, UK.
Eriksen, Thomas H. (2010). Ethnicity and Nationalism: Anthropological Perspectives (3rd
edition). Pluto Press: London.
Esman, Milton (2004). An Introduction to Ethnic Conflict. Polity Press: Cambridge, UK.
Etrikin, Nicholas (1991). Betweenness of Place. John Hopkins University Press: Baltimore, US.
Fearon, James D. (2003). Ethnic Structure and Cultural Diversity by Country. Economical
Growth 8 (2): 195222.
Flint, Colin (2006). Introduction to Geopolitics. Routledge: New York.
Garner, Robert, Peter Ferdinand & Stephanie Lawson (2009). Introduction to Politics. Oxford
University Press: Oxford, UK.
Gellner, Ernst (1983). Nations and Nationalism. Blackwell: Oxford, UK.
Giddens, Anthony (1985). A Contemporary Critique of Historical Materialism: The Nation-State
and Violence. Polity/Blackwell: Cambridge, UK.
Gill, Graeme (2003). The Nature and Development of the Modern State. Palgrave: New York.
Gilmartin, Mary (2006). Ethnicity. In Warf, Barney (ed). Encyclopedia of Human Geography.
Sage: Thousand Oaks, US.
Gilmartin, Mary (2009). Nation-state. In Carolyn Gallaher et al. (eds.) Key Concepts in Political
Geography. Sage: Chippenham, GB.
Glassner, Martin I. (1993). Political Geography. John Willey & Sons: New York.
Goertz, Gary and Paul F. Diehl (1992). Territorial Changes and International Conflicts.
Routledge: London , New York.
Gogsadze, Giorgi (2011). 2008 Georgia-Russia war: Geopolitical Implications and International
Law. Bulletin Regions and Regionalism #12. University of Lodz: Lodz, Poland:
Gottmann, Jean (1973). The Significance of Territory. University Press of Virginia:
Charlottesville, US.
Grosby, Steven. (2005). Nationalism: A Very Short Introduction. Oxford University Press: New
York.
Guibernau, Montserrat (2007). The Identity of Nations. Polity Press: Cambridge, UK.
Harvey, David (1984). On the History and Present Condition of Geography: an Historical
Materialist Manifesto. The Professional Geographer, 36 (1): 111.
170
Harris, Erika (2009). Nationalism: Theories and Cases. Edinburg University Press: Edinburg,
UK.
Hartshorne, Richard (1950). The Functional Approach in Political Geography. Annals of the
Association of American Geographers 40 (2): 95130
Herz, John H. (1957). Rise and Demise of the Territorial State. World Politics, 9 (4): 473493.
Hilberg, Raul (2003). The Destruction of the European Jews. 3 Volume Set (3rd Edition). Yale
University Press: New Haven, US.
Hutchinson, John & Anthony D. Smith. (1996). Ethnicity. Oxford Univ. Press: Oxford, UK.
Horovitz, Donald (1985). Ethnic Groups in Conflict. University of California Press: Berkley, US.
Johnston, Ron (1982). Geography and the State: An Essay in Political Geography. St. Martins
Press: New York.
Johnston, Ron (2006). Sixty Years of Change in Human Geography. Paper prepared for the
History of Postwar Social Science Seminars, London School of Economics, April 25, 2006.
Johnston, Ron, Michael Poulsen & James Forrest (2007). The Geography of Ethnic Residential
Segregation: A Comparative Study of Five Countries. Annals of the Association of American
Geographers 97 (4): 713738.
Jones, Martin, Rhys Jones & Michael Woods (2004). Introduction to Political Geography:
Space, Place and Politics. Routledge: New York.
Jones, Stephen B. (1954). A Unified Field Theory of Political Geography. Annals of the
Association of American Geographers 44 (2): 111123.
Jones, Stephen D. (1959). Boundary Concepts in the Setting of Place and Time. Annals of the
Association of American Geographers 49 (3): 241255.
Kaplan, Morton (1967). System and Process in International Politics (2nd edition). John Willey
& Sons: New York.
King, Anthony (2005). Structure and Agency. In Harrington A. (ed), Modern Social Theory.
Oxford University Press: Oxford, UK.
Kohn, Hans (1944).The Idea of Nationalism. Collier Books: New York
Kuhlke, Olaf (2006). Space, Human Geography and. In Warf, Barney (ed), Encyclopedia of
Human Geography. Sage: Thousand Oaks, US.
Mathewson, Kent (2006). Berkley School. In Warf, Barney (ed.), Encyclopedia of Human
Geography. Sage: Thousand Oaks, US.
Marston, Sallie A. (2006). Scale. In Warf, B. (ed), Encyclopedia of Human Geography. Sage:
Thousand Oaks, US.
Miller, Louis. Between Kulturnation and Nationalstaat: The German Liberal Professoriate, 18481870 (1992). German Studies Review15: 3354.
Modelski, George & William Thomson (1988). Seapower in Global Politics, 1494-1993.
Macmillan: London.
Morris, Christopher W. (1998). An Essay on the Modern State. Cambridge University Press:
Cambridge, UK.
Muir, Richard (1997). Political Geography: A New Introduction. John Willey & Sons: New
York.
Nairn, Tom (1997). The Break-up of Britain. New Left Books: London.
Noel, Donald L. (1968). A Theory of the Origin of Ethnic Stratification. Social Problems 16 (2):
157172.
NSS (The National Security Strategy of the United States of America) (2002). http://merln.ndu.
edu/whitepapers/USnss2002.pdf
Norton, William (1998). Human Geography (3rd edition). Oxford University Press: TorontoNew York-Oxford.
171
Oergel, Maike (2006). Culture and Identity: Historicity in German Literature and Thought 17701815. Walter De Gruyter Inc.: Berlin.
Ordrige, Andrew W. (1981). Varieties of Nationalism. In Tivey, L. (ed). The Nation-State: the
Formation of Modern Politics. St. Martins: New York.
Paasi, Anssi (2003). Territory. In Agnew, J., K. Mitchell & G. Toal (eds.). A Companion to
Political Geography. Blackwell: Malden, US.
Palestine and the Palestinians (1948-1967). Britanica, Encyclopedia. http://www.britannica.com/
EBchecked/topic/439645/Palestine/45075/The-term-Palestinian
Peach, Ceri (2006). The Mosaic versus the Melting Pot: Canada and the U.S.A. Scottish
Geographical Journal 121: 327.
Pounds, Norman & Sue Ball (1964). Core-Areas and the Development of the European States
System. Annals of the Association of American Geographer 54 (1): 2440.
Rix, Eduard (2010). Gopolitique du Lviathan. Terre & Peuple. No 46: 3941. http:
//tpprovence.wordpress.com/2011/07/07/geopolitique-du-leviathan/.
Roskin, Michael G. et al. (2008). Political Science: An Introduction. Pearson Education: Upper
Saddle River, US.
Rubenstein, James M. (2003). An Introduction to Human Geography. Pearson Education: Upper
Saddle River, US.
Sack, Robert D. (1986). Human Territoriality: Its Theory and History. Cambridge University
Press: New York.
Safran, William (1991). Diasporas in Modern Societies: myths of homeland and return. In
Diaspora: A Journal of Transnational Studies 1 (1): 8399.
Segal, Ronald (1995). The Black Diaspora: Five Centuries of the Black Experience Outside
Africa. Farrar, Straus and Giroux: New York.
Shain, Yossi & Aharon Barth (2003). Diasporas and International Relations Theory.
International Organization 57 (3): 449479.
Singer, David J. (1961). The International System: Theoretical Essays. World Politics 14(1): 77
92.
mihula, Daniel (2009). Definition of National Minorities in International Law. Journal of USChina Public Administration 6 (5): 4551
Smith, Anthony D. (1988). The Ethnic Origins of Nations. Blackwell: Oxford, UK.
Smith, Anthony D. (1995). Nations and Nationalism in a Global Era. Polity Press: Cambridge,
UK.
Smith, Anthony D. (2001). Nationalism: Theory, Ideology, History. Polity Press: Cambridge,
UK.
Smith, Anthony D. (2010). Nationalism: Theory, Ideology, History (2nd edition). Polity Press:
Cambridge, UK.
Srensen, Georg (1999). Sovereignty: Change and Continuity in a Fundamental Institution.
Political Studies 47 (3): 590604.
Staeheli, Lynn A. (2003). Place. In Agnew, J., K. Mitchell & G. Toal (eds.). A Companion to
Political Geography. Blackwell Publishing: Malden, US.
State of Union Address, 2002. http://stateoftheunionaddress.org/2002-george-w-bush.
Stoddard, Robert H., David J. Wishart & Brian W. Blouet (1989). Human Geography: People,
Places, and Cultures (2nd edition). Prentice Hall: Englewood Cliffs, US.
Symmons-Symonolewicz, Konstantin (1985) The Concept of Nationhood: Towards a Theoretical
Clarification. Canadian Review of Studies in Nationalism 12 (2): 215222.
Taylor, Peter J. (1993). Geopolitical World Orders. In Taylor, P. (ed), Political Geography of the
Twentieth Century: A Global Analysis. Belhaven Press: London.
172
Taylor, Peter (1994). The State as Container: Territoriality in the Modern World-System.
Progress in Human Geography 18 (2): 151162.
Taylor, Peter & Colin Flint (2007). Political Geography: World-economy, Nation-State and Locality
(4th edition). Pearson Education: Edinburg Gate, UK.
Tivey, Leonard (1981). States, Nations and Economies. In Tivey, L. (ed), The Nation-State: the
Formation of Modern Politics. St. Martins: New York.
The Third Estate (2009). www.lessonsnips.com
Tnnies, F., J. Harris, & M. Hollis (eds.) (2001). Community and Civil Society. Cambridge
University Press: Cambridge, UK.
Tuan, Yi-fu (1977). Space and Place: the Perspective of Experience. University of Minnesota
Press: Minneapolis, US.
Unrest Reaches Paris. New York Times. November 6, 2005. http://www.nytimes.com/
2005/11/06/world/europe/06iht-web.1106paris.html
Van Dijk, Teun (1998). Ideology: A Multidisciplinary Approach. Sage: London.
Wallerstein, Immanuel (2008). The new world geopolitical order: end of act I. http://
www.agenceglobal.com/Article.asp?Id=1727
Wan, Enoch & Mark Vanderwerf (2009). A Review of the Literature on Ethnicity and
National Identity and Related Missiological Studies. www.GlobalMissiology.org
Warf, Barney (2006a). History of Geography. In Warf, B. (ed), Encyclopedia of Human
Geography. Sage: Thousand Oaks, US.
Warf, Barney (2006b). Humanistic Geography. In Warf, B. (ed), Encyclopedia of Human
Geography. Sage: Thousand Oaks, US.
Warf, Barney (2006c). Structuration Theory. In Warf, B. (ed), Encyclopedia of Human
Geography. Sage: Thousand Oaks, US.
Weber, Eugene (1979). Peasants into Frenchmen: The Modernization of Rural France 18701914. Chatto & Windus: London.
White, George (2000). Nationalism and Territory: Constructing a Group Identity in
SouthEastern Europe. Rowman & Littlefield Publishers: London.
Wilde, Robert (2012). Iron Curtain. About.com guide. http://europeanhistory.about.com/
od/glossary/g/glironcurtain.htm
Williams, Colin & Anthony D. Smith (1983). National Construction of Social Space. Progress in
Human Geography 7 (4): 502518.
. . (2008). , . 2- . .: .
.. (2007). . : T .
. . (2002). 1853-1856. : .
, .. (2006). ,
: - . : . . -
. .. .
. . (1998). . .: --.
, .. (2010).
, .. (2010). : . 6 (4).
http://www.politex.info/content/view/756/30/.
, .. (2001). ? . .
. .: .
. (2004). " " .. . http://ss.xsp.ru/st/019/index.
php
. . (1999). (). .: .
, (2000). : ,
. . ( . .
. . ). .: .
174