Spis tre ci:

1. Wst p 2
2. Cel pracy.. 3
3. Zakres pracy. 3
4. Podstawy Metody Elementw Sko czonych... 4
4.1 Za

enia metody elementw sko czonych... 4

4.2 Algorytm dzia ania MES.... 6

4.3 Podstawowe elementy sko czone i ich klasyfikacja...... 7
4.3.1 Wymiar elementu.... 7
4.3.2 Kszta t geometryczny.. 9
4.3.3 Typ i stopie wielomianu funkcji kszta tu.. 10
4.3.4 Liczb w

w w elemencie...11

4.3.5 Wi zy oglne na

one na element.12

4.4 Funkcje kszta tu. 13

4.5 Macierz sztywno ci.... 15
4.6 Wprowadzanie danych wej ciowych i analiza wynikw... 16
4.7 Obliczenia w metodzie elementw sko czonych...21
5. Przedstawienie wybranego elementu maszynowego22
6. Analiza wytrzyma

ciowa . 23

7. Analiza cz stotliwo ciowa... 25

8. Literatura.. 30

1. Wst p
Metoda elementw sko czonych ma obecnie podstawowe
znaczenie w dziedzinie oblicze wytrzyma ciowych w budowie
maszyn. Rozwj metody elementw sko czonych przebiega i nadal
przebiega rwnolegle z rozwojem techniki komputerowej. Pierwsze
prace zwi zane bezpo rednio z wykorzystaniem metody elementw
sko czonych pochodz z lat czterdziestych co zbieg o si z
pojawieniem si na wiecie pierwszych komputerw zdolnych do
wykonywania oblicze matematycznych.
Pocz tkowo obliczenia dotyczy y obiektw o bardzo
prostych geometriach najcz ciej modelowanych jako
jednowymiarowe i sta ych w asno ciach materia owych oraz zjawisk
opisanych liniowymi rwnaniami r niczkowymi. Od lat
siedemdziesi tych metod elementw sko czonych zacz to stopniowo
stosowa do rozwi zywania problemw nieliniowych, ale ci gle dla
obiektw o stosunkowo prostych geometriach, modelowanych jako
jedno lub dwu wymiarowe. Dopiero gwa towny rozwj techniki
komputerowej w latach osiemdziesi tych, zwi zany z coraz wi ksz
moc obliczeniow komputerw oraz mo liwo ci operowania i
przechowywania bardzo du ych zbiorw informacji, umo liwi
zastosowanie metody elementw sko czonych do oblicze problemw
nieliniowych dla obiektw o dowolnie z onych geometriach, w
szczeglno ci modeli 3D.
Jednak e do po owy lat osiemdziesi tych z metod
komputerowych mog y korzysta jedynie bardzo du e
przedsi biorstwa i to w ograniczonym zakresie stosowania systemw
do komputerowego wspomagania: prac in ynierskich (CAE),
projektowania (CAD), wytwarzania (CAM) czy innych. W ostatnich
latach kr g u ytkownikw stosuj cych komputerowe metody
obliczeniowo-projektowe znacznie si rozszerzy , a stosowanie
komputerowego wspomagania sta o si op acalne nawet dla ma ych
przedsi biorstw. Wykorzystanie komputerowego wspomagania w
istotnym stopniu skrci o czas potrzebny do uruchomienia produkcji
nowego lub zmodernizowanego wyrobu. Stworzy o mo liwo
skrcenia poszczeglnych etapw przygotowania nowej konstrukcji,
poczynaj c od koncepcji, a do uruchomienia produkcji.
Rozwj wielu dziedzin wspomagania prac in ynierskich jest mo liwy
dzi ki wykorzystaniu metod numerycznych do oblicze
wytrzyma ciowych projektowanych konstrukcji i podzespo w.

2. Cel pracy
Celem pracy jest przedstawienie podstaw dzia ania Metody
Elementw Sko czonych oraz jej praktycznego wykorzystania do
wst pnych oblicze wytrzyma ciowych wybranego elementu
maszynowego.

3. Zakres pracy
W pracy przedstawiono i omwiono podstawowe poj cia
zwi zane z tematem metody elementw sko czonych MES i jej
zastosowaniem w budowie maszyn, a w szczeglno ci: podstawy
teoretyczne metody, budow podstawowych elementw sko czonych,
przyk ad jej zastosowania oraz krtki przegl d istniej cych systemw
z zaimplementowanymi algorytmami MES. Praca sk ada si z dwch
cz ci: cz ci teoretycznej opisuj cej podstawy metody i praktycznej
opisuj cej jej praktyczne wykorzystanie do analizy wytrzyma ciowo
cz stotliwo ciowej korpusu przek adni limakowej.
Ze wzgl du na z ono zagadnienia w pracy zosta a
pomini ta strona matematyczna zagadnienia, z po eniem wi kszego
nacisku na praktyczne z punktu widzenia in . Konstruktora aspekty
wykorzystania samej metody.

4. Podstawy Metody Elementw Sko czonych

4.1. Za

enia metody elementw sko czonych

Metoda elementw sko czonych polega na zast pieniu

obiektu rzeczywistego modelem dyskretnym z onym z okre lonej
liczby elementw o wymiarach sko czonych. Czyli buduje si
odzwierciedlenie modelu rzeczywistego jako po czenie sko czonej
liczby prostych elementw geometrycznych.
Koncepcja metody zak ada, e ka
wielko np.
odkszta cenie, przemieszczenie, napr enie opisan za pomoc funkcji
ci ej w danym obszarze aproksymuje si modelem dyskretnym
uoglniaj cym dane zagadnienie. Model dyskretny z ony jest ze
zbioru funkcji ci ych w sko czonej liczbie podobszarw, zwanych
elementami, na jakie podzielono rozpatrywany obszar. Poszczeglne
funkcje ci e z podobszarw definiujemy przez warto ci funkcji
pierwotnej w sko czonej liczbie punktw z wn trza rozwa anego
obszaru, zwanych w ami. Budowa uk adu rwna r niczkowych
dla stopni swobody w w ach przebiega dla wszystkich elementw
elementach. Jednak e niezb dnym warunkiem otrzymania danej
dok adno ci jest przyj cie funkcji kszta tu dostatecznie dok adnie
odwzorowuj cych rzeczywiste wielko ci fizyczne w elemencie. Przy
spe nieniu tego warunku i coraz g stszym podziale obszaru na
elementy otrzymane warto ci wynikw mog by bliskie rozwi zaniu
dok adnemu.
W ka dym elemencie wyr niamy punkty w owe, za
pozosta e nie b ce w ami nazywamy punktami wewn trznymi.
Przebieg wszystkich parametrw wewn trz poszczeglnych
elementw jest modelowany funkcjami parametrw w owych.
W zagadnieniach wytrzyma ci materia w przyjmujemy
jako podstawowy parametr w owy przemieszczenia, przy
wykorzystaniu ktrego mo emy obliczy pozosta e.
Metoda elementw sko czonych ma rwnie wiele innych
zastosowa , w ktrych mo emy opisywa np.: nat enie przep ywu,
nat enie pola elektromagnetycznego, rozk ad temperatur itd.
Uk ad rzeczywisty zostaje wi c zast piony modelem
dyskretnym o parametrach okre lonych w w ach. W rwnaniach
opisuj cych ruch uk adu wyst puj wsp rz dne w w i ich
pochodne. Dla sformu owania opisu nale y okre li warunki fizyczne
(w ciwo ci materia u); w podstawowej wersji metody
dla uk adw liniowych o w ciwo ciach spr ystych wykorzystujemy
prawo Hooke'a.
4

Metoda elementw sko czonych jest szeroko

rozpowszechniona i wykorzystywana w praktyce in ynierskiej od
wielu lat. Mimo jej niezmiernej u yteczno ci nie jest jedyn metod
do oblicze r norodnych zagadnie , do podobnych metod
mo emy zaliczy rwnie Metod Elementw Brzegowych oraz
Metod R nic Sko czonych.
Jednak Metoda Elementw Sko czonych ma przewag w
stosunku do pozosta ych metod numerycznych gdy mo na j
stosowa przy bardzo skomplikowanych i nie symetrycznych
konstrukcjach z wieloma podporami oraz si ami zewn trznymi.
Nowoczesne programy CAD/CAM/CAE zawieraj ce w
swoim sk adzie modu MES pozwalaj na import geometrii z
programu CAD i automatyczne rozpoznanie parametrw modelu.
Parametrami mog by wymiary modelu jak i inne dane takie jak np.
asno ci materia owe. Pozwala to w ramach jednego zadania na
otrzymanie odpowiedzi konstrukcji dla r nych wariantw.
W trakcie importu konstrukcji z onej z kilku bry programy potrafi
automatycznie wykrywa powi zania mi dzy nimi.
Przyk adowo programy typu Catia, I-Deas potrafi automatycznie
generowa raport zawieraj ce wszystkie informacje dotycz ce analizy,
a wi c dane materia owe, zastosowane uproszczenia geometrii,
warto ci si , warunki podparcia. W raporcie zamieszczone s rysunki
przedstawiaj ce zarwno model z wyr nionymi napr eniami jak i
odkszta ceniami wywo anymi przy onymi si ami.
Raport generowany jest w formacie HTML.
Dla u ytkownikw tych programw najbardziej
pracoch onnym i czasoch onnym etapem rozwi zywania zadania jest
podzia na elementy sko czone w preprocesorze. Nale y tutaj
nadmieni , e niew ciwy podzia na elementy sko czone powoduje
uzyskanie b dnych wynikw.
Wykorzystywane programy posiadaj zazwyczaj bibliotek
podstawowych materia w ktre mog zosta wykorzystane w czasie
definiowania analizy. Biblioteka ta mo e by zarwno modyfikowana
jak i uzupe niana o w asne materia y.
Mimo elementowego post powania podczas tworzenia
uk adu rwna , udaje si jednak w ko cu doj do rwnania opartego
na w ach, ktre to rwnanie odpowiada rwnaniom r niczkowym.
Post powanie numeryczne sprowadza si zatem do
rozwi zania odpowiedniego uk adu rwna utworzonych dla przyj tej
sieci elementw sko czonych, a nast pnie wykorzystaniu funkcji
interpoluj cych dla uzyskania poszukiwanych parametrw wewn trz
elementw.
5

Zasady podzia u na elementy sko czone

Bardzo du y wp yw na wyniki analizy MES ma podzia
geometrii na elementy sko czone.
sta siatka zapewnia dok adne wyniki, niestety kosztem d ugiego
czasu oblicze . Rzadka siatka to krtki czas oblicze kosztem mniej
dok adnych wynikw. Przewa nie g sto siatki bywa kompromisem
pomi dzy dok adno ci wynikw a czasem oblicze , jaki mo emy na
te obliczenia po wi ci . I tutaj z pomoc przychodzi program,
umo liwiaj c ustawienie stopnia wa no ci dla poszczeglnych cz ci
konstrukcji. Mo liwe jest zarwno ustalenie stopnia dok adno ci
oblicze jak i automatyczne upraszczanie geometrii dla wybranego
elementu. Uproszczenie geometrii polega na pomini ciu w czasie
oblicze szczeg w nieistotnych dla pracy ca ej konstrukcji (np. ma e
otwory, zaokr glenia, sfazowania, itp.).
W obecnej chwili mo liwe jest w znacznie wi kszym
stopniu ingerowanie w generowanie siatki.
ytkownik mo e ustanowi wi ksz dok adno ci dla
powierzchni, linii b
punktu, co pozwala na zag szczenie siatki w
okolicach przy enia si y, zamocowania, czy w miejscu w ktrym
chcemy pozna dok adniejsze wyniki. Dodatkowo w czasie analizy
mo na ledzi zbie no ci poszczeglnych rozwi za (w zale no ci od
stworzonej siatki) jak rwnie ustali dok adno ci poszukiwanych
wynikw. Wwczas program automatycznie zag szcza siatk tak
ugo a osi gnie wyznaczon dok adno . W y musz by w
miejscach:
zmiany kszta tu,
przy enia si ,
podpr.
Kszta ty elementw powinny by mo liwie regularne
(stosunek d ugo ci boku najd szego do najkrtszego bliski jedno ci).
Podzia na elementy nie powinien wprowadza adnych sztucznych
cech uk adu, np. pozornej anizotropii (przyk adowo nie nale y
przyjmowa wszystkich elementw trjk tnych pochylonych w t
sam stron ). Zag szczenia elementw powinny wyst powa w
miejscach du ych zmian warto ci napr
(znacznej koncentracji).

Rysunek 1 Element trjwymiarowy z podzia em na elementy

sko czone o jednakowych wymiarach

Rysunek 2 Element trjwymiarowy z podzia em na elementy

sko czone z miejscowymi zag szczeniami siatki

4.2 Algorytm dzia ania MES

Rozwi zanie problemu za pomoc metody elementw
sko czonych mo na podzieli na nast puj ce etapy:
1. Analizowany obszar dzieli si my lowo na pewn sko czon liczb
geometrycznie prostych elementw, tzw. elementw sko czonych.
2. Zak ada si , e te po czone s ze sob w sko czonej liczbie
punktw znajduj cych si na obwodach. Najcz ciej s to punkty
naro ne. Nosz one nazw w w. Poszukiwane warto ci wielko ci
fizycznych stanowi podstawowy uk ad niewiadomych.
3. Obiera si pewne funkcje jednoznacznie okre laj ce rozk ad
analizowanej wielko ci fizycznej wewn trz elementw sko czonych,
w zale no ci od warto ci tych wielko ci fizycznych w w ach.
Funkcje te nosz nazw funkcji w owych lub funkcji kszta tu.
4. Rwnania r niczkowe opisuj ce badane zjawisko przekszta ca si ,
poprzez zastosowanie tzw. Funkcji wagowych, do rwna metody
elementw sko czonych. S to rwnania algebraiczne.
5. Na podstawie rwna metody elementw sko czonych
przeprowadza si asemblacj uk adu rwna , tzn. oblicza si warto ci
wsp czynnikw stoj cych przy niewiadomych oraz odpowiadaj ce im
warto ci prawych stron. Je eli rozwi zywane zadanie jest
niestacjonarne, to w obliczaniu warto ci prawych stron wykorzystuje
si dodatkowo warunki pocz tkowe. Liczba rwna w uk adzie jest
rwna liczbie w w przemno onych przez liczb stopni swobody
w, tzn. liczb niewiadomych wyst puj cych w pojedynczym
le.
6. Do tak utworzonego uk adu rwna wprowadza si warunki
brzegowe. Wprowadzenie tych warunkw nast puje poprzez
wykonanie odpowiednich modyfikacji macierzy wsp czynnikw
uk adu rwna oraz wektora prawych stron.
7. Rozwi zuje si uk ad rwna otrzymuj c warto ci poszukiwanych
wielko ci fizycznych w w ach.
8. W zale no ci od typu rozwi zywanego problemu, lub potrzeb,
oblicza si dodatkowe wielko ci.
9. Je eli zadanie jest niestacjonarne, to czynno ci opisane w pkt. 5, 6,
8

7 i 8 powtarza si a do momentu spe nienia warunku zako czenia

oblicze . Mo e to by np. okre lona warto wielko ci fizycznej w
ktrym z w w, czas przebiegu zjawiska lub jaki inny parametr.

4.3 Podstawowe elementy sko czone i ich

klasyfikacja
Obecnie, gdy metoda elementw sko czonych jest
powszechnie stosowana, istnieje bardzo du o r nych typw
elementw sko czonych i w dalszym ci gu wprowadzane s nowe.
Przyk adowo system COSMOS/M ma ponad 200 r nego rodzaju
elementw sko czonych i ci gle w nowych wersjach tego systemu
wprowadzane s nowe.
Poszczeglne typy elementw sko czonych charakteryzuje
ca y zesp cech. Ze wzgl du na du liczb tych cech, poszczeglnym
typom elementw sko czonych nadaje si czasami niewiele mwi ce
nazwy. W tej sytuacji dopiero nazwa i do czony do niej zesp cech
pozwala okre li w ciwo ci danego typu elementu sko czonego. W
celu okre lenia typu elementu sko czonego wprowadzamy kryteria
pozwalaj ce okre li jego cechy. Do podstawowych kryteriw
zaliczamy:

4.3.1 Wymiar elementu: jednowymiarowy (1-D),

dwuwymiarowy (2-D), trjwymiarowy (3-D)
Elementy jednowymiarowe stosujemy do opisu uk adw, w
ktrych jeden wymiar jest znacznie wi kszy od dwch pozosta ych:
belki, pr ty. W przypadku oglnym jest to przestrzenny element
belkowy z sze cioma stopniami swobody w w le (3 przemieszczenia
i trzy obroty) uwzgl dniaj cy zginanie, skr canie i rozci ganie
ciskanie) oraz cinanie. Mo na zastosowa tak e elementy prostsze
uwzgl dniaj ce niektre z wymienionych wy ej obci
.
Elementy dwuwymiarowe s stosowane do modelowania i
uk adw w p askim stanie napr enia lub odkszta cenia (tarcze
askie), p yt i pow ok oraz uk adw osiowo-symetrycznych.
Elementy trjwymiarowe s stosowane do konstrukcji
przestrzennych o skomplikowanych i nieregularnych kszta tach w
ktrych nie mo na okre li symetrii konstrukcji. Specjalnymi
elementami trjwymiarowymi dla zada osiowo-symetrycznych s
bry y obrotowe powsta e przez obrt elementu p askiego wok osi
9

symetrii. Do modelowania obiektw mo na wykorzysta dowolne

elementy p askie, zwykle s to trjk ty lub trapezy. Zadanie osiowosymetryczne mo na traktowa jako modyfikacj zadania p askiego z
uwzgl dnieniem zamiany wsp rz dnych x, y na. z, r.

Rysunek 3 Przyk ad elementw jednowymiarowych

Rysunek 4 Przyk ad elementw dwuwymiarowych

Rysunek 5 Przyk ad elementw trjwymiarowych

Rysunek 6 Element trjwymiarowy osiowo symetryczny

10

4.3.2 Kszta t geometryczny

Ze wzgl du na kszta t geometryczny rozr niamy
nast puj ce elementy:

sko czone:
punktowe
odcinkowe
trjk tne
czworok tne
wielok tne
cztero cienne
pi cio cienne
prostopad cienne
osiowo symetryczne

Rysunek 7 Element jednowymiarowy punktowy

Rysunek 8 Element dwuwymiarowy trjk tny

Rysunek 9 Element dwuwymiarowy cztero cienny

Rysunek 10 Element dwuwymiarowy wielok tny

11

4.3.3 typ i stopie wielomianu przyj tej funkcji kszta tu

Ze wzgl du na typ i stopie wielomianu przyj tej funkcji
kszta tu elementy dzielimy na:

liniowe
kwadratowe
sze cienne
n- tego stopnia.

Elementy liniowe to takie elementy, w ktrych funkcja

kszta tu jest stopnia pierwszego. Oznacza to, e aproksymacja
wewn trz elementu wielko ci zale y liniowo od wsp rz dnych
rozpatrywanego punktu jednowymiarowego.
Natomiast elementy kwadratowe to takie elementy, w
ktrych funkcja kszta tu jest wielomianem drugiego stopnia. W
niektrych elementach przyjmujemy wielomiany aproksymuj ce
r nych stopni dla r nych wielko ci rozwa anych w elemencie lub w
zale no ci od kierunku wsp rz dnej

Rysunek 11 Element o funkcji kszta tu pierwszego stopnia

Rysunek 12 Element o funkcji kszta tu drugiego stopnia

12

4.3.4 liczb w

w w elemencie

Ze wzgl du na liczb w w, elementy mo na dzieli na

dwu-, trj-, i wi cej w owe. Oprcz w w podstawowych le cych
w wierzcho kach elementu mog by w y na kraw dziach lub
wewn trz elementu.
Liczba w w elementu jest zwi zana ze stopniem
wielomianu funkcji aproksymacji. Ze wzgl du na to, e wielko
aproksymowan nale y uzale ni jednoznacznie od parametrw
owych elementu, nale y obra tak liczb w w w elemencie,
aby liczba sta ych wielomianu by a na przyk ad rwna liczbie
parametrw w owych.

Rysunek 13 Przyk ad zastosowania 3-ech w

trjk tnym

Rysunek 14 Przyk ad zastosowania 9-ciu w

elemencie

4.3.5 wi zy oglne na

w w elemencie

w w tym samym

one na element

Przez wi zy oglnie na one na element sko czony

rozumiemy odebranie mo liwo ci przemieszcze w pewnych
kierunkach punktom nale cym do tego elementu. Wwczas w
elemencie powstaje pole odkszta ce i napr
. Oglnie w
przestrzennym w le elementu wyst puje sze stopni swobody.
Ze wzgl du na liczb rodzaj stopni swobody elementy
sko czone mo emy podzieli na nast puj ce rodzaje:

pr towe 2-D, 3-D

belkowe 2-D, 3-D
cienko cienna belka 3-D
tarczowe
13

 membranowe

ytowe
pow okowe
bry owe

4.4 Funkcje kszta tu

Element sko czony jest prost figur geometryczn (p ask
lub przestrzenn ), dla ktrej okre lone zosta y wyr nione punkty
zwane w ami, oraz pewne funkcje interpolacyjne s
ce do opisu
rozk adu analizowanej wielko ci w jego wn trzu i na jego bokach.
Funkcje te nazywa si funkcjami w owymi, b
funkcjami kszta tu.
y znajduj si w wierzcho kach elementu sko czonego, ale mog
by rwnie umieszczone na jego bokach i w jego wn trzu. Je eli
y znajduj si tylko w wierzcho kach, to element sko czony jest
nazywany elementem liniowym (poniewa funkcje interpolacyjne s
wtedy liniowe). W pozosta ych przypadkach mamy do czynienia z
elementami wy szych rz dw. Rz d elementu jest zawsze rwny
rz dowi funkcji interpolacyjnych (funkcji kszta tu). Liczba funkcji
kszta tu w pojedynczym elemencie sko czonym jest rwna liczbie
jego w w. Funkcje kszta tu s zawsze tak zbudowane, aby w
ach ktrych dotycz ich warto ci wynosi y jeden, a pozosta ych
ach przyjmowa y warto zero.
Niezb dnym warunkiem otrzymania danej dok adno ci jest przyj cie
funkcji kszta tu dostatecznie dok adnie odwzorowuj cych rzeczywiste
wielko ci fizyczne w elemencie. Przy spe nieniu tego warunku i coraz
stszym podziale obszaru na elementy otrzymane warto ci
przemieszcze mog si zbli
do rozwi zania dok adnego.
Zbli anie to osi ga si wtedy, gdy funkcje kszta tu zapewniaj :
ci
przemieszcze wewn trz elementu oraz ich zgodno
na granicach elementw, jest to kryterium zgodno ci
mo liwo opisywania sta ych przemieszcze elementu {u} =
const, a wi c jego ruchu jako cia a sztywnego, czyli funkcja
kszta tu musi by tak dobrana, aby podczas ruchu elementu jako
cia a sztywnego, nie powstawa y w nim napr enia
mo liwo opisania stanu sta ych odkszta ce a tym samym napr
wewn trz elementu, wyst puj cego przy odpowiednich
przemieszczeniach w w, jest to kryterium sta ych
odkszta ce

14

Elementy, w ktrych funkcje kszta tu spe niaj pierwszy z

podanych warunkw nazywa si elementami zgodnymi
(dostosowanymi), a elementy, ktre spe niaj tylko warunki drugi i
trzeci nazywa si elementami zupe nymi (niedostosowanymi).
Przyj cie do dyskretyzacji elementw zgodnych zapewnia
zbie no rozwi zania modelu dyskretnego od do u. Przyj cie do
dyskretyzacji elementw zupe nych rwnie zapewnia zbie no
rozwi za przy zwi kszaniu dyskretyzacji, z tym e nie mo na
przewidzie , czy zbie no do rozwi zania cis ego nast puje od do u
czy od gry.
W przypadku stosowania elementw zupe nych nie zawsze
jest zapewniona monotoniczna zbie no rozwi za wraz ze
zwi kszeniem liczby elementw. Mo na j uzyska dopiero po
spe nieniu warunku ci
ci odkszta ce na brzegach elementw.
Jednak nawet przy niespe nieniu tego warunku dok adno rozwi za
jest zazwyczaj wystarczaj ca do celw praktycznych. O tym, czy
element jest zgodny, czy zupe ny decyduje przyj ta funkcja kszta tu
elementu.
W niektrych przypadkach, gdy odwzorowujemy obszar z
brzegami zakrzywionymi, zamiast du ej liczby elementw
podstawowych, ograniczonych liniami prostymi lub p aszczyznami,
stosujemy elementy o konturach zakrzywionych tzw. Elementy
izoparametryczne.
Dla u atwienia opisu elementw zakrzywionych
transformujemy ich geometri do geometrii elementw
podstawowych. Ze wzgl du na sposb opisu geometrii elementw
zakrzywionych i sposb opisu w nich pola przemieszcze wyr niamy
3 klasy elementw zakrzywionych:
izoparametryczne
superparametryczne
subparametryczne
W przypadku elementw izoparametrycznych, najcz ciej
geometria i pole odkszta ce s opisane tymi samymi funkcjami
kszta tu. Je eli do opisu geometrii zastosujemy wi cej w w ni do
opisu pola odkszta ce , to element nazywamy superparametrycznym.
Je li natomiast zastosujemy wi cej w w do opisu pola odkszta ce
ni do opisu geometrii, to element nazywamy subparametrycznym.
Elementy izoparametryczne stosuje si w dwch przypadkach:
opisanie niemego kszta tu geometrycznego rzeczywistej
konstrukcji
w celu zbli enia si do rozwi zania cis ego poprzez
zastosowanie funkcji kszta tu wy szego rz du
15

Najcz ciej stosowanymi funkcjami elementw s

wielomiany budowane na podstawie:
ci gw Pascala,
wielomianw Lagrange'a,
wielomianw Hermite'a.
Podstawow zalet wielomianw jest atwo
przeprowadzania na nich operacji matematycznych, takich jak
dodawanie, r niczkowanie itp. oraz to, e z dostateczn do celw
praktycznych dok adno ci mo na nimi aproksymowa z one
przebiegi zmian.
Najprostsz funkcj kszta tu elementu, w przypadku
zagadnienia jednowymiarowego buduje si zgodnie z
jednowymiarowym ci giem Pascala

4.4 Macierz sztywno ci

wn trudno obliczeniow w MES stanowi znaczne
wymiary macierzy wyst puj cych w rwnaniach (mog by wi ksze
od pojemno ci pami ci operacyjnej komputerw). Najwa niejsz
cech oblicze jest wi c oszcz dno miejsca oraz korzystanie z
algorytmw, umo liwiaj cych etapowe rozwi zywanie zada .
W metodzie elementw sko czonych korzysta si ze szczeglnych
postaci (szczeglnych w asno ci) macierzy, umo liwiaj cych
zapami tywanie mniejszej liczby wielko ci i upraszczaj cych zapis.
Szczegln cech , cz sto wyst puj , jest symetria wynikaj ca z
fizycznego charakteru problemu, w szczeglno ci macierz sztywno ci
uk adw liniowych jest zawsze symetryczna.

16

Wymiary macierzy funkcyjnej zale od wymiarw

problemu. Przyk adowo, w uk adzie dwuwymiarowym w w le
wyst puj dwa przemieszczenia, je li wi c zastosujemy elementy
sko czone z czterema w ami, to otrzymamy wymiary:

Macierz sztywno ci elementu sko czonego okre lamy

korzystaj c z twierdzenia o energii kinetycznej. W przypadku
statycznym przyrost energii kinetycznej jest zerowy, a wi c energia
potencjalna odkszta conego elementu jest rwna pracy si
zewn trznych
W zale no ci od rodzaju elementu we wzorze wyst puje
ca ka pojedyncza, podwjna lub potrjna odniesiona odpowiednio do
ugo ci, powierzchni lub obj to ci elementu. Odkszta cenia i
napr enia s zapisane w formie wektorw macierzy
jednokolumnowych.
Prac si zewn trznych obliczamy jako sum iloczynw si
uoglnionych i przemieszcze .
Wszystkie elementy sko czone oraz w y musz by
ponumerowane. Najcz ciej d y si do tego, aby numeracja w w
zapewnia a jak najmniejsz szeroko pasma wsp czynnikw
niezerowych macierzy uk adu rwna . Poniewa macierz ta
najcz ciej jest symetryczna, st d w pami ci komputera trzeba
przechowywa tylko fragment jej niezerowego pasma. Daje to du
oszcz dno miejsca w pami ci komputera oraz mo liwo szybszego
rozwi zania uk adu rwna . Uk ad rwna buduje si najcz ciej w
ten sposb, e odpowiednie warto ci wsp czynnikw macierzy i
wektora prawych stron oblicza si dla kolejnych elementw
sko czonych i sumuje w odpowiednich miejscach macierzy A i
wektora b (Ax = b). Poniewa w asno ci materia owe mog by inne
w r nych podobszarach, dlatego aby skrci czas oblicze
korzystnym jest, aby elementy sko czone w tych podobszarach
posiada y kolejne numery. Wprowadzenie warunkw brzegowych
nast puje poprzez w y elementw brzegowych.

17

Numery w w tworz cych poszczeglne elementy

sko czone zapisuje si w tzw. Tablicy koneksji. W y wszystkich
elementw musz by zapisane w takim samym obiegu lewoskr tnym b
prawoskr tnym. Najcz ciej stosuje si zapis w
obiegu lewoskr tnym, poniewa rwnania metody elementw
sko czonych s wyprowadzane w ten sposb, e wtedy otrzymuje si
dodatni warto jakobianu przekszta cenia, tj. wielko ci
charakterystycznej dla poszczeglnych typw elementw
sko czonych.

Rysunek 15 Siatka elementw sko czonych

Rysunek 16 Macierz rzadka tzw. strza ka.

Przy modelowaniu uk adu rzeczywistego bardzo wa nym etapem jest
przej cie od modelu fizycznego lub geometrycznego ci ego do
dyskretnego tak, aby model dyskretny dostatecznie dok adnie
odzwierciedla zjawiska zachodz ce w modelu fizycznym.
18

4.5 Wprowadzanie danych wej ciowych i

analiza wynikw
Obliczenia wi kszo ci rzeczywistych konstrukcji
in ynierskich, dokonywane za pomoc MES, wymagaj wprowadzenia
wsp rz dnych setek, a nawet tysi cy w w. R czne wprowadzanie
tych informacji jest bardzo pracoch onne i nie gwarantuje przy tym
eliminacji pomy ek. Niebagateln spraw jest rwnie forma
prezentacji wynikw. Powszechnie przyj ty w przesz ci sposb
przedstawiania ich w postaci tabulogramw jest ma o czytelny, a przy
du ych zadaniach wr cz nie do przyj cia. Bior c pod uwag
wymagania stawiane przez u ytkownika programu, dla ktrego istotny
jest czas oblicze (od ktrego zale koszty oraz tempo prac
konstrukcyjnych), okazuje si , e o ca kowitym czasie oblicze
konstrukcji decyduje w du ej mierze czas po wi cony na
przygotowanie danych i analiz wynikw (do 80% ca ego czasu
wykonania zadania). Te elementy realizacji zadania s wykonywane
przez preprocesory i postprocesory.

Rysunek 17 Model zdyskretyzowany w preprocesorze programu IDeas

Preprocesory i postprocesory s to podprogramy, zwykle
graficzne, wej cia i wyj cia dla zada wykonywanych metod
elementw sko czonych. Mog one stanowi rwnie zupe nie
niezale ne programy, wykorzystywane nawet przez wiele procesorw.
Programy te pracuj najcz ciej w trybie konwersacyjnym, co pozwala
na atwe pos ugiwanie si nimi.
Zadaniem preprocesorw jest wpisywanie danych i ich edycja.
Wpisywanie danych powinno by jak najbardziej zautomatyzowane.
Oznacza to mo liwo generowania serii w w i elementw na
19

podstawie zdefiniowanych ich wzorcw, powielanie ca ych

fragmentw konstrukcji przez obrt, translacj czy zwierciadlane
odbicie, skalowanie fragmentw modelu itp. W ka dym mo liwym
momencie powinno si dokonywa korekty wprowadzonych ju
danych, dopisywa lub usuwa w y i (lub) elementy. Dotyczy to
rwnie definicji warunkw brzegowych i sposobu obci enia modelu.
Bardzo wa
cech preprocesorw jest mo liwo graficznego
przedstawienia modelu na ekranie monitora lub na papierze za pomoc
drukarki lub plotera. Preprocesor umo liwia przedstawienie graficzne
ca ego obiektu b
jego fragmentu, sposobu zamocowania w w i
sposobu obci enia. Preprocesory wykrywaj rwnie pewne b dy,
jak brak deklaracji wsp rz dnych w w, pojawienie si elementw
o zerowych polach lub zerowych d ugo ciach itp. Graficzna kontrola
danych chroni przed b dami modelowania i zwi ksza zaufanie do
wynikw. Jak wida z powy szego, rola i funkcje preprocesorw s
bardzo istotne z praktycznego punktu widzenia oblicze MES.
Zadaniem postprocesorw jest graficzne przedstawienie wynikw
oblicze wykonywanych przez procesor. Wyniki otrzymane z analizy
procesora, zwykle poprzedzone echem danych, zawieraj zwykle
przemieszczenia w w i si y wewn trzne w elementach. Zamiast
ledzenia kolumn liczb, u ytkownik mo e przegl da na ekranie
monitora wybrane przez niego wyniki przedstawione w formie
graficznej i skoncentrowa swoj uwag na parametrach istotnych w
procesie projektowania. Postprocesory umo liwiaj rysowanie
konstrukcji odkszta conej, rwnie na tle konstrukcji nie
odkszta conej, rysowanie map (izolinii) napr
, rozk adu temperatur
i ewentualnie innych parametrw w r nych p aszczyznach obiektu.
Maj tak e mo liwo rysowania wykresw napr
, temperatury
oraz odkszta ce w wybranych punktach konstrukcji w funkcji
obci
czy czasu. Cz sto posta odkszta cona i mapy napr
rysowane s innymi kolorami, co nie tylko podnosi czytelno
rysunkw. Najcz ciej stosuje si kolory do rysunkw map napr
,
ktre pozwalaj na obserwacj najbardziej wyt onych obszarw
modelu i mog s
jako cenne informacje w procesie
projektowania. Wszystkie rysunki mo na wydrukowa na papierze za
pomoc drukarek lub ploterw. Postprocesory podaj wyniki w formie
dokumentw (raportw), stosownie do wymaga u ytkownika.
Przygotowuj ich wydruk dla okre lonego obszaru modelu czy
okre lonych parametrw (np. wyr nionych sk adowych napr
)
przeprowadzaj c selektywny wybr tych warto ci (np. warto ci
ekstremalnych). Bardziej zaawansowane postprocesory dokonuj
rwnie automatycznego sprawdzenia warunkw norm i informuj w
jakim obszarze modelu zosta y one przekroczone. Pozwala to podj
stosowne korekty w modelu obliczeniowym i przeprowadzi 20

ewentualnie - ponown analiz . Postprocesory mog zawiera rwnie

podprogramy obliczaj ce wra liwo konstrukcji na pewne wybrane
parametry projektowe, jak parametry geometryczne przekrojw,
po enie podpr, warto ci napr
w wybranych punktach itp.
Analiza wra liwo ci jest niezwykle przydatna przy podejmowaniu
decyzji o zmianach tych parametrw w iteracyjnym procesie
projektowania, pozwala bowiem okre li kierunek tych zmian w celu
spe nienia okre lonych warunkw. Podobnie jak preprocesory,
postprocesory mog by integraln cz ci systemu obliczeniowego
lub stanowi niezale nie dzia aj ce programy. Ze wzgl du na fakt, e
postprocesory korzystaj - z bazy danych dla preprocesorw, s one
zwykle czone z nimi. Graficzna prezentacja wynikw jest istotn
cech postprocesorw i stanowi g wne narz dzie w projektowaniu
wspomaganym komputerowo. W znacznym stopniu podnosi te
czytelno wynikw, zw aszcza ich jako , i pozwala atwiej i pe niej
wyci ga wnioski konstrukcyjne.

Rysunek 18 Wyniki wygenerowane w postprocesorze

21

4.6 Obliczenia w metodzie elementw

sko czonych
Rozwi zywanie rwna r niczkowych cz stkowych
metodami MES wymaga rozwi zywania uk adw rwna liniowych z
macierzami rzadkimi. Metody rozwi zywania tych uk adw dziel si
na:
metody bezpo rednie - daj rozwi zanie za sko czon liczb krokw,
wykorzystuj dekompozycj Gaussa, Choleskiego itd. Podstawowa
niedogodno stosowania metod bezpo rednich dla macierzy rzadkich
to pojawianie si nowych niezerowych elementw w macierzy w
trakcie oblicze .
metody iteracyjne - polegaj na iteracyjnym ulepszaniu
przybli onego rozwi zania do momentu osi gni cia zadawalaj cej
dok adno ci. W ka dym kroku wykorzystywana jest stosunkowo
prosta procedura bazuj cej na iloczynie macierzy przez wektor;
procedura ta nie zmienia macierzy A uk adu. Pozwala to zmniejszy
wymagania w stosunku do pami ci operacyjnej w porwnaniu z
metodami bezpo rednimi oraz lepiej wykorzysta specyficzn
struktur macierzy. Dzi ki zastosowaniu uwarunkowania wst pnego
udaje si te zmniejszy wymagan liczb iteracji. Du e uk adw
rwna , ktre zwykle charakteryzuj si rzadkimi macierzami
wsp czynnikw, rozwi zuje si przewa nie przy u yciu metod
iteracyjnych.
cis e obliczanie ca ek wyst puj cych we wzorach
opisuj cych macierz sztywno ci jest mo liwe jedynie dla prostych
elementw: pr tw, belek zginanych, trjk ta z trzema w ami. W
innych przypadkach konieczne jest numeryczne obliczanie ca ek. W
praktyce, najcz ciej, wszystkie ca ki oblicza si numerycznie ze
wzgl du na oglno systemu komputerowego (jedna metoda dla
wszystkich elementw) oraz dlatego, e lepiej szybko oblicza ni
zapisywa bardzo d ugie wzory (wi ksze obci enie pami ci, b dy
zaokr gle ). Podstawow metod numerycznego obliczania ca ek w
systemach MES jest metoda punktw Gaussa.
Niestety nie istnieje jaka metoda najlepsza, gdy r nym
uk adom rwna najlepiej odpowiadaj r ne metody, pewne metody
okazuj si bardziej podatne na implementacj rwnoleg ni inne.
Do tej pory zaproponowano bardzo wiele sposobw
reprezentacji macierzy rzadkich, umo liwiaj cych ich efektywne
przechowywanie i przetwarzanie. Formaty te pozwalaj oszcz dza nie
tylko pami , lecz rwnie prowadz do oszcz dno ci w obliczeniach,
umo liwiaj c rezygnacj z wykonywania tych mno
i dodawa , w
22

ktrych uczestnicz elementy zerowe. Oglnie, nie istnieje jeden

najlepszy sposb reprezentacji macierzy rzadkich, gdy r nym typom
macierzy rzadkich i r nym algorytmom najlepiej odpowiadaj r ne
struktury danych, pewne struktury danych okazuj si bardziej podatne
na implementacj rwnoleg ni inne.

23

5. Przedstawienie wybranego elementu

maszynowego
W cz ci praktycznej pracy zosta y przedstawione dwie
przyk adowe analizy wykonane Metod Elementw Sko czonych.
W pierwszej analizie zosta y okre lone miejsca koncentracji
napr
, ich warto ci oraz przemieszczenia konstrukcji. Natomiast
druga analiza polega a na wyznaczeniu 10 pierwszych cz stotliwo ci
drga w asnych, co umo liwi o wyznaczenie obrotw przek adni przy
ktrych nast puj drgania korpusu mog ce doprowadzi do jego
kania.
Aby zaprojektowa i przeanalizowa korpus nale o w
pierwszej kolejno ci stworzy podstawowe elementy mechaniczne
przek adni tj. ko o z bate limacznicy, limak, yska wzd ne,
poprzeczne itd. Po stworzeniu poszczeglnych podzespo w w module
Assambly zosta o stworzone ich z enie z na eniem na nie
odpowiednich relacji.

Rysunek 19 Struktura wewn trzna przek adni limakowej

24

Na bazie tak stworzonego mechanizmu przy wykorzystaniu

projektowania w kontek cie zosta wykonany model odlewanego
korpusu z nadanymi parami materia owymi.

Rysunek 20 Widok pogl dowy ca ej przek adni

W kolejnym kroku ca y zesp przek adni zosta pozbawiony
wszystkich elementw zabudowy, co przedstawia poni szy
rysunek:

Rysunek 21 Korpus z usuni tymi elementami zabudowy

25

Nast pnie z pozostawionego korpusu zosta y usuni te

otwory na ruby w celu przygotowania go do wst pnej analizy
wytrzyma ciowej.
Celem usuni cia otworw mia o by skrcenie czasu
oblicze oraz zmniejszenie liczby elementw podzia owych, bez
znacz cego wp ywu na otrzymywane wyniki.

Rysunek 22 Korpus z usuni tymi zb dnymi otworami

Tak przygotowany element jest gotowy do importu przez
modu analiz MES programu Catia gdzie zaimportowany element jest
wykorzystywany do dyskretyzacji i podzia u na elementy sko czone.
Materia em dobranym na element by a stal o nast puj cych
parametrach:

Stal

Materia

Modu Younga 2e+011N_m2

Liczba Poisona

0,266

sto

7860kg_m3

26

6. Analiza wytrzyma

ciowa

Podstawowym celem wykonania analizy j elementu korpusu

by o sprawdzenie konstrukcji pod k tem wytrzyma ciowym oraz
ustalenia miejsc w ktrych wyst puj koncentracje napr
mog ce
powodowa p kni cia ko cz ce si zniszczeniem konstrukcji.
Ujawnienie ewentualnych punktw w ktrych zosta y
przekroczone napr enia lub miejsc ich koncentracji umo liwia ju na
etapie projektowania na ewentualn zmian konstrukcji elementu
polegaj
na jego przebudowie lub wzmocnieniu, lub ewentualnie
przy bardzo ma ych napr eniach na odchudzenie konstrukcji.
Przed rozpocz ciem oblicze zaimportowany element musia
zosta dyskretyzowany. Etap ten polega na na eniu odpowiednich
wi zw w sposb nast puj cy:
Element zosta utwierdzony w miejscu jego mocowania do
pod a
W otworach na
yska zosta a przy ona si a zgodna co do
warto ci i kierunku z reakcjami fizycznymi
ysk, kszta t
rozk adu tej si y zosta uoglniony funkcj sinusoidaln
Na powierzchni oporowej dla yska wzd nego limaka
zosta a przy ona si a przenoszona przez to ysko
Na powierzchniach na ktre dzia aj si y, w miejscach o
gwa townie zmieniaj cej si krzywi nie oraz punktach
mog cych by skupiskami napr
wprowadzono lokalne
zag szczenia siatki elementw sko czonych tak aby na grubo ci
cianki znajdowa o si co najmniej 3-5 elementw, celem
miejscowego zag szczenia siatki by o zwi kszenie precyzji
oblicze bez nadmiernego zwi kszania liczby elementw siatki
Proces dyskretyzacji modelu jest jednym z najtrudniejszych etapw
analizy MES, od jego prawid owego wykonania zale y prawid owo
uzyskiwanych rozwi za . Rozwi zanie nieprawid owo
dyskretyzowanego modelu generuje niepoprawne wyniki si gaj ce
300% i wi cej. Ca y proces dyskretyzacji odbywa si w preprocesorze
wbudowanym w program Catia.

27

Rysunek 23 Wynik procesu dyskretyzacji

Po wykonaniu dyskretyzacji modelu przyst pujemy do

generacji siatki elementw sko czonych i realizacji procesu
obliczeniowego.
W rozpatrywanym przypadku generacja siatki odby a si w sposb
automatyczny z uwzgl dnieniem zdefiniowanych zag szcze i
wybranego rodzaju elementu, jako element podstawowy zosta
wybrany element trjwymiarowy TETRA o nieliniowej funkcji
kszta tu (funkcja kwadratowa). Wybranie elementw nieliniowych
znacz co zwi ksza czas oblicze , mimo to jest polecane ze wzgl du
na uzyskiwanie dok adniejszych wynikw.

Rysunek 24 Siatka elementw sko czonych

28

Po zako czeniu procesu dyskretyzacji nast puje proces

oblicze w procesorze. Nast pnie uzyskane wyniki s
przedstawiane w formie graficznej w postprocesorze.
Wyniki wygenerowane przez procesor sk adaj si z obrazu
odkszta ce , napr
oraz b dw dyskretyzacji.
Maksymalne odkszta cenia korpusu w wyniku dzia ania si
mieszcz si w granicach 0,09mm co jest warto ci bardzo ma .

Rysunek 25 Rozk ad przemieszcze

Rozk ad napr
w korpusie jest nast puj cy z
zaznaczeniem punktu ekstremalnego o warto ci 34MPa. Warto
napr
mie ci si poni ej napr
granicznych dla danego
materia u.

Rysunek 26 Napr enia w korpusie wywo ane si ami pochodz cymi

od reakcji ysk
29

Wa
cz ci analizy MES jest ocena b dw
dyskretyzacji. System Catia umo liwia graficzne zobrazowanie
rozk adu b dw energii odkszta cenia. Zbyt du e warto ci mog
wiadczy o le dobranej funkcji kszta tu oraz o niedostatecznym
zag szczeniu siatki w miejscach o du ej z ono ci geometrii.
Wyniki otrzymane z analizy b du maj akceptowaln warto .

Rysunek 27 Rozk ad b dw obliczeniowych

30

7. Analiza cz stotliwo ciowa

Analiza cz stotliwo ciowa jest jedn z najwa niejszych
analiz MES. Daje nam mo liwo okre lenia cz stotliwo ci i postacie
drga w asnych obliczanych elementw. Otrzymane wyniki pozwalaj
na okre lenie ktrych cz stotliwo ci wymuszaj cych nale y unika tak
aby nie powodowa wyst powania drga konstrukcji.
Najcz ciej wyznaczamy najni sze cz stotliwo ci ze wzgl du na to e
maj one decyduj cy wp yw na drgania w elemencie rzeczywistym,
wy sze zakresy pomijamy ze wzgl du na ich t umienie.
Do procesu dyskretyzacji w analizie cz stotliwo ciowej
zosta wykorzystany ten sam korpus co w analizie
wytrzyma ciowej, lecz pozbawiony wszystkich przy onych si i
wygenerowan automatycznie siatk elementw sko czonych.
W przyk adowej analizie korpusu zosta o wzi tych pod uwag 10
pierwszych cz stotliwo ci w asnych, z wygenerowaniem postaci drga
dla poszczeglnych z nich.
Tabelka przedstawiaj ca 10 pierwszych cz sto ci
drga w asnych korpusu.
Numer postaci
drga w asnych

Cz stotliwo
Hz

197.0

253.1

413.7

800.8

978.2

1228.4

1328.2

1452.4

1600.8

10

1809.5

31

Rysunek 28 druga posta cz stotliwo ci drga w asnych korpusu

Rysunek 29 Pi ta posta cz sto ci drga w asnych korpusu

32

Rysunek 30 Sidma posta cz sto ci drga w asnych korpusu

Rysunek 31 sma posta cz sto ci drga w asnych korpusu

33

8. Literatura
[1] Rusi ski Eugeniusz, Czmochowski Jerzy, Smolnicki Tadeusz
Zaawansowana metoda elementw sko czonych w
konstrukcjach no nych, Oficyna Wydawnicza Politechniki
Wroc awskiej, Wroc aw 1999.
[2] Osi ski Jerzy Obliczenia wytrzyma

ciowe elementw

maszyn z zastosowaniem metody elementw sko czonych,

Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, Warszawa
1997.
[3] Dokumentacja programy Catia V5R8.
[4] Internet

34