HIRSTYANLIIN

GZL TARH
sa TATLICAN
www.isatatlican.com
Kitabn tantm ve temin adresi:
http://www.kitapyurdu.com/kitap/default.asp?id=95665&sa=24719100&session=10550148185103215207&LogID=

Bu makale Ortadou Gazetesinden Alntdr.

www.hanifdostlar.com

KONU DZEN:
BLM-1: Hristiyanlk Nasl Tahrif Edildi?
-

Amacmz Hiristiyanlar taciz etmek deildir

Hristiyan aratrmaclara gre tarih M.S 32...
armhtaki adam kimdi?
Ha tayan adam
armh senaryosunda ncildeki ekikiler

BLM-2: Pavlus'un kurgulad din

-

Tarsuslu Saul ve Nasraniler

am yolundaki halsinasyon
"Kristoloji" ya da Pavlus'un "Mesih doktrini"
Pavlus'un rettii Hz. sa ve Hristiyanlk

BLM-3: nciller Nasl Yazld ?

-

nciller Grg ahitleri Tarafndan Yazlmad

Markos ya da Grg ahidi Olmayan ahid
Matta ya da Asl Kaybolan Tercme
Luka ya da Pavlus'un Sa Kolu
Drdnc ncil ve Hz. sa'nn Yunanlatrlmas
Yeni Ahit'te Olmayan nciller
Thomas ncil'i, neden yeni Ahit'te yeralmyor ?
Petrus ncili
Egerton ncili
Oxyrhynchus 840 ncili
Hermas'n oban ve Didache

BLM-4: Gerek ncil'e Ne Oldu?

-

Nasranilerin kulland kayp ncil

Vahiy mi biyografi mi ?
Q ncili ya da kaynak incil
"Tanr'nn Olu" Yanlgsnn ncillere Girii
Eski Ahit'te Tevhit inanc
nciller "Baba" kelimesini hangi anlamda kullanyordu?
Yanl tercmenin sonular

Blm 5: "Baba-Oul-Kutsal Ruh" yanlgs

-

Tapnma
Romal Yzba'nn ahitlii
"Gklerden Gelen Ses"
znik Konsl'nde Ne Oldu?
Arius'un leme inancna itirazlar
Ariusuluk ve znik Konsl
znik yemininin ardndan Hristiyanlk

Blm 6: znik'ten Bugne Hristiyanlk

- Tevhit inancndan kopma sreci
- Anti-Triniteryenler
- Ortodokslar ve Protestanlar

- ada "Birlemeci" Hristiyanlar

Blm 7: Gerek imana davet
- Hz.sa'nn geleceini mjdeledii Peygamber
- Hristiyanlara ar

BLM-1: Hristiyanlk Nasl Tahrif Edildi?

Btn insanlarn gnahlarna kefaret olarak Hz. sa(a.s)'n armhta ld
iddias Pavlus tarafndan ortaya atlan bir inant. Bu ise Hristiyanlk asndan
son derece byk bir sorun oluturmutu. nk Meryem Olu sa Mesih,
gerekte armha gerilmemiti ve ldrlmemiti.

Balarken:
Amacmz Hiristiyanlar taciz etmek deildir
Hristiyanlk, ilk bata, Filistin'de yaayan Museviler arasnda domutu. Hz.
sa'nn evresinde bulunan ve ona inanan insanlarn hepsi Yahudi soyundan
geliyorlard ve Musa eriat'na gre yayorlard. Bu Musevi inancnn en byk
art ise, tek bir Rabbe, gklerin ve yerin yaratcs olan Allah'a kulluk etmek ve
O'ndan baka bir ilah tanmamakt.
Ancak Hristiyanlk bu Musevi dnyadan kp Avrupa'ya doru yayldka,
farkllamaya balad. Musa eriat'nn temeli olan "Tek Tanr" inanc garip bir
deiiklie urad ve Hz. sa'nn kendisi bizzat bir tanr saylmaya balad. Bir
sre sonra da bu garip inan formle edildi. Bu inanca gre -haa- Allah
benlie ayrlyordu; bir "Baba Tanr", bir "Oul Tanr", bir de "Kutsal Ruh" vard.
"Oul Tanr" ise, yine bu inanca gre, Meryem olu sa Mesih'ti.
Gerek seviler, yani Hz. sa'ya bir tanr olarak deil de bir peygamber olarak
iman edenler ise uzun sre bu dejenere dine kar direndiler. Ama bir sre sonra
szkonusu dejenere din, siyasi olarak stn geldi ve kendisini "gerek
Hristiyanlk" ilan etti. Zamanla da dier grubu, yani gerek seviler'i tarihten
sildi.
Bu yaz dizisi, Hristiyanln yaad bu byk dejenerasyonun hikayesidir.
Yazlndaki ama ise, Hristiyanla saldrmak ya da Hristiyanlar taciz etmek
deil, onlar Meryem olu sa Mesih'in gerek yoluna davet etmektir. Hz. sa'nn
gerekte nasl bir insan olduunu, nasl yaadn ve ldn, ardnda nasl bir
inan braktn gstermektir. Eer onlarn bu arya kar duyarl
davranabilecek kadar samimi insanlar olduklarn dnmesek, zaten bu yaz
dizisi yazlmazd.

Hristiyan aratrmaclara gre tarih M.S 32...

Romal askerler, banaz Yahudi din adamlar ve havarilerden mnafk Yahuda
skaryot Kuds yaknlarndaki Getsamani bahesine bir baskn dzenliyor. Hz. sa
(a.s) dua ile geirdii gecenin sabahnda karsnda Romal askerleri ve yahudileri
grnce armyor. Azndan kan ilk cmle "aradnz benim rencilerimi
brakn" oluyor. ncillere gre Romal askerler Hz. sa'y bakahine gtrrken
ikence dolu saatler de balam oluyordu. Yahudilerin basks ile Hz. sa idama
mahkum edilmiti. Cezas armha gerilmek suretiyle infaz edilecekti. Peki
armhtaki adam gerekten de sa (a.s)'myd?

armhtaki adam kimdi?

Bu sorunun cevab, ikibin yldr milyarlarca Hristiyan tarafndan ayn ekilde
verilir. Buna gre, Hz. sa'nn tebliinden rahatsz olan Yahudi nde gelenleri onu
cezalandrmalar iin Romallar kkrtmlar, Roma valisi Pilatus da Yahudilerin
telkinlerine uyarak Hz. sa'y lm cezasna arptrmtr. Hz. sa nce
krbalanm, sonra Roma'nn en acmasz idam yntemi olan armha gerilmitir.
Ellerinden ve ayaklarndan ivilenmi, bir sre canl halde asl kalm ve bir sre
sonra da ruhunu teslim etmitir. Ancak, yine Hristiyan inancna gre, lmnden
gn sonra dirilmi, rencilerine grnm, onlarla birlikte yemek yemi,
sonra da canl olarak ge ykselmitir. Yeniden dnyaya gelecei gne kadar
ise, gkte, Allah'n katnda canl olarak kalacaktr.
Bu armhta lm ve yeniden dirili inanc, Hristiyan doktrininin dier baz
kavramlarna da temel oluturur. Pavlus (St. Paul) tarafndan formle edilen bu
doktrine gre, Hz. sa dier insanlarn gnahlarna kefaret olmak iin armha
gerilmi, ac ekmi ve lmtr. Bu inanca gre insanlar, dorudan Allah'a
ynelerek ve O'nun eriatna uyarak kurtulamazlar, sadece Hz. sa'ya snp
onun kefaretinden yararlanarak kurtulabilirler. Pavlus bu nedenle Yeni Ahit'e
giren mektuplarnda "eer Mesih dirilmemise, bildirimiz de imannz da botur"
diye yazmtr. nk Pavlus'un-ki Hristiyanln kurucusu Hz. sa deil, odurtm "iman", armha gerilip ac eken Mesih kavramna dayanmaktadr.
Bu ise Hristiyanlk asndan son derece byk bir sorun oluturur. nk
Meryem Olu sa Mesih, gerekte armha gerilmemi, ldrlmemi ve
dolaysyla dirilmemitir.
lk duyduklar anda ou insan iin artc olan bu gerei bizlere Kuran haber
verir. Allah'n son vahyi, armh olay hakknda yle yazmaktadr:
"Ve: "Biz, Allah'n Resul Meryem olu Mesih sa'y gerekten ldrdk" demeleri
nedeniyle de (Yahudilere ceza verdik.) Oysa onu ldrmediler ve onu asmadlar.
Ama onlara (onun) benzeri gsterildi. Gerekten onun hakknda anlamazla
denler, kesin bir phe iindedirler. Onlarn bir zanna uymaktan baka buna
ilikin hibir bilgileri yoktur. Onu kesin olarak ldrmediler. Hayr; Allah onu
kendine ykseltti. Allah stn ve gldr, hkm ve hikmet sahibidir." (Nisa,
157-158)
stteki ayette geen "onu ldrmediler ve onu asmadlar" ifadesi, Hz. sa'nn

armha gerilmediini ve ldrlmediini aka bildirir. Kuran'da yer alan bu

bilgi, Hristiyanlarla Mslmanlar arasnda asrlardr tartma konusu olmutur.
Hristiyanlar, Hz. sa'nn yzlerce ahidin gzleri nnde armha gerildiini,
ncillerin ve dier Hristiyan yazlarnn bu konuda ittifak iinde olduklarn, bunun
asrlardr milyonlarca inanan tarafndan tasdik edilen kesin bir gerek olduunu
sylerler.
Oysa durum pek yle deildir.

Ha tayan adam
armhtaki adam konusuna bakarken, ncelikle bu konudaki Hristiyan
literatrne bir gz atmakta yarar var. Bugnn Hristiyanlar Hz. sa'nn armha
gerildiinden son derece emindirler ve bunun tm Hristiyan gelenei tarafndan
tasdik edilen bir gerek olduunu dnrler. Oysa durum biraz daha farkldr.
armhtaki adamn kim olduu sorusuna Hristiyanlar arasnda da alternatif cevap
getirenler olmutur. Bunlar, Katolik doktrininde "sapk" (heretik) bir akm saylan
bir inanca sahiptirler. Akmn ad "Dosetizm"dir.
Dosetizm hakkndaki en nemli bilgiler, Katolik Kilisesi'nin nl kurucularndan
Rahip Irenaeus'un ikinci yzyln sonlarnda yazd "Sapknlara Cevaplar" adl
bildiride verilir. Irenaeus, bu akmn temsilcilerinden biri olan Basilides'ten sz
eder. Buna gre, skenderiyeli Hristiyan bir tarihi olan Basilides, 130-150 yllar
arasnda yazd yazlarda Hz. sa'nn armha gerildiini srarla reddetmitir.
armha gerilen kiinin gerekte Hz. sa olmadn, onun yerine Kireneli
Simon'un haa gerildiini, Tanr'nn Simon'un yzn mucizevi bir biimde
deitirerek onu Hz. sa'ya benzettiini ve bylece Yahudilerin ve Romallarn onu
Hz. sa sandn savunmutur. Hatta Basilides, Kireneli Simon armha gerilirken
Hz. sa'nn da bu olay seyrettiini, sonra da oradan uzaklatn ve ge canl
olarak ykselerek Tanr'nn katna ktn yazmtr.
Acaba Basilides bu ilgin fikre nereden varmt? nc yzylda yaam bir
Hristiyan teolog olan skenderiyeli Clement'in yazlarna gre, Basilides kendisine
gizli bir bilginin ulat iddiasndayd. Anlattna gre Hz. sa'nn havarilerinden
Simon Petrus'un tercmanln yapan Glaucias adl bir kii, bu srr Petrus'dan
renmi ve Basilides de ondan duymutu. Basilides, Glaucias'tan rendii
bilgilerle, ncillerin yanllarn kendisine gre dzelterek yeni bir "ncil" de
yazmt.
Peki Basilides'in Hz. sa'nn yerine armha gerilen kii olarak gsterdii Kireneli
Simon kimdi Kireneli Simon, ncillere gre, Romal askerlerin Hz. sa'y armha
gtrrken ha tattklar kiiydi.
armha gerilen kiiye kendi armhnn tatlmas, bir Roma geleneiydi. Bu hem
psikolojik hem de fiziksel bir tr ikenceydi. Ancak, ncillere gre Hz. sa kendi
armhn tayamad, bu yzden askerler armh Kireneli Simon adl adama
tattlar. Hristiyan gelenei ncillerdeki bu bilgiyi yorumlarken, Hz. sa'nn
armha gtrlmeden krbalandna dikkat eker ve bunun Hz. sa'y gsz
drdn, bu yzden armh tamadn anlatr.

Ancak ikinci yzylda yaam bir Hristiyan olan Basilides'e gre, armha gerilen
kii aslnda Kireneli Simon'du. Allah bir mucize yaratarak Simon'u Hz. sa'ya
benzetmi, iki kii yer deitirmi ve Simon kendisini Hz. sa'nn yerine feda
etmiti.
Dosetikler arasnda bu iddiay savunan tek kii Basilides de deildi. Ondan baka
Kilise tarafndan "sapkn" saylan baz isimler ya da tarikatlar da Hz. sa'nn
armha gerilmediini, onun yerine, ona benzetilen bir bakasnn halandn
savundular. Zaten "Dosetizm" deyimi, Yunanca'da "gibi gelmek", "grnmek"
anlamlarna gelen "dokein" kelimesinden tremiti. Ancak Katolik Kilisesi'nin
mutlak egemenliinin kurulduu drdnc yzyldan itibaren, dier "sapkn"
akmlar gibi Dosetikler de aamal biimde yok oldular. Hataki adamn Hz. sa
olduu retisi, Kilise'nin zoruyla, Hristiyan dnyasnda temel bir dogma olarak
yerini salamlatrd.

armh senaryosunda ncildeki ekikiler

Peki Dosetiklerin iddias doru muydu, hataki adam gerekten de Kireneli Simon
muydu?
Bunu elbette kesin olarak bilemeyiz. Bildiimiz tek ey, hataki adamn Hz. sa
olmad, ona benzetilen bir baka kii olduudur. Ancak Dosetizm, bu gerein
ilk birka yzylda baz Hristiyanlar tarafndan bilindiini gstermesi asndan
nemlidir.
Dosetik olarak bilinen kiiler belki sadece Hz. sa'nn halanmadn
renmilerdi ve Kireneli Simon aklamasn da bu gerei makul bir senaryoya
oturtmak iin gelitirmilerdi. nk nciller incelendiinde, gerekten de Hz.
sa'nn halanmadan nce bir baka insanla yer deitirmesi iin kullanlabilecek
en uygun frsatn szkonusu han tanmas olay olduu grlr. Ancak, elbette,
olay daha farkl bir biimde gereklemi, bir baka lahi plan erevesinde
armha bir bakas da aslm olabilir. (Mslman tarihiler, Hz. sa (a.s) yerine
armha gerilen kiinin, bir kese altn karlnda Hz. sa'nn yerini Yahudilere
syleyen mnafk Yahuda skaryot olduunu aklamlardr.)
nciller armh anlatmlarnda belirgin bir biimde elimektedirler, nk
anlattklar hikayeler tamamen sonradan retilmi efsanelerdir. armha gerilen
kii Hz. sa olmadna gre, Hz. sa merkezli armh anlatmlarnn hepsi
senaryolara dayanmaktadr. Ortada gerek bir grg ahitlii yoktur, byle
olduu iin de verdikleri her detay bir takm kurgulara dayandrmak zorunda
kalmlar ve kanlmaz olarak elikili tablolar izmilerdir.

BLM-2: Pavlus'un kurgulad din

Hz. sa'nn ve Nasranilerin en byk dmanlarndan biri olan Tarsuslu Saul, am
yolunda grd halsinasyonun ardndan Mesih'e inandn aklad. sa (a.s)'n
yolunu izleyen Nasraniler yllar sonra bir dini sapma ile kar karya olduklarn
anlayacaklard. Hristiyanln dejenerasyonu balamt artk
Gnmzde birok Kitab- Mukaddes aratrmacsna gre Hristiyanlk inanc
sadece ve sadece Pavlus'la domutu. Yahudileri doru yola armak iin Hz.
sa, gnmzde yaanan Hristiyanl insanlara tebli etmemiti. Bugn
Hristiyanlk olarak bildiimiz dini reten kaynak, Hz. sa'nn ya da Nasraniler'in
tebliinden ok, Pavlus'un zihnidir. Yeni Ahit'in ekillenmesindeki en byk rol de
yine ona aittir. Tarihte bu denli byk bir rol oynam olan Pavlus'un hikayesi de
son derece ilgintir doal olarak. Unutmayalm ki, bu hikaye ayn zamanda
Hristiyanln da hikayesidir.
Tarsuslu Saul ve Nasraniler
Latin dillerinde Paul olarak da anlan Pavlus'un yaam iki temel dneme ayrlr.
lk dnem Pavlus'un Yahudi dnemiydi ve asl ad da Saul'du. Hz. sa'ya iman
ettiini akladnda ise zihni ile birlikte adn da deitirdi ve Pavlus ismini
kullanmaya balad.
Saul dnemin nemli kentlerinden biri olan Tarsus'ta domu bir Yahudiydi.
Roma mparatorluu'nun nemli kltrel merkezlerinden biri olan Tarsus'ta
byd iin Roma kltrn iyi tand ve Greke rendi. Genliinin
balarnda ise Kuds'e giderek dini eitim grmeye balad. Roma ynetimi ile
ibirlii yapan Saduki mezhebinin gnll bir rencisi olarak din adamlar
hiyerarisine hizmet etti.
Saul'un Sadukilerin elinde eitildii dnem, ayn zamanda Hz. sa'nn tebliinin
Kuds'e ulat dnemdi. Yeni Ahit'te anlatldna gre Saul bu dnemde Hz.
sa'y hi grmemiti, ama bal olduu Saduki tarikatnn ou yesi gibi o da
Hz. sa'ya nefretle bakmt. Bu nedenle de Hz. sa'nn vefatnn ardndan Nasrani
cemaatine kar balatlan bask politikasna en n safta katld. Saul'un ilk
sahneye k, Nasraniler'e yaplan basknn en somut ve erken rneklerinden biri
olan stefan'n ehit edilmesiyle oldu.
Saul, Nasraniler'e kar sistemli bir bask politikas uygulayan Roma-Saduki
rejiminin kulland militanlardan biriydi. yle ki Nasraniler'in lideri ve Yeni Ahit'e
gre "sa'nn kardei" olan Yakup'u ldrmeye kalkmt. Bu olayn hemen
ardndan da, stteki alntda ve Elilerin leri'nde anlatldna gre, Saul am'a
g etmi olan Nasraniler'i yakalamak iin Saduki Barahipten zel bir izin ald ve
yanndaki bir grup silahl adam ile birlikte am'a doru yola kt.
Ancak, anlatldna gre, Saul am'a giderken yolda metafizik bir mesaj ald ve
tm yaam bir anda deiti.

am yolundaki halsinasyon
Elilerin leri'nde anlatldna gre, Saul Kuds'teki bask ve ikenceler
nedeniyle kentten ayrlarak am'a g etmi olan Nasraniler'i yakalamak iin bu
kente doru ilerlerken, bir anda ok garip bir olay yaad. ncilde bu esrarengiz
olay u ekilde aktarlr:
"Yol alp am'a yaklat srada, birdenbire gkten gelen bir k evresini
aydnlatt. Yere yklan Saul, bir sesin kendisine, "Saul, Saul, neden bana
zulmediyorsun?" dediini iitti.
Saul, "Ey efendim, sen kimsin?" dedi.
"Ben, senin zulmettiin sa'ym" diye cevap geldi. "Haydi kalk ve kente gir, ne
yapman gerektii sana bildirilecek."
Saul'la birlikte yolculuk eden adamlarn dilleri tutuldu, olduklar yerde
kalakaldlar. Sesi duydularsa da, kimseyi gremediler. Saul yerden kalkt, ama
gzlerini atnda hibir ey gremiyordu. Sonra kendisini elinden tutup am'a
gtrdler. gn boyunca gzleri grmeyen Saul hibir ey yiyip imedi."
(Elilerin leri, 9:3-9)
Bu olay, elbette, grg ahitleri tarafndan dorulanan somut bir mucize deil,
sadece Saul'un grdn iddia ettii bir rya, muhtemelen bir halsinasyondu.
Elilerin leri'nin yazar olan Luka, sonradan Pavlus adn alan Saul'un hekimiydi
ve ondan duyduklarn yazmt. Dolaysyla "Saul'un sa'dan ald vahiy" olarak
yorumlanan bu olay, elbette, sadece Saul'un hayalgcnn bir rn olabilirdi.
Saul'un "iman", yaad bir halsinasyonla balad. Bu halsinasyonun kayna
da Hz. sa ya da herhangi bir lahi vahiy deil, kendi bilinaltyd. Ancak o,
yaad-ya da belki sadece yaadn syledii-bu olay kendisi iin bir dnm
noktas olarak kabul etti ve bu tarihten sonra Hz. sa'nn kararl bir taraftar
olarak ortaya kt.
Hristiyanln ve hatta dier dinlerin tarihinde bu tr "mistik"lerin says olduka
kabarktr. Tarih iinde pek ok insan "sa benimle konutu" ya da "Tanr bana
grnd" diyerek ortaya km, bazlar kendilerine inanan insanlar bulmay ve
yeni dinler kurmay baarmtr. Bu tr mistiklerin ada rneklerinden biri, "Hz.
sa bana genliimde grnd" diyerek yeni bir tarikat, daha dorusu bir din
kuran Koreli Rahip Sun Yung Moon'dur. Hristiyanlar bugn Moon'u bir sahtekar,
bir arlatan olarak gryorlar. Ama ne yazk ki ou Moon'un yapt iin
Saul'unkine ne kadar ok benzediinin farknda deiller.
Biz yine Saul'un hikayesine dnelim. Elilerin leri'nde anlatldna gre, Saul
yanndaki grevlilerle birlikte am'a vardnda, etrafndakilerin akn baklar
altnda kentteki Nasranilerle grt ve onlara artk kendileriyle ayn safta yer
aldn bildirdi. Bu, kenttekiler iin ciddi bir srprizdi. yle ki "onu duyanlarn
hepsi akna dnd. 'Kuds'te bu ad ananlar krp geiren adam bu deil mi?
Buraya da, ylelerini tutuklayp bakahinlere gtrmek amacyla gelmedi mi?'
diyorlard".

"Kristoloji" ya da Pavlus'un "Mesih doktrini"

Saul am'daki Nasraniler'in yannda fazla durmad. Galatyallar'a yazd
mektupta belirttiine gre, am'dan ayrlarak Arabistan'a gitti, orada bir sre
kald ve sonra yeniden am'a dnd. am'da ve Arabistan'da geen bu dnem,
yine Galatyallar'a yazd mektupta belirttiine gre, yl srd. Bu yln
sonunda Kuds'e gitti ve oradaki Nasrani cemaatinin iki nemli ismiyle, Yeni
Ahit'e gre Hz. sa'nn kardei olan Yakup'la ve havari Simon Petrus'la grt.
Ancak onlarn yannda sadece onbe gn kald. Sonra da kuzeye, Suriye
taraflarna giderek drt bir yana Hz. sa'y anlatmaya balad. Ancak onun
anlatt Hz. sa, Nasraniler'in bildikleri ve tandklar Hz. sa'dan olduka
farklyd. Bu arada ismini de deitirmiti. Artk branice olan Saul ismini deil,
onun Greke karl olan "Pavlus" (Paul) ismini kullanyordu.
am yolunda grd halsinasyondan sonraki yl boyunca Pavlus'un ne
yapt, zellikle de Arabistan'da ne ile urat, cevab bilinmeyen nemli bir
sorudur. Ancak anlalan bu yl boyunca, belki bilmediimiz bir takm
retilerden etkilenerek, bir sre sonra yaymaya balayaca Mesih doktrinini
gelitirdi.
"Kristoloji" olarak da anlan bu Mesih doktrini, Nasraniler'in inancndan ok
farklyd. Hristiyanln temelini oluturan bu doktrin tmyle Pavlus'un icadyd.
nk Pavlus Hz. sa'y hi grmemiti. Hz. sa'nn rencileriyle de hi
konumamt. Kuds'teki Nasrani cemaatini, Yakup'u ya da havarileri
tanmyordu. Ancak kendisini, grd ryann kendisine gerek Hz. sa'y
tantt konusunda ikna etti. Hatta, byle bir "vahye" mazhar olduu iin
kendisini dier Nasraniler'den daha stn sayyordu.
Nasraniler, Hz. sa'nn meru halefleriydiler. Yeni Ahit'e gre Hz. sa'nn kardei
tarafndan ynetilen topluluk, Hz. sa'nn oniki havarisini ve o hayatta iken ona
iman etmi daha pek ok dindar Yahudiyi ieriyordu.
Ama imdi Hz. sa'y hi grmemi, hi dinlememi olan bir kii birden ortaya
kyor, Hz. sa'nn ruhunun kendisine ln ortasnda grndn sylyordu.
Nasraniler'in yanna geldiinde onlarla sadece onbe gn birlikte oluyordu. Bu
sre zarfnda sadece iki kiiyle, Yakup ve Petrus'la grm olmas da
Nasraniler'le ok yakn bir diyaloa girmediini gsteriyordu.
En ilginci ise, Nasrani inancndan bu denli uzak olan Pavlus'un, kendisini dier
tm Nasranilerden stn grmesiydi. Kendisini "daha anne rahmindeyken Tanr
tarafndan seilmi" bir grevli sayyor, Hz. sa'dan dorudan vahiy aldna
inanyordu. Kuds'teki Nasrani cemaatiyle grmek iin yl beklemesi ise,
onlara ihtiyac olmadn dndn gsteriyordu. Anlalan Hz. sa'y ve onun
getirdii mesaj anlamak iin kimseye ihtiyac olmadn, nk bu mesaj
herkesten daha iyi kavradna inandrmt kendini.

Pavlus'un rettii Hz. sa ve Hristiyanlk

Bu ise son derece tehlikeli bir durumdu. nk Pavlus'un kendi zihninde rettii
Hz. sa imaj, Nasraniler'in bildikleri gerek Hz. sa'ya uymayabilirdi. Belki kendi
zihninde gereklere tamamen aykr, tmyle hayali bir Hz. sa canlandrm
olabilirdi. Hz. sa'nn kendisine zel "vahiy"ler ulatrdna inand ve kendisini
"daha anne rahmindeyken Tanr tarafndan seilmi" saymasna yol aan
narsizmini koruduu srece, bu dncesinden kolay kolay vazgemezdi de.
Olaylarn geliimi, Saul'un tam da bu tr bir psikolojiye kaplm olduunu
gsterdi. Kuds'teki Nasrani liderlii de bu durumu fark etmekte gecikmedi.
Zaten Saul onlarn yanna geldiinde de, Saul'un Galatyallar'a yazd mektupta
da belirttii gibi, eskiden byk bir dmanlar olan bu adamn byle garip
biimde "dnmesinden" kukulanmlar ve Saul'a pek gvenmemilerdi.
Yine de Nasrani topluluunun liderleri Saul'un srarl tutumu karsnda ona kar
hogr ve iyiniyetle yaklatlar. Ancak Saul'un gittii yerlerde neler anlattn
duyduklarnda, dini bir sapma ile kar karya olduklarn fark edeceklerdi.

BLM-3: nciller Nasl Yazld ?

Hristiyanlk hakknda yeterli bilgisi olmayan birok insan, gnmzde kullanlan
ncil'in Allah tarafndan Hz. sa'ya indirilen, ancak daha sonra tahrif edilmi kutsal
bir metin olduunu zanneder. Oysa bu doru deildir. nciller sa (a.s)dan
yaklak 70-100 yl sonra kendisini grmeyen insanlar tarafndan kaleme alnm
tarihsel metinlerdir.
Hristiyanlk dini hakknda yeterince bilgisi olmayan kiiler, ncil metinlerinin Hz.
sa ile ayn dnemde yazldn ve tamamen Hz. sa'nn szlerine dayandn
dnrler. Oysa bu doru deildir. ncil Hz. sa'dan ok daha sonralar yazl
metin haline getirilmitir. Markos ncili'nin MS 70, Matta ncili'nin MS 80, Luka
ncili'nin MS 90 ylnda, Yuhanna ncili'nin ise 90-100 yllar srasnda yazld
tahmin edilmektedir. Dier ncil metinleri de ayn dnemler iinde yazlmtr.
Elinize ncil nshas alr ve iinde yer alan drt ncil'in kimler tarafndan
yazldn renmek iin girilerine bakarsanz u tabloyla karlarsnz:
Yeni Ahit'te ilk srada yer alan ncil Hz. sa'nn havarisi Matta tarafndan
yazlmtr. Barnaba'nn yeeni ve Petrus'un yardmcs olan Markos ikinci ncili,
Pavlus'un hekimi olan Luka da nc ncili yazmtr. Drdnc ncili kaleme
alan kiinin de "sa'nn sevdii renci", yani havarilerden biri olan Yuhanna
olduu sylenir.
Ancak ou Hristiyann dnmek istemedii bir gerek vardr. Szn ettiimiz
drt metinde de "imza" anlamna gelecek bir belirti yoktur. Bir baka deyile,
metinlerin hibirinde yazarn ismi verilmez. "Ben havari Matta, bunlar
yazyorum" gibi bir ifade yoktur.
Bu ncilleri yazanlarn neden byle bir not dmedikleri ise nemli bir sorudur.
nk Yeni Ahit'in dier metinlerinde byle bir durum yoktur. Pavlus'un
mektuplarnn hepsinin banda "Tanr'nn mjdesini yaymak iin seilip eli
olmaya arlan ben Pavlus'tan selam" gibi selamlama ifadeleri vardr. Yakup'un

mektubunda, Yahuda ve Petrus'a atfedilen mektuplarda, hatta Yeni Ahit'in son

kitab olan "Vahiy"de bile, bu metinlerin kimin tarafndan yazld belirtilir.
Byle bir durumda, bu ncillerin gerekten Hristiyanlarn ne srdkleri kiiler
tarafndan yazldklarn kabul etmek zorlamaktadr. Oysa eer bu metinlerin
baka insanlar tarafndan yazldklarn dnrsek, isim koymakta tereddt
etmelerinin mant kolayca anlalr. nk bir havari ya da bir havarinin
yannda yetimi bir insan deillerse, isimlerinin kendilerine kazandraca bir
gvenilirlik olmayacaktr ve bu yzden metinleri isimsiz yazmay tercih etmeleri
de son derece normaldir. Eer mutlaka bir isim koyma ihtiyac duyarlarsa da, Hz.
sa'nn yannda bulunmu nl bir ismi tercih etmeleri daha mantkldr.
nciller Grg ahitleri Tarafndan Yazlmad
Nitekim Yeni Ahit'i inceleyen aratrmaclarn hemen hibiri, Yeni Ahit ncilleri'nin
havariler tarafndan kaleme alnd dncesinde deillerdir. ncelikle Aramice
konuan birer Yahudi olan havarilerin, iyi birer Yunanca ile kaleme alnm bu
metinleri retmeleri teknik ynden mmkn grnmemektedir. Dahas,
metinlerin ieriine bakldnda, bunlarn Hz. sa'yla birlikte ayn ortamda
bulunmu "grg ahitleri" tarafndan yazlmadklar, ancak farkl kaynaklardan
ve birbirlerinden alntlar yaplarak derlendikleri anlalmaktadr.
Bu karklk Pavlus'un mektuplar iin bile geerlidir. Pavlus'un mektuplar olarak
bilinen metinlerin iki tanesinin aslnda sonradan yazldklar ve Pavlus'a
atfedildikleri dnlmektedir. Bunlar Koloseliler'e ve Efesliler'e yazlm
mektuplardr ve Pavlus'un imzasn tamalarna karn, kullandklar slup, yaz
stili ve kelime seimleri Pavlus'un dier mektuplarndan ok farkldrlar. Bu
nedenle, akademisyenlerin ou bu mektuplarn, Pavlus'un lmnn ardndan
"onun retisine devam ettiren hareketin liderleri" tarafndan yazldn kabul
etmektedirler. Byle bir sonradan yazmada ise, stte akland gibi, dnemin
anlayna gre "gayr-ahlaki" bir yn yoktur.Tm bunlar bizlere Yeni Ahit'in kaln
bir sis perdesi ardnda durduunu gstermektedir. Eldeki metinlerin kim
tarafndan yazldklar belirsizdir. Bu metinleri u anda kabul edilen yazarlarna
atfeden Kiliseler arasnda ise iddetli fikir ayrlklar vardr.imdi bunlara tek tek
bakalm.
Markos ya da Grg ahidi Olmayan ahid
Yeni Ahit'in drt ncil'i arasnda ikinci srada yer alan, ama gerekte dier
nden daha nce yazlm olan ncil, ilk kez 70 yl civarnda kaleme alnmt.
Ancak Hristiyanlar arasnda uzunca bir sre yazar belli olmadan dolat. Bu
ncil'in yazar olarak Markos'u gsteren ilk kii ise, The Catholic Encyclopedia'nn
da kabul ettii gibi, Hierapolis piskoposu Papias oldu. Papias, MS 130 ya da 140
ylnda yazd "Rab'bin Szlerinin Aklanmas" adl almasnda bu ncil'in Aziz
Markos tarafndan yazldn belirtti. Papias'a gre Markos Hz. sa'nn szlerini
hibir zaman kendi kulayla duymam, ama havari Petrus'tan rendiklerini
dikkatli bir biimde kaydetmiti.
Ancak ortada nemli bir sorun vard: Szkonusu Markos'un kim olduu pek ak
deildi. Hala da deildir. Bugn elimizdeki Yeni Ahit'te iki ayr Markos'tan sz

edilir ve bunlarn ayn kii olduunu gsterebilecek hibir delil yoktur. Yani hem
Markos'un kimlii ve kaynaklar bulanktr, hem de Markos'a tanklk eden
Papias'n. Ayn durum, stteki alntda belirtildii gibi, Matta ncili iin de
geerlidir.
Matta ya da Asl Kaybolan Tercme
Yeni Ahit'te ilk sraya konan Matta ncili, aslnda yazl srasna gre ikincidir.
Gerek Hristiyan tarihilerin, gerekse sekler aratrmaclarn byk blm, bu
ncil'in MS 80'li yllarn banda, yani Markos'tan 10-15 yl sonra kaleme alnd
konusunda hemfikirdir. Yaygn kabul gren bir dier gr ise, Matta ncili'nin
yazarnn Markos ncili'ne dayand, ancak Markos'un bilmedii bir takm
kaynaklardan gelen bilgileri ekleyerek daha geni kapsaml bir metin oluturduu
ynndedir.
Matta ncili'nin elimizdeki versiyonunun gerekte "baz ynlerden" tahrif edilmi
bir versiyon olduunu syleyebiliriz. Bu tahrifat, Hz. sa'ya ilahlk atfetmek
amacyla ncil'e baz pasaj ya da cmlelerin eklenmesi veya baz kelimelerin
yanl yorumlanmas ile gereklemi olmaldr.
Luka ya da Pavlus'un Sa Kolu
nc ncil'in ve Yeni Ahit'in beinci kitab olan Elilerin leri'nin yazar ayn
kiidir ve Hristiyan geleneinde Luka olarak anlr. Luka'nn en nemli zellii ise,
Pavlus'un hem hekimi hem de sadk bir rencisi oluudur. Pavlus Koloseliler'e
yazd mektubun sonunda ondan yle sz eder: "Sevgili hekim Luka ve Dimas
da size selam ederler". Filimun'a yazd mektubunda ise onu "emektalar"
arasnda sayar.Dolaysyla, Luka ncili'nin de, Matta'nn Yunanca versiyonu gibi,
Pavlusu retinin elinden km bir metin olduunu syleyebiliriz. Luka ncili'nin
Matta'yla ayn dnemde, muhtemelen Matta'dan 5-10 yl sonra yazld kabul
edilir. Yani 85-90 yllar civarnda bir tarihte kaleme alnmtr. Yine de "Luka
ncili", uzunca bir sre kim tarafndan yazld belli olmadan ortada dolamtr.
Luka'nn incilinde yer alan baz detaylardan da, szkonusu metnin "grg
tankl" rn olmad anlalmaktadr. Luka'nn metni incelendiinde, Hz.
sa'nn hayat hikayesini nereden rendii aka grlr: Luka, kendisinden 1520 yl nce yazlm olan Markos'un ncili'ni temel kaynak olarak kullanmtr.
ou yerde Markos'ta yazl olanlar hi deitirmeden dorudan alntlar.
Drdnc ncil ve Hz. sa'nn Yunanlatrlmas
Akademisyenlerin ou, Yeni Ahit'te drdnc srada yer alan ve Hristiyanlarca
"Yuhanna ncili" olarak anlan kitab sadece "Drdnc ncil" olarak tanmlamay
tercih ederler. nk bu ncil'in havari Yuhanna tarafndan yazld iddias, Kilise
dogmalarna sk skya inanan Hristiyanlar hari, hi kimse tarafndan kabul
edilmemektedir.
Drdnc ncil, dier nden ok farkldr. Matta, Markos ve Luka, Hz. sa'y
birbirlerine paralel bir bak asyla anlattklar iin "Snoptik nciller" (ayn
gzden yazlm) olarak anlrlar. Oysa Drdnc ncil, tamamen farkl bir

"gzden" yazlmtr. Hz. sa'nn kimlii hakkndaki yorumlar ok farkldr, slubu

ok farkldr, aktard szler ya da olaylar farkldr. Snoptiklere gre ok daha
felsefi, ok daha sembolik, ok daha mistiktir. Yeni Ahit'teki elikilerin ou da,
aslnda Snoptiklerle Drdnc ncil arasndaki elikilerdir.
Peki bu metin kim tarafndan ve ne zaman kaleme alnmtr? Zaman konusunda
varlan ortak gr, MS 100 yl civarlardr. Hristiyan gelenei, havariler
arasnda en uzun yaam olan Yuhanna'nn bu tarihte Efes'te bulunduunu ve
szkonusu incili burada kaleme aldn ne srer. Oysa bunu hibir tarafsz
aratrmac kabul etmemektedir.
Elimizdeki metnin havari Yuhanna'ya ait olduuna dair Hristiyan gelenei iinde
bile somut bir delil bulunmamaktadr. Nitekim Hristiyanlk tarihinde farkl baz
mezhepler, Snoptik ncilleri kabul etmelerine ramen, Drdnc ncil'in havari
Yuhanna'dan gelen gvenilir bir metin olduunu reddetmilerdir.Drt incilin
tmyle gvenilmez olduklarn, bizlere Hz. sa hakknda hibir doru bilgi
aktarmadklarn ne srmyoruz elbette. Aksine, bu incilleri tarihsel verilerle,
mantksal karmlarla ve en nemlisi Kuran'la karlatrdmzda, bizlere pek
ok doru bilgi aktardklarn grebiliriz.
Ancak incillerin ieriinde bu tr dorular yer almas, bata da belirttiimiz gibi,
onlar tam anlamyla gvenilir klmamaktadr. nk Hz. sa'nn hayatn ve
mesajn aktarrken, bunlar Pavlusu retinin szgecinden geirmilerdir.
Pavlusu retiye uygun olarak kimi zaman bir takm hayali sz ya da olaylar
retmiler, kimi zaman baz gerek olay ya da szleri aktarmaktan kanmlar,
bazen de doru olay ya da szleri yanl yorumlamlardr.
Yeni Ahit'te Olmayan nciller
1945'te Msr'da yaplan bir aratrmada bulunan "Thomas ncili" Hristiyan
dnyasnda aknlk yaratmt. Bu ncil'in Yeni Ahit'te neden yeralmad
sorusuna cevap verilemedi. Bu dnemde Pavlus'u reti dorultusunda kaleme
alnm birok ncil bulunmaktayd.
1945 ylnda, Msr'daki tarihsel Nag Hammadi ktphanesinde, Kpti kkenli
Hristiyan mezheplerine ait dokmanlar arasnda, Hz. sa'nn szlerini aktaran bir
metin bulundu. Metnin banda "bunlar yaayan sa'nn syledii ve kiz
Thomas'n kaydettii gizli derslerdir" diye yazyordu. Metnin sonundaki imza ise
"Thomas'n ncili" diye atlmt. Kefi yapan aratrmaclarn duyduklar aknlk
ve heyecan ksa srede tm Hristiyan dnyasnda yayld. Yeni Ahit'in drt ncili
dnda yeni bir ncil bulunmutu. lerleyen yllarda metni inceleyen Hristiyanlarn
ou, bunun deerli bir metin olduu, ancak Yeni Ahit'in ncilleri kadar da
gvenilir saylamayaca yorumunu yaptlar. Bu metnin Hristiyan dogmasnn
olutuu dnemde neden Yeni Ahit'e dahil edilmemi olduu sorusu ise cevapsz
kald.

Thomas ncil'i, neden yeni Ahit'te yeralmyor ?

Aslnda Thomas ncili, Yeni Ahit'e dahil edilmemi pek ok "incil"den yalnzca
birisiydi. Bunun dnda daha pek ok incil metninin varl biliniyordu. Bunlarn
bazlarnn metni ortada yoktu, ama ikinci ya da nc yzylda yaam Kilise
babalarnn yazdklar yazlarda bu inciller konu ediliyor, ou zaman da iddetle
eletiriliyordu. te yandan baz incil metinlerinin de baz kk paralar ele
gemiti. Yanm, yrtlm ya da dalm olan katlardan, bunlarn hepsinin ayr
ayr kiiler tarafndan yazlm ve ieriklerinde farklar bulunan inciller olduunu
anlamak mmknd.
Bu karmaann nedeni uydu: Hristiyanln ilk iki yzyl iinde hepsi de Hz.
sa'nn yolunu izleme iddiasnda bulunan ama aralarnda nemli gr ayrlklar
bulunan mezhepler kmt ve bunlarn ou da kendilerine gre bir "incil"
yazmaya kalkmlard. Bu durum, Yeni Ahit'ten bile anlalr. Luka ncili'nin
hemen banda yle yazldr:
Sayn Teofilos,
Birok kii aramzda olup bitenlerin tarihesini yazmaya girimitir. Nitekim
balangtan beri bu olaylarn grg tan ve Tanr sznn hizmetkar olanlar
bunlar bize iletmilerdir. Ben de tm bu olaylar ta bandan zenle aratrm
biri olarak bunlar sana srasyla yazmay uygun grdm. yle ki, sana verilen
bilgilerin doruluunu bilesin. (Luka, 1:1-4)
Grld gibi, Luka'nn yazar, "birok kiinin olup bitenlerin tarihesini
yazmaya giritiini" belirtmekle ortada bir karmaa olduuna iaret etmi, sonra
da bu karmaa iinde bir tek kendisinin doru tariheyi yazdn, nk konuyu
iyi aratrdn ne srmt. Ancak, hi kukusuz, dier ncilleri yazan kiiler de
benzeri bir iddia tayorlard.
Szkonusu farkl ncillerden gnmze ulaan kalntlar yle
sralayabiliriz:
Petrus ncili:
"Petrus'a Gre Kayp ncil" olarak da adlandrlan bu ncil'in baz paralar, Msr
Akmim'deki bir maarada 1884 ylnda bulundu. Kullanlan slup ve teknikten,
MS 70-150 yllar arasnda bir zamanda yazlm olduu tahmin edildi. ncil'de
anlatlanlar Yeni Ahit'in ncilleri'ne pek ok konuda paralellik gsteriyordu. Ancak
yine de baz detaylarda nemli farkllklar vard. En nemli farkllklardan biri ise,
bu ncil'in "heretik" (sapkn) saylmasna yol aan armh anlatmyd. "Petrus'un
ncili"nde yle yazyordu: "ki suluyu getirdiler ve Rab'bi onlarn arasnda
armha gerdiler. Ancak o hi ses karmad, sanki hi ac ekmiyor gibiydi". Hz.
sa'nn armhta ac ekmediini ne sren bu ifade, Hz. sa'nn tm insanlarn
gnahlarna kefaret olmak iin ac ektii ynndeki Hristiyan dogmasna uygun
bulunmad iin "heretik" ilan edilmi olmalyd. ncil'in Rosus'taki Kilise
tarafndan kullanld ve ikinci yzylnda banda yaam Hristiyan yazarlar
tarafndan da sk sk kaynak gsterildii biliniyordu. Ancak anlalan, armh

konusundaki farkl yorumu nedeniyle, drdnc yzyln banda son halini alan
Yeni Ahit'e dahil olamamt.
Egerton ncili:
Bu ncil'den, kendilerini bulan ngiliz aratrmacnn (Egerton) adyla anlan birka
sayfa vardr yalnz elimizde. "Egerton Papirs 2, Bilinmeyen ncil" (Papyrus
Egerton 2, The Unknown Gospel) olarak da anlan dokman, uzmanlara gre MS.
ikinci yzyln balarnda yazlmt. Eldeki paralardan ncil'in yalnzca drt
blm (bab) okunabiliyordu. Birincisinde Hz. sa kendisini dinleyen tutucu
Yahudilere Eski Ahit'i daha iyi okumalarn ve bylece yaptklar eyin gerekte
Hz. Musa'nn yoluna aykr olduunu anlamalarn tavsiye ediyordu. Blmn
sonunda baz Yahudiler'in Hz. sa'y talamaya kalktklar anlatlyordu. kinci ve
nc blmlerde, Snoptik ncillerde anlatlan iki olay, bir czzamlnn
iyiletirilmesi ve vergi denmesi tartmas vard. Son blmde ise, Hz. sa'nn
dier hibir ncil'de yer almayan bir mucizesinden sz ediliyordu: rdn nehri
kylarnda mucizevi bir biimde meyvalar yetitirmesi.
Oxyrhynchus 840 ncili:
"Oxyrhynchus 840" olarak adlandrlan papirs, drdnc yzyla ait iki sayfalk
bir ncil metnidir. Sayfann boyutlar ok kk olduundan, bunun boyna aslan
bir tr muskadan kald dnlr. Tek yapraktan oluan iki sayfann zerinde
toplam 45 satr vardr ve bu satrlarda dier ncillerin hibirinde yer almayan iki
ayr hikaye anlatlr. Birinci hikaye, Hz. sa'nn gelecek hakknda planlar
yapmann gelecei deitiremeyecei konusunda anlatt bir rnektir. kinci
hikaye ise, Hz. sa ve rencilerinin Tapnak'a girerken Yahudi ritellerine uygun
biimde ykanmadklar iin Tapnak'n barahibinin onlarla tartmasn ierir.
Hermas'n oban ve Didache:
Hermas'n oban (Shepherd of Hermas) ve Didache, "ncil" olarak
tanmlanmasalar da yine de erken Hristiyan metinlerindendirler ve Yeni Ahit'e
girme anslar varken bilinmeyen bir nedenle dta braklmlardr. Hermas'n
oban denen uzun metin, birinci yzyln sonunda ya da ikinci yzyln banda
Roma'da yaayan Hermas adl bir kleye indii kabul edilen kiisel bir vahiydir.
Anlatldna gre bir melek Hermas' dzenli biimde ziyaret ederek onu eitmi,
o da "oban" sayd bu melein yazdklarn kada geirmitir. Metinde Hz.
sa'dan hi sz edilmez, tek Allah inanc srarla ilenir. Bazlar, bu nedenle,
Hermas'n oban'n Yeni Ahit'teki Yakup'un mektubuna benzetirler.
Tm bu saydmz alternatif nciller, Hermas'n oban hari, Pavlusu retinin
izgisinde yazlm kitaplardr. Aralarnda belirli baz gr ayrllar olsa da. Hz.
sa'nn kimlii ve mesaj konusunda ou ynden ortaktrlar. Thomas ncili,
Petrus ncili, Oxyrhynchus 840 Papirs ya da Didache... Bunlarn hepsi Yeni
Ahit'teki dier drt ncil gibi, Hz. sa'y bir peygamberden ok daha farkl bir
kimlie sokarak "Tanr'nn Olu" olarak yorumlayan ve ona bylece ilahlk
atfeden bir dnceyi paylamaktadrlar. Bu dncenin Pavlus'un at yolun bir
rn olduunu inceledik. Dolaysyla, szkonusu ncillerin tmnn Pavlusu

kanadn rn olduunu syleyebiliriz. Yeni Ahit'in ncilleri, szkonusu Pavlusu

nciller arasndan seilerek biraraya getirilmi kitaplardr.
Ancak biz biliyoruz ki, Hristiyanln bir de teki kanad vardr. Pavlus'un
karsnda yer alan, onun Hz. sa'nn mesajn bozmasna kar kan, nk
zaten Hz. sa'dan gelen saf gelenei izleyen kanat; yani Nasraniler. onlarn
"ncili" de Pavlusu ncillerden daha farkl olmaldr. Hatta, dahas, onlarn ncili,
"Gerek ncil"in de ta kendisi olmaldr. Nitekim yledir de.

BLM-4: Gerek ncil'e Ne Oldu?

Nasraniler, hem karlatklar insanlara Pavlus'tan farkl bir Hz. sa anlatyorlar,
hem de onlara Pavlus'unkinden farkl bir "mjde" yani ncil retiyorlard. Yani,
Nasraniler'in de bir ncili vard. Ve Nasraniler Hz. sa'nn gerek takipileri
olduklarna gre, onlarn ncil'i de "Gerek ncil" olmalyd. Peki bu ncil'e ne
oldu?
nceki blmlerde, Pavlus ile Nasraniler arasndaki atmadan sz ederken
deinmitik: Pavlus, Korint'te yaayan yeni Hristiyanlarn Kuds'ten gelen
Nasrani elileri tarafndan kendi retisinden uzaklatrlmalar zerine kplere
binmiti. Bu nedenle Korintliler'e yle kmt: "... Size gelen ve bizim
tanttmzdan deiik bir Hz. sa'y tantanlar pekala ho gryorsunuz. Ayrca,
aldnz ruhtan farkl bir ruhu ve kabul ettiinizden farkl bir mjdeyi kabul
ederek bunlar ho gryorsunuz." (II. Korintliler, 11:4-5)
Buradaki "farkl mjde", farkl ncil demekti. nk zaten ncil kelimesi de,
"mjde" veya "iyi haber" anlamna gelir. Buradaki bilgi ise bizim amzdan ok
nemliydi: Nasraniler, hem karlatklar insanlara Pavlus'tan farkl bir Hz. sa
anlatyorlar, hem de onlara Pavlus'unkinden farkl bir "mjde" yani ncil
retiyorlard.
Nasranilerin kulland kayp ncil
Yani, demek ki, Nasraniler'in de bir ncili vard. Ve Nasraniler Hz. sa'nn gerek
takipileri olduklarna gre, onlarn ncil'i de "Gerek ncil" olmalyd.
Peki bu ncil'e ne oldu?
Tahmin edilebilecei gibi, Pavlusu Hristiyanln Nasrani inancna stn
gelmesiyle birlikte, szkonusu Gerek ncil de ortadan kalkt. Drdnc yzylda
Yeni Ahit'e dahil edilmek zere sadece Matta, Markos, Luka ve Yuhanna adyla
bilinen drt ncil seildi, bunlarn dnda kalanlar ise "sapkn" (heretik) sayld ve
imha edilmeleri emredildi. Katolik Kilisesi'nin mutlaklaan egemenlii ile birlikte
gerekten bu drt ncil dndaki ncil metinleri tarihten silindiler. Silinenlerin bir
ksm Msr'da kk salan Gnostik mezheplere aittiler, bir ksm Pavlusu retinin
marjinal kollarnn rnydler. Bir tanesi ise, Gerek ncil'di.
nl tarihi ve edebiyat Robert Graves, gerek ncil'in bana gelen bu
dejenerasyonu yle zetler:

" lk bata sa'nn szlerini aktaran ve onun rencileri tarafndan duyurulan

gerek bir ncil ya da "yi Haber" vard. Ancak sa'dan otuz yl kadar sonra ortaya
kmaya balayan yeni baz kiiler bu metni Yunanca'ya evirerek kendi
bamszlklarn ilan ettiler. Yunanca konuan Pavlusular, Gnostikler ve daha
bakalar, kalemlerini ellerine aldlar ve eski metni revize etmeye baladlar.
Havarilerden gelen gelenei deitirmeye haklarn olduunu, nk bylece
sa'nn retisinin yaylmasna katkda bulunduklarn dnyorlard. Kardinal
Newman'n da belirttii gibi, "bir causa justa (hakl sebep) olduunda, gerek
olmayan bir ey sylemenin yalan saylmayacan dnyorlard." Asl
sahiplerinden alnm olan ncil bylece "nciller"e dnt ve bu metinler
sa'nn yaamnn en temel konularnda bile birbirleriyle anlaamaz hale geldiler.
"(Robert Graves, Joshua Podro. The Nazarene Gospel Restored. Cassell and
Company Limited, London, 1953. s. 36)
Ancak Graves'in de szn ettii Gerek ncil'in varl ve ierii hakknda baz
bilgiler sonraki nesillere ulaabildi. Bu nedenle bugn Gerek ncil'in metnine
sahip deiliz, ancak farkl kaynaklardan bize ulaan bilgiler ve Yeni Ahit zerinde
yaplan almalar sayesinde bu metnin nasl bir ierie sahip olduunu tahmin
edebiliyoruz.
te Gerek ncil'in hikayesi...
Vahiy mi biyografi mi ?
Gerek ncil konusunu aratrrken, ncelikle bizim amzdan bu konudaki en
nemli kstas olan Kuran'a bakabiliriz. Kuran Hz. sa'dan sz ederken "Tevrat'
dorulayc olarak Meryem olu sa'y gnderdik ve ona iinde hidayet ve nur
bulunan, nndeki Tevrat' dorulayan ve muttakiler iin yol gsterici ve t
olan ncil'i verdik" (Maide, 46) der. Bu ayetten ve ncil'den sz eden dier
ayetlerden, Hz. sa'ya Tevrat' dorulayc bir kitabn verildii anlalmaktadr.
Burada bir noktaya dikkat etmek gerekir: Kuran, Hz. sa'ya ncil'in verildiini
belirtmekle, ncil'in Hz. sa'nn szlerinden ve yaamndan ayr bir metin
olduunu haber vermektedir. Buna gre ncil, Hz. sa'nn hayatn aktaran bir
"biyografi" deil, onun tarafndan insanlara duyurulacak lahi bir mesajdr. Oysa,
Yeni Ahit'teki ncillerin hepsi, Hz. sa'nn biyografisi niteliindedirler. ncillerde
Hz. sa'nn doumu, bymesi, yapt iler, lm hatta lmnden sonra
gerekleen olaylar anlatlr.
Buradaki fark daha iyi grmek iin Yeni Ahit'in ncilleriyle Kuran'
karlatrabiliriz. Kuran, Hz. Muhammed'in biyografisi deildir. Aksine, onun
doumu, yaam ve lm hakknda hibir ey anlatmaz. ok snrl birka
olaydan sz eder, bunlar da peygamberin hayat hakknda bilgi vermekten ok,
szkonusu olaylarla gndeme gelen genel prensipleri vurgulama amacndadrlar.
Kuran'n slubu budur, nk Hz. Muhammed'in lmnden sonra birileri
tarafndan onu tantmak iin yazlm bir kitap deildir. Aksine, Hz. Muhammed'e
verilmi, yani vahyedilmi bir kitaptr ve onun tarafndan insanlara
duyurulmutur.
Buradan u sonuca varabiliriz: Hz. sa'ya verilmi olan ncil'in de sadece onun
doumu, yaam ve lmn konu edinen bir biyografi deil, daha ok onun

tarafndan insanlara duyurulan lahi bir mesaj olmas gerekirdi. Nitekim Kuran,
ncil'in iinde "hidayet ve nur" bulunduunu ve bu kitabn "yol gsterici ve t"
olduunu belirtmektedir. Bundan anlalan, ncil'in insanlar imana davet edecek,
onlar doru yola yneltecek tlerle dolu bir kitap olduudur.
Peki eer Gerek ncil bu tr bir "t" kitab ise, birer "biyografi" niteliindeki
mevcut nciller nasl ortaya kt?
Szkonusu ncillerin hepsinin Grek dilinde kaleme alndklar ve "Hz. sa'y Greke
konuan Roma dnyasna tantmak" amacyla yazldklarn hatrlarsak, bu
sorunun cevab da ortaya kar. Bu kitaplar, Hz. sa'nn kim olduunu anlatmak
iin yazlm kitaplard. Bunu, Hz. Muhammed'in lmnden 30-40 yl sonra
birisinin ortaya kp Arapa konumayan bir topluma onu tantmak iin "Hz.
Muhammed'in Hayat" diye bir kitap yazmasna benzetebiliriz.
Ancak Hristiyanla baktmzda bu iki kavramn birbiriyle kartn ve Hz.
sa'nn biyografisinin zamanla ncil'in ta kendisi olarak alglanmaya balandn
grebiliriz.
Matta ve Luka, Hz. sa'nn biyografisini yazarken, ellerine geen Gerek ncil
nshasn da kullandlar ve zaman zaman bu nshadan geni alntlar yaptlar.
Bugn bu nshaya "Q" deniliyor.
Q ncili ya da kaynak incil
19. yzylda ncil aratrmacl yeni bir kavram ortaya att: Q ncili. ou Alman
olan Yeni Ahit uzmanlarnn gelitirdikleri bu teori, Matta ve Luka ncilleri'nin
yazllar srasnda nc bir kaynaktan yararlandklarn ne sryordu.
Almanca "Quelle" (kaynak) kelimesinden esinlenerek bu teorik ncil'e "Q" adn
verdiler.Q diye bir ncil'in varl 19. yzyln sonlarndan bu yana biliniyor. Bu
ncil'in metni elde yok, fakat aratrmaclar Matta ve Luka'y karlatrmal olarak
okuyarak, kullandklar Yunanca kelimelerin paralelliklerini ya da farkllklarn
analiz ederek Q'nun metnini yeniden kuruyorlar.
zellikle son yllarda hem Q'nun metnini yeniden kurgulayan hem de bu metne
dayanarak Hz. sa ve rencileri hakknda yorumlar yapan pek ok alma
yapld. Son bir yzyl iinde Q ncili zerinde alan akademisyenlerin ou
ortak bir noktada birletiler: Q ncili, bugnk anlamyla "Hristiyan" bir inan
iermiyordu. Bir baka deyile Hristiyan inancnn temeli olan, "Tanr'nn Olu
sa", Hz. sa'nn gnahlar balamas, gnahlara kefaret olmak iin armha
gerilmesi gibi kavramlar Q'da yoktu. Tm bu Pavlusu kavramlar sonradan ortaya
kmlar ve Q'dan sonra yazlm olan ncillerde boy gstermilerdi.
Q ncili hakkndaki aratrmalarn ortaya kardklar sonular, bir kez daha
ispatlamaktadr: Hristiyanlk Hz. sa ya da rencileri tarafndan kurulmu bir din
deildi. Ne Hz. sa ne de rencileri "Tanr'nn Olu" gibi bir kavrama, Hz. sa'nn
gnahlar balayacana ya da benzeri Hristiyan inanlarna sahiptiler. Onlar
sadece dindar birer Musevi, Allah'a teslimiyetle ynelen bir grup "muvahhid"diler.
Hz. sa srailoullar'na gnderilmi bir peygamber olarak onlar uyarm, imana
davet etmi ve kendisine inanan az saydaki Yahudiyle birlikte de bir cemaat

kurmutu. Bu cemaat Nasraniler olarak bilindi.

Q ncili'nin sahipleri ise, aratrmaclarn "Yahudi-Hristiyanlar" dedikleri cemaatti,
yani Nasraniler. Nasraniler, Hz. sa'nn kendilerine ulatrd lahi mesaj kada
dkmler ve bylece Gerek ncil bir kitap olarak ortaya kmt.
Ancak Pavlus'un sahneye girmesiyle birlikte Nasrani inanc bir "Mesih klt"ne
dnmeye balad. Bu yeni din, Hz. sa'y ilahlatrdka, ncil kavramn da Hz.
sa'nn yaamyla eanlaml grmeye balad. Bu yeni dinin kutsal metinlerinden
ikisini oluturan Matta ve Luka, Gerek ncil'den baz alntlar yapmay ihmal
etmediler. Gerek ncil bundan sonra bal bana bir metin olmaktan kt ve
Yeni Ahit'in ncillerinin iine serpitirilmi bir "malzeme" ya da "kaynak" haline
geldi. teki kaynak ise Pavlusu reti ve bu retiye temel hazrlayan putperest
Yunan kltryd.
Gerek ncil'in bir malzeme ya da kaynak olarak Yeni Ahit'in iinde bulunduu
ise, Q teorisiyle birlikte somutlam oldu.
Elbette aratrmaclarn ortaya bir Q metni koymu olmalar bizim metne Gerek
ncil gibi muamele etmemizi gerektirmez. Yaplan i sonuta akademik bir
aratrmadr ve hibir aratrma bozulmu bir vahyi yeniden bozulmam hale
getiremez. Ama nemli olan Q ncili'nin varln ortaya karan aratrmaclarn,
Gerek ncil'in nasl bir metin olduu konusunda somut bir tablo izmi
olmalardr.
"Tanr'nn Olu" Yanlgsnn ncillere Girii
Gnmzde Hristiyanlar ile mslmanlar arasnda en nemli tartma konusu
leme inancdr. Baba, oul ve kutsal ruh eklinde zetlenebilecek bu inan,
Pavlus'un sa (a.s)'dan sonra kurgulad Hristiyanlk inancnn bir parasdr.
imdiye dek incelediimiz tm bilgilerin ardndan, artk u kritik soruyu sormann
zaman geldi: Madem Q ncili Hz. sa'y "Tanr'nn Olu" olarak tanmlamyordu ve
madem bu ncil'in sahibi olan Nasraniler onu sadece bir peygamber olarak
gryorlard, o halde "Tanr'nn Olu" kavram nasl oldu da Hristiyan inancnn
temeli haline geldi? Bu kavram, Yeni Ahit'in ncillerine nasl girdi?
Eski Ahit'te Tevhit inanc
ncilleri Hz. sa'nn kimlii konusunda birbirleri ile karlatrarak okuduumuzda
ilgin bir trendle karlarz. ncelikle Hz. sa'nn ilahlatrlmasna zemin
hazrlayan "Baba ve "Oul" kavramlarna bir bakalm.
Yahudi geleneinde Allah'n "Baba" olarak tanmlanabilmekte, O'na yakn olan ve
O'nun yolunda giden insanlarn da "Allah'n olu" olarak adlandrlabilmektedir.
Bunlar tmyle mecazi terimlerdi ve Allah'a "Baba" diye seslenen ya da O'nun
"olu" saylan kiiye hibir ekilde insan-st bir kimlik vermiyordu. Bu mecazi
terimler, Yahudi dininin temeli olan "dinle ey srail, Rab bizim Allahmzdr ve Rab
tektir" hkmnn getirdii Tevhid (Tek lah) inanc iinde anlalyordu.

Burada bir nokta daha nemliydi: Bu terimler tmyle mecazi bir anlam
tadklar iin, vurgulu bir biimde kullanlmyordu. Allah Eski Ahit'te ve Yahudi
toplumunda en ok "Rab" olarak ifade ediliyordu. ("Yehova" ismi ise, Allah'n Hz.
Musa'ya syledii ne srlen "Ben, var Olan'm" cmlesindeki kelimelerin ilk
harflerinin birlemesinden oluan bir szckt.) Allah'n "Baba" olarak
tanmlanmas ise ok nadir rastlanan bir kullanmd. Ayn ekilde peygamberler
iin kullanlan "Oul" kavramna da ok nadiren rastlamak mmknd.
Bu nedenle, eer Hz. sa dneminde de onun iin "Allah'n Olu" gibi bir sfat
kullanlm olsa bile, bu kavram zerinde fazla bir vurgu yaplmam olmasn
beklemek gerekir. Ayn ekilde eer Hz. sa Allah'a "Baba" diye seslenmise de,
yine bu kavramda zel bir vurgu yapm olamaz.
Peki bu iki kavram ncillerde nasl gemektedir?
Drt ncil'in en erkeni olan Markos ncili'ne baktmzda, bu kavramlarn
gerekten de Yahudi inancna uygun bir biimde, yani ok zayf bir vurgu ile
kullanldklarn grrz. Markos'un metninde, Allah' ifade etmek iin sadece drt
kez "Baba" kelimesi kullanlr. Bunlarn da Hz. sa tarafndan deil, dier
Yahudiler tarafndan telaffuz edilir. Hz. sa bu kelimeyi sadece tutuklanmasndan
hemen nce syledii u cmlede kullanlr: "Abba, Baba, senin iin her ey
mmkn, bu kaseyi benden uzaklatr. Ama benim deil, senin istediin olsun."
te yandan Markos'taki bir baka pasaja gre Hz. sa halka yle seslenmitir:
"Kalkp dua ettiiniz zaman, birine kar bir ikayetiniz varsa onu balayn ki,
gklerde olan Babanz da sizin sularnz balasn." (Markos, 11: 25-26)
Burada "Baba" kelimesiyle "tm insanlarn (mecazi anlamda) Babas olan Allah"n
kast edildii aktr. Bu nedenle, Markos ncili'nden yola karak, Hz. sa'nn
kendisini dier insanlardan farkl, insan-st bir anlamda "Tanr'nn Olu"
saydn ne srmek mmkn deildir. Dahas, yine Markos'ta Hz. sa kendisinin
ilahlatrlmasna yol aabilecek en kk bir ifadeye bile kar kar:
"sa yola karken, biri koarak yanna geldi. nnde diz kp O'na, "yi
retmenim, sonsuz yaama kavumak iin ne yapmalym?" diye sordu. sa ona,
"Bana neden iyi diyorsun?" dedi, "iyi olan tek biri var, O da Tanr'dr." (Markos,
10:17-18)
Bu nedenle, Hz. sa'y insanst bir varlk olarak kabul ederek "Tanr'nn Olu"
sayan Hristiyan doktrininin, ilk yazlan ncil olan Markos ncili'ne dayanarak
kendisini delillendiremeyeceini syleyebiliriz.
Fakat dier ncilleri incelediimizde ilgin bir durumla karlarz...

nciller "Baba" kelimesini hangi anlamda kullanyordu?

Markos ncili'nde Allah' tanmlayan "Baba" ifadesi sadece drt kez geerken,
Markos'tan 10-15 yl sonra yazlan Matta'da bu say belirgin bir biimde ykselir:
Bu ncil'de Allah iin kullanlan "Baba" ifadesi tam 50 kez gemektedir. Bunlarn
28'i Yahudilere ynelik olarak kullanlr; yani "Babanz'a dua edin", "Baba'nz
sevin" gibi genel ifadelerdir. Kalan 22 tane ise Hz. sa'nn azndan "Babam"
eklinde kullanlr. Bunlarn da dier 28 tanesi gibi mecazi bir anlama sahip
olduklar dnlebilir. Ama ilgin olan "Baba" kelimesinin kullanlndaki arttr.
Nedendir bilinmez, bu kavrama yaplan vurgu ok dikkat ekici biimde
ykselmitir.
ncillerin yazl tarihleri Hz. sa'nn lmnden uzaklatka, onu Allah'a "Baba"
diye hitap eden birisi olarak gsterme eilimi de artmaktadr!.. Bir baka deyile,
Hz. sa'nn "Tanr Olu" olduu eklindeki inan, her yeni yazlan ncil'de biraz
daha fazla zemin bulmaktadr.
Yuhanna'da ise bu eilim dorua kar. yle ki bu metnin yazar, "Tanr'nn Olu"
kavramn Yahudilik'teki mecazi anlamndan daha farkl bir biimde, Hz. sa'y
ilahlatran bir anlamda kullandn zellikle vurgular.
Kukusuz Drdnc ncil'e gre "kendisini Tanr'ya eit klan" bu Hz. sa,
Markos'ta "bana neden iyi diyorsun? yi olan tek biri var, O da Tanr'dr" diyen
Hz. sa'yla ayn kii olamaz. Bu durum Hz. sa'nn kimlii hakkndaki dncelerin
yarm yzyl iinde ok kkl bir deiime uradn gstermektedir. Q ncili'ne
gre sadece bir peygamber olan Hz. sa, Markos'ta baz ufak-tefek eklemelere
ramen bu kimliini korumu, Matta ve Luka'da "Tanr'nn Olu" olduu
ynndeki inan vurgulanmaya balam, Yuhanna'da ise "Allah'la eit" bir ilah
saylmaya balamtr. Tm dier gstergeler bizi bu sonuca ulatrmaktadr.
Hz. sa'nn kimlii hakknda baklmas gereken bir dier gsterge, ncillerde onun
iin sk sk kullanlan "Rab" sfatdr. ngilizce "Lord" anlamna gelen bu sfat
ncillerden ok daha nce Pavlus tarafndan Hz. sa'ya atfedilmitir. Pavlus'un
mektuplarna bakldnda onun sk sk "Rab sa Mesih"ten sz ettiini, ya da Hz.
sa'y "Rabbimiz" diye and grlebilir. Pavlus'un etkisi altnda yazlan nciller de
bu kelimeyi ondan miras alm olmaldrlar.
Peki Hristiyanlarn Trke'ye "Rab" diye tercme ettikleri bu kelime ne demektir?
Eski Ahit'e baktmzda szkonusu "Lord" kelimesinin hemen her zaman Allah'
ifade etmek iin kullanldn grebiliriz. nl "dinle ey srail, Rab bizim
Allahmzdr ve Rab tektir" ayetinde olduu gibi, bu kelimeyle ou kez bir ve tek
olan Allah kast edilir. Ancak yine bu sfatn bir insan iin kullanlmas
mmkndr; bu durumda "efendi" ya da "ynetici" gibi bir anlama gelir. (Nitekim
Kuran'da da asl olarak Allah iin kullanlan "Rab" kelimesinin insanlar iin
kullanld vakidir.)
Szkonusu bu kavram, ayn "Tanr'nn Olu" kavram gibi, yoruma aktr.
Yoruma ak olan bu kelime, Yuhanna ncili'nde aka "Hristiyan" bir anlama
sokulmu, yani Hz. sa'ya ilahlk atfedecek bir ekilde kullanlmtr.

Yanl tercmenin sonular

Bu arada ok nemli bir nokta daha vardr. ncillerin en erkeni olan Markos'ta,
havarileri Hz. sa'ya tek bir kez bile "Rab" (Lord) diye hitap etmezler. ou kez
"Rabbi" derler ki bu da "retmenim" ya da "hocam" demektir. Dahas Markos'ta
Hz. sa'nn Kuds'e giriini kutlayan Yahudilerin "Rab'bin adyla gelene vgler
olsun" diye seslendikleri sylenir. Yani Hz. sa Rab deil, "Rab'bin adyla
gelen"dir. Matta ve Luka'ya baktmzda ise Rab kelimesinin havariler tarafndan
Hz. sa'ya hitap etmek iin kullanlr hale geldiini grrz. Yuhanna'da ise, az
nce belirttiimiz gibi, bu "Rab" kelimesinin yanna bir de "Tanrm" kelimesi
sokulmutur ki, bu ncil'i okuyanlar herhangi bir "yanl anlamaya" (!)
kaplmasnlar.
Ksacas "Rab" kelimesinin kullanmndaki trend de "Baba" ve "Oul"
kelimelerindeki durumla ayndr. Anlam yoruma gre deiebilecek olan bu
kavramlar Markos'ta ya hi gememekte ya da ok zayf bir biimde
kullanlmakta, daha sonra yazlan Matta ve Luka'da vurgulu hale gelmekte, en
son yazlan Yuhanna'da ise hem abartl bir biimde vurgulanmakta hem de
anlamlar Hz. sa'ya ilahlk atfedecek ekilde belirlenmektedir.
Ortada bir sre olduu ve bu srecin Hz. sa'nn kimliini hzl bir biimde
deitirerek onu "Oul Tanr" haline soktuu aktr. Bu amala yazlan her yeni
ncil, Hz. sa'nn szlerine ya da onunla ilgili anlatmlara kk rtlar yapm ve
"Tanr'nn Olu", "Baba Tanr", "Rab sa" gibi kavramlar bu anlatmlara
eklemilerdir. Bu nedenle Markos'ta sadece "sa Mesih" diye geen bir ifade,
sonraki ncillerde birden bire "Tanr'nn Olu sa Mesih" haline dnr.

Blm 5: "Baba-Oul-Kutsal Ruh" yanlgs

Hristiyanlarn ou "Baba-oul-Kutsal Ruh" yanlgsn Hz. sa tarafndan
insanlara retildiini ve kendilerine de bu kaynaktan ulatn sanrlar. Oysa bu
yanl inan Hz. sa tarafndan ortaya atlmad gibi, aslnda onu izleyen ilk
asrda dahi "kefedilmemi"tir. leme, Hristiyan aratrmaclarn da kabul ettii
gibi, drdnc yzylda ortaya km bir doktrindir .
Bugn Hristiyan retisinin temelinde, Allah', "Baba Tanr", "Oul Tanr" ve
"Kutsal Ruh" olarak paraya ayran ve sonra da bu parann bir olduklarn
iddia eden "leme" ya da "lbirlik" (Trinity) doktrini yer alr. Hristiyanlarn
ou bu doktrinin Hz. sa tarafndan insanlara retildiini ve kendilerine de bu
kaynaktan ulatn sanrlar. Oysa bu doktrin Hz. sa tarafndan ortaya atlmad
gibi, aslnda onu izleyen ilk asrda dahi "kefedilmemi"tir.
leme, Hristiyan aratrmaclarn da kabul ettii gibi, drdnc yzylda ortaya
km bir doktrindir ve bu tarihten nce yaam Kilise babalarnn hibirinin
yazlarnda grlmez.
Ancak bu doktrini formle edenler nemli bir sorunla kar karya olduklarn
grmlerdir: Bu doktrinin Yeni Ahit'te herhangi bir temeli yoktur. Bu nedenle de
bir temel oluturma ihtiyac hissetmilerdir ve Drt ncil iinde en itibarl
saylanna, yani Matta'ya kk bir pasaj ilave etmilerdir. Bu pasajda, Hz. sa

szde havarilerine yle der:

"Gkte ve yeryznde btn yetki bana verildi. Bu nedenle gidin, btn uluslar
rencilerim olarak yetitirin. Onlar Baba, Oul ve Kutsal Ruh'un adyla vaftiz
edin. Size buyurduum her eye uymay onlara retin. te ben, dnyann
sonuna dek her an sizinle birlikteyim." (Matta 28:19-20)
Matta ncili'nin sonunda yer alan szkonusu "Baba, Oul ve Kutsal Ruh'un adyla
vaftiz etme" emrinin sonradan eklendiini bugn sekler aratrmaclarn hemen
hepsi kabul etmektedir. Bunun iki temel delil vardr. Birincisi, Hristiyanln ilk
dnemlerinde vaftiz ileminin sadece Hz. sa'nn adyla gerekletirildiinin
biliniyor oluudur. (Bu durum, Yeni Ahit'in dier kitaplarndan, zellikle Pavlus'un
mektuplarndan rahatlkla anlalabilir.) kinci nemli gsterge, Matta'dan daha
nce yazlm olan Markos ncili'nde Hz. sa'nn ayn vaftiz emri aktarld halde
szkonusu "Baba-Oul-Kutsal Ruh" lsnden sz edilmemesidir.
Bu durum nciller zerinde yaplan rtularn drdnc yzyla kadar devam
ettiini gstermektedir. Buna rnek olarak gsterebileceimiz ok ilgin bir baka
ekleme daha vardr. Bugn elinize bir Yeni Ahit alp Markos ncili'nin en ban
okursanz oradaki ilk ayette "Tanr'nn Olu sa Mesih'le ilgili mjdenin balangc"
diye yazdn grrsnz. Ancak bu konuda biraz drst davranan baz nciller
bazen bu ayetin sonuna bir dipnot ekleme ihtiyac hissederler. rnein American
Bible Society'nin yaynlad Good News New Testament adl ngilizce ncil'de u
dipnot yer almaktadr: "En eski baz nshalarda bu 'Tanr'nn Olu' ibaresi yer
almaz." (Good News New Testament: Today's English Version, New Testament in
Color. (4. bask)American Bible Society, New York, 1974. s. 61 Yani Markos
ncili'nin en eski baz nshalarnda "Tanr'nn Olu sa Mesih'le ilgili mjdenin
balangc" deil, sadece " sa Mesih'le ilgili mjdenin balangc" diye
yazmaktadr!
Fazla sze gerek var m?...
Tapnma
ncillerde Hz. sa'y ilahlatrmak iin yaplan rtularn bir baka tr, etrafndaki
insanlarn ona tapndklarn ne sren anlatmlardr. Hz. sa'y kabul eden
Yahudilerin, hatta havarilerin Hz. sa'ya "tapndklar"ndan sz edilir. rnein
Luka ncili'nde yle yazldr:
"sa onlar kentin dna, Beytanya'nn yaknlarna kadar gtrd. Ellerini
kaldrarak onlar kutsad. Ve onlar kutsarken yanlarndan ayrld, ge alnd.
rencileri O'na tapndlar ve byk sevin iinde Kuds'e dndler. Srekli
tapnakta bulunuyor, Tanr'y vyorlard." (Luka, 24:50)
Matta ise Hz. sa'y henz doumu srasnda ziyaret eden yldzbilimcilerin annesi
Hz. Meryem 'in nnde ona tapndklarn ne srer. Szkonusu tapnma kavram,
Matta, Luka ve Yuhanna'da yer almasna ramen, yine, Markos'ta yer almaz.
Markos'un incilinde anlatlan kiiler, sadece Allah'a tapnrlar. Ne rencilerinin ne
de bir baka Yahudinin Hz. sa'ya tapndklarna dair hibir anlatm yoktur.

Dolaysyla szkonusu tapnma kavramnn da genel trende uygun bir biimde

gelitiini syleyebiliriz. Markos'ta hi yer almazken ondan sonra yazlan
ncillerde ortaya km ve giderek daha vurgulu hale gelmitir.
Bunun kkeninde de Hz. sa ile ilgili anlatmlarn giderek daha fazla
paganlatrlmas olduunu syleyebiliriz. O dnemde bir insana tapnmak bir
Yahudi iin dnlemeyecek bir eydi, ama paganlar arasnda en doal dini
uygulamayd. Bu yzden pagan bir zihin hem Hz. sa'ya tapnmay doal
karlayabilir, hem de rencilerinin ona gsterdikleri saygy da kolaylkla
tapnma olarak yorumlayabilirdi. Hz. sa'ya iman eden Yahudiler ona "Rab'bin
adyla gelen" kii olduu iin sayg gsteriyorlar, hatta belki de bu saygnn bir
ifadesi olarak onun nnde eiliyorlard. Bu olayn bir pagan tarafndan
yorumlanmasnn sonucunda ortaya "tapnma" gibi bir anlamn kmas ise
doald. Her yazlan ncil pagan kltrnn etkilerini daha fazla ierdii iin de,
ortaya szkonusu "Hz. sa'ya tapnma" kavram kt.
Romal Yzba'nn ahitlii
imdiye kadar ele aldmz rneklerin tm, ncillerde gerekletirilen rtularn
amacn aka gsteriyor: Ama bir peygamber olan Hz. sa'y bir pagan
tanrsna dntrmektir ve bu nedenle orjinal anlatmlara da bu anlam verecek
ilaveler yaplmtr. ou zaman Markos'ta yer alan orjinal anlatmlar Matta ve
Luka'da rtulanmtr. Yuhanna ise "rtu"tan ok daha byk ilaveler yapar ve
olaylar ou zaman yeniden kurgular.
Ancak "en salam" olan kaynak her zaman Markos da deildir. Baz durumlarda
Luka en saf ve en doru bilgiyi vermekte, buna karn Matta ve Markos
rtulanm gzkmektedirler. Bunun en somut rneine, Hz. sa'nn armha
gerilmesi konusundaki anlatmlarda rastlyoruz. Ayn kaynaktan km ncillerin
her de armh olay srasnda hazr bulunan Romal yzbann yaplan
adaletsizlikten dolay piman olduunu ve Hz. sa'nn kutsal bir kii olduunu
itiraf ettiini anlatrlar. Ancak yzbann szleri arasnda nemli bir fark vardr.
Matta'da yle yazldr: "sa'y bekleyen yzba ve beraberindeki askerler,
depremi ve br olaylar grnce dehete kapldlar ve, 'Bu gerekten Tanr'nn
Oluydu!' dediler."
Markos ise bu kez Matta'yla paraleldir: "sa'nn karsnda duran yzba, O'nun
bu ekilde son nefesini verdiini grnce, 'Bu adam gerekten Tanr'nn Oluydu'
dedi.'
Ancak Luka'ya baktmzda ok daha mantkl bir anlatmla karlarz: "Olanlar
gren yzba, 'Bu adam gerekten doru biriydi' diyerek Tanr'y yceltmeye
balad."
Bu anlatm dier ikisinden ok daha mantkldr, nk Romal bir askerin
yapabilecei yorum gerekten de en fazla budur. Eer Hz. sa "Tanr'nn Olu"
olsayd bile, onu armha geren Romal yzbann bu tr teolojik bir kavramdan
haberi olamazd. Romallar Hz. sa'nn armhnn zerine "Yahudilerin Kral"
yazmlard ve suunun da bu olduunu dnyorlard. Ancak yzba armha
gerdikleri kiinin tavrlarna ve dier insanlarn tepkilerine bakarak bu "kral"n

aslnda sandklar gibi karmaalk karan bir bozguncu deil, iyi ve erdemli bir
insan olduunu anlayabilirdi. Dolaysyla, en fazla, Luka'da olduu gibi "bu adam
gerekten doru biriydi" diyebilirdi.
Markos'ta ve Matta'da yzbaya syletilen "Bu adam gerekten Tanr'nn
Oluydu" eklindeki ifadeler ise, belli ki, Hz. sa'nn "Tanr'nn Olu" olduuna
inanan ve bunu vurgulamak isteyen yazarlar ya da "editrler" tarafndan
retilmilerdi.
"Gklerden Gelen Ses"
ncilleri karlatrmal olarak okuduumuzda, Hz. sa'y "Tanr'nn Olu" olarak
tantmak iin yaplm ilavelerin nasl "dikkat ektiklerini" baka rneklerle de
grebiliriz.
ncillerde bu ynde delil olarak gsterilen ifadelerden bir bakas, Allah'n, szde,
gklerden gelen bir sesle Hz. sa'ya iaret edip "bu Benim sevgili olumdur" ya
da "sen Benim sevgili olumsun" demesidir. Bu olayn iki ayr zamanda, bir Hz.
sa'nn Yahya tarafndan vaftizi srasnda, bir de iki eski peygamberin ruhlar ile
konutuu srada gerekletii iddia edilir.
Szkonusu "Sevgili Olum budur" pasajlar Hristiyan geleneinde nemli bir yer
tutar. Nedeni ise aktr; Hz. sa'nn ilahlatrlmasna zemin hazrlamaktadrlar.
Hristiyanlar tm Yeni Ahit iinde Allah'n konumasnn sadece iki kez getiini ve
onlarn da bu "Sevgili Olum budur" pasajlar olduunu zellikle vurgular.
Ancak ou Hristiyann farknda olmadklar bir sorun vardr ortada: Markos
ncili'nde yer alan bir ifade, szkonusu "Sevgili Olum budur" pasajlarn
yalanlamaktadr!... nk Hz. sa, kendisinden "gkten bir belirti" isteyen
Yahudiler'e bunun mmkn olmadn, o dnemde yaayan kimsenin byle bir
ey gremeyeceini sylemektedir:
Ferisiler gelip sa'yla tartmaya baladlar. O'nu snamak amacyla gkten bir
belirti gstermesini istediler. sa iten bir ah ekerek, "Bu kuak neden bir belirti
istiyor?" dedi. "Size dorusunu syleyeyim, bu kuaa hibir belirti
gsterilmeyecek." (Markos, 8: 11-2)
stteki pasajn doru olma ihtimali ok yksektir, nk Eski Ahit'e de Kuran'a
da uygundur. Bu iki kitaba gre de Allah'n dnyada insanlarla szle konumas
olur ey deildir. Kuran Allah'n yalnz Hz. Musa'ya szle hitap ettiini bildirir,
buna karlk insanlarn Allah'la, hatta meleklerle muhatap olma ynndeki
isteklerinin hep geersiz olduunu vurgular. Hz. sa dneminde de "gkten bir
belirti" isteyen kuan bu istei karlksz braklmtr. "Sevgili Olum budur"
pasajlar ise, Hz. sa'ya ilahlk atfeden dier ifadeler gibi, sonradan retilmi
efsanelerdir.

znik Konsl'nde Ne Oldu?

znik Yemini yaynlad tarihten sonra Hristiyan inancnn temeli, hatta inan
esas haline geldi ve bu yemine bal olmayan herkes sapkn sayld. Roma
Katolik Kilisesi "Tanr'nn iradesinin bu konslde tecelli ettiini" ilan etti,
dolaysyla znik Yemini de bir vahiy gibi kutsal ve hatasz bir metin sayld.
Libya kkenli Msrl bir ailenin olu olan Arius, dnemin nemli kenti
skenderiye'de bym ve 312 ylnda da Kilise'ye katlarak rahip olmutu.
Arius'un fikirlerinin geliiminde en nemli ilham kayna ise, Antakyal Lucian
olarak bilinen ve "Hristiyanln monoteist Yahudi kaynaklarna nem veren",
yani Nasrani retisine yakn olan bir baka nl rahipti.
Arius Yeni Ahit kitaplarn Antakyal Lucian kanalyla kendisine ulaan Nasrani
retisine uygun olarak yorumlad. Vard sonu, o sralarda Roma Kilisesi
tarafndan kabul edilmi olan ve Hz. sa'y Tanr sayan retinin yanllyd.
Arius'a gre Hz. sa iin kullanlan "Tanr'nn Olu" sfat tamamen mecazi bir
anlama sahipti ve onu asla ilahlatrmyordu. Bunu ispatlamak iin Matta
ncili'ndeki "ne mutlu bar salayanlara! Onlara Tanr oullar denecek" ayetini
gsteriyor ve Tanr'nn isteklerine uygun davranan herkes iin bu sfatn geerli
olduunu, bunun Hz. sa'ya zel bir kavram olmadn vurguluyordu. "Aslnda biz
de Tanr'nn oullar haline gelebiliriz" diye yazmt. Arius'a gre Hz. sa'y dier
insanlardan stn klan zellii, "Tanr'nn seilmi Mesihi" olmasyd.
Arius'un leme inancna itirazlar
Arius'a gre Tanr bir ve tekti. Kimse tarafndan yaratlmamt ve sonsuzdan beri
vard. "Oysa sa yaratlmtr" diyordu, dolaysyla o Tanr olamazd. Arius bu
dncesini desteklemek iin Hz. sa'nn ncillerde geen ve "Tanrm" diye
balayan dualarn da gsteriyordu. Arius'a gre, Tanr kendisine dua etmi
olamayacana gre, Hz. sa da Tanr olamazd. Tek bir Tanr vard ve o Hz.
sa'nn da dier insanlarn da ilahyd. Arius Hz. sa'nn Yeni Ahit'te kendisinden
sk sk "nsanolu" diye sz etmesine de dikkat ekiyor ve bunun Hz. sa'nn
insani doasn gsterdiini vurguluyordu.
Arius, skenderiye'nin bir ilesi olan Banealis'in resmi rahibi olarak bu
dncelerini geni bir kitleye aktard. Onu dinleyen halk, hem anlattklarnn
mantkl oluu, hem de Arius'un mtevazi ve gsteriten uzak yaam nedeniyle
fikirlerini kolayca kabul etti. Ancak skenderiye piskoposu Alexander giderek
gelien bu "Ariusuluk" akmndan ok rahatsz oldu. Alexander, Hz. sa'y lafzi
anlamda "Tanr'nn Olu" sayan, yani Tanr kabul eden Roma Kilisesi'nin
doktrinine balyd ve Arius'u fikirlerini deitirmesi iin ikna etmeye alt. Bunu
baaramaynca da Ariusulua kar iddetli bir saldr balatt. Bunu kendi
satrlarnda yle anlatyordu:
Bu akm giderek her yere, tm Msr'a, Libya'ya ve Yukar Tebes'e yayld. Bunun
zerine, biz de, Msr ve Libya'nn piskoposlar ile bir araya geldik ve yaklak yz
kiilik bir kurulda bu akm ve tm takipilerini lanetledik. (Athanas., Hist. Tr.; P
Johnson. History of Christianity. Pelican Books 1976, s.89)
Bu lanetleme yalnzca szde kalmayacakt elbette. 318 ylnda Arius ve takipileri

aforoz edildiler. Dahas Arius ve onun en yakn yardmclar olan Piskopos

Theonas ve Secundus ile oniki rahip srgn edildiler. Arius srgne gitmeden
nce dncelerini Thalia adl lirik bir kitapta toplad. Srgn yeri ise Filistin'di.
Ancak Arius, Nasrani inancndan hala izler tayan bu blgede de kendisine yeni
sempatizanlar buldu.
Ksacas Roma Kilisesi'nin doktrinlerine iddetle muhalefet eden bir hareket her
trl engele ramen hzla yaylyordu. Bunun haberleri, Roma Kilisesi'ni himayesi
altna alm olan mparator Konstantin'e ulatnda ise, mparator nemli bir
sorunla kar karya olduunu hemen fark etti. Roma iinde dini bir birlik
salamak iin uram, bu amala Kilise'yi koruyucu kanatlarnn altna almt.
Ama imdi Kilise kendi iinde blnme tehlikesi ile kar karyayd. Bunun
zerine vakit kaybetmeden bu sorunu halletmeye ve birlii yeniden salamaya
karar verdi.
Hristiyan tarihinin en nemli dnm noktalarndan biri olan znik Konsl bu
amala topland.
Ariusuluk ve znik Konsl
mparator Konstantin Ariusuluk ile onun muhalifleri arasndaki atmay nce
her iki tarafa mektuplar yollatarak ve "birliin hereyden daha nemli" olduunu
anlatarak zmeye almt. Ancak bu tr beylik laflarn fayda etmediini
grnce, Piskopos Hosius'un tavsiyesi zerine, byk bir Dnya Kilise Konsl ya
da dier adyla bir "Sinod" toplamaya karar verdi. znik'te toplanan ve Hz. sa'nn
doas konusunu ele alan bu konslde, bugne dek ulaacak olan Hristiyan
dogmas tanmland. Bu dogmay kabul etmeyenler "sapkn" (heretik) olarak ilan
edildiler.
znik Konsl otorite sahibi tm Hristiyan din adamlarnn katld "demokratik"
bir forum gibi gsterilir. Oysa gerek daha farklyd. Konsl'de mparator
Konstantin'in byk bir arl vard ve kan karar da onun destekledii tarafn
lehinde oldu. Konstantin'in tuttuu taraf ise elbette kendi himayesine girmi olan
Roma Kilisesi'ydi.
mparator konsln tm oturumlarna katld ve onun otoritesi de doal olarak
konslde alnan kararlara yansd.
Hz. sa'nn ilahlatrlmasnn o zamana kadar yaplm en ak ve en somut
ifadesi olan znik Yemini'nde yle deniyordu:
nanyoruz ki... Rab sa Mesih, Tanr'nn Olu'dur, Baba Tanr'dan sdur etmitir,
Baba Tanr ile ayn zdendir. Tanr'dan Tanr'dr, Ik'tan Ik'tr. Tanr'yla ayn
zden olup (homoousios) Tanr'dan sdur etmitir, yaratlmamtr. Onun
(sa'nn) araclyla gklerde ve yerde var olan her ey yaratlmtr. O ki biz
insanlar iin ve kurtuluumuz iin aa inmi ve beden bulmu ve insana
dnmtr. Ac ekmi, nc gnde dirilmi ve ge ykselmitir. Ve lleri
ve dirileri yarglamak iin yeniden gelecektir. Ve inanyoruz ki Kutsal Ruh (da
Tanr'dandr.)
Ve eer kim "Tanr'nn Olu'nun var olmad bir zaman vard" diyecek olursa, ya

da "sdur etmeden nce yoktu" diyecek olursa, ya da "nceden var olmayan

eylerden yapld" diyecek olursa, ya da "Baba'dan farkl bir zdendir" diyecek
olursa, ya da onun bir yaratlm olduunu ya da dnme ak olduunu
diyecek olursa, Katolik Kilisesi tm bu szleri syleyenleri lanetler.
Grld gibi, ilk paragrafta, Ariusularn kar kt reti, yani "Tanr'nn
Olu" sfatnn ayn zamanda "Oul Tanr" anlamna geldii teyid ediliyordu.
Bunun yanna Kutsal Ruh kavram da ekleniyor ve bylece Baba-Oul-Kutsal Ruh
lemesi (Trinity) ilk kez ak bir biimde ifade ediliyordu. kinci paragrafta hedef
alnan ve kendisine Katolik (Evrensel) Kilise sfatn veren Roma Kilisesi
tarafndan lanetlenen kiiler ise, Hz. sa'nn bir "yaratk" olduunu, "onun var
olmad bir zaman olduunu", yani varlnn bir balangc olduunu syleyen
kiilerdi; yani Ariusular ve Nasrani retisine paralel olabilecek baka herkes.
znik yemininin ardndan Hristiyanlk
znik Yemini yaynlad tarihten sonra Hristiyan inancnn temeli, hatta inan
esas haline geldi ve bu yemine bal olmayan herkes sapkn sayld. Roma
Katolik Kilisesi "Tanr'nn iradesinin bu konslde tecelli ettiini" ilan etti,
dolaysyla znik Yemini de bir vahiy gibi kutsal ve hatasz bir metin sayld. Oysa
tecelli eden irade aslnda Roma mparatorluu'nun iradesiydi, zellikle de
Konstantin'in. Piskopos Eusebius'un belirttiine gre, Hz. sa'nn doasn
tanmlamak iin kullanlan homoousion tot patri (Baba ile ayn zden) terimi bile
mparator tarafndan teklif edilmi ve ona yaranmann zevkini yaayan rahipler
tarafndan cokuyla kabul edilmiti. Konstantin, kendisine boyun een ve Sol
Invictus'la da gayet iyi uzlaan Roma Kilisesi'ni, "Katolik" (evrensel) hale
getirmekten son derece memnundu.
Ariusular ise konslden sonra daha byk bask altna alndlar. znik Konsl'ne
imza koymay reddeden Arius taraftarlar aforoz edildiler. Yine de neredeyse
yarm yzyl boyunca direnmeye devam ettiler. Ancak Kilise'nin srarl basklar
karsnda drdnc yzyl sonlarna doru yava yava tarih sahnesinden
ekildiler...
Tm bunlarn bize gsterdii nemli sonu ise, bugn Hristiyanlk dediimiz dinin
bizlere Hz. sa'dan ulaan saf inan olmad, aksine bu dinin farkl sosyal ve
siyasi artlarn sonucunda ekillenmi insan yapm bir doktrin olduuydu.
Hristiyanlk Pavlus'un mdahalesi ile asl kkeninden koparlm, bundan sonra
uzun bir sre iinde Greko-Romen dnyasnn pagan inanlaryla karm ve en
son olarak da Konstantin dneminde tam anlamyla paganlaarak Hz. sa'y bir
"insan-tanr" statsne karmt. Nasraniler ya da Nasraniler'in retisine
paralel olan hareketler-rnein Ariusuluk-ise siyasi otorite tarafndan tasviye
edilmiti.
Konstantin dneminde hem znik Yemini gibi doktrinler gelitirildi hem de bugn
elimizde bulunan Yeni Ahit'e son ekli verildi. Bugn elimizdeki hibir Yeni Ahit
nshas Konstantin devrinden daha eski deildir. Yeni Ahit son eklini alrken,
ona, znik Konsl'nde formle edilen ve daha sonra da Athanasian Yemini'nde
daha somut biimde tarif edilen leme doktrinine dayanak salayacak eklemeler
yapld.

Blm 6: znik'ten Bugne Hristiyanlk

Hristiyanlk bylece Hz. sa'nn getirdii saf ve katksz Tevhid dininden, gerek
Yahudilik'ten kesin olarak kopuyor ve ok-tanrl bir pagan inanc haline
geliyordu. Bir Yahudi peygamberi olan ve kukusuz Tevrat'n "dinle Ey srail, Rab
bizim Allahmzdr ve Rab tektir" hkmne bal kalan Hz. sa, imdi Allah'n
yannda ikinci bir ilah olarak tarif ediliyordu.
znik Konsl'nden sonra daha pek ok konsl topland. Hemen hepsinde de
eitli "sapkn" akmlar lanetlendi ve aforoz edildi. Szkonusu "sapkn"larn
nemli bir blmnn ortak zellii ise leme doktrinini reddetmeleri ve Hz.
sa'nn Tanr saylmasna kar kmalaryd.
Tevhit inancndan kopma sreci
381'de stanbul (Konstantinopolis) Konsl topland. Konsl yarm asr nce
znik'te alnan kararlar onaylad ve Ariusuluun son kalntlarn da bir kez daha
lanetledi. Bu arada Athanasias Yemini denen yeni bir belge daha Kilise tarafndan
kabul edilmiti ve bu belgede znik Konsl'nde deinilmi olan leme Doktrini
ok daha somut bir biimde ifade ediliyordu:
Kurtulua ermek isteyen, Katolik inanc hereyin stnde tutmaldr. Buna bir
btn olarak inanmayan kukusuz sonsuza kadar yok olacaktr. Ve Katolik inanc
udur:
Biz bir leme iindeki bir Tanr'ya inanyoruz, ve birlik iindeki lemeye.
Kimliklerini kartrmyoruz, ya da zlerini ayrmyoruz. nk Baba bamsz bir
kimliktedir, Olu bamsz bir kimliktedir, ve Kutsal Ruh bamsz bir kimliktedir.
Ama Baba'nn Oul'un ve Kutsal Ruh'un tanrl birdir.
Baba yaratlmamtr, Oul yaratlmamtr, Kutsal Ruh yaratlmamtr... Baba
ebedidir, Oul ebedidir, Kutsal Ruh ebedidir... Baba Tanr'dr, Oul Tanr'dr,
Kutsal Ruh Tanr'dr... Baba Rabbimizdir, Oul Rabbimizdir, Kutsal Ruh
Rabbimizdir.
Hristiyanlk bylece Hz. sa'nn getirdii saf ve katksz Tevhid dininden, gerek
Yahudilik'ten kesin olarak kopuyor ve ok-tanrl bir pagan inanc haline
geliyordu. Bir Yahudi peygamberi olan ve kukusuz Tevrat'n "dinle Ey srail, Rab
bizim Allahmzdr ve Rab tektir" hkmne bal kalan Hz. sa, imdi Allah'n
yannda ikinci bir ilah olarak tarif ediliyordu. Oysa Kuran'a gre de Hz. sa
etrafndakilere "Allah, benim de Rabbim, sizin de Rabbinizdir. yleyse O'na
ibadet edin" demiti. (A'li mran, 51)
Hz. sa'y annesi Hz. Meryem 'e mjdelemi ve onu tebliinde desteklemi olan
Kutsal Ruh (Ruh-l Kuds), yani Cebrail ise, Allah'n yaratt bir melek olmasna
ramen imdi Hz. sa'nn yannda nc bir ilah saylyordu. Grd her kutsal
varl ilah sayan pagan dncesinin sonucuydu bu.
Ancak szkonusu leme Doktrini, hem hibir dayana olmayan bir pagan
dncesi olduu hem de ok ak bir mantksal eliki barndrd iin, drdnc
yzyldan bu yana Hristiyan dnyas iindeki pek ok akm ya da kii tarafndan

reddedildi. Ariusular szkonusu "anti-Triniteryen" (leme kart) Hristiyanlarn

ncleriydiler. Daha sonra da onlara benzer akmlar kt.
Anti-Triniteryenler
Szkonusu akmlarn nclerinden biri, Arius'tan daha zayf bir biimde de olsa
yine leme'yi reddeden Nestorius'tu. Suriye doumlu bir manastr rahibi olan
Nestorius, 428 ylnda stanbul Piskoposluu gibi nemli bir makama getirilmiti.
Ancak kendisini bu yere getiren Kilise hiyerarisine kar teolojik bir mcadele
balatmakta gecikmedi. Nestorius'un hedef ald kavramlarn banda, Kilise
tarafndan Hz. Meryem'e verilmi olan "Theotokos" (Tanr'nn Annesi) sfat
geliyordu. Kilise drdnc yzylda bu sfat Hz. Meryem 'e atfetmi ve onun, Hz.
sa'y ve ondan sonraki dier ocuklarn dourmasna ramen, "ebediyen bakire"
kaldn ilan etmiti. Nestorius ise kt ve yle dedi: "Kimse Meryem'e Tanr'nn
Annesi demesin, nk Meryem sadece bir insand."
Aslnda Nestorius Kilise'nin sapkn retisinin ok kk bir blmne kar
kmt-Hz. sa'nn Tanr saylmasna kar ak bir ey sylemiyordu. Ancak bu
bile Kilise tarafndan byk bir tepkiyle karland ve Nestorius'un ayn Arius gibi
anti-Triniteryen bir "sapkn" saylmasna yol at. Uzun tartmalarn ardndan 431
ylnda Efes'te toplanan bir konslde Nestorius aforoz edildi. Tarihe Efes Konsl
olarak geen bu toplant, "sapknlara kar" znik'ten ve stanbul'dan sonra
dzenlenmi nc "Kutsal Sinod"du (Konsl).
Nestorius 435 ylnda Msr lne srld, ama etkisi sona ermedi. Pers (ran)
Kilisesi zaman iinde giderek Nestorius'un grlerini benimsedi. Msr Kilisesi ise
Nestorius'u sapkn sayan Katolik Kilisesi kararn tanmad ve bylece Roma'dan
ayrlarak bamsz bir Kilise haline geldi. Zaman iinde de bugnk Koptik (Kpti)
Kilisesi'ne dnt. Nestorius'un dier baz ballar ise "Nasturilik" olarak
bildiimiz mezhebi oluturdular. Gnmze kadar varln srdren Nasturi
Kilisesi'nin merkezi bugn halen San Francisco'dadr.
Ortodokslar ve Protestanlar
Katolik Kilisesi'nin szkonusu egemenlii, dokuzuncu yzylda kendi iinde
gerekleen bir ayrlma ile sarsld. Uzunca bir sredir Roma Kilisesi ile ihtilaf
halinde olan Dou Kiliseleri-ki bunlar stanbul, Kuds, Antakya ve skenderiye
Patriklerine balydlar-Roma Katolik Kilisesi'nden kesin olarak ayrldlar. Roma
Kilisesi ile Dou Kiliseleri arasndaki bu atma aslnda siyasi kkenliydi; Roma
mparatorluu'nun Bat ve Dou olarak ikiye ayrlmasndan sonra ortaya kmt.
Asrlar boyunca da iki tarafn arasnda eitli anlamazlklar gelimiti. Sonunda
Bat Roma'nn arlman'n Kutsal Roma Cermen mparatorluu'nu kutsamas
sonucunda iki taraf arasndaki balar tamamen koptu. ki taraf arasndaki pek
ok farktan en belirgini, Roma Kilisesi'nin kutsal dil olarak Latince'yi Dou
Kiliseleri'nin ise Yunanca'y kullanmalaryd.
Dou Kiliseleri, ya da dier isimleriyle "Ortodoks Kiliseler", Roma'dan koptuktan
sonra kendi aralarnda bir hiyerari oluturamadlar. stanbul'daki Patrikhane her
zaman daha stn gibi grnd, ama dierleri kendi ilerinde bamszdlar.

Dahas, zamanla yeni kopmalar oldu ve ulusal kiliseler olutu. Ermeni, Rum,
Bulgar, Srp, Rus gibi uluslar, farkl dnemlerde kendi milli kiliselerini kurdular.
Katolik Kilisesi ise Dou Kiliseleri'nin ayrm ile verdii "fire"nin dnda, baka
hibir kalc paralanmayla karlamadan 16. yzyla kadar Avrupa'daki
egemenliini korudu. 1520'lerde Almanya'da ortaya kan Martin Luther adl bir
rahip bu egemenlii sarsan kii oldu. nce Luther'in sonra da Calvin ve Zwingli
gibi rahiplerin nderliinde gelien "Protestan" akm, Roma Kilisesi'nin ve
Papa'nn otoritesine kar byk bir isyand. syan byk olduu kadar kanlyd
da; Avrupa bir yzyl akn bir sre Katoliklerle Protestanlarn bitmek tkenmek
bilmeyen savalarna sahne oldu. "Dini" gibi gzken bu savalarn ardnda ise
yine siyasi hesaplar, Papa'nn boyunduruu altnda yaamaktan ve ona vergi
vermekten bkm olan prenslerle bu egemenlii yitirmek istemeyen Katoliklerin
kar atmalar yatyordu.
Protestanlar Papa'nn otoritesini reddederken onun yerine bir baka otorite
koymamlard. Bu nedenle Protestanlk, Katolisizmdeki hiyerarinin aksine son
derece dank ve "liberal" bir din olarak geliti. Hemen her lke kendisine ulusal
bir kilise kurdu. Bunlarn yannda daha pek ok farkl mezhep ve akm geliti. Bu
nedenle bugn Protestanln yzlerce irili ufakl versiyonu, yzlerce farkl
Protestan kilisesi vardr. Bunlarn byk ksm da ABD'de faaliyet gsterir.
Protestanln hikayesinin bizim amzdan nemli olan bir yn vard.
Protestanlar, belirttiimiz gibi, kendilerini Katolik Kilisesi'nin egemenliinden
kurtardlar. Bu hem hiyerarik hem de doktrinsel bir zgrlkt. Artk kendilerini
Katolik Kilisesi'nin kutsal metinlerine uymak zorunda hissetmiyorlard. Yeni Ahit'i
kendileri okuyorlar ve kendileri yeni batan yorumluyorlard.
Bunun sonucunda baz Protestanlar, ok az bir blm de olsa, ilgin bir gerei
fark ettiler: Katolik inancnn temelini oluturan leme'nin Yeni Ahit'te pek bir
dayana yoktu. Hatta baz pasajlarn bu doktrini yalanlad bile dnlebilirdi.
Bu pasajlardan Tanr'nn bir "lbirlik" iinde olmad, aksine bir ve tek olduu
sonucu karlabilirdi.
te baz Protestanlar, aslnda ok az, bu sonucu kardlar ve leme'yi
reddettiler. Bylece "Birlemeci" (Unitarian) Kiliseler dodu.
ada "Birlemeci" Hristiyanlar
Protestan Reformu'nun ardndan Yeni Ahit'i Katolik dogmalarndan bamsz
okuyarak leme'nin yanll sonucuna inanan ilk Hristiyan akm, talya'da
geliti. Lelio Sozzini (1525-62) ve kuzeni Fausto Sozinni (1539-1604) tarafndan
balatlan akm, kurucularnn isminden dolay Sosyanizm (Socianism) olarak
bilindi. Sosyanistler gizli toplantlar yoluyla yayldlar. nanlarnn en nemli yan
ise leme doktrinini reddetmeleriydi.
Sosyanistler eitli basklarla karlamakta gecikmediler. Kilise onlar ok
gemeden aforoz etti. Ayn dnemde Sosyanistler'e benzer fikirler yayan,
zellikle leme doktrinine radikal bir biimde saldran Cenevreli Michael
Servetus, fikirleri nedeniyle Calvin tarafndan kaza balanp yaklarak idam
edildi. Yaklrken yazd anti-Triniteryen kitap da gsne aslmt.

Sosyanistlerin mirasn devralan niteryen (Unitarian) yani "Birlemeci" akm ise

16. yzyln sonlarnda Transilvanya'da dodu ve sonra da bata Polonya olmak
zere Avrupa'nn drt bir yanna yayld. Polonyal niteryen rahiplerin yaynlad
ve Tek Tanr fikrini srarla ileyen Racovian Catechism adl belge, akmn en
nemli kaynaklarndan biri haline geldi. Bu dnemde Polonya'daki baz
niteryenler Katoliklie geri dnmek, Yahudilii kabul etmek ya da sapknlk
suuyla idam etmek gibi l bir seenekle kar karya kaldlar. Yahudilii kabul
etmek bir idam nedeni saylmyordu, nk Yahudiler "kafir"diler, "sapkn" deil.
Bu durum karsnda niteryenlerin ou, lemeci Katolik inancna
dnmektense, monoteist Yahudi inancn benimsemeyi tercih ettiler.
niteryenizm Hristiyan geleneinin aklc ve gereki bir yorumuna
dayanmaktadr. Hz. sa, gerekte olduu gibi, yani bir Yahudi peygamberi olarak
kabul edilmekte, Yeni Ahit'te onun iin kullanlan "oul" kavram mecazi anlamda
anlalmaktadr. Allah'n bir ve tek olduu gerei dorulanmaktadr. Bu arada
Yeni Ahit'in de lahi bir vahiy deil, insan yazm bir kitap olduu gerei kabul
edilmektedir.
Bir Hristiyann, Hristiyan inanc iinde varabilecei en doru nokta da bu olabilir.

Blm 7: Gerek imana davet

Nasrani inancnn tarihin derinliklerine gmlmesinden sonra ne oldu? Yahudiler,
kendi kurtulularn, yani Hz. sa'y reddettiklerine, Pavlusu Hristiyanlar hayali
bir Hz. sa'ya inandklarna, Nasrani inanc da tarihin dna itildiine gre, Hz.
brahim'den gelen ve Hz. sa'yla devam eden lahi din ne oldu?
Yahudiler Hz. sa'y reddettiler. O, onlarn peygamberi ve Mesihiydi, ama
kalplerindeki katlk ve kibir nedeniyle onu tanmadlar. Dahas onu Roma valisine
gammazlayarak ldrmeye kalktlar.
Hristiyanlar ise Hz. sa'y benimsediler. Ama onu yanl anladlar. Hz. sa kendi
hayatn Tevrat'n "Tanrn olan Rab'be tap, yalnz O'na kulluk et" emrine uymaya
adamt. nsanlara yayd mesaj da buydu. Ama Hristiyanlar, Pavlus'un pagan
dininin peinden gittiler ve Hz. sa'ya taptlar, ona kulluk ettiler.
Dolaysyla her iki din de, gklerin ve yerin Yaratcs ve Rabbi olan tek Allah'n
yolundan sapt.
Hz. sa'y gerekten izleyenler, bir tek Nasraniler'di. Aslnda onlar, srf Hz. sa'nn
deil, Hz. brahim'in, shak'n, Yakup'un, Hz. Yusuf'un, Hz. Musa'nn, lyas'n ve
dier tm peygamberlerin de yolunu izliyorlard. nk tm bu peygamberler,
Hz. sa da dahil, tek bir gerei anlatyor ve insanlar tek bir dine aryorlard:
Allah birdi ve insan baka herhangi bir yol gstericiye-kendi isteklerine, atalarnn
geleneklerine, "din adam" gzken sahtekarlara-gre deil, O'nun dinine gre
yaamalyd...
Ancak bu temiz Nasrani inanc da yaayamad ve Pavlusu Hristiyanlar
tarafndan yok edildi...

Bir ka satrda zetlediimiz bu tabloyu bu yaz dizisinin bandan bu yana en

ufak ayrntsna inene dek inceledik. Ancak sormadmz bir soru kald: Acaba
Nasrani inancnn tarihin derinliklerine gmlmesinden sonra ne oldu?
Hz.sa'nn geleceini mjdeledii Peygamber
Yahudiler, kendi kurtulularn, yani Hz. sa'y reddettiklerine, Pavlusu
Hristiyanlar hayali bir Hz. sa'ya inandklarna, Nasrani inanc da tarihin dna
itildiine gre, Hz. brahim'den gelen ve Hz. sa'yla devam eden lahi din ne
oldu?
Bu dini peygamberleri ile insanlara ulatran Allah, bu dinin tarihin iinde
kaybolup gitmesine izin mi verdi?
Hayr. Aksine, ayn lahi din, Nasraniler'in saf d edilmelerinden ksa bir sre
sonra, ayn corafyann biraz daha gneyinde, Arabistan'da yeniden ortaya kt.
Allah, yeni bir peygamberle tarihin bandan beri var olan dinini yeniden duyurdu.
Bu kez bu peygamber Yahudi deildi. nk Yahudiler Hz. sa'y reddetmekle ve
onu ldrmeye kalkmakla byk bir su ilemiler ve "Allah'n seilmi halk"
olma vasfn yitirmiler, aksine lanetlenmilerdi. nk peygamberleri Hz. Musa,
Eski Ahit'e gre, onlara Hz. sa'y kast ederek "Allah'nz olan Rab size, kendi
kardelerinizin arasndan benim gibi bir peygamber karacak. O'nun size
syleyecei her sz dinleyin. O peygamberi dinlemeyen herkes Allah'n
halkndan koparlp yok edilecektir" demiti. Onlar ise Hz. sa'ya isyan etmekle
"Allah'n halkndan koparlp yok edilmiler"di. Nitekim Hz. sa'ya kar
dzenledikleri tuzan ardndan, 70 ylnda tarihin en byk bozgunlarndan birine
uradlar. Kuds', oradaki Tapnaklar'n ve Tapnak'taki Tevrat nshalarn, Hz.
Musa'nn sandn kaybettiler. "Allah'n halkndan koparlp yok edilmiler" olarak,
asrlar srecek bir srgne yollandlar.
Bu nedenle Hz. sa ile birlikte Yahudi peygamberleri gelenei son buldu. Hz. sa
onlarn son yol gstericisiydi.
te bu yzden, Nasraniler'in de tarihin dna itilmelerinin ardndan, Allah vahyini
Yahudiler'den olmayan, yeni bir peygambere indirdi. Aslnda bu peygamber
Yahudi deildi, ama yine de Hz. brahim'in soyundand. Hz. brahim'in iki
olundan biri olan smail'in soyundan geliyordu ve smail'den tremi olan Arap
halknn arasnda ortaya kmt.
Bu peygamberin grevi ise, tarihin bandan beri var olan ve Hz. brahim'den
beridir kesintisiz sren lahi dini yeniden hayata dndrmekti. Bir baka deyile,
kp da bir "Arap dini" kurmad. Ona vahyedilen kitap, kendinden nceki tm
kitaplar ve peygamberleri doruluyor, ancak bunlar izlediklerini syleyen
insanlarn yanllarn haber veriyordu. Dolaysyla bu peygamberi izleyenler,
nceki peygamberlerin de tmn izlemi olacaklard.
Bu peygamberin ismi Muhammed, getirdii kitabn ismi de Kuran'd.
Hz. sa geldiinde yapt en nemli i insanlar imana davet etmek olmutu. Hz.
Muhammed de ayn eyi yapt. Nitekim Hz. brahim, Hz. Yusuf , Hz. Musa, lyas
ya da Yahya da ayn eyi yapmt. Dolaysyla Allah'n ltfuyla "insanlarn

brahim'e en yakn olanlar" olan biz mslmanlarn ii de yine insanlar imana

davet etmektir.
Bu yaz dizisi daveti duyurabilmek iin yazld, zellikle de Hristiyanlar iin.
Buna ramen biliyoruz ki, bu yaz dizisini okuyan Hristiyanlarn nemli bir
blm bunu "saptrc" bir alma olarak grmeye, hatta "eytan ii" saymaya
alacaklardr. Ancak bilmelidirler ki bu satrlarn yazarnn aklnda, Allah'
yceltmek, O'nun peygamberlerini vmek ve O'nun gerek dinini tebli etmekten
baka bir ey yoktur.
Bu yzden Hristiyanlar, Hz. sa'y reddeden tutucu Yahudiler gibi kat
davranmamaya, her trl bamllktan kurtulmu olarak kendilerini Allah'a teslim
edip dnmeye davet ediyoruz. Hz. sa'ya gerekten onun kendisini anlatt
gibi mi iman etmektedirler? Sahip olduklar iman, Yeni Ahit'e gre Hz. sa'nn
kardei olan Yakup'un sahip olduu imanla ayn mdr? Eer yleyse neden Yakup
ve onun cemaati kendisine inandklar Kilise tarafndan lanetlenmitir?...
Hristiyanlara ar
Yaz dizisi iinde ayrntlaryla incelediimiz konular bir kez daha tekrar
etmeyeceiz. Ancak Hristiyanlara armz, Yahudiler gibi tutucu
davranmamalar ve Allah'n kendilerine indirdii yol gstericiye kar ak
olmalardr. Bu yol gsterici Kuran'dr ve Hz. sa'nn gerek kimliini de onlara o
haber verir.
Kuran'a gre ise, iman ettikleri Hz. sa, sadece ve sadece bir tek Allah'a iman
etmeyi emretmi ve kendisinin de O'nun kulu olduunu vurgulamtr:
Andolsun, 'phesiz Allah, Meryem olu Mesih'tir' diyenler kfre dmtr. Oysa
Mesih'in dedii (udur:) 'Ey srailoullar, benim de Rabbim, sizin de Rabbiniz
olan Allah'a ibadet edin. nk O, kendisine ortak koana phesiz cenneti
haram klmtr, onun barnma yeri atetir. Zulmedenlere yardmc yoktur.'
Andolsun, 'Allah n ncsdr' diyenler kfre dmtr. Oysa tek bir
ilahtan baka ilah yoktur. Eer sylemekte olduklarndan vazgemezlerse,
onlardan inkar edenlere mutlaka (ac) bir azap dokunacaktr. Yine de Allah'a
tevbe edip balanma istemeyecekler mi? Oysa Allah balayandr,
esirgeyendir. Meryem olu Mesih, yalnzca bir elidir. Ondan nce de eliler gelip
geti. Onun annesi dosdorudur, ikisi de yemek yerlerdi. Bir bak, onlara ayetleri
nasl aklyoruz? (Yine) bir bak, onlar ise nasl da evriliyorlar? (Maide Suresi,
72-74)
Kuran Hristiyanlar Hz. sa'y bir tanr sayp Allah'a ortak komamalar iin uyarr.
Tek bir Allah vardr ve sa Mesih dahil herkes O'nun kuludur. Bir Hristiyan'n
yapmas gereken ey, hereyden nce bunu kabul etmektir. Allah'n bir ve tek
olduunu, Hz. sa'nn ya da bir baka kiinin ise sadece ve sadece O'nun kulu
olduunu tasdiklemektir.
Onlar da, sa Mesih'i de, tm insanlar da yaratm olan Allah, onlara yle
seslenmektedir:

"Ey Kitap Ehli, dininiz konusunda taknlk etmeyin, Allah'a kar gerek olandan
bakasn sylemeyin. Meryem olu Mesih sa, ancak Allah'n elisi ve kelimesidir.
Onu Meryem'e yneltmitir ve O'ndan bir ruhtur. yleyse Allah'a ve elisine
inannz; "tr" demeyiniz. Kann, sizin iin hayrldr. Allah, ancak bir tek
ilahtr. O, ocuk sahibi olmaktan ycedir. Gklerde ve yerde her ne varsa
O'nundur. Vekil olarak Allah yeter. Mesih ve yaknlatrlm melekler, Allah'a kul
olmaktan kesinlikle ekimser kalmazlar. Kim O'na ibadet etmeye 'kar ekimser'
davranrsa ve byklenme gsterirse, onlarn tmn huzurunda toplayacaktr."
(Nisa Suresi, 171-172)