Univerzitet u Tuzli Mainski fakultet

kolska 2015/2016

KONSTRUISANJE RAUNAROM

Kriteriji konstruisanja
Sopstvene frekvencije, kritine brzine

Dr. Salko osi

Tuzla, decembar 2015

1

Univerzitet u Tuzli Mainski fakultet

kolska 2015/2016

KRITERIJI KONSTRUISANJA, dokazi: Savremene konstrukcije se dizajniraju prema vie kriterija:

1. Kriterij vrstoe. Ovaj kriterij podrazumijeva da se nigdje u konstrukciji ne pojavljuju naprezanja koja mogu dovesti do loma ili
trajne (plastine) deformacije. Kod sloenog optereenja, mjerodavan je efektivni napon koji se rauna prema hipotezama vrstoe.
2. Kriterij deformacija. Ovaj kriterij podrazumijeva da deformacije konstrukcije, i ako u oblasti elastinosti, ostanu, zbog
funkcionalnosti, sigurnosti ili estetike, manje od unaprijed propisanih na datu vrstu konstrukcije. Ovo se naroito odnosi na
mehanizme iji su pokretni lanovi spregnuti. To znai da je potrebno osigurati minimalno potrebnu krutost konstrukcije prije svega
vitkih, dugakih konstruktivnih dijelova.
3. Kriterij elastine stabilnosti. Ovaj kriterij se odnosi na pojavu izvijanja vitkih dijelova konstrukcije izloenih kompresivnim
naponima. Izvijanje dovodi do znatne promjene oblika uslijed ega moe doi do poveavaju drugih vrsta optereenja npr. momenta
savijanja ili torzije.
4. Kriterij potrebnog vijeka trajanja s obzirom na zamor materijala-element mora zadovoljiti propisani broj radnih ciklusa
5. Kriterij vrstoe veza- proraun vijanih, zakovanih, zavarenih ili na drugi nain ostvarenih spojeva dijelova konstrukcije
6. Kriterij frekvencije vlastitih oscilacija. Ovaj kriterij se odnosi na mogunost rezonance tj. poklapanja neke od vlastitih
frekvencija oscilovanja sa periodiki promjenljivom pobudnom silom kojoj je konstrukcija izloena u radu. Kao primjer navodimo
vratila, koja osim vrstoe moraju zadovoljiti i kriterij krutosti (npr. zbog sprezanja zupanika) ali i kriterij vlastitih frekvencija
fleksionih ili torzionih oscilacija kako bi se izbjegla mogunost pojave rezonance.
7. Kriterij vremena priguenja oscilacija. U svom radu neke konstrukcije povremeno dolaze u stanje vibracija koje je potrebno za
to krae vrijeme priguiti, npr. oscilacije konstrukcije uslijed oscilacija tereta koji visi na katarki dizalice/krana prilikom podizanja
istog. Potrebno je dizajnirati (oblikovati i dimenzionisati) konstrukciju tako da ove oscilacije budu manje po amplitudi od
dozvoljenih te da se prigue nakon za to propisanog vremena.
ZAVRNI PRORAUN: Konstruktor je duan da za navedene kriterije dostavi dokaz da njegovo rjeenje sa datim
dimenzijama, materijalima i oblikom ispunjava postavljeni kriterij sa zadanim stepenom sigurnosti. Ti dokazi su sastavni dio
tehnike dokumentacije (zavrni proraun).
2

Univerzitet u Tuzli Mainski fakultet

kolska 2015/2016

KRITERIJ VRSTOE SLOENA NAPREZANJA

ekvivalentni napon, hipoteze vrstoe
Sloena naponska stanja, glavni naponi

Univerzitet u Tuzli Mainski fakultet

kolska 2015/2016

Hipoteza najveeg normalnog napona

1 max( P1 , P 2 , P 3 )

2 min( P1 , P 2 , P 3 ) 3 2 1;

MAX 1

X Y
2

X Y
2

2
) 2 XY

Rm
SF

Hipoteza najveeg tangencijalnog napona (Tresca), definicija (2D):

MAX

MAX MIN
2

1 2
2

1D
MAX

R 02 Savijanje ili istezanje s torzijom: 2 4 2 Rm

ef
S
T

SF
2

Hipoteza deformacionog rada na promjeni oblika (Huber, Mises, Hencky, J2):

(osnovna hipoteza vrstoe)
ef

R
1
( 1 2 ) 2 ( 2 3 ) 2 ( 1 3 ) 2 02
SF
2

R022
2D : 1 2 2
SF
2
1

2
2

(elipsa )

2
ef X2 Y2 X Y 3 XY

R02
SF

(opti sluaj)

Savijanje ili istezanje s torzijom: ef S2 3 T2

R02
SF

Primjer: Nosa okruglog profila d=30 mm prikazan na slici je optereen silom F1=5kN. Isti je izraen od legiranog
elika 41Cr4 sa karakteristikama: Rp02=780 N/mm2, Rm=1050 N/mm2. Sila F2=0. Odrediti:
4

Univerzitet u Tuzli Mainski fakultet

kolska 2015/2016

Momente savijanja i uvijanja u kritinom presjeku,

Procijeni opasnost od plastinog deformisanja u kritinom presjeku tj. izraunaj stepen sigurnosti za Tresca i
Mises hipotezu,
Odredi minimalnu vrijednost sile F2 koja e izazvati plastinu deformaciju prema vMises hipotezi
Odredi potrebni prenik da bi se postigao stepen sigurnosti od S F=2 ako je materijal zamijenjen sa jeftinijim
S235JR elikom ije su karakteristike: Rp02=245 N/mm2, Rm=440 N/mm2. Koliki je odnos teina u tom sluaju ?
S

188.63
188.63 2
(
) 47.16 2
2
2
2
2
N
N
1 199.76
; 2 11.13
(glavni naponi)
2
mm
mm 2
Efektivni napon prema Tresca:

1,2

) 2 T2

ef 1 3 199.76 (11.13) 210.89

SF

R p 02

ef

N
mm 2

780
3.69
210.89

Efektivni napon prema Mises kriteriju :

ef S2 3 T2 188.632 3 47.16 2 205.56

M S F1a 5000 0.1 500 Nm

M T F1b 5000 0.05 250 Nm

SF

Naponi savijanja i uvijanja:

M
MS
500000
N
X S

188.63
3
WX
mm 2
d
303
32
32
M
MT
250000
N
T T

47.16
3
Wo d 3
mm 2
30
16
16

R p 02

ef

N
mm 2

780
3.79
205.56

Dodatno dejstvo sile F2 :

ef ( S F 2 ) 2N 3 T2 R02 F 2 R022 3 T2 S
F 2 7802 3 47.16 2 188.63 587.08
F2 MIN F 2
5

d 2
302
587.08
415 kN
4
4

N
mm 2

N
mm 2

Univerzitet u Tuzli Mainski fakultet

kolska 2015/2016

Kriterij sopstvenih frekvencija: kritine brzine vratila, fleksione (a), torzione (b) i uzdune
oscilacije (c)
mogunost rezonance, kritina brzina, frekvencija pobudne sile=sopstvenoj frekvenciji

Poprene (fleksione, savojne) oscilacije: pobudna sila=centrifugalna sila (zbog neuravnoteenosti)

rezonanca: n=nkr
6

Univerzitet u Tuzli Mainski fakultet

kolska 2015/2016

Rayleigh-ova formula:
nKR

1
2

nKR

1
2

g ( F11 F2 2 ...Fn n )

2
2
2
F11 F2 2 ...Fn n
g Fi i

2
i i

o / s

Modalna MKE analiza, video

Univerzitet u Tuzli Mainski fakultet

kolska 2015/2016

Primjer: Na uplje vratilo sa unutranjim i vanjskim prenikom d=30 mm i D=50 mm, oslonjeno na fiksne leajeve
A i B postavljena su dva diska (zupanika, remenice...) masa m1=20 kg i m2=30 kg. Ako su dimenzije date prema
slici, odredi minimalnu kritinu brzinu vratila. Vratilo je od elika, zanemarive sopstvene mase.

196.2 (0.4) (0.5)(1.52 0.42 0.52 )

D1
0.143mm
6(1.5)(267 109 210 109 )

Moment inercije:
I=

(R4 r 4 )

(254 154 ) 267 103 mm 4 .

F1 m1 g 20 9.81 196.2 N

294.3 (0.4) (1.1)(1.52 0.42 1.12 )

D2
0.226mm
6(1.5)(267 210)
D 0.143 0.226 0.369mm

F2 m2 g 30 9.81 294.3 N

nKR

4
4
Vertikalne sile:

Statiki ugibi u takama C i D:

196.2 (1) (0.5)(1.52 12 0.52 )
C1
0.194mm
6(1.5)(267 10 9 210 109 )

nKR

294.3 (0.4) (0.5)(1.52 0.4 2 0.52 )

C 2
0.215mm
6(1.5)(267 210)
C 0.194 0.215 0.409mm

nKR

1
2

g Fi i

2
i i

3
3
1 9.81196.2 0.409 10 294.3 0.369 10

2 196.2 (0.409 103 ) 2 294.3 (0.369 103 ) 2

0
0
25.37 / s 1522 / min

1/2