BARACK OBAMA

HY VNG TO BO
Suy ngh v vic tm li gic m M
NGUYN HNG dch
NH XUT BN TR
--D liu nhn din: anh Natphung
Sa cha v kim tra chnh t: anh Natphung, nguoimedocsach,
MrTranK4A, MeHanAn, npmaia1, thuhien01, becon53
To ebook: becon53
Ngy hon thnh: Thng 4/2009 (www:thuvienebook.com)
---o0o--Knh tng nhng ngi ph n nui dy ti nn ngi B NGOI TI, TUTU,
vin tng ca cuc i ti
v
M TI,
tnh thng yu ca m vn sng mi trong ti
Mc lc
Chng m u
Chng 1: ng Cng ha v ng Dn ch
Chng 2: Gi tr
Chng 3: Hin php
Chng 4: Chnh tr
Chung 5: C hi
Chng 6: Nim tin
Chng 7: Chng tc
Chng 8: Th gii ngoi kia
CHUNG 9 : Gia nh
Li kt

Li Cm n

Chng m u
gn mi nm k t khi ti bt u bc chn vo hot ng chnh tr. Lc ti khong 35
tui, tt nghip trng lut c bn nm, va mi kt hn v nhn chung nng vi vi i. C
mt gh trng trong Ngh vin bang Illinois, v mt vi ngi bn gi l ti nn ra tranh c.
H cho rng vi ngh nghip l mt lut s v quyn cng dn v nhng mi quan h ti c
c trong thi gian hot ng cng ng, ti s l mt ng c vin c trin vng. Sau khi bn
bc vi v. ti tham gia cuc ua v lm ng nhng g m mt ng vin ln u nn tham gia
tranh c thng lm. Ti ni chuyn vi tt c nhng ai lng nghe ti. Ti n nhng mc hp
cu lc b v cc tui gp mt ca nh th, cc tim thm m v ca hng ct tc. Ch cn thy
mt "nhm" hai ngi ng gc ph l ti sn sng bng qua ng, a h t ri vn ng
tranh c. V i n u ti cng b ngi ta hi cng hai cu:
"Anh o u ra ci tn ng nghnh th?"
V ri: "Trng anh cng kh ng hong. Sao anh li mun nhy vo mt lnh vc bn thu v
him c nh chnh tr.
Ti quen vi nhng cu hi ny, chng ch l dng khc ca nhng cu hi m ti nhn c
vi nm trc khi ti ln u tin n Chicago, lm vic mt khu vc thu nhp thp. Nhng
cu hi bo hiu s hoi nghi khng n gin d l i vi chnh tr m chnh l i vi
ngha cuc i ca mt ngi hot ng cng chng. l s hoi nghi ca mt th h mt
lng tin vo nhng li ha, t nht l vng pha Nam ni ti ang c gng i din. Ti thng
tr li h bng cch mm ci, gt u, v ni rng ti hiu ni hoi nghi , nhng hin nay, v
nht l trong qu kh lun c mt truyn thng khc v chnh tr, mt truyn thng tn ti t
ngy lp nc cho n ngy thng li ca phong tro u tranh cho quyn cng dn, mt truyn
thng da trn mt suy ngh gin d rng chng ta ph thuc ln nhau, rng nhng iu gn kt
chng ta thc s nhiu hn, ln hn nhng iu chia r chng ta, v nu c ngi tin vo iu
, hnh ng v iu , th mc d chng ta cha th gii quyt c ht mi kh khn, nhng
chng ta s lm c iu g c ngha.
Qu l mt bi din vn thuyt phc, ti ngh th. V mc d ti khng chc lm l ti gy c
n tng nh nhau cho mi thnh gi, nhng cng c ngi nh gi cao s nhit tnh v t
tin ca tui tr ti, nh th, ti trng c vo Ngh vin bang Illinois.
SU NM SAU, khi ti quyt nh tranh c Thng ngh s M, ti li khng dm chc v
chnh bn thn mnh.
Nhn v mt no th la chn ngh nghip ca ti cng c v ng.
Sau hai nhim k ti n lc lm vic phe thiu s, ng Dn ch cng ginh c quyn
kim sot Thng vin bang, v tip ti thng qua mt lot cc d lut, t ci cch h
thng n t hnh bang Illinois n m rng chng trnh y t cho tr em. Ti cn tip tc ging
dy trng i hc Lut Chicago, mt cng vic ti yu thch, v i khi ti c mi n ni
chuyn vi ni trong thnh ph. Ti duy tr c cho mnh s c lp, tn tui tt, cuc hn
nhn, v nu ni chnh xc th tt c nhng iu ny u b e do k t khi ti t chn ln vng
th ph bang.
Nhng trong nhng nm , ti cng phi tr gi. i khi, ti ngh ch l v ti ang gi i, v
nu bn th s thy mi nm qua i, bn s cng gn cht hn vi cc thi xu ca bn - lnh
vc m bn km hiu bit, nhng thi quen suy ngh, c th do di truyn hoc do mi trng,
nhng hu nh chc chn l ngy cng ti t hn, ging nh au chn lu ngy chy ln au
nhc hng. Vi ti.
mt trong nhng thi xu tr nn mn tnh, ti khng cn bit trn trng, d mi iu c
tt p n my, v may mn lun ch i ti. Ti ngh y l mt thi xu c th ca th gii
hin i, cng l thi xu c th ca ngi M, v khng u iu ny th hin r hn trong

chnh tr. Khng r ngh chnh tr khuyn khch tnh xu hay n gin l n thu ht nhng
ngi mang tnh cch ny. C ngi ni rng mi ngi u c gng hoc sng xng ng vi
k vng ca ngi cha, hoc b p li nhng sai lm ca cha, v ti ngh c th y l nguyn
nhn ca cc thi xu ca ti v mi tnh cch khc.
D l l do g th vic ti quyt nh chy ua vi mt ngh s Dn ch ng nhim trong cuc
bu c nm 2000 l hu qu ca thi xu mn tnh ny. l mt cuc ua thiu cn nhc, v ti
thua au n - mt loi tht bi nh thc bn tr li vi thc t l cuc sng khng din ra
nh bn ch i. Mt nm ri sau, khi vt thng lnh li, ti c hn n tra vi mt c vn
truyn thng, ngi i ln khuyn khch ti tranh c cp bang. Ngu nhin ba tra c
sp xp vo cui thng Chn nm 2001.
Chc anh thy l ng lc chnh tr by gi thay i ng khng?. Anh ta hi ti khi ly
mn salad.
Ti hi li: anh l sao? Nhng ti bit r anh ta nh ni g. C hai chng ti u nhn vo
t bo t cnh anh ta. Trn , ngay trang nht, l tm hnh Osama bin Laden.
Kinh khng, ng khng?. Anh ta lc u: Tht xui qu. Tt nhin anh khng th i tn
c. Cc c tri nghi ng ngay. Anh bit y, nu anh mi bt u s nghip, anh c th dng
mt ci ln khc hay ci g . Nhng gi th Anh ko di ging v nhn vai t v xin li
trc khi gi ngi bi bn em ha n thanh ton.
Ti nghi l anh ta ni ng, v iu n dn n mn tm tr ti. Ln u tin trong s nghip
ca mnh, ti bit n cm xc k khi nhn nhng chnh tr gia tr tui hn ti, nhng li
thnh cng lnh vc m ti tht bi, h i ln v tr cao hn, lm c nhiu hn. Nim vui ca
ngh chnh tr - cm gic kch thch khi tranh lun, cm gic m p da tht khi bt tay v chm
vo m ng - dn m nht i bn cnh nhng cng vic tm thng hn ca ngh ny: nhng
ln i xin tin, nhng cuc li xe di v nh sau bui d tic ko di hn hai gi so vi d kin,
nhng mn n chn ngt, khng kh nht nho v cuc ni chuyn cc lc qua in thoi vi v
- ngi ph n vn bn ti, nhng qu mt mi vi vic phi mt mnh chm sc l tr v
bt u t du hi rng ti xem trng gia nh hay s nghip hn. Ngay c vi cng vic lp
php - iu khin ti theo ui ngh ny, cng bt u tr nn qu to tt, i qu xa khi nhng
cuc tranh ci ln v thu, an sinh x hi, y t, vic lm ang din ra tm quc gia. Ti bt u
nghi ng con ng mnh chn; ti bt u c cm gic m ti ngh mt din vin hay vn
ng vin phi tri qua khi anh ta nhn thy mnh dng cn ti nng v vn may sau nhiu
nm ch i mi mn gia nhng bui din th hay n lc thi u trong cc gii u ph. Gic
m s khng thnh hin thc, v gi y anh ta phi i mt vi la chn: chp nhn s tht nh
mt ngi trng thnh v chuyn sang theo ui mt th khc thc t hn, hay t chi n v
cui cng tr thnh mt k cay ng, cu knh v c mt cht no thm hi.
T CHI, GIN D, tha hip, tht vng - ti khng chc liu ti tri qua ht tt c cc giai
on m cc chuyn gia ni. Tuy nhin, v mt no , ti i n c ch chp nhn gii
hn ca mnh, cng nh phi chp nhn ci cht. Ti li tp trung vo cng vic trong Thng
vin bang v t hi lng vi nhng ci cch, nhng xut m ti c th lm c vi tr ca
mnh. Ti dnh nhiu thi gian hn cho gia nh, ngm cc con gi ca chng ti ln ln, yu
thng chm sc v, v ngh v ngha v lu di l nui gia nh ca ti. Ti chi th thao, c
tiu thuyt, v bt u hiu gi tri ca vic tri t quay quanh mt tri, ca vic bn ma lun
chuyn m khng cn s tham gia g ca ti.
V ti ngh, chnh s chp nhn ny khin ti c mt ngh ht sc ng t l tranh c vo
Thng vin lin bang. Ti m t vi v ti tng ny nh mt chin lc c n c ng v
khng, y l n lc cui cng th thc thi cc tng ca ti trc khi ti lm mt ngi
sng lng l hn, n nh hn, v c thu nhp cao hn. V ti, c l v thng hi hn l b
thuyt phc, ng ti tham gia cuc ua cui cng ny. Tuy nhin c y cng ni trc rng
v c y mun c mt cuc sng gia nh yn , nn ti khng nn trng mong c y s b phiu
cho ti.

Ti c y thoi mi t quyt nh trong canh bc rt chnh lch ny. Peter Fitzgerald, ngh s
ng nhim ng Cng ha chi 19 triu dollar ti sn ring ca ng ginh gh t ngi
tin nhim, b Carol Moseley Braun. ng ny khng c bit n nhiu, trong thc t c v
ng khng a thch ngh chnh tr lm. Nhng ng ta vn c ti sn v hn ca gia nh v c s
chnh trc, nh ginh c s tn trng min cng ca cc c tri.
Ch trong mt thi gian ngn, Carol Moseley Braun quay tr li sau nhim k i s New
Zealand, vi tng ginh li v tr c; v vic b c th ng c lm k hoch ca ti b nh li.
Khi b quyt nh chuyn sang tranh c vo v tr tng thng, nhng ngi khc bt u ngp
ngh cuc ua vo gh Thng ngh s. Vo thi im Fitzgerald tuyn b khng d nh ti
tranh c, ti ang c su i th chnh, trong s c mt b trng ti chnh ng nhim ca
bang, mt doanh nhn c ti sn hng trm triu dollar, mt cu chnh vn phng ca Th trng
Chicago, Richard Daley, v mt n chuyn gia y t da en, ngi m vi mt s tin s dng
khn ngoan, s chia phiu ca cng ng da en vi ti v git cht bt c c hi mong manh
no m ti c c.
Ti khng bn tm. Khng h lo lng v khng k vng g nhiu, vi s tn nhim c hu
thun bi mt vi li gii thiu hiu qu, ti lao vo cuc ua vi sinh lc v nim vui m ti
ngh ti nh mt. Ti tuyn bn ngi, tt c u gii giang, tui mi ngoi hai mi n
hn ba mi mt cht, vi mc lng tng i thp. Chng ti tm c mt vn phng nh,
tin hnh in giy c tiu , lp t in thoi v mt vi my tnh. Ti dnh bn hoc nm gi
mt ngy gi in cho cc nh ti tr chnh ca ng Dn ch v c gng thu c phn hi. Ti
t chc cc cuc hp bo m khng ai n tham d. Chng ti ng k tham gia cuc diu hnh
nhn ngy Thnh Patrick v c dnh cho v tr cui cng, kt qu l ti cng mi tnh nguyn
vin i trc nhng chic xe v sinh ca thnh ph ch vi bc chn, vy tay cho vi ngi
chm chn cn st li trn ng trong khi cc cng nhn v sinh qut rc v g hnh cy c ba
l, biu tng ca ngy Thnh Patrick khi cc ct n.
Tuy nhin, phn ln thi gian ti di chuyn, thng l t li xe mt mnh, u tin l t khu vc
bu c ny sang khu vc bu c khc trong Chicago, sau l t ht ny sang ht khc, t th
trn ny sang th trn khc, v cui cng l xuyn khp bang, i qua hng dm di cc cnh ng
ng v u, ng ray xe la v silo cha ng cc. Nhng cuc hnh trnh ny khng hiu qu
cho lm. Khng c c my ca t chc ng Dn ch bang, khng c danh sch gi th hay hot
ng qung b trn mng, ti buc phi nh nh bn b hoc ngi quen tip c tri. hoc nh
h thu xp cho ti n cc nh th, vn phng nghip on, nhm chi bi bridge hoc cc t
chc ngh nghip. i khi, sau khi li xe mt hng gi, ti ch thy c hai hoc ba ngi ang
i mnh quanh chic bn lm bp. Ti phi trn an ch nh l khng sao, khen ngi nhng bnh
tri m h chun b. i khi ti phi ngi sut mt bui l nh th v mc s thm ch qun
khng nhn ra ti, hoc c khi ngi ng u nghip on a phng cho php ti ni chuyn
vi cc thnh vin ngay trc khi h tuyn b quyt inh ng h mt ng vin khc.
Nhng bt k ti gp hai ngi hay nm mi ngi, bt k ti ang trong mt ngi nh rm
mt, trang nghim b bin Bc, mt cn, h trn cao khng c thang my vng pha Ty hay
mt trang tri ngoi Bloomington, bt k mi ngi t ra thn thin, bng quan hay i khi c
thi th ch, ti c gng ht sc im lng, nghe nhng iu h ni. Ti lng nghe h ni v
cng vic, v chuyn kinh doanh, v trng hc trong vng, v s gin d ca h i vi Tng
thng Bush v i vi ng Dn ch; v ch nh h, xe ci lng au, v thi k phc v chin
tranh, v nhng k nim thi th u. Mt vi ngi a ra nhng l thuyt thuyt phc gii
thch s st gim vic lm trong ngnh ch to hay chi ph y t tng. Mt s ngi khc nhc li
nhng g h nghe c trn chng trnh ca Rush Limbaugh1 hay NPR2. Nhng phn ln mi
ngi qu bn vi cng vic v chm sc con ci nn khng quan tm g nhiu n chnh tr, v
1

Rush Limbaugh (1951-): Ngi dn chng trnh pht thanh, nh bnh lun chnh tr bo th. Tt c cc th thch
trong sch ny u ca ngi dch

National Public Radio - i Pht thanh Cng cng Quc gia, mt i pht thanh phi li nhun t nhn.

thay vo h ni v nhng g h ang nhn thy trc mt; mt nh my phi ng ca, mt c

hi thng tin, hoa n kh t si m tng cao, b m vin dng lo, bc i u tin ca
a tr.
Ti khng thu c hiu bit su sc g t nhng thng rng r ni chuyn . Nu c, th iu
gy n tng vi ti l nim hy vng ca con ngi tht gin d lm sao, v nhng g h tin
tng bt bin nh th no, bt k chng tc, vng min, tn gio hay giai cp. Phn ln ngh
rng bt c ai mun lm vic u phi c th tm c mt vic lm c mc lng sng. H
cho rng khng nn tuyn b mt ngi b ph sn ch v ngi b m. H tin rng mi tr em
nn c hng mt nn gio dc tt thc s ch khng phi l mt m cc bi ging, v nhng
a tr nn c vo i hc ngay c khi b m chng khg giu. H mun c an ton,
khng c ti phm hay khng b, h mun c khng kh sch, nc sch, c thi gian dnh cho
con ci. V khi v gi, h mun c ngh ngi vi s ng hong v tn trng nht nh.
Tt c ch c th. Khng nhiu. V mc d h hiu rng h sng nh th no ch yu ph thuc
vo n lc ca h, mc d h khng hy vng chnh ph s gii quyt ht mi vn h vp phi,
v chc hn h khng mun nhng ng dollar np thu b hoang ph, h vn ngh rng chnh
ph nn gip h.
Ti ni vi mi ngi l h ng, chnh ph khng th gii quyt ht mi vn . Nhng ch
thay i cht t u tin hnh ng, chng ta cng c th m bo i tr em c c hi tt trong
i, v chng ta c th ng u c vi nhng thch thc chung ca t nc. Thng mi
ngi gt u ng v hi ti lm cch no h tham gia c vo vic . V khi ti quay li
li xe trn ng, vi bn trn nm xe, i n im dng chn k tip, mt ln na ti hiu ti
sao ti li theo ui nghip chnh tr ny.
Ti cm thy mnh ang lm vic vt v hn bao gi ht.
***
CUN SCH NY hnh thnh trc tip t nhng ln ni chuyn trn ng vn ng .
Nhng cuc gp ca ti vi c tri khng ch xc nhn nhng gi tr c bn ca ngi M, m
cn nhc cho ti nh rng, ct li ca kinh nghim M l mt lot cc quan nim, chng s tip
tc lay ng lng tm chung ca ngi M. l mt tp hp cc gi tr chung gn kt chng
ta li vi nhau bt k s khc bit, mt si ch hy vng xuyn sut khin cho nhng th nghim
dn ch vin vng em li kt qu. Nhng gi tr, quan nim khng ch c khc trn i k
nim bng cm thch hay ghi chp trong sch lch s. Chng lun trong tri tim, trong tm
tr a s ngi M -v truyn cm hng cho nim t ho, bn phn, v s hy sinh ca chng ta.
Ti bit, ni theo cch ny l s mo him. Trong thi i ton cu ha v thay i cng ngh
nhanh n chng mt, chnh tr khc nghit v chin tranh vn ha din ra khng ngng, c v
chng ta thm ch khng th c mt ngn ng chung ni v cc quan nim, ni g n cch
thc dn n ng thun v vic lm th no tt c mi ngi. vi t cch l mt quc gia, c
th hp tc vi nhau thc hin nhng iu . Phn ln chng ta u bit r cch lm ca
nhng ngi chuyn i vn ng, ngi thm d kin, ngi vit din vn v nhng hc gi
uyn thm. Chng ta u bit nhng ngn t bay bng c s dng nh th no cho nhng mc
ch phi o l, v nhng cm xc cao qu nht c th bi ph hoi nh th no v quyn lc, th
on, s tham lam v thiu khoan dung. Ngay c sch lch s chun cp trung hc cng ch
thch rng thc t lch s nc M, ngay t nhng ngy u tin, khc xa vi cc truyn
thuyt.
Trong bi cnh , vic khng nh c nhng quan nim hay gi tr chung c v ngy ng mt
cch tuyt vng, nu khng ni l ht sc nguy him - c th l n lc che y s khc bit
nghim trng gia chnh sch v vic thc thi, hoc ti t hn, mt cch bt ming nhng
ngi ang pht m v chnh th hin ti ca chng ta.
Tuy nhin, l l ca ti l, chng ta khng c s la chn no khc.

Bn khng cn t chc mt cuc thm d mi bit rng a s ngi M - d l Cng ha, Dn

ch hay trung lp - cng u mt mi vi tnh trng chnh tr ang tr thnh vng cht, trong
nhng li ch hp hi cnh tranh ginh u th v nhng nhm t tng thiu s c gng p
t suy ngh ca h v chn l tuyt i. Bt k chng ta l ngi thuc bang hay bang xanh3,
trong lng chng ta lun cm thy nhng cuc tranh lun chnh sch thiu i s trung thc, cht
ch v lng tri, chng ta khng thch mt danh sch di nhng la chn sai lm hoc g b. D
l ngi theo o hoc khng theo o, da en, da trng hay da nu, chng ta u cm thy - mt
cm gic hon ton ng - rng thch thc ln nht ca t nc li ang b b qua, v nu
khng sm thay i th c l chng ta s l th h u tin ca mt thi k di trong lch s, s
li mt quc gia yu t v rn nt hn nc M m chng ta tha hng t cha ng.
C l trong lch s gn y, hn bao gi ht, chng ta cn mt th chnh tr mi gip tm li v
pht trin da trn nhng hiu bit chung - chnh nhng hiu bit a chng ta xch li gn
nhau vi t cch l nhng cng dn M.
y chnh l ch ca cun sch ny: chng ta c th lm g bt u qu trnh thay i
chnh tr v i sng cng dn ca chng ta. iu khng c ngha l ti bit chnh xc chng
ta phi lm g. Ti khng h bit. Mc d trong mi chng ti s trnh by mt vi thch thc
ln nht v chnh sch v xut mc khi qut con ng m ti tin l chng ta nn i theo,
nhng nhng cch gii quyt ca ti thng cc b v cha hon chnh. Ti khng a ra l
thuyt thng nht no cho chnh ph M, v nhng trang sch ny cng khng phi l tuyn
ngn hnh ng vi nhng biu v hnh v, thi gian thc hin hay k hoch hnh ng mi
im g c.
Thay vo , ti a ra nhng iu gin d hn: suy ngh ca c nhn ti v nhng gi tr, quan
nim khin ti theo ui ngh hot ng cng chng, mt vi suy ngh v chuyn nhng bi
din thuyt chnh tr ang chia r chng ta mt cch khng ng nh th no, v nhng nh gi
xc ng nht ca ti, vi kinh nghim ca mt thng ngh s, mt lut s, mt ngi chng v
mt ngi cha, mt con chin v mt k hoi nghi, v cch thc t nn mng cho nn chnh tr
ca chng ta vi vai tr l mt th hng ha cng.
Ti s trnh by c th hn v kt cu cun sch. Chng 1 a ra nh gi v lch s chnh tr
gn y v c gng gii thch mt s nguyn nhn ca c ng phi tng tn. Trong Chng 2,
ti trnh by v cc gi tr chung c th ng vai tr nn mng cho s ng thun mi v chnh
tr. Chng 3 tm hiu v Hin php, khng ch vi t cch l ngun gc ca quyn cng dn m
cn l phng tin t chc nhng cuc tho lun dn ch v tng lai chung ca chng ta.
Trong Chng 4, ti s c gng trnh by v mt s sc mnh c kh nng tiu dit ngay c
nhng chnh tr gia c nhiu hy vng nht - bao gm tin, cc phng tin thng tin, cc nhm
li ch v quy trnh lp php. Trong nm chng cn li, ti xut cch thc gip chng ta
vt qua s chia r gii quyt hiu qu nhng kh khn ln nh s bt an v kinh t ngy
cng tng ca cc h gia nh M, s cng thng v chng tc v tn gio ngay trong chnh tr,
v nhng mi e da xuyn quc gia - t khng b ti dch bnh ang tp hp li nm ngoi kh
nng chng ca chng ta.
Ti ngh rng mt vi c gi c th cho rng nhng phn trnh by ca ti hi thiu cng bng.
V im ny th ng l ti c li. D sao, ti cng l mt ng vin ng Dn ch, quan im
ca ti v mi vn tng ng vi x lun trn t New York Times hn l t Wall Street
Journal. Ti bc bi vi nhng chnh sch lun ng h ngi giu v k mnh thay v nhng
ngi bnh thng, ti khng nh rng chnh ph ng vai tr rt quan trng trong vic m ra
c hi cho tt c mi ngi. Ti tin vo s tin ha, vo cc vn khoa hc, vo s nng ln
ca tri t. Ti tin vo t do ngn lun, bt k ng hay sai v chnh tr. V ti nghi ng vic s
dng chnh ph p t tin ngng ca bt c ai, k c ca ti, ln nhng ngi khng theo tn
ngng . Hn na, ti cn l t nhn ca chnh con ngi ti - tiu s ca ti, ti khng th
3

Bang t ch cc bang trong k bu c trc a s phiu bu b cho ng Cng Ha. Cn Bang xanh l
cc bang c a s phiu b cho ng Dn ch.

khng nhn nhn kinh nghim M qua lng knh ca mt ngi da en vi di sn pha trn, mi
mi khng qun bao nhiu th h nhng ngi c mu da ging ti b bt lm n l, b bi
nh, v khng qun s khc bit v chng tc, giai cp tip tc nh hnh cuc sng ca chng ta
nh th no - c lc nh nhng, nhng c lc khng c nh nhng cho lm.
Nhng khng phi ton b con ngi ti. Ti cn ngh ng ca ti i khi cng thin cn, xa
cch v gio iu. Ti tin vo th trng t do cnh tranh, cc doanh nghip, v ti ngh c
khng t cc chng trnh ca chnh ph hot ng khng hiu qu nh cng b, ti mong mun
t nc chng ta c t lut s v nhiu k s hn. Ti ngh nc M gp phn vo nhng iu
tt p nhiu hn nhng iu xu cho th gii. Ti t o tng v k th ca t nc chng ta,
ti kinh n lng dung cm cng nh nng lc ca qun i chng ta. Ti phn i th chinh tr
ch da trn chng tc, gii tnh, nh hng tnh dc hay cc nn nhn mt cch chung chung.
Ti quan tm nhiu hn n nhng vn nn ang tn ti cc khu ph c dn ti s sp vn
ha - mt mt mt m ch dng tin th khng th gii quyt c. V ti ngh cc gi tr cng
nh i sng tinh thn c vai tr quan trng khng km GDP ca t nc.
Ti khng h nghi ng rng mt s quan im y s gy cho ti nhiu phin toi. Ti l mt
nhn vt kh mi trn chnh trng lin bang, ng vai tr nh mt mn hnh trng, trn
rt nhiu ngi thuc nhiu nhm chnh tr khc nhau s chiu ln quan im ca h. Do ,
chc hn ti s lm tht vong nhiu ngi, nu khng mun ni l tt c nhng ngi . C l
iu ni ln ch th hai, mang tnh ring t hn ca cun sch ny, l lm cch no
ti, hay bt c ai khc trn chnh trng, c th trnh c cm by ca s ni ting, tham
vng mun lm hi lng mi ngi, ni s hi trc tht bi, gi c ct li ca s tht ting ni duy nht bn trong mi con ngi chng ta, nhc nh v cam kt su xa nht ca chng
ta.
Hm trc, mt phng vin tc nghip khu i Capitol (ni c in Capitol v cc ta nh
lm vic khc ca Quc hi M. Th vin Quc hi v Ta n Ti cao) gp ti trn ng ti
n vn phng. C ni rng c rt thch cun sch th nht ca ti. Ri c ni: Ti c bn
khon khng bit ng c cn th hin th v nh vy trong cun th hai khng. c hn l "ti
bn khon khng bit ng cn trung thc khng khi hin gi ng l Thng ngh s M".
i khi, ti cng t mnh t cu hi . Ti hy vng rng vit cun sch ny, ti s tm c
cu tr li.

Chng 1: ng Cng ha v ng Dn ch
Hu ht mi ngy, ti vo in Capitol qua ng tng hm. Chuyn tu in ngm nh a ti
i t vn phng ca ti ta nh Hart Building qua nhng ng hm trang tr c v biu tng
ca nm mi tiu bang nc M, ri n kn kt dng li. Trn ng ti dy thang my c
ln tng hai, ti i ngang qua nhng nhn vin vi v, cc i cng nhn bo dng v cc nhm
khch du lch. Bc ra khi thang my, ti len li gia m nh bo thng tp trung quanh .
Ti cho my vin cnh st bo v khu Capitol, ri i qua nhng cnh ca i uy nghi v tin
vo tng dnh cho Thng vin M.
Phng hp Thng vin khng phi l ni p nht in Capitol, nhng n cng gy n tng
mnh. Bc tng xm c trang tr ni bt bng nhng khung g mu xanh v ct hoa
cng vi ng vn rt p. Trn nh to thnh mt hnh van mu trng kem v hnh con i
bng biu tng nc M c chm chnh gia. Pha trn dy bao ln dnh cho khch l nhng
bc tng bn thn ca hai mi ph tng thng u tin, im lng v trang nghim.
V trn nhng bc thang thoai thoi, mt trm chic bn bng g g xp thnh bn vng hnh
mng nga vy quanh khu ch ta. Mt vi chic trong s ny c t nm 1819, v trn mi bn
c mt hp nh l mc v bt lng. M ngn ko ca bt k bn no bn cng s thy tn ca
thng ngh s tng s dng n, c chnh tay nhng ngi vit hoc khc ln: Taft v
Long, Stennis v Kennedy.

i khi ng trong cn phng ny, ti tng nh nhn thy Paul Douglas hay Hubert Humphrey
ang ngi mt trong nhng chic bn, ku gi thng qua lut quyn cng dn; hoc Joe
McCarthy cch vi bn ang a ngn tay d qua danh sch, chun b gi mt vi ci tn: hay
Lyndon B. Johnson ang i i li li gia cc dy gh, tm c o moi ngi v i phiu bu.
Thi thong ti i qua chic bn m Daniel Webster tng ngi v tng tng ng ng ln
trc cn phng cht ngi v ong nghip, i mt rc sng khi ng to ting bo v Lin bang
trc lc lng ly khai4.
Nhng ri nhng khonh khc ny tan bin rt nhanh. Tr vi pht n b phiu th ti v cc
ng nghip khng dnh nhiu thi gian trong phng ny. Phn ln cc quyt nh nh nn
xut d lut g, vo thi im no, cn sa i g. v lm th no nhng ngi bt hp tc
quay sang hp tc... u c gii quyt n tha t trc gia th lnh phe a s, ch tch y
ban lin quan, nhn vin ca h v (ty thuc mc bt ng cng nh s rng ri ca ng
vin Cng ha ang x l d lut ny) ng nhim ca h ng Dn ch. Khi chng ti ln
n tng ny v vin th k c danh sch im danh, mi thng nghi s phi quyt nh quan
im ca mnh sau khi tham kho kin ca nhn vin, lnh t phe h, nhm vn ng hnh
lang v cc nhm li ch, cng nh th c tri v khuynh hng t tng.
o l mt qu trnh hiu qu, c cc thnh vin nh gi cao v h u phi sp xp li lch
lm vic di mi hai hay mi ba ting ca h n y v ang mun quay lai vn phng
gp c tri hay tr li in thoi, n mt khch sn gn gp g cc nh ti tr hay qua
trng quay tham gia mt cuc phng vn trc tip. Tuy nhin, nu bn vn quanh qun trn
tng th bn c th thy mt thng ngh s ng mt mnh ti bn sau khi nhng ngi khc
v, c thu ht s ch pht biu. C th ng mun trnh by mt d lut do ng xut, hay
c th l bnh lun chung chung v mt thch thc no t nc ang phi i mt. Ging ni
ca ng c th bng ln v am m; l lun v ct gim chng trnh v ngi ngho, cn tr
quyt nh b nhim thm phn, hay s cn thit phi c lp nng lng nghe c v y tnh
xy dng. Nhng din gi ny li ang trang trng din thuyt trong mt cn phng gn nh
khng c ai ngoi v ch ta, mt vi nhn vin, phng vin Thng vin v con mt khng
chp ca C-SPAN5. Khi ng ta kt thc bi pht biu, mt cu phc v tr trong b ng phc
xanh dng im lng thu li t giy bi pht biu lu tr. Ri mt thng ngh s khc bc
vo khi ngi pht biu trc i ra, b ny s li ng bn ca mnh, ku gi s ch , c
din vn, v ci nghi l trn li lp li.
ci hi ngh tranh lun ln nht th gii ny, khng ai l ngi lng nghe.
***
TI NH NGY 4 thng Mt nm 2005 - ngy ti v mt phn ba Thng vin c li tuyn
th nhm chc thng ngh s kha 109 - nh mt hnh nh m o p . Hm mt tri sng
rc r, khng kh m p bt thng. T Illinois, Hawaii, London v Kenya, gia nh v bn b
ti t tp trn dy bao ln dnh cho khch chc mng khi ti v cc ng nghip mi ng
cnh bc cm thch, gi cnh tay phi c li tuyn th. Phng Thng vin c6, ti cng
v ti, Michelle, v hai con gi thc hin li nghi l v chp nh vi Ph Tng thng Cheney
(kh ging vi nghi l tht, sau con gi Malia su tui ca ti e d bt tay ngi Ph Tng
thng, ri Sasha, ba tui, quyt nh thay v bt tay th p tay vi ng, tip chng ti i vng

Lc lng ly khai: mi mt bang min Nam tuyn b tch khi Lin bang khi Tng thng Lincoln mun xa
b ch n l, dn ti cuc Ni chin Nam-Bc (186l-1865).

C-SPAN knh truyn hnh cng cng M, ch yu pht sng cc chng trnh v hot ng ca chnh ph v Quc
hi. y ch camera ca knh C-SPAN.
Phng Thng vin c (Old Senate Chamber) l phng hp ca Thng vin M t nm 1810 n 1859, hin ti
c s dng khi Thng vin c nhng cuc hp kn c bit.
6

Phng Thng vin c (Old Senate Chamber) l phng hp ca Thng vin M t nm 1810 n 1859, hin ti
c s dng khi Thng vin c nhng cuc hp kn c bit.

quanh vy cho trc cc camera). Ri ti ngm cc con gi nhy chn so xung cc bc thang
mt ng in Capitol, b vy mu hng v mu tung bay trn khng, v hng ct trng
ca ta nh Ta n Ti cao tr thnh bc phng trng l cho tr chi ca bn tr.
Michelle v ti nm ly tay hai a nh, v bn chng ti tin v Th vin Quc hi, chng
ti gp hng trm ngi c thin ch n v ngy ny. Vi gi ng h tip chng ti ch
lin tc bt tay, m hn, chp nh v k tng.
Mt ngy ca nhng n ci v li cm n, ca s lch thip v ho nhong - l hnh nh
trong mt nhng v khch n Capitol.
Nhng nu nh c Washington c mt ngy c x tuyt vi nht, ng lot ngng mi vic
khng nh nn dn ch vn tip tc, th mt s tnh ti vn tn ti trong bu khng kh, l
nhn thc rng tm trang hn hoan ny s khng ko di lu. Sau khi gia inh v bn b u
v nh, sau khi bui tip tn kt thc v mt tri lai trn sau bc mn xm xt ca ma ng, mt
s thc duy nht, c v nh khng th thay i, chc chn li l lng trn thnh ph ny: t
nc chng ta ang b chia r, v Washington cng b chia r, s chia r v chinh tr cha tng
c k t trc Th chin th hai.
Cuc bu c tng thng v cc phng php thng k khc nhau u xc nhn mt truyn thng:
Ngi M bt ng trn mt lot cc vn : lraq, thu, no ph thai, sng. Mi iu rn ca
Cha, hn nhn ng gii, nhp c, thng mi, chnh sch gio dc, quy nh v mi trng,
quy m chnh ph v vai tr ca ta n. Chng ta khng ch bt ng m cn bt ng kch lit
vi nhng li kch cay c nhng ngi ng h mi bn nm vo i phng. Chng ta bt
ng v phm vi m chng ta bt ng, v bn cht s bt ng, v v l do chng ta bt ng.
Ci g chng ta cng tranh ci c, bt k l nguyn nhn hay thc t bin i kh hu, quy m
thm ht ngn sch hay th phm gy ra thm ht . i vi ti, nhng chuyn ny hon ton
khng ng ngc nhin. Ti quan st t xa nhng cuc chin chnh tr leo thang
Washington: v lran-Contra v Ollie North7. v c Bork v Willie Horton8, Clarence Thomas
v Anita Hill9, cuc b phiu tn nhim Clinton v cuc cch mng ca Gingrich, v Whitewater
v cuc iu tra ca thm phn Starr10, v gii tn v buc ti chnh ph, l phiu cha bm l
ht v cuc bu c Bush-Gore11. Cng vi c x hi, ti thy vn ha vn ng di cn ln
ton b c th chnh tr khi c mt ngnh cng ngh lng m - va lin tc va thm ch cn sinh
li - ra i v thng tr truyn hnh cp, i pht thanh v danh mc sch bn chy nht ca t
New York Times.
Tm nm lm lp php Illinois, ti bit cht t v cch thc tham gia cuc chi. Khi ti n
Springfield nm 1997, phe Cng ha chim a s trong Thng vin Illinois s dng nhng
nguyn tc m sau ny Ch tch H vin Gingrich cng p dng duy tr quyn kim sot tuyt

V b bi bn v khi cho lc lng Iran chng gio ch Ayatolla Khomeini i ly vic th su con tin M b
Hezbollah cm gi. S tin bn v kh c chuyn cho cc phin qun Contra Nicaragua. Oliver Laurence
North, trung t hi qun M, l ngi trc tip iu phi v ny.
8

Robert Bork c Tng thng Reagan c lm thm phn Ta n Ti cao (1987) nhng b Thng Vin bc
b.

Clarence Thomas: Thm phn Ta n Ti cao t 1991 n nay. Anita Hill: cu ng nghip ca Clarence
Thomas. Nm 1991, Clarence Thomas b buc ti quy ri tnh dc v Anita Hill t co iu ny khi tham gia
phin iu trn ti Thng vin ca Thomas.

10

V b bi do co buc ca David Hale rng Tng thng Clinton, khi cn l Thng c bang Arkansas, p buc
ng ny cung cp mt khon vay bt hp php 300.000 Dollar cho Susan McDogal, i tc ca v chng Clinton
Cng ty Whitewater Development Corporation. Kenneth Starr l ngi c ch nh iu tra v ny.
11

M, nhng l phiu bu c coi l hp l khi ngi b phiu bm l trn phiu bu. Tuy nhin c mt s
phiu cha c bm ht, mu giy vn cn dnh li, do b my kim phiu coi l khng hp l. Trong cuc bu
c tng thng nm 2000, khi b tuyn b tht bi, ng c vin Al Gore yu cu kim phiu li tnh c nhng l
phiu b my coi l khng hp l kia. Tuy nhin iu ny b Ta n Ti cao bc b v George W. Bush ginh thng
li cui cng.

i trong H vin M. Khng th a mt sa i d l nh nht ra tho lun ch ng ni l

c thng qua, cc ng vin Dn ch la ht v ni gin, ri sau ng im v vng trong khi
cc ng vin Cng ha thng qua quyt nh ct gim ln thu nhp doanh nghip, gn thu vo
lao ng, gim bt dch v x hi. Dn dn, thi gin d lan rng trong cc cuc hp ca
ng Dn ch, v cc ng nghip ca ti cn thn ghi s tt c nhng hnh vi xc phm v lm
dng ca i th. Su nm sau, ng Dn ch nm quyn kim sot, ra cc ng vin Cng ha
c i x cng khng kh hn. Mt vi thnh vin k cu s nui tic nhc li thi k m cc
ng vin hai ng Cng ha v Dn ch cng nhau n ti, g ri v tha hip bn mn
beefsteak v iu x g. Nhng c vi nhng cu binh ny, k nim tuyt vi cng nhanh
chng tan bin ngay khi h tr thnh mc tiu b tn cng, ton b khu vc c tri ca h trn
ngp th t buc ti h lm vic phi php, tham nhng, bt ti v sa a v o c.
Ti khng nh ni mnh l ngi bng quan b ng trong tt c nhng cu chuyn . Ti coi
chnh tr nh mt mn th thao va chm, v ti khng s nhng c git ch hay nhng c nh
ln bt ng. Nhng nh khu vc c tri ca ti c truyn thng theo ng Dn ch nn ti khng
phi chu s cng kch cay c ca i phng. Thi thong ti v ngi ng nghip Cng ha
vo loi bo th nht cng gp nhau trao i cng vic, v sau khi chi mt vn poker hay
ung mt ly bia vi nhau th chng ti i n kt lun l c l chng ti c nhiu im chung
hn so vi nhng g chng ti tha nhn trc mi ngi. C th l l do ti sao trong sut
nhng nm lm vic Springfield, ti lun tin rng chnh tr c th khc i, v c tri mun ci g
khc; h mt mi vi vic xuyn tc s tht, kch c nhn v nhng gii php qu n
gin cho nhng vn phc tp; v nu ti c th gp trc tip c tri trnh by suy ngh v
tng vn , gii thch mt cch trung thc nht la chn ca ti, th khi bn nng v cng
bng v l phi thng thng trong mi ngi s thc tnh. Nu trong chng ta c ngi chp
nhn ri ro th ti ngh khng ch nn chnh tr m c chnh sch ca nc M cng s thay
i theo hng tt p hn.
Ti tham gia cuc ua vo Thng vin nm 2004 vi chnh suy ngh . Trong sut thi gian
din ra chin dch vn ng, ti c ht sc trnh by nhng g ti ngh, mt cch r rng v tp
trung vo im ct li. Khi ti ginh thng li trong cuc bu c s b ca ng Dn ch, sau
l chin thng trong cuc bu c, u vi t l kh chnh lch, ti tin rng mnh chng minh
c quan im ca mnh.
Ch c mt vn . l chin dch vn ng ca ti din ra qu sun s, n mc c v nh n
may vy. Cc nh quan st hn thy rng trong cuc ua gia by ng vin ca ng Dn ch,
khng ai thc hin chng trnh qung co cng kch i th, ng vin giu c nht - mt ngi
tng l nh giao dch chng khon c ti sn t nht l 300 triu dollar - b ra 28 triu, ch
yu ch dng cc qung co tch cc, v ch b tht bi hon ton vo tun cui cng do mt
v ly hn khng hay ho b bo ch lt ty. i th pha ng Cng ha ca ti, mt cu i tc
p trai, giu c ca Goldman Sachs12, sau lm gio vin khu ph c, tn cng l lch
ca ti ngay t nhng ngy u tin. Nhng trc khi chin dch ca ng ny kp ct cnh th
ng b nh gc bi mt v b bi ly hn ca chnh ng. Trong sut thi gian gn mt thng, ti
i khp Illinois m khng gp cng kch no, sau ti c mi c bi din vn chnh trong
i hi ton quc ca ng Dn ch - c pht sng mi by pht trn truyn hnh quc gia,
khng qua kim duyt, khng b gin on. V cui cng ng Cng ha bang Illinois c mt
quyt nh khng th hiu ni, i th h dnh cho ti l cu ng c vin tng thng Alan
Keynes, mt ngi cha tng sng Illinois, a v ca mnh th hin s hung tn v khng
nhng b n mc ngay c nhng ngi Cng ha bo th nht tng pht s.
Sau ny, mt s phng vin tuyn b ti l chnh tr gia may mn nht trn ton b nm mi
bang. Ni nh, mt s nhn vin ca ti ni cu v nhn xt ny, h cm thy n khng
m xa n nhng n lc cng nh thng ip y thu ht ca chng ti. Tuy nhin, ph nhn

12

Ngn hng u t ln nht th gii.

vn may gn nh k l ca ti th cng khng ng. Ti ch l mt k ngoi cuc, mt k lp d;

i vi nhng ngi trong ngh chnh tr th thng li ca ti chng ni ln iu g.
Do khng c g ng ngc nhin l khi ti n Washington vo thng Mt, ti c cm gic
mnh nh mt anh chng lnh mi, xut hin sau cuc chin vi b qun phc sch bng, khng
mt ht bi, hm h c tham gia trong khi ng i vy y bn ang chm sc vt thng.
Khi ti ang bn rn vi nhng bui phng vn v chp nh, vi y nhng tng cao c rng
cn gim bt t tng ng phi v thi gay gt th phe Dn ch b nh bi trn ton b cc
mt trn - v tr tng thng, s gh trong Thng vin v H vin. Cc ng s Dn ch cho
n ti mt cch khng th nhit tnh hn; h gi chin thng ca ti l "mt trong nhng im
sng him hoi ca ng ta". Tuy vy, hnh lang hay trong lc gii lao ngoi cuc hp, h ko
ti li v nhc cho ti nh cc chin dch Thng vin in hnh l th no.
H k v ngi lnh o tht bi ca h. Tom Daschle, i din bang South Dakota, ngi
phi chu nhng cn bo qung co kch tr gi hng triu dollar - nhng bi bo chim c
trang v nhng on qung co trn truyn hnh ngy ngy ni vi hng xm ca ng l ng ng
h git hi tr em v ng h n ng mc vy ci, thm ch cn tuyn truyn l ng i x vi
v rt t, trong khi s thc l v ng n South Dakota gip ng ti c c. H nhc n
Max Cleland, cu thng ngh s bang Georgia, mt cu chin binh mt c hai chn v mt
cnh tay nhng mt gh trong cuc ua trc sau khi b buc ti thiu tinh thn yu nc,
v h tr, tip tay cho Osama bin Laden.
V n tr thnh chuyn nh i vi nhm "Cu chin binh Giang thuyn v S tht": ch mt
vi qung co pht ng ch, vi khu hiu ca cc phng tin truyn thng bo th l c th
bin mt v anh hng c tng huy chng trong Chin tranh Vit Nam tr thnh mt k yu
ui. Tht hiu qu mt cch ng kinh ngc.
Khng c g phi nghi ng l c nhng ng vin Cng ha cng b i x ti t tng t. V c
l bi x lun xut hin trong tun u tin ca nhim k ng; n lc cho cuc bu c
i vo qu kh, v hai ng cn dp b s th ch v v kh, cng ngi vo iu hnh t nc
t nht trong mt hoc hai nm. iu c th tr thnh s thc nu nh ngy tuyn c khng
n qu gn, nu nh cuc chin Iraq khng tip tc din ra cng thng, hoc nu nh cc phe
phi, cc nh ph bnh v cc phng tin truyn thng khng tip tc trc li bng cch khuy
ng th hn.
C th c ha bnh nu c mt Nh Trng khc, mt Nh Trng t c sng c cht vi chin
dch tranh c trin min, mt Nh Trng coi t l chin thng 51-48 l mt du hiu cho thy cn
c thi khim nhng v tha hip, ch khng phi l mt thng li khng th chi ci.
Nhng d cn iu kin g gii quyt tnh trng cng thng i na th vo nm 2005, chng
c iu kin no trong s tn ti. Khng c s nhng b, khng c c ch thin ch. Hai
ngy sau cuc tuyn c, Tng thng Bush xut hin trn truyn hnh, tuyn b rng vn chnh
tr13 ca ng vn cn nhiu v ng s s dng n. Cng chnh hm , nh hot ng bo th
Grover Norquist, khng cn kiu cch lch s ca dn chnh tr, nhn xt v tnh th ca ng
Dn ch nh sau: "Bt c anh nng dn no cng s cho bn bit rng c mt s con vt chy
lung tung v thy kh chu, nhng khi chng c dn li ri th chng s vui v v bnh tnh
li thi".
Hai ngy sau khi ti lm l tuyn th, n h ngh s Stephanie Tubbs Jones, i biu thnh ph
Cleveland, ng trc H vin phn i kt qu bu c Ohio, nhc li nhng im bt
thng trong b phiu bang ny trong ngy bu c. Cc ng vin Cng ha ni cu ("L tht
bi au n", ti nghe thy mt vi ngi lm bm), nhng Ch tch H vin Hastert v th lnh
phe a s DeLay ch ngm nhn nhng khun mt t trn bc cao, im tnh v h bit rng
h c c phiu bu ln cy ba iu khin. Thng ngh s Barbara Boxer bang Califomia ng
13

Theo Chris Suellentrop, bin tp vin t New York Times, t vn chnh tr ca Tng thng Bush y ch sc
mnh c c nh tnh ai chng.

 vi phn i ca H ngh s Jones, v khi chng ti tr li phng hp Thng vin, ti b l

phiu u tin vi t cch thng ngh s, cng vi 73/74 thng ngh s cn li b phiu a
George W. Bush ln th hai tr thnh tng thng Hp chng quc Hoa K.
C kh nng ti s nhn c rt nhiu in thoi v th phn i sau v b phiu ny. Ti gi
cho mt s ngi ng h ng Dn ch ang tc gin, ni vi h rng: vng, ti bit c chuyn
Ohio, v vng ti ngh cn c mt cuc iu tra, nhng vng, ti vn tin l George Bush thng
c, v khng, t nht ti khng ngh ti s b ra [nu b phiu chng] hay nhn vo ch sau hai
ngy lm vic.
Cng trong tun , ti bt ng gp Thng ngh s Zell Miller, mt ng vin Dn ch bang
Georgia kn o, gy g, c cp mt sc, thnh vin Hip hi Sng trng quc gia (NRA). ng
ny t b ng Dn ch, quay sang ng h George Bush, v c mt bi din vn chnh
sc bn i hi ton quc ng Cng ha - mt bi pht biu cng iu rt v l v s xo
tr ca John Kerry cng nh nhc im ca ng ny trong vn an ninh quc gia. l mt
cuc gp g ngn ngi, vi y nhng ma mai cm lng - mt ng gi min Nam trn ng
bc ra, mt g da en min Bc tr tui trn ng i vo, s i lp c bo ch lu trong
bi pht biu ca hai chng ti. Thng ngh s Miller t ra rt lch thip, ng chc ti may mn
trong v tr mi. Sau , ti c xut hin trong mt on trch t cun sch ca ng - A Deficit
of Decency (S thiu ht l nghi). Trong on trch ny ng gi bi pht biu ca ti l mt trong
nhng din vn hay nht m ng tng c nghe trc khi ch thch thm - ti tng tng ng
vit on ny vi n ci ranh mnh rng cha chc l mt bi pht biu hiu qu nht xt
v phng din gip ginh thng li trong bu c.
Ni cch khc: ngi bn ti thua. Cn ngi pha Zell Miller thng. y l thc t khc
nghit, lnh lng ca chnh tr. Mi th khc ch l tnh cm.
***
THEO V TI th v bn cht ti khng phi ngi b tnh cm chi phi. Khi xem Ann Coulter
hay Se an Hannity pht biu trn truyn hnh, ti thy kh m cho l h ang nghim tc. Ti
ngh h ni nh vy c bn ch tng s lng sch bn c hoc tng im cho chng trnh
ca h thi, mc d ti thc s khng hiu c ai li dnh c bui ti qu gi xem hai b mt
kh a ni. Khi ngi phe Dn ch chy vi n gp ti mi khi c chuyn g v tuyn b
rng chng ta ang sng trong thi k chnh tr ti t nht, rng ch ngha pht xt ang dn sit
c chng ta, th ti s nhc lai vic giam gi nhng ngi M gc Nht di thi Franklin D.
Roosevelt 14. John Adams ban hnh o lut Ngoi kiu v chng ni lon15, hay vic git ngi
da en kiu Lynch ko di c trm nm di hng chc i tng thng16 tng ti t hn th
ny. V ti ni vi h hy ht mt hi di th gin i. Khi nhng ngi d tic ti hi ti lm
sao ti c th lm vic trong mi trng chnh tr nh hin ti, vi tt c nhng qung co
kch, cng kch c nhn, th ti s nhc n nhng ci tn nh Nelson Mandela, Aleksandr
Solzhenitsyn, hay mt vi ngi khc ang b giam gi u Trung Quc hoc Ai Cp. S
thc l vic b cng kch ch danh cng khng phi l ci g ti t lm.
Tuy vy. ti khng th min dch vi ni lo. V cng nh a phn ngi M, ti thy trong
nhng ngy ny kh m r b c cm gic rng nn dn ch ca chng ta tr nn lch lc
mt cch cc k nghim trng.
khng ch n gin l nhng khc bit gia l tng ca chng ta v mt t nc chng ta
thc t ang phi chng kin hng ngy.

14

S vic xy ra khi Nht tn cng Trn Chu Cng trong Th chin th hai.

15

o lut ny do John Adams, tng thng th hai ca M k nm 1798, ngn cn quyn t do ngn lun.

16

Lynch: nhng v git hi ngi da en ch yu do k th ch khng theo n ca ta. Vo ngy 3/6/2005. Quc hi
M thng qua Ngh quyt chnh thc xin li ngi M gc Phi v khng thng qua d lut chng Lynch uc
xut trc 105 nm.

Di dng ny hay dng khc, khc bit tn ti t khi nc M mi ra i. c chin

tranh, c nhiu o lut c ban hnh, nhiu h thng c thay i, ci cch, nhiu t chc
c thnh lp, din ra nhiu v phn khng, tt c a nhng li ha v thc t n gn
nhau hn.
Khng phi th, vn y l khong cch gia nhng thch thc rt to ln m chng ta ang
i mt vi s nh mn ca nn chnh tr - l vic chng ta d dng b nhng chuyn vn vt,
tm thng thu ht tm tr, lun trnh n trc nhng quyt nh quan trng, v c v khng th
xy dng nn tng ng thun gii quyt nhng vn ln lao.
Chng ta bit rng cnh tranh ton cu - cha ni n bt c mt cam kt thc s no v nhng
gi tr nh c hi cng bng v thng tin - i hi chng ta phi chnh n li h thng gio dc
t trn xung di, b sung lc lng gio vin, bt tay vo dy ton v khoa hc, v a tr em
khu ph c thot khi tnh trng tht hc. Th m cho n hin ti, nhng cuc tranh lun ca
chng ta v gio dc li ang mc kt gia nhng ngi mun b h thng trng cng v
nhng ngi bnh vc ci hin trng khng th no bnh vc ni, gia nhng ngi cho rng
tin khng ci thin c gio dc v nhng ngi mun c nhiu tin hn nhng li khng
chng minh c rng tin s c s dng hiu qu.
Chng ta bit rng h thng y t ca chng ta sp : t khng khip, cc k khng hiu
qu, gn nh khng ph hp vi mt nn kinh t trong mi ngi khng cn lm vic mt
ch c i, mt h thng y nhng ngi M lm vic chm ch vo tnh th bt an c hu v
c th ri vo ngho tng. Nhng nm ny qua nm khc, tnh trng ny vn cha c ci thin
do vn t tng cng nh k nng lm chnh tr, tr nm 2003 khi chng ta c o lut v
n thuc, khng hiu sao li kt hp c nhng im yu km nht ca c khu vc cng v
khu vc t nhn: gi khng tht, b my hn lon, khng bao ph ht th trng v ngi np
thu nhn c ha n t mun n mt.
Chng ta bit rng cuc chin chng ch ngha khng b quc t va l chin tranh v trang va
l xung t t tng, rng s an ton lu di ca chng ta ph thuc vo k hoch ng n
tng cng sc mnh qun s cng nh hp tc cht ch vi cc quc gia khc, rng gii quyt
ngho i ton cu v gip cc quc gia khn kh l vn sng cn i vi quyn li nc
M ch khng n thun ch l chuyn t thin. Nhng nu theo di nhiu cuc tranh lun v
chnh sch i ngoi th bn s tin rng ch c hai la chn - tham chin, hoc rt v vi ch
ngha bit lp.
Chng ta ngh v nim tin nh ci ngun ca s an i v thu hiu, nhng cch th hin nim tin
ca chng ta li gy ra s chia r; chng ta tin rng chng ta l ngi bao dung mc d cng
thng v chng tc tn gio v vn ha ang lan rng khp t nc ta. V thay v chm dt
cng thng, ha gii tranh chp, nn chnh tr ca chng ta li thi bng chng ln, li dng
chng, v cng lm cho mi ngi xa nhau hn.
V c nhn m ni, chng ti, nhng ngi lm vic cho chnh ph, phi cm n ci khc bit
gia th chnh tr hin ti v th chnh tr cn phi c. R rng nhng ngi Dn ch khng
thch th g tnh trng ny v t nht lc ny h ang tht bi, b nhng ngi Cng ha ln t nhng ngi Cng ha nh cuc bu c kiu k-thng- c-tt-c m kim sot mi v tr trong
chnh ph v khng c nhu cu tha hip. Tht ra nhng ngi Cng ha thn trng khng nn
qu lc quan v mc d ng Dn ch thua, nhng ng Cng ha - phe thng c nh nhng
cam kt rt phi thc t (ct gim thu nhng khng gim phc li, t nhn ha bo him x hi
nhng chi tr li ch khng thay i, tin hnh chin tranh khng c hy sinh) - c v cng khng
bit cch iu hnh t nc.
c hai phe, cho n gi chng ta gn nh khng thy ai t vn lng tm hay t nhn li chnh
mnh, thm ch cng khng ai nhn trch nhim d l nh nht v tnh hnh hin ti. Thay vo
, khng ch trong cc chin dch vn ng m trn cc trang x lun, trn gi sch, ngay c
trn th gii blog ang pht trin cha tng thy, chng ta ch thy cc kiu ph phn v li.
Ty bn a thch phe no hn m tnh trng ca chng ta s l kt qu t nhin ca ch ngha

bo th cc oan hoc ch ngha t do ngang bng, Tom DeLay hoc Nancy Pelosi, cc tp
on du la17 hoc cc lut s tham tin, k cung tn tn gio hoc nh hot ng v ngi
ng tnh, knh Fox News hoc t New York Times. Mc hay ho ca cc cu chuyn, s tinh
t ca cc l lun, v mc tin cy ca cc bng chng ph thuc vo tng ngi, v ti khng
ph nhn l ti thch cc cu chuyn do ngi phe Dn ch k hn, cng nh ti tin rng l lun
gia nhng ngi theo ch ngha t do thng da trn l phi v thc t nhiu hn. Tuy nhin,
nu xem xt k, ta s thy l l ca hai phe cnh t v cnh hu dn tr nn hnh nh phn
chiu trong gng ca nhau. u l cc cu chuyn v m mu, v vic nc M ang b mt
lin minh ma qu tn cng. Cng nh mi gi thuyt v m mu hay ho khc, c hai phe u ch
a vo cu chuyn ca mnh mt hm lng s thc lm hi lng nhng ngi c dn
dt tin vo h, v khng tha nhn bt c mu thun no c th lm lung lay gi thuyt .
Mc tiu khng phi l thuyt phc phe i lp m l lm cho cc gi thuyt tr nn kch
ng, gii thch c s nghip ca h l ng n, v thu ht tn mi gia nhp phe h.
Tt nhin, cn c mt cu chuyn khc cn c nhc n, bi hng triu ngi M ang phi lo
cuc sng ca h hng ngy. Nhng ngi ang lm vic hoc ang tm vic lm, ang khi
s kinh doanh, ang gip con ci lm bi tp v nh, v ang phi i mt vi ha n kh t
tng cao, bo him y t khng y . khng c chi tr lng hu do phn quyt ca mt ta
ph sn18 no . H u hy vng v sau lo s v tng lai. Cuc sng ca h y ry nhng
mu thun v m h. V v chnh tr cp qu t n nhng g h ang phi tri qua - v h hiu
rng ngy nay chnh tr l mt ngh kinh doanh ch khng phi s mng, v nhng th c gi
l cuc tranh lun thc cht cng ch hn biu din cht t - nn h quay i, trnh xa s n o v
nhng li ni huyn thuyn hng h, lin tc khng ngng.
Mt chnh quyn, nu thc s i din cho ngi M - v thc s phc v ngi M - s i hi
phi c mt nn chnh tr kiu khc. Nn chnh tr cn phn nh cuc sng thc t ca chng
ta, ch khng phi l loi sn phm c ng gi v ch vic ly ra khi gi. N phi c
dng nn t nhng g l truyn thng tt p nht v phi nhn nhn n c nhng phn ti trong
lch s ca chng ta.
Chng ta cn hiu chnh xc v sao chng ta i n ch ny - xung t phe phi v hn th sc
tc. V chng ta cn t nh rng mc d c rt nhiu iu khc bit, nhng chng ta c hy vng
ging nhau, c gic m ging nhau, l mt mi rng buc khng th b ph v.
***
MT TRONG NHNG iu u tin ti nhn thy Washington l mi quan h kh thn mt
gia cc thng ngh s ln tui: s nh nhn tin cy chi phi mi hnh vi gia John Warner v
Robert Byrd, hay tnh bn chn thnh gia ng vin Cng ha Ted Stevens v ng vin Dn
ch Daniel Inouye. Mi ngi thng ni rng nhng thng ngh s ny l i din cui cng
ca mt kiu ngi sp tuyt chng, l nhng ngi khng ch c tnh yu vi Thng vin
m cn l hin thn ca mt kiu chnh tr t tnh b phi. V trong thc t, y l mt trong t
im m cc nh bnh lun bo th v t do ng vi nhau, l v thi k trc suy thoi,
thi i vng Washington khi d ng no nm quyn th bu khng kh vn lch s, v chnh
ph vn hot ng tt.
Vo mt bui tip tn ti n, ti tin n ni chuyn vi mt ng gi ngi Washington, ngi
lm vic Capitol gn nm mi nm. Ti hi xem theo ng th ci g lm cho khng kh
by gi khc trc.
Vn th h thi, ng tr li khng h do d. "Hi y, hu ht nhng ngi c quyn lc
Washington u tng cng hin trong Th chin th hai. Chng ti c th u nhau d di v
mi chuyn. Chng ti hu ht c hiu bit khc nhau, qu qun khc nhau, trit l chnh tr khc
17

Nguyn vn: big oil, t ch su tp on du la ln nht th gii, gm Exxon Mobil, BP, Royal Dutch Shell,
Total S.A., Chevron Corporation v Cocono Phillips.

18

H thng ta n chuyn x cc v vic lin quan n ph sn.

nhau. Nhng nh c chin tranh nn chng ti thy c vi im chung. Qu kh chung em li

nim tin v s tn trng nht nh. V th chng ti vt qua c khc bit v gii quyt c
mi chuyn".
Khi nghe ng gi hi tng v Dwight Eisenhower v Sam Raybum, Dean Acheson v Everett
Dirksen, kh m khng mng tng thy nhng gng mt m o lt qua, mt thi k
trc khi c nhng bn tin 24 gi v hot ng gy qu bt tn, l thi k ca nhng ngi
nghim tc lm nhng vic nghim tc. Ti phi t nhc mnh rng tnh cm yu mn ca ng
gi i vi qu kh y hn ch cha ng mt vi k nim nht nh. ng qun i hnh nh
phe min Nam bc b xut cc lut bo v quyn cng dn ngay Thng vin, quyn lc
qu quyt ca ch ngha Mccarthy19, thc trng dn c ngho i c Bobby Kennedy phi
by trc khi ng cht; v trong b my chnh quyn thiu vng ph n v ngi thiu s.
Ti cng nhn thy cn nhiu tnh hung c nht v nh khc m ng gi cng tng tham gia,
chng gip bo m cho chnh ph ng thun mt cch n nh: khng ch l kinh nghim cng
tri qua chin tranh m cn l s nht tr gn nh hon ton m h c c nh cuc Chin tranh
lnh v mi e da t Lin X c, v c l ng vai tr quan trng hn c l s thng tr khng
c i th ca kinh t M trong sut thp nin 1950 v 1960 v c chu u v Nht Bn u
ang bn t cu trnh khi ng nt sau chin tranh.
Tt nhin, khng th ph nhn l nn chnh tr M trong nhng nm sau Th chin th hai c
tnh thc thp hn nhiu - v ngha ca lin minh ng phi li km r rng hn nhiu so vi
ngy nay. Lin minh Dn ch nm quyn kim sot Quc hi trong sut nhng nm y l hn
hp ca nhng ngi theo ch ngha t do min Bc nh Hubert Humphrey, nhng ng vin
Cng ha min Nam nh James Eastland, v bt c mt nhn vt trung thnh no m c my
chnh tr20 cc thnh ph ln mun a ln. Cht keo lin kt lin minh ny l ch ngha dn
ty kinh t ca Chnh sch Kinh t x hi mi21 - gic m v mc lng v li ch cng bng, v
chnh sch bo tr v cng trnh cng cng, v mc sng tng cao cha tng c. Ngoi ra, ng
Dn ch cn ra mt trit l kiu d ha vi qu: th trit l ngm tha nhn, khuyn khch p
bc chng tc min Nam; th trit l ph thuc vo mt nn vn ha rng ln, trong cc
quy c x hi - v d nh bn cht ca tnh dc, hay vai tr ca ph n - c chp nhn rng
ri; mt nn vn ha cha c nhng t ng gy bc dc, t c tranh chp chnh tr quanh nhng
quy c hn.
Trong sut thp k nm mi v nhng nm u thp k su mi, ng Cng ha cng b qua
nhng rn nt trong trit l - gia ch ngha t do phng Ty ca Barry Goldwater v ch
ngha gia trng kiu phng ng ca Nelson Rockerfeller; gia nhng ngi ti hin ch
ngha cng ha ca Abraham Lincoln v Teddy Roosevelt khi i theo ch ngha tch cc lin
hang v nhng ngi theo ch ngha bo th ca Edmund Burke khi a thch truyn thng c
hn th nghim x hi. Vic a nhng khc bit vng min v tnh cch vo quyn cng
dn, lut lin bang, thm chi cc o lut thu khng h d ng, nhanh chng. Nhng cng nh
ng Dn ch, ng Cng ha on kt c ch yu nh quyn li kinh t. Trit l v th
trng t do v tht cht ti kha gip lin kt mi thnh phn c tri ca ng, t ngi bn
hng Main Street22 n ch doanh nghip vng nng thn.
Chnh vo thp k 60, mi lin kt chnh tr ny kt thc vi l do v tin trnh ng nh c
ghi trong lch s. Trc ht l phong tro quyn cng dn m ngay vo nhng ngy yn ban
u, n l thch thc i vi c cu x hi lc v buc ngi M phi la chn phe phi.
19

Phong tro sn lng nhng ngi cng sn v thn cng M t cui thp k 40 n cui thp k 50 th k
trc, xut pht t tng ca Thng ngh s Joseph McCarthy.
20

Nguyn vn: "big-city machines": t ch nhng h thng phi chnh thc, bo tr cho chnh tr nhm t
c mc ch no . H thng ny tn ti ph bin cc thnh ph ln ca M t 1875-1950
21

Chnh sch do Tng thng Roosevelt xut nm 1952.

22

T ch cc con ph chuyn bn l cc th M, Canada, Ireland v mt s nc khc.

Cui cng Lyndon Johnson chn cnh hu, nhng l ngi con ca vng min Nam, ng hiu
r hn ai ht ci gi phi tr cho la chn : khi k o lut Quyn cng dn vo nm 1964,
ng ni vi vin s quan hu cn Bill Moyers rng ch vi mt nt bt, ng t min Nam
vo tay ng Cng ha vi tng lai c th d on trc.
Tip sau l nhng cuc biu tnh ca sinh vin phn i Chin tranh Vit Nam v cc kin
cho rng nc M khng phi lc no cng ng, hnh ng ca chng ta khng phi lc no
cng hp l - v th h sau s khng tr bt c gi no hay chu bt c gnh nng no m th h
trc i hi.
V ri khi nhng bc tng bo v hin trng lc b chc thng, rt nhiu dng ngi ngoi
trn qua cnh cng, cc nh hot ng n quyn, ngi Latin, dn hippie, thnh vin Bo en23,
cc b m nhn tr cp x hi24, ngi ng tnh, tt c u i quyn li, tt c u mun c
khng nh, tt c u i c mt v tr trn bn n v mt phn trong ming bnh.
Mt n vi nm logic ca nhng thay i mi cho thy hp l. Vi chin lc min Nam,
thi thch thc lnh ta n v xa b phn bit chng tc trong nh trng v chng lai phe
a s n ha, Nixon c li th trong k bu c ngay tc khc. Nhng trit l ca ng cha
bao gi l mt h t tng vng chc, thng nht - v cui cng, chnh ng li l ngi
xut ra nhng chnh sch v cng ng ngi thiu s u tin v k quyt nh thnh lp C
quan Bo v mi trng v Ban Qun l sc khe v an ton lao ng. Jimmy Carter cho thy
c th kt hp ng h quyn cng dn vi thng ip truyn thng ca ng Dn ch; v mc d
c ngi o ng, nhng a s ngh s Dn ch min Nam quyt nh li trong ng vn tip
tc nhim k ca h, gip ng Dn ch tip tc kim sot t nht l H vin.
Nhng phin kin to nn t nc cng dch chuyn. Chnh tr khng cn l mt chuyn
nh m tr thnh vn o c, tun theo yu cu v chn l o c. Chnh tr cng tn ti
trong mi c nhn khi n len li vo mi chuyn - d l gia ngi da trng v ngi da en hay
gia n ng v ph n - v n bc l r trong mi thi d l ng h hay phn i ch cm
quyn.
Do , trong suy ngh chung ca mi ngi, ch ngha t do v ch ngha bo th c xc nh
bi thi hn l bi giai cp - thi ca bn v vn ha truyn thng v phn vn ha. Vn
khng ch l bn ngh th no v quyn nh cng hay thu thu nhp doanh nghip m cn l
quan im ca bn v tnh dc, ma ty v nhc Rock 'n' roll, l Mi-xa (Mass) ca ngi Latin v
tiu chun ca nn vn ha phng Ty l g. Cc c tri da trng l thiu s min Bc v ngi
da trng ni chung pha Nam khng nh gi cao phong tro t do mi. Bo lc ng ph v
nguyn nhn gy ra bo lc trong gii tr thc, ngi da en chuyn n cnh nh, tr con da
trng lang thang khp thnh ph trn xe but, hnh ng t c v ph nh vo cc cu chin
binh - tt c nhng hnh ng u xc phm v h thp, nu khng mun ni l ph v nhng
gi tr quan trng nht i vi h: gia nh, nim tin, quc k, tnh hng xm, v i vi mt s
ngi t nht l c quyn ca ngi da trng. Gia thi k hn lon , ni tip nhng v m
st, nhng v chy thnh ph v tht bi cay ng Vit Nam, tng trng kinh t nhng ch
cho khng hong du, lm pht, ng ca nh my, v xut hay ho nht ca Jimmy Carter ch
l hy vn nh my si, trong khi nhm cp tin ngi Iran tip tc lm vt thng ca
OPEC25 trm trng hn - mt m ngi thuc lin minh Chnh sch Kinh t x hi mi26 bt
u i tm mt ngi nh chnh tr khc.

23

Nguyn vn: Panthers, ch cc thnh vin ng Bo en (Black Panthel Party) ca ngi M gc Phi, c mc
tiu i quyn cng dn v bo v ngi da en, hot ng trong thi gian t gia nhng nm 1960 n thp k
1970.

24
25

Nguyn vn: welfare moms, t ch nhg ph n lin tc sinh con hng tr cp xa hi.

Ch cuc cch mang Iran (a Iran t ch qun ch sang ch cng ha) gy ra cuc khng hong du
m trn th gii nm 1979.

***
TI LUN C cm gic c mt mi lin h k l vi thp nin 60. V ngha no ti l mt
sn phm thun ty ca thi k ny: l mt ngi lai hai mu da, cuc i ti c th tr nn
tuyt vng, mi c hi ca ti c th hon ton b tc b nu khng c s thay i t ngt
trong x hi lc . Nhng ti cn qu tr c th hiu r bn cht nhng thay i , v qu
xa c th nhn thy tinh thn M b sa st (hi ti sng Hawaii v lndonesia). Phn ln
nhng g ti nhn c t thp k 60 u c tinh lc qua m ti - mt ngi m cho n cui
i hn vn t ho v mnh theo ch ngha t do. c bit phong tro quyn cng dn c b
nh gi cao, bt c khi no c c hi, b u gieo vo u ti nhng gi tr b tm thy : s
bao dung, cng bng, khng gc ng khi tht bi.
Tuy nhin, hiu bit v thp k 60 ca m ti vn hn ch, c v khong cch a l (b ri nc
M lc a t nm 1960) ln tnh lng mn, ngt ngo ca b. V mt l tr, b phi c hiu "Sc
mnh ngi da en", Hi sinh vin v x hi dn ch (SDS) hay cc bn gi ca b - nhng
ngi ngng khng co lng chn na; nhng v mt tm l b khng gin d, phn khng nh
h. V mt tnh cm, ch ngha t do ca b lun mang tnh cht c in r nt ca thi k trc
nm 1967. Tri tim ca b trong mt thi gian trn ngp hnh nh ca cc chng trnh khng
gian, ca T chc Ha bnh M, cuc vn ng chng phn bit chng tc, Mahalia Jackson v
Joan Baez27.
Ch khi nhiu tui hn, vo nhng nm 70, ti mi hiu kh nng kim sot mi vic ca nhng
ngi tng trc tip tri qua nhng s kin ng nh ca thp nin 60 c gi tr th no. TI bit
c mt phn qua li phn nn ca ng b ngoi, nhng ng vin Dn ch lu nm nhng
tha nhn b phiu cho Nixon vo nm 1968 - mt hnh ng phn bi m m ti khng bao
gi b qua. Cn phn ln l do ti t tm hiu, v tnh ni lon thi tr ca ti xut pht t nhng
thay i v chnh tr v vn ha m sau bt u tn li dn. Khi n tui thiu nin, ti rt say
m thi k ny v phong cch phng khong, lun-c--cho-mi-ngi; nh sch v, phim nh
v m nhc, thp k 60 ngm rt su vo ti vi mt cch nhn hon ton khc nhng g m ti
thng m t: hnh nh ca Huey Newton28, i hi ng Dn ch nm 1968, cuc di tn bng
my bay khi Si Gn v m nhc rock Altamont ca ban nhc Rolling Stones29. Ti khng
c l do trc tip theo ui cuc cch mng, nhng ti quyt nh rng v phong cch v thi
sng, ti cng l mt k ni lon, bt k m ng ngoi ba mi tui kia nhn xt g v ti.
Sau cng, s ni lon ca ti chuyn thnh cuc sng b tha, t ph hoi bn thn, nhng khi
vo i hc, ti bt u thy mi s thch thc truyn thng u c th cha ng c s qu
ln tnh chnh thng. Ti xem xt li cc gi nh ca mnh, v nh li nhng gi tr m m v
ng b dy ti. Trong sut qu trnh sp xp, la chn li nim tin - mt cch chm chp, tht
thng, ti bt u lng l nhn ra thi im trong nhng cuc ni chuyn trong phng k tc x
ca m sinh vin khi ti v bn b phn i ch ngha t bn hay ch ngha quc M qu d
ng, tuyn b khng chp nhn rng buc hn nhn mt v mt chng v tn ngng m khng
hiu g v gi tr ca nhng iu , sn lng t cho mnh l nn nhn ca thi th r b trch
nhim, hoc i quyn li, hoc khng nh mnh c o c vt tri so vi nhng ngi
khng phi gnh chu thit thi nh mnh.
Tt c nhng iu gii thch ti sao ti hiu c s hp dn ca Reagan mc d ti thy kh
chu vi cuc bu c nm 1980, mc d ti khng thy b iu cao bi kiu John Wayne, tc
26

Lin minh gia cc nhm li ch v khi c tri ng h Chnh sch Kinh t x hi mi (New Deal) v b phiu cho
ng Dn ch t nm 1932 n khong nm 1968, khin cho ng Dn ch lun l phe a s trong thi k ny.

27

Mahalia Jackson (1911-1972): N ca s da en, ngui c gi l N hong nhc gospel.

Joan Baez (1941-): N nhc s, ca s nhc folk, pop, rock, country v gospel.
28
29

Huey Percy Newlon (1942-1989): Ngi sng lp ng Bo en.

Bui biu din nhc rock ngy 6-12-1969 Altamont, Califomia do nhm Rolling Stones t chc vi s tham gia
ca nhiu ban nhc ngh s nhc rock ni ting thi nh Santana, Jefferson Airplanes, Grateful Dead...

phong kiu B bit ht mi th30 hay nhng giai thoi v chnh sch v s cng kch v l vo
ngi ngho ca ng c tnh thuyt phc cht no. N cng ging nh hi cn nh ti lun cm
thy cn c qun s Hawaii - vi nhng ng ph sch s v thit b bng long, vi h ng
phc bnh bao v ng tc cho cn tranh hn na - rt hp dn.
N cng ging nh s thch th mi khi ti c xem mt trn bng chy tuyt hay, hay khi v
ti c xem pht li b phim truyn hnh c y thch: The Dick Van Dyke Show31. Reagan
khng nh ngi M mong mun c trt t, ngi M cn tin rng cuc sng ca chng ta
khng b chi phi bi mt sc mnh m h, bng qu no , ngc li chng ta c th to ra c
vn mnh cho c nhn v cho c t nc nu chng ta tm li c c nhng gi tr truyn
thng nh s chm ch, lng yu nc, trch nhim c nhn, tinh thn lc quan v nim tin tn
gio.
Vic thng ip ny ca Reagan c c mt i ng thnh gi lng nghe khng ch cho thy
kh nng giao tip, truyn t ca ng m n cn chng t trong sut thi k kinh t nh tr,
chnh ph t do tht bi trong vic to cho tng lp c tri trung lu mt cm gic rng chnh
ph ang lm vic v h. V thc t chnh quyn cc cp tiu tin thu ca ngi dn qu
thoi mi. B my quan liu qu thng xuyn qun i chi ph cho vic thc hin nhim v ca
h.
Trong phe t do c nhiu lp lun coi trng quyn li v quyn lc hn trch nhim v ngha v.
Reagan c th thi phng qu mc nhng li lm ca h thng phc li x hi, v c l nhng
ngi t do ng khi ph phn chnh sch ca Reagan qu nghing v tng lp giu c khi
cc cng ty hng u kim c li nhun kh ln trong sut thp k 80, trong khi cc hip hi
ngnh b ph sn v thu nhp ca tng lp lao ng trung bnh th khng h thay i.
Nhng bng cch ha hn s ng v pha nhng ngi lm vic chm ch, tun th lut php,
quan tm chm sc gia inh v c tinh thn yu nc, Reagan em li cho ngi M cm gic
chung l phe t do khng cn on kt na. Nn khi i qun ph bnh ng cng ch bai nhiu
th h cng ln su vo vai din ng dnh cho h - mt nhm thng lu chnh tr xa cch, ch
thch nh thu v chi tiu v lun li cho t nc.
***
IU NG CH vi ti khng phi l hiu qu tc thi ca cng thc chnh tr m Reagan
to ra, m l hiu ng lu di t nhng bi pht biu ca ng. Mc d 40 nm tri qua, nhng
s hn lon ca thp k 60 v hu qu d di ca n vn cn nh hng n cc din vn chnh
tr ngy nay. Phn no n cho thy nhng ngi trng thnh vo thp k 60 c n tng rt
su sc v mu thun x hi lc , v h coi cuc tranh lun trong thi k ny khng ch n
gin l xung t chnh tr m cn l s la chn ca mi c nhn, qua hnh thnh c tnh ring
bit v quan im v o c ca mi ngi.
Ti ngh n cng cho ta thy r mt s tht l nhng vn bc bi nht ca thp k 60
khng bao gi c gii quyt trit . Cn thnh n phn vn ha dn dn bin thnh ch
ngha tiu dng, la chn phong cch sng, s thch m nhc ch khng phi thnh nhng cam
kt chnh tr. Nhng vn v sc tc, chin tranh, ngho i, vai tr ca n ng v ph n vn
cn y nguyn.

30

Father Knows Best, chng trnh hi tnh hung (sitcom) pht trn c sng pht thanh v truyn hnh nhng nm
1950 v 1960.

31

Phim truyn hnh hi tnh hung, pht trn knh CBS trong thi gian 1961-1966.

C l iu ny c lin h g vi th h Bng n dn s32 - mt lc lng dn s khng l

to ra lc y i vi chnh tr khng thua g lc y trong cc lnh vc khc, t thi trng thuc
Viagra cho n s l cc (ly) m cc nh sn xut t ch to thm vo trong mi chic xe.
D l do g i na th sau nhim k tng thng ca Reagan, ranh gii t tng gia ng Dn
ch v ng Cng ha, gia phe t do v phe bo th ngy cng r nt. Tt nhin, iu ny hon
ton ng vi nhng vn nng bng nh chnh sch v ngi thiu s, ti phm, phc li, no
ph thai v cu nguyn trong trng hc33 - nhng vn c ngun gc t cuc xung t thi k
trc. Khng ch th, gi y n cn ng vi mi vn khc, d ln hay nh, i ni hay i
ngoi, tt c u c quy thnh phi la chn quan im bn ny hay bn kia, phn i hay ng
h, rt ngn gn. Chnh sch kinh t khng cn l nh i gia hai mc tiu i lp: hiu qu
hay cng bng, tc l vn tng quy m ci bnh v phn chia tng ming bnh. Gi y bn
phi l ngi ng h tng thu hay gim thu, thch chnh ph gn nh hay chnh ph cng knh.
Chnh sch mi trng khng cn l cn bng hot ng khai thc hp l ti nguyn thin nhin
vi nhu cu ca nn kinh t hin i, bn phi ng h t do pht trin kinh t, khoan thm d,
khai thc m v.v... hoc bn phi ng h thi quan liu lm ngn cn qu trnh pht trin. Thi
n gin, thng thn l u im trong chnh tr, nu khng mun ni l c trong chnh sch.
i khi ti nghi ng rng ngay c nhng ngi lnh o ng Cng ha - nhng ngi k nhim
ca Reagan - cng khng hon ton thoi mi vi con ng chnh tr lc . Nhng bi pht
biu chia r v quan im chnh tr gin d ca George H. W. Bush v Bob Dole lun c v
gng go - ch l cch h ct bt lc lng b phiu ca ng Dn ch, nhng hon ton
khng phi l cch qun l t nc.
Nhng i vi th h nhng ngi bo th tr hn v sm c quyn lc sau ny, i vi Newt
Gingrich v Karl Rove, Grover Norquist v Ralph Reed, nhng bi pht biu hung hng khng
n thun l mt chin dch vn ng thng thng. H l nhng ngi thc s tin vo nhng g
h ni, d l "khng xut thm thu mi" hay "chng ta l mt quc gia Thin cha gio".
Trong thc t. vi trit l cng rn, phong cch ph-v-t v thi cng iu qu mc nhng
quan ngi, nhng nh lnh o bo th mi gi nh rt nhiu n nhng v lnh o Cnh t mi
ca thp nin 60. V cng vi cc ng nhim cnh t nhng nhn vt hng u mi trong cnh
hu cng coi chnh tr nh mt cuc u, khng ch l gia cc quan im chnh tr m cn l
gia ci thin v ci c. Thnh vin c hai ng bt u a ra nhng bi kim tra quan im,
xy dng danh mc nhng th c coi l chnh thng. Tt c nhng iu ny khin cho mt
thnh vin ng Dn ch cn ang bn khon v nn ph thai tr nn ngy cng n c v bt
c ng vin Cng ha no cn ng h kim sot sng cng hon ton b b v. Trong cuc
chin kiu Mani34 ny, tha hip li tr thnh nhu nhc v s b trng pht hoc thanh trng.
Hoc anh ng h chng ti, hoc anh chng li chng ti. Anh phi chn mt trong hai pha.
ng gp ni bt ca Clinton l ng c gng vt qua s b tc v t tng, ng nhn thy
vic dn mc bo th hoc t do khng ch c li cho ng Cng ha m vic phn chia nh
vy cng khng gip gii quyt c nhng kh khn m chng ta ang gp phi.
i khi trong chin dch vn ng u tin ca ng, nhng c ch ca ng i vi nhng c tri
Dn ch ng h Reagan35 c v rt r rng v kh coi (iu g xy ra vi Sister Souljah36?)
32

Bng n dn s (Baby Boom) xy ra chu u, chu , Bc M v chu i dng sau Th chin th hai, t
1946 n 1964.

33

Vn cu nguyn trong trng cng gy tranh ci nc M l u th k 20 v vic c cho php lm l cu

nguyn trung cng hay khng.

34

Manichean: o Mani - mt tn gio c ca Ba T, c tnh nh nguyn.

35

Nguyn vn: "disaffected Reagan Democrats": thut ng chnh tr ch nhng c tri truyn thng ca ng Dn
ch, c bit l giai cp cng nhn da trng min Bc,

nhng chuyn sang b phiu cho ng c vin ng Cng ha Reagan trong c hai cuc bu c tng thng nm
1980 v 1984.

hoc mu lnh mt cch ng s (cho php tin hnh n t hnh i vi mt t nhn b tn

thng no ngay vo m c mt cuc bu c s b quan trng). Trong hai nm u lm tng
thng, hn ng b buc phi t b mt s ni dung hnh ng c bn trong cng lnh ca
mnh nh chm sc y t cho mi ngi, u t mnh m vo gio dc o to - do hng i
trong di hn hon ton b o ln, khin cho nhng gia nh lao ng ngy cng kh khn.
Nhng v bn nng ng vn hiu sai lm ca nhng la chn a ra cho ngi M, ng thy cc
quy nh lut php v chi tiu ca chnh ph, nu c xy dng mt cch ng n, th s ng
vai tr quan trng gip tng trng - ch khng cn tr kinh t, ng thi quy lut th trng v
ti kha c th gip nng cao cng bng x hi. ng nhn thy chng ngho i th khng ch
cn trch nhim ca ton x hi m cn phi c c trch nhim ca tng c nhn. Trong cng
lnh - nu cha mun ni l trong quan im chnh tr hng ngy ca ng - th quan im Con
ng th ba37 vt ra ngoi s tha hip. N nh thng vo thi thc dng, phi chnh tr
ca a phn ngi M.
Thc t l cc chnh sch ca Clinton vo cui nhim k tng thng - l nhng tin b ng k
nu cn c trn mc tiu khim tn ca chng - c s ng h rng ri ca x hi. Xt v
chnh tr, ng loi b mt s s thi qu ca phe Dn ch khin cho ng ny khng th thng
c. Mc d kinh t tng trng vt bc, nhng ng khng th chuyn nhng chnh sch
c a chung thnh mt ci g tng t nh lin minh cm quyn. iu chng t rng
ng Dn ch ang phi i mt vi nhng kh khn lin quan n vn nhn khu (c th l
dn s tng ch yu cc bang theo ng Cng ha th cu min Nam), cn ng Cng ha
th ang c li th v c cu Thng vin, vi hai phiu ca hai Thng ngh s Cng ha ca
bang Wyoming - dn s 493.782 ngi - cng c gi tr ngang bng vi hai phiu ca hai
Thng ngh s Dn ch ca bang California, bang c s dn ln ti 33.871.648 ngi38.
Nhng tht bi cng chng minh c nng lc ca Gingrich, Rove, Norquist v nhng
ngi khc, h cng c v th ch ha c xu hng bo th. H huy ng c ngun ti
chnh khng gii hn ca cc doanh nghip v nh ti tr giu c, xy dng c mt mng li
cc chuyn gia c vn v phng tin thng tin i chng. H s dng nhng cng ngh hin i
thu ht c tri, v tp trung quyn lc H vin tng sc mnh ca ng.
V h hiu rng Clinton s e da v th a s ca phe bo th Thng vin trong di hn, iu
gii thch ti sao h nhit tnh bm st ng. cng l nguyn nhn khin h b rt nhiu
thi gian ch trch o c ca Clinton v nu nh cc chinh sch ca ng t mang tnh cp
tin th cuc sng ring ca ng (bn tho cun t truyn, ht cn sa, sng bi lvy League39,
ngi v khng nh lm ni tr, v nht l v b bi tnh i) li l mt m nhng bng chng
hon ho i vi phe bo th. Vi sai lm c nhn lp li nhiu ln, li sng phng tng v cui
cng l nhng bng chng sa ng khng th chi ci, Clinton mang y nhng nt tiu biu
ca phong tro t do thp k 60 - nhng c trng gp phn a xu th bo th ln v tr
thng phong. Clinton c th cm ha c trong cuc chin vi phe bo th40, nhng ri ch

36

Sister Souljah: tn tht Lisa Williamson (1964-): ngh s nhc hiphop, nh sn xut phim, nh hot ng x hi
da en, ngi b Clinton ph phn mnh m trong chin dch tranh c 1992 ca ng v c pht biu cc oan
v chng tc.
37

Quan im c Clinton v cu th tng Anh Tony Blair theo ui, l kt hp th trng t do v nng cao
phc li x hi.

38

Khng ging H vin l ni cc bang c s ngh s ph thuc dn s bang, Thng vin mi bang u c hai
i din.

39

T ch tm trng i hc t hng u nc M. gm cc trng Brown, Columbia, Cornell, Dartmouth,

Harvard, Princeton, Pennsylvania v Yale.

40

Ch vic trong nhim k tng thng, Clinton b Quc hi do ng Cng ha kim sot tn cng vi cuc iu
tra Whitewater v lun ti do khai man v ngn cn cng l lin quan n Monica Lewinsky, nhng sau ng
c tuyn b v ti trong v Whitewater v c tha bng trong v Monica Lewinsky.

ngha bo th li tr li mnh m hn - v trong nhim k u ca George W. Bush, n chi

phi ton b chnh ph M.
***
TI BIT L ti m t lch s qu tm tt. Ti b qua nhng im then cht nh s suy
gim ca ngnh ch to v vic Reagan sa thi cc kim sot vin khng lu41 lm tn thng
nghim trng ngi lao ng M; s ra i ca khu vc b phiu a s - thiu s cc bang
min Nam gip m bo c thm ngi da en c thm i din, ng thi tng lm gim s gh
ca ng Dn ch nhng bang ny ; vic cc ng vin Dn ch trong Quc hi - nhng ngi
tr nn bo , t mn, khng bit mnh ang tham gia mt cuc chin chnh tr - khng chu
hp tc vi Clinton. Cu chuyn ca ti cng khng ni n s gia tng gian ln phiu bu
gy phn ha Quc hi n mc no, hay tin v cc qung co kch trn truyn hnh u
c bu khng kh x hi nhanh chng ra sao.
Nhng mi khi ngh n nhng li ni ca ng ngh s gi Washington ti hm , nhng g
George Kennan hay George Marshal lm, hay khi c li nhng bi din vn ca Bobby
Kennedy hoc Everett Dirksen, ti khng khi c cm gic nn chnh tr hin ti ang ri vo b
tc. Vi nhng nhn vt ny, nhng vn m nc M tng gp phi khng h tru tng, v
do khng bao gi n gin.
Chin tranh c th l a ngc, nhng vn cn phi tin hnh. Nn kinh t c th sp cho d
k hoch a ra rt hay. Con ngi c th lm vic vt v c i ri li mt tt c.
Th h lnh o tip sau , ln ln trong iu kin tng i sung sng hn, c kinh nghim
sng khc, do cng c thi khc i vi chnh tr. Trong cuc i u gia Clinton v
Gingrich cng nh hai cuc bu c nm 2000 v 2004, i khi ti c cm gic mnh ang chng
kin mt v kch tm l ca th h Bng n dn s - mt cu chuyn bt ngun t nhng mi th
c v m mu tr th din ra mt s trng i hc t rt lu - nay li c ti din trn v
i quc gia. Nhng thng li m th h thp nin 60 ginh c nh tha nhn quyn cng dn
y ca ngi thiu s v ph n, m rng quyn t do c nhn, mong mun cht vn gii
cm quyn khin cho nc M tr nn tt p hn nhiu. Nhng trong qu trnh , c nhng
iu b mt i, b thay th - l nim tin v tnh ng i, nhng gi tr ko chng ta li gn
nhau vi t cch cng l cng dn M.
Th kt qu l chng ta ang u? V l thuyt, ng Cng ha cng c th c mt ngi nh
Clinton - mt lnh t trung hu cng theo quan im ti kha bo th ca Clinton, nhng s
hng hi chn chnh b my quan liu ca lin bang, tin hnh th nghim gii php da vo th
trng hoc tn ngng cho cc chnh sch x hi. V thc t mt ngi nh vy c th s xut
hin. Khng phi tt c nhng quan chc c bu ca ng Cng ha u tn thnh cc nguyn
l ca phong tro bo th hin nay. c Thng vin, H vin v cc th ph bang trn c nc,
lun c nhng ngi trung thnh vi gi tr truyn thng ca tnh n ha v thn trng - h hiu
rng ct gim thu i vi ngi giu l v trch nhim, khng th gim tm ht ngn sch trn
lng ngi ngho, tch bit nh th v nh nc s tt cho c hai, bo v mi trng v ch
ngha bo th khng xung t vi nhau, v cc chnh sch ngoi giao nn da trn thc t thay v
m tng.
Nhng nhng ngi Cng ha ny khng phi l ngi dn dt cuc tranh lun trong su nm
qua. c trng ca thc ct li ca ng Cng ha ngy nay khng phi ch ngha bo th
nhn i m George Bush ha hn trong chin dch tranh c nm 2000 m l ch ngha chuyn
ch. l t tng tn sng th trng t do, khng thu, khng lut php, khng mng li an
sinh x hi - thc cht l khng c chnh ph, ch c nhng g cn thit bo v ti sn c nhn
v bo m an ninh quc gia.

41

Nm 1981, Reagan sa thi 11.000 kim sot vin khng lu do h nh cng i tng lng v gim gi lm.

 cn l t tng tn sng Thin cha gio, mt phong tro gy thu ht nh gn vi vn v

cng phc tp l no ph thai, nhng chng bao lu m rng ra nhiu vn khc; phong tro
ny khng ch khng nh Thin cha gio l tn ngng ch o ca nc M m cn cho rng
quan im Thin cha gio bo th cc oan42 nn ng vai tr nh hng chnh sch cng.
Quan im ny khng m xa n bt c phng php tri gic no khc, d l tc phm ca
cc nh thn hc phe t do, thnh tu ca Hc vin Khoa hc quc gia hay nhng iu Thomas
Jefferson ni.
V cn l nim tin tuyt i vo quyn lc ca ch a s, hay t nht l ca nhng ngi i
quyn lc nhn danh a s - khinh thng cc th lc cn tr (ta n, Hin php, bo ch, Hip
nh Geneva, cc quy nh ca Thng vin hay nhng truyn thng ang chi phi vic phn
chia li khu vc bu c) c th khin cho cuc hnh hng kin quyt ca chng ta v New
Jerusalem b chm li.
D nhin, cng c nhng ngi thuc ng Dn ch c xu hng qu khch tng t. Nhng
nhng ngi cha bao gi c c quyn lc nh Rove hoc DeLay. l th quyn lc c
th chi phi ton b ng, a vo ng ton nhng ngi trung thnh, bin nhng tng cc
oan ca h thnh lut. Khc bit v vng min, sc tc v kinh t trong ni b ng, bn bu
c, c cu Thng vin, nhu cu vn ng cc i gia kinh t ti tr cho chin dch tranh c nhng iu ny lm cho cc ng vin Dn ch trong Thng vin khng i qu xa khi mc
ch chnh. Trong thc t, ti ch bit mt vi Thng ngh s Dn ch hon ton ging vi
nhng bc bim ho v phe t do - nhng ngi gn nht ti bit, l John Kerry tin vo vic
duy tr sc mnh vt tri ca qun i M, Hillary Clinton tin vo u im ca ch ngha t
bn, v gn nh tt c cc thnh vin ca Khi Dn biu da en u tin l cha lesus cht
cu ri cho h.
Chng ti, nhng ng vin Dn ch, ngc li, ch thy bi ri. Vn c nhng ngi u tranh
cho tn gio c, bo v chng trnh Chnh sch Kinh t x hi mi v Chng trnh X hi43
trc s tn cng ca ng Cng ha, v c cc nhm t do c li ch lin quan ng h hon
ton. Nhng cc n lc ny c v ngy cng suy gim, n nh mt cuc chin t v di v tn,
ngy cng mt dn i nng lng v tng mi trc nhng thay i lin tc trong mi trng
ton cu ha hoc mt khu ph c bit lp. Nhng ngi khc theo ui mt thi n ha
hn v h thy rng chng no cn mun tha hip vi lnh o phe bo th th h cng phi c
x c chng mc - v h khng nhn thy rng c sau mt nm h li t b i thm vi nguyn
tc ca mnh. Tng ngi mt, cc i biu lp php cng nh cc ng c vin thuc ng Dn
ch a ra mt lot cc tng mi nhng thn trng, v nng lng, gio dc, y t, quc
phng, k vng rng tt c cc tng hp li s to thnh mt th gn nh l mt trit l
cm quyn.
Tuy nhin, ng Dn ch nhn chung tr thnh mt ng ch c hnh ng mang tnh phn
ng. Trc mt cuc chin tranh ang ngy cng ti t, ng chng ta t ra nghi ng tt c
nhng g qun i lm. Trc li tuyn b ca mt s ngi l th trng s gii quyt c ht
mi vn , ng chng ta lin chng li nhng n lc s dng cc nguyn l th trng khc
phc cc vn ang cp bch.
Trc s qu ca tn gio, ng chng ta nh ng lng khoan dung vi ch ngha th tc
v nh mt th ngn ng o c em li ngha rng hn cho cc chnh sch. Chng ta
thua trong cuc bu c v hy vng ta n s ngn chn k hoch ca phe Cng ha.
Chng ta thua tip ta n v li ch i s c b bi Nh Trng, v cng ngy chng ta cng
cm thy c nhu cu gn phe Cng ha vi nhng m mu ht sc gh gm. Cch l gii c
42

Fundamentalism: mt nhnh ca Thin cha gio, nhng tn dng ny tin tng tuyt i vo Kinh thnh, vo
quyn lc ca tn gio, sng hon ton theo nhng nguyn tc c bn c ra i vi h.

43

Great Society Program - mt lot cc chng trnh x hi do Tng thng Johnson xut v thc hin vi mc
tiu gim ngho i v bt cng v chng tc.

tha nhn, chi phi rt nhiu nhm ng h v cc nh hot ng ca ng Dn ch hin nay

thng tng t nh sau: ng Cng ha c th lin tc ginh c chin thng trong cc cuc
bu c khng phi nh m rng lc lng ng h m bng vic gim pha phe Dn ch, chia r
c tri, kch ng phe cnh hu ca mnh v trng pht nhng ngi i qu xa quan im ca
ng. Nu ng Dn ch mun ly li quyn lc th s phi lm nhng vic tng t mi thnh
cng.
Ti hiu s tht vng ca nhng ngi . Kh nng ginh thng li lin tc ch nh nhng
chin dch chia r ca ng Cng ha tht qu n tng. Ti nhn thy s nguy him t tnh xo
quyt, tinh vi trn gng mt nhit tnh ca phong tro bo th. V t nht l i vi ti c th
dn ra mt lot chnh sch ca chnh quyn Bush chng minh thi phn n ny l chnh
ng.
Tuy nhin, ti tin l mi n lc xy dng mt tnh ng phi r nt hn v chin lc c thc
hn ca ng Dn ch u l s nhm ln v hon cnh hin ti ca chng ta. Ti ngh rng mi
khi chng ta nh gi tnh trng ny mt cch qu cng iu hay qu bi quan, qu n gin hay
qu phc tp, chng ta u tht bi. Mi khi chng ta in lng trong cuc tranh lun chnh tr,
chng ta u tht bi. Chnh v chng ta ch c gng hng ti mt cuc tranh lun chnh tr
thun ty v thc, chnh thng mt cch cng nhc v hon ton c th d on c nn
chng ta khng tm ra c cch no mi m gii quyt nhng kh khn m t nc dang
gp phi. V th, chng ta b giam hm trong cch ngh "ci ny hay ci kia": quan im hoc c
mt chnh ph rt ln, hoc khng c chnh ph; gi nh hoc b mc 46 triu ngi khng c
bo him y t, hoc phi thc hin y t cho mi ngi.
Cch suy ngh gio iu v tnh ng phi cng nhc khin ngi M quay lng vi chnh
tr. i vi cnh hu khng phi vn kh khn; mt i ng c tri b chia r - d dng
phn i c hai ng v thi tranh lun kh chu, thiu trung thc - rt hp vi nhng ngi
ang tm cch bc b vai tr ca chnh ph. Ni cho cng nhng c tri hoi nghi chnh l nhng
c tri ch k.
Cn vi chng ta, nhng ngi tin rng chnh ph ng vai tr nht nh trong vic m rng c
hi v tng thu nhp cho mi ngi dn M, th mt lc lng c tri ring bit l cha . Cn
phi c mt a s ng o hn - phe Dn ch, phe Cng ha, phe trung lp c thin ch - nhng
ngi ang tr li vi cng cuc i mi t nc, nhng ngi nhn thy rng li ch ca h
khng th tch ri khi li ch ca nhng ngi xung quanh.
Ti khng h c o tng rng xy dng mt nhm a s nh vy s d dng. Nhng l vic
chng ta phi lm, chnh v gii quyt nhng kh khn ca nc M l mt nhim v rt gian
nan. N i hi phi a ra nhng la chn kh khn, n i hi chng ta phi hy sinh. Nu cc
nh lnh o chnh tr khng ci m lng nghe c nhng tng mi ch khng ch nhng
ngh mi th chng ta s khng th thuyt phc c ngi c tm huyt a ra mt chnh
sch tch cc hay gii quyt c nhng thiu ht. Chng ta s khng c c s ng h rng ri
theo ui mt chnh sch i ngoi p ng c nhng thch thc ca ton cu ha hay
chng ch ngha khng b m khng b ri vo ch ngha bit lp hay lm xi mn quyn t do
ca cng dn. Chng ta s khng c kh nng chnh n h thng y t. V chng ta s khng c
s ng h rng ri v mt chnh tr hay nhng chin lc hiu qu a c nhiu ngi ra
khi tnh trng i ngho.
Ti vit nhng iu ny trong bc th gi Daily Kos - mt blog c xu hng cnh t - vo
thng 9/2005, sau khi nhiu nhm ng h v cc nh hot ng cha mi di vo mt s ng
nghip Dn ch ca ti v b phiu ng h b nhim thm phn Ta n Ti cao John Roberts.
Nhn vin ca ti hi lo lng v tng ny; v ti b phiu phn i b nhim Roberts nn
h ngh rng khng c l g ti li ng vo phe to mm trong ng Dn ch. Nhng ti nh gi
cao tnh cho-v-nhn ca blog , v sau khi bc th ca ti c ng hn su trm ngi
li li bnh lun - rt ng kiu dn ch. C ngi ng vi ti. Nhng ngi khc cho rng
ti l tng ha qu, rng kiu lm chnh tr m ti a ra s khng th chng li c c my

vn ng ca ng Cng ha. C kh nhiu tng hay ho cho rng ti c nhm thng lu

Washington c n gii quyt bt ng trong i ng lp php, hoc ti Washington
qu lu, mt thi gian di khng tip xc vi nhng ngi M bnh thng, hoc - nh mt
blogger nhn xt sau - ti n gin l mt k ngu ngc.
Cng c th nhng ngi ph bnh ng. C l khng c cch no gii quyt c chia r
su sc v chnh tr, va chm bt tn gia cc nhm ngi, v mi n lc thay i quy tc
rng buc u l v ngha. Hoc cng c th chnh tr b tm thng ha n mc khng th
tr li c nh c, v th a phn mi ngi by gi u xem chnh tr nh mt tr tiu khin,
mt mn th thao, trong cc chnh tr gia l cc u s bng ph, cn nhng ngi vn duy tr
mi quan tm n h th l c ng vin ca mi bn. Chng ta v ln mt mu hoc mu
xanh, h ht c v bn ny, la ch giu bn kia, v nu cn cn ngi tri php hay gi v ng
nh bi bn kia th c lm, khng cn do d, v quan trng nht l ginh c chin thng.
Nhng ti khng ngh th, ti t nh, ngoi kia l nhng cng dn bnh thng, ln ln gia
nhng cuc chin chnh tr v vn ha, nhng tm ra cch - t nht l cho ring h - chung
sng ha bnh vi hng xm v vi chnh bn thn. Ti tng tng c mt ngi da trng min
Nam ln ln vi cu chuyn ca b rng bn da en th ny th n, nhng li kt bn vi nhng
ngi da en ni lm vic, v dy con trai anh ta khc nhng iu anh ta c b dy, anh ta
ngh k th chng tc l sai, nhng khng hiu ti sao con trai ca mt v bc s da en li c
nhn vo trng lut trc con trai mnh. Hoc mt cu thnh vin ng Bo en quyt nh
bc vo ngnh bt ng sn, anh ta mua mt vi ngi nh gn nhau ri sau cm thy ngn
ngm bn bn ma ty ngay trc nh mnh y ht nh anh ta ngn ngm my tay ch ngn
hng khng cho anh ta vay tin m rng kinh doanh. Cn c mt nh hot ng n quyn
tui trung nin vn au kh v c ta no thai khi tui thiu nin, v c hng triu nhng n
nhn vin phc v bn, th k tm thi, h l, nhn vin thu ngn siu th Wal-Mart hng
thng vn nm th hy vng rng h kim c tin nui nhng a con do chnh h sinh
ra.
Ti tng tng ra cnh h ang ch i mt nn chnh tr chn chn, cn bng gia l tng v
thc t, phn bit c vn g c th tha hip c v vn g khng th, bit tha
nhn rng i khi phe i lp cng ng. Khng phi lc no h cng hiu nhng l l ca cnh
t v cnh hu, phe bo th v phe t do, nhng h li bit s khc bit gia tn iu v l phi,
gia c trch nhim v v trch nhim, gia nhng iu s tn ti mi mi v nhng th ch lt
qua.
m ng vn ngoi kia, ch i ng Cng ha v ng Dn ch bit c mong mun
ca h.

Chng 2: Gi tr
Ti c nhn thy Nh trng ln u tin vo nm 1984. Lc ti va tt nghip i hc v
ang hot ng cng ng gn c s Harlem ca i hc New York. Tng thng Reagan ang
xut chnh sch ct gim mt lot cc h tr cho sinh vin, v th ti lm vic vi mt s th
lnh cc nhm sinh vin - ch yu l ngi gc Phi, Puerto Rico hoc ng u, phn ln h l
nhng ngi u tin trong gia nh vo i hc, chng ti lm kin ngh chng li k hoch ct
gim v gi n on ngh s New York.
l mt chuyn i ngn, a phn thi gian chng ti i li trong hnh lang di bt tn ca ta
nh Rayburn44, gp nhng c ta lch s nhng vi v, v cc nhn vin lm vic cho Quc hi
cng khng hn tui ti l my. n cui ngy, ti v cc bn sinh vin i do n cng vin
quc gia v i tng nim Washington, sau chng ti dnh vi pht ngm Nh Trng. Ti
ng trn i l Pennsylvania, cch trm gc ca thy qun lc chin cng chnh ch vi bc,
trong khi khch b hnh i li ng c dc theo va h v xe c n o sau lng. Ti cm thy
44

Ta nh lm vic ca H vin M.

kinh ngc, khng phi trc nhng ng cong duyn dng ca ta nh, m v n qu ci m
trc s n o no nhit ca thnh ph. Chng ti c ng qu gn cng vo, sau c th i
vng ra mt sau ta nh ngm Vn Hng v khu nh pha xa. Ti ngh v tr, t th ci m
ca ta Nh Trng cho thy chng ta t tin vo nn dn ch ca mnh. N ni ln rng v lnh
o t nc cng khng khc chng ta bao nhiu, h cng sng theo php lut v nhng gi tr
chung ca nc M.
Hai mi nm sau, khng d m n gn c Nh Trng na. Cht kim sot, lc lng bo v
c v trang, xe ti, gng, ch v cc chng ngi vt di ng vy quanh bo v Nh Trng
trong phm vi hai ng t ng. t khng phn s khng c php i vo i l
Pennsylvania. Vo mt chiu thng Mt lnh lo ngay trc ngy ti lm l tuyn th ti Thng
vin, cng vin Lafayette gn nh khng mt bng ngi, khi xe ca ti i qua cnh cng vo
Nh Trng, ti thy thong bun trc nhng iu khng cn na.
Bn trong, Nh Trng khng p long lanh nh bn thy trn ti vi hoc trn phim: ta nh c v
c gi gn cn thn nhng cng b hng v s dng qu lu. l mt ngi nh c k m ta c
th tng tng gi s la vo trong m ng. Khi ti ng phng gii lao bn ngoi v a
mt nhn v dy hng lang, tht khng th qun c nhng s kin lch s ni y - John v
Bobby Kennedy vi vng gii quyt cuc khng hong tn la Cuba, Franklin D. Roosevelt thay
i bi pht biu s c trn i vo pht cht, Lincoln i li mt mnh trong hnh lang, gnh
trn vai sc nng ca c quc gia. (Phi n my thng sau ti mi c n Phng ng Lincoln,
mt cn phng gin d vi g kiu c, mt chic ging c bn cc, mt trong nhng bn gc
bi din vn Gettysburg45 c lng cn thn trong khung knh - v c mt chic ti vi mn hnh
phng rt ln t trn bn. Ti khng hiu ai xem knh th thao Sports Center khi ng cn
phng ny?).
Ngay lp tc mt nhn vin ca Nh Trng n n ti v a ti vo Phng Vng, ni cc
thng ngh s v h ngh s mi n kh ng . ng bn gi chiu, Tng thng Bush
c thng bo n v ng bc ln bc, trng ng khe mnh v hot bt. S nhanh nhn v
nhng bc i dt khot ca ng cho thy ng ang thc hin chng trnh lm vic cht ch v
mun tit kim ti a thi gian. Trong khong mi pht g , ng ni chuyn vi chng ti k
vi chuyn ci, ku gi t nc cng on kt, sau mi chng ti n u bn kia Nh
Trng n nh v chp nh vi ng v nht Phu nhn.
ng lc bng nhin ti thy i meo nn trong khi cc ngh s khc xp hng ch chp nh
th ti i thng v bn n t chn. Khi ti tru tro mn ngui khai v v bt chuyn vi mt vi
h ngh s, ti nh li hai ln gp Tng thng trc , ln th nht l mt cuc ving thm chc
mng ngn sau bu c, ln th hai l mt ba n sng nh Nh Trng vi cc thng ngh s
mi. Trong c hai ln ti u thy Tng thng l ngi d mn, khn ngoan, lm vic nghim
tc nhng thng thn, nh tnh cch m ng trng c hai nhim k. Bn c th d dng tng
tng ng trong vai ch mt ca hng bn t trn ph, hun luyn mt i bng chy thiu nhi
hay t chc tic tht nng sn sau nh - kiu ngi lun l bn tt nu ch ni chuyn xoay
quanh vn th thao hay con ci.
Trong ln gp g vo ba sng , sau nhng ci v lng nh thn tnh, vi cu tr chuyn ngn,
khi chng ti yn v ch ngi, Ph Tng thng Cheney ang n mn bnh m trng (eggs
Benedict) mt cch dng dng, cn u kia bn, Karl Rove ang kn o m chic in thoi
thng minh BlackBerry ra xem, c mt khonh khc ti nhn thy con ngi khc ca v Tng
thng. ng bt u tho lun v chng trnh hnh ng cho nhim k th hai, ch yu l lp li
nhng im m ng ni trong chin dch tranh c; tm quan trng ca vic duy tr qun i
lraq v tip tc duy tr o lut Chng khng b46, s cn thit phi ci cch h thng an sinh x
45

Din vn Gettysburg l bi din vn ni ting nht ca Tng thng Lincoln, c ng c ti ngha trang qun
i Gertysburg nm 1863, vi thng sau trn chin quyt nh Gettysburg trong min Bc ginh chin thng.

46

Nguyn vn "Patriot Act", tn y l o lut nm 2001 v on kt v cng c sc mnh nc M bng

nhng cng c ph hp cn thit ngn chp ch ngha khng b.

hi v xem xt li h thng thu, quyt tm c c l phiu quyt nh i vi nhng v tr ta

n c b nhim ca ng - th ri khonh khc y t nhin xut hin nh th ai phng
bn cnh n nt in. i mt Tng thng bng bt ng, ging ng chuyn sang tng cao v
kch ng ca mt ngi khng quen b ngt li v khng mun ai ngt li mnh, nh nhn ha
nh bin mt, thay vo gn nh l s phn truyn ca Cha cu th. Khi ti nhn cc ng
nhim thng ngh s ca ti - a phn l ngi Cng ha - ang bm ly tng li ca Tng
thng, ti nh n v th c tn nguy him m quyn lc em li, v ti thc s nh gi cao s
sng sut ca nhng ngi sng lp t nc, h xy dng mt h thng cho php kim sot
quyn lc .
"Tha ngi Thng ngh s!"
Ti nhn ln, thot khi trng thi suy tng, v thy mt ngi da en ln tui ang ng cnh ngi da en chim a s i qun phc v Nh Trng.
Ti dn a ca Ngi i c khng ?"
Ti gt u, c nut mn tht g hay ci g ang y trong ming, nhn thy hng ngi ng
n Tng thng bin mt. V mun ni li cm n vi ch nh nn ti tin v Phng Xanh.
Mt cu lnh thy nh b tr ng ca lch s thng bo vi ti l thi gian chp nh ht
v Tng thng cn c cuc hn khc. Nhng trc khi ti quay lng chun b i th Tng thng
hin ra ca v vy ti vo.
Obama! ng ni khi bt tay ti. n y ti gii thiu anh vi Laura. Laura, em nh Obama
ch. Mnh nhn thy anh y trn ti vi hm ti bu c y. Mt gia nh tht p. V anh ng
l mt v phu nhn n tng".
"Ngi Tng thng qu khen chng ti ri", ti ni khi bt tay nht Phu nhn, hy vng mnh
lau sch vn bnh trn mt. Tng thng quay sang vin s quan hu cn ng cnh, anh y xt
ra mt cc bt dung dch ra tay to tng ln bn tay Tng thng.
"Anh mun ra tay khng?", Tng thng hi ti. "Ci ny hay. Dng n th b lnh".
Ti khng mun trng mnh c v mt v sinh nn cng nhn mt cc bt.
Anh qua y mt cht, ng dn ti vo trong phng v ni nh:
"Ny, ti hy vng anh khng gin nu ti cho anh mt li khuyn ch.
Khng u, tha Tng thng.
ng gt u. "Tng lai ca anh tt lm. Rt sng sa. Nhng ti thnh ph ny vi nm
ri, v ti ni ny, s kh khn lm y. Anh m thu ht s ch nh hin ti th mi ngi s
cha mi di vo anh. Khng ch ngi bn ng ca ti u, anh bit y, c ngi bn ng
ca anh na. Ai cng ch anh trt chn ht, anh hiu khng? Th nn phi cn thn y".
"Cm n Tng thng".
c ri. Ti phi i y. M anh bit khng, ti vi anh c ci ging nhau y.
y l ci g ?
"L ti vi anh u phi tranh lun vi Alan Keyes47. G l mt tay qui, ng khng?"
Ti bt ci. v khi ra ca ti k cho ng nghe vi chuyn hi chin dch tranh c. Mi n khi
ng ri phng ti mi nhn thy ti khoc ~ ai ng mt cht khi ni chuyn - mt thi quen
v thc ca ti, nhng ti nghi thi quen hn lm rt nhiu bn ti. cha ni n my anh
chng mt v trong phng ny. cm thy hi kh chu.
***

47

Alan Keyes (1950): tranh c v tr ng c vin tng thng ng Cng ha vi G.W. Bush nm 2000 v tranh c v
tr Thng ngh s bang lllinois vi Obama nm 2004.

K T KHI bc vo Thng vin, ti thng xuyn v i khi cn gay gt ph phn cc chnh

sch ca chnh ph Bush. Ti cho rng vic Bush gim thu cho ngi giu l mt hnh ng
va v trch nhim v ti chnh, va sai lm v o c. Ti ph phn chnh ph v khng
a ra c mt chng trnh y t tt, mt chnh sch nng lng nghim tc, mt chin lc
lm cho nc M mnh hn.
Quay li nm 2002, ngay trc khi tuyn b k hoch chy ua vo Thng vin. ti pht
biu ti mt trong nhng bui mt tinh chng chin tranh u tin Chicago. Ti yu cu chnh
ph a ra bng chng Iraq c v kh git ngi hng lot v ti cng ni rng cuc chin xm
lc Iraq s l mt sai lm t gi. Nhng tin tc gn y t Baghdad cng nh Trung ng
cho thy iu ny.
V th, ai ng Dn ch cng ngc nhin khi ti ni rng ti khng h ngh George Bush l
ngi xu, v ti cho rng Tng thng cng nh cc thnh vin trong chnh ph ca ng ang c
gng lm nhng iu m h ngh l c li nht cho t nc.
Ti ni iu ny khng phi v ti b thuyt phc do gn gi vi con ngi quyn lc . Tht ra
ti coi li mi n Nh trng ca Tng thng ng bn cht l mt php x giao chnh tr thng
thng, v ti bit nhng mng vut s nhanh chng ging ra ngay khi chng trnh hnh ng
ca chnh ph b e da nghim trng. Hn th, mi khi vit th cho nhng gia nh c ngi
thn hy sinh Iraq hay nhn c email t mt c tri phi b hc i hc v khon h tr sinh
vin b ct b, ti lun nh rng mi hnh ng ca nhng ngi cm quyn u gy ra hu qu
v cng to ln - l ci gi m bn thn h khng bao gi phi tr.
Ti phi ni rng nu b i ht nhng th c tnh cht trang tr ca ngh nghip - chc v, nhn
vin, cc bin php bo m an ninh - ti thy Tng thng v nhng ngi ng quanh ng hon
ton ging nh mi ngi khc. H cng c im tt v c thi xu, cng cm thy bt an v c
nhng vt thng chn giu lu ngy, nh tt c chng ta. Bt k ti thy chnh sch ca h i
sai ng th no, bt k ti i hi h phi chu trch nhim cho nhng chnh sch ra sao,
khi ni chuyn vi h, ti vn thy c th hiu c ng c ca h v nhn ra h c nhng gi
tr ging ti.
Khng d g gi c thi ny Washington. Mi quan ngi i vi nhng cuc tranh lun
chnh sch Washington liu chng ta c nn a nam n thanh nin tham gia vo chin tranh
khng, liu chng ta c nn cho php tip tc nghin cu t bo gc khng - l rt cao, n ni
khc bit nh trong tm nhn cng b phng i thnh ln. Nhu cu c lng trung thnh vi ng,
cc chin dch tranh c vi vng v nhng mu thun b bo ch thi phng u gp phn to ra
bu khng kh nghi k. Hn na, hu ht nhng ngi lm vic Washington u hc lm lut
s hoc hot ng chnh tr - nhng ngh c xu hng coi vic ginh chin thng khi tranh lun
quan trng hn l tm ra cch gii quyt vn . Sau mt thi gian lm vic th ti thy d
hiu ti sao mi ngi thy nhng ngi bt ng vi mnh c h gi tr c bn hon ton khc ng hn l h b thc y bi nim tin sai lm, v cng c th h l ngi xu.
Tuy nhin, nhng ni khc ngoi Washington, nc M t b chia r hn. V d nh bang
Illinois hin li khng cn b coi l mt bang nht nht i theo ngi ng u na. Trong
khong hn mi nm gn y Illinois ngy cng tr thnh mt bang theo ng Dn ch, mt
phn v th ha ngy cng tng., phn khc v ch ngha bo th x hi ca ng Cng ha
hin nay khng hp vi "Vng t qu hng ca Lincoln". Nhng Illinois vn l mt hnh nh
thu nh ca c nc - mt mn hn hp gia min Bc v min Nam, min ng v min Ty,
th v nng thn, ngi da trng, ngi da en v cc kiu trung gian gia khc. Chicago c
th c mi c im phc tp ca cc thnh ph ln ging nh L.A. hay New York, nhng v
mt a l v vn ha th cc nam ca Illinois li ging Little Rock (bang Arkansas) hay
Louisville (bang Kentucky) hn, v nhiu di t ca bang, theo ngn ng chnh tr hin i, hn
mang mu sm48.

48

ni hon ton theo ng Cng ha.

Ln u tin ti n pha nam lllinois l vo nm 1997. l ma h u tin trong nhim k

ca ti Ngh vin Illinois, lc Michelle v ti cha c con. Cc bui hp b hon, ti li
khng phi ln lp trng lut, cn Michelle th bn cng vic nn ti thuyt phc tr l lp
php ca ti l Dan Shomon nht bn v my cy gy nh golf vo trong t ri i vng
quanh bang chi mt tun. Dan va l phng vin ca hng tin UPI, va l iu phi vin cho
cc chin dch vn ng pha Nam nn cu ta bit vng ny kh r. Nhng n gn ngy khi
hnh th r rng l cu khng chc cc ht m chng ti nh n thm s n tip ti th no.
Cu ta nhc ti v c cn mang i n bn ln - ch mang qun khaki vo o phng (thun)
thi, khng c em theo qun lanh v o la u, cu bo ti. Ti m bo vi cu ta l ti
khng c ci g bng vi lanh hay la ht.
Trn ng i, chng ti dng li n mt ca hng TGI Friday v ti gi mt hamburger ph
mt. Khi c phc v em n n, ti hi c c m tc Dijon49 khng. Dan lc u.
Anh y khng cn Dijon u", cu ta nhn mnh v vy tay bo c gi i. Ri anh chng y
mnh mt l m tc vng ca Php v pha ti: "y y, m tc y.
C phc v c v bi ri. Chng ti c m tc Dijon nu anh mun dng".
Ti mm ci: "Tuyt, cm n c". Khi c gi i ri, ti nghing ngi th thm vi Dan l ti
ngh khng c tay phng vin nh no quanh c.
V chng ti tip tc ln ng, mi ngy dng li mt ln chi mt trn golf trong tit tri oi
. Chng ti li xe qua hng dm nhng cnh ng ng nhng cnh rng tn b v si rm rp,
nhng mt h lng lnh ni lnh bnh gc r v cy sy, xuyn qua nhng th trn ln nh
Carbondale v Mount Vernon vi y cc dy ca hng ngoi tri v trung tm mua sm WalMart, nhng th b xu nh Sparta v Pinckneyville - trong nhiu ni vn cn ta th chnh
xy bng gch khu trung tm, khu ph bn l rt vi vng vi hu ht cc ca hng u ng
ca, mt vi ngi bn hng rong bn o ti hoc ng, hoc vi mt cp ti gp th thy
bng "Sng v gm gi tt".
Chng ti dng xe mt qun c ph n bnh, k chuyn ci vi th trng th trn Chester.
Chng ti ng chp nh trc bc tng Siu nhn cao mi lm feet (4,5m) trung tm
Metropolis.
Chng ti c k l tt c thanh nin ang chuyn n cc thnh ph ln v khng cn vic lm
trong ngnh ch to v khai thc m.
Chng ti c nghe v trin vng ca cc i bng trng trung hc ma thi u ti, v vic
cc cu chin binh phi i rt xa mi ti c c s phc v cu chin binh gn nht. Chng ti
gp nhng ph n tng i truyn gio Kenya v h cho ti bng ting Swahili50, nhng
nng dn theo di trang tin ti chnh trn t Wall Street Journal trc khi tro ln my ko. Mt
ngy c vi ln ti ch cho Dan thy l kh nhiu ngi n ng chng ti gp mc qun th thao
bng lanh hng hoc o s mi Hawaii bng la. Trong phng n nh nh mt quan chc thuc
ng Dn ch Du Quoin, ti hi vin chng l a phng v tnh hnh ti phm ht ng ta
qun l - mt vng ch yu l nng thn v hu nh ton ngi da trng - ti ngh ng ta s ni
v nhng v ly trm xe i n chi hoc dn chng sn bn tri ma cho php.
X hi en, ng ta tr li khi tp tp nhai mn c rt. " y c mt nhm ton dn da trng bn tr con tht nghip i bn ma ty v cht kch thch".
n cui tun th ti cm thy tic l phi v. Khng phi vi ti c thm nhiu bn mi, m v
trn khun mt nhng ngi n ng v ph n ti gp, ti nhn thy tng gc con ngi mnh.
Ti nhn thy trong h s ci m ca ng ti, tnh thc t ca b ti, s tt bng ca m ti. G

49

M tc Dijon l loi m tc ni ting, c v rt cay. Dan khng mun Obama mc la, lanh hay n m tc
Dijon v lo ngi mi ngi s nh gi Obama l ngi a li sng thng lu.

50

Ngn ng c s dng cc nc dc b bin min ng chu Phi, trong c Kenya, qu cha ca tc gi.

rn, salad khoai ty, na qu nho trong mn thch Jell-O, tt c nhng mn n ny c mi v tht
quen thuc.
Cm gic quen thuc xm chim ti ti mi ni ti n khp Illinois. Ti cm thy quen
thuc khi ngi n mt ba ti Ty Chicago. Ti cm thy quen thuc khi xem nhng ngi
dn gc Nam M bng vi s c v nhit tnh ca gia nh h trong mt cng vin Pilsen.
Ti cm thy quen thuc khi tham gia mt m ci n mt trong nhng vng ngoi
pha bc Chicago.
Ti ngh, khng cn phi i qu su vo mi ngi cng thy rng chng ta ang ngy cng
ging nhau hn.
Ti khng nh phng i y bng cch ni rng cc cuc thm d kin u sai v mi s
khc bit v chng tc, tn ngng, vng min hay kinh t ca chng ta u khng ng k. Ti
bang Illinois ny, cng nh tt c mi ni khc, nn no ph thai lm mi ngi bun phin.
mt vi ni ca bang, cp n kim sot sng li l s xc phm. Thi ca ngi dn i
vi mi vn - t thu thu nhp n cnh lm tnh trn ti vi - v cng tri ngc nhau gia ni
ny v ni khc.
Phi khng nh rng trn khp bang Illinois cng nh trn ton nc M ang xy ra qu trnh
giao thoa lin tc gia con ngi v gia cc nn vn ha, mt s va chm khng hon ton c
trt t nhng nhn chung l m . Cc tnh cch trn ln vi nhau, ri hp nht li theo kiu mi.
Khng cn c th on trc c c tin.
Nhng k vng d di hay li gii thch n gin dn mt ngha. Nu dnh thi gian ni
chuyn nghim tc vi ngi M, bn s thy rng a s ngi theo o Tin lnh khong t
hn so vi nhng g bo i ni vi chng ta, a s ngi khng theo o li c tnh tm linh
hn. a s ngi giu mun ngi ngho t c thnh cng, cn a s ngi ngho va t
ph phn bn thn nhiu hn va c tham vng ln hn quan nim thng thng. a s nhng
ngi Cng ha cc oan nht li c 40% tnh Dn ch v ngc li. Ci v chnh tr t do hay
bo th rt t to du n ln tnh cch c nhn ca mi ngi.
Tt c nhng iu t ra mt cu hi: Vy ci g l gi tr chung ca ngi M chng ta? Tt
nhin khng phi l cch chng ta thng trnh by vn ; vn ha chnh tr ca chng ta n
nh trong khi cc gi tr va chm vi nhau. V d l hu qu ca cuc bu ra nm 2004, mt
cuc iu tra ton quc i vi c tri ngay sau khi h b phiu cho thy c tri coi gi tr o
c l yu t quyt nh l phiu ca h. Cc nh bnh lun tp trung ngay vo s liu ny v
da vo cho rng nhng vn x hi gy tranh ci nht trong cuc bu c - c bit l hn
nhn ng gii - lm thay i kt qu mt s bang. Nhng ngi bo th tuyn truyn kt
qu ny, cho rng iu chng minh sc mnh ang ngy cng ln ca Thin cha gio.
Sau ny khi phn tch li cuc iu tra, ngi ta li thy rng cc nh bnh lun v cc thy bi
hi qu li. Thc t l c tri coi an ninh quc gia l vn quan trng hng u khi tham gia
bu c, v d c nhiu ngi coi "gi tr o c" l yu t quan trng, quyt nh l phiu ca
h th ngha ca t ny cng rt m h, khng th bao gm mi th t chuyn no thai cho n
hnh vi la o ca doanh nghip c. Ngay lp tc ngi ta thy mt s ng vin ng Dn
ch th pho nh nhm, nh th vic gim yu t gi tr th hn hn vi trit l t do, nh th
bn v cc gi tr l mt vic nguy him, khng cn thit, sai lch so vi nhng vn c coi
l c bn trong cng lnh hnh ng ca ng Dn ch vy.
Ti ngh nhng ngi Dn ch sai khi trn chy khi cuc tranh lun v gi tr, cng nh phe
bo th khng ng khi coi gi tr ch nh mt cng c y nhng c tri lao ng hi lung lay
quan im ra khi lc lng ng h ng Dn ch. Chnh ngn ng ca gi tr l ci to nn th
gii ca mi ngi. N l cm hng con ngi hnh ng, a h ra khi s c c. Kt qu
cuc thm d kin sau bu c c th b trnh by mt cch d t, nhng cu hi c ngha
ln hn nhiu v gi tr chung - l nhng tiu chun, nguyn tc m a s ngi M coi trng i
vi cuc sng ca h cng nh i vi t nc - phi c v tr trung tm trong nn chnh tr,

phi l nn mng trong mi cuc tranh lun v ngn sch, d n, lut php v chinh sch ca
chng ta.
***
"CHNG TA TIN vo mt s tht hin nhin rng, tt c mt ngi sinh ra u c quyn bnh
ng v To ha cho ho nhng quyn khng ai c th xm phm c, trong c quyn sng,
quyn t o v quyn mu cu hnh phc".
Nhng t ny chnh l im khi u ca chng ta vi t cch l ngi M, khng ch m t nn
mng ca chnh ph m cn l ct li nim tin chung ca chng ta. Khng phi ngi M no
cng nhc li c cu ny; rt t ngi, nu c hi, c th k li c ngun gc ca Tuyn
ngn c lp l t t tng t do v cng ha hi th k mi tm. Nhng bt c ngi M no
cng hiu ngha nhng cu ch - rng tt c chng ta sinh ra trn i l c t do; rng
mi chng ta u c nhng quyn m khng mt ai, khng mt nh nc no c th tc ot
nu khng c l do hp l; rng thng qua ngi i din ca chng ta, chng ta c th, v phi
xy dng cuc sng chng ta bng nhng th chng ta mun. ngha , tng ngy tng gi,
nh hng chng ta, l c s cch thc c x ca chng ta.
Thc t, gi tr t do c nhn n su trong chng ta n mc chng ta c xu hng coi n l bnh
thng, hin nhin. Chng ta d dng qun rng khi mi lp quc, bn cht, ngha ca khi
nim t do l cc k cp tin, ngang vi nhng g Martin Luther51 dn ln ca nh th. l
mt gi tr m mt s ni trn th gii ny vn khng chp nhn, v mt phn nhn loi ln hn
ch thy rt t minh chng cho n trong cuc sng hng ngy.
Ti nh gi cao o lut Quyn cng dn phn ln l nh thi th u ca ti Indonesia v v
ti vn cn ngi thn Kenya, nhng nc m quyn c nhn gn nh hon ton ph thuc
vo kh nng t kim ch ca vi ng tng qun i hay tng bt cht ca b my quan liu
tham nhng. Ti vn nh ln u tin ti a Michelle v Kenya, ngay trc khi chng ti t
chc l ci. L mt ngi M gc Phi, Michelle rt ho hng vi tng c thm qu cha
t t, v chng ti c khong thi gian rt vui v, thm b ti pha Bc, lang thang trn
nhng con ph th Nairobi, cm tri Serengeti, cu c o Lamu.
Nhng trong sut chuyn i, Michelle cng c nghe - ging nhng iu ti nghe khi ti v
y ln u tin - cm nhn kinh khng ca a s ngi dn Kenya v khng th t quyt nh s
phn ca mnh. Cc anh em h ti k cho c y rng h tm vic kh khn th no, bt u kinh
doanh gian kh ra sao nu khng a tin hi l.
Cc nh hot ng x hi ni v nhng ngi b b t ch v phn i chnh sch ca chnh ph.
Ngay trong gia nh chng ti, Michelle cng thy yu cu rng buc vi gia nh v trung thnh
vi b lc ngt ngt n mc no: anh em xa lin tc i h tr, cc c bc th c th xut hin
bt c lc no, khng h bo trc. Trn chuyn bay tr v Chicago, Michelle tha nhn l c y
thc s mong mun c v nh. "Em cha bao gi thy r mnh l ngi M n th anh , c
y ni vi ti. Trc v ti khng bit c y c c t do th no, v c y trn trng s t
do ra sao.
V c bn chng ta thng hiu quyn t do theo hng tiu cc. Quy tc chung l chng ta tin
vo quyn c t quyt nh v nghi ng tt c nhng ngi mun can thip vo cng vic ca
mnh - bt k l nh lnh o c ti hay m hng xm n o. Nhng chng ta cng hiu
quyn theo c ngha tch cc, l c hi v cc gi tr km theo gip em li c hi nhng gi tr gin d c Benjamin Franklin truyn b trong tc phm Poor Richards
Almanack52 v tip tc truyn cm hng cho lng trung thnh vi t nc qua nhiu th h ni

51
52

Martin Luther (1483-1546): Mc s ngi c, nh ci cch tn gio, ngi sng lp ra dng Tin lnh.

Benjamin Franklin (1706-1790): Mt trong nhng ngi c coi l sng lp ra nc M. Poor Richards
Almanack (Nin gim ca Richard ngho kh), tc phm c xut bn hng nm t 1732 n 1758 ca Benjamin

tip nhau. l gi tr ca tnh t lc, t pht trin, chp nhn ri ro. l gi tr ca tnh ngh
lc, k lut n ha v chm ch. l gi tr ca tnh tit kim v t chu trch nhim c nhn.
Nhng gi tr c bt ngun t tnh lc quan c bn v cuc sng v nim tin vo ch t do
- rng tri qua tht bi, kh khn v gian kh, mi ngi chng ta u c th vt ln trn hon
cnh chng ta sinh ra. Nhng nhng gi tr ny cn cho thy mt nim tin ln hn, l chng
no mi c nhn, n ng hay ph n, c t do theo ui li ch ca ring h th ton b x
hi s ngy cng thnh vng. H thng chnh ph t tr v nn kinh t th trng t do ca
chng ta ph thuc vo a s ngi M ang sng theo h gi tr ny.
Tnh hp php ca chnh ph v nn kinh t M ph thuc vo vic nhng gi tr c tn
trng n mc no, l l do ti sao gi tr c hi cng bng v gi tr khng phn bit i x
c tnh cht b sung ch khng h mu thun vi khi nim t do ca chng ta.
Tuy mi ngi M tn y lng l ngi theo ch ngha c nhn, chng ta ght b mt cch bn
nng ci qu kh vi s trung thnh, truyn thng. tc l v a v kiu b lc, nhng nu cho
rng l ton b con ngi M th tht sai lm. Ch ngha c nhn ca ngi M lun c
gii hn bi h gi tri cng ng - cht kt dnh, nn tng ca mt x hi lnh mnh. Chng ta
coi trng yu cu ca gia nh v ngha v gia cc th h do gia nh i hi. Chng ta coi
trng cng ng, tnh hng xm lng ging, th hin bng nhng vic nh cng xy dng
chung gia sc hay cng hun luyn i bng.
Chng ta coi trng lng yu nc v ngha v cng dn, bao gm c trch nhim v hy sinh nhn
danh t nc. Chng ta coi trng mm tin vo nhng iu ln lao hn bn thn chng ta. bt k
nhng iu c hnh thc l tn ngng chnh thng hay quy tc o c. V chng ta coi
trng nhng php c x th hin s tn trng ln nhau: trung thc, cng bng, khim nhng, n
cn, lch s v nhn i.
Trong mi x-hi (v mi c nhn), hai h gi tr song hnh ny - tnh c nhn v tnh cng
ng, tnh c lp v tnh on kt - lun i chi nhau, v mt trong nhng iu may mn cho
nc M l hon cnh lp quc ca chng ta cho php hai gi tr ny c tha hip nhiu hn
so vi cc nc khc. Chng ta khng phi tri qua nhng cuc bo ng d di nh chu u
buc phi tin hnh khi mun r b qu kh phong kin. Qu trnh chuyn i t x hi nng
nghip sang cng nghip ca nc M kh d dng nh tri rng trn mt lc a ln, nh nhng
di t rng ln v ti nguyn phong ph, do nhng ngi nhp c mi vn c th tip tc
sinh sng c.
Nhng chng ta cng khng hon ton trnh c s i chi gia hai h gi t . i khi cc
gi tr va chm vi nhau v di bn tay con ngi, mi h gi tr u b bp mo v vt qu
gii hn. Tnh t lp khng ph thuc c th tr thnh ch k v phng tng, kht vng c th tr
thnh tham lam, tham vng in cung, mun t thnh cng bng mi gi. Khng ch mt ln
chng ta thy trong lch s, ch ngha yu nc trt dc thnh ch ngha s-vanh hiu chin,
ch ngha bi ngoi v s bt ng ngt ngt; chng ta chng kin nim tin tr thnh tnh
cch lc no cung t cho mnh l ng, s hp hi v i x c c vi mi ngi. Ngay c hot
ng t thin cng c th chuyn thnh ch ngha gia trng c on, khng chp nhn kh
nng t chm lo ca nhng ngi khc.
Khi ngi ta nhn danh t do bo v quyt nh thi cht thi c hi ra sng ca mt cng
ty, khi ngi ta ni n li ch chung t vic xy dng mt trung tm mua sm ln thanh
minh cho vic d b nh dn, th chng ta phi xem xt n nhng gi tr i lp kim ch
bt thi phn i gin d v ngn chn nhng hnh vi thi qu .
i khi t c trng thi cn bng chnh xc li tng i d. V d tt c chng ta u ng
rng x hi c quyn hn ch t do ca mt c nhn nu ngi c th gy tn hi cho nhng
ngi khc. Hin php sa i ln th nm khng cho php ban ht Chy!" trong mt nh ht
Franklin (ng ly bt danh l Poor Richard - Richard ngho kh khi vit tc phm ny) vi cc thng tin thng
thng trong nin gim thi nh lch, thi tit, th, thng tin thin vn v chim tinh.

ng ngi, khng cho php bn thc hin nghi l tn ngng trong c hin t con ngi.
Tng t, tt c chng ta u ng rng phi c gii hn khi chnh ph can thip vo hnh vi
mi ngi, ngay c khi s can thip l v li ch ca ngi .
Khng c nhiu ngi M cm thy thoi mi khi chnh ph gim st c vic n ung ca chng
ta, cho d c hao nhiu ngi cht, bao nhiu tin thuc men phi b ra do bnh bo ph i na.
Tuy nhin, thng thi tm ra s cn bng gia cc gi tr i chi nhau kh hn nhiu. S va
chm gia hai h gi tr ny sinh khng phi v chng ta i sai ng m n gin v th gii
chng ta ang sng va phc tp, va mu thun. V d. ti tin rng sau s kin 11/9, chng ta
qu nhanh, qu m h khi a ra nhng nguyn tc chng ch ngha khng b trong lut.
Nhng ti cng phi tha nhn l ngay c mt v tng thng khn ngoan nht v mt quc hi
cn trng nht cng phi mt rt nhiu cng sc mi cn bng c nhu cu rt quan trng v s
an ton chung cho mi ngi vi mt vn cng cn thit khng km l phi duy tr t do ca
cng dn.
Ti tin l cc chnh sch kinh t ca chng ta gn nh khng quan tm n nhng ngi cng
nhn ngnh ch to b sa thi v cc th ngnh ch to ang suy tn. Nhng ti cng khng
th bc b nhu cu an ton v kinh t v m bo tnh cnh tranh.
Khng may cho chng ta l trong nhng cuc tranh lun, chng ta thm ch cha bao gi n
c bc cn nhc gia nhng la chn kh khn . Thay vo , chng ta phng i mc
tc ng ln nhng gi tr thing ling nht ca nhng chnh sch m chng ta khng a hoc im
lng khi chnh sch c chng ta ng h li mu thun vi nhng gi tr quan trng i lp. V
d, nhng ngi bo th th no cung x lng nhm ln khi chnh ph can thip vo th trng
hoc cn tr quyn mang v kh ca h. Trong khi a phn nhng ngi ny ch c v g lo
ngi khi chnh ph thc hin bin php nghe trm in thoi m khng c l do xc ng hay
kim sot c hnh vi tnh dc ca ngi dn. Ngc li, nhiu ngi phe t do d dng ni cu
nu chnh ph xm phm quyn t do bo ch hoc quyn no ph thai ca ph n. Nhng nu
bn tr chuyn vi chnh nhng ngi t do v chi ph tim n m cc quy nh v qun l
ch doanh nghip nh gy ra, thng bn ch nhn c ci nhn v cm.
mt t nc cha nhiu khc bit nh nc M chng ta, lun c nhng cuc tranh lun si
ni v cch thc vch ra gii hn i vi hnh vi can thip ca chnh ph. chnh l biu hin
ca nn dn ch. Nhng nn dn ch t nhiu s tt hn nu chng ta nhn thy rng tt c nhng
gi tr ang c u ng c tn trng nh nhau: gi nh phe t do t nht cng bit rng tnh
cm i vi khu sng ca nhng ngi thch sn bn ging nh tnh cm ca h i vi sch
v, v phe bo th nhn thc c rng mong mun c bo v quyn no ph thai ca phn
ln ph n khng khc g mong mun c bo v quyn tn th Cha tri ca ngi Tin lnh.
Nu lm c vic , kt qu t c i khi rt ng kinh ngc. Vo nm ng Dn ch tr
thnh phe a s ti Thng vin Illinois, ti bo tr cho mt d lut yu cu quay phim qu
trnh thm vn v th ti nhng v n lin quan n ti t hnh. Mc d c nhiu bng chng
cho thy rng n t hnh khng c tc dng my ngn chn ti c, ti vn tin l c mt s ti nh git ngi hng lot, hip dm, git hi tr em - l qu tn c, vt qu xa gii hn cho
php, v th cng ng c l do chnh ng khi th hin thi ca h bng cch a ra n t
hnh. Nhng mt khc, nhng phin ta x n t hnh Illinois lc li y nhng sai st, k
thut iu tra ng ng, nng thnh kin chng tc v cng tc bo cha km ci n mc c
n mi ba ngi b kt n t hnh c min n v mt thng c ng Cng ha phi
quyt nh hon tt c cc lnh thi hnh n.
Mc d n thi im chn mui ci cch h thng n t hnh nhng c rt t ngi ng h
d lut ca ti. Cc y vin cng t v cc c quan cnh st quyt lit phn i v h tin rng
vic quay phim l qu tn km v phc tp, nh hng n kh nng kt thc v n. Mt s
ngi ng h bi b n t hnh lo ngi rng cc n lc ci cch s lm gim gi tr mc tiu ln
hn ca h. Cc ng nghip Quc hi e ngi rng iu ny biu th s nng tay vi ti

phm. V v thng c mi c bu thuc ng Dn ch tuyn b r trong chin dch vn

ng tranh c ca ng l ng phn i vic quay phim qu trnh thm vn.
Vi nn chnh tr hin ti, thng l cc bn s v ra ng ranh gii trn ct: mt bn l nhng
ngi phn i n t hnh nhai i nhai li chuyn ch ngha phn bit chng tc v hnh vi km
ci ca cnh st, cn bn kia l phe thc thi lut php cho rng d lut ca ti ch to iu kin
cho ti phm. Nhng chng ti khc, trong vng vi tun, chng ti triu tp nhng cuc hp,
i khi din ra thng nht, gia cc cng t vin, lut s bo cha, c quan cnh st v nhng
ngi phn i n t hnh, v c gng gi kn bui tho lun ca chng ti trc gii bo ch.
Thay v tp trung vo nhng bt ng su sc trn bn tho lun, ti ni v nhng gi tr m ti
tin l tt c mi ngi cng c bt k chng ta ngh th no v n t hnh: nguyn tc c bn l
khng ngi v ti no li phi b kt n t hnh, v khng k no phm ti ng cht li c
quyn sng. Khi i din cnh st trnh by nhng vn r rng cha n trong d lut, c th
cn tr cng tc iu tra ca h, chng ti chnh sa nhng iu . Khi i din cnh st
xut ch quay phim khi b co th ti, chng ti kin quyt gi nguyn quan im, ch r rng
mc ch cui cng ca d lut ny l lm cho cng ng tin rng b co th ti hon ton khng
v b p buc. Cui cng, d lut ny c s ng h ca tt c cc bn lin quan. N c
nht tr thng qua ti Thng vin Illinois v c k ban hnh thnh lut.
Tt nhin, cch lm ny khng phi lc no cng hiu qu khi lp chnh sch. i khi cc chnh
tr gia v cc nhm li ch thch c bt ng v h mun theo ui mc tiu ln hn v t tng.
V d, phn ln nhng nh hot ng x hi chng no ph thai thm ch cng khai ngn cn
cc ng minh trong c quan lp php a ra nhng bin php mang tnh tha hip c th lm
gim ng k kh nng ri vo tnh trng thng c gi l ph thai mun53, l do l ci hnh
nh m tnh trng ph thai mun gi ln trong tm tr cng chng rt thun ln cho h.
V i khi khuynh hng thc ca chng ta qu cng nhc n mc chng ta khng thy c
nhng iu rt r rng. Mt ln, hi ti cn lm vic Thng vin Illinois, ti lng nghe mt
ng s ng Cng ha kch lit phn i k hoch cung cp ba sng trng cho tr hc
mu gio. K hoch ny, ng ta khng nh, s nh hng n tnh t lp ca bn tr. Ti phi
trnh by rng ti thy t tr nm tui c tnh t lp, nhng nhng b no phi tri qua nhng
nm u i trong tnh trng i qu, khng hc c th rt d tr thnh gnh nng cho nh
nc sau ny.
Mc d ti c gng ht sc nhng d lut ny vn b tht bi; tr em mu gio Illinois tm
thi khng b i nh sa v ng cc (mt phin bn khc ca d lut c thng qua sau ).
Nhng bi pht biu ca ngi ng s kia nhn mnh mt trong nhng khc bit gia thc
v gi tr: Gi tr c p dng chnh xc trong thc t trc mt, cn thc b qua mi thc t
c th dn ti nghi ng l thuyt.
***
PHN LN NHNG hiu lm xung quanh cuc tranh lun v gi tr l do nhn thc sai lm
ca mt b phn chnh tr gia v dn chng rng chnh tr tng ng vi chnh ph. Khi ni
gi tr rt quan trng khng c ngha rng n phi tun theo quy inh lut php hoc n xng
ng c vai tr mi. Ngc li, cng khng v gi tr khng nn hoc khng th a vo lut
c m ni rng ch tho lun ny khng thch hp i vi cng chng.
Chng hn, ti coi trng cch c x tt. Mi khi ti gp mt em nh bit ni nng r rng v
nhn thng vo mt ti khi ni, bit ni "vng tha ng", "cm n", "lm n" v "xin li", ti
lun cm thy hy vng nhiu hn vo t nc. Ti ngh khng ch mnh ti c suy ngh . Ti
khng th a ra lut v cch c x tt. Nhng ti c th khuyn khch iu mi khi ti ni
chuyn vi nhng ngi tr tui.

53

Nguyn vn "partial-birth abortion", l th thut ph thai khi thai nhi tng hnh. Vic ny b cm M theo
mt o lut c hiu lc t nm 2003.

Nng lc cng vy. Vi ti mt ngy khng c g vui hn l c lm vic vi mt ai , bt c

ai, c lng t ho v cng vic ca h hoc lun n lc nhiu hn - mt k ton vin, mt th
sa cha ng nc, mt v tng, mt ngi u dy bn kia in thoi thc s mun gip
bn. Gn y ti ngy cng t gp nhng ngi nh th; hnh nh ti phi mt nhiu thi gian
hn tm c mt nhn vin trong ca hng yu cu gip v phi ch ngi giao hng
lu hn. Nhiu ngi hn cng nhn thy vn ny; iu lm tt c chng ta bc bi. nhng
chng ti - nhng ngi lm vic cho nh nc - l i cm nhn ny d bn thn cng phi
chu ng chng km g nhng ngi lm kinh doanh. (Ti tin rng - mc d khng c con s
thng k no chng minh - bt c khi no ngi dn phi xp hng mt c quan nh nc
vi mt ca s duy nht m ra tip h v h thy ba hoc bn nhn vin ch ngi tn gu th cm
gic mun chng thu, phn i chnh ph v phn i hp nht s tng ln).
Nhng ngi cp tin c v bi ri v im ny, l l do ti sao chng ta thng b thua
ngc cay ng trong cc cuc bu c. Gn y ti c mt bi pht biu Qu Gia nh Kaiser54
sau khi h cng b mt nghin cu cho thy thi lng cc cnh lm tnh trn truyn hnh
tng gp i trong vi nm tr li y. By gi ti cung thch xem knh HBO nh mi ngi
khc, v nhn chung ti khng quan tm n chuyn ngi ln bnh thng xem ci g ring t
trong nh h. Vi tr em, ti ngh v c bn cha me c trch nhim kim sot con ci h xem ci
g. Trong bi pht biu, ti thm ch cn cho rng tt c mi ngi s c li nu nhng ngi
lm cha m - ly tri - n gin l tt ti vi i v ni chuyn vi con ci h.
Vi tt c nhng li ny, ti mun ni rng ti cng khng vui v g khi nhng qung co thuc
kch thch cho n ng c mi lm pht lai nhy ra trn mn hnh trong khi ti xem bng chy
vi hai con gi ti. Ti cng a ra mt nhn xt na l mt chng trnh truyn hnh dnh cho
tui mi ln v cc thanh thiu nin, r rng khng c kh nng t kim tin, nhng hng thng
tri ung ru say sa v kha thn nhy vo khu vi tm nc nng ngoi tri vi nhng ngi
l, hon ton khng phi "th gii thc". Ti kt thc bi pht biu vi xut l ngnh cng
nghip truyn hnh nn p dng nhng tiu chun v cng ngh tt hn h tr nhng ngi
lm cha m kim sot lung thng tin i vo gia nh h.
Bn c th ngh ti l Cotton Mather55, phn ng li bi pht biu ca ti mt t bo vit x
lun ni rng chnh ph khng c quyn qun l nhng pht ngn c Hin php bo v mc
d ti khng h xut mt quy nh qun l no. Tc gi bi bo cho rng ti bt chp o
l, chuyn sang quan im n ha chun b cho mt cuc vn ng tranh c cp lin bang.
Khng t ngi ng h ti vit th n vn phng phn nn rng h b phiu cho ti y
li chng trnh ngh s ca Bush ch khng phi ng vai mt m gi kh tnh.
V cho n gi, nhng bc cha m m ti bit, d l ngi t do hay bo th, cng ang phn
nn v nn vn ha tr nn th tc, v s pht trin mnh ca ch ngha vt cht d di, tnh d
bng lng, v vic tnh dc khng gn vi tnh cm. H c th khng mun chinh ph kim sot
nhng iu , nhng h mun x hi nhn bit c nhng ni lo ngi ca h, v kinh nghim
sng ca h c cng nhn l c gi tr. Khi nhng nh lnh o phe cp tin khng th tha
nhn ni lo ngi v h s c v h khc qu th cc bc cha m chuyn sang lng nghe nhng
v lnh o s tha nhn vn - nhng ngi t nhy cm hn vi nhng quy nh hn ch
trong Hin php.
Vo nm 1980, thu nhp ca mt tng gim c bnh thng cao hn 42 ln so vi thu nhp ca
mt cng nhn lm vic theo gi bnh thng. Vo nm 2005, t l chnh lch ny l 262 ln.
Nhng c quan pht ngn mang xu hng bo th nh trang x lun ca t Wall Street Journal
c gng thanh minh rng mc lng cao khng khip cng thm quyn s hu c phn l cn
thit thu ht nhng ngi ti nng nht, cho rng nn kinh t vn hnh tt hn khi nhng

54 Kaiser Family Foundation: Mt qu phi li nhun t nhn ca M, hot ng tp trung vo cc vn y t M

v trn ton cu.
55

Cotton Mather (1663-1728): Mc s Thanh gio.

ngi ng u cc cng ty ln giu c v hnh phc. Nhng s bng n mc lng ca cc

tng gim c khng lin quan g my n chuyn nn kinh t tng trng tt hn. Thc t,
trong vng mi nm qua, mt vi nc c mc lng tr cho cc tng gim c cao nht th
gii phi tri qua tnh trng doanh thu st gim nghim trng, c phiu mt gi tr, sn xut
ngng tr hng lot v qu lng hu ca cng nhn gim xung.
S bng n mc lng ca cc tng gim c hon ton khng phi do th trng yu cu. l
do yu t vn ha. Khi thu nhp ca cng nhn bnh thng tng rt t hoc khng h tng th rt
nhiu v tng gim c ca chng ta khng h xu h khi t ti bt c ci g m ban lnh o
cng ty c la chn k lng v d bo ca h cho php. Ngi M hiu r tnh tham lam
gy hi cho cuc sng nh th no; trong mt cuc iu tra gn y, h xp nn tham nhng
trong chnh ph v trong kinh doanh, s tham lam v ch ngha vt cht l hai trong ba thch
thc o c nghim trng nht i vi t nc (xp th nht l nui dy con ci vi nhng
gi tr ng n"). Phe bo th c l ng khi cho rng chnh ph khng nn quyt nh mc
lng cho cc v tng gim c. Nhng l ra h cng nn ln ting phn i hnh vi kh coi
trong phng hp ca ban lnh o cc cng ty vi cng mt ng lc o c, cng mt thi
hng h nh khi h nhm vo nhng ca t by b ca nhc rap ch.
D nhin, a v chnh tr cao my cng c quyn lc gii hn. i khi ch lut php mi xc
nhn c y cc gi tr ca chng ta, c bit vi cc vn lin quan n quyn v c hi
ca nhng ngi thp c b hng trong x hi. iu ny c chng minh khi chng ta n lc
chm dt nn phn bit thng tc: ngoi ting ni lng tm trong tm tr nhng ngi M da
trng thi k quyn cng dn cn c nhng s kin quan trng khng km khin lut Jim Crow56
ht hiu lc, m ra k nguyn quan h mu da mi, chnh l nh im v n Brown v y
ban Gio dc Ta n Ti cao57, o lut Quyn cng dn nm 1964 v o lut Quyn b
phiu nm 1965. Khi nhng lut ny c a ra tranh lun, c nhng ngi cho rng chnh
ph khng nn xen vo x hi dn s, v khng iu lut no c th buc ngi da trng phi
giao thip vi ngi da en. Khi nghe thy iu ny, mc s Martin Luther King ni: ng
l lut khng th khin mt ngi phi yu mn ti, nhng lut c th ngn ngi git ti v
ti l ngi da en58 v ti ngh iu cng cc k quan trng".
i khi chng ta cn thay i vn ha ln can thip ca chnh ph - tc l va thay i gi tr,
va thay i chnh sch - hng n x hi m chng ta mong mun. Trng hc cc khu
ph c l mt v d. Tt c tin trn th gii ny cng khng th ci thin c thnh tch ca
sinh vin nu cc bc cha m khng truyn cho con ci h gi tr ca tinh thn hc tp chm ch
v khng sm hi lng vi bn thn. Nhng nu c x hi chng ta v tng rng nhng a tr
ngho vn pht huy c ht tim nng ca chng nhng ngi trng xp x, thiu an ton,
vi trang thit b lc hu v gio vin khng c o tao ng mn hc m h dy th r rng
chng ta ang la di bn tr v la di chnh bn thn chng ta. Khi chng ta ang phn bi
li chnh gi tr ca mnh.
Ti ngh l mt trong nhng l do ti sao ti gia nhp ng Dn ch - tng cho rng nhng
gi tr chung, thc v trch nhim i vi nhau v on kt ton x hi khng ch c trong nh
th Thin cha gio, thnh ng Hi gio hay Do Thi gio, khng ch khu ph chng ta
ang sng. ni chng ta lm vic hay trong gia nh chng ta, m cn phi biu hin chnh
ph na. Cng nh nhiu ngi bo th, ti tin vn ha c sc mnh quyt nh c thnh
cng c nhn ln mi gn kt x hi, v ti tin l chng ta s phi tr gi nu khng lu tm n
56

Lut c hiu lc ch yu cc bang min Nam v bin gii M t nm 1876 n 1965, trong quy nh cch
i x tch bit gia ngi da en v da trng, v d trng hc ring, ch ngi ring trn phng tin giao thng
cng cng, trong nh hng...
57

Nm 1951, mi ba ph huynh hc sinh da en, ng u l Brown kin y ban Gio dc th trn Topoka,
bang Kansas v chnh sch trng hc ring cho ngi da en v da trng. Nm 1954,Ta n Ti cao kt lun
rng s phn chia ny vi phm Hin php nc M.

58

Nguyn vn "lynching".

cc yu t vn ha. Nhng ti cng tin rng chnh ph c th ng vai tr nht nh trong vic
hnh thnh gi tr vn ha tt hn - hoc cng c th ti hn.
***
TI THNG BN KHON ti sao cc chnh tr gia rt kh ni v gi tr sao cho khng c v
tnh ton hoc gi to. Ti ngh, mt phn l do nhng ngi hot ng cng chng nh chng
ti qu quen vi vic ni theo kch bn, v nhng hnh ng, c ch th hin gi tr ca cc
ng c vin c qu chun ha (thm nh th ca ngi da en, i sn, n thm ng ua
NASCAR59, c sch trong mt lp hc mu gio) n mc cng chng ngy cng kh m phn
bit c u l cm xc chn tht v u ch l mn kch chnh tr.
V vy c mt thc t l chnh tr hin i c v nh khng c gi tr g c. Chnh tr (v nhng
li bnh lun chnh tr) khng ch cho php m cn tng thng cho nhng hnh vi m chng ta
coi l tai ting: nhng cu chuyn ba t, bp mo nhng g ngi khc ni, lng m hoc cht
vn ng c ca h, chc ngoy vo i t ca h tm nhng thng tin khng hay.
V d, trong chin dch tranh c vo Thng vin M ca ti, i th phe Cng ha c mt
anh chng tr tui i theo tt c nhng ln xut hin trc cng chng ca ti vi mt my quay
phim cm tay. y l mt iu kh bnh thng trong cc chin dch tranh c, nhng khng hiu
v anh chng ny qu tch cc hay v ngi ta bo anh ta c gng tm cch chc tc ti m ti
thy kiu theo di quay phim y ging nh sn ui vy. T sng n ti, anh ta i theo ti,
mi ni, ch ng cch ti 1,5 n 3 mt. Anh ta quay cnh ti i vo thang my. Anh ta quay
cnh ti i ra t nh v sinh. Anh ta quay cnh ti cm in thoi di ng gi v nh.
Lc u, ti c gng thuyt phc anh ta. Ti hi tn anh ta, ni rng ti hiu vic anh ta phi lm,
ngh anh ta gi khong cch ph hp sao cho anh ta khng nghe c nhng ln ti ni
chuyn vi ngi khc. Trc li ni n ca ti, ngoi ni tn anh ta l Justin th cn li anh ta
ch im lng. Ti gi anh ta gi in th cho v sp anh ta hi xem c phi chin dch tranh
c kia i hi anh lm vic ny khng. Anh ta tr li l ti c gi t nhin v cn a ti s in
thoi. Sau hai ba ngy, ti thy th l qu . Vi Justin vn theo st gt, ti bc vo phng hp
bo ta nh quc hi v gi mt vi phng vin ang n tra n gn.
Ny, ti bo, "ti mun gii thiu vi mt ngi anh Justin. Justin c Ryan c n y i
theo ti mi ni mi ch".
Trong khi ti gii thch th Justin vn ng , tip tc quay phim. My anh chng phng vin
lin quay sang anh ta v hi ti tp.
"Anh theo ng y vo c phng tm ?"
"Lc no anh cng ng st ng y nh th ny ?"
Trong chc lt c vi nhm a tin em my quay n quay cnh Justin quay phim ti. Y
ht mt t binh, Justin lin tc phi tr li cu hi v tn, chc v, s in thoi tr s chin dch
vn ng ca sp anh ta. n su gi th cu chuyn v Justin c pht trn hu ht cc knh
pht thanh truyn hnh a phng. Chuyn ny cn bao ph c bang sut mt tun sau - di
hnh thc truyn tranh, bi x lun, chng trnh tr chuyn th thao trn i.
Sau vi ngy c l i th cui cng i th ca ti cng phi u hng trc sc p, ng ta phi
yu cu Justin gi khong cch xa thm vi mt v phi a ra li xin li. Tuy nhin chin dch
vn ng ca ng ta cng b tn hi. Mi ngi c th khng hiu quan im i lp v
chng trnh chm sc sc khe hay vn ngoi giao vi Trung ng ca ti v ng ta. Nhng
h bit mt iu rng chin dch vn ng ca ng ta vi phm mt gi tr m h coi l rt
quan trng, l o c cng dn.

59

NASCAR : Hip hi ua t quc gia, n v t chc cc cuc ua t ln nht M.

Khc bit gia thi , cch c x c coi l ph hp trong cuc sng v phng php ginh
chin thng trong bu c ch l mt trong nhng iu c th kim tra gi tr i vi cc chnh tr
gia. Ch c rt t ngh khc ngoi ngh ny m hng ngy, bn u phi t ln bn cn nhng
i hi ngc nhau - gia cc nhm c tri khc nhau, gia li ch ca tiu bang v li ch ton
t nc, gia lng trung thnh vi ng v s c lp ca bn thn bn. Gia nhng m thanh
ln xn, cc chnh tr gia lun c nguy c nh mt o c v b cn gi d lun x hi cun i.
C l iu ny gii thch c ti sao chng ta mong mun thy c phm cht kh nm bt
nht trong cc v lnh o - l s thnh thc, l con ngi bn phi l ng nh nhng g bn
ni, l thi chn tht khng ch bng t ng. Bn ti, cu Thng nghi s Paul Simon l
ngi c phm cht . Trong phn ln s nghip, ng lm cc chuyn gia tht vng v ng
lun c s ng h ca nhng ngi bt ng, thm ch i khi rt d di, vi chnh tr t do
ca ng. Tt nhin c nh vy v trng ng rt ng tin cy, ging nh v bc s th trn vy,
vi cp knh, n bm v khun mt ging ch sn basset. Khng ch th, mi ngi cn cm
nhn c rng ng sng ng vi nhng gi tr ca ng; rng ng l mt ngi trung thc, rng
ng sn lng ng ln ng h nhng g ng tin tng; v c l quan trng hn c l ng quan
tm n ngi khc, n nhng g h phi tri qua.
Phm cht ng ni cui cng ca Paul, mt phm cht m ti nhn thy khi ngy cng ln tui
th ti cng coi trng hn, l s thu cm. Phm cht ny l ct li quy tc o c ca ti, l
ngha ca ci gi l Quy tc vng i vi ti - khng ch n gin l i hi cn phi thng
cm hay nhn i m cn l mt yu cu khc cao hn, i hi phi bit ng vo v tr ca ngi
khc v nhn mi vic bng con mt ca ngi .
Ging nh cc gi tr khc, ti hc c tnh thu cm t m ti. M ti khinh ght mi biu
hin ca s c c, thiu suy ngh v lm dng sc mnh, bt k chng biu hin qua nh kin
mu da, tr con bt nt nhau trng hay cng nhn b tr lng qu thp. Bt c khi no b
thy du hiu ca nhng tnh xu trong con ngi ti b thng nhn thng vo mt ti v
hi: "Con ngh vic s khin con cm thy th no? Nhng chnh mi quan h vi ng ti
mi gip ti ln u tin hiu c trn vn ngha ca phm cht ny. V m ti lm vic
nc ngoi nn trong my nm trung hc ti sng vi ng, v v khng c b trong nh nn ng
ti phi chu ng rt nhiu tui tr ni lon ca ti. Bn thn ng cng khng phi ngi d ha
hp: ng va giu tnh cm va nng tnh, v mt phn v s nghip ca ng khng c thnh
cng nn tnh tnh ng tr nn kh nhy cm. Hi mi su tui ti ci nhau vi ng sut ngy,
ch yu do ti khng tn trng v vn cc quy tc m i vi ti l qu tn mn v c on - v
d nh phi y bnh xng mi khi mn xe ng hay phi sc sch hp sa giy trc khi vt
vo st rc.
Vi cht kh nng n ni cng nh nim tin tuyt i vo quan im u vit ca mnh, ti nhn
thy mnh thng thng ng trong nhng v tranh ci, theo ngha hp l lm cho ng bi ri, ni
cu v ni nhng iu rt v l. Nhng n mt giai on no , c l vo nm cui trung hc,
ti bt u cm thy thng li ny khng cn to cm gic tha mn nh trc. Ti bt u ngh
v nhng n lc ln lao v nhng ni tht vng m ng phi tri qua. Ti bt u hiu c
mong mun c gia nh tn trng ca ng. Ti nhn ra rng ti cng khng mt g nhiu nu
lm theo nhng quy tc ca ng nhng i vi ng iu li rt c ngha. Ti nhn thy i
khi ng cng c l, v khi lun khng khng sng theo cch ca mnh m khng quan tm n
cm xc hay mong mun ca ng, cch no ti ang t h thp mnh.
D nhin, s tnh ng ny cng khng c g phi thng, tt c chng ta u phi tri qua giai
on ny, vi cc con ng khc nhau, khi trng thnh hn. n gi ti thy mnh ngy cng
quay li gn hn vi nguyn tc sng c bn ca m ti - "Con ngh vic s khin con cm
thy th no?" - cu ni tr thnh kim ch nam cho hot ng chnh tr ca ti.
Ti ngh chng ta cha t cu hi ny vi bn thn nhiu; vi t cch l mt quc gia, chng
ta c v thiu ht tinh thu cm. Chng ta s khng b mc nhng trng chng dy c g,
lun thiu ngun ti chnh, thiu gio vin v thiu cm hng nu chng ta coi l tr hc ngi

trng nh con ci mnh. Tht kh m tng tng mt v tng gim c t tr cho mnh
mc lng hng triu dollar cng thm nhiu quyn li khc, ng thi li ct gim chi ph chm
sc sc khe cho nhn vin ca mnh nu ng ta ngh nhn vin, theo ngha no , l bnh ng
vi ng. V hon ton c th yn tm m ngh rng nhng ngi c quyn lc s ngh k hn,
su hn khi nh pht ng mt cuc chin tranh nu h hnh dung ra nhng a con ca h s
th no (khi b a ra chin trng).
Ti tin rng s thu cm su sc hn s hng chnh tr nhiu hn ti nhng ngi ang phi n
lc vt v trong x hi. Ni cho cng, nu h ging chng ta th nhng vt v, u tranh ca h
cng l ca chng ta. Nu chng ta khng gip h, chng ta ang t h thp mnh.
Nhng iu khng c ngha l nhng ngi ang u tranh vt v sng - hoc nhng
ngi i quyn c ln ting thay cho h - khng cn c gng hiu suy ngh ca nhng ngi
giu c. Th lnh nhng ngi da en cn phi hiu c ni lo ngi chnh ng ca ngi da
trng khin h bc b nhng chnh sch gio dc v vic lm cho ngi thiu s. i din cc
nghip on khng th khng hiu p lc cnh tranh m ngi s dng lao ng phi chu ng.
C nhn ti c ngha v phi hc cch nhn th gii bng con mt ca George Bush, bt k ti
khng ng vi ng n mc no. chnh l kt qu ca s thu cm, n i hi tt c chng
ta phi c gng d l ngi bo th hay t do, c hay khng c quyn lc, ang p bc hay b p
bc. Chng ta phi r b s t mn. Chng ta phi vt ra ngoi tm nhn hn hp ca chnh
mnh.
Khng c ai l ngoi l vi i hi tm ra mt nn tng chung.
D nhin, ch hiu bit ln nhau thi vn cha . Xt cho cng, ni th rt d; v nh vi mt
gi tr khc, phi hnh ng da trn thu cm. Vo thp k 80 khi ti l mt nh hot ng cng
ng, ti thng hi nhng nh lnh o cc vng quanh xem h b thi gian, sc lc v tin
bc vo u. Ti ni vi h y chnh l cch xc nh chnh xc gi tr ca chng ta, bt k
chng ta thch t tuyn b iu g vi bn thn. Nu chng ta khng sn lng tr gi, nu chng
ta khng sn lng hy sinh nhn c cc gi tr ca ring mnh th nn t vn xem liu chng
ta c thc s tin vo nhng gi tr hay khng, t nht nu nhn nhn theo tiu ch ny th i
khi dng nh ngi M by gi khng coi trng gi tr no hn l giu c, thon th, tr trung,
ni ting, an ton v vui v. Chng ta ni rng chng ta coi trng nhng di sn dnh cho th h
sau, nhng sau dn mt gnh nng n khng l ln vai chng. Chng ta ni rng chng ta tin
vo c hi cng bng, nhng li im re khi hng triu tr em M mn mi trong ngho kh.
Chng ta khng nh chng ta yu qu gia nh, nhng ri li xy dng mt nn kinh t v sng
mt cuc sng m con ngi ngy cng dnh t thi gian cho gia nh hn.
C mt nhm ngi trong s chng ta hiu bit hn. Chng ta tin vo cc gi tr ngay c khi i
khi chng b lu m, gim st; ngay c khi chnh chng ta - vi t cch l mt quc gia v c
trong i sng hng ngy - phn bi li cc gi tr m khng nh. Ngoi cc gi tr y th cn
g khc dn dng cho chng ta? Nhng gi tr y l di sn ca chng ra, nh chng m chng ta
tr thnh mt dn tc nh hin ti. V mc d chng ta bit rng cc gi tr y c th b nhng
nh tri thc, nh ph bnh vn ha nghi ng, m chc, h thp hay ln tri th chng vn trng
tn, bt bin mi giai cp, mi chng tc mi tn ngng v mi th h mt cch ng ngc
nhin. Chng ta c th nhn danh cc gi tr ln ting nu chng ta hiu rng cn kim nh
cc gi tr qua thc t v kinh nghim, v chng ta nh rng cc gi t cn hnh ng ch
khng ch li ni.
Nu khng, chng ta s nh mt bn cht tt p nht ca mnh.

Chng 3: Hin php

Nu yu cu mt thng ngh s m t nm u tin n lm vic i Capitol, thng bn s
nhn c cu tr li: "Ging ht nh ung nc bng vi cu ha".

So snh ny rt chnh xc, v trong my thng u ti lm vic thng vin, tt c mi th

dng nh o n cng mt lc. Ti phi thu nhn vin v t vn phng Washington v
Illinois. Ti phi m phn vi cc y ban chuyn mn v phi nhanh chng gii quyt nhng
vn tn ng trc khi hp vi cc y ban. C mt m khng l mi nghn bc th ca c
tri dn ng li t ngy bu c v mi tun li c thm ba trm th mi ni chuyn c gi
n. Gia nhng ta nh cch nhau na gi i li, ti chy nh con thoi t tng lm vic Thng
vin, qua phng hp, sang snh khch sn, n i pht thanh. Ti hon ton ph thuc vo cc
nhn nn mi - tui t ngoi hai mi n ngoi ba mi - h thu xp cng vic cho ng lch
trnh, a cho ti quyn s tay ph hp, nhc ti sp gp ai v ch cho ti phng v sinh gn
nht.
Sau , n ti, ti li phi iu chnh vi cuc sng mt mnh. Michelle v ti quyt nh vn
gia nh sng Chicago, mt phn v chng li khng mun nui dy bn tr trong mi
trng ngt ngt nh nh knh Washington, phn khc v Chicago, Michelle c nhiu
ngi gip - m , em trai, cc gia nh khc v bn b - nh c y vn xoay x c khi
ti vng mt di ngy v cng vic. Mi tun ti Washington ba ngy nn ti thu mt cn h
n nh gn Trng Lut Georgetown, trn mt ta nh cao tng nm gia i Capitol v trung
tm thnh ph.
Ban u, ti c gng thng thc s c n mi m, t p mnh nh li nhng nim vui ca
cuc sng c thn - thu thp thc n cc mn n mang v ca tt c cc nh hng gn xung
quanh, thc khuya xem bng r hoc c sch, tp th hnh lc na m, mc bt bn
trong bn ra v khng cn phi dn ging. Nhng v ch, sau mi ba nm lp gia nh, ti
pht hin ra mnh hon ton tr thnh ngi thch sng nh, yu ui v khng t lm c
ci g. Bui sng u tin thc dy Washington, ti nhn thy mnh qun mua rm che bn
tm v phi bm vo tng khi lm t sn nh tm. m tip theo, khi ngi xem th thao
v lm t bia, ti ng qun sau mt hip u, v hai ting ng h sau tnh dy, ti thy mnh
ang ng trn gh xa-lng v b vo c trm trng. My mn n mang v nh khng cn ngon
lnh, s tnh lng lm ti kh chu. Ti gi in v nh thng xuyn ch nghe ging ni ca
hai con gi, ti nh da dit ci m m p ca bn tr v mi thm ngon ngt trn da tht chng.
Cho con yu!
Con cho b".
C g hay khng con?"
T ln trc b gi y ?
ng ri".
Ch c g b . B mun ni chuyn vi m khng ?"
C mt vi thng ngh s cng c gia nh tr, v mi khi gp nhau, chng ti li so snh cc
u nhc im khi chuyn n Washington sng cng nh ci kh khi mun dnh thi gian cho
gia nh trc nhng nhn vin qu mn cn. Nhng phn ln ng nghip mi ln tui hn li
nhiu - tui trung bnh y l su mi - nn khi ti n thm, h thng a ra li khuyn
lin quan n cng vic Thng vin. H ch cho ti u im ca cc y ban khc nhau, tnh
kh ca tng v ch tch cc y ban . H gi phi t chc nhn vin nh th no, cn phi ni
chuyn vi ai nu mun c thm ch ngi lm vic, x l yu cu ca cc c tri ra sao. a phn
cc li khuyn rt hu ch vi ti, thnh thong chng cng c mu thun. Nhng t nht
nhng cuc gp g vi cc ng nghip Dn ch u kt thc vi mt li khuyn ging nhau:
rng ti nn thu xp gp Thng ngh s Byrd sm nht ngay khi c th, h ni, khng ch l
php lch s Thng vin m cn v ng c v tr lu nm trong y ban Phn b ngn sch, c
tm c ln trong Thng vin, do ng c ting ni ng k.
tui 87, Thng ngh s Robert C. Byrd khng ch n thun l ngi cao tui nht Thng
vin m ng cn c coi l hin thn ca Thng vin, l mt phn ca lch s ang sng, ang
hin hu. ng c c ch nui v ln ln nhng im khai thc than nh, phi lao ng vt

v vi mc lng cht i bang West Virgima. ng s hu nng khiu t nhin cho php ng
c thuc lng nhng on th di v chi v cm rt n tng. V khng tin i hc i hc,
ng phi lm ngh bm tht, i bn hng ri lm th hn trn chin hm hi Th chin th hai.
Sau chin tranh, ng quay v nh, trng c mt gh trong c quan lp php bang West Virginia
v c bu vo Quc hi M nm 1952.
Nm 1958, ng tin thng ln Thng vin v trong bn mi by nm lm vic, ng tri qua
mi chc v y - trong c su nm lm th lnh phe a s v su nm lm th lnh phe
thiu s. ng lun gi c ng lc theo ch ngha dn ty, qua tp trung cao vic em li
nhng li ch r rng cho ngi dn qu hng ng: tr cp cho bnh bi phi v bin php
bo v cho cng nhn m, d n ng s, nh ca v in cho cc cng ng dn ngho. Sau
mi nm theo hc cc lp bui ti, ng thi vn lm vic cho Quc hi, ng c bng lut, v
s hiu bit v cc quy nh Thng vin ca ng tr thnh huyn thoi. Cui cng, ng
vit mt b sch bn tp v lch s Thng vin, mt tc phm khng ch phn nh s uyn bc,
nghim tc m cn cho thy ng c tnh yu ln lao vi c quan to nn cng trnh ca i
ng. Ngi ta ni rng tnh cm i vi Thng vin ca Thng ngh s Byrd ch thua c s
du dng u ym m ng dnh cho ngi v au m (b qua i) trong sut su mi tm
nm v s tn knh ng dnh cho Hin php - i u ng cng mang theo mt cun Hin php c
nh theo mnh v thng rt ra vung vy gia nhng cuc tranh lun.
Ti li li nhn ngh mt cuc gp vn phng Thng ngh s Byrd trc khi ti c
thy ng ln u tin. l ngy chng ti lm l tuyn th v chng ti ang cng trong
Phng Thng vin c, mt cn phng ti, lng ly vi tm vi nhung mu huyt d in hnh mt
con chim i bng rt ln theo kiu gothic si cnh trn u chic gh ch tch. Phong cch u ti
ca cn phng rt ph hp vi bui hp ca nhm ngh s ng Dn ch v vic t chc li ng
sau tht bi trong cuc bu c. Sau khi ch nh ban lnh o mi, th lnh phe thiu s Harry
Reid mi Thng ngh s Byrd pht biu vi li. Ngi thng ngh s gi chm ri ng dy,
l mt ngi c dng ngi mnh khnh, mi tc trng nh tuyt, dy nh bm s t i mt
mu xanh nht v ci mi nhn nh cao, ng ng yn trong mt khonh khc, t gi thng bng
vi cy gy chng, ngng cao u, mt dn vo trn nh. Ri ng bt u ni vi mt ging
bun v u u, n giu s gi ci nh dy ni Appalachians 60, ging nh di lp b mt
bng long l nhng th g gn guc vy.
Ti khng th nhc li tng chi tit, nhng ti vn nh ch rng ln ca bi pht biu ca ng
hm , n t vm cu thang Phng Thng vin c lan ta theo nhp iu nhanh dn, nh ca
Shakespeare: ni dung my mc ca Hin php, vai tr ct li ca Thng vin thc hin
cam kt trong Hin php, c quan hnh php ang xm phm tnh c lp ca Thng vin lin
tc trong nhiu nm, mi thng ngh s cn c li cc vn bn t thi lp quc c thi
kin nh, tin tng v trung thnh vi nn cng ha. Khi ng ni, ging ng cng lc cng
mnh m; ngn tay tr vung ln trong khng kh; bng ti bao ph ly ng khin ng trng gn
nh mt bng ma, mt linh hn ca qu kh, v qung thi gian phc v gn nm mi nm ca
ng y nh quay li nm mi nm, ri nm mi nm trc, ri li nm mi nm trc
na; tr v ci thi m Jefferson, Adams v Madison i li xuyn qua nhng cn phng in
Capitol, cn thnh ph ny vn cn nhng bi hoang vu, nhng khu t nng nghip v nhng
m ly.
Tr v ci thi m ti hay bt c ngi no c mu da nh ti khng bao gi c th ngi gia
nhng bc tng ny.
Khi nghe Thng ngh s Byrd ni. ti cm nhn r ton b sc nng mu thun ca con ngi
ti ni ny - vi nhng bc tng bn thn cm thch, nhng k c v nhng bng ma. Ti
ngh v vic theo nh cun t truyn ca v thng ngh s ny, ng c nm tri vai tr

60

Appalachians: H thng ni gi pha ng Bc M.

lnh o t khi mi ngoi hai mi tui khi ng l thnh vin ca ng Ku Klux Klan 61 ht
Raleight, mt mi lin h m ng khng chu tha nhn mt thi gian di, mt sai lm m ng
li cho nhng nm tui th v ni ng ln ln - r rng l ng ni ng nhng vn l mt
vn d ni cm trong sut s nghip ca ng. Ti ngh v vic ng cng vi nhng ngi
khng l khc ca Thng vin nh J. William Fulbright bang Arkansas v Richard Russell
bang Georgia 62 tham gia phong tro min Nam chng li lut v quyn cng dn. Ti ngh
khng bit iu ny c nh hng g n nhng ngi t do ang rt tn dng Thng ngh s
Byrd v ng chng li cuc chin tranh Iraq - m ngi MoveOn.org 63, hu du ca nhm
chinh tr phn vn ha ng lun coi khinh hay khng.
Ti khng bit c nn coi iu l quan trng khng. Cuc i Thng ngh s Byrd - cng
nh phn ln chng ta - chnh l cuc chin u gia nhng ng c xung khc, l hn hp ca
c nh sng v bng m. Theo ngha ny, ti ngh ng thc s l biu tng ph hp ca
Thng vin - c quan c quy tc v ch phn nh s tha hip v i ca nn mng nc M.
l tha thun gia cc bang min Bc v min Nam; Thng vin c vai tr chng li nhng
cm tnh nht thi, bo v quyn li cho ngi thiu s v ch quyn quc gia, ng thi cn
bo v ngi giu trc m dn ngho, m bo vi cc ch n l l khng can thip vo th
ch c bit ca h. Chnh trong ni b Thng vin vi m gien n mang cng c cuc chin
tng t gia mt bn l quyn lc, bn kia l nguyn tc lm nn nc M thng nht. Cuc
chin y cng l hin thn ca mu thun ln gia mt nhm nh ti nng, nhng thiu hon
thin, nn m hnh chnh ph h to ra rt xut chng - nhng li gi m trc nhng si xch
st v cy roi 64.
Bi pht biu ca Thng ngh s Byrd kt thc, mi ngi v tay v chc mng bi din vn rt
hay ca ng. Ti tin n ch ng, t gii thiu, v ng nng nhit sit cht tay ti, ni rng ng
rt mong ch n ngy chng ti cng ngi ni chuyn. Khi quay lai vn phng, ti quyt nh
ngay m s m nhng cun sch lut hin php ra xem v c li bn hin php c. Thng
ngh s Byrd ng: hiu iu g ang din ra Washington nm 2005, hiu c cng
vic mi ny ca ti, v hiu c Thng ngh s Byrd, ti phi quay v im khi u. v
nhng cuc u tranh u tin v nhng bn vn khi u ca nc M, phi tm hiu xem
chng c vai tr nh th no qua thi gian, v nhn nhn chng theo quan im ca nhng nm
lch s tip sau.
NU BN HI C Con gi tm tui ca ti l ti kim tin bng ngh g, n s tr li l ti lm
lut. Nhng mt trong nhng iu bt ng nht Washington l thi gian m chng ti b ra
tranh ci, khng phi v vic nn vit g trong lut m l lut l g. Mt quy nh n gin nht v d - yu cu cc doanh nghip phi c thi gian cng nhn lm vic theo gi i tm - cng
c th c din gii theo nhiu cch v cng khc nhau, ty vo i tng bn ang ni chuyn
l ai; v ngh s ang ng h n, vin th k son tho ra n, ngi ng u c quan c nhim
v thc hin n, ngi lut s ang c mt khch hng khng thch n, hoc v thm phn ang
c yu cu p dng iu lut ny.

61

Ku Klux Klan: mt hi kn c t thi Ni chin M v vn tn ti n ngy nay, cao s u vit ca ngi da

trng v chng li ngi da en, ngi Do Thi v cc nhm thiu s khc.
62

J. William Fulbright (1905-l995): Thng ngh s ng h s phn chia theo chng tc v chng li phong
tro quyn cng dn thp k 50 v 60 th k 20.

Richard Russell (1897- 1971): Thng ngh s lin tc dng quyn cn tr khng thng qua cc lut v quyn
cng dn.
63

MoveOn.org: nhm li ch theo phe t do thnh lp nm 1998, quyn gp hng triu dollar ti tr cho cc
ng c vin ng Dn ch trn ton nc M.

64

Ch ch n l.

Mt s quy nh, v bn cht, l kt qu ca mt b my kim sot v cn bng phc tp. S

phc tp ca quyn lc gia cc c quan lp php, hnh php v t php, cng nh gia chnh
quyn bang v lin bang hm rng khng c iu lut no l vnh vin, khng cuc chin no
thc s kt thc; lun lun c c hi cng c hoc lm suy yu nhng g tng nh l
c hu, nhn chm mt iu lut hoc ngn cn thc hin n, thu hp quyn lc ca mt c
quan bng cch ct gim ngn sch dnh cho n, hoc nm quyn kim sot mt vn tr
thnh v ngha.
Mt phn l bn cht ca ngh lm lut. Thng th lut c xy dng r rng. Nhng ri
nhiu vn mi xut hin, v cc lut s quan chc v cc cng dn tranh ci v ngha ca
nhng thut ng m cch vi nm hay thm chi vi thng cn rt d hiu. V ni cho cng,
lut cng ch l nhng t ng trn giy trng - nhng t ng mm do, khng r rng, chng ph
thuc vo bi cnh v nim tin ging nh ngha ca chng trong nhng truyn k, trong nhng
bi th, hay trong li ha vi mt ngi no , v ngha c th b xi mn, i khi sp
hon ton ch trong nhy mt.
Tuy nhin, cuc tranh lun v lut khuy ng Washington nm 2005 vt ra ngoi khun
kh vn din gii lut thng thng. N l cu hi v vic liu nhng ngi nm quyn lc c
b quy tc hay lut php no hn ch hnh ng hay khng.
Vi du, v vn an ninh quc gia thi k hu 11/9, Nh Trng nhanh chng phn i mi
tng cho rng Quc hi hoc ta n c th gii quyt c. Khi ch i cng b Condoleezza
Rice s gi v tr ngoi trng, cc kin tranh ci n ra mi vn , t phm vi quyt nh
ca Quc hi cho php tin hnh chin tranh Iraq n vic cc thnh vin chnh ph c sn
lng iu trn trung thc khng. Trong nhng cuc tranh lun xung quanh vic b nhim Alberto
Gonzales65, ti c nhng bo co ngn c son Vn phng B trng T php vi ni
dung l nhng k thut nh tc b gic ng hoc gy ngt khng cu thnh ti tra tn chng
no nhng hnh vi ny khng gy ra "au n nghim trng" do "dn ti tn hi c quan, mt
kh nng thc hin chc nng cc b phn c th hoc thm ch gy ra t vong"; nhng bn ghi
chp xut rng Cng c Geneva 66 khng p dng cho chin binh th ch" b bt trong
cuc chin Afghanistan; nhng tng cho rng Hin php sa i th t khng p dng cho
nhng cng dn M b coi l "chin binh th ch" b bt trn t M.
Thi ny khng h ch c trong ni b Nh Trng. Ti nh vo mt ngy u thng Ba, khi
ang ln tng Thng vin, ti b mt ngi n ng tr c mi tc sm mu chn li. Anh ta
a ti n gp b m anh ta, gii thch l h t Florida n y vi n lc cui cng cu mt
ngi ph n - Terri Schiavo - ngi b hn m su v chng c ang nh chm dt s sng
ca c bng vic rt cc thit b y t h tr 67. l mt cu chuyn rt au lng, nhng ti phi
ni vi h rng gn nh khng c tin l Quc hi can thip vo nhng v vic nh th ny, ti
khng bit rng chnh lc , Tom DeLay v Bill Frist 68 to ra tin l y.
Quy m quyn lc ca tng thng trong thi chin, kha cnh o c ca nhng quyt nh lin
quan n chm dt s sng ca con ngi - u khng phi nhng vn d dng gii quyt;
ti bt ng i vi cc chnh sch ca phe Cng ha n mc no th ti tin rng nhng vn
ng c tranh lun nghim tc chng . Khng, ci lm ti lo lng l quy trnh (hoc

65

Alberlto Gonzales: B trng B T php M t 2005, t chc nm 2007.

66

Cng c Geneva (sa i ln cui nm 1949): cng c quc t c ni dung ch yu l quy nh i x vi dn

thng v t binh chin tranh.
67 Terri Schiavo (1963-2005), mt ph n b ri vo tnh trng cht no v sng thc vt t nm 1990. S sng ca
c c duy tr nh ng truyn dinh dng - ng ny c rt theo phn quyt ca ta n bang Florida vo nm
2005 v c qua i sau hai tun. Trong qu trnh kin tng gia chng Schiavo v b m c v vic c rt
ng truyn hay khng. Tng thng v Quc hi M cng nh thng c v ngh vin bang Florida nhiu ln can
thip vo quyt nh ca ta n, mt iu khng ph hp vi nguyn tc phn quyn ca nc M.
68

Bill Frist. Thng ngh s M 1995-2007, ngi ng h chng Terri Schiavo trong v vic ny.

khng h c quy trnh) m Nh Trng v cc ng minh quc hi bc b cc quan im i

lp. cn l ci cm gic rng cc quy tc iu hnh khng cn hiu lc, v khng c mt tiu
chun, chun mc no cn ng vng chng ta c th da vo n. Nh th nhng ngi nm
quyn lc quyt nh rng lnh nh quyn giam gi 69 v vn phn quyn 70 l nhng chi
tit nh nht ch gy cn tr cng vic, m h phc tp ha nhng vn rt r rng (cn
ngn chn nhng k khng b) hoc ngn chn mt vic hon ton ng (tnh mng con ngi l
bt kh xm phm) v do c th b coi thng hoc t nht cng b bt buc theo mun ca
k mnh.
iu ma mai l vic coi thng nhng quy tc v s dng ngn t t c mt mc tiu
nht nh chnh l nhng g m phe bo th quy kt cho phe t do trong mt thi gian di.
l mt trong nhng l lun c bn ca Contract with America (Kh c vi nc M) ca Newt
Gingrich 71 - quan im cho rng nhng nh i t bn ca ng Dn ch sau ny nm quyn
kim sot H vin lin tc lm dng quy trnh lp php vi mc ch t li. y cng l
tng c bn ca nhng li t co chng li Bill Clinton, l s khinh mit cha y trong cu
ni: "ty vo vic t 'l' ngha l g". y l c s ca nhng hnh ng tn cng ca phe bo
th vo ngi phe t do nhng tn ca thi ng n chnh tri, b cho l khng chu chp
nhn mi chn l vnh cu hoc trnh t hiu bit, v truyn b cho thanh nin M thuyt
tng i o c rt nguy him.
V cng l ni dung cng kch chnh ca phe bo th vo ta n lin bang.
i vi th h phe bo th th ginh c quyn kim sot ta n ni chung v Ta n Ti
cao ni ring khng khc g tm c chn thnh - h khng nh rng cn hn th v h coi ta
n l thnh tr cui cng ca tng lp thng lu t do cn bo v hnh vi no ph thai, chnh
sch v cng ng thiu s v ngi ng tnh luyn i, dung dng cho ti c, ng h a ra
nhiu quy nh php l v chng tn gio. Theo nhng ng vin bo th ny, cc quan ta phe
t do t t mnh cao hn lut php, ch ca h khng da vo Hin php m ch da trn
thch ca bn thn h v nhng iu h mong mun. H cho rng con ngi c quyn nao ph
thai hoc quan h tnh dc ng gii - nhng iu khng h c trong vn bn Hin php, qua
ph hoi qu trnh dn ch v xuyn tc nh ban u ca nhng ngi sng lp. a ta n
quay li vai tr ph hp ca n cn ch nh nhng "ngi gii thch lut nghim tc" ngi vo
gh ng u h thng ny lin bang. phi l nhng ngi hiu c s khc bit gia din
gii lut v lm lut, v bm st ngha nguyn gc ca nhng t ng m nhng ngi sng lp
nc M vit ra. l nhng ngi lm theo lut.
Ngi cnh t li nhn vn hon ton khc, khi ng Cng ha bo th thng li trong cuc
bu c Quc hi v tng thng, rt nhiu ng vin t do coi ta n l vt cn cui cng cn cn
tr n lc ln lao ca h ly li quen cng dn, quyn ph n, t do ca cng dn, quy nh
qun l mi trng, tch bit nh th v nh nc v ton b di sn ca Chnh sch Kinh t x
hi mi. Trong qu trinh c Bork, cc nhm ng h v cc nh lnh o ng Dn ch t
chc phn i mt cch tinh vi cha tng thy vi mt quyt nh b nhim t php. Khi b tht
bi, nhng ngi bo th nhn ra rng h cn c lc lng ca mnh.
T , mi bn u c thnh cng (cc thm phn Ta n Ti cao Scalia v Thomas phe
bo th, Ginsburg v Breyer phe t do) v c tht bi (i vi phe bo th l xu hng i theo
quan im n ha rt d thy ca cc thm phn O'Connor, Kennedy v c bit l Souter; vi
69

Nguyn vn "Habeas Corpus", lnh nh quyn giam gi (buc phi em ngi b bt ra trc ta xt xem nh
nc c quyn giam gi ngi khng) ch vn lin quan n cc cng dn M b coi l cc chin binh th
ch.

70

Nguyn vn "separation of powers": s phn quyn gia c quan lp php, hnh php v t php ch vn
lin quan n v Terri Schiavo.

71

Contract with America do Newt Gingrich v cc ng vin Cng ha son tho nm 1994 trong chin dch vn
ng tranh c vo Ngh vin M vi ni dung ch yu l nhng vic m ng Cng ha cam kt s thc hin nu
ginh c a s trong Ngh vin.

phe t do l vic ton b nhn s cc ta n a phng u do Reagan v Bush cha b nhim).

Cc ng vin Dn ch ln ting phn nn khi nhng ngi Cng ha s dng quyn kim sot
y ban t php ngn cn su mi mt ng vin do Clinton b nhim vo cc ta phc thm
v ta n qun 72, v trong thi gian ngn ng Dn ch nm a s th h cng lm nh vy vi
cc ng vin do George W. Bush c.
Nhng khi ng Dn ch mt th a s trong Thng vin vo nm 2002, h ch cn duy nht
mt mi tn trong bao, mt chin lc c th c tm gn trong mt t duy nht, mt khu
hiu xung trn m cc tn phe Dn ch ang phc hi:
Cn tr thng qua d lut.
Hin php khng cp ti nhng ngi cn tr thng qua cc d lut: l quy tc ca
Thng vin, mt quy tc tn ti t Quc hi k u tin. tng c bn ca n rt n gin:
V tt c nhng vic ca Thng vin u c thc hin da trn s nht tr hon ton nn bt
c thng ngh s no cng c th tr hon qu trnh ny bng cch s dng quyn tranh lun
khng hn ch v khng cho chuyn sang bc thc hin tip theo. Ni cch khc, ng ta c th
pht biu. Bao lu cng c, chng no ng ta cn mun ni, ng ta c th ni v bn cht ca
d lut ang ch thng qua, hoc nguyn nhn ku gi d lut , ng ta c th c ton b d
lut ngn sch quc phng73 di 700 trang giy, tng dng mt, hoc lin h mi kha cnh ca
n vi s thng trm ca ch La M, ng bay ca con chim rui hay danh b in thoi
Atlanta. Chng no ng ta v cc ng nghip c t tng tng t cn mun ngi dy v trnh
by th tt c mi th khc u phi i, nh th, mi thng ngh s u c kh nng to ra lc
y rt ln cng nh c quyn ph quyt nht nh i vi bt c iu lut no.
Cch duy nht nh bi quyn cn tr thng qua l ba phn t Thng vin, vin dn ra quy
trnh "kt thc", tc l chm dt tranh lun. C ngha l mi hnh ng b treo Thng vin mi d lut, ngh quyt hay c - cn c su mi thng ngh s ng h thay v a s
thng thng74. Mt lot cc quy nh phc tp ra i cho php c ngi cn tr v ngi b
phiu chm dt tranh lun th hin vai tr mt cch khng h n o: Ch cn c v c mt ngi
cn tr xut hin l th lnh phe a s phi ch , v sau cuc b phiu chm dt tranh
lun s c tin hnh khng ai phi ng c m trn gh bnh. Nhng trong sut lch s hin
i ca Thng vin, quyn cn tr thng qua vn l mt c quyn c bo v, c coi l
mt trong nhng c trng khc bit ca Thng vin so vi H vin (hai c trng khc l
nhim k su nm v quy nh mi bang c hai thng ngh s bt k dn s bang), v l mt
bc tng bo v, ngn cn nguy c i qu ca phe a s.
Tuy nhin, cn c mt lch s ng bun khc v quyn cn tr, c bit c lin quan ti ti.
Trong gn mt th k, quyn cn tr thng qua tng l v kh ca min Nam bo v ao
lut Jim Crow trc s can thip ca lin bang. N tr thnh mt tr ngi hp php, ph hoi
ni dung Hin php sa i ln th 14 v 15. Hng thp k tri qua, rt lch thip, ha nh,
nhng vi thng thi nh Thng ngh s Richard B. Russell bang Georgia (sau ny cn phng
trang nh nht ca ta nh Thng vin c t theo tn ng) s dng quyn cn tr thng
qua d lut ngn chn mi iu khon trong lut quyn cng dn Thng vin, bt k l
l d lut quyn b phiu, d lut vic lm cng bng hay d lut chng hnh hnh ngi da en
72

Ta n phc thm, ta n qun cng vi ta n ti cao l cc ta n thuc h thng ta n lin bang M (khc
vi h thng ta n cc tiu bang). Nc M c 94 ta n qun, phn b nn tt c cc tiu bang, vng Washington
DC v cc lnh th trc thuc.
73

o lut ngn sch quc phng (Defense Authorizalion Act): lut lin bang c thng qua hng nm, quy nh
ngn sch v chi tiu ca B Quc phng.

74

Quy trnh "kt thc" (cloture) ny cu th nh sau: Khi c thng ngh s no cn tr Thng vin thng qua
mt vn bng cch pht biu di nh phn trn ni. Thng vin c th gii quyt bng cch b phiu thng
qua quyt nh hn ch thi gian xem xt vn ch trong vng 30 gi ng h na. iu ny c thng qua
nu c 3/5 Thng vin, thng tng ng su mi ngi b phiu thun.

kiu Lynch. Bng t ng, bng quy tc, bng quy trnh v tin l - tc l bng chnh lut php cc thng ngh s min Nam duy tr c ch n dch ngi da en m nu ch dng bo
lc th khng bao gi thnh cng nh vy. Nhng ngi cn tr khng ch ngn cn cc d
lut. H thi bay i nim hy vng ca rt nhiu ngi da en min Nam.
Phe Dn ch s dng quyn cn tr kh d xn trong nhim k u ca George Bush. Trong s
hn hai trm ng vin c tng thng ch nh vo ta n, ch c mi ngi khng vo c
v tr do b a ra b phiu tn nhim. Tt c mi ngi ny u l ng vin cho ta phc thm,
h thng ta rt quan trng; tt c mi ngi u l lnh o quan trng ca phe bo th. Phe
bo th cho rng nu ng Dn ch p dng quyn cn tr i vi mi ngi ny th chng
c g ngn cn h lm iu tng t vi cc ng vin ta ti cao c.
Do , ng nh d on, ngay trong vi tun u tin ca nhim k th hai, c phe a s
Cng ha Thng vin khuyn khch, vi quyn lc t cho l mnh ang s hu. Tng thng
Bush quyt nh ti c by thm phn b ngn cn ln trc. Nh mt c chc thng
vo mt cc ng ln Dn ch, hnh ng ny to ra phn ng ng nh c ch i. Lnh t
ng Dn ch Harry Reid gi y l but n hn t t dnh cho phe cc hu v nhc li li e
da s p dng quyn cn tr. Cc nhm ng h cnh t v cnh hu chy vi n bu in v
gi hng lot nhng li cnh bo, phn pht th in t v th tn ku gi cc nh ti tr ng h
cho cuc chin sp ti. Cc ng vin Cng ha cm thy rng n thi im kt liu i
phng nn h tuyn b nu ng Dn ch tip tc ngn tr th h s khng c s la chn no
khc l dng n la chn ht nhn75, mt qu trnh vn ng khin cho ch ta Thng vin
(c th chnh l Ph Tng thng Cheney) b qua kin ca cc thnh vin Thng vin, ph v
truyn thng hai trm nm v quyt nh l quyn cn tr s khng c php p dng Thng
vin na ch vi mt ci p ba ca ch ta - t nht l cho cc v tr ta n c b nhim.
i vi ti, li e da loi b quyn cn tr i vi cc b nhim vo ta n ch l mt v d na
cho thy ng Cng ha lun thay i quy tc gia cuc chi. Hn na, c th ni r hn l vic
b phiu tn nhim cc v tr b nhim thm phn chnh l tnh hung m yu cu cn c i a
s chng quyn cn tr rt c ngha: V cc thm phn lin bang c ch nh lm vic
sut i v thng phc v qua nhiu nhim k tng thng nn yu cu ny gip tng thng,
cng nh gip cho nn dn ch ca chng ta, tm c nhng ng vin n ha, ngi c th c
c s ng h nht nh ca c hai ng. Rt t ngi trong s ng vin ca Bush b a ra b
phiu tn nhim l nhng ngi thuc nhm n ho. Ngc li, h l nhng ngi th hin
thi th ch i vi nhng vn nh quyn cng dn, s ring t v kim sot quyn hnh
php n mc h tr nn cc hu hn c nhng thm phn nng tnh Cng ha nht (mt ng
vin gp c bit nhiu kh khn khi gi chng trnh an sinh x hi v cc chng trnh
Kinh t x hi mi khc mt cch ch giu l chin thng ca cuc cch mng x hi ch ngha
ca chng ta").
Ti vn nh mnh phi nhn ci khi ln u tin nghe thy t "la chn ht nhn". N m t
chnh xc nhng tn tht c trng trong cc quyt nh b nhim thm phn, mt phn ca
chin dch tuyn truyn cho php cc nhm cnh t a ra nhng qung co vi vi cnh trong
phim ng Smith n Washington do Jimmy Stewart76 ng m khng h ngh rng cc Thng
ngh s Strom Thurmond v Jim Eastland cng tng phi ng vai ng Smith trong thc t;
n cng cho thy cc ng vin Cng ha min Nam khng h ngng khi sng tc ra chuyn
75

Nguyn vn: "nuclear option", quy nh ny c s dng nh bi quyn cn tr khi phe a s khng thu
c phiu cho mt "cloture" - i hi phi c n su mi phiu thun (iu ny rt kh vi c cu gn nh
khng chnh lch ng k gia hai ng trong Thng vin). Thng qua ch ta Thng vin, phe a s ngh
chm dt tranh lun m khng cn s dng "cloture", phe thiu s s phn i. Khi hai bn s b phiu v vic
c s dng "cloture" hay khng, v ln b phiu ny khng p dung nguyn tc i a s m ch cn a s, tc l
trn nm mi phiu l . V ch ta Thng vin ng v phe a s nn chc chn phe a s s ginh thng li
qua khng cn n i a s m vn bc b c quyn cn tr ca phe thiu s.

76

Mr. Smith Goes to Washington, b phim c sn xut nm 1939, cp n nhng s nh bn trong chnh tr
M. Jimmy Steward (1908-1997): din vin M, ng vai chnh trong b phim trn.

thn thoi nn h mi c th ng ln trc Thng vin, trnh by bng ging bun b rng
hnh ng cn tr thng qua b nhim l khng ng n, h khng chu bit mt s tht d rt
nh l chnh nhng chnh tr gia tin bi ca h hon thin ngh thut do mt ng c th
ch.
Khng nhiu ng s Dn ch ca ti hiu r s ma mai . Khi qu trnh b nhim thm phn
bt u tr nn nng hi, ti c ni chuyn vi mt c ban v tha nhn rng ti lo ngi v chin
lc ng ca ti ang s dng lm mt uy tn v cn tr cc ng vin. Ti khng h nghi
ng rng mt vi ngi c Bush c s gy ra nhiu tn hi; ti s ng h cn tr b nhim
mt s ng vin thm phn nu mc ch ch l bo hiu cho Nh Trong bit sau ny cn c la
chn n ha hn. Nhng v c bn b phiu l mt cch tt - ti ni vi c bn. Thay v da vo
cc quy trnh ca Thng vin, mt cch m bo nhng v thm phn kia th hin c
nhng gi tr ca chng ta l h phi thng khi c a ra b phiu.
Bn ti lc u kch lit phn i, c y hi ti: "Anh c ngh l nu tnh hung xy ra ngc li
th phe Cng ha c cm thy ray rt khi s dng quyn cn tr khng?" Ti khng ngh th. V
ti khng ngh sau khi chng ti s dng quyn cn tr, mi ngi s qun i hnh nh chuyn
phng th ca ng Dn ch - khi chng ta thng s dng ta n, lut s v cc mnh li
trnh phi i tm s ng h ca x hi. Cch nhn cng khng hon ton cng bng: cc ng
vin Cng ha cng ch km g bn Dn ch khi thng xuyn yu cu ta n lt li cc quyt
nh mang tnh dn ch (nh lut ti tr chin dch tranh c) m h khng thch. Ti cng bn
khon liu nhng ngi cp tin c mt nhiu nim tin vo nn dn ch khng khi chng ta da
vo ta n xc nhn khng ch quyn li m c cc gi tr ca chng ta.
ng l phe bo th c v nh mt thc rng nn dn ch khng ch l nhng g a s i
hi. Ti nh li mt bui chiu vi nm trc, khi cn l ngh s bang Illinois, ti yu cu sa
i mt d lut cm ph thai mun ca ng Cng ha cho php c ngoi l vi trng hp
ngi m c sc khe khng m bo. xut sa i khng c thng qua khi b phiu, v
sau ti bc ra snh cng mt ng nghip ng Cng ha. Ti ni vi ng ta rng nu khng
sa i th lut ny s b ta n bc b v tri Hin php. ng ta quay sang nhn ti v bo, sa
i g i na th cng ch c ngha g - ng no cc thm phn cng ch lm theo cch h
mun thi.
u l chnh tr c, ng ta ni trc khi b i. "Quyn ca chng ta l b phiu".
NHNG CUC TRANH U ny c ngha g khng? Vi a s chng ta, nhng tranh lun
xung quanh quy trnh lm vic ca Thng vin, s phn quyn, c thm phn ta n v cc
quy tc din gii hin php u rt kh hiu, xa l vi ni lo cuc sng hng ngy - ch l mt
v d na v cuc gic u gia cc phe phi m thi.
Thc ra chng tht s c ngha. Khng ch v quy tc lm vic ca chnh ph gip ch ra kt
qu ca mi vn - t vic liu chnh ph c qun l c ngi gy nhim khng n vic
liu chnh ph c th nghe trm in thoi ca bn khng - m cn v nhng quy tc cng nh
bu c, l iu xc nh nn dn ch ca chng ta. H thng chnh ph t tr ca chng ta kh
phc tp ; chnh qua h thng , v khi tn trng n, chng ta hnh thnh cc gi tr v nhng
cam kt chung.
D nhin ti cng b thnh kin. Trong mi nm trc khi n lm vic Washington, ti dy
mn lut hin php i hc Chicago. Ti yu thch nhng lp hc trong trng lut: cn
phng rng khng c g bn trong, ci hnh ng liu lnh nh i trn dy l ng trc c
phng hc mi lc u gi ch vi tm bng v nhng vin phn, cch sinh vin nh gi ti,
mt s chm ch hoc e ngi, s khc th hin r s bun chn, ri s cng thng b ph v khi
ti t cu hi u tin "V ny th no?" Nhng cnh tay ngp ngng gi ln, nhng cu tr
li u tin, v ti bc dn lp v t ng ca nhng l lun , ri iu m ch vi pht trc
cn c v kh khan, thiu sc sng bng tr nn sng ng, mt sinh vin sng bng ln, v bi
hc tr nn mt phn cuc sng, khng ch l qu kh m cn l hin ti, l tng lai ca nhng
sinh vin .

i khi ti tng tng cng vic ca ti khng khc my so vi cc gio s l thuyt khc cng
dy trong trng v, ti ngh cng ging nh cc gio s dy Kinh thnh, ti thy sinh vin
thng ngh rng h bit Hin php trong khi cha h c n. Cc sinh vin thng quen vi
vic rt ra vi cm t trch dn h nghe c v ngay lp tc dng my t tranh lun, hoc
b qua nhng on vn mu thun vi quan im ca chnh h.
Nhng iu ti nh gi cao nht khi dy mn lut hin php, v ti mun sinh vin ca ti cng
nh gi cao iu , l ti sao Hin php vn p dng c sau hai th k tn ti. C th cc
sinh vin c ti lm ngi dn ng, nhng h khng cn bt c ti liu trung gian no khc,
v khng ging sch Timothy hay Luke (thuc Tn c), nhng vn bn lp quc - gm Tuyn
ngn c lp, Lun cng v Chnh quyn lin bang 77, v Hin php - cho thy chng thc s
l tc phm ca con ngi. Ti ni vi sinh vin rng chng ta c ti liu ghi li tng ca
nhng ngi sng lp, nhng tranh ci a m mu ca h. Nu chng ta khng th lun lun
thn thnh ha nhng iu nm trong tri tim nhng ngi sng lp ra t nc th t nht chng
ta cng c th i xuyn qua tm mn thi gian cm nhn c l tng ct li thc y h
hnh ng.
Th th, chng ta nn hiu Hin php nh th no, v Hin php ni g v nhng cuc tranh lun
hin ti xung quanh ta n? Trc ht, vic c k cc vn bn lp quc s nhc chng ta nh
rng quan im ca chng ta chu nh hng ca cc vn bn bit bao nhiu. Hy ly tng
nhng quyn khng th b xm phm. Hn hai trm nm sau khi Tuyn ngn c lp c chp
bt v o lut Nhn quyn 78 c thng qua, chng ta vn tip tc tranh ci v ngha ca
vic "khm xt hp l", hay liu Hin php sa i ln th hai c cm a ra quy nh qun l
sng khng, hay vic xc phm quc k c c coi l cch th hin quan im cn c bo v
khng79. Chng ta tranh ci v vic nhng quyn c bn trong thng lut - nh quyn kt hn
hay quyn gi ton vn c th - c c ngm nh nu khng c nu r trong Hin php
khng, v nhng quyn ny c bao gm nhng quyt nh ca c nhn nh no ph thai, chm
sc y t n khi cht80 hay quan h ng gii hay khng.
V ngay c vi tt c nhng bt ng hin ti th chng ta cng kh m tm c mt ngi bo
th hoc t do nc M, bt k thuc ng Cng ha hay Dn ch, l chuyn gia hay ngi
bnh thng li khng tn thnh nhng gi tr t do c nhn c nhng ngi sng lp nu ra v
c Hin php v lut coi l thing ling: l quyn ni ln suy ngh c nhn; quyn t do tn
ngng; quyn tp hp li nu kin ngh vi chnh ph mt cch ha bnh: quyn s hu,
nh ot ti sn v khng b tc i ti sn nu khng c n b ch ng; quyn khng
b khm xt hoc bt b v l, quyn khng b nh nc bt giam khng ng th tc, quyn
c xt x cng bng v nhanh chng ta n ; v quyn t do - vi rng buc php lut ch
mc ti thiu - c quyt nh v i sng gia nh v cch thc nui dy con ci.
Chng ta coi nhng quyn ny l ph bin, l ngha ca t do, ch ng mi cp chnh quyn v
p dng cho tt c nhng ai ang sng trong bin gii chnh tr nc ta. Hn na, chng ta cn
nhn thy rng chnh tng v nhng quyn li chung hm mi c nhn u bnh ng
nh nhau. Theo ngha ny, d chng ta theo quan im chnh tr no th chng ta cng u tn
thnh nhng iu m nhng ngi lp quc vit ra.

77

"Federal Papers" - Lun cng v Chnh quyn lin bang, gm 85 bi vit, gii trnh r rng v ngha v mc
ch ca Hin php M.

78

o lut Nhn quyn (Bill of Rights) l t ch mi sa i u tin ca Hin php.

79

Hin li cc hnh ng xc phm quc k (v d: t) l hp php M. xut sa i Hin php cm hnh

ng ny nhiu ln c a ra quc hi nhng vn cha c thng qua. L do l nhiu ngi cho rng vic
cm ny vi phm quyn t do th hin quan im ca c nhn (gi chung l quyn t do ngn lun).
80

Nguyn vn: end-of-life-care, l vic chm sc y t cho nhng ngi cn k ci cht.

Chng ta cng hiu rng mt li tuyn b cha lm nn chnh ph; ch c tn iu th khng .

Nhng ngi lp ra nc M nhn thy rng trong tng t do c nhn tim tng tnh trng v
chnh ph, trong tng bnh ng tim n mt mi nguy, v nu tt c mi ngi thc s c
t do m khng b hn ch bi dng di, v th hay mt trt t x hi c tha hng - v d,
nu nim tin ca ti khng tt hn, khng xu hn nim tin ca anh, nu quan im v chn,
thin, m ca ti cng t chn, thin, m nh quan im ca anh - th lm sao chng ta c hy
vng xy dng c mt x hi gn kt? Nhng nh t tng Khai sng Anh nh Thomas
Hobbes v John Locke cho rng nhng ngi t do s lp ra nh nc nh mt kh c x hi
m bo rng t do ca ngi ny khng tr thnh s chuyn ch p t ln ngi khc; v
h s cng hy sinh t do ring ca mi ngi c nn t do chung tt hn. Da trn quan im
ny, cc tc phm v hc thuyt chnh tr trc Cch mng M u kt lun l ch c nn dn
ch mi p ng c yu cu va c t do va c trt t - mt m hnh chnh ph trong
nhng ngi b cai tr chp nhn iu , v nhng b lut hn ch t do u c tnh ng u
d on c, minh bch, p dng cng bng cho c ngi cai tr v ngi b cai tri.
Nhng ngi sng lp t nc rt thm nhun nhng hc thuyt ny, tuy nhin h phi i mt
vi mt thc t: Trong sut lch s th gii cho n thi im , c rt t minh chng cho thy
ch dn ch c hiu qu, v khng nn dn ch no c quy m ln hn thnh bang Hy Lp c
i. Vi mi ba bang u tin ca nc M ci trn din tch rng ln v dn s rt a dng,
khong ba n bn triu ngi, m hnh dn ch ca thnh ph Athens81 tr nn bt kh thi, ch
dn ch trc tip thng qua cc cuc hp ca ngi dn cc bang New England l khng
th kim sot ni82. M hnh chnh ph cng ha trong ngi dn bu ra i din c v ha
hn hn, nhng ngay c nhng ngi cng ha lc quan nht cng lo ngi rng h thng kiu
ny ch hot ng tt vi nhng cng ng tp trung v a l v ng nht v chnh tr - nhng
cng ng m vn ha chung, nim tin chung, v h gi tr cng dn tt i vi tt c mi ngi
s gip hn ch nhng tranh chp v bt ng.
Gii php m nhng ngi sng lp nc M a ra sau nhng cuc tranh lun v nhiu ln d
tho cho thy y l mt ng gp mi i vi th gii. Phc tho cu trc lp hin ca
Madison83 tr nn quen thuc n mc ngay c hc sinh cng trch dn li c: khng ch
nh nc php quyn v chnh ph i din, khng ch tuyn ngn nhn quyn m cn h thng
tam quyn phn lp, Quc hi lng vin v khi nim chnh th lin bang duy tr quyn lc
nh nc, tt c nhng iu c dng nn u nhm phn tn quyn lc, kim sot cc phe
phi, cn bng li ch v ngn nga mi hnh vi chuyn ch d ca mt vi hay nhiu ngi.
Hn na, lch s ca chng ta cng chng minh mt trong nhng im sng sut ni bt ca
nhng ngu 1 sng lp l: chnh ph cng ha t tr s hot ng hiu qu hn trong mt x hi
ln v a dng, ni m - theo li Hamilton84 - s va chm gia cc ng phn v s khc bit v
quan im s dn ti "tng cng tho lun v thn trng". Cng nh vi cch chng ta hiu
Tuyn ngn c lp ra tranh ci v chi tit ca c cu nh nc theo Hin php, chng ta c th
phn i vic Quc hi lm dng quyn qun l thng mi85 dn ti gy phng hi cho t
81

M hnh dn ch Athens (tn ti thnh ph Athens t khong nm 500 trc cng nguyn) l kiu dn ch trc
tip, trong lt c cng dn c b phiu lp php thay v c ra ngi i din b phiu.

82

New England l vng t ng Bc nc M, gm cc bang Maine. New Hampshire, Vermont, Massachussetts,

Rhode Island v Connecticut. Cc bang ny c chnh quyn a phng c gi l "town meeting". "Town
meeting" cn l l ch nhng cuc hp mt ton b ngi dn cho kin v mt vn chnh tr, mt hnh
thc dn ch cng ch c p dng vng New England.

83

Jamcs Madison ( 1751 - 1836): mt trong nhng ngi sng lp nc M, c coi l cha ca Hin php M,
ng thi l tng thng th 4 (1809- 1817).

84

Alexander Hamillon (1755 - 1804): cng l ngi sng lp nc M, B trng Ti chnh M u tin, ng tc
gi Lun cng v Chnh quyn lin bang.

85

Commerce Clause power: theo Hin php M, Quc hi c c quyn qun l thng mi gia cc bang, vi cc
quc gia khc v vi cc b lc da .

nc hoc phn i vic gim bt quyn tuyn b chin tranh ca Quc hi. Nhng chng ta u
tin vo tinh ng n c bn trong phc tho nh nc ca nhng ngi sng lp cng nh nn
dn ch hnh thnh sau . D l ngi bo th hay t do, tt c chng ta u l ngi ng h
Hin php.
V vy nu tt c chng ta ai cng tin vo t do c nhn, ai cng tin vo cc quy tc dn ch, th
hin ti phe bo th v phe t do ang tranh lun v ci g ? Nu chng ta thc s trung thc vi
bn thn, chng ta s phi tha nhn rng phn ln thi gian chng ta ch tranh ci v kt qu tc l nhng quyt nh thc t ca ta n v ca c quan lp php v nhng vn kh, c nh
hng su rng i vi i sng chng ta. Chng ta c nn cc gio vin hng dn hc sinh
cu nguyn v b ng kh nng nhng tn ngng thiu s ca mt vi hc sinh s b suy yu
dn i? Hay chng ta nn cm cu nguyn v buc nhng gia nh c tn ngng phi con ci
h sng trong th gii bnh thng tm gi ng h mt ngy ? Cc trng i hc c cng bng
khng khi phn bit chng tc v c chnh sch loi tr khi tuyn sinh vin cho s ch tiu t i
ca ngnh y? Hay cng bng, cc trng khng cn quan tm n mu da ca tt c cc th
sinh d tuyn? Thng thng, nu mt quy tc no - v d, quyn cn tr thng qua Thng
vin hoc cch din gii Hin php ca Ta n Ti cao - gip chng ta ginh thng li trong mt
cuc tranh lun v em li kt qu chng ta mong mun th t nht, ti thi im , chng ta cho
rng quy tc rt hay. Ngc li nu n khng gip g cho chng ta th chng ta c xu hng
khng a thch g n cho lm.
Theo ngha ny, ng nghip lp php Ulinois ca ti ng khi anh ta ni rng khng th
tch ri nhng tranh lun v Hin php ngy nay khi chnh tr. Nhng trong cuc tranh lun v
Hin php v vai tr ca ta n khng ch c vn cu tr li cui cng l g. Chng ta cn
tranh ci v vic phi tranh ci th no - lm sao gii quyt xung t mt cch m m trong
bi cnh nn dn ch rng ln ng c n o hin ti. Chng ta mun lm theo mnh, nhng
phn ln u nhn thc c s nht qun, kh nng c th d on trc v tnh gn kt l
nhng yu t cn thit. Chng ta mun cc quy tc chi phi nn dn ch ca chng ta phi hp
l, cng bng.
V th, khi chng ta m vi nhau v vn no ph thai hay t quc k, chng ta phi vin
n mt quyn lc cao hn - l nhng ngi sng lp t nc v nhng ngi thng qua
Hin php - c nh hng r rng hn. Mt vi ngi, v d thm phn Scalia, kt lun rng
cn phi theo cch hiu nguyn thy v nu chng ta tuyt i tun theo quy tc ny th nn dn
ch s lun c tn trng.
Nhng ngi khc nh thm phn Breyer li khng cho rng cch hiu ban u i vi nhng
iu lut trong Hin php l quan trng. Nhng h nhn mnh rng i khi ch theo cch hiu
nguyn thy th qu hn ch - v vi nhng v thc s kh, vi cuc tranh lun thc s ln, ta
phi cn nhc c bi cnh, lch s v hu qu thc t ca mi quyt nh. Theo quan im ny,
cc bc tin bi ch cho chng ta phi ngh nh th no, ch h khng th lc no cng bn
cnh chng ta bo chng ta phi ngh g. Chng ta phi t quyt nh, v ch c th da vo
cch gii thch, cch nh gi ca chnh bn thn mnh.
Th th ai ng? Ti khng th khng ng cm vi quan im ca thm phn Scalia; rt cc,
trong rt nhiu trng hp, Hin php qu r rng v c th p dng mt cch tuyt i.
Chng ta khng cn gii thch, v d nh bao lu t chc bu c mt ln, hay tng thng phi
tui no, v bt c khi no c th, cc thm phn nn bm st ht mc vo ngha nhng cu
ch .
Hn na, ti rt hiu s tn trng m nhng ngi din gii Hin php dnh cho nhng ngi
sng lp nc M: thc t l ti thng t hi khng hiu bn thn nhng ngi c bit trc
thnh tu ca h ln lao n mc no khng. H khng ch to ra Hin php nh mt bc tip
theo ca cuc cch mng; h cn vit ra Lun cng v Chnh quyn lin bang dn ng
cho Hin php c thng qua, v h sa i n vi o lut Nhn quyn, tt c ch trong vi
nm ngn ngi. Khi c nhng vn bn ny chng ta thy chng u ng mt cch ng kinh

ngc, n mc chng ta d ng c ngh rng chng hn l kt qu ca quy lut t nhin nu

khng phi l ca mt tr tu thn thnh. V vy, ti nh gi rt cao cch gii thch ca thm
phn Scalia v nhng ngi khc khi cho rng nn nhn nhn nn dn ch mt cch thng nht,
khng thay i. H c nim tin vng chc rng nu i theo cch hiu nguyn thy v Hin php
- khng thc mc, khng chch ng, v tun th nhng quy tc ng theo tinh thn ca nhng
ngi sng lp, th chng ta s c tng thng, v nhng iu tt p s n.
Tuy nhin, ti vn ng vi thm phn Breyer rng Hin php khng phi mt vn bn tnh,
ngc li n rt sng ng, v phi c n trong bi cnh mt th gii khng ngng thay i.
Ti sao li nh vy? Nhng cu ch trong Hin php cho chng ta bit nguyn tc chung l
chng ta khng b chnh ph iu tra nu khng c l do ph hp. Ch Hin php khng th
trnh by c th quan im ca nhng ngi sng lp v tnh hp l ca hnh ng khai thc c
s d liu my tnh ca c quan an ninh quc gia (NGA). Hin php cho ta bit cn phi bo v
quyn t do ngn lun, nhng khng quy nh t do trong th gii mng ngha l g.
Hn na, mc d nhng t ng trong Hin php rt r rng v c th p dng hon ton chnh
xc, nhng cch hiu v nhng iu khon quan trng nht - v d nh th tc php l hp l
hay bo v cng bng86 - thay i rt nhiu qua thi gian. Chng hn, cch hiu nguyn thy
ca Hin php sa i ln th 14 cho php phn bit gii tnh v thm ch c phn bit chng tc
- nhng hin nay hn rt t ngi trong chng ta hin nay mun din gii cng bng theo ngha
.
Cui cng, bt c ai mun tm cch gii quyt cuc tranh lun v Hin php ngy nay bng cch
gii thch cng nhc cng u gp phi mt vn na: l nhng ngi sng lp v nhng
ngi thng qua Hin php, bn thn h cng bt ng rt d di v su sc v ngha ca kit tc
h vit ra. Cun giy vit Hin php cha kp ro mc th nhng cuc ci nhau n ra, khng
ch v nhng iu khon nh nht m cn c v nhng nguyn tc u tin, khng ch gia
nhng nhn vt bn ngoi m cn gia chnh nhng ngi ct cn ca cuc Cch mng. H
tranh ci v vic chnh ph nn c quyn lc n u, v cc quy nh qun l nn kinh t, thay
i lut, xy dng qun i hay gnh cc khon n. H tranh ci v vai tr ca tng thng khi
son cc hip c vi quc gia khc, v vai tr ca Ta n Ti cao khi ra quyt nh cc iu
lut. H tranh ci v ngha ca nhng quyn li c bn nh t do ngn lun v t do hi hp,
v i khi, khi nh nc non tr b e do th h li khng phn i vic cng b qua tt c
nhng quyn . Vi nhng g chng ta bit v s bt ng, v nhng lin minh lin tc thay
i v nhng th on i khi ln lt, di tr th vic tin rng hai trm nm sau, mt v thm
phn c th lm cch no hiu c tng ban u ca nhng ngi sng lp v ngi
thng qua Hin php l rt khng thc t. Mt vi nh s hc v l thuyt lut hc thm ch cn
a cuc tranh lun v vic chng p dng lut cng nhc i xa hn mt bc na. H kt lun
rng bn thn Hin php cng ch l mt s ngu nhin may mn, l mt vn bn c hnh
thnh khng ch bi nguyn tc m cn bi sc mnh v nim am m. H cho rng chng ta
khng bao gi hy vng c th hiu c " tng ban u" ca nhng ngi sng lp, v tng
ca Jefferson khng bao gi ging tng ca Hamilton, v tng ca Hamilton th hon ton
khc tng ca Adams. Theo h, v nhng "quy tc" ca Hin php ty thuc vo tng thi
im, tng hon cnh, cng nh tham vng ca nhng ngi vit ra n nn cch din gii ca
chng ta khng bao gi phn nh c s ngu nhin, s cnh tranh, mnh lnh c che y
sau nhng ngn t cao thng ca phe ginh chin thng sau cng. Mc d bit rng p dng
cng nhc lut th rt tin, nhng ti cng cm thy ho hng khi bit mi vic khng p nh
huyn thoi, ti hiu mi ngi mun tin rng chng ta khng b gii hn trong nhng t ng
ca Hin php, c th hon ton d do khng nh gi tr ca mnh m khng b lng trung thnh

86

Th tc php l hp l (due process) ngha l nh nc khi tc i quyn sng, t do v s hu ti sn ca mt

ngi th ng thi phi tn trng tt c nhng quyn hp php khc ca ngi thng qua vic phi tin hnh
nhng th tc php l hp l. Bo v cng bng (equal protection) ngha l nh nc khng c tc i quyn
c php lut bo v nh nhau ca mi cng dn.

vi truyn thng nng n t qu kh xa xi gy tr ngi. l t do ca nhng ngi theo

thuyt tng i, ca nhng k chuyn ph v quy tc, ca nhng thanh thiu nin khm ph
ra rng cha ng mnh khng h hon ho v bit cch chng li ngi khc. l s t do bi
bc.
Nhng tinh thn bi bc cng lm ti khng hi lng. C l ti b huyn thoi thi lp
quc ngm su vo ngi n mc khng th hon ton bc b n c. C l cng nh nhng
ngi bc b Darwin ng h thuyt Sng to thng minh87, ti cng mun tha nhn rng
phi c ai ang iu khin bnh li dn dt th gii ny. Cui cng, cu hi m ti thng t
t ra vi bn thn l nu Hin php ch ni v quyn lc ch khng ni v nguyn tc x th,
nu tt c nhng g chng ta lm qua thi gian ch l sa i, b sung n th ti sao nn cng ha
ca chng ta khng ch tn ti c m cn l mt m hnh rt mnh trong s cc x hi thnh
cng trn tri t?
Cu tr li m ti ng h - d nhin khng phi do ti ngh ra - l s dng mt n d khc, l
nhn nhn nn dn ch ca chng ta khng phi l mt ngi nh ang xy ln m l mt cuc i
thoi. Theo khi nim ny th ci ti trong bn tho Hin php ca Madison khng phi l a ra
cch hnh ng cng nhc, c nh nh mt bn v thit k xy dng. Tri li n cho ta bit
khung hnh ng vi cc quy tc nht nh, nhng vic trung thnh tuyt i vi cc quy tc ny
cng khng m bo s em li mt x hi cng bng hay m bo mi ngi s thng nht
c hnh ng no l ng. N khng ni c vic no ph thai l ng hay sai v l
quyn quyt nh ca ngi ph n hay ca c quan lp php. N cng khng cho bit c vic
cu nguyn trng hc c tt hn khng h cu nguyn hay khng.
iu m khung hnh ng trong Hin php lm c l a ra cch thc chng ta tranh lun
v tng lai. Tt c nhng c ch phc tp tinh vi n em li - nguyn tc phn quyn, kim sot
v cn bng quyn lc, nguyn tc lin bang v o lut Nhn quyn - l nhm buc chng ta
phi ngi vo m phn xy dng mt "nn dn ch tho lun"88. Trong nn dn ch ny, tt c
mi cng dn phi tham gia vo qu trnh kim nh tng ca h nc thc t, thuyt phc
ngi khc theo quan im ca mnh v xy dng khi ng minh. V quyn lc trong chnh ph
rt phn tn nn quy trnh lm lut M buc chng ta phi xem xt kh nng chng ta khng
phi lc no cng ng v i khi phi thay i kin. Chng ta phi thng xuyn nhn li
ng c v li ch ca mnh, v cho rng c nh gi ca c nhn cng nh ca tp th u c
th cng mt lc va chnh ng li va rt sai lm.
Nhng ti liu lch s chng minh iu ny. Sau cng, nu c mt ng c chung no ca
tt c nhng ngi sng lp th hn l s bc b mi hnh thc ca quyn lc tuyt i, bt k
l quyn lc ca mt ng vua hay mt gio ch, mt v tng, mt tn u s chnh tr hay
mt k c ti, thm ch l phe a s hay bt c ai khc i quyn ra quyt nh thay cho chng
ta. George Washington t chi vng-min-Caesar v l do ny, v t b chic gh quyn
lc sau hai nhim k. K hoch lnh o Qun i mi ca Hamilton b v v uy tn ca
Adams sau o lut Ngoi kiu v chng ni lon b sp cng v th. Chnh Jefferson, ch
khng phi v thm phn t do no ca thp k 60, ku gi phi c bc tng ngn cch
gia nh th v nh nc. V khi chng ta khng chp nhn li khuyn ca Jefferson l c hai
hay ba th h phi tin hnh mt cuc cch mng th l do l bn thn Hin php cho thy n
kh nng chng li mi s chuyn quyn.
Nhng ngi sng lp khng ch tm cch ngn cn quyn lc tuyt i. Trong cu trc v
tng ca t do c trt t hm thi t chi chn l tuyt i, t chi cho rng cc
tng, thc hay hc thuyt lun ng n - khng bao gi sai lm, t chi mt s chuyn
87

Thuyt Sng to thng minh (intelligent design) cho rng v tr v s sng l hin tng qu phc tp, khng th
do ngu nhin - v d, qu trnh chn lc t nhin - xut hin c, m phi c mt ng sng to ngh ra.

88

Deliberative democracy" - dn ch tho lun: mt h thng quyt nh chnh tr da trn vic ra quyt nh
ng thun v dn ch i din. "Dn ch tho lun" nhn mnh rng qu trnh lm lut phi bt ngun t s tho
lun v cn nhc ca ton th ngi dn.

quyn c th khin cho th h sau phi i theo mt hng duy nht, khng th thay i hoc lm
cho c a s v thiu s phi sng di ch tn bo ca ta n d gio, cuc tn st ngi Do
Thi hay nhng cuc thnh chin. Nhng ngi sng lp c th tin vo Cha, nhng vi tinh
thn Khai sng, h cng tin vo nhng tri tim v khi c m Cha trao cho h. H nghi ng
quan im tru tng v a thch t cu hi, l l do ti sao ti mi bc ngot trong lch s
s khai nc M, l thuyt u chuyn thnh thc t v quy lut tt yu. Jefferson gip cng
c quyn lc ca nh nc ngay c khi ng phn nn v bc b quyn lc ny. L tng ca
Adams v mt nn chnh tr ch da vo li ch chung - mt th chnh tr phi chnh tr - th
hin s li thi ngay khi Washington ri gh tng thng. C th tm nhn ca nhng ngi sng
lp to cm hng cho chng ta, nhng chnh tnh thc t, s linh hot v tnh t m ca h
gip Lin bang tn ti c.
Ti phi th nhn rng trong vic din gii Hin php v quy trnh dn ch ang c mt vn
kh c bn. l qu cao s tha hip, thi nhn nhng, lun qun; lun c thanh minh
cho hnh vi thng ng, tha thun, v li ch c nhn, cho cc khon chi ca chnh ph cho a
phng ginh phiu bu, cho tnh trng chnh tr t lit v thiu hiu qu - tt c u nh qu
trnh lm xc xch khng ai mun nhn89 m cc nh bo vit x lun trc kia gi l tnh trng
suy i. V ti ngh chng ta nhm khi cho rng qu trnh tho lun dn ch cn b qua
nhng l tng cao nht hoc cam kt vi mt li ch chung. Ni cho cng, Hin php m bo
quyn t do ngn lun khng phi chng ta c th ln ting vi ngi khc chng no cng
c, c th gi ic trc nhng g ngi khc ni (mc d chng ta c quyn ). N cn cho
chng ta c hi c mt th trng tng tuyt vi, mt ni m "s va chm gia cc ng
phi" xy ra nh "tho lun v thn trng", mt ni m thng qua tranh lun v cnh tranh,
chng ta m rng tm nhn, thay i kin v cui cng khng ch t c ng thun, m cn
ng thun mt cch hp l v cng bng.
H thng kim sot v cn bng quyn lc, c ch phn quyn v th ch lin bang trong Hin
php thng dn ti s hnh thnh cc nhm ngi c li ch c nh u tranh kch lit ch
ginh c cht u th nh. Nhng khng bt buc phi nh th, s phn tn quyn lc c th
buc cc nhm li ch ny phi cn nhc c li ch ca cc nhm khc, v thc t c khi cn phi
lm cc nhm khc thay i cch ngh, cch cm nhn ca h v li ch ca mnh.
Tinh thn t chi tnh tuyt i ngm nh trong cu trc Hin php i khi lm cho chnh tr c
v khng c nguyn tc g c. Nhng trong phn ln lch s ca chng ta, n khuyn khch
qu trnh thu thp v phn tch thng tin rng nh tranh lun, cho php chng ta c nhng la
chn - nu khng th hon ho - th cng ng n hn, khng ch v phng tin m c v mc
ch cui cng. Bt k chng ta ng h hay phn i chnh sch hng ti cc nhm thiu s
hoc cu nguyn trong trng hc, chng ta u phi so snh l tng, tm nhn v gi tr ca
mnh vi thc t cuc sng hng ngy, qua sng lc, bc b hoc thay th chng bng l
tng mi hn, tm nhn sc so hn, gi tri su sc hn. Hn na, theo Madison, chnh qu
trnh hnh thnh nn bn Hin php thng qua mt tha thun trong "khng ngi no
cm thy phi gi nguyn quan im ca mnh khi khng cn hi lng vi tnh ng n v chn
l ca quan im na, v sn sng chp nhn l l mi".
TM LI, hin php v ra con ng qua chng ta c th kt hp tnh cm vi l tr, l
tng v t do c nhn vi nhu cu ca cng ng. V iu k diu l ch n c hiu qu.
Trong nhng ngy u ca t nc, tri qua nhng cuc khng khong v chin tranh th gii,
tri qua rt nhiu bin i trong nn kinh t, qu trnh m rng v min Ty v hng triu ngi
nhp c qua ng bin, nn dn ch ca chng ta khng ch tn ti m cn ln mnh. D nhin,
n c th thch qua nhiu cuc chin tranh v s s hi, v chc chn s cn c th
thch trong tng lai.

89

ni lm chnh l cung ging nh lm xc xch. khi lm thng rt bn. nh ngi ta th~mg ni l vi hai th
ny thi ch nn ngm sn phm ch khng ai mun nhn qu trnh lm ra n.

Nhng c mt ln cuc m phn hon ton tht bi, v l v mt ch m nhng ngi

sng lp t chi cp n.
Tuyn ngn c lp, nh nh s hc Joseph Ellis 90 ni, c th l mt thi khc thay i lch
s th gii, khi tt c mi iu lut v quan h con ngi da trn p bc s b xa b mi mi".
Nhng tinh thn t do , trong t tng ca nhng ngi sng lp, khng c p dng cho
nhng ngi n l ang lm vic trn cnh ng ca h, dn ging ng cho h v chm sc con
ci ca h.
H thng tinh vi quy nh trong Hin php bo m quyn li ca cng dn, nhng ngi c
coi l thuc cng ng chnh tr ca nc M. Nhng n khng h bo v i tng khng thuc
nhm ny - l ngi M bn a nhng li thng lng b coi l v gi tr trc ta n ca
nhm ngi chim t ca h, hoc Dred Scott, mt ngi da en bc vo Ta n Ti
cao vi t cch l ngi t do, nhng khi bc ra li l mt n l.91
Ch dn ch tho lun em li quyn bu c cho nhng ngi da trng khng c ti sn
cng nh ph n. L phi, l lun v ch ngha thc dng kiu M c th lm du bt nhng vn
ny sinh trong qu trnh pht trin kinh t mt quc gia ln cng nh gim nhng cng
thng v tn gio v giai cp c th gy phin toi mt nc no khc. Nhng ch tho lun
khng th khng th em li t do cho ngi n l hay ra sch nc M khi nhng ti li ban
u. Cui cng, phi dng n thanh gm mi c th cht t c dy xch.
Vn ny ni ln iu g v nn dn ch ca chng ta? C mt trng phi l lun xem nhng
ngi sng lp ch l nhng k o c gi, v Hin php ch l s phn bi li nhng l tng
trong Tuyn ngn c lp; v h ng vi nhng ngi u tin phn i ch n l rng
bn Great Compromise (Tha c v i)92 gia min Bc v min Nam chnh l mt tha c
vi ma qu. Nhng ngi khc, i din cho nhng suy xt thn trng hn, truyn thng hn, th
khng nh rng nhng tha c lin quan n n l theo Hin php nh b qua quan im bi
n trong d tho u tin ca Tuyn ngn c lp; cc iu khon 3/5, iu khon v n l b
trn, v nhp khu n l93; quy tc gi im lng trc mi tranh lun lin quan n vn n l
ca Quc hi kha 24, c cu lin bang v Thng vin - c th khng thch hp, nhng l cn
thit to dng ra Lin bang. V khi im lng chp nhn chng th nhng ngi sng lp ch tr
hon s kt thc ca ch n l - mt iu h tin chc s xy ra. Quan im ny cng cho rng
sai lm ny khng h lm gim bt tnh u vit ca Hin php - v Hin php vn khong
trng cho nhng ngi chng ch n l c c hi cng c li v u tranh, vn cung cp mt
khun kh hnh ng m nh , sau cuc Ni chin, Hin php sa i ln th 13, 14 v 15
c thng qua, v cui cng Lin bang cng t c s hon chnh.

90

Joseph Ellis (1943- ): Gio s s hc, c trao gii Pulilzer v s hc nm 2001.

91

Dred Scott (1799- 1 858): ngi M da en, tng l n l, khi kin i c tr thnh mt ngi t do v b
Ta n Ti cao bc b vi l l l ngi M da en khng c coi l cng dn M nn khng c quyn khi kin
ti ta n (1857).

92

Great Compromise hay cn gi l Tha c Connecticut (1787), ni dung chnh l quy nh c quan lp php c
hai b phn l Thng vin v H vin, trong s i biu ca cc bang H vin c tnh theo dn s bang.
iu ny dn n mt vn khc l cc bang min Nam - ni tn ti ch n l - i tnh ngi n l vo dn s
bang cn cc bang min Bc phn i iu ny. Kt qu l h tha thun mt n l c coi l tng ng 3/5
mt cng dn.

93

iu khon 3/5 (threefifty Clause) quy nh mi n l tng ng 3/5 mt cng dn ni trn. iu khon
ny b b i trong Hin php sa i ln th 14 (1868).
iu khon n l b trn (fugitive slave clause) quy nh n l b trn sang bang khc phi b tr v vi ch s hu
tai bang h b trn. iu khan ny b b i trong Hin php sa i ln th 13 (1865).
iu khon nhp khu n l (importation clause) quy nh khng cm nhp khu n l trc nm 1808, b b i
trong Hin php sa i ln th 13 (1865).

Lm sao mt ngi M vi dng mu Phi chy trong huyt mch nh ti c th chn ng v

phe no trong cuc tranh lun ny? Ti khng th. Ti yu nc M ny v cng, v ti dnh
qu nhiu tm sc cho nc M hin ti, qu gn b vi th ch, vi ci p v c ci xu ca
t nc nn khng th hon ton ch tm ti hon cnh ra i ca n. Nhng ti cng khng
th gt b nhng bt cng nghim trng xy ra, hoc xa i bng ma ca qu kh, hay b qua
vt thng cn m ming, tinh thn cn au n vn ang hnh h t nc ny.
Khi nhn vo lch s, iu tt nht ti c th lm l t nhc nh mnh rng khng phi lc no
ch ngha thc dng, ting ni ca l phi hay thi tha hip cng em li t do. Thc t kh
khn, lnh lng nhc ti rng chnh nhng ngi theo ch ngha l tng kin quyt nh
William Lloyd Garrison94 l ngi u tin ni ln li ku gi cng l; rng chnh nhng ngi
n l v tng l n l, bao gm c n ng nh Denmark Vesey v Frederick Douglas v ph
n nh Harriet Tubman95, l ngi nhn ra rng nhm cm quyn s bao gi nhng bc nu
h khng u tranh. Chnh nhng li ku gi mnh m ca John Brown96, tinh thn sn sng
c mu ch khng ch u tranh bng li l cho l tng ca ng gp phn thc y gii
quyt vn n l t nc c mt na l n l v mt na l ngi t do. Ti nhn thy rng
tho lun v trnh t theo Hin php i khi l s xa hoa ca nhng ngi nm quyn lc, v i
khi chnh nhng ngi lp d, qu khch, ngi xng, kch ng, v c nhng ngi lun i
qu gii hn - ni cch khc, nhng ngi theo ch ngha chuyn ch - li u tranh cho mt trt
t mi. Khi hiu iu ny, ti s khng th ngay tc khc phn i nhng ngi cc oan hin
nay - nhng ngi chng ph thai ang cn tr cuc hp mt vi c tri ca ti hay nhng ngi
bo v quyn li ng vt ang ph hoi cc phng th nghim - bt k ti bt ng vi h n
u. Ti khng cn tin vo s chc chn ca nhng iu khng chc chc - v i khi chn l
tuyt i c th l tuyt i tht.
CUI CNG cn li Lincoln, trc v sau ng khng ai hiu r nh ng c v vai tr cng nh
hn ch ca tho lun trong nn dn ch chng ta. Chng ta nh n ng vi nhng li buc ti
va anh thp va su sc s phn i khng v li i vi ch n l v quyt nh cho
rng mt ngi nh b chia ct th khng th ng vng. Nhng khi lm tng thng, ng phi i
mt vi mt thc t m nu xy ra hin ti th hn chng ta s khng gii quyt ni. N khin
cho ng phi nhiu ln thng lng vi cc bang min Nam vi mc ch duy tr mt t nc
khng c chin tranh, phi phong chc ri li sa thi ht v tng ny n v tng khc, ht
chin lc ny n chin lc khc khi chin tranh xy ra, phi suy rng Hin php n im tn
cng a cuc chin n thng li cui cng. Ti mun tin rng vi Lincoln, khng bao gi
c chuyn ng t b nim tin v li ch c nhn. Tri li, vn ca ng ch l lm sao cn
bng hai quan im i lp - v chng ta phi i thoi v t ti s hiu bit chung, chnh v tt
c chng ta khng ai hon ho v khng th hnh ng vi nim tin chc chn l Cha ng v
pha ta. Tuy nhin, i khi chng ta vn phi hnh ng, nh th chng ta hon ton chc chn
rng v nim tin , v ch c Thng mi bo v chng ta khi mc sai lm.
Nhn thc , s khim nhng gip Lincoln theo ui nhng nguyn tc ca ng thng
qua nn dn ch, qua nhng bi pht biu v tranh lun, qua nhng l l hp l ku gi bn cht
tt p hn trong mi ngi. Cng chnh nh tnh khim nhng m khi cuc m phn gia
min Nam v min Bc tht bi dn ti phi tin hnh chin tranh, ng khng bao gi bi xu

94

William Lloyd Garrisson (1805-1879): ngi chng ch n l, sng lp vin Hi chng ch n l M th k

19.
95

Denmark Vesey (1767- 1822): mt n l sau khi t chuc mnh d kin t chc mt cuc ni lon ca n l ln
nht nc M, nhng cha kp tin hnh th b l. Vesey sau bi bt, b x n v b git.
Frederik Douglas (1818-1895): mt trong nhng ngi chng ch ngha n l li lc nht.
Harriet Tubman (1820-1913): n n l da en, sau l ngi chng ch ngha n l.

96

John Brown (1800-1859): ngi tin hnh khi ngha v trang chng ch n l M.

nhng ngi bn kia chin tuyn hoc ni ra nhng li gim bt s khc lit ca chin tranh.
Mu ca nhng ngi n l nhc chng ta nh rng s thc dng i khi c th tr thnh hn
nht. Lincoln, cng vi nhng ngi nm ngha trang Gettysburg, nhc nh chng ta rng
chng ta nn theo ui chn l tuyt i ch khi chng ta bit r rng ci gi phi tr l rt ng
s.
NHNG SUY NGH m tr nn tha vo thi im ti phi tham gia b phiu v nhng
ngi c Tng thng George W.Bush c vo Ta n Phc thm lin bang. Cui cng, cuc
khng hong Thng vin b y li hay t nht cng c tr hon. By thng ngh s
Dn ch ng khng cn tr quyt inh b nhim ba trong s nm ng vin gy tranh ci
ca Bush, km theo l li m bo rng trong tng lai h s dnh quyn cn tr cho nhng
"trng hp ngoi l" hn. i li, by ng vin Cng ha cng ng s b phiu chng
la chn ht nhn" - nu n c thng qua th quyn cn tr s vnh vin khng cn tn ti cng vi li cnh bo rng h s thay i kin nu xy ra ci "trng hp ngoi l" kia. Khng
ai c th ni c th no l "trng hp ngoi l", v nhng ngi Dn ch ln Cng ha ang
mun tip tc cuc u phn nn mt cch cay ng v s tha hip c iu kin ca nhng
ngi cng phe vi h.
Ti t chi gia nhp ci gi l Nhm 1497; vi tiu s ca mt s thm phn lin quan th tht
kh m hiu c cc ng vin thm phn phi ti t n mc no th mi c coi l "trng
hp ngoi l ng phi p dng quyn cn tr. Nhng ti cng khng th ch trch cc ng s
ca ti v n lc h b ra. Cc ng vin Dn ch lin quan n v ny c mt quyt nh
rt thc t - nu khng c s tha hip th "la chn ht nhn" hn c thng qua.
Khng ai ngy ngt vi bc ngot trong s kin ny bng Thng ngh s Byrd. Vo ci ngy
m quyt nh tha hip c a ra, vi v hn hoan chin thng, ng bc vo snh in
Capitol cng Thng ngh s Cng ha John Warner bang Virginia - cn cc thnh vin tr ca
Nhm 14 i sau nhng v s t gi. "Chng ta gi c nn cng ha!", Thng ngh s Byrd
tuyn b nh vy trc mt lot cc phng vin, v ti mm ci mt mnh, nh li cuc gp
gia hai chng ti cui cng c sp xp trc vi thng.
Cuc gp din ra ti phng lm vic kn o ca Thng ngh s Byrd tng mt in Capitol,
np dc theo nhng cn phng nh mu sc p m cc y ban Thng vin thng dng lm
phng hp. Vin th k dn ti n phng ring ca ng, mt cn phng y sch v nhng th
trng ging nh bn tho c k, trn tng l nhng hng bc nh c v bn ghi nhng s kin
ng nh trong cc cuc tranh c. Thng ngh s Byrd hi ti c ng chp vi tm nh
chung khng, ri chng ti bt tay nhau v ci trc ng knh ca mt tay th nh c mt lc
. Sau khi vin th k v th nh ra ngoi, chng ti ngi xung hai chic gh rt c. Ti hi
thm v ng v nghe ni b ri vo tnh trng rt yu, hi ng v mt vi nhn vt trong
nhng tm nh. Cui cng ti xin ng li khuyn cho mt thnh vin mi ca Thng vin.
Phi hc cc quy tc", ng tr li. "Khng ch quy tc m c tin l na". ng ch vo hng tp
ti liu dy cp ng sau, mi tp u c gn mt nhn vit tay. "By gi khng nhiu ngi
mun hc v my th ny na. Tt c mi th u qu vi vng, i hi qu nhiu thi gian ca
mt thng ngh s. Nhng nhng quy tc y s m cnh ca sc mnh ca Thng vin. Chng
l cha kha vo vng quc ny".
Chng ti ni chuyn v Thng vin trong qu kh, v nhng v tng thng m ng bit, nhng
o lut ng tham gia son tho. ng ni rng ti s lm vic tt Thng vin, nhng ti
khng nn qu vi vng - by gi c qu nhiu thng ngh s ch tp trung vo Nh Trng m
khng hiu rng trong Hin php, chnh Thng vin mi l c quan ti cao, l tri tim v khi
c ca nn cng ha.
97

Nhm 14 (Gang of 14): Ch nhm ngi gm by ng vin Dn ch v by ng vin Cng ha tho hip
ngn cn "la chn ht nhn" xy ra nh ni trn.

Gi t ngi c Hin php qu", Thng ngh s Byrd ni, rt ra cun Hin php t ti o
ngc. "Ti vn lun ni rng cun sch ny cng vi Kinh thnh l tt c nhng li ch dn ti
cn".
Trc khi ti ra v, ng nhc vin th k em cho ti mt b lch s Thng vin ng vit. V
khi ng chm ri xp b sch ng ba rt p ln bn v tm cy bt, ti ni rng ng tht phi
thng khi vn c thi gian vit.
i ti gp may lm", ng ni, gt u. "Phi cm n nhiu iu. Khng nhiu vic ti mun
lm li u. t nhin ng dng li v nhn thng vo mt ti. "Anh bit y, ti ch c mt
iu n hn duy nht. S ngu dt hi tr..." Chng ti ngi im lng trong khonh khc, ngh v
khong cch tui tc v kinh nghim gia hai ngi.
Cui cng ti ln ting. "Tha Thng ngh s, ai cng c iu phi n hn c. Ch mong rng
cui cng, s nhn t ca Cha s che ch cho chng ta".
Ngi thng ngh s ngm nt mt ti mt lc, ri gt u ci nh v a tay m trang ba mt
trong my quyn sch. "S nhn t ca Cha. Qu ng nh th. ti k tng anh nh", ng
ni, v mt tay gi tay kia cho khi run, ng chm ri k tn ln mn qu.

Chng 4: Chnh tr
Mt trong nhng cng vic lm ti thch th nht khi lm thng ngh s l t chc nhng hp
mt c tri. Ti t chc chng ba mi chn bui hp nh vy trong nm u tin lm thng
ngh s trn khp bang Illinois, t nhng th trn nh nng thn nh Anna n nhng vng
ngoi giu c nh Naperville, trong nhng nh th ca cng ng ngi da en vng pha
Nam v ti mt trng i hc Rock Island. Khng c g rnh rang lm. Cc cng s ca ti
lin lc vi cc trng trung hc, cc th vin, cc trng cao ng ti a phng bit liu h
c ng t chc cc bui hp mt khng. Trc bui hp khong mt tun, chng ti cho ng
qung co trn cc bo a phng, cc bn tin ca nh th v trn i pht thanh a phng.
n ngy, ti n trc na gi ni chuyn vi nhng ngi lnh o ca th trn v bn lun
v cc vn ca a phng, c th l v mt con ph cn lt li hay v k hoch cho mt khu
trung tm cao cp. Ri chng ti chp mt vi tm nh, bc vo hi trng ni m ng ang
i. Ti bt tay mi ngi trn li ln sn khu - sn khu thng trng, ch c mt chic bc
din gi, mt micro, mt chai nc v mt l c M c cm trn chn . Trong khong vi
ting ng h sau , ti tr li cu hi ca nhng ngi a ti n Washington.
S ngi tham d thay i trong mi bui hp: chng ti tng n tip ch khong nm mi
ngi, nhng cng i lc con s ny ln ti 2.000 ngi. Nhng cho d c bao nhiu ngi
tham d i na, ti vn rt vui v c gp h. H gm kiu ngi nhng ht m chng ti
ti thm: ng vin Cng ha v ng vin Dn ch, gi v tr, bo v gy, l ngi li xe ti,
gio s i hc, b ni tr, cu chin binh, gio vin, i l bo him, k ton vin, th k, bc
s v ngi lm cng tc x hi. H hu ht u lch s v chm ch, ngay c khi khng ng
tnh vi ti (hay mt ai khc). H hi ti v cc n thuc, v thm ht ngn sch, v nhn
quyn Myanmar, v cn ethanol, v cm gia cm, v vic ti tr cho trng hc v chng
trnh khng gian. H thng lm ti bt ng, nh ln mt ph n tr tui tc nu ang, sng ti
mt vng nng thn a ra li yu cu khn thit phi can thip vo Darfur98, hay khi mt ngi
n ng da en ln tui ti mt khu ph c vn hi ti v vn bo tn t ai.
Khi nhn khp m ng, ti dng nh c tip thm sc mnh.
T dng v ca h, ti c c s cn c. T cch h chm sc con tr, ti nhn thy hy vng.
Thi gian bn h vi ti nh c tm mnh trong dng sui mt. Sau ti cm thy hon
ton thanh thn, sn sng lm cng vic m ti la chn.

98

Vng min ty Sudan, t nm 2003 n nay xy ra chin tranh do xung t sc tc.

Vo cui bui gp mt, mi ngi thng n bt tay, chp nh hoc y l tr v pha ti hi

xin ch k. H di vo tay ti mt vi vt, nhng bi bo, nhng tm danh thip, nhng t
giy vit tay, nhng tm huy chng v phc v cho qun i, nhng vt tn ngng nh,
nhng tm ba may mn. V i khi, ai nm ly tay ti v ni rng h t nim hy vng ln
ti, nhng h lo lng rng Washington s lm ti thay i v ri ti cng s ging nhng ngi
c chc c quyn khc.
Hy lun l chnh anh - H ni vi ti nh vy.
ng lm chng ti tht vng.
THNH TRUYN THNG, nhng tn ti ca nn chnh tr M u c quy cho nguyn
nhn nng lc ca cc chnh tr gia ca chng ta. i khi iu ny cn dc din t bng nhng
t ng c trng: Tng thng l mt thng kh, hoc H ngh s X no ch l mt tn n bm.
i khi li c mt bn n bao qut hn c tuyn nh "Chng u l nhng con ri ca nhm
c quyn". Hu ht cc c tri u kt lun rng nhng ngi Washington u "ch l nhng
con bun chnh tr", ngha l vic bu c hay a v c c u tri vi lng tm, rng h hnh
ng v tin ng gp cho chin dch tranh c, mua im trong cc cuc thm d d lun, hay
v lng trung thnh vi ng phi hn l c gng hnh ng ng. Li ch trch d di nht dnh
cho mt chnh tr gia li thng xut pht t nhng chnh tr gia cng phm hm, nhng ng
vin ng Dn ch l nhng k chng i din cho iu g hoc "ng Cng ha ch l ci
danh ho m thi". Tt c nhng iu ny dn n mt kt lun l nu mun lm mt iu g
thay i Washington th chng ta cn phi loi b nhng k bt lng i .
V ri ht nm ny sang nm khc, chng ta vn nhng k bt lng y nguyn v tr ca
h, vi t l ti c c ca ngh s gi nguyn mc 96%.
Nhng nh nghin cu chnh tr c th a ra vi l do gii thch hin tng ny. Trong th gii
y nhng mi lin h qua li, kh m hiu c cch suy ngh ca cc c tri - nhng ngi bn
rn v qun tr. Do , ginh chin thng trong chnh tr phn ln ch n thun l c nhn
bit tn tui m thi, y l l do v sao nhng nh lnh o ng nhim dnh v s thi gian
m bo rng tn ca h c nhc i nhc li ti cc bui ct bng khnh thnh, bui diu
hnh ngy 4 thng By hay trn chng trnh tr chuyn truyn hnh sng Ch nht. Cc nh
lnh o ng nhim c c li th trong vic gy qu m ai cng bit, bi v cc nhm li
ch - d thuc cnh t hay cnh hu - u c khuynh hng ng theo chiu gi khi ng gp cho
qu tranh c. V s sp xp gian ln khu vc bu c cng ng vai tr quan trng trong vic
trnh cho cc ngh s khi phi i u vi thch thc ln (khng ti c c): Ngy nay, i a
s cc khu vc bu c u c xc nh chnh xc nh my m bo khu vc c a s c
tri ng h ng cm quyn. V vy, khng h phng i khi ni rng ngy nay, phn ln cc c
tri khng cn la chn i din cho h na, thay vo , cc i din la chn c tri cho mnh.
Mt nhn t khc tham gia vo tr chi chnh tr ny, mt nhn t him khi c cp nhng
cng gip gii thch ti sao cc cuc thm d d lun lun cho thy cc c tri ght quc hi
nhng li yu mn ngh s ca h. iu ny c th kh tin nhng phn ln cc chnh tr gia l
u nhng ngi bn ng mn.
Ti thy iu ny rt ng vi cc ng nghip ca ti. Tng i mt, h to thnh nhng cp
i hon ho - Ti kh c th gi tn mt ngi k chuyn ti ba no khc ngoi Ted Kennedy
v Trent Lott, hay ngi d dm, sc so no hn Kent Conrad v Richard Shelby, hay nhng
con ngi nng nhit bng Debbie Stabenow v Mel Martinez. H lun lun cho thy l nhng
ngi thng minh, chu o v chm ch, sn sng dnh thi gian v tm sc cho nhng vn
ang nh hng ti bang ca h. ng, c nhng ngi sng theo khun mu, c nhng ngi
ni lin tu bt tn hay p o nhn vin ca h. Cng lu trong Thng vin, ti cng thng
xuyn nhn ra mi thng ngh s nhng thi xu m chng ti u t nhiu mc phi: c lc
l s bn tnh, c lc l s ngoan c hay tnh t ph thiu kim ch. Tuy vy xt mt cch ton
din, t l ca cc tnh xu trn trong Thng vin khng cao hn t l ny trong mt b phn
dn c bt k no. Ngay c khi tr chuyn cng vi cc ng nghip - nhng ngi m ti thc

s bt ng quan im, ti vn thng xuyn b n tng bi s thnh tht tn bn trong h, bi

kht vng mun thc hin nhng iu ng n v lm cho t nc giu mnh hn; kht vng
i din cho c tri v cc gi tr ca h l thnh tht trong iu kin cho php.
Nu vy, iu g khin nhng ngi n ng, nhng ngi ph n ny mang dng v ca
nhng k tn nhn, khng nhng b, gi di v i khi tht tm thng khi xut hin trn
nhng bn tin khuya ca chng ta? iu g n cha trong qu trnh ang ngn cn nhng con
ngi hiu bit v tn tm ny lm nhim v vi quc gia? Thi gian ti phc v ti Washington
cng lu, ti cng thy bn b ti hay chm ch theo di khun mt ti tm ra du hiu ca s
thay i, nghin cu ti tm s ngo mn mi xut hin, tm kim nhng du hiu v tnh hay
ci hay s th th. Ti cng bt u chim nghim chnh mnh theo cch : bt u nhn nhn
nhng tnh cch c bn m ti v cc cng s mi u c chung, ti bn khon liu rng iu g
c th bo v ti khi vic tr thnh mt chnh tr gia nhm chn ging nh trong cc b phim
truyn hnh d t.
TR LI cu hi trn, cn bt u t vic hiu c bn cht ca tham vng, t nht l
mt ny, gia cc thng ngh s c s khc bit. t ngi c th qua mt m tr thnh thng
ngh s M; ti thiu th vic ny cng i hi phi c chng hoang tng t i nht nh, mt
nim tin rng trong s tt c nhng ngi c ti trong ton bang, v mt l do no , bn l
ngi duy nht c t cch i din pht ngn cho h, mt nim tin vng chc rng bn
sn sng n nhn c mt qu trnh i khi l huy hong, thi thong l iu tn, nhng lc
no cng l bch mt cht m chng ta gi l chin dch tranh c.
Nhng cn hn th, ch tham vng thi cha . Bt k vi ng c no, c thing ling ln tm
thng, y chng ti n mc ch tr thnh thng ngh s th ai mun thnh cng cng phi
th hin mt s chuyn tm n mc cung tn, i khi bt chp c sc khe, c nhng mi quan
h, c s cn bng tm l v nhn cch ca chnh mnh. Sau khi chin dch vn ng tranh c
u tin ca ti kt thc, ti nh li cm gic khi nhn li lch lm vic ca mnh v nhn ra rng
trong sut mt nm ri , ti ch c ng by ngy ngh. Nhng ngy cn li, ti lun lm
vic t mi hai n mi su ting mt ngy. y chng phi l iu khin ti t ho g. Nh
Michelle ni cho ti bit vi ln mt tun trong sut chin dch tranh c, iu khng h
bnh thng.
Tuy nhin, c tham vng ln s chuyn tm theo ui mc ch u cha ni ln ht hnh vi ca
nhng chnh tr gia. i km cn c mt th cm xc, c th cn mnh m hn v chc chn l
tiu cc hn, mt cm xc s ngay lp tc eo bm bn, ba vy bn ngay sau khi bn chnh
thc c cng nhn l ng c vin v s khng chu bung tha bn cho n sau ngy bu c.
Cm gic tht l ng s. Khng ch l ni s tht bi - mc d ch ring iu ny ti t
ri - m cn l ni s v s ch, b bng na.
Ti vn cn b thiu t bi suy ngh v mt tht bi ca ti trn chnh trng, ln tht bi vo
nm 2000 di tay h ngh s Dn ch ng nhim Bobby Rush. l mt cuc ua m tt c
nhng g bt n u thc s ny sinh, l mt cuc ua m sai lm ca ti i km vi nhng bi
kch v hi kch. Hai tun sau khi c thng bo v vic tranh c ca ti, vi vi nghn dollar vn
ng c, ti bt tay vo thc hin chin dch u tin ca mnh v nhn ra rng danh ting ca
Ngi Rush c bit n vi t l khong 90% trong khi ti ch t khong 11%. T l ng h
ca ng xp x 70% trong khi ca ti khong 8%. V nh th, ti hiu c mt trong nhng
nguyn tc ct li ca chnh tr hin i: Hy thc hin thm d d lun trc khi thng bo ra
tranh c.
Mi th xung dc k t lc . Vo thng Mi nm 2000, trn ng ti d bui gp mt
m bo s ng h ca mt trong s vi quan chc trong ng cha nghing hn v phe i th,
ti nghe c mt bn tin nhanh trn i v vic con trai ln ca Ngh s Rush va b hai k
bun bn ma ty bn cht ngay bn ngoi nh ca ng. Ti thc s bi sc v ly lm bun cho
ngi ngh s v tm ngng hon ton chin dch ca ti trong mt thng.

Sau , trong sut k ngh Ging sinh, sau khi ti Hawaii nm ngy thm b v dnh thi gian
cho Michelle v Malia lc ch mi 18 thng tui, Ngh vin bang triu tp phin hp c bit
b phiu cho mt iu khon trong lut kim sot sng. Trong tnh hung Malia ang b m
v khng th i my bay, ti nh b l bui b phiu v d tho lut khng c thng qua.
Hai ngy sau, ti p chuyn bay m xung sn bay O'Hare, theo sau l Malia ang khc, cn
Michelle khng thm ni chuyn vi ti, ti c cho n bng bi bo trn trang nht ca bo
Chicago Tribune (Din n Chicago) v s tht bi ca d tho lut kim sot sng khi ch thiu
vi phiu tn thnh v rng thng ngh s ca bang v ng c vin Thng vin M Obama
quyt nh tip tc k ngh" ti Hawaii. Ngi ph trch chin dch vn ng ca ti gi ti,
cp ti vic mt on qung co c th s sm c tung ra - vi hnh nh ca cy c, mt ngi
n ng nm di trn gh ngoi bi bin, i m rm, nhm nhp mt ly cocktail Mai tai trn
nn nhc guitar Hawaii eo o, v ri mt ging ni thuyt minh vang ln: "Khi Chicago ang
chng kin t l git ngi cao nht trong lch s th Ngh s Barack Obama...".
Ti ngn anh ta li ngay v hiu vn .
V th l, cha ti na chng ng ca cuc vn ng, t tn tm can mnh, ti hiu rng ti s
tht bi. T khonh khc y, mi bui sng thc gic, ti u c mt cm gic kinh hong m
h, nhn ra rng c ngy hm ti s phi mm ci, phi bt tay, phi gi v nh mi vic u
din ra ng nh k hoch. Mt vi tun trc cuc bu c s b, chin dch vn ng ca ti
cng hi phc c i cht. Ti th hin tt trong nhng cuc tranh lun l t, nhn c mt
s phn hi tch cc trn cc bn tin v cc xut v gio dc v y t thm chi c s ng h ca
t Tribune. Nhng tt c vn l qu mun mng v t i. Ti ti d bui tic n kt qu ca ti
v nhn ra kt qu c cng b: Ti thua vi 31 im thp hn i th.
Ti khng m ch rng chnh tr gia l nhng ngi duy nht phi tri qua nhng ni tht vng
kiu nh th ny. Ch l khng ging phn ln nhng ngi bnh thng khc c c mt iu
xa x l gi ni au cho ring mnh, nhng mt mt ca cc chnh tr gia c phi by trc
cng chng. Bn phi pht biu mt bi din vn nhng b lc quan trong khn phng ch y
mt na, phi trnh din mt b mt can m ng vin cc cng s v nhng ngi ng h
bn, phi gi n cm n ti nhng ngi gip v vng v ku gi h tr thm gii
quyt cc khon n ng. Bn phi hon thnh vai din ca mnh mt cch tt nht, v cho d
trong thm tm bn ang t ni vi bn thn mnh nhng iu khc i, cho d vic li tht bi
cho s thiu may mn hay thi c cha n c thuyt phc n nhng no th bn vn khng
th khng cm nhn rng mnh b mi ngi t chi, rng bn khng thc s p ng c
nhng phm cht cn thit, rng bt c ni no bn i qua mi ngi cng s nhn bn vi ngh
d ch thong qua: "k tht bi". l nhng cm gic m hu ht mi ngi khng cn phi
tri nghim t khi tt nghip trung hc, khi c bn gi bn theo ui t chi bn trc mt nhm
bn ca c y nh mt tr ci hay khi bn nm trt c hai ln nm pht ca trn bng r quan
trng - nhng cm gic m mi ngi u c gng khng gp phi trong cuc i.
Hy th hnh dung tc ng ca nhng cm xc ny ln mt chnh tr gia hng u, ngi (m
khng ging ti) him khi tht bi trn bt c lnh vc no trong cuc sng - ngi tng l
cu th chuyn bng99 trong i tuyn trng trung hc, l hc sinh i din pht biu trong l
tt nghip, l con ca mt thng ngh s, mt c - ngi m ngay t nh c dy rng
anh ta c sinh ra lm nhng iu v i. Ti nh tng ni chuyn vi mt gim c iu
hnh mt cng ty, mt ngi tng ng h mnh m cho Ph Tng thng Al Gore trong t tranh
c tng thng nm 2000. Trong vn phng sang trng ca ng, nhn xung khu trung tm
Manhattan, ng k cho ti nghe v bui gp g khong su thng sau cuc bu c, khi Gore ang
tm kim nh u t cho d n truyn hnh ca ng.
Ngi gim c ni vi ti "iu tht l, ng y ngi y, mt cu ph tng thng, ngi m
ch vi thng trc gn nh c c hi tr thnh ngi quyn lc nht th gii. Trong sut
99

Mt v tr trong mn bng bu dc, l ngi pht ng tn cng khi nhn c bng hoc i khi tham gia phng
ng.

chin dch tranh c, ti sn sng nhn cuc gi ca ng y vo bt c lc no, sn sng sp xp

li ton b cng vic nu ng y mun gp ti. Nhng tht bt ng, sau cuc tuyn c, khi ng
y bc vo, ti khng th khng ngh rng cuc gp ny tht v vn. Ti ght phi tha nhn
iu ny v ti thc s rt thch ng y. Nhng mt mc no , ng y khng cn l Al
Gore - cu Ph Tng thng na, ng y ch cn l mt trong s hng trm k mi ngy n gp
ti tm kim cht tin bc. iu lm ti cht nhn ra nhng chnh tr gia nh cc anh ang
ng trn vch cheo leo n th no".
Mt vch dng ng, mt c ri t do. Trong nm nm va qua, Al Gore cho thy s hi
lng v nhng nh hng m cuc sng hu chnh tr c th mang li, v ti hoi nghi v vic
ngi iu hnh vui v nhn cuc gi ca ngi cu ph tng thng mt ln na. Tuy nhin, sau
tht bi vo nm 2000, ti mng tng Gore hn cng cm thy s thay i t nhng ngi bn
ca ng. Ngi trong cn phng , a ra nhng tng cho chng trnh ca mnh, n lc lm
nhng iu tt nht trong hon cnh ti t ca bn thn, ng c th ngh rng ti sao hon cnh
ca mnh li tr tru n vy, lm th no m sau c cuc i dnh cho s nghip ng li c th
nh mt tt c ch v mt cuc b phiu ph du khng nh , trong khi ngi bn ca ng ngi gim c iu hnh ang ngi i din vi ng v ban cho ng mt n ci chiu c - ch
kh nng gi v tr th hai trong cng ty sau nhiu nm, c th ang phi chng kin c phiu
cng ty mnh ang tt gi hay ang tin hnh mt v u t km suy xt. Tuy nhin ng ta vn
lun c coi l mt ngi thnh t vn c tn hng nim t ho ca thnh qu t c,
c i ng hu h v c y quyn lc trong tay. iu ny tht khng cng bng nhng n li
chng th thay i c thc t ca ngi cu ph tng thng. Cng ging nh mi ngi i theo
con ng chnh tr khc, Gore bit iu g c th xy n vi mnh ngay khi ng quyt nh
tham gia tranh c. Trong chnh tr, c th tn ti hnh ng th hai nhng khng tn ti v tr th
hai.
HU HT NHNG ti li khc trong chnh tr u bt ngun t ti li ln ny - sc p phi
chin thng, v c sc p khng c chin bi. Hin nhin, vic theo ui ng tin ch c vy.
Trc khi c lut ti tr tranh c v s can thip ca gii truyn thng, tng c thi im tin
chi phi chnh tr thng qua cc khon hi l cng khai, khi mt chnh tr gia coi qu vn ng
tranh c nh ti khon ngn hng ca ring mnh v chp nhn nhng bui tic xa hoa, khi
nhng khon th lao t nhng k mun tm nh hng tr nn ph bin v vic lp php ri vo
tay nhng k tr gi cao nht. Nu cc tin tc gn y l chnh xc th nhng hnh thc tham
nhng ny cha hon ton bin mt, r rng vn c nhng ngi Washington coi chnh tr nh
mt phng thc lm giu. Mc d ni chung h cha ng ngn n mc nhn hng bao giy
bc l th h cng chun b mc cao nht chm sc nhng ngi ng gp ti chnh v
thu vn cho bn thn. n khi thi c chn mui h s nhy vo lnh vc vn ng hnh lang bo
b, i din cho nhng ngi h tng qun l.
Mc d vy, thng thng hn th y khng phi l cch tin chi phi chnh tr. Rt t ngi vn
ng hnh lang ngh mt cuc trao i r rng vi ngi thng c. H khng cn phi lm
vy, nh hng ca h c c n gin t vic c nhiu c hi tip cn vi nhng quan chc
hn nhng c tri bnh thng, c thng tin tt hn v c kh nng chng cao hn khi cn vn
ng thng qua mt iu khon ti ngha trong Lut thu, iu mang li hng t dollar vi
nhng khch hng ca h v khng mt ai khc quan tm n n.
i vi phn ln cc chnh tr gia th tin khng phi l vn lm giu, t nht l trong Thng
vin, hu ht cc thnh vin u giu c. Vn y l vic duy tr a v v quyn lc; l vic
loi b nhng thch thc v y li nhng lo ngi. Tin khng th m bo cho chin thng, n
cng khng th mua c nim am m, sc thu ht hay kh nng k chuyn. Nhng nu khng
c tin hay khng c nhng on qung co trn truyn hnh tiu tn ht tin bn c, bn cm
chc l s tht bi.
S tin tiu vo vic ny l mt con s ngt th, c bit trong cuc ua nhng bang ln c th
trng truyn thng a dng. Hi Ngh vin bang, ti cha bao gi phi tiu qu 100.000
dollar cho mt chin dch vn ng: thc t l ti to cho mnh danh ting l kiu ngi rt

bo th khi dnh n vic gy qu - ti l ng tc gi ca lut ti tr tranh c u tin c

thng qua trong hai mi lm nm, t chi mi li mi i n ca nhng ngi vn ng hnh
lang, khng nhn nhng tm sc ca nhm t bn sng bc hay thuc l. Khi ti quyt nh tranh
c vo Thng vin M, c vn truyn thng ca ti David Axelrod bt ti phi ngi nghe
anh ta gii thch v thc t cuc sng. Chin dch ca chng ti cn c mt ngn sch ti thiu,
ch yu da vo s ng h ca ngi dn v "qung co min ph - tc l nng lc t lm ra tin
tc ca bn. Tuy nhin David vn thng bo vi ti rng mt tun qung co trn th trng
truyn thng Chicago s tn c na triu dollar. nhng ni cn li trong bang mt tun xut
hin nh th s c gi khong 250.000 dollar. Vi bn tun pht trn truyn hnh, cng vi tt c
chi ph hnh chnh v lng ca nhn vin cho mt chin dch trn ton bang, tng s tin cui
cng cho chin dch s b s xp x 5 triu dollar. Nu ti ginh thng li s b, ti s phi
quyn gp c thm 10 hoc 15 triu dollar na cho cuc tng tuyn c.
Ti ti v nh v ti bt u vit ra tn tt c nhng ngi ti bit s ng gp cho ti thnh
nhng hng ct ngay ngn. Cnh tn mi ngi, ti vit s tin ln nht m ti cm thy mnh c
th hi xin h.
Tng s tin ti tnh c l 500.000 dollar.
Khng c ti sn ln ring th c bn ch c mt cch c tin chy ua vo Thng vin. Bn
phi hi xin nhng ngi giu. Trong ba thng u ca chin dch tranh c, ti giam mnh trong
phng vi tr l gy qu v thc hin nhng cuc gi ln u cho nhng ngi tng ti tr
cho ng Dn ch. i khi mi ngi dp my khi nghe ti gi. Thng th cc th k s ghi li
li nhn v ri ti khng nhn c hi m g, sau ti s gi li hai hoc ba ln cho n khi
hoc t ti t b ngi ny hoc ngi rt cc cng nghe my v nh nhn t chi ti. Ti
bt u chi my tr trn trnh tinh vi khi ti gi gi in - vo toa-lt thng xuyn, i ung c
ph rt lu, gi vi tr l chnh sch l chng ti phi sa bi pht biu v gio dc ln th ba
hoc th t. i khi trong nhng bui lm vic nh th, ti ngh n ng ti - hi trung nin ng
i bn bo him nhn th v khng thnh cng lm. Ti nh li s kh s ca ng khi ng c
gng hn gp vi nhng ngi th i hn rng cn hn l ni chuyn vi mt vin i l bo
him, cng nh ci nhn ch bai b ti dnh cho ng ch yu v khi sng vi nhau, b kim c
nhiu tin hn ng.
Hn bao gi ht, ti hiu r cm gic ca ng.
Sau trn ba thng, chin dch ca ti ch quyn gp c 250.000 dollar - cn xa mi n
ngng ti thiu c th chp nhn c. Ti t hn, cuc ua ca ti cn vp phi cn c mng
ln nht i vi cc chnh tr gia: l mt ng c vin t ti tr vi ti tin v tn. Tn ng ta
l Blair Hull, ngi bn cng ty giao dch ti chnh ca ng ta cho Goldman Sachs vi nm
trc vi gi 531 triu dollar. Khng c g phi nghi ng rng ng ta cho d cn m h nhng
thc s c mong mun c cng hin, v theo nhng thng tin c c th ng ta l ngi rt
c ti. Nhng khi vn ng, ng c v xu h mt cch kh s, phong cch ca ng hi k quc
v hng ni - tnh cch ca nhng ngi phn ln thi gian ch ngi mt mnh trc mn hnh
my tnh. Ti nghi rng ging nh nhiu ngi khc, ng ny cng cho rng lm chnh tr gia khng nh ngh bc s hay phi cng - th khng cn chuyn mn c bit trong bt c lnh vc
no, v rng mt doanh nhn nh ng hon ton c th lm t nht cng bng, hoc c th tt
hn mt chnh tr gia ng ta thy trn ti vi. Trong thc t, ng Hull xem kh nng lm vic vi
nhng cn s ca ng l mt ti sn v gi. C ln trong chin dch vn ng, ng tit l cho
mt phng vin cng thc ton ng dng nn ginh thng li, mt cng thc bt u th ny:
Xc sut = 1/(1 + exp(-l x (-3,9659056 +
(Trng s tng tuyn c x l,92380219)...
v kt thc bng mt vi tha s cc k kh hiu.
Nhng chuyn ny lm ti d ng xa b tn ng Hull vi t cch l i th - cho n mt bui
sng thng T hoc thng Nm g , khi ti va li xe ra khi ng vng khu chung c trn

ng n vn phng, ti c cho n bng hng hng lp lp nhng tm bng ln mu ,

trng v xanh l m trn khp cc ng t. Cc tm bng ghi: NG H BLAIR HULL VO
THNG VIN; v sut nm dm ng tip theo ti gp chng trn mi ph nh, dc theo tt
c cc ng ln, mi hng, mi ngc ngch, mi x xnh - trn ca s tim ct tc, trn
nhng ta nh trng, trc trm xe but, sau quy bn rau. Bng ca Hull c mt mi ni, chi
cht khp vng nh hoa cc ma xun.
chnh trng Illinois c mt cu ni rng: Bng qung co th u c b phiu c", ngha
l bn khng th nh gi mt cuc chy ua da trn s bng qung co ca mt ng vin.
Nhng s bng qung co xut hin trong mt ngy ca ng Hull cn nhiu hn ton b s bng
ca bt c chin dch tranh c no trc Illinois, cng cha ai tng thy hiu qu ng s
ca i qun lm vic cho ng, ch trong mt m c th git ht cc bng qung co ca ngi
khc v thay vo bng qung co ca ng ta. Chng ti bt u c c tin tc rng mt s th
lnh cng ng da en cc khu vc xung quanh bng nhin quyt nh rng ng Hull l ngi
bo v khu ph c, lnh o vng pha nam ca bang th ngi ca s ng h ca ng i vi cc
trang tri gia nh, tip theo l mt lot qung co trn ti vi dn dp xut hin trong sut su
thng cho n tn ngy bu c - Blair Hull vi ngi cao tui, Blair Hull vi tr em, Blair Hull
sn sng chim li Washington t nhng cc nhm li ch. n thng Mt nm 2004, ng
Hull chim vi tr dn u trong cc cuc thm d d lun v nhng ngi ng h ti bt u
lin tc gi n, nhc ti rng ti cn phi lm g , rng ti cng phi xut hin ngay lp tc
trn ti vi, nu khng ti s mt tt c.
Ti phi lm g? Ti gii thch rng ti khng ging ng Hull, thc t gi tr ti sn ca ti l m.
Gi s tnh hung tt nht xy ra l chng ti c tin qung co bn tun trn truyn hnh
th trong tnh th ny, iu cng ch c ngha g v n thng Tm chng ti s li ht sch
tin. Ti ni vi nhng ngi ng h ti l tt c mi ngi ch cn kin nhn. Phi t tin.
Khng c hoang mang. Ri ti dp my in thoi, nhn qua ca s v bng bt gp chic xe
ti du lch m Hull dng i vng quanh bang, n to nh mt chic tu thy v nghe ni c
trang b rt y , v ti t hi rt cuc liu n lc phi hoang mang cha.
V nhiu mt, ti vn may mn hn nhiu ng c vin khc ri vo hon cnh tng t. V mt
l do no , n mt ngy chin dch ca ti bng nhin c lc y, c sc hp dn b him l
thng. Mt mi ca nhng nh ti tr giu c l ng h ti v cc nh ti tr nh trong bang bt
u gi nhng tm sc qua mng, nhiu v nhanh n mc chng ti khng bao gi tng tng
ni. iu ma mai l v th ng vin bt ng c c gip ti trnh c mt vi cm by
nguy him khi gy qu: phn ln cc y ban hnh ng chnh tr n trnh ti nn ti khng n
h. Mt vi y ban c quyn gp cho ti nh Lin minh cc C tri bo v mi trng100 th thc
s i din cho l tng m ti tin tng v tranh u v n lu nay. Cui cng ng Hull chi
nhiu hn ti gp su ln. Nhng vi danh ting ca ng ta (c th sau ny ng phi hi tic),
ng ta khng bao gi a ra qung co bi nh ti. Kt qu thm d cho thy ti sau ng ch
mt khong cch ngn, v trong my tun cui ca chin dch vn ng ngay khi nhng qung
co trn ti vi ca ti bt u xut hin v s ngi ng h ti tng cao th chin dch ca Hull li
b sp khi c nhng bng chng cho thy ng ta c mt vi cuc ci nhau khng ra g vi
v c.
V th, vi ti, t nht thiu s h tr ca cc y ban khng phi l tr ngi dn ti thng li.
Nhng ti khng th khng tha nhn rng cuc sn tin thay i ti cht t. R rng l ti
khng cn cht cm gic xu h no khi hi xin ngi l mt s tin ln. n cui chin dch
vn ng, nhng cu ni a, vi ba li trao i thng c trong nhng cuc gi xin tin ca ti
cng khng cn. Ti b ht chng ch hi v tin v c gng sao cho khng b t chi. Nhng
ti lo ngi rng s c nhng thay i khc na trong cng vic. Ti ngy cng nhn thy mnh

100

Nguyn vn League of Conversation Voters, t chc hot ng chnh tr c thnh lp nm 1969 vi mc

tiu ng h cc chnh sch bo v mi trng v b phiu cho nhng ng vin ng h v s thc hin cc chnh
sch .

dnh nhiu thi gian hn vi nhng ngi giu tin bc - ch s hu cng ty lut, ch ngn hng
u t, gim c qu phng trnh ri ro v nh u t mo him. Nh mi khi, h l nhng
ngi thng minh, th v, hiu bit v chnh sch cng, c quan im chnh tr t do, khi a ra
tm sc h khng i hi g hn l c ngi lng nghe. Nhng h, gn nh tt c nh mt, phn
nh cch nhn ca tng lp h - khong 1% s ngi trn thang thu nhp c th k mt tm sc
2.000 dollar cho mt ng c vin. H tin vo th trng t do v chnh ph thuc v nhn ti
c gio dc, h khng th tng tng c l li c vn x hi no khng gii quyt
c bng im SAT tht cao. H khng c cht kin nhn no vi ch ngha bo h, lun thy
cng on l mt vn phin toi v hon ton khng thng cm vi nhng ngi c cuc sng
b thay i do nh hng ca s di chuyn dng vn trn ton th gii. Phn ln kin quyt ng
h quyn la chn ph thai ca ph n v phn i s hu sng, ng thi h t ra m h nghi
ng nim tin tn gio. V mc d th gii quan ca ti ph hp vi h v nhiu mt - ni cho
cng th ti v h tng hc cng trng, tng c mt loi sch, cng c chung mi lo ngi v
con ci - nhng ti vn trnh n mt s ch nht nh khi ni chuyn vi h, tm thi b qua
nhng khc bit, v c on mong mun ca h. V nhng vn c bn, ti t ra thng thn;
ti khng thy kh khn g khi ni vi nhng nh ti tr giu c rng cn thay i chnh sch ct
gim thu m George Bush dnh cho h. Bt c khi no c th, ti c gng chia s vi h cch
nhn ca nhng nhm c tri khc m ti bit: v d, tn ngng c vai tr hp php trong chnh
tr hay sng l th c ngha vn ha su sc nhng vng nng thn trong bang.
Nhng ti bit rng hu qu ca hot ng gy qu l ti ngy cng ging nhng nh ti tr giu
c ti gp, theo ngha l ti dnh ngy cng nhiu thi gian cho th gii ng trn s tranh chp,
bn ngoi s i kh tht vng, s hi, phi l v kh khn ca 99% dn s - y mi chnh l
nhng ngi m ti phi phng s khi bc chn vo ngh hot ng cng chng. Cch ny hay
cch khc, ti ngh thng ngh s no cng gp vn tng t. Bn ngi gh thng ngh s
cng lu th phm vi i tng tng tc ca bn cng thu hp. Bn c th chng li n, vi
nhng cuc gp mt c tri nhng chuyn i thu thp kin vng ln cn. Nhng k hoch lm
vic ca bn cho thy bn ang di chuyn theo qu o khc vi rt nhiu ngi m bn ng
vai tr i din.
V khi k tranh c tip theo n gn, s c mt ging ni bn trong bn ni rng bn khng bao
gi mun tri qua tt c nhng ni kh ca vic i quyn gp tng khon tin nh xu mt ln
na. Bn nhn thy bn khng cn c v hp dn ca ngi mi thnh t, ca mt khun nht
mi; bn chng thay i c g Washington, v bn lm rt nhiu ngi khn kh vi
nhng l phiu kh khn. Con ng t i khng nht - vi nhng ngi gy qu thuc cc
nhm li ch c bit, hip hi cc y ban hnh ng chnh tr v cc c s vn ng hnh lang
hng u - bt u tr nn hp dn khng khip, v nu quan im ca nhm ngi ny khng
hon ton ph hp vi quan im trc kia ca bn th bn gii thch s thay i l tnh thc
t, l phi tha hip, l nm vng tnh hnh. Kh khn ca ngi bnh thng, ting ni t nhng
th trn tht nghip101 hay nhng khu trung tm ang suy thoi ch cn l nhng ting vng xa
xi ch khng phi thc t r rng, l nhng vn tru tng cn theo di hn l cuc chin
cn phi lao vo.
CNG VIC CA mt thng ngh s cn chu nhiu sc p khc. Quan trng khng km g
tin, trong cc chin dch vn ng, ng vin vn ln c v tr dn u khng ch nh quyn
gp. Nu mun ginh thng li trong chnh tr - nu khng mun tht bi, c nhn s c t
chc tt cng ng vai tr quan trng nh c tin, c bit trong nhng cuc bu c s b t
ngi tham gia - thng l cuc ua quan trng nht m mt ng c vin phi i mt, nht l
trong ci th gii c nn chnh tr y gian di phiu bu cn c tri th chia r. Ngy nay rt t
ngi c thi gian hoc c mong mun tnh nguyn lm vic trong mt chin dch tranh c, nht
101

Nguyn vn: th trn Rust Belt (Rust Belt town). Rust Belt (vnh ai thp) l t ch vng a l ca mt phn
thuc ng bc M, mt phn cc bang b ng v mt phn thuc vng Trung Ty, cn c gi l Vnh ai ch
to. Th trn Rust Belt l t ch nhng ni c ngnh thp b sp v phi c cu li, dn ti hng trm nghn
ngi b tht nghip.

l v cng vic hng ngy trong lnh vc ny ni chung ch l dn phong b v g ca ni ny ni

khc ch khng phi l son tho nhng bi pht biu hay t duy nhng tng to ln. Do ,
nu bn l mt ng c vin ang cn ngi lm vic cho chin dch tranh c hoc cn danh sch
c tri s b phiu cho bn th hy tm n nhng ni c nhn s c t chc ng hong. Vi
ng vin Dn ch th ni l cc nghip on, cc t chc mi trng, cc nhm ng h quyn
la chn ca ph n102. Vi ng vin Cng ha l cc t chc quyn t do tn ngng, phng
thng mi ti a phng, Hip hi Sng trng quc gia NRA v cc nhm chng tng thu.
Ti khng bao gi quen c vi vic dng thut ng "nhm li ch c bit" ch cc nhm
ngi bao gm c tp on du khi Exxon Mobil ln cc cng nhn xy dng, i din cc cng
ty dc103 v ph huynh tr em khuyt tt. Phn ln cc nh nghin cu chnh tr c l s khng
ng vi ti, nhng ti thy c s khc bit gia nhng i din chuyn i vn ng chnh
sch cho cc cng ty ln, hot ng ch vi mc ch l tin, vi cc nhm c nhn c quan im
tng ng nhau nh cc cng nhn ngnh dt, ngi ng h s hu sng, cu chin binh hoc
nng dn vn hp tc vi nhau y mnh li ch chung. Ti cng thy c s khc bit gia
nhng ngi s dng sc mnh kinh t khuch trng nh hng chnh tr mc qu ln nu
so vi s ngi t i thuc nhm bn h v nhng ngi ch n thun gp l phiu cho ngi
i din ca mnh. Nhm th nht l nhng ngi ph v nguyn tc dn ch: nhm th hai li
chnh l ct li nn dn ch .
Tuy nhin, nh hng ca cc nhm li ch ln cc ng c vin chnh tr khng phi lc no
cng tt. duy tr v th ch ng, tip tc c ti tr v ni bt ln gia s n o, cc
nhm c nh hng chnh tr khng h tm cch tng li ch cng ng. H khng tm kim ng
vin su sc nht, c kh nng nht hay t tng khong t nht. H ch tp trung vo mt vi
mi quan tm c th - qu lng hu ca h, h tr ma mng cho h, v kin ca h. Ni n
gin l h c mc ch c nhn. V h mun mt quan chc c bu nh bn gip h t c
mc ch .
Chng hn, trong sut chin dch tranh c s b ca ti, ti phi tr li t nht nm mi th
yu cu tr li cu hi. Trong khng ci no t nh c. Thng mi th yu cu c mi hoc
mi hai cu hi c din t theo kiu tng t nh sau: "Nu c bu, ng c cam kt s
bi b Lut Scrooge104 loi nhng ga ph v tr em m ci sang mt bn?
Thiu thi gian nn ti ch tr li cu hi ca nhng t chc c th thc s ng h ti (theo h s
b phiu ca chng ti th Hip hi Sng trng quc gia v T chc V quyn sng quc gia105
khng nm trong nhng t chc ny do ti lun c th tr li "C" cho phn ln cc cu hi
m khng thy vng bn g. Nhng i khi ti gp phi nhng cu hi khin ti phi ngp
ngng. Ti c th ng vi nghip on rng cn phi c cc tiu chun lao ng v tiu chun
mi trng trong lut thng mi, nhng liu ti c tin l phi bi b Hip nh T do thng
mi Bc M (NAFTA) khng? Ti c th ng rng y t cho mi ngi phi l mt chnh sch
u tin hng u ca quc gia, nhng c phi cch tt nht t c mc tiu ny l sa i
Hin php khng? Ti nhn thy mnh thn trng trc nhng cu hi , vit ra l giy nhng
la chn chnh sch kh khn lin quan. Nhn vin ca ti lc u. H gii thch, ch mt cu tr
li khng lm hi lng ngi hi thi th tt c s ng h, nhn vin ca t chc v danh sch

102

Quyn la chn y ch quyn t quyt nh c ph thai ca ph n (nhiu bang M c lut cm ph thai).

103

Nguyn vn pharmaceutical lobby, t ch i din ca cc cng ty dc phm ln, chuyn i vn ng chnh

sch.

104

Nguyn vn Scrooge Law, mt n d ch nhng o lut khng quan tm n ngi ngho, ly theo nhn vt
Ebenezer Scrooge - mt ngi cho vay li giu c v keo kit trong tiu thuyt Bi thnh ca m Ging sinh
(1843) ca Charles Dickens.

105

T chc v quyn sng quc gia (National Right to Life): T chc u tranh cho quyn c sng ln nht M,
thng qua tc ng n cc o lut v gio dc chng no ph thai, git tr s sinh, gy t vong khng au n
cho ngi bnh nan y v cc bin php h tr t st.

gi th s dnh cho ng c vin khc ngay. Nu tr li ng h tt c cc cu, ti ngh, th bn

t giam mnh trong cuc chin phe phi m bn ha hn s chm dt.
Khi vn ng ni mt kiu, cn khi trng c li lm iu khc hn, bn s l mt chnh tr gia hai
mt in hnh.
Ti mt mt vi s ng h v tr li tri ngi hi. i khi, mt nhm no lm ti ngc
nhin v vn ng h ti mc d ti khng a ra cu tr li ng.
V i khi bn tr li cu hi th no cng khng quan trng. Ngoi ng Hull, i th ln nht
ca ti trong cuc bu c s b ca ng Dn ch vo Thng vin, cn c B trng Ti chnh
bang Illinois - Dan Hynes, mt ngi tt v l mt quan chc c ti. Cha ng, Tom Hynes, l
cu Ch tch Thng vin bang, hi thm ht Cook, y vin Hi ng khu vc, thnh vin y
ban Quc gia ca ng Dn ch v l mt trong nhng nhn vt c quan h chnh tr tt nht
bang. Thm ch trc khi tham gia cuc chy ua, Dan nhn c s ng h ca tm mi
lm trong s mt trm l hai v ch tch ng Dn ch cc ht trong bang, ca a s ng nghip
ca ti trong Ngh vin bang, v ca c Mike Madigan - Ch tch H vin bang kim Ch tch
ng Dn ch bang Illinois. c danh sch nhng ngi ng h trn trang web ca Dan khng
khc g xem lit k nhng ngi tham gia thc hin cui mi b phim - bn khng th ch n
chy ht.
Mc d vy, ti vn hy vng c c vi s ng h ca ring mnh, nht l cc t chc lao ng.
Ti l ng minh ca h trong by nm c quan lp php bang, ng h rt nhiu d lut ca
h v gii thch nhng vn ca h trc Ngh vin. Ti bit rng theo truyn thng, Lin on
Lao ng106 ng v phe nhng ngi lun b phiu ng h h. Nhng khi chin dch vn
ng din ra, nhiu chuyn khng n bt u xy n. Hip hi Li xe ti t chc bui hp cng
b s ng h ca h Chicago vo ng ngy m ti phi Springfield b phiu mt d lut.
Hi ny t chi thay i k hoch, v ri h chuyn sang ng h Hynes m khng ni vi ti
mt li. Khi n bui tip tn ca gii cng on Hi ch bang Illinois 107, chng ti c
thng bo rng khng c c bt c mt bng qung co vn ng no, nhng khi ti cng
nhn vin n ni, chng ti thy cn phng treo y tranh nh c ng Hynes. Vo bui ti
Lin on Lao ng cng b ng c vin h ng h, ti nhn thy mt vi ngi bn ca ti
trong lin on nhn i ch khc khi ti n. Mt ngi bn gi ng u mt trong nhng
nghip on ln ca bang n gn, v nh vo lng ti.
Khng c g b mt u anh Barrack", ng ta ni vi n ci ru r. "Anh bit y, Tom Hynes
v ti bit nhau nm mi nm ri. Cng ln ln mt ni, cng chung mt x o. Cht tit, ti
chng kin Danny trng thnh".
Ti tr li ng l ti hiu.
C khi anh nn tranh c ci chc hin ti ca Danny khi cu ta ln Thng vin. Anh ngh sao?
Anh s l mt tay b trng ti chnh c y".
Ti quay li ch cc nhn vin, ni vi h l Lin on Lao ng s khng ng h mnh.
Mt ln na mi vic li c gii quyt, Lnh o mt s cng on ln nht - Cng on Gio
vin, Cng on Dch v cng cng, Cng on Nhn vin nh nc v Cng on Dt may,
khch sn, nh hng108 bang Illinois tuyn b khng ng vi Lin on Lao ng v ng
106

Nguyn vn: AFL-CIO, tn y : Lin on Lao ng v Lin hip cc t chc Cng nghip M.

107

M, mi bang c Hi ch bang ko di nhiu ngy, l mt ngy l ca ton b ngi dn trong bang. Hi ch

c cc trin lm, cc cuc thi sn phm c trng ca bang v cc hat ng gii tr nh ca nhc, thi u th thao,
tr chi vn ng,
108

Cng on dch v cng cng (SEIU): T chc ng on vi 1,9 triu thnh vin c M v Canada, ch yu l
nhn vin bnh vin, chm sc gia nh, y t ti nh, nhn vin chnh ph, nhn vin an ninh,
Cng on dt may, khch sn v nh hng (UNITE HERE): T chc cng on Bc M vi hn 465.000 thnh
vin ch yu l cng nhn cc ngnh dt may, khch sn, nh hng, git l, kho bi v sng bc.

h ti thay v Hynes - s ng h rt quan trng v h gip cho chin dch vn ng ca ti c

trng lng hn. V pha h y thc s l mt ng thi mo him, nu ti thua, h s s phi
tr gi bng nim tin, bng s ng h t cc thnh vin ca h.
V vy ti n nhng t chc ny. Khi lnh o cc nghip on ny gi in, ti c gng gi li
cho h ngay lp tc. Ti khng coi y l hnh ng mua chuc phiu bu, ti khng phin khi
thy mnh c ngha v vi cng nhn lm ngh chm sc ti gia - nhng ngi hng ngy phi
dn v sinh cho ngi khc vi mc lng ch cao hn con s ti thiu cht t - hay vi cc gio
vin ang dy hc nhng ngi trng kh khn nht c nc, nhiu ngi trong s h dc
tin ti ca chnh mnh mua bt ch mu v sch cho hc sinh vo u mi nm hc. Ti bc
vo ngh chnh tr u tranh cho h, v ti rt mng khi cng on vn cnh ti, nhc nh
ti v iu .
Nhng ti cng hiu rng s c nhng lc ngha v ny va chm vi ngha v khc - v d nh
ngha v i vi tr em khu ph c cha bit c hay vi nhng a tr cha ra i nhng
thnh con n do nhng khon vay chng ta li. c mt vi cng thng xy ra, chng hn
ti xut th im tr lng cho gio vin theo kt qu ging dy hay ku gi tng tiu
chun s dng nhin liu109 mc d bn b Cng on Cng nhn ngnh t phn i. Ti
mun t nh rng ti s tip tc cn nhc mt vn da trn thc t - cng nh ti hy vng
trc cuc bu c, i th ng Cng ha s cn nhc li quyt nh ng h khng nh thm
thu hay phn i nghin cu t bo gc ca ng ta da trn tiu ch chnh sch no tt nht cho
t nc - ch khng phi da trn i hi ca nhng ngi ng h. Ti hy vng rng ti lun
c th n gp nhng ngi bn nghip on gii thch quan im ca mnh, n nht qun
vi gi tr ca ti th no v em li li ch lu di cho h ra sao.
Nhng ti ngh rng lnh o cc cng on khng phi lc no cng ng vi ti. S c
nhng ln h coi l s phn bi. H c th bo ng cho cc thnh vin rng ti bn ng
h. Ti c th s nhn c nhng bc th, nhng cuc in thoi gin d. V h s khng ng
h ti trong vng bu c tip theo.
Khi nhng chuyn lp i lp lai nhiu ln, bn sp thua v nhm c tri quan trng ang ni
in ln, hoc bn s thy mnh ang trnh n i th vng s b - ngi gi bn l k phn
bi, c th bn khng mun tip tc tranh u na. Bn t hi th lng tm chnh xc l ci g:
khng cc "nhm li ch c bit" iu khin hay phi trnh vic lm tn thng bn b? Cu
tr li khng h r rng. V th bn bt u b phiu ng nh khi bn tr li bng cu hi. Bn
khng cn suy ngh qu nhiu. Bn chn cu tr li "c ht dng ny n dng khc.
CC CHNH TR GIA nm trong tay nhng nh ti tr khng l hoc chu thua sc p ca cc
nhm li ch - y l ni dung chnh trong cc bn tin chnh tr hin nay, mt cu chuyn ch i
theo hng phn tch chuyn g ang xy ra vi nn dn ch trong nc. Nhng i vi cc
chnh tr gia ang phi lo gi gh, cn c mt th lc th ba dn p h, hnh thnh nn bn cht
ca tranh lun chnh tr v gip chnh gia xc nh ng ta c th v khng th lm g, nhng
v tr no ng ta c th hay khng th ginh c. Bn mi hoc nm mi nm trc, th lc
ny l mt b phn trong cc ng phi: th trng cc thnh ph ln, c vn truyn thng, mi
gii chnh tr110 Washington. H c th to dng cng nh ph sp s nghip ca mt ngi
ch vi mt c in thoi. Ngy nay th lc chnh l bo ch.
y cn lu rng: Trong ba nm t khi ti tuyn b ng c vo Thng vin cho n thi
im cui cng ca nm u tin lm thng ngh s, nh hng tch cc bt thng, i khi qu
, ca bo ch em li kh nhiu li ch cho ti. Chc hn mt phn l do ti l ngi lp v hn
trong cuc tranh c s b vo Thng vin, ng thi ti khc l v l mt ng ln da en c l
Cc t chc cng on lit k y u l thnh vin ca Lin on lao ng (AFL-CIO)
109
110

Tiu chun s dng nhin liu c tnh bng s dm ng i c trn mt gallon nhin liu.

Mi gii chnh tr (power broker): ng vai tr tc ng ln mi ngi h b phiu cho mt nhn vt nht
nh, i li anh ta s c li ch v chnh tr hoc tin bc.

lch p. Cng c th l do cch giao tip ca ti - ri rc, ngp ngng v di dng qu mc (c

cc nhn vin ln Michelle u lun phi nhc nh ti v chuyn ny), nhng li c gii vit
lch thng cm.
Hn th na, k c khi ti l nn nhn ca vi tin xu th cc phng vin ti gp cng thng l
ngi thng thn. H thu m li nhng cuc ni chuyn, c gng a ra bi cnh ti pht biu v
gi in hi kin ti mi khi ti b ph phn.
V vy t nht i vi c nhn ti, ti khng c g phi phn nn. Tuy nhin, iu khng c
ngha l ti c th khng cn quan tm n bo ch. Chnh xc l v ti thy h trao cho ti
mt vai kh m theo ni nn ti mun tm hiu ti sao tnh hung theo chiu ngc li c th
din ra nhanh n vy.
Mt php ton n gin cng chng minh c iu . Trong 39 cuc hp cc ta th chnh
ti t chc trong nm u nhm chc, trung bnh mi ln c 400 n 500 ngi tham gia, c
ngha l ti c gp khong 15.000 n 20.000 ngi. Gi s ti vn duy tr c con s ny
trong c nhim k th n ngy bu c tip theo ti s tip xc trc tip c vi khong 95.000
n 100.000 c tri.
Ngc li, mt cu chuyn di ba pht c pht trn mt knh tin tc a phng t ngi nghe
nht Chicago cng n c vi 200.000 thnh gi. Ni cch khc, ti - cng nh mi chnh tr
gia lin bang khc - ang gn nh hon ton ph thuc vo cc phng tin truyn thng n
vi c tri. l tm knh lc qua mi ngi din gii l phiu ca ti, phn tch cu ni ca
ti, kim chng nim tin ca ti, t nht vi cng chng, chn dung ti l do bo ch phc ha,
li l ca ti l do bo ch ni ra. Ti tr thnh ng con ngi m bo ch dng nn.
Bo ch nh hng ln chnh tr theo rt nhiu cch. Ngy nay ng ch nht l hnh thc bo
ch c tnh ng phi cng khai pht trin mnh: chng trnh tho lun trn i, knh truyn
hnh Fox News, cc nh bo ph trch mc x lun, ta m trn truyn hnh cp, v gn y
nht l tc gi cc blog; h ni vi nhau v nhng li lng m, buc ti, nhng chuyn tm pho
v cnh khe sut 24 gi mt ngy, by ngy mt tun. Ai cng c th thy l kiu lm bo th
hin quan im ny khng hon ton mi; trn kha cnh no , n cho thy xu hng quay li
truyn thng thng tr ca bo ch M, mt cch tip cn tin tc c nhng ch bt nh
William Randolph Hearst v i t Mccormick111 ng h trc khi mt quan im lm bo
khch quan sch s hn xut hin sau Th chin th hai.
Tuy nhin, kh m ph nhn c rng tt c nhng m thanh v cung n c phng i trn
truyn hnh v trn mng lm nn th vn ha chnh tr th l. N thi bng s gin d,
sinh ra s ng vc. V d gii chnh tr gia chng ta c mun tha nhn hay khng th nhng li
kch bt tn c th bo mn ngh lc. iu k l l cuc tn cng cng th bo th bn cng
khng nn qu lo lng v n: nu thnh gi ca Rush Limbaugh thch nghe anh ta gi ti l
Osama Obama" th thi ca ti l c h vui v vi nhau. Bi nhng k tho ngh hn mi
lm bn au, mt phn v h c cng chng tin cy hn, phn khc v bn h c kh nng
chp ly nhng li ni ca bn v lm cho bn tr nn mt k ngu ngc.
V d hi thng T nm 2005, ti xut hin trong chng trnh khai trng Th vin Lincoln
mi Springfield. Ti c mt bi pht biu di nm pht trong ti ni rng c im rt con
ngi ca Lincoln, s thiu hon ho trong ng li khin cho ng tr nn rt thuyt phc. Ti ni
trong phn bnh lun, "Vn ln t ngho i, t qu trnh t hc v cui cng tr nn thnh
tho ngn ng v lut, kh nng vt qua nhng mt mt c nhn v vn gi thi kin nh
trc nhng tht bi lin tip - t tt c nhng iu ny, chng ta thy c tnh cch c bn ca
ngi M, l nim tin rng chng ta lun c th thay i bn thn t c gic m ln
hn".

111

William Randolph Hearst (1863-1951): ng trm ngnh bo ch v xut bn M u th k 20.

Robert Rutherford McCormick (1880-1955): ng trm bo ch Chicago, ch s hu t Chicago Time.

Vi thng sau, tp ch Time ngh ti vit mt bi cho s pht hnh c bit v Lincoln. Ti
khng c thi gian vit ci g mi nn ti hi cc bin tp vin liu h c chp nhn bi pht
biu c ca ti khng. H tr li l c, nhng mun bi vit m c tnh hn na - nn ni
g v nh hng ca Lincoln ln cuc i ti.
Gia nhng cuc hp, ti vi vng sa mt vi ch. Mt trong nhng thay i l cu ni trn
c sa thnh: "Vn ln t ngho i, t qu trnh t hc v cui cng tr nn thnh tho
ngn ng v lut, kh nng vt qua nhng mt mt c nhn v vn gi thi kin nh trc
nhng tht bi lin tip - t tt c nhng iu ny, Lincoln nhc ti nh rng khng ch l
cuc chin ca ring ti".
Ngay sau khi bi vit xut hin c ngi lp tc v ly n, l Peggy Noonan, trc kia l
ngi vit cc bi pht biu cho Reagan, phng vin t Wall Street Journal. Di tiu S t
cao ca chnh ph, b ny vit: "Tun ny chng ta thy Thng ngh s Barack Obama, mt
ngi lun thn trng, ba hoa trn tp ch Time v cho rng ng ta rt ging Abraham Lincoln,
ch c iu l xut sc hn". V b tip tc kt lun, l lch ca Barack Obama khng c g bt
n, nhng cng khng c g ng l biu tng cho mi ngi. V cho n gi trong cng
khng c g v i. Nu ng ta tip tc t ni v mnh theo kiu th l lch ca ng ta s mi
mi ch nh th".
i tri!
D nhin, kh m bit c liu b Noonan c thc s ngh ti ang t so snh mnh vi Lincoln
tht khng, hay b ch thch th khi tiu dit ti mt cch nh nhn nh vy. Khi pht n t t
bo bn ba ra, n rt nh nhng, v khng hn l m mui.
Ti nh li nhng g cc ng nghip k cu ni t trc - rng mi li pht biu ca ti u
s c nghin cu k, b ct nh, din gii theo nhng cch m ti khng th kim sot ni. Phe
i lp s lc li tm ra sai lm, li n ni, s b st hay mu thun lu li v sau a
ln mt qung co kch no trn tivi. Trong mi trng m ch mt li pht biu thiu cn
nhc cng gy d lun tiu cc hn c nhng chnh sch thiu cn nhc trong nhiu nm th ti
thy khng nn ngc nhin khi in Capitol, ngi ta nghin cu k mi cu a, nghi ng
nhng li ma mai, khng khen ngi phong cch thoi mi v coi s am m l ht sc nguy
him. Ti bt u ngh khng bit mt chnh tr gia mt bao lu tip thu tt c nhng chuyn
ny; bao lu thi quen ghi chp, bin tp v sng lc lun thng trc trong tm tr bn; v
mt bao lu na th nhng pht giy "thc lng" cng i theo kch bn v bn kim ch hoc bc
l s gin d mt cch thch hp.
Mt bao lu bn ni c nh mt chnh tr gia?
V mt bi hc khc: Ngay khi bi bo ca b Noonan xut hin, n lan khp mng, xut hin
trn tt c cc trang web ca cnh hu nh mt bng chng cho thy ti l k kiu ngo, ngu dt
nng cn (nhn chung trn cc trang web ch c nhng cu m b Noonan nht ra ch khng
phi ton b bi vit ca ti). Theo ngha ny, cu chuyn gi n mt kha cnh tinh vi hn,
ph hoi hn ca bo ch hin i - lm sao mt cu chuyn no , c nhc i nhc li v lan
khp th gii mng vi tc nh sng, cui cng li c th tr thnh mt mu thc t khc
nghit, bng cch no m nhng bim ha chnh tr v nhng quan nim truyn thng li chui
c vo trong u c chng ta trong khi chng ta khng bao gi dnh thi gian suy ngh v n.
V d, t khi cc ng vin Dn ch c nhc n m khng km theo ng l nhng k
"yu ui" v "chng i din cho iu g. Cn ng Cng ha, ngc li, l "mnh m" (d hi
ch k), v Bush l ngi quyt on" bt k ng ta thay i kin thng xuyn n mc no.
Mt l phiu hay mt bi pht biu khng theo khun mu ca Hillary Clinton ngay lp tc b
coi l tnh ton; hnh ng tng t ca John McCain li nh bng thm phm cht chnh tr
c lp ca ng. thnh quy lut", nh mt quan st vin cay c ni, trong bt c bi bo
no tn ti cng phi i km cm t "ngi sao ang ln" pha trc. Mc d cu chuyn ca
Noonan to c s cho mt ct truyn khc nhng cng quen thuc khng km: mt g thanh

nin ln Washington v tr nn ni ting, mt bnh tnh v iu v cui cng tr thnh mt

ngi tnh ton v thin lch (tr khi hn chng t c l c quan im chnh tr c lp).
D nhin, c my quan h cng chng ca cc chnh tr gia cng nh ng ca h s gip chm
cht thm nhng cu chuyn ny. Trong vi vng bu c gn y, t nht th nhng ngi Cng
ha cho thy h "a thng ip gii hn nhng ngi Dn ch (mt cu ni so rng, nhng
khng may cho ng Dn ch chng ta, l thc s chnh xc). Tuy nhin, mi s vn lun qun
v bn thn ngnh bo ch truyn thng cng thch ci vng lun qun . Tt c cc phng vin
Washington u phi lm vic di sc p ca bin tp vin v nh sn xut. Bin tp vin v
nh sn xut li phi tr li trc ch bt hoc gim c iu hnh mng truyn hnh. n lt
nhng ngi ny li ch quan tm n con s t l ngi xem tun trc hay s lng pht hnh
nm ngoi, c gng u tranh tn ti khi khch hng ngy cng a thch tr chi in t Play
Station v cc chng trnh truyn trnh thc t. hon thnh cng vic ng k hn, duy tr
c th phn v nui sng c con qui vt truyn hnh cp, cc phng vin bt u tp trung
cng mt a im, a tin v cng mt s kin, mt khung cnh hay mt nhn vt. Trong khi
vi nhng ngi xem bn rn v do cng h hng vi tin tc mt cu chuyn c rch, lp i
lp li khng hn l hon ton khng c hng ng. N khng i hi chng ta phi suy ngh
nhiu hay tn thi gian, chng ta nm bt n rt nhanh v d dng. Chp nhn vng lun qun
ny d dng hn cho tt c mi ngi.
Yu t tin li ny cng gii thch ti sao ngay c i vi nhng phng vin trung thc nht th
khch quan cng thng c ngha l a ra quan im ca nhiu bn trong mt cuc tranh lun
m khng cn ch ra bn no c v ng hn. Mt cu chuyn in hnh thng bt u bng:
"Hm nay Nh Trng cho bit mc d va tin hnh ct gim thu, nhng thm ht ngn sch d
kin s gim mt na n nm 2010". Tip sau cu u tin ny s l mt pht biu ca mt nh
phn tch phe t do nhm vo con s Nh Trng a ra, ri n mt nh phn tch phe bo th
bo v con s . Ai trong s hai ngi ny ng tin cy hn? Liu c nh phn tch c lp no
khc gip chng ta hiu my con s hn khng? Ai m bit c? Cc phng vin gn nh
khng c thi gian cho nhng chi tit kiu : cu chuyn y thc ra khng cn v chnh sch
ct gim thu u vit th no hay thm ht ngn sch nguy him ra sao m l mu thun gia hai
ng. Sau mt vi on vn ngn, ngi c c th kt lun rng ng Cng ha v ng Dn
ch n gin l li ang ci nhau vt thm ln na, v h gi sang trang th thao, cu chuyn bn
trang ny bt ng hn v t nht cn c t s cho bit bn no thng.
Thc t, cc phng vin thch th vic t cc bn tin i lp cnh nhau mt phn v lm nh vy
s tha mn c nhu cu lun c xung t c nhn trn bo ch. Kh lng ph nhn s lch
thip trong chnh tr suy gim nhiu trong thp k trc, v cc ng phi c quan im rt
khc nhau v nhng vn chnh sch ln. Nhng t nht s suy gim c mt phn nguyn
nhn l bo ch quan nim lch thip th chn ngt. Cu ni ca bn s khng c hiu ng g nu
bn ni: "Ti hiu quan im ca anh ta" hay "Vn ny thc s phc tp". Phi tn cng, v
bn gn nh khng th thng c nhng ngi ng sau camera. Thng th cc phng vin s
i lch hng khuy ng mu thun, hi nhng cu khiu khch nhn c phn ng kch
ng. Hi Chicago ti bit mt phng vin truyn hnh kht ting l c kh nng moi t bn
cu tr li anh ta mun, n mc cuc phng vn vi anh ta c nh l biu din hi kch ca
Laurel v Hardy112 vy.
ng c cm thy mnh b quyt nh hm qua ca Thng c phn bi khng?" V d anh ta
hi ti th.
Khng. Ti ni chuyn vi Thng c, v ti chc chng ti c th dn xp mi vn trc
khi phin hp kt thc".
Chc chn ri... nhng ng c cm thy b Thng c phn bi khng?"

112

Stan Laurel (1890-1965) v Oliver Hardy (1892-1957): hai din vin hi kch, mt gy mt bo, to thnh mt
cp i rt ni ting trn sn khu v c trong in nh ti M v chu u u th k 20.

Ti s khng ni nh vy. Quan im ca ng ta l..."

Nhng th khng phi l s phn bi v pha Thng c ?"
Hu qu ca ci vng lun qun, phng i mu thun, bi mc ba bi cc b bi v sai lm l
lm xi mn mi chun mc nh gi s tht thng thng. Mi ngi thng k mt cu
chuyn kh hay, c v hi khng ng tin lm, v Daniel Patrick Moynihan, cu thng ngh s
t New York, rt c ti, nng tnh v chng tn gio. i khi l Moynihan ang ci nhau rt
cng thng vi mt ng nghip v mt vn no , v v thng ngh s kia, cm thy mnh
ang ui l, but ming: ", c th anh khng ng vi ti Pat , nhng ti c quyn c
kin ca ring mnh ch. V Moynihan nht ging tr li: Anh c quyn c kin ring,
nhng anh lm g c quyn c s tht ring".
Moynihan cng khng cn ng. Chng ta khng c nhng nhn vt ng tin cy, khng cn
Water Cronkite hay Edward R. Murrow113 lng nghe v tin tng, gii quyt c cc mu
thun. Thay vo bo ch c chia nh thnh nghn mnh, mi mnh c thc t ring, mi
mnh li khng nh s trung thnh vi mt quc gia chia nh. Ty vo quan im ca bn, bin
i kh hu ton cu c th ang gia tng mt cch nguy him hoc khng, thm ht ngn sch
c th tng ln hoc gim xung.
Cc s kin thuc cc vn phc tp cng khng b hn ch trong cch a tin. Vo u nm
2005, t Newsweek a ra thng tin l cc nhn vin tri giam v nhn vin thm vn nh t
Vnh Guantanamo kch ng v lng m t nhn bng nhiu cch trong c git nc kinh
Koran trong nh v sinh. Nh Trng khng nh cu chuyn ny hon ton khng ng s tht.
Khng h c ti liu g ng tin cy v trc s phn i y bo lc Pakistan lin quan n
bi bo, Newsweek b buc phi t rt li thng tin. Vi thng sau, Lu Nm gc cng b mt
bn bo co cho bit mt vi nhn vin ca M Guantanamo thc t c lin quan n mt
s hnh vi khng ph hp - trong c v mt n nhn vin chnh ph M v bi kinh
nguyt ln t nhn trong khi thm vn v t nht c mt v khc l nhn vin tri giam ht nc
tiu vo ngi t nhn v mt quyn kinh Koran. Chiu hm i Fox News pht biu: "Lu
Nm gc khng tm thy bng chng cho thy kinh Koran b git nc trong nh v sinh".
Ti hiu rng khng ch da vo thc t gii quyt nhng mu thun chnh tr. Quan im v
no ph thai khng do l thuyt khoa hc v pht trin thai nhi quyt nh, v nh gi c nn rt
qun khi Iraq hay khng phi cn c vo nhng hu qu c th xy ra sau . Nhng trong mt
s trng hp c cu tr li ng v cu tr li sai, i khi c nhng thc t khng th o ln ging nh c th tr li cu hi tri c ma hay khng bng cch bc ra ngoi tri xem. Nu
thc t khng phi l c s i n quyt nh thng nht th mi kin u c v th nh
nhau, do khng th em li tha hip ng n. iu ny khng em li u th cho nhng
ngi c quan im ng m l cho nhng ngi - nh vn phng bo ch Nh Trng - c th
ln ting to nht, nhiu nht, ngoan c nht v c hu thun mnh nht.
Chnh tr gia ngy nay hiu iu , ng ta c th khng ni di, nhng ng bit khng c g tt
p dnh cho nhng ngi ni s tht, c bit khi s tht l vn phc tp. S tht c th
gy ra hong s; s tht c th b tn cng; bo ch khng kin nhn lc ra ton b s tht
cng chng c th nhn thy s khc bit gia trung thc v di tr. Hu qu tip theo l vn
thi - phi ni sao cho trnh c tranh ci hoc c c s ng h cn thit t cng
chng, hay phi c mt lp trng ph hp ti hnh nh m bo ch to ra cho chnh tr gia
ny cng nh vi cu chuyn chnh tr ni chung trn cc phng tin truyn thng. Vi s
chnh trc, ng ta vn c th mun ni ra s tht ng ang chng kin. Nhng ng cng bit
rng vic c tin vo quan im mnh pht biu hay khng chng quan trng bng vic trng c
v tin; cuc ni chuyn c thng thn hay khng khng quan trng bng vic trn truyn hnh
nghe c v thng thn.

113

Walter Leland Cronkite Jr. (1916-): Ngi dn chng trnh tin tc ca knh truyn hnh CBS nhng nm 1970
v 1980, c ngi M coi l ngi ng tin cy nht.

Ti quan st thy c rt nhiu chnh tr gia vt qua c nhng chng ngi vt y v gi

nguyn c tnh chnh trc ca mnh. l nhng ngi vn nhn c tin quyn gp cho
chin dch vn ng m khng b mua chuc, ginh c s ng h m khng b nhng nhm
li ch c bit chi phi v qun l c quan h vi bo ch m khng nh mt bn thn.
Nhng vn cn mt chng ngi vt cui cng m khi bn yn v Washington, bn khng
th hon ton trnh c n, t nht chc chn n cng lm cho mt lng c tri ng k tht
vng v bn, l bn cht rt khng hay ca ngh lp php.
Trong nhng ngh s ti bit khng c ai khng thng xuyn b ray rt bi l phiu ca mnh.
C khi chng ta thy mt iu lut r rng l rt ng nn khng cn u tranh t tng (c th
ngh ngay n John McCain ngh cm chnh ph M s dng hnh thc tra tn). Nhng c
nhiu ln khc, mt d lut c a ra tho lun li cc k thin v hoc c son tho qu
km n mc ai cng ngh khng hiu sao ngi ng h d lut ny li c th lm ra v trung
thc c sut cuc tranh lun.
Nhng thng thng, lp php l mt m mu kh tm ti, l sn phm ca hng trm tha hip
ln nh, l kt qu ca s kt hp mc tiu chnh sch, v th chnh tr, c ch qun l cu th v
nhng khon tin chi cho vn ng phiu bu theo kiu truyn thng. Khi c qua nhng d lut
c a ra b phiu trong my thng u lm vic Thng vin, ti phi i mt vi thc t
l nhng vn mang tnh nguyn tc thng khng r rng nh ti ngh, v bt k ti b phiu
thun hay phiu chng th t nhiu ti s u phi n hn. Ti c nn b phiu cho d lut nng
lng trong c iu khon ca ti l y mnh sn xut nhin liu thay th v ci thin hin
trng, nhng c d lut th hon ton khng ph hp vi mc tiu gim s ph thuc ca kinh t
M vo du m nhp khu? Ti c nn b phiu chng li mt sa i trong o lut Khng kh
sch nhm gim kim sot mt vi lnh vc nhng li tng kim sot lnh vc khc, ng
thi xy dng mt h thng quy nh d d on hn cho cc doanh nghip thc hin theo? Nn
lm th no vi mt d lut lm tng nhim nhng li ti tr cho cng ngh s dng than sch,
qua to vic lm cho mt vng kh khn Illinois?
Ht ln ny n ln khc, ti thy mnh c gng ht sc nghin cu bng chng thc t, cc l
lun ng h v phn i trong khong thi gian ngn ngi trc khi b phiu. Nhn vin ca ti
s cho bit l hai bn ang c s th v s ln gi in bng nhau v s nhm li ch cng nh
nhau. Khi thi im b phiu n gn, ti thng nh li nhng iu John F. Kennedy vit
nm mi nm trc trong cun sch Profiles in Courage (Tm gng can m)114:
Rt t ngi, phi i mt vi quyt nh kh khn nh khi mt thng ngh s c
gi ln b phiu. V thng ngh s ny c th mun c thm thi gian quyt nh,
ng ta c th tin rng c hai phe u c nhiu iu cn ni, ng ta c th cm thy ch
cn mt cht chnh sa l s gii quyt c mi vn . Nhng khi b gi n tn, ng
khng th ln trn, khng th ni nc i cng khng th tr hon - v ng cm thy
c tri ca mnh, nh con qu trong bi th ca Poe115, ang ngi kia, chic bn ca
ng ti Thng vin, rn r "Khng bao gi na" khi ng b l phiu lm thay i tng
lai chnh tr ca ng.
iu ny nghe c v hi kch. Nhng khng ngh s no, cp bang hay lin bang, trnh c
nhng giy pht kh khn , v cn kh khn hn nhiu i vi ng ang mt u th quyn
lc. L thnh vin ca phe a s, bn c th c vi ng gp m bn thy quan trng vo d lut
trc khi n c a ra b phiu. Bn c th yu cu ch tch cc y ban thm vo nhng t c
li cho c tri ca bn hoc b i nhng t lm tn thng h. Bn thm ch c th ngh th
lnh phe a s hoc ngi bo tr chnh cho d lut hon a n ra b phiu mt thi gian cho
n khi t c s tha hip bn mong mun.
114
115

Cun sch ca Tng thng Kenedy ginh c gii thng bo ch danh gi Pulitzer nm 1957.

Edgar Allan Poe (1809-1849): nh vn, nh th, nh vit kch, nh ph bnh M. The Raven (Con qu) l mt bi
th ca Poe, vit v mt con qu n gp mt anh chng ang qun tr v tnh yu, con qu ny u trn bc tng
bn thn n thn Athena v lin tc ku: Khng bao gi na.

Nu bn thuc phe thiu s, bn khng th c nhng quyn . Bn phi b phiu thun hoc
phiu chng khi d lut dc a ra, bit rng khng th c mt tha hip m bn v nhng
ngi ng h bn coi l cng bng hoc va phi. ci thi y nhng d lut thng ng
quyn li ba bi v chi tiu khng l, bn c th chc rng d d lut c bao nhiu iu khon
ti t th vn lun c nhng iu khon khc - chng hn nh mua o gip cho binh lnh hay tng
mt cht phc li cho cu chin binh - khin cho bn kh m phn i c d lut.
t nht trong nhim k u tin, Nh Trng di tay Bush cng rt gii nh lc hng kiu
khi lm lut. C mt cu chuyn nh mt bi hc v m phn xung quanh vng ct gim thu
u tin di thi Bush, lc Karl Rove mi mt thng ngh s ng Dn ch n Nh Trng
tho lun kh nng ng h ca ng ny vi chng trnh ca Bush. Trong ln bu c trc ,
Bush ginh thng li bang ca ng ny mt cch thun li - mt phn nh chng trnh ct
gim thu, v v thng ngh s nhn chung ng h mt t l ct gim thp hn. Nhng ng vn
thy e ngi v chnh sch ny thin v ngi giu nn ng xut mt s thay i cn bng
hn nh hng ca n.
ng ni vi Rove: Sa th ny i, v khng ch ti b phiu thun u ti m bo ng s c
c by mi phiu thun Thng vin".
Nghe n Rove tr li: "Chng ti u cn n by mi phiu. Chng ti cn nm mt thi".
Khng th bit Rove c ngh d lut Nh Trng a ra l chnh sch tt hay khng, nhng chc
chn ch cn nhn l ng bit ai s ginh chin thng trong chnh tr. Hoc v thng ngh s kia
b phiu thun v gip k hoch ca tng thng c thng qua, hoc ng b phiu chng v tr
thnh i tng phi gt ra trong vng bu c tip theo.
Cui cng v thng ngh s ny - cng nh cc ng vin Dn ch cc bang khc - b
phiu thun, iu ny r rng phn nh quan im ca bang v ct gim thu. Nhng cu
chuyn nh th ny minh ha cho ci kh m ng thiu s gp phi khi mun t c "tha
thun song phng116. Mi ngi u thch tng tha thun song phng". c bit, bo
ch rt say m vi thut ng ny v n i lp hn vi "bt ng ng phi" - mt chuyn thng
xuyn xy ra i Capitol.
Tuy nhin, tha thun song phng thc s i hi mt qu trnh cho-v-nhn trung thc, v kt
qu tho hip c o bng kh nng p ng nhng mc tiu chung, c th l tng cht lng
trng hc hay gim thm ht ngn sch. iu ny i hi phi c lc lng bo ch mnh v c
tri c y thng tin kim ch phe a s, khi h buc phi m phn vi thin ch. Nu
khng - tc l khng ai ngoi nhng ngi Washington quan tm n bn cht ca d lut, v
chi ph thc ca vic ct gim thu b che giu bng nhng php tnh gi to, nh th gim i
hng nghn t dollar - th phe a s c th bt u qu trnh m phn bng vic i 100% nhng
iu h mun, sau nhng b 10% v buc ti nhng thnh vin phe thiu s khng ng h
s "tha hip" ny l k ph ri". Khi i vi ng thiu s, "tha thun song phng" ngha
l lun lun b p ch, mc d c nhn tng thng ngh s c th c quyn li chnh tr nht
nh nh lun lun i theo phe a s, nh c ting l va phi" hoc "n ha".
Khng ngc nhin khi c nhng nh hot ng khng nh rng cc thng ngh s Dn ch
ngy nay phn i mi xut ca ng Cng ha qu nhanh - ngay c nhng xut c u
im - nh th l nguyn tc hnh ng. Cng bng m ni cha ai trong s nhng nh hot
ng ny tng chy ua vo v tr cao trong chnh ph vi t cch l mt ng vin Dn ch
trong mt bang ng Cng ha nm quyn kim sot, h cng cha bao gi l ch ngm ca
nhng on qung co kch tr gi hng triu dollar. Thng ngh s no cng hiu rng vic
lm cho mt l phiu biu quyt mt o lut phc tp tr thnh sai tri v v o c trong 30
giy qung co trn tivi l rt d, nhng gii thch c s sng sut ca l phiu ch trong
vng 20 pht li rt kh. Thng ngh s no cng bit rng ch trong mt nhim k, ng ta hoc

116

Nguyn vn bipartisan: t ch s ng ca hai ng chnh tr i lp vi mt vn nht nh.

b ta phi b phiu vi nghn ln. C ngha l trong k bu c ti s phi mt rt nhiu thi gian
gii thch.
C l iu may mn ln nht ca ti trong t tranh c vo Thng vin l khng ai lm qung
co kch ti c. L do hon ton l v hon cnh c bit ca cuc chy ua hi , ch khng
phi do thiu phng tin. Ni cho cng, ti lm vic trong ngh vin bang by nm trc khi
tranh c vo thng vin, trong su nm l phe thiu s v vi nghn ln phi b nhng
l phiu kh khn. ng nh cch thc ngi ta thng lm ngy nay, y ban Thng vin ca
ng Cng ha chun b mt tp ti liu dy cp nghin cu v ti thm ch trc c khi ti
c c, cn nhm nghin cu ca ti dnh hng gi xem xt qu trnh lm vic ca ti
on xem bn Cng ha c th c trong tay nhng g mt khi lm qung co kch ti.
H khng tm thy nhiu lm, nhng cng lm hi ti - c khong hn mi ln b phiu,
nu khng c m t y hon cnh th nghe c v rt kinh khng. Khi c vn truyn thng
ca ti, David Axelrod, kim tra th tc ng ca nhng l phiu bng mt cuc thm d th
t l ng h ti ngay lp tc gim xung mi im. C mt d lut hnh s vi mc ch gii
quyt nn mua bn ma ty trng hc, nhng c son tho t n mc ti kt lun l n va
khng hiu qu va vi hin - v trong phiu thm d, quyt nh ny c din t l "Obama
b phiu lm suy yu hnh pht cho nhng k mua bn ma ty trng hc". Cn c mt d lut
do nhng ngi hot ng chng no ph thai bo tr, b ngoi th nghe rt hp l - n buc
phi c cc bin php bo v cho tr sinh non (nhng khng cp n vic bin php chnh
l lut) - nhng li cho rng bo thai cha th tn ti c lp117 l con ngi, do i
ngc li phn quyt trong v Roe v Wade118; trong cuc thm d, ti b coi l b phiu bc
b nhng bin php chm sc nhm bo v tnh mng cho tr s sinh". Khi c qua danh sch,
ti cn thy li buc ti rng khi ngh vin bang, ti b phiu chng d lut Bo v tr em
khi b xm hi tnh dc".
Khoan ", ti git ly t giy trong tay David. Chng may ti n nhm nt lc b phiu cho
d lut y thi. Ti nh b phiu thun, v l phiu nhm ca ti c sa ngay trong kt qu
chnh thc ri ch".
David ci. Khng hiu sao ti ngh l phn sa y s khng c a ln trong qung co
ca phe Cng ha u. Anh ta nh nhng ly li t kt qu thm d t tay ti. "D sao i na
cng hy vui ln", anh ta ni thm, v nh vo lng ti. "Ti m bo ci ny s gip anh chun
b trc trnh c tn cng trong v l phiu xm phm tnh dc".
I KHI TI t hi mi vic s th no nu thc s c nhng qung co kch kia. Khng
phi vn ti s thng hay thua (vo thi im kt thc bu c s b, ti dn nc i th ng
Cng ha tn 20 im), m l chuyn c tri s nhn ti nh th no, v ti s nhn c t thin
hn nhiu khi gia nhp Thng vin. V chnh l tnh th m a phn ng nghip ca ti, c
ng Cng ha v ng Dn ch, gp phi khi vo Thng vin. Sai lm ca h c thng
bo rng ri, nhng li ni ca h b bp mo, v ng c ca h b t cu hi. H b thiu t
trong ngn la , n m nh h mi ln h b mt l phiu, mi ln h a ra mt thng co
bo ch hay mt li pht biu. H khng s tht bi trong cuc chy ua chnh tr m s mt i
hnh nh trong mt nhng ngi b phiu cho h n Washington - tt c nhng ngi
tng ni vi h: "Chng ti rt hy vng vo ng/b. ng lm chng ti tht vng".
D nhin, c nhng ci tin trong nn dn ch gip gim c sc p ln gii chnh tr gia, c
nhng thay i c cu lm tng mi lin h gia c tri v ngh s. Phn chia khu vc bu c

117

Nguyn vn previable fetuses, l t ch bo thai cha t tn ti c nu b a ra khi t cung ca ngi m

k c khi c s h tr y t

118

Phn quyt ca Ta n Ti cao M nm 1973, theo lut cm no ph thai ca cc bang l tri Hin php vi
l lun rng iu cm ny vi phm quyn ring t ca ph n (Roe l tn ngi ph n khi kin v ny v Wade
l tn ngi i din bang Texas, b n trong v n). y l mt phn quyt gy nhiu tranh ci.

khng theo ng phi, ng k b phiu vo ngy bu c119 v bu c vo cui tun u c th

lm tng tnh cnh tranh ca cuc chy ua v khuyn khch c tri tham gia nhiu hn; v khi c
tri cng quan tm th tnh trung thc cng c tng thng. Ti tr cng khai cho chin dch
vn ng hoc qung co min ph trn truyn hnh hoc pht thanh s hn ch ng k hnh vi
vi tin v gim bt nh hng ca cc nhm li ch c bit. Thay i cc quy tc H vin v
Thng vin c th lm tng sc mnh ca nhng ngh s phe thiu s, tng tnh minh bch
trong qu trnh lm lut v khuyn khch ni ln s tht.
Nhng nhng thay i khng th t xy ra. Thay i no cng i hi nhng ngi nm
quyn lc phi thay i thi ca h. N cng i hi mi chnh tr gia phi chng li ci trt
t ang tn ti, bt i ham mun gi chic gh h ang ngi, u tranh vi c bn b ln i th
nhn danh nhng l tng tru tng m cng chng c l khng quan tm lm. Thay i no
cng i hi mi ngi phi mo him vi nhng g h ang c.
Cui cng, ta vn tr li vi phm cht m JFK (Tng thng John F. Kennedy) tm cch nh
ngha hi u s nghip khi ng nm dng sc sau cuc phu thut, ngh v nhng hnh ng
anh hng ca ng trong chin tranh, nhng c l lo lng v nhng thch thc m h trc mt s can m. Bn lm chnh tr cng lu th cng d tr thnh ngi can m v bn s cm thy
nh nhm khi nhn thy rng d bn lm g i na th cng lun c ngi ni cu vi bn, cho
d bn b phiu cn thn th no i na th vn c ngi tn cng bn, v mi s suy xt u c
th b coi l hn nht, cn bn thn s dng cm li b coi l tnh ton. Ti thy thoi mi vi
thc t l ti lm chnh tr cng lu th cng khng cn n s ni ting, vic theo ui quyn
lc, a v, hay danh ting ch phn nh tham vng ngho nn, v ti vn tr li c nhng cu
hi ca lng tm chnh mnh.
V cc c tri ca ti. Sau mt bui gp mt c tri Godfrey, mt ngi n ng ln tui n gp
ti, ni rng ng bt bnh v mc d ti phn i Chin tranh Iraq, nhng ti vn cha ku gi rt
ht qun i khi nc ny. Chng ti c vi cu tranh lun ngn gn v thn mt, trong
ti gii thch mi lo ngi rng vic rt qun qu t ngt c th dn ti mt cuc ni chin
nghim trng lraq, c nguy c dn ti xung t rng hn trn ton vng Trung ng. Cui
cuc tr chuyn, ng bt tay ti.
"Ti vn ngh l anh sai", ng ta ni, "nhng t nht th c v anh cng suy ngh v vn
ny. Cht tit, c khi anh cn lm ti tht vng nu lc no anh cng ng vi ti y".
"Cm n ng", ti tr li. Khi ng ta quay i. ti nh li thm phn Louis Brandeis120 tng
ni: trong nn dn ch, a v quan trng nht chnh l a v cng dn.

Chung 5: C hi
Mt c im ca ngh thng ngh s M l bn phi bay rt nhiu. t nht mt ln mt tun
phi bay n Washington v bay v, cha k phi n cc bang khc pht biu, quyn tin hay
vn ng tranh c gip ng nghip. Nu bn i din cho mt bang ln nh Illinois th cn phi
bay qua bay li trong bang hp mt c tri hay ct bng khnh thnh cc cng trnh, m
bo c tri khng ngh l h b b qun.
a phn ti i my bay ca cc hng hng khng thng mi, hy vng c ch ngi st li i
hoc cnh ca s, cu tri v khch ngi ng trc khng ng gh ra sau.
Nhng cng c vi bn - v ti phi dng nhiu ln B Ty chng hn, hoc cn n mt thnh
ph khc vo thi im mun hn chuyn bay cui cng - ti s dng my bay t nhn. Lc u
ti khng quan tm n la chn ny v ti ngh chi ph rt cao, khng th tr ni. Nhng trong
chin dch vn ng, nhn vin ca ti gii thch l theo quy tc ca Thng vin, thng ngh
119

Lut M yu cu mi ngi i bu c phi ng k trc, tuy nhin mt s bang cho php ngi i bu c ng
k khi h n b phiu.

120

Louis Brandeis (1856-1941): Thm phn Ta n Ti cao M t 1916-1939

s hoc ng c vin c th thu my bay ca t nhn v ch phi tr mc ph tng ng vi

gi v hng nht thng thng. Sau khi xem xt lch trnh lm vic v cn nhc khong thi gian
tit kim c, ti quyt nh th i my bay t nhn.
Ha ra i my bay t nhn rt khc v rt tuyt vi. My bay ct cnh t ga hng khng do t
nhn s hu v qun l, vi phng ch c nhng gh sofa rng, mm mi, ti vi mn nh rng v
nhng tm nh my bay c trn tng. Phng v sinh thng khng c ai v sch nh lau nh ly,
li cn c my nh giy, nc sc ming v ko cao su bc h ng trong bt. Khng c g phi
vi ga ny v my bay vn ch bn nu bn n mun, ng sn n bn nu bn n sm.
Nhiu ln bn c th b qua cc phng ch v li xe thng n tn ni my bay d. Nu khng
th phi cng s n bn ga ch, xch hnh l h bn v a bn ln my bay.
V ci my bay, ch, tht tuyt. Ln u ti s dng my bay t nhn, ti c bay trn chic
Citation X121, mt c my gn gng, chc chn v bng long vi ni tht p g v cc gh ngi
u bc da, bt c lc no mun nm ng bn c th ko chng st li nhau lm thnh ging
nm. Mn salad tm v pho mt nm ngay trn dy gh sau, t lnh mini pha trc lc no cng
y ung. Cc phi cng treo o khoc cho ti, mi ti chn bo c, v h hi ti c thoi
mi khng, ti thoi mi qu i ch.
V ri my bay ct cnh, hai ng c Rolls-Royce ca n nghin vo khng khi y nh ting
chic xe th thao ngon lnh nghin ln mt ng vy. Khi bay xuyn qua nhng tng my, ti
bt mn hnh tivi nh trc mt. Bn nc M hin ra vi hnh my bay ca chng ti ang
hng v pha ty, c c thng tin v vn tc bay, cao, thi gian bay d kin v nhit bn
ngoi. My bay ly ht cao 40.000 feet (12.192m), v ti nhn xung ng chn tri cong
cong v nhng m my lng l xung quanh, mt t tri di pha di - u tin l nhng cnh
ng bng phng bn c vng pha ty Illinois, ri n khc sng Mississippi122 un cong nh
mt con rn, tip na l nhng trang tri trng trt v chn nui, cui cng l nhng nh lm
chm ca dy Rockies123 vn ph trng mu tuyt, cho n tn lc mt tri ln xung, v mu
cam vng rc bu tri thu li thnh mt ng ch mnh mai, cui cng n bin mt trong
bng m, ch cn nh trng v nhng v sao.
Ti c th hiu v sao ngi ta quen vi s tin nghi ny.
Mc ch ch yu ca chuyn i hm l gy qu - chun b vn ng cho t tng tuyn
c, mt vi ngi bn v ngi ng h ti t chc cc s kin L.A, San Diego v San
Francisco cho ti. Nhng ti nh nht l chuyn n thm th trn Mountain View, bang
California, cch i hc Standford v Balo Alto vi dm v pha nam, ngay trung tm Thung
lng Silicon, ni cng ty s hu cng c tm kim Google t tr s chnh.
Google t c v th mt cng ty hng u vo gia nm 2004, l biu tng khng ch cho
sc mnh ngy cng ln ca mng ton cu m cn cho c s thay i rt nhanh ca kinh t th
gii. Khi ngi trn t trn ng t San Francisco n Mountain View, ti c li lch s cng
ty: hai nghin cu sinh ngnh tin hc ca i hc Standford, Larry Page v Sergey Brin, cng
lm vic vi nhau trong mt phng k tc x pht trin cch tm kim tt nht trn mng. n
nm 1998, vi mt triu dollar huy ng c t nhiu ngi quen, h thnh lp Google ni
ba nhn vin lm vic trong mt garage. Ri Google tin ra m hnh qung co da trn
nhng on k t n gin v ph hp vi t kha tm kim ca ngi s dng - qua cng ty
kim c li nhun ngay c khi thi k bng n ca cc dotcom124 i vo thoi tro. Su nm
sau khi thnh lp, Google c nim yt trn sn chng khon, nh Page v Brin tr thnh
hai trong s nhng ngi giu nht th gii.
121

Loi my bay c nhn do hng my bay Cessna (M) sn xut

122

Con sng di th hai nc M, ra vnh Mexico.

123

Dy ni min ty Bc M, ko di t Canada xung M.

124

T ch cc cng ty hot ng kinh doanh ch yu trn mng.

Mountain View trng ging nh vng ngoi California in hnh - ph x yn tnh, nhng ta
nh vn phng mi sng lp lnh, nhng ngi nh khim nhng - nhng vi sc mua c bit
mnh ca cng dn vng Thung lng Silicon - c l c gi tr c triu dollar hoc hn. Chng ti
tin vo trc mt dy cc ta nh hin i dng module v c n tip bi lut s ca
Google, David Drummond, mt ngi da en cng trc tui ti, anh thu xp cho ti cuc gp
ny.
Hi Larry v Sergey n gp ti thnh lp cng ty, ti ngh li hai g thng minh tham vng
khi nghip thi", David k. "Ti khng th ng by gi li c nh th ny".
Anh ta dn ti i thm ta nh chnh, n ging mt khu nh dnh cho sinh vin hn l mt vn
phng - vi qun c ph tng trt, ni c cu u bp ca ban nhc Grateful Dead125 qun l
vic chun b n cho ton b nhn vin; c tr chi in t, bn bng bn v mt phng tp
th dc y thit b. ("Mi ngi u dnh nhiu thi gian y nn chng ti mun lm h
vui v"). Trn tng hai, chng ti i qua nhng nhm nhn vin nam n mc qun jean v o
phng (thun), tt c u mi ngoi hai mi tui, ang chm ch lm vic trc mn hnh my
tnh hay nm di trn nhng chic gh sofa hoc qu bng cao su ln dng tp th dc v ni
chuyn si ni.
Cui cng chng ti nhn thy Larry Page ang ni chuyn vi mt k s v mt trc trc phn
mm g . Anh ta cng n mc ging cc nhn vin v trng cng khng gi hn h bao nhiu
nu ng n mt vi si tc mu mui tiu. Chng ti ni chuyn v s mnh ca Google l sp xp tt c cc thng tin trn th gii ny theo mt trt t c th tip cn c trn
ton cu, khng b lc v d s dng - vi s trang web Google tip cn c vo lc l
khong 6 t trang. Gn y cng ty tung ra dch v h thng th in t mi c chc nng tm
kim i km; v h ang nghin cu cng ngh cho php bn tm kim bng ging ni qua in
thoi, h cng bt u d n sch, mc tiu l qut tt c cc u sch tng c xut bn,
chuyn thnh dng web d truy cp v to nn mt th vin o cha ton b hiu bit ca nhn
loi.
Cui chuyn thm, Larry dn ti vo mt cn phng, trong c mt mn hnh phng rt ln vi
hnh nh ba chiu ca tri t ang quay. Larry nh mt k s tr ngi gc n ang lm vic
gn gii thch hnh nh chng ti ang xem.
"Nhng ch sng ny l ni ang din ra vic tm kim, anh ta gii thch. "Mi mu l mt
ngn ng. Nu anh y ci cn theo hng ny" - anh ta lm mn hnh thay i - "anh s thy
lu lng hot ng ca ton b h thng mng trn th gii".
Hnh nh trc mt rt m hoc, c v sng ng ch khng my mc, nh th ti ang thong
thy nhng bc u tin ca mt qu trnh pht trin rt nhanh, trong bin gii ngn cch
con ngi - quc tch, mu da, tn gio, ti sn - tr nn v hnh v khng cn ph hp, nh
mt nh vt l Cambridge, mt nh kinh doanh tri phiu Tokyo, mt sinh vin mt ngi
lng n xa xi, mt gim c trung tm thng mi Mexico City c th cng tham gia vo
mt cuc tr chuyn di, lin tc, v thi gian v khng gian phi nhng bc cho mt th gii
trn y nh sng. Ri ti nhn thy nhng vt ti sm khi tri t t quay quanh trc - phn ln
chu Phi, vnh ai Nam , thm ch vi vng M, ni chm tia sng dy c tan r thnh
nhng si nh ri rc.
Cn m mng ca ti chm dt bi s xut hin ca Sergey, mt anh chng rn chc, c l tr
hn Larry vi tui. Anh gi mi ti i cng h ti bui sinh hot th Su126, mt truyn thng
c duy tr t hi mi thnh lp cng ty, l tt c cc nhn vin ca Google t tp li n
v ung bia v ni chuyn v bt c tng no xut hin trong u. Khi chng ti vo cn
125
126

Ban nhc Rock c thnh lp t 1965 ca vng vnh San Francisco.

Nguyn vn TGIF assembly, TGIF l t vit tt ca cu Cm n Cha hm nay l th Su (Thank God its
Friday) l cu ni kh ph bin M, th hin s vui mng khi l ngy lm vic cui cng trong tun v sp n
mt cui tun vui v.

phng ln, hng m ng ngi tr tui ngi sn, mt vi ngi ung bia v ci a,
nhng ngi khc vn g phm PDA127 hoc my tnh xch tay, v mt tinh thn ho hng bao
trm bu khng kh. Mt nhm khong nm mi ngi c v thu ht s ch hn nhng ngi
khc, David gii thch l nhng nhn vin mi, va tt nghip i hc; hm nay l ngy h
gia nhp i ng Google. Tng ngi mt, cc nhn vin mi c gii thiu, khun mt h
hin ra trn mn hnh ln cng vi thng tin v bng cp, mi quan tm v s thch. t nht mt
na trong s h c v l ngi chu , phn ln ngi da trng mang nhng ci tn ng u.
V ti c th ni l khng ai trong s l ngi da en hoc Nam M. Lc sau, khi quay v xe
t, ti ni iu ny vi David v anh ta gt u.
Chng ti bit vn ", anh ni, v nhc n vic Google n lc trao hc bng tng s
sinh vin da mu thiu s v sinh vin n theo hc ton v khoa hc. ng thi, Google cng
phi duy tr tnh cnh tranh, tc l phi tuyn nhng sinh vin tt nghip cc chng trnh o
to ton, tin hc v k s xut sc nht trn c nc nh Hc vin cng ngh Massachusetts,
Hc vin cng ngh California, i hc Stanford, i hc Berkeley128. David ni vi ti l
nhng ngnh hc ni trn ti cc trng ny s sinh vin da en v Nam M ch m trn u
ngn tay.
Thc t, theo David ni th tm c k s ngi M, bt k mu da g, cng ngy cng kh hn
- l l do ti sao tt c cc cng ty Thung lng Silicon ngy cng ph thuc nhiu hn vo
sinh vin nc ngoi. Gn y, cc nh qun l doanh nghip thuc ngnh cng ngh cao li c
ni lo mi: T sau s kin 11/9, rt nhiu sinh vin nc ngoi suy ngh li vic du hc ti
M v kh xin c th thc nhp cnh. Cc k s thit k phn mm xut sc nht by gi
khng cn n tn Thung lng Silicon mi c vic lm hay c u t m cng ty. Cc cng ty
cng ngh cao t c s n v Trung Quc vi tc rt nhanh, v cc qu u t mo
him hin nay hot ng trn ton cu; h sn sng u t vo Mumbai hay Thng Hi khng
khc g vo California. V trong di hn, theo David, y s l kh khn i vi kinh t M.
Chng ti vn c th thu ht c ngi ti", anh ni, "v chng ti rt c tn tui. Nhng trong
nhng cng ty mi thnh lp v mt vi cng ty c t trc, ai m bit c cng ty no s l
Google mi? Ti ch hy vng trn Washington hiu c tnh hnh cnh tranh by gi th no.
Vai tr thng tr ca chng ta khng phi l gi mi c u.
CNG VO KHONG thi gian ti thm Google, ti c mt chuyn i khc khin ti phi suy
ngh v nhng g ang din ra trong nn kinh t. Ln ny ti i bng t ch khng phi my
bay, li xe hng dm ng cao tc khng mt bng ngi n mt th trn tn l Galesburg,
nm pha ty bang Illinois, cch bin gii vi bang Iowa khong 45 pht i t.
Ra i nm 1836, Galesburg ban u l mt th trn trng i hc, khi mt nhm cc gio s
Gio hi Trng lo v Gio on T tr129 New York quyt nh a cuc cch mng x hi
v gio dc thc hnh ca h n min Ty. Ngi trng c thnh lp, i hc Knox, tr
thnh cn c cho cc hot ng chng ch n l trc cuc Ni chin - mt nhnh ca ng
st ngm130 tng chy qua Galesburg. Hiram Revels, thng ngh s da en u tin ca nc
M hc d b i hc ti trng ny trc khi chuyn n bang Mississippi. Nm 1854,
ng st Chicago, Burlington & Quincy131 c hon thnh, chy qua Galesburg lm cho hot
ng thng mi trong vng bng n. Bn nm sau, khong 10.000 ngi tp trung y
127

T ch thit b my tnh cm tay nh gn, c cc tnh nng ging nh my tnh v in thoi di ng.

128

Cc trng i hc hng u nc M.

129

Gio hi Trng lo (Presbytery) v Gio on t tr (Congregation) l cc gio hi Thin cha gio thuc
phong tro Tin lnh (Protestanism) do nh ci cch tn gio Martin Luther khi xng.

130

ng st ngm (Underground Railroad), hnh thnh vo th k 19, l mng li nhng con ng b mt v

nhng ni n nu an ton cho cc n l da en b trn n cc bang khng c ch n l vi s tr gip ca
nhng nh hot ng chng ch n l.
131

H thng ng st vng Trung Ty ca M, hot ng t nm 1849 n 1970.

nghe cuc tranh lun vng th nm gia Lincoln v Douglas132, trong ln u tin Lincoln
trnh by quan im chng ch n l nh mt vn o c. Tuy nhin, ti n Galesburg
khng phi v lch s vng ny. Ti n gp mt nhm cc ch tch cng on cc nh my
ca cng ty Maytag133 v cng ty ny tuyn b k hoch sa thi 1.600 nhn vin v chuyn sang
hot ng Mexico. Cng nh cc th trn khc dc min Trung v min Ty Illinois, Galesburg
b ging mt n mnh khi ngnh ch to dch chuyn ra nc ngoi. Vi nm trc , th trn
ny mt i cc nh sn xut ph tng cng nghip v mt hng sn xut ng cao su; cn vo
thi im ti n th Butler - mt cng ty thp mi b ngi Australian mua li gn y - cng
trong qu trnh chun bi ngng hot ng. Lc t l tht nghip ca Galesburg l khong 8%.
Nu nh my Maytag ng ca th th trn s mt thm khong 5% n 10% lng vic lm hin
c.
Trong phng cng on ca nh my, by hay tm ngi n ng v hai ba ph n ang ngi
trn nhng chic gh gp bng kim loi, ni chuyn mt cch trm lng, vi ngi ht thuc;
phn ln h trc nm mi tui, tt c u mc qun jean hoc khaki, o phng hoc bo h
k ca-r. Ch tch cng on, Dave Bevard, l mt ngi n ng to ln vi b ngc rng,
khong 55 tui. ng c b ru mu sm, eo cp knh mu v i chic m pht mm, trng kh
ging mt thnh vin ca ban nhc ZZ Top134. ng gii thch l cng on th mi bin php
c th lm Maytag thay i kin - ni chuyn vi bo ch, lin lc vi cc c ng, ku gi
s ng h ca cc quan chc a phng v cp bang, nhng ban qun l Maytag vn khng lay
chuyn.
"My g ny khng phi khng kim c li nhun". Dave ni vi ti. Nu anh hi th bn h
s tr li l chng ti l mt trong nhng nh my nng sut nht ca cng ty. Cng nhn tay
ngh cao. T l sn phm li thp. Chng ti phi chu ct gim lng, gim phc li, gim
vic lm. Bang v thnh ph gim cho Maytag t nht l 10 triu dollar tin thu trong tm
nm qua v h ha s tip tc ti y. Nhng vn khng bao gi . Tay CEO (tng gim c
iu hnh) no kim c vi triu dollar ri nhng vn quyt nh cn tm cch tng gi
c phiu cng ty hn ta kim chc thm t , v cch d nht l chuyn hot ng sn xut
sang Mexico v tr lng cho cng nhn bng mt phn su y thi".
Ti hi h chnh quyn bang v lin bang lm nhng g o to li cng nhn, v gn nh
c phng cng mt lc bt ci nho bng. "o to li ch l chuyn a thi". Ph Ch tch
cng on Doug Dennison ni. "Anh nh o to li ci g khi ch cn vic lm no y?"
ng k rng c vn ngh nghip gi ng c gng lm tr l y t vi mc lng khng cao
hn lng Wal-Mart tr cho nhn ln phc v tng trt ca h. Mt trong my ngi n ng tr
hn k cho ti nghe mt chuyn rt nghit ng: anh quyt nh i o to li lm k thut vin
my tnh, nhng vo hc c mt tun th Maytag gi anh i lm. Cng vic Maytag ch l
tm thi, nhng theo lut, nu anh t chi Maytag th anh khng c tin o to li. Ngc li,
nu anh quay li Maytag v b kha hc ang d dang kia th c quan qun l lin bang s xem
nh anh s dng mt c hi o to duy nht v sau ny s khng tr tin cho anh i o to
li na.
Ti ni vi c nhm l ti s k li cu chuyn ny trong chin dch tranh c v a ra mt vi
xut m nhn vin ca ti d tho - sa i lut thu gim u i thu cho nhng cng
ty chuyn c s ch to ra nc ngoi, chn chnh li v h tr hiu qu hn i vi chng
trnh o to li. Khi ti sp ra v, mt ngi n ng cao ln khe mnh, i m li trai ln
ting. ng ni tn ng l Tim Wheeler v l ch tch cng on ca nh my thp Butler gn .
132

Lincoln v Stephen Douglas (1813-1861) c by vng tranh lun trong t tranh c chc thng ngh s
bang Illinois ti Thng vin M (1858). Nhng cuc tranh lun ny ni ting mt phn v ti hng bin ca hai
ng c vin.

133

Maytag: mt trong cc cng ty sn xut thit b gia dng v thit b phc v bn hng hng u Bc M, t 2006
thuc quyn s hu ca tp on Whirlpool Corp.
134

Nhm nhc chi hard rock ni ting ca M.

Cng nhn b sa thi v Tim ang nhn tin bo him tht nghip, c ngh nn xem lm
g tip theo. Ni lo ln nht ca ng by gi l chi ph y t.
Con trai ti, Mark, cn phi ghp gan", ng ni vi ging dt khot. Chng ti ang nm trong
danh sch ch hin gan, nhng chng ti dng ht tin bo him y t ca ti ri, chng ti
ang tm hiu xem liu Qu Cu tr y t (Medicaid)135 c tr vin ph khng. Khng ai ni c
r rng cho ti c, v anh bit y, ti s bn ht mi th ti c cha cho Mark, s vay n,
nhng ti vn...". Ging ca Tim nghn li, v ng ang ngi cnh ng, vi mt vo hai bn tay.
Ti c m bo vi h l ti s tm hiu xem qu Cu tr y t s tr nhng chi ph g. Tim gt
u, vng tay m ly vai v.
Khi li xe quay v Chicago, ti c tng tng ra hon cnh bi thm ca Tim: tht nghip, cu
con trai m yu, tin tit kim ht sch.
Nu i my bay t nhn cao 40.000 feet, bn s b l nhng cu chuyn .
Ngy nay bn s thy c vi quan im, ca c cnh t ln cnh hu, cho rng v c bn chng ta
ang tri qua thi k chuyn i kinh t. Tin b trong cng ngh s, cp quang, mng, v tinh
v giao thng vn ti xa b ro cn kinh t gia cc quc gia v lc a. Hng dng vn chy
khp th gii tm ni c li nhun cao nht, vi hng nghn t dollar vt qua cc bin gii
ch vi vi ln bm phm. Lin X sp , n v Trung Quc bt u ci cch theo nh
hng th trng, cc ro cn thng mi gim dn v nhng nh bn l khng l nh Wal-Mart
ra i a hng t ngi vo cuc cnh tranh trc tip vi cc cng ty M v cng nhn M.
Cho d th gii phng hay khng phng th, nh nh bo Thomas Friedman ni, chc chn
mi ngy n ang ngy cng phng hn.
Khng nghi ng rng ton cu ha em li nhiu li ch ng k cho ngi tiu dng M. N
khin gi cc loi hng ha tng c coi l hng xa x gim xung, t ti vi mn hnh rng n
o ti ma ng, v n lm tng sc mua ca nhng ngi M thu nhp thp. N gip kim
sot lm pht, tng cao li nhun cho hng triu ngi M u t vo th trng chng khon,
em li th trng mi cho hng ha v dch v M, v cho php nhng quc gia nh Trung
Quc v n gim ngho i mt cch ng k, nh trong di hn th gii s n nh hn.
Nhng cng khng th ph nhn ton cu ha lm hng triu ngi M bnh thng ri vo tnh
th bt n v kinh t. duy tr tnh cnh tranh v m bo cc nh u t c hi lng trn
mt th trng ton cu, cc cng ty M tin hnh t ng ha, gim quy m, thu gia cng
v chuyn nh my ra nc ngoi. H khng h tng lng cho ngi lao ng v thay chng
trnh bo him sc khe v hu tr c nh bng chng trnh 401(k)136 v Qu tit kim y t137
qua ngi cng nhn phi gnh chu nhiu chi ph v ri ro hn.
Kt qu l ni ln r nt nn kinh t kiu ngi-thng-c-tt-c. Nc ni nhng khng phi
thuyn no cng ni c. Trong thp k va qua, chng ta chng kin kinh t pht trin rt
mmh nhng lng vic lm tng thm rt t: nng sut lao ng tng vt nhng mc lng th
ng nguyn; li nhun cc cng ty rt ln nhng phn ngi lao ng c hng li t li
nhun li gim. i vi nhng ngi c trnh v nng lc c bit nh Larry Page v

135

Qu bo him y t cng dnh cho ngi c thu nhp thp.

136

Chng trnh 401(k): chng trnh bo him hu tr theo iu 401(k) ca o lut Thu nhp ni a. Chng
trnh 401(k) cho php ngi lao ng tit kim tin dnh cho hu tr sau ny bng cch trch mt phn lng ng
vo ti khon 401(k) ca h v s tin trong ti khon ny c u t vo chng khon, tri phiu, qu tng h
hoc giao cho qu tn thc Khc vi chng trnh hu tr c nh c in, ngi tham gia chng trnh 401(k)
khng bit s tin hu tr ca mnh l bao nhiu v n ph thuc vo kt qu u t, tc l c ri ro.

137

Qu tit kim y t (Health Savings Account): khi np tin bo him y t theo cch ny, ngi lao ng t quyt
nh trch ra mt s tin no trong li tc hng nm ca mnh gi vo ti khon tit kim y t v chnh ph s
gim thu thu nhp trn s tin . Thng thng ngi giu s trch nhiu tin v ngi ngho trch t tin hn
trong khi chi ph cha tr khi c bnh l nh nhau. Do chnh sch ny b ch trch l ch thun li cho ngi
giu.

Sergey Brin, v nhng lao ng c tri thc nh k s, lut s, nh t vn v nh tip th - nhng

ngi c iu kin lm vic - th mt th trng ton cu ha em lai li ch tim nng ln cha
tng c. Nhng vi nhng ngi nh cng nhn cng ty Maytag, cng vic ca h c th thay
bng t ng ha, s ha hoc b chuyn sang nhng nc c mc lng thp hn, th tc ng
ca ton cu ha c th s rt ti t - tng lai l cng vic lng thp vi phc li t i, c nguy
c khnh kit nu m au v khng th dnh tin ngh hu hoc cho con ci theo hc i
hc.
Cu hi t ra l chng ta nn lm g vi vn ny. T u thp k 90, khi xu hng ny bt
u xut hin, mt phe trong ng Dn ch do Bill Clinton ng u ng h nn kinh t mi
vi thc y t do thng mi, qun l ti chnh v ci cch gio dc v o to, sao cho cng
nhn c th tm c nhng vic lm c gi hn, lng cao hn trong tng lai. Nhng c mt
nhm gm rt ng lc lng c tri truyn thng ca ng Dn ch - c bit l cng nhn c
xanh nh Dave Bevard - chng lai chng trnh ny. H lo ngi rng t do thng mi ch c
li cho Wall Street138 ch khng th chm dt c nn chy mu nhng cng vic lng cao
M.
ng Cng ha cng khng trnh c s cng thng ny. Vi nhng phn ng gn y v vn
nhp c tri php chng hn, ch ngha bo th "Nc M l u tin hng u ca Pat
Buchanan139 c l hi sinh trong t tng ca ng Cng ha v l mt thch thc i vi
chnh sch t do thng mi ca chnh quyn Bush. V trong chin dch tranh c nm 2000 cng
nh trong nhim k u ca mnh, George W. Bush xut vai tr chnh thng ca chnh
ph, mt th "ch ngha bo th lng", theo Nh Trng, c th hin trong chng trnh
bo him theo n thuc140 ca Qu Chm sc y t (Medicare)141 hay chng trnh ci cch gio
dc c tn l Khng tr em no b b qun"142 - khin cho nhng ngi bo th theo quan im
chnh ph gn nh phi nhi tim.
Tuy nhin, chng trnh kinh t ca ng Cng ha di thi Tng thng Bush ch yu l ct
gim thu, gim cc quy nh hn ch, t nhn ha dch v cng - v li ct gim thu. Cc quan
chc chnh ph gi y l "X hi S hu143 nhng nguyn l c bn ca n l l thuyt nh
nc khng can thip c t nht l t nhng nm 1930. Nhng ngi theo thuyt ny cho rng
nu gim mnh - hoc trong mt s trng hp, xa b hon ton - thu nh vo thu nhp, bt
ng sn ln, gi tr vn tng thm v c tc th s khuyn khch vn ha, gip t l tit kim
cao hn, hot ng u t mnh hn v tng trng kinh t ln hn. Theo h, cc chng trnh
ca chnh ph lun khng hiu qu, sinh ra s li v lm gim trch nhim, tnh ch ng v
la chn ca c nhn.
Hay, nh Ronald Reagan c kt: "Chnh ph khng phi gii php cho cc vn , chnh
chnh ph mi l vn .
n gi, chnh ph Bush mi ch t c mt v trong phng trnh h a ra; Quc hi do
ng Cng ha chi phi thng qua thnh cng chnh sch ct gim thu vng ny qua vng
138

Ch cc nhm li ch ngnh ti chnh c nh hng ln.

139

Patrick J. Buchanan ( 1939-): nh bnh lun chnh tr, c vn cao cp ca cc cu Tng thng Nixon, Ford v
Reagan.
140

Mt chng trnh ca chnh quyn bang/tiu bang gip thanh ton tin thuc cho ngi nhn tr cp/ngi c
bo him.
141

Qu bo him y t cng dnh cho nhng ngi t 65 tui tr ln v mt s ngi tha mn cc tiu chun c
bit c th khc.
142

o lut nm 2001 (nguyn vn: "No Child Left Behind") nhm nng cao cht lng gio dc tiu hc v trung
hc c s, trong c quy nh nh nc ch cp ngn sch cho cc trng c kt qu hc tp ca hc sinh t tiu
chun nht nh.

143

X hi s hu (Ownership society) c gi tr ch o l trch nhim c nhn, t do kinh t v s hu ti sn.

khc, nhng li t chi quyt nh kh khn l kim sot chi tiu. l chi tiu dnh ring cho
cc nhm li ch c bit, cn c gi l chi tiu c bit, vn tng ln 64% t khi Bush
nhm chc. Trong khi , cc ngh s ng Dn ch (v dn chng) chng li s ct gim t
ngt khon u t cho i sng, v cng khai bc b xut t nhn ha chng trnh Bo him
x hi ca chnh ph. Khng r chnh ph c thc s tin rng kt qu thm ht ngn sch v n
quc gia tng vt l vn quan trng hay khng. Ch c mt iu r rng l mt bin nhng
con s thua l lm cho chnh ph kh m xut thm bt c chnh sch u t no gii
quyt cc thch thc kinh t ca ton cu ha hay tng cng mng li an sinh x hi M.
Ti khng mun phng i hu qu ca tnh hung b tc ny. Chin lc khng lm g c v
mc ton cu ha t ng din ra khng th lm nn kinh t M sp ngay. Tng sn phm
quc ni (GDP) ca nc M vn ln hn c Trung Quc v n cng li. t nht, hin ti,
cc cng ty M vn tip tc gi c u th trong cc ngnh da vo tri thc nh thit k phn
mm hay nghin cu dc phm, v h thng cc trng i hc ca chng ta vn c th gii
thm mun.
Nhng trong di hn, khng lm g c cng c th dn n mt nc M rt khc so vi nc
M ni phn ln chng ta sinh ra v ln ln. s l mt quc gia b phn ha v kinh t v x
hi hn c hin ti: mt quc gia trong c mt tng lp c trnh hiu bit ngy cng tng,
sng mt khu vc ring bit, c th c bt k th g h mun trn th trng - trng hc t
nhn, dch v y t t nhn, an ninh t nhn v my bay t nhn - trong khi ngy c nhiu ng
bo khc ca h phi lm cng vic phc v vi mc lng thp, nhy cm vi mi quyt nh
thay i v tr ca cc cng ty, b p lm vic nhiu gi hn, ph thuc vo dch v y t, hu tr
v gio dc ca nh nc vn ang b thiu tin, qu ti v cht lng thp.
iu c ngha l s c mt nc M trong chng ta tip tc gn n ti sn ca chng ta
cho cc ch n nc ngoi, t ph mc bn thn cho cm hng ca cc nh sn xut du m:
mt nc M trong chng ta u t qu t vo nghin cu khoa hc c bn v o to lc
lng lao ng - l nhng yu t quyt nh tim lc kinh t lu di - v b qua nguy c khng
hong mi trng. S c mt nc M phn ha hn, bt n hn v chnh tr khi tht bi kinh t
lan rng v khin mi ngi tr nn th ght ln nhau.
Ti t hn c l s c t c hi hn cho thanh nin M, gim kh nng ci thin v th x hi cao
hn vn l ct li trong cam kt ca t nc t khi thnh lp. khng phi nc M chng ta
mun dnh cho con chu chng ta. V ti tin rng chng ta c kh nng, c ngun lc to ra
mt tng lai tt p hn, mt tng lai trong kinh t pht trin v s thnh vng c chia
s cho mi ngi. Chng ta khng th to nn tng lai khng phi v chng ta thiu tng.
M l v chng ta thiu mt cam kt tm quc gia rng s tin hnh nhng bc kh khn cn
thit tng kh nng cnh tranh cho t nc, v chng ta thiu s ng thun mi quanh vn
vai tr ph hp ca chnh ph trn th trng.
C S ng thun , chng ta cn xem xt h thng th trng ca chng ta tin trin
nh th no qua thi gian. Tng thng Calvin Coolidge tng ni, "Cng vic chnh ca ngi
M l kinh doanh, v thc t kh m tm c trn th gii ny c quc gia no lun nhit tnh
cho n logic ca th trng hn chng ta. Hin php M xc nh quyn t hu ti sn l
yu t c bn trong nn t do. Truyn thng tn ngng M tn vinh gi tr ca s chm ch v
thuyt phc rng mt cuc sng c o c s c n b xng ng bng vt cht. Thay v ni
xu nhng ngi giu, chng ta tn h ln thnh nhng hnh mu, v truyn thuyt ca chng ta
ton nhng chuyn v nhng ngi thch lm giu - dn nhp c n y vi bn tay trng v tr
nn giu c, nhng ngi tr tui hng n min Ty tm kim vn may. Nh Ted Turner144
c mt cu ni ni ting, " M tin l cch chng ta gi v th ca mnh".
Kt qu ca nn vn ha hng v kinh doanh ny l s thnh vng v song trong lch s loi
ngi. Phi n cc nc khc mi hiu r ngi M may mn th no vi s thnh vng ;
144

Robert Edward "Ted" Turner III (1938- ): ngi sng lp ra knh truyn hnh CNN, nh hot ng t thin.

ngay c ngi ngho y cng coi nhng hng ha dch v nh in, nc sch n tn nh,
in thoi, ti vi v gia dng l nhng th hin nhin phi c - trong khi phn ln mi ngi
trn th gii li khng th c c chng. Nc M c th may mn khi c thin nhin u i
vo loi nht th gii, nhng r rng khng ch nh ti nguyn thin nhin m chng ta t c
thnh cng v kinh t. Ti sn ln nht ca chng ta l h thng t chc x hi, mt h thng
lun khuyn khch cc ci tin, vai tr ch ng ca c nhn v phn phi ngun lc sao cho
hiu qu trong nhiu th h.
Do , khng c g ngc nhin khi chng ta c xu hng coi h thng th trng t do ca chng
ta l hin nhin c sn, cho rng n hot ng t nhin theo quy lut cung cu v l thuyt bn
tay v hnh ca Adam Smith145. T gi nh nh vy th cng khng cn mt bc qu xa
ngh tip rng mi s can thip ca chnh ph vo hot ng thn k ca th trng - cho d
thng qua thu, quy nh qun l, kin co, thu quan, bo v ngi lao ng hay chi tiu cho
phc li - u lm suy yu cc doanh nghip t nhn v hn ch tng trng kinh t. S sp
ca cc m hnh t chc kinh t khc nh kinh t k hoch ha tp trung ch khng nh thm gi
nh ny. Trong cc cun sch gio khoa kinh t hc chun mc v trong cc cuc tranh lun
chnh tr hin i ngy nay, chng ta mc nh quy tc nh nc khng can thip; bt c ai nghi
ng n s phi bi ngc li ln sng chung.
V vy chng ta cn t nhc mnh rng h thng th trng t do khng phi l kt qu ca quy
lut t nhin hay thng thn thnh no. N hnh thnh qua mt qu trnh th nghim v iu
chnh kh nhc, qua mt chui nhng la chn kh khn gia hiu qu v cng bng, n nh v
thay i. V mc d li ch ca h thng th trng t do ch yu c c t n lc c nhn ca
nhiu th h ngi lun theo ui cch nhn hnh phc ca ring h, nhng trong mi thi k
bin ng v chuyn i kinh t, chng ta u phi nh n chnh ph can thip m ra cc c
hi, khuyn khch cnh tranh v lm cho th trng hot ng tt hn.
Theo ngha rng, hnh vi can thip ca chnh ph c ba hnh thc. Th nht, trong sut lch s
ca chng ta, chnh ph c ku gi xy dng c s h tng, o to lc lng lao ng hoc
to nn tng cn thit cho tng trng kinh t. Tt c nhng nh sng lp nc M u nhn thy
mi quan h gia ti sn c nhn v t do, nhng chnh Alexander Hamilton nhn ra tim
nng ln lao ca nn kinh t c quc gia - khng phi da vo qu kh lm nng nghip m l
tng lai lm thng mi v cng nghip. Hamilton cho rng nhn thc c iu ny, nc
M cn mt chnh ph cp quc gia mnh v ch ng, v khi lm B trng Ti chnh u tin
ca nc M, ng a nhng tng ca ng thnh hnh ng. ng quc hu ha cc khon
n thi cch mng ginh c lp, nh khng ch gn kt nn kinh t cc bang m cn thc
y h thng tn dng v khai thng th trng vn. ng y mnh cc chnh sch - t lut bo
v pht minh sng ch cho n thu quan cao - khuyn khch ngnh ch to, ng cng xut
cc chng trnh u t vo ng s, cu cng h tr vn chuyn sn phm n vi th
trng.
Hamilton gp phi s phn i mnh m ca Thomas Jefferson v ng s rng mt chnh ph
mnh gn cht vi nhm li ch thng mi giu c s lm suy gim quan im dn ch cn
bng ca chnh ph i vi t nc. Nhng Hamilton hiu rng ch c thng qua gii phng
lng vn m cc nhm li ch ny ang s hu, nc M mi tip cn c vi ngun lc
mnh nht ca mnh - l nng lng, l tnh to bo ca ngi M. tng x hi thay i l
mt trong nhng tha hip v i u tin ca ch ngha t bn M: l ch ngha t bn cng
thng c th gy ra mt n nh, nhng n cng l mt h thng kinh t rt nng ng, trong
bt c ai c tin v nng lc cng c th bc ln v tr cao nht.
V t nht Jefferson cng ng im ny - chnh nh nim tin vo ch s dng nhn ti
ch khng phi l ch qu tc cha truyn con ni m Jefferson ng h thnh lp cc trng
i hc cng cng quc gia c th o to nhn ti trn c nc, v ng coi vic sng lp ra
i hc Virginia l mt trong nhng thnh tu ln nht ca mnh.
145

Adam Smith ( 1732- 1 790): nh kinh t chnh tr hc ngi Scottland.

Truyn thng chnh ph M u t vo c s vt cht v vo con ngi tng c Abraham

Lincoln v ng Cng ha thi k u trit tun theo. i vi Lincoln, c im c bn ca
nc M l c hi, l kh nng "t do lao ng" pht trin c trong cuc sng.
Lincoln coi ch ngha t bn l phng tin tt nht to ra c hi nhng ng cng thy
rng qu trnh chuyn i t x hi nng nghip sang x hi cng nghip cng ph v cuc sng
ca nhiu ngi v ph v c cng ng.
Do , vo gia cuc Ni chin, Lincoln bt tay vo thc hin mt lot cc chnh sch khng
ch to nn tng cho ton b nn kinh t m cn m rng thang c hi v pha di c nhiu
ngi hn c tip cn. ng thc y xy dng ng st xuyn lc a u tin. ng t chc
Hc vin Khoa hc quc gia khuyn khch cc nghin cu c bn v khm ph khoa hc c
th em li ng dng cng ngh v thng mi mi. ng thng qua o lut Bn t cng
cho ngi dn nm 1862, mt bc ngot qua mt din tch t cng khng l sut min Ty
nc M chuyn sang thuc quyn s hu ca ngi dn nh c n t min ng v dn nhp
c t khp th gii, nh nhng ngi ny cng ng gp vo nn kinh t ang pht trin ca
c quc gia. Sau , thay v nhng ngi ch t t lo liu, ng li to ra h thng trng
i hc v cao ng cng cng a phng146 hng dn nng dn cc k thut nng nghip
mi nht, cung cp gio dc min ph cho h, nh h c th c gic m xa hn cuc sng
nng tri hin ti.
S sng sut ca Halmlton v Lincoln - rng ngun lc v sc mnh ca chnh ph ch to iu
kin ch khng h thay th th trng t do - vn tip tc l vin tng trong chnh sch ca c
hai ng Cng ha v Dn ch theo tng bc pht trin ca nc M. p thy in Hoover147,
Cng ty Thung lng Tennessee148, h thng ng cao tc xuyn quc gia, mng Internet, d n
nghin cu m gien ngi ln lt cho thy u t ca chnh ph to iu kin cho cc hot
ng kinh t t nhn bng n. V thng qua vic thit lp h thng trng cng c cp ph
thng v i hc, cng nh cc chng trnh nh o lut GI149 qua o to i hc n c
vi hng triu ngi, chnh ph cng cho mi c nhn cng c iu chnh v thay i trong
mi trng cng ngh thay i khng ngng.
Ngoi thc hin u t vo nhng lnh vc cn thit m cc cng ty t nhn khng th hoc
khng mun tham gia, mt chnh ph ch ng cng ng vai tr khng th thiu khi gii quyt
cc trc trc ca th trng - nhng l hng lun xut hin trong mi h thng t bn, va cn
tr th trng hot ng hiu qu, va dn n thit hi cho ton x hi. Teddy Roosevelt nhn
thy sc mnh c quyn cn tr cnh tranh, v ng coi vic "chng trust" l nhim v trung
tm ca chnh ph thi ng nm quyn. Tng thng Woodrow Wilson lp ra Cc D tr lin
bang qun l cung tin v kim ch nhng t khng hong nh k trn th trng ti chnh.
Chnh ph cp bang v lin bang thng qua nhng lut dnh cho ngi tiu dng u tin o lut Lng thc v thuc sch, o lut kim nh cht lng tht - bo v ngi M
khi cc sn phm c hi.

146

Nguyn vn "land-grand colleges": cc trng i hc v cao ng c thnh lp mi bang hng cc

quyn li theo o lut Morrill (1862 v 1890). o lut ny ti tr cho cc trng bng cch giao t thuc s
hu lin bang cho cc bang.
147

p thy in trn sng Colorado vng bin gii hai bang Nevada v Arizona, iu ha nc cho vng xung
quanh v cung cp in cho ton min nam California, mt trong by cng trnh xy dng v i nht nc M.

148

Cng ty Thung lng Tennessee (TVA) l cng ty thuc s hu lin bang thnh lp nm 1933, cung cp dch v
hng hi, chng l lt, sn xut in, sn xut phn bn v pht trin kinh t vng thung lng Tennessee - khu vc
b nh hng c bit nghim trng sau cuc i khng hong 1929-1939.

149

o lut c thng qua nm 1944 v chun b gio dc v dy ngh cho cc cu chin binh Th chin th hai,
ng thi n b tht nghip mt nm v cho h vay tin di nhiu hnh thc mua nh v khi nghip kinh
doanh.

Nhng chnh s sa st ca th trng chng khon nm 1929 v cuc i khng hong150 sau
cho thy vai tr sng cn ca chnh ph trong vc qun l th trng tr nn rt r rng. Khi
cc nh u t mt nim tin, cc ngn hng ph sn e da dn ti sp h thng ti chnh, nhu
cu tiu dng v u t lin tc gim, Tng thng Franklin D. Roosevelt tin hnh mt lot
can thip ca chnh ph ngn khng cho kinh t suy thoi thm. Trong tm nm sau chnh
ph vi chng trnh Kinh t x hi mi th nghim cc chnh sch ti thit nn kinh t, v
mc d khng phi chnh sch no cng t c kt qu mong mun, nhng cng xy dng nn
mt h thng qun l gip gim nguy c khng hong kinh t. l y ban Chng khon v
Ngoi hi m bo tnh minh bch trn th trng ti chnh v bo v cc nh u t nh khi
gian ln v vn ng ni b. l Bo him tin gi lin bang FDIC em li nim tin cho ngi
gi tin vo ngn hng. V cn c cc chnh sch ti kha v tin t chng khng hong chu k,
di hnh thc ct gim thu, tng tnh thanh khon hay chi tiu trc tip ca chnh ph kch
cu khi doanh nghip v ngi tiu dng rt khi th trng.
Cui cng - v c l l vai tr gy tranh ci nht - l chnh ph to ra tha c x hi gia ch
doanh nghip v cng nhn. Trong 150 nm u ca nc M, khi vn ngy cng tp trung vo
cc trust v cc cng ty trch nhim hu hn, cng nhn khng c thnh lp cc t chc cng
on do b lut php v bo lc ngn tr. Cng nhn gn nh khng c bo v khi iu kin
lm vic khng an ton v v nhn tnh, c cc nh my bc lt cng nhn tn t hay xng
git m gia sc151. Nn vn ho M khng thng cm nhiu vi cc cng nhn b ngho i do
s bng n nh k ca s hy dit mang tnh sng to"152 ca ch ngha t bn - cng thc
thnh cng cho mi c nhn l lm vic chm ch hn ch khng phi c chnh ph chm
nom. H thng an sinh x hi ra i l do hot ng t thin ca c nhn khng th n vi mi
ngi v ngun lc ca h cng hn ch.
Mt ln na, cn c sc ca i khng hong vi mt phn ba ngi dn ri vo tnh trng mt
vic lm, nh ca hoang tn, qun o sn rch v thc n thiu thn chnh ph gii quyt tnh
trng mt cn bng. Trong hai nm u lm tng thng, F.D. Roosevelt thnh cng trong vic
thuyt phc Quc hi thng qua o lut Bo him x hi 1935, tm im ca nh nc phc li
mi, mt mng li an sinh x hi gip hn mt na s cng dn ln tui thot khi ngho
i, em li bo him tht nghip cho nhng ngi mt vic lm v chi tr mt khon tr cp
nh cho nhng ngi tn tt v ngi gi ngho kh. F.D. Roosevelt cng xut nhng d lut
lm thay i c bn mi quan h gia gii t bn v ngi lao ng: lut lm vic bn mi gi
mt tun, lut lao ng tr em v lut lng ti thiu; v o lut Quan h lao ng quc gia cho
php t chc nhng nghip on quy m ln v buc ngi s dng lao ng phi tha hip vi
thin ch.
Mt phn nguyn nhn F.D. Roosevelt thng qua nhng lut ny l l thuyt ca Keynes153: Mt
cch cu nn kinh t khi khng hong l em li cho cng nhn thu nhp kh dng cao hn.
Nhng F.D. Roosevelt cng hiu rng nn dn ch t bn ch ngha i hi mi ngi phi ng
thun, v thng qua vic em li cho cng nhn ming bnh ln hn trong nn kinh t, cuc cch
mng ca ng ngn chn c phong tro ng h m hnh chnh ph qun l, mnh lnh v
kim sot ang ph bin khp chu u. Nh ng gii thch vo nm 1944, nhng ngi i
kh, nhng ngi tht nghip chnh l l do ra i ch c ti".

150

i khng hong (Great Depression): thi k suy thoi kinh t 1929-1939, bt u t M (c bit n vi
Ngy th ba en ti 29-10-1929), sau lan rng trn th gii.
151

u th k 20, ngnh cng nghip git m gia sc l ngnh vi phm quyn li cng nhn nghim trng nht:
cng nhn phi lm vic qu sc, khng c bo h lao ng v khng c thnh lp cng on.
152

Khi nim c nh kinh t hc Joseph Schumpeler ph bin nm 1942, ch qu trnh khi mt ci g mi m

ra i git cht mt ci c (v d a CD ra i git cht bng cassette, ri a CD li b tiu dit bi my nghe nhc
mp3).

153

John M. Keynes (1883-1946): nh kinh t hc ngi Anh.

Trong mt thi gian cu chuyn tm kt thc y - F.D. Roosevelt bo v c ch ngha t

bn thng qua chnh ph lin bang, tch cc u t vo con ngi v c s vt cht, kim sot th
trng v bo v ngi lao ng khi tnh trng kh khn kinh nin. V thc t trong hai mi
lm nm sau , qua cc i chnh ph thuc ng Cng ha v Dn ch, m hnh nh nc
phc li ca M cng nhn c s ng h rng ri. Mt s ngi cnh hu ph phn rng ch
ngha x hi ang dn chim lnh, cn ngi cnh t li cho rng F.D.Roosevelt cha thc hin
chnh sch mt cch trit . Nhng tc tng trng mnh ca nn kinh t sn xut ln ca
M v chnh lch rt cao trong nng sut lao ng gia M v cc quc gia b chin tranh tn
ph chu u v chu lm tt ngm hu ht cc kin tranh lun. Do khng c i th
cnh tranh no ng k, cc cng ty M u n chuyn chi ph lao ng v chi ph qun l cao
hn cho ngi tiu dng gnh chu. X hi y vic lm cho php cng nhn cc nh my
c cng on tr thnh tng lp trung lu, mt ngi i lm cng nui c c gia nh, c bo
him y t v lng hu n nh. Trong bi cnh cc cng ty c li nhun n nh v mc lng
ngy cng tng, khng ai phn i khi cc nh hoch nh chnh sch tng thu v a ra nhiu
quy nh hn v mc tiu x hi. Nh Chng trnh x hi ca Johnson, bao gm cc qu
Chm sc y t, Cu tr y t v cc phc li khc ra i, cng nh C quan Bo v mi trng
v Ban qun l Sc khe v an ton lao ng c Nixon thnh lp.
Chin thng ca ch ngha t do ch gp phi mt vn duy nht - l ch ngha t bn
khng phi lun ng vng. n thp k 70, nng sut lao ng, ng lc chnh ca nn kinh t
M sau chin tranh, bt u gim xung. nh hng ca OPEC tng ln cho php cc nh sn
xut du m nc ngoi chim c phn ln hn trong nn kinh t th gii v khin nc M
l ra nhc im l rt nhy cm vi mi s ct gim cung nng lng. Cc cng ty M bt u
phi i mt vi cuc cnh tranh t cc nh sn xut c chi ph thp chu , v n thp k 80,
mt cn l hng nhp khu gi r - gm hng dt may, giy dp, in t v thm ch c t - bt
u chim lnh mt phn ng k th trng ni a M. ng thi, cc cng ty a quc gia ca
M cng bt u t mt s c s sn xut nc ngoi - va thm nhp th trng, va tn
dng u th lao ng gi r.
Trong mi trng ton cu ngy cng cnh tranh, cng thc cng ty c vi li nhun n nh v
phng thc qun l tr tr khng cn hiu qu na. Khng cn nhiu kh nng chuyn chi ph
cao v sn phm hng cho ngi tiu dng gnh chu nh trc, li nhun v th phn ca cc
cng ty ny st gim v cc c ng bt u i tng gi tr cng ty. Mt s cng ty tm cch
tng nng sut bng cch ci tin v t ng ha. Cc cng ty khc ch yu dng cch sa thi
hng lot cng nhn, chng thnh lp cng on, v sau cng chuyn sn xut ra nc ngoi.
Nhng gim c cng ty no khng thch nghi c s b nhng k chuyn mua c phiu nm
quyn kim sot cng ty hay nhng ngh s chuyn mua li cng ty bng vay n tn cng - hai
nhm ngi ny s thay i cng ty v khng quan tm n i sng nhn vin s hon ton b
o ln hay cng ng b chia r. Cch ny hay cch khc, cc cng ty M ngy cng ngho
hn, kh khn hn - v cc cng nhn y chuyn lp rp kiu c v nhng th trn nh
Galesburg l nn nhn chnh ca qu trnh chuyn i ny.
Khng ch c khu vc t nhn phi iu chnh cho ph hp vi mi trng mi. K bu c m
Ronald Reagan ginh thng li cho thy ngi dn cng mong mun chnh ph phi thay i.
Reagan c xu hng thi phng qu mc quy m ca nh nc phc li sau hai mi lm nm
pht trin trc . Thc ra khi t ti mc cao nht, t l ngn sch lin bang so vi quy m
nn kinh t M vn thp hn con s tng ng ca cc nc Ty u, ngay c khi tnh c ngn
sch khng l nc M dnh cho quc phng. Tuy nhin, cuc cch mng bo th do Reagan
khi xng cng c nhiu ngi ng h v quan im ca ng - rng nh nc phc li t do
tr nn t mn v quan liu qu mc, cc nh hoch nh chnh sch Dn ch b m nh bi
vic ct nh ming bnh nn kinh t hn l lm cho n ln ln - r rng c mt phn s tht.
Cng nh rt nhiu cc gim c cng ty v khng b cnh tranh nn khng to ra gi tr na, c
rt nhiu quan chc nh nc khng cn t cu hi liu nhng g c ng (tc l cng dn M
c ng thu) v khch hng ca h (ngi s dng dch v cng) c nhn c xng ng vi
ng tin nhng ngi ny b ra hay khng.

Khng phi chng trnh no ca chnh ph cng hiu qu nh c qung co. Mt vi nhim
v nu khu vc t nhn thc hin s hiu qu hn, tng t nh trong mt s trng hp,
cng c kinh t da vo th trng cng t c kt qu nh cng c mnh lnh v kim sot
m li c chi ph thp hn v linh hot hn. Thu sut bin cao ra i t khi Reagan ln nm
quyn c th khng lm gim ng lc lao ng hay u t, nhng n li bp mo cc quyt
nh u t - v dn ti mt ngnh cng nghip lng ph l t vn trnh thu. Phc li x hi
gip rt nhiu ngi M ang lm vo tnh trng kh khn, tuy nhin n cng gy hiu ng
tiu cc ln thi lm vic ca ngi lao ng v s n nh ca cc gia nh.
V buc phi tha hip vi Quc hi do ng Dn ch nm quyn kim sot nn Reagan khng
bao gi t c cc k hoch tham vng nht ca ng nhm gim quy m chnh ph. Nhng v
c bn ng cng thay i c ch cc cuc tranh lun. Phong tro phn i chnh sch thu
ca tng lp trung lu tr thnh mt phn tt yu trong nn chnh tr v n cng t ra gii hn
ti a quy m chnh ph. i vi rt nhiu ng vin Cng ha, khng can thip vo th trng
tr thnh nguyn tc.
D nhin, rt nhiu c tri vn tip tc trng ch vo chnh ph khi kinh t tut dc, v v th ca
Bill Clinton Nh Trng c nng cao nh ku gi chnh ph hnh ng tch cc hn. Sau
khi k hoch chm sc y t b tht bi thm hi trn chnh trng v ng Cng ha ginh thng
li Quc hi nm 1994, Clinton phi gim bt tham vng, nhng d sao ng cng khin
cho cc mc tiu ca Reagan b ph phn nhiu hn. Vi tuyn b k nguyn chnh ph quy m
ln qua, Clinton a nhng ci cch phc li vo lut, thc y ct gim thu cho tng lp
trung lu v ngi ngho, v n lc gim nn quan liu. Cng chnh Clinton li t c ci m
Reagan cha bao gi lm c, l a hot ng ti kha vo trt t nhng ng thi gim
ngho v u t cht t vo gio dc v o to ngh. Khi Clinton kt thc nhim k, c v nh
mt trng thi cn bng mi dc thit lp - chnh ph gn nh hn, nhng vn gi c h
thng an sinh x hi m F.D. Roosevelt xy dng nn.
Ch c iu ch ngha t bn vn khng ng vng. Cc chnh sch di thi Reagan v Clinton
c th gim bt s tr tr ca nh nc phc li t do, nhng khng th thay i c thc t
ca cnh tranh ton cu v cch mng cng ngh. Vic lm vn chy ra nc ngoi - khng ch
vic lm trong ngnh ch to m ngy cng nhiu ngnh dch v c th xut khu vic lm bng
cng ngh s, v d nh lp trnh my tnh. Ngi lm kinh doanh tip tc phi i mt vi chi
ph bo him y t cho lao ng tng cao. Nc M tip tc nhp khu nhiu hn hn xut khu
v i vay nhiu hn hn cho vay.
Khng c trit l lnh o r rng, chnh ph Bush v ng minh trong quc hi ca h phn
ng li bng cch y mnh hn cch mng bo th ti logic tn cng ca n - thu thp hn
na, t quy nh qun l hn na, v mng li an sinh x hi nh hn na.
Nhng khi i theo con ng ny, ng Cng ha ang tham gia trn chin cui cng, trn chin
m h tin hnh v ginh thng li hi thp nin 80 trong khi ng Dn ch vn buc phi
tip tc cuc chin m ng mu bo v chng trnh Chnh sch Kinh t x hi mi ca
thp k 30.
C hai chin lc ny u khng cn hiu qu. M khng th cnh tranh vi Trung Quc v n
n gin bng cch ct gim chi ph v thu hp chnh ph - tr khi chng ta sn lng chp
nhn gim ng k mc sng ngi dn - vi nhng thnh ph ngp trong khi v ngi n xin
xp hng trn ng. V M cng khng th cnh tranh n gin bng cch dng ln cc ro cn
thng mi v tng mc lng ti thiu - tr khi chng ta sn lng lch thu tt c my tnh trn
ton th gii.
Nhng lch s cho chng ta nim tin rng chng ta khng phi la chn gia nn kinh t ch huy
ngt ngt hay ch ngha t bn ln xn v khc nghit. Lch s cho thy chng ta c th bc ra
khi nhng bin ng kinh t ln lao trong v th mnh hn ch khng h yu hn. Cng nh
nhng ngi i trc, chng ta nn t hi nhng chnh sch no s em li th trng t do nng
ng v n nh kinh t trn din rng, ci cch doanh nghip v nng cao mc sng. V cu

chm ngn gin d ca Lincoln c th gip nh hng cho chng ta, l: thng qua chnh ph,
chng ta c th cng lm nhng vic m ring l mi c nhn hoc t nhn khng bao gi lm
tt hoc t hiu qu bng.
Ni cch khc, chng ta nn i theo con ng c hiu qu.
VY S NG THUN kinh t mi y s nh th no? Ti s khng lm ra v ti c mi cu
tr li, tho lun chi tit chnh sch kinh t M th phi vit vi quyn sch mi ht. Nhng ti
c th a ra mt vi v d m trong chng ta thot ra c th b chnh tr hin nay; trong
theo Hamilton v Lincoln, chng ta c th u t vo c s h tng v con ngi; bt u hin
i ha v Xy dng li Cc tha c x hi m F.D. Roosevelt a ra ln u tin hi gia th
k trc.
Hy bt u vi nhng lnh vc u t c th lm tng tnh cnh tranh ca M trong nn kinh t
th gii: u t vo gio dc, khoa hc, cng ngh v c lp nng lng.
Trong sut lch s, gio dc lun chim v tr trung tm trong cam kt ca t nc i vi cng
dn: Nu bn lm vic chm ch v c trch nhim, bn s c c hi c cuc sng tt hn. V
th gii hin ti ni kin thc quyt nh gi tr ca bn trn th trng lao ng, ni mt a tr
Los Angeles phi cnh tranh khng ch vi nhng a tr khc Boston m cn phi vi hng
triu tr em Bangalore v Bc Kinh, th c qu nhiu trng hc M khng thc hin c
cam kt ny.
Hi nm 2005, ti n thm trng trung hc Thornton Township, mt trng ch yu dnh cho
hc sinh da en vng ngoi pha nam Chicago. Nhn vin ca ti lm vic vi cc ging
vin t chc mt cuc hp vi hc sinh trong trng. i din ca tng lp dnh
nhiu tun xem xt cc bn hc ang quan tm n vn g, sau chuyn kt qu thu c
thnh nhng cu hi dnh cho ti. Tai cuc hp mt, cc em ni v vn bo lc trong vng v
thiu my tnh cho lp hc. Nhng bn khon hng u ca nhng hc sinh ny l: Do chnh
quyn qun khng kh nng tr lng lm vic ton thi gian cho gio vin nn trng
Thornton phi cho hc sinh v vo lc 1 gi 30 chiu. Vi lch hc b thu hp nh vy, hc sinh
khng c thi gian hc trong phng th nghim hay ln lp ngoi ng.
- Ti sao chng chu li b i x khng cng bng th? - Cc em hc sinh hi ti - C v khng
ai mun bn chu vo i hc th phi.
Bn tr mun hc nhiu hn.
Chng ta quen vi nhng cu chuyn nh vy v tr em gc Phi v gc Nam M ang mn
mi theo hc nhng ngi trng khng th trang b cho chng trnh tham gia vo nn
kinh t cng nghip kiu c, ni g n thi i thng tin hin nay. Nhng vn ca h thng
gio dc ca chng ta khng ch nm khu ph c. Nc M cn c t l hc sinh cp trung
hc b hc cao loi cao nht trong s cc nc cng nghip pht trin. Hc sinh nm cui trung
hc ca M c im kim tra ton v khoa hc thp hn so vi hu ht cc bn ng la nc
khc. Mt na thiu nin M khng hiu c nhng phn s n gin, mt na s tr em chn
tui khng lm c php nhn hoc chia c bn, v mc d c nhiu sinh vin M tham d k
thi i hc hn bao gi ht, nhng ch c 22% trong s c trang b hc ting Anh,
ton v khoa hc trng i hc.
Ti khng tin rng mt mnh chnh ph c th thay i c kt qu thng k ny. Cha m l
nhng ngi chu trch nhim c bn trong vic gio dc con ci h phm cht chm ch v gi
tr ca hc hnh. Nhng cc bc cha m cng ng khi k vng chnh ph, thng qua cc trng
cng, s hp tc trn vn vi h trong qu trnh gio dc - nh tng lm vi cc th h ngi
M trc y.
Khng may l thay v i mi, ci cch mnh m trng hc - s thay i cho php cc hc sinh
trng Thornton c th cnh tranh c mt v tr lm vic Google - trong gn hai mi nm
qua chng ta ch thy chnh ph ci cch gio dc qua loa ngoi l v chp nhn cht lng gio
dc ch mc trung bnh. Mt phn y l kt qu ca nhng cuc tranh lun quan im lc hu

d on trc. Nhiu ngi thuc phe bo th cho rng tin khng th nng cao c kt qu
hc tp: nhng vn pht sinh trng cng l do nn quan liu v cng on gio vin cng
nhc gy ra; v gii php duy nht cho vn ny l chm dt vai tr c quyn gio dc ca
chnh ph bng cch thu t nhn lm gio dc. Trong khi , nhng ngi cnh t li ln ting
bo v cho hin trng kh chp nhn ny, cho rng ch cn chi thm tin l s nng cao c
cht lng gio dc.
C hai gi nh ny u sai lm. Tin hn phi c vai tr nht nh trong gio dc - nu khng ti
sao ph huynh hc sinh li chu tr nhiu tin hn sng nhng khu ngoi c trng hc
c nh nc cp ngn sch y ? V thc t rt nhiu trng hc c vng th v nng
thn vn c tnh trng lp hc qu ng, sch gio khoa lc hu, trang thit b khng ph hp v
gio vin buc phi b tin ti ra mua nhng dng ging dy thit yu. Nhng khng th ph
nhn rng cch qun l trng cng nh hin ti t nht cng l mt vn nghim trng khng
km vn ti chnh cho cc trng ny.
Do , nhim v ca chng ta y l tm ra nhng thay i c tc ng ln nht ln kt qu
hc tp ca hc sinh, ti tr thc hin cc thay i , v xa b nhng chng trnh khng c
kt qu. V trong thc t chng ta c bng chng r rng v nhng ci cch hiu qu: mt
chng trnh hc kh hn v nghim ngt hn, ch trng vo ton, khoa hc v k nng ngn
ng; thi gian hc mt ngy di hn v nhiu ngy hn hc sinh c thi gian v duy tr c
s tp trung cn thit cho hc tp: cung cp gio dc cp mu gio cho mi tr em khng em
no b tt hu trong nhng ngy u tin i hc; thc hin cc nh gi hp l da trn kt qu
hc tp, qua cung cp bc tranh ton cnh v qu trnh hc tp ca mt hc sinh; tuyn dng
v o to cc hiu trng theo quan im ci cch v cc gio vin ging dy hiu qu.
im cui cng cn c ch trng l phi c gio vin tt. Cc nghin cu gn y cho thy
yu t quan trng nht quyt nh kt qu hc tp khng phi mu da hay xut x ca hc sinh
m l gio vin ca em l ai. Khng may l qu nhiu trng phi ph thuc vo cc gio
vin khng c kinh nghim, t c o to v mn hc h dy, v thng cc gio vin yu
km ny li tp trung nhng trng ang hot ng cht vt. Hn na, mi vic ngy cng ti
t hn trc ch khng tt hn: mi nm, cc trng hc li mt i cc gio vin c kinh nghim
v th h Bng n dn s bc vo tui ngh hu, v trong thp k ti phi tuyn dng hai
triu gio vin mi theo kp c s tr em i hc ngy cng tng.
Vn khng phi l khng c ngi tm huyt vi ngh. Ti thng xuyn gp cc bn tr tt
nghip nhng trng i hc hng u ng k lm vic hai nm nhng trng cng kh
khn nht nc thng qua nhng chng trnh nh Dy hc v nc M. H thy cng vic ny
c bit ng trn trng; v hc sinh c hng li t sc sng to v s nhit tnh ca h.
Nhng sau hai nm, phn ln cc gio vin ny u lm ngh khc hoc chuyn n cc trng
ngoi . Thc trng ny l hu qu ca mc lng thp, thiu h tr t cc b my qun l nh
nc ngnh gio dc v cm gic b c lp.
Nu chng ta nghim tc mun xy dng mt h thng trng hc cho th k 21, chng ta phi
nghim tc xem xt ngh ging dy. C ngha l phi iu chnh qu trnh cp bng mt sinh
vin chuyn ngnh ha hc mun i dy trnh c nhng kha hc b sung tn km; thit lp
h thng c c gio vin mi v gio vin giu kinh nghim h khng b c lp v trao cho
nhng gio vin c trnh quyn kim sot lp hc nhiu hn.
iu ny cn c ngha l phi tr lng gio vin ng vi gi tr ca h. Khng c l do g mt
gio vin c kinh nghim, c trnh cao v lm vic hiu qu khng c tr 100.000 dollar
mt nm khi nh cao nht s nghip. Nhng gio vin gii trong nhng lnh vc quan trng
nh ton v khoa hc - cng nh nhng ngi sn sng dy hc nhng trng kh khn nht cng nn c tr cao hn.
Ch c mt iu. c mc lng cao hn, gio vin phi c trch nhim hn vi kt qu dy
hc - v cc trng phi c php loi b cc gio vin khng hiu qu.

Cho n hin ti, cng on gio vin lun phn i kin tr lng theo kt qu dy hc, mt
phn v iu ny c th ph thuc vo tng ty hng ca v hiu trng. Cng on gio vin
cng cho rng - m theo ti ngh l ng - phn ln cc trng ch da vo kt qu thi ca hc
sinh nh gi gio vin, m kt qu thi ca hc sinh li ph thuc rt nhiu vo nhng yu t
nm ngoi tm kim sot ca gio vin, v d nh s hc sinh ngho hoc cn h tr c bit
trong lp.
Nhng y khng phi l vn khng c cch gii quyt. Hp tc vi cng on gio vin, cc
bang v cc trng hc c th gip a ra cc phng thc nh gi kt qu ging dy tt hn,
nhng phng php kt hp c kt qu thi c ca hc sinh vi h thng nh gi cho (phn ln
cc gio vin c th cho bn bit trong trng h ai dy gii ai dy d vi kt qu nht qun
ng ngc nhin). V chng ta c th m bo nhng gio vin khng hon thnh nhim v s
khng th tip tc gy nh hng n nhng hc sinh thc s mun c hc tp nghim tc.
Thc t, nu chng ta nh tin hnh nhng u t cn thit chn chnh li cc trng hc th
chng ta s phi phc hi nim tin rng mi tr em u c th hc. Gn y, ti c c hi n
thm trng tiu hc Dodge Ty Chicago, mt trng tng xp hng gn cht v mi mt
nhng ang trong qu trnh thay i. Khi ti ni chuyn vi cc gio vin v nhng kh khn h
gp phi, mt gio vin tr cp n ci m c gi l Hi chng nhng a tr " - x hi
sn sng tm ra hng triu l do ti sao "nhng a tr " khng th hc c; "nhng a tr
c nn tng kh khn v "nhng a tr qu tt hu nh th no.
Khi ti nghe n t ti tc in ngi", c y ni. Chng khng phi nhng a tr ''.
Chng l con ci, l bn tr ca chng ta".
Nn kinh t M s nh th no trong nhng nm ti ph thuc rt nhiu vo vic chng ta c
thc s suy ngh v iu khng.
U T VO gio dc khng th ch l h thng trng tiu hc v trung hc c s c ci
thin. Trong nn kinh t tri thc vi tm trong s chn ngh pht trin nhanh nht trong thp k
ny i hi trnh khoa hc v cng ngh, phn ln cng nhn cn c o to cao hn
hnh thc no kim c vic lm trong tng lai. V nu t u th k 20, chnh ph
xy dng cc trng trung hc ph thng min ph v bt buc cung cp cho cng nhn cc
k nng cn thit cho thi i cng nghip th ngy nay chnh ph cng phi gip lc lng lao
ng iu chnh vi thc t ca th k 21.
V nhiu mt, nhim v ca chng ta by gi d dng hn so vi cc nh hoch nh chnh sch
mt trm nm trc. Mt v d l chng ta c sn mt h thng cc trng i hc v cao
ng cng ng c trang b y tip n thm nhiu sinh vin hn. V r rng khng
cn thuyt phc ngi M v gi tr ca gio dc i hc - t l thanh nin c bng c nhn tng
u n qua mi thp k t 16% vo nm 1980 ln 33% hin nay.
Ci ngi M cn h tr, ngay by gi, l chi ph hc i hc ngy cng tng cao - mt vn
m Michelle v ti qu quen thuc (trong mi nm u hn nhn, s tin chng ti phi
tr n hc ph i hc v sau l theo hc trng lut cao hn tin th chp rt nhiu). Trong
nm nm qua, hc ph trung bnh cho bn nm trng ai hc cng, sau khi iu chnh lm
pht, tng ln 40%. tr c khon ph ny, cc sinh vin phi i vay nhng mn n
mc cao hn bao gi ht, mc n ny khin h khng mun theo ui nhng ngh t sinh li nh
i dy. Mi nm c tnh c khong hai trm nghn sinh vin trnh vo hc i hc nhng
phi quyt nh t b vic i hc v khng tm ra cch no lo c hc ph.
Chng ta phi thc hin mt s bc kim sot chi ph v tng s ngi vo hc i hc. Cc
bang c th hn ch mc tng hc ph cc trng cng lp. Vi rt nhiu sinh vin bt
thng154, cc trng dy ngh k thut v cc kha hc trn mng l nhng la chn c chi phi
154

Sinh vin bt thng (nontraditional students): t ch cc sinh vin ln tui hn tui hc i hc ph bin
(17-23 tui ) phi b hc trc hoc cc sinh vin theo hc nhng chng trnh c thi gian hc khc thng
thng h c th lm cng vic khc ng thi vi vic hc.

thp gip h trang b li cc cng c lm vic c trong mt nn kinh t lin tc thay i. V

cc sinh vin c th yu cu trng ca h nn n lc xin ti tr tng cht lng o to hn
l xy thm sn bng mi.
Nhng d chng ta kim sot c chi ph gio dc n mc no i na th vn cn phi trc
tip h tr thm nhiu sinh vin v ph huynh trong vic chi tr cc khon chi ph hc i hc,
c th thng qua tr cp, cho vay li sut thp, ti khon tit kim gio dc min thu hoc khu
tr thu hon ton trn hc ph. Cho n hin ti, Quc hi ang i theo hng ngc li bng
cch tng li sut cc khon cho sinh vin vay do lin bang bo lnh v khng th tng tr cp
cho sinh vin ngho phn ng vi lm pht. Khng c li no bo cha c cho nhng
chnh sch nh vy nu chng ta mun duy tr c hi v kh nng tin ln v th cao hn nh
mt c im u vit ca nn kinh t M.
H thng gio dc ca chng ta cn c mt kha cnh khc ng c trn trng - n l trung
tm kh nng cnh tranh ca nc M. T khi Lincoln k o lut Morrill v to ra cc trng
i hc v cao ng cng cng a phng, nhng ni ny lun l cc im nghin cu v pht
trin chnh ca c nc. Chnh y, chng ta o to c nhng nh ci cch tng lai, vi s
h tr quan trng v c s h tng ca chnh quyn lin bang - t phng th nghim ha hc cho
n my gia tc ht - v s tin u t cho nghin cu c th khng em li kt qu ng dng
sinh li ngay lp tc, nhng c th cui cng s to ra bc t ph ln trong khoa hc.
C y na, chnh sch ca chng ta cng i sai ng. Ti l pht bng trng i hc
Northwestern nm 2006, ti c ni chuyn vi gio s Robert Langer, gio s ngnh Ha Hc
vin cng ngh Massachusetts v l mt trong nhng nh khoa hc hng u c nc. Langer
khng phi mt v gio s hn lm ch trn thp ng kin thc - ng c hn nm trm pht
minh v nghin cu ca ng em li kt qu trong mi lnh vc, t ming dn nicotine155 n
phng php iu tr ung th no. Trong khi ch i bui l khai mc, ti hi ng v cng vic
hin ti, v ng cp n nghin cu m, mt nghin cu ha hn s to ra nhng phng
php mi a thuc vo c th ngi hiu qu hn. Nh li nhng cuc tranh lun quanh vn
nghin cu t bo gc, ti hi ng liu nhng quy nh hn ch h t bo gc ca chnh ph
Bush c phi l chng ngi ln nht cn tr ng nghin cu xa hn khng. ng lc u.
"C thm h t bo ng nhin s tt hn", Langer tr li, "nhng vn thc s l s tin tr
cp cho nghin cu ca nh nc b ct gim ng k". ng gii thch rng mi lm nm
trc, 20% n 30% s ti nghin cu xut c lin bang ti tr. Hin nay con s ny ch
khong 10%. i vi cc nh khoa hc v nh nghin cu, iu ny c ngha l phi dnh nhiu
thi gian kim tin hn v t thi gian nghin cu i. Cng c ngha l mi nm, ngy cng
nhiu d n nghin cu c tng lai ha hn b t b - c bit l nhng nghin cu ri ro cao c
th em li kt qu rt ln.
nh gi ca gio s Langer khng c g mi. Hnh nh thng no cng c cc nh khoa hc v
k s n vn phng ca ti bn v cam kt ti tr cho nghin cu khoa hc c bn ca nh
nc ngy cng gim. Trong ba mi nm qua, s tin nh nc ti tr cho cc ngnh vt l,
ton v k thut tnh theo t l phn trm so vi GDP gim xung - trong khi cc nc khc
li ang tng ngn sch dnh cho nghin cu v trin khai. V nh gio s Langer ch r, vic
gim h tr nghin cu khoa hc c bn gy ra tc ng trc tip ln s sinh vin theo hc
ton, khoa hc v k thut - iu gii thch ti sao hng nm s k s tt nghip ra trng
Trung Quc cao gp tm ln con s ny M.
Nu chng ta mun c mt nn kinh t i mi, nn kinh t to ra nhiu Google hn mi nm th
chng ta phi u t vo nhng ngi s thay i tng lai - bng cch tng gp i ngn sch
ti tr cho khoa hc c bn trong nm nm ti, o to thm mt trm nghn k s v nh khoa
hc trong bn nm ti, hoc tr cp nghin cu thm cho nhng nh nghin cu tr xut sc
trong nc. Tng s tin duy tr hot ng nghin cu khoa hc v cng ngh s cao khong
155

Ming dn nicotine dng thm thu nicotine vo trong c th qua da, l mt phng php b thuc l.

42 t dollar trong nm nm - mt con s r rng l ln, nhng ch bng 15% ngn sch cho xy
dng ng cao tc lin bang gn y nht.
Ni cch khc, chng ta kh nng chi tr cho nhng vic phi lm. Khng phi chng ta
khng c tin m t nc ta khng nhn thc c tnh cp bch ca vn .
NI DUNG U T quan trng cui cng gip nc M tng tnh cnh tranh l vo c s h
tng nng lng chng ta hng ti c lp v nng lng sau ny. Trong qu kh, chin
tranh hoc nhng mi e da trc tip ti an ninh quc gia lm lung lay tnh t mn ca nc
M v buc M phi u t mnh m vo gio dc v khoa hc, tt c u nhm gim ti a kh
nng b tn cng ca t nc. iu ny xy ra vo thi k nh cao ca Chin tranh lnh, khi
Lin X phng v tinh Sputnik lm dy ln mi lo ngi h s vt qua M v cng ngh. tr
li, Tng thng Eisenhower tng gp i ngn sch lin bang dnh cho gio dc v cho ton
b th h nh khoa hc v k s nhng g h cn em li tin b t ph. Cng nm , C
quan ph trch D n Nghin cu tin b quc phng (DARPA) c thnh lp, cung cp hng
t dollar cho nhng nghin cu c bn m sau ny dn n gip hnh thnh mng Intemet, m
vch v phn mm thit k trn my tnh. Nm 1961, Tng thng Kennedy a ra chng trnh
khng gian Apollo, to cm hng cho thanh nin khp c nc tham gia chng trnh Bin gii
mi156 trong khoa hc.
V th hin ti ca nc M i hi chng ta phi lm tng t vi nng lng. Vic tng lai
t nc ph thuc vo kh nng c lp nng lng l qu r rng. Theo y ban quc gia v
chnh sch nng lng, nu khng thay i chnh sch nng lng, nhu cu du ca M s tng
40% trong hai mi nm ti. Trong cng thi gian , nhu cu ton th gii s tng t nht 30%
khi nhng quc gia pht trin nhanh nh Trung Quc v n m rng sn xut cng nghip
v trn ng ph hai nc ny c thm 140 triu t na.
S ph thuc vo du khng ch nh hng n nn kinh t. N cn tc ng n an ninh quc
gia chng ta. Mi ngy chng ta mua du ca nc ngoi ht 800 triu dollar, trong mt phn
ng k c thanh ton cho nhng t nc c ch thiu n nh nht th gii - Saudi
Arabia. Nigeria, Venezuela v t nht l gin tip cho Iran. Vic nhng nc ny c phi l quc
gia c ti, c nh sn xut v kh ht nhn hay l ni tr n ca nhng k gieo rc ht ging
khng b vo u thanh nin hay khng khng quan trng - h c tin ca chng ta v chng ta
cn du ca h.
T hn l nguy c mt ngun cung du cng rt nghim trng. vnh Ba T, nhiu nm nay Al
Qaeda hng mi tn cng vo cc nh my lc du c bo v km; v ch cn mt ln
chng tn cng c vo mt trong nhng khu lc du ln ca Saudi Arabia l nn kinh t M
c th tt dc b nho. Chnh Osama bin Laden ni vi ngi ca hn ta rng "tp trung nh
vo du, c bit lraq v Vng Vnh th iu s lm cho chng cht dn cht mn".
V sau l hu qu mi trng ca mt nn kinh t ph thuc vo nhin liu ha thch. Gn
nh mi nh khoa hc ngoi Nh Trng u tin rng bin i kh hu l c tht, nghim trng,
v ngy cng tng do con ngi vn lin tc thi khi carbonic. Nu nguy c bng tan, mc nc
bin dng cao, thi tit thay i, bo nhit i xy ra thng xuyn, lc xoy mnh hn, bo ct
lin tc, rng b ph hy, rn san h ngm b cht v bnh h hp cng nh bnh do cn trng
gy ra tng ln khng phi l nguy c nghim trng th ti cng khng hiu iu g mi l
nghim trng.
Hin ti, chnh sch nng lng ca chnh ph Bush tp trung vo tr cp cc cng ty du ln v
m rng khoan thm d - cng vi u t chiu l vo pht trin ngun nng lng thay th.
Cch lm ny ch c ngha nu nc M s hu ngun du m di do v cha b khai thc, c
th p ng c nhu cu (v nu cc cng ty du thc s khng c li nhun). Nhng ngun
cung khng h tn ti. Nc M chim 3% tr lng du ton th gii. V chng ta s dng
156

(Nguyn vn: New Frontier) do Tng thng Kennedy a ra nhm pht trin kinh t, h tr quc t, tng cng
quc phng v pht trin cc chng trnh khng gian.

25% lng du ton th gii. Chng ta khng th gii quyt vn ny bng cch khoan ging
tm du.
Vic chng ta c th lm l to ra ngun nng lng c th ti sinh v sch hn cho th k 21.
Thay v tr cp ngnh du m, chng ta nn chm dt mi chnh sch u i thu m ngnh ny
ang c hng v yu cu cc cng ty du c li nhun hng qu hn 1 t dollar phi dnh ra
1% doanh thu ti tr cho cc nghin cu tm nng lng thay th v u t vo c s h tng
cn thit. D n ny khng ch em li li ch kinh t, chnh sch i ngoi v mi trng rt ln
- n cn l phng tin chng ta o to ra mt th h cc nh khoa hc v k s mi v l
ngun to ra xut khu v vic lm c mc lng cao.
Cc nc nh Brazil lm vic ny. Trong ba mi nm qua, Brazil kt hp quy nh ca
chnh ph v u t trc tip ca nh nc vo vic pht trin mt ngnh cng nghip nng
lng sinh hc hiu qu cao: 70% phng tin i li hin nay ca nc ny khng chy bng
xng m bng ethanol lm t mt ma. Thiu s quan tm tng t ca chnh ph, ngnh cng
nghip ethanol ca M hin nay vn phi ui theo h. Nhng ngi ng h th trng t do cho
rng bn tay can thip mnh m ca chnh ph Brazil khng th hp vi nn kinh t nng tnh th
trng ca M. Nhng nu cc quy nh qun l c p dng mt cch linh hot v nhy cm
vi cc yu t trn th trng th hon ton c th thc y khu vc t nhn ci cch v u t
vo cng nghip nng lng.
Ly v d vn tiu chun s dng nhin liu. Trong hai thp k qua, khi gi du cn r, nu
chng ta tng dn tiu chun ln th cc nh sn xut t hn phi u t vo cc sn phm
mi, s dng nhin liu hiu qu thay v nhng chic xe th thao a dng SUV ung xng nh
nc, nh tng tnh cnh tranh cho sn phm khi gi xng tng. Thay vo , chng ta chng
kin cc i th cnh tranh t Nht Bn do quanh so huyt t M, Detroit157. Toyota d kin
bn mt trm nghn xe hybrid (chy xng v in) Prius ph thng trong nm 2006, trong khi
chic xe Hybrid ca hng GM thm ch khng th ln bnh ra th trng cho n tn nm 2007.
V c th d on rng nhng cng ty nh Toyota s vt qua cc hng t M trn th trng
ang ln l Trung Quc v tiu chun s dng nhin liu ca Trung Quc cao hn ca chng ta.
im mu cht y l nhng chic xe s dng nhin liu hiu qu v nhng nhin liu thay th
nh E85, mt loi nhin liu c cng thc 85% l ethanol chnh l tng lai ca ngnh cng
nghip t. Cc cng ty t M c th t c tng lai ny nu ngay by gi chng ta chp
nhn nhng la chn kh khn. Trong nhiu nm, cc cng ty t M v Cng on cng nhn
ngnh t (UAW) phn i tng tiu chun s dng nhin liu v trang b li rt tn km v
Detroit phi cht vt u tranh vi chi ph y t cho ngi v hu tng cao v mi trng cnh
tranh ngy cng khc lit. V vy, trong nm u thng vin, ti xut d lut m ti gi
l "Chm sc y t i ly t hybrid". D lut ny a ra tha thun vi cc nh sn xut t:
c lin bang h tr chi ph y t cho cc cng nhn v hu, ba cng ty ln nht phi ti u
t s tin tit kim c ny pht trin sn phm s dng nhin liu hiu qu.
u t mnh vo ngun nng lng thay th cng s em li hng nghn vic lm mi. Mi
hay hai mi nm na, xng Maytag c Galesburg c th m ca li, thnh mt nh my lc
ethanol t cellulose. Cui ph cc nh khoa hc s rt bn rn trong phng th nghim, nghin
cu t bo hydrogen mi. V bn kia ng, mt cng ty t mi s nhanh chng bn c
nhng chic xe hybrid.
Vic lm mi s do nhng cng nhn M m nhim, h c k nng mi v c hng dch v
gio dc ng cp th gii, t tiu hc n i hc.
Nhng chng ta khng th chn ch thm na. Ti thong c nim s ph thuc vo ngun
nng lng nc ngoi c th gy ra iu g vo ma h nm 2005, khi Thng ngh s Dick
Lugar v ti n thm Ukraine v gp tng thng mi c bu ca nc ny, Viktor
Yushchenko. S kin bu c Yushchenko ln u cc bn tin trn khp th gii: vn ng
157

Thnh ph ln nht bang Michigan, tp trung cc hng sn xut t.

chng li mt ng cm quyn nhiu nm ch phc v li ch cho nc lng ging l Nga,

Yushchenko sng st qua mt v m st, mt v bu c b tc b kt qu v nhng li e
da t Moscow trc khi ngi dn Ukraine ni dy trong "Cch mng cam" - l mt lot
nhng v biu tnh ha bnh quy m ln, cui cng dn ti vic Yushchenko ln lm tng thng.
L ra l thi im kh khn vi t nc trc y nm trong Lin bang X vit ny, v thc
t, mi ni chng ti n ngi ta u ni v t do ha v ci cch kinh t. Nhng khi ni
chuyn vi Yushchenko v ni cc ca ng, chng ti nhanh chng pht hin ra Ukraine c mt
kh khn rt ln - h vn tip tc phi ph thuc hon ton vo du m v kh t ca Nga. Lc
Nga tuyn b Ukraine khng c mua du kh t nc ny vi gi thp hn gi th
trng th gii na, mt ng thi dn ti gi du phc v si m trong nh ca Ukraine tng
gp ba ln trong ma ng trc k bu c quc hi. Nhng lc lng ng h Nga Ukraine
vn ch c hi v h bit rng d c tt c nhng t ng bay bng, nhng khu hiu mu cam,
nhng cuc biu tnh, s dng cm ca Yushchenko, nhng ri Ukraine vn phi ph thuc vo
ngi bo tr c.
Mt quc gia khng th t kim sot ngun nng lng s khng th t kim sot c tng
lai. Ukraine c th khng c nhiu la chn trong vn ny, nhng t nc giu nht v mnh
nht th gii th chc chn c.
GIO DC. Khoa hc v cng ngh. Nng lng. u t vo ba lnh vc then cht ny s gp
phn nng cao tnh cnh tranh ca nc M. D nhin khng lnh vc no c th em li kt qu
ngay sau mt m. Tt c u s b a ra tranh ci. u t vo nghin cu v trin khai, v gio
dc s tn nhiu tin trong khi ngn sch lin bang ang trong tnh trng cng thng. Tng tiu
chun hiu qu s dng nhin liu cho t sn xut trong nc hay thc hin tr lng theo kt
qu ging dy cho gio vin cc trng cng lp i hi phi vt qua c s nghi ng ca
tng lp cng nhn vn cm thy b thit hi ng k. V nhng tranh lun quanh s sng
sut ca phiu t chn trng158 hay bn ca pin hydro s khng tt trong mt sm mt
chiu. C th cn tranh lun ci m v mnh m v phng tin chng ta s dng t c
mc ch, nhng bn thn mc ch cui cng khng c g phi bn ci. Nu chng ta khng
hnh ng, v th cnh tranh ca nc M trn th gii s gim st. Nu chng ta hnh ng
kin quyt, nn kinh t ca chng ta s bt b nh hng xu, cn cn thng mi s c ci
thin, tc pht trin cng ngh s tng ln v cng nhn M s c v th mnh hn, iu chnh
p ng c nn kinh t ton cu.
Nhng liu nh th cha? Gi nh chng ta c th lp y c nhng khc bit v thc
v gi kinh t M tng trng, liu ti c th nhn thng vo mt nhng cng nhn Galesburg
v ni vi h rng ton cu ha s tt cho h v con ci h khng?
l cu hi xut hin trong u ti trong cuc tranh lun nm 2005 v Hip nh T do thng
mi Trung M CAFTA. Nu nhn nhn ring bit th Hip nh ny khng gy ra mi e da g
ng ngi vi cng nhn M - nn kinh t kt hp cc quc gia Trung M s gn ging nh khu
New Haven, bang Connecticut. N m ra th trng mi cho cc nh sn xut nng sn M,
lm xut hin nhng nc ngho rt cn u t nc ngoi nh Honduras hay Cng ha
Dominica. Cng c mt hai vn trong Hip nh, nhng nhn chung CAFTA s em li li ch
cho kinh t M.
Tuy nhin, khi ti gp cc i din cng on th h khng h ngh nh vy. i vi h, NAFTA
l mt thm ha i vi cng nhn M, v CAFTA cng ha hn tng t. H ni rng iu
cn thit khng phi l t do thng mi m l thng mi cng bng: cn bo v ngi lao
ng nhiu hn nhng nc c thng mi vi M, bao gm quyn thnh lp cng on, cm
lao ng tr em; tng tiu chun mi trng cc nc ny; chm dt tr cp ca chnh ph i
vi cc nh xut khu v b cc ro cn phi thu quan i vi hng xut khu ca M; bo v

158

Phiu t chn trng (school voucher): Chnh ph pht cc phiu ny cho hc sinh v hc sinh t la chn
trng - c th l trng cng hoc trng t v dng phiu ny np cho trng thay hc ph.

bn quyn mnh hn cho sn phm ca M; v c bit i vi Trung Quc, chm dt hin

tng gi gi ni t qu thp ca chnh ph - chnh sch gy thit hi cho cc cng ty M.
Cng nh cc ng vin ng Dn ch khc, ti rt ng h nhng iu ny. Nhng ti cm thy
c ngha v phi ni vi cc i din cng on rng nhng bin php ny s chng thay i
c thc t ton cu ha. Cc quy nh cht ch hn v lao ng v mi trng trong hip nh
thng mi s tng sc p phi ci thin iu kin lm vic cc quc gia khc, tng t n lc
tha thun vi cc nh bn l M s dn n sn phm h bn ra c sn xut vi mc lng
cng bng. Tuy nhin, nhng bin php vn khng th xa b c khong cch qu ln gia
mc lng ca cng nhn M v cng nhn Honduras, Indonesia, Mozambique hay
Bangladesh, ni ngi lao ng cho rng lm vic trong mt nh my bn thu hay cc xng
bc lt cng nhn nng nh thiu t vn c coi l mt vic lm tt hn so vi thng thng.
Tng t, nu Trung Quc chp nhn tng gi tr ng ni t th gi hng ha Trung Quc s
tng, khi hng ha M s c tnh cnh tranh cao hn. Nhng k c khi lm nh vy, Trung
Quc vn c lng lao ng d tha cc vng nng thn nhiu hn mt na dn s M - iu
c ngha l Wal-mart vn s c rt nhiu n t hng cho nhng nh cung cp trong
mt thi gian rt di na.
Ti ni rng chng ta cn mt cch lm khc vi bi ton thng mi, mt cch lm c tnh n
thc t ny.
V nhng ngi anh ch em cng on ca ti gt u, ni rng h cng mun ni chuyn vi
ti v tng ny, nhng ng thi liu h c th coi l ti b phiu chng CAFTA khng?
Trn thc t, nhng tranh lun c bn xung quanh t do thng mi khng thay i nhiu k t
u nhng nm 1980, v phe ngi lao ng cng ng minh ca h nhn chung thng thua
cuc. Suy ngh truyn thng ca cc nh hoch nh chnh sch, bo ch v cng ng doanh
nghip hin nay l t do thng mi em li li ch cho tt c mi ngi. H l gii rng mt
thi im nht nh, mt s vic lm M s b mt v gy ra kh khn cho mt vng no nhng c mt nghn vic lm ngnh ch to mt i do cc nh my ng ca th trong nn kinh
t s c bng hoc thm ch nhiu vic lm hn th s hnh thnh trong ngnh dch v mi v
ang pht trin.
Tuy nhin, khi tc ton cu ha tng ln, khng ch c cng on lo lng v trin vng di
hn ca cng nhn M. Cc nh kinh t hc ch ra rng trn ton th gii - k c Trung Quc
v n - s cn phi c tc tng trng kinh t hng nm cao hn to ra cng mt lng
vic lm, l hu qu ca t ng ha pht trin mnh v nng sut lao ng tng cao. Mt vi
nh phn tch t cu hi liu nn kinh t M vn ngy cng b ngnh dch v chi phi c th c
mc tng nng sut v qua tng mc sng nh trc kia khng. Thc t l trong nm nm
qua, cc con s thng k lun ch ra rng mc lng ca nhng vic lm b mt i M li cao
hn mc lng ca nhng vic lm mi c to ra.
Tuy nng cao trnh cng nhn M s gip h t thch ng c vi nn kinh t ton cu,
nhng ch ci thin gio dc th khng th bo v h trc sc p cnh tranh ngy cng tng.
Ngay c nu nc M to ra s lp trnh vin trn u ngi nhiu gp i Trung Quc, n
hay bt c nc ng u no khc th trong tng s ngi bc vo th trng ton cu vn c
nhiu lp trnh vin nc ngoi hn l lp trnh vin ngi M - tt c h u chp nhn mc
lng bng mt phn nm lng ca ngi M v lm vic bt c ni no c kt ni bng
thng rng.
Ni cch khc, t do thng mi c th lm tng quy m ming bnh trn ton th gii - nhng
khng c nh lut no ni rng cng nhn M s ngy cng kim c phn bnh to hn. Do
hon ton c th hiu ti sao mt s ngi li mun chm dt ton cu ha - ng bng tnh
trng hin ti v cch ly bn thn chng ta khi suy thoi kinh t. Khi dng chn New York
trong vng tranh lun CAFTA, ti c ni chuyn vi Robert Rubin, cu B trng ti chnh M
thi Clinton, ngi ti quen trong chin dch vn ng ca ti, v mt s bi nghin cu m
ti ang c. Tht kh tm c ng vin Dn ch no gn gi vi ton cu ha hn Rubin -

khng ch v ng tng l mt trong nhng gim c ngn hng c nh hng ln nht Wall
Street trong vi chc nm m cn v trong phn ln thp nin 90, ng gp phn to ra xu
hng ti chnh th gii. ng cng l mt trong nhng ngi su sc v khim tn nht m ti
bit. V vy ti hi ng liu t nht mt vi mi lo ngi ti nghe c t nhng cng nhn
Maytag Galesburg xy ra hay cha - rng khng c cch no trnh c thc t mc sng
ca ngi M s i xung nu chng ta hon ton m ca cho cuc cnh tranh vi lao ng r
hn trn ton th gii.
l mt cu hi phc tp", Rubin tr li. a phn cc nh kinh t s ni vi anh rng con s
vic lm tt m kinh t M to ra l khng gii hn, v cng ch c gii hn no vi s kho lo
ca con ngi c. Con ngi sng to ra ngnh mi, nhu cu mi, mong mun mi. Ti ngh cc
nh kinh t c th cng ng. Trong lch s h ng. D nhin khng c g m bo gi y
m hnh ny vn ng. Vi tc thay i cng ngh nh hin ti, ri quy m cc quc gia m
chng ta ang phi cnh tranh v chnh lch chi ph gia chng ta v h, c th chng ta s
chng kin mt trng thi bng n mi. Nn ti ngh ngay c khi chng ta khng lm g sai th
chng ta vn s gp nhiu kh khn".
Ti ni mi ngi Galesburg chc s khng yn tm vi cu tr li ca ng.
Ti ni l c th ch c phi l chc chn u, ng bo. "Ti ch lc quan thn trng cho rng
nu chng ta a hot ng ti chnh vo trt t v ci thin h thng gio dc, con ci h vn s
n. Tuy nhin c mt iu ti c th ni chc vi mi ngi Galesburg, l mi n lc bo h
u s phn tc dng - v s lm cho con ci h thit hi hn trong cuc mc c m thi".
Ti nh gi cao hiu bit ca Rubin rng cng nhn M c l do hp l khi lo ngi v ton cu
ha; theo kinh nghim ca ti, phn ln cc th lnh cng on u suy ngh rt k v vn
ny v khng th coi h nh nhng k theo ch ngha bo h hp tp. Nhng tht kh m bc b
c suy ngh thu o ca Rubin: chng ta c th c gng gim bt tc ton cu ha, nhng
chng ta khng th chn ng n. Nn kinh t M qu gn b vi phn cn li ca th gii, v
thng mi in t c phm vi qu rng, n mc kh m tng tng c, ch ng ni n
thc hin mt c ch bo h c hiu qu. Thu quan nh trn thp nhp khu c th tm thi
bo v cc nh sn xut thp ca M, nhng s lm gim tnh cnh tranh ca cc nh sn xut
khc c s dng thp trn th trng th gii. Tht kh m mua hng M khi mt tr chi in
t do cng ty M bn ra li do cc k s phn mm Nht Bn pht trin v do ngi Mexico
ng gi. Cc nhn vin tun tra bin gii M khng th cm dch v gi in n hay ngn
cn mt k s in Praha gi sn phm qua th in t n mt cng ty Dubuque, bang
Iowa. Trong thng mi, ch cn tn ti rt t bin gii.
Tuy nhin, iu ny khng c ngha l chng ta khng gip g na v bo cc cng nhn hy
t lo liu ly. Ti ni iu ny vi Tng thng Bush vo cui vng tranh lun CAFTA khi ti v
mt nhm cc thng ngh s khc c mi n tho lun Nh Trng. Ti ni vi Tng thng
rng ti tin vo ch li ca thng mi, v ti khng nghi ng g vic Nh trng c th thu c
d s phiu thng qua hip nh ny. Nhng ti ni rng thi phn i CAFTA tht ra t
lin quan n bn thn hip nh m n lin quan nhiu hn n tnh trng ngy cng bt an ca
cng nhn M. Tr khi chng ta tm c chin lc lm du bt nhng mi lo ngi v c
du hiu chng t cho cng nhn M thy chnh ph ng v pha h, nu khng h s cng
mong mun tip tc c bo h.
Tng thng lng nghe mt cch lch s v ni ng rt quan tm n kin ca ti. ng thi,
ng ni rng hy vng ti s b phiu thun.
ng khng c l phiu . Cui cng ti b phiu chng CAFTA, hip nh ny c thng
qua Thng vin vi t l 55 phiu thun v 45 phiu chng. L phiu ca ti khng lm ti
tha mn, nhng ti cm thy l cch duy nht by t s phn i thi m ti coi l
thiu quan tm ca Nh Trng n nhng ngi tht bi trong th gii t do thng mi. Cng
nh Bob Rubin, ti lc quan v trin vng lu di ca kinh t M v kh nng cnh tranh ca

cng nhn M - nhng iu ch xy ra khi chng ta phn phi chi ph v li ch ca ton cu

ha mt cch cng bng hn cho tt c mi ngi dn.
LN CUI CNG chng ta i mt vi qu trnh chuyn i kinh t cng v nh ln ny l
khi F.D. Roosevelt dn c nc theo con ng x hi mi - mt tha hip gia chnh ph,
doanh nghip v cng nhn dn n thnh vng trn din rng v an ton v kinh t trong hn
nm mi nm. Vi mt cng nhn M trung bnh, s an ton c t trn ba trc: kh nng
tm c vic lm c mc lng nui c gia nh v tch ly phng trng hp khn cp;
ngi s dng lao ng cung cp bo him y t v lng hu trn gi; v h thng an sinh x hi
ca chnh ph - Bo him x hi, Qu Cu tr y t v Qu Chm sc y t, bo him tht nghip,
v mc thp hn l bo v ca lin bang khi ph sn ta bo v lng hu - nhng yu t
ny s lm gim bt kh khn cho nhng ngi tht bi trong cuc sng.
R rng l lc y nm pha sau Chnh sch Kinh t x hi mi ny l s on kt ton x hi:
gii ch nn lm nhng vic ng n cho cng nhn, v nu s phn hay s nhm ln lm bt
c ai trong s chng ta b sy chn th c cng ng lun c mt nng ngi ng ln.
Nhng tha thun ny cn da trn nn tng nhn thc rng mt h thng chia s ri ro v li
ch s ci thin c hot ng ca th trng. Roosevelt hiu rng nu cng nhn c lng v
phc li y th trong x hi s xut hin mt tng lp ngi tiu dng trung lu gip n nh
v hng ti m rng nn kinh t M. V Roosevelt nhn thy chng ta s cng chp nhn ri ro
- thay i cng vic hoc khi s kinh doanh hoc chp nhn cnh tranh t cc nc khc nu
chng ta bit rng chng ta c bo v mi khi gp tht bi.
l nhng g chnh sch An sinh X hi, trung tm ca chnh sch Kinh t x hi mi mang li
- mt m hnh bo him x hi bo v chng ta khi nhng ri ro trong cuc sng. Chng ta mua
bo him c nhn cho bn thn mi lc v khi sng cng t lp, chng ta cng nhn thy mi vic
khng phi lc no cng nh mun - con ci b m, cng ty ng ca, b m mc bnh
Alzheimer159, danh mc u t trn th trng chng khon xung dc. S ngi c bo him
cng nhiu, ri ro cng c chia s, phm vi bo him cng rng, chi ph cng thp. Tuy nhin,
i khi, chng ta khng th mua c bo him cho mt vi ri ro nht nh trn th trng thng v cc cng ty thy n khng em lai li nhun. i khi bo him chng ta mua c
nh c vic lm vn cha , v chng ta li khng c kh nng b tin ra mua thm. i khi
mt bi kch bt ng xy ra v chng ta nhn thy mnh khng c bo him. Vi tt c nhng
l do , chng ta cn chnh ph tham gia vo v thit lp mt qu bo him cho chng ta, mt
qu bo him c s tham gia ca mi ngi M.
Gi y tha c x hi m Roosevelt dng nn bt u sp . Trc s cnh tranh ngy
cng mnh m t nc ngoi v sc p trn th trng chng khon i hi li nhun phi tng
t bin hng qu, ngi s dng lao ng phi p dng t ng ha, gim quy m v chuyn
sang sn xut nc ngoi, v nhng hnh vi ny khin cho cng nhn ngy cng d mt vic v
ngy cng yu th khi mun i mc lng v phc li cao hn. Mc d chnh ph lin bang
c nhng chnh sch h tr thu rt rng ri cho nhng cng ty c bo him y t cho cng nhn,
nhng cc cng ty vn y khon chi ph lun tng vi tc tn la ny sang cho cng nhn
chu, di dng ph bo him cao hn, chia s s tin phi tr vi h hoc khu tr vo lng:
trong khi mt na cc cng ty quy m nh, ni hng triu ngi M ang lm vic li khng
th cung cp bt c mt loi bo him no cho nhn vin. Tng t, cc cng ty cng p dng
bin php chuyn t chnh sch bo him hu tr c in sang 401(k), v i khi h cn nh n
ta ph sn trn trnh ngha v tr lng hu cho nhn vin.
Tt c nhng iu c tc ng rt nghim trng ln h gia nh.
Mc lng ca mt cng nhn M trung bnh gn nh khng c thay i theo lm pht trong
hai mi nm qua. T nm 1988, chi ph bo him y t cho mt gia nh trung bnh tng ln

159

Mt dng bnh mt tr nh.

bn ln. T l tit kim c nhn cha bao gi thp nh hin ti. V n c nhn cng cao cha
tng thy.
Thay v dng chnh ph gim bt tc ng ca xu hng ny, chnh quyn Bush li khuyn
khch xu hng pht trin. chnh l tng c bn ca X hi S hu: nu gii phng
ngi s dng lao ng khi mi ngha v i vi cng nhn v b i tt c nhng g cn st li
ca chnh sch Kinh t x hi mi - cc chnh sch bo him x hi ca chnh ph - th th trng
s iu tit phn cn li. Nu trit l dn ng ca h thng bo him x hi c in c th m
t bng cu: Tt c cng tham gia" th trit l ca X hi S hu c l l: Hy t lo ly thn".
tng ny tht hp dn, rt thanh nh bi n gin d v gii phng chng ta khi mi ngha v
i vi ngi khc. Ch c mt vn duy nht: l n khng th xy ra trong thc t - t nht l
i vi nhng ngi ang b tt hu trong nn kinh t ton cu.
Hy xem chnh ph n lc t nhn ha h thng Bo him x hi. Chnh ph cho rng th trng
chng khon c th em li cho cc nh u t mc li nhun cao hn, v xt mt cch ton
din t nht h cng ng; trong lch s th trng lm tt hn bo him x hi trong iu
chnh chi ph sinh hot. Nhng quyt nh u t ca cc c nhn lun dn n c ngi thng
v c ngi thua - nhng ngi mua c phiu ca Microsoft t sm v nhng ngi mua c
phiu ca Enron160 qu mun. X hi S hu s lm g cho nhng ngi tht bi? Tr khi chng
ta mun thy ngi gi b i trn ng, cn khng chng ta phi chi tr lng hu cho h theo
cch ny hay cch khc - v v chng ta khng th bit trc ai s u t tht bi nn cch hp l
l mi ngi cng b tin vo mt qu chung t nht bo m c thu nhp nh thi k nh
cao. iu ny khng c ngha l chng ta khng nn khuyn khch mi ngi theo ui chin
lc u t ri ro cao hn v li nhun cao hn. Mi ngi nn lm nh vy. N ch c ngha l
h nn lm khi c khon tit kim khc ngoi khon np vo Bo him x hi.
Nguyn tc tng t cng p dng vi n lc ca chnh ph khuyn khch chuyn t chnh
sch bo him y t do ngi s dng lao ng hoc chnh ph cung cp sang Qu tit kim y t
c nhn.
Phng thc bo him ny s hiu qu nu tng s tin mi ngi nhn c h mua mt
hp ng bo him y t ng hong do ngi s dng lao ng cung cp v s tin cng c
iu chnh theo tc tng ca chi ph y t theo lm pht. Nhng nu ni bn lm vic khng
cung cp bo him y t th sao? Hoc nu l thuyt ca chnh ph v lm pht y t sai th sao nu rt cuc chi ph y t li khng ph thuc vo thi ca con ngi i vi sc khe ca h
hoc tham vng phi l l con ngi mua nhiu hn mc h mun?
Khi "t do la chn" s c ngha l ngi lao ng phi t chu gnh nng chi ph y t tng
ln trong tng lai, v mi nm, s tin h c trong Qu tit kim y t c nhn s mua c t
hn v chi tr c t hn.
Ni cch khc, X hi S hu thm ch cn khng chia s ri ro v li ch ca nn kinh t mi
cho tt c mi ngi. Thay vo , n phng i nhng ri ro v li ch ca nn kinh t kiu
ngi-thng-c-tt-c hin ti. Nu bn khe mnh, giu c hoc ch n gin l may mn th
bn s cng khe mnh, giu c, may mn hn. Nu bn ngho i, m au hoc b ph sn, bn
s khng tm thy ai nh gip . khng phi l cng thc tng trng kinh t bn
vng v duy tr c mt tng lp trung lu vng mnh. r rng cng khng phi cng thc
em li gn kt x hi. N i ngc li nhng gi tr cho rng mi ngi u c li khi ngi
khc thnh cng.
khng phi chng ta, vi t cch l mt dn tc.
MAY MN L c mt cch lm khc, chnh l lm mi li tha c x hi ca F.D. Roosevelt
p ng c yu cu ca th k mi. Trong mi lnh vc d nh hng n cng nhn nh

160

Tp on nng lng, b ph sn vo nm 2001 sau khi b pht hin gian ln ti chnh.

lng, tht nghip, hu tr v chm sc y t, lun c nhng tng hay - c th c, c th mi s gp phn lm cho cuc sng ngi M c an ton hn.
Hy bt u vi vn lng. Ngi M tin vo lao ng - khng ch l phng tin kim
sng m cn em li cho h mc ch sng, phng hng, v th v phm gi. Chng trnh
phc li trc y, H tr gia nh c con nh, khng th cao c gi tr ct li ny, l
l do ti sao n khng ph bin v li b qua nhng ngi cn c gip nht.
Mt khc, ngi M cng cho rng nu chng ta lm vic ton thi gian th phi c thu nhp
nui bn thn v gia nh. Vi rt nhiu ngi ang nc thang thp nht ca nn kinh t - ch
yu l cc cng nhn k nng thp trong ngnh dch v ang pht trin vi tc rt nhanh - th
nguyn tc ny cha c m bo thc hin.
Chnh ph c th c chnh sch gip nhng cng nhn ny m khng tc ng g nhiu n
hiu qu th trng. u tin, chng ta c th tng lng ti thiu. Cc kinh t gia c th ng
khi cho rng vic tng t ngt lng ti thiu s khng khuyn khch ngi s dng lao ng
tuyn thm cng nhn. Nhng nu mc lng ti thiu cha h thay i trong chn nm qua v
sc mua ca ng dollar thc t thp hn so vi nm 1955 khin cho ngy nay mt s ngi lm
vic ton thi gian cng khng thot ngho th l lun ny cng khng cn thuyt phc.
Chng trnh hon thu thu nhp c Ronald Reagan p dng em li cho cng nhn lng
thp thm mt khon thu nhp161 cn c m rng v ci thin c thm nhiu gia nh c
hng li t chng trnh .
gip tt c cng nhn t thch ng c vi nn kinh t ang thay i vi tc rt nhanh,
cng n lc cp nht li h thng bo him tht nghip v h tr thng mi162. Trong thc
t, c rt nhiu kin hay v vic lm th no h thng h tr thng mi hon chnh hn.
Chng ta c th m rng h tr ny cho ngnh dch v, lp cc qu o to linh hot cho cng
nhn dnh cho ti o to, hoc h tr chi ph o to cho cng nhn nhng ngnh d thay i
a im sn xut trc khi h b mt vic lm. Trong mt nn kinh t m vic lm c mt
thng c thu nhp cao hn vic lm mi tm c, chng ta cng c th th p dng bo him
lng, qua h tr cho ngi lao ng s tin tng ng 50% mc chnh lch gia lng c
v lng mi trong vng t mt n hai nm.
Cui cng, gip ngi lao ng c mc lng cao hn v phc li tt hn, mt ln na chng
ta phi xy dng sn chi bnh ng cho cng on v ngi s dng lao ng. T u thp k
80, cng on dn mt i sc mnh, khng ch v kinh t thay i m cn v lut lao ng
hin ti - v Hi ng quc gia v Quan h lao ng (NLRB) - gn nh khng bo v cng nhn.
Mi nm c hn hai mi nghn cng nhn b sa thi hoc mt lng ch v h t chc hoc gia
nhp cng on. Cn thay i thc t ny. Chng ta cn c ch ti mnh hn ngi s dng
lao ng khng th sa thi hoc phn bit i x vi nhng cng nhn lin quan n t chc
cng on.
Ngi s dng lao ng phi tha nhn cng on nu a s ngi lao ng k vo giy y
quyn chn cng on lm t chc i din cho h. V lin bang cn c hot ng ha gii
gip ngi s dng lao ng v cng on mi thnh lp t c tha thun chung sau mt
khong thi gian nht nh.
Cc hi doanh nghip c th cho rng lc lng lao ng c t chc theo cng on nhiu
hn s lm mt tnh linh hot v cnh tranh ca kinh t M. Nhng chnh v mi trng ton cu
cng cnh tranh nn chng ta c th k vng cng nhn trong cng on s mun hp tc vi
ngi s dng lao ng - chng no h c hng mt phn xng ng t nng sut lao ng
cao.
161

Thng qua Chng trnh Hon thu thu nhp (Earned Income Tax Credit), chnh ph tr cho nhng ngi c
con nh mt s tin nht nh - theo s con h c - tng thu nhp cho h.

162

Chng trnh H tr thng mi (Trade Adjustment Assistance) ca lin bang, c nhim v h tr ti chnh cho
cc nh sn xut phi cnh tranh vi hng nhp khu.

Cng nh chnh sch ca chnh ph c th tng lng cho cng nhn m khng lm tn hi n
sc cnh tranh ca cc doanh nghip, chng ta cng c th nng cao mc sng ca cng nhn
sau khi h ngh hu. Chng ta c th bt u bng vic cam kt duy tr nhng ni dung c bn
ca Bo him x hi v tng kh nng thanh ton cho h thng ny. Vn tn ti trong cc qu
tn thc bo him x hi l c tht, nhng c th kim sot c. Nm 1983, khi i mt vi kh
khn tng t, Ronald Reagan v Ch tch H vin Tip O'Neil ngi li vi nhau v a ra mt
k hoch c c hai ng ng h gip n nh h thng trong su mi nm tip theo. Gi y,
khng c l do g chng ta khng lm c iu tng t.
i vi h thng hu tr t nhn, chng ta cn bit rng chng trnh bo him hu tr c in
ang suy gim dn, nhng vn phi nhn mnh rng cc cng ty phi thc hin mi li cam kt
ang b d vi cng nhn v ngi v hu. C th sa i lut ph sn nhng ngi nhn
lng hu c a ln u danh sch ch n, qua cc cng ty khng th trnh k hoch
ti c cu theo iu 11163 trn trnh trch nhim tr lng hu cho cng nhn. Hn na, lut
mi cng cn buc cc cng ty phi ti tr cho qu lng hu, mt phn l nhng ngi ng
thu khng phi thanh ton ha n ny. V nu ngi M quyt nh la chn nhng chng
trnh nh 401(k) kt hp vi bo him x hi th chnh ph cn c bin php a nhng chng
trnh ny n vi tt c mi ngi v khuyn khch ngi dn tit kim hn. Cu c vn kinh t
ca Clinton l Gene Sperling xut xy dng h thng 401(k) thng nht, trong chnh
ph s h tr mc ng gp vo qu hu tr mi cho cc gia nh c thu nhp thp v trung bnh.
Cc chuyn gia khc gi mt bc n gin (v khng mt tin) trong ngi s dng lao
ng t ng a nhn vin tham gia vo chng trnh 401(k) mc ng gp cao nht cho
php. Mi ngi vn c th chn ng gp mc thp hn hoc khng tham gia, nhng thc t
cho thy nu thay i quy tc mc nh th t l ngi lao ng tham gia s tng rt nhanh. L
chng trnh b sung cho cc chng trnh bo him x hi, chng ta nn chn ra tng tt
nht, d thc hin nht v bt u hng ti mt h thng hu tr mnh hn, ng u hn,
khng ch khuyn khch tit kim m cn gip mi ngi M u c hng phn ln hn
trong tri ngt m ton cu ha mang li.
Mt nhim v mang tnh cht sng cn khng khc g vn tng lng v ci thin bo him
hu tr cho ngi M v c l c sc p ln nht l thay i h thng chm sc sc khe hin
v ca chng ta. Khng nh bo him x hi, hai qu bo him y t ca chnh ph - Qu
Chm sc y t v Qu Cu tr y t - u sp ; nu khng thay i th n nm 2050, hai
qu ny cng vi bo him x hi s tiu tn mt s tin chim t trng trong nn kinh t ngang
vi ton b ngn sch lin bang hin nay. Chnh sch bo him theo n thuc v cng tn km,
phm vi bo him hn ch v khng c bin php kim sot chi ph thuc men ch lm tnh hnh
xu thm. Cn h thng ca t nhn ang ri vo tnh trng rt ln xn: cc nhn vin lm vic
khng hiu qu, giy t nhiu bt tn, ngi bo him phi chu gnh nng qu ti v khch hng
th khng hi lng.
Nm 1993, Tng thng Clinton th thit lp mt h thng bo him cho mi ri ro xy ra trn
ton cu, nhng b cn tr. T n nay, nhng cuc tranh lun ri vo b tc. Mt s
ngi cnh hu mun c lc y th trng mnh hn thng qua qu Tit kim y t cn nhng
ngi thuc cnh t li bo v k hoch bo him y t mt ngi tr tng t vi h thng
chu u v Canada. Cn cc chuyn gia thuc cc nhm chnh tr khc nhau th xut mt
lot cc ci cch thc t nhng nh l.
n lc chng ta ph v tnh trng b tc ny, bng cch chp nhn mt vi s thc n gin.
Vi s tin m chng ta ang chi cho y t (tnh trn u ngi cao hn tt c cc nc khc) th
chng ta c th chi tr cho nhng nhu cu chm sc sc khe c bn ca tt c ngi dn M.
Nhng chng ta khng th duy tr tc tng gi y t hng nm; chng ta phi tnh c chi ph
cho ton b h thng, bao gm Qu Chm sc y t v Qu Cu tr y t.
163

Mt phng thc ph sn doanh nghip, trong doanh nghip c php ti c cu li ti sn v cc khon n

v tip tc hot ng thanh ton cc khon n .

Ngi M ang thay i vic lm nhanh hn, phi tri qua thi k tht nghip thng xuyn
hn, v cng lm vic bn thi gian hoc t kinh doanh nhiu hn, do bo him y t khng
th c nh vi ngi s dng lao ng nh trc. N cn linh hot, chuyn c t ni ny
sang ni khc.
Th trng khng th gii quyt c nhng kh khn trong h thng y t ca chng ta - mt
phn v th trng cho thy n khng th to ra mt qu bo him ln chi tr mi chi
ph cho cc c nhn, phn khc v y t khng ging cc sn phm hay dch v thng thng (khi
con bn b m, bn khng ra ch tm mua dch v y t c gi hp l nht).
V cui cng d thc hin ci cch g i na th cng phi to ng lc mnh m ci thin
cht lng, tng tnh phng nga v a dch v chm sc n vi nhiu ngi hn.
Vi nhng nguyn tc ny, ti s a ra y v d mt k hoch y t nghim tc l nh th no.
Trc ht phi c mt t chc phi ng phi nh Hc vin Dc phm quc gia (IOM) xc
nh mt k hoch y t c bn, cht lng cao cn bao gm nhng g v chi ph khong bao
nhiu. Khi xy dng k hoch mu ny, IOM cng xem xt hin ti chng trnh y t no c kt
qu chm sc tt nht v hiu qu nht v chi ph. c bit, k hoch mu cn nhn mnh ni
dung chm sc sc khe c bn, phng nga, chm sc bnh him ngho v theo di nhng
bnh mn tnh nh hen suyn hoc tiu ng. Nhn chung 20% bnh nhn s chim n 80%
yu cu chm sc y t v nu chng ta c th phng bnh hoc kim sot nh hng ca bnh tt
nh nhng bin php n gin nh m bo bnh nhn tun theo ch n king v ung thuc
u n, chng ta c th ci thin ng k tnh trng sc khe ca bnh nhn v tit kim c
rt nhiu tin cho ton b h thng.
Tip , chng ta s cho php mi ngi c mua loi bo him y t mu ny, qua qu bo
him hin c nh cc qu ca nhn vin lin bang hoc cc qu mi c thnh lp tng bang.
Cc cng ty bo him t nhn nh Blue Cross, Blue Shield v Aetna s pht cnh tranh cung
cp dch v bo him cho ngi tham gia, nhng d h bn sn phm bo him g i na th
cng phi t c tiu chun cht lng cao v kim sot chi ph do IOM t ra.
gim hn na chi ph, chng ta c th yu cu nhng t chc bo him tham gia Qu Chm
sc y t, Qu Cu tr y t, hoc cc chng trnh bo him mi phi c hp ng in t, h s
in t v h thng bo co li v thng tin bnh nhn c cp nht. iu s lm gim ng
k chi ph hnh chnh, sai st khm cha bnh v cc hin tng bt li (qua lm gim chi ph
kin tng do sai st). Ch mt bc n gin ny cng lm gim 10% chi ph y t, mt s chuyn
gia cho rng con s tit kim c thm ch cn ln hn th.
Vi s tin tit kim c thng qua tng cng phng bnh v gim chi ph qun l v chi ph
do sai st, chng ta c th tr cp cho cc gia nh c thu nhp thp mun mua chng trnh bo
him mu thng qua qu bo him bang ca h, v thc hin ngay lp tc chnh sch bt buc
bo him cho tt c cc tr em cha c bo him y t. Nu cn, chng ta cng c th tr gip
thm cho hot ng bao cp ny bng cch c cu li h thng h tr thu m cc cng ty ang
s dng phc v bo him y t cho nhn vin: cc cng ty ny c th tip tc c u i i vi
cc chnh sch bo him cho cng nhn, nhng chng ta s xem xt li nhng u i cho cc
chnh sch bo him y t qu ng, ch mang tnh hnh thc ch khng em li thm phc li g.
im c bn ca v d ny khng phi l a ra mt cng thc d dng ci thin c h thng
y t ca chng ta - khng h c cng thc . Trc khi tin ti mt k hoch kiu nh ti va
trnh by, chng ta cn cn phi gii quyt rt nhiu vn chi tit: c th chng ta phi m bo
vic xy dng mt qu bo him mi cp bang m khng lm cho cc cng ty chm dt
chng trnh bo him hin h ang cung cp cho nhn vin. Ngoi ra, cn c nhiu bin php
khc c chi ph thp hn, thc hin thun li hn c th ci thin c h thng y t.
im quan trng l nu chng ta cam kt m bo mi ngi u c hng chnh sch chm
sc sc khe tt th s lun c cch t c mc tiu m khng nh hng n ngn sch
lin bang hay phi s dng ch chnh ph phn phi cho ngi dn.

Nu chng ta mun ngi M chp nhn s khc nghit ca ton cu ha th chng ta phi cam
kt vi h chnh sch y t . Nm nm trc, c ln Michelle v ti b nh thc gia m v
ting khc ca Sasha, con gi b ca chng ti, t phng n, Sasha lc mi ba thng tui, do
con b tnh gic gia m l mt chuyn khng c g bt thng. Nhng ting khc ca n c
v g l l v chng ti khng sao d con b nn c, v th chng ti rt lo lng. Cui cng
chng ti gi in cho bc s nhi v bc s ng s khm ti phng mch ngay khi tri sng.
Sau khi khm, bc s ni rng c th con b b vim mng no v ngay lp tc a chng ti ti
phng cp cu.
Sasha ng l b vim mng no, mc d l mt dng p ng vi khng sinh truyn tnh
mch. Nu khng c cu cha kp thi, con b c th s b ic hoc thm ch mt i mng
sng. Lc , Michelle v ti ba ngy trong bnh vin bn cnh con, nhn cc y t nhc n
ln khi cc bc s tim vo sng lng, nghe n khc v cu tri tnh trng ca n khng xu i.
Hin gi Sasha n, vui v v khe mnh nh mi a tr nm tui khc Nhng ti vn rng
mnh khi ngh v ba ngy ; th gii thu hp li ch cn mt im, ti khng quan tm n bt
c ci g hay ai khc bn ngoi bn bc tng ca phng bnh - d l cng vic, k hoch
lm vic tng lai ca ti. V ti nh rng khng nh Tim Wheeler, cng nhn nh my thp m
ti gp Galesburg, ngi c con trai cn ghp gan, khng nh hng triu ngi khc phi tri
qua th thch tng t, lc ti c vic lm, v c bo him.
Ngi M sn sng cnh tranh vi th gii. Chng ta lm vic chm ch hn ngi dn mi quc
gia pht trin khc. Chng ta sn lng chp nhn bt n kinh t hn cng nh chp nhn nhiu
ri ro c nhn hn tin ln pha trc. Nhng chng ta ch c th cnh tranh c nu chnh
ph c nhng u t em li cho chng ta c hi tranh u - v nu chng ta bit rng gia nh
chng ta lun c tm li bo h pha di.
l mt tha thun vi ngi dn M ng thc hin.
U T TNG TNH cnh tranh cho nc M v xy dng tha c x hi mi - nu ng
thi lm c c hai vic ny th chng ta s nhn thy con ng i ti tng lai tt p hn
cho con chu chng ta. Nhng vn cn mt ming ghp cui cng trong bc tranh tng th, mt
cu hi lun c mt trong mi cuc tranh lun chnh tr Washington.
Chng ta ly u ra tin lm vic ?
Vo cui nhim k tng thng ca Bill Clinton, chng ta c cu tr li. Ln u tin trong gn
ba mi nm, chng ta c thng d ngn sch rt ln v t l n quc gia gim rt nhanh. Thc
t, Ch tch Cc D tr lin bang Alan Greenspan164 by t mi lo ngi rng n c thanh
ton qu nhanh, do hn ch kh nng kim sot chnh sch tin t ca c quan ny. Ngay sau
khi qu bong bng dotcom v tung v nn kinh t buc phi chu c sc 11/9, chng ta c c
hi chi tr cho tng trng kinh t bn vng v to ra nhiu c hi hn cho mi ngi M.
Nhng chng ta li khng lm nh vy. Thay vo , Tng thng Bush bo chng ta rng chng
ta c th tham gia hai cuc chin tranh, tng ngn sch quc phng ln 74%, bo v t quc, chi
tiu nhiu hn cho gio dc, a ra bo him theo n thuc cho ngi cao tui v xut cc
vng ct gim thu din rng lin tc, tt c din ra cng mt lc. Cc v th lnh quc hi ni
vi chng ta rng h c th b p phn thu mt i bng cch ct gim s lng ph v gian ln
trong chnh ph, ngay c khi cc con s d n v mc tiu phiu bu tng ln mt con s ng
s l 64%.
Kt qu ca mt lot nhng chnh sch ny l tnh trng ngn sch bp bnh cha tng thy
trong nhiu nm. Hin ti thm ht ngn sch hng nm l khong 300 t dollar, y l cha tnh
n hn 180 t dollar chng ta vay t Qu Tn thc bo him x hi mi nm, tt c u tnh vo
n quc gia. Mc n ny hin ti vo khong 9 nghn t dollar, ngha l 30.000 dollar cho mi
ngi n ng, ph n v tr em trn c nc.
164

Alan Greenspan (1926-), gi chc Ch tch Cc D tr Lin bang giai on 1987-2006

Bn thn khon n khng phi vn ln nht. Mt s khon n l hp l nu chng ta s dng

tin u t vo nhng th lm tng kh nng cnh tranh cho t nc - chnh n cc trng
hc, tng kh nng tip cn mng bng thng rng hay lp t ng ng nhin liu ethanol E85
cc trm xng trn c nc. Chng ta cng c th s dng phn thng d ci thin bo him
x hi hoc ti c cu h thng y t. Nhng thay vo , phn ln khon n u do chnh sch
ct gim thu ca Tng thng gy ra, 47,4% trong s lm li cho 5% ngi nc thang cao
nht trong khung thu nhp, 36,7% thuc v 1% s ngi ng u, v 15% l dnh cho mt phn
mi ca 1% s ngi ng u , nhng ngi c thu nhp hng nm t nht l 1,6 triu
dollar.
Ni cch khc, chng ta s dng chic th tn dng quc gia theo cch lm cho nhng ngi
c hng li nhiu nht t ton cu ha gi y cn c hng phn ln hn.
Cho n hin ti, chng ta vn c th trnh c khi n nh tri ni ny v mt s ngn hng
trung ng nc ngoi - c bit l Trung Quc - vn mun chng ta mua hng xut khu ca
h. Nhng vic cho n d dng ny s khng ko di mi. Mt lc no , ngi nc ngoi s
khng cho chng ta vay tin na, li sut s tng, v chng ta s phi dnh phn ln sn lng
sn xut ra cho vic tr n.
Nu chng ta thc s mun trnh c tng lai th chng ta phi bt u t cu mnh thot
khi ci h ny. t nht l trn giy chng ta cng bit c phi lm g. Chng ta c th ct b
v cng c li cc chng trnh khng quan trng. Chng ta c th kim ch chi tiu y t. Chng
ta c th xo b chnh sch n thu vn qua thi k hu ch v khc phc nhng khe h cho
php cc cng ty b ra nc ngoi v khng ng thu. V chng ta c th phc hi li hiu lc
ca o lut tng c p dng thi Clinton - c gi l Paygo - trong khng cho php
ly i mt khon tin no ca ngn sch lin bang, d di hnh thc chi mi hay gim thu, m
khng a ra bin php n b.
Nu chng ta thc hin tt c nhng bc i ny, kt qu ca tnh trng ti chnh hin ti vn s
cn kh khn. C th chng ta phi tr hon mt s hot ng u t m ta bit chc s ci thin
v th cnh tranh trn th gii, v chng ta phi u tin cho nhng h tr i vi cc gia nh
ang gp kh khn.
Nhng ngay c khi chng ta quyt nh gia cc la chn kh khn , chng ta vn phi cn
nhc bi hc rt ra t su nm qua v t vn liu ngn sch v chnh sch thu thc s phn
nh nhng gi tr m chng ta lu truyn hay cha.
NU C MT CUC chin tranh giai cp M th giai cp ca ti ang l phe chin thng".
Hm , ti ngi vn phng ca Warren Buffett, ch tch Berkshire Hathaway v l ngi giu
th hai th gii. Ti nghe ni v s gin d ni ting ca Buffett - ng vn sng trong cn nh
va phi ng mua t nm 1967 v vn cho con ci hc trng cng Omaha.
Nhng ti vn hi ngc nhin khi n mt khu vn phng rt bnh thng Omaha, bc vo
mt ni ging nh phng lm vic ca mt vin i l bo him vy - nhng tm p tng gi
g, mt vi bc tranh trang tr treo trn tng, v khng c ai xung quanh. Mi ng vo y",
mt ging n vang ln, v ti r vo gc, nhn thy chnh Nh tin tri x Omaha"165 ang th
th g vi con gi ng, Susie v n tr l, Debbie, b com l ca ng hi nhu, cn cp lng
my rm th hi cao so vi cp knh.
Buffett mi ti ti Omaha tho lun chnh sch thu. C th hn, ng mun bit ti sao
Washington vn tip tc gim thu cho nhng ngi giu nh ng trong khi t nc ang n
chng cht.
Hm trc ti lm th vi php tnh", ng ni khi chng ti ngi trong phng lm vic ca
ng. "Mc d ti cha bao gi s dng cc bin php trnh thu hay c nhn vin t vn gim
thu, v sau khi tnh ton bng lng thu phi tr th thu sut ca ti nm nay cn thp hn c
165

Bit hiu ca Warren Buffet v nhng quyt nh u t ca ng thng c hu ht mi ngi lm theo.

thu sut ca c l tn cng ty ti. Thc t, ti dm chc l thu sut ca ti thp hn mc thu
sut ca mt ngi M trung bnh. Nu Tng thng cn tip tc chnh sch ny th s thu ti
phi np s cn gim na".
Thu sut thp ca Buffett l hu qu ca thc t rng, nh a phn nhng ngi giu khc, phn
ln ngun thu nhp ca ng l t c tc v gi tr vn tng ln, thu nhp t u t ch b nh
thu mc 15% t nm 2003. Cn lng ca c l tn th phi chu thu sut gp i nu tnh c
thu thu nhp lin bang166. Theo quan im ca Buffett th s chnh lch ny cc k v l.
"Th trng t do l c ch tt nht tng tn ti phn b ngun lc sao cho hiu qu v t
nng sut cao nht", ng ni. "Chnh ph khng th lm tt vic ny. Nhng th trng th li
khng th m bo ca ci c phn chia mt cch cng bng hay hp l. Mt phn trong s
ca ci phi c u t li vo gio dc th h tip theo c c hi cng bng, v cn phi
bo tr c s h tng, cung cp bin php bo v di hnh thc no cho nhng ngi gp tht
bi trong nn kinh t th trng. V hin nhin l nhng ngi c hng li nhiu nht t th
trng nn ng gp phn ln hn".
C gi ng h tip theo chng ti ni v ton cu ha, thu nhp ca gim c cao cp, thm ht
thng mi ngy cng tng v n quc gia. Buffett c bit bn khon v xut b thu tha k
bt ng sn ca Bush, mt bc m ng tin l ch c li cho tng lp qu tc giu c hn l
nhng ngi xng ng c hng.
"Khi anh b i thu tha k bt ng sn", ng ni, "v c bn anh ang trao quyn lm ch
ngun ti nguyn ca t nc cho nhng ngi khng h lm ra n. Ging nh ta lp i tuyn
tham d Olympic 2020 bng cch chn con ci ca nhng ngi ot huy chng Olympic 2000
vy".
Trc khi v, ti hi Buffett liu c bao nhiu ngi bn t ph ca ng ng quan im vi
ng. ng ci to.
Phi ni vi anh l khng nhiu u, ng tr li. "H ngh l l tin ca h v h c quyn
gi tng xu. H khng m xa n tt c nhng g x hi u t to iu kin cho chng
ta c sng nh by gi. Ly ti lm v d nh. Ti may l c ti s dng vn. Nhng vic ti
c s dng dc ci ti hay khng hon ton ph thuc vo x hi ti sng. Nu ti sinh ra
b lc chuyn sn bt th ti ca ti hon ton ch c gi tr g. Ti khng chy nhanh, ti khng
c bit khe. C khi ti tr thnh ba ti ca mt con th no y ch.
Nhng may sao ti li sinh ra thi im v ni m x hi nh gi cao ti nng ca ti, cho
ti c hi hc hnh pht trin n, ra nhng iu lut v dng nn h thng ti chnh cho
php ti lm nhng vic ti yu thch - v kim c nhiu tin t . Th t nht ci ti c th
lm c l gp phn chi tr cho tt c nhng th y ch.
C l vi ngi kh ngc nhin khi nghe mt nh ti phit ln nht th gii ni nhng li nh
vy, nhng quan im ca Buffett khng hn l du hiu ca t tm. Thc ra, nhng li ny cho
thy ng hiu rng cch thc phn ng vi ton cu ha khng ch l tm ra chnh sch ng n.
cn l thay i v tinh thn, l thi sn sng t li ch chung v li ch ca cc th h
tng lai ln trn li ch c nhn trong ngn hn.
C th hn, chng ta phi chm dt thi gi b nh mi s ct gim chi tiu u c vai tr
nh nhau, cng nh mi s tng thu u c tnh cht ngang hng. Chm dt cc chnh sch tr
cp doanh nghip khng v mt mc tiu kinh t r rng no l mt chuyn, ct gim phc li y
t dnh cho tr em ngho li l mt chuyn hon ton khc Vo thi k m mt gia nh bnh
thng cm thy gp kh khn t mi pha th mong mun phi ng thu mc thp nht c
th l hon ton ng v ng trn trng. iu khng ng trn trng bng chnh l vic nhng
ngi giu v c quyn lc li sn lng li dng quan im chng tng thu cho mc tiu c
166

Ph bo him x hi v bo him y t np di dng thu, c ngi lao ng v cng ty u phi ng gp khon

ny.

nhn ca ring h, l cch thc tng thng, Quc hi, nhng ngi vn ng hnh lang v cc
nh bnh lun bo th a vo u cc c tri tng l gnh nng thu thuc v giai cp
trung lu, cn phn chi cho ngi giu l hon ton kim sot c.
S hiu lm ny th hin r nht trong nhng tranh ci xung quanh xut bi b thu tha k
bt ng sn. Vi thu ny hin ti, mt ngi chng v v anh ta c th li 4 triu dollar m
khng cn ng thu tha k bt ng sn; v n nm 2009, theo lut hin hnh, con s ny s
tng ln 7 triu dollar. Do , thu ny ch nh hng n mt na ca 1% dn s hin ti v mt
phn ba ca 1% dn s nm 2009. Xa b hon ton thu tha k bt ng sn s lm ngn sch
M mt i khong mt nghn t dollar, do tht kh m tm c chnh sch ct gim thu no
li t p ng c mong mun ca a phn ngi dn bnh thng hn, ng thi t em li li
ch trong di hn hn cho t nc hn chnh sch ny.
Tuy nhin, sau mt vi hnh ng qung co khn kho ca Tng thng v ng minh th 70%
ngi dn phn i "thu tha k".
Nhiu nhm nng dn n vn phng ca ti, khng nh rng thu tha k bt ng sn s kt
liu trang tri gia nh cho d Hi Nng dn167 khng th ch ra bt c mt trang tri no trn c
nc b bin mt do hu qu ca thu tha k". Cc tng gim c iu hnh gii thch vi ti
rng Warren Buffett d dng ng h thu tha k bt ng sn - v ngay c khi phi chu thu
sut 90% th ng ta vn cn vi t dollar li cho con chu - nhng thu ny hon ton khng
cng bng i vi nhng ngi c bt ng sn tr gi "ch" 10 hay 15 triu dollar.
Do cn phi lm r y. Ngi giu M gn nh khng c g phi phn nn. T nm
1971 n nm 2001, trong khi mc lng trung bnh v thu nhp t lng ca mt cng nhn
bnh thng khng h tng th thu nhp ca nhm 1% ngi giu nht trong 1% nhng ngi
giu nht nc tng ln 500%. Phn phi ti sn cn b thin lch hn, v chnh lch giu
ngho hin mc cao hn bao gi ht k t Thi Vng son168. Xu hng ny tip tc din ra
sut thp nin 90. Chnh sch thu ca Clinton ch lm chm n i cht t. Ri chnh sch ct
gim thu ca Bush li lm tnh hnh ti t hn.
Ti ni ra iu ny khng phi nhm mc ch - nh cc ng vin Cng ha thng lm - l
khuy ng s ganh ght giai cp. Ti ngng m nhng ngi M giu c v hon ton khng
ghen t g vi thnh cng ca h. Ti bit rng nhiu ngi, nu khng phi a s trong t
dc thnh tu nh vy nh h lm vic chm ch, to ra hot ng kinh doanh, vic lm v
gi tr cho khch hng ca h. Ti c nim tin n gin rng trong chng ta, nhng ai c
hng li nhiu nht t nn kinh t mi hin ti th cng c kh nng gnh vc trch nhim m
bo cho mi tr em M u c c hi t c thnh cng tng t. V c l ti c ci tnh a
cm nht nh ca ngi vng Trung Ty c tha hng t m v ng b ngoi. Tnh cch
c l tng ng vi Warren Buffett: rng mt lc no khi mt ngi kim c , tc l
ngi c th thy mt bc tranh ca Picasso treo vin bo tng cng em li nim vui
khng km g bc tranh treo trong phng ring. c th cm thy cc k ngon ming vi ba "da
c" c gi di hai mi dollar nh hng (sau nhng ba tic thng xuyn), v tm ra (ga)
tri ging ca ngi cn t tin hn thu nhp hng nm ca mt ngi M trung bnh, th
ngi c th np thu nhiu thm mt cht.
Khng g khc, chnh suy ngh rng bt k chnh lch giu ngho, chng ta lun cng pht trin
hoc cng suy vong lm chng ta khng th tht bi. Khi thay i din ra ngy cng nhanh, vi
mt s ngi giu ln v rt nhiu ngi khc ngho i, th cng kh gi c tinh thn chung
. Jerferson khng hon ton sai khi lo ngi v tm nhn quc gia ca Hamilton, v chng ta
lun phi hnh ng cn bng gia li ch c nhn v li ch cng ng, gia th trng v nn
167

Hi Nng dn (Farm Bureau) l mt t chc c lp, phi chnh ph, i din cho cc h gia nh lm nng
nghip ti M.
168

Gilded Age l thi k sau Ni chin v Ti thit, ko di t 1877 n 1890, vi dn s tng nhanh v mt lp
ngi giu c vt bc xut hin, trong c vua du m Rockefeller hay ng trm ti chnh J.P. Morgan.

dn ch, gia tp trung ca ci v quyn lc v vic m ra c hi. Ti ngh Washington chng

ta nh mt s cn bng . Khi tt c chng ta tranh cp quyn tin cho cc chin dch
tranh c, khi cng on b yu th, bo ch mt phng hng cn cc nh vn ng hnh lang
cho nhng k quyn lc y mnh u th tuyt i ca h th khng cn my ting ni nhc
chng ta l ai, t u n v khng nh chng ta ph thuc ln nhau.
l ngha ngm ca cuc tranh lun u nm 2006 khi mt v b bi v hi l n ra, l im
khi u dn ti nhng n lc hn ch nh hng ca cc nh vn ng hnh lang
Washington. Mt trong nhng xut em li kt qu l cho php cc thng ngh s s dng
my bay t nhn vi chi ph tng ng v hng thng gia ca cc hng hng khng thng
mi. iu khon ny khng c nhiu c hi c thng qua. Nhng nhn vin ca ti vn gi
rng l pht ngn vin c ch nh ca ng Dn ch v cc vn ci cch o c, ti
khng nn cho php mnh s dng quyn .
l mt hnh ng ng, nhng ti s khng ni di; ln u tin ti nh i cng tc n bn
thnh ph trong hai ngy bng my bay thng mi thng thng, ti cm thy c cht n hn.
Giao thng trn ng ti sn bay quc t OHare ca Chicago tht kinh khng. Khi ti n ni
th chuyn bay n Memphis, bang Tennessee b hon. V mt a b nh nc cam ln
giy ti.
Sau , khi ti ang ng xp hng, mt ngi n ng tin n gn, anh ta trc 35 tui, mc
qun vi chino v o phng c c. Anh ta ni vi ti l anh hy vng nm nay Quc hi s lm g
ng h nghin cu t bo gc. Ti ang giai on u bnh Parkinson, anh k, v con trai
ti mi ba tui. C th ti khng bao gi chi c tr ui bt vi con. Ti bit c th vi ti l
qu mun, nhng khng c l do g mt ai khc cng phi tri qua nhng tnh cnh ging nh
ti.
Ngay lc y, ti ngh, nu i my bay t nhn mnh s b l nhng cu chuyn ny.

Chng 6: Nim tin

Hai ngy sau khi ti ginh c v tr ng c vin ca ng Dn ch trong cuc tranh c vo
Thng vin, ti nhn c mt 1 bc email ca mt bc s trng i hc Y khoa Chicago.
Chc mng thng li tuyt i v y cm hng vng s b ca anh", v bc s vit. "Ti rt
vui c b phiu ng h anh, v ti mun ni thm l ti ang nghim tc xem xt vic tip tc
b phiu cho anh trong vng tng tuyn c. Ti vit l th ny trnh by nhng iu ti lo
ngi c th dn n vic ti khng ng h anh na".
V bc s ny t gii thiu l mt ngi Thin cha gio, hiu r li th c trn vn, "ton tm
ton ". Nim tin khin cho ng phn i mnh m no ph thai v hn nhn ng gii, nhng
ng ni nim tin cng khin ng t cu hi v s sng bi th trng t do v hnh ng
nhanh chng vin n sc mnh qun s - c v nh l c trng ch o trong chnh sch ngoi
giao ca tng thng Bush.
L do ng xem xt b phiu cho i th ca ti khng phi v ti ng h vic cho php ph thai.
Thc ra l v ng c mt bi vit c a ln trang web ca ti, trong ni rng ti s u
tranh vi "nhng nh t tng cnh hu ang mun tc ot quyn la chn ca ph n. ng
vit tip:
Ti cm thy anh c thc mnh m v cng l v v tnh th bp bnh ca n trong bt c x
hi no, v ti bit anh lun bo v cho nhng ngi yu ui, ti cng cm thy anh l mt
ngi cng bng, khng thnh kin, lun tn trng l phi... D nhn thc ca anh th no i
na, nu anh thc s tin rng nhng ngi phn i no ph thai u l nhng nh t tng c
mong mun v l l lm ph n au n, th i vi ti, anh khng h cng bng... Anh hn bit
rng chng ta ang thi k y nhng kh nng c tt ln xu, thi k m chng ta ang phi
u tranh c c mt x hi chung trong bi cnh a nguyn, khi chng ta khng chc c th

da trn ci g a ra li i hi ngi khc... y ti khng yu cu anh phi phn i no

ph thai, ti ch mun anh ni v vn ny mt cch cng bng.
Ti kim tra li trang web ca mnh v thy nhng t ng kh kh chu kia. khng phi
nhng t do ti ni ra; hi chin dch tranh c s b trong ng Dn ch, nhn vin ca ti
a cu ln tm tt quan im ca ti l ng h quyn t do la chn ca ph n khi mt
vi i th ang nghi ng cam kt s bo v phn quyt trong v Roe v Wade ca ti. Trong ni
b ng Dn ch, y l mt dng cu mu kch ng c tri. Dn dn, nhng kin nhn nhn
c hai mt ca vn tr nn lc lng; mi quan im khng r rng u hm s yu ui, v
khi i mt vi cch nhn n nht, khng khoan nhng ca nhng ngi chng no ph thai
th chng ta n gin l khng c php t ra yu ui.
Tuy nhin, khi c li th ca v bc s, ti thy ray rt cm gic xu h. Phi, ti ngh, c
nhng ngi theo quan im chng no ph thai m ti khng th thng cm ni, l nhng
ngi chen ln hoc khng cho ph n bc vo phng khm, d nhng bc nh bo thai b ct
ri vo mt h v go to ht c; nhng ngi ny ch bit p buc, da dm v i khi cn dng
n bo lc.
Nhng nhm ngi phn i kiu khng phi nhng ngi thng xut hin trong cc cuc
mt tinh vn ng tranh c ca ti. Nhng ngi ti chm trn thng c mt nhng cng
ng nh vng xa ca bang ni ti n thm, thi ca h bun chn nhng kin quyt khi h
ng yn lng sut m bn ngoi ta nh ni ti t chc hp mt, nhng khu hiu, biu ng
vit tay t pha trc nh tm khin bo v. H khng la ht hay tm cch ph hng bui hp
mt, nhng h vn lm cho nhn vin ca ti phi bn chn lo lng. Khi ln u tin gp mt
nhm phn i, cc nhn vin i tin trm a tn hiu bo ng ; nm pht trc khi ti
n ni, h gi in vo xe ti v ni ti nn lnh vo hi trng t ca sau trnh phi i
mt vi h.
Ti khng mun vo t ca sau, ti ni vi ngi li xe. "Bo h chng ta vn s vo bng
ca trc".
Chng ti r vo bi u xe ca th vin v thy by hoc tm ngi phn i ang tp trung
dc hng ro: mt vi ph n ln tui v my ngi c v l mt gia nh - mt ngi n ng,
mt ph n v hai a tr nh. Ti ra khi xe, tin n gn h v t gii thiu.
Ngi n ng ngp ngng bt tay ti v ni tn anh ta. Anh ta trng cng trc tui ti, mc
qun jean, s mi k v i m li trai in biu tng i bng chy St. Louis Cardinals169.
Ngi v cng bt tay ti, nhng my ngi ph n ln tui vn gi khong cch. Bn tr, chc
khong chn mi tui, nhn ti chm chm vi v t m khng giu gim.
Mi ngi mun vo trong khng?" Ti hi h.
"Khng, cm n ng", ngi chng tr li. Anh ta a ti mt cun sch mng. "ng Obama ,
ti mun ni l ti nht tr vi phn ln nhng g ng ni".
"Cm n anh rt nhiu.
V ti bit ng cng l mt tn Thin cha gio, cng c gia nh".
Vng ng th".
Th sao ng li ng h git hi tr em?"
Ti trnh by l ti hiu quan im ca anh ta nhng khng th ng vi anh ta c. Ti gii
thch nim tin ca ti rng rt t ph n quyt nh b thai; bt c ph n no mang thai cng
u cm thy c trch nhim o c nng n v u phi u tranh vi lng tm khi a ra
quyt nh au lng ; v ti rt lo ngi lut cm no ph thai s buc ph n phi tm n

169

Tn mt i bng chy ni ting ca thnh ph St. Louis, bang Missourri

nhng bin php ph thai nguy him nh h tng phi lm trc y M, v nhng nc
c quy nh khi t cc bc s no thai v khch hng ca h.
Ti gi rng c l anh ta v ti c th nht tr v cc phng php lm gim s ph n mun
ph thai ngay ln mang thai u tin.
Anh ta lng nghe mt cch lch s, sau ch vo my con s thng k trong cun sch cho bit
s tr em khng c sinh ra, m theo anh ta l b hin t mi nm. Sau vi pht, ti ni ti phi
vo trong hi trng gp nhng ngi ng h ti, ti hi my ngi ln na l h c mun
vo khng. Mt ln na ngi n ng t chi. Khi ti quay i v anh ta ni vi theo:
"Ti s cu nguyn cho ng. Ti cu nguyn rng ng s thay i kin".
Hm , quan im v tnh cm ca ti khng thay i, v cng s khng bao gi thay i sau
ny. Nhng khi tr li th ca v bc s, ti nh li gia nh ny, v ti cm n ng v vit th
cho ti. Hm sau ti chuyn bc email cho cc nhn vin v sa li t ng trn trang web
thnh nhng t n gin v r rng hn v quan im bo v quyn t do la chn cho ph n
ca ti. m , trc khi i ng, ti cu nguyn - rng ti cng s truyn c lng t ho v
nim tin cho ngi khc, ging nh v bc s lm c i vi ti.
C MT S THT hin nhin l ngi M l nhng ngi theo o. Theo cuc iu tra gn
y nht, 95% ngi M tin vo Cha tri, hn hai phn ba ngi M l con chin nh th, 37%
t coi mnh l tn Thin cha gio, v thc t s ngi tin vo cc thin s cn nhiu hn s
ngi tin vo thuyt tin ha. Tn ngng khng ch gii hn ni th cng. Sch v ni v
ngy tn th bn c hng triu bn, nhc nh th chim v tr cao trong bng xp hng
Billboard170, v mi ngy u c nhng nh th khng l mi c dng ln vng ven cc
thnh ph ln, cung cp cho ngi dn mi dch v t gi tr n hp mt giao lu cho ngi
c thn, t yoga n cc lp tp th dc Pilates171. Tng thng thng xuyn nhc li Cha
khin
ng thay i thi sng th no, v cc cu th bng bu dc ch tay ln tri sau mi bn
thng, nh th Cha ang ku gi h t trn thin ng.
D nhin, lng m o khng c g mi. Nhng ngi Pilgrim172 di c n b bin nc M
trn trnh s ngc i v c th th Cha theo gio l Calvin173 nghim ngt. Phong tro
phc hi phc m lan truyn nhiu ln trn khp t nc, v ln sng lin tc nhng ngi
nhp c lun coi nim tin lm ch da trong cuc sng vng t mi ny. Quan im tn gio
cng nh vic truyn gio khuy ng mt vi ng thi chnh tr mnh m nht trong lch s,
t bi b ch n l, quyn cng dn n ch ngha dn ty ca William jennings Bryan174 .
Tuy nhin, nu nm mi nm trc, bn hi nh bnh lun vn ha li lc nht thi l tng
lai tn gio nc M s nh th no, hn bn s nhn c cu tr li rng n ang trn suy
gim. Ngi ta cho rng tn gio kiu c ang tn li do hu qu ca khoa hc, ca vic dn
chng ngy cng c trnh cao hn v ca nhng tin b cng ngh ng kinh ngc. Nhng

170

Tn mt lp ch m nhc uy tn ca M. hng tun tp ch ny a ra bng xp hng cc ca khc v album nhc

bn chy nht.
171

phng php tp luyn do Joseph Pilates pht trin c 90 nm trc. l tp hp cc ng tc nh nhng,

mm mi nhm gip c th v tr c khe mnh.Tn mt lp ch m nhc uy tn ca M. hng tun tp ch ny a
ra bng xp hng cc ca khc v album nhc bn chy nht.
172

Pilgrims l t ch nhng ngi Anh u tin n M vo th k 17. Nhng ngi ny mun c t do th Cha
theo gio l ca h trong khi vua Anh lc l Henry VIII buc tt c ngi dn phi i nh th Anh gio (cng
thuc phong tro Tin lnh (Protestant)) do ng ta t ra.

173

Gio l Calvin do nh thn hc thuc phong tro Tin lnh John Calvin (1509- 1564) pht trin, nhn mnh n
s sa ng ton din ca con ngi, lm ni bt n in ca Cha.

174

William Jennings Bryan (1860- 1925): B trng B Ngoi giao M (1913 - 1915) di thi Tng thng
Woodrow Wilson.

ngi ng knh c th vn n nh th vo Ch nht; nhng ngi cu nguyn thng xuyn v

nhng ngi chuyn cha bnh bng lng tin c th vn tip tc phc hi nim tin vo Cha.
Nhng i vi a phn ngi dn, vic th phng nhng tn gio truyn thng - v d nhin, cc
dng tn gio chnh thng - vn b coi l khng cn ph hp vi x hi hin i, ch l ni
nng nu ca ngi ngho, ngi tht hc trc cuc sng kh khn - khng hn khng km.
Ngay c cuc vn ng ln ca Billy Graham175 cng b cc nh ph bnh v chuyn gia coi l
li thi, du vt ca thi k qu kh, khng c nh hng g n hot ng ca nn kinh t hin
i hay hnh thnh nn chnh sch i ngoi.
n thp k su mi, rt nhiu nh lnh o Tin lnh v Cng gio a ra kt lun rng nu tn
gio nc M vn cn tn ti th cng phi t iu chnh sao cho "ph hp" vi thi i thay
i - thng qua gii thch hc thuyt ca nh th theo khoa hc v ct ln phc m x hi v
nhng vn quan trng nh bt cng kinh t, phn bit chng tc, phn bit gii tnh v ch
ngha qun phit kiu M.
Nhng iu g din ra? Mt phn, ngi ta phng i s suy gim lng nhit tnh tn gio
ca ngi M. V im ny, t nht, nhng li ph bnh "ch ngha tinh hoa t do" l rt ng:
Ch ru r cc trng i hc v trung tm thi ln, cc chuyn gia, nh bo v nh nghin
cu vn ha i chng n gin khng th hiu ng vai tr quan trng ca tt c cc hnh vi tn
gio di mi hnh thc i vi cng ng trn ton nc M. Thc t, nhng t chc vn ha
ln ca M khng nhn thc c sc mnh tn ngng gp phn dn n mt khi tn gio
ln mnh m bt c mt nc cng nghip no khc cng khng snh bng. B y ra khi tm
nhn nhng vn y sc sng khp cc vng trung tm v vng Vnh ai Kinh thnh176, mt
th gii song song xut hin, th gii khng ch ca c tin c phc hi, ca nhng on
mc s y quyn lc m cn ca truyn hnh, pht thanh, trng i hc, nh xut bn v hot
ng gii tr Thin cha gio, tt c nhng iu gip lng m o pht trin m khng cn
quan tm n vn ha i chng, cng ging nh nn vn ha i chng khng quan tm n
lng m o.
S min cng tham gia chnh tr ca nhiu ngi Tin lnh (h tp trung sc lc vo cu ri mi
ngi v sn lng tr li cho Caesar nhng g ca Caesar) hn ko di mi nu khng c bc
ngot x hi xy ra vo thp k su mi. Trong tm tr nhng ngi Thin cha gio min
Nam, quyt nh bc b s tch bit theo mu da177 ca mt ta n lin bang xa xi cng c tc
ng tng t nh quyt nh chm dt cu nguyn trng hc - mt cuc tn cng nhiu
hng vo nhng gi tr tr ct ca cuc sng truyn thng min Nam. Trn khp nc M,
phong tro ph n, cch mng tnh dc, tnh trng ngy cng nhiu ngi tha nhn h l ng
tnh nam hoc n, v c l ng k nht l phn quyt ca Ta n Ti cao trong v Roe v Wade
l nhng thch thc trc tip i vi nhng li thuyt ging ca nh th v hn nhn, tnh dc v
vai tr t nhin ca n ng v ph n. Cm thy b nho bng v b tn cng, cc tn Thin
cha gio bo th thy h khng th ng tch bit khi xu hng chnh tr v vn ha chung
ca c quc gia thm na. V mc d Jimmy Carter l ngi u tin a ngn ng nh th Tin
lnh vo chnh tr hin i, nhng chnh ng Cng ha, ngy cng cao truyn thng, trt t
v "gi tr gia nh, mi l nhng ngi c li nht t hin tng tn Tin lnh tham gia chnh
tr khi huy ng h chng li dng Chnh thng t do.

175

Billy Graham (1918-): nh truyn b phc m, ngi mang thng ip C c n cho s lng ngi nghe
ng o hn bt k ai khc.

176

Vnh ai Kinh thnh (Bible Belt): ch nhng ni o Tin lnh chim v tr thng lnh, ch yu l cc bang min
Nam.

177

Ch S phn chia ring r cc a im cng cng cho ngi da trng v ngi da en.

C l khng cn nhc li cu chuyn Ronald Reagan. Jerry Falwell, Pat Robertson178, Ralph
Reed v sau cng l Karl Rove v George W. Bush s dng i qun Thin cha gio ny
nh th no. Ch cn ni rng ngy nay nhng ngi Tin lnh da trng (cng vi dn Cng gio
bo th) l tri tim, l linh hn ca lc lng c tri ca ng Cng ha. V mng li cc nh
thuyt gio v cc knh truyn thng - ang pht trin rt nhanh nh cng ngh - thng xuyn
tn dng nhm ngi . Chnh nhng vn ca ng ny - no ph thai, hn nhn ng gii,
cu nguyn trong trng hc, thuyt sng to thng minh, v Terri Schiavo, a Mi iu rn
vo trong tr s ta n, gio dc ti nh, k hoch phiu chn trng v bn cht ca Ta n Ti
cao - mi thng xuyn chim trang u cc bn tin v l mt trong nhng sai lm ln trong
chnh tr M. Cch bit ln nht gia nhng ngi da trng trong mi quan h ng phi khng
phi l gia n ng v ph n hay gia ngi sng bang v ngi sng bang xanh, m l
gia nhng ngi i nh th thng xuyn v nhng ngi khng i nh th. Trong khi , cc
ng vin ng
Dn ch ang tranh nhau lm "ngi c o", ngay c khi lc lng c tri ch cht ca ng
chng ta vn kin quyt theo hng phi tn gio v s rng trong chng trnh hnh ng ca
mt quc gia t khng nh l theo Thin cha gio s khng c chnh sch g quan tm n h
hay la chn cuc sng ca h - mt ni s hon ton c c s.
Nhng nh hng ngy cng ln ca phong tro thin cha gio179 ch l mt phn ca cu
chuyn. T chc a s o c v Lin minh Thin cha gio180 c th lm cho nhiu tn Tin
lnh bt mn, nhng iu ng ch hn l vic dng Tin lnh vn khng ch tn ti c m
cn pht trin mnh trong lng mt nc M hin i, cng ngh pht trin. Vo thi k khi cc
nh th Tin lnh chnh thng mt dn con chin vi tc rt nhanh th nhng nh th Tin lnh
khng thuc gio phi no li pht trin mnh m, a ra cch thc tham gia cho cc tn rng
ri hn bt c nh th no khc M. Lng nhit tnh ca h cui cng tr thnh chnh
thng.
C nhiu cch gii thch cho thnh cng ny, t kh nng qung co tn ngng ca ngi Tin
lnh n uy tn ca ngi lnh o dng . Nhng thnh cng ca h cui cng cho thy x hi
ang khao kht sn phm m h cung cp, mt s khao kht vt ln mi vn hay l l. Mi
ngy, c l c hng nghn cng dn M ang lm nhng cng vic hng ngy - a con i hc,
li xe n ch lm, bay n nhng cuc hp lm n, mua sm, c gng duy tr thi quen n king
- v nhn ra rng h b qua iu g . H kt lun rng ngh nghip, ti sn, cc th vui gii
tr v s bn rn khng khip ca h vn cha . H mun c cm gic c mc tiu, c cao tro
trong cuc sng, h mun c ci g lm vi bt ni c n v tn hay gip h qun i c
nhng thua thit mt mi, nng n hng ngy.
H mun c bo m rng lun c ngi quan tm n h, lng nghe h - rng s phn ca h
khng phi i mt qung ng di n h khng.
NU TI HIU c ti sao con ngi ngy cng hng v tn gio su sc hn th c l l do
chnh l v ti cng tng i qua con ng .

178

Jerry Falwell (1933-2007): Mc s Tin lnh, ngi ng sng lp t chc a s o c ngi truyn gio trn
truyn hnh. ng tng ng h chnh sch i x cng bng nhng tch bit v phn i phong tro quyn cng dn.
Marion Gordon "Pat" Robertson (1930-): Ngi truyn o Tin lnh trn truyn hnh, ngi sng lp Lin minh
Thin cha gio.
179

Phong tro Thin cha gio (Christian right): cc hot ng v cc t chc chnh tr x hi Thin cha gio
cnh t ng h mnh m cc gi tr chnh tr v x hi truyn thng bo th

180

a s o c (Major Morality): T chc chnh tr, chuyn vn ng hnh lang cho cc chnh sch ng h tin
lnh.
Lin minh Thin cha gio (Christian Coalition): Nhm li ch chnh tr, bao gm nhng ngi theo Thin cha
gio bo th cc oan (fundamentalists), Tin lnh (evangelicals), Tin lnh mi (neo-evangelicals) v phong tro u
t (charismatics).

Ti khng sinh ra trong mt gia nh theo o. ng b ngoi ti, ngi vng Kansas, hi nh
cng rt thm nhun gio l: ng ngoi c ng b c t l tn Baptist181 sng o nui
nng sau khi ng c mt tch v b c t st; cn ng b c ngoi (cha m ca b ngoi ti)
tng c vic lm kh tt mt th trn nh v sau b nh hng ca i Khng hong (ng c
lm vic cho mt nh my lc du, cn b c l gio vin), th theo dng Gim l182.
Nhng c th cng mt l do khin ng b ngoi ti ri Kansas n Hawaii, l nim tin tn
gio cha bao gi bt r su sc trong tm tr ng b. B ti lun qu l tr, qu cng nhc,
khng chp nhn bt c iu g m b khng nhn thy, khng cm thy, khng s thy, khng
m c. ng ti, ngi m mng nht trong nh, c tm hn nng nhit, hn c th c
tnh tm nh tn ngng nu ng khng c mt vi tnh cch khc - ni lon bm sinh, hon ton
khng th t kim ch ham mun ca bn thn v rt rng lng vi nhc im ca ngi
khc. Nhng tnh cch khin cho ng khng th c thi nghim tc v bt c vn g.
S kt hp nhng tnh cch - tnh duy l st ca b ngoi v tnh vui v, khng bao gi
nh gi bn thn hay ai khc qu nghim khc ca ng ngoi - truyn sang m ti. Thi th
u ham c sch. nhy cm, ln ln nhng th trn nh cc bang Kansas.
Oklahoma v Texas ca m ch lm tng tnh hoi nghi m c tha hng. Hi c v nhng
ngi Thin cha gio sng cng m thi tr
khng h vui v. i khi, v li ch ca ti, m nhc n nhng ngi thuyt gio ra v cao o,
coi ba phn t dn s th gii l nhng k ngoi o ngu dt, sau khi cht s phi xung a ngc
vnh vin, nhng ng thi khng nh rng tri t v thin ng c to ra trong by ngy
(trong khi tt c mi bng chng a cht v vt l thin th u chng t iu ngc li). M ti
nh n nhng qu b ng knh i nh th thng lng trnh rt nhanh nhng ngi khng p
ng c tiu chun khun php ca h, trong khi li kh s giu gim nhng b mt xu xa ca
ring mnh, nhng cha c ni ra nhng li nng tnh phn bit chng tc v o con chin tng
xu c th.
i vi m ti, cc t chc tn gio qu hp hi di b ngoi m o tn nhn v p bc di
ci v o c.
Nhng iu ny khng phi l m ti khng cho ti li ch dn mang tnh tn gio no. i vi
b, tm hiu nhng tn gio ln ca th gii l mt phn cn thit ca gio dc ton din. Trong
nh ti, Kinh thnh, Kinh Koran, Bhagavad Gita183 t trn k cng vi sch thn thoi Hy Lp,
Na Uy v chu Phi. Vo l Phc sinh hay Ging sinh, m ti a ti n nh th, v b cng a
ti n cha Pht gio, l mng Tt Nguyn n ca ngi Trung Quc, miu th Thn gio
Nht Bn v cc ngha a c ca ngi Hawaii. Nhng ti c gio dc hiu rng nhng
ni chn thuc tn ngng khng h i hi mt li th c no vnh vin t pha ti - khng
phi rn luyn ni tm hay t hnh xc g c. M ti gii thch rng tn gio l mt hnh thc
biu hin ch khng phi ngun gc vn ha loi ngi, ch l mt trong rt nhiu cch - v hn
nhin khng phi cch tt nht - con ngi n lc kim sot nhng iu khng th bit v
hiu c s tht su xa ca cuc sng. Tm li, m ti nhn tn gio bng con mt ca nh nhn
loi hc; n l mt hin tng cn c xem xt vi thi tn trng nhng cng phi v t.
Hn na, sut thi th u ti rt t tip xc vi nhng ngi c quan im khc v nim tin.
B ti gn nh hon ton vng mt khi ti cn nh v b m ti ly hn t khi ti hai tui; mc d
b ti sinh ra trong mt gia nh Hi gio, nhng khi gp m ti th ng chc chn l ngi phi
tn gio -

181

Dng Baptism: thuc phong tro Tin lnh, nhn mnh n nghi l ra ti bng cch dm c ngi vo nc.

182

Dng Gim l (Methodism): thuc phong tro Tin lnh, khi pht t Anh, vi quan im thn hc l Kinh thnh,
truyn thng, kinh nghim v l tr.

183

B vn bn c bng ting Phn, gm 700 cu trong trng ca Mahabharata, c coi l hng dn c ng v

trit l n gio.

ng cho rng tn gio ch l m tn, ging nh vt th linh tinh ca cc thy lang ph thy m
ng thy hi tr nhng ngi lng Kenya.
M ti ti hn vi mt ngi Indonesia cng c khuynh hng hoi nghi nh b, mt ngi
khng thy tn gio c li ch g trong cuc sng hng ngy, mt ngi ln ln mt quc gia
m tn ngng Hi gio d dng trn ln vi di sn n gio, Pht gio v cc tn gio th
linh vt c xa. Trong nm nm sng vi cha dng Indonesia, u tin ti c i hc
trng Cng gio, sau l trng m hc sinh ch yu l Hi gio; v c hai trng, m ti
u khng lo chuyn ti s hc sch gio l hay suy ngh v ngha ca li nhc nh cu nguyn
bui ti ca gio s Hi gio bng chuyn liu ti hc thuc bng cu chng hay cha.
D c tnh phi tn gio cng khai, nhng v nhiu mt, m ti chnh l ngi c nhn thc tinh
thn cao nht m ti bit. B c bn nng khng thay i v lng tt, khoan dung v tnh yu
thng, v dnh phn ln cuc i hnh ng theo bn nng , i khi cn t lm tn thng
mnh. Khng cn s h tr ca nhng li gio l hay sc mnh bn ngoi, m ti c gng ht sc
truyn cho ti nhng gi tr m rt nhiu ngi M c hc nh th vo Ch nht: trung thc,
cm thng, k lut, khng sm hi lng, lm vic chm ch. B th ght s ngho i v bt
cng, v khinh thng nhng ngi bng quan vi hai vn ny.
V hn ht, m ti c bn nng nhn bit nhng iu k diu, mt th tnh cm tn knh cuc
sng v bn cht k diu, ngn ngi ca n, bn nng c th c m t chnh xc l sng
o. Sut c ngy b c th ngm mt bc tranh, c mt cu th, hay nghe mt on nhc, v
ti thy l dng y trong mt b. Khi ti ln hn, i khi b nh thc ti dy trong m v
cng ti nhn ngm vng trng p tuyt m, hoc b bo ti nhm mt li khi chng ti i do
lc m sng lng nghe l cy xo xc. B thch tr con - bt c a tr no - b thng t
chng vo lng, c nh vo ngi chng, chi vi chng hoc xem xt bn tay chng, tm ra
nhng iu k diu t xng, ng gn v ln da chng v thch th vi nhng iu tm c.
u b cng thy nhng iu b n v vui mng trc mi s l lng trong cuc sng.
Tt nhin, ch khi hi tng li ti mi hiu r tinh thn ca m ti nh hng ln ti su sc n
mc no - tinh thn nui dng c ti cho d trong nh vng mt ngi cha, l ni nng
ta cho ti qua nhng kh khn tui mi ln, v hnh dn dt ti theo con ng m cui cng
ri ti s chn. Kht vng mnh lit ca ti c th do cha ti gy ra - do nhng g ti bit v
thnh cng v tht bi ca ng, do mong mun thm lng l lm sao c ng yu thng, do
s on hn, gin d ca ti vi ng. Nhng chnh nim tin ca m ti vo tnh thin ca con
ngi v vo gi tr cui cng mi chng ta c c trong cuc sng ngn ngi ny mi khi
ngun cho nhng kht vng . Chnh tm kim s xc nhn cc gi tr ca m m ti i vo
nghin cu trit l chnh tr, tm kim th ngn ng v hnh ng c th gip xy dng cng
ng v em li cng l. Cng chnh nhm tm kim cch p dng nhng gi tr m sau khi
tt nghip, ti ng lm cng vic hot ng cng ng cho mt nhm cc nh th Chicago
lc ang c gng gii quyt nn tht nghip, ma ty v trng thi tinh thn tuyt vng trong
vng.
Trong cun sch trc, ti ni v vic cng vic u i Chicago gip ti trng thnh
nh th no - lm vic vi cc mc s v ngi gip vic trong nh th khin ti o su
quyt tm theo ui ngh hot ng cng chng. H khng nh c im mu da ca ti v
xc nhn nim tin ca ti rng ngi bnh thng cng c kh nng lm c vic phi thng.
Nhng nhng kinh nghim Chicago cng buc ti phi i mt vi mt vn kh khn m
sut i m ti cng khng gii quyt c: l ti khng c mt cng ng hay mt truyn
thng chung no gieo ht nhng nim tin su sc nht ca ti. Nhng ngi Thin cha gio
lm vic cng ti tm thy h trong con ngi ti; h nhn thy rng ti bit Kinh thnh ca h,
c chung gi tr vi h v ht bi ht ca h. Nhng h cng cm nhn rng mt phn khc con
ngi ti vn xa cch, tch bit, ch l mt ngi ngoi i vi h. Ti nhn ra l nu khng c

mch dn nim tin, nu khng c li cam kt r rng vi mt cng ng tn ngng, ti s lun

b tch bit mc no , t do nh m ti tng t do, nhng cng c n nh b rt cc
lun c n.
Cn c nhiu th li t hn c t do . M ti c th sng hnh phc nh mt cng dn th
gii, xy dng nn mt nhm bn b bt c ni no b tm thy bn thn, t tm s hi lng
trong ngha cng vic v con ci. Vi cuc sng nh vy, ti cng c th bng lng nu nh
khng c nhng vic lm ca nh th da en trong lch s khin ti bt i phn no tnh hoi
nghi v c c nim tin vo Thin Cha.
Trc ht ti b cun vo sc mnh ca truyn thng tn ngng M gc Phi l khuyn khch
thay i trong x hi. Nh th da en thy cn thit phi chm nom ton b con ngi. Nh th
da en thy cn thit phi t b s xa x l tch vic cu t tng ngi khi vic cu t c x hi.
Nh th da en ng vai tr trung tm trong i sng chnh tr, kinh t, x hi v c tinh thn ca
cng ng; h hiu su sc li ku gi trong kinh thnh l phi cho ngi i thc n, cho ngi
rt qun o mc, phn i quyn lc v s thng tr. Trong lch s nhng cuc u tranh , ti
nhn thy nim tin khng ch an i con ngi trong gian kh, bo v con ngi trc ci cht, n
cn l mt phng tin ch ng, r rng. Khi lm vic hng ngy vi nhng ngi n ng v
ph n ti gp nh th, khi thy h c kh nng "tm ra li thot trong tuyt vng" v lun gi
c hy vng v phm gi d trong hon cnh kh khn nht, ti cm gic Phc m ang hin
th ngay trc mt.
V c l chnh v nh th da en hiu c s gian kh - nn mng ca nim tin trong u
tranh - nn nh h ti c ci nhn thu sut tip theo: l nim tin khng c ngha l bn khng
nghi ng hay bn phi t b mi th bn c trn i. Rt lu trc khi tr thnh mt ca cc nh
tryn gio trn truyn hnh, bi thuyt ging in hnh ca ngi da en ni rng tt c tn
Thin cha gio (k c mc s) u c th tri qua thi tham lam, on gin, dc vng v gin d
ging nh mi ngi khc. Nhng bi ht gospel, nhng bc nhy vui sng, nc mt v
ting la ht u l s bc l, tha nhn v cui cng l truyn tnh cm. Trong cng ng da en,
ranh gii gia ngi c ti v ngi c cu ri rt mm do, ti li ca nhng ngi i nh
th cng khng khc nhiu ti li ca ngi khng i, cng nh ngi ta ni v h vi s hi
hc th cng khng khc my khi ni vi thi ch trch. Bn cn n nh th chnh v bn l
mt phn ca th gii ch khng tch bit khi n; l ngi giu, ngi ngho, ngi c ti,
ngi c cu ri, bn vn cn yu Cha chnh v bn cn ra sch ti li - v bn l con ngi
v cn c ngi ng hnh trn hnh trnh kh khn, nhng nh ni cao v thung lng thp
d i hn v nhng con ng quanh co tr nn thng tp.
C l v nhng hiu bit mi - rng li th c khng bt ti phi t b cch t duy ph phn,
phi rt lui khi cuc chin v cng bng trong kinh t v x hi hay phi trn trnh khi th gii
m ti bit v hng yu mn - nn cui cng, vo mt ngy ti c i trn li i gia hai
hng gh ca nh th Trinity ca Hi thnh ng Jesus184 v c ra ti. l la chn ca ti
ch khng phi do Cha hin linh; v cc cu hi ca ti trc y khng h bng nhin bin
mt. Nhng khi qu di cy thnh gi khu Nam Chicago, ti cm thy tinh thn ca Cha
ang vy gi ti. Ti hin dng bn thn cho mun ca Cha v ton tm ton tm hiu chn
l ca Cha.
THNG VIN, cc cuc tranh lun v nim tin thng t khi nng n. Khng ai a ct trn
tn ngng hoc mi quan h tn gio ca ngi khc; ti rt t khi nghe thy c ai gi tn Cha
trong nhng cuc tranh lun trn phng hp. Cha tuyn y ca Thng vin, Barry Black, l mt
ngi khn ngoan v tng tri, tng l ngi ng u cc cha tuyn y hi qun. ng l mt
ngi M gc Phi ln ln mt trong nhng vng ngho kh nht Baltimore v ng lun thc
hin chc trch t i ca mnh - t chc l cu nguyn bui sng, cc bui nghin cu Kinh thnh
t nguyn, c vn tinh thn cho nhng ngi cn li khuyn - vi s nhit tnh khng thay i.
Bui cu nguyn trc ba sng th T hon tun mang tnh t nguyn, c s ng ca hai
184

Trinity United Church of Christ: Nh th ca ngi da en ng Nam Chicago, thuc ao Tin lnh

ng cng nh ca mi dng Thin cha gio (thng ngh s ngi Do Thi Norm Coleman
hin ang l chu trch nhim t chc chnh pha ng Cng ha); nhng ngi mun tham gia
ln lt chn mt on trong Kinh thnh v dn dt bui tho lun. Trong ba sng, khi lng
nghe ngay c nhng thng ngh s cng khai sng o nht nh Rick Santorum, Sam
Brownback hay Tom Coburn - chia s con ng dn n nim tin ca h vi s chn thnh, ci
m, khim tn v hi hc, ai cng thy c v nh tn ngng c tc ng rt tt ln chnh tr,
n km hm tham vng c nhn, gi thng bng trc nhng cn gi c m nhng tt bi trn
bo v th on chnh tr gy ra.
Tuy nhin, bn ngoi khng gian qu phi ca Thng vin th cc cuc tranh lun v tn gio
v vai tr ca tn gio trong chnh tr u km lch thip hn cht t. V d, i th bn ng
Cng ha trong chin dch tranh c 2004 ca ti l i s Alan Keyes, ngi a mt l l
kh mi l thu ht thm phiu khi chin dch tranh c gp kh khn:
"Cha s khng b phiu cho Barack Obama", ng ta tuyn b, v Barack Obama lun b
phiu cho nhng cch ng x m Cha khng th hiu ni".
y khng phi ln u ng Keynes ni nhng cu kiu . Sau khi i th Cng ha u tin
ca ti b buc phi rt lui sau khi mt vi rc ri trong v ly hn ca ng b phi by, ng
Cng ha bang Illinois, khng th tm c mt ng vin khc l ngi trong bang nn h quyt
inh mi ng Keynes trm vo v tr ny. Thc t ng Keynes l ngi bang Maryland, cha bao
gi sng Illinois, cha tng thng li trong bt c cuc tranh c no, v b kh nhiu ngi ca
ng Cng ha cho l kiu ngi khng th chu ni, nhng tt c nhng iu ny cng khng
ngn c quyt nh ca nhng ngi ng u ng Cng ha bang Illinois. Mt ng nghip
ca ti Thng vin bang l ng vin Cng ha gii thch vi ti chin lc ca h:
Chng ti phi c mt ng vin da en, bo th, tng hc Harvard cnh tranh vi mt
ng vin da en, cng hc Havard phe t do. C th ng ta khng thng, nhng t nht ng ta
cng nh bt c ci ho quang khi ngi anh".
Bn thn ng Keynes khng thiu t tin. L mt tin s tt nghip Havard, c Jeane
Kirkpatrick185 u, tng l i s M y ban
Kinh t v X hi ca Lin hp quc thi Ronald Reagan, ng xut hin trc cng chng u
tin vi t cch hai ln l ng c vin vo Thng sn ca bang Maryland, sau l hai ln
tranh c v tr ng c vin tng thng ca ng Cng ha. C bn ln ng u tht bi hon ton,
nhng iu khng h lm suy gim uy tn ca ng trong mt nhng ngi ng h; i vi h
tht bi trong cc ln bu c c l ch khng nh thm tinh thn tn tm su sc ca ng vi
nguyn tc bo th.
Khng nghi ng g rng ng ta c th din thuyt. Nu cn, ngay lp tc ng Keyes c th trinh
by mt bi tham lun v hu nh mi ch m khng c sai st g v ng php. Khi din
thuyt, ng ta t y mnh vo cm xc mnh lit, c c th nhn nhy, trn m m hi, ngn
tay ch tr trong khng kh, ging ni m vc cao run run trong tnh cm m ng gi l nim tin
chin u chng li sc mnh ma qu.
Khng may l c tr tu ln tnh im m ca ng u khng th b p c mt vi nhc
im ca ng vi t cch l ng c vin.
V d, khng nh a phn cc chnh tr gia khc, ng Keyes khng h c gng che giu nhng
iu m ng hin nhin coi l s u vit v o c v tr tu ca mnh. Tc phong cng iu
cng nhc, gn nh l trang trng thiu t nhin v kiu nhn chm chm lm cho ng trng lc
no cng nhm chn, cui cng ng c v nh l s kt hp gia mt nh truyn gio dng Ng
tun186 v William F.Buckley187.
185
186

Jeane Kirkpatrick (1926-2006): i s M Lin hp quc t 1981 - 1985.

Dng Ng tun (Pentecostal): thuc phong tro Tin lnh, tin rng ngi c ra ti c th ni nhiu th ting
v c th c cha nhiu bnh bng c tin.

Hn na, s qu t tin vo bn thn lm ng mt i ci bn nng t kim sot gip phn ln

mi ngi sng c trn i m khng b sa vo vic phi tranh u lin min. ng Keyes ni
ra bt c ngh g xut hin trong u vi th logic kin nh vt qua mi tr ngi i n
cng gn nh mi tng ca ng. B thit thi v xut pht mun, thiu ngun ti chnh, li l
ngi i vn ng bu c ngoi a bn ca mnh, trong ba thng vn ng ng tip tc gy
s vi hu ht mi ngi. ng gi tt c nhng ngi ng tnh - bao gm c con gi ca Dick
Cheney - l "nhng k hng lc ch k", v khng nh vic cc cp ng tnh nhn con nui
khng th trnh khi dn ti lon lun. ng gi lc lng bo ch Illinois l cng c ca
"chng trnh hnh ng chng hn nhn v chng s sng". ng buc ti ti l mang lp
trng ch n" v ti bo v quyn no ph thai v gi ti l "k trung thnh vi ch ngha
Marx v ti ng h cc chng trnh y t cho mi ngi v cc chng trnh x hi khc. Ngoi
ra ng cn b sung thm rng v ti khng phi l hu du ca nhng ngi n l nn ti khng
phi ngi M gc Phi thc th. C lc ng cn tm cch xa lnh cc ng vin Cng ha bo
th, nhng ngi mi ng n Illinois lm ng c vin - c l ginh phiu ca cng ng
da en, bng cch xut chnh sch bi thng di hnh thc bi b hon ton thu thu nhp
cho tt c ngi da en l con chu ca n l xa kia. ("y ng l mt thm ha!", mt ngi
tht ln trong bi bnh lun gi ln din n ca mt trang web cnh hu Illinois, trang
Ngi lnh o Illinois. "TH CN NGI DA TRNG TH SAO!!!")
Ni cch khc, Alan Keyes ng l mt i th l tng; tt c nhng g ti phi lm ch l im
lng v ln k hoch cho l tuyn th nhm chc. V khi chin dch din ra, ti pht hin ng ta
chc tc ti theo cch rt t ngi lm trc . Khi chng ti gp nhau trn ng vn ng,
ti thng phi t kim ch ci ham mun khng khip c chi mng hoc vn c ng ta. C
ln, khi chng ti ng nhau trong l diu hnh nhn ngy c lp ca ngi da , ti thc
vo ngc ng ta khi trnh by vn , mt cht hnh vi bn nng ca n ng m ti khng bao
gi lm t khi hc trung hc, hnh ng b mt nhm sn tin ghi li: v ngay ti hm y
khonh khc c quay chm nhiu ln trn ti vi. Trong ba ln tranh lun din ra trc ngy
b phiu, ti thng xuyn b cng li, ni cu v cng thng mt cch bt thng - mt iu
m a phn ngi xem (lc quyt inh gch b tn ng Keyes ri) khng nhn ra, nhng
li khin nhng ngi ng h ti lo lng khng t. H hi ti: Sao anh lai hn nh bi d
dng nh vy?" i vi h, ng Keyes l mt ngi lp d, mt k cc oan, l lun ca ng cn
thm ch khng ng dng gii tr. H khng hiu mt iu rng ti khng trnh c suy
ngh coi ng Keyes l i th nghim tc. V ng t nhn l ln ting cho tn ngng m ti tin
theo, v mc d ti khng thch nhng g t ming ng ta ni ra, ti vn phi tha nhn mt vi
quan im ca ng c quan h kh cht ch vi nh th Thin cha gio.
L l ca ng ta i khi nh sau: Nc M ra i da trn hai nguyn tc l t do c Cha
ban tng v tn ngng C c. Cc ni cc phe t do sau ny cng p chnh ph lin bang
i theo ch ngha vt cht phi tn gio v do - thng qua cc quy nh qun l cc chng
trnh phc li kiu x hi ch ngha, quy nh kim sot sng, bt buc hc sinh i hc trng
cng v thu thu nhp (hay "thu n l nh ng Keyes gi) - dn dn tc b i t do c nhn
v nh mt cc gi tr truyn thng. Cc v thm phn phe t do cn ng gp nhiu hn vo s
suy i o c ny khi xuyn tc Hin php sa i ln th nht, dn ti tch nh th khi nh
nc, cng nhn nhng hnh vi lm lc - c bit l no ph thai v ng tnh luyn i - c th
e da ph hy m hnh gia nh truyn thng. Do , cu tr li cho vn khi phc nc M
rt n gin: Tr li cho tn ngng ni chung - v Thin cha gio ni ring - a v ng n
ca n trung tm cuc sng ca x hi v ca tng c nhn, sp xp cc iu lut theo gio l,
v gii hn quyn lc ca chnh quyn lin bang l ch lp php trong nhng lnh vc m Hin
php hay nhng li rn dy ca Cha cha nhc n.

187

Willlam F. Buckley (1925-2008): Nh bnh lun chnh tr bo th c nh hng mnh m cui th k 20, ni
ting v phong cch vit hi hc v uyn bc.

Ni cch khc, Alan Keyes i din cho quan im ca nhng ngi theo phong tro tn gio
trn t nc ny, ch khc l ng khng bao gi a ra li cnh bo, tha hip hay xin li nh
h. Xt v ngn t th n hon ton mch lc, nh ng Keyes ni chc chn v tri chy nh
li tin tri trong Kinh Cu c. Ti thy vic bc b cc l l v chnh sch v hin php ca ng
kh n gin, nhng cch din gii Kinh thnh ca ng ta li y ti vo th phi phng ng
"ng Obama ni rng ng l tn Thin cha", Keyes ni, Nhng ng ta li ng h mt li
sng m Kinh thnh gi l xu xa".
ng Obama ni rng ng l tn Thin cha, nhng ng ta li ng h vic ph hoi s sng
trong sch v thn thnh".
Ti c th ni g c? Rng c kinh thnh theo ngha en l nc ci? Rng ng Keyes, mt
tn Cng gio La M, nn b qua nhng li dy ca Gio hong? V khng mun y cuc
tranh ci n tn ti tr li theo cch thng thng ca phe t do trong nhng cuc tranh lun
kiu ny - rng chng ta sng trong mt x hi a dng v vn ha v chng tc, rng ti khng
th p t tn ngng ca ti ln ngi khc, rng ti tranh c v tr thng ngh s i din cho
bang Illinois ch khng phi v tr linh mc Illinois. Nhng ngay khi ti tr li ng ta, ti ngh v
li buc ti ngm ca Keyes - rng ti vn cn hoi nghi, rng nim tin ca ti vn cn ln ln,
rng ti khng phi tn Thin cha gio thc th.
THEO NGHA NO , tnh th kh khn ca ti trc ng Keyes cng phn nh tnh th kh
khn phm vi rng hn m ch ngha t do gp phi khi ng trc phong tro tn gio. Ch
ngha t do ni rng chng ta phi khoan dung vi nim tin tn ngng ca ngi khc chng
no nim tin khng lm hi ai hay nh hng n quyn c nim tin khc ca ngi khc.
Nu cc cng ng tn gio bng lng vi vic sng tch bit v nim tin ch l vn lng
tm mi ngi th khng cn n s khoan dung .
Nhng tn gio khng bao gi tch bit: t nht nhng t chc tn gio u lin quan n c
cng ng. Nhng tn sng o c th cm thy b thc p phi ch ng truyn b Phc m
mi ni. H c th cm thy mt nh nc phi tn gio s thc y nhng gi tr chng li
nim tin ca h. H c th mun c mt cng ng ln hn xc nhn v cng c quan im
ca h.
V khi ng c tn ngng i quyn li chnh tr t c nhng mc tiu th phe t do
m ra lo lng. Chng ta, nhng ngi lm chnh tr, c th c trnh ni v cc gi tr tn
ngng, s xc phm ngi khc v cho rng - bt k tn ngng ca chng ta l g - cc nguyn
tc trong hin php tri tay chng ta trong nhng vn nh no ph thai hay cu nguyn
trong trng hc. (Mt th h cc chnh tr gia Cng gio c l qu cn trng, c l v h sinh ra
vo ci thi m phn ln nc M vn cn t cu hi liu John F. Kennedy cui rng c nghe
tnh Gio hong khng). Mt s ngi cnh t (mc d khng hot ng chnh tr) cn i xa
hn, trc cng chng h bc b tn gio v cho rng tn gio lun phi l, hp hi v do rt
nguy him. H lu rng v tn gio nhn mnh vo cu ri c nhn v kim sot o c ring
t nn nhng li gio hun ca tn gio ch l lp v che y cho phe bo th b qua nhng
vn ca c x hi nh ngho i hay hnh vi phi php ca doanh nghip.
Chin lc n trnh c th c hiu qu nu i th l Alan Keyes. Nhng v lu di, ti ngh
chng ta nhm khi khng hiu ng sc mnh ca tn ngng trong i sng ngi dn M,
v vic trnh nhng cuc tranh lun nghim tc v vic lm th no cn bng c nim tin vi
nn dn ch hin i, a nguyn ca chng ta cng l sai lm.
Trc ht, l th chnh tr c hi. C rt nhiu ngi M c tn ngng bao gm c a s
ng vin Dn ch. Khi chng ta b mc vn tn gio - b qua cuc tranh lun th no l mt
ngi Thin cha gio tt, mt ngi Hi gio tt hay mt ngi Do Thi gio tt, ch tho lun
v tn gio theo ngha tiu cc nh u v ti sao khng nn th phng, thay v theo ngha tch
cc nh tn gio ni g v ngha v ca con ngi i vi nhau; khi chng ta trnh nhng a
im v hot ng qung b tn ngng v ngh s khng c cho n th nhng ngi khc s
bc vo thay th chng ta. V nhng ngi bc vo c l chnh l nhng ngi c quan

im hp hi nht v nim tin, hoc nhng ngi bt chp o l, s dng tn gio bin minh
cho nhng mc ch phe phi.
C bn hn, vic mt s ngi cp tin khng thoi mi vi mi du hiu sng o cng thng
khin chng ta khng th gii quyt hiu qu cc vn xt v mt o c. Mt phn kh khn
lin quan n t ng: vt b i ngn ng gio l ca mi tn gio, chng ta s mt i nhng hnh
nh l biu tng m ngi M qua nhn bit c o c c nhn v cng l x hi. Hy
tng tng bi Din vn Nhm chc Tng thng nhim k th hai ca Lincoln khng cp
n phn quyt ca Cha" hay bi pht biu Ti c mt gic m" ca King188 khng nhc n
"tt c con chin ca Cha". Khi hai ngi ny cp n chn l cao hn, h truyn cm
hng cho nhng iu tng nh khng th v a t nc i theo vn mnh chung. D nhin,
nhng t chc tn gio khng c quyn v o c, v mt ngi khng cn phi c tn
ngng mi ni c nhng li o c hay i hi phi c iu tt p chung. Nhng chng ta
khng nn trnh a ra nhng nhn xt hay i hi - hay bc b mi li vin dn n truyn
thng tn ngng tt p ca chng ta - ch trnh lm mt lng ngi khc.
Tuy nhin, chng ta tht bi khi nhng ngi cp tin tn cng vo nhng tr o c khng
ch n thun l chuyn t ng. Ni s b coi l dy i" cn khin chng ta coi nh vai tr ca
gi tr v vn ha trong nhng vn x hi cp bch nht.
Sau cng, khng th gii quyt vn ngho i v phn bit chng tc nhng ngi khng
c bo him v khng c vic lm n gin bng cch tm ra k hoch hnh ng mi gch
u dng hon ho. Cc vn ny xut pht t vic cc c nhn c c im x hi khc nhau
v ai cng c tnh ch k - mt s ngi nc thang x hi cao nht th c tham vng mun gi
v th v ti sn ca mnh bt k gi no, trong khi nhng ngi di y x hi lun tht vng
v c li sng t hu hoi mnh. gii quyt vn ny cn thay i chnh sch ca chnh ph,
v cn c bin chuyn trong tm tr mi ngi. Ti tin rng khng nn cho php lu hnh sng
cc khu ph c, rng quan chc chnh ph nn ni thng iu khi nh sn xut sng ang vn
ng hnh lang. Nhng ti cng tin rng khi mt k x hi en bn ba vo m ng v hn
cm thy c ngi khng tn trng hn th lc chng ta gp phi vn v o c. Chng
ta khng ch cn trng pht k v ti c hn gy ra m cn phi bit c mt ch trng trong
tim hn m khng chng trnh, chnh sch no ca chnh ph gii quyt c. Ti tin vo hiu
qu mnh m ca lut php khng phn bit i x ti cng tin rng ch cn cc tng gim c
iu hnh thay i nhn thc v chn thnh cam kt chp nhn s a dng189 th s t c kt
qu nhanh hn nhiu so vi c i qun lut s tranh tng. Ti ngh chng ta nn u t tin thu
nhiu hn vo cng tc gio dc tr em ngho, cho chng thng tin v cc phng php trnh
thai gim tnh trng c thai ngoi mun, gim tr t l no ph thai v m bo mi a tr
sinh ra u c yu thng v chm sc. Nhng ti cng ngh rng nim tin s khin ngi ph
n c thc hn v bn thn, n ng c trch nhim hn, v thanh nin c thi tn trng
hn vi nhng c ch thn mt v gii tnh.
Ti khng ni rng tt c nhng ngi cp tin u t nhin hiu ra ngn ng tn gio hay
chng ta chm dt u tranh i thay i th ch v mt nghn im sng190. Ti nhn thy
vic i hi thng cm vi c hnh c nhn thng xuyn tr thnh l do bin minh cho s tr
tr, khng hnh ng. Hn na, khng c g d thy hn mt biu hin gi to v c tin - v nh
khi mt chnh tr gia xut hin mt nh th ca ngi da en vo khong thi gian bu c v
v tay (sai nhp) theo dn ng ca nhc gospel hoc thm mi v cho bi pht biu chnh sch
kh khan bng cch ri rc a vo mt vi cu trch dn t Kinh thnh.
188

Ch bi pht biu ni ting vi tn gi I have a dream ( 1963) ca Martin Luther King v mong c - ngi da
en v da trng s cng sng trong mt x hi cng bng.
189

Hm cng ty phi c chnh sch i x cng bng, khng phn bit ngun gc, chng tc, tn gio, gii tnh
v.v...

190

Cm t thng c Tng thng George H. Bush (Bush cha) s dng ch nhng hnh ng ca c nhn v li
ch cng ng.

Ti ch mun ni rng nu chng ta, nhng ngi cp tin, b i c mt vi thnh kin th s

nhn ra rng ngi theo o v ngi khng theo o u c chung nhng gi tr nh hng o
c v vt cht cho t nc. Chng ta s nhn thy rng li ku gi hy sinh v th h sau, nhu
cu ngh cho "anh" ch khng phi ch ngh cho "ti ang vang ln t mi gio hi tn gio trn
khp t nc. Chng ta phi coi trng nim tin khng ch n gin ngn chn s ln ti ca
phong tro tn gio m cn thu ht tt c nhng ngi theo o vo mt s nghip chung ln
hn, l i mi nc M.
Mt vi iu trong s ny ang bt u xy ra. Nhng mc s cc nh th ln nh Rick
Warren v T. D. Jakes191 ang s dng nh hng ln ca mnh chng li dch AIDS, xa n
cho cc nc th gii th ba v nn dit chng Darfur. Nhng ngi t gi mnh l tn "Tin
lnh cp tin" nh Jim Wallis v Tony Campolo192 ang ging cao nhng li dy trong Kinh
thnh gip ngi ngho bng cch huy ng ngi Thin cha gio chng li chnh sch ct
gim ngn sch cho cc chng trnh x hi v hin tng bt bnh ng x hi gia tng. V trn
khp c nc, nhiu nh th ring l ging nh nh th ca ti ang ti tr cho cc chng trnh
gi tr, xy dng cc trung tm cho ngi gi v gip nhng ngi tng phm ti lm li
cuc i.
Nhng tip tc s hp tc ban u gia hai th gii ca tn gio v phi tn gio th cn phi
lm nhiu hn na. S cng thng v nghi ng ca mi dng tn gio phi c gii quyt dt
khot, v h cn phi chp nhn mt vi quy tc c bn hp tc.
Bc u tin v kh nht i vi mt vi ngi Tin lnh l hiu c vai tr quan trng ca
iu khon Quyn thnh lp tn gio v gio hi dnh cho cng dn193, khng ch trong nn dn
ch m cn c i vi sc mnh ca nghi l tin ngng. Tri ngc vi i hi ca nhng ngi
thuc phong tro Thin cha gio phn i tch nh th khi nh nc, l l ca h khng c
s ng h ca cc thm phn t do thp k su mi. Nhng h li c s ng h ca nhng
ngi d tho nn o lut Nhn quyn v nhng ngi thuc th h trc y cc nh th
Tin lnh.
Rt nhiu nhn vt quan trng hng u trong cuc Cch mng, ni bt nht l Franklin v
Jefferson. hai nh thn hc, nhng ngi va tin vo Cha ton nng li va nghi ng khng ch
tn iu ca nh th Thin cha gio m c gio l trung tm ca chnh o Thin
cha (bao gm c tnh thn thnh ca cha Jesus). c bit Jefferson v Madison bo v cho
ci m Jefferson gi l "bc tng ngn cch gia nh th v nh nc v l phng cch
bo v quyn t do tn ngng v thc hnh tn ngng ca cc c nhn, bo v nh nc trc
xung t gia cc b phi tn gio, v bo v cc t chc tn gio trc s xm phm hoc nh
hng thi qu ca nh nc.
D nhin, khng phi ton b nhm ngi sng lp t nc u ng vi iu ; nhng
ngi nh Patrick Henry194 v John Adams xc tin nhiu xut trong c vic s dng
cnh tay ca nh nc pht trin tn gio. Tuy Jefferson v Madison l ngi thc y hon
191

Dr. Richard D. "Rick" Warren (1954-): mc s nh th Saddleback Church vi 22.000 gio dn California,
mt trong nhng mc s Tin lnh c nh hng ln nht.
Thomas Dexter 'T. D. Jakes Sr. (1957-): mc s nh th The Potter's House vi 30.000 gio dn Dallas, bang
Texas.

192

Jim Wallis (1948-): nh hot ng chnh tr, tc gia Tin lnh.

Anthony "Tony" Campolo (1935-): mc s, tc gia Tin lnh, c quan im t do, nhn t ch cht ci cch cng
ng Tin lnh.
193

iu khon v Quyn thnh lp tn gio v gio hi dnh cho cng dn (Eslablish- ment Clause thuc Hin
php sa i ln th nht, quy nh "Quc hi khng nh thng qua bt c mt lut no lin quan n thnh lp
tn gio...", hm nc M khng c quc gio.

194

Patrlck Henry (1736-1799): mt nhn vt xut chng trong cuc Cch mng M, ni ting vi cu ni: Cho ti
t do hay l ci cht! (Give me Liberty, or give me Death!)

thin o lut Virginia v t do tin ngng - sau tr thnh m hnh ca cc iu khon lin
quan n tn gio trong Hin php sa i ln th nht i theo, nhng cc v mn ca Thi
k Khai sng ny cha phi l ngi bo v cho nh th v nh nc t hiu qu nht.
Thc t, chnh nhng ngi Baptist nh Mc s John Leland195 v nhng ngi Tin lnh khc
mi em li s ng h cn thit nhng iu khon c thng qua. H lm nh vy v h
l ngi ngoi cuc; cch th phng ci m ca h c nhng ngi tng lp di a thch;
v h truyn o cho tt c nhng ngi c tim nng - bao gm c n l - khin cho trt t x
hi c b e do; h khng phn bit a v hay c quyn; v v h b c Nh th Anh gio
min Nam v Trt t Gio on min Bc ngc i v khinh b. H khng ch s - mt ni s
hp l - rng nhng tn gio c nh nc bo h, nu c, s xm phm quyn hnh o ca
h v h l tn gio thiu s, m h cn tin rng tn ngng s khng trnh khi b tn li nu b
nh nc p buc hoc ng h. Nh Mc s Leland ni, ch c sai lm mi cn tn ti nh
s ng h ca chnh ph; cn chn l c th v s lm c tt hn m khng cn n iu ".
Cng thc v t do tn ngng ca Jefferson v Leland c hiu qu. Nc M khng ch trnh
c cc cuc xung t tn gio hin vn ang lan trn trn th gii m cc t chc tn gio
y vn tip tc pht trin. y l hin tng m mt vi nh quan st cho rng nguyn nhn
trc tip l do khng c nh th no c nh nc bo h, v do vai tr quan trng thuc v
tinh thn th nghim v t nguyn trong tn gio. Hn na, vi dn s ngy cng a dng ca
nc M, ch ngha b phi ang e da hn bao gi ht. Bt k trc kia chng ta l g th
chng ta cng khng cn l quc gia ch theo Thin cha gio na; chng ta cn l t nc ca
Do Thi gio, Hi gio, Pht gio, n gio, v cng l t nc ca nhng ngi khng theo
o.
Nhng hy gi s rng ngay c khi ch Thin cha gio tn ti trong bin gii t nc. Th khi
chng ta s ging dy gio l no trng hc? Ca James Dobson hay ca Al Sharpton196?
Quyn no trong Kinh thnh s c dng dn ng cho chnh sch cng? Chng ta nn
theo Leviticus trong ni rng ch n l l tt v n cc loi thy sn khng xng sng l
hnh ng ng gh s? Th cn Deuteronomy197, trong ni rng hy nm a con ca
mnh nu n lc mt nim tin? Hay chng ta ch nn bm ly on Thuyt php trn ni198 - mt
on kinh cc oan n ni ti ngh l B Quc phng ca chng ta cha chc tn ti c
trc thc t p dng on kinh ny.
iu ny dn chng ta ti mt im na - l cc quan im tn gio nn truyn t thng tin
cho cc cuc tranh lun cng khai v nh hng cho cc quan chc c bu theo cch no.
Chc chn l nhng ngi khng theo o sai lm khi yu cu cc tn phi t tn ngng
ca h ngoi ca trc khi bc vo ni cng cng:
Frederick Douglass, Abraham Lincoln, William Jennings Bryan, Dorothy Day199, Martin Luther
Keng Jr. - thc t l a s nhng nh ci
cch v i nht lch s nc M - khng ch c ng c l nim tin m cn nhiu ln s dng
ngn ng tn gio gii thch quan im ca h. Ni mi ngi khng nn a "o c c

195

John Leland (1754- 1841): Mc s Tin lnh dng Baptist hai bang Massachusetts v Virginia, mt nhn vt
quan trng trong cuc u tranh i t do tn ngng.
196

James Dobson (1936-): ngi c coi l lnh t Tin lnh c nh hng ln nht nc M, theo quan im thn
hc v chnh tr bo th.
Alfred Charles "Al" Sharpton Jr. (1954-): mc s Baptist, tng c c vo v tri ng c vin tng thng ca
ng Dn ch nm 2004.

197

Leviticus v Deuteronomy thuc Kinh Cu c.

198

Mt on nm trong Phc m Matthew thuc Kinh Tn c.

199

Dorothy Day (1897- 1980): n nh bo, sau tr thnh nh hot ng x hi, tn Thin cha gio sng o. B
ni ting vi cc chin dch x hi bo v nhng ngi ngho, ngi b b ri, ngi v gia c...

nhn" vo cc cuc tranh lun chnh sch cng khai th nghe rt ng ngn; bn thn lut php
ca chng ta c nh ngha l b quy tc v o c, v phn ln lut c da trn cc
truyn thng ca Do Thi - Thin cha gio200.
Nn dn ch tho lun, a nguyn ca chng ta i hi nhng ngi hnh ng v ng c tn
ngng phi trnh by mi lo ngi ca h di hnh thc nhng gi tr ph bin ch khng phi
gi tr c trng ca tn gio. Tc l nhng xut ca h phi c l l v phi theo l phi. Nu
ti phn i no ph thai v l do tn ngng v tm cch thng qua mt o lut cm no ph
thai th ti khng th ch n gin vin dn n li dy ca nh th hay mun ca Cha v hy
vng l do thuyt phc c mi ngi. Nu ti mun ngi khc lng nghe ti, ti phi gii
thch ti sao no ph thai li vi phm nhng nguyn tc chung ca tt c mi nim tin tn
ngng, k c ca nhng ngi khng theo tn ngng no.
Vi nhng ngi tin vo tnh ng n tuyt i ca Kinh thnh - phn ln ngi Tin lnh tin
vo iu ny - nhng quy tc cam kt kiu nh vy c v nh ch l mt v d na chng t s
chuyn ch ca th gii vt cht v phi tn gio trc th gii linh thing v vnh cu. Gn nh
mc nh, nim tin v l l vn ng hai th gii khc nhau v c nhng con ng khc nhau
ti c nhn thc v chn l. L l - l khoa hc - l s tch ly kin thc da trn thc t
m chng ta thy c. Ngc li, tn ngng da trn nhng chn l khng phi c chng
minh bng hiu bit ca ngi thng - l nim tin vo nhng iu khng c thy". Khi
gio vin dy khoa hc khng nh thuyt Sng th201 hay thuyt Sng to thng minh khng c
ch trong lp hc th khng phi h ang ni rng kin thc khoa hc u vit hn tinh thn tn
gio. H ch mun nu r rng
mi con ng dn n hiu bit lin quan n nhng quy tc khc nhau, v khng th hon i
cc quy tc vi nhau.
Chnh tr hu nh khng phi l mt mn khoa hc, n qu t khi ph thuc vo l l. Nhng
trong nn dn ch a nguyn, nguyn tc tch bit tng t cng c p dng. Chnh tr, ging
nh khoa hc, ph thuc vo kh nng chng ta thuyt phc c ln nhau v mc tiu chung
da trn thc t chung. Hn na, chnh tr (khng nh khoa hc) lin quan n s tha hip,
ngh thut ca s c th.
C bn mc no , tn gio khng cho php tha hip. N khng inh ci khng th. Nu
Cha tng thuyt ging th tn hn phi sng theo nhng li dy , bt k hu qu ra sao.
Nu mt ngi sng da vo li cam kt khng tha hip th l siu phm, cn nu chnh
sch c xy dng da trn cam kt khng tha hip th s l nguy him.
Cu chuyn v Abraham v Isaac chnh l mt v d n gin nhng thuyt phc. Theo Kinh
thnh, Abraham, theo lnh ca Cha, phi hy sinh "con trai duy nht, Isaac, ngi m ngi
yu cng t cho Cha. Khng suy ngh g, Abraham em Isaac ln nh ni, tri con vo bn
th v vung dao ln, chun b thc hin iu m Cha ra lnh.
D nhin, chng ta u bit cu chuyn kt thc c hu - vo pht cui cng Cha gi mt
thin s xung ngn hnh ng .
Abraham vt qua c th thch ca Cha v s tn ty. ng ta tr thnh hnh mu v lng
trung thnh vi Cha, v nim tin ln lao ca Abraham c tng thng cho cc th h sau.
Cn hin ti, hon ton bnh thng khi ni rng nu bt c ai trong chng ta thy mt Abraham
th k 21 ang vung dao trn nc mt ta nh th chng ta s gi cnh st, s vt ng anh
chng k c khi anh ta ni rng vo pht cui cng anh ta h con dao xung; chng ta ch
i y ban Tr em v Gia nh s a Isaac i v buc Abraham vo ti ngc i tr em. Chng

200

Do Thi - Thin cha gio (Judeo - Christian): ngi M t coi mnh l theo Do Thi - Thin cha gio v chu
nh hng su sc ca Kinh thnh Hebrew ca ngi Do Thi - trong cao cc gi tr nh t do, trch nhim,
chm ch, cng l, cng bng.... nhng gi tr c ngi M coi l tnh cch dn tc mnh.

201

Thuyt Sng th (creationism) cho rng tt c s vt u do mt v cha tri to ra.

ta lm vy v Cha khng hin linh hoc gi thin s ti tt c chng ta cng mt lc. Chng ta
khng nghe thy iu Abraham nghe thy, khng nhn thy iu Abraham nhn thy, khng bit
liu s tht c ging nh Kinh thnh khng.
Do cch tt nht chng ta c th lm l hnh ng theo nhng iu m tt c chng ta u c
kh nng bit, hiu rng mt phn ca nhng g chng ta bit l ng - nh nim tin c nhn
hoc cng ng - s ch ng vi chng ta m thi.
Cui cng c s ha hp gia tn ngng v nn dn ch a nguyn cn phi c thi cng
tm, cn bng. iu ny hon ton khng xa l vi cc l lun tn gio; ngay c nhng ngi tin
vo tnh ng n ca Kinh thnh cng phn bit nhng li Kinh thnh gio hun, da trn quan
im rng mt s phn, v d Mi li rn ca Cha hay nim tin vo tnh thn thnh ca Jesus,
l ct li ca nim tin Thin cha, cn nhng phn khc ch mang tnh c th vn ha v c th
thay i cho ph hp vi cuc sng hin i. Bng trc gic, ngi M cng hiu iu ny, l
l do ti sao a s ngi Cng gio vn p dng cc bin php trnh thai v mt vi ngi phn
i hn nhn ng gii cng ng thi phn i nhng sa i trong hin php dn ti cm hnh
thc hn nhn ny. Nhng ngi ng u cc dng o c th khng cn chp nhn iu ny
khi ging o cho con chin ca h, nhng h nn bit cn c thi khi lin quan n chnh
tr.
Nu tinh thn cng tm l iu nh hng cho hot ng ca Thin cha gio th n hn cng l
ci nh hng cho nhng ngi ang kim sot ranh gii gia nh th v nh nc. Khng phi
c cp n Cha trc cng chng c ngha l ang ph b bc tng ngn cch; nh Ta n
Ti cao din gii hp l rng bi cnh mi l iu quan trng. Ti khng chc l nhng a
tr c li tuyn th trung thnh vi T quc u cm thy b sc p g khi th thm cm t con
chin ca Cha202 hay khng; ti th khng h. Khng nn coi vic cho php cc nhm cu
nguyn t nguyn ca sinh vin s dng trng hc hi hp l mi e da, cng ging nh
cc Cu lc b Cng ha trng trung hc s dng trng hi hp khng phi mi nguy g
i vi dng Dn ch. V ai cng c th hnh dung ra nhng chng trnh chnh sch da vo tn
ngng - hng n ngi tng l ti phm hoc ngi nghin - c th em li bin php c sc
mnh ln lao khng g snh c gip gii quyt vn , v v th hon ton ng c ng h.
NHNG NGUYN TC chung p dng khi tho lun v tn ngng trong nn cng ha ni
trn cng cha hn y . S rt tt nu, v d, khi tranh lun v nhng vn ng n
tn gio - nh trong mi bi din vn dn ch - chng ta chng li c ci cm d l quy nim
tin xu cho nhng ngi bt ng kin vi ta. Khi nh gi mc thuyt phc ca nhng li
ku gi o c khc nhau, chng ta nn xem xt kh nng khng th c c s nht qun khi
p dng nhng li ku gi : Quy tc chung ca ti l, ti thng thin v lng nghe nhng
ngi b cm gic bt bnh trc tnh trng v gia c nhiu hn nhng ngi bt bnh trc
nhng vi deo nhc y cnh khim nh. V chng ta phi nhn thy c rng i khi chng ta
khng ni v vic th no l ng nhiu bng chuyn ai l ngi quyt nh cui cng - hai
chng ta c cn nh nc phi cng bc p dng gi tr ca chng ta hay khng, hay tt nht
l cho lng tm v quy tc hnh ng ca c nhn t lm iu .
D nhin, ngay c khi p dng nht qun cc nguyn tc ny cng khng th gii quyt c mi
tranh chp. Vic rt nhiu ngi chng no ph thai li sn lng cho php c ngoi l vi ti
cng hip v lon lun cho thy ngi ta chp nhn thay i cc nguyn tc khi p dng trong
thc t; vic ngay c nhng ngi bo v quyn t do la chn no ph thai ca ph n cung
nhit nht cng chp nhn mt vi quy nh hn ch ph thai mun cho thy h bit rng bo thai
khng ch l mt b phn c th v x hi quan tm n s pht trin ca bo thai . Tuy nhin,
nhm nhng ngi tin rng mt s sng bt u ngay t thi im th thai v nhm nhng
202

Li tuyn th trung thnh vi T quc ca nc M i nh sau: Ti tuyn th trung thnh vi quc k Hp

chng quc Hoa K, vi nn cng ha m quc k l i din, mt quc gia con chin ca Cha, khng th chia r,
vi t do v cng bng cho tt c mi cng dn. Cm t con chin ca Cha (under God) c thm vo t nm
1954, cn trc khng c.

ngi tin rng bo thai ch l mt b phn ca c th ngi m cho n khi c sinh ra s

nhanh chng i n mt im m khng th c tha hip. Ti im ny iu tt nht chng
ta c th lm l m bo tn ngng ch khng phi bo lc hay s e da quyt nh n kt
qu chnh tr - v rng chng ta t nht cn ti tp trung mt phn n lc ca mnh vo vic gim
s v c thai ngoi mun thng qua gio dc (bao gm c v hn ch quan h tnh dc), cc
bin php trnh thai, vic nhn con nui hay bt c cch no c nhiu ngi dn ng h v
cho thy c hiu qu.
Vi rt nhiu ngi Thin cha gio, trong vn hn nhn ng gii cng khng th c s tha
hip tng t. Ti thy quan im ny tht kh hiu, nht l trong mt x hi m n ng v ph
n theo o Thin cha c th ngoi tnh hoc vi phm nguyn tc tn ngng ca h m khng
h b trng pht. Khi ngi trong nh th ti thng xuyn thy mt mc s dng cch tn cng
ngi ng tnh nh mt mnh li ngn t r tin - "L Adam v Eve ch khng phi Adam v
Steve!", ng ta go ln khi bui thuyt gio bt u nghe chng khng n lm. Ti tin rng x
hi M c th chn cch dnh ra mt ch ring mt ngi n ng v mt ngi ph n kt
hp vi nhau nh mt m hnh nui dy tr nh thng thng, quen thuc vi mi nn vn ha.
Ti khng mun c mt nh nc li t chi cho cng dn M mt hnh thc kt hp gia hai
ngi m hon ton ng c hng quyn li v nhng vn c bn nh i khm cha bnh
bnh vin hay bo him y t, vi l do n gin ch v h yu ngi cng gii, cng nh ti
khng th chp nhn kiu c Kinh thnh coi nhng dng m h trong quyn Romans li giu
tnh Thin cha hn bi Thuyt gio trn ni.
C l ti rt nhy cm vi vn ny v ti chng kin s bt cn ca ti khin ngi khc
au n nh th no. Trc k bu c m ti l ng c vin, gia nhng cuc tranh lun vi ng
Keyes, ti nhn c mt tin nhn qua in thoi t mt trong nhng ngi ng h ti mnh m
nht. l ch mt doanh nghip nh, mt ngi m, v l mt ngi rt rng lng, su sc.
C cng l mt ngi ng tnh n, sng chung thy vi bn tnh sut mi nm qua.
Khi quyt nh ng h ti c tng bit l ti phn i hn nhn ng tnh v c nghe thy ti
ni rng, khi khng c s ng thun cn thit, vic qu tp trung vo hn nhn khin chng ta
qun mt nhng cch khc c th lm c trnh phn bit i x vi ngi ng tnh. C
gi tin nhn ny v c nghe thy trong mt cuc phng vn trn i pht thanh, ti cp n
truyn thng tn ngng khi gii thch quan im ca ti v vn hn nhn ng tnh. C ni
v ti rng c b nhng li ni ca ti lm tn thng; c cm thy khi a vn tn ngng
vo, ti mun ni rng c y, v nhng ngi ging nh c, di kha cnh ny hay kha cnh
khc, l nhng k xu.
Ti cm thy bun, v khi gi li cho c, ti ni vi c cm gic .
Khi chng ti ni chuyn, ti nh li rng bt k nhng ngi Thin cha phn i hin tng
ng tnh c ni bao nhiu ln rng h ght ti li nhng vn yu thng k phm ti th nhng
li phn xt ca h cng gy au kh cho nhiu ngi tt - nhng ngi sinh ra l con ca Cha,
nhng ngi thng trung thnh vi li dy ca Jesus hn c nhng k ph phn h. V ti nh
li rng ngha v ca ti, khng ch vi t cch l mt ngi c c tri bu ra trong x hi a
nguyn m cn l mt tn Thin cha gio, l phi ci m vi thc t l c kh nng vic ti
khng ng h hn nhn ng tnh l mt sai lm, cng nh ti khng th ni rng vic ti ng h
quyn no ph thai l hon ton ng n. Ti phi tha nhn rng ti b nh hng bi nh
kin v thin v ca x hi v quy chng do Cha to ra; li Cha ku gi phi yu thng ngi
khc i hi ti cn c mt kt lun khc; v trong nhiu nm ti c th b coi l mt ngi ng
v pha sai lm ca lch s. Ti khng tin nhng mi nghi ng s khin ti tr thnh mt tn
xu. Ti tin nhng quan nim lm cho ti ng l con ngi, vi hiu bit hn ch v mc
ch ca Cha v do c th mc li. Khi cm cun Kinh thnh, ti c vi nim tin rng
khng phi l nhng cu ch tnh lng m l nhng T-ng-sng v ti lun phi m rng
tm tr vi thin khi mi - bt k li do mt ngi bn ng tnh n hay mt v bc s phn
i no ph thai ni ra.

NHNG IU NY khng ni ln rng ti cha gn b vi tn ngng ca mnh. C nhng

iu ti hon ton chc chn - Quy tc Vng203, cn u tranh chng li ci c di mi hnh
thc, gi tr ca tnh yu v lng nhn, thi khim tn v nh nhn.
Cch y hai nm, nim tin c khng nh khi ti bay n Birmingham, bang Alabama
pht biu Hc vin Quyn cng dn ca thnh ph. Vin ny nm ngay bn kia ng, i
din vi nh th Baptist ng 16. chnh nh th ny, vo mt bui hc Ch nht nm 1963,
bn em nh - Addie Mae Collins, Carole Robertson, Cynthia Wesley v Denise McNair - cht
khi mt qu bom do mt k phn bit chng tc t pht n204. Trc khi vo pht biu ti
khng b l c hi thm nh th ny. V mc s tr v vi tr t n ti ca vo, ch cho ti
nhng vt so cn thy r trn tng do qu bom gy ra. Ti nhn chic ng h pha sau nh
th ng yn thi im 10 gi 22 pht sng. Ti ngm chn dung bn c b.
Sau chuyn thm, mc s, cc tr t v ti bt tay nhau v vo cu nguyn trong thnh ng.
Ri h i, cn li ti ngi mt ch trn gh di v suy ngh. Bn mi nm trc, b m nhng
c b cm thy g khi bit a con gi qu gi ca h b bo lc cp i tnh mng nhanh
chng mt cch v tnh v c c nh th? Lm sao h c th chu c ni au tr khi h bit
chc rng c mc ch g nm sau v git hi con ci ca h, rng c th tm thy iu g
trong mt mt khng th o m ny? Nhng ngi cha ngi m y hn thy ngi t khp
t nc n d l tang, hn c c li chia bun trn ton th gii, hn xem Lyndon
Johnson tuyn b trn truyn hnh rng cn vt qua kh khn, hn chng kin Quc hi cui
cng cng thng qua o lut Quyn cng dn nm 1964. Bn b v nhng ngi xa l cng
m bo vi h rng con gi h khng cht mt cch v ngha - ci cht ca cc c b nh
thc lng tm ca c quc gia v gip gii phng mt dn tc; rng v nh bom ph b con
p ngn nh dng nc cng l c th tun chy v dng sui cng bng v i c khai
thng. V cho n gi liu iu an i ni au ca bn, gip bn trnh c cn gin d,
thnh n thng xuyn cha - tr khi bn cng bit l con bn c n mt ni an ton?
ngh ca ti li quay v nhng ngy cui i ca m ti, khi bnh ung th lan khp c th
b v r rng khng cn cch g na. Trong thi gian b bnh, b phi tha nhn vi ti l b
cha sn sng cho ci cht, n xy ra qu t ngt lm b b bt ng, nh th ci th gii m b
yu qu v cng bng quay lng li, phn bi b. V mc d b u tranh vi bnh tt mt
cch dng cm, chu ng nhng cn au v nhng t ha tr vi thi nh nhng v hi hc
cho n pht cui cng, nhng cng hn mt ln ti thy nhng git l ngn trong mt b.
Khng phi ni s s au n hay s nhng iu khng th bit, ti ngh chnh ni c n v tn
ca ci cht mi lm b s hi - b bit rng trn hnh trnh cui cng ny, trong cuc phiu lu
cui cng ny, b khng c ai i cng chia s, khng c ai cng b ngc nhin trc kh nng
chu ng nhng cn au ca chnh c th hay ci vo s ng ngn khc nghit ca cuc sng
khi tc con ngi bt u rng v tuyn nc bt kh dn.
Ti tip tc ngh v nhng iu ny khi ri nh th v c bi pht biu. Ti , khi tr v
Chicago, ti ngi bn n ti, nhn Malia v Sasha ci a, tranh ci v dng qu u ty gi
v u kim vi nhau trc khi b m xua ln cu thang i tm. Khi cn li mt mnh ra bt a
trong bp, ti tng tng cnh hai con gi ca ti ln ln, v ti cm thy ni au m bt c
ngi b ngi m no cng phi tri qua lc ny hay lc khc, l kht khao gi li tng
khonh khc hin din ca a con v khng bao gi chng bin mt - mun gi li mi hnh
ng c ch, mun kha cht vnh vin hnh nh ln tc qun ca chng hay cm gic ngn tay
chng an qua ngn tay bn. Ti ngh n Sasha mt ln hi ti iu g xy ra khi chng ti
cht - "Con khng mun cht b ", con b ni gin d - ti m ly con v bo: "Con cn phi i
203

Quy tc Vng y ch mt gi tr ao c cn bn trong nhiu tn gio v trit hc l mnh mun c i

x th no th hy i x vi ngi khc nh th.

204

V nh bom vi ng c phn bit chng tc din ra vo ngy 15/9/1963 l mt s kin bc ngot khin ngi
dn ng h phong tro quyn cng dn gia th k 20 v gp phn dn ti o lut Quyn cng dn c thng
qua nm 1964.

mt on ng rt rt di trc khi phi lo v chuyn ", cu tr li c v lm con b hi lng.

Ti khng bit liu c nn ni vi con s tht, rng ti cng khng bit chc iu g xy ra khi
chng ti cht, cng nh ti khng th chc c cc linh hn c tr u hay ci g tn ti
trc khi din ra v n BigBang205. Nhng khi i ln thang gc, ti bit ti hy vng iu g rng theo ngha no m ti ang cng bn c b kia, c th yu thng chng, tm thy
nim vui vi chng.
Ti bit rng m khi a con ln ging ng, ti chm c cht t vo thin ng.

Chng 7: Chng tc
m tang c t chc mt nh th ln, l mt cng trnh kin trc ni bt, tri rng trn
mt khu t p c din tch hn mi mu Anh206 . Nghe n xy dng nh th ny tn tn
35 triu dollar, v tng ng dollar u hin hin r - c mt snh i tic, mt trung tm hi
tho, mt bi u xe cha c 1.200 chic, mt h thng m thanh hin i nht v mt c s
sn xut chng trnh truyn hnh vi thit b k thut s phc v bin tp.
Trong thnh ng nh th, khong bn nghn ngi n d m tang c mt, phn ln l
ngi M gc Phi, rt nhiu ngi trong s h l cc chuyn gia trong nhiu lnh vc: bc s,
lut s. k ton vin. gio vin v mi gii bt ng sn. Trn bc, cc thng ngh s cc thng
c bang v cc v b trng ngi ln ti cc lnh t da en nh Jesse jackson, John Lewis207, Al
Sharpton v T. D. Jakes.
Bn ngoi, di nh mt tri rc r thng Mi, hng nghn ngi khc ang ng trn nhng
con ph im lng: nhng cp v chng gi, nhng ngi n ng c n, nhng ph n tr v
nhng khch b hnh, mt vi ngi vy cho on xe h tng thi thong chy vt qua, nhng
ngi khc ng trm t lng l, tt c ang ch by t lng thng tic vi ngi ph n
nh b tc hoa rm ang nm trong chic quan ti t trong nh th.
Dn ng ca ct ting ht, v mc s c li cu nguyn m mn. Cu Tng thng Bill Clinton
bc ln v bt u k v cm xc ca ng khi cn l mt cu b da trng min Nam i trn
nhng chuyn xe but b phn chia theo mu da. V phong tro quyn cng dn c thi bng
ln mt phn nh Rosa Parks gii phng ng v nhng ngi bn da trng ca ng thot khi
s m qung c chp ca chnh h. Thi thoi mi ca Clinton trc nhng thnh gi da en
v tnh cm yu mn gn nh l nh d h dnh cho ng cho thy c ha gii, c s tha th v
phn no vt thng c c cha lnh.
V nhiu mt. vic mt ngi tng l ngi ng u th gii phng Ty v l ngi con ca
min Nam bit rng ng ta c mt mn n vi mt n th may da en chnh l cch th hin s
tn knh thch hp nht i vi nhng g Rosa Parks lm. Thc t, ngi nh th lng ly ny,
nhm nhng quan chc da en dc bu ang ngi kia, s giu c r rng ca rt nhiu ngi
y v s c mt ca chnh ti trn bc vi t cch l mt thng ngh s M - tt c u bt
ngun t mt ngy thng Mi hai nm 1955 , khi b Parks, vi tnh quyt on ha nh v
lng t trng im tnh, t chi nhng chic gh mnh ang ngi trn xe but 208. Khi tn
vinh Rosa Parks, chng ta cng tn vinh rt nhiu ngi khc na, l hng nghn ph n, n
ng v tr em khp min Nam m tn tui khng c ghi trong s sch, vi nhng cu chuyn

205

Mt gi thuyt v ngun gc v tr.

206

Tng ng khong 4 hc ta.

207

Jesse Louls Jackson Sr. (1941-): nh hot ng v quyn cng dn.

John Robclt Lewis (1940-): lnh t phong tro quyn cng dn. ngi ng vai tr quan trng trong vic chm
dt chnh sch phn chia theo chng tc, hin l h ngh s.
208

Ngy 1 12 1955. Rosa Parks ( 1913-2005) ang tr v nh trn mt xe but ng khch li thnh ph
Montgomery, bang Alabama th ngi li xe i b nhng gh cho mt hnh khch da trng - B Parks khng
chu nhng v b bt. S kin ny chm ngi cho phong tro tranh u cho quyn cng dn ti M.

 b lng qun theo thi gian, nhng lng dng cm v khoan dung ca h gp phn gii
phng mt dn tc.
V by gi, khi ti ang ngi nghe cu Tng thng v nhng ngi tip sau pht biu, trong
u ti hin ra cnh hoang tn trn ngp cc bn tin ch hai thng trc , khi cn bo nhit i
Katrina trn qua vng B Vnh209 v thnh ph Neo Orleans210 chm trong nc. Ti nh li hnh
nh nhng ngi m tr cn tui v thnh nin ang than khc v nguyn ra ngay trc sn
vn ng Superdome ca thnh ph, m con ci ph phc tm ly o m, v nhng ngi ph
n gi ngi xe ln, mi u x xc v nng, i chn kh ho l ra di tm vy bn thu. Ti
ngh v bn tin a cnh mt thi th c c c ai t cnh tng, bt ng di tm chn
mng; cnh nhng thanh nin ci trn, mc c chic qun rng li qua ln nc en sm, trn
tay mang y c, bt c th g h ly c t cc ca hng xung quanh, nh mt lp long
s hn lon.
Khi cn bo i qua B Vnh, ti ang nc ngoi, trn ng quay v t chuyn cng tc n
Nga. Mt tun sau tn thm kch , ti n Houston Texas, cng Bill v Hillary Clinton,
George H.W. Bush v v ng Barbara, ku gi quyn gp ng h nn nhn ca cn bo v
thm mt vi ngi trong s 25.000 ngi ang phi tm thi s tn sn vn ng Astrodome
ca thnh ph Houston v trung tm Reliant cnh .
Thnh ph Houston gy n tng mnh khi dng ra nhng ni tm thi khn cp cho rt
nhiu ngi, hp tc vi Hi Ch thp v C quan Qun l tnh trng khn cp lin bang
(FEMA) cung cp cho ngi dn b nn lng thc, qun o, ni v chm sc y t. Nhng khi
chng ti i dc theo hng vng xp y trung tm Reliant lc , bt tay, chi vi l tr, nghe
mt ngi k chuyn, ti thy r rng rng nhng nn nhn cn sng st sau cn bo Kalrina
thc cht b lng qun t trc khi cn bo p n. H chnh l khun mt ca c dn khu
ph c trong bt c thnh ph no ca nc M, l hnh nh cnh ngho kh ca ngi da en nhng ngi tht nghip v gn nh tht nghip, ngi bnh tt v s sm b bnh tt, ngi m
yu v ngi gi c. Mt ngi m tr k c phi b li cc con trn mt chuyn xe but y
ngi l. Cc ng gi lng l t v ngi nh m h b mt v h khng c gia nh cng nh
bt c loi bo him no nng ta. Mt nhm n ng tr khng nh con b nhng
ngi mun tng kh ngi da en khi New Orleans ph v. Mt ph n cao ln, gy g, nhn
hc hc trong chic o phng ln hn ngi n hai c ca Astros nu tay ti ko v pha b.
Trc cn bo chng ti tay trng, b th tho, Gi th cn t hn c trng tay na.
Trong my ngy sau hm , ti tr v Washington v lm vic nhiu qua in thoi, c gng
tng lng hng cung cp v cu tr. Trong cuc hp ca ng Dn ch ti Thng vin, ti v
cc ng nghip tho lun nhng diu lut c th lm c. Sng Ch nht, ti xut hin trn
bn tin, bc b kin cho rng Chnh ph hnh ng chm chp v nn nhn ca cn bo
Katrina ch yu l ngi da en - Nng lc hn ch khng lin quan n mu da, ti ni
nh vy - nhng ti cng khng nh k hoch hnh ng bt hp l ca chnh ph cho thy
mc no , c thi b qua v bng quan i vi vn i ngho khu ph c m ng
l cn gii quyt. Mt bui chiu mun. chng ti cng cc thng ngh s Cng ha tham gia
vo ci m chnh ph Bush coi l mt bui ch th c bit v phn ng ca lin bang. Gn nh
ton b ni cc c mt hm cng vi ch tch Hi ng tham mu Lin qun, v trong mt
gi lin cc b trng Chertoff, Rumsfeld211 v nhng ngi khc ni khng ln v khng th
hin mt cht thi thng xt no khi nhc n s ngi c s tn, t l lc lng qun
i c huy ng, v hot ng ca lc lng Phng v quc gia. Bui ti vi ngy sau ,
chng ta thy Tng thng Bush ng gia qung trng lt li ng s, tha nhn hu qu ca
209

Vng B Vnh (Gulf Coast): b bin vnh Mexico ca M.

210

New Orleans thuc bang Lousiana, l ni chu thit hi ln nht trong cn bo Katrina thng 8-2005.

211

Micheal B. Cheltoff ( 1953-): C vn An ninh quc gia. Donald H. Rumsfeld ( 1932-): B trng Quc phng 1
975- 1977 v 2001 -2006.

bt cng chng tc m bi kch thin tai ny d phi by, v tuyn b rng New Orleans s phc
hi v pht trin.
V hm nay, m tang Rosa Parks, gn hai thng sau cn bo, sau khi c nc M u cm
thy bt bnh v xu h sut cuc khng hong, sau nhng bi pht biu, nhng bc th in t,
bo co ngn v nhng cuc hp kn sau nhng chng trnh c bit trn truyn hnh v cc bn
tin trn bo ch, dng nh vn cha c g thay i. t vn mc kt trn mi nh. Nhng thi
th tip tc c tm thy. Khp B Vnh lan truyn chuyn v nhng nh thu ln ginh
c hp ng tr gi hng triu dollar, thu ngi lao ng nhp c tri php gim chi ph
nh tr cho h s tin cng t i, khng m xa g n mc lng thng thng v cc lut bo
v nhm ngi thiu s. Ti ng cui cng th lng tm ca t nc cng c thc sau gic
ng di v chnh ph s tuyn b mt cuc chin mi chng i ngho - nhng ri hy vng
nhanh chng tan i.
Thay vo , chng ta ngi y trong nh th, ca tng Rosa Parks, hi tng li thng li xa xa,
t chn mnh trong ni luyn tic qu kh. S c con tem in chn dung b v khng bit bao
nhiu con ng, trng hc v th vin trn khp nc M chc chn s mang tn b. Ti
khng r Rosa Parks s lm g nhng s kin - liu tem hay tng c gi c linh hn b
khng, hay liu c nn tn vinh nhng k nim v b thm na khng. Ti ngh v nhng li m
ngi ph n Houston th thm vo tai ti, v khng hiu h ngh th no v chng ti
nhng ngy sau khi v.
KHI TI GP ai ln u tin, i khi h trch li mt cu trong bi pht biu ca ti hi i
hi ton quc ng Dn ch nm 2004, nghe vang nh mt hp m: Khng c nc M da en
hay da trng, nc M Latin hay chu - ch c mt Hp chng quc Hoa K. i vi h, cu
ni ny chnh l hnh nh cui cng ca nc M, c gii phng khi qu kh Jim Crow v
ch n l, tri giam gi ngi Nht v ngi lao ng Mexico nhp c212, nhng cng thng
ni lm vic v va chm vn ha - mt nc M ng nh cam kt ca mc s King rng mi
ngi phn xt chng ta khng phi qua mu da m qua tnh cch.
Ti khng c la chn no khc ngoi vic tin rng nc M s nh th. L con ca mt gia
nh c b da en v m da trng, sinh ra mt ni ton dn di c mu da Hawaii, c em
gi mang na dng mu l Indonesia nhng thng b nhm l ngi Mexico hoc Puerto Rico,
c em r v chu gc Trung Quc, mt vi h hng c v ging Margaret Thatcher213 cn vi
ngi khc c coi l Bernie Mac214, nn mi khi gia nh sum hp vo Ging sinh th khng
khc g cuc hp i hi ng Lin hp quc - ti cha bao gi phi chn xem nn trung thnh
vi mu da no hay nh gi gi tr bn thn qua mu da ca mnh.
Hn na, ti tin rng mt trong nhng nt c trng ca nc M l n c kh nng chp nhn
thnh vin mi. c th tm ra tnh cch ring ca dn tc t m ng hn lon di c n b bin
t nc. V chuyn ny, chng ta c c v bi Hin php vi tng c bn l d chng ta
tng l n l i na th chng ta vn l cc cng dn c lut php i x cng bng, v bi
h thng kinh t, hn bt c h thng kinh t nc no khc, sn sng to c hi cho tt c mi
ngi bt k v tr x hi. D nhin, ch ngha phn bit chng tc v phn bit i x vi ngi
nhp c dn dn cng lm xi mn nhng tng ; nhng ngi c quyn lc v c c
quyn c li thng tn dng hoc kch ng nh kin x hi lm li cho bn thn. Nhng
khi nm trong tay nhng nh ci cch, t Tubman, Douglass, Chavez215 n King, t tng cng

212

T Th chin th hai n nm 194, do thiu lao ng, M cho php ngi lao ng Mexico n M lm vic.
Nhng ngi Mexico ny b lm dng sc lao ng vi mc lng thp, khng c nh v b phn bit i x.

213

Margaret Hilda Thatcher (1925-): n th tng Anh 1979-1990.

214

Bemard Jeffrey McCullough hay Bernie Mac (1957-2008): din vin in nh M, ngi da en.

215

Csar Estrada Chvez ( 1 92?- 1 993): Lnh t cng on, mt trong nhng nh hot ng v quyn cng dn v
i nht.

bng dn hnh thnh gip chng ta hiu bn thn v xy dng nn mt quc gia a vn ha c
mt khng hai trn th gii.
Cui cng, cu ni y ca ti cn m t thc trng dn s nc M trong tng lai. Hin ti, cc
bang Texas, California, New Mexico, Hawaii v th Washington c a s dn s l cc nhm
ngi thiu s. Mi hai bang khc c hn mt phn ba dn s l ngi M gc Latin, ngi da
en hoc ngi gc . Hin ti c nc M c 42 triu ngi M gc Latin, h chim gn mt
na tc tng dn s t nm 2004 n nm 2005, ngi M gc tuy t hn nhiu nhng cng
pht trin rt nhanh v d on s tng 200% so vi hin ti trong vng bn mi lm nm ti.
Cc chuyn gia d on rng sau nm 2050, ngi da trng s khng cn chim a s dn c
nc M, v chng ta khng th d bo c chnh xc tc ng ca hin tng ln kinh t,
chnh tr v vn ha.
Nhng khi ti nghe cc nh bnh lun din gii cu ni ca ti thnh chng ta tin ti mt
nn chnh tr hu phn bit chng tc hay chng ta ang sng trong mt x hi khng phn
bit mu da, ti thy vn phi c li cnh bo. Khi ni rng chng ta l mt dn tc khng c
ngha rng vn chng tc khng cn tn ti - rng chng ta thng trong cuc chin v cng
bng, rng vn m nhm ngi thiu s gp phi hin nay ch yu ch l do h t gy ra.
Chng ta u bit kt qu thng k: v hu nh tt c cc ch s kinh t x hi, t t l sng ca
tr em s sinh cho n tui th trung bnh, t s ngi c vic lm n s ngi s hu nh
ring, cng ng ngi da en v ngi M Latin u b tt li rt xa so vi ngi da trng.
Trong cc ban lnh o doanh nghip trn ton nc M, nhm ngi thiu s c rt rt t i
din. Trong Thng vin lin bang, ch c ba ngi M gc Latin v hai ngi M gc (c hai
u ca bang Hawaii), v khi ti vit nhng dng ch ny th ti l thnh vin ngi M gc Phi
duy nht trong Thng vin. Ni rng thi phn bit chng tc khng c vai tr g trong s
chnh lch ny khng khc g nhn vo lch s, nhn vo qu kh bng con mt m qung, v
cng nh ang thoi thc trch nhim phi gii quyt vn sao cho tt p hn.
Hn na, trong khi nn gio dc ti dc hng khng phi in hnh cho ngi M gc Phi v
mc d hin ti, ch yu nh may mn, ti c mt v tr x hi gip ti trnh c hu ht nhng
va chm, nhng au n m mt ngi da en bnh thng phi chu ng, ti vn c th nhc
li nhng ln b coi thng vn vt sut bn mi lm nm i ti: nhn vin bo v theo di ti
khi ti i mua sm trung tm thng mi, cc cp v chng da trng nm cha kha xe cho ti
khi ti ng bn ngoi nh hng i ngi phc v, xe cnh st p st xe ti m khng c l do
g r rng. Ti bit cm gic th no khi b mi ngi ni rng ti khng lm c iu g v
ti l ngi da en, v ti bit v ng khi phi nut cn gin. Ti cng bit rng Michelle v ti
s cn phi cn thn vi mt vi cu chuyn m con ci chng ti c th b nh hng - trn ti vi
v trong m nhc, t bn b v t ng ph - l x hi ang nhn nhn chng nh th no.
Do , suy ngh thu o v chng tc th chng ta phi quan st th gii trn mt phng nn
c nhiu phn - va gn gi c hnh nh nc M m chng ta mong mun, va thng thn
nhn nhn nc M trong thc t, nhm tha nhn nhng li lm trong qu kh cng nh thch
thc trong hin ti, nhng khng b ri vo trng thi hoi nghi hay tuyt vng. Trong cuc i
mnh, ti chng kin s thay i su sc trong quan h gia nhng ngi mang mu da khc
nhau. Ti cm thy iu r rng nh ai cng c th cm thy nhit bn ngoi thay i vy.
Khi ti thy c ngi da en no ph nhn nhng thay i , ti ngh khng ch l thiu tn
trng i vi nhng ngi lun tranh u v cng ng chng ta m cn khin h xa ri
chng ta, khng th hon thnh cng vic m h mi ch bt u. Nhng khi ti khng nh mi
chuyn tt hn th ti vn tin chc s thc l: Tt hn vn cha .
CHIN DCH TRANH C vo Thng vin lin bang ca ti cho thy cng ng da trng v
da en Illinois thay i ra sao sut hai mi lm nm qua. Vo thi im ti ra tranh c,
lch s Illinois tng c ngi da en c bu vo c quan quyn lc bang, trong c mt
b trng ti chnh bang v sau l tng chng l (Roland Burris), mt thng ngh s lin
bang (Carol Moseley Braun), v lc bang cng c mt b trng ngoi giao ng nhim da
en l Jesse White, ngi chim c s phiu cao nht bang hai nm trc . Nh thnh

cng ca nhng ngi i trc m chin dch ca ti khng cn l iu g khc thng c th ti khng c ng h ginh thng li, nhng mu da ca ti cng khng h lm ti
mt i c hi chin thng. Hn na, nhng nhm c tri cui cng b chin dch ca ti thu ht
thch thc l l truyn thng. V d, vo ngy ti tuyn b ng c vo Thng vin M, ba trong
s nm ng nghip da trng thng vin bang c mt ng h ti. H khng thuc nhm
m Chicago chng ti gi l nhng ngi t do bn h216 - i xe Volvo, thch latte217, ung
vang trng - nhng ngi thng b phe Cng ha ch giu, v mi ngi cho rng h s ng h
mt k tht bi l ti. Khng, h l ba ngi tui trung nin thuc giai cp lao ng - l Terry
Link ca ht Lake, Denny Jacobs ca th trn Quad v Larry Walsh ca ht Will - tt c u l
i din ch yu ca ngi da trng, ca giai cp lao ng hay cng ng dn c ngoi
Chicago.
iu c li l nhng ngi ny bit ti rt r; bn chng ti cng lm vic Springfield trong
by nm trc v hng tun vn chi bi poker mi khi din ra k hp thng vin bang.
Ngoi ra, mi ngi trong s h u t ho v tnh cch c lp ca mnh, do h sn lng ng
h ti bt k sc p t nhng ng c vin da trng c li th hn.
Nhng h ng h ti khng ch v quan h c nhn (mc d chng ti rt thn thit - tt c chng
ti u ln ln cc vng ln cn vo thi k m thi th ch vi ngi da en khng c g
l bt thng - v tnh bn ca chng ti cng ni ln iu g v thay i trong vn chng
tc). Cc Thng ngh s Link, Jacobs v Walsh l nhng chnh tr gia kin quyt, giu kinh
nghim: h khng mun ng h k tht bi hay t s nghip ca h vo th ri ro. Thc t l tt
c h u ngh rng ti s bn c hng qun m h i din ngay khi c tri ca h gp ti
v c th nh c tn ti.
H khng a ra kt lun mt cch m qung. Trong by nm, h thy ti lm vic vi c
tri ca h thng vin bang hay trong nhng ln n thm vng m h l i biu. H thy
nhng ngi m da trng a con cho ti chp nh, cc cu chin binh da trng thi Th
chin th hai bt tay ti sau khi ti c din vn trong hi ngh. H cng cm thy iu m ti
nhn bit c t kinh nghim trong cuc sng: rng d cho nhn thc ban u ca ngi M da
trng nh th no, ngy nay i a s h vn c th - nu c thi gian - nhn xa hn mu da
khi nhn xt, nh gi ngi khc.
iu ny khng c ngha l nh kin hon ton b xa b. Khng ai trong s chng ta nhng ngi da en, da trng, Latin hay chu - trnh c khun mu m nn vn ha ny p
t ln chng ta, c bit l nhng khun mu v ti c da en, tr tu da en hay thi lm
vic da en. Nhn chung, thnh vin ca mi nhm dn c thiu s ch yu c nh gi qua
mc h b ng ha - cch ni, cch n mc hay cch c x ca h ging nn vn ha ch
o ca ngi da trng n mc no - v mt c nhn thuc cng ng thiu s cng khc nhng
tiu ch bn ngoi th cng d phi chu nhng nh kin tiu cc. Mc d ngi da trng
tip thu nhng chun mc chng phn bit chng tc trong sut ba thp k qua - cha ni n
nhng php tc c bn - khin a s h, v lng tm, khng th c x theo nhng khun mu
ni trn trong giao tip hng ngy vi ngi thuc mu da khc, nhng cng rt phi thc t nu
tin rng nhng khun mu khng c tc ng mc no ln cc quyt nh tc thi v
vic nn tuyn dng ai v thng chc cho ai, bt ai v buc ti ai, v vic bn cm thy g khi
thy mt khch hng i vo ca hng ca bn hay v mu da ca cc hc sinh trng con ban
ang theo hc.
Tuy nhin, ti vn ngh rng nc M ngy nay, ngi dn khng cn kh kh gi ly nh
kin nh trc - v do nh kin s b xa b. Mt cu thiu nin da en ang i trn
ph c th khin mt cp v chng da trng s hi, nhng nu cu b li l bn hc ca con
216

T ch nhng ngi da trng giu c, c hc hnh y , nh ca ng hong, sng gn khu h.

217

Mt loi c ph sa kiu ltalia.

trai h th h c th mi cu n n ti. Mt ngi da en c th kh m bt c taxi vo m

mun, nhng nu anh ta l mt k s phn mm c nng lc, Microsoft s khng e ngi g khi
tuyn dng anh ta.
Ti khng th chng minh li khng nh ny; cc cuc iu tra v thi i vi chng tc c
ting l khng ng tin cy. V ngay c khi ti ng, cng ch l s an i nht nho i vi
nhiu cng ng thiu s. Sau cng, dnh nhiu ngy ch bt b nh kin c nhn l mt vic
nhm chn. chnh l gnh nng m rt nhiu cng ng thiu s, c bit l ngi M gc
Phi, thng nhc n ngoi nhng cng vic hng ngy ca h - cm gic rng vi t cch l
mt nhm ngi, chng ta khng c cht thin ch no t nc M, vi t cch c nhn chng ta
lun phi chng t bn thn minh bt u t con s khng mi ngy, rng khi mi ngi nghi
ng th chng ta b thit thi, cn khi s nghi ng l nhm ln th chng ta cng chng c
li g ng k. sng c trong th gii , mt a tr da en phi vt qua c cm gic
ngp ngng khi ng trc ngng ca mt phng hc ch yu l dn da trng vo ngy u n
trng; mt ph n Latin phi vt qua c cm gic nghi ng bn thn khi chun b i phng
vn xin vic mt cng ty hu nh ton ngi da trng.
Hn tt c, n i hi chng ta phi vt qua c cm gic khng mun c gng na. Rt t
cng ng thiu s c th hon ton tch bit h khi x hi ngi da trng, r rng khng ging
ngi da trng c th d dng trnh tip xc vi cc thnh vin mang mu da khc. Nhng cng
ng da en c th ph b hng ro v tm l, c th t bo v bng cch chun b cho tnh
hung xu nht. Ti sao ti phi c gng nh thc dn da trng thot khi ci nhn ngu dt v
chng ta? mt vi ngi da en ni vi ti. Chng ta c gng ba trm nm nay ri, v c
c kt qu g u.
Vi nhng cu ni , ti tr li rng cch khc l hy u hng - sng theo nhng g c thay
v nhng g c th c.
Mt trong nhng iu ti cm kch nht khi tr thnh ngh s ca Illinois l c bang ph b
gi nh ca ti v thi i vi sc tc. V d, hi tranh c vo Thng vin, ti cng mt
thng ngh s lu nm ca Illinois l Dick Durbin i mt chuyn thm ba mi chn thnh ph
pha nam ca bang. Mt trong nhng im n l th trn Cairo, nm ng cc nam bang ni
hai dng sng Mississippi v Ohio hp li thnh mt, ni ting sau cui thp k 60 u thp k
70 v l ni din ra xung t sc tc d di nht nu khng k nhng bang min Nam. Ln u
tin Dick n Cairo chnh l vo thi k , khi ng cn l mt lut s tr lm vic cho Paul
Simon, ngi sau ny tr thnh Ph Thng c bang. ng c c n iu tra xem phi lm
g lm du bt bu khng kh cng thng y. Khi chng ti li xe xung Cairo, Dick nh li
chuyn i : va n ni ng c cnh bo khng nn dng in thoi trong phng khch
sn v ngi iu khin h thng in thoi l thnh vin ca Hi ng cng dn da trng; cc
ch ca hng da trng d ng ca ngng kinh doanh khi phi chng li yu sch khng
c tuyn ngi da en; nhng cng dn da en k vi ng v chuyn h phi c gng ha
nhp trng hc, v tm trng s hi v tht vng, v nhng v git ngi da en kiu Lynch
v nhng v t t trong tri giam, v nhng cuc bn git v bo ng.
Khi n Cairo, ti khng bit phi ch i iu g na. Mc d lc l gia tra, th trn c v
nh b b qun, mt vi ca hng m dc theo ph chnh, mt vi cp v chng gi bc ra khi
nhng cnh ca c v l ca phng khm. R qua gc ng, chng ti li xe vo mt bi u xe
rng, ni mt m ng vi trm ngi ang t tp ln xn. Mt phn t trong s h l ngi da
en, cn li a s l ngi da trng.
Tt c h u eo huy hiu xanh c dng ch NG H OBAMA VO THNG VIN M.
Ed smith, mt anh chng to ln, nhit tnh, l ngi ng u Cng on Lao ng quc t218
vng Trung Ty v ln ln Cairo, si bc n xe chng ti vi n ci ti ri.

218

Cng on Lao ng quc t (LIUNA): T chc cng on c 700.000 thnh vin M v Canada.

Cho mng cc anh, anh ta bt tay khi chng ti ra khi xe. Hy vng cc anh i v chng
ta s c mt ba tic tht nng v m ti ang nu n.
Ti khng dm chc mnh bit chnh xc iu g din ra trong u nhng ngi da trng trong
m ng hm . Phn ln tui h u xp x nh ti hoc hn, v th t nht hn h u nh,
nu khng phi tham gia trc tip vo nhng thng ngy kinh khng ba mi nm trc.
Chc chn l nhiu ngi trong s h n ch v Ed Smith, mt trong nhng ngi c nh hng
nht trong vng, mun h c mt; nhng ngi khc tham gia c th v c n, hay c th ch
v mun c thy mt thng ngh s M v mt ng c vin trong chin dch tranh c n th
trn ca h.
Ti bit rng ba tic tht nng rt tuyt vi, cuc tr chuyn th y hng khi, mi ngi c
v vui mng c gp chng ti. Trong khong mt gi ng h chng ti n, chp nh, lng
nghe mi lo ngi ca mi ngi. Chng ti tho lun xem phi lm g khi ng li nn kinh
t trong vng v c nhiu tin hn u t vo trng hc, chng ti nghe h ni v nhng
ngi con ca h ang lraq v vn cp thit phi ph b mt bnh vin c ang xung cp
trung tm th trn. V khi chng ti ra v, ti cm thy gia ti l nhng ngi ti gp hm d
c mt mi quan h mi - khng phi ci g mang tnh chuyn bin lm, nhng c l cng
gim bt nh kin v xy dng tnh cm tt p. Ni cch khc, chng ti to ra c lng
tin.
D nhin, lng tin gia cc sc tc khc nhau thng khng th tuyt i. N c th b tn li nu
khng c n lc duy tr. N c th ch tn ti chng no cc nhm thiu s vn th ng, im
lng trc bt cng; n c th b v vn ch sau mt vi on qung co kch c pht ng
thi im vi hnh nh mt cng nhn da trng b mt vic do chnh sch v quyn li nhm
ngi thiu s hay sau bn tin mt cnh st bn vo mt thanh nin da en hoc Latin khng c
v kh.
Nhng ti cng tin rng nhng khonh khc nh Cairo s cn xut hin nh tng t sng t
nhng iu din ra ngay sau : rng mi ngi mu da s em nhng khonh khc v nh
hay ni th cng ca h; rng nhng khonh khc s nh hng ln cuc tr chuyn gia cha
m vi con ci, gia cc ng nghip, v s t t chm ri nhng chc chn, xa b thi th
ch v nghi ng do tch bit gy ra.
Mi y ti tr li thm min Nam Illinois. Sau mt ngy di gp mt c tri v c din vn, ti
v mt nhn vin da trng tr tui tn l Robert Stephan cng tr v nh. Do l mt m ma
xun p tri, mt nc mnh mng v i b sm mu ca dng sng Mississippi sng lung
linh di mt trng trn y l lng trn tri. Dng nc khin ti nh n Cairo v nhng th
trn dc theo con sng ny, nh n nhng vng t pht trin ri suy tn cng vi giao thng
ng thy cng nh vi lch s bun, khc nghit v d di tng din ra y trong cuc
ng gia ngi t do v ngi n l, gia th gii ca Huck v th gii ca Jim219.
Ti nhc Robert v nhng vic chng ti lm ph b bnh vin c Cairo - vn phng ca
chng ti bt u gp g vi B Y t bang v cc quan chc a phng - ti cng k cho anh
ta nghe v chuyn thm u tin ca ti ti th trn. V Robert ln ln vng min Nam ca
bang nn cu chuyn ca chng ti nhanh chng chuyn sang ti thi i vi vn chng
tc ca bn b v hng xm nh anh ta. Ch mi tun trc, anh ta k, mt vi ngi c nh
hng khu vc ny mi anh ta gia nhp mt cu lc b nh Alton, cch ngi nh anh ta
ln ln ch vi ng t. Robert cha bao gi n , nhng thy cng c v n. c n,
mi ngi ni chuyn cht t, ri Robert nhn thy trong khong nm mi ngi c mt trong

219

Huck va Jim l hai nhn vt trong tiu thuyt Nhng cuc phiu lu ca Huckleberry Finn (1885) ca nh vn
M Mark Twain (1835-1910). Huck l mt cu b da trng chy trn khi ngi cha nghin ru. Cn Jim la mt
ngi da en trn khi kip n l v h i cng nhau.

phng, khng ai l ngi da en. V mt phn t dn s Alton l ngi M gc Phi nn Robert

thy kh l, anh bn hi mi ngi.
Chng ti l mt hi ring, mt ngi trong s h tr li.
Lc u, Robert khng hiu - khng ngi da en no mun tham gia ? Khi h khng ni g,
anh ta tht ln: V Cha, y l nm 2006 ri c m.
Mi ngi nhn vai, y lun th, h tr li. Khng chp nhn ngi da en.
n y th Robert vt khn n xung a, cho tm bit, v b i.
Ti ngh ti phi dnh thi gian suy ngm v nhng thnh vin cu lc b , coi l bng
chng cho thy ngi da trng vn lun c thi th ght i vi nhng ngi c mu da nh
ti. Nhng ti khng mun mt cng v thi chng lm g c ai.
Thay vo ti ngh v Robert, v hnh ng nh nhng khng h d dng ca anh. Nu mt
ngi tr tui nh Robert c th c gng vt qua dng chy ca thi quen v s s hi lm
iu anh bit l ng th ti cng mun m bo rng ti s c mt b bn kia, ko anh ln.
K BU C ca ti khng ch c thi tin b v sc tc ca c tri da trng Illinois ng h.
N c cn phn nh nhng thay i trong cng ng ngi M gc Phi ca bang.
C th thy mt trong nhng iu chng t s thay i ngay trong t ng h u tin ti
nhn c. Trong 500.000 dollar ti quyn gp c trong t bu c s b, gn mt na l ca
cc doanh nghip, cc c nhn da en. WVON - mt i pht thanh do ngi da en s hu l
i u tin cp n chin dch vn ng ca ti trn sng tin tc Chicago. NDigo - tp ch
tun tin tc cng thuc mt ngi da en khc l t bo u tin a nh ti ln trang ba. Mt
trong nhng ln u tin khi ti cn my bay t nhn i vn ng cng l mt ngi bn da
en cho ti mn my bay.
Th h ngi da en trc khng th lm c nh th. Mc d Chicago lun l mt trong
nhng cng ng doanh nghip da en nng ng nht nc, nhng hi nhng nm 60 v 70 ch
c mt vi ngi t thnh t c coi l giu c theo tiu chun ca ngi M da trng - l
John Johnson, ngi sng lp ra hai tp ch Ebony v Jet; George Johnson, ngi sng lp hng
Johnson Products, Ed Gardner, ngi sng lp Soft Sheen220 v Al Johnson, ngi da en u
tin trn c nc c s hu mt nhn hiu nhng quyn ca hng GM221.
Gi y, thnh ph ny khng ch c rt nhiu bc s, nha s, lut s k ton... da en m ngi
da en cn chim v tr lnh o cao nht trong mt vi cng ty Chicago. Ngi da en s hu
chui ca hng n, ngn hng u t, cng ty quan h cng chng, qu u t bt ng sn v
cng ty kin trc. H c th sng ni h mun, cho con i hc nhng trng t thc tt nht.
H ch ng tham gia vo cc y ban dn s v ng gp ho phng vo mi hot ng t thin.
Theo thng k, c rt t ngi M gc Phi trong s mt phn nm dn s c thu nhp cao nht.
Tt c ngi da en c ngh nghip hoc ang lm kinh doanh Chicago u c th dn chng
nhng tr ngi h gp phi do mu da ca h. Rt t doanh nhn ngi M gc Phi c tha k
ti sn hay c nhng phc thn u t gip h khi s kinh doanh hay h tr h trong thi k
suy thoi. a s tin rng nu h l ngi da trng th h s t c thnh cng ln hn.
Cn hin ti, bn s khng nghe thy ai coi vic b phn bit chng tc l l do dn n tht bi
ca h. Thc t, nt c trng ca th h ngi da en mi ny l h khng chp nhn bt c
gii hn no i vi mc ch ca h. Bn ti, tng l nh kinh doanh tri phiu xut sc nht
ca Merrill Lynch222 chi nhnh Chicago, khi quyt nh thnh lp ngn hng u t ring th mc
220

Johnson Product v Soft Sheen l cc cng ty ha m phm.

221

GM tc General Motors: Cng ty ch to t a quc gia, tr s M, s hu nhiu nhn hiu t trong c

Chevrolet, Cadillac, GM Daewoo v.v..

222

Merrill Lynch & Co., Inc.: Cng ty dch v ti chnh ton cu, tr s chnh thnh ph New York.

tiu ca anh khng ch l a ngn hng ny thnh cng ty hng u trong cng ng ngi da
en m cn trong ton b gii doanh nghip. Mt ngi bn khc quyt nh ri b v tr iu
hnh General Motors kt hp vi Hyatt223 lp cng ty ring chuyn v dch v u xe v b
m anh ngh l in. M ti khng th tng tng c v tr no tt hn lm qun l GM,
anh k, v th h b ngi da en khng bao gi t c n v tr . Nhng ti bit ti
mun c ci g ca ring mnh. Suy ngh n gin y - rng con ngi khng th b gii hn
c m c v tr qu hin nhin trong nhn thc ca chng ta n mc c v n gn nh l c k.
Nhng vi cng ng da en, suy ngh ny cho thy mt s thay i trit so vi qu kh, mt
nht ct t chic xing tm l v thi n l v o lut Jim Crow. C l l di sn quan trng
nht ca phong tro quyn cng dn, mt mn qu ca nhng v lnh t nh John Lewis v Rosa
Parks - nhng ngi biu tnh, phn i, v chp nhn b e da, bt b, nh p
m rng cnh ca t do. V cng l bng chng v th h nhng ngi cha, ngi m gc
Phi - nhng ngi anh hng t li du n hn nhng khng h km phn quan trng: nhng
ngi lm vic sut cuc i trong nhng ngh qu thp hn i vi h nhng khng h ku ca
phn nn, v cht bp, dnh dm mua c mt ngi nh nh; nhng ngi lm vic
con ci c hc lp khiu v hay i tham quan vi trng; nhng ngi lm hun luyn vin
cho cc gii bng chy thiu nhi Little League, nng bnh sinh nht v bm rit ly cc thy c
gio m bo trng con ci h khng c nung chiu; nhng ngi a con n nh th
vo mi Ch nht t vo mng chng khi chng i qu gii hn cho php v canh chng c l
tr trong khu nh sut ngy ngh h di cho n tn ti. Nhng bc cha m thc gic con ci
c gng, cng c sc mnh trong chng bng mt tnh yu lun ng vng d x hi c nm ci
g vo chng i na.
Chnh trn con ng thng tin in hnh kiu M , ch qua mt th h giai cp trung lu da
en tng gp bn ln, v t l ngi da en ngho gim mt na. Cng vi qu trnh lao
ng chm ch v chm sc gia nh tng t, ngi Latin t c thnh tu khng h thua
km: T nm 1979 n 1999, s gia nh Latin c coi l trung lu tng hn 70%. V hy
vng v c m, nhng ngi lao ng da en v ngi Latin ny hon ton ging vi ngi da
trng. Nh nhng ngi nh h m nn kinh t nc ta hot ng, nn dn ch ca chng ta pht
trin - l cc gio vin, th my, y t, k thut vin my tnh, cng nhn lp rp, li xe but,
nhn vin bu in, ch ca hng, th ng nc, nhn vin sa cha, nhng ngi lm nn tri
tim y sc sng ca nc M.
V hin ti, vi tt c nhng g t c trong bn mi nm qua, gia mc sng ca ngi
da en, ngi Latin vi mc sng ca ngi da trng vn cn mt khong cch kh san bng.
Mc lng trung bnh ca ngi da en ch bng 75% lng trung bnh ca ngi da trng, con
s ny vi ngi Latin l 71%. Gi tr ti sn rng ca mt ngi da en trung bnh l khong
6.000 dollar, ca mt ngi Latin trung hnh l 8.000 dollar, trong khi ca ngi da trng l
88.000 dollar. Khi b mt vic hay gia nh gp kh khn t xut, ngi da en v Latin c t
tin dnh hn s dng, v cha m cng t c kh nng gip con ci hn. Ngay c tng
lp trung lu da en v Latin mua ho him cao cng t s hu nh ring hn v c sc khe
km hn so vi ngi M ni chung. Nhiu ngi thiu s khc c th ang sng ng nh gic
m M, nhng i vi h cuc sng vn rt mong manh.
Lm th no lp y khong cch lu nm - v chnh ph nn ng vai tr mc no
t c mc tiu ny vn l mt trong nhng ch tranh ci chnh trong chnh tr M.
Nhng chng ta c th thng nht v mt vi chin lc. Chng ta c th bt u bng vic lm
nt nhng g cn dang d ca phong tro quyn cng dn - l lm cho cc lut chng phn
bit i x c hiu lc trong nhng lnh vc c bn nh vic lm, nh v gio dc. Ai ngh
vic ny khng cn cn thit th nn n thm mt khu vn phng lm vic ngoi v m s
nhn vin da en lm vic , ngay c trong nhng cng vic yu cu tng i t k nng,
223

Hyatt: Tp on khch sn quc t, tr s chnh Chicago.

hoc n mt vn phng cng on a phng v hi s ngi da en ang theo cc chng

trnh tp s ngh, hay c cc nghin cu gn y thy i ng mi gii bt ng sn vn
ang tip tc y cc khch hng da en l ch nh tng lai ra sng xa cc khu dn c da trng.
Tr khi bn sng mt bang khng c nhiu cng dn da en, cn th ti ngh bn s ng
rng c iu g khng hp l.
Di s qun l ca cc chnh ph Cng ha gn y, hiu lc ca cc lut quyn cng dn
trong iu kin tt nht cng ch mc nhng nhng, cn vi chnh ph hin ti th c bn n
khng tn ti - tr vic V Quyn cng dn ca B T php hng hi coi hc bng hc i hc
hoc cc chng trnh tng cng gio dc cho sinh vin thiu s l phn bit i x ngc.
Bt k sinh vin thiu s c qu t i din trong mt trng hay mt lnh vc c th cng nh
tc ng ph ca chng trnh ln sinh vin da trng.
Vn ny nn l mi quan tm ca mi t tng chnh tr, ngay c i vi nhng ngi phn
i cc chnh sch hng vo ngi thiu s. Cc chng trnh hng vo ngi thiu s nu
c xy dng ng n s em li cho ngi thiu s c nng lc nhng c hi m bnh thng
h khng th c c, ng thi khng h lm gim c hi ca sinh vin da trng. V d, vi s
khan him cc nghin cu sinh da en v Latin trong ngnh ton v vt l hin nay th mt
chng trnh hc bng nh dnh cho nhng ngi thiu s mun c bng cp cao trong lnh vc
ny (chnh l mc tiu iu tra gn y ca B T php) khng h lm cho sinh vin da trng
no b loi khi kha hc, nhng li m rng c nhm ngi ti nng m nc M s cn
t c thnh cng trong nn kinh t da vo cng ngh. Hn na, vi t cch l lut s
tng tham gia cc v vic lin quan n quyn cng dn, ti c th ni l u c bng chng r
rng rng cc cng ty ln, cng on v chnh quyn cc cp c phn bit i x mt cch lu
di v c h thng th cch duy nht gii quyt l phi c mc tiu v k hoch tuyn dng
ngi thiu s.
Rt nhiu ngi phn i khi ti coi y l nguyn tc, h cho rng cc trng i hc khng
hao gi nn quan tm n chng tc, ngay c khi gip nn nhn ca phn bit chng tc
trong qu kh. Cng bng m ni - ti hiu l lun ca h v khng hy vng v tranh ci ny s
sm chm dt. Nhng khng phi l l do chng ta t nht khng c gng m bo rng
khi c hai ngi c nng lc nh nhau - mt ngi thiu s v mt ngi da trng - cng d
tuyn vo mt v tr, ng k mt ngi nh hay xin vay mt khon tin v ngi da trng lun
c u tin hn, th chnh ph, thng qua cc cng t vin v ta n, nn can thip lm cho
mi th tr nn ng n v hp l.
Chng ta cng nn thng nht rng nhim v lp y khong cch khng ch ca mnh chnh
ph; cc cng ng thiu s, d n l hay tt c, u phi c trch nhim. V d, rt nhiu yu
t x hi hoc vn ha c nh hng tiu cc ln ngi da en cng l nhng vn m c nc
M u lo lng, nhng mc ln hn: xem tivi qu nhiu (mt gia nh da en trung bnh bt
ti vi hn 11 ting ng h mt ngy), s dng qu nhiu th c hi (ngi da en ht thuc
nhiu hn v dng n nhanh cng nhiu hn) v thiu coi trng thnh tch hc tp.
Tip l m hnh gia nh c b m ca ngi da en sp - mt hin tng xy ra vi
tc ng bo ng nu so vi cc cng ng khc trong x hi M, trc y ch khc v
mc nhng hin ti khc c v tnh cht, mt hin tng phn nh thi ty tin ca
ngi da en i vi tnh dc v vic nui dy con ci, khin cho tr em da en ri vo trng thi
d b tn thng hn - vi vn ny n gin l khng th chp nhn bt c l do g.
Tt c cc vn ny kt hp vi nhau cn tr s tin b. Hn na, mc d chnh ph c th
hnh ng thay i hnh vi (ch ly mt v d nh: khuyn khch cc chui siu th c thc
phm ti t a im gn khu dn c da en s c tc ng rt ng k ln thi quen n ung
ca h), nhng thay i thi th cn bt u t gia nh, hng xm v a im tn ngng.
Cc t chc da vo cng ng, c bit l nh th ca ngi da en phi gip cc gia nh
truyn cho con ci h thi coi trng thnh tch hc tp, khuyn khch li sng lnh mnh v
khi phc li cc gi tr x hi truyn thng quanh nim vui v ngha v ca ngi cha. Tuy

nhin, rt cuc cng c quan trng nht lp y khong cch gia ngi lao ng thiu s v
ngi lao ng da trng li khng quan h nhiu n vn sc tc. Hin nay, vn lm tng
lp lao ng v trung lu da en v Latin lo lng, v c bn, cng khng khc vn ca ngi
da trng: l gim quy m, thu nc ngoi sn xut, t ng ha, lng khng tng, chng
trnh y t v lng hu do ngi s dng lao ng thc hin b sp , cc trng hc khng th
dy cho thanh thiu nin nhng k nng cn thit cnh tranh c trong nn kinh t ton cu.
(c bit ngi a en li rt nhy cm, d b tn thng trc nhng xu hng ny v h ph
thuc nhiu hn vo nhng cng vic kiu cng nhn c xanh v khng sng nhng khu th
ni c nhiu vic lm mi xut hin). V nhng gii php gip c ngi thiu s cng
ging nh gii php cho ngi da trng: c hi c mc lng sng, chng trnh gio dc v
o to gip h kim c vic lm, cc o lut lao ng v thu khin cho phn phi thu nhp
c cng bng, ri h thng y t, chm sc tr em v hu tr l ch da ca ngi lao ng.
M hnh ny - mt cn nc ni nng thuyn cho ngi thiu s - tng c trong qu kh.
Nhng thnh tu m th h ngi Latin v ngi M gc Phi va qua t c ch yu l nh
chic thang c hi phc v ngi da trng trung lu ln u tin cng c p dng cho c
ngi thiu s. Nh tt c mi ngi khc, h c hng li t mt nn kinh t ang tng
trng v mt chnh ph quan tm n u t vo con ngi. Khng ch th trng lao ng cht
ch, kh nng tip cn c vn v nhng chng trnh nh hc bng Pell v khon vay
Perkins224 trc tip em li li ch cho ngi da en m khi ngi da trng c thu nhp cao hn
v cm gic an ton hn th h cng t phn i nhng i hi cng bng ca ngi thiu s hn.
Cng thc tng t vn s ng cho ngy hm nay. Mi hi nm 1999, t l tht nghip ca
ngi da en xung thp k lc, cn thu nhp ca h tng cao k lc khng phi nh phong tro
tuyn dng hng vo ngi thiu s hay do thi lm vic ca ngi da en thay i m
l do nn kinh t tng trng nhy vt v chnh ph ch thc hin mt vi bin php nh - v
d m rng chng trnh Hon thu thu nhp - phc li n vi nhiu ngi hn. Nu bn
mun bit b quyt ti sao Bill Clinton li c ngi M gc Phi yu mn th bn khng cn
tm u xa ngoi chnh nhng con s thng k ny.
Nhng cc con s cng buc mt vi ngi chng ta quan tm n cng bng chng tc phi
tin hnh tnh ton trung thc cc chi ph v li ch ca chin lc hnh ng hin ti. Ngay c
khi chng ta lin tc bo v chnh sch hng vo ngi thiu s v l mt cng c hu ch,
d cn hn ch, m rng c hi cho nhng ngi thiu s t c ting ni, th chng ta cng
nn cn nhc u t nhiu hn n chnh tr vo vic thuyt phc nc M u t nhng khon
cn thit m bo mi tr em u c i hc v tt nghip trung hc. Khi chng ta s t
c mc liu h tr tr em da en v Latin - l i tng cn gip nhiu nht - vi hiu qu
cao hn nhiu so vi vic ch p dng chnh sch hng vo ngi thiu s. Tng t, chng ta
nn h tr nhng chng trnh c mc tiu gim bt cng trong dch v y t gia ngi thiu s
v ngi da trng (c bng chng cho thy ngay c khi thu nhp v bo him ca hai nhm ny
nh nhau th ngi thiu s vn nhn c dch v km hn). Tuy nhin, nu so vi cc chng
trnh tp trung vo chng tc thi vic theo ui k hoch y t cho tt c ngi dn vn c tc
dng hn.
Ch trng vo cc chng trnh chung cho ton b cng ng thay v dnh cho cc nhm thiu
s khng ch l chnh sch tt m cn l chnh tr tt. Ti vn nh c ln ti ngi vi mt trong
cc ng nghip cng ng Dn ch thng vin Illinois, hm chng ti ang nghe mt
thng ngh s khc - mt ngi M gc Phi tn l John Doe, i din ca mt qun ch yu l
khu ph c - c mt on din vn di v rt hng h gii thch ti sao xa b mt chnh sch
no l mt biu hin r rng ca ch ngha phn bit chng tc.

224

Hc bng Pell: hc bng lin bang dnh cho sinh vin c thu nhp thp. Khon vay Perkins: khon cho vay li
sut thp dnh cho sinh vin.

Sau vi pht, v thng ngh s da trng ng nghip (h s b phiu cho thy ng thin v cc
chnh sch theo ch ngha t do) quay li bo ti: Anh bit vn ca John l g khng? L mi
khi nghe anh ta ni, ti cng cm thy r hn ti l ngi da trng.
Ti bin h cho ngi ng nghip da en, tr li l mt chnh tr gia da en khng d tm c
tng ging thch hp khi ni v nhng kh khn m c tri ca anh ta gp phi - c qu gin d
khng, hay cha gin d? Tuy nhin, nhn xt ca ng nghip da trng kia cng mang tnh
xy dng. D ng hay sai, phn ln li lm ca ngi da trng chm dt. V th ngay c
nhng ngi da trng c t tng bnh ng nht, nhng ngi thc lng mun chm dt bt
cng chng tc v gim ngho i cng c xu hng phn i nhng xut li dng vn
chng tc - hay nhng i hi ring vin c lch s phn bit chng tc ca t nc.
Mt phn nguyn nhn ca thi ny l phe bo th thnh cng khi thi bng ln th chnh
tr gin d - bng cch phng i qu mc nhng tc ng tiu cc i vi cng nhn da trng
ca chng trnh hng n ngi thiu s. Nhng ch yu n gin ch l vn li ch c
nhn. Phn ln ngi M a trng thy rng h khng h lin quan g n phn bit chng tc,
v chnh h cng c qu nhiu th phi lo ri. H cng bit n quc gia ln ti 9 nghn t
dollar v thm ht ngn sch hng nm l khong 300 t dollar, t nc khng c ngun lc
gii quyt nhng vn ca h.
Kt qu l cc xut chnh sch ch em li li ch cho ngi thiu s v chia ngi M thnh
hai nhm chng ta v bn h, c th c nhn nhng trong ngn hn khi chi ph ngi da
trng phi chu cha qu ln, nhng cc chnh sch khng th l nn tng cho mt lin minh
chnh tr bn vng, c s ng h rng ri, vn l iu kin cn thit ci cch t nc. Mt
khc, din bao ph rng ca nhng chin lc gip tt c ngi dn M (trng hc hc,
cng vic c tr lng, chm sc y t cho bt c ai c nhu cu, chnh ph gip c ngi dn
sau bo lt) cng vi nhng bin php m bo lut php c p dng cng bng vi mi
ngi - qua bo v l tng chung ca ngi M (v d, cc lut quyn cng dn hin ti phi
c hiu lc hn) - mi chnh l nn tng cho lin minh chnh tr , ngay c khi nhng chin
lc ny khng hng nhiu vo ngi thiu s.
Khng d g thay i c quan im nh vy: rt kh qun c thi quen c, v khng t
ngi thiu s vn lun lun s rng khng cn g ngn cn ngi M da trng, v nhng iu
phi kh khn lm h mi ginh c s li mt i, tr khi vn ch ngha phn bit chng tc
- c trong qu kh v hin ti - c a ln u tin hng u. Ti hiu ni s - khng u
c quy nh rng lch s phi i theo mt ng thng, v trong thi k kinh t kh khn, s
cng bng bt buc v chng tc hon ton c th b t sang mt bn.
Nhng khi ti nhn vo nhng g m cc th h ngi thiu s trong qu kh phi vt qua, ti
cm thy lc quan rng th h tip theo s vn tip tc tin xa hn trong dng chy kinh t. Mt
thi gian di trong lch s, nhng bc thang trn chic thang c hi lun trn trt hn i vi
ngi da en, vic chp nhn ngi Latin bc vo t trm cu ha n vn phng cng ty
lun c v min cng. Nhng d sao i na, kt hp tng trng kinh t, u t ca chnh ph
vo nhng chng trnh quy m ln khuyn khch ci thin v tr x hi v mt cam kt n
gin l tng hiu lc ca nguyn tc khng phn bit i x, ch nhng iu l ko a
s ngi da en v ngi Latin theo c dng chy pht trin kinh t x hi ch trong vng mt
th h.
Chng ta cn lun t nhc mnh v thnh tu ny. Ci ta cn nh khng phi s ngi thiu s
khng th leo ln ni tng lp trung lu m l s ngi t c thnh cng trc mi kh khn
thch thc; khng phi ni gin d v cay ng m cha m ngi da mu truyn sang cho con
ci h m l cm gic gim di n mc no. Nh nhng iu ny, chng ta s c ci g
lm im ta. im ta cho thy chng ta cn c th i xa hn na.
NU CHIN LC chung hng vo gii quyt nhng kh khn chung ca tt c ngi dn
M c th tin xa n mc khp li c khong cch gia ngi da en, ngi Latin v ngi
da trng th cn ch n hai kha cnh ca mi quan h sc tc M - nhng vn c th thi

bng ln ngn la xung t sc tc v xa b thnh tu t c. Vi cng ng ngi M gc

Phi, l iu kin sng ti t ca ngi ngho khu ph c. Vi cng ng ngi Latin, l
vn lao ng khng hp ng v cn bo chnh tr xoay quanh vn nhp c.
Mt trong nhng nh hng ti a thch nht Chicago l MacArthur's. Nh hng ny nm kh xa
vng trung tm, u pha ty vng Ty chicago, trn ng Madison. l mt khng gian gin
d, sng sa vi nhng b bn gh g mu vng, c l ch cho khong mt trm khch ngi.
Ngy no trong tun cng vy, c th thy khong tng ngi xp hng i n lt mnh gia nh, thanh thiu nin, nhm cc ph n oan trang, nhng ngi n ng ln tui - t
phc v nhng a thc n y mn g rn, c, hoppin' Jonh225, ci xanh, tht bm, bnh ng v
cc mn n truyn thng khc ca ngi da en. Ai cng c th m bo vi bn l mn n
y b cng xp hng.
Ch ca hng, Mac Alexander, l mt ngi n ng to ln, c b ngc n nang so vi tui va
qua su mi ca ng. Mi tc mui tiu mng, hng ria mp v cp mt hi hing (l) sau cp
knh lm cho ng tot ra v hiu bit, chuyn nghip. ng l cu chin binh qu Lexington,
bang Mississippi, b mt chn tri Vit Nam. Sau thi gian dng thng, ng cng v chuyn
n Chicago, y ng theo hc kinh doanh ng thi lm vic mt kho hng. Nm 1972, ng
m ca hng a Mac's Records v tham gia thnh lp Hip hi pht trin kinh doanh min Ty,
cam kt s thay i ni m ng gi l mt gc nh ca th gii.
Xt v mi mt, ng thnh cng. Ca hng a ca ng pht trin tt; ng m nh hng v
thu ngi a phng vo lm; ng bt u mua v sa cha nhng ta nh xung cp ri cho
thu li. Chnh nh n lc ca nhng ngi nh Mac m cnh tng ng Madison khng h
ti tn nh hnh dung thng thng v min Ty Chicago ny. C cc ca hng thi trang, hiu
thuc v ta nh g trng c v nh nh th mi ng t. Xa xa ngoi ph chnh, bn s thy
nhng ngi nh g mt tng xinh xn vi bi c c ct ta gn gng, nhng lung hoa c
chm sc cn thn - ging nhiu vng ln cn Chicago.
Nhng ch i thm vi ng t theo bt c hng no, bn s thy mt kia ca th gii ca Mac:
m ng thanh nin gc ph do dc lic dc lic ngang sut con ph; ting ci xe cnh st
ln vi nhc dng ht c trong t; nhng ta nh sm mu, bt kn bng nhng tm vn vi k
hiu nguch ngoc ca cc bng ng; rc c khp ni, cun bay theo tng cn gi ma ng.
Mi y, S Cnh st Chicago lp t camera c nh v n nhp nhy trn nh cc ct n
ng Madison khin cho cc ta nh lc no cng nhp nhy xanh l. Nhng ngi sng trn
ph Madison khng phn nn g; nh sng xanh nhp nhy l mt cnh quen thuc. N ch l
mt tn hiu m ai cng bit - rng h thng t bo v ca cng ng gn nh hon ton sp
, b suy yu bi ma ty v ting sng; rng bt k n lc ht mnh ca nhng ngi nh Mac,
virus vn nhim vo, v c th vng ny ang ngy cng gy mn.
Ti phm khng phi ci g mi vng Ty, mt chiu Mac ni chuyn vi ti khi chng ti
i xem mt trong nhng ta nh ca ng. ti l hi thp nin 70, cnh st khng h ngh n
chuyn phi quan tm nghim tc ti khu ngi da en. Chng no rc ri cha lan n khu dn
da trng th h ch quan tm. Ca hng u tin ca ti Lake v Damen b t nhp phi n
by tm ln.
Gi th cnh st nhit tnh hn ri, Mac k, Vin s quan cnh st y l mt ngi tt, anh
ta c gng ht sc. Nhng anh ta cng b p o nh mi ngi khc. Anh thy khng, m
tr kia ka, chng ch quan tm. Chng khng s cnh st, khng s nh t - hn na s thanh
nin y u c tin s. Nu cnh st tm mi tn mt gc ph th ch mt gi sau c
mi tn khc lp ch trng.
l iu thay i... thi ca bn tr. Thc tnh cng khng th li cho chng v
nh chng ch c g. M chng khng dy chng ci g ht - phn ln my ngi ph n vn
ch l nhng a tr. B th t. Khng ai quan tm dy d bn tr, a chng n trng, dy
225

Mn n truyn thng ca vng min Nam, gm mt s loi u nu vi cm.

chng thi bit tn trng. Nn my thng con trai ny phi t nui ly mnh, ch yu ngoi
ng. Chng ch bit c th. Bng ng l gia nh chng. Chng khng thy c vic lm g
khc ngoi bun bn ma ty. ng hiu lm ti, vn c rt nhiu gia nh tt quanh y, h
khng hn c nhiu tin nhng h c ht sc con ci khng ri vo rc ri. Nhng s qu
t so vi nhm kia. Cng lu h cng cm thy con ci s gp ri ro. Nn c c hi l h
chuyn i ngay. Th l mi chuyn ngy cng xu i.
Mac lc u. Ti khng bit na. Ti vn ngh l chng ti c th thay i c mi chuyn.
Nhng ni tht vi anh, Barack , kh m khi ngh rng tnh hnh ht hy vng. Kh v ngy
cng thy kh hn. Ti nghe rt nhiu quan im tng t nh vy trong cng ng ngi
M gc Phi hin ti, mt nhn thc r rng rng iu kin sng trung tm khu ph c ang
trt dn khi tm kim sot. i khi cc cu chuyn tp trung vo cc con s thng k - t l
sng tr s sinh (ca ngi da en ngho M ch bng Malaysia), t l n ng da en tht
nghip (c tnh khong hn mt phn ba mt vi vng ln cn Chicago) hay s n ng da
en c kh nng dnh li php lut trong i (trn bnh din c nc th c ba ngi li c mt).
Nhng chng ti ni nhiu hn, tp trung hn vo chuyn ca cc c nhn, nhng cu chuyn
ny l bng chng cho thy mt b phn cng ng ngi dn chng ta b suy sp, l ting
ni ln ln ni bun v s hoi nghi. Mt gio vin k c tng b mt hc sinh mi tm tui
u chi mng bng ngn ng th tc v da s luc c. Mt lut s bin h cng m t h s
hnh s ca mt thiu nin mi mi lm tui c thy au lng, hay thi th ca cc thn
ch ca anh khi ni rng h s cht trc tui 30. Mt bc s nhi khoa ni v nhng ngi cha
ngi m mi tui i mi, khng h ngh c g sai tri khi cho a con mi bit i ca mnh
n sng bng snack khoai ty chin, hay tha nhn con nm su tui nh mt mnh. l
chuyn ca nhng ngi khng thot ra ni vng cng ta ca lch s, ca nhng vng dn c
da en ni c nhng ngi ngho nht trong s nhng ngi ngho. Nhng cu chuyn y cha
ng vt so ca ch n l, ca bo lc thi Jim Crow, cha ng cn gin v thc v s ngu
dt hin nhin, chuyn v ni nhc ca ngi n ng khng th bo v c ngi ph n ca
mnh, khng th chm sc c gia nh mnh, v nhng a tr ln ln vi li phn rng chng
chng lm c g v khng c ai hn gn vt thng cho chng.
Tt nhin, tng c thi tnh trng ngho i xuyn th h th thm c th lm c nc
chong vng - u ri thi ch mt quyn sch The Orher American (Mt nc M khc) ca
Micheal Harrington226 hay chuyn thm ca Bobby Kennedy ti ng bng sng Mississippi
cng lm dy ln s phn n v yu cu cp thit phi hnh ng. Khng cn nh th na ri.
Ngy nay hnh nh ca nhng ngi b coi l giai cp thp km trong x hi tr nn ph bin,
l mt phn c hu trong vn ha i chng M - trn phim nh v truyn hnh khi h lm nn
cho la chn ca lc lng php lut, trong a ting v a hnh nhc rap khi cuc i ca k
cp c gii thanh nin c da trng v da en tn vinh v lm theo (mc d t nht th thanh
nin da trng cng bit y ch l iu b thi), v trn cc bn tin ti khi cc cnh cp bc
khu ph c rt d c bt chc. Vic chng ta quen thuc vi cuc sng ngho kh ca ngi
da en - thay v gi ln mi cm thng - li ch thi bng ln thi s hi v khinh mt r rng.
Nhiu hn c l dn ti thi bng quan. n ng da en ngi y nh t, tr em da en khng
th c ch hoc b bt trong cc v sng x hi en, ngi da en v gia c ng trn tm st
l si v trong cng vin th ca nc ta - chng ta quen coi nhng chuyn no l bnh
thng, l mt phn ca trt t t nhin, c th l mt bi kch, nhng chng ta ch c li g
trong chuyn , v ng nhin khng phi l th cn thay i.
Khi nim giai cp thp km da en - vi hnh vi v gi tr ring bit, xa l - cng ng vai tr
trung tm trong chnh tr M hin i. Chnh mt phn v khu hiu ci to khu chut ca
ngi da en m Johnson tin hnh Cuc chin Chng i ngho, v chnh trn c s nhng
tht bi ca cuc chin , c thc t ln cm gic, m nhng ngi bo th khin hu nh c
226

Cun sch v tnh trng ngho i ca mt b phn dn c M ca Michael Harrington (1962-1982) vit vo
nm 1962.

nc chng li tng nh nc phc li. Trong u nhng ngi bo th dy ln mt kiu suy

ngh c l s rng khng ch nhng khuyt tt v vn ha phi chu trch nhim v ngho i ca
ngi da en (ch khng phi ch ngha phn bit chng tc hay cu trc x hi bt cng trong
nn kinh t); cc chng trnh chnh ph nh phc li x hi, cng vi cc v thm phn t do
lun chiu chung l ti phm cng lm cho nhng khuyt tt ngy cng trm trng hn.
Truyn hnh, thay v pht hnh nh nhng a tr bng ng, th li a ln nhng tn cp git
da en; bn tin thi s t ni v nhng ph n da en ang phi ht sc tn tin trong cuc sng
m ch ni nhiu v n hong phc li, nhng ngi ch tht nhiu con c hng tr
cp. Phe bo th cho rng, iu cn lm l phi sit cht k lut x hi: tng cnh st, tng nh
t, tng trch nhim c nhn v chm dt phc li x hi. Nu nhng chin lt ny khng thay
i c khu nh chut da en th t nht h cng phi t kim ch bn thn v nh tin
thu ca nhng ngi lao ng chm ch khng b tiu hoang mt cch v ch.
Vic phe bo th dnh c s ng h ca ngi da trng khng c g ng ngc nhin. L l
ca h cp n s phn bit gia nhng ngi ngho xng ng v khng xng ng
c gip , mt vn d c t lu v thng trm nhiu trong lch s nc M, l l
thng lun m nt phn bit chng tc hoc lin quan n o c v thng ph bin hn
khi nn kinh t gp kh khn - v d nh thp k 70 v 80. Phn ng ca cc nh hoch ch
chnh sch v cc lnh t phong tro quyn cng dn ca phe t do khng c tc dng; khi h
vi vng trnh li cho nn nhn ca phn bit chng tc trong qu kh, h c xu hng h
thp hoc l i nhng bng chng cho thy cch c x thm cn c ca ngi da en ngho
thc s gp phn gy ra ngho i xuyn th h cho chnh h. (Ni ting nht l hi u thp k
60, Daniel Patrick Moynihan b buc ti phn bit chng tc khi ng a ra li cnh bo v
hin tng ngi da en ngho ngy cng c nhiu con ngoi gi th). Thi sn lng b qua
vai tr ca cc gi tr i vi vic to ra thnh cng kinh t ca cng ng da en tng tnh
nh d v khin tng lp lao ng da trng xa lnh h - nht l khi mt vi nh hoch nh chnh
sch t do nht li c cuc sng cch rt xa so vi khu th hn lon.
S tht l tm trng tht vng ngy cng tng trc tnh trng khu ph c khng phi ch ngi
da trng mi c. ngay cc khu dn c da en ln cn, trong nhiu nm, nhng cng dn tun
th lut php, lm vic chm ch cng yu cu cnh st phi tch cc bo v h hn v h ngy
cng c nhiu kh nng tr thnh nn nhn ca ti phm. Trong nhng cu chuyn ring t quanh bn n trong bp, trong tim ct tc, v sau bui l nh th - c th nghe thy ngi da
en phn nn v vic o c trong cng vic ang i xung, thiu chm sc con ci v tp tc
tnh dc ngy cng xung cp, h ni vi tinh thn nhit tnh c th lm cho Qu Di sn hn phi
t ho.
V mt ny, thi ca ngi da en trc ngun gc gy ra tnh trng ngho i kinh nin cn
bo th hn so vi gii chnh tr da en c th tha nhn. Tuy nhin, bn s khng nghe thy
ngi da en s dng nhng t nh th d khi ni v thnh vin tr tui trong cc bng nhm,
hay h ng khi ni v nhng ngi m hng phc li x hi - th ngn ng chia r th
gii thnh hai nhm, nhng ngi ng c x hi quan tm v nhng ngi khng. Ngi M
da en khng bao gi chn cch phn chia ngi ngho nh th, l do khng ch v mu da ca
chng ti - v nhng kt lun m c x hi rt ra t mu da ca chng ti - ch lm cho mt b
phn ti thiu trong chng ti c t do, c tn trng.
L do cn v ngi da en bit nhng cu chuyn ng sau khu ph c. Phn ln nhng ngi
ln ln Chicago vn nh cu chuyn hi di c t cc bang min Nam, sau khi n min Bc
ngi da en b buc phi trong nhng khu nh chut nh th no do cc ng c phn
bit chng tc, do cc hp ng nhiu gii hn v do gian ln trong lnh vc nh chung c. Ni
c nhng khu nh thng c cc trng hc di mc tiu chun, cc cng vin thiu ngun
ti chnh hot ng, khng c cnh st bo v trt t v hot ng mua bn ma ty t do. H
vn nh nhng cng vic bo b c nng c dnh cho cc nhm dn nhp c khc, cn
ngh cng nhn c xanh ch yu dnh cho dn da en th dn bin mt ra sao, sau cc gia
nh nguyn vn bt u v vn di sc p, nhng a tr bnh thng trt dc qua nhng

khe v cho n tn y vc thm, v chuyn tng l ngoi l bun gi li l ph bin. H bit

ti sao g v gia c ny li nghin ru v chnh l ch h. H bit tn ti phm nhn tm kia
- cn nh khi cn l mt a tr hn tng trn y sc sng v bit yu thng - v chnh
l con ch con bc ca h.
Ni cch khc, ngi M gc Phi hiu rng vn ha ng l vn nhng vn ha l do hon
cnh to ra. Chng ta bit rt nhiu khu ph c b b tc bi chnh hnh vi t ph hoi ca mnh,
nhng nhng hnh vi khng phi bm sinh. Do hiu c iu , cng ng da en vn tin
rng nu nc M thc s mong mun th s thay i c hon cnh ca nhng ngi ang
mc kt khu ph c kia, thi ca dn ngho s dn tt p hn, tn thng s dn c lp
y - nu khng lm c cho th h hin ti th t nht cng cho th h tip theo.
Suy ngh sng sut c th gip chng ta vt qua c bt ng t tng v ng vai tr nn
tng cho nhng n lc mi gii quyt i ngho khu ph c. Chng ta c th bt u t vic
tha nhn rng c l vic quan trng nht nn lm gim ngho i l khuyn khch cc n
sinh hc ht ph thng v trnh sinh con ngoi gi th. Cn m rng cc chng trnh da vo
trng hc v cng ng tng thnh cng trong vic gim t l mang thai v thnh nin, nhng
nhng bc cha m, gii tng l l ngi ng u cng ng cng cn c ting ni nht qun
hn v vn ny.
Chng ta cng nn hiu rng phe bo th - v Bill Clinton - ng v h thng phc li x hi
t trc n nay: bng cch tch thu nhp khi vic lm, v khng yu cu g i vi ngi
hng phc li ngoi vic chu ng thi quan liu v m bo khng ngi n ng no n
bm v con anh ta, chng trnh AFDC227 lm suy gim tnh ch ng, lm xi mn tnh t
trng ca con ngi. Mi chin lc gim ngho i xuyn th h phi tp trung vo vic lm
ch khng phi vo phc li - khng ch v vic lm khin con ngi ta c lp c thu nhp, m
cn v vic lm em li trt t trn di, phm gi v c hi pht trin cho con ngi.
Nhng chng ta cng cn tha nhn l ch vic lm th khng th m bo ngi dn c th thot
khi ngho i. Trn khp nc M, ci cch phc li gim ng k s ngi sng bng tr
cp tht nghip; n cng lm tng nhm ngi lao ng ngho, vi nhng ph n c cng vic
bp bnh, vo ri li ra khi th trng lao ng, b kt cng trong nhng cng vic c mc
lng khng sng, ngy no cng buc phi tranh u c ch trng tr tt, tm c ngi
nh va tin v dch v y t hp l, ch thy c cui thng li t hi lm sao c th dng vi
ng dollar cui cng cn li mua c thc n, thanh ton ha n kh t v mua c o
mi cho con nh.
Nhng chng trnh nh Hon thu thu nhp m rng c th gip tt c cng nhn c lng thp
thay i c ng k cuc sng ca v con h. Nhng nu chng ta thc s mun ph b ci
chu k ngho i nhiu th h th s c rt nhiu ph n trong s ny cn c h tr thm
nhng nhu cu c bn m i vi nhng ngi khng khu ph c th hin nhin phi c. H
cn thm cnh st v cn c bo v hiu qu hn ni h sng h v con ci h c v c
c cht an ton c nhn. H cn c khm bnh cc trung tm y t cng ng ni ch
trng vo vic phng bnh - bao gm c bo v sc khe sinh sn, t vn dinh dng v i khi
c cai nghin. H cn cc trng hc m con ci h ang theo hc c thay i trit , cn c
dch v trng tr ph hp vi ti tin chnh h c th i lm c ngy hoc tip tc i hc.
V a s h cn hc cch lm cha m sao cho tt. Khi tr em khu ph c n tui i hc, chng
b tt li pha sau so vi cc tr em khc - khng nhn bit c s, mu sc hoc ch ci,
khng quen ngi yn mt ch hoc sng trong mi trng c trt t, thng mc bnh m khng
c i khm v cha. Chng khng c chun b i hc khng phi v chng khng c
b m thng yu m v m chng khng bit phi chm sc chng nh th no. Cc chng

227

Chng trnh Tr gip gia nh c tr em (AFDC) l chng trnh tr cp ti chnh cho tr em con c cc gia
nh c thu nhp thp, c chnh ph lin bang thc hin t nm 1935 n 1997.

trnh c thc hin tt ca chnh ph - nh t vn sinh , khm nhi nh k, nui dy con ci

v gio dc mm non cht lng cao - cho thy c th gii quyt cc vn .
Cui cng, chng ta cn gii quyt c mi quan h gia tht nghip v ti phm khu ph c
n ng y c th thc hin trch nhim ca h. L l truyn thng cho rng phn ln n
ng tht nghip khu ph c c th tm c vic lm nu h tht s mun, rng thc s h
thch bun bn ma ty - d ri ro nhng li nhun rt ln - hn l nhng cng vic lng thp do
khng c k nng. Thc t, cc nh kinh t hc nghin cu vn ny, v chnh nhng thanh
nin c s phn ang lm nguy s ni cho bn nghe rng ci gi phi tr v ci li thu c ca
cuc sng ng ph hon ton khng ging nh mi ngi thng ngh. i vi nhng ngi
di y x hi hay thm ch tng lp trung bnh th vic mua bn ma ty vn ch mang li
mc thu nhp ti thiu. n ng khu ph c khng th tm c vic lm c mc lng kh
khng phi v h khng mun thot khi cuc sng bi i, m l do h cha tng i lm u,
khng c kh nng lm vic, trong khi tin n tin s ca h th ngy cng nhiu.
Hy hi Mac, ngi t thy mnh c ngha v phi cho thanh nin trong vng c hi lm li
cuc i, 95% nhn vin nam ca ng tng l ti phm, trong c c u bp gii nht, mt
ngi vo t ra ti sut hai mi nm v nhiu ln phm ti lin quan n ma ty v mt ln
cp c v trang. Mac tr h mc lng khi im l 8 dollar mt gi v c th ln ti 15 dollar
mt gi. Khng thiu ngi xin vo lm cho ng. Mac l ngi u tin tha nhn mt vi ngi
n xin vic gp kh khn - h khng quen lm vic theo gi gic, v rt nhiu ngi trong s
khng quen nghe lnh ca ngi gim st - v tc thay ngi lm ca ng c th rt nhanh.
ng khng chp nhn l do bin h ca h (Ti bo h l ti phi kinh doanh, v nu h khng
mun lm cng vic th ti thu ngi khc lm), nh ng thy a phn u nhanh chng
t iu chnh. H ngy cng quen hn vi nhp iu sng bnh thng theo k hoch, lm vic
nh mt thnh vin trong tp th, t gnh vc trch nhim. H bt u ni v chuyn thi ly bng
tt nghip trung hc, v c th i hc trng i hc a phng.
H bt u hng ti nhng iu tt p hn.
Hn mi chuyn s n hn nu c hng nghn ngi nh Mac, nu t th trng cng to c hi
cho n ng khu ph c khi h cn. Nhng phn ln ngi s dng lao ng khng mun th
lm vic vi ngi c tin n tin s, cn nhng ngi mun th li thng b ngn cn khng
cho lm. V d, Illinois, ngi c tin n tin s khng c lm vic khng ch trng hc,
tri dng lo v bnh vin - mt quy nh hp l v khng ai mun gy nguy him cho con ci
v cha m gi - m cn b cm lm th ct tc v th lm mng.
Chnh ph c th bt u thay i tnh hnh cho nhng ngi ny bng cch lm vic vi cc nh
thu t nhn h thu v o to cu ti phm trong nhng d n c li cho ton b cng
ng: cch nhit cc nh v vn phng s dng nng lng hiu qu hay lp t ng dy
cp bng thng rng c cng ng c tip xc vi mng lnternet. D nhin nhng chng
trnh ny s rt tn km - tuy nhin nu xt n chi ph giam gi ti phm hng nm th khi t l
ti phm ti gim, s c tin chi tr cho chng trnh ny. Khng phi tt c dn tht nghip
cng u u thch nhng cng vic dnh cho ngi mi vo ngh hn so vi kim sng ngoi
h ph, v khng phi chng trnh h tr cu ti phm no cng thay th c yu cu phi
giam gi ti phm nguy him, nhng ngi m bo lc n su vo mu.
Tuy nhin, chng ta c th gi nh nu c cng vic hp php dnh cho thanh nin hin ang
bun bn ma ty th t l ti phm nhiu ni hn s gim; rng kt qu l s c nhiu ngi
n kinh doanh v hot ng kinh t s bt u bt r, t duy tr v pht trin; rng trong
khong mi hay mi lm nm chun mc x hi s thay i nam n thanh nin bt u m v
tng lai, t l kt hn s tng, v tr em s c sng trong mt th gii n nh hn. iu
ng gi nh th no i vi tt c chng ta - mt nc M c t ti phm hn, tr em c quan
tm hn, cc th c hi sinh, v nh kin, ni s hi v mi bt ha do ngi da en ngho
i to ra ri s dn bin mt? Liu iu c gi tr bng nhng g chng ta phi b ra Iraq
nm va ri? Liu iu c ng t b yu cu bi b thu bt ng sn? Tht kh nh

lng c chnh xc li ch m nhng thay i mang li - chnh bi v nhng li ch rt

ln, khng th o m c.
TRONG KHI VN ngho i khu ph c ny sinh v chng ta khng chu tha nhn qu
kh bi thm th thch thc do nhp c gy ra li lm dy ln mi lo ngi v tng lai bt nh.
Nhn khu nc M ang thay i vi tc nh sng, nhanh khng th cng li c, v vn
ca dn nhp c mi s khng ging nh mu thun da trng - da en: phn bit i x v
thi i khng, ti li v t co. Thc t, ngay c ngi nhp c da en v da trng - t Ghana
v Ukraine, Somalia v Romania - u n y m khng h phi chu s phn bit chng tc
nh thi k trc.
Trong sut chin dch vn ng tranh c, ti tn mt c thy nhng gng mt ca nc M
mi - trong khu ch n trn i l Devon228, trong mt nh th Hi gio mi xy ngoi
pha ty nam, trong mt m ci ca ngi Armenia v mt v hi ca ngi Phillippines,
trong cuc hp ca Hi ng Lnh o ngi M gc Hn v Hip hi K s Nigeria. mi ni
ti n, ti u thy ngi nhp c gn cht vi bt c ni no, bt c ngh nghip no h tm
c - ra chn a, li taxi hoc lm vic tim git i ca h hng, dnh tin v khi s
kinh doanh, ti sinh nhng vng dn c ang cht dn cht mn, cho n khi h kh nng
chuyn v vng ngoi v nui dy con ci vi ging ni khng nhng khng mang m sc qu
hng h m cn khng phi ging Chicago ni bn tr sinh ra, ri nhng thanh thiu nin
nghe nhc rap, mua sm trung tm thng mi, mun tng lai s tr thnh bc s, lut s, k
s hoc thm ch chnh tr gia.
Trn khp t nc, cu chuyn nhp c c in ny ang din ra, l cu chuyn v kht vng
v thay i cho ph hp, lm vic chm ch v hc tp, ha nhp v tin ln v th cao hn. Tuy
nhin, ngi nhp c ngy nay ang tri qua cu chuyn qu nhanh. L nhng ngi c
hng nhiu quyn li t mt quc gia hin rng lng v ton cu hn thi nhng th h dn
nhp c trc, mt quc gia tn trng cu chuyn ca nhng ngi nhp c vo nc mnh,
nhng ngi nhp c ny cng tin tng hn vo v tr, vo quyn li ca mnh y. V l
thng ngh s nn ti nhn c v s li mi n ni chuyn vi nhng cng dn M mi
nht , v h thng hi quan im i ngoi ca ti l g, v d, ti ng v pha no trong vn
o Cyprus (Sp)229 hay tng lai ca i Loan. H lo ngi v chnh sch trong nhng lnh
vc c th nh hng nhiu n h - cc dc s ngi M gc n phn nn v chnh sch bi
thng ca Qu Chm sc y t, cc ch doanh nghip nh gc Hn c th vn ng thay i mt
o lut thu.
Nhng ph bin nht l h mun c khng nh rng h cng l nhng ngi M. Sau mi bi
pht biu khi xut hin trc nhng c ta l ngi nhp c, ti thng b nhn vin tru a v
theo h, bi pht biu ca ti bao gi cng c ba phn nh sau: Ti l bn ca cc bn, [in
tn nc gc ca c to] l ci ni ca nn vn minh, v Cc bn l hin thn ca gic m
M. Nhn vin ca ti nhn xt rt ng, thng ip ca ti ch n gin nh vy, v ti hiu
rng ch s c mt ca ti trc nhng cng dn M mi ny cng cho h thy h c ch
, rng h chnh l nhng c tri quan trng nu ti mun thnh cng v h cng c y v th
cng dn, ng c tn trng.
Tt nhin, khng phi ti lun pht biu trc cng ng dn nhp c theo kiu n gin . V
d, sau v 11/9, ti gp nhng ngi M gc -rp v Pakistan trong khng kh khn cp hn v
nhng cu chuyn v FBI bt ngi ta thm vn cng nh con mt thiu thin cm ca ngi
dn xung quanh lm h lo ngi rng h khng cn c an ton v gi c ti sn. H nh
li lch s en ti ca ngi dn nhp c M; h cn c m bo r rng v th cng dn ca
h c ngha, rng nc M rt ra c bi hc t v giam gi ngi Nht trong Th chin

228
229

i l ko di t Ty sang ng Chicago.

o Cyprus b chia ct t nm 1974 khi Th Nhi K a qun vo min Bc o ny sau khi cng ng ngi
Cyprus gc Hy Lp nh sp nhn o ny vi Hy Lp. Lin hp quc hin ang n lc thng nht quc o ny.

th hai, v rng ti s ng v pha h cho d cn gi chnh tr c thi theo hng bt li th no

i na.
Nhng chnh khi gp g cng ng ngi Latin nhng ni nh Pilsen v Little Village, nhng
th trn nh Cicero v Aurora, ti mi thy phi suy ngh v ngha ca nc M, ngha ca v
tr cng dn v nhng cm xc i khi tri ngc ca ti v nhng thay i ang din ra.
Tt nhin, ngi Latin - ngi Puerto Rico, ngi Colombia, ngi El Salvador, ngi Cuba v
nhiu nht l ngi Mexico - n Illinois t nhiu th h trc, hi nng dn bt u di
chuyn ln pha bc, gia nhp cng ng ngi thiu s cc nh my trn ton vng. Cng nh
mi ngi dn nhp c khc, h ha nhp vo nn vn ha y, tuy nhin cng nh ngi M
gc Phi, h kh tin ln v tr x hi cao hn do b thi thin v chng tc cn tr. C l chnh
v th m cc lnh t chnh tr v quyn cng dn da en ra Latin thng c cng lnh nh
nhau. Nm 1983, cng ng Latin gp phn rt quan trng vo chin thng ca th trng da
en du tin ca Chicago l Harold Washington. S ng h ca h c n p khi
Washington ng h bu ra mt th h ngi Latin tr tui, cp tin vo hi ng thnh ph
Chicago v c quan lp php Illinois. Thc t l cc ngh s bang ngi Latin l thnh vin
chnh thc ca Hi Dn biu da en Illinois cho n khi h c ngi lp mt t chc ring.
Chnh trn c s ny m ngay sau khi ti n Chicago, mi lin h cht ch gia ti v cng
ng Latin hnh thnh. L nh t chc cng ng tr, ti thng lm vic vi cc lnh t
ngi Latin v nhng vn nh hng c n cng dn da en v da nu, t tht hc, vt rc
tri php n tr em khng c tim chng. Mi quan tm ca ti vt ra khi vn chnh
tr; ti dn yu thch khu dn Mexico v Puerto Rico ca thnh ph - m iu rn rng ca nhc
salsa v nhc merengue230 vng ra t nhng cn h trong m h nng bc, l Mass (Mi-xa) long
trng trong nh th y kn ngi Ba Lan, ngi v ngi lreland, nhng c ng vin cung
nhit, vui v ca trn bng trong cng vin, nhng ngi n ng hi hc th v lm trong
ca hng bnh m, nhng ph n ln tui nm tay ti v ph ln ci khi ti c ni ting Ty
Ban Nha trong tuyt vng. Ti c nhng ngi bn, nhng ng minh lu nm khu vc dn
c ; t nht trong tm tr ti, s phn ca ngi da en v da nu lun lun gn cht vi nhau,
l nn tng ca mi lin kt ng minh gip nc M lm c iu cam kt vi cng dn.
Tuy nhin, khi ti hc xong trng lut v quay v lm vic, s cng thng gia ngi da en v
ngi Latin bt u xut hin. T nm 1990 n nm 2000, cng ng ni ting Ty Ban Nha
Chicago tng 38%, v vi s tng trng ny, cng ng ngi Latin khng cn bng lng
vi vai tr l pha thiu s trong bt c lin kt ng minh da en - da nu no na. Sau khi
Harold Washington qua i mt nhm dn biu Latin mi lin kt vi Richard M. Daley v
nhng tn tch ca c my chnh tr Chicago gi ci v bc ra sn khu ln. H l nhng ngi
khng quan tm n nhng nguyn tc cao c hay nhng lin minh mu m bng vic xem
quyn lc chnh tr ang ln mnh c chuyn c thnh tha c v vic lm khng. Khi
gii kinh doanh da en v nhng con ph thng mi phi tranh u kh khn th gii kinh
doanh Latin pht trin mnh m, mt phn nh nhng mi lin kt ti chnh vi qu nh v nh
vo nhm khch hng do hn ch ngn ng nn ch c th mua bn vi h. C v nh mi ni,
ngi Mexico v ngi Trung M u chim a s trong nhng cng vic lng thp vn
tng thuc v ngi da en - v d nhn vin phc v v nhn vin dn bn nh hng, hoc
nhn vin dn phng v nhn vin trc ca khch sn - cng nh tham gia vo ngh xy dng
vn t lu khng cn dnh cho ngi da en. Ngi da en bt u ln ting phn nn v cm
thy b e da, h khng bit liu mt ln na h c b nhng ngi mi n vt qua khng.
Ti khng nn phng i s chia r chng tc. V kh khn hai cng ng gp phi l nh nhau,
t t l b hc cao n thiu bo him y t nn ngi da en v ngi Latin tip tc c cng
lnh chnh tr ging nhau. Cng nh nhng ngi da en khc, ti thng cm thy nn lng khi

230

Cc iu nhc v iu nhy ca ngi M Latin.

i qua nhng cng trng xy dng khu dn c da en m ton thy cng nhn Mexico, nhng
ti t khi nghe thy h li cho ngi Mexcio m h thng hng cn gin d vo cc nh
thu. Khi lm vo kh khn, rt nhiu ngi da en vn min cng n phc ngi Latin v h
c thi lm vic chm ch tch cc gn b vi gia nh, v h sn sng bt u t v tr thp
km nht v ginh c kt qu cao nht vi nhng g t i h c.
Tuy nhin, khng th ph nhn l nhiu ngi da en cng lo lng nh ngi da trng v ln
sng nhp c bt hp php qua bin gii pha nam - h cm gic rng hin gi mi s din ra
khc hon ton so vi ngy trc. Khng phi mi ni lo ngi ny u v l. S ngi nhp c
tham gia vo lc lng lao ng hng nm ang cao cha tng thy trong vng mt th k qua.
Trong khi dng ngi khng l ch yu l lao ng trnh thp ny cng c ng gp vo ton
b nn kinh t - c bit nh h m chng ta c c lc lng lao ng tr, tri ngc vi dn
s ngy cng gi ci chu u v Nht - th h cng l mi e do lm cho cng nhn c xanh
M ngy cng kh khn hn, ng thi gy thm sc p vi h thng an sinh x hi vn qu
nng gnh. Nhiu ni s khc cng mang tm trng lo u quen thuc, phn nh thi bi ngoi
tng nhm vo ngi , ngi Ireland v ngi Slav chn t chn ro va n M - s rng
ngi Latin vn qu khc bit v vn ha v tnh tnh nn khng th hon ton ha nhp c
vo li sng M; s rng vi nhng thay i v nhn khu hin ti, ngi Latin s ginh ly
quyn kim sot t nhng ngi quen s dng quyn lc chnh tr.
Tuy nhin, vi phn ln ngi M, mi quan ngi v nhp c tri php thc s su xa hn
chuyn mt vic lm v cng tinh vi hn chuyn phn bit chng tc thng thng. Trong qu
kh, nhp c din ra theo iu kin ca nc M; tinh thn cho n ch p dng mt cch chn
lc, ty vo k nng, mu da ca ngi nhp c hay nhu cu nhn lc ca nn kinh t. Ngi lao
ng, d l ngi Trung Quc, Nga hay Hy Lp, u cm thy mnh l ngi l mt vng t
l cch qu hng rt xa, thy mnh b nn gay gt, buc phi iu chnh theo nhng quy tc
khng phi do mnh t ra.
Nhng ngy nay nhng iu kin c v khng cn tn ti. Ngi nhp c i qua nhng khe
h bin gii ch khng phi do chnh sch c h thng ca chnh ph; v tr a l gn gi ca
Mexico cng nh tnh trng ngho i tuyt vng ca rt nhiu ngi dn nc ny cho thy
khng th gim bt lng ngi nhp c, cng khng th ngn cn h. V tinh, th in thoi,
in chuyn tin cng nh th trng Latin v cng ln ang pht trin gip cho ngi nhp c
ngy nay d dng gi c mi lin h ngn ng cng nh vn ha vi qu hng (bn tin ca
knh truyn hnh ting Ty Ban Nha Univision hin c t l ngi xem cao nht Chicago).
Nhng ngi sinh ra M bt u ng rng chnh h, ch khng phi ngi nhp c, mi b
buc phi t iu chnh. Theo hng suy ngh ny th nhng cuc tranh lun xung quanh vn
nhp c khng phi v mt vic lm m l mt ch quyn, mt v d na - cng vi v 11/9,
cm gia cm, virus my tnh v cc nh my chuyn n Trung Quc - cho thy nc M c v
khng cn t iu khin c s mnh ca mnh.
CHNH TRONG MI TRNG thng xuyn thay i ny - vi hai bn tham gia cuc tranh
lun u y nhit huyt - m vo ma xun nm 2006, Thng vin xem xt mt d lut ci
cch tng th chnh sch nhp c. Vi hng nghn ngi nhp c biu tnh phn i trn ng
ph v mt nhm t xng l t chc dn qun ku gi dn qun231 tin ln bo v bin gii
pha nam, ri ro chnh tr i vi ng Dn ch, ng Cng ha v c Tng thng ang rt cao.
Di s lnh o ca Ted Kelmedy v John McCain, Thng vin tho ra mt d lut mang tnh
tha hip vi ba ni dung chnh. D lut ny quy nh an ninh cht ch hn nhiu vng bin
gii v, thng qua mt d lut sa i ti chp bt cng vi Thng ngh s Chuck Grassley,
khin cc cng ty s rt kh thu c lao ng bt hp php. Nhn thy kh m trc xut c
12 triu ngi nhp c ngoi vng php lut, d lut ny a ra mt k hoch ko di 11 nm
theo nhiu ngi trong s h c th c nhp quc tch M. Trong d lut cng c mt

231

Nguyn vn: Minutemen, t ch dn qun M thi k chin tranh ginh c lp.

chng trnh thu lao ng, cho php 200.000 cng nhn ngi nc ngoi c th n M tm
vic tm thi.
Sau khi cn nhc, ti ngh d lut ny ng c ng h. Nhng quy nh v thu cng nhn
nc ngoi khin ti lo lng; v c bn n l iu khon ly lng cc cng ty ln, mt cch h
s dng lao ng nhp c nhng khng cn m bo quyn cng dn cho nhng ngi - thc
cht l phng tin gip cc cng ty hng li t vic s dng lao ng nc ngoi m khng
cn chuyn a im sn xut ra khi M. gii quyt vn ny, ti thnh cng khi
ngh b sung quy nh mi vic lm phi c dnh cho cng nhn M trc, v ngi s dng
lao ng khng c gim bt mc lng M bng cch tr cho cng nhn nc ngoi mc
lng thp hn lng h phi tr cho cng nhn a phng. tng ca ti l phi m bo
cc cng ty ch c th quay sang s dng cng nhn nc ngoi tm thi khi trong nc thiu lao
ng.
y r rng l mt ni dung sa i nhm h tr cng nhn M. v vy n c s ng h mnh
m ca tt c cc t chc cng on. Nhng ngay khi iu khon ny c a vo d lut, mt
s ngi phe bo th, c trong v ngoi Thng vin, bt u tn cng ti v ch i tr
lng cho cng nhn nc ngoi cao hn cng nhn M.
Mt hm, phng hp Thng vin ti gp mt trong nhng ng nghip bn ng Cng ha
buc ti ti. Ti gii thch vi ng l d lut ny thc s s bo v cng nhn M v ngi s
dng lao ng s khng c l do g thu lao ng nc ngoi nu h phi tr mc lng bng
lng cho cng nhn M. Ngi ng nghip Cng ha, vn lun rt to ting khi phn i bt
c d lut no hp php ha cho nhng ngi nhp c khng giy t, lc u.
My ngi bn ch doanh nghip nh ca ti vn s thu ngi nhp c thi, ng bo, V
iu sa i ca anh ch lm c mi mt vic l h phi tr lng cao hn cho my ngi .
Nhng ti sao h khng thu ngi M nu lng l nh nhau? Ti hi ng.
ng ta mm ci. Phi chp nhn s tht thi, Barack. L v ngi Mexico sn lng lm vic
chm ch hn ngi M.
Vic nhng ngi phn i d lut nhp c ch c th ni nhng cu ch ring t trong khi
trc cng chng th lm ra v nh ng ln phn i v quyn li ca cng nhn M cho thy
mc no thi hoi nghi v o c gi ngm su vo cuc tranh lun v nhp c.
Nhng khi c x hi ang trong tm trng bc bi, mi lo ngi ngy cng tng cao nh c Lou
Dobbs232 v cc chng trnh tho lun trn i pht thanh trn c nc nhc nh hng ngy, ti
khng th ni l ti ngc nhin v d lut tha hip ny li b sa ly H vin sut t khi c
Thng vin thng qua.
V nu trung thc vi chnh mnh th ti phi tha nhn rng ti khng hon ton min nhim
vi quan im coi trng ngi bn a. Khi nhn thy quc k Mexiro trong nhng cuc biu
tnh ng h ngi nhp c, i khi ti thy dy ln cm gic on gin v yu nc. Khi ti buc
phi nh n ngi phin dch ni chuyn vi th sa xe t, ti cm thy c cht chn nn.
Mt ln, khi cuc tranh lun v vn nhp c bt u nng ln in Capitol, mt nhm cc
nh hot ng n vn phng ca ti, ngh ti bo tr mt d lut tr gip c nhn s gip
hp php ha quc tch cho ba mi ngi Mexico b trc xut, cn bn i hoc con ci h
vn c li v l cng dn hp php. Nhn vin ca ti, Danny Sepulveda, mt thanh nin gc
Chile, iu hnh cuc hp, v cu ta gii thch rng mc d ti rt thng cm vi hon cnh kh
khn ca nhng ngi kia v tng l mt trong nhng ngi bo tr chnh cho d lut nhp
c ca Thng vin, nhng v nguyn tc ti khng yn tm khi bo tr cho mt lut bo v c
bit cho c ba mi ngi trong s hng triu ngi ang gp phi tnh trng tng t. Mt vi
ngi trong nhm tr nn kch ng, cho rng ti khng quan tm n cc gia nh, cc tr em
232

Louis Carl Dobbs (1945-) ngi c tin tc v dn chng trnh tr chuyn truyn hnh (Lou Dobbs Tonight)
ca knh CNN.

nhp c, rng ti quan tm n bin gii hn l n cng l. Mt ngi cn buc ti Danny l

qun gc gc ca mnh, rng cu ta khng phi ngi Latin thc th.
Khi ti nghe k li mi chuyn, ti va cu va nn. Ti mun gi in cho nhm ngi v
gii thch rng v th cng dn M l mt c quyn ch khng phi quyn thng thng, rng
nu thiu i ng bin gii c hiu lc v thiu tn trng lut php, nhng iu khin h lin
vi nc M, th nhng c hi, nhng ch bo v dnh cho ngi ang sng t nc ny
chc chn s b xi mn. V d g th ti cng khng chu c k no lng m nhn vin ca ti
- c bit li l ngi ang lm vic bo v h.
Chnh Danny can khng cho ti gi in vi nhn xt hp l l vic c th phn tc dng.
Vi tun sau, vo mt sng th By, ti tham d mt hi tho v nhp quc tch ti nh th St.
Pius Pilsen, hi tho ny do H ngh s Luis Gutierrez233, Cng on quc t cc Nhn vin
ngnh dch v v mt hai nhm bo v quyn li ngi nhp c tng n vn phng ti, ng
bo tr. Khong mt nghn ngi xp hng ngoi nh th, trong c nhng gia nh tr, cc
cp v chng ln tui, nhng ph n gi phi ngi xe ln. Bn trong nh th, mi ngi ngi trt
t trn dy gh g di, cm nhng l c M nh m nh t chc pht cho h, ch c cc tnh
nguyn vin gi tn hng dn h phi lm g bt u mt quy trnh chc s ko di hng
nm tr thnh cng dn M.
Khi ti i dc theo li i gia nh th, mt vi ngi ci v vy tay vi ti; nhng ngi khc
ngp ngng gt u cho khi ti a tay ra t gii thiu. Ti gp mt ph n Mexico khng ni
c ting Anh nhng c con trai ang Iraq; ti nhn ra mt thanh nin Colombia lm phc v
trong mt nh hng trong vng v bit rng anh ta ang hc k ton trng cao ng cng
ng a phng. Mt b gi khong by tm tui n gn ti, vi b m ng sau lng, v hi
xin ch k. C b k l ang hc v chnh ph v s cho c lp xem ch k ca ti.
Ti hi tn c b. C b tr li tn c l Cristina, ang hc lp ba. Ti ni vi b m c l h
nn t ho v con mnh. Khi nhn Cristina dch li li ti sang ting Ty Ban Nha cho b m
nghe, ti cht ngh rng nc M khng c g phi lo s trc nhng ngi mi n ny, rng
h n y vi l do ging nh mi gia nh n y 150 nm trc - nhng ngi trn chy
khi nn i, chin tranh v trt t x hi cng nhc chu u, nhng ngi c th khng c
giy t hp php, mi quan h hay k nng g c bit, nhng h mang trong mnh hy vng v
cuc sng tt p hn.
Chng ta c quyn v ngha v phi bo v ng bin gii. Chng ta c th khng nh vi
nhng ngi ang t nc ny rng t cch cng dn i km vi nhiu ngha v - ngha v
vi ngn ng chung, vi lng trung thnh chung, vi mc tiu chung, vi s mnh chung.
Nhng ci e da cuc sng ca chng ta khng phi l chng ta s b nhng ngi c b ngoi
khc, ngn ng khc vt qua. Mi e da ch n nu chng ta khng chu tha nhn rng
Cristina v gia nh c b cng l con ngi, nu chng ta khng cho h nhng quyn v c hi
m chng ta coi l hin nhin v b qua thi o c gi ca gii quan chc; v rng hn, nu
chng ta ngi yn mc nc M ngy cng tr nn bt cng hn, s bt cng ch v mu da v v
th dn ti bt ha gia cc sc tc, s bt cng m c nn dn ch cng nh nn kinh t ca
chng ta khng th chng li ni khi t nc ngy cng nhiu ngi da en v da nu hn.
Ti khng mun Cristina s sng tng lai nh th, ti t nh khi c b v gia nh vy cho
tm bit. Ti khng mun cc con gi ti s sng lng lai nh th. Nc M ca bn tr lc
s quay cung vi tnh a dng ca n, vn ha M s c rt nhiu ngn ng. Con gi ti s
hc ting Ty Ban Nha v nh th s c ch hn. Cristina s c bit v Rosa Parks v t hiu
cuc i ca mt n th may da en ni g vi c b. Cc con ti v Cristina c th khng phi
i mt vi vn o c r rng nh phn chia ch ngi trn xe but, nhng di hnh thc
ny hay hnh thc khc, th h chng chc chn cng s b th thch, nh b Parks, nh nhng

233

Lus Vicente Gutinez ( 1953-): H ngh s gc Puerto Rico.

ngi khch v t do234, nh tt c chng ta u b th thch bi ting ni chia r khin chng

ta quay lng li vi nhau.
V khi b th thch, ti hy vng Cristina v cc con ti u c lch s t nc ny v s
nhn ra rng chng c c iu v cng qu gi.
Nc M rng ln cho mi gic m.

Chng 8: Th gii ngoi kia

Indonesia l mt o quc - nc ny c tt c hn 17.000 hn o tri dc theo ng xch o
gia n Dng v Thi Binh Dng, gia chu i dng v Bin ng. Phn ln ngi
lndonesia l gc Malay, sng trn cc o ln nh Java, Sumatra, Kalimantan, Sulawesi v Bali.
Sinh sng trn nhng o xa hn v pha ng nh Ambon v phn thuc Indonesia trn o
New Guinea l nhng hu du ca tc ngi Melanesia. Indonesia c kh hu nhit i, v rng
ma nhit i y tng c rt nhiu loi vt qu him nh i i hay h Sumatra. Gi
y, nhng khu rng ny ang ngy cng thu hp, bi cht h, cy xi trng la, ch, c ph v
c. Do b mt mi trng sng t nhin nn i i hin c xp vo loi ang b e do; v
cng ch cn khong vi trm con h Sumatra ang sng hoang d.
Vi hn 240 triu ngi, Indonesia c s dn xp th t th gii sau Trung Quc, n v M.
C hn 700 dn tc thiu s sinh sng trn t nc ny v 742 ngn ng ang lu hnh.
Khong 90% dn s Indonesia l ngi Hi gio, v vy y l quc gia Hi gio ln nht th
gii. lndonesia l quc gia chu duy nht l thnh vin ca OPEC235 mc d hin ti nc ny
phi nhp khu rng du th do c s h tng khai thc qu c, tr lng can kit trong khi
mc tiu th trong nc rt cao. Ngn ng chnh thng l ting Bahasa Indonesia. Th l
Jakarta. Tin t l ng rupiah.
Phn ln ngi M khng bit Indonesia nm u trn bn .
iu thc s kh hiu i vi ngi Indonesia v trong su mi nm qua, s phn ca quc
gia ny lin quan trc tip n chnh sch i ngoi ca M. Trong gn nh ton b lch s, qun
o ny do cc quc vng k v v cc vng triu hay chia r tr v, sau n th k 17 tr
thnh thuc a ca H Lan - c t tn l ng n H Lan - v tnh trng ny ko di hn ba
th k. Nhng vo giai on chun b cho Th chin th hai, tr lng du rt ln ng n H
Lan tr thnh mc tiu chnh ca qun Nht. T gn s phn vi lin minh pht xt v phi i
mt vi lnh cm vn nng lng ca M, Nht cn c du phc v qun i v cng nghip.
Sau khi tn cng Trn Chu Cng, Nht nhanh chng ginh ly vng thuc a ca H Lan v
chim ng y sut nhng nm th chin.
Khi Nht Bn u hng nm 1945, phong tro dn tc mi xut hin Indonesia tuyn b t
nc c lp. Ngi H Lan khng ngh nh vy m h c i li vng t tng thuc v h.
Bn nm chin tranh m mu bng n. Cui cng H Lan phi nhng b trc sc p quc t
ngy cng tng (chnh ph M lo ngi ch ngha cng sn s lan rng di lp v chng thc
dn nn e do ct b vin tr cho H Lan theo K hoch Marshall) v tha nhn ch quyn
quc gia ca lndonesia. Lnh t phong tro c lp, mt ngi c sc li cun, mt nhn vt ni
bt tn l Sukarno tr thnh tng thng u tin ca lndonesia.
Sukarno cho thy ng l ni tht vng ln i vi Washington. Cng vi Nehru n v
Nasser236 Ai Cp, ng gp phn xy dng phong tro khng lin kt - l n lc ca cc
234

Nguyn vn: Freedoom Rider, nhng ngi hot ng v quyn cng dn hi thp nin 1960, t min Bc
i xe but xung cc bang min Nam - ni c chnh sch phn chia theo mu da - thch thc k th chng tc.

235

Chnh xc hn, Indonesia l thnh vin OPEC duy nht vng ng - ng Nam . Hin nay v tr thnh vin
ca Indonesia ang b xem xt.

236

Jawaharlal Nehru (1889-1964): Nhn vt ch cht ca phong tro c lp n , th tng u tin ca n ,

t 1947-l964

quc gia mi ginh c lp t ch thc dn i theo mt con ng c lp gia khi

phng Ty v khi X-vit. ng Cng sn Indonesia mc d cha bao gi chnh thc nm
quyn lc, nhng ngy cng pht trin v c nh hng mnh. Bn thn Sukarno cng din
thuyt nhiu v ch chng phng Ty, quc hu ha nhng ngnh cng nghip chnh, t
chi vin tr ca M v tng cng quan h vi Lin X v Trung Quc. Khi qun M sa ly
Vit Nam v hc thuyt domino 237 vn chim v tr ch o trong chnh sch ngoi giao ca M,
CIA bt u ngm h tr cho cc nhm chng i lndonesia cng nh xy dng quan h
thn thit vi gii chc qun s Indonesia - nhiu ngi trong s ny c o to M. Nm
1965, di s lnh o ca tng Suharto, qun i ni dy chng li Sukarno v tin hnh
truy qut mnh m nhng ngi cng sn v c cm tnh vi cng sn. c tnh c t 500.000
n 1.000.000 ngi b git hi trong t truy qut ny, 750.000 ngi khc b cm t hoc
phi sng lu vong.
Hai nm sau khi t truy qut bt u, nm 1967, chnh vo nm Suharto ln lm tng thng. m
ti a ti n Jakarta v b kt hn vi mt sinh vin lndonesia - h gp nhau trng i
hc Hawaii. Lc ti su tui cn m ti 24 tui. Sau ny m ti ni rng nu b bit iu g
din ra Indonesia hi th b s khng bao gi n y. Nhng b khng bit, cu chuyn v
hnh ng bt ng v t truy qut mi sau mi xut hin trn bo ch M. Ngi Indonesia
cng khng ni v chuyn . B dng ti, b hy th thc sinh vin ngay khi ang Hawaii v
b buc phi nhp ng lndonesia vi thng trc khi m con ti sang, th lun t chi bn lun
chnh tr vi m. ng khuyn b l c nhng chuyn tt nht nn qun i.
V thc t cho thy qun i qu kh l mt vic d dng lndonesia. Thi , Jakarta vn l
vng t trng ang say ng vi ch vi ta nh cao bn hoc nm tng, xe ko nhiu hn t rt
nhiu. Trung tm thnh ph v nhng khu dn c giu c th vi kin trc kiu thuc a v
bi c xanh ti, c chm sc cn thn. Nhng ch cn i qu mt cht l gp nhng ngi
lng nh vi ng t, cng l thin, khu ch y bi bm v nhng khu nh lp xp dng
bng bn, gch, g dn v tn mi. Cc ngi nh nm trn hai bn b thoai thoi xung con
sng ti tm, ni cc gia nh tm git nh nhng ngi hnh hng sng Hng.
Gia nh ti khng c kh gi g trong nhng nm u; qun i Indonesia tr lng cho cc
s quan ca h khng h cao. Chng ti sng trong mt ngi nh nh ngoi thnh ph,
khng c iu ha nhit , t lnh hay nh v sinh git nc. Nh ti khng c t - b dng
ti i xe my, cn m ti i xe but cng cng mi sng n i s qun M dy ting Anh.
V khng c tin i hc cc trng quc t ni phn ln tr em nc ngoi theo hc, ti hc
mt trng a phng v chi a trn ph vi con ci cc nng dn, ngi phc v, th may
v nhn vin vn th.
Hi ti mi by hay tm tui, v nhng chuyn khng h lm ti bun. Ti vn nh v hi
nh nhng nm hnh phc nht, y phiu lu v b mt - nhng ngy ui theo n g v
chy trn l tru, nhng m xem ri bng v nghe chuyn ma, v ngi bn hng rong em
mn ko ngon lnh n bn tn ca nh. Ti bit so vi hng xm, chng ti sng kh n khng nh nhiu ngi, chng ti c n.
V c l hn tt c, ngay c khi cn rt t tui, ti hiu rng gia nh ti c v th khng ch v
giu hn mi ngi m cn v mi lin h ca chng ti vi phng Ty. M ti c th ni cu
khi nghe k li thi ca ngi M Jakarta - h c v k c trc ngi Indonesia, khng
chu hiu v t nc m h ang sinh sng - nhng vi t gi lc th b hi lng v c tr
lng bng dollar M ch khng phi bng ng rupiah nh cc ng nghip ngi bn a

Gamal Abdel Nasser (1918-1970): Lnh t phong tro dn tc Ai Cp, Tng thng Ai Cp t 1950- 1970.
237

Hc thuyt chnh tr - i ngoi ca M, cho rng khi mt quc gia theo ch ngha cng sn th s to iu kin
cc quc gia xung quanh cng theo ch ngha cng sn. V vy, mun ngn cn s lan rng ca ch ngha
cng sn ng Nam th M phi a qun n Vit Nam.

i s qun. Chng ti sng nh ngi lndonesia, nhng m ti thng xuyn a ti n cu

lc b ngi M, ti c th nhy xung h bi, xem phim hot hnh v ung Coca-cola
thoi mi. i khi m bn ngi lndonesia n nh chi, ti cho chng xem nhng cun sch
nh v Disneyland hoc ta nh Empire State238 m b ti gi sang; hoc chng ti d ngn tay
qua quyn catalog ca cng ty Sears Roebuck239 v kinh ngc trc nhng mn hng p in
trong . Ti bit rng tt c nhng iu l mt phn ti sn ca ring ti khin ti khc m
bn, v m con ti l cng dn M, c hng li t sc mnh ca nc M, c an ton di
s bo v ca nc M.
Kh m qun c quy m sc mnh . Qun i M tin hnh tp trn chung vi qun i
Indonesia v thc hin cc chng trnh hun luyn cho s quan a phng. Tng thng
Suharto s dng mt nhm cc nh kinh t M lp k hoch pht trin cho Indonesia da trn
nguyn tc th trng t do v u t nc ngoi. Cc chuyn gia t vn pht trin ngi M lp
thnh mt nhm ring nm ngoi chnh ph, gip qun l dng vin tr khng l ca C quan
Pht trin quc t M v Ngn hng Th gii. V mc d tham nhng lan khp mi cp chnh
quyn y - mt s tip xc nh nht vi mt vin cnh st hay mt nhn vin nh nc thi
cng cn phi hi l, v gn nh mi loi hng ha, sn phm xut nhp khu ra vo t nc
ny, t du, la m n t, u phi i qua cc cng ty thuc s hu ca tng thng, gia nh
ng ta hoc thnh vin ng cm quyn - vn c du v vin tr nc ngoi c u t vo
trng hc, ng s v cc c s h tng khc, nh nhn chung ngi dn thy i sng h
nhanh chng c nng cao. T nm 1967 n 1997, thu nhp bnh qun u ngi tng t 50
dollar ln 4.600 dollar. i vi M, lndonesia tr thnh hnh mu ca s n nh, l ni cung cp
nguyn liu th v nhp khu hng ha phng Ty ng tin cy, l mt ng minh chc chn v
l bc tng thnh ngn cn ch ngha cng sn.
Ti sng Indonesia lu trc tip chng kin s thnh vng mi ny. Sau khi gii ng,
b dng ti lm vic cho mt cng ty du kh ca M. Chng ti chuyn n mt ngi nh rng
hn, c xe t v ti x ring, c t lnh, c ti vi. Nhng n nm 1971, m ti - v lo ngi
chuyn hc hnh ca ti v c l on trc c tnh cm ca b ngy cng xa cch chng -
gi ti n sng vi ng b Hawaii. Mt nm sau, m a em gi ti n sng cng ti. Nhng
mi lin h ca b vi Indonesia cha bao gi t on; trong hai mi nm sau b thng
xuyn i v, lm vic cho cc t chc quc t t 6 n 12 thng mi nm vi t cch l chuyn
gia v cc hot ng pht trin cho ph n, b xy dng cc chng trnh gip ph n nng thn
khi s kinh doanh hoc a sn phm ca h n vi th trng. Cn ti, trong thi nin thiu
ti cng thm li Indonesia ba bn ln, nhng cuc sng v nhng mi quan tm ca ti dn
hng v ni khc.
Nhng g ti bit v Indonesia sau ny ch yu l qua sch v, bo ch v nhng cu chuyn m
ti k. Trong hai mi lm nm, t t v khng lin tc, nn kinh t lndonesia vn tip tc tng
trng. Jakarta tr thnh mt th ln vi khong chn triu dn, vi nhng ta nh chc tri,
nh chut, khi bi v giao thng nh c mng. n ng v ph n ri b nng thn gia
nhp i qun lao ng n lng cc nh my do ngi nc ngoi u t, sn xut giy th
thao cho Nike v o cho Gap. Bali tr thnh ni ngh dng ca dn chi mn lt sng v cc
ngi sao nhc rock, vi khch sn nm sao, mng Internet v cc ca hng nhng quyn bn g
rn Kentucky (KFC). Vo u thp nin 90, Indonesia c coi l mt "con h chu ", mt t
nc thnh cng trong nn kinh t ton cu.
Ngay c kha cnh en ti nht trong i sng nc ny - vn chnh tr v nhn quyn - cng
cho thy du hiu c ci thin. V s tn bo th ch Suharto sau nm 1967 cng cha bao
gi nghim trng nh lraq di thi Saddam Hussein; vi phong cch th , im tnh, v tng

238

Ta nh ti thnh ph New York, l ta nh cao nht th gii t nm 1931 n 1972.

239

Cng ty M s hu chui trung tm mua sm quc t, l nh bn l ln nht M hi gia th k 20.

thng Indonesia ny cng cha bao gi thu ht s ch nh nhng v lnh o b ngoi mnh
m nh Pinochet hay vua Iran240. Tuy nhin, xt v mi mt th ch Suharto rt h khc. Bt
b v tra tn nhng ngi chng i l chuyn ph bin, khng c t do bo ch, bu c ch
mang tnh hnh thc. Khi phong tro ly khai tn gio n ra nhng ni nh Aceh, qun i tn
cng khng ch lc lng ni dy m c dn thng c thng nhanh - git ngi, hm
hip, t ph lng mc. Trong sut thp k 70 v 80, chnh ph M u bit nhng chuyn ang
din ra ny, nu khng mun ni l cng khai ng h. Nhng khi Chin tranh lnh kt thc,
Washington bt u thay i thi . B Ngoi giao M bt u gy sc p lndonesia hn ch
vi phm nhn quyn. Nm 1992, sau khi cc n v qun i Indonesia tn st nhng ngi biu
tnh ha bnh Dili, ng Timor, Quc hi M quyt nh chm dt h tr qun s cho chnh
ph lndonesia. Nm 1996, cc nh ci cch Indonesia bt u din thuyt trn ng ph, cng
khai ni v tham nhng cp cao, v hnh vi thi qu ca qun i v cn phi c bu c t do,
cng bng.
Sau , n nm 1997, nn mng cui cng cng sp . Tin v chng khon trn ton chu
b mt gi, nhn chm nn kinh t Indonesia vn mc rung sau nhiu thp k tham nhng.
Gi tr ng rupiah gim 85% ch trong vi thng. Cc cng ty lndonesia i vay bng ng dollar
v n. i ly 43 t dollar vin tr ti chnh, Qu Tin t quc t (IMF) do phng Ty chi
phi yu cu Indonesia phi thc hin mt lot bin php tht lng buc bng (ct gim tr gi
ca chnh ph, tng li sut) dn ti gi cc mt hng thit yu nh go v du tng gn nh gp
i. Khi cn khng hong kt thc, quy m nn kinh t Indonesia gim mt khong 14%. Bo
ng v biu tnh ngy cng d di, n mc Suharto buc phi t chc, v cuc bu c t do
ln u tin c t chc vo nm 1998 vi khong 48 ng phi chy ua vo cc gh trong
quc hi v khong 93 triu ngi i b phiu.
t nht v hnh thc, Indonesia cng ng vng c sau hai c sc ng thi: sp ti
chnh v dn ch ha. Th trng ti chnh tng vt v cuc bu c ln th hai khng gp rc ri
g ng k, nh th qu trnh chuyn giao quyn lc din ra trong ha bnh. Tham nhng vn l
vn nn c hu v qun i vn c nh hng mnh m, nhng bng n cc t bo c lp v
cc ng phi chnh tr phn nh quan im i lp.
Nhng mt khc, nn dn ch vn cha em li s thnh vng. Thu nhp bnh qun u ngi
thp hn khong 22% so vi nm 1997. H ngn cch giu ngho vn rt su gi li cng su
hn. Tnh trng ngho kh trung bnh ca ngi Indonesia li b phng i trn mng v trn
truyn hnh v tinh, cng lm ni bt hnh nh rt chi tit s giu c khng th vi ti ca ngi
dn London, New York, Hng Kng v Paris. T tng chng M - gn nh khng h tn ti
di thi Suharto - ngy cng lan rng, mt phn do mi ngi ngh rng cc nh u c New
York v IMF ch gy ra cuc khng hong ti chnh chu . Trong mt cuc thm d d
lun hi nm 2003, phn ln ngi dn Indonesia nh gi Osama bin Laden cao hn George W.
Bush.
Tt c nhng iu ny i cng vi mt s chuyn bin c l l ln nht Indonesia, l s
pht trin ca lc lng Hi gio qun s cc oan. Truyn thng Indonesia c thi tn gio
kh thoi mi, kt hp gia Pht gio, n gio v tn ngng th linh vt c xa. Di s
gim st cht ch ca chnh ph th tc ca Suharto, ung c cn b cm on, nhng ngi
khng phi Hi gio t do theo tn ngng ca mnh, v ph n - c mc vy th thao hoc
qun x- rng ty thch khi i lm bng xe but hay xe my tay ga - c y quyn cng dn
nh n ng. Gi y, cc ng Hi gio hp thnh khi chnh tr ln nht v ku gi p dng
lut Hi gio trong nc. c Trung ng h tr ti chnh, cc gio s, trng hc v nh th
Hi gio dng Wahhabist 241 xut hin khp cc vng nng thn. Rt nhiu ph n Indonesia s
dng khn trm u ging nh cc quc gia Hi gio Bc Phi v Vnh Ba T, dn qun Hi
240

Cc nh lnh o c ti: Auguslo Pinochet (1905-2006). Tng thng Chile (1974- 1990) v Rez Shh Pahlavi
(1878-1944), vua Iran (1941-1979).
241

Dng Hi gio Sunni, l tn gio ch o Saudi Arabia, Qatar v mt s nc khc.

gio v nhng ngi t phong l "i cnh st phng chng t nn" tn cng vo cc nh th
Thin cha gio, hp m, sng bc v nh cha. Nm 2002, mt v nh bom hp m Bali
lm hn hai trm ngi thit mng; cc v n bom t st tng t ln lt din ra Jakarta
nm 2004 v Bali nm 2005. Cc thnh vin ca Jemaah lslalmah, mt t chc qun s Hi gio
c quan h vi Al Qaeda, b xt x v ti nh bom; ba ngi trong s nhng k tham gia
b x t hnh, cn th lnh tinh thn ca nhm, Abu Bakar Bashir c th sau 26 thng t.
Ln gn nht ti n Bali, ti ngay bi bin ch cch ni b nh bom vi dm. Khi ngh v hn
o ny cng nh v t nc Indonesia, ti vn b nhng k nim c m nh - cm gic bn
dnh di bn chn trn khi lang thang qua nhng rung la; hnh nh nh sng ban ngy bin
mt dn sau nhng ngn ni la, v gio s n chi nh bui ti v mi g chy; cnh mua bn
hoa qu ngay bn l ng; m iu mnh m ca dn ng ca gamelan242; khun mt cc nhc
cng bng sng trong nh la. Ti mun a Michelle v cc con n chia s mt phn
trong cuc i ti, cng thm ng nt ca ngi n n gio Prambanan hng nghn nm
tui hay bi trn dng sng chy trn nhng ngn i Bali.
Nhng k hoch c lin tc b tr hon. Ti thng xuyn bn rn, v rt kh a con ci cn
qu nh i du lch. V cng c th v ti s nhng g ti s thy - rng vng t tui th ti
khng cn ging nh trong k nim na. Khi th gii ngy cng thu hp li vi nhng chuyn
bay thng, vi mng in thoi di ng ph khp ni, vi knh truyn hnh CNN v qun c ph
lnternet, Indonesia c v li xa cch hn ba mi nm trc. Ti s rng Indonesia tr thnh
mt ni xa l.
TRONG LNH VC quan h quc t, s rt nguy him nu dng hnh thc ngoi suy t kinh
nghim ca mt quc gia duy nht. Mi t nc u c lch s, a l, vn ha v mu thun
ring, c mt khng hai. Xt v nhiu mt, Indonesia l mt n d hay v th gii ngoi bin gii
ca chng ta - mt th gii trong ton cu ha v ch ngha b phi, tnh trng ngho i v
tha ma, s hin i v c xa thng xuyn va chm vi nhau.
Indonesia cng l mt h s hu ch v chnh sch i ngoi ca M trong nm mi nm qua. t
nht theo ngha rng, mi chuyn u tng xy ra y: vai tr ca M trong cuc gii phng
cc thuc a c v thnh lp cc t chc quc t thc thi trt t th gii sau Th chin th
hai, n lc khng mt mi xc tin ch ngha t bn kiu M v cc cng ty a quc gia, thi
th v i khi cn khuyn khch ch c ti, tham nhng v suy thoi mi trng nu
nhng iu c li cho chng ta; ci nhn lc quan cho rng khi Chin tranh lnh kt thc,
McDonald's v mng Internet s gp phn chm dt mi xung t trong lch s; sc mnh kinh
t ngy cng tng ca chu v thi th ch ngy cng ln vi M vi t cch l siu cng
duy nht trn th gii; nhn thc rng t nht trong ngn hn, qu trnh dn ch ha c th s bc
trn, ch khng gim bt, hn th sc tc v chia r tn gio - v rng nhng thnh tu k diu
ca ton cu ha c th lm cho kinh t bt n, ch bnh lan rng v ch ngha khng b pht
trin.
Ni cch khc, qu kh ca chng ta l mt m ln xn - khng ch Indonesia m trn ton th
gii. i khi, chnh sch i ngoi ca M kh nhn xa trng rng, va phc v li ch, l tng
ca M, va v li ch ca cc nc khc. Nhng mt vi lc khc, chnh sch ca M i sai
ng do da trn nhng gi nh sai lm - b qua mong mun hp l ca cc dn tc khc, lm
suy gim uy tn quc gia, to ra mt th gii nguy him hn. S kt hp ny khng c g l v
chnh sch ngoi giao lun do cc ng c mu thun nhau to ra. Trong nhng ngy u mi
thnh lp nn cng ha, chnh sch theo ch ngha bit lp chim u th, phng m mu t
pha ngoi ph hoi quc gia va ra i sau chin tranh ginh c lp. George Washington t
cu hi trong bi pht biu t bit ni ting ca ng: Ti sao phi gn s phn ca nc M vi
phn no chu u ri t nn ha bnh v s thnh vng ca chng ta vo rc ri ca
tham vng, chia r, mi quan tm, c hi hc hay s tht thng chu lc ?" Quan im

242

Lai nhc truyn thng lu i nht ca lndonesia.

ca Washington sau c cng c bi ci m ng gi l v tr tch bit v xa xi" v a l,

cho php quc gia mi ny coi thng mi tn tht vt cht m nc ngoi c th gy ra".
Hn na, mc d khi ngun cch mng v chnh ph m hnh cng ha khin chng ta d ng
cm vi nhng ngi cng ang u tranh ginh c lp nhiu ni, nhng nhng ngi lnh
o u tin ca t nc a ra li cnh bo phn i nhng n lc kiu l tng ha nhm
xut khu li sng M; theo John Quincy Adams, nc M khng nn "ra nc ngoi tm git
qui vt hay "tr thnh m c ti ca th gii". Thng sp t cho nc M vai tr xy
dng th gii mi ch khng phi ci to th gii c. c i dng bao bc bo v v c din
tch lc a rt ln, nc M p ng s nghip t do tt nht l bng cch tp trung t pht
trin, qua tr thnh t nc dn dt nim hy vng cho cc quc gia v dn tc khc trn ton
th gii.
Nhng nu tnh hoi nghi mi th lin quan n nc ngoi n su vo gien chng ta, th ng
lc m rng - c v a l. thng mi v t tng - cng vy. Thomas Jefferson sm khng
nh khng th trnh c vic bin gii s m rng hn mi ba bang ban u, v k hoch m
rng ca ng cn c y nhanh hn nh v mua vng t Louisiana243 v cuc thm him ca
Lewis v Clark244. Cng chnh John Quincy Adams, ngi tng phn i hnh ng phiu lu ra
nc ngoi li tr thnh ngi ng h nhit thnh cho s nghip m rng t nc v ng vai
tr kin trc s trng cho hc thuyt Monroe245 - mt li cnh bo i vi gii quyn lc chu
u l nn trnh xa Ty bn cu. Khi qun lnh v ngi dn M u n tin theo hng ty v
ty nam, cc chnh ph tip sau m t s sp nhp lnh th ny l "nh mnh r rng" - tin
chc rng s m rng c sp t trc, nm trong d liu ca Cha l m rng trn lc
a ny ci m Tng thng Andrew Jackson gi l vng t t do".
Tt nhin, nh mnh r rng cng hm ngha cuc chin m mu v bo lc - khi cc b tc da
bn a buc phi ri khi qu hng h, khi qun i Mexico chin u bo v lnh th.
l cuc chinh phc, cng nh ch n l, i ngc li nhng nguyn tc lp nc ca chng ta
v c xu hng b coi l th hin r s phn bit chng tc, mt cuc chinh phc m ngi M
kh chuyn c ht thnh truyn thuyt, nhng nhiu nc khc bit r n l ci g - l bi
din tp sc mnh non nt.
Sau khi M kt thc cuc Ni chin v cng c xong phn lc a m ngy nay l Hp chng
quc Hoa K th khng ai ph nhn c sc mnh . Mong mun m rng th trng hng
ha, m bo ngun cung nguyn liu th cho cc ngnh cng nghip v m ng bin phc
v thng mi, chng ta quay sang cc quc gia bn ngoi. Hawaii b thn tnh, tr thnh ch
ng chn ca M Thi Bnh Dng. Cuc chin tranh vi Ty Ban Nha em li cho M
quyn kim sot Puerto Rico, Guam v Phillippines; trong khi mt vi thng ngh s phn i
vic chim ng qun s mt hn o cch xa tn 70.000 dm - mt s chim ng i hi phi
c hng nghn lnh M bp mt phong tro c lp Phillippines - th c mt thng ngh
s ni rng hnh ng ny s gip M tip cn c th trng Trung Quc v s c "thng
mi, ca ci v sc mnh khng l. M khng bao gi i theo con ng thc dn ha c h
thng nh chu u trc kia, nhng n ph tan mi ro cn khng cho n can thip vo
nhng nc c coi l c tm quan trong chin lc. V d, Theodore Roosevelt 246 thm vo
243

Nm 1803, M mua vng t Louisiana (hin nay thuc 15 bang min trung nc M) vn l t ca Php
Bc M, mc ch ch yu ginh quyn kim sot cng New Orleans.
244

Cuc thm him ca Meriwether Lewis v William Clark l 1804- 1806 l cuc thm him trn b u tin ca
ngi M n b bin Thi Bnh Dng vi mc ch tm hiu, khm ph min Ty sau khi mua vng t Louisiana.

245

Hc thuyt ca M tuyn b rng chu u s khng c chim lm thuc a hay can thip vo cc bang mi
ginh c lp M ( 1823 ).

246

Dng h Roosevelt sinh ra hai tng thng l Theodore Roosevelt (1858-1919), tng thng th 26 (1901-1908),
ngi cho xy dng knh o Panama v c trao gii Nobel ha bnh v gip kt thc Chin tranh Nga-Nht v
Franklin Delano Roosevelt (FDR) (1882- 1945), tng thng th 32 (1933- 1945), ngi ban hnh Chnh sch Kinh
t x hi mi v lnh o nc M trong Th chin th hai.

hc thuyt Monroe mt h qu tt yu, tuyn b M s can thip vo bt c quc gia M Latinh

v Caribe no c chnh ph khng lm theo iu M mun. Nc M khng c la chn c
ng vai tr quan trng trn th gii hay khng", Roosevelt khng nh. M phi ng vai tr
ny. Tt c nhng g chng ta c quyn quyt nh l thc hin vai tr tt hay khng tt m
thi".
Do , vo u th k 20, ng lc nh hng cho chnh sch i ngoi ca M c v khng
khc g chnh sch ca nhng cng quc khc, l tnh thc dng v li ch thng mi. Quan
im bit lp trong dn chng vn cn mnh, c bit khi c chin tranh chu u v khi li ch
sng cn ca M khng b e da trc tip. Nhng khi cng ngh v thng mi ang thu hp
th gii th cng lc cng kh xc inh c li ch no c tnh sng cn v li ch no khng.
Trong Th chin th nht, Woodrow Wilson trnh khng tham gia cuc chin cho n khi cc
tu M lin tc b tu ngm c nh chm v chu u chun b sp khin M khng th gi
v th trung lp c na. Khi chin tranh kt thc, M ni ln nh mt sc mnh thng tr th
gii - nhng l sc mnh i km vi s thnh vng m Wilson bit s gn b cht ch vi
ha bnh v thnh vng ca mt lc a cch rt xa.
Chnh khi n lc gii quyt thc t ny, Wilson phi tm cch din gii li tng nh mnh r
rng ca nc M. ng cho rng xy dng mt "th gii an ton cho nn dn ch khng ch l
ginh thng li trong chin tranh; nc M cn quan tm n vic khuyn khch mi dn tc t
quyt nh s phn ca mnh v thit lp mt khung php l cho ton th gii trnh mu thun
sau ny. Trong Hip c Versailles v cc iu khon u hng ca c, Wilson xut mt
Hi Quc lin ha gii xung t gia cc nc, ngoi ra cn c mt ta n quc t v mt lot
cc lut quc t rng buc khng ch cc nc yu m c nc mnh. "y l thi im nn
cng ha chng t s trong sch v sc mnh tinh thn ca n vi tt c cc quc gia khc".
Wilson tuyn b nh vy. Hin nhin, nh mnh r rng ca nc M l i u trong n lc
gi cho tinh thn chim u th".
Ban u, xut ca Wilson c ng h nhit tnh M v trn th gii. Tuy nhin, Thng
vin M li khng b n tng nh th. Th lnh ng Cng ha Thng vin, Henry Cabot
Lodge247 cho rng Hi Quc lin - v nht l lut quc t - s xm phm ch quyn ca M, l
mi rng buc ngu xun, ngn cn M p t ch ca mnh ln c th gii. c s ng h ca
nhng ngi theo ch ngha bit lp truyn thng c hai ng (rt nhiu ngi trong s h
phn i M tham gia Th chin th nht) cng vi thi nht nh khng chu tha hip ca
Wilson, Thng vin t chi chp thun M l thnh vin Hi quc lin.
Trong sut hai mi nm sau , M kin quyt quay sang ng li hng ni - gim quy m
qun i v hi qun, t chi tham gia Ta n th gii, th khi , Nht v c quc x xy
dng c my qun s. Thng vin tr thnh l ca ch ngha bit lp, h thng qua o lut
Trung lp, qua khng cho php M tr gip cc nc b lin minh pht xt xm lc, ng
thi b qua li ku gi ca Tng thng khi qun i Hitler trn qua khp chu u. Mi cho n
khi Trn Chu Cng b nm bom, M mi nhn ra sai lm khng khip ca mnh. "Khng mt
quc gia, mt c nhn no c an ton trong th gii m ch ngha bng ng ng vai tr
thng tr". Franklin D. Roosevelt ni nh vy khi pht biu trc c nc sau v tn cng.
Chng ta khng th o s an ton ca mnh bng khong cch trn bn c na".
Sau Th chin th hai, M c c hi p dng bi hc c vo chnh sch i ngoi mi. Chu u
v Nht nt, Lin bang X-vit kit qu sau nhng trn chin Mt trn pha ng, nhng li
t du hiu cho thy nh m rng ch cng sn trn quy m ln nht c th, lc ny M
phi la chn. C nhng ngi cnh hu cho rng ch cn chnh sch i ngoi n phng v
ngay lp tc tn cng Lin X l chm dt nguy c pht trin ca ch ngha cng sn. V
mc d ch ngha bit lp ca thp nin 30 mt uy tn hon ton, nhng vn c nhng ngi
cnh t nh gi thp thi mnh m ca Lin X, h cho rng vi thit hi m Lin X phi
247

Henry Cabot Lodge (1850- 1924): Thng ngh s t 1893- 1924, c ngi chu ni cng tn l i s M
min Nam Vit Nam sau ny.

gnh chu cng nh vai tr quan trng ca M trong chin thng ca phe ng minh, Stalin s
phi cn nhc li d nh.
M khng chn con ng no trong hai cch . Nhng ngi lnh o thi hu chin tranh
gm Tng thng Truman, Dean Acheson, George Marshall v George Kennan thit k ra mt
trt t mi sau chin tranh, kt hp ch ngha l tng ca Wilson vi ch ngha thc t lnh
lng, tha nhn sc mnh ca nc M ng thi kh khim tn v kh nng M c th kim
sot th gii. ng th, h ni, th gii ny rt nguy him, v mi e da t Lin X l c tht;
M cn duy tr vai tr thng tr qun s v phi sn sng s dng qun i bo v qun li
ca mnh trn ton cu. Nhng sc mnh ca M cng ch c hn, v ch qun i th khng th
m bo nc M s phn vinh v an ton c lu di.
V vy, ci nc M cn l ng minh bn vng, nhng ng minh c chung h t tng, lut
php, v xc nh s theo h thng kinh t th trng. Lin minh ny, c v qun s v kinh t,
theo nguyn tc t nguyn tham gia v duy tr nh s ng thun chung, s tn ti lu di hn cng nh t gy ra th ch hn - bt c nhm thuc a no m ch ngha quc M chim
c. Tng t, M s c nhiu li ch khi hp tc vi cc nc xy dng cc t chc quc t
v hnh thnh cc quy tc chung trn th gii. Khng phi v gi nh ngy th rng ch vi cc
iu lut v hip c quc t cng c th chm dt c xung t gia cc quc gia hay khng
cn n qun i M phi hnh ng, m l v cng c nhiu quy tc quc t c hiu lc v M
cng cho thy lun sn sng can thip th hin sc mnh th s cng t xung t xut hin - v
khi M phi vin n lc lng qun s th hnh ng li cng hp l trong mt cc quc gia.
Mt cha n mi nm, c s h tng cho trt t th gii mi hon thnh. M thc hin
chnh sch ngn chn s lan rng ca ch ngha cng sn, c hu thun khng ch bng qun
i m cn bng cc tha thun an ninh vi Khi qun s Bc i Ty Dng (NATO) v Nht
Bn; thc hin K hoch Marshall ti thit cc nn kinh t b chin tranh ph hy; thit lp
h thng Bretton Woods248 nhm n nh thi trng ti chnh th gii v Tha thun chung v
Thu quan v Mu dch (GATT) vi cc quy nh v thng mi quc t; h tr cho cc thuc
a c ca chu u ginh c lp v thnh lp Lin hp quc lm din n an ninh chung v hp
tc quc t.
Sau nm sau, chng ta u thy kt qu ca cc hot ng hu chin rt ln ny: Chin tranh
lnh, th gii trnh c thm ha ht nhn, xung t gia cc cng quc qun s chm dt v
mt thi k tng trng kinh t cha tng c c trong nc v quc t xut hin.
y l mt thnh tu ni bt, c l l mn qu ln th hai m Th h v i249 li cho chng
ta, ch sau thng li trc ch ngha pht xt. Nhng cng nh mi h thng nhn to khc, n
cng c rn nt v mu thun; n c th khng chng ni trc tc ng bp mo ca chnh
tr. s kiu cng ngo mn hay hiu ng sai lc do s hi. Do mi e da t Lin X rt ln cng
nh c sc khi ng cng sn nm quyn Trung Quc v Bc Triu Tin, gii cm quyn M
bt u nhn nhn phong tro dn tc, chin tranh sc tc, n lc ci cch v cc chnh sch thin
t trn th gii qua lng knh Chin tranh lnh - nguy c tim tng m h cm thy vt qu
li cam kt cng khai v t do v dn ch. Trong hng chc nm, chng ta mc, thm ch
cn gip nhng tn trm cp nh Mobutu250, nhng k ti phm nh Noriega251 chng no
bn h cn chng ch ngha cng sn. i khi hnh vi ln lt ca M dn ti loi b c nhng v

248

H thng bn v dollar M, tc l dng dollar M lm tiu chun cho tin t th gii. H thng ra i sau hi
ngh cc nc ng minh Bretton Woods, bang New Hampshire nm 1944 v sp nm 1971.
249

Th h v i (Greatest Generation): ch nhng ngi M lm vic v chin u thi Th chin th hai.

250

Mobutu Sese Seko (1930- 1997): Tng thng Zaire (hin l Cng ha Dn ch Congo) t 1965-1997. trong thi
gian cm quyn s dng tin v ti nguyn quc gia cho vo ti ring.

251

Manuel Noriega (1934-): Cu th lnh qun s Panama, tng lm vic cho CIA v sng M t nm 1989. Nm
l992 Noriega b M a qun vo bt v quy cc ti bun bn ma ty, tng tin v ra tin.

lnh o c bu ra mt cch dn ch nhng nc nh Iran - gy ra tc ng nh cn a

chn, m nh chng ta cho n tn ngy nay.
Chnh sch ngn tr ca M cn i hi phi xy dng lc lng qun s khng l sao cho
tng xng ri tip phi vt qua nng lc v kh ca Lin X v Trung Quc. "Tam gic
sc gia Lu Nm gc, cc nh thu qun s252 v ngh s t nhng khu vc bu c c khon
chi ln dnh cho quc phng, theo thi gian, tch ly c quyn lc rt ln hnh thnh
chnh sch i ngoi. V mc d nguy c chin tranh ht nhn cng c ngha l s khng c i
u trc tip vi nhng siu cng th nghch, nhng i ng hoch nh chnh sch M vn
ngy cng nhn nhn mi vn trn khp th gii qua lng knh qun s thay v lng knh ngoi
giao.
Quan trng hn c l h thng hu chin cng ngy phi chu ng nhiu sc p cnh tranh trong
chnh tri, ng thi li thiu qu trnh tho lun v s ng thun trong nc. Mt trong nhng
im mnh ca M ngay sau chin tranh l ni b t c s ng thun nht nh v chnh
sch ngoi giao. C th gia ng Cng ha v ng Dn ch c khc bit rt ln, nhng bt
ng thng chm dt ngay khi hai bn tin n st mp nc; mi quan chc, d l Nh
Trng, Lu Nm gc, B Ngoi giao hay CIA, u quyt nh da trn thc t v phn tch hp
l ch khng phi o tng hay nhm vn ng thm phiu. S ng thun cn bao trm c x
hi; nhng chng trnh nh K hoch Marshall - c s tham gia ca rt nhiu qu u t - hn
khng th tin hnh c nu ngi dn khng tin tng chnh ph, cng nh khng t lng tin
vo cc quyt nh s dng tin thu hay a con h ra trn ca cc quan chc.
n thi k Chin tranh lnh, nhng yu t ng thun bt u mn dn i. Cc chnh tr gia
nhn thy rng h c th ginh c phiu nu t ra phn i ch ngha cng sn mnh hn i
th ca h. ng Dn ch b cng kch v " mt Trung Quc". Ch ngha McCarthy ph
hoi s nghip ca nhiu ngi v gy bng n bt ng. Kennedy li cho ng Cng ha v
s "chnh lch v kh"253, vn khng h tn ti, nh ng nh bi Nixon - ngi cng dnh c
s nghip chp m cng sn cc i th ca mnh. Cc tng thng Eisenhower, Kennedy v
Johnson c quan im nhum y mu s hi khin sau h b coi l "nh tay vi ch ngha
cng sn". Nhng v kh trong Chin tranh lnh nh tnh bo,. d la, a thng tin sai lch vn
c s dng chng chnh quyn v nhn dn nc ngoi nay cng tr thnh cng c phc v
chnh tr trong nc, mt cch quy ri nhng ngi ch trch, ng h cho nhng chnh sch
ng ng hoc che y sai lm. Chnh trong nc M, chng ta phn bi li l tng m
chng ta tng ha s em li cho cc quc gia khc.
Tt c nhng xu hng ny u tp trung Chin tranh Vit Nam. Hu qu nghim trng ca
cuc chin ny - i vi uy tn ca chng ta nc ngoi, i vi qun i (phi mt mt th h
mi phc hi li c) v hn c l i vi nhng ngi tham chin - c ghi chp y
. Nhng c l tn tht ln nht m Chin tranh Vit Nam gy ra l lm mt i lng tin gia
nhn dn v chnh ph M cng nh gia chnh nhng ngi M vi nhau. Kt qu ca gii bo
ch nng n v hnh nh nhng bao nylon ng xc y ry trong cc phng khch l ngi M
bt u hiu ra rng nhng ngi gii nht, thng minh nht Washington khng phi lc no
cng bit h ang lm g - cng nh khng phi lc no cng ni s tht. Ngy cng c nhiu
ngi cnh t ln ting phn i khng ch Chin tranh Vit Nam m c mc tiu rng hn trong
chnh sch i ngoi ca M. Theo h, Tng thng Johnson, tng Westmoreland254, CIA, "t
hp qun s - cng nghip" v cc t chc quc t nh Ngn hng Th gii (WB) u l nhng
hnh nh ca s ngo mn, hiu chin, phn bit chng tc ch ngha t bn v ch ngha
252

Nguyn vn "defense contractors", t ch cc cng ty, cc c nhn cung cp hng ha hoc dch v phc v
chin tranh nh my bay, tu chin, v kh, hu cn, lin lc
253

Nguyn vn "missile gap", ch s chnh lch v sc mnh v kh gia M v Lin X thi Chin tranh lnh. Khi
nim ny do M a ra, nhng ngi ta tin rng khng h tn ti s chnh lch ny.

254

William Westmolreland (1914-2005), tng l T lnh B ch huy vin tr qun s M ti min Nam Vit Nam
1964- 1968.

quc kiu M. Ngi cnh hu phn ng li tng t, cho rng tht bi Vit Nam v s suy
gim v th trn trng quc t ca M chnh l trch nhim ca m ngi ti cho nc M
trc ht" - l nhng ngi phn chin, dn hippie, Jane Fonda255, tri thc cc trng thuc
Ivy League v gii bo ch t do, nhng ngi bi nh ch ngha yu nc, i theo th gii
quan tng i v ph hoi ch chng ch ngha cng sn.
Phi tha nhn rng y l bc tranh bim ha do cc nh hot ng v cc c vn chnh tr dng
nn. Rt nhiu ngi M vn gi thi trung dung, va ng h chnh ph n lc chng ch
ngha cng sn, ng thi hoi nghi nhng chnh sch gy ra rt nhiu tn tht cho ngi M.
Trong sut thp nin 70 v 80, ngi ta thy tn ti c phe diu hu bn ng Dn ch ln phe
ha bnh trong ng Cng ha; trong Quc hi c nhng ngi nh Mark Hatfield bang Oregon
v Sam Nunn bang Georgia lun tm cch duy tr truyn thng chnh sch i ngoi hp c hai
ng. Nhng bc bim ha gy n tng cho cng chng trong k bu c khi phe Cng
ha tip tc v ra hnh nh phe Dn ch l nhng k yu ui, cn nhng ngi nghi ng qun
i v hnh ng khng cng khai nc ngoi th tip tc ng v pha ng Dn ch.
Chnh qua thi k ny - mt thi k chia r nhiu hn ng thun - m phn ln ngi M hin
nay hnh thnh ra quan im c nhn v chnh sch i ngoi. l nhng nm thng ca Nixon
v Kissinger256, nhng ngi c chnh sch i ngoi khn kho, nhng bi lu m trc chnh
sch trong nc v mt chin dch nm bom Cam-pu-chia rt phi o c. l nhng nm
thng ca Jimmy Carter, mt ng vin ng Dn ch - ngi lun nhn mnh vn nhn
quyn - c v sn sng mt ln na t mi quan ngi mang tnh o c song song vi ch
trng quc phng, cho n khi c sc du m. cuc khng hong Iran v v Lin X em qun
vo Afghanistan din ra khin ng tr thnh mt k kh kho v v tch s.
Hnh nh n tng hn c l Ronald Reagan, quan im r rng v ch ngha cng sn ca ng
c v i i vi s m m ca ng v nhng bi kch khc trn th gii. C nhn ti bc vo
tui trng thnh vo nhng nm Reagan lm tng thng - ti hc ngnh quan h quc t i
hc Columbia, sau lm ngi t chc hot ng cng ng Chicago - v cng nh nhiu
ngi Dn ch khc thi k , ti rt kh chu trc nh hng ca chinh sch Reagan i vi
cc nc Th gii th ba: chnh ph ng h ch phn bit chng tc Apartheid Nam Phi, ti
tr cho cc bit i t thn El Salvador v xm lc t nc Grenadal nh b bt hnh. Cng
nghin cu su v chnh sch v kh ht nhn, ti cng thy chin lc Chin tranh gia cc v
sao c xy dng qu km ci; ti khng c g ni khi nhng li bay bng ca Reagan khc
nhau mt tri mt vc vi v Ian - Contra.
Nhng thi thong, khi tranh lun vi bn b theo cnh t, ti thy k l l mnh li bo v quan
im ca Reagan. Khng ai c th thuyt phc c ti rng nhng iu khon thng mi quc
t ca M l nguyn nhn duy nht gy ra ngho i trn ton th gii; v lm g c ai buc lnh
o cc nc thuc Th gii th ba phi tham nhng, n cp tin t ti nhn dn nc h. Ti c
th bt ng vi quy m xy dng lc lng v trang ca Reagan, nhng khi Lin X tin qun
vo Afghanistan th c gng vt qua Lin X v qun s c l l mt hnh ng thc t. Lng
t ho t nc, tn trng lc lng qun i, nh gi ng mc mi e da nc ngoi,
nim tin rng phng ng v phng Ty khng d ha hp - ti ng vi Reagan v tt c
nhng iu ny. V khi Bc tng Berlin sp , ti thy phi dnh cho ng s knh trng xng
ng d ti cha bao gi b phiu cho ng.
Rt nhiu ngi - trong c nhiu ngi Dn ch - b phiu cho Reagan, nh th phe Cng
ha khng nh vai tr tng thng ca ng khi phc c s ng thun trong chnh sch i
ngoi. Tt nhin s ng thun cha bao gi thc s gp phi th thch; cuc chin chng
ch ngha cng sn ca Reagan ch yu c tin hnh qua cc i tc v nhng khon thm ht

255

Jane Fonda (1937-): ngi mu, din vin in nh M, l ngi tch cc hot ng phn i M em qun n
Vit Nam.
256

Henry Alfred Kissinger (1923-): C vn an ninh quc gia, B trg Ngoi giao thi Nixon.

chi tiu, ch khng phi bng cch trin khai lc lng qun s. Tuy nhin, khi Chin tranh lnh
kt thc, cng thc ca Reagan c v khng ph hp vi th gii mi na. George H. W. Bush
quay li chnh sch i ngoi truyn thng hn, thc t hn, nh kim sot dc tnh hnh
khi Lin X tan r v khi Chin tranh Vng Vnh ln th nht din ra. Nhng lc x hi M
ch ch vo tnh trng nn kinh t trong nc nn vic ng thnh cng khi tm c cc
ng minh quc t hay khng nh r rng sc mnh ca nc M cng khng th cu vn c
vai tr tng thng ca ng.
Khi Bill Clinton nhm chc mi ngi u cho rng chnh sch i ngoi ca M thi hu Chin
tranh lnh ch yu l vn thng mi hn l xe tng, bo tr quyn s hu tr tu hn l bo
v cuc sng ngi dn M. Bn thn Clinton cng hiu rng ton cu ha khng ch l thch
thc mi trong kinh t m trong c an ninh quc gia. Ngoi thc y t do thng mi v pht
trin h thng ti chnh quc t, chnh ph Clinton cng n lc chm dt cuc xung t dai dng
bn o Balkans v Bc lreland cng nh y mnh qu trnh dn ch ha ng u, M
Latin, chu Phi v Lin X c. Nhng t nht trong mt cng chng, chnh sch i ngoi trong
thp k 90 thiu i mt ch trng bao qut hay mt mnh lnh chung. c bit hnh ng can
thip qun s ca M c v ch l mt la chn ch khng phi vic nht thit phi lm - c l
l sn phm ca mong mun xa b nhng nh nc ma qu257 ca chng ta; hoc nhng tnh
ton nhn o lin quan n mn n o c ca chng ta vi ngi dn Somali, Haiti, Bosnia
v cc linh hn bt hnh khc.
Ri xy ra s kin 11/9, v ngi M cm thy th gii o ln hon ton.
THNG 1/2006, ti p mt chic my bay vn ti qun s C-130 i thm Iraq ln u tin. Hai
ng nghip cng i vi ti - Thng ngh s Evan Bayh bang lndiana v H ngh s Harold
Ford, Jr. bang Tennessee - u tng n y, v h cnh bo ti l h cnh Baghdad c th
s hi bt tin: trnh b tn cng bng ha lc, cc chuyn bay qun s ra vo th lraq
phi tri qua mt s th tc kh bc mnh. Tuy nhin, khi my bay chng ti bay trong bui sng
y sng m th ti thy khng ai lo lng lm. Ci cht ngi vo m gh bc vi bt, hu ht
bn ng hnh ca ti u ang ng. u h gt g va vo tm ai mu cam chy dc thn my
bay. Mt thnh vin i bay chi in t; mt ngi khc ang lng l c k hoch bay.
bn nm ri tri qua k t ci ngy ti nghe tin my bay m vo Trung tm Thng mi
th gii. Lc ti Chicago, ang li xe n trung tm thnh ph tham d mt bui iu
trn thng vin bang. Bn tin pht trn i rt s si, v ti ngh hn l mt tai nn, c th
l my bay b hng ng c v mt phng hng. Khi ti n bui hp, chic my bay th hai
cng m vo mc tiu v chng ti c ku gi s tn khi Ta nh State of Illinois. Trn
khp ng ph, mi ngi t tp li, nhn chm chm ln tri v vo Thp Sears258. Sau ,
trong vn phng lut ca ti, chng ti ngi bt ng nhn cnh tng c mng ang hin r trn
mn hnh ti vi - mt chic my bay en nh bng ma bin mt trong ta nh y knh v thp,.
n ng v ph n bm cht ly b ca s ri ri xung; nhng ting la ht, ting khc vang ln
t pha di v cui cng mt m my bi cun ln, che kn mt tri.
Ti dnh my tun tip theo lm nhng vic ging hu ht mi ngi M lc - gi in cho
bn b New York v th Washington, ng tin quyn gp, nghe bi pht biu ca Tng
thng, thng tic nhng ngi thit mng. V i vi ti, cng nh vi nhiu ngi khc s
kin 11/9 c nh hng ring t rt su sc. Khng ch v quy m ph hy qu ln, hay nhng k
nim trong nm nm New York ca ti - k nim v nhng con ph v nhng khung cnh hin
ch cn l ng gch vn. cn l cm gic quen thuc khi tng tng nhng cng vic bnh
257

Nguyn vn "rogue states", t ch nhng nh nc b M coi l mi e da vi th gii, hin tai gm Bc Triu

Tin v Iran. n thi Clinton cm t ny c thay bng nhng quc gia ng ngi (states of concern), nhng
sau Bush lai quay li s dng t gc.
258

Ta nh chc tri Chicago, l cng trnh cao nht th gii t 1974 n 1998.

thng m cc nn nhn ca v 11/9 ang lm vi gi trc khi h cht, nhng vic hng ngy
gp phn vo cuc sng ca th gii hin i - ln my bay, chen chc xung xe but, ung c
ph v c tin tc trn bo bui sng, ni chuyn trong thang my. Vi phn ln ngi dn M,
nhng cng vic quen thuc l du hiu cho thy trt t chin thng s hn lon, l biu hin
vng chc ca nim tin rng chng no chng ta c gng, lun ci dy bo him, c ngh nghip
hu ch v trnh xa mt s ni th chng ta vn c m bo an ton, gia nh chng ta vn
c bo v.
Gi y s hn lon din ra ngay ngoi ngng ca nh chng ta. Do , chng ta phi hnh
ng khc, phi hiu th gii theo cch khc. Chng ta phi p ng li ku gi ca t nc.
Trong vng mt tun sau v tn cng, ti chng kin t l b phiu 98-0 Thng vin v
420-1 H vin, qua trao cho Tng thng quyn "s dng mi lc lng cn thit v thch
hp chng li mi quc gia, mi t chc, moi c nhn ng sau v tn cng. S ngi quan
tm n qun i v mun gia nhp CIA tng vt khi thanh nin trn ton nc M quyt tm
phc v t quc. V chng ta khng h n c. Paris, t Le Monde chy hng tt Nous
sommes tous Amricains (Chng ta u l ngi M). Cairo, nh th Hi gio t chc l cu
nguyn by t s tic thng. Ln u tin k t khi thnh lp nm 1949, NATO s dng n
iu 5 trong iu l ng rng bt c hnh ng tn cng v trang no vo mt thnh vin ca
NATO cng "b coi l hnh ng tn cng vo ton b cc thnh vin ca khi". Vi cng l sau
lng v c th gii ng bn cnh, chng ta xa b chnh quyn Taliban khi Kabul ch trong
vng mt thng, cc thnh vin ca Al Qaeda phi chy trn hoc b bt, b git.
Chnh ph c khi u tt, ti ngh - vng chc, thn trng v thnh cng vi t tn tht nht
(ch sau ny chng ta mi bit chng ta khng gy sc p tn cng ln lc lng Al Qaeda
Tora Bora, c l v th bin Laden trn thot). V cng vi c th gii, ti ch i nhng g
ti ngh s din ra tip : mt chinh sch i ngoi mi cho th k 21, khng ch iu chnh k
hoch qun s, hot ng tnh bo v quc phng trc mng li khng b m cn phi xy
dng mt s ng thun mi trn ton th gii trc mi e da xuyn quc gia.
Khng c k hoch no nh th. Thay vo , ci chng ta c ch l mt lot nhng chnh sch
lc hu ca nhng thi k c c em ra phi bi, lp ghp vi nhau di ci tn mi. " ch
ma qu" ca Reagan nay c gi l "Trc ma qu". Hc thuyt Monroe phin bn thi
Roosevelt - cho rng chng ta c th u tin loi b chinh ph no chng ta khng thch - gi tr
thnh hc thuyt Bush vi phm vi p dng m rng t Ty bn cu ra ton th gii. nh mnh
r rng li tr thnh hp thi; tt c nhng g cn c, theo Bush, l ha lc M, quyt tm M,
v "lin minh t nguyn". V c l iu ti t hn c l chnh ph Bush lm hi sinh mt kiu
chnh tr cha tng xut hin t sau khi Chin tranh lnh kt thc. Sau khi kim nghim hc
thuyt Bush v chin tranh phng nga qua v ht cng Saddam Hussein, nhng ngi t cu
hi liu v tn cng lraq c hp l khng lin b coi l "phi lng ch ngha khng b", hoc
"khng phi ngi M". Thay v gii thch trung thc ci c v cha c ca chin dch
qun s ny, chnh ph li tin hnh tn cng vo cng chng: che y cc bo co tnh bo
bo v hnh vi lm, cng b con s chi ph v nhn lc phc v cuc chin thp hn thc t,
dng nn bng ma m my hnh nm259.
Chin lc cng chng ny c hiu qu: n ma thu nm 2002, a s ngi M u tin rng
Saddam Hussein s hu v kh git ngi hng lot, t nht 66% mi ngi tin rng (mt nim
tin sai lm) c nhn ngi ng u lraq ny c lin quan n v tn cng 11/9. T l ngi ng
h xm lc Iraq - cng nh t l ngi ng h Bush vo khong 60%. Nhm tin ti k bu c
gia k, ng Cng ha y mnh v tn cng v yu cu b phiu v vic s dng qun i
chng Saddam Hussein. Ngy 11/10/2002, hai mi tm trong s nm mi ng vin ng Dn
ch Thng vin b phiu thun cng vi gn nh ton b ng vin ng Cng ha - ch
tr mt ngi - trao cho Bush quyn m ng ta mun.

259

Ch s thi phng mi e da ht nhn t pha Saddam Hussein.

Ti rt tht vng vi v b phiu mc d ti thng cm vi sc p m ng Dn ch phi

gnh chu. Bn thn ti cng cm thy phn no sc p . Vo thi im ma thu nm 2002 ti
quyt nh s tranh c vo Thng vin lin bang v ti bit cuc chin s din ra lraq s l
ti ln trong mi chin dch vn ng. Khi mt nhm cc nh hot ng x hi Chicago
ngh ti pht biu trong mt cuc biu tnh ln chng chin tranh s din ra vo thng Mi, vi
ngi bn ti cnh bo ti khng nn by t quan im cng khai v mt vn d thay i
nh vy. tng v v tn cng rt ph bin, nhng vi tnh hnh lc ti khng coi vic
phn i chin tranh l vic lm c k. Nh nhiu nh phn tch, ti cng ngh Saddam c v kh
ha hc v sinh hc v ang thm mun v kh ht nhn. Ti tin rng ng ta nhiu ln coi
thng ngh quyt ca Lin hp quc v cc iu tra vin v v kh ht nhn, v hnh ng
chc chn phi tr gi. Khng c g phi nghi ng chuyn Saddam git hi ng bo ca ng ta;
v ti chc chn rng th gii cng nh dn tc lraq s c cuc sng tt hn nu khng c ng
ta.
Tuy nhin, ti cm thy mi e da t pha Saddam cha th din ra, l do tin hnh chin tranh
ca chnh ph cn nng cn v ch l duy ch, cn cuc chin Arghanistan th cn lu na
mi kt thc. V ti chc chn rng khi chn cch hnh ng qun s cng rn n phng thay
v u tranh mnh bng con ng ngoi giao, cng p iu tra v trng pht mt cch khn
ngoan, nc M b qua c hi xy dng mt nn tng ng h rng ri cho mi chnh sch ca
mnh.
V vy ti ng pht biu. Trc hai nghn ngi tp trung Qung trng Lin bang
Chicago, ti gii thch rng khng nh nhiu ngi trong m ng ti khng phn i mt cuc
chin tranh - rng ng ti nhp ng ngay sau ngy Trn Chu Cng b nm bom v ng
chin u trong qun i ca Patton260. Ti cng ni rng "sau khi chng kin v git chc v
ph hy, khi bi v nc mt, ti ng h quyt tm ca chinh ph s tm kim v nh tn gc
bt c k no git hi nhng ngi v ti nhn danh s tn c", v "chnh ti cng sn lng
cm v kh ngn khng cho thm kch ti din".
Ci ti phn i l "mt cuc chin ng ngn, vi vng, khng da trn nguyn nhn no ngoi
s gin d, khng da nguyn tc g ngoi phc v chnh tr". V ti ni rng:
Ti bit rng ngay c thng c Chin tranh lraq th M vn s mt khng bit bao
nhiu thi gian, bao nhiu chi ph v khng th lng ht c hu qu. Ti bit rng nu
chng ta xm lc Iraq m khng c l do c th cng nh khng c quc t ng h
th hnh ng ch thi bng ln ngn la Trung ng, khuyn khch thi xu
nht ch khng phi tt nht ca th gii -rp, cng nh y mnh qu trnh tuyn m
ca Al Qaeda.
Bi pht biu c ng h mnh m: cc nh hot ng bt u lu truyn bi pht biu trn
mng, v ti c c uy tn v dm ni ln quan im ca mnh v nhng vn hc ba - nh
ti vt qua c k bu c s b kh khn trong ng Dn ch. Nhng lc ti khng
c cch no bit c liu ti c nh gi ng tnh hnh lraq hay khng. Khi cuc chin cui
cng c tin hnh v lc lng qun i M tin vo Baghdad m khng gp tr ngi g, khi
ti thy bc tng Saddam b ko v Tng thng ng trn nc chin hm Abraham Lincoln,
ng sau c tm biu ng "Nhim v hon thnh", ti bt u nghi rng ti nhm ln v cng cm thy an i khi ch c t lnh M b thng vong.
V gi y, ba nm sau - khi s ngi My thit mng vt qu 2.000 v s ngi b thng
ln ti hn 16.000; sau khi trc tip b ra 250 t dollar v s phi chi hng trm t na sau ny
tr n v chm sc cho cc cu chin binh; sau hai cuc bu c v mt cuc trng cu hin
php lraq cng vi 10.000 ngi lraq thit mng; sau khi chng kin phong tro chng M ln
cao cha tng thy trn ton th gii, cn Afghanistan th dn dn li ri vo hn lon - ti ang

260

George Smith Patton Jr. (1885- 1945): Tng ch huy Lc qun M trong Th chin th hai.

bay n Baghdad vi t cch l mt thng ngh s, phn no c trch nhim tm ra cch gii
quyt cho tnh trang ln xn y.
H cnh sn bay quc t Baghdad ha ra cng khng t lm - mc d ti rt mng v khng th
nhn ra ngoi ca s khi chic C- 1 30 ln vng v nho xung t. Vin s quan ty tng thuc
B Ngoi giao ng sn i chng ti, i cng anh ta l mt nhm binh s eo sng trng.
Sau khi nghe ch dn an ton, ghi li nhm mu, i m st bo him v mc o chng n,
chng ti ln hai chic trc thng Black Hawk v hng n Vng Xanh. Chng ti bay thp,
vt qua nhiu dm ng y bn, nhng cnh ng hoang vi nhng con ng hp ct
ngang, im xuyt nhng khm ch l v nhng hm tr n b tng thp, phn ln c v khng
c ngi , mt vi ni cn b san bng. Cui cng Baghdad cng hin ra trc mt, mt thnh
ph mu ct hnh trn. Dng sng Tigris chy qua trung tm nh mt vt ct rng sm mu. T
trn cao nhn xung thnh ph ny c v c k, b ph hoi nhiu, giao thng trn ph gin
on - mc d hu nh nc nh no cng nhp nh cho v tinh, cng vi mng in thoi di
ng l hai th c cc quan chc M qung co l thnh tu ca cng cuc ti thit.
Ti ch c mt ngy ri lraq, ch yu l Vng Xanh, mt khu vc rng mi dm nm
trung tm Baghdad, trc y tng l tri tim ca chnh quyn Saddam Hussein, hin l khu vc
cch ly do M kim sot, bao quanh l tng an ninh v hng ro dy thp gai. Nhm ph trch
ti thit trnh by ngn gn v kh khn khi duy tr vic cung cp in v sn xut du trc s
ph hoi ca cc lc lng ni dy; cc s quan tnh bo ni v nguy c ngy cng cao n t
phin qun Hi gio v cng nh nhng cuc tn cng ca nhm ny vo lc lng an ninh Iraq.
Sau , chng ti gp g cc thnh vin ca y ban Bu c Iraq, h rt hng hi trc nhng
thay i ln trong k bu c gn y; v trong mt gi ng h chng ti lng nghe i s M
Khalilzad, mt ngi sc so, nh nhn vi cp mt mt mi ni v nhng hot ng ngoi giao
con thoi phc tp m ng ang m nhim a ngi Shi'ite, Sunni v ngi Kurd hp tc
vi nhau trong mt chnh ph thng nht.
n chiu chng ti c c hi gp g, n tra vi mt vi bnh lnh trong nh n tp th rt ln
ngay cnh b bi, trc y l ph tng thng ca Saddam. H gm lnh cc qun chng, qun
d b. n v Phng v quc gia t thnh ph ln n th nh, ngi da en, da trng ra ngi
Latinh, nhiu ngi ang thc hin ngha v ln th hai hoc th ba. Lng t ho hin r khi h
ni v nhng g n v ca h lm c - xy dng trng hc, bo v cc nh my in,
hng dn lnh Iraq mi c hun luyn i tun tra, bo v ng in, nc cho cc vng su
vng xa. H hi i hi li ti rng: Ti sao bo ch M ch a tin v nhng v nm bom ra git
ng ? H khng nh y c nhiu tin b - v ti cn cho ngi dn nh bit cng vic
ca h hon ton khng v ch.
Khi ni chuyn vi nhng ngi n ng v ph n ny, tht d hiu ti sao h tht vng, v tt
c nhng ngi M ti gp lraq, d l binh lnh hay dn thng, u gy n tng rng h rt
cng hin, rt gii, v hiu rt r khng ch nhng sai lm trong qu kh m c nhng kh khn
trong tng lai. Thc s tt c nhng g ang din ra Iraq phn nh s kho lo, giu c,
trnh cng ngh ca ngi M; khi ng trong Vng Xanh hay bt c c s lm vic ln no
Iraq hay Kuwait, bt c ai cng phi khm phc chnh ph v c th dng nn c thnh ph
ngay trn mnh t ca qun ch. t tn tai c nh ngun in v h thng nc thi ring,
c mng my tnh bng cp v khng dy, c sn bng r v qun kem. Hn th, ngi hn s
nhn thy phm cht lc quan ring bit ca ngi M lun th hin trong mi hon cnh - h
khng h hoi nghi, ym th cho d c nguy him. c hy sinh, c th c tht bi ln lao, h tin
rng cui cng nhng g h lm s em li cuc sng tt hn cho mt t nc xa l i vi h.
V c ba cuc tr chuyn trong chuyn thm khin ti nh li nhng n lc ca M Iraq c
v ng-ki-st ra sao, nhng ngi nh chng ta dng nn - vi mu, tin bc v tng tt
p ca ngi M - c th bin mt trn ct ln nh th no. Cu chuyn th nht din ra vo
bui chiu mun khi on chng ti t chc mt cuc hp bo vi cc i din bo ch quc t
Baghdad. Sau phn hi v tr li, ti ngh cc phng vin li ni chuyn vui, khng
chnh thc. Ti ni, ti mun bit v cuc sng ngoi Vng Xanh. H vui v ng nhng h

ni ch c th li thm 45 pht - lc mun, v cng nh nhiu ngi dn Baghdad. nhn

chung h trnh i li sau khi mt tri ln.
Nhn chung c nhm u tr, phn ln mi tui hai mi hoc ngoi ba mi, tt c u n
mc n gin n mc c th ngh h l sinh vin. Tuy nhin, trn khun mt h in du
nhng cng thng h ang chu ng - n thi im c su mi nh bo b cht y.
Thc ra khi bt u ni chuyn h xin li v ang ri tr; h va nhn c tin mt trong cc
bn ng nghip ca h, n phng vin bo Christian Science Monitor tn l Jill Carroll b bt
cc, ngi ta tm thy li xe ca c cht bn v ng. Hin ti tt c bn h u ang nh
mi ngi quen c d la xem c ang u. Theo h nhng v bo lc nh vy khng c g l
Baghdad mc d ngi Iraq mi l nn nhn ch yu. Cuc xung t gia ngi Shi'ite v ngi
Sunni lan rng, ngy cng t chin lc, t suy ngh, ch c giao chin l nhiu hn. Khng ai
trong s h ngh rng bu c s ci thin c tnh trng an ninh hin ti. Ti hi liu h c ngh
cng thng s gim bt nu M rt qun khng v on rng h s khng nh iu . Nhng
ngc li, h lc u. "Ti on nu th t nc ny s ri vo ni chin ch trong vng mt
tun", mt ngi tr li. "Mt trm, c th l hai trm nghn ngi cht. Chng ta l th duy nht
gi cho ni ny cn gn b vi nhau".
m , on chng ti i cng i s Khalilzad n n ti nh tng thng lm thi Iraq Jalal
Talabani. An ninh c tht cht khi on h tng i qua m cung cc chng ngi vt ra ngoi
Vng Xanh; bn ngoi lnh M ng mi ng t dc theo hnh trnh ca chng ti, v chng
ti c yu cu mc o chng n v i m st sut ng i.
Mi pht sau chng ti n mt bit th ln, tng thng v mt vi thnh vin chnh ph lm
thi cho n chng ti. H u l nhng ngi to ln, phn ln nm mi hoc su mi tui
vi n ci ti nhng i mt khng biu hin tnh cm g. Ti nhn ra mt trong cc b
trng - ng Ahmed Chalabi, mt ngi Shi'ite c o to phng Ty, khi l lnh t nhm
lu vong trong Quc hi Iraq c bo co l cung cp cho cc c quan tinh bo M v chinh
ph Bush mt s thng tin nh M quyt nh xm lc Iraq v nhm ca ng nhn
c hng triu dollar, cui cng ha ra chuyn khng h c tht. T Chalabi bt ha vi
nhng ngi M bo tr ng; c vi bo co cho thy ng a mt vi tin mt ca M cho
ngi Iran, v Jordani hin vn ang pht lnh bt ng sau khi kt n vng mt ng vi 31 ti
trong c tham , n cp, s dng sai qu tin gi v u c tin t. Nhng c v ng vn ng
vng ; n mc khng ch vo u c v i cng con gi ln, hin ng l b trng ph trch
du m ca chnh ph lm thi.
Trong ba ti ti khng ni chuyn nhiu vi Chalabi. Ti ngi cnh cu b trng ti chnh
lm thi. ng ny c v rt n tng, t ra am hiu khi ni v nn kinh t Iraq: cn minh bch
hn, cn khung php l mnh hn thu ht u t nc ngoi. Cui bui ti ti ni vi mt
nhn vin i s l ti c cm tnh vi ng ny.
Ngi nhn vin ni: "ng ta rt khn ngoan, r rng l nh th. D nhin ng ta cng l mt
trong nhng lnh o ng SCIRI. ng ny kim sot B Ni v, tc l nm trong tay cnh st.
V cnh st h c vn vi nhng v xm nhp ca dn qun. C li buc ti h bt cc
nh lnh o Sunni, ri sng hm sau ngi ta tm thy xc my ngi , my chuyn ny... "
Ging anh ta nh dn, ri anh ta nhn vai- "Chng ta phi hp tc vi nhng ai chng ta kim
c thi".
m ti khng ng c; ti xem mt trn bng chy ca i Redskins261, c truyn trc
tip qua v tinh n ngi nh bn h trc y dnh cho Saddam v khch ca ng ta. C i ln
ti tt ting tivi v nghe ting sng ci ph tan s tnh lng. Sng hm sau, chng ti li ln chic
Black Hawk n cn c thy qun lc chin Fallujah nm vng pha ty kh cn ca Iraq,
thuc tnh Anbar. phn Anbar do ngi Sunni chim ng din ra mt trong nhng cuc
giao tranh m mu nht chng li qun ni dy, v khng kh doanh tri y khc nghit hn
261

Tn mt i bng chy chuyn nghip ca Washington D.C

nhiu so vi Vng Xanh; ch hm trc thi, nm lnh thy nh b i tun cht do bom
bn v ng hoc do v kh nh ca ch. Qun lnh y trng cng t kinh nghim hn, phn
ln mi ngoi hai mi tui, rt nhiu anh chng mt cn c mn v c th vn ang ln.
V tng ch huy doanh tri thu xp mt cuc gp ngn, v chng ti nghe cc s quan cao
cp ni v tnh trng tin thoi lng nan ca qun M: nh kh nng c ci thin nn h bt
c ngy cng nhiu th lnh qun ni dy, nhng cng ging nh cc bng ng ng ph
Chicago, c mi khi h bt c mt tn th c v nh lun c hai tn khc sn sng thay th.
Khng ch chnh tr m iu kin kinh t cng gp phn gy ra tnh trng ni lon - chnh ph th
b mc Anbar, cn t l n ng tht nghip ln ti xp x 70%.
"Ch cn hai hay ba dollar l anh thu c bn tr t bom ri", mt s quan ni. " y chng
l mt s tin ln".
n cui cuc hp th tri hi c sng m nn chng ti phi hon bay n Kirkuk. Trong khi
ch i, nhn vin ph trch chnh sch ngoi giao Mark Lippert i li ni chuyn vi mt s
quan cao cp, cn ti bt chuyn vi mt trong nhng vin thiu t ph trch chng phin qun
vng ny. ng ta c ging ni nh nhng, vc ngi thp v eo knh; tht d tng tng ng
ta trong vai mt thy gio dy ton trng trung hc. Thc t l trc khi gia nhp Thy qun
lc chin ng ta Phillippines hai nm lm vic cho T chc Ha bnh M262. ng ni rng
rt nhiu iu ng hc c cn c p dng cho qun i Iraq. ng khng tm u ra
ngi bit ni ting - rp giao tip vi ngi a phng. Chng ta cn to cho qun i
M kh nng nhy cm vi vn ha, thit lp mi quan h lu di vi lnh o a phng v kt
hp lc lng an ninh vi i ti thit ngi Iraq thy c n lc ca ngi M thc s em
li li ch. Tt c nhng vic ny u mt nhiu thi gian, nhng ng thy mt vi bin
chuyn tt khi qun i p dng nhng bi hc ny trn khp t nc Iraq.
Vin s quan ty tng ra hiu my bay sn sng ct cnh. Ti chc vin thiu t gp may mn
v i ra my bay. Mark i ngay cnh ti v ti hi anh thu c g sau khi ni chuyn vi vin s
quan cao cp kia.
"Ti hi ng ta l ng ta ngh cch tt nht gii quyt tnh trng ny l g".
"Th ng ta bo sao? "
"Rt qun".
CU CHUYN M can thip vo Iraq s cn c phn tch v tranh ci trong nhiu nm ti thc ra, vn l mt cu chuyn ang d dang. Hin ti, mi vic xu n mc c l
bt u c mt cuc ni chin cp thp, v d ti tin l mi ngi M - bt k h ngh th
no v quyt nh xm lc Iraq lc u - u mun s c kt cc tt p cho Iraq, nhng thc
lng ti khng th ni rng ti lc quan v tnh hnh Iraq trong ngn hn.
Ti bit rng vo thi im ny, chnh tr trong nc - s tnh ton ca nhng ngi cng rn, v
cm n ti cng ti - ch khng phi qun i M s quyt nh tng lai Iraq. Ti cng tin
rng gi y cn xc nh r cc mc tiu chin lc l: t c cht n nh, m bo nhng
ngi nm quyn lc khng th ght M, bo v Iraq khi tr thnh mt cn c cho hot ng
khng b. t c cc mc tiu , ti tin rng c ngi M v ngi Iraq u cn quan
tm, chun b mt cuc rt qun tng bc cho qun i M vo cui nm 2006, mc d vic rt
qun nhanh nh vy cng l nh gi tm da trn mt lot cc d on - kh nng chnh ph
Iraq c th m bo an ninh v cc dch v x hi c bn cho ngi dn n u, s c mt ca
qun M y c kh nng dn n hnh ng phin lon n mc no, xc sut xy ra ni
chin khc lit khi qun M rt i. Khi cc s quan thy qun lc chin giu kinh nghim trn
mc xut rt qun, cn cc phng vin nc ngoi hoi nghi th cho rng nn li th tht
khng d tm ra cu tr li.
262

T chc Ha binh M (Peace Corps): t chc nhng ngi tnh nguyn vi mc tiu cu tr nhn o nc
ngoi, l c quan thuc chnh ph lin bang.

Nhng cng khng qu sm rt ra mt vi kt lun t nhng g chng ta lm Iraq. Bi

kh khn xut hin khng ch do lm vic km m chng cn phn nh nhn thc sai lm. Thc
t l gn nm nm sau s kin 11/9 v 15 nm sau khi Lin X tan r, nc M vn cha c
chnh sch an ninh quc gia mang tnh gn kt. Thay v tm ra nguyn tc chung. chng ta ch c
mt lot nhng quyt nh bt thng ty tnh hnh vi kt qu khng th on trc. Tai sao li
a qun n Iraq ch khng phi Bc Triu Tin hay Myanmar? Ti sao li can thip vo
Bosnia ch khng phi Darfur? Mc tiu ca chng ta l thay i ch Iran, ph hu ton b
kh nng ht nhn ca Iran hay ngn cn s ph bin v kh ht nhn, hay l c ba? C phi
chng ta nh s dng sc mnh qun s bt c u c ch c ti khng b ngi dn, v
nu nh vy th phi li bao lu m bo t nc c nn dn ch vng chc? Chng ta
s c x nh th no vi nhng quc gia nh Trung Quc, ni ang t do ha v kinh t nhng
cha t do ha chnh tr? Chng ta cn thng qua Lin hp quc trong mi vn hay ch thng
qua khi h sn lng ph chun cc quyt nh ca chng ta?
C l trong Nh Trng s c ai c th tr li r rng cc cu hi ny. Nhng cc ng minh v c k th ca chng ta - th hin nhin khng bit nhng cu tr li ny l g. Quan trng hn,
ngay c ngi dn M cng khng bit. Khng c chin lc r rng, c cng chng ng h
v c th gii thu hiu, nc M s thiu c s hp l - v do thiu sc mnh cn thit
bo m th gii s an ton hn. Chng ta cn sa i khung chnh sch i ngoi sao cho c
c tnh rnh mch v quy m nh cc chnh sch hu Th chin th hai ca Truman - mt
chnh sch p ng c c thch thc v c hi ca thin nin k mi, mt chnh sch ch cho
chng ta bit cch thc s dng sc mnh qun s v th hin c nhng l tng v nhng
cam kt su sc nht ca chng ta.
Ti khng dm ni ti c sn chin lc ln ny trong ti. Nhng ti bit ti tin vo ci g, v ti
s xut mt vi vn m ngi dn M s thng nht, l nhng im khi u cho s
ng thun mi.
Trc ht, chng ta cn hiu rng khng th quay tr li p dng ch ngha bit lp - tc l kiu
chnh sch i ngoi bc b mi yu cu trin khai qun i M. Mong mun rt qun khi mi
vng t trn th gii vn l mt khuynh hng ngm c sc mnh c hai ng, c bit khi
ni n tn tht v ngi. V d, sau khi thi th binh lnh M b ko l trn ng ph
Mogadishu263 hi nm 1993, ng Cng ha buc ti Tng thng Clinton l hoang ph lc
lng qun s quc gia cho mt nhim v khng r rng; v chnh mt phn v kinh nghim
Somalia nn trong t bu c nm 2000, ng c vin George W. Bush cam kt khng bao gi
s dng qun i M vo vic xy dng mt t nc' na. D hiu ti sao hnh ng can thip
vo Iraq ca chnh ph Bush cng gy ra phn ng d di tng t. Theo mt cuc trng cu
dn ca Trung tm nghin cu Pew, khong nm nm sau s kin 11/9, 46% ngi M kt
lun rng nc M ch nn "lo chuyn ca mnh trn trng quc t v cc nc khc c gng
t lo ly vic trong nc h".
Phn ng ca phe t do li cng c bit mnh m, y l nhng ngi xem Iraq l s lp li
nhng sai lm M mc phi Vit Nam. Tm trng tht vng vi Iraq v nhng mnh khe
ng ng chnh ph s dng tin hnh chin tranh khin nhiu ngi cnh t cng nh gi
thp mi e do ca nhng k khng b l nhng k ph bin v kh ht nhn; theo mt cuc
iu tra vo thng 1/2005, nhng ngi t cho l bo th t cao hn ngi phe t do 29 im
trong vic coi tiu dit Al Qaeda l mc tiu hng u ca chnh sch i ngoi, con s chnh
lch ny i vi vic khng chp nhn cc nhm hoc cc quc gia th ch c v kh ht nhn
l 26 im. Trong khi , ba mc tiu u tin cao nht ca chnh sch i ngoi theo phe t do l

263

T thp k 1960 n nay, Somalia sa vo ni chin lin min. Nm 1992, Lin hp quc quyt nh a lc
lng gn gi ha bnh ti y n nh tinh hnh. Thng 10/1993, trong n lc truy qut lc lg qun s a
phng, M m chin dch tn cng vo Mogadishu - thnh ph ln nht Somalia v b tht bi. Trn chin
Mogadishu vi hnh nh lnh M b bt, b tri v xc h b ko l trn ng ph tr thnh ni m nh kinh
hong i vi qun i v ngi dn M. Sau trn nh ny, Tng thng Clinton ra lnh rt qun khi Somalia.

rt qun i khi Iraq, ngn chn bnh AIDS lan rng v hp tc cht ch hn vi cc nc
ng minh.
Nhng mc tiu c phe t do ng h cng c u im. Nhng chng khng to ra c chnh
sch an ninh quc gia gn kt. Chng ta cn nh rng Osama bin Laden khng phi l H Ch
Minh, v nhng nguy c nc M phi i mt hin ti l c tht, phc tp v tim n kh nng
tn ph. Cc chnh sch gn y ch lm mi vic ti t hn, nhng nu ngay ngy mai chng ta
rt qun khi Iraq, nc M s vn l mc tiu ca khng b do a v vt tri ca chng ta
trong trt t th gii. D nhin, nhng ngi bo th cng nhm ln nu h ngh n gin ch cn
tr kh nhng "k ma qu" ri th gii t lo phn vic ca tng nc. Ton cu ha khin
cho nn kinh t, s thnh vng cng nh an ninh quc gia ca chng ta gn cht vi nhng s
kin din ra u kia th gii. V trn tri t ny khng c nc no c kh nng hn chng ta
thit lp nn mt h thng ton cu hay xy dng s ng thun xung quanh mt lot nhng
quy tc hnh x quc t gip m rng t do, an ton cho mi c nhn v li ch kinh t. D
mun hay khng, nu chng ta mun nc M an ton hn th chng ta phi gip c th gii an
ton hn.
Vn th hai l mi trng an ninh hin nay v c bn hon ton khc so vi nm mi nm,
hai mi lm nm hay thm ch mi nm trc. Khi Truman, Acheson, Kennan v Marshall
ngi li thit k ra trt t th gii sau Th chin th hai, h da vo kh nng cnh tranh ca cc
cng quc thng tr th gii sut th k 19 v u th k 20. Trong th gii , nguy c i
vi nc M ch yu n t nhng nc c th s dng lc lng qun s rt ln v v kh rt
mnh chim ng nhng vng t quan trng, khng cho chng ta tip cn nhng ngun ti
nguyn quan trng v a ra iu kin giao thng quc t.
Th gii khng cn tn tai. Vic c v Nht gia nhp th gii dn ch t do vi nn kinh t
th trng t do xa b nguy c xung t gia cc cng quc trong th gii t do. V kh ht
nhn ra i v khi nim "hy dit ln nhau" y li ri ro xy ra chin tranh gia M v Lin
bang X-vit k c trc khi Bc tng Berlin sp . Ngy nay, nhng nc mnh nht th
gii ( mc no bao gm c Trung Quc) - v quan trng khng km, i a s ngi dn
sng cc nc - u gn cht vi mt lot cc quy tc quc t chung chi phi thng mi,
chnh sch kinh t, gii php php l v ngoi giao cho cc tranh chp, ngay c mc d h cha
m rng t do v dn ch ng k trong nc.
Mi nguy c ngy cng ln ch yu n t nhng quc gia ang nm bn ra ca nn kinh t th
gii, ni "cc lut i ng" ca quc t cha h c p dng - nhng nc c chnh ph yu
km, chnh sch chuyn quyn, tham nhng v bo lc thng xuyn; nhng nc m i a s
dn s rt ngho, khng c i hc, b tch bit khi thng tin bn ngoi; nhng nc m ngi
ng u s ton cu ha s lm suy yu quyn lc, xi mn cc gi tr vn ha truyn thng
hoc thay i th ch chnh tr trong nc. Trc y, tng c suy ngh rng M c th khng
cn quan tm n nhng quc gia v c nhn nhng vng khng lin quan n mnh. H c th
chng li quan im ca chng ta, quc hu ha mt cng ty M, v hiu ha gi c hng ha, i
theo qu o ca Lin X hoc Trung Quc, thm ch c th tn cng s qun M hay lnh M
nc ngoi - nhng h khng th tn cng n tn ni chng ta . S kin 11/9 cho thy suy
ngh ny khng cn ng. Chnh mi lin h qua li khin th gii ngy cng gn cht vi nhau
mang li sc mnh cho nhng k mun ph b th gii . Mng li khng b c th m
rng nh hng hc thuyt ca chng trong chp mt; chng c th tm ra mi lin kt yu nht
trong c h thng kinh t v bit rng ch cn tn cng London hoc Tokyo cng tc ng c
n tn New York hay Hng Kng; nhng v kh v cng ngh tng l lnh vc c quyn ca
mt nc nay c th mua c ch en hoc c th ti c thit k t trn mng; dng ngi
v hng ha t do di chuyn qua bin gii cc nc - l dng mu duy tr nn kinh t th gii c th b khai thc cho mc tiu git ngi.
Nu cc quc gia-dn tc khng cn c quyn tin hnh bo lc rng khp; thc t cc quc
gia-dn tc ngy cng t kh nng tn cng M mt cch trc tip v h c v tr xc nh qua
chng ta c th d dng tr a; thay vo l nguy c ngy cng ln v mang tnh xuyn quc

gia - cc mng li khng b lm le y li hay ph v cc lc lng ton cu ha, l nguy c

bnh dch ly lan nh cm gia cm, l bin i kh hu gh gm - th cn phi iu chnh chin
lc an ninh quc gia nh th no cho ph hp?
Trc ht, chi tiu cho quc phng v c cu qun i phi phn nh c thc t mi. T khi
bt u c Chin tranh lnh, chnh nh kh nng ngn chn cc quc gia tn cng ln nhau nn
M bo m c an ninh cho tt c nhng nc no cam kt tun th quy nh quc t. Ch vi
lc lng hi qun tun tra trn ton th gii, tu chng ta lm cho mi tuyn hng hi c
khai thng. Cng nh th lc ht nhn ca M m chu u v Nht khng tham gia vo cuc
chy ua v trang hi Chin tranh lnh v - t nht cho n gn y - phn ln cc quc gia u
i n kt lun rng khng ng phi gp nhiu rc ri c c v khi ht nhn. Chng no
Nga v Trung Quc vn duy tr lc lng qun s ln v cha hon ton chm dt c khuynh
hng mun gy nh hng ra xung quanh - v chng no cn nhng nh nc ma qu sn lng
xm phm ch quyn cc nc khc - nh Saddam lm vi Kuwait nm 1991 - th chng ta s
cn phi ng vai tr cnh st bt c d ca th gii. iu ny s khng thay i, v cng khng
nn thay i.
Nhng mt khc, gi y chng ta cng nn tha nhn rng mt ngn sch quc phng v c cu
qun s ch yu da trn kh nng xy ra Th chin th ba l khng c ngha g my. Ngn
sch dnh cho qun i M v quc phng nm 2005 cao nht th gii, ln ti 522 t dollar nhiu hn ba mi nc ng sau cng li. GDP ca M ln hn tng GDP ca hai nc ln
nht v c tc pht trin nhanh nht l Trung Quc v n . Chng ta cn duy tr lc lng
qun s chin lc cho php chng ta kim sot c nguy c t nhng quc gia bt ho nh
Bc Triu Tin v Iran cng nh p ng c thch thc t nhng i th tim tng nh Trung
Quc. Thc t, vi qun i b kit sc sau chin tranh Iraq v Afghanistan, c l ngay thi
gian sp ti chng ta cn chi nhiu hn cho quc phng phc hi trng thi sn sng v thay
mi trang thit b.
Nhng thch thc phc tp nht vn khng phi l gi c u th trc Trung Quc (v vn
ln nht Trung Quc gy ra c l l kinh t ch khng phi qun s). Thch thc ch yu s l
ng vng nhng vng v chnh ph hoc t nc th ch ni ch ngha khng b pht trin
mnh m. lm c iu ny cn cn bng sao cho khn ngoan s tin chi cho nhng trang
thit b hin i vi s tin chi cho i qun ang mc qun phc. Ngha l tng quy m lc
lng v trang duy tr k hoch lun phin sao cho hp l, m bo qun i c trang b
tt, o to cho binh lnh k nng v ngoi ng, ti thit, thu thp thng tin tnh bo v gn gi
ha bnh cn thit thc hin thnh cng nhng nhim v ngy cng kh khn v phc tp.
Tuy nhin, ch thay i qun i khng th cha . i ph vi nhng nguy c tim n rt
khc nhau - t mng li khng b n nhng quc gia ng h khng b - c cu qun i
khng quan trng bng cch thc s dng qun i. iu ny khng ch ng cho thi Chin
tranh lnh. Cuc chin chng ch ngha khng b Hi gio khng ch l chin dch qun s m
cn l cuc chin ginh s ng h ca cng lun trong th gii Hi gio, trong ng minh v
trong chnh nc M. Osama bin Laden hiu rng hn khng th nh bi hay thm ch lm t
lit nc M trong cuc chin kiu truyn thng. Ci hn v ng bn c th lm c l gy ra
nhng vt thng ln kch ng nc M phn ng nh kiu chng ta lm Iraq qun i M tn cng bt ng nhng vng v v thiu chin lc vo mt quc gia Hi gio, do
lm dy ln phong tro ni lon ca nhng ngi dn nhy cm v tn gio v yu nc, iu
ny n lt n li buc qun M phi li lu di v gp nhiu kh khn, dn n s lnh M
v dn a phng thit mng ngy cng tng cao. Tt c nhng hu qu ny s thi bng ln
phong tro chng M trong cng ng Hi gio, tng s ngi tham gia vo hot ng khng b
v khin ngi M t cu hi khng ch v cuc chin m cn v nhng chnh sch khin
chng ta can thip vo th gii Hi gio ban u.
chnh l k hoch ginh thng li bng cch nh ln, v t nht cho n hin ti chng ta
ang lm ng nh kch bn ca chng. thay i kch bn , chng ta cn m bo rng s
dng sc mnh qun i ch thc y ch khng cn tr mc tiu ln ca chng ta; v hiu

ha kh nng ph hoi ca mng li khng b v ginh thng li trong cuc chin tranh t
tng.
Vy cn phi lm g? Chng ta cn bt u gi thuyt rng nc M, cng nh mi quc gia c
ch quyn khc, n phng c quyn t v trc mi cuc tn cng. Khi , chin dch xa b
cc cn c ca Al Qaeda v ch Taliban nui dng t chc ny s hon ton hp l v c
coi l chnh ng ngay c nhng nc Hi gio cc oan nht. C l s tt hn nu c cc
nc ng minh tr gip trong chin dch qun s ny, nhng s an ton tc thi khng th ch
i quc t t c ng thun; v nu chng ta phi tin hnh cuc chin mt mnh th ngi
dn M lun sn sng bo v t quc bng mi gi, chp nhn mi gnh nng h phi chu.
Ti s chng minh rng chng ta c quyn n phng thc hin hnh ng qun s xa b
nguy c sp xy ra vi an ninh quc gia - chng no chng ta nh ngha nguy c sp xy ra
l t mt quc gia, mt t chc, mt c nhn ch ng chun b tn cng nc M (hoc cc
ng minh c tha thun bo v ln nhau vi M), v chng c hoc s c phng tin tn cng
ngay trong tng lai gn. Al Qaeda chnh l k th loi ny, v chng ta c th hoc nn ch
ng tn cng trc bt c ni no c th. Iraq di thi Saddam Hussein th li khng phi,
l l do ti sao hnh ng a qun n lraq l mt sai lm chin lc. Nu chng ta tip tc
hnh ng n phng th chng ta cn c l do tn cng cc mc tiu.
Tuy nhin khi i xa hn vn bo v t nc, ti ngh rng v li ch chin lc, khi s dng
lc lng qun s trn ton th gii, chng ta lun nn hnh ng a phng hn l n
phng. Nhng ti khng nh ni rng Hi ng Bo an Lin hp quc - mt th ch c c cu
t chc v quy ch hot ng c v khng hiu qu trong tnh trng bt n thi k Chin tranh
lnh - nn c quyn ph quyt chng ta. ti cng khng phi l chng ta ch cn hp vi Anh
v Togo ri lm bt c vic g ta mun. Hnh ng a phng l ging nh nhng g George H.
W. Bush v chnh ph lm trong Chin tranh Vng Vnh th nht - thc hin nhng n lc
ngoi giao kh khn c hu nh c th gii ng h, v m bo hnh ng ca chng ta
cho thy thi tun th cc quy tc quc t.
Ti sao phi lm nh vy ? V khng ai c li t "lut i ng' quc t hn chnh nc M.
Khng th thng c nhng i th i ngc li quy tc nu chng ta hnh ng theo kiu
p dng lut cho tt c tr chng ta ra. Khi cng quc duy nht trn th gii sn lng t kim
ch sc mnh v tun theo quy tc hnh x chung th l thng ip ti c th gii rng cn
lm theo cc quy tc , v bc b kin ca bn khng b, c ti rng nhng quy tc ch
n thun l cng c ca ch ngha quc M.
Khi c s ng h ca ton th gii, gnh nng can thip qun s ca M cng nh nhng hn v
kh nng thnh cng cng cao hn. Vi ngn sch quc phng tng i khim tn ca cc nc
ng minh hin ti th vic ngh rng c th chia s gnh nng qun s vi h cng hi o tng,
nhng bn o Balkans v Afghanistan, cc ng minh trong NATO thc s ang cng chu
ri ro v chi ph vi chng ta. Ngoi ra, vi nhng loi xung t lin quan nhiu n M th
nhng can thip qun s ban u thng n gin hn, t tn km hn cng vic tip sau - nh
o to cnh st a phng, khi phc dch v in nc, xy dng h thng t php hiu qu,
pht trin h thng truyn thng c lp, xy dng c s h tng y t cng cng v lp k hoch
bu c. Cc ng minh c th h tr chuyn ch hng ha v cung cp chuyn gia cho cc lnh
vc quan trng nh h ang lm Balkans v Afghanistan, nhng h s sn sng lm nhng
vic hn nhiu nu chng ta c quc t ng h ngay t u. Ni theo kiu qun s th danh
chnh c coi l mt "bi s sc mnh".
ng vai tr quan trng khng km, qu trnh xy dng ng minh kh khn buc chng ta phi
lng nghe nhiu quan im v do phi quan st trc khi hnh ng. Khi chng ta cha phi
u tranh t v trc nhng nguy c trc tip hay tim n, chng ta c li th thi gian, lc
lng qun s ca ta s tr thnh mt trong nhiu cng c (v l cng c quan trng c bit)
gy nh hng v tng cng li ch cho nc M trn th gii - nhng li ch c c nh gi
c kh nng tip cn nhng ngun nng lng c bn, gi th trng ti chnh n nh, cc

ng bin gii c tn trng v khng c nn dit chng. t c nhng li ch chng

ta cn phn tch r rng chi ph v li ch khi s dng lc lng qun s, so snh vi cc cng c
gy nh hng khc m ta c.
Du m gi r c ng b chi ph - c mu v tin bc - vo chin tranh hay khng ? Liu can
thip qun s vo mt cuc xung t sc tc s dn ti n nh chnh tr lu di hay qun i M
s phi v thi hn ? Liu c th gii quyt xung t ca chng ta vi mt nc khc bng
bin php ngoi giao khng, hay phi p dng mt lot cc bin php trng pht? Nu chng ta
mun chin thng trong cuc chin rng hn v t tng th phi tnh ton c quan im ca th
gii. V nu i khi chng ta c th cm thy kh chu khi nghe thy thi chng M ca cc
ng minh chu u ang c chng ta bo v hoc nhng bi pht biu i hi ng Lin
hp quc nhm lm hoang mang. lm ri tr hoc kim c khng hnh ng, th rt c th
di tt c nhng li l hng hn l nhng cch nhn soi sng tnh th hin ti, qua gip
chng ta c quyt nh chin lc chnh xc hn.
Cui cng, hp tc vi ng minh l chng ta cho h quyn ng s hu nhng cng vic
kh khn, c phng php, c tnh sng cn v cn s cng tc hn ch khng cho nhng k
khng b gy tn tht. Trong nhng vic phi lm c vic chm dt mng li h tr ti chnh
ca bn khng b v chia s thng tin tnh bo truy bt v b t nhng k tnh nghi; v vic
chng ta lin tc khng th iu phi hiu qu hot ng tnh bo gia cc c quan khc nhau
cng nh thiu nng lc iu tra l khng th chp nhn c. Quan trng hn c l chng ta cn
hp tc qun s tc b v kh hy dit hng lot khi tay nhng k khng b.
Mt trong nhng v d hay nht cho s hp tc ny c thng ngh s ng Cng ha Dick
Lugar bang lndiana v cu thng ngh s ng Dn ch Sam Nunn bang Georgia i tin phong
s dng hi thp k 90. Hai ngi ny hiu r cn phi pht trin ng minh trc khi khng
hong n ra v h cng p dng nhng suy ngh vo mt vn quan trng, l ph bin
v kh ht nhn. Lp lun ca chng trnh sau ny c gi l Nunn-Lugar rt n gin: Sau
khi Lin X sp , mi e da ln nht i vi nc M - tr nguy c phng nhm do trc trc
- khng cn l vic b Gorbachev hay Yeltsin ra lnh tn cng trc m l vic cc nguyn liu
hoc b quyt sn xut v kh ht nhn s ri vo tay phe khng b hoc cc nh nc ma qu,
kt qu ca s sp kinh t ca Nga, tham nhng trong qun i, bn cng ha cc nh khoa
hc, cn h thng an ninh v kim sot th h c v thiu duy tu, bo dng. Theo chng trnh
Nunn-Lugar, v c bn M s cung cp ngun lc ti thit cc h thng . V mc d
chng trnh ny lm cho nhng ngi quen vi kiu t duy thi Chin tranh lnh phi kinh
ngc, nhng n cng chng t c l mt trong nhng khon u t quan trng nht m
nc M tng thc hin trnh thm ha xy ra.
Thng 8/2005, ti cng Thng ngh sy Lugar i thm mt s cng trnh thuc chng trnh ca
ng. l ln u tin ti n Nga v Ukraine, v khng th c ai hng dn tt hn Dick, mt
qu ng 73 tui kho mnh, phong thi lch thip, im tnh vi n ci b him khin ng c li
th ng k trong nhng cuc hp lin min vi cc quan chc nc ngoi. Chng ti cng n
thm cn c ht nhn Saratov, ni cc tng lnh Nga t ho ch cho chng ti hng ro v h
thng an ninh mi va c hon thnh ; sau h mi chng ti n tra vi sp c ci , ru
vodka, khoai ty hm v mn c nu ng rt kh n. Perm, ni h ang ph hy cc tn la
chin thut SS-24 v SS-25, chng ti i bn trong v tn la rng cao tm feet (2.4 mt) v yn
lng ngm nhng qu tn la khng l bng long, vn c th hot ng, ang c lu gi an
ton, nhng trc y tng nhm vo nhiu thnh ph chu u.
mt vng dn c yn tnh thuc Kiev, chng ti c tham d mt chuyn thm Trung tm
Kim sot Dch bnh ca Ukraine, mt ta nh ba tng khim tn, trng ging phng th nghim
trng trung hc hn. Trong chuyn thm, sau khi xem cc ca s m toang v khng c iu
ha khng kh v nhng thanh kim loi gn th bo vo khung ca ngn chut, chng ti
c dn n mt t lnh nh ch c bo v bng dy. Mt ph n trung nin mc o phng
th nghim v eo khu trang phu thut rt trong t ra vi ng nghim, vy vy chng ngay
trc mt ti, ch cch mt foot (30cm) v ni g bng ting Ukraine.

"Bnh than y", phin dch vin gii thch, ch vo chic l trong tay phi b ta.
'Cn ci kia", anh ta ch vo lay tri b, "l bnh dch hch".
Ti quay li pha sau v thy Lugar ang ng tn cui phng.
"ng khng mun nhn gn mt ci h Dick?" Ti hi, cng li li vi bc.
" n, xem ri". ng mm ci.
Trong sut chuyn i, c nhiu thi im khin chng ti nh li nhng ngy Chin tranh lnh.
sn bay Perm chng hn, vin s quan bin phng mi ngoi 20 tui gi chng ti li ba
gi lin v chng ti khng cho anh ta kim tra my bay, th l nhn vin ca chng ti phi gi
in n i s qun M v b trng ngoi giao Nga Moscow. Tuy nhin hu ht nhng iu
chng ti nghe v thy - ca hng hng hiu Calvin Klein v phng trng by t Maserati
Trung tm thng mi qung trng ; on xe h tng ton xe SUV dng li trc mt nh
hng, li xe l nhng ngi n ng lc lng vi b trang phc rt khng hp vi h, c l
tng m ca xe cho nhng quan chc in Kremlin, nhng gi y li ang bo v cho mt
trong nhng t ph u s ca nc Nga ; ri m thanh thiu nin r mc o phng v qun
jean lng x, chia nhau thuc l v nhc trong my nghe nhc iPod khi chng lang thang trn
nhng i l rt p ca Kiev - u phn nh r nt qu trnh hi nhp kinh t cha ni n
chnh tr, khng th trnh khi gia phng ng v phng Ty.
Ti cm thy mt phn l l do ti sao Lugar v ti c tip n rt nhit tnh cc cn c
qun s. S hin din ca chng ti khng ch ha hn s c tin u t cho h thng an ninh,
hng ro v gim st, v.v... m cn cho nhng ngi ang lm vic thy h vn ang c ch
thc s. H c s nghip, tng c tn vinh v to ra cng c chin tranh. Gi h thy
mnh ch cn qun l nhng di sn st li ca thi qu kh, ni h lm vic khng cn ph hp
vi mt t nc m ngi dn chuyn mi quan tm chnh sang kim tin sao cho tht
nhanh.
Cm gic cng r rng Donetsk - mt thnh ph cng nghip Ty Nam Ukraine ni chng
ti n thm cng vic ph hy v kh thng thng. C s ny nm n trong vng nng thn,
mun n phi i qua rt nhiu con ng hp, i khi y d qua li. V gim c l mt
ngi bo tt, vui v, khin ti nh n mt vin sy quan cnh st Chicago. ng dn chng ti
qua mt lot nhng ni ti tm ging nh nh kho ang trong tnh trng khng c sa cha
mc khc nhau, ni cc cng nhn ang nhanh nhn tho d nhng khi mn v pho xe tng,
cc hp n rng cht ng ln xn cao ngang tai ti. H cn M gip , v gim c gii thch,
v Ukraine khng c tin gii quyt ton b s v kh cn li sau Chin tranh lnh v
Chin tranh Afghanistan - vi tc nh hin ti th h s mt su mi nm tho d an ton
s v kh ny. Khng ch th, v kh vn ang ri rc trn khp c nc, thng trong cc kho
xp x khng c kha, tip xc trc tip vi cc yu t n mn. Chng khng ch bao gm n
dc m c cht n loi mnh v tn la t i khng vc vai - nhng v kh hy dit c th ri
vo tay nhng ch huy qun s Somalia, cc chin binh Tamil Sri Lanka hay qun ni dy
Iraq.
KHA CNH CUI CNG trong chnh sch i ngoi ca M cn bn y t lin quan n
vic trnh xy ra chin tranh m ch yu l thc y ha bnh. Vo nm ti ra i, Tng thng
Kennedy d pht biu trong bi din vn nhm chc nh sau: "Vi nhng ngi sng trong
nhng tp lu v lng mc trn na th gii ang phi c gng thot khi tnh trng ngho i
trn din rng, chng ti cam kt s n lc ht sc mnh gip h c th t cu bn thn, bt
k phi mt bao nhiu thi gian hon thnh - khng phi v nhng ngi Cng sn cng ang
lm vic , khng phi v chng ti cn l phiu ca h, m bi v l mt vic ng n phi
lm. Nu mt x hi t do khng th gip a s ngi ngho th n khng th cu c s t
ngi giu". Bn mi nm sau, khng cn tnh trng ngho i din rng na. Nu chng ta
mun thc hin li ha ca Kennedy - v em li li ch an ton lu di cho t nc - th chng
ta khng ch cn tm cch s dng khn ngoan hn lc lng qun s. Chng ta phi a ra
chnh sch gim phm vi tc ng ca tnh trng thiu an ton, ngho i v bo lc trn ton th

gii, v cho nhiu ngi hn c hng quyn li t trt t th gii vn rt c li cho nc M

chng ta.
D nhin, c nhiu ngi s phn i tin ca ti - l mi h thng ton cu theo kiu M u
c th gim ngho i nhng nc ngho. Theo h, quan im ca M v h thng ton cu thng mi t do, th trng m, dng thng tin khng b cn tr, lut php, bu c dn ch
v.v... - n gin ch l biu hin ca ch ngha quc M, mc tiu ch l khai thc lao ng
gi r v ngun ti nguyn thin nhin ca cc nc khc v tim nhim vo cc nn vn ha
cha u ha nhng nim tin suy i. Thay v tun theo quy tc do M ra, cc nc nn chng
li n lc bnh trng vai tr b ch ca M; h nn i theo con ng pht trin ca ring h,
tm lnh o trong nhng ngi theo ch ngha dn ty cnh t nh Hugo Chvez264 ca
Venezuela, hoc quay li nhng nguyn tc x hi truyn thng nh o Hi.
Ti khng bc b ngay nhng li ph bnh . Ni cho cng nc M v cc i tc phng Ty
xy dng ra h thng th gii hin ti: l cch chng ta lm - chun mc k ton ca chng
ta, ngn ng ca chng ta, lut s hu tr tu ca chng ta, cng ngh ca chng ta, vn ha ca
chng ta - m c th gii phi iu chnh theo tt c nhng th sut nm mi nm qua. Nhn
chung h thng ny em li s thnh vng cho nhng nc pht trin nht, nhng n cng lm
cho rt nhiu ngi b tt hu - mt thc t m cc nh hoch nh chnh sch phng Ty
thng b qua, i khi cn lm trm trng hn.
Tuy nhin ti vn tin rng li ph bnh kia sai khi cho rng nhng ngi ngho s c li hn
nu t chi t tng th trng t do v dn ch t do.
Khng ai, d thuc nn vn ha no, li thch cuc sng b chn p. Khng ai mun sng trong
s hi ch v ngi c quan im khc bit. Khng ai mun bi ngho hoc i, v khng ai
mun sng trong mt ch kinh t m thnh qu lao ng ca h lun khng c n p. H
thng th trng t do v dn ch t do, c trng ca nhng quc gia pht trin nht, c th vn
cn sai st; n cng c th thng mang li nhiu li ch cho ngi c quyn lc hn l ngi
khng c quyn lc. Nhng h thng lun lun c thay i, c ci thin - v chnh nh
s ci m, chp nhn thay i m nn dn ch t do da vo th trng em li cho ngi
dn trn ton th gii c hi tt nht c cuc sng tt p hn.
V vy, thch thc i vi chng ta l phi m bo cc chnh sch ca M s dn h thng quc
t theo hng cng bng hn, c cng l hn v thnh vng hn - v cc quy tc chng ta ra
s em li li ch cho c nc M ln th gii.
Nhng nu chng ta tm cch p t nn dn ch bng sng n, bng cch gi tin cho nhng
ng c chnh sch kinh t c v thn thin vi Washington, hoc b nh hng bi th lc ca
nhng ngi lu vong nh Chalabi, ngi m tham vng r rng khng h c bt c ai qu
hng ng h, th chng ta ang t a mnh vo th tht bi. Chng ta ang h tr nhng ch
p bc coi nhng nh hot ng dn ch l cng c ca sc mnh nc ngoi v ngn tr kh
nng ra i nn dn ch thc s nh ni lc ca chnh nc .
H qu ng nhin l t do khng ch c ngha l bu c. Nm 1941, Franklin D. Roosevelt
ni ng mong mun c mt th gii da trn bn quyn t do c bn: t do ngn lun, t do tn
ngng, khng b thiu thn v khng phi s hi265. Kinh nghim ca chnh chng ta cho thy
rng hai quyn t do cui cng - khng b thiu thn v khng phi s hi - l iu kin tin
quyt cho tt c mi ngi. i vi mt na dn s th gii tng ng khong 3 t ngi
ang sng vi thu nhp di 2 dollar mt ngy th bu c d hon ho nht cng ch l phng
tin ch khng phi mc ch, l im xut pht ch khng phi kt qu cui cng. Nhng ngi
ny khng cn "nn bu c' bng nhng nhu cu c bn m a phn chng ta coi l mt cuc
sng tt - thc phm, mi nh che nng ma, in, y t ti thiu, gio dc cho con ci v c th

264

Hugo Rafael Chvez Fras (1954-): ng kim Tng thng Venezuela.

265

Nguyn vn "freedom from want" v "freedom from fear"

sng bnh thng m khng phi chu ng tham nhng, bo lc hoc quyn lc c ti. Nu
chng ta mun ginh thin cm ca ngi dn Caracas, Jakarta, Nairobi hay Tehran th em n
cc hm phiu l cha . Chng ta cn m bo nhng quy tc quc t m chng ta ang xc
tin s nng cao, thay v cn tr thc v vt cht v an ton c nhn ca mi ngi.
iu ny c l khin chng ta phi t nhn li chnh mnh. V d, M v cc nc pht trin khc
lin tc yu cu cc nc ang pht trin xa b cc ro cn thng mi bo v h trc s cnh
tranh, trong khi chnh chng ta kin quyt bo v c tri ca mnh trc hng nhp khu t nc
ngho - th c th gip cc nc thot khi ngho i. Khi nhit tnh bo v bng sng ch
cho cc cng ty dc phm ca M, chng ta ang ngn cn nhng nc nh Brazil c th ch
to thuc chng AIDS, qua cu sng hng triu ngi. Di s lnh o ca Washington,
Qu Tin t quc t - ra i sau Th chin th hai vi vai tr cho vay nh bin php cui cng lin tip buc cc quc gia ang ri vo khng hong ti chnh nh Indonesia phi tri qua
qu trnh ti iu chnh khc nghit (tng li sut ln rt cao, ct gim chi tiu cho an sinh x hi,
xa b tr cp cho cc ngnh cng nghip ch o), khin cho ngi dn ri vo tnh trng v
cng kh khn. l mt th thuc ng m ngi M chng ta cng kh m dm dng cho
chnh minh.
Mt nh ch khc thuc h thng ti chnh quc t - Ngn hng Th gii - th ni ting v ti tr
cho nhng d n ln v tn km, ch em li li ch cho nh t vn c tr lng rt cao v
nhng nhn vt thng lu trong nc c quan h tt, nhng lm c rt t cho ngi dn bnh
thng, trong khi chnh nhng ngi dn bnh thng li phi rt hu bao khi n n hn
thanh ton. Thc t, nhng quc gia pht trin thnh cng trong bi cnh th gii hin ti
nhiu ln b qua nhng toa thuc kinh t khc nghit ca Washington, bo h cc ngnh mi v
thc hin cc chnh sch mnh bo trong cng nghip. IMF v WB cn nhn ra rng khng c
cng thc no duy nht, ging ht nhau cho qu trnh pht trin ca tt c cc quc gia.
D nhin, chnh sch "tnh thng nghim khc" khng c g sai khi cn h tr cho cc nc
ngho. Rt nhiu nc ngho ang b cc lut ti sn v ngn hng c k, thm ch cn phong
kin cn tr pht trin. Trc y, nhiu chng trnh h tr ca nc ngoi ch lm giu cho
gii thng lu trong nc, tin u c chuyn ht vo ti khon ngn hng Thy S. Thc t,
trong mt thi gian rt di, cc chnh sch h tr quc t b qua vai tr quan trng ca lut v
nguyn tc minh bch trong s pht trin ca mt quc gia. Trong thi di m cc giao dch ti
chnh quc t u xoay quanh hp ng ng tin cy, c hiu lc th ngi ta c th trng i
hot ng kinh doanh ton cu bng n s dn ti ci cch rt ln trong lnh vc php l. Nhng
mt s nc nh n , Nigeria v Trung Quc vn xy dng hai h thng php l - mt cho
ngi nc ngoi v gii thng lu, mt cho nhng ngi bnh thng ang c gng pht
trin.
Cn nhng nc nh Somalia, Sierra Leone hay Congo th c v ch c lut php g ht.
nhiu ln khi xem xt tnh trng ht sc kh khn ca chu Phi - hng triu ngi kh s v bnh
AIDS, hn hn v nn i, ch c ti, tham nhng c khp ni, s tn bo ca m lnh
mi 12 tui khng bit g ngoi tham gia chin tranh vi dao kim hay khu sng trng, ti
thy mnh chm trong hoi nghi v tuyt vng. Cho tn n khi ti nh ra rng tm li chng
mui c th ngn c bnh st rt ch c gi 3 dollar; rng chng trnh xt nghim HIV t
nguyn Uganda gip tip cn ng k vi nhng ngi mi nhim bnh ch vi chi ph t 3
n 4 dollar mt ln xt nghim; v ch mt s ch nh - mt cuc biu dng lc lng quc
t hoc thit lp khu bo v thng dn - cng chm dt c nn tn st Rwanda ; rng ngay
c nhng nc tng rt kh khn nh Mozambique cng c nhng bc ci cch quan
trng.
Franklin D. Roosevelt hon ton ng khi ni, "L mt quc gia, chng ta c th t ho l nhng
ngi nhn hu, nhng chng ta khng th tr nn ng nghch". Chng ta khng nn ch i s
gip c chu Phi nu chnh chu Phi li cho thy h khng mun t gip bn thn. Nhng xu
hng tch cc chu Phi thng b n giu sau nhng tin tc xu. Nn dn ch ang c m
rng. nhiu ni kinh t ang pht trin. Chng ta cn da trn nhng tia hy vng ny, gip

lnh o v cng dn cc nc trn khp chu Phi h xy dng tng lai tt p m h,

cng nh chng ta, ht sc mong ch.
Hn na, chng ta ang t la di khi ngh rng, ni nh mt nh bnh lun. "chng ta phi hc
cch nhn ngi khc cht mt cch bnh tnh" m khng phi chu hu qu. Hn lon s li to
ra hn lon; thi nhn tm c xu hng ngy cng lan rng trong chng ta. V nu lng tm
cha ku gi chng ta hnh ng vi vai tr kim ch xung t th phi c l do gii thch ti
sao M v cc ng minh cn quan tm n nhng t nc yu km, khng th qun l ni lnh
th ca mnh, khng th chng c bnh dch, dy ni chin v bo lc. Chnh do nh nc
khng c lut php m Taliban chim c Afghanistan. Chnh Sudan, vi nn dit chng ang
t t din ra, l ni bin Laden t cn c trong nhiu nm. Chnh trong cnh cng kh mt
vng t v danh no , virus git chc mi s xut hin.
Tt nhin, d l chu Phi hay ni no khc, chng ta khng th k lng gii quyt c nhng
vn nn mt mnh. V th, chng ta nn dnh nhiu thi gian v tin bc hn nng cao
nng lc cho cc t chc quc t h h tr chng ta mt phn cng vic. Nhng chng ta li
ang lm ngc li. Trong nhiu nm, phe bo th M li dng c hi chnh tr trong nhiu
vn Lin hp quc: thi o c gi ca cc ngh quyt chn ra Israel trng pht, v la
chn kiu Kafka266 nhng nc nh Zimbabwe v Libya vo y ban Nhn quyn Lin hp quc
v gn y nht l v hi l trong chng trnh i du ly lng thc.
Nhng li ph phn rt ng. Trong khi c nhng t chc thuc Lin hp quc nh UNICEF
ang hot ng rt hiu qu th nhiu t chc khc c v khng lm c g khc ngoi t chc
hi tho, vit bo co v cc nhn vin km hiu qu ch vic ngi mt n bt vng. Nhng
nhng tht bi khng phi l l do chng ta gim can thip vo cc t chc quc t cng
nh theo ch ngha hnh ng n phng. Lc lng gn gi ha bnh ca Lin hp quc cng
hot ng hiu qu nhng cuc ni chin v xung t sc tc, chng ta cng t phi ng vai
tr kim sot trt t th gii nhng vng cn n nh. C quan Nng lng nguyn t quc t
(IAEA) a ra thng tin cng ng tin cy, chng ta cng d huy ng ng minh chng li n
lc s hu v kh ht nhn ca nhng nh nc ma qu. Nng lc ca T chc Y t th gii
(WHO) cng cao, chng ta cng t phi di ph vi kh nng c dch cm ngay trong nc
M. Khi cc t chc quc t c cng c th khng nc no dc hng li ch nhiu hn
chnh chng ta - v th t u chng ta thc y thnh lp, v gi y phi i u ci cch
cc t chc .
Cui cng, vi nhng ngi khng a trin vng hp tc vi ng minh gii quyt nhng
thch thc phi i mt trn ton cu, ti c th xut mt lnh vc m chng ta c th n
phng hnh ng nng cao v th trn th gii - l hon thin nn dn ch ngay trong
nc lm gng cho cc nc khc. Khi chng ta tip tc chi hng t dollar vo h thng v
kh vi kt qu cn m h, nhng li khng mun chi tin bo v nhng nh my ha cht rt
nguy him trung tm th ln th tht kh thuyt phc cc nc khc bo m an ton nh
my in ht nhn ca h. Khi chng ta giam gi nghi phm v thi hn m khng xt x hoc
gia m ti a h n nhng nc m chng ta bit h s b tra tn th chng ta ang t
nh mt kh nng gy sc p thc hin nhn quyn v php lut nhng nc theo ch c
ti. Khi chng ta - quc gia giu c nht v chim 25% mc tiu th nhin liu ha thch trn
ton th gii - khng th nng cao c tiu chun s dng nhin liu trong nc d ch mt
cht bt ph thuc vo du m cc nc -rp v hn ch s nng ln ca tri t th chng
ta nn chun b tinh thn rng rt kh thuyt phc Trung Quc ng hp tc vi nhng nc
cung cp du nh Iran hay Sudan - v cng khng nn hy vng nhiu l c th hp tc vi h
gii quyt cc vn mi trng b bin nc ta.
Thi khng sn lng quyt nh trc nhng la chn kh khn v lm theo l tng ca
chnh mnh khng ch nh hng n uy tn ca nc M trong mt th gii m uy tn ca chnh
266

Tnh t m t nhng tnh hung, s vic gi nh n cc tc phm ca nh vn ngi Do Thi Franz Kafka
(1883-1924), y ch s v l, sai lm.

ph M trong mt ngi dn cng gim st. Cch thc chng ta qun l ngun ti nguyn qu
gi nht - l ngi dn M v ch t tr m nhng ngi sng lp t nc li cho
chng ta - l yu t quyt nh thnh cng ca mi chnh sch i ngoi. Th gii ngoi kia rt
nguy him, phc tp, nhim v xy dng li th gii s mt nhiu thi gian v rt kh khn,
i hi chng ta phi hy sinh. Ngi M s hy sinh v h hiu r mi la chn trc mt h; s
hy sinh xut pht t nim tin vo nn dn ch. Franklin D. Roosevelt hiu r iu ny khi ng
pht biu sau v tn cng Trn Chu Cng: "Chnh ph t nim tin vo sc chu ng ca
ngi dn M". Truman hiu r iu ny nn ng cng vi Dean Acheson thnh lp y ban
thc hin k hoch Marshall gm cc gim c iu hnh, cc nh nghin cu, cc ch tch cng
on, cc mc s v nhiu ngi khc tuyn truyn k hoch khp t nc. C l nhng
ngi lnh o nc M cn hc li bi hc ny.
i khi, ti khng bit liu con ngi thc s c th hc c t lch s hay khng - liu chng
ta ang t giai on ny chuyn sang mt giai on khc pht trin hn hay chng ta ch sng
qua cc chu k bng n ri sp , chin tranh ri ha bnh. tin ln ri li i xung. Cng trong
chuyn thm Baghdad, ti dnh mt tun i khp Israel v B Ty, gp g quan chc c hai
pha c hnh dung ring v vng t y xung t ny. Ti ni chuyn vi nhng ngi Do
Thi mt cha m trong v tn st dn Do Thi thi Hitler v mt anh em trong nhng v nh
bom t st; ti nghe ngi Palestine ni v s xc phm h phi chu mi trm kim sot
cng nh hi c ca h v vng t mt. Ti bay bng trc thng qua ng ranh gii phn
chia hai dn tc v thy mnh khng th phn bit c u l th trn Do Thi, u l th trn rp, tt c trng u nh nhng tin n yu t trc nhng ngn i xanh y . Khi bay vng
vng trn Jerusalem, ti nhn xung Thnh ph c, Vm , Bc tng pha Ty v Nh th
Hm m, nh n hai nghn nm chin tranh v nhng tin n v chin tranh m vng t nh
ny l nguyn nhn, ngh rng c l khng kh thi khi tin rng cuc chin n thi chng ta s
chm dt, hay nc M, vi tt c sc mnh, s c ting ni chi phi th gii lu di.
Nhng ti khng ngh th lu - l suy ngh ca ngi gi. Nhim vu ny cng kh khn, ti
cng tin rng chng ta c ngha v phi n lc em li ha bnh cho vng Trung ng, khng
ch v li ch ca ngi dn y m cn v s an ton cho con chu chng ta.
V c l nh mnh th gii khng ph thuc vo nhng g xy ra trn chin trng, n cn ph
thuc nhiu vo nhng vic chng ta lm nhng ni yn lnh nhng cn gip . Ti vn nh
khi c trn bo tin tc v sng thn ng nm 2004 - cc th trn b bin pha ty
Indonesia b san phng, hng nghn ngi b qut xung bin. Ri trong nhng tun sau , ti
t ho khi thy ngi M vi t cch c nhn gi hn mt t dollar vin tr cng nh thy
tu chin M a hng nghn lnh n gip cu tr v ti thit. Cng theo bn tin trn bo,
65% trong s nhng ngi Indonesia c hi ni rng s tr gip ny khin h c ci nhn
thin cm hn vi nc M. Ti khng qu ngy th tin rng ch mi s vic sau thm ha
cng c th xa i hng thp k hoi nghi.
Nhng chnh l s khi u.

CHUNG 9 : Gia nh
Vo u nm th hai lm vic Thng vin, cuc sng ca ti i vo n nh. Ti thng
ri Chicago vo m th Hai hoc sng th Ba, ty lch b phiu ca Thng vin. Ngoi vic
n phng tp th thao ca Thng vin hng ngy v thi thong i n tra hoc n ti vi bn,
ba ngy tip theo ca ti ton nhng vic quen thuc - hp vi cc y ban lp php, b phiu,
hp kn vo ba tra, pht biu phng hp, c din vn, chp nh vi nhn vin thc tp, gp
ngi quyn gp qu vo bui ti, tr li in thoi, kt th hi p, c li lut, vit bi ng
bo, thu m thu hnh, nhn bo co chnh sch, ung c ph vi c tri v tham d nhng cuc
hp bt tn. Vo chiu th Nm chng ti c phng hu cn thng bo ngy gi ln b phiu
cui cng trong tun, v n gi nh, ti xp hng phng hp Thng vin cng cc ng
nghip b phiu ri vi vng chy xung nhng bc thang n Capitol, hy vng s bt kp
chuyn bay n nh trc khi bn tr i ng.

Tuy thi gian biu dn dp nh vy nhng ti vn rt m thch cng vic ny, ch i khi hi
bc mnh. Tri ngc vi suy ngh thng thng, hng nm ch c khong hn hai mi d lut
quan trng c a ra b phiu Thng vin, v gn nh khng d lut no trong s do
phe thiu s bo tr. V th, hu ht cc xut chnh ca ti - thnh lp cc trng cng theo
qun mi, k hoch h tr cc hng sn xut t, chi tr ph bo him y t cho nhn vin ngh
hu i ly tiu chun s dng nhin liu cao hn, m rng chng trnh hc bng Pell
gip sinh vin c thu nhp thp trang tri c hc phi tng cao - u b nm ch mc meo y
ban.
Nhng mt khc, nh n lc tuyt vi ca cc nhn vin, ti c kh nhiu xut sa i lut
c thng qua. Chng ti gip to ngun ti chnh cho cc cu chin binh v gia c. Chng ti
hon thu cho cc trm xng h lp t h thng bm xng E85. Chng ti nhn c ngun
ti tr gip T chc Y t th gii kim sot v i ph vi nguy c dch cm gia cm. Chng
ti c Thng vin thng qua sa i loi b cc hp ng ti thit sau cn bo Katrina khng
qua u thu s tin thc t n c tay nn nhn c nhiu hn. Nhng sa i khng
th thay i hon ton t nc, nhng ti vn hi lng khi bit rng chng u h tr cht t cho
mt s ngi hoc lm cho cc o lut i theo hng tit kim hn, trch nhim hn, v ng
n hn.
Vo mt ngy thng Hai, ti cm thy c bit phn khi v va gii trnh xong mt d lut do
Dick Lugar v ti bo tr mc ch ca n l hn ch sn xut v mua bn v kh trn ch en.
Dick khng ch l chuyn gia hng u v vn ny, ng cn l ch tch y ban i ngoi ca
Thng vin, do d lut c tng lai rt ha hn. V mun chia s nim vui nn ti gi cho
Michelle t vn phng Washington v gii thch cho v tm quan trng ca d lut - nu tn
la vc vai m ri vo tay nhng k xu th s nguy him cho cc chuyn bay thng mi th
no, cc v kh hng nh st li t thi Chin tranh lnh s tip tc gp phn vo xung t trn
th gii ra sao. Nhng Michelle ngt li ti.
Nh mnh c kin".
'H?"
'Em thy kin trong bp. C trong nh tm trn gc (lu) na".
"Em cn anh mua t by kin lc anh v ngy mai. Em t mua cng c nhng em phi a bn
tr i khm sau gi hc. Anh gip em nh'.
c ch. By kin.
'By kin. ng qun nh anh yu. Nh mua vi ci y. Nghe ny, em phi i hp y. Em yu
anh
Ti gc in thoi, ngh khng bit Ted Kennedy hay John Mccain khi v nh c phi mua by
kin khng.
Phn ln mi ngi khi gp v ti u nhanh chng kt lun l nng rt c bit. H hon ton
ng - nng thng minh, hi hc v lun duyn dng. Nng cng rt p, mc d khng phi
p theo kiu lm cho n ng cm thy nguy him hay ph n cm thy kh chu.
l v dp su thm ca mt ngi m, ca mt ngi bn rn ch khng phi ci p p vo
mt nh nh ba cc tp ch ho nhong.
Thng sau khi nghe nng ni v vn g hay lm vic vi nng trong mt d n, mi ngi
thng n gp ti v ni i Anh bit l ti rt ngng m anh, Barack , nhng v anh...
ch!". Ti gt u ti bit nu phi cnh tranh vi nng trong mt cuc bu c thi nng s thng
ti kh d dng.
May cho ti l Michelle khng bao gi lm chnh tr. "Ti khng kin nhn", nu ai hi th
nng tr li nh vy. V nh mi ln, nng lun ni tht.

Ti gp Michelle vo ma h nm 1988. Lc chng ti cng lm vic cho Sidley & Austin,

mt cng ty lut ln Chicago. Mc d Michelle tr hn ti 3 tui nhng nng hnh ngh
lut s v tng theo hc Trng Lut Havard ngay sau khi tt nghip. Lc ti mi hc
xong nm th nht trng lut v lm vic vi t cch cng tc vin ma h.
l thi k chuyn tip kh khn trong i ti. Ti vo hc trng lut sau ba nm lm cng
vic t chc hot ng cng ng, v mc d rt thch hc, i khi ti vn nghi ng quyt nh
ca mnh. Ring t m ni, ti lo ngi rng quyt nh cho thy ti t b l tng thi tr,
nhng b trc thc t khc nghit ca vt cht v quyn lc - l th gii thc ch khng
phi th gii l tng.
tng lm vic cho mt cng ty lut - tuy ngay cnh nhng li rt xa cch vi khu dn c
ngho, ni bn b ti vn ang lm vic vt v - ch lm ni s ny trm trng hn. Nhng s
tin n i hc ngy cng ln cao nn ti khng th t chi c mc lng m Sidley tr cho ti
trong ba thng. Ri sau khi thu cn h r nht tm c, sau khi mua ba b vt u tin trong t
qun o ca ti v mt i giy mi, ha ra nh hn chn ti na c lm chn ti t cng sut
chn tun sau , ti n cng ty vo mt bui sng ma lc rc u thng Su v c ch n
vn phng ca mt lut s tr c giao hng dn ti ma h .
Ti khng nh chi tit ln u tin ti ni chuyn vi Michelle. Ti ch nh rng nng cao - gn
nh bng ti khi i giy cao gt - v ng yu, c phong thi thn thin, chuyn nghip rt ph
hp vi b vt v o s mi va vn nng ang mc. Nng gii thch cch b tr cng vic cng
ty, tnh cht ca cc nhm lut s hnh ngh khc nhau, cch ghi li gi lm vic. Sau khi ch
cho ti phng lm vic ring v dn ti di mt vng th vin, nng a ti n gp mt trong
nhng cng s ch cng ty v hn gp ti vo ba tra.
Sau ny Michelle ni rng khi ti bc vo vn phng. nng cm thy ngc nhin th v; trong
bc nh chp nhanh hiu thuc m ti gi n cng ty, mi ti trng hi to (to hn hn bnh
thng, nng bo th), v nng khng tin khi c th k gp ti hm ti i phng vn bo
rng ti kh d thng: "Em ngh h b n tng vi mi n ng da en mc vt v c s
nghip. Nhng nu Michelle b n tng th hn nng khng tm s chuyn bn thn khi
chng ti i n tra. Ti c bit rng nng ln ln vng Nam Chicago, trong mt ngi nh
nh ngay pha bc khu dn c m ti lm vic.
Cha nng l ngi iu khin my bm nc cho c thnh ph; m nng lm ni tr cho n khi
con ci trng thnh v hin b lm th k ngn hng. Nng hc Trng Tiu hc cng lp
Bryn Mawr, ri Trng Whitney Young Magnet, sau cng anh trai n Princeton - ni anh
nng l ngi sao ca i bng r. Sidley nng lm vic trong nhm lut s s hu tr tu v
chuyn v lut ngnh gii tr.
Nng k l i khi nng cn nhc chuyn chuyn n Los Angeles hoc New York pht trin
s nghip.
i, hi Michelle c rt nhiu k hoch v thc hin rt nhanh, khng c thi gian ngh n
chuyn khc, nng bo, nht l n ng. Nhng nng bit cch ci, rng r v nh nhng, v ti
nhn thy nng khng c v g vi v vn phng. Cn mt iu na, l nh sng lp lnh
trong i mt trn sm mu mi khi ti nhn nng, cht g bt n, nh th trong su thm
nng bit mi th tht mong manh, v nu nng bung xui, d ch mt tch tc thi th tt c
mi k hoch ca nng u tan v. Khng hiu sao ti xao ng trc ci biu hin yu ui
y ca nng. Ti mun tm hiu phn con ngi trong nng.
Vi tun sau , ngy no chng ti cng gp nhau, trong th vin cng ty, qun c ph hoc
nhng ln i chi, cng ty t chc cho cng tc vin ma h thuyt phc nhn vin rng gn
b vi ngh lut khng c ngha l phi nghin cu ti liu gi ny qua gi khc.
Nng a ti n mt hai bui tic lch thip khng n t qun o ngho nn ca ti, thm
ch cn c lm mi cho ti vi vi c bn.

Nhng nng vn t chi hn h. Nng bo th l khng thch hp v nng l ngi hng dn

ti.
'L do y cha '. Ti bo nng. "Ni i, em hng dn anh nhng g? Em ch cho anh cch
dng my photocopy. Em gi anh nn th n nh hng no . Anh khng ngh ban lnh o
s coi mt cuc hn l vi phm nghim trng quy nh cng ty u".
Nng lc u. "Em xin li".
"Thi c. Anh s thi. Gi th no? Em l ngi hng dn anh. Ni cho anh bit anh phi
ni chuyn vi ai i".
Cui cng ti cng ca c nng. Sau mt chuyn picnic ca cng ty, nng li xe a ti v
nh, v ti mi nng mt chic kem c qu ca hng Baskin - Robbins bn kia ng. Chng
ti ngi l ng v n kem trong mt bui chiu nng bc v ti k vi nng hi i hc ti
lm vic Baskin - Robbins v tht kh t ra vui v thn nhin khi eo tp d v i m li trai
mu nu. Cn nng k hi nh, phi n hai hoc ba nm lin nng khng chu n g khc ngoi
mn b lc (u phng) v thch rau cu. Ti ni ti mun gp b m nng. Nng ni nng cng
mun th.
Ti xin php hn nng. N hn c v s-c-la.
Chng ti bn nhau sut thi gian cn li ma h . Ti k vi nng v cng vic t Chc Cng
ng, v cuc sng Indonesia, v cm gic khi lt sng khng dng vn. Nng k v bn b
hi nh, v chuyn thm Paris lc nng hc trung hc, v nhng bi ht nng thch ca Stevie
Wonder. Nhng n tn lc gp gia nh Michelle, ti mi bt u hiu nng. Ha ra n thm
gia nh Robinson ging nh l ri vo lot phim di tp Chuyn cu b Beaver267 vy. C
Frasier, mt ngi cha n cn, vui tnh, khng bao gi ngh lm hay b l mt trn bng no ca
con trai. C Marian, mt ngi m xinh p nhy cm, ngi nng bnh sinh nht, gi nh ca
gn gng, tnh nguyn lm vic trng hc chc chn m con ci c x ngoan ngon v
gio vin lm ng phn s. C Craig, ngi anh trai siu sao bng r, cao, d gn, lch thip v
hi hc lm vic cho mt ngn hng u t nhng lun m tng mt ngy no s c lm
hun luyn vin. V c c d ch bc, anh em h khp ni, h n chi, ngi quanh bn v n
cho n khi no cng bng, k nhng chuyn ci phng tng, nghe nhng a nhc jazz c ca
ng ni v ci n tn m khuya.
Ch thiu mi ch ch. Marian khng mun c ch chy quanh nh.
Cnh hnh phc ny n tng hn nhiu bi thc t l gia nh Robinson vt qua nhiu kh
khn trong khi trong b phim t c chuyn . D nhin lun c kh khn vi nn phn bit
chng tc: cha m Michelle ln ln Chicago hi thp k 50 v 60. Thi c rt t c hi cho
h. Vic phn chia mu da v tuyn truyn s s hi khin ngi da trng trnh xa khu h ;
nhng ngi cha ngi m da en phi c ngh lc rt cao sng c vi thu nhp thp, ph
phng bo lc, khu vui chi ngho nn v trng hc xong xnh.
Nhng gia nh Robinson cn gp mt bi kch khc. tui 30, tui sung sc nht, cha
Michelle c chn on mc chng a x cng t bo thn kinh268. Sut hai mi lm nm sau
, tuy tnh trng sc khe c xu dn, ng vn thc hin ngha v vi gia nh m khng h ca
thn. Mi sng ng phi dy sm hn mt gi i lm, kh khn vi tng ng tc t li xe
n ci khuy o, vn ci a khi ng phi c gng i li trong au n trn sn bng xem
con trai thi u hay gh qua phng hn con gi - lc u hi khp khing, sau phi nh n
hai cy gy chng, trn ng m m hi.
267

Leave it to Beaver b phim hi tnh hung gia nh pht sng vo nhng nm 1950- 1960 v cuc sng ca cu
b Theodore "Beaver Cleaver.
268

Chng ri lon no b v ty sng vi chc nng thn kinh b gim st kt hp vi vic hnh thnh so trn lp
ph ngoi ca cc t bo thn kinh gy mt tr nh, suy nhc mt mi, yu c hoc lit, chng mt, ni lp bp,
hoa mt, kh khn trong i li v gi thng bng.

Sau khi kt hn, Michelle gip ti hiu r hn nhng mt mt i vi gia nh n sau bnh tt
ca cha nng; gnh nng ln vai m nng, s cn trng v cng trong cuc sng gia nh nng
- ch mt hot ng vui chi ngoi tri nh nht cng phi c tnh ton k cng trnh rc
ri, v cuc sng t nhin c th ng s th no di nhng ting ci.
Nhng ngoi ra ti ch thy nim vui trong nh Robinson. Vi ti, ngi gn nh khng bit b
mnh l ai, ngi hu nh sut i sng ht ni ny n ni khc, gc gc dng tc t phng
th t m m Frasier v Marian Robinson to ra cho con ci h gi ln mong c v cuc sng
n nh, v mt ni m ti khng nhn ra l ang tn ti. C l cng ging nh Michelle nhn
thy trong ti mt cuc sng y mo him, ri ro, lun di chuyn n nhng vng t k l -
l mt chn tri rng m hn cuc sng ca nng.
Su thng sau khi ti m Michelle gp nhau, cha nng t ngt qua i v bin chng sau khi
phu thut thn. Ti bay v Chicago, ng trc huyt m, Michelle gc u trn vai ti. Khi
quan ti c h xung, ti ha vi Frasier Robinson l s chm sc con gi ng. Ti cm thy
theo mt cch no , tuy khng ni ra v vn cha chc chn, nhng nng v ti thnh mt
gia nh.
Ngy nay, c rt nhiu iu cn ni v s xung dc ca gia nh M. Nhng ngi bo th v
x hi cho rng gia nh truyn thng b phim nh Hollywood v nhng cuc diu hnh ca
ngi ng tnh tn cng. Phe t do coi yu t kinh t - t mc lng tr tr n thiu dch v
trng tr ph hp - l nguyn nhn gy ra sc p ngy cng tng ln gia nh. Nn vn ha pop
ca chng ta nui dng tnh trng bo ng ny vi nhng cu chuyn v ph n mun sng
c thn lu di, n ng khng mun gn b vi mt mi quan h, cn thanh thiu nin th quan
h tnh dc phng tng. C v khng c ci g n nh nh trong qu kh, mi vai tr v mi
quan h u b thch thc.
Vi s tht ng bun , c l chng ta nn li li mt bc v t nhc mnh rng hn nhn s
khng d dng bin mt ngay. Tuy thc t cho thy t l kt hn gim dn t thp k 50,
nhng mt phn l do l nhiu ngi M kt hn mun hn do mun theo ui vic hc hoc
xy dng s nghip; tui 45, 89% ph n v 83% n ng kt hn t nht mt ln. Cc
cp kt hn chim 67% s gia nh ngi M, v a s mi ngi vn coi hn nhn l nn
tng tt nht cho tnh cm ring t, n nh kinh t v nui dy con ci.
Nhng khng th ph nhn rng bn cht gia nh thay i trong sut nm mi nm va
qua. Mc d t l ly hn gim 21% so vi thi k cao nht l cui thp k 70 u thp k 80,
nhng mt na s cuc hn nhn kt thc bng ly hn. So vi ng b chng ta th chng ta
rng lng hn vi tnh dc trc hn nhn, d chung sng hn v cng d sng mt mnh hn.
Chng ta cn c xu hng nui con vi m hnh gia nh t truyn thng hn: 60% s v ly hn
l c con ci, 33% s tr em l con ngoi gi th v 34% tr em khng sng chung vi cha rut.
Xu hng ny c bit cao trong cng ng ngi M gc Phi. i vi nhm ny hon ton c
th ni gia nh ht nhn ang trn b vc sp . K t nm 1950, t l ph n da en kt hn
gim mnh t 62% xung cn 36%. T nm 1960 n 1995, s tr em ngi M gc Phi
c sng vi cha m c kt hn gim mt na; hin ti 54% tr em da en ang sng trong
gia nh cha hoc m n thn, t l ny tr em da trng l 23%.
t nht, vi ngi ln nhng thay i ny c tc ng theo nhiu hng. Cc nghin cu ch
ra rng cc cp v chng c kt hn sng mnh khe hn, sung tc hn v hnh phc hn,
nhng khng ai ni rng n ng v ph n c li khi mc kt trong mt cuc hn nhn bt
hnh hoc b ngc i. Hin nhin c l do ngy cng nhiu ngi M quyt nh kt hn
mun; khng ch v nn kinh t thng tin ngy nay i hi mi ngi phi i hc lu hn m cc
nghin cu cng cho thy cc cp i n cui tui 20 hoc qua tui 30 mi kt hn th s sng
vi nhau c lu di hn so vi nhng cp kt hn sm.
Cho d tc ng ln ngi ln khc nhau, nhng i vi tr em th tc ng r rng l khng tt.
Rt nhiu ngi m n thn, trong c m ti, rt phi thng khi nui dy con ci h. Tuy
nhin, tr em sng ch vi m c kh nng ngho hn nm ln so vi nhng em c sng vi c

cha ln m. Con ci cc gia nh cha m n thn d b hc hn v d tr thnh cha m tui v

thnh nin hn, k c khi thu nhp khng phi l vn . Thc t cho thy trung bnh tr em sng
vi c cha m rut c cuc sng d dng hn so vi tr phi sng vi gia nh c m k hoc b
dng hoc bn gi/trai ca cha m chng.
Vi thc t , c chnh sch khuyn khch kt hn i vi nhng ngi mun kt hn ln chnh
sch hn ch sinh con ngoi mun ngoi hn nhn u l nhng mc tiu nhy cm cn theo
ui. V d: phn ln mi ngi ng rng c chng trinh phc n lin bang ln cc o lut
thu u khng nn p dng ch ti pht i vi nhng gia nh c kt hn; nhng ci cch phc
li c hiu lc di thi Clinton cng nh nhng ni dung ca k hoch ct gim thu ca Bush
dn ti gim cc ch ti c c hai dng ng h mnh m.
Vi chnh sch hn ch mang thai tui v thnh nin cng tng t. Mi ngi u cho rng
mang thai tui v thnh nin khin c m v con u gp rt nhiu ri ro khc nhau. T nm
1990, t l mang thai tui v thnh nin gim 28%, mt con s rt ng mng.
Nhng cc em vn chim khong mt phn t s ngi m sinh con ngoi gi th, v nhng
ngi m v thnh nin ny cng c kh nng sinh thm con ngoi gi th v sau. Cc chng
trnh da vo cng ng chng minh c tnh hiu qu trong vic gip gim t l mang thai
ngoi mun nh khuyn khch hn ch quan h tnh dc hoc tng cng s dng cc bin
php trnh thai nn c ng h rng ri hn.
Cui cng nghin cu s b cho thy cc hi tho gio dc v hn nhn c th mang li kt qu
ng k trong vic gip cc cp v chng kt hn chung sng lu di hn v khuyn khch
cc cp cha kt hn c mt cam kt vng chc hn. Hn tt c mi ngi s ng rng cn
m rng i tng tham gia sang cc cp c thu nhp thp, c th kt hp vi o to ngh v
sp xp vic lm, dch v y t v cc dch v x hi khc hin c.
Nhng vi nhiu ngi bo th x hi, nhng bin php thng thng ny vn cha . H
mun quay li thi k c, hi mi quan h tnh dc ngoi hn nhn u b trng pht v b coi
l ng xu h, vic ly hn rt kh khn, v hn nhn khng ch tha mn c nhn m cn
nh r vai tr x hi ca n ng v ph n. Theo h, mi chnh sch h tr hoc thm ch th
hin thi trung lp vi nhng hnh vi m h coi l phi o c - t cung cp bin php trnh
thai cho thanh nin, dch v no ph thai cho ph n, n phc li x hi cho cc b m n
thn, hay tha nhn hn nhn ng gii - u lm gim gi tr ca rng buc hn nhn. H lp
lun rng nhng chnh sch ny a chng ta n gn hn vi mt th gii mi trong khc
bit v gii tnh b xa b, tnh dc thun ty ch gii tr, hn nhn b vt b, vai tr lm m b
coi l phin phc, v nn vn minh ch cn dng trn nn ct ln.
Ti hiu cm gic mun phc hi li trt t trong mt nn vn ha ang lin tc thay i. V ti
nh gi cao nhng ngi cha ngi m mong mun con ci h c bo v trc nhng gi tr
h cho l thiu lnh mnh: ti cng thng xuyn chia s cm gic khi ti nghe nhng bi ht
c pht trn i.
Nhng nhn chung, ti t thng cm vi nhng ngi mun giao cho chnh ph nhim v gii
quyt o c tnh dc. Cng nh nhiu ngi M khc, ti coi cc quyt nh lin quan n
tnh dc, hn nhn, ly hn v sinh con ci hon ton l ca c nhn, l yu t ct yu trong h
thng t do c nhn ca chng ta. Nu nhng quyt nh c nhn c kh nng gy tn hi
nghim trng cho ngi khc - nh ngc i tr em, lon lun, vi phm quy inh mt v mt
chng, bo lc gia nh hay khng th nui dy con ci - th x hi c quyn v trch nhim can
thip. (Nhng ngi tin rng bo thai l ngi s xp no ph thai vo nhm cn can thip ny).
Ngoi ra ti khng thch th g chuyn Tng thng, Quc hi hay bt c c quan thuc chnh
ph no li quy nh nhng chuyn xy ra trong phng ng.
Hn na, ti khng tin rng chng ta c th cng c gia nh bng cch p buc ngi khc vo
nhng mi quan h m chng ta ngh l tt cho h - hay bng cch trng pht nhng ngi
khng p ng c tiu chun v thi ng n vi tnh dc m chng ta t ra. Ti mun
thanh nin c thi tn trng hn vi cc hnh vi thn mt gii tnh, v ti ng h cc bc cha

m, cc hi tn gio v cc chng trnh cng ng tham gia tuyn truyn thng ip . Nhng
ti khng th y mt c b tui v thnh nin vo tnh th phi sng kh khn sut i ch v
khng c s dng bin php trnh thai.
Ti mun cc cp nam n hiu gi tr ca cam kt lu di v nhng hy sinh m hn nhn i hi.
Nhng ti khng th s dng sc mnh ca lut php buc h phi sng chung vi nhau, bt
k hon cnh ca h th no.
C l ti ch thy tri tim con ngi qu khc nhau, v cuc sng ca chnh ti qu thiu hon
ho n mc ti khng tin mnh kh nng p ng c tiu chun o c ca bt c ai. Ti
bit chc rng sut 14 nm k t khi kt hn, Michelle v ti cha bao gi tranh ci v nhng g
xy ra trong cuc sng ring ca ngi khc.
Vn chng ti tranh ci - lp di lp li - lun l lm th no cn bng cng vic ra gia nh,
sao cho cng bng vi Michelle v tt cho bn tr. Chng ti khng phi cp v chng duy nht
gp phi vn ny. Hi thp k 60 v u thp k 70, gia nh Michelle l chun mc x hi hn 70% gia nh c ngi m nh v ch c ngi b i kim tin.
Gi y con s ny o ngc, 70% s gia nh c c b v m i kim tin hoc cha m n
thn ang lm vic. iu ny dn n ci m ngi ph trch chnh sch kim chuyn gia v cc
vn gia nh ca ti, Karen Konbluh, gi l 'Gia nh tung hng", trong cha m c gng
thanh ton c cc ha n, chm sc con ci, gn gi t m v duy tr mi quan h gia h.
gi c tt c cc qu bng khng ri xung t th cuc sng gia nh phi c thit thi.
Nh Karen gii thch khi c l Gim c Chng trnh Vic lm v gia nh Qu Nc M
mi269 v iu trn trc Tiu ban Tr em v gia nh ca Thng vin: Ngy nay thi gian dnh
cho con ci mi tun ca ngi M t hn 22 gi so vi nm 1969. Hng triu tr em ang phi
nhng im trng tr khng php mi ngy - hoc phi nh mt mnh vi ti vi chnh l ngi
trng tr. Thi gian ng ca cc b m gim i khong mt gi mi ngy mi vic c tri
chy. S liu gn y cho thy nhng ngi c con ang i hc c du hiu b stress nng - do
nh hng n nng sut lao ng v cng vic - nu cng vic ca h khng linh hot v
dch v trng tr sau gi hc khng n nh.
Nghe c v quen thuc phi khng?
Rt nhiu ngi bo th cho rng cn l ph n t nh trn n ni lm vic l kt qu trc tip
ca t tng bnh ng gii, v do c th thay i nu ph n lng nghe cm gic ca mnh
v quay li vai tr xy t m truyn thng. S thc l t tng cng bng gii c vai tr rt quan
trng trong s thay i ni lm vic; trong suy ngh ca a phn ngi M, dnh cho ph n
c hi theo ui s nghip, t c v th c lp v kinh t, nhn bit c nng lc ca mnh
da trn c s bnh ng vi n ng l mt trong nhng thnh tu ln nht ca thi hin i.
Nhng vi mt ph n M bnh thng th quyt nh i lm khng ch n gin l vn thay
i thi . cn l vn kim sao cho tin sng.
Hy cng xem xt thc t. Trong sut ba mi nm qua, thu nhp trung bnh ca n ng tng
khng qu 1% sau khi iu chnh theo lm pht. Trong khi , chi ph mi th, t nh ca, y t
n gio dc u tng u n. Cc gia nh M trung lu khng b sp chnh l nh tm sc
thu nhp ca ngi m. Trong cun sch The Two Income Trap (Chic by thu nhp i),
Elizabeth Warren v Amelia Tyagi ch ra rng s tin ngi m kim c khng dng
mua cc sn phm cao cp. Tri li, phn ln s tin c chi vo nhng vic m c gia nh
tin rng l khon u t vo tng lai ca con ci - hc mu gio, hc ph i hc, v nhiu
hn c l c nh mt khu dn c an ton vi trng cng tt. Trong thc t, vi nhng
khon chi ph c nh v chi ph tng thm do ngi m cng i lm (c bit l chi ph gi tr
v mua thm xe t), cc gia nh bnh thng c hai ngun thu nhp li c thu nhp c th s

269

New America foundation: Vin phi li nhun, chuyn nghin cu chnh sch cng.

dng thc t270, thp hn - v km an ton v ti chnh hn so vi cc gia nh c mt ngi

kim tin ca ba mi nm trc.
Nh vy liu cc gia nh c th quay lai m hnh c c khng?
Khng th. Chng no mi gia nh khc cng khu nh vn c hai ngun thu nhp v do lm
tng gi nh, hc ph ph thng v hc ph i hc. Warren v Tyagi cho thy hin nay, mt gia
nh bnh thng nu ch c mt ngi i lm vi mc sng trung lu, th c thu nhp c th s
dng thc t thp hn 60% so vi mt gia nh tng t hi thp k 70. Ni cch khc, vi phn
ln cc gia nh, nu ngi m khng i lm th h phi sng khu nh km an ton hn, con
ci phi i hc trng cht lng km hn.
Phn ln ngi M khng chn cuc sng . Ngc li, h c gng ht sc trong phm vi c
th, v h bit rng duy tr m hnh gia nh ca b m h - nh gia nh Frasier v Marian
Robinson - l kh hn rt nhiu.
C n ng v ph n u phi iu chnh theo thc t mi ny. Nhng kh m tranh ci c
vi Michelle khi nng khng nh gnh nng ca gia nh hin i cht nhiu hn ln vai ngi
ph n.
Trong vi nm u sau khi kt hn, Michelle v ti tri qua nhng giai on iu chnh bnh
thng nh mi cp v chng khc: hc cch c cm xc ca ngi kia, chp nhn thi quen
v tt xu ca mt ngi xa l ngay bn cnh. Michelle thch dy sm v gn nh khng th m
mt ni sau 10 gi ti. Ti li thuc kiu ngi tnh to lc m, ging loi c, v mt mt ting
ng h gt gng (Michelle gi l ch k) sau khi tnh dy bui sng. Mt phn v lc ti ang
vit cun sch u tin, v cng c th v "bnh con mt", nn ti thng dnh c bui ti chui
vo phng lm vic pha cui cn h hnh ng - mt vic bnh thng vi ti nhng li khin
Michelle cm thy c n. Ti thng xuyn tha b sau ba sng v qun buc li ti bnh
m; cn Michelle c th vn v v gi xe c nh th khng c vic g lm.
Tuy nhin phn ln cuc sng nhng nm u tin y trn y mm vui bnh d - i xem phim,
n ti vi bn b, thi thong i nghe ca nhc. C hai u lm vic chm ch: ti hnh ngh lut
mt cng ty nh chuyn v quyn cng dn v bt u ging dy Trng Lut Chicago. Cn
Michelle li quyt nh b ngh lut, lc u nng lm S Quy hoch Chicago, sau ph
trch hot ng Chicago cho mt chng trnh quc gia tn l Lin minh X hi271. Thi gian
chng ti bn nhau cng t hn khi ti tranh c vo c quan lp php bang. V d ti thng
vng mt di ngy v Michelle khng thch chnh tr nng vn ng h quyt nh ca ti: "Em
bit l iu anh mun", nng ni vi ti nh vy. Nhng m ti ng Springfield, chng ti
ni chuyn v cng ci qua in thoi k cho nhau nghe chuyn vui chuyn bc mnh trong
nhng ngy xa nhau, v ti thng i ng trong tm trng hi lng vi tnh yu ca mnh.
Ri Malia ra i, sinh ngy 4/7, rt hin lnh v xinh p vi cp mt to hp dn, nh th con b
hiu ht th gii ngay khi mi m mt cho i. Malia sinh ra vo khong thi gian l tng vi
c hai chng ti: V ti khng phi hp v cng khng c gi ging vo ma h nn ti no ti
cng c th nh; trong khi Michelle ng lm vic bn thi gian i hc Chicago c
nhiu thi gian chm sc con hn - cng vic mi ny n tn thng Mi mi bt u. Trong ba
thng k diu , hai chng ti cng hn h v cu knh quanh con, sut ngy i qua ci bit
chc con b vn th, chc cho con ci, ht cho con nghe, chp nhiu nh con n ni chng ti
bt u s lm hng mt n. Nhp sinh hc khc nhau bng nhin li thnh c li: khi Michelle
ng ngon th ti c th thc n tn mt hai gi sng, thay t, hm nng sa m, cm thy hi
th ca con b ph nh vo ngc khi ru n ng, t hi khng bit gic m ca tr s sinh nh th
no.

270

Thu nhp c th s dng thc t l thu nhp sau khi tr i thu v cc khon chi ph sinh hot bt buc nh tin
nh, chi tiu vo thc phm, i li...

271

Lin minh X hi (Public Allies): Chng trnh khuyn khch vai tr lnh o cng ng

Nhng ri sang ma thu - khi cc lp ti dy bt u vo hc, ngh vin bang cng quay li lm
vic v Michelle i lm - quan h gia hai chng ti bt u xut hin cng thng. Ti thng i
vng ba ngy lin, v k c khi v Chicago ti vn phi i hp bui ti, phi chm bi hoc phi
vit bo co. Cng vic bn thi gian ca Michelle ha ra li thng ko di mt cch qui l.
Chng ti tm c mt ngi trng tr tuyt vi gn nh chm sc Malia khi chng ti i
lm, nhng vi vic bt ng phi tr lng ton thi gian cho mt ngi lm, chng ti bt u
gp kh khn v tin bc. Mt mi v cng thng, chng ti c rt t thi gian ni chuyn,
lng mn li cng t hn. Khi ti bt u chin dch chy ua vo quc hi (sau ny b thm bi),
Michelle khng bun gi v vui mng vi quyt nh . Vic ti khng th lau sch bp bng
tr nn kh thng hn trc. Mi sng khi ci xung hn tm bit Michelle, ti ch nhn li
c mt ci hn vi vo m. Khi Sasha ra i - cng xinh p v hin lnh nh c ch - th v
ti gn nh khng kim ch s tc gin vi ti na.
"Anh ch ngh n bn thn anh thi", nng tht ln, "Em cha bao gi ngh em li phi mt
mnh chm sc c gia nh".
Ti cm thy b xc phm trc li buc ti ; ti ngh nng tht khng cng bng. Ni cho
cng, c phi ti no ti cng i chi bi n ung vi bn b u. Ti i hi rt t Michelle ti khng cn nng phi mng tt (v) cho ti hay ch ti v n ti. Bt c khi no rnh ri, ti
u chm sc bn tr. Tt c nhng g ti cn ch l mt cht du dng, t nh. Nhng thay vo
, ti thy mnh ch nhn c nhng cuc tranh ci lin min v th chi tit trong cuc
sng gia nh, bn danh sch di nhng vic ti cn lm hoc qun lm, v ni chung l mt
ngi v cu knh. Ti nhc Michelle rng so vi phn ln cc gia nh khc chng ti cc k
may mn, ti ni vi nng rng d ti c y thiu st, ti vn yu nng v cc con hn mi th
trn i. Ti ngh ch tnh yu ca ti l . V theo ti, nng chng c g phi phn nn.
Khi nhng nm th thch qua i v bn tr bt u i hc. Ch khi ngh li v qu kh, ti
mi bt u cm kch Michelle vi nhng g nng phi tri qua. l n lc rt in hnh ca
ngi m phi i kim tin thi hin i. V bt k ti ngh mnh l ngi theo quan im t do
n mc no, bt k ti t nh rng Michelle v ti u bnh ng, v gic m, kht vng ca
nng cng quan trng nh ca ti bao nhiu ln i na, th thc t khi bn tr ra i chnh
Michelle ch khng phi ti l ngi phi iu chnh cuc sng. D nhin ti c gip , nhng
lun lun ty thuc kh nng ca ti, theo k hoch lm vic ca ti.
Cn nng mi l ngi phi tm dng s nghip. Nng cng l ngi cho bn tr n v tm cho
chng mi ti. Nu Mallia hoc Sasha b m hay nu c trng tr khng n c th cng lun
lun l nng phi nhc in thoai ngh hon hp ch lm. Khng ch s xo trn thng
xuyn gia cng vic v bn tr lm Michelle gp kh khn. L do cn l nng lun cm thy
nng khng hon thnh tt c hai nhim v. D nhin iu khng ng: cp trn yu qu nng
v mi ngi u thy nng l ngi m tt nh th no. Nhng ti bt u hiu rng trong tm
tr nng lun c mu thun - mt mt nng mong mun c ging nh m nng, mnh m,
ng tin cy, xy dng t m v lun m rng vng tay vi con ci; mt khc nng kht khao
vt ln trong cng vic, li du n ca ring mnh, hin thc ha nhng k hoch m nng
k vi ti hm u gp mt.
V th ti tin rng chnh nh sc mnh ca Michelle - nng lun c gng gii quyt cng thng
v sn sng hy sinh v ti v cc con - m chng ti vt qua c giai on kh khn. Nhng
chng ti cng c nhng thun li m nhiu gia nh khc khng c. Th nht l c ti v
Michelle u c ngh nghip, c ngha l chng ti c th sp xp li k hoch lm vic khi cn
(hoc n gin l ngh hn mt ngy) m khng gp phi nguy c mt vic. Nm mi by phn
trm ngi lao ng M khng c c may mn . Thc t l phn ln h khng th ngh lm
mt ngy trng con m khng b tr lng hoc tr s ngy php. Vi nhng ngi mun c
thi gian biu linh hot, ch ng hn th h phi chp nhn cng vic bn thi gian hoc tm
thi, tc l khng c thng tin ngh nghip v rt t hoc khng h c phc li i km.

Michelle v ti cng kim c tin trang tri mi nhu cu ca mt gia nh c c b v

m i lm: dch v trng tr ng tin cy thu ngi chm sc tr ngoi gi khi cn, n ti nh
hng khi chng ti khng c thi gian hoc khng cn sc lc nu nng, thu ngi n
lau dn nh ca mi tun mt ln v cho bn tr i hc mu gio t cng nh i tri h khi
chng ln. Vi phn ln cc gia nh ngi M khc, tng nhu cu l vt qu kh nng
ti chnh gia nh. c bit chi ph gi con hng ngy cao khng khip.
Trong s cc nc phng Ty, ch c chnh ph M l khng bao cp cho dch v trng tr cht
lng cao cho mi ngi lao ng.
Cui cng l Michelle v ti cn c m v ch sng cch chng ti 15 pht li xe, chnh ngi
nh m Michelle ln ln. Marian gn 70 tui nhng nhn b ngoi th tr hn n 10 tui.
Nm ngoi, khi Michelle quay li lm vic ton thi gian, Marian quyt nh ct bt gi lm
vic ngn hng c th gip chng ti n bn tr trng v trng nom chng mi bui
chiu. Cc gia nh khc n gin l khng c s gip nh th. Thc t vi nhiu gia nh,
tnh th thng ngc li - trong nh lun phi c ai c trch nhim u tin hng u l chm
sc b hoc m gi yu.
D nhin, chnh ph khng th m bo mi gia nh u c m v tuyt vi khe mnh, cha
ngh hu hn v sng gn nh con ci.
Nhng nu chng ta thc s coi trng gi tr gia nh th chng ta c th c nhng chnh sch
khin cho mi ngi lm vic v thc hin vai tr cha m d dng hn. Trc ht chng ta c
th lm cho dch v trng tr cht lng cao c mc gi d chu hn i vi cc gia nh cn n
n. Ngc li vi phn ln cc quc gia chu u, dch v trng tr M ht sc ln xn. Ci
thin vic cp giy php v o to chm sc tr, m rng chnh sch hon thu lin bang v
thu bang cho ngi c con nh, tr cp theo thang bc cho cc gia nh cn h tr - nhng
chnh sch ny s gip cc gia nh trung lu v thu nhp thp yn tm hn khi i lm, ng thi
cng em li li ch cho ngi s dng lao ng nh gim s ngy vng mt ca nhn vin.
Cng n lc ti c cu li cc trng hc. Khng ch to thun li cho ph huynh ang i
lm m cn chun b cho bn tr kh nng ng ph trong th gii ngy cng cnh tranh. C
v s nghin cu ch ra li ch ca cc chng trnh o to mu gio. l l do ti sao
ngay c nhng gia nh c b m khng i lm vn mun con ci theo hc cp hc ny. Thi
gian trng trong ngy di hn, cc lp hc ma h v cc chng trnh sau khi i hc cng c
li ch tng t. con ci chng ta c hng nhng chng trnh d nhin s tn km,
nhng trong n lc ci cch c ngnh gio dc c x hi chng ta sn lng chp nhn ci gi .
Hn na, chng ta cn lm vic vi ngi s dng lao ng h tng tnh linh hot trong thi
gian lm vic. Chinh ph Clinton tin mt bc theo hng ny vi o lut Ngh vic v sc
kho v chm sc gia nh272. Nhng v o lut ny ch cho php ngh khng lng v p dng
cho nhng cng ty c trn nm mi nhn vin nn phn ln ngi lao ng khng c hng
li ch n em li.
V mc d tt c c cc nc pht trin, tr mt nc, u cho php nhng ngi lm cha m
ngh vic c hng lng di nhiu hnh thc khc nhau, nhng cng ng doanh nghip
vn phn di mnh m quy nh bt buc tr lng cho ngi ngh php, mt phn v h lo ngi
s nh hng n cc cng ty nh. Pht huy cht sng to l chng ta c th ph v th b tc
ny. Bang California va xut tr lng cho ngi ngh php thng qua qu bo him m au
tn tt ca bang, qua m bo ngi s dng lao ng khng phi chu lon b chi ph.
Chng ta cng c th gip nhng ngi lm cha m c thi gian linh hot hn lm cng vic
hng ngy. Hin ti, nhiu cng ty ln chnh thc c chnh sch thi gian lm vic linh hot
v cho bit nh tinh thn lm vic ca ngi lao ng cao hn, h cng t phi thay nhn vin
272

ao lut Ngh vic v sc khe v chm sc gia nh (Family and Medical leave act) c thng qua nm 1993,
quy nh ngi lao ng ng ngh php khng tnh php khi tnh trng sc khe km, khi cn chm sc ngi thn
b m hoc chm sc con nh (k c con nui).

mi hn. Nc Anh a ra mt bin php rt mi l cho vn ny: trong "Chin dch cn

bng cng vic - cuc sng" ang rt ni ting, h cho php ph huynh c con di su tui c
quyn yu cu bng vn bn ngi s dng lao ng thay i thi gian lm vic ca h. Ngi
s dng lao ng khng nht thit phi chp nhn yu cu ny, nhng h phi gp nhn vin
xem xt, bn tho. Hin ti, mt phn t s ph huynh Anh m phn thnh cng, qua c
gi lm vic ph hp vi cuc sng gia nh hn m hiu qu lm vic khng b gim st. Nu
kt hp nhng chnh sch sng to vi h tr v k thut v nng cao nhn thc cng ng,
chnh ph c th gip cc doanh nghip to iu kin cho nhn vin vi chi ph khng ng k.
D nhin khng chnh sch no trong s ngn c cc gia nh quyt nh phi c mt ngi
nh, bt k thit hi v thu nhp. Vi mt s gia nh, iu c ngha l phi sng trong iu
kin vt cht thiu thn, t hn nhng ngi khc ch dy con nh hoc phi chuyn n ni
c chi ph sinh hot thp hn. mt vi gia nh, c th ngi b s nh - mc d hu ht cc
trng hp ngi m l ngi chm sc gia nh chnh.
D l do l g th cng can tn trng cc quyt nh . Nhng ngi bo th ngy nay ng
v mt chuyn, l nn vn ha hin i i khi khng nh gi ng vai tr ng gp v tnh
cm v ti chnh ca ngi m khng i lm - h phi hy sinh v ch lm nhng vic vt v.
iu m nhng ngi bo th nhm ln l h khng nh truyn thng ny l thin chc - l
vai tr lm m tt nht v duy nht. Ti mun cc con gi ti c la chn lm cch no tt
nht i vi chng v gia nh ring ca chng. La chn khng ch ph thuc vo n lc v
thi ca mi ngi ph n.
Nh Michelle cho ti thy quyt nh cn ph thuc vo vic n ng - v c x hi M c tn trng v ng h ph n hay khng.
Con cho B
Cho con gi yu'.
l mt chiu th Su. Ti v nh sm trng con cn Michelle i lm tc. Ti m bng
Malia ln v nhn thy mt c b tc vng trong bp ang nhn chm chm vo ti qua cp knh
ngoi c.
"Ai y con?" ti t Malia xung t.
'y l Sam b . Bn y n nh mnh chi".
'Cho chu Sam. Ti a tay ra, v c b ngn ng mt lc trc khi bt nh tay ti. Malia o
trn mt.
'B . b nghe con ny... b khng bt tay tr con nh".
"Cc con khng lm th ?"
'Khng ". Malia tr li. "Thanh thiu nin gi cng khng bt tay u. B khng bit y thi,
gi l th k 21 ri". Malia a mt nhn Sam, c b ang c nhn ci.
'Th cc con lm g th k 21?"
B ch cn ni 'Cho' thi. Thi thong c th vy tay. Th l ri.
"B hiu ri. Hy vng b khng lm con ngng
Malia mm ci. "Khng sao b . B khng bit v b quen bt tay vi ngi ln ri".
"ng th. Em con u?"
Trn gc ".
Ti i ln gc v thy Sasha ang mc qun lt vi o hng. Con b ko ti xung m v ni
n khng tm thy qun soc mc.
Ti tm trong t v thy mt chic qun mu xanh ngay pha trn ng qun o trong ngn ko.

'Th ci g y no?"
Sasha cau mt, nhng cng min cng cm chic qun trn tay ti v mc vo ngi. Sau vi
pht con b nhy vo lng ti.
'Ci qun ny mc khng thch b ".
Chng ti li m t, m ngn ko v tm c mt ci qun khc, cng mu xanh. "Ci ny th
sao con?" Ti hi.
Sasha li nhn mt. Khi ng trng con b ng l phin bn cao mt mt ca m n. Malia v
Sam bc vo ngm cnh ln xn.
'Sasha khng thch c hai ci qun y u b ". Malia gii thch.
Ti qua li hi Sasha ti sao. Con b nhn ti vi v cnh gic, xem xt phn ng ca ti.
'Mu hng v mu xanh khng mc c vi nhau b ", cui cng con b cng ln ting.
Malia v Sam ci rc rch. Ti c lm ra v nghim khc ging Michelle trong nhng tnh
hung tng t, bo Sasha mc qun vo.
Con b nghe li, nhng ti thy n ch lm th ti hi lng.
Vi cc con, ti khng bao gi cng rn c nh khi lm vic hng ngy.
Cng nh nhiu ngi n ng thi nay, ti ln ln trong gia nh thiu vng ngi cha. B m
ti ly hn khi ti mi hai tui v hu nh ti ch bit ng qua nhng l th ng vit cho ti v
nhng cu chuyn m v ng b k. Trong tui th ca ti cng c hai ngi n ng - l b
dng sng cng m con ti bn nm, v ng ngoi, cng vi b ngoai, mi l ngi ch yu
nui dy ti. C hai u l ngi tt, i x vi ti y tnh yu thng. Nhng mi quan h ca
ti vi b dng v ng ngoi u khng c trn vn. Vi b dng ti th l v chng ti
sng vi nhau khng lu v do tnh d dt ca ng. V vi nhng g ti hiu v ng ngoi thi ng
qu gi, gp qu nhiu kh khn nn khng th dy ti c nhiu.
Chnh nhng ngi ph n mi em li cho ti cuc sng vng chc - l b ngoi, nh c
tnh thc t kin cng ca b m gia nh c cuc sng n nh, v m ti, nh tnh yu v tm
hn trong sng ca m m ti v em gi ti gi c nim tin. Nh b v m m ti khng bao
gi cm thy bun kh i thiu thn ci g quan trng.
Nhng gi tr dn ng cuc sng ca ti hm nay l do b v m truyn cho. V cng nhiu
tui, ti cng hiu b ngoi v m phi tri qua kh khn nh th no nui dy chng ti
khi khng c ngi n ng mnh m no bn cnh. Ti cng cm thy nhng thit thi ca mt
a tr khi thiu vng ngi cha. Ti hiu rng thi v trch nhim vi con ci ca b rut, s
xa cch ca b dng v tht bi ca ng ngoi chnh l nhng bi hc quan trng i vi bn
thn ti, v con ci ti s phi c mt ngi b ng tin cy.
C bn th ti hon thnh vai tr ca mnh. Hn nhn ca chng ti vn nguyn vn v gia
nh ti c cuc sng y . Ti i hp ph huynh v c mt bui biu din ma, cc con gi
ti c sng trong tnh yu thng. Nhng trong mi lnh vc ca cuc i ti, ti vn nghi
ng kh nng lm chng v lm cha ca mnh nht.
Ti nhn ra rng mnh khng n c. mc no , ti cng tri qua nhng cm xc tri
ngc nh mi ng b khc khi chng ti phi sng trong mt nn kinh t vn ng lin tc v
chun mc x hi thng xuyn thay i. Mc d ngy cng kh lm c, nhng hnh nh
ngi cha thp nin 1950 - lm vic t 5 gi sng n 9 gi ti kim tin, n ba ti do v
nu cng c gia nh, hun luyn i bng chy thiu nhi, sa thit b in - vn ng vng
trong nn vn ha khng km g hnh nh ngi m nh chm sc gia nh.
Vi a phn n ng thi nay, vic khng phi l ngi kim tin duy nht trong gia nh vn
lm h tht vng, thm ch xu h. Khng cn l ngi theo quan im kinh t quyt nh hnh

thi x hi cng tin rng con s tht nghip cao v mc lng thp l mt phn nguyn nhn dn
ti n ng ngi M gc Phi khng mun lm cha v c t l kt hn thp.
iu kin lm vic i vi lao ng nam cng thay i khng km g so vi lao ng n. D lm
cng vic chuyn mn c tr lng cao hay cng nhn trn dy chuyn lp rp th ng b no
cng b yu cu lm vic nhiu hn so vi trc y. V i hi lm vic cng thng hn ny li
xy ra ng lc h c mong i - v i khi cng do h mun - dnh thi gian cho con ci
nhiu hn so vi chnh ng b ca h.
Nhng d khng ch c ti phi i mt vi khc bit gia mong mun lm b trong u vi
thc t cuc sng th ti vn khng h bt i cm gic rng ti cha em li cho gia nh tt c
nhng g mnh c th. Vo Ngy ca Cha nm ngoi, ti c mi n ni chuyn Nh th
Baptist Salem vng Nam Chicago. Ti khng chun b bi pht biu, nhng ti chn ch l
"nhng i hi tr thnh mt ngi n ng trng thnh". Ti ni rng n lc n ng
ni chung v n ng da en ni ring phi chm dt a ra l do bin minh s vng mt ca
mnh trong gia nh. Ti nhc cc nam c ta rng lm cha khng ch l sinh ra a tr; rng
nhiu ngi ng l c mt nh v thn th nhng li vng mt v tinh thn, rng chnh v rt
nhiu ngi trong s chng ta thiu b thi th u nn chng ta li cng phi n lc gp i
ph v ci quy lut ; rng nu chng ta mun truyn cho con ci k vng ln lao th chng ta
phi c k vng ln hn vi chnh mnh trc .
Khi ngh li nhng li y, i khi ti t hi liu mnh sng ng nh mnh ku gi ngi
khc hay cha. Ni cho cng, khc vi nhiu khn gi ngy hm , ti khng phi lm hai
ch hay i ca m c nh c n. Ti c th kim c mt cng vic cho php ti nh
mi ti. Ti c th kim c mt cng vic c lng cao, v nu ti phi li c quan mun
hn th t nht gia nh ti cng c hng li ch nhiu hn v d nh nh Michelle c th
gim gi i lm ca nng hoc chng ti s c nhiu tin hn nui bn tr.
Nhng ti li chn cuc sng c k hoch lm vic k cc, i hi ti phi sng xa Michelle v
con ci mt khong thi gian di v t Michelle vo tnh th cng thng kiu. Ti c th t
nh rng nu ni rng ra th ti lm chnh tr chnh v Malia v Sasha, rng cng vic ca ti s
gp phn xy dng th gii tt p hn cho bn tr.
Nhng l do c v qu km thuyt phc v thiu thc t mt cch ng bun, nht l khi ti
b l nhng ba tic gp n chung trng ca con gi v phi i b phiu hay gi in cho
Michelle bo rng k hp ko di hn d kin v chng ti s phi hon chuyn du lch. Thnh
cng trong s nghip chinh tr ca ti cng khng th lm du bt cm gic ti li; c ln
Michelle bo ti, na a na tht, l ln u thy nh b trn bo th bn tr c th khoi ch,
nhng nu lin tc nh th th chng s thy khng bnh thng.
V th, ti phi c gng ht sc p li nhng li buc ti c quanh qun trong u rng ti l
ngi ch k, rng ti ch lm mi vic tho mn ci ti, lp y khong trng trong lng.
Khi khng phi i cng tc ti lun c gng v nh n ti nghe Malia v Sasha k chuyn ban
ngy i hc, c sch cho con nghe v a chng i ng. Ti c gng khng hn gp ai vo Ch
nht, n ma h th dnh c ngy a bn tr i vn bch th hoc ti b bi, ma ng th i
thm cc vin bo tng hoc cng vin thy sinh.
Ti ch trch mng bn tr nh nhng khi chng mc li, c gng hn ch chng xem ti vi v n
qu vt. V Michelle lun ng h ti mc d i khi ti c cm gic mnh ang xm phm khng
gian lm m ca nng v khi vng mt qu nhiu, c l ti nh mt quyn can thip vo th gii
m nng dng nn.
V cc con ti, chng c v vn ln ln bnh thng d ti thng xuyn i vng. C l y l
bng chng cho thy kh nng nui dy con ci ca Michelle; vi vic nui dy Malia v Sasha,
nng tht s hon ho, nng c th t ra nhng gii hn nghim khc m bn tr khng h thy
ngt ngt. Nng thu xp sao cho k tranh c vo Thng vin ca ti khng nh hng nhiu

n cuc sng hng ngy ca bn tr - cho d cuc sng ca con ci cc gia nh trung lu M
ngy nay cng thay i khng km g cuc sng ca b m chng.
Khng cn ci thi m b m ch vic cho con ra ng hoc n cng vin chi v bo chng
nh v trc ba ti. Ngy nay, vi nhng v bt cc tr em trn bn tin v vic nghi ng mi
biu hin t pht hoc thm ch ch cn hi u oi ca con tr, thi gian biu ca bn tr c
thu xp rt xung khc vi thi gian biu ca b m. C nhng ngy thi u, c lp ballet, lp th
dc, c lp qun vt, lp piano, c gii bng , v hnh nh tun no cng c tic sinh nht. C
ln ti bo Malia rng sut thi th u ti ch tham d ng hai ba tic sinh nht, c hai ln u
ch c nm hay su a tr tham gia, i m chp nhn v n mt ci bnh ga-t (bnh kem).
nh mt con b nhn ti y nh ti tng nhn ng ngoi khi nghe ng k v thi i khng hong
- cu chuyn y m hoc v kh m tin c.
Th l Michelle phi lo mi hot ng ca bn tr, v nng lm vic xut sc nh mt v
tng ch huy. Khi rnh ri ti cng tnh nguyn gip nng - mt hnh ng c nng nh gi
cao cho d nng cn trng khng ti phi chu trch nhim qu nhiu th.
Trc ngy sinh nht ca Sasha vo thng Su ti, nng giao cho ti mua hai mi qu bng
bay, pizza, pho mt cho hai mi a tr s n d tic v lnh. Nghe c v d lm nn khi
Michelle bo ti nng sp i mua ti ng ko tng cho bn tr sau ba tic, ti ni ti
mua lun cho. Nng ph ra ci.
"Anh khng mua c ti ng ko u', nng bo ' em ni cho anh nghe nh. Anh phi n
ca hng chuyn bn tic tng v chn ti. Sau anh phi chn mua g cho vo ti, ri
ti dnh cho con trai phi khc ti dnh cho con gi. Anh ch cn bc vo ca hng v i vng
quanh mt gi ng h l u anh s n tung lun".
Cm thy km t tin hn, ti bn ln mng. Ti tm c ch bn bng bay gn phng tp th
thao ni chng ti nh t chc ba tic, mt ch khc bn pizza cam oan s giao bnh ng 3
gi 45 chiu.
Hm sau n gi khch n, m bng bay yn v ng ch v nc hoa qu c p .
Ti ngi cng my ngi b m khc. Xem khong hai mi a tr nm tui chy nhy, bt ln
bt xung trong phng tp nh mt l ngi t hon vui v. Ti hi lo lng khi 3'gi 50 m
pizza vn cha n, nhng ri anh chng giao bnh cng c mt 10 pht trc khi ba tic bt
u. Anh trai Michelle, Craig gi cao tay p mnh vo bn tay ti, c l anh hiu ti ang chu
sc p th no. Michelle sp bnh ra a, ngc ln nhn ti v mm ci.
Sau khi pizza v nc qu ht sch, sau khi moi ngi ht bi Happv Birthday v n bnh ngt,
kt thc ba tic tht honh trng, gio vin ph trch phng tp bo bn tr ng thnh vng
trn quanh mt mnh vi d c nhiu mu v cho Sasha ngi gia mnh vi.
Mi ngi m n ba v Sasha c tung bng ln khng trung v ri xung, ri li tung ln
mt ln na v li mt ln na. Mi ln c ngi c nng ln cao con b li ph ra ci ting
ci trn y nim vui.
Ti khng bit sau ny khi ln ln Sasha c nh giy pht khng.
Chc l khng; hnh nh ti ch lu gi c nhng mnh k c ri rc c t sau khi ti nm
tui. Nhng ti ngh rng nim hnh phc trn mnh vi d s mi cn trong tm tr con ti;
rng nhng khonh khc s tch ly li, hnh thnh nn tnh cch con tr, tr thnh mt phn
tm hn chng. i khi nghe Michelle k v b nng ti cm thy nim hnh phc vn vang
vng trong nng. l tnh yu v s tn trng dnh cho Frasier Robinson khng phi v ng
ni ting hay c thnh tch g v i m chnh nh nhng vic lm nh bnh thng hng ngy
ca ng - nng yu ng v ng lun c mt bn con ci. V ti t hi liu con gi ti c th ni
v ti vi nim hnh phc khng.
Vn nh mi khi, suy ngh nhanh chng tan bin. Malia cng c v ang bc vo giai on
pht trin mi; con b ngy cng t m hn v m con trai v nhng mi quan h, ngy cng

quan tm n vic nn mc trang phc g. Con b lun trng thnh hn tui, khn ngoan l
thng. C ln, hi n mi su tui, hai b con ti ni chuyn khi i b do quanh h, con b bt
ng hi chng ti c giu khng. Ti tr li l gia nh mnh khng thc s giu nhng cung c
rt nhiu th hn phn ln cc gia nh khc. Ri ti hi con b ti sao con li hi th.
Con ang ngh v chuyn y, v con ngh l con khng mun tht tht l giu. Con ngh
con mun sng bnh thng n gin thi.
Cu tr li qu bt ng lm ti bt ci. Con b nhn ti mm ci. Nhng nhn vo mt con, ti
bit n ni tht.
Ti thng nh li ln ni chuyn , t hi khng bit Malia ngh g v cuc sng hi bt
thng ca ti. R rng con b thy cc ng b khc i xem con gi thi u bng nhiu hn
ti. Nu con b tht vng th n cng khng bc l iu v Malia lun c xu hng khng lm
tn thng ngi khc, c tm ra mt tt trong mi tnh hung. D sao ti cng cm thy cht an
i khi ngh rng c con gi tm tui yu mnh n mc b qua c thiu st ca mnh.
Mi gn y ti thu xp n xem c mt trn u ca Malia v phin hp kt thc sm
trong tun . l mt bui chiu h p tri, khi ti n mt sn u y cc gia nh da
en, da trng, ngi Latinh, ngi chu ton thnh ph. Ph n ngi trn gh, n ng tp
bng cng con trai, ng b th gi tr con tp ng. Ti tm thy Michelle v n ngi cnh nng
trn bi c, cn Sasha ngi ln lng ti. Malia ra sn, ng gia mt nhm cu th quanh tri
bng, v mc d bng khng phi mn th thao hp vi n - con b cao hn bn b n mt
ci u v c bn chn c v khng n nhp g vi chiu cao - nhng con b vn chi bng vi
s nhit tnh v mnh m khin chng ti la ht c v m . Ht hip mt, Malia n ch c nh
ti ang ngi.
Th no, c cu th?" Ti hi con b.
Tuyt b !" Con b ung mt ngm nc. "B, con mun hi b mt chuyn".
Ni i con".
'Nh mnh nui ch c khng ?
'Th m con bo sao?"
'M bo con hi b. Con ngh con thuyt phc c m ri.
Ti nhn Michelle, v ti mm ci v nhn vai.
'B con mnh ni chuyn ny sau trn u nh?", ti bo con b.
c Malia ung thm ngm nc na v hn ln m ti. "Con rt vui v b v nh.
Ti cha kp ni g th con b quay lng chy vo sn bng. V trong khonh khc, di nh
nng chiu mun , ti tng nh ti nhn thy c con gi ca mnh tr thnh ngi ph n,
nh th n ang cao dn ln theo mi bc chy, thn hnh con ti ln dn ln v cp chn di
bc dn vo cuc sng ca ring n.
Ti m Sasha cht hn mt cht. C l Michelle cng cm thy suy ngh ca ti, nng nm ly
tay ti. V ti nh n cu tr li ca nng hi vn ng tranh c, khi mt phng vin hi
Michelle lm v mt chnh tr gia l th no.
Tht l kh", nng p. Ri theo nh anh chng phng vin th nng ni thm vi mt n
ci ranh mnh: " l l do ti sao Barack li lun c thi cm kch nh vy'. Nh mi khi,
v ti lun ni ng.

Li kt
Thng 11/2005 bui l tuyn th nhm chc vo Thng vin chm dt chui ngy di k t
khi ti tuyn b ng c hai nm trc - ti nh i mt cuc sng tng i v danh ly
mt cuc sng ht sc cng khai trc mi ngi.

Chc chn nhiu th vn khng thay i. Gia nh ti vn sng Chicago. Ti vn i ct tc

trong khu Hyde Park. Michelle v ti vn tip nhng ngi bn ging nh trc k bu c. Cc
con ti vn chi trn sn chi c.
Nhng i vi ti, c th gii thay i mt cch su sc, theo nhng cch m khng phi bao
gi ti cng chp nhn. Li ni, hnh ng, k hoch i li v bn khai thu nhp c nhn
ca ti tt c u xut hin trn mt bo bui sng hoc bn tin ban m. Cc con ti b nhiu
ngi l t t chn li trn ng mi khi cng ti i chi vn bch th. Ngay c khi ti khng
Chicago th cng kh m khng b nhn ra cc sn bay.
Thng ti khng quen coi trng s ch . Ni cho cng cng phi c nhng ngy ti ra
ng vi chic o vt khng cng b vi chic qun ch. Nhng hm , suy ngh ca ti km
r rng v cng vic km trt t hn nhiu so vi hnh nh thng thng ca ti trc cng
chng. Th nn thi thong c nhng hot cnh kh khi hi. Ti vn nh ci ngy trc l tuyn
th, ti v cc nhn vin quyt nh nn t chc mt cuc hp bo vn phng. Lc ti xp
v tr 99 v mc thm nin trong Thng vin. Tt c phng vin b dn trong mt cn phng
nh xu di tng hm ta nh Dirksen273, ngay i din vi ca hng bn cc th ca
Thng vin. cng l ngy lm vic u tin ca ti y; ti cha h tham gia mt ln b
phiu no, cha h xut mt d lut no - thc t l ti cn cha ngi vo bn lm vic ca
mnh khi mt phng vin rt nghim chnh gi tay v hi: "Tha Thng ngh s Obama, u l
ch ngi lch s ca ng?' Mt vi phng vin khc phi bt ci.
Phn no li ni cng iu khin ti nh v bi pht biu ca ti trong i hi ng Dn
ch 2004 Boston, t lc ti bt u c c nc ch . Thc ra chuyn ti sao ti c
chn lm ngi pht biu chnh cho n gi vn l iu kh hiu vi ti. Ln u tin ti gp
John Kerry l sau k bu c s b Illinois khi ti cp ti nhng ngi vn ng gy qu ca
ng v cng ng n d mt bui vn ng ni v tm quan trng ca cc chng trnh dy
ngh.
Vi tun sau, c tin n l ngi ca Kerry mun ti pht biu trong i hi ng mc d cha
r vi t cch g. Mt bui chiu, khi ti ang t Springfield quay v Chicago tham d mt l
vn ng vo bui ti th ngi ph trch chin dch vn ng ca Kerry l Mary Beth Cahill gi
in bo tin. Sau khi dp my, ti quay sang bo anh chng li xe Mike Signator.
"Ti on v ny honh trng lm y".
Mike gt u. "Hn th ri".
Trc ti mi tham d i hi ng Dn ch mt ln, l i hi nm 2000 Los Angeles.
Ti khng nh i v va tht bi trong cuc bu c s b vo v tr ng c vin ngh s khu vc
bu c s 1 ca Illinois. V ti quyt nh dnh ma h lm vic trong ngh lut - mt cng
vic ti b b sut thi gian vn ng (v th t nhiu ti ri vo cnh tng qun) - cng
nh ly li nhng g mt vi v v con gi v chng ti khng c gp nhau my sut su
thng trc .
Tuy nhin n pht cui, vi ngi bn v ngi ng h thuyt phc ti i cng h. H bo ti:
anh phi quen vi mi ngi trong c nc cn tranh c ln na - v d sao th i cng vui.
Mc d lc h khng ni ra nhng ti ngh h coi chuyn i s l mt liu thuc hu hiu cho
ti, da trn l thuyt rng cch tt nht sau khi ng nga l ngay lp tc quay li lng nga.
Cui cng ti cng xiu lng v t v my bay i L.A. Khi h cnh, ti i xe but n mt im
cho thu xe ca cng ty Hertz. Ti a cho ngi ph n ng sau quy chic th tn dng
American Express v bt u xem bn tm ng n mt khch sn r tin gn bi bin
Venice. Sau vi pht ngi ph n quay li, nt mt l v bi ri.
'Ti rt tic, tha ng Obama, nhng th ca ng khng c chp nhn."

273

Ta nh vn phng lm vi c c a cc ngh s .

'Khng th th c. Ch th li ln na c khng?"
'Ti th hai ln ri tha ng. C l ng nn gi in cho American Express."
Sau na ting ni chuyn in thoi, mt ngi ph trch American Express t t bo lnh
cho ti thu xe. Nhng y mi l im bo u tin ca mt lot chuyn xy ra sau . V
khng phi i biu nn ti khng c th vo ta nh; theo Ch tch ng Dn ch Illinois th
ng b nhiu ngi nh v xin vo lm nn ng ch c th cho ti th ra vo khu vc din ra i
hi thi. Th l ti phi xem hu ht cc bi pht biu trn nhiu mn hnh ti vi t quanh trung
tm Staples, thi thong i cng bn b v ngi quen vo ta nh r rng khng dnh cho ti.
n ti th Ba, ti nhn thy s c mt ca mnh ch gip ch cho cho bn thn cng nh cho
ng Dn ch nn sng th T ti p chuyn bay u tin tr v Chicago. C ngh ti chuyn
lc trc ch l mt k ng ngoi cng i hi, gi li l ngi pht biu chnh, ti khng khi
lo ngi rng mnh s gp chuyn g Boston. Nhng c l n thi im ti quen vi
nhng chuyn l lng xy ra sut t tranh c nn ti khng cm thy qu hi hp. Vi ngy sau
c in thoi, ti tr v phng khch sn Springfield, vit ra giy mt s s lc cho bi pht
biu trong lc ngi xem bng r trn ti vi. Ti ngh v nhng ch mnh ni nhiu ln sut
t vn ng - mi ngi lun sn lng lm vic chm ch nu c c hi, chnh ph cn to c
hi cho mi ngi, v ti tin tng mi ngi M u cm thy mnh c ngha v vi ngi
khc. Ti lit k ra mt danh sch nhng vn c th s cp n - y t gio dc, chin tranh
lraq.
Nhng ti suy ngh nhiu hn c v ting ni ca nhng ngi ti gp trn ng tranh c.
Ti nh n Tim Wheeler v v ng Galesburg ang c tm cch lm th no cu con trai
ca h c ghp gan. Ti nh n mt thanh nin East Moline tn l Seamus Ahern ang trn
ng n lraq - kht khao mun phc v t nc ca cu, nh nhn t ho v nt e ngi trn
khun mt b cu. Ti nh n mt ph n da en tr ti gp East St. Louis - ti khng nh
ni tn c - k c phi n lc th no i hc i hc trong khi c nh c khng ai tt
nghip c ph thng.
iu lm ti xc ng khng ch l n lc, c gng ca h. M l v h c tinh thn quyt
tm, s t tin, lng lc quan v tn trc kh khn. Ti nh n nhng t m mc s Rev.
Jeremiah A. Wright Jr. tng ni trong mt bui thuyt gio.
S to bo khi hy vng.
Ti ngh chnh l iu tt p nht ca tinh thn M. N th hin khi chng ta dm tin rng
mt t nc ang b chia r bi mu thun s tm li c tnh cng ng cho d mi th u
chng t iu ngc li, rng chng ta lun nm c - v do c trch nhim - vn mnh ca
mnh cho d chng ta c th gp tht bi, mt vic lm, b au m hay c tui th gian kh.
Ti ngh s to bo gip chng ta kt thnh mt dn tc.
Tinh thn hy vng lan ta gip gia nh ca ring ti gn b vi nc M rng ln, v
cuc sng ca ring ti gn b vi cuc sng vi nhng c tri b phiu cho ti.
Ti tt ti vi v bt tay vo vit.
Vi tun sau, ti n Boston, n khch sn ng mt gic ba gi ng h ri ti Trung tm Fleet.
l ln u tin ti xut hin trn chng trnh Gp g bo ch274. n on cui, Tim Russert
chiu ln mn hnh on trch mt cuc phng vn t nm 1996 vi nht bo Plain-Dealer ca
thnh ph Cleveland (Ohio) m ti ch cn nh g.
Phng vin hi ti: vi t cch l mt ngi va tham gia vo chnh tr, mt ng c vin vo
thng vin bang, ti ngh g v i hi ng Dn ch Chicago.

274

Chng trnh truyn hnh lu i nht th gii (t 1947) ca knh NBC, chuyn phng vn cc chnh tr gia v
chnh tr, kinh t, i ngoi v cc vn x hi.

i hi ch bn hng thi. ng th... Bn c ba ti gi 10.000 dollar mt sut, c Cu lc

b Thnh vin cao cp. Ti ngh khi cc c tri bnh thng nhn vo th ng nhin h s
cm thy mnh b loi ra ngoi. H khng th n mt ba gi 10.000 dollar. H bit nhng ai n
d ba n th s c hng nhng quyn li m h khng th tng tng ra ni.
Cnh phng vn bin mt khi mn hnh, Russert quay sang ti:
"Mt trm nm chc ngi tham gia ti tr 40 triu dollar cho ln i hi ny. Cn t hn c
ln Chicago nu xt theo tiu chun ca anh. Anh c kh chu v chuyn ny khng? Thng
ip cho mt c tri bnh thng ln ny s l g?".
Ti tr li rng chnh tr v tin lun l vn m c hai ng gp phi. Nhng tt c nhng ln
b phiu lp php ca John Kerry v ca ti u cho thy c hai chng ti u b phiu cho
nhng g tt p nht i vi t nc. Ti ni rng mt k i hi khng th thay i c iu
, mc d theo ti nu ng Dn ch cng khuyn khch c nhiu ngi c cm gic b loi
ra ngoi cng tham gia th chng ta cng th hin c s trung thnh vi tinh thn s khai ca
ng l i din cho nhng ngi bnh thng trong x hi, v ng chng ta s cng ln mnh.
Trong thm tm ti ngh cu tr li hi nm 1996 vn hay hn.
c thi cc i hi ng phn nh tnh th khn cp v kch tnh ca chnh tri - hi nhng
ngi ng u xc nh ng c vin bng cch m u ngi, bng nhng cuc m phn
gia cc bn v gy sc p chnh tr v vic khng chp nhn hay m nhm u c th dn ti
phi c hai, ba hoc bn vng b phiu kn. Nhng thi qua lu ri. Vi bt buc phi c
vng bu c s b, vi yu cu cp bch phi chm dt vai tr thng tr ca nhng ngi ng
u ng v nhng cuc m phn bi mt trong cn phng y khi thuc, i hi ng ngy nay
khng cn em li bt ng na. N tr thnh mt hi ch tin tc thng mi ko di c tun i
vi cc thnh vin v ng c vin mi ng. N cng l ni tn vinh nhng nh ti tr ln trung
thnh vi ng vi bn ngy n ung, gii tr v ni chuyn lm n.
Ba ngy u tin ti thc hin ng vai tr ca mnh trong nhng cnh tng vui v . Ti pht
biu trong nhng cn phng cht nh nm nhng nh ti tr ln ca ng Dn ch, n sng vi
cc on i biu t nm mi bang. Ti tp ni trc mt mn hnh ti vi, tp i i li li trn
sn khu, nghe mi ngi hng dn l nn ng u, lc no cn vy tay, dng micro sao cho
hiu qu nht. Ngi ph trch truyn thng ca ti l Robert Gibbs lin tc cng ti chy ln
chy xung cu thang trung tm Fleet, tr li nhng cuc phng vn - i khi ch cch nhau hai
pht - ca cc knh truyn hnh ABC, NBC, CBS, CNN, Fox News v NPR. Ln no chng ti
cng nhn mnh nhng im m nhm ca Kerry-Edwards275 cung cp. Tng t trong u
c kim tra k cng qua hng lot cuc thm d kin v rt nhiu ln tho lun.
My ngy c tri vn vt nh th, ti khng c nhiu thi gian lo lng chuyn bi pht biu
s nh th no. Cho n tn ti th Ba - sau khi nhn vin ca ti v Michelle ci nhau na gi
lin v chuyn ti nn eo c vt no (cui cng chng ti chn lun c vt ca Robert Gibbs),
sau khi ti Trung tm Fleet v nghe nhng ngi l h to "Chc may mn!" v "Cho h bit tay,
Obama!", sau khi n khch sn thm Teresa Heinz Kerry276 mt ph n rt lch thip v hi
hc - khi cui cng ch cn Michelle ngi bn ti cnh g sn khu v xem cnh truyn hnh
i hi, ti mi cm thy c cht hi hp. Ti bo Michelle l ti hi lm nhm au bng. Nng
lin m cht ly ti, nhn vo mt ti v ni: "ng qu lo th anh bn!" Chng ti cng ph ln
ci. Va lc ngi sn xut chng trnh bc vo bo n lc ti phi ra pht biu. Khi
ng sau tm mn en nghe Dick Durbin gii thiu mnh, ti ngh v m, b v ng, khng hiu
h s cm thy g nu ngi di kia. Ti ngh v b ti ang xem bui l qua ti vi Hawaii, v
au lng nn b khng th n tn y. Ti ngh v tt c nhng tnh nguyn vin, nhng ngi
ng h ti Illinois - h lm vic v cng vt v v ti.
275 John Edwards l ng c vin ph tng thng trong lin danh ca John Kerry trong cuc bu c tng thng nm
2004
276

Phu nhn ca John Kem

Cu Cha cho con ni tht trung thc v h, ti t nh. Ri ti bc ra sn khu. Nu ni rng

nhng phn ng tch cc sau bi pht biu i hi Boston - th t ti nhn c, m ng
cho n khi ti quay v Illinois - khng lm ti phn khi th r l ti ang ni di. Ni cho
cng th ti lm chnh tr c c nh hng ln cuc tranh lun x hi, v ti ngh ti mun
ni vi mi ngi v con ng t nc chng ta cn i theo.
Nhng s ni ting t ngt sau bi pht biu cng lm ti thm s ph du ca danh ting. N
n ngu nhin gia hng nghn c hi, s kin khc nhau c th xy ra theo chiu hng ngc
li. Ti bit chnh mnh khng gii giang hn su nm trc l my, hi ti ch tm thi b
mc cn. Quan im ca ti v y t, gio dc hay chnh sch i ngoi gi y cng khng khc
bit nhiu so vi hi ti cn l mt ngi t chc hot ng cng ng v danh. Nu ti c khn
ngoan hn th ch yu l do ti i xa hn c cht t trn con ng la chn, l con
ng chnh tr v bt u c vi nim v nhng g ang ch i, c nhng iu tt p ln
ri ro s xy ra.
Ti vn nh mt ln ni chuyn vi mt ngi bn hai mi nm trc l mt ngi ln tui
hn ti, tng hot ng v quyn cng dn rt tch cc Chicago hi thp k 60 v ang ging
dy ngnh th hc i hc Northwestern. Lc ti quyt nh theo hc trng lut sau ba
nm lm ngh t chc cng ng: v v ng l mt trong s t nhng ngi ging dy nghin cu
ti quen nn ti nh ng vit cho ti mt l th gii thiu.
ng ni ng rt sn lng, nhng trc ht ng mun bit ti nh lm g vi bng lut. Ti ni
ti quan tm n vn quyn cng dn, v lc no ti s th bc vo chnh trng. ng
gt u v hi liu ti suy ngh v nhng vn lin quan n con ng s nghip hay
cha, ti sn lng lm g ra t bo lut, lin minh vi ai hoc c bu vo mt vi tr
no ri tin xa hn. Theo ng, thng th c lut v chnh tr u i hi phi bit tha hip
khng phi v tng vn c th m v nhng th c bn hn - l gi tr v l tng ca mi
ngi. ng ni ng khng nh khuyn ngn ti v l thc t. Chnh v ng khng sn lng
tha hip nn mc d rt nhiu ln ng c mi tham gia chnh trng thi tr, nhng ng
lun t chi.
"V bn cht tha hip khng c g l sai tri ng bo "Ti ch khng hi lng v chuyn . V
ti khi cng nhiu tui ti cng nhn thy rng mnh ch nn lm nhng g khin mnh hi lng.
Ti ngh y l mt trong nhng u im ca ngi ln tui, cui cng th mnh cng bit ci g
quan trng vi bn thn. tui 26 th kh m bit c nhng iu . Vn l ch khng ai
khc c th tr li c cu hi cho cu. Cu phi t tm ly cu tr li".
Hai mi nm sau, khi ngh v ln ni chuyn , ti thy mnh bit n nhng g ng ni hn
trc rt nhiu. V khi ti n ci tui bit c mnh cn g th mc d so vi ng ti d tnh
hn khi phi tha hip, ti vn bit rng ti khng hi lng vi vic xut hin di nh ho
quang ca camera truyn hnh hay nhn c nhng trng v tay ca m ng. M l khi ti
thy mnh cng ngy cng gip c nhiu ngi c th sng ng hong hn mt cch kh r
rng.
Ti ngh v nhng g Benjamin Franlin vit cho m ng gii thch ti sao ng li dnh
nhiu thi gian lm vic cho x hi: "Con mun ngi ta ni v con l: ng ta sng c ch
ch khng phi 'ng ta cht trong giu c' m ".
Ti ngh chnh lm vic ny lm ti hi lng - l gip ch cho gia nh v cho nhng ngi
b phiu cho ti v di sn ti li s khin cho cuc sng con chu chng ta c nhiu hy vng
hn. i khi trong lc lm vic Washington, ti cm gic nh mnh ang t c mc tiu
. Li c nhng thi im khc dng nh mc tiu c xa dn, v mi vic ti lm - nhng
bui iu trn, bi pht biu. nhng cuc hp bo v bi trnh by quan im - ch l ph phim,
v dng vi mi ngi.
Mi khi cm thy nh vy, ti thch c chy cng vin Mall.

Ti thng chy vo chiu mun, c bit l ma h v ma thu, lc khng khi

Washington m p v tnh lng. L cy cng gn nh khng lay ng. Khi bng ti xung th
khng cn nhiu ngi i ngoi ng - c l ch c vi cp nam n ang i do, nhng ngi
v gia c ngi trn gh ang thu xp li vi mn . Hu nh ln no ti cng dng li i
tng nim Washington, cng c vi ln ti i tip sang i tng nim Th chin th hai ngay
bn kia ng ri i dc h nc n i tng nim Cu chin binh Chin tranh Vit Nam, leo
tip ln nhng bc thang ln Nh tng nim Lincoln.
Ban m, ni ny c chiu sng nhng thng vng lng. ng gia nhng chic ct cm
thch, ti c li bi pht biu Gettysburg v Din vn nhm chc ln th hai ca Lincoln. Ti
nhn xung h nc, tng tng m ng lng i nghe ging ni hng hn ca mc s King,
xa hn l mi in Capitol rc sng lung linh.
Ti ngh n nc M v nhng ngi sng lp nn t nc.
H vt ln trn nhng kht vng tm thng, nhng tnh ton nh nhen, tng tng ra mt
quc gia tri rng khp lc a. V nhng ngi nh Lincoln v King nm xung vi s nghip
lm cho t nc cha hon ho ny ngy cng tt p hn. V tt c nhng ngi v danh
khc, nhng n l v binh lnh, th may v ngi bn tht, h xy dng cuc sng cho chnh
mnh, cho con chu h, vi tng vin gch, tng ng ray, vi i tay chai sn xy dng nn
th gii ca gic m chung.
Ti mun tr thnh mt phn ca cng trnh y.
Tri tim ti trn y tnh yu vi t nc ny.

Li Cm n
Ti khng th hon thnh cun sch ny nu khng c s ng h c bit ca mi ngi.
Trc ht ti mun nhc n v ti, Michelle. Ly chng l thng ngh s l kh, ly mt
thng ngh s vit sch thc s i hi s kin nhn ln lao. Michelle khng ch lun ng h
ti v tinh thn sut thi gian ti vit, nng cn l cm hng cho rt nhiu tng ca ti trong
cun sch ny. Mi ngy, ti cng nhn thy r hn s may mn ca mnh khi c sng cng
Michelle. V ti ch c th hy vng tnh yu v hn ca ti s b p cho nng phn no thit
thi do ti thng xuyn bn rn.
Ti cng mun by t li cm n ti bin tp vin Rachel Klayman.
T trc khi ti ginh c thng li s b khi tranh c vo Thng vin, chnh Rachel khin
Nh xut bn Crown ch n cun sch u tin ti vit, gic m t cha ti, n c xut
bn t rt lu trc Rachel cng l ngi ng h xut ti vit cun sch th hai ny. V
Rachel li l ngi lun gip ti trong mt nhim v kh khn nhng hng khi l hon
thnh cun sch. St giai on bin tp, c y lun t ra l ngi su sc, t m vi tinh thn lc
quan khng h thay i. C y hiu mc tiu ca ti khi vit cun sch ny ngay c trc khi ti
vit v nh nhng, kin quyt a ti tr li con ng hng ti mc tiu mi khi ti nh
mt ging vn ca chnh mnh, s dng nhng t ng c bit, so rng hoc quan im sai lm.
Hn na, c y cn ht sc kin nhn trc lch lm vic Thng vin d gy bc mnh cng
nh s b tc thng l ca ti. Khng di mt ln c y phi lm vic thu m, hy sinh ngy
ngh cui tun v c k ngh vi gia nh lo sao cho d n cun sch c tri chy.
Tm li, c y l mt bin tp vin l tng, v l mt ngi bn ht sc qu gi.
D nhin Rachel cng khng lm c nh vy nu khng c nhng ngi chu trch nhim
xut bn Crown Publishing Group ng h tuyt i. l Jenny Frost v Steve Ross. Nu
cng vic xut bn sch l s kt hp gia ngh thut v thng mi th Jenny v Steve lun
ng v pha lm th no cun sch tt hn. H tin tng vo cun sch ny. V th h lin
tc phi dnh thm rt nhiu thi gian cho n, mt iu m ti v cng bit n.

Tinh thn lun c trong mi thnh vin ca Crown, nhng ngi lm vic vt v. Amy
Boorstein khng mt mi gim st ton b qu trnh ra sch d thi gian rt ngt ngho. Tina
Constable v Christine Aronson lun n lc ht sc v cun sch, lun phi kho lo thu xp (v
sp xp li) mi vic do lch lm vic Thng vin ca ti yu cu. Jill Flaxman tch cc
lm vic vi b phn pht hnh ca nh xut bn Random House v cc i l pht hnh sch
cun sch n c tay ngi c. Jacob Bronstein thc hin bn sch ni ln th hai mt
cch khng th hon ho hn. Ti mun gi li cm n chn thnh n tt c h v c nhng
ngi khc Crown: Lucinda Bartley, Whitney Cookman, Lau ren Dong, Lau ra Duffy, Skip
Dye, Leta Evanthes, Kristin Kiser, Donna Passannante. Philip Patrick, Stan Redfern, Barbara
Sturman. Dan Weisberg v nhiu ngi khc.
Nhng ngi bn rt tt nh David Axelrod, Cassandra Butts, Forrest Claypool, Julius
Genachowski, Scott Gration, Robert Fisher, Michael Froman, Donald Gips, John Kupper,
Anthony La ke, Su san Rice, Gene Sperling, Cass Sunstein v Jim Wallis dnh thi gian c
bn tho v ng gp cho ti nhiu nhn xt qu gi. Ti mun c bit nhc ti Samantha
Power, mc d cng ang bn vit, nhng c nhit tnh c k tng chng nh th sch do
chnh c y vit ra v ng gp cho ti v cng nhiu nhn xt hu ch cng nh c v ti mi
khi ti mt tinh thn hoc kit sc.
Nhn vin ca ti Thng vin nh Pete Rouse, Karen Kornbluh, Mike Strautmanis, Jon
Favreau, Mark Lippert, Joshua DuBois v c bit Robert Gibbs v Chris Lu cng dnh thi
gian ngoi gi lm vic c bn tho, gi cho ti v cng tc bin tp, xut chnh sch,
nhc nh v sa cha li. Ti mun cm n h v lm nhiu hn c ngha v ca mnh.
Mt nhn vin c ca ti l Madhuri Kommareddi dnh c ma h trc khi vo hc
Trng Lut Yale kim tra thng tin trong ton b bn tho. Trnh v nng lng lm vic
ca c lm ti chong vng. Ti cng mun cm n Hillarry Schrenell v tnh nguyn gip
Madhuri tm hiu nhiu vn trong chng v chnh sch i ngoi.
Cui cng, ti mun cm n ngi i din ca ti, Bob Barnett cng ty Williams v
Connolly, v tnh bn, s ng h cng nh nng lc ca anh. Nh chng ti to ra c s
khc bit.
HT