Airbus

RADYO SEYRSEFER YARDIMCILARI
Eitim Notlar
1. RADYO SEYRSEFER YARDIMCILARI

Bir noktadan baka bir noktaya (deniz, hava, kara) seyahat etmek seyrsefer dir.
Radyo seyrseferi dendiinde; radyo dalgalar ile bir yerden baka bir yere gitmek iin
kullanlan sistemler anlalmaldr.
Kara yolunda yaplan seyrsefer iki boyutlu iken hava seyrseferi boyutlu olup 3.
boyut irtifadr.
1.1 Amalar
Hava trafiinin dzenlenmesi ( ayn dorultulu uaklarn irtifalarnn ayarlanmas),

Uulan blgenin engebe durumunun belirlenmesi,
Havada gr sfr bile olsa bu sistemler sayesinde piste ini yaplabilir ve yn
bilgisi verilebilir.
2. ELEKTROMANYETK DALGA
Radyo seyrsefer yardmclar; vericinin (Emitter - E) gnderdii radyo elektromanyetik
dalgalarnn alc (Receiver R) tarafndan alnmas prensibiyle alrlar.
Verici Anten: Elektrik akmnn belirli bir yere yollanmas iin elektrik akmn verici anten,
elektromanyetik dalgalara dntrr ve bolua gnderir.
Alc Anten: Buna karlk alc anteni boluktaki elektromanyetik dalgalar alp elektrik
enerjisine evirir ve bunu elektronik aygtlara gndererek bilgiyi orijinal formuna
dntrr (mzik, grnt, yaz).
2.1. Elektromanyetik Dalgann Formu
Bir sins fonksiyonu eklindedir.
ekil 1. Elektromanyetik Dalgann Formu.
SEYRSEFER DARES BAKANLII
1/56
Hava Trafik Mdrl
Eitim Notlar
Elektromanyetik dalgann iki bileeni vardr ki bunlar:Elektrik alan (E) ve Manyetik alan
(H) bileenleridir. Bu iki bileen birbirine dik ve elektromanyetik dalgann yaylma yn
her ikisine de diktir.
Radyo dalgalar k hz (c= 300000 KM/sn = 161800 NM/sn) ile yaylrlar.
Sinzoidal dalgann herhangi bir noktasndan balamak zere yine ayn noktaya
ulancaya kadar geen sreye peryod (T) denir. Birim zamandaki (1 sn) peryod
saysna ise frekans (f) denir. f= 1/T dir. Frekans birimi Hertz (Hz)dir.
1 KHz = 1.000 Hz
1 MHz = 1.000.000 Hz
1 GHz = 1.000.000.000 Hz dir.
Bir radyo dalgasnn bir peryodunda kat edilen yol dalga boyunu () verir.Birimi m dir.
c =.f ve =c/f dir.
Dk frekansl elektromanyetik dalgalar uzun dalga boyuna sahip iken , ksa dalga
boylu olanlar ise byk frekansldr.
2.2. Radyo Frekans Kategorileri
Tanm
Ksaltma
Frekans
Dalga Boyu
Very Low Frequency

Low Frequency
Medium Frequency
High Frequency
Very High Frequency
Ultra High Frequency
Super High Frequency
Extremly High Frequency
VLF
LF
MF
HF
VHF
UHF*
SHF*
EHF
3KHz-30KHz
30KHz-300KHz
300KHz-3MHz
3MHz-30MHz
30MHz-300MHz
300MHz-3GHz
3GHz-30GHz
30GHz-300GHz
100.000m-10.000m
10.000m-1000m
1000m-100m
100m-10m
10m-1m
1m-0.1m
0.1m-0.01m
0.01m-0.001m
* Radar sistemlerinde genel olarak kullanlan frekanslardr.

2.3 Ses Dalgalar (SD) ve Radyo Dalgalar (RD)
SD 30 Hz ile 3 KHz arasndadr,

SDn kulak duyabilir iken RDn kulak iitemez,
RD rnn frekanslar 3 KHz dan byktr,
SDnn menzili ok dk iken RDnn menzili ok uzundur,
SDr ses hzyla yaylrken (340 m/sn), RDr k hzyla yaylr (300.000 KM/sn),
RDr E ve H bileenlerinden olumakta olup sz konusu iki bileen birbirine diktir,
RDnn yaylma yn E ve H bileenlerine diktir,
RD r yansma ,krlma, krnm zelliklerine sahiptir,
RDr emilebilir veya enerji kaybedebilirler,
2/56
Hava Trafik Mdrl
Eitim Notlar
2.4. Modlasyon
SDnn RDnn zerine bindirilip uzak menzillere iletilmesi salanr. Uzak menzillere
gnderilmek istenen ses veya grnt bilgisinin bir tac RDs zerine bindirilmesi
ilemine modlasyon denir. Bu ilemde ses veya resim bilgisini ieren dalgaya modle
eden dalga, yksek frekansl tayc RDsna ise modle edilen veya tayc dalga ad
verilir.
2.4.1. Modlasyon Teknikleri
Genlik Modlasyonu / Amplitude Modulation (AM); Tayc dalgann (RD)

genlii, bilgi iaretinin genlii ile orantl olarak deiir,
Frekans Modlasyonu / Frequency Modulation (FM); Tayc dalgann frekans,
bilgi iaretinin frekansna bal olarak deiir,
Faz Modlasyonu / Phase Modulation (PM); Bilgi iareti tayc dalgann fazn
deitirir,
Darbe Modlasyon Sistemi / Pulse Code Modulation (PCM); Radar sistemlerinde
kullanlmaktadr. Bilgi iareti kare dalga eklindedir.
2.5. Radyo Dalgalarnda Krlma, Yansma, Krnm ve Emilme zellikleri
Krlma (Refraction): Younluu farkl 2 ortam sz konusu iken, RDnn bir

ortamdan baka bir ortama gemesi zelliidir. Dalga frekans yksek ise krlma
dk olur. Yksek frekansl dalgalar bulunduklar dorultuyu koruma
eilimindedirler.
Yansma (Reflection): RDnn ortam deitirmeden sadece yn deitirmesidir.
Yansma olabilmesi iin RDnn dalga boyunun yansyaca engelin boyutlarndan
kk olmas gerekir.
Krnm (Diffraction): Keskin bir yansma deildir. RDnn dalga boyu ile engel
boyutlar ayn mertebede olursa krnm olacaktr. Kilometrik dalgalar yeryzn
yalayarak yollarna devam ederlerken hektometrik dalgalar ev, bina gibi engelleri
yalayarak yollarna devam ederler. Bu yzeylerden yansma sz konusu olamaz.
Emilme (Absorbtion): Gnderilen sinyal alcya ulancaya kadar sinyal gcnde
zayflama olur. Bunu etkileyen faktrler;
a. RDnn yayld ortam, yzey nemlidir (toprak yzeyi,su yzeyi).Deniz
zerinde yaylan dalgalarn menzili ok fazla olacaktr. Topran da nemli
olmas tercih edilir,
b. Frekans arttka menzil der, emilme artar,
c. E ve R arasndaki mesafe ne kadar yksek ise emilmeden kaynaklanan
zayflama artar,
d. Verici (E) gc ile menzil doru orantl olarak artar. rnein E ve R
arasndaki mesafeyi iki kat arttrmak iin Enin gcn drt kat arttrmak
gereklidir.
3/56
Hava Trafik Mdrl
Eitim Notlar
2.6. Dalga Tipleri

2.6.1.Yer Dalgalar
Yava yava zayflayp tamamen snnceye kadar yeryz erisini takip eden
dalgalardr.Yeryzne paralel olarak yaylrlar. Yer dalgalarnn yaylmalarn etkileyen
faktrler:
a. Topran tipi (toprak ne kadar nemli ise menzil o kadar artar),
b. Frekans (frekans azaldka menzil artar),
c. Verici gc (vericinin gc ne kadar yksek ise menzil de o oranda artar),
Yer dalgalarnn etkili olduu iki seyrsefer sistemi vardr ki bunlar okyanus zeri uzun
menzilli seyrseferlerde kullanlan OMEGA ve LORAN sistemleridir.
ekil 2. Radyo Dalgalarnn Yaynm

2.6.2. Gk Dalgalar
Atmosferin iyonosfer katlarna arpp yansyarak tekrar yeryzne dnen dalgalardr.
yonosfer atmosferin en d katmandr ve yerden yaklak 70-90 KM arasnda bir
mesafededir. Bu katmann ykseklii sabit olmayp zamana ve mevsime gre
deikenlik gsterir. Gndzleri ise geceye gre daha alak seviyededir.
Gaz molekllerinin iyonlarna ayrlmas olayna iyonlama denir. Gnein ultraviyole
nlar bu iyonlamay meydana getirir. Gnein etkisi yksek tabakalarda daha fazla
olacandan iyonlama miktar da bu tabakalarda daha ok olacaktr. Gece ise gne
etkisi ortadan kalktndan iyonlar tekrar birleirler. Bu ise alt tabakalarda st
tabakalardakine nazaran daha abuk olur. Bu nedenle iyonosfer tabakasnn kalnl
azalr ve yerden ykseklii de artar. Bylece iyonosferin tabakalarndan yansyarak
4/56
Hava Trafik Mdrl
Eitim Notlar
yeryzne dnen gk dalgalarnn da ulat menzil zellikle geceleri artm olur. Gk

dalgalarnn menzilini etkileyen faktrler:
a. yonosfer katmannn iyonlama miktar ne kadar fazla ise menzil o oranda
azalr. rnein gndzleri duyulamayan bir ok kanal geceleri duyulabilir,
b. Vericinin gc,
c. 30 MHz in altndaki frekanslarda gk dalgalarnn menzili artar, 30 MHz zeri
frekanslarda ise iyonosferden yansyamaz ve uzay boluuna yaylr,
d. Verici anteninden gnderilen dalgann yansyabilmesi iin iyonosfere belli bir
a altnda gelmesi gereklidir. Byk alarda iyonosfer katmanlarna ulaan
gk dalgalar, bu katmanlar tarafndan yutulurlar,
e. Verici anteni ne kadar yksee yerletirilirse menzil o oranda artar.
2.6.3.Optik Dalgalar
Dorusal olan ve iyonosfer tabakasndan yansmakszn iyonosfer tabakasn delip
geerek uzaya ulaan yksek frekansl dalgalardr. Frekans deeri 30 MHz den byk
olan dalgalardr. Optik dalgalarn alclar tarafndan alnabilmesi irtifaya baldr.
2.7. Radyo Dalgalarnn Yaylmnda Ortaya kan Problemler
2.7.1. Fading Olay
Ayn enerjili ve frekansl iki dalga alcya ayn anda ularsa, alcda alnan iaretin
gcnde zaman ierisinde artma ve azalma yani bir dalgalanma meydana gelir. Ayn
anda bir dalgann maksimum, dierinin minimum deerine ulamas (ayn fazda olmas
durumu) ise sinyalin glenmesine neden olur. rnein, direkt olarak uaa ulaan yer
dalgas ile iyonosferden yansyp daha uzun bir yol kat ederek uzaktaki alcya ulaan
gk dalgasnn ayn anda alnmas fading olayna sebep olur. zellikle geceleri, MF
bandnda yayn yapan vericilerde ortaya kar. Bu nedenle NDB gibi MF bandnda yayn
yapan radyo seyrsefer yardmclarnn geceleri gnderdikleri bilgiye gvenilmemelidir.
2.7.2 Sessiz Blge
zellikle HF bandnda yayn yapan vericilerde ortaya kar. HF bandnda yer ve gk
dalgalar hakimdir. Genelde etkili olan ise gk dalgalardr:
Frekans: Verici frekans ne kadar dk ise zelikle yer dalgalarnn ulaaca

menzil o kadar artacak ve sessiz blge klecektir.
Topran Tipi: Topran nemli olmas orannda yer dalgalarnn menzili artar. Bu
da sessiz blgeyi daraltacaktr.
Zaman: zellikle geceleri gk dalgalarnn menzili daha yksektir. Bu durumda

sessiz blgesi klecektir.
5/56
Hava Trafik Mdrl
Eitim Notlar
2.7.3. Direk Dalgalarn rtifaya Bal Olarak Alnmas

Anlalaca gibi direk dalgalarn alnmas uan konumuna ve irtifasna bal olarak
deimektedir.
2.7.4. Sessizlik (Belirsizlik) Konisi
Genelde tm yer istasyonlarnda grlen bir problemdir. stasyonda dikey eksenden
40 - 45 lik koni eklindeki blge ierisinde bulunan uaklar istasyonun gnderdii
sinyalleri salkl olarak alamazlar.
2.8. Frekans Bandlarnn zellikleri
2.8.1.VLF (3-30 KHz)
Yaynm: Yer ve gk dalgalar
Menzil: Yer dalgalar hakimdir ve 4000 NM' den daha uzak rnesafelere ulaabilir.
Dalar alak frekansl dalgalarn yaylmasnda engel tekil etmez.
Anten: Anten boyutlar olduka byk (uzun dalga boyuna bal olarak)
G: Yer dalgalarndaki zayflamaya bal olarak Kw lar mertebelerinde.
Kullanm: OMEGA, ticari telgraf ekimleri, radyo yaynlar
Grlt: Olduka yksek. Havann statik parazitinden ve hava koullarndan

etkilenirler.
2.8.2.LF (30-300 KHz)
Yaynm: Yer ve gk dalgalar (gk dalgalar sadece geceleri hakimdir)
Menzil: Yer dalgalar ile 1500 NM, gk dalgalar ile 3000 NM
Anten: 50 m boyunda geni dipol
G: Menzile bal olarak birka Kw mertebelerinde
Kullanm: NDB, LORAN
Grlt: Yeterince yksek, hava koullarna duyarl
6/56
Hava Trafik Mdrl
Eitim Notlar
2.8.3. MF (300 kHz-3 Mhz)
Yaynm: Genel olarak yer ve gk dalgalar, baz yerlerde direk dalgalar,
Menzil: Toprak zerinde 300 NM, su zerinde 1000 NM
Anten: Birka metrelik dipol
G: Birka yz watt mertebelerinde
Kullanm: NDB, LORAN, yerden yere veya nadiren havadan yere haberleme
Grlt: Yksek, Fading olay
2.8.4. HF (3-30 MHz)
Yaynm: Genel olarak gk ve direk dalgalar hakimdir. 100 NM' e kadar yer
dalgalar da grlr.
Menzil: Gn ierisinde 300 NM, geceleri gk dalgalar vastasyla 1000 NM' e

kadar, 100 - 150 NM arasnda sessiz blge.
Anten: Orta boyutlu dipol
G: Menzile bal olarak 100-200 W
Kullanm: Uzun menzilli yerden yere ve havadan yere haberleme
Grlt: Orta dzeyde
2.8.5. VHF (30-300MHz)
Yaynm: Direk dalgalar
Menzil: 100-300 NM, alnmas irtifa ile ilgili
Anten: 1 m'lik dipol
G: Birka 10 W mertebelerinde.
Kullanm: VOR, ILS Localiser, Markers, VDF, FM radyo ve televizyon yayn,

telsiz haberlemesi.
Grlt: Minimum
7/56
Hava Trafik Mdrl
Eitim Notlar
2.8.6. UHF (300 MHz-3 GHz)
Menzil: 200 NM'den fazla, alnmas irtifaya bal
Anten: 20-30 cm. byklnde
G: Birka Watt mertebelerinde
Kullanm: DME, ILS Glide Path, TACAN, askeri haberleme, GPS
Grlt: hmal edilebilir mertebelerde
2.8.7. SHF (3-30 GHz) ve EHF (30-300 GHz)
Menzil: 200 NM'den fazla, alnmas irtifaya bal
Anten: Birka santimetre byklnde
G: Birka watt mertebelerinde
Kullanm: MLS, Radyo altimetre, tm radar sistemleri
Grlt: hmal edilebilir mertebelerde.
8/56
Hava Trafik Mdrl
Eitim Notlar
3. ALIMA PRENSPLERNE GRE SEYRSEFER SSTEMLER

Radyo seyrsefer sistemlerinin tamam; radyo sinyalinin yaylma zamannn llmesi
veya iki iaretin yaylma zamanlar farklarnn bulunmas prensibine dayanr.
3.1. Dairesel sistemler
Yer istasyonu ile uak arasnda elektromanyetik dalgann gidip-yansyp dnme
sresinin llmesi prensibine dayanr.
t= 2D/c dir.
Bu formlde c:elektromanyetik dalgann hz, D:uak ile istasyon aras uzaklktr. Radar
ve DME istasyonlar bu prensiple alrlar.
3.2. Hiperbolik Sistemler
Uak en yakn istasyon ok uzakta ise iki ayr istasyonun birbiriyle senkronlu alan
sinyallerini alp ikisi arasndaki zaman farkn lerek deerlendirir. lm ayn anda iki
istasyonda yaynlanan iaretin uak tarafndan alnarak, iki iaret arasndaki zaman
farknn okunmasna dayanr.
t= (D1-D2)/c dir.
Bu formlde c:elektromanyetik dalgann hz, D1 ve D2 :uak ile istasyonlar arasndaki
uzaklktr. OMEGA ve LORAN sistemleri bu prensiple alrlar.
3.3 Asal Sistemler
aretin gidi dn zaman yerine, istasyona veya uaa gre radyal ve a llmesi
prensibine dayanr ( VDF,ADF,ILS,VOR).
9/56
Hava Trafik Mdrl
Eitim Notlar
4. SEYRSEFER SSTEMLERNN KULLANIMA GRE SINIFLANDIRILMASI

4.1. Uzak Mesafelerde Kullanlan Seyrsefer Yardmclar ( >300 NM)
Uzun mesafeli yolculuklarda l veya deniz zerinde kullanlan seyrsefer
yardmclardr. 5-10 NM aras hata tolerans vardr. VLF, LF veya MF band frekanslar
kullanlr. Hiperbolik sistemler bu gruba girer (LORAN, OMEGA).
4.2. Orta Mesafelerde Kullanlan Seyrsefer Yardmclar (< 300 NM)

Hava trafik yollar zerinde seyreden uaklar tarafndan kullanlrlar. Hata toleranslar
birka derecedir. MF, VHF, UHF band frekanslar kullanlr. Radyo elektrik iaretinin
ulaabilecei uzaklk uu seviyesinin fonksiyonudur. VOR, DME, VDF, ADF sistemleri
bu grupta bulunmaktadr.
4.3. Ksa Mesafelerde ni veya Yaklamada Kullanlan Seyrsefer Yardmclar

Orta mesafelerde kullanlan seyrsefer yardmclar ksa mesafeler iin de kullanlr.
(VOR, DME gibi). Ancak bunun yannda inite kullanlan baz ek sistemler de mevcuttur
(ILS, MLS). Bunlarda hata pay olduka aza indirgenmitir. Birka yz metre veya
derecenin onda biri kadar veya daha az bir hata pay sz konusudur.
10/56
Hava Trafik Mdrl
Eitim Notlar
5. RADYO SEYRSEFER YARDIMCILARI

5.1. Goniometre, VDF, ADF Sistemleri
Genel anlamda goniometre bir elektromanyetik dalgann yaylma ynnn radyo elektrik
olarak llmesi prensibine dayanr. Pratikte ise bu dalgann yaynland vericinin
ynnn llmesidir. Havaclktaki uygulamalar iki ekilde karmza kmaktadr:
Yer Goniometresi (VDF): Verici uak zerindedir. VHF bandnda yaynlanan

dalga, VHF bandnda alan ve kule zerinde bulunan VDF (VHF Directional
Finder) cihaz yardmyla kule operatr tarafndan okunur ve uan kuleye gre
yn saptanr. Daha sonra bu bilgi tekrar VHF bandnda pilota iletilir.
Uak Bordo Goniometresi (ADF, NDB): Bir yer istasyonundan MF bandnda

yaynlanan elektromanyetik dalga, ADF (Automatic Directional Finder) cihaz
yardmyla alnarak yn bilgisi bordodaki gstergeler vastasyla pilota bildirilir
(QDM, QDR).
5.1.1. VDF (VHF Directional Finder)

30 Hz.lik iki sinyal arasndaki faz fark, yayn yapan vericinin Manyetik Kuzeye gre
ynn belirler. Ayrca 300-3000 Hz. frekansl ses sinyali ve 30 Hz.lik sinyal tayc
VHF frekans ile ayn anda modle edilir. Alcda tekrar bu iki iaret demodle edilerek
gerekli yerlere verilir (gsterge, hoparlr gibi). Tayc frekans 118-136 MHz. arasnda
seilir. Hata pay birka derecedir. lk kullanlan seyrsefer sistemidir.Ya uan
istasyona yada istasyonun uaa gre pozisyonunu verir. QDM ve QDR olmak zere iki
eittir. QDM manyetik kuzeye gre istasyonun pozisyonu iken QDR QDM+180 dir.
VDF cihaznn avantajlar:
Maliyeti dk,
Bakm ve kurmas kolay,
Uak zerinde kule ile haberleme balants dnda herhangi bir gsterge veya
ek tehizata gerek yoktur.
VDF cihaznn dezavantajlar:
Bilginin sreksizlii,
Yerde bir operatre ihtiya gstermesi,
Bilginin orta dorulukta olmas,
Sistemin kapasitesinin dk olmasdr.
11/56
Hava Trafik Mdrl
Eitim Notlar
5.1.2. ADF (Automatic Direction Finder)

Uaklarn yayn yapan yer istasyonlarna bal olarak yn bulmas imkann
salayan bir seyrsefer yardmcsdr. LF ve MF bandnda alan bu sistem
uaktaki gstergeler (RMI=Radio Magnetic Indicator) vastasyla, uan
bulunduu pozisyona gre istasyonun ynn gsterir. NDB (Non Directional
Beacon) ve L (Locator) olmak zere iki tr yer istasyonu vardr. Sistemin alma
frekans 200-1750 KHz arasnda deiir. Avrupa da genelde kullanlan 200-420
KHz frekans araldr. letimde genlik modlasyonu kullanlr. alma prensibi
VDF ile ayndr. Her yer istasyonu mors kodunda iki- harfli tantm sinyali
gnderir. NDB iin dakikada 2 defa, L iin dakikada 6 defa tantm sinyali
yaynlanr. ADF sistemi normal uuta, yaklamada ve her uu seviyesinde
kullanlabilir. NDB daha ok seyrsefer srasnda, L ise yaklamalarda kullanlr.
Locator' n verici gc 10-50 w, NDB 'nin ise 1-5 Kw mertebelerindedir. Buna
bal olarak da Locator' n menzili 15-25 NM, NDB' nin 50-100 NM dzeyindedir.
Sistem hatas 10 dir. zellikle geceleri hata miktar maksimuma ular.
Bir NDB, hava yollarnda hava meydan veya ILS yerletiricisi olarak, yada VOR
ile birlikte veya yalnz bana bir hava limannn civarnda kullanlabilir.
Gnmzde seyrsefer amal kullanlan NDB, basit bir yaklama yardm
salamak iin DME ile birlikte kullanlr.
NDB ler genel olarak yaklama amal dnlmtr ve uzun menzilli alglama
iin yeterli gce sahip deildir. NDB istasyonlarnda yaklamada ncelikle doru
istasyonun ayarlanm olmasndan emin olunmaldr. Bununda tek bir yolu vardr
oda; Mors alfabesi tantmasn dinlemektir. NDB yaklamas denildiinde ADF
yaklamas anlalmaldr. Ama pratikte NDB yaklamas olarak sylenir. Bu
prosedr, belirli bir istikametteki herhangi bir noktaya belli bir irtifada uabilmeyi
ve gr alan yeterliyse yani pist gr mevcut ise ini yaplmasna imkan
salar. NDB yaklamas meydan bulmak iin en doru yol deildir, nk pilotun
olduka yetenekli ve teknik olmasn gerektirir ancak hibir yaklamann
olmamasndan da iyidir. NDB yaklamasnda uak yerden 500-600 ft ykseklie
alalabilir ve ini iin gerekli olan gr mesafesi yaklak 1-1.5 NM olacaktr.
ADF cihaznn avantaj:
Sistemin basitlii ve ucuzluudur.
ADF cihaznn dezavantajlar:
Meteorolojik artlara duyarl,
Fading olay sebebiyle zellikle geceleri alnan bilgiye gvenilememesi,
Dikey olarak 45 lik blgede sessizlik konisi olumaktadr.
12/56
Hava Trafik Mdrl
Eitim Notlar
ekil 3. NDB de Uu Ba ve ADF Cihaz.
ekil 4. Rzgarn NDB Uuundaki Etkisi ve Homing Uuu.
13/56
Hava Trafik Mdrl
Eitim Notlar
ekil 5. Uan Pozisyonunun Belirlenmesi in En Az ki NDB stasyonu

Gereklidir.
ekil 6. RMI Gstergesi ile Uan Uu Ba Arasndaki liki.
14/56
Hava Trafik Mdrl
Eitim Notlar
5.2. VOR (VHF Omni Range)

VOR istasyonu kendi etrafnda birer derece aralklarla 360 adet radyal ad verilen
dorusal hat retir. VHF bandnda her ynde yayn yapan verici, kullancya manyetik
kuzeye gre ynn, seilen radyale gre pozisyonunu bildirir. Uakta alnan VOR
bilgisi, uan uu ynnden bamszdr. ADF sistemindeki gibi uak ban ADF
istasyonuna yneltmek amacna hizmet etmez. Sadece pilota uu esnasnda yn bilgisi
verir.
Sistemin almas; VOR istasyonunun yaynlad sinyalin bir tayc dalgann 30 Hz
deerinde birbirinden bamsz, ancak ayn anda iletilen iki dalga tarafndan modle
edilmesi prensibine dayanr.
Referans iareti (30 REF); Faz deimez, her ynde sabittir.
Deiken iaret (30 VAR); Yaylma ynne bal olarak ve faz yaylma ynnde
olacak ekilde deiir.
30 REF sinyali 9960 Hz lik bir alt taycya frekans modlasyonlu olarak bildirilir. Bu alt
tayc da frekans deeri 108-118 MHz arasnda deien ana taycya genlik
modlasyonlu olarak bindirilerek bir baka verici anten vastasyla bo1ua gnderilir.
Uaktaki alcda ise filtreler ve demodulatr vastasyla 30 REF ve 30 VAR sinyalleri alt
ve ana taycdan ayrlr. Faz karlatrc vastasyla 30 REF ve 30 VAR sinyalleri
arasndaki faz fark llerek uan hangi radyal zerinde olduu saptanr. HSI
(Horizontal Situation Indicator) ve CDI (Course Daviation Indicator) gstergeleri
vastasyla da pilota gerekli bilgiler aktarlr (seilen radyale gre uan pozisyonu, ba
as, TO/FROM bilgisi ve sessizlik konisi zerinde uulup uulmad gibi). VOR
alma frekans ve kanallar, 108-118 MHz lik frekans bandna 0.05 MHz aralklarla
yerletirilen kanallar eklindedir. Ancak 108.00-108.05-108.25-108.40 eklinde 112.00
MHz e kadar sralanmtr. Bunun sebebi ise 108.10-108.30 gibi 111.90 MHZ'e kadar,
aralarda ILS sisteminin Localizer kanallarnn bulunmasdr. 112.00 MHz ten itibaren 118
MHz 'e kadar ise VOR kanallar 0.05 MHz aralklarla yerletirilmilerdir. Toplam 160
kanal kullanma almtr.
Ayn amaca hizmet etmekle beraber tip VOR istasyonu ile karlamak mmkndr.
Bunlar NVOR (Normal VOR), TVOR (Terminal VOR) ve DVOR (Doppler VOR)
eklindedir.
NVOR: Genelde dz uularda, seyrsefer esnasnda kullanlr. alma frekans

112-118 MHz arasndadr. Verici gc 200 w, menzili 200 NM/FL 330
mertebelerindedir.
TVOR: Yaklamalarda kullanlr. alma frekans 108-112 MHz arasndadr.

Verici gc 50 W, menzili 25 NM/FL 50 mertebelerindedir.
DVOR: alma prensibi dier ikisine gre daha farkldr. Havaalan iindeki veya
VOR istasyonu evresindeki metal yaplarn veya aralarn sebep olduu
yansmalardan kaynaklanan bilgi hatalarnn ortadan kardrlmas iin
gelitirilmitir. Dier iki tipe gre daha duyarldr ve hata pay daha dktr.
15/56
Hava Trafik Mdrl
Eitim Notlar
ICAO nun msaade ettii kabul edilebilir maksimum hata pay her tip iin de 5 dir.
VOR cihaznn avantajlar:
Yksek frekanslarn kullanlmas, NDB' de ortaya kan ve meteorolojik

koullardan kaynaklanan grlt problemini minimuma indirir,
Uak bordosundaki tehizatn basitlii,
NDB 'ye gre daha dk g gereksinimi,
Sistemin hata toleransnn daha dk olmas ( 5)
VOR cihaznn dezavantajlar:
Vericinin yerde kurulma zorluu,
Direk dalgalarn iletimde hakim olmas dalarn maskeleme etkisini beraberinde

getirmektedir,
Vericinin gnderdii sinyallerin alnmas irtifaya baldr.
ekil 7. Uakta Yer Alan VOR Seyrsefer Gstergesi.
16/56
Hava Trafik Mdrl
Eitim Notlar
ekil 8. Seilen Radyale Gre Track Bar Sapmalar (5 ve 10 lik).
ekil 9. Seilen Radyale Gre Sa/Sol Ynl Sapmalar Ve Manyetik zin Yakalanmas
Durumu.
17/56
Hava Trafik Mdrl
Eitim Notlar
ekil 10. VOR Gstergesinin Verdii Grntler (Saat ynnde srasyla A, B, C, D, E,

F, G ve H pozisyonlar).
ekil 11. Uak VOR Gstergesi Bu Pozisyonda ken Uak A, B, C, D Durumlarnda

Olabilir.
18/56
Hava Trafik Mdrl
Eitim Notlar
5.3. DME (Distance Measuring Equipment)

Pilota yer istasyonu ile uak arasndaki uzakl veren ve UHF bandnda yayn yapan bir
sistemdir. Genelde VOR ile birlikte kullanlr. Bylece pilot ayn anda hem yn hem de
uzaklk bilgisini elde etmi olur. Bu tr bir sistemde pilotun VOR frekansn semesi
otomatik olarak ona bal DME frekansn da semesini salar (V0R/DME). Sistem
yaklamalarda kullanlyorsa iki istasyon arasndaki uzaklk 100 ft den fazla, seyrsefer
iin kullanlyorsa 2000 ft den fazla olmamaldr.
Hem uakta hem de yer istasyonunda (transponder) alc ve verici anteni vardr. Uan
gnderdii soru sinyalleri yer istasyonunda deerlendirilir ve farkl bir frekansta cevap
sinyali olarak uaa gnderilir. Yer istasyonunda soru sinyalinin deerlendirilmesi 50
msn de gerekleir. Soru ile cevap sinyali arasnda 63 MHz lik frekans fark vardr.
Sistemin alma prensibi, sinyalin gidi-dn sresinin llmesine dayanr. letiimde
darbe modlasyonu kullanlr. Pilot, DME frekansn setikten sonra ilk soru sinyalleri
darbe iftleri eklinde yer istasyonuna gnderilmeye balanr. Uak bu durumda arama
aamasndadr. DME istasyonunun cevap sinyalleri yakalanncaya kadar uak, saniyede
150 defa darbe ifti gndermeye devam eder. Cevap sinyali yakalandktan sonra ise
izleme aamas balar. Gnderilen darbe ifti says bu aamada saniyede 10-30
dzeylerine der.
Yer istasyonu her soru sinyaline cevap sinyali gndermez. Ortalama 10 soru sinyalinden
5' ine cevap sinyali gnderir. Her DME istasyonunun belirli bir kapasitesi vardr. Yer
istasyonunun gnderebilecei darbe ifti says ortalama saniyede 2700' dr. Bu da
yaklak 100 uaa ayn anda hizmet verebilecei anlamna gelir. (95 uak izleme, 5
uak aratrma aamasnda varsaym ile). stasyon, ncelikle en iyi ald soru
sinyallerini deerlendirmeye alr. Kapasitesinin zerindeki soru sinyallerini
deerlendirmeye almaz, yani cevap sinyali gndermez.
Sistemin alma frekans; UHF bandnda 962-1213 MHz aralnda seilir. Bu aralkta
toplam 252 kanal mevcuttur. (X modunda 126, Y modunda 126 kanal olmak zere).
Soru ile cevap sinyali arsnda X ve Y moduna bal olarak 63 MHZ fark vardr. Her yer
istasyonu 1350 Hz de mors kodunda tantm sinyali yaynlar.
DME alr iken optik dalgalar hakimdir. Maksimum menzil 200 NM dir. stasyonun tam
zerinden geildiinde DME istasyonu uan irtifasn NM biriminde gsterecektir.
Msaade edilen hata pay ortalama 0,5 NM dir. Pratikte bu oran 0,2 NM
mertebelerindedir.
19/56
Hava Trafik Mdrl
Eitim Notlar
Sistemin avantajlar:
Ksa menzilli seyrseferlerde (menzil <200 NM) en yaygn olarak kullanlan

uzaklk lm sistemidir,
ou aletli yaklama prosedrleri VOR/DME istasyonlar zerine kurulur,
Yer hz ve seyahat sresinin hesaplanmasnda ana kaynaktr,
ILS sisteminde daha doru uzaklk bilgisi vermesi sebebiyle markerlerin yerine
kullanlr, MLS yaklama sisteminde de yine daha gelitirilmi DME/P (Precision
DME) kullanlr.
ekil 12. Uaktaki Dijital DME Gstergesi.
ekil 13. Uak AGL 6100 ft te ken stasyon zerinde Olursa Mesafe Gstergesinde
1 NM Okur.
20/56
Hava Trafik Mdrl
Eitim Notlar
ekil 14. Teorik Olarak DME Arc Segmentleri 20er dir.
ekil 15. Uan VOR/DME Temelli Yay izmesi.
21/56
Hava Trafik Mdrl
Eitim Notlar
5.3. TACAN (Tactical Air Navigation), VORTAC (VOR+TACAN)

TACAN sadece askeri havaclkta kullanlan bir radyo seyrsefer sistemidir. VOR/DME
sisteminin sivil uaklar iin salad yn ve uzaklk bilgisini TACAN askeri uaklar iin
salar. alma frekans DME ile ayndr. (UHF bandnda 1 GHz civarnda). Bir DME
alcs TACAN istasyonunun gnderdii sinyalleri alabilir ve uzaklk bilgisinden
faydalanabilir. Bu nedenle DME alcs bulunan sivil uaklar TACAN istasyonunun
uzaklk bilgisini kullanabilirler.
Birbirine ok yakn yer istasyonlarnn sinyallerinin birbirine karmasn nlemek iin,
zellikle sivil ve askeri uaklarn utuu blgelerde VORTAC (VOR+TACAN) radyo
seyrsefer yardmcsnn kullanlmas daha uygundur. Bu sistem hem askeri hem de sivil
uaklara ayn anda yn ve mesafe bilgisi verir. Sivil uaklar VOR' dan yn, TACAN' dan
mesafe, askeri uaklarda TACAN' dan mesafe ve yn bilgisi alrlar.
VORTAC ve VOR/DME sistemlerinin menzilleri ve toleranslar ayndr. TACAN verici
antenleri zerinde VOR' da olduu gibi dikey olarak 50lik blgede bir karklk veya
sessizlik konisi bulunmaktadr. 126 kanal mevcuttur. 3 harfli mors kodunda tantm
sinyali yaynlarlar.
5.4. ILS (Instrument Landing System)
Bulut tavannn alak, gr faktrlerinin kt olduu durumlarda uan piste elektronik
cihazlarla emniyetli olarak ini yapmasn salayan bir sistemdir.
ana yer tesisi unlardr:
Elektronik merkez pist hattn gstermek iin ufki dzlem meydana getiren
Localizer ,
ni noktasna, doru bir ayla (3) yaklamas iin dikey dzlem meydana
getiren Glide Path (GP/ alal-szl as),
Yaklama hatt boyunca dizilen ve dikey yayn yapan Markerlar.
Bu yer tesisi daha ok fayda salamak ve emniyet iin, yksek iddetli yaklama
klar ve DME (mesafe bilgisi veren sistem) ile beraber kullanlrlar.
5.4.1. Localizer
Bir piste ILS yaklamas yapan uaklarn, pistin merkez hatt dorultusunda
yaklamalarn salar. Frekans band 108.10-111.95 MHz' dir. Tayc k gc 5-15
watt mertebelerindedir.
Localizer verici antenleri aletli ini pistinin merkez hatt dorultusu zerine
yerletirilmilerdir. Pist sonundan itibaren 1000 ft mesafededirler. Esas verici cihazlar
ini kalklar etkilememek iin pist uzantsnn dna yerletirilmilerdir.
22/56
Hava Trafik Mdrl
Eitim Notlar
Anten yaynlar iki patern meydana getirecek ekildedir. Bunlardan biri 150 Hz' de
modle edilmitir ve mavi sektr olarak bilinir. Haritalara da byle ilenir. Dier patern
ise 90 Hz' de modle edilmitir ve sar sektr olarak bilinir. Bir pilot d marker tarafndan
alana alalma yapyorsa mavi sektr daima sandadr. Bu iki paternin birbirlerini
kestikleri ksmda (bu tam pist merkez hatt dorultusundadr) bir course meydana gelir.
Buna Localizer Course u denir. Dier bir deyimle Centre Line (CL/merkez hat izgisi).
Bu Course' un iinde uan bir uak doruca pist dorultusunda yaklar veya uzaklar.
D marker istikametine doru pist zerinden geerek uzanan Course' a Front Course ve
bunun tam tersi istikametine doru uzanan Course' a Back Course denir.
Localizer vericileri 25 mile kadar gvenilir olarak sinyal yaynlar. Localizer Course' un
kullanm as 3 dir. Pist merkez hattna gre 1.5 sa ve 1.5 soldadr.
Localizer VHF bandnda alr. ILS' in tantma iaretleri Localizer antenlerinden
yaynlanr. lk nce bir I harfini takiben 3 harfli mors kodu eklindedir. (I ANK gibi).
Localizer antenlerinden ses yayn da yaplabilir, talimat ve malumatlar pilota iletilebilir.
ekil 16. ILS Lokalizer Sinyal Paterni.
23/56
Hava Trafik Mdrl
Eitim Notlar
5.4.2. Glide Path

ni yapacak uaklarn piste en uygun szlme as iinde alalmasn salar. Frekans
band UHF ve 329.15-335 MHz arasndadr. Bunlarn anten ve verici binalar ILS
alalmas yaplan tarafna pist bandan 750-1250 feet ieriye ve 400-600 feet pist
merkez hattnn uzana konulur. Glide path antenleri Localizer larda olduu gibi altl ve
stl olmak zere iki adet yayn paterni meydana getirir.
90 Hz de modle edilmi ksm st tarafta, 150 Hz de modle edilmi ksm ise bunun
altndadr. Bu iki paternin birbirlerini kestikleri yerlerde bir course daha meydana gelir.
Her Glide Path vericisi beraber altklar Localizer frekanslar ile elendirilmitir (ayet
kombine UHF-VHF alc cihazlar var ise). Yani pilot VHF alc cihaznda Localizer
frekans baladnda glide path da otomatik olarak devreye girer.
ekil 17. Glide Slope Sinyal Paterni.
24/56
Hava Trafik Mdrl
Eitim Notlar
5.4.3. Markerlar
ILS' de kullanlan markerler alalma yapan uaklarn pilotlarna pist bana ne kadar
mesafede olduklarn bildirir. 75 MHz' de alrlar. D marker (OM=Outer Marker), Orta
marker (MM=Middle Marker) ve marker (IM=Inner Marker) olmak zere adettir.
marker gnmzde pek fazla kullanlmaz.
D Markerlar: Pist bana 4-7 NM mesafeye yerletirilirler. Saniyede iki hat

olarak kendilerini tantrlar. Bu sinyaller 400 Hz' de modle edilmitir. Uak
Markerin yayn sahas iinden geerken, alet paneli zerinde mavi bir lambay,
tantma hatlarnn duyulma sresince yakarlar.
Orta Markerlar: Pist bana 3500 feet mesafeye yerletirilmilerdir. 1300 Hz' de
modle edilmi hat ve nokta olarak kendilerini tantrlar. Uak markerin yayn
sahasndan geerken alet paneli zerinde amber renkli bir lambay hat ve
noktalarn duyulma sresince yakarlar.
Markerlar: Baz konfigrasyonlarda ILS CAT II iin ykseklik bilgisi salar. Pist
bandan 50 ft. uzakla yerletirilir. 3000 Hz de modle edilmi, saniyede 6
nokta olarak kendilerini tantrlar. Marker zerinde beyaz renkli lamba yanar.
ekil 18. Marker Iklar.
25/56
Hava Trafik Mdrl
Eitim Notlar
5.4.4. ILS Kategorileri

Performanslarna gre 3 tip ILS kategorisi vardr ve bu kategoriler karar ykseklii
(DH/Decision Height) ile pist gr menzili (RVR/Runway Visual Range) kavramlaryla
tanmlanrlar.
Kategory
DH
RVR
CAT I
60 m (200 ft)
550 m
CAT II
CAT III a
CAT III b
CAT III c
60 m (200 ft) > DH 30 m (100 ft)

< 30 m (100 ft)
< 15 m (50 ft)
No Minima
350 m
200 m
50 m
No Minima
AIKLAMA
Veya Gr
800 m
(visibility)
ekil 19 . ILS Sisteminin Tesis Plan.
26/56
Hava Trafik Mdrl
Eitim Notlar
ekil 20. rnek ILS CAT I Alalma Plan.

27/56
Hava Trafik Mdrl
Eitim Notlar
ekil 21. rnek ILS CAT II Alalma Plan.

28/56
Hava Trafik Mdrl
Eitim Notlar
5.5. MLS (Microwave Landing System)

ILS sisteminin trafik younluu karsnda kapasitesinin snrl kalmas ve gelitirilmi
yeni bir ILS sisteminin mmkn olmamas MLS sistemi ile yer deitirilmesini gndeme
getirdi. Bu sistem zerindeki almalar ve denemeler halen devam etmektedir. Baz
Avrupa ve Amerika hava meydanlarnda test amacyla kullanlmaya balanmtr. Ancak
sistemin pahal oluu, uaklar zerinde yeni dzenlemeler gerektirmesi havayolu
irketlerinin bu sisteme olumsuz bakmalarna neden olmutur. Bunun yannda GPS gibi
yeni sistemler zerinde yaplan almalar ve elde edilen olumlu gelimeler MLS' in eski
sksesini kaybetmesi sonucunu dourmutur.
alma Prensibi: MLS' de yatay ve dey olmak zere iki tr tarama yaplr. Yatay
yayn, merkez hattnn her iki yannda bulunan 40 derecelik paternleri tanyacak ekilde
soldan saa doru gerekletirilir. Bu tarama, sistemin kulland meydann arazi ekline
ve zelliklerine gre 40 den daha az bir deere de ayarlanabilir. Uaktaki alc yatay
yayna gre pist orta hattnn neresinde olduunu "TO" ve "FROM" durumlar arasndaki
zaman farkn lerek bulur. Eer llen zaman uzun ise uak, pist orta hattnn
sanda, zaman ksa ise bu hattn solunda demektir.
MLS' in szl asn veren dikey yayn ise szl sahas iinde aa-yukar tarama
eklindedir. Uaktaki alc, dikey taramadaki zaman farkn lerek uan hangi alalma
as iinde olduunu bulur. Bu taramann genilii dikey olarak 15 dir. Pilot, uan
performansna gre istedii szl asn ve yaklama derecesini seebilir. Bu setii
deerlere gre aada veya yukarda sada veya solda olduunu gstergeden kontrol
edip gerekli dzeltmeleri yapabilir. Piste olan mesafeyi saptamak iin MLS ile birlikte
DME/P de kullanlr.
alma Frekans ve Menzili: SHF band iinde 200 kanal ayrlmtr. Kanallar 5 GHz'
ten balayarak 0,3 MHz aralklarla sralanmtr. Yatay olarak 20-30 NM, dey olarak
ise 20.000 ft lik bir menzile sahiptir.
Avantaj!ar:
Performans ne olursa olsun tm askeri ve sivil uaklara. hatta helikopterlere de

hizmet verebilir,
ni iin ILS' teki gibi tek bir szl hattna bal kalnmaz, uak performansna
gre uygun szl as pilot tarafndan seilebilir,
Hizmet verdii blge ILS' e gre daha genitir,
Kullanlan antenler kk boyutludur ve kurulmas kolaydr,
Yansma yolu ile gelen parazitlere kar duyarl deildir,
VHF bandnn dolu olmas sebebiyle ILS' te ek kanal ihtiyacnn salanamamas

problemi MLS iin sz konusu deildir (SHF bandnda 200 kanal gerektiinde
arttrlabilir),
29/56
Hava Trafik Mdrl
Eitim Notlar
Hata toleranslar ILS' e gre daha dktr,
MLS, ILS' e gre daha performansl alr. Yani saatte hizmet verdii veya
indirdii uak says daha fazladr.
Dezavantajlar:
Sistemin pahal oluu,
Sistemin kullanlabilmesi iin tm uaklara olduka pahal ek tehizatn konulmas

gereklilii,
+40
+20
5 NM
BACK AZIMUTH
20 NM
-20
AZIMUTH
-40
(Elevation coverage
is similar)
20000
5000
15
15
20 NM
(NOT TO SCALE) 5 NM
ELEVATION
ekil 22. MLS Azimuth ve Ykseklik Kaveraj.
30/56
Hava Trafik Mdrl
Eitim Notlar
5.6. RADAR (Radio Detection And Ranging)

zellikle hava trafik kontrolnn vazgeilmez radyo seyrsefer yardmcsdr. Uak
zerinde ve yerde olmak zere farkl amalara hizmet eden eitli radar sistemleri
mevcuttur. Hepsinde de ama, herhangi bir cismin varln ve uzakln tespit etmektir.
alma prensibi vericiden gnderilen dalgann cisimden yansyp geri dn sresinin
llp verici ile cisim arasndaki uzakln saptanmasna dayanr. Aada farkl radar
sistemleri ksaca aklanmtr.
5.6.1. Doppler Radar

Uak zerinde bulunur ve yer hznn llmesi amacyla kullanlr. alma
prensibinde Doppler Etkisinden faydalanlmtr. Bir vericinin gnderdii sinyal hareketli
bir cisimden yansyarak geri dnerse, alcya ulaan sinyalin frekansnda f kadar bir
kayma olduu grlecektir. Sabit cisimlerden yansma durumunda f sfrdr. Buna
Doppler Etkisi denir. Buradan hareketle de, f/f = Vr/c forml ile Vr yer hzn
hesaplamak mmkndr. Uaa gre yer hareketli kabul edilebileceinden, yere dalga
gnderilerek yerden yansyan dalgann frekansndaki deime hesaplanp uan yere
gre hz saptanabilir.
Doppler Radarnn dey menzili 50.000 ft' tir ve 1000 KT' a kadar olan yer
hzlarn lebilir. Hata tolerans yer hznn %2 'si mertebelerindedir.
5.6.2. Uak Bordo Radar

ki ayr ilevi vardr:
Kuvvetli trblanslarn saanak yalarn ve youn bulut kmelerinin nceden

saptanmas (meteoroloji radar),
Uan zerinden geecei blgenin yer haritasnn bir ekran zerine kartlmas
(mapping).
Kar ve yamur damlalarndan, gnderilen radyo dalgasnn yansyabilmesi iin verici

frekansnn ok yksek seilmesi gerekir. Bu nedenle verici frekans olarak 5400 MHz
veya 9375 MHz seilir. Verici gc birka kw mertebelerindedir.
Uak bordo radar genelde uan burun blmne yerletirilir. Bordo radarnn yatay
olarak 90 ' lik bir alan tarama kabiliyeti vardr (5 saniyede bir tarama). Meteoroloji
fonksiyonu iin dikey olarak 15 ' lik bir alan, mapping fonksiyonu iin ise yere doru
0-30 ' lik bir alan tarayabilir.
Verici gcne bal olarak menzil 200-300 NM arasnda deiir. Hata tolerans uzaklk
olarak 1 NM, dey olarak 5 dir.
31/56
Hava Trafik Mdrl
Eitim Notlar
5.6.3. Primary Radar

Hava trafiinin dzenlenmesinde kullanlan yer radardr. Ama, belirli bir blge
iersindeki tm uaklar saptayp bir ekran zerinde gstermek ve hava trafik
kontrolrne o anki hava trafii ile ilgili bilgileri salamaktr. 360 dnme yetenei olan
primary radar ile menzili ierisindeki tm uaklarn ve hatta saanak yalarn istasyona
olan uzaklklarn ve ynlerini saptamak mmkndr.
Primary Radar; Yer istasyonundan gnderilen sinyalin uaktan yansyp geri dnmesi ve
alcda alnan sinyalin gidi-dn sresinin llmesi ve buna gre uzakl ve yerinin
saptanmas prensibine dayanr. DME' de olduu gibi darbe modlasyonu kullanlr.
Sinyal saniyede 300-450 defa tekrarlanr.
Sistemin; Uzun menzilli olanlarnda verici frekans 1300 MHz, orta menzilli primary
radarlarda ise 3 GHz.dir. Yerden itibaren 45 ye kadar olan blgedeki tm uaklar
tarayabilir. Yatay menzil 80-200 NM, dey menzil 50000-80000 ft arasnda verici
gcne bal olarak deiir.
Uzun menzilli radarlarda verici gc 1-2 MW, orta menzilli olanlarnda birka yz kW
mertebelerindedir.
Hata toleranslar uzaklkta 0.1-0.2 NM, ynde bir dereceden ok daha azdr.
Avantajlar:
Byk, kk tm uaklarn yerinin saptanabilmesi,
Uak zerinde herhangi bir tehizata gerek gstermemesi,
Sistemin kararl olmas, bu nedenle hata toleransnn dkl,
Saanak yalarn ve ku kmelerinin saptanabilmesi.
Dezavantajlar:
Dikeyden 45 ' de yayn yaplmamas (sessizlik konisi),,
Menzilin irtifaya bal olmas,
Uaklarn kimliklerinin saptanamamas (hangi havayolu irketine ait olduu,

uan tipi gibi),
rtifa bilgisi vermemesi.
32/56
Hava Trafik Mdrl
Eitim Notlar
5.6.4. Secondary Radar (SSR - Secondary Surveillance Radar)

Bu radar sistemi ile uan istasyona olan uzakln ve ynn, irtifasn, kimliini
saptamak mmkndr.
SSR da hem uakta, hem de yer istasyonunda alc ve verici sistemleri bulunmaktadr.
Yer istasyonundan 1030 MHz' te gnderilen soru sinyalleri uak tarafndan alnr ve uak
zerindeki transponder denilen cihaz vastasyla irtifa ve kimlik bilgileri kodlanarak 1090
MHz' lik tayc zerine bindirilerek cevap sinyali olarak yer istasyonuna geri gnderilir.
Yer istasyonunda ise alnan cevap sinyali zlerek bir ekran zerine verilir. Bylece
kontrolr, zerinde transponderi bulunan tm uaklar, irtifa ve kimlik bilgileriyle birlikte
bu ekran zerinde grme ve ynlendirme imkanna sahip olur. letimde darbe
modlasyonu kullanlr. Yer istasyonunun gnderdii darbe eklindeki soru sinyali
saniyede 300-450 defa tekrarlanr. Pratikte ise bu yineleme primary radar ile senkronlu
olarak yaplr.
Yerden 0.5 ile 45 arasnda kalan blgede yatay olarak 200 NM dey olarak 80000 ft'
e kadar olan blgeye hizmet verir. Yer istasyonunun Kw, uaktaki vericinin gc ise 500
w mertebelerindedir.
Avantajlar:
Uaklarn mesafe ve yn bilgileri yannda irtifa ve kimlik bilgilerini de vermesi,
Hem yer istasyonunda hem de uakta verici bulunmas sinyalin zayflamasn

nler ve primary radardaki gibi yksek gl yer istasyonlar gerektirmez,
Hava trafiinin dzenlenmesinde vazgeilmez bir radyo seyrsefer yardmcsdr.
Dezavantajlar:
Dikeyden 45 de yayn yaplmamas (sessizlik konisi),
Menzilin irtifaya bal olmas,
Transponderi olmayan uaklar tarayamamas (bundan dolay zellikle VFR

uuu yapan ve transponderi olmayan uaklarnda saptanabilmesi iin primary
radar ile birlikte kullanlrlar),
Dey ve yatay olarak uaklar arasnda 2 NM'den daha az bulunmas durumunda

bu iki ua ayrt edemez (Garbling olay). zellikle trafiin youn olduu
havaalanlarnda bu durumla karlamak mmkndr.
33/56
Hava Trafik Mdrl
Eitim Notlar
5.6.5. GCA (Ground Control Approach)

Genelde askeri amal uaklarda kullanlan, yerden kontrolr yardmyla uan piste
iniini salayan radar sistemidir. Uak piste ininceye kadar pilot, kontrolrn verdii
talimatlar dorultusunda hareket eder. Kontrolr ise radar ekranndan elde ettii bilgilerle
gerekli ynlendirmeyi yapar. Sistemin SRE ve PAR olmak zere iki alt eleman vardr.
SRE (Surveilance Radar Equipement): Terminal sahas iersindeki ua PAR

menziline girinceye kadar havaalanna yaklatrr. alma frekans olarak 2.7
GHz. ve 2.9 GHz seilmitir. 360 dnme kabiliyeti vardr ve dakikada 10-15
tarama yapar. Yerden itibaren 30 ' lik bir blgede yatay olarak 25 NM, dey
olarak 10000 ft' e kadar yayn yapar. Verici gc 100 Kw mertebelerindedir. Hata
tolerans mesafede 150 m, ynde 2 dzeyindedir.
PAR (Precision Approach Radar): Yaklama hattna merkezlenmi bir ekran

zerinde uan uzakl, yn ve pozisyonunun grntlenmesini salayan bir
radar sistemidir. Bu sayede kontrolr ekrandan grdkleri dorultusunda uak
piste ininceye kadar pilota klavuzluk eder.
PAR, pist bandan 1000-1500 m ieriye ve pist orta izgisinden 150 m yana yerletirilir.
alma frekans 9-9.3 GHz seilir. Verici gc 40 Kw tr. Menzili 10 NM
mertebelerindedir. Dikey olarak yere gre -1 ile 6, dey olarak ise pist orta hattna
gre 10 arasndaki bir hacimde dey ye yatay taramalar ile uaklarn yeri ve
uzaklklar saptanr.
SRE' ye gre hata toleranslar ok daha dktr, yani daha doru ve hatasz bilgiler
elde etmek mmkndr.
GCA sistemi ile ILS Cat I yaklama minimalarn yakalamak mmkndr.
Avantajlar:
Uak zerinde hibir ek tehizat gerektirmez,
Hava koularndan etkilenmez,
Kalc bir kalibrasyona sahiptir,
Sistemin tanabilir olmas, istenen yerde kullanlabilmesine ve kolayca

kurulabilmesine olanak salar.
Dezavantajlar:
Sistemin performans byk lde insan faktrne baldr,
Pilot ile kontrolr arasnda sorumluluun paylam sz konusudur,
Telsiz haberlemesi ile bilgi iletiimi, bilgi sreksizliini dourur,
Sistem olduka pahal ve karmaktr.
34/56
Hava Trafik Mdrl
Eitim Notlar
5.7. OMEGA
Askeri amal olarak A.B.D. tarafndan 1982 ylnda kurulmu ve uzun menzilli uularda
uan dnyann neresinde olduunu bildiren bir radyo seyrsefer yardmcsdr. Duyarl
bir sistem olmas sebebiyle sivil uaklar tarafndan da tercih edilmitir. VLF bandnda
yayn yapan OMEGA sisteminin, dnyann eitli yerlerinde ve birbirinden uzakta 8 tane
yer istasyonu vardr.
OMEGA hiperbolik bir sistemdir. 8 istasyondan sinyalleri en iyi alnan tanesinin
referans alnmasyla bulunan iki hiperboln kesim noktalarndan uan yeri saptanr. Bu
ilem uak bordosundaki ONS (Omega Navigation System) denilen bilgisayar sistemi
yardmyla yaplr.
8 istasyonun birbirinden ayrt edilebilmesi iin 10.2 KHz 13.6 KHz ve 11.33 KHz de
ayr frekans seilmitir. Her bir istasyon, belirli aralklarla ve belirli srelerle bu farkl
frekanstaki sinyalleri yaynlarlar. Her bir istasyonun yayn zaman ve frekans farkllk
gsterir. Bu sayede sinyalin hangi istasyondan geldii saptanabilir. 10 snlik sre
zarfnda tm istasyonlar yaynlarn tamamlam ve ikinci 10 sn lik periyot balam olur.
letimde yer dalgalar hakimdir. Menzil 10000-15000 KM ye kadar ular (Yerin yapsna
ve gce bal olarak). Hata tolerans birka NM' den azdr.
Avantajlar:
ONS sistemi sayesinde uan dnya zerindeki yeri yannda, hzn ve uu

ynn de saptamak mmkndr,
Ayn amaca hizmet eden INS sistemine gre daha ucuz, bakm giderleri dk ve
daha gvenilirdir,
zellikle okyanus ar uularda kullanlabilir.
OMEGA gibi uzun menzilli uularda kullanlan bir dier sistem:LORAN (Long Range
Navigation) radyo seyrsefer yardmcsdr. alma prensibi ve zellikleri OMEGA' ya
benzer ve ayn amaca hizmet eder.
5.8. Radyo Altimetre
Radyo dalgalar vastasyla uan gerek yksekliinin bulunmas amacna hizmet
eder. Uaktan dey olarak gnderilen dalgann yerden yansyp dnme sresinin
llmesi ve buna bal olarak da uan irtifasnn bulunmas prensibine dayanr. Kk
boyutlu verici ve alc antenleri uak gvdesi veya kanatlar altna yerletirilir. ki tr
vardr. Bunlar:
Yksek irtifa radyo altimetresi: Dz uularda, seyrsefer srasnda kullanlr.

letimde darbe modlasyonu sz konusudur. Sinyalin gidi-dn sresi llerek
h=c.t/2 forml ile irtifa bulunur. 200 ft ile 50000 ft arasndaki ykseklikleri
lebilir. Hata tolerans 50 ft. tir.
35/56
Hava Trafik Mdrl
Eitim Notlar
Alak irtifa radyo altimetresi: Daha ok aletli yaklamalarda kullanlr. Darbeler

yardmyla gidi-dn sresinin llmesi, zellikle alak irtifalarda darbelerin
geniliine bal olarak, yaplan lmlerin doruluunu snrlar. Bu nedenle de
iletimde frekans modlasyonu kullanlm ve bu problem ortadan kaldrlmtr.
alma frekans 4200 - 4400 MHz arasnda seilir. Verici gc 0,5 w ve menzili
2500 ft dir. 0-500 ft aras hata pay 2 ft, 500-2500 ft aras hata pay ise irtifann
% 5' i kadardr. Grld gibi yksek irtifa radyo altimetresine gre ok daha
duyarldr.
5.9. GPWS (Ground Proximity Warning System)

Uak zerinde bulunan ve pilotu, yere gereinden fazla ve tehlikeli bir ekilde
alaldnda, inie geildiinde ve belli bir ykseklikte ini takmlarnn almas
unutulduunda uyaran bir sistemdir. Uyar sesli ve kl olabilir. Radyo altimetre
cihazndan yola klarak gelitirilmitir. GPWS cihaz pilotlara alalmalarda, inilerde,
dz uu ve kalklarda nemli bir kolaylk salamaktadr. Uan kalkndan itibaren
otomatik olarak almaya balamas ve pilotu uyaran alarm sesinin ancak ua
ykseltmekle giderilebilmesi; uaa emniyeti asndan byk bir garanti salamaktadr.
Teknik zellikleri, alak irtifa radyo altimetresi ile ayndr.
5.10. GPS (Global Positioning System)
Amerika Birleik Devletleri Savunma Dairesi tarafndan gelitirilmi, uyduya dayal yer
belirleme ve zaman transfer sistemidir. Bu sistem yksek dorulukta, yer, hz ve zaman
bilgilerini, 24 saat boyunca GPS alcs olan herhangi bir kullancya ulatrr.
Sistem genel olarak uzay, kontrol ve kullanc olmak zere blmden oluur.
1. Uzay Blm: Sistemin uzay blm, yeryznn tamamn 24 saat ve yln 365 gn
kaplama alanlar (coverage) altnda tutabilecek ekilde yerletirilmi toplam 24 uydu
oluturmaktadr. Bu uydular, yaklak 20200 KM irtifada, her yrngede 4 uydu olmak
zere, 6 farkl dzlemde bulunurlar. Bylelikle, dnyann herhangi bir yeri, herhangi bir
anda en az 4 uydu tarafndan grlebilmektedir.
Uydular; Link-1 (1575 MHz) ve Link-2 (1227 MHz) olarak adlandrlan ve kodlanm bilgi
ieren iki farkl RF sinyali gnderirler. Bu sinyaller kullanlarak verilebilecek hizmet ikiye
ayrlr:
SPS: Standart yer belirleme hizmeti (Standart Positioning Service)
PPS: Hassas yer belirleme hizmeti (Precise Positioning Service)
36/56
Hava Trafik Mdrl
Eitim Notlar
Link-1 sinyali, yalnzca ak kod olan C/A koduna (Course Acquisition Code) sahiptir.
Ticari amal GPS alclar yalnzca bu kodu grebilir ve standart yer belirleme hizmeti
verebilirler. Link-2 sinyali ise C/A kodundan baka, hassas kod olan P koduna (Precise
Code) da sahiptir. Askeri amala GPS alclar, hem C/A kodunu hem de P kodunu
zerek hassas yer belirleme hizmeti verebilirler. Askeri amal GPS kullanm Amerikan
Savunma Dairesi Bakanlnn iznine baldr ve ancak snrl sayda NATO yesi bu
izne sahiptir. P kodunu zebilen GPS alclarnn hassasiyeti, yalnzca C/A kodunu
zebilen alclardan 10 kat daha fazladr. P kodunu zebilen alclar, hem Link-1 hem
de Link-2 sinyallerini kullanarak karlatrma ve dzeltme yapabilirler.
ekil 23. GPS in Uzay Blm
37/56
Hava Trafik Mdrl
Eitim Notlar
ekil 24. GPSin Sinyal Yaps
2. Kontrol Blm: Bu blm uydularn izlenmesi, ynlendirilmesi ve kontrol altnda

tutulmas ilemlerini gerekletirir. Yeryznn eitli yerlerinde bulunan izleme
istasyonlar, uydular izler ve bilgileri kontrol istasyonuna gnderirler. Bu bilgiler daha
sonra uydularn ynlendirilmesinde kullanlr.
3. Kullanc Blm: Kullanc blm ksmdan oluur. Anten, alc/ilemci
(receiver/processor), kontrol ve display nitesi (CDU). Kullanc blm deiik firmalar
tarafndan retilir ve elde edilen sinyallerden yer, hz, zaman bilgilerini karmada
kullanlr.
38/56
Hava Trafik Mdrl
Eitim Notlar
GPS' in ileyii; konumlar ok iyi bilinen uydular ile GPS alcs arasndaki mesafenin
lmne dayaldr. Uydularda birer atom saati bulunur ve uydular, GPS alcsna
zaman, uydunun konumu, transmisyon sresi gibi bilgileri kodlanm olarak gnderir.
ekil 25. GPS in Yeryz zerinde Yer Alan Kontrol ve Gzlem stasyonlar
Alc, bu bilgilerden faydalanarak enlem, boylam, irtifa, zaman bilinmeyenlerini zer ve

bu ekilde o anda bulunulan konum ve hz hesaplar. Yalnzca C/A kodunu zebilen
sivil veya ticari GPS alclarnda hesaplamalar sonucu oluabilecek hata pay yaklak
15 25 m arasndadr. Bu deer P kodunu da zebilen askeri GPS alclarnda 6.6
metre civarna kadar der. Sistemin doruluunu daha da artrmak iin deiik
yntemler kullanlr.
39/56
Hava Trafik Mdrl
Eitim Notlar
Differential GPS (D-GPS); Baz durumlarda konum bilgisinin hassasiyeti 15-25 m' den
daha iyi olmaldr. Byle durumlarda mevcut GPS' in kesinliini artrmann yolu
Differential GPS'dir.
GPS sisteminin muhtemel hata kaynaklar olarak, atmosferik olaylarn sinyaller
zerindeki etkisi, uydu konum hatalar ve sistem saatinde sapmalar saylabilir.
Differential GPS bu hatalar en aza indirir. Bu sistemde iki alc kullanlr. Bunlardan biri
uakta dieri ise terminal sahasnda, yani yeryznde bulunur.
Differansiyel alc da denilen yeryzndeki alcnn grevi, sistem hatalarn tahmin etme
ve dzeltmedir. Dzeltilen bilgiler bir datalink aracl ile uaa gnderilir. Halen
Differential GPS deiik alanlarda kullanlmaktadr. D-GPS kullanm ile birlikte, konum
hesaplamalarnda 5 cm' lik hata pay hassasiyetine ulalmtr.
5.11. INS (Inertial Navigation System)
Bu sistemin yerde veya uzayda herhangi bir istasyon ile haberlemesine veya referans
almasna ihtiyac yoktur. Radyo dalgalarnn kullanlmad tek uzun menzilli seyrsefer
sistemidir. Bir bilgisayar ile beraber grev yapmakta ve tamamen bamsz olarak
almaktadr. Uan bir noktadan baka bir noktaya en ksa yoldan gidebilmesi,
uuun herhangi bir annda konumu ve yerinin tespit edilmesi amacna hizmet eder.
Seyrsefer bilgisayar ve atalet lme sistemi olmak zere iki alt eleman vardr.
Seyrsefer bilgisayar vastasyla uan bulunduu noktann enlem ve boylamn,
uan gitmek istedii gerek ba, uan bulunduu nokta ile varmak istedii nokta
arasndaki en ksa yolu, yer hzn hesaplamak mmkndr. Seyrsefer bilgisayar
yukardaki hesaplamalar yaparken birka bilgi kaynandan yararlanr. Bu kaynaklar,
atalet lme sistemi ve bir baka bilgisayar sistemi olan hava bilgi bilgisayardr (Air Data
Computer). Elde edilen bilgiler ise bir baka sistem olan uu yneltme grubu (Flight
Director Group) vastasyla ibre, gsterge ve panellere aktarlr.
Kinematik teorisine gre hareket halindeki bir cismin tm hareket parametreleri, her
andaki ivmesi, ilk pozisyonu ve hz bilindii taktirde kalaylkla hesaplanabilir. Uan
harekete k annda bulunduu yer, varsa noktas ve ayet arada tanml noktalar
varsa, bu noktalarn da enlem ve boylam deerleri, pilot veya uu mhendisi tarafndan
kalktan nce seyrsefer bilgisayarna girilir. Uak hareket ettike uan enlem ve
boylam bilgisi, yani pozisyon deiimi, uan havadaki konumu, her eksendeki ivme
ve hzlar, uak ba as atalet lme nitesi tarafndan seyrsefer bilgisayarna iletilir.
Atalet lme nitesi, her bir eksendeki uak hareketini ve ivmelenmesini len cayro ve
akselerometreden olumutur. Bunun yannda kompas sisteminden manyetik ba bilgisi,
hava bilgi bilgisayarndan da gerek hava hz, hava ss, uan irtifas gibi bilgiler
seyrsefer bilgisayarna verilir. Seyrsefer bilgisayar ise srekli hesaplama sonucu,
uan anlk bulunduu nokta, yer hz, hava hz, var noktasnn yn ve var
noktasna olan mesafe gibi bilgileri gsterge ve panellere iletir.
40/56
Hava Trafik Mdrl
Eitim Notlar
Avantajlar:
Herhangi bir yer veya uzay istasyonuna bal olmakszn her yerde kullanlabilir,
Olduka doru sonular verir. 5 saatlik uuta meydana gelebilecek pozisyon

hatas 1 NM den azdr,
Dezavantajlar:
Sistemin dier uzun menzilli seyrsefer yardmclarna gre daha pahal olmas,
Yanl ilk durum girileri gemite kazalarn olmasna sebep olmutur. Ancak INS
yannda OMEGA veya GPS ile tehizatlandrlm bir uakta, INS' in verdii
bilgiler dier iki sistem ile karlatrlarak yanl balang bilgilerinden
kaynaklanabilecek pozisyon hatalar pilot tarafindan veya otomatik olarak FMS
(Flight Management System) tarafndan dzeltilir.
5.12. FMS (Flight Management System)

5.12.1 FMS Hakknda Genel Bilgi
FMS esas olarak birka ayr sistemin bir araya getirilmesi ile olumutur ki bunlar; TCAS
(Traffic Alert and Collision Avoidance System), ACARS (Aircraft Communication
Addressing and Reporting System), Yakt daresi ve Uak Performans Bilgileri
sistemleridir. Bir uu plan doldururken eer FMS kullanlacak ise /F ksaltmas uu
planna mutlaka eklenmelidir.
Squawk Box (SB) zerinde bulunan FMS tuuna bastnzda, FMS pozisyon modu ile
alr (ekil 26).
ekil 26.Tam Ekran
ekil 27. Kk Ekran
41/56
Hava Trafik Mdrl
Eitim Notlar
Ekrann tam stnde 6 adet dme bulunur, bunlar: 1. DISC Otomatik pilottan k, 2.
NAV Seyrsefer mod seimi, 3. POS Pozisyon modu seimi, 4. ACARS ACARS
modu seimi, 5. EXIT FMSden k, ve 6. kk gri tu FMS grnt modunu
deitirir.
Ekrann sanda iki stunda fonksiyon dmeleri bulunur. Sa en st dmeden
balayp soldan saa ve aa giderek: 1. A/P otomatik pilot, 2. POS pozisyon modu,
3. RTE - rota modu, 4. DIR.TO direkt modu, 5. WPT gzergah modu, 6. NAV
seyrsefer modu, 7. PROG - program modu, 8. FUEL yakt modu, 9. ACARS - ACARS
Modu, 10. PREV, ve 11. NEXT. PREV (nceki) ve NEXT (sonraki) tular seilen moda
gre nceki veya sonraki ksma gitmeye yarar.
Mode Select tuunun sanda nmerik klavye bulunur ve buradan FMSye nmerik data
girii yaplr. Bu klavyenin altnda OK tuu vardr, bu tua baslarak da FMSden
klabilir. Ekrann altnda ise alfabetik klavye vardr. Bu klavye ile de FMSye alfabetik
bilgi girii (VOR, NDB, fix gibi) yaplr. DEL tuu en son yazdnz karakteri siler. CLR
tuu ise tamamn silmek iin kullanlr.
Ekran modunda ise (ekil 27); yukarda bulunan baz fonksiyonlarn kstlanm hali
bulunmaktadr.
FMS PC/SB serverlarna balanmadan da kullanlabilir. Sadece ACARS ve TCAS iin
serverdan gelecek data nemlidir.
5.12.2. FMS Fonksiyonlar
Otomatik Pilot
FMS zerindeki A/P tuuna bastnzda otomatik pilot moduna geilir. FMS ekran ekil
28de grld gibi deiecektir. Ekranda en stte AUTOPILOT yazs grlr, bu u
anki kullanlan moddur. st ste dizili 4 tu otomatik pilot seeneklerini ap kapatmaya
yarar. En stte Master Couple tuu vardr. Bu tu FMS ve Flight Sim arasnda otomatik
pilotu amak veya kapatmak iin kullanlr. Master Couple ON durumunda olmadan dier
fonksiyonlar almaz ve FMS Flight Sim ile temasa geemez. Sonraki 3 tu ise yatay
navigasyon, irtifa navigasyon ve hz navigasyon seeneklerini semek iin kullanlr.
Lateral Nav FMSnin uu plannda belirtilen rotann fix to fix takip edilebilmesi iin
mutlaka ON konumunda olmaldr. Fixler Waypoint Mode (gzergah modu) kullanlarak
girilir. Eer FMSnin irtifay da kontrol etmesi istenir ise Altitude Nav seenei ON
konumuna getirilmelidir. Bu seenek ayn zamanda bir noktann hangi ykseklikten
geilmesi istenirse ve/veya alalma ve ykselmelerde de kullanlabilir. Uan hava
hzn FMS kontrol etsin istenir ise Velocity Nav ON olmaldr. Bu fonksiyonla belli
noktalar hangi hzda gemeniz gerektii konusunda otomatik pilota bilgi
verilebilmektedir.
42/56
Hava Trafik Mdrl
Eitim Notlar
ekil 28. Autopilot Modundaki FMS ekran.
Pozisyon Modu
SB mensnden FMS ilk aldnda pozisyon modunda ekrana gelecektir (ekil 29). En
stte yine hangi modda olunduunu gsteren bilgi vardr. Bunun hemen sanda ise o
anki zaman gsterilir; rnekte 1541Z, mutlaka Zulu veya UTC (Universal Coordinated
Time) zaman verilir. Bu, Greenwich Mean Time ile ayndr ve tm dnyada olduu gibi
SB/PCde de bu zaman kullanlr. Alttaki iki satr uan bulunduu LAT (enlem) ve LON
(boylam) verir. ekil 29 de verilen koordinatlar 32:59.10 N enlemi ve 098:02.20 W
boylamdr. Bundan sonraki satrda IAS (Greceli Hava Hz-Indicated Air Speed) ve
TAS (Gerek Hava Hz -True Airspeed) etiketleri vardr. Hemen altnda ise deerleri
gzkmektedir. rnekteki IAS 154 knots dr. IAS ATC ile yaplan konumalarda ve
direktiflerde kullanlan birim olup kokpit gstergesinde de bu deerin okunmas
gereklidir. rnekteki TAS 229 knots ise; uan hava iinde utuu gerek hzdr. TAS
ayn zamanda CAS (Kalibre Edilmi Hava Hz-Calibrated Air Speed) anlamndadr. Bir
baka deyile standart olmayan s ve barometreye gre hesaplanm hzdr. CAS Flight
Sim ierisinde kullanlmaz. CAS; yapsal ve alet hatalarna karn dzeltilmi IAS
anlamna gelmektedir.
Alttaki satrda HDG (Uu Ba-Heading) ve ALT (rtifa - Altitude) etiketleri vardr.
rnekte grlen HDG 262 uan manyetik ban gsterir. HDG deeri uaktaki
manyetik pusula ve ba gsterge deeri ile ayn olmaldr. ALT MSL (Above Mean Sea
Level- Ortalama Deniz Seviyesi zeri) cinsinden yksekliinizi verir. rnekteki ALT,
25756 feet, eer barometre ayar doru yaplm ise altimetre gstergesiyle ayn
olacaktr.
43/56
Hava Trafik Mdrl
Eitim Notlar
ekil 29. FMS in Pozisyon Modu Ekran Grnts.
Sonraki satr GNDTRK (Yer izi - Ground Track) ve GNDSPD (Yere gre Hz-Ground
Speed) etiketleridir. rnekteki GNDTRK;276 yere gre izlenen istikamettir. rnekte
verilen GNDSPD 230 knots ise, yere gre uan hareket hzdr. GNDSPD ve TAS
arasndaki farka rzgar etkisi neden olur (ba veya k rzgarlar ve uan alalp
ykselmesi).
Rota Modu
Route Mode (rota modu) iin RTE tuuna baslmas gerekir (ekil 30). Rota modu
uan aktif rotasn gsterir. Eer bir uu plan yklenmise bu plana gre bilgi
alnabilir. Bu bilgi istenirse elle de girebilir. lk satr her zamanki gibi hangi modu
kullandnz gstermektedir. kinci satrda ORIGIN (k) ve DEST (Destination-var)
etiketleri vardr. Bundan sonraki satr ise k ve var fixlerini (noktalarn) gsterir.
rnekte KDFW ve KSFO verilmitir ve normalde de kalk ve var meydanlarn
gsterir. Eer uuunuzun sadece bir blm IFR olacaksa DEST ksm IFR plann sona
erdii son nokta olmaldr. Bunun altndaki satrda SID (Standart Aletli Kalk-Standard
Instrument Departure) ve STAR (Standart Terminal Var Rotas-Standard Terminal
Arrival Route) etiketleri vardr. Bu blm ilevsel deildir ancak istenirse SID/STAR
adlar girilerek pilot iin bir hatrlatma salama imkan yaratlabilir. Altndaki satrlarda
kalk pist numaras grlmektedir. rnekte 17R verilmitir.
44/56
Hava Trafik Mdrl
Eitim Notlar
ekil 30. FMS in Rota Modu Ekran Grnts.
Bu alanlara elle bilgi girii iin FMS klavyesi kullanlr. Dzeltmeler iin de FMS klavyesi
kullanlmaldr. Girii tamamladktan sonra ilgili tua basarak klavyeden girilen bilginin
gerekli yere yollanmas salanr.
Direct to Modu
Direct To Modunu semek iin FMS zerindeki DIR TO tuuna baslmaldr (ekil 31).
Bu ksm ounlukla uu esnasnda rota deiikliklerini girmek iin kullanlr. FMS
klavyeden bir fix girilir ve ilgili ksmn dmesine baslarak oraya kaydedilir. Buradaki
seenekler VOR (Visual Omni Range), NDB (Non Directional Beacon), INTXN
(Intersection) ve APT (Airport) tur. Ekrann sanda bulunan tu ise TO DIR TO DSP
etiketini tar ve ikinci ekrana gitmek iin kullanlr. ekil 31deki rnekte, TCC VOR girii
yaplmtr. VOR tuuna baslarak kaydedilmelidir. FMS, veritabann aratrarak bu
isimdeki VORlar bulur, bu esnada SEARCHING mesaj grlr. Eer bu nokta geerli
ve veritabannda bulunan bir nokta ise FMS ekil 31 de gsterilen ekrana geer.
DIRECT TO etiketinin hemen yannda Zulu saat yer almaktadr. kinci satr ise FIX adn
ve etiketini gsterir. Eer fix bir VOR ise ,bunun frekans da gsterilir. Bu satrdaki
nc ksm MAG CRS (Manyetik rota - Magnetic Course) etiketidir. Bundan sonraki
satr o fixe olan MAG CRS deerini verir, rnekte bu deer 276 dir.
45/56
Hava Trafik Mdrl
Eitim Notlar
ekil 31. FMS in Direct to Modu Ekran Grnts.
Alttaki satrda bulunan etiketler DISTANCE (uzaklk) ve MINS TO GO (Minutes to Go at

the current airspeed- O anki hzda kalan sre) etiketleridir. rnekteki mesafe 282.0 NM
(TCC VOR una olan uzaklk) ve TCC VORuna ulamak iin kalan sre 67 dakika
olarak verilmitir.
Bundan sonra da fix e olan ETA (Beklenen Var Zaman-Estimated Time of Arrival) ve
WIND (rzgar) etiketleri gelmektedir. rnekte ETA 1655 Z ve rzgar o anda 178 den
65 knotsdr. Meydanlarda llen rzgar yn, gerek kuzey (TN) referans alnarak
pilotlara verilirken, FMS ortamndaki rzgar yn manyetik kuzey (MN) referans alnarak
hesaplanmaktadr.
Veri taban aratrmas bitirilip fix bulunduktan ve girildikten sonra Lateral Nav opsiyonu
ua sz konusu fix zerine uuracaktr. Direct To iindeyken NAV modu seildiinde,
FMS DIR TO gzergahndan kar ve halihazrdaki uu plann uygular.
Waypoint Modu
Waypoint Mode tuu ile bu moda gei yaplr. FMSye giri yapmak iin mevcut 3
yoldan biri de waypoint modudur. Dier ikisi DIRECT TO ve SB mensnden girerek
ulatmz LOAD FLIGHT PLAN seenekleridir.
46/56
Hava Trafik Mdrl
Eitim Notlar
ekil 32. FMS in Ana Waypoint Modu Ekran Grnts.
Bu mod seildiinde greceiniz ilk ekran ana waypoint entry mens olacaktr (ekil
32). Bu ekran zerinde gzergah girii yaplabilir, edit edilebilir veya silinebilir. FMSnin
her ekrannda olduu gibi burada da en st satr nerede olunduunu gsterir. Bunun
altnda bulunan EDIT CURRENT (mevcut olan dzenle) tuu ve yannda da seili fixin
enlem/boylam grlr. rnekte N32.94 W97.80 koordinatlar grlmektedir. Bundan
sonraki satrn etiketi INSRT WPT (gzergah gir-Insert Waypoint) tuudur. INSRT WPT
u anki noktadan hemen sonrasna bir giri yapmak iin kullanlr. The CURRENT FIX ->
satr u an seili olan gsterir. NEXT ve PREV tularn kullanarak nceki veya
sonrakileri seebilmektedir. rnekte uamzn imdiki durumu olan PRSNT POS
(imdiki pozisyon-Present Position) ardndan bir giri yaplacaktr. ncelikle
NEXT/PREV tular ile yeni giri yaplacak yere gelinir. Bundan sonra da INSRT WPT
tuuna baslr. FMS, waypoint giri ekranna geecektir (ekil 33).
FMS klavyesinden istenilen noktann ismi girilir. rnekte TCC girilmitir ve bu ekrann en
altnda grlmektedir. TCC bir VOR olduundan, VOR tuuna baslmas gerekmektedir.
Eer FMS girilen seyrsefer yardmcs ismini bulamaz ise; Invalid Fix mesaj ile cevap
verir. SB veritaban u an iin geni olmakla beraber tm noktalar iermemektedir. Baz
SID/STAR ve noktalar girilmemi olabilir. Ayn isimde birden fazla seyrsefer yardmcs
ismi varsa, FMS bunlarn tamamn enlem/boylamlar ile gsterir ve kullancdan birini
semesini ister. Eer bunlar ekrana smyorsa NEXT ve PREV tular ile arama
yaplabilir. stenilen noktann seilmesi iin o noktann yannda bulunan tua baslmas
yeterli olacaktr. Bundan sonra otomatik olarak Waypoint Entry ekranna geri dnlr.
47/56
Hava Trafik Mdrl
Eitim Notlar
ekil 33. FMS Waypoint Giri Ekran.
EDIT CURRENT seenei seilerek girilen bir nokta dzenlenebilir. Sz konusu

seenek tercih edildiinde Waypoint Properties ekran alr (ekil 34). lk satr her
zamanki gibi hangi ekrann kullanldn gsteren satrdr. kinci satrda dzenlemek iin
alm olan noktann ad ve enlem/boylam gsterilir. Burada 4 yeri dzenlemek
mmkndr ki bunlar: crossing altitude (gei irtifas), crossing speed (gei hz),
altitude to go to after fix (bu noktadan sonraki irtifa) , ve heading to fly from fix (bu
noktadan sonraki uu ba). Bunlardan herhangi birini dzenlemek iin FMS klavye ile
deer girilir, daha sonra istenilen blmn yanndaki tua baslr. Hz Knot veya Mach
olarak girilebilir. rtifa FL olarak girilemez FL250 25000 olarak girilebilir. CROSS AT
ALT blmnde verilen deer, Aircraft Performance Profile ierisine girilerek uan
trmanma veya alalma kontroln FMS nin yapmas salanr.
48/56
Hava Trafik Mdrl
Eitim Notlar
ekil 34. FMS Waypoint zellikleri Ekran.
DEL WPT komutu Current Fix oku ile belirtilen noktay silmek iin kullanlr. DEL ALL
WPTS tm uu plann FMSden siler.
Seyrsefer Modu
FMS zerinde NAV tuuna baslarak seyrsefer moduna geilir (ekil 35). FMS de o an
ykl olan uu plan hakknda bilgiyi ierir. Eer girilen profil uan limitlerini ayorsa
FMS uu plann uygulayamaz. Uu planna gre ekranda deiiklikler gzlenir. En
stte grlen o anki noktadr, bundan sonraki ise FMSde kaytl devam edilecek olan
noktadr. FMS sras ile tm noktalar uacaktr. Bunu deitirmenin tek yolu Waypoint
Modunda anlatld gibi yapmaktr. lk satrda PROGRESS (NAV) Modu ve o esnadaki
zaman 1539 Z (Zulu) grlmektedir. kinci satrda o anki gzergah bulunur; mesela
ekil 35deki rnekte KWICK intersection ve buraya olan ETA 1550 olarak ikinci satrda
grlmektedir. Sar renk ile belirtilen o an uulmakta olan noktadr. Mavi olarak gei
hz 0.5 Mach ve gei ykseklii FL140 grlr (bu bilgi eer waypoint ksmnda
girilmise grlebilir). Bunun hemen alt satrnda o noktaya olan yn () ve uzaklk (NM)
belirtilmitir. Yannda ise getikten sonraki irtifa mavi renkte gsterilmitir (FL200). 4, 5,
6 ve 7. satrlar ayn bilgileri bir sonraki nokta iin vermektedirler. 8. satr o andaki rzgar
verir (090den 10 knot) . GT (Ground Track-Yer yn/izi) 353, ve GS (Yer Hz-Ground
Speed) 357 knot, bu blmde yer alrlar. Son satrda DTG (Kalan Mesafe- Distance To
Go) 1264.5 NM ve TTG (Kalan sre-Time To Go) 212 dakika olarak grlmektedir (ekil
35).
Tm uu plan iin burada NEXT/PREV tular kullanlarak gei yaplabilir.
49/56
Hava Trafik Mdrl
Eitim Notlar
ekil 35. FMS Seyrsefer Modu Ekran.
Programlama Modu
Programlama moduna giri PROG tuuna baslarak yaplr. Bu alana uak performans
bilgileri girilebilir. ki sayfa halindedir ve PREV/NEXT tular ile sayfalara gei yaplabilir.
SB dizininde birden fazla uak bilgisi saklanabilir ve FMS yardm ile bunlar arlabilir.
AIRCRAFT yazan satrn altnda uak tipi grlmektedir (ekil 36). Uak tipi iin mutlaka
ICAO kodu kullanlmaldr. Bir sonraki satrn etiketleri CLIMB FPM (Ft Per Minute) ve
CLIMB IASdir. Bunun altnda da o parametrelerin deerleri grlebilmektedir (2500
FPM ve 160 IAS). DESCENT FPM ve DESCENT IAS etiketli satr bunun altndadr.
Burada da yukardakinin ayn ekilde bilgiler mevcuttur (1500 FPM ve 320 IAS).
CLM/DESC Mach (Climb and Descent Mach) ile belirtilen satrn altnda Mach srati
verilir (0.50) ve bu deer FL222 ve zeri irtifalar iindir.
50/56
Hava Trafik Mdrl
Eitim Notlar
ekil 36. FMS Seyrsefer Modu Ekran 1. Sayfa Grnts.
kinci sayfada, yine en stte AIRCRAFT grlmektedir. Bir sonraki etiket TRNSTN ALT
(Transition Altitude/TA - Gei irtifas) ve TRNSTN SPD (Transition Speed-Gei hz)
etiketleridir. Bu irtifa ve hz uu yaplan blgelere gre farkllk gsterir. ekil 37deki
rnekte bunlar 10000 feet ve 250 knot olarak set edilmitir. ABDde Transition Altitude
18000 feet ve Transition Speed 250 knotdr. Transition Altitude; uan yksekliinin
feet veya metre olarak deil FL olarak gsterilmeye baland yksekliktir ve bunun
zerinde standart altimetre 29.92 Inch-Hg veya 1013.2 mb deeri kullanlr. ounlukla
TA altnda bir srat kstlamas vardr. Bir sonraki satrda APP SPD (Yaklama HzApproach Speed) etiketi bulunmaktadr ve bunun deeri de yaklama hzn verir (140
knot). Bu ksmlara yeni deer girmek istendiinde FMS klavyesi kullanlarak istenilen
deer girilip karl olan tua baslr. SB mensnde FMS seenekleri altnda uak
performans bilgileri kaydedilip yklenebilmektedir.
51/56
Hava Trafik Mdrl
Eitim Notlar
ekil 37. FMS Seyrsefer Modu Ekran 2. Sayfa Grnts.
EHSI (Elektronik Horizontal Situation Indicator) ve TCAS (Traffic Alert and

Collusion Avoidance System)
Elektronik Yatay Durum Gstergesi (EHSI) olarak adlandrlan bu gsterge basite

FMSye hareketli bir harita ekler (ekil 38). Boyutu ayarlanabilir ve uakta HSI
(Horizontal Situation Indicator) zerine koyulabilir. Uu Rotasna ilaveten;
GS/TAS/Sonraki Fix/Sonraki Fixe uzaklk/Rzgar/Yer izi/ ve Uak ynn gsterir.
Gerek hayattaki EHSIler gibi yer izine gre uaa ait tm bilgileri pilota verir. Bu
demektir ki; rzgar ne olursa olsun uak gsterge zerinde bulunan bir fixe
ynelttildiinde, uak oraya gidecektir. Rzgarlar zaten hesaplanmtr. Uan gerek
uu ba kk bir baklava ekli ile gsterilir (burada henz rakam yoktur). Bunun
zerinde gsterilen ise yere gre uu badr yani uan ba deildir. ATC, hibir
zaman yere gre uu ba vermeyecektir. Bu gsterge SB zerinde bulunan E tuu ile
alp kapanabilir. FMSye ise F tuu ile ulaabilir. Gsterge zerinde sa ve sol fare
tular ile zoom in ve out yapabilir. Burada Range Ring, TCAS , Rota, Fix adlar, Fix
bilgisi (ETA), MAP mode veya Centered gibi istenen gsterim tipi seebilir. Gncelleme
sresi 1 saniyedir.
SB TCAS sistemi; EHSI ierisinde yer alr ve yakn evredeki uaklar pilotlara bildirerek
arpmay engeller. Beyaz ile gsterilen ve yanlarnda rakam bulunan deerler, uulan
uan yksekliine gre dier uan yksekliidir. Eer uak sizden yksekte ise
pozitif, alakta ise negatif deerde ve yzlk feet basamaklar ile belirtilir. Uu yaplan
uaa gre 7 NM uzaklkta veya 1300 feet irtifada olanlar sar renkle, 3 NM uzaklkta ve
900ft irtifada olanlar ise krmz gsterilir. TCAS ekrann armak iin FMS alp,
TCAS tuuna baslr. Eer 40 NM alanda hibir uak yoksa ya TCAS bo gzkr ya da
uak yok mesaj alnr.
52/56
Hava Trafik Mdrl
Eitim Notlar
ekil 38. Elektronik Yatay Durum Gstergesi EHSI .
ACARS (Aircraft Communication Addressing and Reporting System)
u an iin sadece METAR almak iin kstl kullanm sz konusudur. METAR almak
istenen hava meydanna ait ICAO kodu yazlp METAR tuuna baslr ( FMS notlar THY
internet sitesinden alnmtr; 2003).
FMS zet olarak: Bir uan seyrsefer ve uu ile ilgili tm fonksiyonlarn yerine
getirmesine yardmc olan bir bilgisayar sistemidir. FMS ile uak zerindeki elektrikelektronik tehizatnn verdii bilgilerin hepsini bilgisayar sistemi vastasyla tek bir ekran
zerinde toplamak mmkndr. Bu sayede pilotun i yk azalr ve yksek dorulukta
bilgi transferi salanm olur.
nceleri pilot haritalara, performans dokmanlarna, kartlara, tablolara veya seyrsefer
ve performans hesap cetvellerine bavururken gnmzde ise FMS ile tm bu bilgiler
bilgisayara yklenir, tm gerekli hesaplamalar yaplr ve son olarak da yol boyunca
yaplmas gerekli tm manevralar yerine getirilir. Ayrca en ekonomik hz ve irtifa
deerleri, bunlara uygun performans bilgileri, kalan yakt miktar ve seyrsefer bilgileri de
salanr.
FMSin Avantajlar:
Hesaplamalar ok hzl olarak gerekletirilebilir,
Her trl uu ve seyrsefer bilgisini elde etmek mmkndr,
Uak performansn nemli lde arttrr,
Yakttan tasarruf edilmesine yardmc olur,
Bilgileri mmkn olan en yksek dorulukta verir.
53/56
Hava Trafik Mdrl
Eitim Notlar
5.13. RNAV (Area Navigation)

Uzun veya orta menzilli yer istasyonlarndan (VOR, DME, OMEGA gibi) INS sisteminden
veya GPS' ten ald girdileri deerlendirerek pilota seyrsefer ile ilgili tm bilgileri
salayan bir bilgisayar sistemidir.
Avantajlar:
Seyrsefer yolu zerindeki "way-point" lerin yer istasyonlarna gre belirlenme

snrlamas ortadan kalkm olur. Bu sayede daha uygun referans noktalar
tanmlanarak ulalmak istenen yere daha ksa srede ve ulalmas salanr,
hava sahas en iyi ekilde kullanlabilir,
Sistemin hata tolerans olduka kktr,
Farkl kaynaklardan bilgi girii sz konusu olduu iin gelen bilginin doruluunu
kontrol etmek mmkndr. Bu sayede de sistemin gvenilirlii olduka artar,
Radyo seyrsefer sistemlerinde dikey eksende meydana gelen belirsizlik konisi

iersinde sinyalin kesilmesi problemi ortadan kalkm olur,
Otomatik pilot sistemi ile direkt balantl olduundan verdii bilgiler otomatik pilot
tarafndan kullanlabilir.
54/56
Hava Trafik Mdrl
Eitim Notlar
6. ECAC SEYRSEFER YARDIMCI CHAZLARII ALTYAPI STRATEJS

ECAC (European Civil Aviation Conference) tarafndan, 2005
yl sonras iin
belirlenmi seyrsefer yardmc cihazlar kullanm stratejisi aaya karlmtr (ekil
39).
a) En-route ve TMA Uygulamalarnda
2008-2015 :Tamamen RNAV uygulamalarna geilebilmesi iin mevcut DME cihaz
kaverajnn artrlmas gerekmektedir. Bu amala ilave DME yatrm yaplmas
zorunluluk arz etmektedir. Pek ok hava yolu irketinin uak filosu DME tabanl RNAV
sistemleriyle donatlmtr. GNSS tabanl RNAV sistemlerinin En route ve TMA
uygulamalarnda yeterli/emniyetli destei salamas, 2015 ylndan nce mmkn
grlmemektedir.
Konvansiyonel yol ve usullerin azaltlmasyla birlikte NDB ve VOR cihaz saylarnn da
ksmen azaltlaca, anlan bu cihazlarn sadece SID, STAR, NPA ve pas gei
usullerinde RNAV usullere alternatif olarak hizmet vermeye bir sre daha devam
edecei ngrlmektedir.
2015-2020 : Tamamen RNAV uygulamalarna geilmesi, dk irtifalarda yeterli DME
kaverajnn salanamad dk irtifal dalk blgelerde GNSS kullanmn
gerektirmektedir. Dolaysyla hava yolu irket filo uaklarnda hem DME/DME hem de
GNSS tabanl RNAV sistemlerinin bir arada bulunmas zorunluluk arz etmektedir.
2015 2020 yllar arasnda GALILEO ve modernize edilmi GPS sistemlerinin bir arada
hizmette olaca ngrlmektedir. Ancak ATC i yk ve uu emniyeti bakmndan
VOR cihazlarnn bir blmnn de bu zaman dilimi arasnda hizmette kalmas, gerekli
grlmektedir.
2020 sonras : Bu dnemde GNSS sinyal performansnn yeterli dzeyde salanm
olaca ve buna bal olarak ANSPlerin fayda maliyet analizi yaparak VOR ve NDBleri
hizmetten alabilecei deerlendirilmektedir.
b) Yaklama ve ni
2008-2015 : Bu dnemde ILS cihazlarnn CAT I,II ve III statsnde hassas yaklama
hizmeti salayan balca seyrsefer yardmc cihaz olaca, sadece CAT I statsnde
GLS ( GBAS/GPS) in hizmete girebilecei, NPAlarn aamal olarak azaltlaca ve bu
usullere alternatif olarak APVlerin SBAS veya Baro-VNAV olarak hizmete girecei, ILSe
alternatif olarak MLSlerin hizmete sokulabilecei planlanmaktadr.
2015-2020 : ILS in bu dnemde de hizmete devam edecei, CAT II/III statsnde
GLS (GBAS) in hizmete girecei, RNP APCH/LPV usullerinin yaygnlamasnn doal
bir sonucu olarak konvansiyonel NPA usullerinin ve VOR/NDBlerin hizmetten
alnabilecei ngrlmektedir.
55/56
Hava Trafik Mdrl
Eitim Notlar
2020 sonras : ILSin hizmet vermeye devam edecei, MLS, Cat I GLS ile GBAS usul
(CAT I/II/III) uygulamalarnn yaygnlaabilecei, ILS kullanlamayan hava alanlarnda
RNP-APCH/LPV/GBAS yaklamalarnn tasarlanabilecei planlanmaktadr.
ekil 39. ECAC Seyrsefer Yardmc Cihazlar Altyap Stratejisi
56/56
Hava Trafik Mdrl

Airbus

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Airbus

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

RADYO SEYRSEFER YARDIMCILARI

1. RADYO SEYRSEFER YARDIMCILARI

Hava trafiinin dzenlenmesi ( ayn dorultulu uaklarn irtifalarnn ayarlanmas),

ekil 1. Elektromanyetik Dalgann Formu.

SEYRSEFER DARES BAKANLII

Hava Trafik Mdrl

RADYO SEYRSEFER YARDIMCILARI

Very Low Frequency

* Radar sistemlerinde genel olarak kullanlan frekanslardr.

SD 30 Hz ile 3 KHz arasndadr,

SEYRSEFER DARES BAKANLII

Hava Trafik Mdrl

RADYO SEYRSEFER YARDIMCILARI

Genlik Modlasyonu / Amplitude Modulation (AM); Tayc dalgann (RD)

2.5. Radyo Dalgalarnda Krlma, Yansma, Krnm ve Emilme zellikleri

Krlma (Refraction): Younluu farkl 2 ortam sz konusu iken, RDnn bir

SEYRSEFER DARES BAKANLII

Hava Trafik Mdrl

RADYO SEYRSEFER YARDIMCILARI

2.6. Dalga Tipleri

ekil 2. Radyo Dalgalarnn Yaynm

Hava Trafik Mdrl

RADYO SEYRSEFER YARDIMCILARI

yeryzne dnen gk dalgalarnn da ulat menzil zellikle geceleri artm olur. Gk

Frekans: Verici frekans ne kadar dk ise zelikle yer dalgalarnn ulaaca

Zaman: zellikle geceleri gk dalgalarnn menzili daha yksektir. Bu durumda

SEYRSEFER DARES BAKANLII

Hava Trafik Mdrl

RADYO SEYRSEFER YARDIMCILARI

2.7.3. Direk Dalgalarn rtifaya Bal Olarak Alnmas

Yaynm: Yer ve gk dalgalar

G: Yer dalgalarndaki zayflamaya bal olarak Kw lar mertebelerinde.

Kullanm: OMEGA, ticari telgraf ekimleri, radyo yaynlar

Grlt: Olduka yksek. Havann statik parazitinden ve hava koullarndan

2.8.2.LF (30-300 KHz)

Yaynm: Yer ve gk dalgalar (gk dalgalar sadece geceleri hakimdir)

Menzil: Yer dalgalar ile 1500 NM, gk dalgalar ile 3000 NM

Anten: 50 m boyunda geni dipol

G: Menzile bal olarak birka Kw mertebelerinde

Kullanm: NDB, LORAN

Grlt: Yeterince yksek, hava koullarna duyarl

SEYRSEFER DARES BAKANLII

Hava Trafik Mdrl

RADYO SEYRSEFER YARDIMCILARI

2.8.3. MF (300 kHz-3 Mhz)

Yaynm: Genel olarak yer ve gk dalgalar, baz yerlerde direk dalgalar,

Menzil: Toprak zerinde 300 NM, su zerinde 1000 NM

Anten: Birka metrelik dipol

G: Birka yz watt mertebelerinde

Grlt: Yksek, Fading olay

2.8.4. HF (3-30 MHz)

Menzil: Gn ierisinde 300 NM, geceleri gk dalgalar vastasyla 1000 NM' e

Anten: Orta boyutlu dipol

G: Menzile bal olarak 100-200 W

Kullanm: Uzun menzilli yerden yere ve havadan yere haberleme

Grlt: Orta dzeyde

2.8.5. VHF (30-300MHz)

Yaynm: Direk dalgalar

Menzil: 100-300 NM, alnmas irtifa ile ilgili

Anten: 1 m'lik dipol

Kullanm: VOR, ILS Localiser, Markers, VDF, FM radyo ve televizyon yayn,

SEYRSEFER DARES BAKANLII

Hava Trafik Mdrl

RADYO SEYRSEFER YARDIMCILARI