Professional Documents
Culture Documents
Sinan-Meydan - Atatürk Ve Türklerin Saklı Tarihi PDF
Sinan-Meydan - Atatürk Ve Türklerin Saklı Tarihi PDF
A T A T R K ve
TMLERN
SAKLI TARH
f i a i k i h r c a n i s u n i y b
TRUVA YAYINLARI*
Yayn No: 175
Truva / Tarih: 27
Sinan Meydan
ATATRK
ve
SINAN MEYDAN
(sinanmeydan75@ mynet.com)
Sinan Meydan, 1975 ylnda Artvin'de dodu, tik ve orta
renimini Artvin avat'ta tamamland. 1993 ylnda girdii
stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi Tarih Blmnden
J997 ylnda mezun oldu. niversite yllarndan itibaren
Atatrk ve yakn tarih zerinde alt.
"Bir mrn teki Hikayesi" adl ilk kitab 2002 ylnda
yaynland. Bu kitabnda AatA ve Din" konusunu tOm
boyutlaryla inceledi. 2005 ylnda yaynlanan Beyaz Kule
adl tarihi romannda Atatrk'n genlik yllarn dnemin
atmosferiyle birlikte ele ald.
2005 ylnda yaynlanan Atatrk ve Kayp Kla Mu" adl
aratrmas ise bir hayli ses getirdi.
Truvada kan Kitaplar:
-Atatrk ve Kayp Kta Mu (1. Bask Eyll 200 5 ; 2. Bas
k Ekim 2005; 3. Bask Kasm 2005; 4. Bask Mart 2 006, 5.
Bask Kasm 2006)
-Son Truvailar ( I . Bask, Mart 2 0 0 6 ; 2. Bask, Man
2006)
-Sar Lacivert Kurtulu (1. Bask Haziran 20 0 6 )
-Sar Paam (1. Bask Ekim 20 0 6 )
-Nutuk'un Deifresi (1. Bask Aralk 2 006; 2. Bask ubat
2007)
NDEKLER
NSZ.................................................................................................................. 17
S S
GJR....................................................................................................................... 21
Atatrk, Bilim ve Genel Kabuller......................................................................... 24
Bir Bilim insan Olarak Atatrk............................................................................26
En ok Okuyan Lider: Atatrk
ngr Yetenei.......................
Tarih Bilinci.............................................................................................................. 39
Trklk Bilincinin Geliim i.................................................................................. 41
1.Aydn E tk isi......................................................................................................... 42
a. Namk Kemal Etkisi.............................................................................................42
b. Ziya Gkalp Etkisi...............................................................................................43
c. Mustafa Celalettln Etkisi......................................................................................47
d. Leon Cahun Etkisi...............................................................................................47
e. Deguignes Etkisi.....................................................................................................48
2. Trklere Ynelik Ifiiralann Etkisi......................................................................48
3. stn Kavim Anlayna Tepkinin E tkisi........................................................50
Trk Tarih Tezi ne D o ru ...................................................................................... 51
Milli Heyecan ve Ulusal T a r ih ............................................................................... 55
L BLM
TARH, EMPERYALZM, TRK TARH TEZ * * ATATRK......................... 57
TRKYE'DE TARH Te ARKEOLOJ................................................................... 59
1. Osmanlda Tarih ve A rkeoloji...........................................................................60
Osmanl Arkeolojisi ve Osman Hamdi Bey..........................................................70
2. Atatrk Dneminde Tarih ve A rkeoloji..........................................................75
Atatrk ve Arkeoloji.................................................................................................. 84
6 . S NAN MEYDAN
ULUS DEVLET, MttJjYETUJK ve TORK TARH TEZ
8888
Trkiye'de Uhs Devlet ve Milliyetilik............................................................89
Kimlik ve Milliyetilik......................................................................................91
Ulus Devletin Harc: Tarih ve Dil almalar..................................................94
Trkiye Cumhuriyeti ni Kuran Trkiye Halkna Trk Milleti Denir' . . . . 98
mmetten Ulusa Gei ve Osmanl Eletirilen
100
Bir Tr Dengeleyici: Trk Tarih Tezi..........................................................106
BWPfPVATt7M BATI MERKEZL TARH ve ATATRK
109
Emperyalizm ve Bat Merkezli Tarih ............................................................. 111
Darwinizm. rklk ve Emperyalizm.......................................................... 113
Emperyalizm ve Antik Tarih....................................................................... 122
Atatrk. Tarih ve Oryantalizm........................................................................ 131
Ba'mn Irk Tarih Gr. Atatrk ve D ogu........................................... 136
"Kirli ve Trklere Hor Bakan Bat Bilimine Gvenmiyorum*...................... 137
ATATRK t* TRK TARH TEZTNN DOUU........................................ 141
D.BL0M
BAT MERKEZL TARHE BAKALDIRI........................................................ 161
HH17LER, SMERLER, TRKLER ve ATATRK........................................ 163
Anadolu'da ve Mezopotamya'da Trk izleri....................................................163
Atatrk'e Gre Hititler ve SOmerler.................................................................170
Trk Tarih Tezinin Ana Kaynaklarnda Hititler ve SOmerler.......................170
1. Trk Tarlhi'nin Ana Hatlan'nda................................................................... 178
a. Smerlerin Trkl.....................................................................................190
b. Hitltlerin Trkl....................................................................................... 192
2. Liseler in Hazrlanan Tarih Kitaplannda.................................................. 194
3. Tarih ve Dil Kurultaylarnda........................................................................ 197
Tarih Kurultaylanndaki Atatrk........................................................................ 217
TRK DtL TEZTNN DOUU ve DL KONGRELER.............................219
1.Hitite. Smerce ve Trke Arasndaki liki.............................................223
Dil Kurultaylarndaki Atatrk....................................................................... 230
2.Trk Dil Tezi. GNE DL TEORS ve Atatrk....................................233
Atatrk Haklyd..............................................................................................258
d i . b ij Om
ATATRK ve ANTROPOLOJ...................................................................... 261
BATrDAANIltOPOLOJI ve IRKILIK.........................................................263
ATATRKN ANIROPOLOJ ALIMALISININ KAYNAKLARI......... 265
ATATRK'N ANIHOPOLOJI ALIMALARI........................................... 272
l.Trk Antropoloji Mecmuas.........................................................................272
2.64.000 Kii zerinde Yaplan Antropometri Anketi................................ 274
3.Trk Tarihi'nin Ana Hatlan'nda Antropoloji..............................................278
4.Tarih Kongrelerinde Antropoloji.................................................................. 281
8 S NAN MEYDA N
Dinsel Adlardaki Benxrllk................................................................................400
Geleneksel Kltr Benzerlikleri......................................................................... 402
Homeros, Smerler ve TOrkler............................................................................408
1. Homeros ve Hiiler.................................................................................... 415
2. Homeros ve Tdrkler: Glgam Destannn Sim ..................................... 416
-i Olimpos Da nn Asya'daki Kkleri...............................................................427
H m iE R N TORKLO ONE YNELK KANITLAR..................................... 436
M.2000'lerdc Anadolu'da TOrk Var myd?................................................... 437
Hiritlerin lk Yurtlan............................................................................................. 441
Hlitler. Luviler, Hurriler ve TOrkler..................................................................446
1. Hftie. 1-uvice ve Trke.................................................................................. 447
Bir Ijaret: Dii K u rt.............................................................................................454
2.Hitite, Hunice (Mitanlce) ve Trke...........................................................4 56
Kral. Kralie, Tanr. Tanra ve Yer Adlarndaki Benzerlikler.................... 459
Hitite- Trke Baz Benzer Szckler............................................................468
Kltre! Benzerlikler........................................................................................... 469
1 lil GOmme Gelenei ve Temizlik................................................................... 470
2. Sihir ve By........................................................................................................ 473
3. Giyim Kuan........................................................................................................ 475
4 On Says............................................................................................................... 477
5. Ynetim Anlay ve O rd u .................................................................................. 477
6. Aile Yaps......................................................................................................... 4 79
7. A Kll.............................................................................................................. 480
8. Bogn Kll..........................................................................................................482
9. Kutsal G ey ik ......................................................................................................487
10. Kaz, Leylek ve Kartal......................................................................................489
11. Artan Ba........................................................................................................ 491
1 .Kilimler ve Hallar.......................................................................................... 494
13. Ksal Aa.......................................................................................................496
14. Gnein Anlam................................................................................................500
15. Saz, Tandr, Deirmen, Hatl,
Krmz Renk, Nevroz ve Yemek Kltm .........................................
504
ANADOLU'DA N TORKLER i t HAKKAR TA LA R I................................507
SONU ..................................................................................................................... 513
BBLYOGRAFYA..................................................................................................... 521
Ksaltmalar
Haz. Hazrlayan
s.. Sayfa.
Sa: Say.
v.d. Sonrakiler
y.y. Yer yok
NSZ
18 - S N A N
MEYDAN
GtR
Prof. Dr. Mehmet Saray, burada sfc konusu olan Ihtart kurtutuf" hak
knda 511 deerlendirmeyi yapmaktadr: "Nihayet askeri afer kaanldk
tan. Trk devletinin yeniden kurulmas v Anadolu'nun ebediyen Trk
mian olarak kalaca btn dnyaya gsterildikten sonra Atatrk, orta
ya koyduu ilkeler ve yaptt inklaplarla, bir taraftan Trk milletinin mu
asr medeniyrt se\ycsme ulamasn, dier taraftan da eski Trk kltr w
medeniyetinin btn ihtiamyla eyndana karlmas hususunda gerek
li almalarn yaplmasn emretmitir "Mehmet Saray. 'Atatrk'n Milli
Tarih ve Milli Kltr uurunu Gelitirme (.almalar', Itttk Dl Dergtal,
Sn: f>55. Temime. 2006. s W-33
22 S N A N
MEYDAN
dr2 Asl askerlik ve devlet adaml olan bir insann ilgi alannn
bu kadar geni olmas gerekten dndrc ve artcdr. Asln
da bu durum Atatrk'n baarsnn en temel nedenlerinden bindir.
mrnn byk blm cephede, sava meydanlarnda geen
ama buna ramen askerlikten siyasete, dilden tarihe, matematikten
dine, felsefeden edebiyata kadar her alanda bir eyler okuyan, ciddi
ciddi dnen, evresindeki insanlarla dnsel tartmalara giren,
stelik askerlik, matematik, tarih ve dil konularndaki birikimlerini
yazya dken Atatrkn dnce dnyasnn snrlan yok gibidir.
Atatrkn ilgi alannn genilii, okuma tutkusu ve sonunda
ulusu adna en mkemmeli gerekletirmesi tesadf deildir.
Onun tm etkinlikleri ve baanlannn temelinde bilimsel dncenin izlen vardr.
Atatrk ayn zamanda bir dOCtnttrdOr:
2 3 ATATRK
VE T U R K L E R N
SAKLI
TARH
bilime verilmiti. Amtrke gre, silahl ordunun yerini artk ln-rfan ordusu almaldr. Zaferden 45 gn sonra Bursada retmenlere
yapt konumada bu yeni grevi teslim ediyor gibidir.
A. g. e , s. 140
s 14 0.
24 . S N A N M E Y D A N
19 yzyl pozitiv izm inin ek illend ird i i k la sik b ilim a n layn a
gre m evcut bilim sel teoriler ad eta ta bu la trlm t. d e im ez d o ru
lar olarak kabul ed ilm itir; fakat 2 0 . y zyln ba la rn d a n itib a ren
akln dogm alatm ld po ztivist b ilim a n la y n d a , h er eyi alt st
e d ebilecek d ereced e ne m li krlm a la r ve y e n id en e k illen m eler
m eydana gelm itir. 1 9 . yzyln d e im ez z a n n ed ilen te o rile ri, yava
yava deim i ve ad eta bilim in ta bu la r b irer b irer y k lm tr. 2 0 .
yzyln o rtalarn d an itib a ren
balamtr;
Newtt'un Nedensellik OkesTni rtm ve bilim in anlamlandramadA' mnkro dnyaya farkl bir ekilde bakmak gerektiini gsterm iti; Atom
Al Paracklardan elektronlarn mevcut bilimsel manta aykr hareket
lerim, eausality bana ters den, ayn zamanda ayn elektronun iki ay
r yerde grnmesini ve kartezyen m ang alt st eden dzensiz hareket
lerim Heisenberg, Belirsizlik Prensibi diye adlandrm t. Pozitivizmin
25*ATATURK
VE T U R K L E R N S A K L I T A R H
gn gelinen noktada artk bir teorinin rmesi iin "yanllanabilirliginin" de kantlanmas gerekmektedir. rnein, 19. yzylda
pozitif bilim, kantlanamad, dogrulanamarfgT iin Tanr'nn
varln reddedebilirken, 20.yzylda bilim Tanr yoktur" diyebil
mek iin ayn zamanda Tannnn varl tezini rtmek, yani yanlbmak zorundadr.
zellikle, II. Dnya Sava'ndan sonra Batda bilimin tanm da
snrlar da deimitir; bilim artk eskisinden daha kavrayc, daha
sorgulayc ve daha zgr hale gelmitir; Artk bilim insanlar, rtltlemeyen, yanllanamayan her teoriyi ciddiye almaya balam
lardr. Atatrk ise daha 20li yllarda bu bilimsel gerein farkna
varmtr.
Trkiye 21.yzyln balarnda, bugn, 19.yzyln poztivist
bilim anlaynn dar kalplarn krmay baaramamann skntlar
n yaamaktadr. zlerek ifade etmek gerekir k hala Trkiyede ki
pek ok bilim insan 19. yzyln bilimsel dorularyla hareket et
mektedir, durum byle olunca lkemizde gerek fen bilimlerinde ge
rekse sosyal bilimlerde gzle grlr bir ilerleme kaydedlememektedir. Yine zlerek sylemek gerekir ki, bu gn hala, fen ve sosyal
bilimcilerimiz o bilim ddr, bu akl ddr! diyerek, genel ka
bulleri sorgulayan teorileri zerinde hi dnmeden ellerinin ter
siyle bir kenara itebilmektedirler. Baz bilim insanlarmzn 19 yz
yla zg bu pozitivist tutumlar Trkiye'de bilimsel gelimelerin
nndeki en byk engellerden biridir. Avrupa Birligne girmeye
alan Trkiyenin bir an nce halletmesi gereken sorunlarn ban
da bilim anlayn 2 0 .ve 2 1 . yzyllardaki gelimelere paralel yeni
lemek gelmekledir.
Bilim insanlarmz, bilim anlaylarn yenilerken, ncelikle
artlanm akl* dahil, her trl nyarglarndan" kurtulmal ve
kendi anlaylarna uymayan teorilere bile kafa yorma zahmetine
"dognlanablllrlik' ilkesi ise, Kari Popper ve Tlom as Khun un 'yanllanabilirlik" lkesiyle sarslmt. 2 0 .yzylda bilim anlayndaki deiim
konusunda bir deneme iin bkz. m er zrkm en, K a rm a h rd a n z r
DUertm. stanbul 2 0 0 4 .
26 S N A N
MEYDAN
bul 2 0 0 5 , s. 155.
Neelle Roger,
Cumhuriyet, y
12 N 3 8 .
27. A T A T R K
VE T U R K L E R 1 N S A K L I
TARH
stanbul,
Truva Yaynlar, 2 0 0 6
11
Metin z a ta ,
12
A-ge., s. 10
stanbul 2 0 0 5 ,
s.9.
15
Ata*
II, Ankara 1 9 9 6 , s 6 5
17
18
Atatrk, bir de
16
tir.
Geometri Kitab"
28 S N A N M E Y D A N
tuk"20 adl eseri, Atatrkn ayn zamanda bir bilim insan oldu
unu kantlayacak gtedir.21 Nitekim 19 Eyll 1922de toplanan
stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi Pofesrler Meclisi Ata
trke fahri profesrlk (mderrislik) nvan verilmesine karar
vermitir. Bu durumdan haberdar olan Atatrk, tsianbul niverstes'ne gnderdii telgrafta yle demitir:
^
Atatrk,
Nutuk" adl
bilim tasam'1
Nutuk bilimsel bir almadr.' ifadesine ok fkelenen,
srarla Atatrk'n bilim insan olmadn ve Nutukun da bilimsel bir a
lma deeri tamadn iddia eden devrim tarihi profesrlerimiz vardr.
Fakat zlerek ifade etmek istiyorum ki bugn Atatrke
denilmesine ve
bana aynen unlar sylemitir: Sana gre her eyi Atatrk yapm
trk bilim insan falan deildir
bilm insandr" dediim iin
mam
eletirerek aslnda
Ata
beni ve
u an okumakla olduunuz al
ndrcdr
29. A T A T R K
VE T U R K L E R I N S A K L I T A R H
Saray. L g jn , s .36 -3 7 .
Murat Bardak, "Bugn Erkein Kadnla Tokalamasn Tanan Bir Tr
kiye'den Bir Zamanlar Einstain Bile Ricasnda Bulunmutu", Hrtyel,
29
24
Ekim 2 0 0 6 . s .26
M nir lger. Cum huriyet BOtan Teknolojisi D erg i*, S. 102 2 . 20 Ekim
2 0 0 6 ; Bardak, a .g jn . s 26
30 S N A N
MEYDAN
Bardak, a.g.m s 26
Bilal im ir. Atattk, KflltOr ve Eitim,
fa Kemal'den Atatrk'e, stanbul 2 0 0 6 .
1 9 8 2, Yurdakul Yurdakul,
s .2 5 3
Musta
31 A T A T R K
VE T U R K L E R N
SAKLI
TARH
Fethi Bey ayn gn br telgraf daha alnca aknln gzleyemenitr Atatrk bu sefer de eski zamanlara ait Trk tarihi hakkn
da mevcut en son eserlerin gnderilmesini istemektedir.
Sipariler birbirini izlemektedir
Atatrk zellikle hukuk ve tarih zerine eilmektedir Paris B
ykelimiz istenilen kitaplar buldurup hemen ankayaya postala
maktadr Ama Atatrkn kitap istekleri bitip tkenmez, arkasn
dan yem kitap siparileri gelmektedir .27
Atatrk, gnderilen kitaplar byk bir heyecan ve merakla in
celeyerek, Paris Bykelisine hrmet ve teekkrlerinin iletilmesi
ni bildirmi, ayrca Alfred Rambaudnun "Histori Generale des pe
uples etdes Civilisations adl eserini istemitir. Sz konusu eser 12
ciltten oluan Genel Uygarlk Tarihidr. 14. ve 2 0 . yzyllar arasn
kapsamaktadr.
On be gn sonra Paris Bykelisi Fethi Bey, Cumhurbakan
l Genel Sekreterinden u telgraf almtr:
32 S N A N
MEYDAN
29
im ir.
30
im ir, ft-gjt.
Yurdakul,
a.g.e.
s.2 5 5
33 A T A T R K
VE T U R K L E R I N
SAKLI
TARH
Bu telgraf, gece yars 02:00'da Genel Sekreter Haan Rza Soyak imzasyla bykeliliklere ekilmitir
Atatrk'n bir an nce gnderilmesini istedii kitaplar. 18 fark
l alanda toplanmaktadr Atatrk, btn sosyal vt siyasal bitim dal
larn kapsayan eserlerin tamamnu istemektedir. stelik sz kousu
eserler, 1930lann bilim dnyasnn en son bulgularn iermekte
dir.
Sipari listesindeki kitaplar yle snflandrlabilir
1 .Genel ktisat, 2. Genel lstatistk-Genel Tarih, 3 Syas Kuru
lular Tarihi, 4 .Hukuka Giri- Yeni ve Yakn Zamanlar Genel Tari
hi, 5. Sosyoloji ve Sosyal Ekonomi, 6 . nsan Geliimi, Corafya, 7.
Anayasa Hukuku, 8 . Antropoloji, 9. ktisat Tarihi, 10. Dinler Tari
hi, 11. Diplomas Tarihi, 12 Felsefe Tarihi, 13. Bilimler Tarihi. 14.
Sanat Tarihi- Yeni ve Yakn Zamanlar Edebiyat.32
2.
3.
rihi)
t Tarihi)
31
32
4.
5.
Vivien de Saint Martinin, Atlas Universal de Geographie niversale (Yeni Dnya Corafyas)
6.
A.g.e s.2 5 8
34
A.g.e. s 2 5 8 , 2 5 9
3 5 ATATRK
VE T R K L E R N
SAKLI
TARH
36 S N A N
MEYDAN
37. A TA T R K
VE T U R K L E R I N S A K L I
TARH
Cem il SOnnrz,
Sinan Meydan,
vc
38 S I N A N
MEYDAN
'ngr Yetenei
Atatrkn aync zelliklerinden en nemlisi artc dzeyde
ki ngr yeteneidir. Onun askeri ve siyasi baarlarnn temelinde
39
40
3 9 . ATATRK
VE T U R K L E R N
SAKLI
TARH
42
Ali Bektan,
43
40 S N A N
MEYDAN
41. A T A T R K
VE T U R K L E R N
SAKLI
TARH
Asun Gndz.
Hamlarm, der
1 Aydn Etkisi
a. Namk Kemal Etkisi
Atatrk, hrriyet ve vatan" konusunda en ok Namk Ke
malden etkilenmitir. Gen Mustafa KemarinTaridak bilincinin"
geliip olgunlamasnda vatan airi Namk Kemalin ayn bir yeri var
dr. Gen Mustafa Kemal, Harp Okulu ve Harp Akademisi yllarn
da Namk Kemali: Trk ulusununyOzpIlardan beti bekledii sesT
olarak grm ve onun zgrlk dncelerinden etkilenmi
tir47.
Silvanda an defterine yazdklar, Atatrk'n Namk Kemalin
baz eserlerini yannda tadn ve ska okduunu gstermektedir,
zellikle, Namk Kemal'in ark Meselesi", Hmyet-i Efkar",
Usul-i Meveret Hakknda Mektuplar gibi eserlerini ve Dou So
^
47
43. A T A T R K
VE T R K L E R N
SAKLI TARH
44 S N A N
MEYDAN
51
Turan,
52
a.g.e , s
a.ge
Ttk Dili,
, s.18
18
Trkln Eaasbo,
Dede
Gen Kalemler,
C .ll, Sa. 5,
1 3 2 6 ( 1 9 1 0 ).
54
Sa: 6 -1 4 , 2 2 .2 . 1 3 2 6 ( 1 9 1 0 ).
s.4 0 -4 7 .
55
56
57
Sa: 2 7 , 1 3 2 8 ( 1 9 1 2 ),
s. 4 5 -4 8
58
59
Trk Yurdu,
2 8 .1 0 1 3 2 8 ( 1 9 1 2 ), s. 17
60
61
TOrkYurdu. 2 4 .
62
Ziya Gkalp, Alm Destan", Altm ArmaguII, Tthk Yurdu. 24. Sayya ek,
18.10 1328 (1 9 1 2 ), s.3 1 -3 8
64
65
Sayya ek.
18 1 0 .1 3 2 8 ( 1 9 1 2 ) s. 20.
Halka
12-27 6 .1 3 2 9 ( 1 9 1 3 ). s .8 9 -9 5
5 .1 2 .1 3 2 9 (1 9 1 3 ) s.2 6 9 -2 7 6 .
Sa: 13, 4 .7 .1 3 2 9 (1 9 1 3 ). s.
Halka Do|ru,
Ergenekon iirinden de aka anlald gibi Gkalp, Trklern Orta Asya'dan dnyaya yayldklarn, Mezopotamyada ve Ana
doluda Stimerler, Akadlar ve Hidtler gibi ileri ilk ag uygarlklarn
meydana getirdiklerini ve gittikleri yerlere uygarlklarn da gtr
dklerim dnmektedir. Gkalp, bu tr iirlerini balca kitap
ta toplamtr Bunlardan birincisi 1913-1914 yllarnda yaynlad
Kmlelma ^ , kincisi 1918 ylnda yaynlad "Yeni Hayat"*8 ve
ncs 1923 ylnda yaynlad Altm Ijk"60 adl kitaplardr.
Doal olarak, bata AtatOrk olmak zere, 1930'lu yllarda TOrkTa-
Sa 2. 17 4 .1 3 3 0 (1 9 1 4 ),
s il
67
Ziya (.flkalp,
6^
7.1ya Cknlp,
6^
Ziya oflkalp.
Kueima.
Yeni Hayat,
stanbul 1918 . s 7 3
Altm fik,
71
A j.e ., s 2H.
48 S N A N M t U l A N
Katalog a n
74
Tvrm, .e .s
4V. A T A T R K
VE T U K K L E R N
SAKLI TARH
Saray, L | m , s. W.
70
77
Isubul
*1
78
Saray,
79
y k an Kocat rk,
80
Mim Kemal k e ,
s. M.
51 A T A T R K
VE T R K L E R N S A K L I T A R H
52 S N A N
MEYDAN
53 A T A T R K
VE T R K L E R N
SAKLI TARH
Trklern dikkatini ekmeye balamt. 20 yzyln balannda, Osmanl Devletinin artk iyice zlmeye balamas ve aznlk unsur
larn birer ikier imparatorluktan ayrlmasyla bir bakma kaderle
riyle ba baa kalan Trkler arasnda milUyetilik yaylmaya bala
mt. zellikle Balkan Savalar srasnda Hrisitiyan yabanc unsur
larn Osmanldan kopup ayrlmalar ve bu srete Balkanlarda ka
lan Trklere yaplan basklar sonrasnda TOrk milliyetilii ete ke
mie brnmeye balamt. Osmanlnn son dnemlerinde zellik
le ttihat ve Terakki Partisi dneminde bir devlet politikas haline
gelen milliyetilik, ksa srede sadece Osmanl Trklerinin haklar
n korumak olarak tanmlanabilecek "Trklkn snrlarn ap
dnyadaki Trkleri birletirmek olarak tanmlanabilecek olan Tuanallka dnmtr. Osmanl Devletnin emperyalist kuatmay
la evrildii o zor yllarda tecrbesiz ttihatlarn elinde adeta ger
eklemesi imkansz hayaller reten bir sihrili szck" haline gelen
Turanclk akm, Enver Paa'nn Birinci Dnya Sava srasndaki
Sarkam bozgunuyla ok ar bir bedel deterek tm bysn
kaybetmitir.
Kurtulu Savanda Anadoluyu emperyalist lkelere kar savu
nan etnik ounluun MOslOman Tflrklerden olumas Trkiye'de
milliyetiliin bir bakma teoriden pratie gemesini salamtr. Kur
tulu Savann Batl dmana kar verilen bir vatan savunmas ol
mas Trkiye'de milliyetilik duygusunun gelimesini salamtr.
Geri bu milliyetiliin en nemli zelliklerinden biri slam diniyle
takviye edilmesidir; ama 1920'li yllarn sosyal ve kltrel koullar
dikkate alndnda ve dmann Hristiyan olduu dnldnde
milliyetilik" doal olarak -devletle zdelememi olan- lslamla
(halk tslam, Heterodoks slam) beslenmitir. Bu durumun farknda
olan Atatrk de Kurtulu Savanda bilinli olarak slam dininden
toplumsal birlik ve motivasyonu arttrmak iin yararlanmtr61. Bu
bakmdan Kurtulu Sava yllarnda slam, milliyetilii takviye eden
bir rol stlenmitir. phesiz slama bu rol veren, dnemin toplum
sal koullan kadar liderin nderlik yetenekleridir.
81
54 S N A N M E Y D A N
5 5 * ATATRK
VE T R K L E R N S A K L I T A R H
82
I. BLM
TARH, EMPERYALZM,
TRK TARH TEZ ve ATATRK
TRKYE'DE TARH
ve ARKEOLOJ
60 S N A N
M EYDAN
Orhan Trkdogan,
stanbul 2 0 0 5 ,
s 129.
2
Afet man.
s 297.
*
Bu nedenle Osmanllar dier Islm toplumlar gibi uzun sre Hz. Muhammed'in M ekke'den Medine'ye hicretini balang kabul eden
HLat
doumunu balan
61ATATRK
VE T R K L E R N
SAKLI
TARH
P. W ittek, "Le role des tribus lu rques dans I em pire otom an ". M elanges
Georges Sm es ( 1 9 5 2 ), 6 6 5 - 7 6 . Nakleden Bernard Lewis,
yentn Douu,
Modem TOdd-
1 9 2 8 Nakleden Lewis,
19 7 8 . s . l l .
Istanbul,
stanbul
62 S N A N M E Y D A N
Kbl Bey R taalol, Haz: Zuhuri Danman, s.2 3 den Bernard Lewis, stan
b u l * e Q m a n h U jv n ta fe Istanbul 1 9 7 ? , s. 1 9 9 -2 0 0 .
197 4. s .28.
10
11
A * e .s 4 1 1
6 3 A T A T R C VE T R K L E R N S A K L I T A R H
Madde 18: Devlet tarafndan ie ahnmrmlr olan Osmanl vatanjgMnnm devletin resmi dili olan Trkeyi
arttr."^
Madde 57: Parlementoda yaplacak olan kooumalann Trke
olmasn, madde 68d e gelecekteki yelerin Trke konumasn ve
mmkn olduu kadar Trke yazmalarn art kouyordu.
Anayasada ileri srlen bu grler geni apta retim alanna
aktarld.
13
Mardin, a. g.e .s .4 1 1 .
A-* . ayn yer.
Trkdogjm, a g e , s.76.
A f e . ayn yer
14
15
16
64 S N A N M E Y D A N
Cemal Kuay,
s 106
65 A T A T R K VE T R K L E R N S A K L I
TARH
s ^ 0 Yl Armagnu,
Say, 2, 1974.
19 A .g .e .s.117
M
D Kushner,
s.89.
1 8 7 6 -1 9 0 6 . stanbul 1979.
66 S N A N
MI -YDAN
Kirktlofta,
A f .e ., s 117
A.g.e., s 1 17
Kemah Statcm....
s H2
67. A T AT R K
VE T R K L E R N S A K L I T A R H
68 S I N A N M E Y D A N
S.11R
Tall,
69. A T A T R K
VE T U R K L E R I N S A K L I T A R H !
A g . s .291.
s .5 3 9 .3 4 0
70. S N A N
M EYDAN
"Avrupa tarihlerindeki Hunlarm, in tarihindeki HiyongNuTar olduunu ve bunlarn Trklerin ilk dedeleri olduunu ve
Ouz Hann Hiyong-Nu Devleti'nin messiri (kurucusu) Mete ol
mas lazm geldiini bize ilk defa reten Sleyman Paadtr :g
1877 ylnda Sleyman Paann 'GenelTarih adl almas ve
yine ayn yl yaymlanan Ahmet Mithatn Mufassal Tarihi Kurum-
Cedide adl almalar ilk defa aka Osmanllarn Trk soyundan
geldiini aklyordu 10.
Ahmet Mithat Efendi ise 1878 de Tercman- Hakikatte kan
bir makalesinde Osmanllarla Orta Asya arasndaki ilikiyi yle
aklyordu:
Dnya biliyor ki Osmanllarn ash Orta Asyadr. Ancak, Oshenz Orta Asya'y bilmezler. Franszlarn 'Mee Patrieya
ni ana vatan dedikleri asli vatan, bizim iin Orta Asya olduu halde
imdi elimizde bulunan Osmanh lkesi bir balama Orta Asya'nn
manevi smrgesi ve mstemleke saylmas yerinde olur 11
manhlar
10 TercOman- Hakikat.
11
'2
erl
M anini,
Trk Modemksmesl.
Kushncr, age.
stanbul 199 5 s 9 5
s 65.
72 S N A N
MEYDAN
73. A T AT R K
VE T R K L E R N S A K L I T A R H
74 S N A N
MEYDAN
75*ATATURK
V F T UR K I . F . R N S A K L I T A R H
A.*.- s 92.
76 S N A N M E Y D A N
ahunlar
,7
A -g *.. s I 3
7 7 . A T A T R K VE T R K L E R N S A K L I T A R H
41
42
7 8 . SNAN
MEYDAN
The Ptnandl Ttmes'ta ( Rq>uhlc ol Turkey Supplem en , Nr. 2 9 , February I 9 7 ) Nakleden (Vuler.
*.g.e.,
s 1.
190 144 4
I S
S .29, Ankara
79 A T A T R K
VE T R K L E R N S A K L I
TARH
Atatk ve Devrimler,
47
***
80 S N A N M E Y D A N
81 A T A T R K
VE T R K L E R N S A K L I T A R H
gemiinden habersiz bir toplumun geleceini doru ekillendiremeyeceine inanyordu. Yetenekli genlerin yurt dnda tarih re
nimi grmelerini ve sonra lkelerine dnerek Trk tarihini aratr
malarn arzuluyordu. Afednan tarih renimi iin Avrupa'ya gn
deren oydu. Gen Trkiye'nin gen nesillerinin tarih derslerinde ne
ler rendiklerini grebilmek iin frsat bulduka okullara gidip ta
rih derslerine giriyordu.
rnein, 1933 ylnda scak bir haziran gn Ankara Erkek Lisesfne giderek tarih snavlarna katlmt. O srada Atatrkn ya
nnda bulunan Kl Ali, sonradan anlarnda bu okul gezisini yle
anlatacakt:
leye doru, mahiyetlerinde Maarif Vekili Reit Galip, ben,
Nuri Conker ve bayaverleri olduu halde Erkek Lsesine gittik.
Profesr Afet Hanm da beraberinde bulunuyordu. Atatrk, mektep
heyeti tarafndan karland. Doruca imtihan salonuna girdi. Ogn
aa yukar elliye yakn talebe imtihana girmi ve ou mkemmel
cevaplar Atatrk' memnun etmiti. Baz zayf talebeleri de Atatrk,
bizzat sorduu kolay suallerle kazandrmt."^2
Atatrk, o gn snava giren rencilerden biriyle zel olarak il
gilenmiti. Yllar sonra bir bilim adam olup Trkiyeye hizmet ede
cek olan o ocuk Aydnd. (Aydn Sayl). Aydn, tezm verdikten
sonra Atatrk sormu Aydn yantlam, harita zerinde aklama
larda bulunmutu. Atatrk ald yantlardan ok memnun olmu
tu. Cumhuriyet genlerinin tarihi iyi zmsemesi onun iin ok
nemliydi. imdi karsnda tarihi ok iyi zmsemi bir lise ren
cisi vard. Sorulan bitirince Aydnla konumaya balad:
Sen ne olmak istiyorsun?
Su mhendisi Paam."
Herkes su mhendisi olabilir. Seni tarihi yapalm, ne dersin?
Ailece byle karar verdik, bunu deitirmek iin anne ve baba
mn nzasn almak lazmdr Paam."
Aferin; bravo Aydn, pekiyi, o halde onlarla gr, benim tek
52
82 S N A N M E Y D A N
lifimi de syle, sonra gel Milli Eitim Bakam Reit Galip Bey'e kara
rn bildir."
Atatrkn, mhendis olmak isteyen lise rencisi Aydna:
Herkes su mhendisi olabilir. Seni tarihi yapalm' diyerek,
tarihi" olmay nermesi, onun tarih renimine" ne kadar byk
nem verdiini gstermektedir.
Atatrk, tarihilere de ok yakn ilgi gstermitir, rnein, Fu
at Kprl nn 1923'te yaynlad Trkiye Tarihini okuduktan
sonra yazarna u mektubu gndermitir:
*Darlfunun Trk Edebiya Tarihi Mderrisi Kprlzade
Mehmet Fuat Beyefendiye:
Trkiye tarihinizin gnderilen birinci kitabn byk zevk ve
istifade ile okudum. Eser kymetlidir, mhimdir. Bunu vcuda ge
tirmek iin sarf ettiiniz ve edeceiniz mesayi takdir ederim, ihtisa
snzn tecelli edecek eserleri millete. Cumhuriyete ifa olunabilecek
hizmetlerin en kymetli mertebesinde bulunacaktr.
lim feyzine tene olanlarla beraber mteakip kitaplarnzn intiasna intizar ederim efendim.
Trkiye Reisicumhuru Gazi Mustafa Kemal
Bir okuma tutkunu olan Atatrk en ok tarihsel erildi kitap
lar okuyordu. Onun okuma tutkusunu kanl sava meydanlar bile
engelleyememiti. Afetinan, Atatrkn ok eitli tarih kitaplar
okuduunu, kendi dneminde kan yabanc dillerdeki yeni kitap
lar evresindeki dnce insanlarna tercme ettirerek, zetlerini
53
54
83-ATATURK
VE T R K L E R N S A K L I T A R H
Ben ocukken fakirdim ti kuru elime geince bunun bir kuruunu kitaba verirdim. Eer byle olmasaydm , bu yapaklarmn
hibirisini yapamazdm "56
Atatrk, zellikle 30lu yllarda vaktinin o kadar byk bir b
lmn tarih ve dil konusunda kitaplar okumaya aynyordu k ta
rihn ve dilin neminin farknda olmayanlar, Atatrkn, devlet i
leri dururken tarih ve dil konularyla bu kadar fazla ilgilenmesinin
yanl olduunu syleyerek, onu gizliden gizliye eletiriyorlard Bu
dedikodular duyan Atatrk, tarihin ve dilin neminin farknda ol
mayan bu insanlara yle sesleniyordu:
456
Tttak ta
ilgiliyd i
A ta t rk ' n 1 9 3 0 la rd a ile n s r d
a r a trm a k i in k u rd u u
rultaylar ve
y azd rd
n e m li k a n tla r d r.
Atatrk ve Arkeoloji
A ta t rk , a r k e o lo jiy e b y k n e m v e riy o rd u . A r k e o lo jik m a lz e
m e b a k m n d a n A n a d o lu 'd a n d a h a d e erli b ir c o ra fy a o lm a d n a
in a n y o rd u :
4, Baretmen,
57
stanbul 1 9 8 1 , s. 6 8 .
8 5 * A T A T R K VE T R K L E R t N S A K L I T A R H
(' 1
Afet nan,
Yapl'.
a.g.e. s.26
C.l
86 SI N A N M E Y H A N
<.ft.a*e.
()i
H7-ATATRK
V t TKKLtKN
SAKLI
TARH
<''>
Amrk vr I rva konusunda hk/ sun MryLt, Son Tnrmhlar, Tnhkr. Tttrkkr vt AtatOk. 1 l>v ImmiiuI, Im va Yaynlar. 2 0 0 6
88 S I N A N
MEYDAN
a.g.e.. s
71
72
27
g,
8 9 - A T A T U R K VE T R K L E R N S A K L I T A R H
90 S N A N M E Y D A N
A.g.e , s 11,12.
91 A T A T R K
VE T R K L E R N
SAKLI
TARH
Kimlik ve Milliyetilik
Osmanl mparatorluu, biraz da ktaya hkmetmenin zor
lamasyla TOrk kimliini dlam, devlet yapsn patrimoniar bir
sisteme dntrm ve ynetimi yabana soylu unsurlara (devir
me) brakmtr76. Fransz Devrimiyle milliyetiliin ortaya kmas
ve Sanayi Devrimiyle zenginleen bujuvazinin bilginin retimini
ve yaylmasn hzlandrmas, Osmanly gizliden gizliye etkilemeye
balamtr. mparatorluun bilgiye ak ve zellikle mokezdm
75
Atatrk, millet tanmnda Ziya G kalp'trn farkl olark d in b trb g tn e' yer
verm em itir
76
Bu stlrc,
balamtr Fatih,
92 S N A N
MEYDAN
Saray. LgJn , s. 7.
9 3 A T A T R K VE T R K L E R N S A K L I T A R H
80
Aucrkle O Ay,
94 S N A N M E Y D A N
A.g.e . s. 13
9 5 A T A T R K VE T R K L E R N S A K L I T A R H
arka arkaya sekiz yllk bir sre Batl glere kar devam eden bir
mcadele ortam Atatrkn ve Kemalist kadronun mizacn, ruhsal
yaantsn derin bir biimde etkilemitir. Kemalist kadro, Ba'ya
olan tepkilerini tarihve dil tezleriyle, Orta Asyaya ynelik Trk kl
tr ve Trk tipinin oluturulmasyla ortaya koymutur. 1930'da
yaynlanan Trk Tarihi"nin Ana Hatlar adl belgesel kitap Anado
lunun otokton halknn Trkler olduunu yaymakta, hatta Bat
toplumlarnn bir ksmnn kkenlerinin Trklere dayandn dile
getirmektedir. Smerler, Hititler, Firtkyallar, Kimmerler, Lidyallar,
Etrskler, hatta Ham, Kaide ve Asurlular da Ona Asya'dan g et
mi topluluklar olarak adlandrlmaktadr.
Trk Tarihi nin Ana Hattlarnda erevesi belirlenen Trk Ta
rih Tezi ni, Trk Dil Tezi tamamlamaktadr.Yeryznde konuulan
dillerin birounun kken olarak Trkenn trevleri olduunu biz
zat Atatrk ifade etmitir.
8 A.g.e., s .24
96 S I N A N
MEYDAN
A.g.e , s I 2 V
8<i
Mustafa Baydar, Atatrk'ten Konumalar, y y., 1964, s.92; Art nan, D0Oncekrtyk AlatOrk. Ankara 1991 <; ioh
9 7 . A T A T R K VE T R K L E R N S A K L I T A R H
98 S N A N
MEYDAN
99 A T A T R K
VE T R K L E R N
SAKLI
TARH
l* )
100 S N A N M E Y D A N
1 01 . A T A T R K VE T R K L E R N S A K L I T A R H
91
102 S N A N
MEYDAN
1 0 3 . A T A T R K VE T R K L E R N S A K L I T A R H
Sultan Mehmet, Yavuz Selim ve Kanuni Sultan Sleyman gibi Osmanl Devletinin en gzde padiahlarn eletirmitir. stelik bu
eletirilerini bizzat halk karsnda yapt konumalarda da dile ge
tirmitir. Gnmzde ska rastladmz gibi Atatrk hibir zaman
bir "Osmanl poplarizmT yapmam, diyalektik bir yaklamla ve
devrimci bir mantkla gerektiinde Osmanly olabildiince eletir
mitir lkemizde zellikle muhafazakar evreler, Osmanl Develetn eletirmekten zenle kanrlar ve tam aksine 600y dnyaya
hkmetmi bir imparatorluk? diye hamasi sylemelerle Osmanly
takdir ederler. Bunda, eitim sistemimizdeki zelerisiz tarih anla
tmnn ve 1950lerden itibaren Atatrkn Trk Tarih Tezinn tas
fiye edilmesinin rol oynad sylenebilir. Bu nedenle Atatrkn en
gzde padiahlarn fetih siyasetlerini eletirmesi yadrganmaktadr.
Nitekim Taha Akyol, bir ke yazsnda AtatOrlfa, Fatih'i eletirdii
iin eletirmi ve haksz bulmutur.9* Oysaki Peevi, brahimEfen
di, Katip elebi ve Naima gibi tarihiler de Viyana ya kadar dayanan
Osmanl fetih siyasetini sorgulamalardr.97
Atatrk, 1950lerden sonra oy uruna hamasi Osmanl poplenzm" yapan siyasetilerden farkl olarak, zellikle cumhuriyetin
ilk yllarnda gerektiinde Osmanly eletirmitir Osmanh saltana
tna son vererek yeni bir devlet ve yeni bir dzen kuran Atatrk'n
Osmanly eletirmesi son derece doal bir yaklam olarak deer
lendirilmesi gerekirken, malesef Atatrkn Osmanl eletirilen,
onun Osmanl dman olduu biiminde deerlendirilmitir.
En byk meziyetlerinden biri tarihten ders karmak olan
Atatrkn, tarihi ahsiyetlere hak ettikleri saygy duymadn d
nmek byk bir yanlgdr. Asaf llbeyin anlanna gre Atatrk,
sofrasnda en ok Cengiz, Timur, Yldrmve Fatihi ver, ounluk
la onlardan sz ederdi. Yldrm iin ' Bir gn ressamlar kahraman
lk " " n kaybederlerse, Ydmm'm absmda bulabilirler ' demi
tir. Timur'u ok akll bulmu ve yle deerlendirmitir: 'Ben onun
nunm/fa obaydm, onun yaptm yapabilir miyim, onu syeyeTaha Akyol, 'Osmanh ve Bizans, MUbyct. 30 Aralk 2004.
1)7 Sabahattin ;e l. Atttrk w Aittrithlk. stanbul 2006, s. 184
96
104 S N A N
M EYDAN
A.gJt, s. 184,185
105 A T A T R K
VE T R K L E R N
SAKLI
TARH
a.g.m., s. 38.
t.g.e., s
1 1 5 ,1 1 6 .
1 Mays
106 S N A N
MEYDAN
l urkloft..
s 140 14 1
107 . A T A T R K VE T R K L E R N S A K L I T A R H
10 8 S NAN
m e y d a n
"Kenuizm; fifirm * ve kominizme t*rihc*] ir tepki olup bunlardan ayr bklmez olarak Trk milliyetiliine dayanmaktadr.
Bunun tarihsel ve kltrel temelleri de bizzat Mustfa Kemal Paa'nm kiiliinden ve sosyal evrenin artlarndan domaktadr 106
Atatrk devrimi, Trk toplumunun binlerce yllk tarihsel geli
iminin bir rndr Bu rnn ortaya kmasnda en byk pay
sahibi hi phesiz Mustafa Kemal Atatrk'n kendisidir. Trk dev-'
rmnde, Atatrk'n kiisel zellikleri, yetitii toplumsal ortamn
etkilen, dneminin fkr akmlan, zgn sentez yetenei ve marjinal
nderlii ok byk bir rol oynamtr. Bu unsurlar birbirine eksik
siz eklemlenerek Atatrk devrimlennn harcn oluturmulardr.
Bu nedenle Atatrk devrimi, Trk toplumunun tarihsel geliimine
ters den toplumsal, ekonomik ve siyasal farkllamalara kar bir
direnitir Baka bir ifadeyle, asimi unutan Trkn yine Trk'te
WnHini bulmasdr Tarih ve dil almalar ise bu kendini bulma
araynn en nemli admlardr Bu nedenle Atatrk'n kurduu
sistem yzde yz yerlidir ve her trl ithald, taklit ve kopyac g
rlere kardr. Nasl k Bat bir zamanlar dt skolastik dn
ce bataklndan kurtulmak iin Dou ya ynelmi, reety ve teda
vi yntemlerini Dou da aramsa, Atatrk de 20.yzyln balarn
da Trk toplumunu bilimin yla aydnlatabilmek iin yzn
Bat ya evirmi, fakat adalama eylemini kendi tarihsel kodlan*
dorultusunda hareket ederek gerekletirmitir. Atatrk, devleti
adalatnrken Osmanl reformistlerinin yanlna dmemi; Ba
tllamak' yerine muasrlamay (adalamay) yani Batdaki
evrensel deerleri alma)! yelemi, bu evrensel deerlerle tanan
Bat rzgarn ise tarih ve dil almalaryla, Trk toplumunun kl
tr kOklerini aa kararak, dengelemeyi amalamtr.
Tanh tezine dayal bu yaklam Osmanldan beri srp gelen
Frenk merep veya Toynbee'nin deyimiyle, Herodiandiyebilecei
miz bir Batllama eilimine, Erik Jan Zrcherin yerinde teshiliyle,
Trklere, bilhassa gen kuaklara, km zaman stnlk duygusu
na ok yaklaan gl bir milli kimlik ve milli vn duygusu al
106 A-g.e., s.2*>5, (1 7 0 no'l dip nottan )
109.ATATRK
VE T R K L E R N S A K L I T A R H
111 . A T A T R K VE T R K L E R N S A K L I T A R H
Merkezli Tarih
112 S I N A N M E Y D A N
Kzlderili KatUcm.
1 1 3 . A T A T R K VE T K K L E R N S A K I . I T A R H
k e fin d e n s o n ra
zen
g in le m i ti. b u z e n g in lik Y e n i D n y a n n ya m a la n m a sy la Is p a n
yaya a k tla n K ta A m e rik a s'n n a ltn la rn a d a y a n y o rd u . Bu yam a
iin d n y a ta r ih in in e n b y k s o y k rm y a p lm t. S a d ece G n ey
A m erik ad a
1 6 y zyld a d n ya
Bat n n 1 5 y z y ln b a la r n
114 . S N A N
MEYDAN
Asya" u y g a rl n
b e i i o la r a k k a b u l e d lr-
] 12 AntOrk, Gobneau'nun n a n o k lu n u n
115 A T A T R K VE T R K L E R N
SAKLI TAR H
Bu teze
Ari rklard.
Ari rk teorisini s a v u n a n
B atl b ilim m s a n la n -
nn te m e l fe ls e fe le r in i v e y a n lg la rn y le ifad e e tm e k te d ir
116 S N A N
MEYDAN
117-ATATURK
VE T R K L E R N S A K L I T A R H
s 32,33.
118 S I N A N
MEYDAN
Atatrkn eletirdii b u te o rile r b u g n ta ra fsz biCentre National de la Recherche Sdendfiquein, Eyll 2000 ta rih ve 3 8 6 say l b lte n in 8 . sayfasnBir zam an la r
lm in s a n la rn ca d a e le tir ilm e k te d ir .
s2i
HOntyel. 28
ubat 2007,
Ama nasl?
Yant, D arw in tn Evrim T eotlsi'nl toplumsal hayata uyarlayan
bilim insanlarndan gelecekti Darwinin teorisini toplumsal hayata
uyarlayan sosyal bilim ciler, gelimi Ari rklarn", geri kalm ' Sar
rklar" yok etm esinin b ilim sel b ir gereklilik olduunu (!) ilen sre
rek ham madde kaynaklarna sahip Dou yu sm ren Bat nn eline
yeni ve son derece gl bir koz vermilerdi.
Bat kendini artk yle savunuyordu:
120 S N A N
MEYDAN
I22 -Barbar Trklere Kar Zehirli Caz Kullanalm.* Sabah, 20 Mart 2007
1 21 * A T A T R K
VE T R K L E R N
SAKLI
TARH
Turqute-Pans
y.s.35,47.
124 |ilrkdogan, a.g.e., s.430.
123 M uhterem Hrcnli,
12f>
A-g-e.. ayn
yer
C 1, stanbul. .y s 61
122 S N A N
MEYDAN
123.ATATRK
VB T R K L E R N S A K L I T A R H
124 S N A N M E Y D A N
1 2 5 * A T A T R K VE T R K L E R N S A K L I
TARH
raflar bunu bilinli olarak yapm asa bile, sonula Avrupal izleyici
bu bilgileri, yerletirilmeyi bekleyen bom b o lke sylencesiyle bir
likte deerlendirdii iin, yukardaki sonuca ulamakta hibir e n
gelle karlamyordu, n n d e l ek ilevleri grdkleri dev yapt
lar ve onlar yaratan uygarlktan habersiz halleri gz nne alnnca,
edilgen Doulularn kks zlkleri duygusu iyiden iyiye glen i
yordu. Bylece karlatrma baka bir zem ine kayyor, bugnk
yerlilerin barbarl ile eski byk uygarlk arasndaym gibi gr l
m eye balyordu, ister istem ez, 'O byk yapdan yapanlar bunlar
deilse kimler?' sorusu ortaya kyordu. Bylece Orta Dou insan-
s.6i.
1 2 7 * A T A T R K VE T R K L E R N
SAKLI
TARH
dem Baayu uzanan dnyevi bir uygarlk soyaaan ayrmalanchrmak zere antik kabamn belgelenmesini
edinmitr136
134 zveren, .g*.. s.71
1 35 A-g. e. ayn yer
**> A * e ..s .6 3 .
1 2 9 A T A T R K VE T R K L E R N
SAKLI TARH
130 S N A N M E Y D A N
131 A T A T R K VE T R K L E R N S A K L I T A R H
132 - S N A N M E Y D A N
133 A T A T R K
VE T R K L E R N S A K L I T A R H
1898 basks
yor. Kimi sayfalan iaretli olan kitabn Abdullah Cevdet'ten geldii anla
lyor. stanbul niversitesi'nden alnan nshann ise 190 9 basm oldu
u grlyor. enalp, A u t rk , Kitap ve Ktphane, s 4 , Turan
a.g.e.s.48 (1 1 2 nolu dipnottan)
147 Atatrk'n zel kitaplar arasnda Yusuf Ziya tarafndan yaplan Trke
evirisi de bulunmaktadr.
tsan
134 S t N AN M E Y D A N
yazid I., zu Byzans, Ungarn un Genua und zum Reiche von Kiptschak (1381-1400), Leipzig- Berlin, 1 9 2 3 ^ 8.
4. Sadyk, Paha, The Moslem and Cristian or, adventures in the
East, Trad. L. Szrma, 3 vol. London, 1855.H9
5. Maix, Karl; The Eastern question. A. reprint of letters w rit
ten 1853-1856, dsaling with the events ot the Crimean War, Lon
don, 1879150.
6. Sinclair, Tollemache; A defance of Russia and the Cristians of
Turkey, including a sketch of the Eastren question from 1686 to
Agust 1877, with its best solution the reconstruction of the Grek
Empaire" and structures on their oppenents, London, 1878.151
7 Verdict (das) der Thatsachen, Studie Qber die Orienpolitik
des Grafen Andrassy, Von einem Questerreichen, Leipzig, 1878.
Atatrk bu kitaplardan Louis Halphentn, 'Barbarlar, Byk srtlmlanimn Trklerin 11. Yzyldaki Fetihlerine KadaT adl kitabn
okurken sayfa kenarna: Btn Avrupa Trkler Karsnda. .. no
tunu dmtr.152
Atatrk, 2 ubat 1923de zmirde halka yapt bir konumada
Dou Sorunu (ark Meselesi) hakknda unlar sylemitir:
pluJnmiTfjan
n*
Turan, a.g.e . s 49
135 A T A T R K VE T R K L E R N S A K L I T A K H
136 S N AN M E Y D A N
lern ise gen San rka mensup olduunu iddia eden Batnn bu id
diasna kar Trklerin de ilen An rka mensup olduu tezini ilen
srd.
ktndsl; Bat nn sahiplendii antik uyprllklann Batyla hibir
154 Bu kotudi Oaman Hamd Beyin almalar da unutulmamaldr. Osman
Hamd Hey lakknda b k ; Eyp zveren. Akdenizde Bir Dogu, Ankara
2000
^ray. Lgjn.,s.34.
137- ATATUKK
VE T R K L E R N S A K L I
TARH
Olta Asya k
138 S N A N
MEYDAN
s.Ml-142
1 39 A T A T R K
VE T R K L E R N S A K L I
TARH
Her iyiyi ve her gzeli daima ecnebiye mal etmeye taraftar olmay
nz. diye uyanda bulunuyordu.
l * 1 A-g--. s. 159-1 6 0 .
162 Borak, A f l Oktta Rtaml Yaymkra Girmemi.... s 144.
140 S N A N M E Y D A N
onun at yol
Dagobet Von Mlkusch,
1 4 1 - A T A T R K VE T R K L E R N S A K L I T A R H
Gemi n u n lm A
ye ok gzel medeniyetlerin yurdu
olan Kk Asya, bugn bikir bir memleket olup 9 milyon nfusu
vardr: 'Bu kln esas sebebi, Trklerin bu yerleri fethetmesiyle
165 Trk Tarih Tezi nin en ateli savunucularndan biri Afeinan d. Afetinan' z kz gibi seven Atatrk, onu iarih renim i i m Avrupa'ya gn
dermiti. Avrupa'da renim ini baaryla tamamlayan Afetinan yllar son
ra bir tarih profesr olarak geri dnmt. Atatrk, tarih konusundaki
tezlerini ou kez ilk olarak Afetinanla tartr; onun fikirleri dorultu
sunda gerekirse dzeltmeler yapar ve tarih tezlerini genellikle Afetinan
araclyla dile getirirdi. Baka bir ifadeyle Trk Tarih T ezinin babas
Atatrk ise. anas Afeinand.
142 S N AN M E Y D A N
143 A T A T R K VE T R K L E R N S A K L I T A R H
"Gazi iki gece Ost Oste yatagma girmemiti. Yalnz kahve ierek
, atada bir scak banyo yaparak krk saat durmadan kitap okumu
12 bs stanbul
144 S N A N M E Y D A N
145ATATRK
VE T R K L E R N S A K L I
TARH
146 S N A N M E Y D A N
2.H
si, (1888).
4.A C.Haddon: Milletin G (1911).
5.A V Edlnger: Trk Dillerinin Hinl-Avrupa Dilleriyle Olan Es
ki Balantlar (1912).
Anakara 1963. s 45
1 4 7 A T A T R K VE T R K L E R N S A K L I T A R H
dan iaretlenmitir.180
3.
4.
148 S N A N
MEYDAN
149. A T A T R K
VE T R K L E R N S A K L I T A R H
150 S N A N M E Y D A N
s 2 2 1 -2 2 4
194 r.skl Yunan kltryle eski Anadolu kltr arasndaki iliki hakknda
bkz Sinan Meydan. Son Ira n d la r, T n v a h k , TOrkkr ve Atatrk', 2.bs.
stanbul 200 6
, 9 ^ Atatrk'n Okuduftu Kitaplar, C VI.s 186.
151. A T A T R K
VE T R K L E R N S A K L I T A R H
m. 10. (1 9 3 9 ), S .245-.M 6
152 S N A N M E Y D A N
153.ATATRK
VE T R K L E R N S A K L I T A R H
1969, 14
s.
1 5 5 A T A T R K VE T R K L E R N S A K L I T A R H l
Ontmsite. s. 121.
201 O g . a g .e ..s 17
2c12 Enver Ziya Karal, "Aiark ve Tarih*, AtatfltadK*e Sajrgl, Ankara 196 9 . s
100 .
156 S N A N
MEYDAN
157.ATATRK
VE T R K L E R N
SAKLI TARH
leri
205
Atatrk, 1930 ylndan, hayata veda ettii 1938 ylna kadar bu
konularda okudu, aratrd; bizzat ileri srd tarih tezlerini kant
layabilmek iin bir bilim insan titizliiyle alt ve keskin zekasy
la artc sonulara ulat;206 fakat zamansz lm bir ok konu
nun olduu gibi ileri srd tarih tezlerinin de yarm kalmasna
neden olacakt.Atatrkn tarih almalarn gren, Atatrkn sof
rasnda Trk tarihi ve Trk dili konusundaki sohbetlere katlan Ru
en Eref (Onaydn) Atatrk, Dil ve Tarih Kurumlan, Hatralar ad
l kitabnda yle diyordu:
158 S N A N M E Y D A N
159 A T A T R K
VE T U R K L E R N
SAKLI
TARH
II. BLM
BATI MERKEZL
TARHE BAKALDIRI
HTTLER, SMERUER,
TRKLER ve ATATRK
164 S N A N
MEYDAN
165*ATATRK
VE T U R K L E R N S A K L I T A R H
Bu memleket, dnyann
sola mit etmedii, bir
mstesna mevcudiyetin yksek tecellisine yksek sahne oldu. Bu
sahne EN AZ YED BN SENELK Trk beiidir. Beik tabiatn rz
garlaryla salland; beiin iindeki ocuk tabiatn yamurlanyla y
kand, o ocuk tabiatn imeklerinden, yldranlarndan, kasrgala
rndan evvela korkar gibi oldu, sonra onlara alt, onlarm olu ol
du. Bu gn o tabiat ocuu tabiat oldu; imek, yldrm, gne ol
du, Trk oldu. Trk budur: Yldrmdr, kasrgadr, dnyay aydn
latan gnetir '
Atatrke gre 7000 yllk Trk beii Anadolu'da" kurulan es
ki uygarlklar, dolaysyla Anadolunun ilk uygarl Hitltler"
Trktr.
Atatrkn, Behet Kemal alarn oban" piyesinin temsilin
den sonra Halkevnin ark salonunda kabul ettii oyunculara hita
ben syledikleri, onun Eski Anadolu tarihine ve Hittlere bakn
gstermesi bakmndan nemlidir:
Mnasebetiyle Baz Hatralar", Yeni Mecmua. Sene, 3, C .6 , Sayfa: 106, 8
Mays 1 9 4 1 , s. 6 ; Ouz Akay. Benim Sotem Bu, stanbul 2 0 0 6 , s. 37 -3 9
2
ra 1 9 7 3 , s .168.
1M> S I N AN M E Y D A N
1 6 7 . A T A T R K VE T R K L E R N S A K L I T A R H
1 6 S I N A N
MEYDAN
yle ki.
Konumann yapld tarih 1923'tr; yan, Anadolu zerinde
hak iddia edenler sngyle kovulmu. Kurtulu Sava kazanlm,
Anadolunun Trk yurdu olarak kalaca herkese gsterilmitir;
imdi sra Anadolunun tarihsel ve kltrel bakmlardan da Trk
yurdu olduunun kantlanmasna gelmitir. Atatrk ite bu aama
da tarihe" bavurmutur.
Dndrc olan bir dier nokta, konumann yapld sra
da Lozan Konferansnn devam ediyor olmasdr Lozan Konferansnda en fazla tartlan konulardan birinin, Atatrkn Lozana gi
den Trk heyetine: "asla taviz vermeyin ' dedii Etmeni yurdu' ko
nusu olduu dikkate alnacak olursa her ey daha iyi anlalacaktr
Atatrk Anadoluda bir Ermeni Devleti kurdurmak isteyenlerle tarih
bilimini kullanarak yant vermi; Trklerin Ermenllerden nce bu
17 S N A N M E Y D A N
171 . A T A T R K
VE T R K L E R I N S A K L I
TARH
11
12
A.Ccvat Emre,
13
14
g, a .g x ., 12 1 -1 2 2 .
Eti Tarihi, s 9
AtaMtaktln nklap Hedefi ve Tarih Tezi,
s 371
s.91
172 S I N A N M E Y D A N
2 0 02. s 109.
16
7
A g .e .,s .l5 4 .
C'A.
173.ATATRK
VE T R K L E R N S A K L I T A R H
19
20
17 4 . S I N A N M E Y D A N
1936
ylnda bu blmlere hibir bilgimiz olmadan girdikHititoloj hocamz Hitler rejiminden kurtarlan ve bu yl len Prof.
H.G. Gterbock, Smeroloji hocamz ayn koullarda getirilen Prof.
B. Landsberger, Arkeoloji hocamz da Yahudi olmad halde davet
edilen Prof. Von der Ostendi. Dersler bir evirmen analyla veri
liyordu, bizler de not tutuyorduk. Henz dil bilmiyorduk. Kitapla
rmz yoktu. Btn bunlara ramen, hocalarmzn ve bizim sabr ve
gayretimizle 1940 ylnda eitimimizi tamamladk. Hocalarmz,
Hatice Kzlyay ile beni fakltede brakmak istedilerse de baz aile
sorunlarn ileri srerek kabul etmedik ve stanbul Arkeoloji Mzeleri'ne iviyazl tabletler zerinde almak zere atandk. Onda
1937ylnda yine Yahudi asll olmas nedeniyle lkemize gelen D.r.
F. R~ Kraus alyordu. Biz de onun almalarna katldk 1949 y
lma kadar onunla, o ayrldktan sonra da Hatice Kzlyay ile ikimiz,
1962 ylndan 1972 ylma kadar atanmalarn saladmz Fatma
Yldz ve Veysel Donbaz ile alarak kazlardan kaklar gibi duran
konservasyonlan, konularna, devirlerine ve tarihlerine gre tasnif
leri yapld, numaraland ve kendilerine zg kutular, dolap ve oda
lar iinde korunmaya alnd. 1
Atatrkn gayretleriyle kurulan Sm eroloji blm nde, yine
Atatrkn istei ve ynlendirmesiyle tarih ve arkeoloji renim i g
ren Muazzez ilmiye ve onun gibi aratrmaya ve incelemeye tnclakl Trk genlen, yllar boyunca yaptklar almalarla Smerlen ve I lttlern gizli kalm zelliklerim ortaya kararak, bu uygar
lklarla Trkle arasndaki ilikiyi gstermiler ve bylece bir para
21
175 A T A T R K VE T R K L E R N S A K L I
TARH
A.g.e., s 67.
177. A T A T R K
VE T U R K L b R N S A K L I
TAKI MI
Bunun tm
Trk'n tarih iindeki yerini ' yeniden'' ve 'doru bir ekilde ' belir
lem ek ve Trkn Sakl Tarihi'ni ortaya karm ak adeta bir zorunlu
luktu. Bunu yapabilm ek ise hi dc kolay deildi
Daha nce kim senin denemeye bile cesaret edemedii "tarihi
yeniden yazma dncesi ncelikle "Bat m erkezli tarih anlaynn
dna km ak" anlam na geliyordu. 2 0 yzyln balarnda uygarl
babamm mah olarak gren ve tm dnyaya da yle gsteren
27
U natm tank olduu bir konuma srasnda sylemitir. Sadi Borak, Atft-
1 78 . SNAN
M EYDAN
179 A T A T R K
VE T U R K L E R N S A K L I
TARH
Afet inan)
Riyaseti Cum hur Umumi Katibi: Mehmet Tevflk (Bykholu)
anakkale Mebusu: -Samrt Rfat
Ankara Hukuk Mektebi Profesor: Yusuf Akora
Aydn Mebusu: Dr. Reit GaHb
Bolu Mebusu: Haan O m tl (ambel)
Ankara Hukuk Mektebi Profesr: Sadri Maksudl (Arsal)
Sivas Mebusu, yazar, aydn : emseddin (Gnaltay)
zmir Mebusu: Vasf (nar)
stanbul Hukuk Fakltesi Profesr: Yusuf Ziya (zer)
30
Trk Tarih Tezi hakknda bkz.em setin Gnaltay, Trk Tarih Tezi Hak
knda lntikalarn Mahiyeti ve Tezin Kati Zaferi", Belleten, Say 7 , 8 , 1 9 3 8 ,
s .3 3 7 -3 6 5 ; Enver Ziya Karal- Aietinan, Atatrk'n Trk Tarih Tezi", Ata
trk Hakknda Konferanslar, DTCF, Ankara 1946. s .5 5 -6 5 ; Ekrem Akurgul, Tarih lmi ve Aatrk", Belleten, Say 8 0 , 195 6 , s .5 7 1 -5 8 4 ; smail
Hakk Uzunarl, Trk Tarihi Yazlrken Atatrkn Alaka ve Grle
rine Dair Hatralar", Belleten, Say 10. 1 9 3 9 . s. 34 9 -3 5 3 ; Hasa ( emil
ambel. Atatrk ve T a rih ', Belleten. Say 10, 193 9 , 2 6 9 -2 7 2 ; Semavi
Eyice, "Atatrk'n Byk Bir Tarih Yazdrma Teebbs: Trk Tarihi nin
Ana H atlar', Belkten, Say 128, 1968, s. 5 0 9 -5 2 6 ; Halil Demircioglu,
T arih , Biz ve Atatrk ", Belleten, Say 139, 1971, s 4 5 3 -4 5 5 ; Bekir Stk
Baykal, Aatrk ve Tarih ", Belleten, Say 140, 197 1 , s .5 3 1 -5 4 0 ; Atatrk
Trk Tarih Kongresi, stanbul 194 3 , s .8 5 -9 8 ; Kurt Bitel, Atatrk ve llkz Tarih Aratrmalar", Belleten. Say 10, 1 9 3 9 , s .2 0 3-205.
180* SNAN
MEYDAN
Trke konuan insanlaradr. Bunlar gittikleri yerlere ileri bir uygarbg da gtrmlerdir. Mezopotamya'da, Msrda, Anadolu'da,
inde, Giritte, Hintte, Ege'de, Roma'da medeniyet kuranlar bu in
sanlardr. Trklerdir. Dnyada medeniyetin kurulmas ve gelime
sinde, dnyann teki kelerine yaylmasnda belli bal pay Trk
e konuan bu insanlarndr. " Meklinde zetledii Trk Tarih T e
zi, "Trk Tarihi nin Ana Hatlar" adl kapsaml eserde cokun ve
destans ifadelerle kantlanm aya allm tr.
Trk Tarihi nin Ana Hatlar nn yazl amac, "Bu Kitap Niin
Yazld?" adl "Giri Blm nde yle ifade edilmitir:
181 A T A T R K
VE T U R K l E K N SAKI . I T A R H
. Tarihten evvelki zamanlarda ve tarihi devirlerde ayn ayn cemiyeder, medeniyetler, devletler kurmu olan bu byk rk men
suplan kuvvetli dimalannm muhtelif muhitlerde yarattklar ortak
lisan ve harslarla ve rki vasflan ile uzun veya ksa sreler iinde
yekdierinden daima etkilenmilerdir, (s. 5 0 )
Kitabn. Trk Tarihi'ne Giri adn tayan ikinci blmnde
zetle u grlere yer verilmitir:
183 A T A T U K K
Vf
T I R KI . I . KI N S A K I I I A K I M I
Eski Trkler madenleri nereden alyorlard? Altay Dalan'nm pek ok yerlerinde kefolunmu maden ocaklar ve izabe tam
lan bu soruya cevap veriyor. Trkler madenleri kendileri yerden kanyor, kendileri iliyorlard. Yani eski Trkler madenden eya yap
masn bildikleri gibi, madenleri ilemesini, kullanlabilecek hale ge
tirmesini de biliyorlard. Dier deimle Trkler madencilik sanat
nn btn ekilleri ve btn usullerine aina idiler. Eski Trk lke
lerinde eski devirlerde iletilip braklm maden ocaklan gayet ok
tur. ou bakr madeni ocaklardr. Bu ocaklardan bazlarnn yer
184 S I N AN M E Y D A N
185* A T AT RK
VE T K K L E R N S A K L I
TAR H
isimleri saylabilir. Bugn btn bu, vaktiyle byk bir Trk mede
niyeti merkezi olan ehirlerin yerinde km ve rzgardan baka t e
f e / yoktur.
Son zamanlarda yaplan kaz neticesinde, in'i Trkistan'da
kum alanda elliden ok ehir harabesi buhmmutur.(...)
Sularn azalmas, rmak, ay ve gllerin kurumas neticesinde
eskiden verimli sahalar orak step haline gelmitir. Ahali oturduu
yerleri, kyleri, kasabalar brakp baka vatan aramaya, veyahut g
ebelii tercih etmee mecbur olmutur. Terk edilmi, yahut tahrip
edilmi ehirlerin bulunduu sahalar yava yava kumlar istila et
mitir. Yeil tarlalar, step olmu, stepler kum sahras olmutur.
Onun iin, "Orta Asya Trklerinin eski medeniyetleri nerede? suali
ne, "Kumlar alanda diye cevap vermek doru dur. (s. 330)
T i l ik T a rih in in Ana H atlarna gre. O n a Asyal Trklerin bir
dnem gebe hayat srm eleri tarnanu-n zorunluluktan kaynaklan
mhtr, iklimdeki bozulm a Trkler gebe yaamaya mecbur etm ijur Trklerin gebelii, uygarlk yaratamayan ilkel kabilelerin g
n b ir lik yaamlarn srdrebilm ek iin srekli yer deritirm eleri
biim indeki gebelik d elild i, Trklerin gebelii. klm ve cografvada meydana gelen an larkllamanm doal ve zorunlu sonucuy
du Oysaki Pat merkezli tarih tezine gre. Trkletn gebelii,
Trklerin uygarn7klannm kantyd Trk Tarih in in Ana Hatlau ite bu tezi rtm ek istiyordu
lHh S I N A N
MtYIJAN
rtlmeye allmtr.
Trk Tarihin in Ana H atlarnn genelinde Trklern askeri ve
syas baarlarndan ve fetihlerinden ok az sz edilirken, Trklern
187 A T A T R K
VP T UK K l . I K I N S A K I I
T AKI MI
Bilhassa matematik ve astronomi ilmi ok ilerlemiti. amarkant'ta Timur'un olu Ul Bek byk bir rasathane ina ettirmiti.
Bu rasathane o devrin en mkemmel rasathanesi idi. Zamann en
byk astronomi alimlerinden saylan Ulu Bek, birok dier alim
lerle birlikte bu rasathanede yapt, astronomiyle ilgili rasad gz
lemlerini, Zoyei Ulu Bek" ismiyle bilmen eserde toplamtr. Bu
zaye (yldzlarn yerlerini gsteren cetvel) uzun sre Avrupa alim
leri arasnda dahi gvenilir bir kaynak saylmtr.
Trk'n pek ok dier medeniyet eserleri gibi bu rasathane de
son zamanlara kadar kum alanda kalma. Trkistan Trkleri ara
snda medeniyet yerine tarikat getikten, rasathane ve ktphane
nin yerini tekkeler tuttuktan sonra bu rasathanenin yeri bile unutul
mutu. Bundan 22 yl nce 1908'de, Rus arkeologlardan W. L. Viatkin rasathanenin yerini kefetti. Byk masraflarla kaz yaptrarak
drt buuk asr kadar kum alanda kalm olan bu muazzam binay
meydana kard. Rasathanenin ilmi gzlemler yapmaya hizmet
eden merdiven eklinde mermerden yaplm, rakam ve harflerle
bezeli muazzam duvarlar her greni hayret iinde brakmaktadr.
Bu rasathaneyi ziyaret eden btn uurlu Trkler her ynden
Trk dehas rn olan bu muazzam ilim abidesini grd raman
derin bir Trklk gururu hissediyorlar. Taassup ve cehalet kurban
olmad zaman Trkn neler yapabileceine bu rasathane parlak
bir delildir. Trkistann medeniyet eserleri bu rasathaneyle snrl
deildir. Trkistann btn byk ehirlerinde, zellikle Samarkant ile Buharada pek ok byk binalar da vardr.
Umurlular dneminde Trkistan'da Trk mimari tarz meyda
na gelmitir. Bu mimari tarz, dnyann mehur klasik mimarlk sis
temlerinden biri saylr. Bugne kadar Trkistan'n medrese, cami
ve trbelerini taklit eden binalar yaplmaktadr. Leningrad ehrinin
mehur byk camii Tim nlerin mimari tarzn takliden yaplm
tr.
Bu devirde Trkistanda nefis sanatlarn btn dier dallan da
ok gelimitir. Trkistan kk lde resim yapan birok ressam
lar karmtr. Avrupada yanl olarak, Mignature Persane" adyla
I H. S I NA N
MRYDAN
katklarla
IHM. ATATiJKK
VI
T U K K I I K N S A K I . I
I Akilli
n tezidir: Smer, Asur, Akad, Ebun Babil, Hitit, Frlg, Udya, Msr,
Etrflsk, Truva ve Yunan uygarlklarnn tem elim atanlan O rta As
ya'dan yaylan Trkler olduu ok ak ekilde ifade edilm itir Ay
rca, in, Hint ve rann yogn ekilde Trk kltrnden etkilen
dg lez zerinde durulm utur lk kez l rk T arih in in Ana H atla
rn d a sistem li olarak ortaya konulan bu iddia. Tarih kurultaylarn
da derinletirilm itir.
Asyal bir topluluk olan EtrOskler talyaya deniz yoluyla Lldyadan gitmilerdi. Dillerinin Hint-Avrupal olmad anlalmtr
Ilmnl Adasnda bulunan yaz ve Eski Udya dilinde yaplan ncele
meler gstermitir k, Etrsk dilinin reklerden nce Kk As
ya'da kullanlan dille ilikisi vardr. Klmmerler de Anadolu'ya Krm
ve Trakyadan M.. 7.yzylda g etmilerdir Hltltler de Asyenk
bir topluluktur Asya kelimesi Eti dilinde Assuva kelimesinden t
19<) S I N A N
MEYDAN
a. Smerlerin Trkl:
Trk Tarihi nin Ana Hatlarna gre Aa M ezopotam yada Smerler kuranlar, O rta Asyadan zorunlu nedenlerle g eden T rk
lerdir Trkler, M 4 0 0 0 lerde belki ok daha nce O rta Asyann
yksek uygarln M ezopotamyaya tam lardr:
Bu gnk bilgimize gre ilkyaz Smerlerin yazsdr. Smerler bu yazy geldikleri Orta Asyadan getirmilerdir ve btn n As
ya'ya uzun asrlar bu yaz hakim olmutur. Smerleri izleyen millet
ler bu yazy kullanmlardr " (s. 61)
"SOmerler, en byk allahlanna \Dingir ismini vermilerdir.
Bunun Tangn, Tengri kelimesi olduunu Smer diliyle uraan ba
z bilginler sylemiler ve hatta Smerlerin Trk olduuna daha bir
takm kelimelerle beraber bunu delil olarak gstermilerdir " (s.
159)
192 S I N A N
MEYDAN
1 93 . ATATRK
veriyordu
VF T R K L E R N
SAKLI
T AKI MI
kaybet
194 S N A N
MEYDAN
195 A T A T R K
VE T R K L E R N S A K L I T A R H
196 S N A N M E Y D A N
Baki Bey Byk lirkan- I larblye Harp Tarihi kinci kinci ube mdr
smail Hakla (Uzunarph): TTTC yesi.
Reylt Sfftt (Atabtao): TTTC yesi.
Sadrl Maksudi (Anal) Ankara Hukuk Mektebi Profesrlerinden ve TTT C
yesi
197 A T A T R K
VE T R K L E R N S A K L I T A R H
du
Afetinan hi zaman kaybetmeden kurultayda yapaca konu
ma zerinde almaya balam ve birka gn sonraki kurultayda
Trk tarihinden szetmitr Afetinan bu sreci yle anlatmaktadr:
Trk
TTK Ankara
1973. s 6 7 -7 9
37
stanbul 2 0 0 2 , s 167.
Tflkkr, Do-
199 A T A T R K VE T R K L E R N
SAKLI TARH
, stanbul
201 A T A T U R K V F T I K K I F R I N S A K I I T AK MI
tesis edenler dinlerdi? Hititlerdi. Btn bu halkalarn TOrk okhkMrma dair fikrin Avrupa atimleri arasnda taraftarian vardr
Bu surette, kadm metlenvetlenn birounun kurucular. v.
pclan Trk olmu olduu anlalyor Etendiler! Trk medeni
yettir' sznn ikinci hr manas daha vardr: Her hangi bir dev
ri tahlil ediniz O dnemde medeniyette Trklerin tesirlerim gtV
n l r s r t n f w
Grld gibi Sadr Maksud Bev konumasnda dnyadaki
gelmi gemi en nemli kadm uedenvelerdcn Smerler ve Hitkrtn Trk kkenli olduklarn ilen srmtr.
nc konumac Reit Galip Bey ise ilk k konumacnn k
saca deindikleri Stlmerle Trkl konusuna Mezopotamya'da
yaplan kazlardan rneklerle derinlik kazandrmay denemitir. Re
it Galip Bey konumasnn bir yerinde Smerlertn Trkl konu
sunda u deerlendirmeyi yapmtr:
40
202 S N A N
MEYDAN
s.67-79.
43
44
Trk Ocaklan Trk Tarihi Tetkiki Heyeti nde grev alanlar ve grevleri
eyleydi.
Bakan: Mehm et T erfik (Bykho g h). Cumhurbakanl Genel Sekreteri
Bakan Vekili: Sem ih Rfat: anakkale Milletvekili
Bakan Vekili: Y u n f A k vo n: stanbul Milletvekili, Hukuk Fakltesi Siya
si Tarih Profesr ve
set in yazar
203 - A T A T R K
VE T R K L E R N
SAKLI
TAR H
rih Tetkik Heyeti, ksa bir sre sonra kurulacak olan Trk Tarih Kurumu'nun ekirdeini oluturacakt.45
1931 yl Nisan ay balarnda TOrk Ocaklar kapatld, dolay
syla Trk Oca, Trk Tarihi Tetkik Heyeti tzel kiiliini kaybet
mi oldu. 15 Nisan 193 de Trk Tarihi Tetkik Cemiyeti kuruldu
Bu cemiyet 1932 ylnda Trk Tarih Kurumu'na dntrld.
TOrk Tarih Kurumu'mm en nemli grevi Trk Tarih Tezini
kantlayacak almalar yapmakt. Kurum, bu amala Atatrkn is
tei dorultusunda Trk tarih kongreleri dzenledi. 9-11 Temmuz
1932 ylnda Ankara'da toplanan I. Trk Tarih Kongresi, Trk Ta
rih Tezinin daha da gelitirilip, boyutlandrlmas anlamnda olduk
a byk bir admd.
Atatrk, Trk Tarih Tezinin tartlaca I. Trk Tarih Kongresine byk nem veriyor, frsat bulduka kongreye katlp konfe
ranslar dinliyordu. Bazen konferans devam ederken toplant salo
nuna girip, kendisi iin ayrlm olan yere sessizce oturarak byk
G enel Sekreter: D r. R e g l G alip : Aydn M illetvekili
ye: Prof. D r. Afet n an : Anakara M azk retm en O kulu Tarih r e t
m eni
ye:
Vaaf nar:
204 S I N A N
MEYDAN
"*7
Sz konusu kitaplar,
25*ATATUKK
VE T U K K I E K I N
S A K 1.1 T A K I M I
48
206 S N A N
MEYDAN
207 - A T A T R K
VE T R K L E R N S A K L I
TARH
50 A g. e.,
51 A g. e.,
A. g. e.,
52
^
s.
115.
s.
11 5-1 1 6 .
s.
117.
208 S I N A N
MFVDAN
A. g. e., s 1 11-1 12
A. g. e., M.
2( N A T A T U K K VI- T U K K I E K N S A K I I T A K I M I
400 adrl bir airetten deil, on binlen e yllk ar. medeni. y k * k bir
rktan gelen yksek kabiliyetli bir milleur. "diyerek kar kt Ana
dolu'ya sonradan gelen 400 adrhk airet Trkler... tezinin doru ol
mayacan Atalrk dala 1928 ylnda yle ifade etmitir
S7 A. g. e
. s. 155
resi,
s 40-41
210 S N A N M E Y D A N
60
Bajar, .g x ., s 112
6)
62
A. S- m., s 362-365
211 A T A T R K VE T R K L E R N S A K L I T A R H
Trk Tarih Kurumu yelerinden Ord. Prof. emsettin Gnaltay, 1 ve II Trk Tarih Kongrelerinin Trk Tarih Tezi'ni kesin olarak
kantladn yle ifade etmitir.
63
Birinci Trk Tarih Kongresi nde Yusuf Ziya Bey, Msr Din ve OaUamm
Trklkle Allas' adh bir konferans vermitir, (s.2 4 3 -2 6 0 ) Ziya Bey.
konferansnda Msr uyguigmm Trkler tarafndan kurulduu tezi ze
rinde aynntl olarak durmutur. Msr ianniannn Trk kkenli oldukla
rn iddia eden Yusuf Ziya Bey, Msr dilinin Trk dilinden etkilendiini
de sylemitir.Yine Birinci Trk Tarih Kongresi nde Haan Cemil Bey,
adl konferansnda
Eorflskkrtn
Dr. R q i l Galip, yapt konuma
mitir: .. .Go/va/far/
124
212 - S N A N
MEYDAN
K o n g r e d e , e m s a ls iz T rk d eh a sn n , asrlarn k a ra n lklar
i in d e b u lu p k a r d T rk Tarih Tezi, y in e o d eh a n n sa t n u r
lu u a la r y a r d m ile e s a s ve m e to tla r a d a y a n la ra k iz a h e d ild i ve y o
ru m y a p ld . K t b ir an lay a sa p lan an lara, in atlara, ten k it ve iti
razlarn k o n g r e n n d e s e r b e s t e y a p a b ilm e le r in e im k a n verildi.
D e n ilm e k isten ilen s z le r s y len d i. F a k a t ilm i b ir k y m eti o lm ay an
b t n b u te n k it v e itirazlar r tm e k p e k k o la y o ld u . T en kitler
T rk Tarih Tez'nin ilm i k y m e tin i n az a rla rn d a b ir k e r e teb a r z e t
tir m e k le n ih a y e tle n d
( nalay. a. g. m ., s 3 8
2 1 3 . A T A T R K VE T U R K L F . K N S A K 1.1 T A R H
3 Hamt Zbeyr Koay, "Trk Tarih Kurumu Tarafndan Alacahykte Yaptrlan Hafriyatta Elde Edilen Neticeler
4. evket Aziz Kansu, "Ankara ve Civannn Prehistoryasnda Ye
ni Bulular"
5
ftf>
214 S N AN M E Y D A N
16
17.
2 1 5 * A T A T R K VE T R K L E R N S A K L I T A R H
216 S I N A N
Mi : Y ) AN
2 1 7 A T A T R K VE T R K l . K R N S A K L I
TARH
Uluft Ifcdcnur,
1 9 9 1 . s 36.
218 S N A N M E Y D A N
220.s !n a n m e y d a n
2 2 1 . A T A T R K VE T R K l. E R N S A K I I
TARH t
Vccihr Hatbogl,
Ankara 1<7J . 0 4 .
222 S N A N M E Y D A N
jmbel, a.g.e., s 56
Niyazi Ahnc Banoglu, AtatOrtan IsumbuTkkl Hayan. C .ll, 1974.
s 24
223 . A T A T R K
VE T U R K L E R N S A K L I T A R H
e., s.
78
A. g-
79
A. g- C . s. 9 4 -1 0 5
81 -9 4 .
42.
Devlet
2 2 4 .SNAN
MEYDAN
2.
Smercede ve Trkede
ve V seslerine henz rastlanamamtr. Trkede V ile balayan szlerin ou eskiden "b" ile
balamaktayd, (bar, var; bir, vir)
4.
5.
6.
7.
8.
2.
SO
225 A T A T R K V E T R K L E R N
SAKLI
TARH
den em / gelmesi ihtiyacndan domu bir teekkldr Smercede mstakil manas olmayan bac sesler de terkiplere g i
rer; fakat bunlar da hakiki pere fixier deildir; nk ayn ma
na ile muhtelif (eitli) maddeler tekiline yaramyorlar; bizim
'vazgemek'teki vaz gibidirler Vaz, yalnz bir fiilde mevcuttur,
muayyen bir mana ile en fazla kelimenin terkibine girmiyor;
bundan dolay hakiki perefixe, mesela Latncedek re veya im'
perefixe'leri gibi bir unsur deildir..."l
4.
Her iki dilde de ismin halleri birbirine benzemektedir Smercede locatif (sukQn hali)- a Trkede -da/-ta Smercede abla
tif (hareket-halama hali) -ta, Trkede de byledir. -taz/-dan.
Trk dillerinde bu iki durumun kkenlerinin ayn olduu an
lalmtr. rnein Orhun Kitabelerinde bu iki halin kkeni
birdir. J. Deny, en eski eklin -tan/-dan olduunu tahmin edi
yor. Smerce de datif (hedef hali) -ra, bizde - eklindedir.
5.
81
A-g.e., s. 3 5 9 .3 6 0
82
A.g.e., s. 366
226 S N A N M E Y D A N
Trke
Oguz-guz-ud (kz)
4. Tag-teg
(dokunmak, yetmek)
5. Tflg (elbise)
6. Ara (parlak)
7. Ul (Parlak, yldz)
8. Bar-bara
Bark (ev)
9. Tag (ta)
10. T (Yasama)
Par (parldayan)
Pml (pnln)
14. Tr-Tur
(ikamet, ikematgah)
Tur-(mak) (durmak)
Neng (ey) ve ne
17. Ad
Ata
Ana
Er-Erkek,
20. Ud (zaman)
d (raman)
Agu (zehir)
227 A T A T R K
VE T R K L E R N S A K L I
22. Ibtl(ogul)
Oul
23. Dlnglr
24. Tur (kk)
25. Uri (yukan lke)
Tengri
Torun
Ural (yksek lke)
r-mek,remek
Nine3
TARH
Emre, her iki seride de ondan sonraki saylarn ona ilk sayla
rn eklenmesiyle (on-bir, on-iki, on-) olutuunu belirtmek
tedir. Emre, bu kuraln Franszca, Rusa ve Rumca gibi gdillerde olmadn, onlarda tam tersine, bir-on, iki-on, -on bii
minde olduunu belirtmektedir.84
2.
3.
4.
228 S N A N M E Y D A N
80
87
A.g.e., s 368
229. A T A T R K
VE T U K K L E R I N S A K L I
TARH
"Trk dilinin gerek Smer, Eti gibi en eski Trk dilleri ile, ge
rek Hint Avrupa, Sami denilen dillerle mukayesesi yaplmaldr...
Trk dilinin ndo-ropen denilen dillerin imdiye kadar aranp da
bulunamayan ana kayna olduu gnden gne yer kazanmaktadr.
Arap dilinde de Trk z kkleri aranyor "m
Dil Kurultaylarna sunulan baz bildiriler unlardr.^
I.
1
2.
4.
5.
88
89
Trk Dili T et
Ma
230 S N A N M F Y D A N
6.
8.
9.
II.
1934)
2 3 1 * A T A T R K VE T R K L E R N S A K L I
TARH
232 S N A N M E Y D A N
.92
Stemt
httpAdk.otg.tr./ tsnnk.hnnL
Naii Atul Kamu. "Yeni Fakltem iz',
402
ODcfll. Say
233 A T A T R K VE T U K K L E R N S A K L I
TAR H
Prof. Afetium ise, ayn fakltedeki ilk dersinde Httlern ve Smerlern Trk olduklarn yle ifade etmiti:
' Smerlerin, Etilerin Trk olduklarn, onlum Mezopotam
yada ve Anadoluda kurduklar medeniyetlerin de dorudan doru
ya Trk medeniyeti dduklarm sylemeyelim. Bizim tarihimizdeki
sarslmaz hakikatleri.. .yem tarihi keiflerle yakndan ilgilenen, bita
raf alimler yakndan incelemekle ve teyit etmektedirler "04
. 2. Trk Dil Tezi, GNE DlL TEORS ve Atatrk
Parlak sar k ubuklar kendini arayan ilk insann plak aln
na dtnden beri gne gcn, hayatn ve yaratcnn simgesi
olarak algland. Tarih ncesi dnemlerde inanma ihtiyac iindeki
ilkel insan bann stndeki usuz bucaksz maviliin iinde yuvar
lanan sar noktay tanr ya da tanrnn kutsal iareti" kabul etti.
lkada Nil Nehrnin bereketli sularyla beslenen Msrllar, Nln
tama zamann belirlemek iin yararlandlar gneten. Firavunlar
piramitlerini, karncalar yuvalarn, mhendisler binalarn gnee
doru evirdiler. Bozkrn rzgar kanatl atllar yn bulmak iin,
verimli topraklarn eli nasrl iftileri rnn bereketi iin gnei
aradlar engin maviliin iinde.
lk ada Mezopotamyada, Msrda, Hintte, inde, randa,
Amerikada, ksacas tm dnyada aray iindeki insan
lar gk cisimlerine; aya, yldza ve zellikle gnee tapnmlar; ken
dilerini var eden gc, gk cisimleriyle zellikle de gnele zde
letirmilerdi.
A v ru p ad a,
234 S N A N M E Y D A N
GOne btn varln kayna olan yksek bir kudret eklinde alnnca
kltr diline esas olan, genel zelliklerin de bu kaynaktan domu ola
ca muhakkaktr.
Bu genel zelliklerle birlikte, gnei btn varlklarn kayna tanyan n
san kendi varlm da onunla birletirmi ve benlik zeliini yine bu ilke
ye 1alamtr.
Gne Dil Teorisinin temel iddias ise btn kltr dillerine kaynaklk
eden dilin Trk dil kkleri olduudur.
235 A T A T R K
VE T R K L E R N S A K L I T A R H
Atatrk, Gne Dil Teorisini ileri srerken Viyanal Dr. Kverditen etkilenmiti. Dr.Kverdiin tezine gre: "lkel inann gnee
bakarken duyduu korku ve hayranlk karsnda kard sesler
sonradan kelim e halini almtr. Bunlar, A riya da em atik kklere
balam ak gayreti baarszlklarla neticelenm iti. Ama im di Trke
ile ballklar aka grlyordu..
lk insann gnee bakarken
kad ilk ses olarak kabul edilen a.sonra "aa" daha sonra da "aaa"
biimlerinde telaffuz edilmi, daha sonra bu telafuz a biimine
dnm ve zaman iinde deiim ve eitlilik devam etmitir
Tm dillerin ortaya kn tekbir dik balama tartmalar
Platon dnemine kadar uzanmaktadr 19.yzylda tm dillerin tek
bir dilden doduuna inanan Batl bilim insanlar bu teoriye Monogeniste(Tek-kktenci) adn vermilerdi. Batda bu teorinin kar
snda Poliygensite (ok- kktenci) teorisi vard. Bunlar ise, bir
ok farkl dilin ayn anda doduuna inanyorlard. Tek kktenci
lerle, ok kktenciler arasndaki tartmaya 18. ve 19. yzylda pek
ok bilim insan katlmt. Emest Renan, Dilin Kayna adl ese
rinde bu tartmalarn ana hatlarn ortaya koymutu.
Trk Dil Teorisi, bir kere gnei, uur ve idrake dayanan insan dilinin ana
zellii olarak aldktan ve btn zellikleri ona baladktan sonra, ilk ola
rak gnee verilen ve sonra btn teki zellikleri ile anlatmaya yarayan
ilkel adn fonetik kuruluunu aratrmtr.
nsanln daha hayvanlktan ayrt edilmedii devirlerde el ve yz iaret
lerine refakat eden kark ve pheli hayknlar bir insan dili olarak al
namayacana gre, bu seslerin gne idraki ald ilk net ekil (a) fone
mi olm ak gerekir. Yani bu ses, Trk dilindeki a/ak szleri ile biim len
mitir. Ag/ar/ak, ak/ar/mak gibi trevleri bu izleri tayordu. brahim
Nccmi Dilmen, "Gne Dil Teorisi nin Ana Hatlar, OOncOTOk Dil Ku
rultay, s .5 6 -7 2 ; Vecihe Hatipolu, tamsz Atatrk ve DQ Devrtani
s.5 5 -5 8 ..
96 Umre, Lg.e., s.48.
236 S N A N
MEYDAN
Bat da 1850den sonra hzla gerilemeye balayan tek dil Ceorlsl ni97 Atatrk 20.yzyln ortalarna doru yeniden tartmaya aa
cakt.
Gne Dil Teorisinin basit alm yleydi:
insanolu igdyle hareket eden basit bir varlk olmaktan
kurtulup dnr bir varlk olmaya baladnda, kafasnda ilk yer
alan dnce, varlklarn iinde onu en ok ilgilendiren, onun gn
lk hayat ve hareketleri zerinde etkin ve hakim bir rol oynayan
gOne olmutur. Bir defa scakl ile ilkel insan iin en iyiliki
varlk olan gne, ayrca ile insana, muhta olduu her eyi
edinmek imkann veriyordu. u halde, ilkel insan iin gne her
eydi ve her ey gne demekti. Bylece gne insann kafasnda
geni ve ok ynl bir kavram halini ald. Gnein Trkedeki ilk
ses iareti en sade ve en doal biimde aa, a eklinde ortaya k
mt. Zaman iinde ilk kelimeden daha az sade, yeni ses iaretle
ri dogmaya balam ve bylelikle tpk hayatn ilk belirdii tek hc
reden saysz canllar tredii gibi, gnein insana telkin ettii ilk
kavram ve kelimelerden de saysz baka kavram ve kelimeler mey
dana gelmitir Yeryznde, hayvan ve bitkilerde nasl sonsuz bir
eitlenme olduysa, anadilden de ylece birtakm doal faktrlerin
etkisiyle trl diller tremitir.98
Atatrk'n, ileri srd Gne Dil Teorisi, yine Atatrkn ileri
srd Trk Tarih Teziyle birlikle dnlmelidir.Teorinin ortaya
knda, binlerce yllk Trk toplumunun konutuu dilin, yanl poli
tika ve uygulamalarla dlanmas, yapay diller yaratlmas, halk-aydn
arasnda anlalmaz gerginlikler ve suni duvarlar oluturulmasnn he
saplamas vardr Bu nedenle Tarih Tezi gibi Trk Dil Tezi de kken
*.g.e , s.50.
97
98
99
Trkdogan,
s.50.
a_g.e , s .393.
1941,
2 3 7 A T A T R K VE T R K L E R N S A K L I
TAR H
Sz Deildir.
4. Haan Reit Tankut,"Gne Dil Teorisine Gre Pankronik Usul
trmalar"
6. Sebahat Turhan, "Gttne Dil Teorisine Gre Toponomik Dil
Tetkikleri
7
Baz Husisiyetleri"
12 Hami Daniment, "iaret Dili ve Tarifsiz Zamir"101
100 Bu bildirilerin ayrntlar iin b k . nc Trk Dil Kurultay, 1936, Tez
238 S N A N
MEYDAN
105 A. g. e., s 10
2 3 9 . A T A T R K VE T U R K L E R N S A K L I
TAR H
Gne Dil Teorisi, Bat dilleri de dahil, dnya HiHertnin Trkeye dayandm kantlamak iin gelitirilmitir. Kantlanmas ha
linde Bat merkezli tarih anlayn yerle bir edecek olan Gne Dil
Teorisi son derece zekice ve daha nce hi cesaret edilemeyen ve
dnlmemi bir yntemle kantlanmak isteniyordu: Bu yntem,
ksaca Batnn kkenini bir trl bulamad "yabana kelimeleri sa
hiplenmek biiminde aklanabilir.
Atatrk, her soruya yant bulduunu zannederek bilgi sarhou
olan Batfnn bir trl yant bulamad iin yanna karanlk ve bi
linmez notunu dt konular olduunu fark etmitir. Bu konu
lar arasnda Bat dillerinin temelini oluturduu iddia edilen HintAvrupa dil grubunun kftkeni ilk sradayd. Bat, yapt onca ara
trma ve incelemeye ramen bir trl Hint- Avrupa dil grubunun
kkenine ulaamamt. Otuzlu ylarda zamannn nemli bir bl
mn tarih ve dil almalarna ayran Atatrk, dil konusundaki
aratrmalar srasnda Batnn bu an yakalam ve Trk Dil
Tezi'ni, bilgi sarhou Batnn dil konusundaki bu a zerine
oturtmutu. Atatrk, Batfnn etimolojik szlklerinde, kkenini belrleyemedii iin yanna 'etim olojisi karanbk ve bilinm ez1notunu
dt kelimelerin Trke olabileceini dnerek, bu kelimelerin
240 S N A N
MEYDAN
241 A T A T R K
VE T U R K L E R N
SAKLI
TARH
Birinci
242 S N A N M E Y D A N
243 A T A T R K VE T U R K L E R N S A K L I T A R H
244 S N A N
MEYDAN
mmkn mdr? (...) Pek ufak bir telaffuz fark ile kelime, brn
manalar itibariyle Asya'da ve Avrupa 'da ayndr. Acaba onun men
ei Asya' mdr, A\rupamdr?Burasn tetkike ok zaman ve imka
nmz vardr. Fakat, imdiden sylenebilir ki, kelime esasen 'Asjmhdr (Bu durumda) Avrupahlarm halen ok ileri olduundan phe
duu mutluluun, Sakarya Sava'm kazand zamanki mutlululua eit olduunu" sylemiti.1l)
Atatrk, sadece yabanc kkenli olduu dnlen baz keli
melerin Trke olduunu kantlamakla yetinmiyor, ayrca yeni
Trke kelimeler tretiyordu, rnein, o yllarda karlmasna ka
rar verilen akademik bir dergiye Belleten" adn vermiti.
Trk Tarih Kurumu yeleri akademik bir dergi karmak isti
yordu. Dergiye isim aranrken Atatrk geldi. Afetinan. "Biz blten
karacaz onu konuuyoruz." dedi. Bu aklamann ardndan Ata
trk Afetinana, "Blten nedir?" diye sordu.
Afetinan, Blten, yazlarn kt dergidir." dedi.
Atatrk, Gelin unu aratralm. karln verdi.
Blten, Franszca'ya talyancadan gemi, talyancaya Latin
ceden. ..Latincesi damga bilmem ne manasna geliyor."
Bu konuda deiik grler ileri srlp tartlrken Atatrk
Pekarskinin Yakut Lga'ru getirtti. Konumalar, tartmalar devam
ederken Atatrk, elindeki beyaz kada belle, belge* ve derken Bel
leten diye yazp orada bulunanlardan Nazmi Kala verdi ve arkadan
da ekledi:
1OH <<41 Borak, AurrkOn Resmi Yazlmalar Girmemi) Sylev ve Demele
ri. s 2 50
109 Konur Krop. "Atark Devrlmlnde Trk
22 4 . Ankara. 1963. s.90.
245 . A T A T K K
VE T U R K L E R N S A K L I
TARH
246 S N A N M E Y D A N
"... Trk Dil Tezi, bunun (Gne Dil Teorisi) z ve ilkel Trk dili olduu
247 A T A T U R K
VE T U R K L E R N S A K L I
TARH
248 S N A N M E Y D A N
bundan sonra so le f diyecek deildir Yalnz bu (sol) aslnn Trkeden geldiinin ispat byk bu dil ve ilim hakikatinin meydana
konmasdr ve bundan pek mhim neticeler onaya kar.
2.
Elektrik Kelimesi Yine 'ziya anlamnda olan (ajr) kknden
, (yakmk) sz Trkede \-ardr (Elektrik) kelimesinin de bununla
ayn kurulutu olduu etimoloji analizinden anladyor. Bu kelime
nin de Trk kknden geldii ...ispat edilmitir.
Elektrik kelimesi memleketimizde de herkesin bildii ve syle
dii bir szdr. te bunun iin bu kelimeyi Trke olarak, Trk lugatma almak lazmdr.
Grlyor ki. bir kelimeyi benimsemek bahsinde yalnz analizin,
onu Trk kknden getirmesi kafi deildir nk bizim inanmza g
re Indo Orepen ve Semitik diller umumiyetk Trk kknden kaynak
lanmtr. Fakat Trkiye'nin konuma ve yaz dilinin lgati Trk k
knden gelen kelimeleri deil, Trkiyede konuulan, yazlan yahut ko
nuulup yazlmas lzumlu grlen kelimeleri koynuna alacaktr'114
Atatrk, her konuda Trk halknn saduyusuna ve keskin ze
kasna gvenirdi Dil konusundaki almalarda da Trk halknn
yaratclndan, saduyusundan ve keskin zekasndan yararlanmak
istiyordu. Bu amala Trk Dil Kurumu, baz matematiksel terimle
rin Trke karlklarnn bulunmas iin bir yanma dzenlemiti.
29. Mart 1937de Ceyp ve Teceypin Trke karlklarnn bulun
mas iin dzenlenen yarmann sonularn Trk Dil Kurumu Ge
nel Sekreterlii yle aklamt:
29.3. 1937de Ceyp ve Taceyp'in Trkelerinin bulunmas hak
knda ilan edilmi olan msabakann mddeti bu akam bitmitir.
Yzlerce cevap alnd. Ekseriyetetinde isabetli noktalar vard.
Bu ok isabetli ve ciddi alakaya teekkr ederiz. Kurumca en isabet
li olduu kabul edilen yaz aynen aaya dercolunmutur. Bu yaz
ya ait ekiller Ulus gazetesinde grlecektir, vaat edilen hediye, eser
sahiplerinin adna i Bankasna yatrlmta.
1
br ahi m Necmi Dilmen, Gne Dil Teorisi zerine Birka Sual ve Cevap
lan".
193 6 . s.1 7 8 -1 8 3 .
249 A T A T R K VE T U R K L E R I N S A K L I
TARH
250 S N A N M E Y D A N
251 A T A T R K VE T U R K L E R 1 N S A K L I
TARH
252 S N A N M E Y D A N
253 A T A T R K
VE T R K L E R N S A K L I T A R H
254 S N A N
MEYDAN
255 A T A T U K K
VE T U R K L E R N S A K L I
TARH
256 S N A N M E Y D A N
s 35f>
257 A T A T R K VE T R K L E R N S A K L I T A R H
258 S I N A N M E Y D A N
259 A T A T R K
VE T R K L E R N S A K L I T A R H
Trk Tarih Tezi, Gne Dil Teorisi ve KOrt Sorunu. Ankara. 1991, s 157.
1
Bkz. Osman Nedim Tuna. Sttmer ve Trk DiEalnin Tarihi lgisi Ue Trk
DlUnin Ya Meselesi, TTK. Yaynlar, Ankara 199 7 , s.49
130 Selahi Diker, Anadoluda On Bto Yl. Trk Dinin Be Bta Yh. stanbul
2000. s. 4
\ W .. -B b U C n s A .
A C N rrR .0 P 0 1 .0 J
264 S N A N
MEYDAN
kitabn incelemitir. Kitap zerine koyduu notlardan Atatrkn Goblneau nun grlerine katlmad anlalmakladr.
'
265 A T A T R K VE T R K L E R N S A K L I T A R H
ATATRK'N ANTROPOLOJ
ALIMALARININ KAYNAKLARI
Atatrk, Bat merkezli tarih tezine, bu tezin omurgasn olutu
ran, Ali rklarn stnl, San rklarn geri kalmla formlnden
hareket ederek saldrmt. Atatrk'n amac, Bat'nn kantsz" iddalannn aksine Trklerin de Ar rka mensup olduunu kantlamakt.
Atatrk, Batnn bilimsel metotlarn kullanarak Batnn iddialann
rtmek isliyordu: Tpk Batnn yapt gibi antropolojik aratrma
ve incelemelerle, rk tahlillenyle Trk rknn da en az Batl rklar ka
dar gelimi, evrimini tamamlam" ileri Ari rklara mensup olduu
nu kantlamak niyetindeydi. Atatrkn devrimci aulmlan srdrr
ken antropolojik lmlere de eilmesi, bir siyasaya katlma ya da bir
moday izlemekten ok Trkler hakkndaki nyarglara ve sulamala
ra ayn yntemle yant verme eilimiydi."5 Atatrk, Trklerin Ar rka
mensup olduunu kantlayarak Batnn Dogu toplumlann smrmek
iin uydurduu: Dogu toplumlan henz evrimini tamamlamtr, on
lar san rka mensuptur." biimindeki iddialann rtmey planlyor
du. Bylece smrgeci Baunn elindeki rk sUhm" alp, Bat'y bir
bakma kendi silahyla vurmann hesaplann yapyordu.
Kemalist sistem, hem Eugenisme hem de Trkoloji'ye ynelik
aratrmalarla 'Trk rk ve 'Trk tpi'ni belirlemeye alyordu. Bu
4
Turan, M ^-> s-
266 S I N A N M E Y D A N
267 . A T A T R K
VE T R K L E R N S A K L I T A R H
a.g.e , s. 4 4.
AalQk*Ou *>1 kttaphgmdakl nOafaa,
Nakleden Turan, Lg.e.. s.44.
Turan,
268 S N A N M E Y D A N
da yerleen beyaz oktan kavimler aramda Yflei ve Ou-soun (Vusun)lann da bulunduunun10ve byk ounluu san rktan olan
Cengjz*tn ordusunda beyazlarn da grldn11 belirten yerleri
iaretlemiti. Grld gibi Atatrk Trklenn ikinci snf San rka
mensup olduunu iddia eden Bat merkezli tarihin en nemli rk teonsyenmn eserinin satr aralannda bile Trklere ait olumlu iaret
ler aram ve bulmutur.
Atatrk, rklk kuramnn kurucusu Gobineau'nun grleri
ni biliyordu; ama onun grillenne katlmyordu; o rklar ve uygar
lklar konusunda -aada detaylandnlaca gibi- E.Pnard*mgr
lerine katlyordu.12
Atatrk etkileyen bilim insanlanndan biri de Cambnde ni
versitesi Etnoloji Profesr A.Cot Haddondu. Haddonun Franszcaya Les races humanies et Irur repartidon Geographlgue" diye
evrilen kitabnda zellikle Anadoluda gelien kltrler ve bunlan
yaratan uygarlklar zerinde durmutu.
Bunlar anamda, daha Neolitik ada Anadolu'da doan uygarhgm breldsefal bir Akdeniz tipinin eseri olduu, bu uygarhm >1
Asya'dan Avrupa'ya ve Msr zerinden Afrika'ya yayldp yolunda
ki kuun,nya da batya g eden TOrldoin XI. yzylda Anadolu'ya
yerlemelerinden sonra TOrk deyiminin Kk Asya ve Avrupa'da
10
11
a.g*
s.4V
12
Turan. a .g 4 s 45
13
Katalog no. 2 9 7 7 ,
s 45
269 A T A T R K VE T R K L E R N S A K L I
TARH
Turan, .. s.4 5 .
s.45.
17
Katalog no. 2 0 8 6 ,
a.g.. s.46.
Amtkabtr Kfcaphn,
270 S N A N
MEYDAN
Katalog no. 2088. Antkabir Kitaptan. 729. s 392- 399 Nakleden Turan.
14.. s. 46
\Hipraux. a ^ r . s. 34.
271 A T A T R K
VE T U R K L E R I N
SAKLI
TARH
U ygarlklarn d in a m m -
T rk T arih T e z iU n
mas ve
A ta t rk ' n t m d n y a d a rk a d a y a l a n tr o p o lo jin in e n n e m li
te m s ilc is i G o b m e a u n u g r le rim e le tir ip kabullenm em esine
k a r n . E .P itta rd 'n g r ve d n c e le r in e k.dln.uM. hal la o n u n la
-*
22
2
'
A * * . , s J-t
l arkdojlJin. &... s W>t<
l^ u r Punrd. "Aatlrk'an Har.sn Terim.
272 S N A N M E Y D A N
24
26 Tk Akeolojl Mecmuan.
273 A T A T R K VE T R K L E H N S A K L I T A R H
28
29
30
31
32
33
34
35
36
274 S N A N M E Y D A N
275 A T A T R K VE T R K L E R N S A K L I T A R H
Kemal Karpat, Ibe Feople Houses tnTukey, The Mlddk Ea* Jooraai. S
40
41
A .g-, s. 78,79.
276 S N A N
MEYDAN
2 7 7 A T A T R K VE T R K L E R N S A K L I
TARH
Gagavuzlar: 53 mm 15
Lazlar: 54 mm 34
Ermeniler: 55 mm 17
Krtler: 55 mm 86
Trkler: 52 mm 48
Bu tasnifte, Asyal olduklar aikar birtakm halk ile herhalde
Asyadan gelip, bugn Avrupal telakki edilen dier birtakm kavimleri gryoruz.(Romenler, Rumlar, Amavutlar, Bulgarlar) Bu tablo
nun baka iki ferdini karlatrdmz zaman, Avrupallann burun
ykseklii, AsyalIlardan daha az olduu grlyor.
Burun geniliine gelince, bu genilik, ayn kavimlerde art
kymetine nazaran yle grlyor:
Yahudiler: 35 mm 15
Amavutlar: 35 mm 30
Almanlar: 35 mm 37
Romenler: 35 mm 37
Krtler: 35 mm 50
Grekler: 35 mm 90
Ermeniler: 36 mm21
Suplar: 36 mm 30
Gagavuzlar: 36 mm 35
Trkler: 36 mm 63
Bulgarlar: 36 mm 67
Lazlar: 36 mm 87
Tatarlar 37 mm 44 44
3. Trk Tarihi'nln Ana Hadan'nda Antropoloji
Atatrk, Douyu smrmeye alan Batl siyasetilerin Irkla
rn Egltsizligr teorisinden yararlandklarn biliyordu. Emperyalist
Bat, Dou zerindeki kanl politikalarn bu rk teorisine dayandr
44 A*e..
2 7 9 .AT AT R K
VE T R K L E R N S A K L I T A R H
*6 AgA. 50-
2 ! A T A T L K VE T L R K L E B I S
S A K L I T A II I H I
obtik Brakisefaller hakikaten Asyadan grhnilrne, bunlarm San trmuhtemel dedir' diyordu *
48
Aie Hanm, Tarihten Evvel ve Tarifcfe Fecrinde. Bnnc Trk Tanh Kong
re. 1932. s 30-31.
282 S I N A N
MEYDAN
283 A T A T R K
VE T R K L E R N S A K L I
TAR H
bilirler. Ancak doru olmayan bir cihet vardr ki, oda dnyaya ya
ylan o medeni insan ktlelerinin z anas olan asl rk byk Trk
ailesini unutturmak ve unutturmaya almaktadr.
Halbuki, bu byk hakikati ne anane inkar etmitir, ne de ye
ni ilimler inkar edebilmektedir.
Trk rk, anayurtlarnda yksek kltr mertebesine varrken
Avrupa halk vahi ve tamamen cahil bir hayat yayordu. Bu halk
iine giren insanlarla melezletikten sonra Orta Asya yaylalarm tek
gzl insanlarla dolu bir karanlk dnya gibi tasavvur etti. nk,
bu geni halk ktlelerine kanlan Trkler de binlerce yllar iinde ve
birok siyasi ve dini hadiselerle yava yava kendi benliklerini ve
anayurtlarm unuttular. Hint'e gidenler geldikleri yerleri hatrlayamaz oldular. rana gidenler ilk yurtlarn Pamir taraflarnda mehul
bir uzaklkta farz ettiler. Fakat bunlarn unutmadklan bir hatra
vard: Onlarn eski yurtlan muhterem adamlar, erler yurdu idi. Bu
hatradan ok zaman sonra Avrupallar Hindiku civarnda bir Ari
diyan yarattlar. Ari diyar demek Trk diyar demek olduunun
Bakma varamadlar. Bunu tetkike frsat da kalmad. nk Avrupa
yeniden birbiri ardnca gelen Alan, Hun, Peenek, Ouz, Kuman vs.
atl Trk ktlelerinin sersemletici darbeleri alanda kald. Bu insan
ktlelerinin Orta Asya yaylalarndan kopup geldii meydandayd.
Fakat, AvrupalIlarda kalan son tesirler bu insanlarn Avrupa'ya ilk
gidenlerin z kardeleri olduklarm, o kadim Altay-Pamir rknn
ocuklar bulunduklarm anlamak istidad brakmad. Bundan kan
netice u oldu: Avrupada evvel ve ahir grlen Orta Asyahlarm ay
n ana kavimlerden olduunu inkar eden bir taassup...
Muhterem profesrler, muhterem meslektalarm!
Artk, bizi tetkike sevk eden sorgunun cevabm verelim/ Orta
Asyann ototkton halk (yerli halk) Trktr. (Alklar) Binaenaleyh,
orada byk Trk ailesinden baka ve ondan ayn ndo-ropen na
m alanda bir rk yaratmaya kalkmak tabiata isyan olur. Makul ve
insani olan tabiatn Orta Asya yaylalarnda yaratt rk tanmak ve
ona hrmet etmektir. (Alklar)"
284 S N A N
MEYDAN
Kafam ve vicdann en on terakki uleleriyle gnelendtrmey t karar vermi dan bugnn Trk ocuklar biliyor ve bilecekler
dir ki alar 400 adoh bir airetten deil, On binince ydbk Ari. me
deni yksek bir rktan g m yksek kabiliyetli bir mleair.'
Prof Afetnan, Bat'run iddialarnn tersine "ndo- ropen* di
ye adlandrlan stn rklarn konutuu Ari dillerin" kkeninin
Trkeye dayandn kantlamaya alyordu Afet Hanm, I Trk
Tarih Kongresi nde "Ari kelimesinin kkeni ve Trklerin AriliT ko
nusunda unlar sylemitir:
.. Mracaat edebildiim m uhtelif dillerdeki lgat h ra gre Av
rupalIlarn ok benimsedikleri A n kelimesi Trkedir
Bu lgat malumat yanma Gobineaunun 1853 tarihli Irklar
Arasnda Eitsizlik zerine Bir Deneme ' isimli eserinden alnm k
k bir notu da koymak isterim Not aynen udur
Iranllar halk olunmu memleket olarak bildikleri yeri, kendile
rine gre Kuzeydou da Seyhun ve Ceyhun nehirlerinin kaynaklan
civarnda, ok uzakta gsterirlerdi
imdiye kadar mnhasran sar rka mensup milletlerin otur
mu olduu, yanl olarak zannolunan ve arkllarn Turan dedii
bu memlekette, tarihi devirlerde bir ok Ari millet isimleri bulunur.
Ari
Orta Asyadan kan rkm muhtelif kollarm her
yerde takip etti. Ve onlarn zihniyetini daima igal etti.
Yunanllar bu kelimeyi gayet iyi muhafaza ederek ve yerinde
kullanarak tam hrmete deer adam, harp ilah, kahraman, pehli
van manasn ilave ederlerdi.
Ar. ir, yahut er kelimesini Almanca. Laimce kelimeler (arasnda
da) buluruz
Arkadalar!
Ari
tn er* lr*hm*wi lf mnasebeti meydandadr. Bu
kelimenin ar veya ir dahi telaffuz olunmas hibir eyi deitirmez.
Bugnk kavimlerin kullanddan dillerin hibirinin tganda asil
285 A T A T R K VE T R K L E R N S A K L I T A R H
2 8 6 .SINAN MEYDAN
287 . A T A T R K
VE T R K L E R N S A K L I T A R H
2 88* S I N A N M E Y D A N
la iu hMmr eliinde sarf ettii bu szlerin Trk rknn OstOnlgOadaf ok TOrk rkuun ettbbtf savunmaya ynelik olduu an
laUaktr evket Aziz Bey, asrlardr aalanan, horlanan TOrk r
knn Batl rklardan hibir (arknn olmadn elindeki kuru kafa
larla kantlamaya almaktadr. evket Azz Beyn bu szlerine ba
karak, onun rklk yaptn sylemek yanltr, onun bu szleri
ancak antropolojik venler kullanlarak aalanan bir rkn, yine
antropolojik verilen kullanarak kendini savunmas olarak yorumla
nabilir
evket Beycin ayn konumadaki u szleri, Trk antropoloji a
lmalarnn ncelikli hedefinin. Bat rklaryla Trk rk arasndaki
fiziksel benzedii ya da 'synh" gstermek olduunu aka or
taya koymaktadr:
*... Vasatinin stnde btr boy, brakisefal tul*, ince uzun bir bu
run- Kulaklar vasati dediimiz ebatta bulunuyor, hioogol yz yok.
A tip, Avrupai denilen Alp adam tipinin aynda. H FARK YOK
TUR. evket Azz Bey, Batl rklarla Trk rknn ayn antropolojik
zellikleri gsterdiini vurgulayarak Trk rknn "ikinci smfhT
iddiasn rtmeye almtr; fakat bu noktada yle bir soru sor
maktan da kendim alamamtr;
*.. .Avrupai tip drditmlr bu tip nerdm gelmitir? Bunu Avru
pa'ya mi balayacaksnz? Yakaa Avrupa'y ona m r evket Bey, so
rusunun yantn da kendisi vermitir:
"Tereddtsz cevabm derhal vadim ki, brakisefal Avrupai bi
ze babdu "M
Antropoloji MOdems Dr. evket Azz Bey, TOrk rknn antro
polojik zellikler bakmndan Batl rklardan hibir eksiinin olma
dn kantlamak iin elindeki tm imkanlar kulknmtfUr. rnein
Anadolu'nun bir kynden alp getirdii bir TCkkdlafnl izleyicile
rin karsna karp, bu aile zerinde Trk rknn antropolojik
zelliklerini gstermitir
- Efendiler, mOaaadr edrnm ir size fimdi hibir istifa zihniyeti
A . e ..t 277
2S9 A T A T L ' K K
VE T t K K L t K I N
SAKLI
TAKIHI
K * . . s 277 .2 7 8
290*s !n a n
m e y d a n
291 A T A T R K
VE T R K L E R N S A K L I
TARH
59
Kklgller,
s.29
292 S N A N
MEYDAN
A&>p Dlaar,
1 969, s. 4 65.
2 9 3 * A T A T U R K VE T R K L E R N S A K L I
TARH
294 S N A N M E Y D A N
295 A T A T R K
VE T R K L E R N
SAKLI
TARH
296 S N A N
M EYDAN
29 7 . ATATRK
VE T R K L E R N S A K L I
TAK MI
298 S N A N
MEYDAN
Bu deiimi grebilmek iin bugn orta retimde okutulan tarih ders kitaplanna bakmak bile yeterlidir. Lise 2 ler in hazrlanan Osmanl Tari
h inin yaklak yzde 9 0' Osamnl Devleti nin askeri zellikleri, seferler ve
savalara aynlrken. Osmanl kltr ve medeniyetine ancak yzde 10 luk
bir blm ayrlmtr Bkz
Uae 2 Tarih,
299. A T A T R K VE T R K L E R N S A K L I T A R H
reddeden
ProLDr.
bu anlayn bu
300 S I N A N
MEYDAN
301 A T A T R K VE T U R K L K K N S AK I I T AKI MI
302 S N A N M E Y D A N
60
303ATATRK
VE T R K L E R N S A K L I T A R H
1950 lerde ortadan kaldrlan Trk Taril Teri nin yerine konulan
Q *-
304 S N A N M E Y D A N
Y sT
KEM K
TO SSJcSO^
308 S N A N
MEYDAN
309. A T A T R K
VE T U R K L . E R N S A K L I
TARH
C 'g .
S.N.Krnmrr,
S N Kramer,
s 29V2sw>
310 S N A N M E Y D A N
4
f'
a.g.e., s.
35-36.
1 1 5 -1 1 9
15-119.
311 A T A T R K VE T R K L E R N S A K L I
T AR I MI
Winfred Orthamann
b u d u ru m u yle itiraf e t
mite
"Smerce konuan halk guruplar belki de bu blgenin ilk sa
kinleri deildi. Orann sa ncesi bir zamanda buraya g etmi ol
duklar kabul edilmektedir *B
B aka b ir ta r ih i,
Mekur
ise S m erlerin
Hazar Denizftiin
10
Uhlig. a.g.e., s. 13
1985. s
312 S N A N M E Y D A N
fanda net bir fikre sahip olamyoruz. Onlarn, nasl bir blge ve han
Ag.e., s I V 14
12 A-g.e., s IV
313- ATATRK
VF T U K K I . H K N S A K I I
TAKI MI
Vem er. Su-in. Der Neue Kultur Fahplan. Berlin. 1998, s 2 0 ; t.erey.
a.g.e., s. 40
314 S N A N M E Y D A N
K Maeveev- A. Sazanov,
1986.
s 38 Nakleden Gerey,
16
*7
Halkamas
3 1 5 * A T A T R K VE T R K L E R N S A K L I T A R H
3 1 6 S N AN M E Y D A N
M. 12.500 ile 11.500 yllar arasnda hkm sren ve Youngpr Dryas diye anlan buzul dneminde yalar azalm, biraz geri
ye ekilmi kuzeydeki buzul ktasnn eteindeki bir dizi buzul g
lnn mevcut sulan eskisi gibi gneydeki denizlere boalma ye
rine Adriyatik Denizi'ne ve Kuzey Buz Denizine doru boalmaya
balamtr Bylece Aral, Hazar ve Karadenizi besleyen byk ne
hirlerin sular epeyce azalm, bir ksm ise kurumutur. Bunun so
nucu olarak bu denizin brbryle olan balantlar kesilmi, her
biri kendini besleyen nehirlerle yetinmeye almtr. Younger
Dryasn sonunda (M. 11.500) Mini e Agen balangc
(M.6200) arasndaki lman dnemde denizleri besleyen akarsula
rn gerimleri, buharlamayla kaybolan sulan ancak karlayabilmi
ve su sevyelerinde nemli bir azalma gzlenmemitir
Mn lce Age buzul dnemiyle birlikte (M. 6200-5800) blge
de felaket rzgarlar esmeye balamtr. Yalar epeyce dm,
ana nehirlerin sular azalm, kk nehirler kurumu, gllere boa
lan nehir sular buharlaarak kaybolan suyu karlayamaz olmutur
Durgun sular, akarsulara gre daha abuk kirlendikleri ve tuzlan
dklar iin srekli yalar ve byk akarsular tarafndan beslen
mezlerse, hayat kayna olma zelliini zamanla kaybederler. Zaten
ok sg olan Aral gl de hzla klmeye, bzlmeye balam, bu
nun sonucu olarak gldeki znm tuz konsantarasyonu artarak
oraklamaya, bir ac gl haline dnmeye balamtr Mini ce
317 A T A T R K VE T R K L E R N S A K L I T A R H
318 * S I N A N M E Y D A N
3 1 9 * A T A T U R K VE T R K L E R N S A K L I T A R H
20
o g , .g-m., s.56.
22
3 21 . ATATRK
VE T R K L E R N
SAKLI
T AR I MI
32 2 S I N AN MI - Y ) AN
arasm la gO rlm es bit teo riyi g c le n d m -k ic d r
N uh T u la m n
U>H8, s. 15.
a g.e,
s 7S
s Y.huKv Tatar halik teati, l M 7. s 0-21
Naklrtlrn Nurlan la u l.
3 2 3 . A T A T U K K VI
324 - S N A N
MEYDAN
325- ATATRK
VE T UKKL F . RI N S A K I I
T AKI MI
14
A g m -, s 57
**
kargl yoktur )
326 - S N A N
MEYDAN
3 27 . ATATRK
VE T R K l. E K N S A K L I
TARH
i6
*7 O gu r, a.g.e , s. 316
w A-g.e , ayn yor.
328 S N A N
MEYDAN
'
;o
329 . A T A T R K
d e iik lik lere ve
VE T U R K U K N
ilk kent
S AKI I T AKI NI
uy g a rl n n orta y a (.knuiM na n ed en ol
m u tu r *'
O g ;, a .g * . s 2 32
46
47 Vl..g*,s20,2l
4H
4g
>0 T
Tartan, a .g * s. 21
330 S N A N
MEYDAN
A .g .t s i'i ih
,4
1.1(3. a g-m..*. 57
331 A T A T R K
VE T R K L E R N S A K L I
TARH
332 S N A N M E Y D A N
334 S I N A N M E Y D A N
K Pumpdlty. Exppkmttns tn Turkestan, t.l ,p. 4 9 Nakleden Turgay TIck^ojllu, Okun Dogist, Austos 200-*
r,K
33*5 . A T A T R K
V K TUHKLKK N SAKLI
TAKIIII
drt ke evler,
h u b u b a t ta n e le n , sr ve k o y u n g ibi h a y v a n
tre
yerleik bir kl
s a h ip o lu d u n u g s te r m e k te d ir .00
Dnya
u y g a rl n n te m e lin i a ta n b u in sa n la rla g n m z d e k i
T r k m e n le r a ra s n d a k i e tn ik iliki k o n u s u n d a
a d l k ita b n d a y le y a z m a k
Biz bugn o eski kavimlerin adlarm bilmiyoruz. Trkmenlerin en eski atalan da onlar olmaldr. AnO'nn eski obalarndan t
lim adamlanmn kaz almalar sonucunda bulduklar brekoseiallerin u gnk Trkmenlerinkine benzerlii ok ilgintir 01
N. Gulla ise b u k o n u d a u n a la n y a z m a k ta d r: "M. 6-7 bin yl
lan ansnda Kpet dann eteinde imdiki Akabat ve Gktepe
blgesinde ortaya kan en eski atalarmz sonra M. 6000-2000
yllan aralnda Trkmenistan snrlarnda Ceytn ve AnO uygarl
adyla dnya tarihine geen, o dnemlere gre uygarln en ge
limi ve yksek seviyesi saylan kltr tretmilerdir^1
tad r:
t* '
01
33f> S N A N
MI Y I M N
ad l e se rd e ise ileri A n a v u y ga rl h a k n d a
64
3 3 7 . AT AT I K K VI
TVI KK I i KI N S AK I I I A K I I I I
n l A m e rik a l b ilim in sa n
m e r k e z le r in d e n b irin in
g a rl n e itli g r n le r i y n n d e n
kez
Orta Asyada
o rta y a k t n ileri s r m e k te d ir 66
M.6000Terde
A*U;l>n. lvM/2
Kln.
s uw
338 S N A N
MEYDAN
33 9 A T A T R K
VI
TI J KKI I Kl \
S AKI . I
T AK I MI
Trkmenlerin atalar saylan ve Mezopotamya'ya g eden Smerler, sonra Akadlar, Flamhlar konusundaki bilimsel kaynaklar ora
ya gmeyi M. 4000 ylma tariblendirmektedir. Ancak bu dnem
An medeniyetinin gelimi bir dnemine rastlamaktadr. Bu neden
le onlarn kendi vatanlarm ekonomik dzey ve uygarlk seviyesinin
yksek olduu bir dnemde terk etmelerini anlamak zordur. Ancak
M. 4000 yllarnn sonlan ve 3000 yllatrm balarnda o dneme
gre ekonomi ve uygarlk bakmndan gelimi GksOyrnn (Trk
menistan'da) dokuz obasnn hepsi boalmtr. Bu gn sebd ise o
dnemde oks diye adlandrlan imdiki Tercan rmann suyunun
bugnk ran toprandan kastl olarak azaltlmasdr. Bu rutubetin
anlmas nedeniyle Karakum (imdiki Trkmenistann yzde sekse
dcs
A koorien t, Frankfurt
Ij72 s 4v
340 . S N A N
MEYDAN
71
72
Imnal, AknK
IW ,
Sa
341 . A T A T R K VI-: T UK K . L E K I N S A K L I T A R H
3 4 2 S N AN MI Y D A N
A.g.e ., s 2 M
343 . A T A T U K K
VI: T U K K I . L K I N S A K L I
T AKI MI
Ceytun uygarlna an olan antlann arasnda Gke|>e gcvcMidc yerlemi Pessedkdepe ad ile tannm amtla ok lgmu Bu
rada konutlarn yan sa tapnaklarn da si almtr Tapnakla
rn iindeki duvarn yr ovalkla ilgili resimlerle sslenmii r Bu
resimler dnyann en eski betimleme sanat rnlerTdi "
4. Gu (Kut) Kltr
Guller (Kutler) Smerlerle hemen hemen ada bir kavimdir
Mezopotamya ve civarnda yaayan Gutlerm kkeni de ipk S
inerlerin kkeni gibi tam olarak aa karlamamtr Bu nedenle
zaman iinde Bat merkezli tarih ve kendine kk arayan baz toplu
luklar Gtlere sahip kamak istemilerdir.77 rnein Krt ide
oloji, elmde hibir kant olmadan Gulerl kendine mal etmeye a
lmtr. Oysaki Trk Tarih Tezne gre Gutler (Kutler) tarihteki
ilk Trk topluluklarndan biridir Son arkeolojik bulgular da bu te
z dorulamaktadr. Bu konudaki en nemli aratrmalardan birini
kaleme alan Prof.Dr. A. Haluk ay gre Kudkr Trktr
Her eyden nce nasya'n Smer. Elan ve Hurr gibi mede
ni kavimlerinin belli bir emik grubu temsil etmediini vuguhmak
gerekiyor, nasyann bu topluluklar, ayrt ada ortaya kan Hin
distan'daki M.20001 yllarda Uzakdou'da grlen byk devletler
ve medeniyetler kuran ka\mler gibi, bir dieri zerine gelerek kar
m, tesellp etmi konglomeralardan ibaret olduklar dncesi ka
naatimizce yerindedir. Antropolojik buluntular Smer ve Kut dilin
den knha rnekler, Smer, Kut, Elam, Huni gibi adlarla nfan bu
77
Al
A lllayyar
On
344 S I N A N
MEYDAN
Trke
1.
2.
Sarlagab
tnimbakc
Sar-lakab()
3.
4.
larlagap
ibate
5.
larbgtt
Kurum
6.
7.
7<J
H|
krallara e"
geir'
Korum kaya"
tbrmum
Puzur-Stn
ObOr An-nn b r
9.
10.
larlagan
11.
Trigan
8.
H0
Cay,
a.g.e. s.49.51
a.g.e. Hl
a.g.e., v H l
>iKer,
l'k-r.
Beze-r Sin (o n u )
ta n rm
A y-T an rs (S in ) ssler"
34 5 A T A T R K VE T U R K L K K N S A K L I
TAR H
8>
A.g.e , s O V
84
H-> A.g.e 28
A am
..
346 S NA N M E Y D A N
3 4 7 AT AT U K K VF T U R K L E R I N S A K L I T A R H
Gnmze kadar tannm en eski dil olan Smer dili ile UralAltay dil grubunun Altay dal arasmdaki yakn iliki sadece filoloji
ile snrl deildir, etnoloji asndan da byk benzerlikler vardr
Bundan baka mitoloji ve hayvanlar dnyasnda elde edilmi sonu
lar da dil incelemelerinden alman neticeleri tamamlar nitelikte
dir ."91
Hommel, Smercenin eski Trkeyle ayn kkten geldiine y
rekten inanyordu. Ahmet Cafieroglu, Hommeln bu inancn yle
ifade etmektedir:
Neticede Hommel, Smer-Akkad dillerinin Ural-Altay diller
manzumesinin bir dal olan Trk-Tatar dilinin en eski gelimi dev
resinden biri olduu kanatine saplanm kalmtr.92
Smercenin aslnda n Trke olduunu iddia eden Frtz
HommeTin aklamalarndan etkilenen Atatrk, 30'lu yllarda dn
yaca nl arkeologlardan B.Landesberger*l bu konuda aratrmalar
yapmas iin Dil ve Tarih Corafya Fakltesi nde grevlendirmiti.91
Daha 1936 ylnda Trk Dil Kurumu kongresinde Fransz Smerolog Hller Barmton ve bir ok yabanc bilim insan Smer diliyle
Trke arasndaki benzerlikleri Smerlerin Trklne kant olarak
gstermilerdi.94
1937 ylndaki Trk Tarih Kongresinde dnyaca nl Smero91
92
93
94
348 S I N A N
MEYDAN
mer Diline Dair' ve SOmer Ural Altay Yaknlklar' adl incelem ele
rinde Sm ercenn Trkeye benzediini ortaya k o y m u tu r .A . Za
kar. Smerce ve Trke arasndaki akrabalk konusunda unlar
yazmtr:
Smer dili ile eski Macar ve Trk dilleri arasnda genetik iliki
olma ihtimali yllardan beri incelene gelmektedir, rnein Varga
(1942) Smer dilinin Ural-Altay dilleri ile ilikisini gramer bakmn
dan ortaya koymaktadr. Goszoni (1959) ise Smer dilinin grameri
ni 58 noktada nitelendirmenin mmkn olduunu aklamtr.
(...) Bunlardan 29"u Trk dillerine aittir. Heimes'in aratrmalarn
dan faydalanarak ben de 100 szc gsterdim ve bu kelime tab
losu vastas ile Ural-Altay dilleri arasndaki benzerliklerin temel
ynlerini ortaya koydum '*7
H Zbeyr Koay'da Smerceyle Trkenn "akraba olduunu
ilen srenlerdendir * . .. Elam dili ile megul olurken bu kavmin dil
hzinesinde Trke ile ekil ve mana bakmndan benzerlikten ok
ayniyetler tespit etti.m."96 Koay, bu konuda ok sayda da rnek
vermitir
^
Kongresi Zabtlar
T K Yaynlar. C I.
An.lit y:-. 'akar, (, rrcnl Aniropolofcie . A Worll lournal ot lt Vcnol M i . I -bruary. 1071, s 2 15, ..coy, a.g.e., s 14i
34 9 - A T A T R K V E T R K L E R N S A K L I
T A R I MI
' (...) imdi biz Smerlerin yaam artlarm renmekle bereber tekrar onlarn uzun zaman kutsal saylm diline dnyoruz.
Bundan sonraki iddialarmzda bu dilin Ural-Altay dileri ve daha
ok uzaktan ndo-Germen dilleri ile akraba olduunu kukusuz ifa
de etmemizin yan sra eitli kaidelere uygun szckler ve onlarn
kendi aralarmdaki ilikilerini dikkate alarak, onun temelini olutu
ran sz diziminin kuzey dilleri ve baka deyimle Turan dilleri ile ay
n olmutur da diyebiliriz.
350 S I N A N M t Y D A N
1 70
02 )smnn Nclm i una, SOmer ve Tttak DiDertnin Tarihi Oglsl De Trk Dl-
351 A T A T R K V r T U R K L E R N
SAKLI
TAR H
2.
3.
352 S N A N M E Y D A N
'8A-g.e ,
s. 153-156
3 5 3 Al A T U R K V t
TUKKL E R N SAKLI
T AKI MI
4 .oul Ekleri
Smerlerin oul eklerini M/S biiminde yazdklarn ileri sren
gre bu ekler Trkede M/T veya Gktrkede olduu gibi
N/Y biiminde kullanlan k sesli tek bir iarettir Burada "m Sam
oul ekini, t ise Trke oul ekini temsil etmektedir Diker bu
oul ekinin Smerceyle akraba olan Elamllar, Hattler, Httler,
H u rrle r ve Urartular tarafndan da k u lla n ld n ifade etmitir " 2
D ik e re
J5 4 S f N A N M E Y D A N
Tuna. a.g.e s 1
3 5 5 A T A T R K VE T U K K L E K N S AK I I T A K I MI
'
A.g.e, s.
trk hatrlatmakta ve onun Ocllilgikndc ileri srlen Gne Dil Teorisi nin doru olabileceini gstermektedir
llg A-g.e,
s. 49.
spm
tlm
m
m
ymyrtfcck en az aycbld benzer ciftin ka olmas husu.
sunda bcliTTilen say olduka dOyOktr. Benzerlik uurlarn tayin
eden artlarn gev^ldUc veya skl yalnz kiden yediye kadar ift
tarihi bir mOnaaebeti upadunaya kafidir "1M
Trol Osman Nedm\ Tvna. SOmtrce-Tlillu^ Ses. TyuVMlA^
Kumn'nn bugttn COrtOlmcstain mkansz oY&agam ve V
>
\vVon.
ciii lcr kn olursa olsun lrtr\s^t>Vcceg.\n\ ^y\e \<aic ctmckcdu
"Muhtemel munzlanmn, zellikle SOmerologlann, kendininkiler iin gstereceinden emin olamam. Eger itirazda bulunacak
larsa
gerek baka ekilde ortaya konulamayacandan- verdiim
kelimelerin barOnnfl ele almalar gerekir. Yazl varsa, bu ahsi
otorite ile deil benim TOrk Dili asll kelimeler iin bile yaptm gi
bi, yazl bir kaynakla ayn H
<1 ve jeldlle tevsik edilmelidir.Kalan bo
rn hususlarda, vardm sonulan mfldaba edebilirim; soru kimdez v e nereden gelirse gelsin. " l21
S f lm r r c e
T tta fa g t
1.
2.
A d a ifc u r
A ak
3.
A lim
/r
Agjor
4.
A zgu
A ssa
5.
D u
X r
6.
tx
T i
7.
tK b
8.
D tr
9.
10.
11.
12 .
120 A.g.e. s38
121 A-g.es. 51,52
Gi
Gud
Kabkagk
C a d
Y ta
T *
\3d
YartYacd
Y a*
357 A T A T R K
VE
TRKLERN
SAKLI
13.
Ka
Ka$an
14.
Kid
Kn
1 5.
Ku
Ko
1 6.
Kur
Kuru
17.
Ma
Kas
18.
Sag
Og
Sar
19.
20.
/
21.
22.
23.
24.
25.
26.
27.
Osman Nedim Tuna,
Sahar
Silig
Sum
urim
Ta
Tab
Tibira
Tudu
Zal
TAH N
Elig
Sun
Yamn
Ya
Tag
Temir
TflgOn
Yal 22
358 S N A N M E Y D A N
S.1H7-227.
Trke (Trkmence)
A: k: Ak
y, Ab, Ev
Oba, Abberk, evler
Ata, Ada
Atanm Alas
Atann Atasnn Atas
Enam Atas
A: ga: hkm vermek
Aka
A ^ a g a
Ekin
Ar, r
Gam: rahim, dol yata
A:gl
Agm
A-7
Akar, Akarsu
Ekmek, ekin
Alan: tepecik
Aman: erkek ad
An: uzak, yflksek
Ana: ona
Onda, Oraa
Eek
A:n namus
A:ra: iki eyin ans
An, parlak,annmi3
Arzu: arzu etmek, dua etmek
Arkada
Amak
Aslan
Ay
Yasak, Azgu
Ozan (Ozanlar jamainizm
dneminde cadlk ta yaparm)
Blmek, kesmek
Baha
Barnak,ev (Barnmak)
Barlk
B: arlamak, yoklamak
Bar-mak
Bar-mak
Beg, Bek
Bil-Dirmek, Bik
Bi,bu
Bile
Bwrek
Blmek, Blk
Belhk, Belg
Howhk-mak
51. BULUG.dnce
Bilgi
Buruk, bOrOm
D5
Dang, Dan, Tan,
Tang: aydmlk, temiz
Da(tmak)
Dkmek
Demir
ri
D.mek, demek
Tengri
Dtaeg, destek
358 - S NA N M E Y D A N
Trke (Trkmence)
A: k: Ak
y, Ab, Ev
Oba, Abberk, evler
Ata, Ada
Atann Atas
7. AD-AMA: baba
Enam Atas
9. AGA.
A :ga:afr
11.AGAR.
Ekin
Ar, gr
4 AD.AD-DA
AGAR: l, zorluk
14. AIL: al
Agl
Agm
A -7
Akar, Akarsu
Ekmek, ekin
Alan: tepecik
Aman: erkek ad
22. ANA: ge
Ana: ona
23. AN-DA
Onda, Onna
E rk
A .r namus
27AR. parlak
An, parlak,arnm
29 AKATU: arkada
Arkada
A.g.e . ^ 187 2 7
Aslan
Ay
Yasak, Azgu
Ozan (Ozanlar amainlan
dneminde cadlk ta yaparm)
Baga, Baga. ad CBag Tarkan)
Blmek, kesmek
fUlta
Bannak,ev (Barnmak)
Barlk
4 0 . BAR: grm ek
Bar-m ak
4 2 . BA-RA-E: varm ak
Bar-m ak
Beg, Bek
Bil-Dirmek, Bik
Bl, bu
Bile
Bwrek
Bbnek, BVk
Bdlk, BelgO
Howluk'inak
Bilgi
Buruk, brm
Da
Dang, Dan, Tan,
Tang. aydnlk, temiz
DagCtmak)
Dkmek
Di.mek, demek
Demir
Tengri
iri
Dteg, destek
360 S N A N M E Y D A N
Dwfmek
Di-mek, demek
D-wfl
Do-h, Doldurmak
Dur, tutmak
Dk, Dkmek
Doum
Diz
Tukat
Dol-omak, rtmek
Dal-mak
Doma, oul
Eye
Elb
lndev: aramak, yoklamak
Erkek
Eren
84. E: denk
Es
E$mek
Uag, uak, olan
85.E-E
86.
87. ESIK: gl
Esrik, gfllo
88. EZEN:
361 A T A T R K
VE T U K K L F K I N
S AKI . 1 T A K I MI
90GAL
Gal-mak,Gal-dnnak;
9 1 .GAB: kuatmak
Gab-amak. kapamak
Gabrga, Kaburga
Kalmak, Kaldrmak
92.
G AL
106
Geden, Keten
Gazk, Kazk
Galmak, gelmek
Gal-dnnak
Galm, kaim
Ganal, kanal
Gaz-mak, kazmak
Gr, kr
Gam, kam
Gid, Gitmek
Tigir,
Grk, Krk
Gibi
Gir
Gir-mek
G1.K 51
113. GUG: gk
114. GULA: ulu
115. GUM: kum
116. GUR: komak
117. GURU . gl
118. GUTUL: hastalanmak
119. HUM: bOytlk kp
120. HULLA:
121. IKKARU: ekin
122 ITU: ay, otuz gOn
Y, ( t k e n Y)
Gu, ku
Gik, Glge
Eig, eik
Gg
G-uh, ulu
Gum, kum
Gur-durmak.' dt nala kojm ak
Gre
G utulmak, kurtulmak
Hum
Hohnmak
Ekin
Otuz
123.
124.
125.
126.
126.
126.
127.
128.
129.
130.
131.
132.
133.
134.
17?: i
KA kap
KAL:
KAPKAGAK
KAS
K1A:
K
KUM:
KUR: dalk yer. dag
KUR;
KURG
KURUM:
n rOzgar. hava
LU- AMAN-LAL:
Is
Ka-p
Kafan
KapkagpV.
Ko
Ky
Klmak
Gum, kum
Kur-gpm:
Kr. gr
K up
Korumak
Yel
gezici adam, dervi
Mnm din adam
O lu k
Ne 7
1 TUVit y d lZ
Papa, baba
Pariak
143. SA:
Saz
144. SAG:
aft
Sax-mak
Sk, sg
Sft
Semk
148. SL:.
149. SUD:
SrgOn
150. SUUB
Sttpftnnek
151. TAG:
Tag-mak, takmak
3 63 A T A T R K VE T U R K L E R N S A K L I T AR H
152. TAR: bilirinden ayrmak
Tar-a-mak
153. TEMEN:
Temel
Diri
Temur, Hwnir
156. TUG
Tu
157.TUKU
Tukumak, dokumak.
DCfemek
159. UD:
160. UDU
Od
Uyku
Odun
161. UDUN
162. UG
163. UL. bttyOk
164. UMU
165. UR: bimek
166.URA: aratrmak, bakmak
167.
168.
169.
170.
171.
u
Vs
Otuz
Sag,sa
bm; sivrisinek
172. ZAG: sa
173. ZIBIN, haare
Ok
Ulu
Yumu
L a n d s b e r g e r in , S m e r d ilin d e k i T r k e
a ln t k e lim e l e r f ik r in i k a b u l e d e r e k S m e r le r le T r k l e r a r a s n d a d il
b a k m n d a n
o ld u u s o n u c u n a v a r m k e n ( Tuna, s.
4 0 ) v e b u r a d a n h a r e k e tle y a b a n c S m e r o lo g la r g ib i a s l S m e r d ili
ile T r k d ilin i b ir b ir in d e n ta m a m e n a y r m k e n ,
Selahi Diker.
S-
hakiki Smerce o la r a k
k a b u l e d i
le n s z c k le r in ve b ir o k k ra l a d la r n n ve a y rc a S m e r g r a m e r in in
d e g e n e ld e T r k e o ld u u n u rn e k le r le k a n tla m tr 127
127 Diker, .g.e., s 228
364 S N A N M E Y D A N
2.
Marduk: Babl tanrs, btn tanrlarn babas. . Selahi Di
ker, Mar-duk" szcnn Trke bir szck olduunu ve Ogurca Mur-dag eklinde okunduunu belirtmitir Ogurca Mur-dag"
Ana Trke Bud-tag, Trke Muz-tag" biimindedir. Buradaki
Ogurca "mur/bur , Trke muz/buz" ve ta^dag deiimlerinin
"aikar" olduunu belirten Diker, Ana Trke bud/budmak" (don
mak) fiilinin Orta Trkede de mevcut olduunu belirterek Murduk/Murdag" szcn z" diyalektiyle:
Tuhn'dan sonraki Ki ann* 11.Smer kral Mada "Muzta(g) adnda buluyoruz.129 "Bugn Orta Asyada Kunlun Sradala
r zerinde Muz-tag ad verilen iki yksek zirve bulunur. Biri Pamirlerin hemen dousundaki Ulug Muz-tag (7724 m), dieri ise Hotan
ehrinin gneyindeki Muz-tag (7232 m )dr.."li0
Diker, Marduk (Mar-dag) adnn Farsas d Ahura- Mazda" ve
Elamca "d Unnuzda", Trke Dingir-Un-Mazda (Tengrl-Un
Muz-Da (g), "Tanr erkek Muzda" eklinde olduunu belirtmitir.
Diker ayrca Marduk adnn MS. 1000lere kadar Meru-Da biimin
de korunduunu Bruni'den rendiimizi de eklemitir.131
128 A.g.e.,s 2M
12^ A.g.e . s 224
365 * A T A T U K K
VE T U R K L F K I N
SAKLI
TAR H
ker, Arapa olan "beyaz" szcnn n Trkede beyad, bay a d eklinde bulunmu olabileceini belirtmektedir Bu verilerden
sonra Diker, Smerce KU BABBAR szcn yle tercme etm i
tir
366 S N A N M E Y D A N
en/ene efendi, sahip", ek, ekmek, iftilik yapmak, engar/eneeker "efendi, (o k) eker)1
3.LULU NAMMAH DtNGtRRE: Kramern: Tanrlarn yceltti
i insan" eklinde tercme ettii bu metni Diker: ULA ULA NAM
(-1) DNGtR- (-R) E biiminde tercme etmitir.Anlamn ise yle
aklamtr: Trke olanlar, nam tengri-ye, nsanlar k ad (sa
n) Tanrya (ular)." Yan: Adlarm (anm) Tanndan (alan) yiit
ler Burada "hlu" erkek, szcnn oulu Trke ulan/ ogla(n)". gen adam, yiit biimindedir.136
v Nammu Kanuolan'm Trke Okumak
Samuel Noah Kramer, SOmer Kral Ur-Nammuya ait (M.
2100) ivi yazsyla yazlm maddelik Nammu Kanunlarfn y
le okumutur.
1.
Tukum bi (h-lu-ra gi.. .-ta ).. .-a-ni girin -kud 10-gin-ku-babbar i-la-e.
2.
3.
Eer, (bir adam dier bir adama bir alet ile...) onun.. .ayagm
kesti (ise), 10 gm ekel deyecektir.
Eer bir adam dier bir adama bir aletle onun... kemiklerini ko
pard. (ise), bir gm mina deyecektir.
Eer, bir adam dier bir adama bir gepu aletiyle burnunu (?)
kesti (ise), 2/3 gm mina deyecektir.
3 6 7 . A T A T R K VE T U R K l . E R I N S A K I I T A R H
n n asle n
Trke
o ld u u n u k a n tla m tr
1. zmleme:
1.
2.
3.
Tukum-bu lu-lu-ra gepu-ta ka-.. -in kud 2/3 ma-na ku-babbar .la-e.
1.
2.
3.
1.
2.
Tokum-bu ulanlar-ra ga tokl-d krbat-t ol mu-ra-m in-ci(t)ir 1 mina k (n>- babar leye.
3.
2.zmleme:
3.
zmleme:
2.
3.
2 Modem Trke
1.
Yasam bu (insanlara: aa vuruldu (ve ykld) (biri)nin ayatn() kr, 10 gm (kOn-beyaz) kn Odeye.
2.
Yasam bu insanlara: aa vuruldu (ve ykld), su bendi (germe) bam, o rma inci (t) ir, 1 gm mina (60 kn) Odeye.
3.
1.
2.
3.
3.
Ak Anlamyla:
3 6 9 - A T A T R K VE T U R K L E R I N SAK . I T A R H
19 8 7 . s. M -40; cie
370 S t N A N M E Y D A N
371. A T A T R K
VE T U K K L t R N
SAK I . I T A R I M I
Tta-dirlUk", Tb-lenmek , gnmz Trkiye Trkesnde ise 'Dtn4m mek' biim inde kullanlm akladr Smercedek - l i szc Trke'de dlye dnmtr. Gcrey, Lg.e, s .218
146 Hmel lisin, Tttrk Kozmolojisine GW. stanbul 2 0 0 1 , s. 19
147 W . liberhard, ta Tarihi, Ankara 1947, s. 19
148 Tsung Tung-Chang, Der Kuli der Shang Dynastie m Spiegel der Onke-
372 S N A N M E Y D A N
rin temsil ettii iki ilkeye dayand iin de dikotomi (iki ilkeli sis
tem) idini almaktadr 1**
Bu. "k ilkeli Sisteme" dayanan (gk-yer) Trk kozmolojisinin
ayns Smerlerde de vardr.
Smerce tabletteki -ti- szc El-ti biiminde gemektedir
SOmer kozmolojisine gre An" gk'il (eril), K" ise (diil) yeri tem
sil etmektedir Onlarn birlemelerinden hava tanns Enlll domu
tur Yan Gk Tanrs An, Enlln babas, W ise annesidir.1w
Daha sonra hava tanrs Enll yerden g ayrm ve babas An
g, annesi K ise yeri almtr.151
N. nl
1 A.g.e., -.o. m
1
A.g.e., 12-1 i
Isanlul 2 0 0 1 , s.
3 7 3 A T A T R K VE T R KL E R N S AK I I T A R H
1^
A-g.., resim, RM .
156 A.g.e., resim, R342.
^
374 S I N A N M E Y D A N
s. 162
375 * A T A T U K K
VE T U K K L F K N
SAK l
TAKIMI
Trke
1 _Addam*
2. Tukum
3. Konine
4. E
5.Enl
6. Ahzu
7. Adda
8. Agga
9 Agrig
lO.Apr
ll.Jttjak
12. Aknpl (Sm er
13. Ama
H.Tbta
lS.Azgu
16. Bi
i
kral)
Atama
Tokum
GOnetne
Ev
Evtnl
Afasu(d eniz evi)
Dede (Ata)
A*
Egfarlg(ku m an d an )
A*r
Akaek
Akmfad (tem iz olan)
Ana
TemOr (d em ir)
Aaku
Bu
B ahacd d inO g d ,T O rk KOltO l'n OnG dtfm eaan.<_. II. stanbul. s)/1,
s 110.
17. IW
IS. Dib
20. Du
21. Dun
22. Eku
23. EnbUulu
24. EnlU
25. Lil
26. Exist (snracr krai.)
27. Enien CKi> lannsO
-np
W k-Yuik
Tu (IXnMW
TOn CKaranUV. lanru-O
Evitar Waft m l
EnbUgtttk
28 Gkdm
29. Gaum
30. Gmq
Jl.G z (PmrmlmmaVO
32. Gif
33. Gtig
34. Gungunum
35. Gutag
36. Gas
37. laria
38 lariagaj
39. Dagan
40. ttirda
41. Ka
Y d UO-^vr'.
Hi (.U-nicV. pu^a\ano\0
YU (orman)
KOnkOxvOm (Gtttve^Wr
GQtOg (Gttden V.vmsc')
K S
Y in h
Y in h k u }
D o g ju t
O t ir d i
K *C
4 2 . Kistin
Kesim
4 3 . Ku
K d (.Koymak)
4 4 . Lu (lrkek)
\JV (0 \ a n >
4 5 . M a; (Snr)
B a (Ha^amaW)
4 6 . M en
t a
47. N unm u
4 6 . M ang
4 9 . N ig tn (T o p la m )
377 A T A T R K V E T U R K L E R t N
kye (M eye)
50.flae
51.
SAKLI TARH
lnziir
Inririr
52. t m
ri
53. Tudu
Tgd (dmlemek)
54. Tuum
55. Uma
Yumu (i)
56. Ut (temizle)
Kr (Kreme, temizleme)
57 . Uri (ehir)
Ur (chr-rgen gibi)
58. U
Us (akl)
60. Zag
61. Ttnuu
Sa160
62. Burnunum
(ilek)16-
378 S N A N M E Y D A N
37V. AT AT R K
VE T R K L E R N S A K L I
TARH
167 A.g.e.,s.l5.
). s. 14.
169
."170
3 8 1 - A T A T R K VE T R K L E R N S A K L I T A R H
tl filologlar ve arkeologlar bugn hala Smercenn Hint-Avrupa kkenli bir dil olduunu gsterecek bir kant aramaktadrlar
Oysaki onlar bu kadar abay Smerce ile Ural-Altay dillerini
karlatrmak iin harcasalard bugn byk bir ihtimalle S
merlerin kkeniyle ilgili pek ok sorunun yant verilmi olacak
t.
Yer Yurt Adlarndaki Benzerlik
Toplumsal kken aratrmalarnda yer-yurt adlarnn da nem
li bir yeri vardr. Uygarlklar arasndaki etkileimi ya da kken bir
liini belirlemek isteyen tarihilerin ve antropologlarn ska ba-
vurduklar yntemlerden biri-de yer-yurt adlarna bakmaktr. Eer
farkl corafyalarda ayn ya da farkl zamanlarda yaayan iki ayn uy
garlk ayn ya da benzer yer-yurt adlar kullanmlarsa o iki uygar
lk arasnda bir iliki var demektir. Bu ilikinin boyutunu anlamak
iin bu iki uygarlk arasndaki dier benzerliklere bakmak gereke
cektir.
, Mezopotamyadaki baz yer-yurt adlarnn Smer dilinde her
hangi bir karl bulunamamtr. Bunun zenne bilim insanlar
Mezopotamyada Semerlerden nce baka bir halkm yaadm ve
Smerlerin baka bir yerden g edip buraya geldiini dnmeye
balamlardr. Buradan hareket eden baz bilim inasanlar, Smerlenn konutuklar dilin Ural-Altay kkenli bir dil olduunu da dik
kate alarak Orta Asyadaki, yer-yurt adlaryla Smerlerin yer-yurt
adlarn karlatrmay denemilerdir. Ortaya kan sonu gerek
ten artcdr; nk zellikle Trkmenistandaki baz yer-yurt ad
larnn. hatta insan adlarnn Smerlerin kullandklar adlara brerbr benzedikleri ortaya kmtr
Begmyrat Gerey, Smerlerin ve Trklern kullandklar benzer
yer-yurt adlarnn birkan yle sralamtr:
1 Smerlerde Aratta (Kent ad), Trklerde Antta, (Gney Azer
baycanda yer ad).
2 Snerlede Kingir. Kmki (Smer yurdunun ad), Trklerde
382 S N A N
MEYDAN
383 . A T AT R K V E T U R K L E R N S A K l . l
9
10
TARH
Bu alnmalar unlardr Mebrurc Tosun, Sttmer Dili tle TOrk Dlh Anan
da Knagarma. Atatrk, Konferanslar IV, Ankara 1973, s. 147-168; Co
man Nedim Tuna. SOmcr TOrk Dkrtnin Tarih Oglsl ve TOrk Diterin Ya
s Meadest, TTK Yaynlan, Ankara I W .
Sanat Benzerlii
KZ BAI*
Smerlerle Ttlrkler arasndaki kken b.rliginin ak kantlarn
dan biri de OkOz ba" figrdr. Orta Asya'daki Altmtepede ele
geirilen M.4000lere ait kz ba heykeli, Mezopotamya'y Orta
Asyaya balamaktadr
Bu kz ba" heykelinin gzlerinin ve kulaklarnn biimi,
yontu biimi ve boynuzlarn kvrm ve boyutlar ve hatta lleri
Smer kz bayla zdelemekte, Altntepede bulunan kz ba
heykelleri Smer mezarlarndan kan kz ba heykellerine bire
bir benzemektedir.176 Altmtepe OkOz basyla Smer OkOz bam yan
yana getirnce her ikisinin de ayn sanat anlaynn rn olduu
kolayca grlecektir.Burada anlaml olan sadece kz ba heykelle
rinin benzerlii deildir, asl anlaml olan Smer kz ban^
M.2500ierde, Trkmenistandaki (Altntepe) kz bann ise ok
daha nce. M. 4000lerde yaplm olmasdr 17' Bu durum SOmer
OkOz bamm Orta Asya kaynakl olduunu kantlamaktadr. Aynca
Orta Asya'da ve Mezopotamyada yaplan arkeolojik kazlarda ok
sayda kz bana rastlanmas Smerler ve Trkler iin kzn"
kutsal kabul edildiini de gstermektedir.178
Smer kz bayla Trk kz ba arasndaki artan sanatsal
benzerlik dnda baka bir artan'benzerlik de Smercede kze
GUD, Trkede ise UD denilmesidir.179
Ataszlertndeki Benzerlik
lk edebi rnler Smerlere aittir. Destanlar, mitoloji, kaside,
at ve tler olgun bir ifadeyle kil tabletlere yazlm ve bu kil tab
letlerin birou gnmze kadar ulamtr. Bu tabletlerdeki edebi
176 Masson, a.g.e., s 4 1 -43, Gerey, a.g.e., s. 128.
177 Jean C.laude Margucron, Die Grossen Kultur der W ell, Mnchen, 1989,
V 148. Gercy, a.g.e., s. 121
17H Margucron, a.g.e., s. 190: Gerey, a.g.e., s.121.
Trnn. a.g.e.s. I
Trkede Olmayacak
3 8 6 .S NAN ME Y D AN
i - 2 A **-, s f'i
ir- M_;!lcr S-n-vr. D tn ta TkToptanm*Eddkrt.
387 A T A T R K VE T U R K L E R N
SAKLI
TARH
omgaderdigi mektuplarda
388 S N A N M E Y D A N
2.
A me
389 A T A T R K
VF T U R K L E R N
SAKLI
TARH
189 A.g.e..s87
190 A-g.e., 66-142
191 fmin Bilgi. SOmerler Maddesi, Tttrk Ansiklopedisi. CXXX. s 122.
192 Esin. Ttttk Kozmolojisine Gbrlf. s 19
g i N O rkm ,
a.g.e., c II s. 163-164.
TC*
391 A T A T R K
VE T U K K L F K N
SAK I I
TAKIMI
"106
392 S N A N M E Y D A N
393-ATATURK
VE T R K L E R N S A K 1.1 T A R H
57.
202 f w .K Mller.
Nakleden Esin.a.g.e., s. 40
2 0 1 Esin, a.g.e., s.41.
204 Seyi Kemal Knraloglu. TOk Edebiyat Tarihi. Istanbul 1973. s.47
J M S I N A N M E t DAN
C .JT a M t
m o n n d TM doto Jbongrucm i
(tU n fib i, TlX k y e r wt s u k n T tk k b o d m jm k o
<km o b n fyeonbn janftm smefcrdL T^pfa 7T*a
de T M 7er suhn' m r L ( ...) 1
Dnyann yaratl konusunda Smerler vr eski TOrkkr beozer
millere sahiptirler. Sflmer w Eski TOk ysadh addoi arasmdak
belli butl b a n a t t d a yk sralanabilir
1. Her k mue gre de balangta sadece su vard.
I
Ota o 1*
gniih Benzerlik
Gerey.a**., s. 71
3*5 A T A T I K k
V F Tl KK l F KI \ S Ak l I T \ R IH I
M fr .m n .*;ld \ k.\ ;v r le v c n
WooDey
k a s n a jO v lr k .m ta m s lr
O
en byk kral mezarlarndan birinin kysna gmlmt
K donarm tm gm liffyk dier mezarlardan aynhyonhL Dik olarak
topraa saplanmt bir mzran varl orada bir srprizie karlaailk gstergesi gibiydi, Mzra takip ettiimizde, ucunun
fcm bir deftere sabitlenmi olduunu grdk. Onun alanda ise,
mezarn kesine uranan ve ukuru kaplayan ahabn rmesiyle
betiin bak gden bir delik bulmuyordu. Alak bir zemini olan
mezar
biraz
byk rJman ramen, normal bir
grnmdeydi. indeki tahta tabutun yannda kurban iin yete
rince boluk vard. Ba taraf boyunca, ulan aa&ya doru saplan
m mzraklar vard ve aralarna h j w>ln^ jrf kil kapiar konulmu
olduunu grdk Taburun yannda muhtemelen kabartmalarla beyomy bir
atrmta kaph obu bakr
haner ve keskilerin yan su\ ou ytvh alan 50den fazla bakr ve
gmten kap, kp ve tabaklar, aynca ta ve kilden kaplar bulun
du. htezarm yaka ucunda ise yine mzraklarla birhkte, akmak ta,
keski ucu, formunda bir takm oklar vard.
Ancak en byk srprizle tabutun stndeki topra kaktrd
n rda karlatk Ceset, her zamanki gibi sa tanka duruyordu.
Bedenin etrafnda, altm bir haner ve halkayla tabirimmi lapis tatndanyapthna bir bilei tamm ash olduu ihnO bir kemer bu
lunuyordu. Gvdenin nnde lapis, altm ve incilerden oluan kat
bir ktle duruyordu. Ellerin arama ar bir ahm kase yerletirilmi
ti. Bunun hemen yanmda yine alandan yaplma byke ve oval bir
kr**- daha vard. Bam arka tarafnda midye eklinde ahm bir lam
bayla, bir kase konulmutu. Sa omuza bir ifi baha dayanma ve
sol omuzun yanmda da yine normal formda bir balta vard. Cesedin
h*ww*n arkasna bilezikler, inciler, muskalar, yanm ay rkhndr k
peler ve ahm
J J * "iy
Jw im lr W j njjhfmyn
Kemikler ylesine rmlerdi ki, iskeletlerin o bildik kor
kun grntsnden eser kalmamt. Ancak birka para ufalanm
toprak lnn konumunun tespit edilmesine yardma oldu. r
m kafatasn rten mifer zeikk gz kamatmcyd. lenmi al
396 S N A N M E Y D A N
.207
397. ATATRK
VE T U R K L E R N
SAK I I
TARH
398 S N A N
MEYDAN
399 A T A T R K
VK T U R K L E R I N S A K I . I T A R H
*1 A g.e.,s.8V
400 S N A N
MEYDAN
harn ilk ayuun ilk gnnn iaretiydi. Kn-ay simgesi Farsa mihr
-mah (gne ve ay) ad alanda Seluklulara ve daha sonra Osmanhlara geip Osmanh bayraklarnda Zlkar ile beraber resmedilecekti. Bugnk Trk bayra da bu eski gelenee balanmakta
dr''220
Eski Trkler hkmdarn "Gne"le birlikte Ay'dan da kut al
dklarna inanrd Ksaca Ay, Gnele birlikle eski Trklerin kutsal
sembollerinden biriydi
Dinsel Adlardaki Benzerlik
Smer diniyle Trk dim arasndaki benzerliin arpc kantla
rndan biri de dinsel adlardr Smer dini Adlarnn Trk dilinde de
karlklar vadr
1 Dinglr: Smcrcede Tanr anlamna gelen bu szck Trkede
Tengrt, olarak kullanlmakta ve Tanr anlamna gelmektedir
2 An: Smerce gk ve tanr anlamlarna gelen An szc
nn 1rknence karl As-mandr Asman, uzak ve yukar an
lamlarndadr. Yukar ve uzakla gkyznn ifade edilmek isten
dii aktr Ayrca, Trkede An la balayan birok szck var
dr rnein, Smerce Ana, eski Trke Ana, Trkmence ise ona
21* NiMms iv>|)|x. Eta altes Kultunvottin den Altatsden Spactar. Hel
sinki. I
1. s 2 24. <.rrey. t.g.e , s. 145
^,g l n TOrk Kozmolojisine Girtg. voH
401 A T A T R K VE T R K L E R N S A K L I T A R H
402 S N A N M E Y D A N
leri de kutan tremi bir kpektir.221 Bu szcn kknn Trkede "var, Varmak anlamna gelen BAR szc ile bir olmas
gl bir olaslktr.
14 Egal: Mabet veya saray anlamna gelir. Kelimenin birinci
hescesndek E, Trkedek Ev ile ayn anlamdadr. kinci hece GAL
ise lu, byk anlamlarndadr. E-GAL ise ulu ev anlamndadr
Trkmence de yukar, GAL, gplmak, kalmak, gala, kele gibi kelmielerle zdetir.
15. E-Kur: Smer tapna. Bu szck Smerce E ve EB szck
lerinden tremitir.Trkedeki EB ve AB, yani EV , Trkmencedeki
OYla ayn kktendir. kinci Smer szc KUR ise eski Trkedek KUR ve KURGAN, Trkmencedeki GOR-GAN ile ayn kkten
olup tepe ve yksek yer anlamndadr. Smer tapna Ekurun da
yksek bir tepede olduu dikkate alnanca Ekurun Ora Asya kay
nakl bir szck olduu anlalacaktr.222
Geleneksel Kltr Benzerlikleri
Mezopotamya'da yaplan arkeolojik kazlar sonucunda, Smerlern harp, lir, flt, kaval, dmbelek, davul gibi mzik aletleri kul
landklar anlalmtr. Eski Tabletlerde de ses tonunu ifade eden
nota biiminde avlee rastlanmtr Bunlara dayanlarak karlan
bir melodi Imgn Trk klasik mziinde varln korumaktadr22
Toplumlar arsndaki ilikileri anlamak bakmndan geleneksel
kiilt clt- ok nemlidir. Toplumsal gelenek ve grenekler bin
lerce yl bozulmadan, deimeden, ya da ok az deiiklie uraya
rak varln koruduu iin antropologlar ve tarihiler iin vazgeil
mez kaynaklardandr. Geleneksel kltr elerinin en nemlilerin
den biri de bayramlardr Toplumlar teden beri kendileri iin an
lam ifade eden gnlen ve aylar bayram olarak adlandrp, her yl
dzenli olarak belirli trenlerle kutlamlardr. Bayramlar, toplum221 V.-|||)VV. B.g.e . s 22.
2- -! (.rrcy .a.g .e .,
<JV
403 A T A T R K
VE T U R K L E R N S A K L I
TARH
lnrn uzak gem iine ait izler tayan birer iaret gibidir Bu nedenle
toplumsal etkileim ya da kken birlii aratrmalarnda mutlaka
dikkate alnmas gereken etnografk malzemenin banda bayramlar
gelmektedir
Smerlerin dini inanlar gibi bayramlar da Trklem bayram
larna benzem ektedir Smerlerdc ve Trklerde en nemli bayram
Nevruz 1995,
404 S N A N
M FYDAN
1s>-22
405 A T A T R K
VI
T U K K I . I K I N S A K I I T A Ki l l i
a.g*., s.8 5 -8 9 .
2^
Bkr, l.crey,
2 1
Uu Mau-Tsai. Die
taul Komjulan,
Ankam 1S)42. s 87
s .57.
408 S N A N M E Y D A N
kan dt yzden fol dizesi olan uzun bir iir orijinal haline getiril
mi ve yaymlanmtr236 At gelenei binlerce yldr Trler ara
snda da devam etmektedir. Trk insan binlerce yldr aclarn,
kavgalarn ve hayal krklklarn atlar yakarak ifade etmi, bu
atlar Trk ozanlarnn dilinde lmsz ezgilere dnmtr.
Homeros, Smerler ve Trkler
Smerlerin Trk kkenli olduklarnn en nemli kanllarndan
''iicr d esta n geleneiyle es k i Trk destan gelenei arasndaki
V jtn i liik ve Kiuerlkledr.
hm
4 0 9 A T A T R K VF. T U R K l . K R N SAKI . I T AK MI
410 S N A N M E Y D A N
merden Mimmi olduklar genel olarak kabul edilen bir gerekr -239 Smer dini inancndan esinlenen Homeros, tpk Smerlerin
daUnn doruklarnda yaayn tanrlar gibi, doruklarda yaayan
tanrlar yaratmt.
3 Halikamas Balks takma adyla nlenen Cevat nkir'in antik iarih ve
Anadolu konusunda yapt almalar, zlerek sylemek gerekir ki, bi
lim evreleinden hak ellii itibar grmemitir. Oysaki Halikamas Balk
s, Anadolu uygarlnn derinliini ve dftnya uygarlna yapt kaky
ilk fark edenlerdendi. Onun 60'li ve 70 li yllarda savunduu te~ler temel
de iki nedenden dolay fazla ibar grmemiti; birincisi, almalarnda
kaynak, dipno ya da bibliyografya gstermemesi; kincisi, lkemizin n
l arkeologlarnn onlkla Alman ve Fransz ekolyle yelemelerinden
dolay, bir trl Bal merkezli tarih grnn dna tkamamalar ve kla
sik tezlere pheyle yaklaan alternatif grleri nemsencmclcriydi. Ha
likamas Balks nn temel tezi, her eyi Yunana mal eden Bat merkezli
tarih grn eletirip, aslnda antik Yunan kltr diye ezlvrlelen ile
ri kltrn kaynann Anadolu ve Mezopotamya olduunu ileri srme
siydi Ona gre Yunanistan neredeyse lm uygarlk deerlerini Anado
lu'dan alnt Dolaysyla Bal, eer binlerine minnet duyacaksa, Yunanis
tan a deil, Yunanistan' da besleyen eski Anadolu'ya minnet duymaldr.
l' Halikamas BalkiM. A k m a Kla Akdeniz, a. 2 17.
TAKI MI
HalikamasBalks,
benzerlikleri
Oyada ve Odessa
sra la m , G lg a m ta k , kiiler ve
412 S N A N M E Y D A N
Smer destannda kahraman Glgamn annesi Tanra Nnsun'u Tanr amaa yalvar Glgam Desiannn bandadr.
Akal kahraman Akhlleus un annesi Thets'n Tann Zeusa yal
var da Ilyada Destannn bandadr.
A.g.e., s s
14 A *e.,s42-4i
4 1 3 A T A T U R K VE T R K L E R N S A K L I T A R H
7.
Halikamas Balks na gre Homerosun tlyada ve Odessa Destanyla SmeTlerin Glgam Desan arasndaki bu benzerlikler,
benzerlikten ok flpfaftHar* Homerosun sz konusu nl destan
larn yaratrken Smer destan geleneinden zellikle de Glgam
epiinden fazlaca etkilendiini kesin olarak kantlamaktadr. Hatta
o bundan o kadar eminidir k yle der: "Yaz ve iir hakkmla az
buuk duygu ve bilgisi olan iimse be bu iki epiin yzdeki ben
zerliinden derin bir i, bir ruh
AHmu varr " 247 Bu nok
tada belki yle bir soru akla gelebilir: 'iki destan arasndaki ben
zerlikler Glgam Destan n yaratan Smerler Homeros'un tlyada
re Odessasmdan etkilenmi olamazlar m?" Fakat tarihe ve mtolo244 A ^ e ., $.214-215
24<s A.g.e., s.221
246 A * * , s.222.
247 A * e . . s 2 l5 .
414 S N A N M E Y D A N
jye merakl olanlar kolayca bilecekten gibi Glgam Destan Homeros'un destanndan en az 2000 yl nce yaratlmtr Yani Glgam Destan nn dilden dile dolat yllarda Homerosun dogmas
na daha 2000 yl vardr. Dolaysyla destanlar arasnda eger bir ben
zerlik ya da etkileim varsa -ki byle bir etkileim vardr- kesin ola
rak Homeros Smerlerden etkilenmitir.
Smer kltrnn Anadolu Ege ve Yunan kltrlenn derin
den etkilediin kantlayacak pek ok arkeolojik ve antropolojik
bulgu vardr Dinden sanata kadar bir ok alanda SOmer kltOtO
Anadolu ve Ege'yi eddkmlstir.megn eski Anadolu toplumlan S
mer ivi yazsn kullanyorlar, Smer hukuk sisteminden esinlene
rek kendi hukuk sistemlerini bimlendinyorlar, en nemlisi de Glgam Destanndan pasajlar okuyorlard Smerlerden Anadolu'ya
ve Egeye uzanan kltr damarlan o kadar glyd ki Smerlerde
gzellik tannas olan En-kTnin kz In-amu", Anadolu ve Ege'de
Olmposlu gzellik tannas Afrodlte dnmt.248 ileri Smer
kltrnn tm Kk Asyay besledii yllarda zmirde doup
byyen bir ozannn Smer destan geleneinin en nl rn Glgam duymamas imkanszd. Hele bu ozan, doudan gelen tica
ret yollarnn bittii zmir gibi bir kentle yayorsa ve stne stlk
bir de elinde saz ke bucak geziyorsa mutlaka Smer sylencele
rini duymu olmalyd.
HomerosYm Smerlerden rtldlmdlgtnl kabul edip ip ularm
takip ettiimizde bu p ulan bizi hi de talimin edemeyeceimiz btr
yere tOrOldeyecekdr. Bu yer, Smerlerin Mezopotamya'ya gelmeden
nceki Uk yurtlan olarak dnlen Orta Asyadr Bu nedenle Homerosu etkileyen Smer destan geleneinin asl kaynana ulamak
iin Orta Asya destan geleneine gz atmak gerekecektir. Homeros'un Ilyada ve Odessa Destanlarn Orta Asya kkenli destanlarla
karlatrdmzda ortaya kacak sonu bu bakmdan son derece
nemli olacaktr, nk, bu sonucun olumlu kmas, Orta As
yadan Mezopotamya'ya, Mezopotamyadan da Anadoluya uzanan
bir kOtOr kpttOnOn9 varln kantlayacaktr. Byle bir olaslk,
s,nu-l Noa', Kraner, Vfaj opoonnkn, Hamburg 1971, s 102-105
4 1 5 - A T A T U B K VE T R K L E R N S A K L I
TARH
vs
416 S N A N M E Y D A N
A.g.e , s
4 1 7 . A T A T R K VE T U R K I. E R I N S A K L I T A R K
A- ge , s 162.
A.g.e., s 162
2 Ag-e .s 163
2V5 A-g.e.. s 6-*
418 S N A N M E Y D A N
Asya Kpak ve Ouz halklarnn ok iyi bildikleri Alpam Destam'na benzediini ileri srmtr.2^ Fattah. Alpanum en geni t
r olan zbek-Kongrat versiyonunu ve Kazan Tatarlarnda grlen
hikaye trndeki nesir pasajlarn Homeros'un Odessa's ile kar
latrm ve artc benzerlikler tespit etmitir.
V.M. Jirmunsky, Alpam-Odessa benzerliini yle ifade et
miti:
. ..Odessa ile Alpanu'm zellikle Kongrat versiyonu arasnda
ki yaknlk o kadar dikkat ekicidir ki, motiflerin birbiriyle rtmesinin basit bir tesadf olduunu sylemek olduka zor grnyor.
Alpam ve Odessa, eski bir masal konusunun ana harlaryla 'dou'
varyant grnmnde. . .(tfT257
Alpanu'm zbek-Kongrat versiyonu, Homerosun Odessas ile
kyaslandnda ortaya kan belli bal benzerlikler unlardr:
1.
Alpam Destam'nda Kongrat ilinde halka nderlik eden Baybrl ve Baysan adl ikt kardeten Baybrinin mrnn sonlarn
da bir olu ve bir kz dnyaya gelir. Baysarnn ise sadece bir
kz olur. Baybrnn oluna Hakim (Alpam), kzna Kalgrga-ayem; Baysarnn kzna ise Barn-ay ad verilir. Bir gn iki
karde kavga eder, Baysan kendi halkn ve srlerini alp
Kongrat linden g edip, Kalmk line yerleir.
'K>7 hrm.v.ky, V M. Thurkakty geroleskly, L , 1^74, s 333. Nakleden Fa l a.g.e . >. 164
41 9 A T A T R K VE T R K L E R N
SAKLI
TARH
Alpam ok ve yay kullanr. Fakat onun yaynn ap Odysseus'un yayndan daha genitir. Alpam daha 7 yandayken de
desine ait yay germeyi renmi ve ilk okunu atmak iin bir
da tepesine trmanmtr
420 S N A N M E Y D A N
4 2 1 . AT A T R K VE T UR K L E R N S AKL I TAR H
"Bhf
422 S N A N M E Y D A N
Fnahn Homer\>s u
tanmlamas
byk bir
4 2 3 . A T A T R K VE T U K K L h R N S A K L I
T AK I MI
2.
3.
4.
5.
200 V v W 4
424 S N A N
MEYDAN
"Alpam*, rali ve "Oni* gibi baka bir Tatar masal Yzmlde de Odessa'ya benzeyen blmler vardr.
Uzun zaman ocuklar olmayan yal bir iftin sonunda tam yz
ocuklar olur En kne Yzmi" adn verirler. Burada geen
m oul anlamandadr Yzmi, yznc oul anlamna gelm ek
tedir ocuklar evlenme ana gelince kendilerine e aramak iin
drt bir yana dalrlar, yz kardeten yalnzca Yzmi tm tehlike
lerin stesinden gelerek yirmi yl nce evde brakt karsna kavu
mak amacyla mutlu bir ekilde yurduna dner. O yokken bir olu
dnyaya gelmitir ve yerml yana basmtr. 267
laar lulk ca, Kazan, 1977, s 3 6 8 -3 7 0 Nakleden Fatah, .g .e ., s.171-
172
7 I aah, a.g.e., . I 72
425 - A T A T R K
VE T U R K l . F K N S A K I . I
TAR H
274
DUto Yadda*,
Baku 1 9 8 8 . s. 39
427 A T AT R K
VE T U R K I . E K N S A K L I
T AR H
yk arz zerinde bir boay andryordu"Dolaysyla, byk adam Glgam'n glgesi de byk olacak
ve Diker in tercmesinde olduu gibi ona, "Byk glge" anlamn
da Glge-Jml$" denilmesi olas grlmektedir.
Bu bilgilerden sonra baz Trk edebiyat bilimcilerinin Glgam
Destanna sahip karak Trk Edebiyatn Smer Edebiyat ile ba
latmalar ok daha fazla anlam kazanmaktadr, rnein Seyit Kemal
Karalolu Trk Edebiyat" adl eserine hakl olarak Glgam Des
tan ile balamtr. 278
. 3. Olimpos Dag'nm Asyadaki Kkleri
zmirli ozan Homeros'un doudan etkilendiinin, Uyada ve
Odessann iskeletini dou sylenceleri (Eski Trk ve Smer sylen
celeri) zerine kurduunun en nemli kantlarndan biri de Ompos Da" ve bu dan doruklarnda yaayan mitolojik tanrlardf.
Halikamas Balks na gre Homeros'un yaratt anlk tanrlar
(Olymposlu tanrlar) Smer kkenlidir: ' Smerin Egeli- zmirli Homer(os)a etkisine gelince, btn Ofympos tann ve tanralarnn
g.e., s.242
tsianbul 1973.
428 S I N A N
MEYDAN
200*5.
42S) A T A T U K K. VL T U K k l . F K I N S A K L I
;n i< ve
Leto
A n a d olu k k e n li ta n rla rd r.
T A K I MI
W.K.K Guthrie.
A p o llo n u n
Asyal
o ld u u n u y le a k la m a k
tad r:
Dn Yazlan,
A.g.e... s 2 2 0
a.g..,
s 142-144.
s 6 1 0 . dn
Nakleden I a:
430 S N A N M E Y D A N
s 144
288 A * e .. s , m
28v A.g.e., s 145
2^
431 A T A T U R K VE T U R K L F. R I N S A K L I
TAR H
Babli en
432 S NA N M E Y D A N
Ho-
ayn y a
2'w Ag.e.. w .h
'v
1Vii' w."
Ag.e., s 7->
4 3 3 A T A T U K K VE
rUKKLFRIN
S A M I TAKIMI
a g.e., s. 112
W4 A.g.e., s .78.
434 S N A N M E Y D A N
iin, yarm milyon kerpiin imali ve ina iin geen zaman dikkate
abndmda, geni Wr igc gerekmitir..." 307 Nitekim Ziggurat'
szc de aslen Trkedr. Selahi Diker. Smerce Ziggurat = "Iak^
yz be >11; li O
v7o^.a*e.,s W
435 A T A T R K VE T R K L E R I N S A K I I
T A K I MI
Batmaz,
Truva ve
T rklern
Anayurdu
Atlantis", h uj:
436 S N A N M H Y U A N
4 3 7 . A T A T R K VK T U R K l . K R N S AK I I T A R H
sonra, Atatrk'n Trk Tarih Tezi dorultusunda yazddg ktaplarn deitirilmesiyle birlikle okullarmzda. Trklerin Anadoluya
Malazgirt Savayla geldikleri retilmeye baland Bylece 1071
Malazgirt Sava ncesinde Anadolu'da yaayan ilk ag uygarlkla
ryla Trkler arasndaki -Atatrk tarafndan tespit edilen- "bag" ko
parlm oldu ve bu ban en gl halkas Hititlerin Trkl" te
zi unutulmaya terk edildi.
193o'dan 1950lere kadar Trk" diye bilinen, okullarda "Trk"
diye retilen Hititler. gerekten Trk myd? Atatrk'ten sonra
yaplan aratrmalarda Hitlern Trklne ilikin herhangi bir
belgeye ve bulguya ulald m? Yoksa bu tez, ou kez iddia edildi
i gibi, Atatrkn siyasi ve ideolojik gerekelerle ileri srd "kur
maca vc konjekrel, hatla Tokum Atem ifadesiyle s;ma s.p.1 /1 " bir tez myd?
te bu blmde, ilk kez ortaya koyduumuz baz kantlar ve
deerlendirmelerle bu sorularn yantlarn vermeye alacaz
M. 2000lerde Anadoluda Trk Var myd?
Hititlerin Trkln tartmadan nce. "M.2000CIxleAna
dolu'da Trk var nuyd?* sorusuna yant vermek gerekir. Hititlerin
Trkln tartmak ancak bu soruya verilecek evet yantndan
sonra mmkndr.
M. 2350-2150 tarihleri arasnda Mezopotamyada ok byk
bir imparatorluk kurmu olan Akad hkmdarlarndan Naramsin.
"artamhari Metni* olarak bilinen ve Mcadelenin Kral anlamna
gelen yazl kaynakta. M. 2000lerde Anadolu'da Trklerin yaa
dklarn belirtmitir Ad geen belge kopya halinde ele geini
ntr: Ilk. Mezopotamya Bnbl cle, knt s Msr Tel el Amama'da
nerts de Anadolv Hatata ele geirilmitir
438 S N AN M E Y D A N
439 A T A T R K
VE T R K L E R N S A K L I
TARH
440
SNAN m e y d a n
s. =..337.
310 Tarcan.
vd
4 4 1 . A T A T R K VE T R K L E R N S A K L I
TARH
442 S N A N M E Y D A N
18
443 A T A T R K VE T R K L E R N S A K L I
TAR H
444 - S N A N M E Y D A N
11
Hr:iki:tu. Htllcr,
A.R.e - V'
445 A T A T R K
V F T RKLERI N SAKLI
TARH
I lkcr. a.g.e., s. 3
Aykul ( nnro.r>l http7/www n ln . edu frA-jtA 7 Mays 2 002
hin'l. a.g.e.. s.2f>
446 S I N A N M E Y D A N
Hitit bilim adamlar kil tabletlerinde ok sayda dille karlauca epeyce armlard, isvireli dilbilimci Emil Form,
Hromyiin kitabnn yaymlanmasndan iki yl sonra 1919'da farkl
aemde sekiz ayn dil saptamtr.
Bu dillerin ban balkn konutuu dil olarak Neaca /Hitite
Ag*. s 2H.v,
* ''
ll.<lk.m;s Ktkisi,
447 a t a t u r k
v-: t u k k i . k r n s a k i . i t a k m i
gunlann dnda yine kkeni belli olmayan ve Hint Avrupa dil gru
buna girmeyen Hunice metinler bulunmutuC..)
Yine daha ok da dinsel konularda Luvice ve Palaca yaztlar bu
lunmutur. Luvice tabletlerin oran biraz daha yksektir
Grld gibi Muitler, Hint Avrupa dlU gurubuna girmeyen
diller de konumaktadrlar. Mitillerin komular, belki de yakn ak
rabalar olan Hurrller ve Luvilerln kullandklar diller, Muitleri Av
rupaya balamay dnen Bat merkezli tarihi teden beri en ok
uratran konulardan hrdr, nk Hitit kltr bu Luvi ve Huril kltrlerinden fazlaca etkilenmitir Hititler, "Nebice diye adlan
drlan Hitueden daha fazla Luvice ve Hurrce kullanmlardr Bal bilim insanlar Hurileri ve Luvlleri Hin-Avrupal yapmak iin
ok aba harcam olsalar da bu konuda istedikleri sonulara ulaa
mamlar (geri bugn Luvler Batda Mini-Avrupal kabul edilmek
tedir) ve Muitlerin bu gizemli akrabalar ya da komular hakknda
kkeni bilinmiyor" diyerek konuyu geitirmeye almlardr.
* 1. Hitite, Luvice ve Trke
Luviler ve ban Luvice adlar, Muitlerin Trkl veye "M
2000'lede, Hti anda Anadolu'da Trklern yaad'' tezinin
gl argmanlarndan biridir. Arkeolojik bulgular, Mimlerin Hiye
roglif Luvicesi kullandklarn gstermektedir Bu dil ge Hm dne
minde merkez arlk gneye doru kaydnda kullanlmaya balan
mn Hititler iin Luvice, sadece bir komu lkenin dl olmaktan
te anlamlar tayordu Mitiller zaman iinde bu dl neredeyse ana
dilleri haline getirmilerdir.
M - 2
4 4 * S N A N
m e y d a n
l'd varJ M.yer'n (icsohu-hc des Altertums (lk ag Tarihi) adl esirinin
I V .u-liesien gesclichtlchen V\Mker und Kulturen (En Eski Tarihsel Halk
lar ve Kilidirler) t I II adl blmnde gerek 191 Vteki ilk basksnda ge
rek 105 Vek yedinci basksnda L u v lk tn ad bir k e : bile gem e; Bilge
Umar. lkad TQridye HaQa. stanbul l W , s 42.
' '* A *e . s 45
'
A*.e . ayn
^
A .*.., s 4o
yer
449 A T A T R K
VE T R K L F . R I N S A K L I
TARH
M ) A-gt-. s. 101
' 44 A-g-e-, s Ort
. s 101
450. S NAN M t Y D A N
Studies,
Nr,
I9'da
(Cam bridge,
Massachusetts.
4 5 1 . AT A TU KK VK TUR KL F . KI N S A K I I
TA Ki l l i
Smtanova bu gr savunmaktadrlar
Umar.
a.g.e , s. 100.
351 Zeki Velldl Togan,
UTTG, s.
,s . 6 3
452 S N A N M E Y D A N
453 A T A T R K VE T R K L E R N S A K L I
TAR H
Anlan
2 0 0 0 . s.62
361 A .g .e .s 44.
362 A.g.e.,
s.
2 84 , 2 3 0 , Lev: 27.
Hlritler...,
366 ^ g .e ., s.95
367 A -g e - s H I
s 80.
454 S N A N M E Y D A N
78 zcan Yksek.
181 \y.
china s . Leide
456 - S I N A N M E Y D A N
ce baz kral ve yer adlarnn eski Trklerce de kullanlmas Luvllerle n Trlder arasnda bugne kadar adlandrlmam bir iliki ol
duuna kan olarak gsterilebilir.
2. Hitite, Hunice (Mltanlce) ve Trke
M 1550-1350 tarihleri arasnda Yakn Dounun en gl
devletlerinden birini kuran ve douda Kerkk'ten kuzeyde Dou
Karadenize ve batda Akdenize kadar uzanan Huniler (Mtaniler)
M 1200 lerde, Httlerle birlikte tarih sahnesinden silinmilerdir.
Prof. Mebrure Tosun Hitit anda (M .2000ler) Anadoluda
yaayan Hurrilerin. Hint Avrupal olmayan Asyenlkbir dil kullan
dklarn yle ifade etmitir.
457 - a t a t u r k
vf
t u r k i.f r
n s a k i . i t a k i i i I
Hunice
l.Sutama
2. Panasatasr
3. Sausatar
4. Atatoma
5.Tusntta
6_Artasumen
7. Kelu-hepa
(H urri prensesi)
8.Matiavaza
9.Tatu-hepa
10. Enna-nud
11. Kikkulu (A
eilm eni)
458 S N A N M E Y D A N
459. ATATRK
VE T U R K I . E R N S A K I I
TAR H
Ouz, a.g.e., s 6 2 4
395 A-g.e . s 6 2 5 . 6 2 6
3Q6 A.g.e s. 6 2 5
307 F.rze, a.g.e., s. 198
460 S I N A N M E Y D A N
IMol. HUlkr. s 77
4 6 1 . ATATRK Vf
T U K K L F R I N S A K I I T AK I MI
Irih I evciiglu.
M2
T.iKa, Lg.e., s i M .
462 S N A N M E Y D A N
463 A T A T R K VF. T R K L E R N S AK I I T AR H
HUA.
5.MursiH/Mursil/Mursllis ve Mir-isi-U
H m k ra l..
D ik er, M ursl ad n n T rk e o ld u u n u k an tlam tr P i k e t , b u
k o n u d a b irb irin e b e n z ey en fark l z m le m e yap m tr
Me
Tttrke
lMur-si-U
2Mux-si-l
3.Mur-sil-ls
Mr-isi-b Uann-kral)
Mn-ul (kral ve pnar)
Mir-ul-tssl (kral-ptnar
tanrs)401
.Tudhaliyas/Tudhaliya ve Tod-kal-ya
Hitit krallarndan Tudhaliya adnn Trke olma ihtimalini
Diker iki ekilde aklamtr .
1.
2.
Hiie
Tud-hah-ys
Tud-hal-iya
Trke
Hmi-si-h
2.
Hat-sil
Trke
464 S NAN ME Y D AN
S.Muvtali ve Ama-i-
Hitit kral
He
Mu-vm-ta-b
Tflrke
Ama-iti-h
(Ana Tanral bQ)flk kral)-*12
9Amuvanda ve Er-in-on-d
Hitite
Trke
1.
Ar-n-van-d*
Er-to-on/ong-d
2.
Ar-n-nvmn-d*
Er-tn-Gvn-di
10 Puduhepa ve Buduh-apa
Hitit kraliesi . .
Hitite
I.
Ptuhh-epa
Tflrke
Baduh-ApaBedtlk Apa
(Byk ana)414
] Hepa-tu
Tflfkc
Apa-i(Ana tanra)415
s.200
465 A T A T R K VE T R K L E R N S A K L I
TAR H
1. ls-p u u h -su s
Trke
Ist-b u d a k -sz
(b u d a k s; (halast) tanr)"*17
Trke
lzi-am a-h (Tanra anal)416
Trke
A t-n -u n -n i veya At-tnt-an-
(Al im an kinie (seyis)
4 1 6 A.g.e., s.202
417 A.g.e., s.203
4 1 8 A.g.e , s. 203
4 ig A.g.e., s 204
fcr-lM-rv-idl-ym
la-n-lym
B u -u u -u l-y *
(M , T ilrk c cie "W ye cle>nlVjl\r.")
Bar-as-n-ldi-ye''21
18. Taru ve Ta ( n ) n
Hltltlerde GOne T n r n a " o\an "rTrv", T 1\tV.i. c
la m n a g e l m e k t e d i r .-* - 2 B u r a d a k i ses v e
a r tc d r
an
a n la m V>ev\z.etW,\ cvddew.
19. A nltta v e A n -a U
Htt k ra l__
TlXrke
Arv-ata. (^sk ata") ya c' a
A n -id i (.Rftk YaurO-' i '
I Ku-ta-pl
420 A.gx., s . 2 0 4
^ A.g.e s 0 4
A.g.e , s 2 0 4
U ' A.g.e . s 2 0 7
^ A-g.e., s 20
VtUke
A T A T R K VF. T U R K I F . R N S AK I I T AR H
T rke
I La-bar-us
1 La-bar-na
lil ile
G uI-m s
Gfll-un
(Ciftln koruyucusu, gftl *chri)^2,'
Trke
l.Pam-ba
Pem-be
l.Papa-ya
Trke
Baba-tye (liaba tanr)
Trke
l.Plt-hana
Bttik-a- (Kutsal
kiap tanrs)
468 S I N A N
M E Y D A N
Trke
l.Purus-hand(a)
Trke
Sungur
Hitite
l .S u r ia s a
Trke
S a r -s s
(kral ehri)
T rk e
U ru n g u -ld l
(sava tan rs. rungu ala (sava.)-** 7
Hitite -T O r k e B a z B e n z e r Szckler
B a t m e r k e z li ta r ih in b k p u s a n m a d a n te k r a rla d . Hititlerin
dilinin Hnt-A\Tupa kkenli bir dil old u u " y a rg sn a d eta "Tanr
bu yru u " k a b u l e d e r e k . H ititle r in T r k le r le h e rh a n g i b ir a k
r a b a l n n o la m a y a c a n d n e n ve " H ititle r T r k 't r dedii iin
A ta t rk ' e le tir e n b ilim in s a n la r. H itit ed ek b ir o k a d n ve b ir o k
s z c n L u v ice ya d a H u rrce o ld u u n u g zard etm ek ted irle r. Ay-
1.
Trke
Ag,ag (Amak karmak.
gflgc ykselmek )
2.
Hatagga (Karta-ga)
3.
Hanna-Hama
4.
Hav (Ho-y)
Nasanassi (Ku)
5.
hastalk sahibi)
6.
7.
Matillu
Getin
8.
Emu
Kesldn42Q
Eki430
9.
10.
Lal
Harna
Bal431
Anne
11.
Baba
Bal
12.
13.
ocuk
Tabala
14.
iu (Parlamak)
ocuk, Oul432
Tabgan (Tavan)413
l**k
KOtrel Benzerlikler
Toplumsal kken aratrmalarnda kltrel bulgular ok nem
li bir yere sahiptir. Kltrel benzerlikler ya da farkllklar, toplum
lar arasndaki ilikilerin anlalmasn salar Bu nedenle, Hitlertn
428 A.g.e , s.208
42s> Hidtler. s. 128
V A.g.e ., s 128
411 A.g.e , > 1 2 8
432
a.g.e , s 284
411 A.g.e , s 568
470 S N A N M E Y D A N
Hkttkr. s o?
* * A *e s lOo
471
A T A T u K K \' E T U R K l. r K I \ S A M I
T AK I MI
Bir gn belirleyip, mefianm at, elbise ve dier eyalarm getiryor ve onlar cesede birlikte yakyorlar; daha sonra uygun bir
zamanda gmmek iin klleri topluyorlard. "4',
Trklerdc atein" ktlkleri temizledii ve ruhu ge uur
duu sanlyordu.*'40 Ayrca l gmme treni srasndaki bar
rteller de birbirine benzemektedir, rnein lye OcOzkurban et
me. iki sunma ve mezara eya ve at koyma, at yakma gibi rituel
ler Trklerde de yaygndr.
Hitit kltrnde
ninvol. H ik r, s M
472 S N A N M E Y D A N
grrrkti tnnms ilemleri yaplmadan asla tanrlarn nne canlm azd.(...) Kurallar gerei yaplmas gereken banyo ve ykanma i
leri iin tapmakta zel odalar vard."441
Temizlik Hititler iin ok nemlidir. Hititlerde saraylarda,
tapnaklarda ve evlerde Azel ykanma yerleri vardr. Hititede varpa" szc ykanmak anlamnda kullanlrd. Rudolf Naunuamln
aratrmalar sonucunda Hititlerde evlerin zel bir ykanma yeri ol
duu ve bunun gnmzdeki Yunak (Hamam) larla balantl ol
duu ortaya kmtr.442 Baz bayramlardaki tapnak trenlerinde
Hitit kari ve kralielerinin birok defa ellerini ykamalar. l yak
ma ya da gmme trenlerinden nce cesedin mutlaka ykanmas ve
cinsel birleme sonras ykanmann gerekli olmas gibi durumlar
Hititlerde temizliin ne kadar nemli olduunu ok ak bir ekilde
kantlamaktadr 44 Hitit Alaca Hyk kazlar srasnda ortaya
kan yaplar Hititlerde ehircilik rgtlenmesinin ok ileri ol
duunu gzler nne sermitir eitli kanalizasyon sistemleri,
byk yaplarda blokaj deme meyilli istinat duvarlar vs.nin yan
sra toprak PREKlere rastlanmtr Bunlarla evlere ime suyu
veriliyordu 444 Burada ad geen Prek (boru) szc Trkedr
Pimi topraktan preklenn Bulgar Trklerinde ve dolaysyla As
ya'da byk yer tuttuu grlmektedir. 445Hititlere sahip kan Av
rupa'da ortaan sonlarna kadar evlerde ve hatta saraylarda bile
zel ykanma yerlerinin olmad dikkate alnacak olursa, Hititlerin
AvrupalIlarla ne kadar aknba olduu daha iyi anlalacaktr! Hittlern temizlie verdikleri nem akla eski Trkleri getirmektedir.
Tm tarihsel bulgular, tarih boyunca Trklern en nemli zellik
lerinden birinin su kOltr" yan ykanma alkanl ve
verilen nem olduunu ortaya koymaktadr. Tflrlder eski alardan
4 4 ' Brantlau. Hititler..., s.72.
442 Nud<lf Nmar, Eakl Anadolu Mimarl. ev Be rai Madra. 1975. s. 211 212
nttol, Hititler'. s .
444 ogu.:,
^
*.gx
at
sM i
4 7 3 *A T A T R K
VE T R K L E R N S A K L I T A R H
474 S N A N M E Y D A N
H td tkr.. s oo
475 - A T A T R K
VE T R K L E R N S A K L I
T AR I MI
3. Giyim Kuam
BoazkOy Yazhkaya da bulunan Hint tanrlarnn balarndaki
ucu sivri kolahlar, Trk Mevlevi dervilerisin klahlarna b en
zemektedir ,So
4 <,-A.a*e..vl%7..
4 -*7 Meltem LX'anal parsla! . 'H iit Im n
Afceo Atlas. s. 17
476 S N A N
M EYDAN
477 A T A T R K
VE T R K L E R N
SAKLI
T AR I MI
478 S N A N
MEYDAN
s 124-125.
474 A T A T R K
V l: T L K K I E K N S A K I . I
T \ K I M
Hm
6 Aile Yaps
1 lullern ataerkil aile yaps n Trklenn aile yapsna b en
zemektedir Tpk Trklede olduu gibi Hititlerde de taoplumsal
yaamn ekirdei ve en kk binini ailedir Ailenin ba erkektir
Fakat Hm ncesi Anadolu'da dourganl sim geledii iin kadnn
daha saygn bir yen vard ve buna paralel aaekl eilim d.la g
ldr, ama Hititlerde yaylm ac bu d siyaset izlemenin de etkisi)
le zamanla babann egem enlii artm, eli silah tutanlarn neminin
anm asyla da ataerkil aile yapsnn zellikleri iyice belirginlemi
lir Appu Masal olarak bilinen bir metinde balklkla gem en bir
kar-kocann nasl erkek bir ocga sahip olm ak iin yakardklar
anlatlmakladr.
Hitit ailesi byk lde ataerkil bir yaptya sahipti ve miras hak
k baba soyu temelinde belirlenirdi. Bununla birlikte zgr kadnlar
hibir ekilde erkeklerin mal saylmyordu. Tersine byk kralie ve
kral ailesinin soylu kadnlan gibi onlara da -uygar lkelerde kadn
larn ancak 20.yzylda ulaabildii- eitlik salanmt. Erkekler gibi
onlar da tm medeni haklardan yararlanabilir ve toprak sahibi
olabilirlerdi. Kadnn gnlk yaamada da sz hakk vard, zellikle
de azlarnn evlendirilmesi konusunda baz durumlarda oullarn
evlatlktan reddedebilir ve kocasndan boaltabilirdi. Kadnlar da
mirasa konabilirdi. 'Kadnn kocas lrse, kadnn kocasnn servetin
den kendine deni alr der bir Hitit yasas. Son derece modem bir
anlayla, ekirdek aile kural olarak toplumun en temel birimiydi
Brandan,
467
s.2**2.
a.g.e.,s. 79. 8 0
Brandan, a.g.e . s PO-1)!
llnol,
480 S N A N
M EYDAN
7 At Klt
Httlerle n Trkler arasndaki benzerliklerden biri de at"
kllne verilen nemdir Htitler at bakm ve eilimi konusunda
tarihle ilk kez bir ynetmelik hazrlamlardr. Sz konusu yne468 c,ft. .* * .. s 120
4f,y MullbU- ParK. "kinci Bylcl: Kailin".
4711 Bm ndau..a.(4., s. I4H.
Alkeo Atkf,
v39
4H1 A T A T U K K VI-: T II K K 1 I K I N S A K I I T A K I 11 I
m elik , M itan lk esin d en
t a n n d a n yazlmtr
Trk boylan yolu yla
Kikkuli
ad l
A rk e o lo jik b u lg u la r, .11 k lt n n
Hunilerin,. Asya
k k en li bir to p lu lu k old u u ve l k
kkeni
atn
d aha iyi a n la la ca k t!
m,MI
l yillvfck. a.g.e.,
.s 104
482 S N A N M E Y D A N
Asya ile Anadolu ansnda glerle salanan ilikilerin Hititlerden ok ok nce gerekletii apak bir gerektir, zellikle dil
alannda yaplan almalarn bunu dorulayan sonulan kolay
kolayyadsnamaz. 'H76
Asya Trkler ata byk sayg ve sevgi gstermektedirler, r
nein len bir babu ya da bir kaan atlanyla birlikte gmlr
aman inancnda da atn ayr bir yeri vardr. Asya Trklerinde at
kurban, atla ilglH tabile* ya da "haydara ad verilen zel trenler
vardr.477
8 Boa Klt
Hittlere ait arkeolojik bulgular arasnda boa figrleri nem
li bir yer tutar. Hitit GOncsi'nde yarm daire eklinde iki boynuzun
arasnda ortada bir geyik, iki tarafnda da iki boa figr vardr. vriz kabartmalarnda boa boynuzlan vardr. Kapadokya'nm kuzey
batsnda bulunan heykeller, Hitilerin boay kutsal kabul ettik
lerini ve onlara kolar kurban ettiklerini gstermektedir. Ayrca
Httlerde l gmme trenleri srasnda bog kurban etme gelenei
vardr. Boa, Hittlerden Egeye Yunan kltrne de gemitir.
Grekler de arap ve elence tanns Diyonizos'u boa biiminde
dnmlerdir. Mnoen devrinde Girifte de boann kutsal bir
hayvan olduu bilinmektedir. Giritte doan Zeusun oradan 1da
Da nn Dikte maarasnda bytldn, dahas Avrupa'ya adn
veren Europa'y karmak iin boga lnlgna girdii unutul
mamaldr.
Httlerde, Hurn kkenli Frtna Tanrs Tesup'un kutsal hay
van boadr Teup'un arabasna da "en" ve hurri adn tayan
k boa kouludur. Frtna Tanrsnn hayvan boa bazen bizzat
476 l yU'fclu, a.g.e , s 1C(>.
477 AKlkmlr nan. Tarihte ve Bugn amanizm stanbul 1972, s 101
483 A T A T R K VE T U R K L E R N S A K I . I T A R H
484 - S N A N
m e y d a n
'nsanla boann birer doa varl olarak birletirilmesi Hititterde. Uran ularda, daha sonra Firigya-Lkya uluslarnda en sonra
Yun/n-Roma (A nadoluda) egemenlii dn em inde grlr. Tek tan
rl dinlerin douunda da bu konu srer gider.
Oysa k Seluklu, Osmanl uygarlklarnda boa-insan, insanarslan konusu bir inan ilkesi olarak srdrlr.( ...) Anadolu
n.sanlannn S.2 yzylda benim sem eye balad, S. 1 .yzylda
egemenliim pekitirdii tek tanrc dnem lerde btnleen bu insan-arsbu kaynamas Yunan, Roma, Seluk, Osmanl dnem lerin
de eski ngy srdren sanat anlaynn yaaddr. Hitit arslam,
Hitit boas, Yunan arslam, Yunan boas, Roma arslam, Roma
boas, Bizans arslam, Bizans boas, Seluk arslam, Seluk boas,
Osmanl arsalm, Osmanl boas, balanas gnmze dein geliy
or H konuda Anadolu 'nun eski uygarlklarna yeni bir yaratmann
eklendii y o k Arslan, boa, insan balants srp gidiyor.'3
Hitit kltrnn kutsal hayvanlarndan boga, Trkler iin de
son derece nemlidir Eski Ttirklerde de tpk Hillerde olduu gibi
boga-insan birlikteliine rastlanmaktadr. Trk kozmolojisinde
boa bayii insan figdrO yaygn olarak kullanlrd. Yemek iin l
drlp yer altnda dinlen hayvanlar, tamugda (cehennem), ken
dilerini ldrenlere eziyet eden ruhlar olarak boga bal insan ek
linde temsil ediliyordu.484 Hint tanrs vanin zaman temsil eden
ekli Maha-Kala'da Uygur sanatmda tek boynuzlu boaya binmi
olarak gsterilmitir 48 nl Trk hakanlarndan Tonyokuk,
hakan slalesinin oullarn boaya benzeterek, ine kar
mcadele edebilcek en gl bukay (boay) aryordu. 486 Eski
ry .lK .fc lu .*.g x . s 161
^Ki> O koil. iner-Asm WsJom Tralions in tlu Prc-Mongol F'criod", JoriH >>l le Amrru.u O nttal Soeety, s 101, N. Orku. EaklTOlkYaa lk n
485 A T A T R K
T r k le r e
a rab ay a,
ait
b ir
VE T R K L E R N S A K L I
r e s im d e ,
m ito lo ji k
bir
TARH
h km dar
a la y n d a k i
k o u l m u t u r 487
Evren, Seluklu Sanat Evren Tasvirinin Trk konografisindeki KCVknlerl." Orta Asya'dan OsmanlI'ya TOrk Sanatnda tkonograflk Motifler s
130; Esin. tt&Uerde Maddi KOhOrOn Oh^umu. s 184
486 S N A N ME Y D AN
b.>*a (iiyml alp hakkmla bk ;. Age varak (->7. lis, Tetiklerde Maddi Kl
trn Oluumu, % IH=>
fg '1 Yakut tl I lama\ . M uetU l-Hlda, Keyrul II 1 107. sn maddesi.Nak
leden I sn, TOrklerde Maddi KOltOrtln Oluumu. s IHS
( ardi^. Kliabu'z- Zeynul-Ahbar Tahran I I I 147. s 271. Nakleden lisn,
TOklerde Maddi Kltrn Oluumu, s IHS
*'J7 | Nemeil, The Runiform h seripd on s from Nagyuentm Jklos . Ata Or<, A.d V e 1 lugra.ae. 21/1 2. Hdapo>e. l') 7 1 .s .H , 14 I 8 ; nsm.
a.g.e. s 18
s r - 'kla..kuv. Novtedannle p o lsto rll prtBaykalya vtu rsk oevrem -
9 Kutsal Geyik
Hitit sanatnda en az boa kadar hatta belki ondan (.ok daha
nemli olan bir baka hayvan da geyiktir Geyik, Hitit Koruyucu
Xannsx*nn kutsal hayvandr.4<w Geyik, Hitit tanrlarndan
Hanva'nn yakndr. Haruva bir iyilik tanrsdr. Dolaysyla geyik
de iyylk sembollerinden biridir. Haruva ayn zamanda btn
geyiklerin de koruyucusudur. Hitit inancnda geyik uurlu saylr ve
bu nedenle Hitit sanatna yansr. Yine Hitit tanrlarndan, insanlarn
kaderini belirleyen Runda'nn yannda da hep bir geyik bulunur
AlacahOyOk'te bulunan geyik yontulan bu konuda en somut rnek
lerdir. Alacahykte bulunan bir kabartmada geyik sutmda duran
Ur tanz betmlenmtr.500
Htitlerin kutsal hayvanlarndan geyik, n TOrklerde de kutsal
kabul edilirdi. Trklerde "Geyik Ana" kavram yaygn olarak kul
lanlmt. Trk hakannn sevgilisi Deniz Tanra" olan bir dii
geyikti. Baz efsanelerine gre geyik Trk kabilelerine yurt kuracak
lar yeri gstermiti.501 n Trk uygarl hakknda nemli bilgiler
veren Paznk Kurgam'nda bulunan Pazuk halsnda geyik oyalan
vardr lslamiyet kabul eden Trkler arasnda geyikli* adnda bir
dervi grubu vard. lk Mslman dervilerinden Ahmet Yesev "tur
na donuna", Hacbekta Veli gvercin donuna", Abdal Musa ise
geyik donuna' brnmtr.
Eski TOrklerde geyik avlamann uursuzluk getirdiine inanlr
d. Kk Trk avcs bir ak geyik vurduu iin, su tanran WanJmy
ve insan kurbanlar istemiti. Su unsuruna baj geyik ve geyik bal
1961
Nakleden Emii.
500
5111 Rnhaaddm gel, TOrk M itolojisi. Ankara. 1980. s 29- W, 569*02 l-mel Esin. BOkc, C .l, V-Vll, 1 9 6 8 -7 0 , s. 8 6 -9 ; Emel Esin, Tftrk Kozmolojtstne Gtri} s.86
4 S IN A N
M EYDAN
4 8 9 A T A T R K VE TUKK1 . F . KI N S AK I I T A K H I
490 S N AN M E Y D A N
,1-4 Zeki Vcll I ogan. tbn Fadkns Rdseberlchl. U-ib;g, 1 9 )9 . s .20, 36-37.
51 Nakleden I sn. Trk Kozmolojisine Giri, s, 89.
I..TU1 U, a.g.es 157
16 A lan. Tarihle ve Bugn amanizm, s 14. ^on hlu, a.g.e. s 157
,|7 I
a.g.e.,.s lo 9
491 A T A T R K VE T U R K L F . R N S A K L I
TAR H
492 S N A N M E Y D A N
unsuruna' dahildir ve zafer kazanan konumundadr Arslan, iykt, aydnhk-karanlk gibi ztlklardan olumlu olan temsi etmek
tedir Dolaysyla birok hayvan gibi arslan da iyinin ktyil yen
mesini, kudret ve kuvveti simgelemektedir.521
Eski Trklerde aslan postu ve yelesi de yitlik" simgesi olarak
kullanlmaktadr Bu nedenle Trklerde uzun sala arslan yelesi
arasnda bir iliki kurulmutur 524
Arslanla birlikte kaplan ve pars gibi hayvanlar da n TOrklerde ok nemlidir
493 . A T A T U K K
VE T U K K L E R 1 N S A K I I
T A K I MI
s .147.
494 S N A N M i: Y L) A N
kartalla ylarm
M itillerd en b e ri A n a d olu
b o u m a s b ir d rtg en i in d e ik ier
G e r e k y la n n g e re k se k a rtaln
4^5 A T A T R K
VI- T UK K I . I - K N S A K I I T A R H
k a d n la rn
oyalarn a y n s d r '
Anadolu kilim gelenei A n a d olu
e te k le rin d e k i
F rrg le rle b i im le n e n
lm ile r
ve
I (i k lm d e
dc ay n en d ev am e tm i ve e tm e k te d ir
"Bitkinin seilii, i
lenii, ssleme dzenindeki durumu, eski a rnleriyle ak bir
benzerlik iindedir. Balkesirde Karas Bey TOrbesi'nde Karasi
Bey^n sandukasnnr,w banda yanlarnda sralanan kufi yazs ss
leme ile Gordionda bulunup Ankara Arkeoloji Mzesihde ser
gilenen tahta zerindeki ilemeler, oyalar, birbirinin tpksdr v,n
alan b lk lc r b irb irin in n ere d ey se tp k s d r
Hitit ldUmlerl
b i im le ri
O rta
A sya
k k e n li
Trk kilimlerine b e n z e m e k le d ir
Ekrem Akurgul bir ya z sn d a y
N itek im b u d u ru m u g z le m ley e n
Paznk hallarndaki
s s le m e le r e
fa z la ca
b e n z e m e s i,
resim 41
l:yih('Hl,
a.g.e , s toc)
4V6 . S I N A N
Mf c ' YOAN
g s te rm e k te d ir
y ay n lan an
rn e in o ra p la r g n m z d e A n a d o lu da o ld u u
gibi elle r l rd
ileri,
Bu rg ile rin d e
iler
k u lla n lrd
Hitit orap
arasn d a
uvaldz*
h ala ku lla n lm a k ta d r
T rk le r i in d e so n d erec e n e m lid ir
Hitit
v \7
' I l rm.Hi I l.:u k, Dogu Hohlan, ,rv Neriman .Ir^kr, 107 V * H ; I yuboglu, a.g.e , s 7 i v I ol (lpiMit)
l ytlv v.t< a * e , s HM
497-ATATUKK
terilen
lg un
Vli T U K K l K K I N S AKI . I T A K l l l
tem elin d e
d in sel
gerekm elerin
ya n
a^kl
"Tannlann, knllann
habartmalan yannda bu agaan y a almas da tad nem yznden olsa gtrek."^
gli t o k
sayda
kab artm ay a
rastlanm tr.
A n ad olu'd a d o k u n a n
sralanan
lerd e hal ve k ilim le re ilenen hayat aac, h ayatn yem len m e si,
t rem e
ve l m s z l k le
lg ld r.
H ayal
a a c, A n a d o lu
T rk
n TOrklerde
figrdr
T rk
m ito lo jisi ve
in an larn d a
aalan
t rem e" m otifi yaygn o la ra k ku lla n lm tr. O u z D estan nda, Kpak lar ve U ygurlarn T rey i n ia n esi n d e ve Ak O lan S yle n cesi
g ibi b ir o k rn d e b u n u a k a g rm e k m m k n d r. "HM T rk o lo g
lara gre T rk lerd e "a a la n t rem e" gelen e i o rm a n k lt n n bir
yan sm asd r ve k k tarih n cesi d evirlere kadar g itm e k led ir v,
am anlar da aac g k y z n e k m a k iin m erdiven o la ra k kul-
H5 A.g.e., s 196.
der O *
4*W A T A T R K
VE T U R K I.E R N S A K I T A R IM I
XXXII, 104.2,
*5 A-ge , > 1 7 2 .
r>W Pflig Rachmai, ~Dle Legpnde von Oghuz Quaghu . Span lsH2. sar
560- 66: Lsin, a.g.e , s,1 7 V
-ioO isl. Uamiyettm nceki Trk KflltOr Tarihi ve slama Gttfe. s 6 9 74
ps m, TOk KozmolJtjtne Gtrij. s. 164.
500 S N A N M E Y D A N
tOkenYl#,
>6' A-g..,
4M
5 0 1 . A T A T R K VE T R K L E R N S A K L I T A K I M I
.566
l haline
sembo
502 . S N A N
MEYDAN
503 A T A T R K V E T U R K L E R N S AK . I T A K I H I
504 S IN A N
M EYD AN1
58
Trk Koz
5 0 5 - A T A T R K VE T R K L E R N S A K L I
TARH
506 - S N A N M E Y D A N
lern bahar bayram "An Tah Um, Trklern bahar bayram Nevruz"a benzemektedir.
Hittlerin yemek kltr de Trklern yemek kltrne ben
zemektedir "Hitit mutlanda hamur ii yemekler byk yer
A.gjn., s.4(v
507 A T A T R K
VE T U R K L F . R N S A K L I T A R H
yeni bulgular
F a k a t, z le r e k ifad e e t
b ilim e v r e le rin d e g e re k e n
h e y e c a n y a r a tm a m , b irk a d u y a rl b ilim in s a n d n d a h i k i m
se b u y e n i b u lg u la rn A ta t rk n 1 9 3 0 la rd a ile n s r d T r k
T a r ih
T e z in in
en
n e m li
a y a n
o lu tu r a n
id d ia s n
"lk agda
d o r u la y a b ile c e im
g r e m e m i , ya d a g r m e k is te m e m i tir
5 0 8 .S NAN MEYDAN
2<X)<. v O
Ula; a-g m.. s.6
Hntytt,
30. Kktt
509 A T A T R K
V F TRKLERN
k o ru y a n , in san e k lin d e ve
SAKLI
1 3 a d et d ik ili ta tr
TARH
Kn ilg in ci sz
Veli Sevin,
H a k k a ri T a la r n n
ait o ld u u n u d n m e k te d ir. S ev in :
lik*
n TOrklere
T r k le r e ait d ik ili ta la r k a r la tr m tr
'M4 Vl-Ii Sevin. H akk ari Talar ve n Tirkler". Bibm ve topya. uba 200t>,
S 140. s. 40
510 S I N A M ME YDAN
yzlerce benzer sz konusudur.* Hakkari talaryla Ona Asya'daker ansndaki paralellik autcxhr ' Wt
Sevin. Hakkan Talar nn Ona Asya'daki rneklerden daha es
ki olduunu, dolaysyla bilmenin aksine Anadoludan Oru Asyaya
tersine bir gn s : konusu olabileceim ifade etmekedjrSJ~
Veli Sevin daha sonra yapt aratrmalar sonunda Hakkan
Talarn M.2030-1690 arasna tanhlendrmir.5^ Bu tarhlendrme M.lI.bnyln ortalarna denk gelmektedir k ayn dnemde
Anadolu'da Hitit imparatorluu hkm srmektedir stelik Hitit
mparatorluu. Hakkan Talan'nn bulunduu Dou Anadolu'ya
kadar yaylmtr. Bu durum Hakkari Talan'm yaratan uygarlkla
HitifW arasnda bir iliki olduunu gstermektedir. Veli SeMn de
bu duruma dikkat ekerek Hakkan Talan. Hitler ve Ona Asya
arasnda bir iliki olduunu ima etmektedir
Wm.
tLgjn . s -*9- V
w7 A -g jn .. s 5 0
*** Yel- S o m . Akoo A lks
Hakknr,' S i
< ;s
Arkeolo
511 . A T A T R K
VE T R K L E R N
SAKLI
TARH
512 S N AN M E Y D A N
Ouz.
a*e .. s.277
SONU
514
S I N AN M E Y D A N
2.
515 A T A T R K VE T R K L E R I N S A K L I
TAR H
Trklern 'uygarlktan habersiz", "barbar" ve. .gebe' bir topluluk olduunu ileri ^ren Bn merkezli tarihin yanldn
6.
516 S N A N
MEYDAN
5 1 7 * A T A T U R K VE T R K L E R I N S A K L I
TARH
Atatrk'n tarih ve dil almalan kadar rk tahllennn yerald "antropoloji almalan da son derece nemlidir. Bu almada
detaylandnldg gibi Atatrk'n antropoloji almalarnn en
nemli amac Batnn stOn nk~ iddiasna kar Atatrk'n "e^il
rk" iddiasyla hareket etmesidir Atatrk, nk smflanrimnaignria
TOlkla ilrinrl qraf *jgn nk" nMKHp ilan
Bar
farlt
tezine bflimsfl bir yant vermek istemitir. Bu nedenle Atatrk'n
antropoloji almalannn k noktas ou kez sylendii gibi s
tn rk deil, eit rk iddiasdr. Atatrk, ikinci sn f diye
aalanan Trk rknn en az Avrupal rklar kadar gelimi bir rk
olduunu tm dnyaya gstermek istemitir.
Bu almada zennde durulan konulardan biri de zellikle 18.
yzyldan sonra w*nm empeyahst n^lrm ljmV ^n tarihi
siyasal bir ara olarak kulland y r [p n in <Uylm<miwcM<r
Batda 18. yzyldan sonra gelimeye balayan arkeoloji ve ant
ropoloji bilimleriyle Avrupa zellikle Douda gn na karlan
eski uygarlktan sahiplenme yoluna gitmi, bu sayede Douya
ynelik smrgeciliine szde bilimsel bir temel hazrlamtr An
tik uygarlktan sahiplenerek Douyu kkszletren ve Doululann
zerinde yaadktan topraklarn tanhsel gerekelerle aslnda kendlenne ait olduunu dda eden Batl emperyalistler iin arkeoloji
ve ve antropoloji ok enml birer silah ilen grmtr. Atatrkn
antropoloji almalan, en azndan Bat nn bu arkeoloj ve ant
ropoloji oyununu bozmay amalamtr.
Bu almada Atatrkn Tarih ve Antropoloji almalan
zerinden hareketle BOyOk nderin dnsel n g|nhHwW k
tutmak istedik Atatrk'n 1930 larda ilen srd tarih tezlerinin
bugOn dorulanmas, onun bir "bilim insan' olduu ynndeki
518 S N AN M E Y D A N
grleri dorulamaktadr Bugn EtrOsklerln Trkl tezi dogrulanmakn ve AtatOrl^On hakl olduu yava yava kantlanmak
ladr
1930larda Atatrkn, Esld Anadolu uygarlklarnn ve
Romanm kurucusu EtrOsklerln Trk kkenli olduklarm ileri sr
mesi. o gnden bugne hep tartlmtr Aradan geen 80 yla ra
men Atatrkn tarih tezlerinin gerekten blmsH" olabileceinin
dikkate alnmamas dndrcdr: Kanmca bu yndeki sessiz
ln nedenlerinden br O smanlI'nn son yzyllarndan itibaren bu
toplumun zerine sinen ' aalk kompleksi tortusu nun henz tam
anlamyla temizlenmemi olmasdr. Bu gn -2007 ylnda- bile
Atatrk'n Tarih ve Dil Tezlerini sadece konjektrel almalar
olarak gren dydnlanmzn varl -zlerek sylemek gerekir kiasrlk aalk kompleksi tortusunun hala temizlenmediini gs
termektedir rnein bir aydnmzn 2005 ylnda sarfettg u sz
ler bu dncenin en ak kantlarndan biri degl mdr?
A.g.m . 7't
51M.ATATUUK
Vt
T U K K L K N S A K I I I AK M
paynn d i e r u lu s la r d a n kat d a h ; la z la o ld ^ u so ru n a u la
m t ' Prof. Guldo Barbujanl 0 8 1 2 2 0 0 4 i e y a y n la d
Gen
ler, lisanlar ve Evrimleri; Etrsklerin Genetik Analizi b a lk l
r a p o r d a Etrsklerin Trk kkenli olduklarm' K im d n y a y a o v
le ilan e tm i tir
2.
Y.ym
520 S N A N M E Y D A N
Tttrk Ttrfhl'nln
b ib l iy o g r a fy a
1. Kitaplar
Afeinan, A., Atatrk Hakknda Hatralar ve Belgeler, 2 bs An
kara, Trkiye Bankas Yaynlan, 1968
Afetnan, A., AtatOrk ve Dil Bayram: Atatrke Sayg, Ankara.
TDKYayn, 1969.
"-Afetinan, A., Atatrkten Mektuplar, 2.bs. Ankara, TTK
Basmevi, 1989
Afetnan. A., Medeni Bilgiler ve Atatrkn El Yazlan, Ankara,
TTK Yaynlar, 1969.
Afetnan, A., Mustafa Kemal Atatrkten Yazdklarm, stanbul,
MEB Yayn, 1971.
Afetnan, A ,Trkiye Halklarnn Antropolojik Karakterleri ve
Trkiye Tarihi, Trk Irknm Vatan Anadolu (64.000 K zerinde
Yaplan Anket) Ankara, TTK Yaynlan, 1947.
Afetnan/.,1923 zmir iktisat Kongresi Al Konumas, Dev
letilik kesi, Ankara.TTK Yaynlar, 1966.
Afetnan, A .Karaosnanoglu, Yakup Kadri, Atatrk Hakknda
Konferanslar. Ankara 1946.
Akdag, Mustafa, Trkiye'nin itimai ve iktisadi Tarihi, C II, s
tanbul 1974.
522 S N A N M E Y D A N
523* ATATRK
V F. T R K L E R N S A K L I
T AR H
524 . S N A N M E Y D A N
525 A T A T R K
V fc r U R K
1.1
RIN SAKII
TAR H
ve
526 S N A N M E Y D A N
5 2 7 A T A T U R K VE T R K L E R N S AKI . I
T A R I MI
528 S N A N M E Y D A N
5 2 9 A T A T R K VE T R K L E R N S A K L I
TAR H
530 S I N A N
MEYDAN
531 A T A T R K VE T R K L H R I N S A K I I
T A R I MI
532 S N AN M R V D A N
5 3 3 A T A T K K V l: T U R K l I K N S A K I I l A K I 1(1
2. Makaleler
Afet Hanm, "Tarihten l;wel ve T;rl Ircrmdc", Bilinci Trk
Tartt Kongresi, Konferanslar, Zabt Tutanaklar, M annl V -kalei ve
Trk Tarihi Tetkik Cemiyetince Terkip Pdlnt 19 J2 , s
11
"Afet ilanmn Konumas", Trk Tarihi Hakkmda Mtalaalar ,
Trk Ocaklar Neriyat, Trk Oca Matbaas, stanbul 1010, s 3642
Afetlnan , A , "Atatrk'n Tarih Tezi", Belleten QI, 10, (1030),
s 245 246
Afetnan, A., "Atatrk ve Tanh Tezi", Belleten, Sa 10, 1030,
s.243 246.
Afetnan, A.,Trk Kltr Dergisi, Sa 1 3, s 115
Akurgul, Ekrem, "Tarih lmi ve Atatrk", Brllffm, Sa: 80,
1956, s 571-584.
Akyol, Taha, Osmanl ve Bizans," Milliyet, 30 Aralk 2004
Alparslan, Meltem Doan, "Hittlerde Meslekler, Atlas Arkeo,
Yaayan Gemiin Dergisi, Sa.3, 2004, s 54
Alparslan, Metin Doan, Hititlerde Ticaret, Atlas Arkeo,
Yaayan Gemiin Dergisi, Sa: 3, 2004, s 57.
Alparslan, Meltem Doan, Hitit nan Sistemi", Arkeo Atlas,
Yajayan Gemiin Dergisi, Sa: 3, 2004, s 37
Ayin Tarihi, Sa: 41,Mays 1937, s 19 21
Batmaz, Veysel. Truva ve Trklerin Anayurdu Atlants". hltp/
wwwJV.kuwet Medya, om
Baykal, Bekir Stk, Atatrk ve Tanh". Belleten, Sa 140, 1971,
s.531 -540
Birinci Trk Tarih Kongresi, Konferanslar, Zabt Tutanaklar
Maarif Vekaleti ve Trk Tarih Tetkik Cemiyeti Tarafndan Terkip
Edilmitir. 1932, s. 5-160
Bittel, Kurt. Atatrk ve llkftz Tarih Aratrmalar". Belleten Sa
10. 1939. s.203. 205
534 S N A N M E Y D A N
535 A T A T R K
VF T U K K L E K I N S AKI . I T A R H
536 S N AN M E Y D A N
5 3 7 -a ta tlr k
ve
T R K L E R N SAKLI t a r i h i
538 S N A N
MEYDAN
539 A T A T U R K
TOrk Yurdu.
VE T R K L E R N S A K L I T A R K
H aziran
1930,
Sa
224, s. 58
540 . S N AN ME Y D AN
4. Elektronik Kaynaklar
hop: il tdk.org.try ataturk.htmL
httpJ www. stanbul. Edu.tr/ genel/ 75 zel.htm. 2002
x-httpvVWw anlr.r. ^ 1 , trA*wt/a 7 Mays 2002
abertOrk IV. 2 Nisan 2007.
RESMLER
~-^G ruppe
Zeichen
in Sdturkmenien
&
&
1-
* **
fr
k
* *
*>
-
&
* Sft#
. Zeichen in
Harappa/Indien
NfllRi
A
/W $
1 TTiTi
^ frhsumerische
Schriftzeichen
VI
MN
K-
f
^ vorelamische
Schriftzeichen
!Y
///
4>
HIHI!
<2>
(G=^5000VaU.S0mo-Tttta.ta|)m.s.
5 4 3 A T A T U KK V F T U R K L I : H \ '
SAKLI
TA Kl Hl
HI
547
TA Plwrfk
TRUVA/TARH
1
2
3
4.
5
6
7
8.
9
10.
11.
12
13
14
15.
16
1T.
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
NUIUK
M u*jb Kemal Atatrk
Snan Meydan
'
. ATATRK
T R K L E R N
4S AK U T A R H
Kayp Kta Mu"nun yazannpn ,
9 789944 2 12038