03 Dokum PDF

2009 Kasm
www.guven-kutay.ch
DKM
ve
DKM PARALARI
03
zet
M. Gven KUTAY
Dkm ve Dkm paralar
NDEKLER
0
Dkm paralarn konstruksiyonu ............................................................................................................................................................3

Dkm paralarnda toleranslar......................................................................................................................................................4
0.1.1
Genel l toleranslar...............................................................................................................................................................4
0.1.2
Dkmn ekmesi.....................................................................................................................................................................5
0.1.3
Derece balantsnn toleranslar ...............................................................................................................................................5
0.1.4
Modelden karmak iin vurular, tokmaklama.........................................................................................................................5
0.2
Malzemenin ylmas ....................................................................................................................................................................6
0.2.1
Duvar (cidar) kalnlklar...........................................................................................................................................................6
0.2.2
Boluklar, hava kabarcklar ......................................................................................................................................................6
0.2.2.1
HEUVER e gre ember metodu...................................................................................................................................7
0.2.2.2
Besleme kanallarnn optimal yaplmas .........................................................................................................................8
0.2.2.3
Deiik kalnlklarda gei..............................................................................................................................................9
0.3
ekillendirme (form) teknii ........................................................................................................................................................10
0.3.1
leme imkanlar ve ekilleri ...................................................................................................................................................10
0.3.2
Derece ve form ayrlmas ........................................................................................................................................................13
0.3.3
Duvar ucu ve delikler ..............................................................................................................................................................14
0.4
Besleme teknii ............................................................................................................................................................................14
0.5
Maliyet..........................................................................................................................................................................................15
0.5.1
Modelin maliyeti .....................................................................................................................................................................15
0.5.1.1
Dkm ekli ve ekil verme teknii..............................................................................................................................15
0.5.1.2
Modelin snf................................................................................................................................................................15
0.5.1.3
Ham dkmn konstruksiyonu .....................................................................................................................................16
0.5.1.4
Modelin retim sresi ...................................................................................................................................................19
0.5.1.5
Kuma dkmde kullanlan kum hacmi .........................................................................................................................19
0.5.1.6
Besleme ve besleme tekniinin etkisi ...........................................................................................................................19
0.5.1.7
Dkm sonras ilemler ................................................................................................................................................20
0.5.1.7.1
Temizleme ...............................................................................................................................................................21
0.5.1.7.2
Besleme sisteminin ayrlmas ..................................................................................................................................21
0.5.1.7.3
apaklarn temizlenmesi .........................................................................................................................................21
0.5.1.7.4
Isl ilem ..................................................................................................................................................................21
0.5.1.7.5
Kontroller ................................................................................................................................................................22
0.5.1.7.6
Korozyona kar koruma..........................................................................................................................................22
0.6
Dkm teknik resminin kontrol listesi..........................................................................................................................................22
0.7
ekil verme dkm uslleri ..........................................................................................................................................................23
0.7.1
El ile kalplanan dkm...........................................................................................................................................................24
0.7.2
Makina ile kalplanan dkm ..................................................................................................................................................24
0.7.3
Emme ile kalplanan dkm....................................................................................................................................................25
0.7.4
Folyeyle vakum kalplama dkm ..........................................................................................................................................25
0.7.5
Kayp model dkm ..............................................................................................................................................................26
0.7.6
Maske kalba dkm ...............................................................................................................................................................26
0.7.7
Seramikle kalplanan dkm ...................................................................................................................................................27
0.7.8
Vakumda dkm .....................................................................................................................................................................27
0.7.9
Hassas dkm..........................................................................................................................................................................28
0.7.10
Yksek basnla dkm .....................................................................................................................................................28
0.7.11
Metal kalba dkm ...........................................................................................................................................................29
0.7.12
Savurma dkm .................................................................................................................................................................29
0.8
eitli elik dkm malzemesi .....................................................................................................................................................30
0.8.1
Semantasyon elii, dkm.....................................................................................................................................................30
0.8.2
slah elii, dkm ..................................................................................................................................................................30
0.8.3
Nitrat elii, dkm.................................................................................................................................................................30
0.8.4
Souk ilenen elikler, dkm.................................................................................................................................................30
0.8.5
Scak ilenen elikler, dkm..................................................................................................................................................30
0.8.6
abuk ilenen elikler, dkm ................................................................................................................................................30
0.8.7
Antimanyetik elikler, dkm .................................................................................................................................................30
0.8.8
Paslanmaz ve asite dayankl elikler, dkm .........................................................................................................................30
0.8.9
Isya dayankl elikler, dkm ...............................................................................................................................................30
0.8.10
Isya dayankl elikler, dkm ..........................................................................................................................................30
0.9
Demir dkm malzeme.................................................................................................................................................................31
0.9.1
DIN 1691 ubuk grafitli demir dkm, pik veya kr dkm, GG..........................................................................................31
0.9.2
DIN 1691 Yuvarlak grafitli demir dkm, sfero dkm, GGG..............................................................................................32
0.10
Dkm paralarnn llendirilmesinde yardmc Tablolar ........................................................................................................33
0.11
Dkm parasnn llendirilmesine rnek ................................................................................................................................48
1
Kaynaklar................................................................................................................................................................................................49
1.1
Literatr ........................................................................................................................................................................................49
1.2
Standartlar ....................................................................................................................................................................................50
2
Konu ndeksi ...........................................................................................................................................................................................52
0.1
www.guven-kutay.ch
Dkm ve Dkm paralar
0 Dkm paralarn konstruksiyonu

Hatasz ve ekonomik dkmden parann retimi konstruksiyon esnasnda oluur. Konstruktr retime
gre ekillendirmeyi bilmelidir. Konstruksiyon parann fonksiyonuna gre yaplmasnn yansra,
malzeme ve retim eklide dnlmelidir. Komplike paralarn tasarm esnasnda dkm uzmanlar ile
temasa geip onlarn dncelerini almakta yarar vardr.
Dkmde tanmlamalar
ekil 1, lenmi dili ark, dkm
11
5
8
4
ekil 2, Ham dkm para
9
14
3
6
2
10
12
7
13
ekil 3, Ham para dili arkn kalplanp dklmesi

1
Derece alt plakas
Ayrma yzeyi
Alt derece
Dkm kepesi
Dkm kumu
10
Dkm ukuru
Merkezleme pimi
11
Dkm delii
st derece
12
Dkm az
Maa
13
Dklen para
Maa yuvas
14
Yolluk
www.guven-kutay.ch
Dkm ve Dkm paralar
Dkm parasnn optimum konstruksiyonu, konstrktrn bilgisi ile bantldr. Konstrktr u konular
ne kadar iyi bilirse, dkm parasda o kadar ekonomik olur ve fonksiyonunu tam grr.
1.
Dkm parasnda toleranslar,
2.
Malzemenin ylmas;
Duvar (cidar) kalnlklar,
Boluklar, hava kabarcklar,
Kalnlklar geii.
3.
ekillendirme (form) teknii;

leme imkanlar ve ekilleri,
Derece ve form ayrlmas,
Duvar ucu ve delik kenarlar.
4.
Besleme teknii
5.
Maliyet.
Yukardaki konular konstrktre yol gsteren ve optimum retim iin gereklidir.

0.1
0.1.1
Dkm paralarnda toleranslar

Genel l toleranslar
DTA
Tolerans
DTB
DTB
DTA
Nominal l
ekil 4, Genel l toleranslar
Dkmde Genel l toleranslar (DT) iki ana gurupta toplanmtr, DTA ve DTB .
Toleransgurubu A; uluslar aras "IT" toleranslardan alnmtr. B gurubu ise pratikteki deneyimler sonucu
dkmcler dernekleri tarafndan dzeltilmi IT tolerans deerleridir.
Pratikte DTB toleranslar kullanlr. nk retimde elde edilebilecek toleranslardr. Bu toleranslar
standartlarla tanmlanmtr.
Uluslar kendilerine gre dkm standartlar yapmalarnn yan sra, uluslar aras dkm standartlarda
olumutur. Uluslar aras standarlar ISO, Alman satandartlar DIN ve svire standartlar VSM
rumuzu altnda toplanmtr. Memleketimizdede toleranslar TS de verilmitir.
leride Tablo 13 dan Tablo 18 kadar ki tablolarda verilmi olan dkm toleranslar bir neridir. Eer TS
tolerans veya baka artlar verilmemise kullanlmasnda yarar vardr.
www.guven-kutay.ch
Dkm ve Dkm paralar
Dkm paralarndaki toleranslar u etkenler ile bantldr:

1. Dkmn ekmesi,
2. Derece balantsnn toleranslar,
3. Modelden karmak iin vurular, tokmaklama.
0.1.2 Dkmn ekmesi
Souyan dkm parasnn hacmi sv, yani kzgn dkmn hacminden daha kktr. Bu kkle
Dkm ekmesi denir (bak Tablo 10). Dkmn ekmesi dkm parasndaki btn llere yansr ve
toleranslarnda rol oynar. Ayn zamanda dikkatli konstruksiyon yaplmassa, dkmde hava
kabarcklarnn veya boluklarn, dkmn hem iinde, hemde yzeylerinde olumas nlenemez. Bak
ekil 9 ve ekil 10.
0.1.3 Derece balantsnn toleranslar
Derece balants toleranslarnn kk olmas, (bak ekil 3, Poz 4 ve ekil 5) dkm parasnn
toleranslarnn tutulma olanan kuvvetlendirir. Bu zellik ekle (forma) bal olmayan llerde dahada
kuvvetli hissedilir.
0.1.4 Modelden karmak iin vurular, tokmaklama
Kum ile modeli yaralamadan ayrabilmek iin, zellikle el ile kalplama usulnde, model tokmaklanr
buda kuma verilen ekil llerinin deimesini dourur. Bunu nlemek iin dkm parasna optimum
eiklik vermek gerekir. Bak ekil 5.
ekil 5, Modelde eimler ve derece balants
www.guven-kutay.ch
Dkm ve Dkm paralar
6
0.2
Malzemenin ylmas
Doru
Yanl
0.2.1 Duvar (cidar) kalnlklar

Dkm paralarnda en nemli ksm duvar kalnlnn seimidir. Duvar kalnl parann
mukavemetine, dklme kolaylna, ekme zelliine ve boluklarn olumasna etki eder. Duvar
kalnl dkm parasnn bykl, malzemesi ve dkm ekliyle dorudan balantldr. Bak Tablo 4.
ekil 6, Duvar (cidar) kalnlklar

0.2.2 Boluklar, hava kabarcklar
Boluklar ve hava kabarcklar dkm parasnn skartaya ayrlmasna en ok sebep olan hatalardan
biridir. Bak ekil 6, ekil 10 ve ekil 12 den ekil 13 e kadar.
Boluklar ve hava kabarcklar, malzemenin sourken kaybettii hacmi karlayacak, akaca veya
kayaca yer bulamamas halinde oluurlar.
Boluklarn ve hava kabarcklarnn olumas u nlemlerle azaltlr veya tamamen nlenir.
Malzemenin tkanmas nlenirse,
Heuvere gre ember metodunun kullanlmas, ekil 7 .
Besleme kanallarnn optimal yaplmas,
Konstruksiyonun bilinli yaplmas, ekil 8 .
Deiik kalnlklarda gei,
Deiik kalnlklar veya ke geilerinin optimal yaplmas. Konstruksiyonun bilinli
yaplmas ve nerilerin tatbiki, Tablo 5 ve Tablo 6 .
Hava kabarcklar ve yabanc maddeler dklen malzemeden hafif olduklarndan hep
yukarya kp st taraftaki yzeylerde toplanrlar. Yzey ya eik yaplr veya dkm
parasndaki ilenecek yzeyler dkmde st tarafa getirilir.
www.guven-kutay.ch
Dkm ve Dkm paralar
0.2.2.1 HEUVER e gre ember metodu

HEUVER e gre ember metodu ile basit olarak parann dkm tekniine gre konstruksiyonunun
yaplp yaplmad kontrol edilir. Kontrol grafik olarak yaplr. Parann en altndan balayarak izilen
emberler yukar doru yuvarlandnda skmyorlarsa konstruksiyon doru demektir. Bylece
malzemede tkanma olmaz ve boluklar tamamen besleme parasna ekilir. Bak ekil 7 ve ekil 8 .
Dkm tekniine uygun deil
Dkm tekniine uygun
ekil 7, HEUVER e gre ember metodu
Dkm tekniine uygun
ekil 8, Malzeme fazlal ve HEUVER

www.guven-kutay.ch
Dkm ve Dkm paralar
0.2.2.2 Besleme kanallarnn optimal yaplmas

Kontrksiyonda kontrollu soutma ile boluklar istenilen yere alnrlar.
Dkm ssnda
D boluklar
boluklar
Balang . . . . . . . . . . . . . . Son
Kat metal
Sv metal
Boluk
20 C
ekme
ekil 9, Kontrollu soutma, teorik
A taraf
B taraf
ekil 10, Modelde kontrollu soutma

www.guven-kutay.ch
Dkm ve Dkm paralar
0.2.2.3 Deiik kalnlklarda gei

Ayn dorultuda deiik kalnlklar geiinde yeteri kadar uzunlukta eimli ara para kullanlr veya
fonksiyona etki etmeyecei ekilde konstrksiyona ayn kalnlkla devam edilir. Bak Konstrksiyon
nerileri Tablo 5 , konstruksiyon ekli bak ekil 11 .
Dkm tekniine uygun
ekil 11, Ayn dorultuda deiik kalnlklar

Kelerde deiik kalnlklara geide kk yarap atlaklara, byk yarapta boluk ve hava
kabarcklarna sebep olur. Deiik kalnlk ke geii iin konstruksiyon ekli nerileri aada ekil 12
ve ekil 13 de grlmektedir. Buradaki optimal yaraplar da Tablo 6 deki nerilere gre seilir.
Dkm tekniine uygun
ekil 12, Kelerde deiik kalnlklara gei
www.guven-kutay.ch
Dkm ve Dkm paralar
10
Dkm tekniine uygun
ekil 13, + ve T de gei

0.3
ekillendirme (form) teknii
0.3.1 leme imkanlar ve ekilleri

Konstrktr parada mmkn olduu kadar ileme derinliklerinden ve maa kullanmaktan kanmaldr.
Her eit ileme derinlii, kumdan karma ynne gre maa gerektirir. Maalarda dkm parann
maliyetini ykseltir ve yzey kalitesini kabalatrr. Fakat maasz ekilde parann ilemesini zorlatrr.
P
Maa
Maa
gereken boy
P
gereken boy
Model ekme yn
takm ilerleme
Dkm: Pahal ve zor
leme : Kolay
ileme boyu
Dkm: Kolay
leme : Pahal ve zor
ekil 14, leme imkanlar ve ekilleri
www.guven-kutay.ch
Dkm: Kolay
leme : Pahal ve zor
Dkm ve Dkm paralar
11
Dkm tekniine uygun
ekil 15, ekil verme varyantlar
www.guven-kutay.ch
12
Dkm ve Dkm paralar
Dkm tekniine uygun
ekil 16, ekil verme varyantlar
www.guven-kutay.ch
Dkm ve Dkm paralar
13
0.3.2 Derece ve form ayrlmas

Dkm parasnn ayrlmasnn iyi seilmesi parann skartaya abuk kp kmamasna, buda dolayl
olarak maliyetine etki eder.
Dkm tekniine uygun
ekil 17, Derece ve form ayrlmas

Basamakl form ayrlmas veya yay eklindeki temel plaka maliyeti olduka arttrr. Dz ve basit form
ayrl makina ile ekil vermede rahat kullanlacandan ekonomik olarak byk avantaj salar.
rnek olarak; bak ekil 17 ve ekil 18 .
ekil 18, Derece ve form ayrlmas

www.guven-kutay.ch
14
Dkm ve Dkm paralar
0.3.3 Duvar ular ve delik evreleri

Duvar ular veya delik evreleri zellikle kk yarap ile atlamaya ok elverilidir. Bak ekil 19
atlamalar nlemek iin Tablo 6 ve Tablo 8 deki nerilerden faydalanlr.
Dkm tekniine uygun
ekil 19, Duvar ular veya delik konstrksiyonu

0.4 Besleme teknii
Dkm paralar mukavemet ynnden kapal ve rijit yaplrlar. ou dkm paralarna ileme
operasyonunu kolaylatrmak ve paray takm tezgahna balayabilmek iin yardmc tutanak keleri
yaplr. Bu yardmc keler ou zaman para ilendikten sonra ortadan kaldrlr. Kaburgalar olduka
byk yar apla dkm parann gvdesine balanmaldr. Kaburgalarn bykl yzey ilemelerinin
rahata yaplp, kaburgaya demeyecek ekilde seilmelidir. Kaburga kenarlarn yuvarlarken en optimal
yarap olarak, kaburga kalnlnn yars seilir; RK = SK/2, bak Tablo 6. Is etkisinde alan dkm
paralarnda, kaburgalar kavisli yaplarak, s genilemesinden doacak gerilimler en iyi ekilde
karlanr. Her trl nleme ramen parada Heuver ember metoduna uymayan, duvar kalnlklar farkl
ise, bu optimal besleme konstrksiyonu ile kabarck veya boluklarn para iinde olumas nlenebilir.
Bu hedefe ulaabilmek iin, nlem olarak yaplan konstrksiyon beslemeye gre deitirilir. Besleme ve
k kanallarda dkm parasnn bir ksmdr ve Heuver ember metodu besleme ve k kanallarnada
uygulanr. Kostrktr besleme ve k kanallarnn nereye geleceini ve salkl dkm paras elde
etmek iin ne byklkte olacaklarn nceden belirler. Bylece kabarcklarn veya boluklarn besleme
veya k kanallarna kaydrlmas salanr. Bak ekil 20
Dkm tekniine uygun
ekil 20, Besleme ve k kanallar konstrksiyonu

www.guven-kutay.ch
Dkm ve Dkm paralar

0.5
15
Maliyet
Dkm parasna ve modeline etki eden maliyet faktrlerini u ekilde sralayabiliriz. Ham dkm
parann maliyeti iki grupta grlr. Birinci grup sabit masraflar ve ikinci grup deiken masraflardr.
Sabit masraflar; Bina, Makinalar ve Model olarak tanmlanr. Deiken masraflar; aada Tablo 1 de
verilmitir. Burada biz birinci gruptan model masraflar ile ikinci grubu ele alacaz.
Tablo 1, Maliyeti etkileyen faktrler
Maliyet faktrleri
< Maliyet <
Dkm ekli ve ekil verme teknii

Modelin snf
Ham dkmn konstruksiyonu
Parann boyutlar
Kalplama says
Modelin kullanlma hayat
0.5.1
Kumda dkm
Metal kalpta dkm
> H2
< H2
Maasz
Maal
Dereceli dkm
Serbest dkm
< 200
> 200
< 3 Sene
> 3 Sene
Modelin maliyeti
0.5.1.1 Dkm ekli ve ekil verme teknii

Dkm ekli ve ekil verme teknii birbirine baldr. ekil verme tekniini; Parann arl, dklecek
para adedi, malzeme ve toleranslarn hassasl oluturur. Dkm parasnn maliyeti, tutulacak
konstrksiyon ekline gre ok farkl olacandan, tasarm esnasnda dkm iyi bilen uzman kiilerle
problemi konumak yararl olur. Dkmn yaptrlaca firmann veya dkmhanenin seimi, her
firmann kendine has dkm metodu olduu dnlrse, maliyete olduka arlkl etki eder. Otomatik,
yani ok byk sayda paralarn dkmn yapan firmada, modell ve n hazrlk masraflar tahminlerin
ok stnde olur. Byle bir firmada kk saydaki dkm ii, paralarn sanki altnla kaplanmas kadar,
pahalya mal olur. Buna karn elle kalplanan ve kumlu derecede dkm ok daha ucuza mal olur.
Genelde az saydaki dkm iin basit malzemeden yaplacak ucuz model yeterlidir. Metal ve benzeri
devaml modeller pahal olmalarna ramen 50'000 para dkm yapma imkan olduundan baz retimde
ucuza gelir.
0.5.1.2 Modelin snf
Modelin snfna u faktrler etki eder:
l ve form toleranslar,
Ham dkmn boyutlar ve konstrksiyonu,
Dkm metodu,
Dkmcnn ekillendirme metodu,
Dklecek parann dkm adedi,
Modelin hayat.
Modelin snfna ait daha etrafl bilgi DIN 1511 ve SN 216 501 sayl standartlardan alnabilir.
www.guven-kutay.ch
Dkm ve Dkm paralar
16
0.5.1.3 Ham dkmn konstruksiyonu

Dkm parasna konstrksiyonda ekil verilirken bir ok ynden doabilecek zorluklar nlenir. Bak
ekil 21. Konstrksiyonda model ve dkm tekniine gre dnlerek dkm parasnn ve modelinin
maliyeti olduka geni bir ekilde ynlendirilir. Bak ekil 22.
1a
1b
2a
Dkm tekniine uygun
2b
3a
3b
4a
4b
5a
5b
6a
6b
7a
7b
8a
8b
9a
9b
10a
10b
11a
11b
ekil 21, Ham dkmn konstruksiyonu, ZGV Mitteilungen, Dsseldorf 1976

www.guven-kutay.ch
Dkm ve Dkm paralar

Tablo 2, ekil 21 in aklanmas
No
Anlatm
No
Anlatm
1a
Yksek basn altnda dkm

paras ekiye zorlanr.
1b
Yksek basn altnda dkm

paras basya zorlanr.
2a
Gereksiz malzeme ylmas.

Kabarck veya boluk
olumasn dourur.
2b
Malzeme ylmas nlenmi

durumda. Sihhatli bir
kontrksiyon.
3a
Kt konstrksiyon. Gevrek
malzemede kaburga ular
ekiye zorlanr. atlaklarn
olumas an meselesidir.
3b
Zorlanmaya gre iyi yaplm

konstrksiyon.
Gevrek malzemede basya
zorlanmasna gre yaplm.
4a
lemede zorluklar kacak,

nk; takm ilerleme yeri
yok.
4b
Takm ilerleme yeri dkmde

dnlm. Fakat maa
problemi olabilir.
5a
Bir ok kaburgann bir noktada

birlemesi malzeme
ylmasn, boluklarn
olumasn dourur.
5b
Bir ok kaburgann daire

eklindeki kaburgada toplamak
malzeme ylmasn ve
boluklarn olumasn nler.
6a
ki taraftan takm ilerleme yeri

n grmek dkm ekli olarak
yapmak olduka imkanszdr.
6b
ki taraftan takm ilerleme yeri

ileme esnasnda daha kolay
elde edilir.
7a
Kaburga ekiye zorlanan tarafa

konulmu. Byk kuvvette
mukavemet ynnden
sakncal olabilir.
7b
Kaburga basya zorlanan tarafa

alnrsa. Byk kuvvette
mukavemet ynndende
avantajl olabilir.
8a
Takm giri ve k dzlemleri

ileme eksenine dik deil.
leme zorluu ve takm
skarta problemleri olabilir.
8b
Takm giri ve k dzlemleri

ileme eksenine dik.
leme ve takm dayanmas
problemsiz.
9a
Kaburgalarn drt veya daha

fazla yol az olarak
birlemesi gereksiz malzeme
ylmasn salar.
9b
Kaburgalarn kaydrlarak
birletirilmesi gereksiz yere
malzeme ylmasn nler.
10a
Malzeme gereksiz yere eilme

gerilimine zorlanyor.
10b
Kk bir konstrksiyon
deiiklii ile zorlama basya
evrilir.
11a
Gereksiz malzeme ym ve
ileme zorluu.
11b
Malzeme ym nlenmi ve
ileme dahada basite
indirilmitir.
www.guven-kutay.ch
17
Dkm ve Dkm paralar
18
a)
II
III
140
Maa
M1
Maa
M2
D
AD
140
b)
D
AD
180
c)
M1
M2
MM 1
MM 1
M1
M2
MM 2
MM 3
MM 2
Maal
Maasz
M1
MM 4
MM 3
M1
d)
MM 6
Fanus I
Fanus III
Fanus II
MM 5
ekil 22, Dkm para konstrksiyon varyantlar

www.guven-kutay.ch
AD
Dkm ve Dkm paralar
19
ekil 22 deki rnekte, fanus olarak kullanlacak bir parann olabilecek konstrksiyon varyant ele
alnmtr. Bu rnekle ekil vermenin dkm parann ve modelinin maliyetinin nasl deitirdii
grlmektedir.
Fanus I, II ve III ayn fonksiyonu yapmaktadr. Birinci varyant Fanus I iin Maa 1 M 1 ve
6 paral Maa-Modeli MM x gereklidir. Fanus II iin Maa 2 M 2 ve 3 paral Maa-Modeli
gereklidir. Bunlara karn Fanus III iin maaya vede maa modeline gerek yoktur. Bu tabii dkm ile
elde edilen bir paradr.
Model maliyetini greceli olarak kyaslarsak ve Fanus I iin deeri %100 olarak kabul edersek; Fanus II
iin deer %70, ve Fanus III iin deer %30 olarak bulunur.
Bundan baka kalplama masrafda ayn orantda ortaya kar; %100 , %70 ve %30 .
0.5.1.4 Modelin retim sresi
Ksa zamanda istenilen modeller, modelcinin ek ve fazla mesai ile modeli yetitireceinden, normal
olarak model maliyetini arttrr.
0.5.1.5 Kuma dkmde kullanlan kum hacmi
Kullanlan kum miktarnn dkm parann arlna oran Kumun faydal kullanlmas olarak
adlandrlr. Bu oran parann bykl ile derece bykl (dkmhaneye gre deiir) ile
bantldr. Bu oran parann maliyetine olduka fazla etkiler. Bu oran optimal olursa dkm parann
maliyetide o kadar dk olur. Unutmayn kullanlan dkm kumu dklen malzeme kadar pahaldr.
0.5.1.6 Besleme ve besleme tekniinin etkisi
Besleme tekniinin grevi scak ve sv olarak dklen malzemenin sourken ve katlarken oluan
hacim deiikliklerini dengelemektir.
Her metal snrken geniler, sourken eker. Genileme ve ekme malzemenin karm ile bantldr.
Dkm esnasndaki genileme ve ekmeler herhangi bir ekilde dengelenmelidir. Kr dkm ve demir
dkm (ubuk ve yuvarlak grafitli demir dkmler) sourkende bir ara hacim bymesi gsterirler
(genileme faz). Hacim deimeleri besleme ve k kanallarnn adedi ile dengelenir. Hacim klmesi
sv ve kat hal ekmesi olarak iki ksmda grlr. Dkm besleme teknii iin sv hacim klmesi
nemlidir. Hacim deiiklii besleme teknii ile dengelenebilir ve hacim deiiklii kanallara ekilir.
Modelciler iin ise kat hacim klmesi nemlidir. nk bu deiiklik model yapmnda, gereken
oranda modelin byk yaplmasyla, dengelenir.
Besleme teknii iki ana grupta dnlr:
Kontrollu soutma,
Basn ayarlama metodu.
Genel olarak bir ok malzeme ve alamlarnda besleme ve k kanalnn hesab Kontrollu soutma
metoduna gre yaplr. elik dkm, Aluminyum, Bronz ve prin dkmde bu metot kullanlr ve optimal
dkm elde edilir. Basn ayarlama metodu ise kr ve demir dkmde kullanlr (ubuk ve yuvarlak
grafitli demir dkmler). Bu malzemelerin dkmnde ara genilemesi oluur ve pratikte baz durumlarda
beslemesiz dkm yapma imkan olmaktadr. Bu zelliklerinden tr ubuk ve yuvarlak grafitli demir
dkm malzemesi, elik dkm ve dier malzemelere kar daha ekonomik malzemelerdir.
Dkm operasyonunda faydalanma oran dkm parasnn net arlnn derece iindeki toplam
dkm arlna orandr. Krdkmde faydalanma oran %80, elik dkmde ise % 40 ile 50 arasdr.
Dkmde faydalanma oran basit olarak u formlle gsterilir:
www.guven-kutay.ch
Dkm ve Dkm paralar
20
Kf =
Kf
GDP
Gtop
1
kg
kg
G DP
G top
Faydalanma oran
Dkm parasnn net arl
Derece iindeki toplam dkm arl
Beslemenin hesaplanmas:
Beslemenin hesaplanmas iin souma zaman ve souma eklinin bilinmesi gerekmektedir. Hesaplamada
yardmc olarak Modl faktoru kullanlr. Bylece parann her yerindeki souma hesaplanr. Buradaki
modl paradaki hacmin yzey alanna olan orandr.
MD =
MD
VDP
ADP
m
m3
m2
VDP
A DP
Modl
Dkm parasnn hacmi
Dkm parasnn alan
Pratikte son svnn besleme kanalnda kalaca kabul edilir. Genelde dkm parann arlnn %20
besleme kanal iin kabul edilir ve u formlle basit olarak gsterilir:
G top = 1,2 G DP
GDP
Gtop
kg
kg
Dkm parasnn net arl

Derece iindeki toplam dkm arl
Dkm esnasndaki zaman ve sya bal hacim deiiklikleri besleme teknii ile dengelenir. Dkmde
metalin en son sv hali besleme yolluunda kalmaldr. Buda besleme yolluunun paradaki en byk
dkm modlne MD sahip olmas gerektiini gsterir. En byk modl paradaki en byk kesit
demektir. Bu mantk besleme iin olduka fazla sv dkm malzemenin kullanlacan ve parann
pahalya mal olacan gsterir.
Dklen parann modlnn byk olmas iin yzey alannn kk ve kalnlnn greceli byk
olmasn gerektirir. Bu malzeme kazanlmas ynnden faydaldr. Fakat parada arlk azaltacaz diye
beslemede arl arttrmak hite ekonomik bir dnce olmayacandan, dkm tekniini optimal
kullanmak en mantkl tutum olur.
Bir ok zor parada besleme tekniine yardmc olarak soutma metalleri kullanlr. Bunlar kanlmaz
malzeme ylmalarnn bulunduu yere konularak dklen malzemenin s verme kapasitesini arttrrlar
ve dkmn bu ksmndaki soumasn dier ksmlarna uydururlar.
0.5.1.7 Dkm sonras ilemler
Btn dkm paralar dkldkten sonra, dkmhaneyi terketmeden nce, bir sr ilem grrler. Bu
ilemler maliyetin %25 i kadar olmasna ramen konstrktrler tarafndan pek hafife alnr. Bu ilemlerde
konstruksiyon srasnda dnlecek olursa, para dahada ucuza mal olur. Konstrktr u nemli iki
soruya cevap vermelidir;
1. Standart ilemler, kullanlan dkm paras iin muhakkak gerekli midir?

2. Bu ilemler yaplmasada olur mu?
Dkmden sonra yaplan standart ilemler aada sra ile verilmitir.
www.guven-kutay.ch
Dkm ve Dkm paralar
21
0.5.1.7.1 Temizleme
Parann kumdan karlmas, maalar, maa telleri, soutma metalleri ve paraya yapm kumun
temizlenmesi.
lem:
Kuru temizleme; Kum veya kk sa paralarnn parann yzeyine pskrtlerek, veya tel
fralarla temizlemek.
Ya temizleme; Tazyikli su ile temizleme.
Dikkat edilecek iler:
Zor ulalan maa boluklar,

Komplike ve kark maalar,
Komplike ekil verme.
0.5.1.7.2 Besleme sisteminin ayrlmas
Dkm iin yaplm besleme yolluk ve k kanallarnn paradan ayrlmas.

lem:
Talama veya tezgahta ileme ile ayrma.
Zor ulalan besleme yolluk ve k kanallar,

Tehlikeli konumdaki besleme yolluk ve k kanallar.
0.5.1.7.3 apaklarn temizlenmesi
Derece veya model ayrmnda, maa snrlarnda oluan apaklarn temizlenmesi.

lem:
Talama veya keski ile apaklarn alnmas.
Gerektiindan fazla maa,

Zor ulalan komplike ve kark maalar,
Basamakl derece veya model ayrm,
apan konumu. rnein; silindir veya herhangi bir ekilde apak yan yzeye dik deilde
paralel olursa talamak kolaydr. Eer apak yan yzeye dik ise apak zor talanr.
0.5.1.7.4 Isl ilemler
Konstruktif olarak nlenemiyen i gerilimleri yok etmek iin, dkm paralar sl ilemlere tabi tutulurlar.
lem:
Tavlamak, normal tavlamak, islah etmek, sulayp tavlamak,
Yaplacak ilem veya ilemleri tam ve kesin olarak belirlemek. Gereksiz ilemleri katiyen
yapmamak.
www.guven-kutay.ch
22
Dkm ve Dkm paralar
0.5.1.7.5 Kontroller
Dkm paralar kontrol edilmeden katiyen sevk edilmemelidirler. Fakat kontrol dkmhane ve mteri
arasnda nerede yaplmas kararlatrlmas gereken bir ilemdir. Fakat minimum kontrol dkmhanede
yaplmaldr.
lem:
Bakarak kontrol,
Toleranslar dahil l kontrolleri,
Ultraal kontroller,
Rontgenle kontroller.
Kontrol snrlarn tam ve kesin olarak belirlemek. Gereksiz ilemleri katiyen yapmamak.
0.5.1.7.6 Korozyona kar koruma
Dkm paralar dkmden sonra, bilhassa deniz kenarnda tuzlu rutubetin bulunduu yerde, paslanrlar.
Bu olay nlemek iin u ilemlerin yaplmas gereklidir.
lem:
Astar boyama,
Yalama.
Astar boyama ve yalamay tam ve kesin olarak belirlemek. Gereksiz ilemleri katiyen
yapmamak.
0.6
Dkm teknik resminin kontrol listesi

Geerli standartlara dikkat edildi mi?
Dkm tekniinin nerileri tutuldu mu?
Tolerans snf ekonomik olarak seildi mi?
Dkm parasnn kotu satandarta uygun byklkte ve iyi mi yerletirilmi?
Konstruksiyon esnasnda dkm uzmanyla konuulmu mu?
Derece ayrm ve model eiklikleri doru mu?
leme paylar toleranslara gre doru mu seilmi?
llendirmeler tam ve isteye gre mi?
Temel yzeyler belirtilmi mi?
o llerin k yzeyi,
o Tezgaha balama yzeyi,
o Cvata veya somun temas yzeyleri, v.s.
Gerekli talimatlar yaplm m?
o Sevk talimat,
o Kontrol talimat,
o Analiz talimat, v.s.
zel istekler belirlenmi mi?
o Dkmhanede yaplacak ilemler,
o Kontrol ubuu doneleri ve yeri,
o arj ve kontrol numaralar, v.s.
Temizleme ekli belirlenmi mi?
o Kum veya sama pskrtme,
o Frayla temizleme.
www.guven-kutay.ch
23
Dkm ve Dkm paralar

0.7 ekil verme dkm uslleri
ekil verme dkm uslleri aada genel bilgi olarak tablo halinde verilmitir.
Tablo 3, ekil verme dkm uslleri

EKL VERME VE DKM USUL
KALICI EKL VERME
BR SEFERLK EKL VEME
MODELSZ
KAYIP MODELLE
(Ayrma yzeyi
olmadan)
DEVAMLI
MODELLE
(Ayrma yzeyli)
PSKRTME
DKM
BR KERE
KULLANILAN
MODELLE DK.
EL LE
KALIPLAMALI
DKM
KOKL DKM
SS DKM,
KUYUMCU DK.
MAKNA LE
KALIPLAMALI
DKM
SAVURMA
DKM
MERKEZKA DK.
MASKE KALIBA
DKM
SU SOUTMALI
KOKL DKM
SERAMKLE
KALIPLAMALI
DKM
Yukarda Tablo 3 de verilmi olan dkm usulleri kabadan hassasa doru u ekilde sralanabilir:
1. El ile kalplanan dkm
2. Makina ile kalplanan dkm
3. Emme ile kalplanan dkm
4. Folyeyle vakum kalplama dkm
5. Kayp model dkm
6. Maske kalba dkm
7. Keramik iine kalplama dkm
8. Vakumda dkm
9. Hassas dkm
10. Yksek basn dkm
11. Metal kalba dkm
12. Savurma dkm
www.guven-kutay.ch
24
0.7.1
Dkm ve Dkm paralar

El ile kalplanan dkm
Form: Bir kere dklr, sonra bozulur. Kum ve suni

kum ekil vermede kullanlr. lem elle yaplr.
Alt derece
Model: ok sayda dkm iin yaplr. Model ve

maa kalplarnn malzemesi aa olarak seilir.
Baz zel hallerde hafif metal (Al) kullanlr.
Tabloya yapk
model
lemin zellii: Hibir makina kullanmadan tam el

ile ekillendirmedir. Parann ekli i ve d
profilini ieren dereceler iindeki kum kalbndan
ve gerekli maalardan oluur. lk nce bir tabloya
yapk parann alta gelecek ksmnn modeli ile
alt derecedeki kalplama yaplr. Sonra st
derecedeki ekli kalplanr. Burada besleme
yolluu ve k kanallar yerletirilir. Eer varsa
maalar yerletirilir. Modeller derecelerden alnp
dereceler karlkl kapanr. Sonra dkm yaplr.
st derece
Tabloya oyulmu
model
Besleme
k
yolluklar
st derece
Alt derece
lenecek yzey
Para
Malzeme: Bu gnn tekniine gre dklebilen her

malzeme ve bileimleri.
Para arl: Nakliye imkanlar
kapasitesi para arln belirler.
ve
eritme
Dkm adedi: Kk seriler ve tek tek paralar.

0.7.2
ekil 23, El ile kalplanan dkm
Makina ile kalplanan dkm
Form: Bir kere dklr, sonra bozulur. Kum ve suni

kum kullanlr. ekil verme makinalarla yaplr.
Alt derece

maa kalplarnn malzemesi aa olarak seilir.
Baz zel hallerde hafif metal (Al) kullanlr.
Tabloya yapk
model
lemin zellii: Makina ile kalplanan dkm ekli

yar veya tam otomatik olarak yaplr. Parann
ekli i ve d profilini ieren dereceler iindeki
kum kalbndan ve gerekli maalardan oluur. Alt
ve st derecedeki kalplama yaplr. Sonra
besleme yolluu ve k kanallar yerletirilmi
ve dereceye sktrlm kum kalb derecesiz
olarak dkm bandna konulur. Sonra dkm
yaplr.
st derece
Tabloya oyulmu
model
Besleme
k
yolluklar
Derecesiz
dkm kalb

lenecek yzey
Para
Para arl: Nakliye imkanlar ve eritme

kapasitesi ve ekil verme kapasitesi para
arln belirler.
Dkm adedi: Byk seriler. 1'000 para.
ekil 24, Makina ile kalplanan dkm
www.guven-kutay.ch
25
Dkm ve Dkm paralar

0.7.3
Emme ile kalplanan dkm
Form: Bir kere dklr,sonra bozulur. Ya suni kum

kullanlr. ekil verme hava emici, vakum
makinalar ile yaplr.
Kalp kumu

maa kalplarnn malzemesi aa, sentetik
malzeme ve metalden seilir.
st derece
Model

yar veya tam otomatik olarak yaplr. Parann
ekli i ve d profilini ieren dereceler iindeki
kum kalbndan ve gerekli maalardan oluur. Alt
ve st derecedeki kalplama derecede kumun
gelecei yerin, havasnn emilerek kumla
doldurulmas demektir. Sonra besleme yolluu ve
k kanallar yerletirilir. Kalp dereceli veya
derecesiz olarak dkm bandna konulur ve
dkm yaplr.
Kalp kumu

malzeme ve bileimleri. rnein: GS, GG, GGG,
GGL ve G-Al.
Para
Para arl:
Derecesiz
Dkm kalb
0,1 ile 120 kg

ekil 25, Emme ile kalplanan dkm
Dkm adedi: Her trl seriler.

0.7.4
Hava emici
Model
Alt derece
Folyeyle vakum kalplama dkm

Folye
Form: Bir kere dklr,sonra bozulur. Ya suni kum

kullanlr. ekil verme s ve hava emici, vakum
(0,3 ile 0,6 bar) makinalar ile yaplr.

maa kalplarnn malzemesi aa, sentetik
malzeme ve metalden seilir. Model st sentetik
madde folyesiyle kaplanr.
Vakum deposu

yar veya tam otomatik olarak yaplr.
1. Isnarak yumuam folye dk basnla modelin
zerine kaplanr.
2. Derece konulup kumla doldurulur. n sktrma
yapldktan sonra derecenn st folyeyle kapanr.
3. Derecedeki hava emilerek kumun daha
sklamas salanr. Vakum deposuna hava
verilerek derece modelden ayrlr.
4. Dkm esnasnda derecede alak basn tutulur
Para arl: Dkm metoduna bal olmayp,

dkmhanenin kapasitesine baldr.
Dkm adedi: Kk ve orta seriler.
Istc
ekil 26, Folyeyle vakum kalplama dkm

www.guven-kutay.ch
26
0.7.5
Dkm ve Dkm paralar

Kayp model dkm
Form: Bir kere dklr,sonra bozulur. Ya suni

kum kullanlr.
kanal
Model: Suni madde. Bir kere dklr ve eriyip

kaybolur.
lemin zellii: Tek paral suni malzemeden
(genelde Polistirol) yaplm model dereceye
konur ve kalplanr. Model besleme kanal ve
k kanalnda iermektedir. Normal kuma
dkm yaplyormu gibi besleme kanalna
scak malzeme dklr. Suni malzeme eriyerek
yerini dkm malzemesine brakr. Bylece
dkm yaplm olur. Basit ekilli paralar daha
ekonomik olarak dklr.
Model
Besleme
kanal
Kalp kumu
Malzeme: Bu gnn tekniine gre dklebilen

her malzeme ve bileimleri. zel olarak yksek
s derecesinde dklen malzeme avantajldr.
Derece
Para arl: 50 kg ve daha ar paralarn

dkm ok ekonomiktir. Dkmhanenin
kapasitesi para arlnn snrn belirler.
Para
Dkm adedi: Tek tek paralar iin kullanlr, seri

dkm ekonomik olamaz.
0.7.6
ekil 27, Kayp model dkm
Maske kalba dkm
Form: Bir kere dklr,sonra bozulur. Sentetik

reineli kum kullanlr.
Sentetik reineli kum
Model: Istlabilinen metal model. Bir ok kere

kullanlmas iin yaplr.
lemin zellii: Maske kalb bir ka mm
kalnlnda ince sertlemi sentetik reine ile
kum karmdr. Kalp malzemesi stlm
metal modelin zerine dklr. Malzemedeki
sentetik reine modelin zerinde katlaarak
kalb ortaya karr. Bu deforme olmayan rijit
bir kalptr. Genelde iki para olarak hazrlanan
kalp yaptrlarak dkme hazr hale getirilir.
Maske kalba dkm metodu eitli ekillerde
ya yar veya tam otomatik olarak yaplr.Bu
metot maa yapmndada geni apta kullanlr.
Bu metotla yaplan dkmlerde ahane yzey
sathlar ve gayet hassas lde paralarn
dklme imkan vardr.
Istlm metal model

Katlam sentetik reineli kum
Yaptrma
yeri
Para

her malzeme ve bileimleri.
Para arl:
Aa yukar 150 kg kadar.

ekil 28, Maske kalba dkm
Dkm adedi: Orta ve byk seriler.

www.guven-kutay.ch
27
Dkm ve Dkm paralar

0.7.7
Seramikle kalplanan dkm
Form: Bir kere kullanlr, sonra bozulur. Hassas

dkm eklidir.
Derece
Model
plaka ile
Model: Tekrar tekrar kullanlabilinir. Suni madde

veya cilalanm zel tahta.
lemin zellii: Bu gn iin pahal bir yntemdir.
Pratikte kalbn zerine ince bir tabaka ile
seramik kaplanr ve derecenin geri kalan ksm
normal kalp kumu ile doldurulur. Model
kalptan ayrldktan sonra seramik ksm
frnlanr. Bu metot ilenmeden dorudan
kullanlacak dkm paralarda kullanlr. Bu
paralar akkanlar makinasnda, Turbo pompa
(Turbolader) makinasnda kullanlan paralar
gibi, yzey korosyonuna maruz paralardr.
Bulama
halinde
seramik
Maa

her malzeme ve bileimleri. zel olarak demir
kkenli malzeme.
Para
Para arl: 0,1 den 2500 kg kadar.

Dkmhanenin kapasitesi para arlnn
snrn belirler.
Dkm adedi: Tek tek paralar veya kk seriler
iin kullanlr.
0.7.8
ekil 29, Seramikle kalplanan dkm
Vakumda dkm
Form: Bir kere kullanlr, sonra bozulur, zel ekil

malzemesi kullanlr. Hassas dkm eklidir.
Model: Hassas dkm mumundan, metalden veya
sentetik malzemeden yaplmadr.
Malzeme girii
Srg kapak
Vakumdaki pota
lemin zellii: Titan ve Zirkonium, az miktarda

bileim malzemesi dahi olsalar, erimi durumda
oksijen, azot ve hidrojenle birleme isteyen
metallerdir. Bu metaller veya bileimleri zel
ekilde dklmelidir. Buda vakumda dkm
yaplmas demektir.
Bu metotla en ok Nikel ve Titan bileimleri
dklmektedir.
Malzeme: Nikel, titan kobalt, demir ve zirkonium
bileimleri. konium bileimli malzemeler.
snrn belirler.
Dkm adedi: Kkten bye kadar serilerin
dkm iin kullanlr.
Dner
kapak
Kalplar
Vakum
emici
pompas
ekil 30, Vakumda dkm

www.guven-kutay.ch
28
0.7.9
Dkm ve Dkm paralar

Hassas dkm
Form: Bir kere kullanlr, sonra kaybolur. Isya ve

atee dayankl seramikten salkm veya aa
eklinde oluur.
Mum
dkme
kalb
Model: zel mum veya termoplastik malzemeden

yaplr.
Mum
model
lemin zellii: Demir veya elik dkmde

yzeyde oluan ince sert deri bu metotla yaplan
dkmde olumaz. Modeller tek veya ok
sayda hazr kalplara pskrtlerek yaplr.
Model kalb genelde elik, aluminyum veya
hafif metalden yaplr. En eski dkm eklidir.
Mcevher ve ss eyas dkmnde ok
kullanlr.
Modellerin
salkma
montesi
Malzeme: Normal ve vakumda eriyen elik ve

alamlar, Nikel, titan kobalt, demir, bakr,
magnezyum veya zirkonium bileimleri ve
uzayda kullanlan malzemeler.
Kalp

snrn belirler. 150 kg kadar dklebilir.
Para
ekil 31, Hassas dkm
Dkm adedi: Kkten bye kadar serilerin

dkm iin kullanlr.
Piston
lemin zellii: Bu metodun zellii sv

halindeki malzemenin yksek basnla ve ok
hzl olarak iki paradan oluan devaml kalbn
iine baslmasdr.
Bu metotta iki ayr ekilde alma imkan
vardr:
1. Scak presleme dkm.
2. Souk presleme dkm.
Metotlar ekil 32 de grlmektedir.
Sabit kalp
Hareketli kalp
Malzeme: Demir elik hari btnmetal ve

alamlar.
Para arl: Basnl dkm
kapasitesine gre deiir.
Para
makinasnn
Dkm adedi: Dklen malzemeye gre deiir.

rnein: Zn.alamlarnda 500'000 adede kadar
dklebilir.
tme kolu Besleme
Scak malzeme
Oluk Piston
Presleme Oluk doldurma
Model: Modele gerek yoktur.
ekil 32, Yksek basnla dkm
www.guven-kutay.ch
Souk presleme dkm
Kalp sistemi
Parann
ayrlmas
Form: Devaml kullanlr, genelde sya dayankl

elikten veya zel malzemeden yaplr.
Scak presleme
dkm
0.7.10 Yksek basnla dkm
29
Dkm ve Dkm paralar

0.7.11 Metal kalba dkm
Form: Devaml kullanlr, genelde sya dayankl
elikten veya zel malzemeden yaplr.
lemin zellii: Dkm yerekimi kuvveti ile
oluur. Metalden yaplma form iki veya daha
fazla paradan oluur. Metalin s iletmesi
kumdan daha byk olduundan dklen para
daha abuk sour. Bundan dolay daha sk ve
molkl yaps daha ince malzeme oluur. Buda
dkm parasnn mukavemet deerini dahada
arttrr. Bu metotla dklen paralar ya talal
ileme tabi tutulmadan veya ok az ilenerek
kullanlrlar.
Metal maa
Besleme kanal
Malzeme: elik ve alamlar, Nikel, titan kobalt,

demir, bakr, magnezyum veya zirkonium
bileimleri.
k kanal
ok paral form
Para arl: Demir olmayan malzeme ve

alamlar 100 kg kadar veya Dkmhanenin
kapasitesine gre dahada ar. zel yerlerde
kullanlan demir dkm paralar 20'000 kg
kadar dklebilir.
Dkm adedi: Dklen malzemeye bal 1'000 ve
daha fazla. rnein; Al 100'000 adet.
Para
ekil 33, Hassas dkm
0.7.12 Savurma dkm

Form: Devaml kullanlr, genelde soutma sistemli elikten veya zel malzemeden yaplr.
lemin zellii: Dklecek para rotasyon simetrik paradr ve d ekli dnen kalpla belirlidir. ekil
satrafuj kuvvetle oluan silindirdir. Parann kalnln konulan malzeme hacmi belirler.
Malzeme: elik, demir, ar ve hafif metaller ve alamlar.
Para arl:
5'000 kg kadar.
Dkm adedi:
5'000 den 100'000 den daha fazla para.
Kalp
Pota
Dkm oluu
Tahrik
ekil 34, Savurma dkm
www.guven-kutay.ch
30
Dkm ve Dkm paralar
0.8 eitli elik dkm malzemesi

0.8.1 Semantasyon elii, dkm
W.-No.
DIN- Ksa ad
Sertlik
Rp0,2
N/mm2
1.7131 GS-16 Mn Cr 5
59-64 HRC
1.7242 GS-16 Cr Mo 4
59-64 HRC
1.5919 GS-15 Cr Ni 6
59-64 HRC
0.8.2 slah elii, dkm
1.0443 GS- 45
230
1.0553 GS- 60
300
1.7219 GS- 26 Cr Mo 4
340
1.7225 GS- 42 Cr Mo 4
750
1.6582 GS- 34 Cr Ni Mo 6
800
0.8.3 Nitrat elii, dkm
1.8519 G 31 Cr Mo V 9
800
0.8.4 Souk ilenen elikler, dkm
1.2241 G 51 Cr V 4
40-55 HRC
1.2542 G 45 W Cr V 7
50-56 HRC
1.2601 G X 165 Cr Mo V 12
58-60 HRC
1.2842 G 90 Mn CrV 8
58-60 HRC
0.8.5 Scak ilenen elikler, dkm
1.2344 G X 40 Cr Mo V 5 1
42-54 HRC
0.8.6 abuk ilenen elikler, dkm
1.3343 G S 6 5 - 2
62-64 HRC
0.8.7 Antimanyetik elikler, dkm
1.3952 GX 2 Cr Ni Mo N 18 14
240
0.8.8 Paslanmaz ve asite dayankl elikler, dkm
1.4008 GX 8 Cr 13
170 - 240 HB
400
1.4059 GX 22 Cr Ni 17
230 - 300 HB
600
1.4112 GX 90 Cr Mo V 18
50 59 HRC
1.4122 GX 35 Cr Mo 17
40 50 HRC
1.4313 GX 5 Cr Ni 13 4
230 - 285 HB
650
1.4540 GX 4 Cr Ni Cu Nb 16 4
900
1.4308 GX 6 Cr Ni 18 9
130 - 200 HB
180
1.4408 GX 6 Cr Ni Mo 18 10
130 - 220 HB
185
1.4460 GX 8 Cr Ni Mo 27 5
170 - 200 HB
400
1.4490 GX 5 Cr Ni Mo Cu 25 7 200 - 260 HB
450
1.4500 GX7NiCrMoCuNb2520 130 - 180 HB
200
1.4552 GX 5 Cr Ni Nb 18 9
130 - 200 HB
180
1.4582 GX 5 CrNiMoNb 18 10 130 - 200 HB
190
0.8.9 Isya dayankl elikler, dkm
1.4776 GX 40 Cr Si 29
200 - 300 HB
1.4848 GX 40 CrNiSi 2520
150 - 220 HB
250
1.4849 GX 40 NiCrSiNb 38 18
1.4813 G Ni Cr 50 Nb
270
0.8.10 Isya dayankl elikler, dkm
1.4931 GX 22 Cr Mo V 121
500
www.guven-kutay.ch
Rm
N/mm2
A5
%
Standartlar
450
600
550
1'050
1'100
22
15
16
7
7
DIN 1681
DIN 1681
SEW 685
SEW 510/515
SEW 515
1000
490
30
SEW 395
650
900
15
4
DIN 17 445
DIN 17 445
800
1'030
450
450
600
700
450
450
450
15
6
20
20
20
25
15
20
20
SEW 410
DIN 17 445
DIN 17 445
SEW 410
DIN 17 445
DIN 17 445
450
400
540
10
8
8
DIN 17 465
SEW 471
SEW 471
SEW 595
690
15
DIN 17 245
31
Dkm ve Dkm paralar

0.9 Demir dkm malzeme
0.9.1 DIN 1691 ubuk grafitli demir dkm, pik veya kr dkm, GG
Malzeme
GG-15
GG-20
GG-25
GG-30
GG-35
GG-40
Temel molkl dokusu
per/fer
perlit
perlit
perlit
perlit
perlit
ekme
mukavemeti
% 0,1
mukavemeti
kopma
uzamas
basma
mukavemeti
% 0,1-ezilme
snr
eilme
mukavemeti
kesme
mukavemeti
torsiyon
mukavemeti
Elastiklik
modl
Poisson
Says
Birinellsertlii
deiken
eilme muk.
deiken
mukavemeti
kopma
sneklii
zgl
arl
zgl s
(20-400C)
Is genileme
katsays
Is iletme
zellii
zgl elektrik direnci
Rm
N/mm2
150-250
200-300
250-350
300-400
350-450
400-500
Rp0,1
N/mm2
98-165
130-195
165-228
195-260
228-285
260
A5
0,3-0,8
0,3-0,8
0,3-0,8
0,3-0,8
0,3-0,8
0,3-1,0
RdB
N/mm2
600
720
840
960
1080
1200
Rb0,1
N/mm2
195
260
325
390
455
520
Re
N/mm2
250
290
340
390
490
570
Rk
N/mm2
170
230
290
345
400
460
Rt
N/mm2
170
230
290
345
400
460
kN/mm2
78-103
88-113
103-118
108-137
123-143
145
0,26
0,26
0,26
0,26
0,26
0,26
HB
30
125-205
150-230
180-250
200-275
220-290
250-310
De
N/mm2
70
90
120
140
145
152
bw
N/mm2
40
50
60
75
85
100
KIC
N/mm3/2
320
400
480
560
650
g/cm3
7,05
7,10
7,20
7,25
7,30
7,30
J/kg.K
400
440
505
505
505
505
10-6K-1
12,5
12,5
12,5
12,5
12,5
16,5
W/m/K
52,549,5
51,548,5
48,845,8
47,444,4
45,742,7
44,041,0
mm2
/m
0,89
0,78
0,73
0,70
0,67
0,64
www.guven-kutay.ch
32
0.9.2
Dkm ve Dkm paralar

DIN 1691 Yuvarlak grafitli demir dkm, sfero dkm, GGG
Malzeme
Temel molkl dokusu
ekme
mukavemeti
% 0,2
mukavemeti
kopma
uzamas
ekme
mukavemeti
eilme
mukavemeti
Birinellsertlii
Elastiklik
modl
Poisson
Says
zgl
arl
GGG-50
GGG-60
GGG-70
GGG-80
ferrit
ferrit
fer/per
fer/per
perlit
per/mart
N/mm2
350
400
500
600
700
800
Rp0,2
N/mm2
220
250
320
380
440
500
A5
22
15
DE
N/mm2
100
110
150
175
200
DEe
N/mm2
185
200
220
250
280
300
110-170
120-180
170-240
180-260
220-300
240-320
172
172
172
175
180
180
7,2
7,2
HB
E
kN/mm2
g/cm3
J/kg.K
0,28 - 0,29
7,1
7,1
7,1
20-200C = 461
7,15
20-200C = 507
20-200C = 536
10-6K-1
12,8
12,8
12,6
12,4
14,4
12,4
W/m/K
38
38
34
31
31
33
mm2
/m
0,500
0,500
0,510
0,530
0,540
>0,540
++
++
++
Talal
ileme
Anmaya
dayankl
Yzey
sertletirmesi
Kaynaklama
ilemi
Korosyona
dayankl
++ ok iyi
GGG-40
Rm
zgl s
Is genileme
says <100
Is iletme
zellii<100
zgl elektrik direnci
GGG-35
+ iyi
o yeterli
yetersiz
www.guven-kutay.ch
33
Dkm ve Dkm paralar

0.10 Dkm paralarnn llendirilmesinde yardmc Tablolar
Tablo 4, Dkm paralarnda duvar (cidar) kalnl

10 000
5 000
4 000
3 000
2 000
1 000
500
400
300
200
100
50
40
30
5
GG..
AM-D
HM-D
8
6
12
10
8
6
5
15
15
12
10
8
6
18 20 22 25 28 30 35 40 45 50 55 60 65 70 75 80
12
10
18 20 22 25 28 30 35
15 18 20 22
12
10
35
40
50
55 60
45
50 55
18 20 22 25 30 35 40 45 50 55 60 65
15
12
25 28 30
40 45
15
18 20 22 25 30 35 40
S 0 degeri
GGG..
10
CD
45 50
SO Dkm parasnn cidar kalnl

GG..
kr dkm, yass grafitli demir dkm
GGG .. Kre grafitli demir dkm
D3 Hacim kegeni mm olarak
bak Tablo 11
AM-D Ar metal alml dkm
elik dkm
HM-D Hafif metal alml dkm
D
Dkm toleranslarnn seimi iin bak Tablo 13 dan Tablo 18 kadar.
Dkm paras iin nerilen tolerans sahas
Dkm paras iin tolerans sahas
ekil verme usul
Dkm
Eri
ve hassasiyet
usul
D
GG .. , GGG ..
AM-D, HM-D
derecesi
kum el ile normal
A
DTB18
DTB18
DTB18
dkm hassas kalplama
kum el ile ok hassas
B
DTB16-DTB17 DTB16-DTB17
DTB16-DTB17
dkm kalplama
kum makina ile normal
B
DTB16-DTB17 DTB16-DTB17
DTB16-DTB17
dkm hassas kalplama
makina ile ok
C
--*)1
DTB15
DTB15
hassas kalplama
*)1
kum dkm, kr dkm GG iin, kokil dkm, hafif metal alml dkm HM-D iin
www.guven-kutay.ch
34
Dkm ve Dkm paralar
Tablo 5, Dkm paralarnda cidar kalnl deiiminde balant as
sx/so
100
1,5
so
2,0
50
40
30
3,0
20
4,0
15
sx/so
1,0
1,5
so
sx
10
2,0
3
6
8
CD
8
GGG..
8
10
GG..
10
AM-D 8
10
HM-D
10
15
12
10
15
12
15
12
15
12
15
12
20
20
20
SO
Dkm parasnn cidar kalnl
GG..
SX
SO dan deiik cidar kalnl
balant as
AM-D
Ar metal alml dkm
elik dkm
HM-D
Hafif metal alml dkm
www.guven-kutay.ch
35
Dkm ve Dkm paralar
Tablo 6, Dkm paralarnda optimal ke yuvarlaklklar
sO , sOR,sK
100
50
40
30
20
R I.
RK
RD
10
RK
sx
so
RD
RI
RI
6
5
3
SK
CD 2 2,5 3 4 5 6 8 10 12 16 20 25 30 40 50 60 80
GGG.. 2 2,5 3 4 5 6 8 10 12 16 20 25 30 40 50 60 RK
.
2 2,5 3 4 5 6 8 10 12 16 20 25 30 40 50
RI
GG..
RD
2 2,5 3 4 5 6 8 10 12 16 20 25 30 40
AM-D
2 2,5 3 4 5 6 8 10 12 16 20 25 30
HM-D
RK Kaburga yar ap
elik dkm
R i ke yar ap
GG..
RD d ke yar ap
AM-D
Ar metal alml dkm
SX SO dan deiik cidar kalnl
HM-D
SOR = (SO + SX)/2 ortalama cidar kalnl

www.guven-kutay.ch
36
Dkm ve Dkm paralar
Tablo 7, Dkm paralarnda form (yzey) eimi

ve d yzeyler iin eimler
Form egimi
mm olarak
5,5
4,5
3,5
3
2,5
Form egimi
derece olarak
2
1,5
0,5
0,75
1
1,5
2
3
10
18
30
50
80 180 250 315 400 500 630 800 1000

ykseklik mm olarak
Kaburga eimleri iin eim deerleri iki misli alnmaldr.

Burada verilen deerler bir neridir. Pratikte dkmc ile konuup anlama yaplr.
www.guven-kutay.ch
37
Dkm ve Dkm paralar
Tablo 8, Dkm paralarnda kenar takviyesi
so
100
50
40
30
20
10
so
40 50 60
80 100
5
4
CD
GGG..
GG..
AM-D
HM-D
4
3
5
4
3
10
5
10
5
4
3
2
2
15
4
3
20
15
20
10
5
4
30
15
10
30
20
15
10
40 50 60
30
20
15
20
80 100
40 50 60
30
150
80 100
40 50 60
30
80
40 50 60
takviyenin boyu veya ykseklii
elik dkm
takviyenin normal cidar kalnl SO dan
GG..
fazlal
AM-D
Ar metal alml dkm
HM-D
www.guven-kutay.ch
k
h
38
Dkm ve Dkm paralar
Tablo 9, Dkm paralarnda fatura konstrksiyonu
"L" Paradaki uzunluk

mm olarak
10 000
5 000
4 000
3 000
2 000
1 000
a
500
400
300
200
100
10
20
30
40
"a" Fatura yksekligi
(
0
R ls bak Tablo 6
Okuma rnei:
L = 650 mm ve cidar kalnl 10 mm GG20 den bir redktr kasasnda fatura

ykseklii ne olmaldr?
Tablo 9 dan a = 10 mm okunur, ve gei yar ap Tablo 6 den SOR = 15 mm iin i
yarap Ri = 6 mm okunur.
www.guven-kutay.ch
39
Dkm ve Dkm paralar
Tablo 10, Dkmde soumaktan doan ekmeler

ekme snrlar
Dkm malzemesi
% olarak
nerilen deer
% olarak
Kr dkm, yass grafitli demir dkm, GG ..
0,5 ... 1,3
Kre grafitli demir dkm, GGG ..
0 ... 1,5
elik dkm, GS
0,8 ... 2,5
Temper dkm, GTW
1,0 ... 2,0
1,6
Temper dkm, GTS
0,5 ... 1,2
0,5
Aliminyum alml dkm
0,5 ... 1,8
1,2
Magnezyum alml dkm
0,8 ... 1,5
1,2
Bakr dkm
1,5 ... 2,0
1,9
Cu Sn alml dkm (tun dkm)
1,2 ... 1,8
1,5
Cu Sn Zn alml dkm (kzl dkm)
1,2 ... 1,8
1,5
Cu Zn alml dkm (pirin dkm)
1,2 ... 1,8
1,5
Cu Zn (Mn, Fe, Al) alml dkm

(zel pirin dkm)
1,5 ... 2,0
Cu Zn (Ni, Fe, Mn) alml dkm

(ok eit malzemeli dkm)
1,5 ... 2,2
1,8
inko dkm
0,5 ... 1,5
1,3
Kurun dkm
ekme snrlar ok dank olduundan, pratikte modelcinin dkmc ile beraber konuup, ald
bilglere gre lleri tesbit etmesi gerekir.
www.guven-kutay.ch
40
Dkm ve Dkm paralar
Tablo 11, Dkm paralarnda tanmlama ve toleranslar

Hacim kegeni D3 n hesaplanmas:
D3 = l 2 + b2 + h 2
im
hac
Para silindir eklinde olursa:
D3
ni
ege
ks,
D3 = 2 d 2 + h 2
sonu tam sayya yuvarlanr.
H = Ham
HA
.
IA
sekil
egimi
,
.
IP
DT = Dkm Tolerans
.
IP
= lenmi
DT
P = leme pay
DT
D ller iin:
HA = A + 2 P + DT / 2
DT
.
IP
.
IP
HB
.
IB
DT
ller iin:
HB = B 2 P DT / 2
I
DT
.
IP
Eer llendirilen ksmda iki l k

yzeyide ilenecekse:
.
IP
H = DT / 2
DT/2
1)*
1)*
leme iin k yzeyi
.
Ii
Hi
Hd
.
Id
.
IP
Eer llendirilen ksmda yalnz bir

l yzeyi ilenecekse:
D ller iin:
Hd = d + 1 P
ller iin:
1)*
Hi = i 1 P
.
IP
1)*
www.guven-kutay.ch
leme iin k yzeyi
41
Dkm ve Dkm paralar
Tablo 12, Dkm parasnn llendirilmesi

H = Ham = lenmi
DT = Dkm tolerans
P = leme pay Pa = leme pay, alt P = leme pay, st

= ap
b = boy
de = derinlik
Hb3
Ib3
Hb2
Ib2
*)2
Dkmde alt taraf

( Alt derece )
H4
H3
.
I3
.
I4
Ide1
Hde1
Sem- lenmi
bol
l
Pa
b3
b4
de1
( st derece )
H6
.
I6
.
I5
H5
Dkmde st taraf
.
AYIRMA YZEYI
Ib4
1
2
3
4
5
6
b1
b2
Hb1
Ib1
Hb4
200
100
50
60
50
95
20
70
130
35
40
----2,5
2,5
2,5
2,5
--2,5
2,5
--2,5
DT
P
*)1
------------3
3
3
3
3
5,4
4,6
4,0
4,2
4,0
4,6
3,8
4,2
5,0
4,0
4,2
min
Tanm
max
Dkm ham parasnn

llendirilmesi
194,6 200 205,4 H1 = 1

97,7
100 102,3 H2 = 2
41
43
45 H3 = 3 2 x Pa DT/2
67,1 69,2 71,3 H4 = 4 + 2 x Pa + DT/2
41
43
45 H5 = 5 2 x Pa DT/2
100 102,3 104,6 H6 = 6 + 2 x Pa + DT/2
21,1
23
24,9 Hb1 = b1 + P *)2
75,5 77,6 79,7 Hb2 = b2 + Pa + P+ DT/2
135,5 138 140,5 Hb3 = b3 + Pa + P + DT/2
33
35
37 Hb4 = b4
35,8 37,9
40 Hde1 = de1 DT/2
*)1 Yukardaki Tablodaki deerler; Dkm tolerans DTB 17 ve malzeme GG 20 iin geerlidir.
Tablo 15, ubuk grafitli demir dkmde toleranslar, kr dkm GG..
deki dkm toleranslar DT/2 olarak verildii iin, deerler ona gre aktarlmtr.
*)2 Baz zel hallerde ileme pay ve dkm toleranslar arasndaki bant kontrol edilmeli ve
gerekirse DT/2 kadar bir l eklemesi yaplmaldr
www.guven-kutay.ch
42
Dkm ve Dkm paralar
Tablo 13, elik dkm toleranslar, D

Teknik resimde toleransn verilmesi:
Tolerans ve leme pay DTB 17 - P 5
a) Boyut lleri iin toleranslar (Boy, en, ykseklik, eksen mesafesi, ap ve yuvarlaklk)
nominal l snr *)1
tolerans
> 30 > 50 80 120 180 250 315 400 500 630 800
snf
30
50
80 120 180 250 315 400 500 630 800 1000
DTB 20
7,5 8 8,5 9 10 11 11 12 13 14 15 16
DTB 19/5 6,0 6,5 7 7,5 8 9 9,5 10 11 11 12 13
DTB 19
4,7 5 5,5 6 6,5 7 7,5 8 8,5 9,5 10 11
DTB 18/5 3,7 3,9 4,2 4,5 5 5,5 6 6,5 7 7,5 8
8,5
DTB 18
3,0 3,2 3,4 3,7 4,1 4,4 4,7 5 5,5 6 6,5
7
DTB 17/5 2,4 2,5 2,7 2,9 3,2 3,5 3,7 4 4,3 4,6 5
DTB 17
1,9 2 2,1 2,3 2,5 2,7 2,9 3,1 3,3
DTB 16/5 1,5 1,6 1,7 1,8 2 2,2
*)1 Dkm parasnda tolerans hibir zaman nominal lnn %25 ini geemez.
1000
1250
18
14
12
9,5
1250
1600
19
16
13
10
b) Kalnlk lleri iin toleranslar (cidar, kaburga ve birletirme perdesi)

nominal l snr *)1
tolerans
snf
> 18
30
18
> 30
50
> 50
80
> 80
120
> 120
180
> 180
250
> 250
315
DTB 20
4,5
7,5
11
12
13
14
15
17
DTB 19/5 4,5
7,5
9,5
10
11
12
13
14
DTB 19
4,5
7,5
8
8,5
9
10
11
11
DTB 18/5 4,5
6,0
6,5
7
7,5
8
9
DTB 18
4,5
4,7
5
5,5
6
6,5
DTB 17/5 3,6

3,7
3,9
4,2
4,5
DTB 17
2,9
3,0
3,2
3,4
DTB 16/5 2,3

2,4
2,5
c) leme pay P, nominal l snr; paradaki en byk boyutur.
nominal l
> 50
>120
>250
>400
>500
snr mm
50
120 250
400
500
800
olarak
leme pay
1,5
>1000
1600
>1600
2500
>2500
4000
10
11
leme pay zel P, dkmc ile yaplacak zel anlama ile mmkndr.
www.guven-kutay.ch
> 315
400
>800
1000
d) leme pay zel P, nominal l snr; paradaki en byk boyutur.

> 50
>120
nominal l snr
mm olarak
50
120
250
leme pay
18
15
4
0
0
500
19
>250
400
>400
500
2,5
43
Dkm ve Dkm paralar
Tablo 14, Kresel grafitli demir dkm de toleranslar, GGG ..

Tolerans ve leme pay DTB 17 P 4/3
Boyut lleri iin toleranslar (Boy, en, ykseklik, eksen mesafesi, ap ve yuvarlaklk)
nominal l snr *)1
tolerans
> 18 > 30 50
80 120 180 250 315 400 500 630
snf 18
30
50 80
120 180 250 315 400 500 630 800
DTB 20 4,5 7,5 8,0 8,5 9,0 10 11 11 12 13 14 15
800 1000
1000 1250
16 18
DTB 19 4,5 4,7 5,0 5,5 6,0 6,5 7,0 7,5 8,0 8,5 9,5
10
11
12
DTB 18 2,9 3,0 3,2 3,4 3,7 4,1 4,4 4,7 5,0 5,5 6,0 6,5
7,0
7,5
DTB 17 1,8 1,9 2,0 2,1 2,3 2,5 2,7 2,9 3,1 3,3 3,5 3,8
4,1
4,4
DTB 16 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 1,8 1,9 2,0 2,1 2,3 2,4
2,6
2,8
DTB 15 0,8 0,9 1,0 1,1 1,7 1,3 1,4 1,5 1,6 1,7 1,8 1,9

nominal l snr *)1
tolerans
>6
> 10
> 18
> 30
> 50
snf
6
10
18
30
50
80
DTB 20
7,5
11
12
DTB 19
4,5
7,5
8
8,5
DTB 18
2,5
4,5
4,7
5
5,5
DTB 17
1,5
2,5
2,9
3,0
3,2
3,4
DTB 16
1,5
1,8
1,8
1,9
2
2,1
DTB 15
0,95
1,0
1,1
1,2
1,3
1,4
> 50
>120
ileme yzeyinin nominal l snr
yeri
mm olarak
50
120
250
alt veya yan
2
2,5
3
ileme pay
st
2,5
4
3
> 50
ileme yzeyinin nominal l snr
yeri
mm olarak
50
120
alt veya yan
1
1
ileme pay
st
1,5
1,5
www.guven-kutay.ch
> 80
120
13
9
6
3,7
2,3
120
180
14
10
6,5
>250
400
3,5
>400
500
4
>500
800
6
>120
250
1,5
>250
400
1,5
1,5
44
Dkm ve Dkm paralar
Tablo 15, ubuk grafitli demir dkmde toleranslar, kr dkm GG..

Tolerans ve leme pay DTB 17 - P 3/2,5
a) Boyut lleri iin toleranslar (Boy, en, ykseklik, eksen mesafesi, ap ve yuvarlaklk)
nominal l snr *)1
tolerans
> 18 > 30 > 50 80 120 180 250 315 400 500 630 800 1000
snf
18
30
50
80 120 180 250 315 400 500 630 800 1000 1250
DTB 20
4,5 7,5 8,0 8,5 9,0 10 11 11 12 13 14 15 16 18
DTB 19
4,5 4,7 5,0 5,5 6,0 6,5 7,0 7,5 8,0 8,5 9,5
10
DTB 18
2,9 3,0 3,2 3,4 3,7 4,1 4,4 4,7 5,0 5,5 6,0 6,5 7,0 7,5
DTB 17
1,8 1,9 2,0 2,1 2,3 2,5 2,7 2,9 3,1 3,3 3,5 3,8 4,1 4,4
DTB 16
1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 1,8 1,9 2,0 2,1 2,3 2,4 2,6 2,8
0,8 0,9 1,0 1,1 1,7 1,3 1,4 1,5 1,6 1,7 1,8 1,9
Dkm parasnda tolerans hibir zaman nominal lnn %25 ini geemez.
DTB 15
*)1

nominal l snr *)1
tolerans
>6
> 10
> 18
> 30
> 50
snf
6
10
18
30
50
80
DTB 20
7,5
11
12
11
12
> 80
120
13
> 120
180
14
DTB 19
4,5
7,5
8,5
10
DTB 18
2,5
4,5
4,7
5,5
6,5
DTB 17
1,5
2,5
2,9
3,0
3,2
3,4
3,7
DTB 16
1,5
1,8
1,8
1,9
2,1
2,3
>250
400
2,5
>400
500
3,5
>500
800
4
4,5
0,95
1,0
1,1
1,2
1,3
1,4
DTB 15
*)1

> 50
>120
ileme yzeyinin
nominal l
yeri
snr mm olarak
50
120
250
alt veya yan
2
2
2,5
ileme pay
st
2,5
2,5
3
> 50
ileme yzeyinin
nominal l
yeri
snr mm olarak
50
120
alt veya yan
1
1
ileme pay
st
1,5
1,5
www.guven-kutay.ch
>120
250
1,5
>250
400
1,5
1,5
1,5
45
Dkm ve Dkm paralar
Tablo 16, Ar metal dkm paralarnda toleranslar, > 5 kg/dm3

(Bakr, inko, nikel, kalay ve kurun)
Tolerans ve leme pay DTA 17 - P 4/3
a) Boyut lleri iin forma bal toleranslar (Boy, en, ykseklik, eksen mesafesi, ap, yuvarlaklk
ve cidar, kaburga ve birletirme perdesi)
nominal l snr *)1
tolerans
> 6 > 10 > 18 > 30 > 50 80 120 180 250 315 400 500 630
snf
6
10
18
30
50
80 120 180 250 315 400 500 630 800
DTA 20
4,2 4,2 5,0 6,0 7,0 8,0 9,0 10 11 12 14 16
DTA 19
2,5 2,6 2,6 3,1 3,7 4,3 5,0 6,0 6,5 7,0 8,0 8,5
10
DTA 18
0,9 1,1 1,4 1,7 2,0 2,3 2,7 3,2 3,6 4,1 4,5 5,0 5,5 6,5
DTA 17
0,6 0,7 0,9 1,1 1,3 1,5 1,8 2,0 2,3 2,6 2,9 3,2 3,5 4,0
0,4 0,5 0,6 0,7 0,8 1,0 1,1 1,3 1,5 1,6 1,8 2,0 2,2 2,5
DTA 16
*)1
b) Boyut lleri iin forma bal olmayan toleranslar (Boy, en, ykseklik, eksen mesafesi,
ap, yuvarlaklk ve cidar, kaburga ve birletirme perdesi)
nominal l snr *)1
tolerans
> 6 >10 >18 >30 >50
80
120 180 250 315 400 500
snf
6
10
18
30
50
80
120 180 250 315 400 500 630
DTA 20
4,4 4,4 5,2 6,2 7,2 8,2 9,2 10, 11, 12, 14,
2
2
2
5
DTA 19
2,5 2,8 2,8 3,3 3,9 4,5 5,2 6,2 6,7 7,2 8,2 9,0
630
800
17
11
DTA 18 1,1 1,3 1,6 1,9 2,2 2,5 2,9 3,4 3,8 4,3 4,7 5,2 6,0 7,0
DTA 17 0,8 1,0 1,1 1,3 1,5 1,7 2,0 2,2 2,5 2,8 3,1 3,4 4,0 4,5
DTA 16 0,6 0,7 0,8 0,9 1,0 1,1 1,3 1,5 1,7 1,8 2,0 2,2 2,7 3,0
> 30
> 50
>120
>180
nominal l snr
50
mm olarak
50
120
180
250
leme pay
2
2
2,5
2,5
3,5
www.guven-kutay.ch
>250
350
3,5
>350
500
4
>500
1000
6
46
Dkm ve Dkm paralar
Tablo 17, Hafif metal dkm paralarnda toleranslar < 5 kg/dm3 , kokil dkm
(Alminyum ve maneziyum almlar)
Tolerans ve leme pay DTA 14 P 2
Boyut lleri iin toleranslar (Boy, en, ykseklik, eksen mesafesi, ap, yuvarlaklk)
tolerans
snf
18
18
30
30
50
50
80
80
120
nominal l snr *)1

120 180 250 315
180 250 315 400
400
500
500
630
630 800 1000
800 1000 1250
DTA 15/5 0,5 0,6 0,7 0,8 1,0 1,2 1,3 1,4 1,6 1,8 2,0 2,3 2,5 3,0
DTA 15
0,4 0,5 0,6 0,7 0,8 0,9 1,1 1,2 1,3 1,5 1,6 1,8 2,0 2,3
DTA 14/5 0,3 0,4 0,5 0,6 0,7 0,8 0,9 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,6 1,8
*)1

nominal l snr *)1
tolerans snf
> 6 10
> 10 18
DTA 15/5
0,5
0,6
0,7
DTA 15
0,4
0,5
0,6
DTA 14/5
0,3
0,4
0,5
*)1

nominal l snr
mm olarak
leme pay
30
> 30
50
>50
120
>120
180
>180
250
>250
350
>350
500
>500
1000
>1000
1250
1,5
1,5
2,0
2,5
2,5
3,0
4,0
4,0

> 30
>50
>120
nominal l snr
30
mm olarak
50
120
180
1,0
leme pay
0,5
0,8
0,8
www.guven-kutay.ch
>180
250
>250
350
1,5
1,5
47
Dkm ve Dkm paralar
Tablo 18, Hafif metal dkm paralarnda toleranslar < 5 kg/dm3 , kum dkm
(Alminyum ve maneziyum almlar)
Tolerans ve leme pay DTA 14 - P 2
a) Boyut lleri iin toleranslar (Boy, en, ykseklik, eksen mesafesi, ap, yuvarlaklk)
> 50
80
1,3
80
120
1,6
120
180
1,8
nominal l snr *)1

180
250
315
400
250
315
400
500
2,0 2,3 2,6 2,8
500
630
3,1
630
800
3,5
800
1000
4,0
1000
1250
5,0
0,7 0,8 1,0 1,1 1,3 1,5 1,6 1,8 2,0 2,2
2,6
3,0
tolerans snf
GTA 16/5
50
1,1
GTA 15/5
*)1

nominal l snr *)1
tolerans snf
> 6 10
> 10 18
GTA 16/5
1,4
2,0
2,5
GTA 15/5
0,7
1,4
2,0
*)1

> 30
>50
>120
>180
nominal l snr
30
mm olarak
50
120
180
250
leme pay
2,5
3,5
3,5
>250
350
>350
500
>500
1000
>1000
1250

> 30
>50
>120
>180
nominal l snr
30
mm olarak
50
120
180
250
leme pay
1,5
www.guven-kutay.ch
>250
350
>350
500
48
Dkm ve Dkm paralar
0.11 Dkm parasnn llendirilmesine rnek
Malzeme: GGG 40, M.Nr: 0.7040

malat adedi : 3 x 40 = 120 senede
Koruma fanusu. Kuvvet tamyor.
IP
R4
ller:
.
IP y
HL1
HL2
IP a
L1 = 110 mm
L2 = 20 mm
R2
IL 2
.
R3
R5
S1
R1
IL 3
ST
ALT
L3 = 95 mm
D1 = 200 mm
HD3
HD1
.
ID 1
.
ID 2
HD2
S2
IL 1
D2 = 140 mm
HD3 = 100 mm
1. Tablo 4 den : Kum dkm, el ile kalplama, ok hassas:
DTB 16, temel eri B
2. Hacim kegeni: Tablo 11

D 3 = FD12 + FD12 + FL12
D 3 = 200 2 + 200 2 + 110 2 = 303,47
Tablo 4 den
cidar kalnl
D3 = 310 mm,
S1 = 8 mm,
3. leme paylar, bak Tablo 14, paradaki en byk boyut = 200 mm ve Tablo 14c den
Py = Pa = 3 mm ve P = 4 mm, Resimde toleransn verilmesi DTB 16 . P 3/4
4.
S2 = S1 + P + x mm = 8 + 3 + 2 = 13
S2 = 13 mm
5. Boy lleri: HL1 iki tarafda ilenmi

Tablo 12, Dkm parasnn llendirilmesi
HL1 = L1 + Pa + P + DT/2
bak Tablo 14 DT/2110 = 1,5 mm, HL1 = 110 + 4 + 3 + 1,5 = 118,5,
HL2 = 20 + 3 = 23
HL2 = L2 + Pa
DT/2200 = 1,8 mm
6. ap lleri: HD1 = D1 + 2 x Py + DT/2
HD1 = 200 + 2 x 3 + 1,8
DT/2140 = 1,6 mm
HD2 = D2 - 2 x Py - DT/2
HD2 = 140 - 2 x 3 - 1,6 = 132,4
HD3 = D3 = 100 mm
HL1 = 118,5 mm
HL2 = 23 mm
HD1 = 207,8 mm
HD2 = 132,4 mm
HD3 = 100 mm
7. Ke yuvarlaklklar, yaraplar: bak Tablo 6

R1 = R2 = R5 i ap
S1 = 8 mm, S1 = 23 mm Sm = 15 mm ve 8 mm fakat ortalama ap olarak
R1 = R2 = R5 = 6 mm
R3 = R4 = 4 mm
R3 = R4 ke yuvarla, ke yar ap
Bylece btn yar aplar standart saylar R5 srasndan alnm olunur.
8. Yzey eimleri: bak Tablo 7
1 23 mm boy iin eim

2 100 mm boy iin eim
www.guven-kutay.ch
1 = 2
2 = 0,75 = 1
Dkm ve Dkm paralar

1 Kaynaklar
1.1 Literatr
Barttsch, H-J.
Taschenbuch mathematischer Formeln

Verlag Harri Deutsch, Thun und Frakfurt /Main, 9. Auflage1986
Das Techniker Handbuch
Grundlagen und Anwendungen der Maschinenbau-Technik

Friedr.Vieweg & Sohn, Braunschweig/Wiesbaden, 16. Auflage
2000
Drrenberg Edelstahl GmbH
eitli katalog ve teknik yaynlar

Engelskirchen, Almanya
Dubbel, H.
Taschenbuch fr den Maschinenbau,

Springer Verlag,Berlin/Heidelberg/New York, 14. Auflage 1981
Felber/Felber,
Toleranz-und Passungskunde,
Fachbuchverlag, Leipzig 1976
Gieck
Technische Formulsammlung
Gieck Verlag, 27. Auflage 1981
Htte
Die Grundlagen der Ingeneurwisssenschaften

Springer Verlag, Berlin/Heidelberg/New York, 29.Auflage 1991
KraftfahrTechnischer Taschenbuch
Firma BOSCH,
Dsseldorf VDI Verlag, 22. Auflage, 1995
Pahl, G./Beitz, W.
Konstruktionslehre
Springer-Verlag, 1976
Richter,R.
Form- und giessgerechtes Konstruieren

VEB Deutscher Verlag, Leipzig- 4.Auflage,1984
Roller, R.
Grund- und Fachkenntnisse Giessereitechnischen Berufe

Technologie des Formens und Giessens
Verlag Handwerk und Technik
Maschinenelemente
Friedr. Vieweg & Sohn Braunschweig/Wiessbaden
Roloff/Matek
Roth, K.
Konstruieren mit Konstruktionskatalogen,

Springer-Verlag, 1982
SULZER
Seminarunterlagen " Konstruieren mit Gusswerkstoffen"

978 / SULZER AG
Technisches Taschenbuch
INA Wlzlager, D-91074 Herzogenaurach

6. berarbeiteter Nachdruck, 2000
ZGV-Mitteilungen
www.guven-kutay.ch
49
50
Dkm ve Dkm paralar
1.2 Standartlar
Aada verilmi olan standartlarn en son basks geerlidir.
VSM 6500
Holzmodelle fr Giessereien, Anstrich und Beschriftung

(zurck gezogen, ohne Ersatz)
SN 216501
Februar 1979
Formeinrichtungen fr die Herstellung von in Sandformen

gegossenen Gussstcken
DIN 250
Juli 1972
Rundungshalbsmesser
DIN 1511
April 1978
Giesserei-Modelleinrichtungen Herstellung und Gte
DIN 1680 T1
Oktober 1980
Gussrohteile
Allgemeintoleranzen und Bearbeitungszugaben Allgemeines
DIN 1680 T2
Oktober 1980
Gussrohteile
Allgemeintoleranz-System
DIN 1683 T1
Oktober 1980
Gussrohteile aus Stahlguss

Allgemeintoleranzen und Bearbeitungszugaben
DIN 1684 T1
Oktober 1980
Gussrohteile aus Temperguss

DIN 1685 T1
Oktober 1980
Gussrohteile aus Gusseisen mit Kugelgraphit

DIN 1686 T1
Oktober 1980
Gussrohteile aus Gusseisen mit Lamellengraphit

DIN 1687 T1
Oktober 1980
DIN 1687 T3
Oktober 1980
Gussrohteile aus Schwermetallegierungen

Sandguss, Allgemeintoleranzen, Bearbeitungszugaben
Kokillenguss, Allgemeintoleranzen, Bearbeitungszugaben
DIN 1687 B4
August 1974

Freimasstoleranzen, Druckguss
DIN 1688 T1
Oktober 1980
Gussrohteile aus Leichtmetallegierungen Sandguss,

Allgemeintoleranzen, Bearbeitungszugaben
DIN 1688 T3
DIN 1688 T3
Gussrohteile aus Leichtmetallegierungen Kokillenguss,

Allgemeintoleranzen, Bearbeitungszugaben
DIN 1688 B4
August 1974
Gussrohteile aus Leichtmetallegierungen

Freimasstoleranzen, Druckguss
DIN 1691 T1
August 1964
Gusseisen mit Lamellengraphit (Grauguss)
DIN 1691 BB
August 1964
Gusseisen mit Lamellengraphit Erlaeuterungen ueber die

Festigkeitseigenschaften in Gussstcken
www.guven-kutay.ch
Dkm ve Dkm paralar
DIN 1693 B1
Oktober 1973
Gusseisen mit Kugelgraphit Werkstoffsorten, unlegiert und

niederlegiert
DIN 1693 T2
Oktober 1977
Gusseisen mit Kugelgraphit unlegiert und niederlegiert.

Eigenschaften im angegossenen Probestck
www.guven-kutay.ch
51
52
2
Dkm ve Dkm paralar

Konu ndeksi
Ar metal toleranslar..................................................... 45
Alt derece .......................................................................... 3
Ayrma yzeyi ................................................................... 3
Hacim kegeni................................................................40
Hafif metal kokil dkm toleranslar ...............................46
Hafif metal kum dkm toleranslar ................................47
Ham dkmn konstruksiyonu ........................................17
Hassas dkm ..................................................................28
Heuver metodu...................................................................7
B
Besleme sisteminin ayrlmas.......................................... 21
Besleme teknii ............................................................... 14
Beslemenin hesaplanmas................................................ 20
Isl ilemler ......................................................................21

leme imkanlar ve ekilleri ............................................10
apaklarn temizlenmesi ................................................. 21

D .. toleranslar ............................................................. 42
D
Deiik kalnlklarda gei ................................................ 9
Demir dkm malzeme ................................................... 32
Derece alt plakas ............................................................. 3
Derece ve form ayrlmas ................................................ 13
Dklen para ................................................................... 3
Dkm az ...................................................................... 3
Dkm ukuru................................................................... 3
Dkm delii..................................................................... 3
Dkm kepesi.................................................................. 3
Dkm kumu..................................................................... 3
Dkm para konstrksiyon varyantlar ......................... 18
Dkm paralarnda cidar kalnl ................................. 33
Dkm paralarnda tanmlama ve toleranslar................ 40
Dkm parasnn llendirilmesi........................... 41, 48
Dkm ekli ve ekil verme teknii ................................ 15
Dkm sonras ilemler................................................... 20
Dkm teknik resminin kontrol listesi ............................ 22
Dkm Tolerans............................................................. 40
Dkm toleranslar............................................................ 4
Dkm usulleri.................................................................. 4
Dkmde balant as ................................................... 34
Dkmde ekmeler ......................................................... 39
Dkmde fatura konstruksiyonu ..................................... 38
Dkmde kenar takviyesi................................................ 37
Dkmde ke yuvarlaklklar ........................................ 35
Dkmde yzey eimi .................................................... 36
Duvar ular ve delik evreleri ........................................ 14
Kat hacim klmesi ......................................................19

Kayp model dkm.......................................................26
Kontroller.........................................................................22
Kontrollu soutma .............................................................8
Korozyona kar koruma..................................................22
Kuru temizleme................................................................21
M
Maa ..................................................................................3
Maa yuvas .......................................................................3
Makina ile kalplanan dkm...........................................24
Maliyet .............................................................................15
Maliyeti etkileyen faktrler..............................................15
Maske kalba dkm ........................................................26
Merkezleme pimi ...............................................................3
Metal kalba dkm ...........................................................29
Modelin maliyeti..............................................................15
Modelin snf...................................................................15
Modl...............................................................................20
S
Savurma dkm ...............................................................29
ekil verme dkm uslleri .............................................23
ekillendirme teknii .......................................................10
Seramikle kalplanan dkm............................................27
Sv hacim klmesi.......................................................19
T
Temizleme .......................................................................21
El ile kalplanan dkm................................................... 24

Emme ile kalplanan dkm............................................ 25
st derece ..........................................................................3
F
Faydalanma oran ............................................................ 19
Folyeyle vakum kalplama dkm .................................. 25
Form teknii .................................................................... 10
G
GG .. toleranslar ............................................................. 44
GGG .. toleranslar .......................................................... 43
V
Vakumda dkm..............................................................27
Y
Ya temizleme..................................................................21
Yolluk ................................................................................3
Yksek basnla dkm ...................................................28
www.guven-kutay.ch

03 Dokum PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

03 Dokum PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

2009 Kasm

Dkm ve Dkm paralar

Dkm paralarn konstruksiyonu ............................................................................................................................................................3

Dkm ve Dkm paralar

0 Dkm paralarn konstruksiyonu

ekil 1, lenmi dili ark, dkm

ekil 2, Ham dkm para

ekil 3, Ham para dili arkn kalplanp dklmesi

Derece alt plakas

Dkm ve Dkm paralar

Dkm parasnda toleranslar,

ekillendirme (form) teknii;

Yukardaki konular konstrktre yol gsteren ve optimum retim iin gereklidir.

Dkm paralarnda toleranslar

Dkm ve Dkm paralar

Dkm paralarndaki toleranslar u etkenler ile bantldr:

ekil 5, Modelde eimler ve derece balants

Dkm ve Dkm paralar

0.2.1 Duvar (cidar) kalnlklar

ekil 6, Duvar (cidar) kalnlklar

Dkm ve Dkm paralar

0.2.2.1 HEUVER e gre ember metodu

Dkm tekniine uygun deil

Dkm tekniine uygun

ekil 7, HEUVER e gre ember metodu

Dkm tekniine uygun deil

Dkm tekniine uygun

ekil 8, Malzeme fazlal ve HEUVER

Dkm ve Dkm paralar

0.2.2.2 Besleme kanallarnn optimal yaplmas

ekil 9, Kontrollu soutma, teorik

ekil 10, Modelde kontrollu soutma

Dkm ve Dkm paralar

0.2.2.3 Deiik kalnlklarda gei

Dkm tekniine uygun deil

Dkm tekniine uygun

ekil 11, Ayn dorultuda deiik kalnlklar

Dkm tekniine uygun deil

Dkm tekniine uygun

ekil 12, Kelerde deiik kalnlklara gei

Dkm ve Dkm paralar

Dkm tekniine uygun deil

Dkm tekniine uygun

ekil 13, + ve T de gei

ekillendirme (form) teknii

0.3.1 leme imkanlar ve ekilleri

Dkm ve Dkm paralar

Dkm tekniine uygun deil

Dkm tekniine uygun

ekil 15, ekil verme varyantlar

Dkm ve Dkm paralar

Dkm tekniine uygun deil

Dkm tekniine uygun

ekil 16, ekil verme varyantlar

Dkm ve Dkm paralar

0.3.2 Derece ve form ayrlmas

Dkm tekniine uygun deil

Dkm tekniine uygun

ekil 17, Derece ve form ayrlmas

ekil 18, Derece ve form ayrlmas

Dkm ve Dkm paralar

0.3.3 Duvar ular ve delik evreleri

Dkm tekniine uygun