1-1

Click To Edit Master Title Style

OLASILIK ve STATSTK
Olaslk

Yrd.Do.Dr.. Pnar YILDIRIM

Yrd.Do.Dr
Okan niversitesi
Mhendislik ve Mimarlk Fakltesi
Bilgisayar Mhendislii Blm

1-2

GR
Olaslk,
gnlk
yaammzda
yararlandmz bir kavramdr.
rnein ;

ska

kullandmz,

Meteoroloji uzman o gn %80 olaslkla yamur yaacan

Salk uzmanlar sigara ienlerin imeyenlere oranla kansere yakalanma
riskinin daha yksek olacan syler.

1-3

Herhangi bir olayn meydana gelme ansn lmeyle ilgilenen olaslk, istatistiin
nemli bir blmn oluturmaktadr.
rnein bir firmann gelecek yldaki sat kestirimleri, bir ksm gerekleecek bir ksm
gereklemeyecek bir ok varsayma dayaldr.
Olaslk kuram, bizlere belirsizlik altnda ya da mevcut bilgilerin tam ve salkl
olmamas gibi durumlarda doru ve salkl kararlar verebilmede yardmc olacaktr.

1-4

Olaslk: Belirli bir olayn olma ihtimalinin yada ansnn

lm.

0 P(A) 1.
0 olaslk olayn kesinlikle olmayacan;
1 olaslk ise olayn olacan gsterir.

DENEY, SONU VE RNEKLEM

UZAYI

1-5

Pek ok gzlemden sadece bir tanesinin gereklemesi srecine deney, bu gzlemlere

ait deneylerin sonular ve bu sonularn tmneyse deneyin rneklem uzay denir.

rnein vida reten bir firmada kalite kontrol uzman olarak grev yapan bir kii rastgele bir vida
alarak vidann hatal olup olmadn inceler.

Viday inceleme eylemi istatistiksel deneye bir rnektir.

Bu inceleme sonucunda vida hatasz ya da hatal biimde deerlendirilecektir. Bu iki
gzlem bilgisine deneyin sonucu, bu sonularn birlikte alnmasna da deneyin rneklem
uzay denir.

1-6

1-7

Bir deneyin rneklem uzay Venn ya da aa diyagram izilerek de oluturulabilmektedir. Venn

diyagram, bir deneyin tm olas sonularnn (kare, dikdrtgen ya da daire gibi) iinde
gsterilmesidir. Aa diyagramnda her bir sonu, aacn bir dalyla ifade edilmektedir.
rnek: Parann bir kez atlmas deneyinin Venn ve aa diyagramn izelim.

S={ Y, T }

1-8

Parann iki kez atlmas deneyinin Venn ve aa diyagramn izelim.

S = {YY, YT, TY, TT}

YY

YT

TY

TT

Venn diyagram

Aa diyagram

1-9

Bir iyerinde alan personel arasnda iki tanesinin seildii ve cinsiyetlerinin

(E = Erkek, K = Kadn) kaydedilsin. Bu deneyin tm sonularn yazalm ve Venn ve
aa diyagramn izelim.

S = {EE, EK, KE, KK}

EE

EK

KE

KK

Venn Diyagram

Aa Diyagram

1-10

Basit ve Bileik Olaylar

Olay: Bir olay, bir deneyin bir ya da daha ok sonucunun kmesidir. Olay, basit veya
bileik olabilmektedir.
Basit Olay: Bir deneyin sadece ve sadece bir nihai sonucunu ieren olaya basit olay
denilmekte ve Ei biiminde gsterilmektedir.
rnek: Personel seimi deneyinde elde edilen (EE, EK, KE, KK) sonucun her biri bu
deneyin basit olaylardr ve srasyla E1, E2,E3 ve E4 olarak gsterililir.
E1= {EE}, E2 = {EK}, E3 = {KE}, E4 = {KK}

1-11

Bileik Olay: Bir deneyin birden ok sonucundan oluan kmeye bileik olay
denilmektedir.

Bir iyerinde alan personel arasndan rastgele iki personelin seilsin

A olay, en ok bir erkein seilmi olduu durum olarak tanmlansn. A olay hi erkek olmamas ya
da bir erkek olmas durumunda gerekleecektir .

S = {EK, KE, KK}

A olay birden ok sonulu olduu iin bir bileik olaydr.

1-12

Bir grup insandan bir ksm, genetik kopyalamay, olumlu bulup desteklemekte, geri
kalan kar kmaktadr. Bu gruptan rastgele iki kii seilmitir ve genetik
kopyalamaya ilikin grleri sorulmutur. Ka farkl sonu sz konusudur? Bu deneye
ilikin Venn ve aa diyagramlarn izelim.
a) Her iki kii de genetik kopyalamay destekliyor.
b) En ok bir kii genetik kopyalamaya kardr.
c) Kesinlikle bir kii genetik kopyalamay destekliyor.

1-13

D = Genetik kopyalamay destekliyor

K = Genetik kopyalamaya kar
DD = Her iki kii de genetik kopyalamay destekliyor.
DK = Birinci kii genetik kopyalamay desteklerken ikincisi kardr.
KD = Birinci kii genetik kopyalamaya karyken ikincisi destekliyor.
KK = Her iki kii de genetik kopyalamaya kardr.

1-14

a)Her iki kii de genetik kopyalamay destekliyor olaynn gereklemesi

A = {DD} basit olaydr.
b) En ok bir kii genetik kopyalamaya kar olaynn gereklemesi iki kiinin ya da iki
kiiden birinin genetik kopyalamay desteklemesi durumlarnda sz konusudur.
B = {DD, DK, KD} bileik olaydr.
c) Kesinlikle bir kii genetik kopyalamay destekliyor olaynn gereklemesi iki
kiiden birisinin genetik kopyalamay desteklerken, dier kiinin kar olduu durumda
sz konusudur.
C = {DK, KD} bileik olaydr.

1-15

OLASILIK: Olaslk bir olayn meydana gelme ansnn saysal bir lsdr ve P ile
gsterilir.
P(Ei) basit olay
P(A) bileik olay
1-Bir olayn olasl her zaman sfr ve bir aralnda yer alr.

1-16

2- Bir deneydeki tm basit olaylarn olaslklar toplam P(Ei) olarak gsterilir.

rnein parann bir kez atlmas deneyi iin:

Parann iki kez atlmas deneyi iin:

1-17

Olasla iki kavramsal yaklam:

Klasik Olaslk
Olasln greli sklk kavram

1-18

Klasik Olaslk: ki ya da daha ok sonucun (ya da olayn) ortaya kma olasl

aynysa bunlara eit olaslkl sonu denir.
Klasik olaslk kural:

Parann bir kez atlmas deneyinde bir yaz ve bir tura olmak zere iki sonu vardr.

1-19

Zarn bir kez atlmas deneyinde ift say elde edilmesi olasln bulalm:
Bu deneyde 1,2,3,4,5 ve 6 olmak zere alt sonu bulunmaktadr ve tm sonular eit
olaslkl sonulardr.
A = {2, 4, 6}
P(A) =

1-20

Bir dernein 60 erkek ve 40 kadn olmak zere toplam 100 yesi bulunmaktadr. Bu
yeler arasnda bir tanesi dernek bakan olarak rastgele seilecektir. Bir kadn yenin
dernek bakan seilme olasl nedir?
P=

1-21

Olasln Greli Sklk Kavram:

Bir otomobil fabrikasnda bundan sonra retilecek otomobilin kusurlu olma olasl
Rastgele seilmi bir ailenin yllk gelirinin 5.000.000 YTL den fazla olma olasl
Bir hastanede bundan sonra doacak ocuun cinsiyetinin kz olma olasl

Bu deneylerdeki sonular eit olaslkl olmad iin, olaslklar

klasik olaslk hesaplama kuralyla hesaplanamaz.
rnein fabrikada bundan sonra retilecek ilk araba kusurlu ya da
kusursuz olabilir.
Ancak burada kusurlu ya da kusursu sonularnn elde edilmesi
olaslklar eit deildir.

1-22

Sonular eit olaslkl olmayan deneylerde, deney defalarca tekrar edilerek veri
retilmektedir.
Olaslklar hesaplamak iin ya eski verilerden yararlanlmakta ya da deney ok kez
tekrarlanmak suretiyle yeni veri retilmektedir.
Bu verilerden yararlanarak bir olaya ilikin olaslk deeri iin greli sklklardan
yararlanlmaktadr. Bu ynteme Olasln greli sklk kavram denir.

1-23

Yaklak Olaslk in Greli Sklk: Eer bir deney n kez tekrarlanm ve f kez bir A
olay gzlenmi ise olasln greli sklk kavramna gre olaslk:

Bir otomobil fabrikasnda retilen otomobillerden rastgele 500

tanesi seilmi ve 10 tanesinin kusurlu olduu grlmtr. lk
retilecek otomobilin kusurlu olma olasl nedir?
P=

1-24

Otomobil rneinin sklk ve greli sklk dalmlar

1-25

Sayma Kural: Eer bir deneyde, ilk aamada m tane, ikinci aamada n tane ve nc
aamada k tane sonu olmak zere sonu olmak zere aama bulunuyorsa, bu
deneyin toplam sonu says = m.n.kdir.

rnek: Bir parann kez atlmas deneyini dnelim. Bu deneyde aama bulunmaktadr; ilk kez
at, ikinci kez at ve nc kez at. Her aamann da yaz ve tura olarak iki sonucu olacaktr.
Bu nedenle sayma kuralna gre toplam sonu says = 2 . 2 . 2 = 8 olacaktr. Deney sonular ak
olarak; YYY, YYT, YTY, YTT, TYY, TYT, TTY, TTT biimde olacaktr.

1-26

Bileen ve Koullu Olaslklar: Bir firmada alan 100 kiiye, st dzey yneticilere
yksek cretler denmesini onaylayp onaylamadklar sorulmu ve aadaki tablo elde
edilmitir.

1-27

alanlar arasnda rastgele bir alan seildiinde, bu alan sadece cinsiyet ya da

gr karakteristiklerinden birine gre de snflanabilir. Eer tek karakteristik dikkate
alnacak olursa seilen alan:

erkek olabilir, kadn olabilir

onaylyor ya da onaylamyor olabilir.

Bu drt karakteristik ya da olayn olaslklarna bileen olaslk denir.

Bu olaslklara bileen ya da basit olaslklar denmesinin nedeni, bu olaslklarn satr ya
da stun toplamlarnn genel toplama blnmesiyle bulunmasdr.

1-28

Bileen olaslk: Basit olaslk olarak bilinen bileen olaslk, herhangi baka olay
dikkate alnmakszn, sadece bir olaya ilikin olaslktr.
P(Erkek) = Erkeklerin says/Tm alanlarn Says
P(Erkek) = 60/100 =0,6

1-29

1-30

Koullu Olaslk: Bir olayn olutuunun bilinmesi durumunda dier olayn olma
olasldr. rnein A ve B iki olay olmak zere A olaynn koullu olasl :
P( A / B)
B olay olduunda A olaynn olmas olasl eklinde okunur.

rnek: P(Onaylyor/ Erkek) koullu olasl

P(Onaylyor/Erkek) = Onaylayan Erkek Says/Toplam Erkek Says

= 15/60
= 0,25

1-31

1-32

P(Kadn / Onaylyor)= ?

P(Kadn / Onaylyor) = Onaylayan kadn says/Toplam onaylayanlar says

= 4/19
= 0.211

1-33

Ayrk Olaylar: Birlikte ortaya kmayan olaylara, karlkl ayrk olaylar denir.

Herhangi bir deney iin, deneyin herhangi bir tekrarnda ortaya kacak sadece bir sonu
olduu iin sonular her zaman ayrktr.
rnein bir parann iki kez atld bir deneyde,

YY, YT, TY ve TT biiminde drt sonu vardr ve sonular ayrktr. nk bir para iki kez atldnda,
bu sonulardan sadece bir tanesi ortaya kacaktr.

1-34

Zarn bir kez atlmas deneyine ilikin olaylar:

= {2,4,6}
A- ift say elde edilmesi
B- tek say elde edilmesi
= {1,3,5}
= {1,2,3,4}
C- 5den kk say elde edilmesi

A ve B ayrk olaylardr.
A ve C ayrk olaylar deildir.

1-35

rnek: Byk bir firmada alanlardan rastgele bir kii seilmi ve

aadaki iki olay tanmlanm olsun.
D = seilen kii niversite mezunudur
N = seilen kii niversite mezunu deildir

Bu iki olay ayrk mdr?

ki olayn ortak sonucu olmad iin ayrktr.

1-36

Bamsz ve Baml Olaylar:

Bamsz Olaylar: Eer bir olayn ortaya kmas teki olayn ortaya kma
olasln etkilemiyorsa, bu iki olaya bamsz olaylar denir.

rnek: 100 alana ilikin rnekte kadn (K) ve onaylyor (O) olaylar tanmlanm
olsun. Bu olaylar bamsz mdr?

1-37

Bu iki olaslk ayn olmad iin bu olaylar bamsz olaylar deildir.

1-38

Bir kutuda, I. Makinede retilmi 60, II. Makinede retilmi 40 olmak zere
toplam 100 kaset bulunmaktadr. I. Makinede retilen 60 kasetin 9 tanesi,
tm kasetlerinde 15 tanesi bozuktur. Bu durumda rastgele seilen bir kasetin
bozuk olmas D ve bu kasetin I. Makinede retilmi olmas A olayn
gstermektedir. A ve D olaylar bamsz mdr?

P(D) =P(D/A) olduu iin, A ve D olaylar bamsz olaylardr.

1-39

Tamamlayc(Btnleyici) Olaylar: A olaynn tamamlaycs

ile gsterilmekte ve A tamamlayan denilmektedir.

1-40

rnek:

Be amar makinesinden iki tanesi bozuktur. Bu makinelerden bir tanesinin

rastgele seilmesi deneyinde tamamlayc olaylar ve bunlarn olaslklar nedir?

1-41

Olaylarn Ara Kesiti: Bir rneklem uzaynda A ve B olaylar tanmlanm

olsun. A ve Bnin ara kesiti, hem A hem de Bde yer alan sonular ifade
eder, A ve B biiminde gsterilir.

1-42

arpma Kural: A ve B gibi birlikte ortaya kan olaylarn olaslna bileik olaslk ad
verilir ve P (A ve B) biiminde gsterilir. A ve B olaylarnn ara kesitinin olasl ;
P(A ve B) = P(A) P(B/A)

rnek:

Kadn (K) ve niversite mezunu(M) olaylarnn ara kesiti:

1-43

1-44

Erkek(E) ve niversite mezunu deil olaylar incelenirse:

1-45

rnek: Bir kutuda 4 tanesi bozuk, toplam 20 kaset bulunmaktadr. Bu kasetlerden

(seilen yerine konulmakszn) iki tanesi rastgele seilmitir. Seilen iki kasetin de
bozuk olma olasl nedir?

Toplam 20 kasetin 4 tanesi bozuk olduu iin ilk seilen kasetin bozuk olma olasl P(B1) =
4/10dir.
lk seilen kasetin bozuk olduu bilindiine gre, kutuda 3 tanesi bozuk 19 tane kaset kalmtr ve
ikinci seilen kasetin de bozuk olma olasl P(B2/B1) = 3/19dur.

1-46

1-47

Koullu Olaslk: Eer A ve B,

durumunda iki olay ise bunlara ilikin koullu olaslklar:

1-48

Bamsz Olaylar iin arpma Kural:

rnek:Bir ihannda iki tane yangn detektr bulunmaktadr. Bir yangn srasnda bu
detektrlerden herhangi birinin almamas olasl 0.02 dir. Bir yangn srasnda her iki
detektrn de almama olasln bulunuz.
A = lk detektrn almamas
B = kinci detektrn almamas
A ve B olaylar bamsz olduklarndan, bunlarn bileik olasl,

1-49

rnek:Penisilinin hastada alerji yapmas olasl 0.20 dir. Bu ilacn hastaya

verildii bir durumda;
a) hastaya da alerji yapmas
b) En az bir hastaya alerji yapmamas olaslklarn bulalm

zm:
a)

1-50

1-51

b) G = hasta da alerjiktir

H = En az bir hasta alerjik deildir

Tanmlanan G ve H olaylar tamamlayc olaylardr.

1-52

Ayrk Olaylarn Bileik Olasl: ki ayrk olayn bileik olasl her zaman sfrdr ve bu durum,
A ve B ayrk olaylarsa P(A ve B) = 0 eklinde gsterilir.
rnek: Otomobil kredisi almak iin gerekli bavuru formunun doldurulmasna ilikin iki olay
verilsin:

O = Kredi bavurusu onayland

R = Kredi bavurusu reddedildi
O ve R nin bileik olasl nedir?

O ve R olaylar ayrk olaylar olduu iin bileik olasl sfrdr.

P(O ve R) = 0

1-53

Olaylarn Bileimi ve Toplama Kural:

Olaylarn Bileimi: Ayn rneklem uzaynda tanml A ve B olaylarnn bileimi Ada
ya da Bde ya da A ve Bde birlikte yer alan tm olaylarn bilekesi olup A ya da B
eklinde gsterilir.

1-54

rnek:ABD niversitelerinde 12.439 milyon renci renim grmektedir. Bunlardan 6.868

milyonu kz renci, 7.211 milyonu tam zamanl renci ve 3.786 milyonu kz ve tam zamanl
rencilerdir. Kz ve Tam zamanl renci olaylarnn bileimini tanmlayalm.

1-55

Toplama Kural: A ve B olaylarnn bileiminin olasl,

1-56

rnek: Bir niversite rektr, tm rencilerin etik konusunda bir dersi (zorunlu)
almasnn yararl olacan dnmektedir. Bu konuda retim eleman ve
rencilerden oluan toplam 300 kiiye dncesini sormu ve elde edilen sonulardan
bu tablo oluturulmutur.

Bu gruptan rastgele seilen birinin retim eleman ya da katlyor olma olasl nedir?

1-57

A = Seilen kii retim eleman

B = Seilen kii dnceye katlmakta

1-58

rnek: Yaplan bir aratrmadan 7225 kiinin birden ok ii olduu bulunmutur. Bu

kiilerden 4115 tanesi erkek, 1742 tanesi bekar ve 905 tanesiyse erkek ve bekardr.
Rastgele seilen birinin erkek ya da bekar olma olasln bulunuz.
E = Rastgele seilen kii erkek
B = Rastgele seilen kii bekar

1-59

1-60

Ayrk Olaylar in Toplama Kural: A ve B ayrk olaylarnn bileiminin olasl

1-61

rnek:Kamuoyunun rk ayrmna kar dncesinin ortaya konmasn amalayan bir aratrmada;

erkek ve kadnlardan oluan 300 kii ile grlmtr. Grlerin rk ayrmna kar ,
destekliyor ve ekimser olarak kaydedilmesi sonucunda bu tablo oluturulmutur.

Rastgele seilen bir kiinin rk ayrmna kar ya da ekimser olma olasl nedir?

1-62

K = ekilen kii rk ayrmna kar

C = ekilen kii rk ayrm konusunda ekimser

1-63

Kaynaklar

statistik Yntemleri, Do.Dr.Murat Karagz,7.Bask,Ekin Basn

Yayn Datm,2009
Anadolu niversitesi, Olaslk ve statistik Ders Notlar