KARNIOWICE

MODR

Maopolski Orodek Doradztwa Rolniczego

w Karniowicach

Zakadanie pasieki
poradnik modego psZcZelarZa

Karniowice 2012

Opracowanie:
Jan lsarz - Dzia Ekologii i Ochrony rodowiska
Zdjcia - Jan lsarz

Wstp
Pszczelarstwo to wana dziedzina rolnictwa, a take zawd lub hobby dajce bezporedni kontakt z natur, przynoszce take cenne produkty spoywcze
i lecznicze. Dlatego zainteresowanie pszczelarstwem ronie.
Co roku pojawiaj si osoby mode, lub starsze, ktre deklaruj ch zaoenia pasieki. Czasem s ju nieco przygotowane teoretycznie i maj szereg
pyta praktycznych, czasem jednak nie bardzo wiedz nawet o co pyta. Dla
nich wanie przeznaczona jest ta publikacja. Mam nadziej, e odpowie ona na
podstawowe pytania adeptw trudnej sztuki pszczelarstwa.
Praca z pszczoami to przyjemno, ale take pewne ryzyko dla zdrowia. Zanim zajmiemy si pszczoami musimy uzyska pewno, e nie jestemy nadmiernie uczuleni na jad pszczeli. Tzw. nadwraliwo objawia si gwatown
reakcj organizmu nawet po jednym udleniu, powodujc opuchniecie caego
ciaa, wysypk, zaburzenia pracy serca, utrat przytomnoci a nawet mier.
Natomiast zaczerwienienie udlonego miejsca, opuchnicie i bl utrzymujcy
si 2-3 dni jest czym normalnym.

Planowanie
Przy planowaniu zaoenia wasnej pasieki trzeba wpierw ustali, czy pasieka ta bdzie dla nas tylko hobby, czy te ma da pewien dodatkowy dochd, a moe z czasem pszczelarstwo stanie si naszym zawodem, sposobem
na ycie. Z tych rozwaa wyniknie sposb gospodarowania: stacjonarny, lub
wdrowny.
Jeli decydujemy si na pasiek typowo amatorsk, hobbystyczn zalecabym jej wielko przynajmniej 5-10 pni. Wynika to z faktu, e do kadej pasieki niezalenie jakiej bdzie wielkoci dokupi musimy sprzt dodatkowy, z
ktrego najdrosza jest miodarka. Jej koszt przewysza czsto warto kilku
uli. Trzeba te urzdzi jak, choby niewielk pracowni pasieczn. Ponadto
rozpoczynanie gospodarzenia od 1-2 uli jest czsto ryzykowne. Przy bdach,
jakie w pocztkowym okresie s nieuniknione, mona straci np. podczas zimowli ca pasiek. Nadchodzi wtedy zniechcenie, nie ma materiau wasnego
do odbudowy, wszystko trzeba zaczyna od pocztku. Poza tym nakady pracy
przy obsudze pasieki 2-3 pniowej i 10 pniowej, po zdobyciu pewnej wprawy
s praktycznie porwnywalne, zwaszcza, e w kadym wypadku trzeba dokona czynnoci wstpnych, a wic przygotowania sprztu, ramek, rozpalenia
podkurzacza, czasem dojazdu do pasieki.

Nastpnie naley dokona wyboru miejsca w jakim ona stanie. Pasieka amatorska, z samego zaoenia majca da wacicielowi przyjemno obcowania
z pszczoami na co dzie, powinna by pasiek przydomow. Mniejsz uwag
zwracamy w tym wypadku na zasobno pastwiska pszczelego.
Dokonujc tego wyboru musimy jednak wzi pod rozwag fakt, e pszczoy mog by uciliwe, a nawet niebezpieczne dla domownikw i ssiadw.
Brak na razie jednoznacznych przepisw odnonie lokalizacji pasiek, przyjmuje si jednak zwyczajowo, e pasieka powinna by oddalona od granicy z
ssiadem lub uczszczanej drogi co najmniej o 10 m. Jeli nie mona speni
tego wymogu naley odgrodzi j szczelnym potem z desek, folii, lub gstej
siatki, albo ywopotem o wysokoci co najmniej 3 m. Niezalenie od tego
paragraf 144 Kodeksu Cywilnego stanowi, e prowadzenie pasieki nie moe
ponad przecitn miar utrudnia ssiadom korzystania z terenw bdcych
ich wasnoci. To wanie niezbyt precyzyjne okrelenie jest przedmiotem
wieloletnich nieraz procesw sdowych. Z drugiej strony prowadzenie pasieki,
jako dziaalno rolnicza nie wymaga specjalnego zezwolenia, ani nie podlega ograniczeniom, chyba e odbywa si w terenach wyczonych z produkcji
rolnej. Z kolei istnienie pasieki w terenie rolniczym nakada na okolicznych
rolnikw szczeglny obowizek zgodnego z przepisami stosowania rodkw
ochrony rolin, aby nie spowodowa strat w rodzinach pszczelich.
Jeli planujemy zaoenie wikszej, pzawodowej pasieki powinnimy zacz od oceny zasobnoci rodowiska i konkurencji w postaci innych istniejcych ju pasiek w okolicy.

Troch pszczelarskiej ekonomiki

Nawet, jeli pszczelarstwo bdzie tylko naszym hobby warto pomyle o
aspekcie ekonomicznym. Zaoenie pasieki musi si wiza z kosztami. Nawet,
jeli mamy wasny teren, trzeba zakupi ule i sprzt oraz urzdzi pasieczysko
i pracowni.
Sprzyjajc okolicznoci jest tu moliwo etapowego tworzenia pasieki
nawet przez kilka lat. Pozwala to omin konieczno zacigania kredytw,
bowiem rozwj pasieki finansowa bdziemy z dochodw uzyskiwanych z biecej produkcji, stopniowo dokupujc ule, sprzt, odkady lub matki.
Podstawowy dochd pochodzi bdzie ze sprzeday miodu. Warto tu
uwzgldni nawet mid, jaki ofiarowujemy naszym znajomym czy rodzinie
w rnych okolicznociach, bo gdybymy go nie mieli, musielibymy wyda

Dwa miody w jednym

wieczki woskowe

pienidze na zakup jakiego prezentu. Zasadniczym problemem jest sprzeda

miodu w dobrych cenach. Unika naley hurtowej sprzeday, gdy wtedy dochd nasz jest bardzo niewielki. Naley raczej samodzielnie rozla mid do
opakowa jednostkowych np. 0,5 czy 0,9 litra i po odpowiednim oznaczeniu
sprzedawa wrd bliszych i dalszych znajomych. Przejmujemy wtedy mar
jak zgarnby hurtownik. Nie naley spieszy si ze sprzeda. Mid przecie zachowuje przydatno do spoycia a przez 3 lata. Poza tym dobrze jest
mie mid w staej sprzeday, aby klient, np. niezbyt bogaty emeryt, mg do
nas powraca i zaopatrywa si w miar swoich potrzeb, a take moliwoci
finansowych.
Stworzenie grupy staych odbiorcw jest rozwizaniem idealnym, ale troch trwa. Musimy swoj rzetelnoci i pierwszorzdn jakoci oferowanych
produktw zachci i przywiza klienta do siebie. Pomocne tu s rne chwyty marketingowe jak np. ozdobne etykiety z naszym adresem, torby reklamowe, czasem jaki darmowy dodatek w postaci wieczki woskowej, broszurki
informujcej o wartoci produktw pszczelich itp. Nowych klientw moemy
te zowi za pomoc przydronej tablicy informujcej o sprzeday miodu z
wasnej pasieki, czy te podczas sprzeday miodu na lokalnych kiermaszach
przy rnych okazjach.
Inne produkty pasieczne maj mniejsze znaczenie. Propolis pozyskujemy w
tak maych ilociach, e moe on stanowi najwyej dodatek reklamowy, wosk
nie jest w zasadzie przedmiotem obrotu, wikszo wymieniamy na wz, tylko nadmiar moemy przetworzy na wiece i inne ozdoby, co zawsze warto
zrobi. Dodatkowym produktem handlowym z pasieki mog by za to obna
pykowe odpowiednio wysuszone i przygotowane do sprzeday. Poda pyku
zaley jednak od warunkw poytkowych i nie wszdzie uda si odowi jego
wiksze iloci.
Przy bilansowaniu wydatkw i przychodw z dziaalnoci pasiecznej na
og nie wyceniamy naszej pracy jak wkadamy w obsug pasieki. Uzyskany
dochd bdzie wanie zapat za t prac.

Urzdzenie pasieczyska
Zakadanie pasieki powinnimy rozpocz od wyboru miejsca na pasieczysko. Powinien to by teren nasoneczniony i zaciszny, o podou suchym, najlepiej o wystawie poudniowej. Pasieczysko powinno by ogrodzone i dodatkowo
obsadzone drzewami i krzewami. Mona tu zastosowa np. mieszace iwy o

zrnicowanym okresie kwitnienia,

nieguliczk, dere jadalny irg, forsycj, karagan syberyjsk. Midzy
ulami te mona posadzi krzewy
lub niewielkie drzewka. Bd one
dodatkowymi punktami orientacyjnymi dla pszcz, a w upalne, letnie
dni dadz lekki pcie.
Ule mona rozmieci pojedynczo, ale lepiej w grupach po 2-3.
Jest wygodne dla pszczelarza, gdy
podczas obsugi uli, moe na ssiednim daszku pooy elementy
rozbieranego ula, lub podrczny
sprzt. Unika wtedy niepotrzebWaga pasieczna
nego schylania si. Mona te ule
ustawi po kilka, obok siebie, na wsplnych podporach. Zaley to od wielkoci pasieczyska jakim dysponujemy. Ul powinien sta na solidnej podstawce,
ktra z kolei posadowiona bdzie na pytce betonowej, np. chodnikowej 50 x
50 cm. Od przodu dobrze jest pooy drug mniejsz pytk. Pozwoli nam ona
na obserwacj mieci, jakie wyrzucane s z ula przez wylotek. Dowiadczony
pszczelarz potrafi z tego wyczyta wiele informacji o stanie rodziny. Ule malujemy na rne kolory w tym gwnie na kolory rozpoznawane przez pszczoy, a wic biay, ty,
niebieski, niebieskozielony. Uatwia to
powrt robotnicom
z poytku do swoich
rodzin.
Wszystkie
ule,
zwaszcza przy wikszej pasiece powinny
by ponumerowane,
co uatwi pniej prowadzenie notatek i
planowanie prac pasiecznych.

Poido pasieczne

Ule powinny by ustawione wylotkami w stron soca. Na pasieczysku

powinnimy zainstalowa poido pasieczne, najlepiej z biec wod. Powinno
ono znajdowa si w takim miejscu, eby wylatujce z uli pszczoy nie zanieczyszczay go swoimi odchodami. Jeli jest to trudne do uzyskania, poido
powinno by zadaszone, lub chociaby czsto dezynfekowane. Warto pamita, e zanieczyszczone poido moe by rdem chorb pszcz. Kolejnym,
bardzo przydatnym elementem wyposaenia pasieczyska (zwaszcza w wikszych pasiekach) jest waga pasieczna. Na wadze tej ustawiamy ul o przecitnej
sile. Co wieczr po ustaniu lotw sprawdzamy wskazania wagi. Wyniki tych
odczytw pozwol nam zorientowa si w sytuacji poytkowej i zaplanowa
potrzebne czynnoci pasieczne. Stanowisko ula na wadze powinno by zadaszone, aby opady deszczu nie znieksztacay wynikw.
Pasieczysko powinno by utrzymywane w porzdku, czsto koszone, nie
mog spacerowa po nim kury i inne zwierzta gospodarskie. Nie wolno pozostawia na nim sprztu, ramek i innych elementw uli, ktre mogyby wywoywa rabunek.
Oczywicie najwaniejszym elementem pasieczyska jest pracownia pasieczna. Temat jej budowy i wyposaenia omwi w dalszej czci.

Wybr ula
Wybr typu ula jest jedn z najwaniejszych decyzji podczas zakadania
pasieki, gdy jest to decyzja na cae lata. Trzeba tu zaznaczy, e pszczoy potrafi doskonale dostosowa si do stworzonych im warunkw. Ul musi speni
jedynie podstawowe warunki takie jak: szczelno, izolacja termiczna, a wic
ochron przed zimnem i przegrzaniem, moliwo regulowania pojemnoci
stosownie do rozwoju rodziny, zapewnienie waciwej wentylacji oraz moliwoci pozyskiwania miodu i innych produktw pasiecznych. Wikszo obecnie produkowanych uli, zwaszcza nowoczesnych uli styropianowych spenia
te wymogi. Typ ula, ktry jest okrelany przez wielko ramki, dostosowujemy raczej do swoich indywidualnych potrzeb. Do nowoczesnej gospodarki
wdrownej nadawa si bd lekkie ule styropianowe, wielokorpusowe. Przy
planowanej gospodarce stacjonarnej w pasiece amatorskiej mona ewentualnie
zastosowa ul kombinowany typu Dadant, w ktrym wystpuj due ramki
gniazdowe o wymiarach 435 x 300 mm i pramki w nadstawce. Praca w takim ulu polega na manewrowaniu pojedynczymi ramkami, w przeciwiestwie
do uli wielokorpusowych, w ktrych gospodarka polega czsto na operowaniu

Ule architektoniczne
caymi korpusami, co dla osb starszych i sabszych moe by uciliwe. Ulem
wielokorpusowym, ktry mog poleci jest ul Ostrowskiej, skadajcy si z
trzech jednakowych korpusw w kadym po 10 ramek o wymiarach 360 x 230
mm. Podobnie godny polecenia jest bardzo popularny ul wielkopolski, ktry
jest take ulem wielokorpusowym z dwoma kondygnacjami ramek o wymiarach 360 x 260 i pnadstawk. Ul ten umoliwia wykorzystanie bardzo rnych poytkw, w tym sabych i krtkotrwaych. Raczej naley zrezygnowa z
zastosowania ula warszawskiego poszerzonego, o ramce wsko-wysokiej 300
x 435 mm. Stwarza on wprawdzie, z racji ksztatu ramki, najlepsze warunki dla
zimowli pszcz, jednak sporych trudnoci przysparza oddzielenie gniazda od
miodni, a co za tym idzie odbir miodu, zwaszcza przy sabszych poytkach.
W kraju produkowane i stosowane s jeszcze ule wielokorpusowe typu
Langstroth oraz ule systemu Apipol, dostosowane do specyficznej technologii
pasiecznej od lat stosowanej w pasiekach wsppracujcych z tym przedsibiorstwem.
Przy zakadaniu pasieki najlepiej byoby zaopatrzy si w cakiem nowe ule.
Jeli ju z jakich przyczyn kupujemy ule uywane, powinny to by ule ktrego z wyej podanych typw i przed zasiedleniem musimy je bardzo starannie

zdezynfekowa. Polega to na dokadnym oskrobaniu wntrza, a nastpnie jego

wypaleniu, a take pomalowaniu cian zewntrznych.
Niektrzy pszczelarze dla obnienia kosztw zakadania pasieki sami chc
wykona swoje ule z drewna lub pyt pilniowych. Inni we wasnym zakresie
wykonuj ule z poliuretanu. W kadym z tych wypadkw naley oprze si
na rozmiarach ramki ktrego z zalecanych w Polsce typw ula, poniewa dla
nich produkowana jest wza o odpowiednich rozmiarach, a take inny sprzt
pasieczny jak np. transportwki, miodarki, izolatory, maty, beleczki itd.
Oglna zasada - tylko jeden typ ula w pasiece. Najwygodniej, jeli mamy
te tylko jeden rodzaj ramki, ktra pasuje do wszystkich uli i korpusw.

Wybr materiau hodowlanego

Wybr rasy pszcz jest take bardzo istotnym elementem w organizacji
nowej pasieki. Na terenie naszego kraju uytkowane s zasadniczo trzy rasy
pszczoy miodnej.
1. Rasa rodkowoeuropejska (Apis mellifera mellifera). Jest to rasa miejscowa, od prawiekw zamieszkujca Europ na pnoc od Alp i Karpat. Charakteryzuje si ona ciemnobrzow barw. Jest stosunkowo dua, krpa.
Wiosenny rozwj rodzin jest wolniejszy, lecz czerwienie utrzymuje si na
wyrwnanym poziomie dosy dugo, niezalenie od warunkw poytkowych. Zimuje bardzo dobrze i jest dosy odporna na choroby. Populacja tej
pszczoy odznaczaa si jednak znaczn rojliwoci i zoliwoci i dlatego
te zostaa w znacznej czci wyparta przez inne rasy. W ramach ochrony
zasobw genetycznych utrzymuje si jednak linie lokalne takie jak Augustowska (A), Kampinoska (K), Pnocna (Pn), Asta, Norweska (NOR).
2. Rasa kraiska (Apis mellifera carnica) zwana popularnie kraink jest obecnie najbardziej rozpowszechniona w polskich pasiekach. Pochodzi ona z
grzystych rejonw Austrii i dawnej Jugosawii. Pszczoy barwy szarej, o
szybkim wiosennym rozwoju, dobrze zimujce, agodne, pracowite, do
odporne na choroby, o dobrze rozwinitym zmyle orientacji i umiarkowanej rojliwoci. Matki czerwi obficie, tworzc silne rodziny. Dziki tym
cechom od dziesicioleci bya importowana na nasze tereny i wypieraa
pszczo miejscow. Jest hodowana w wielu pasiekach w ramach programw doskonalenia genetycznego. Dostpna jest dla pszczelarzy w postaci
wielu linii hodowlanych jak np.: CT46, Beskidka, CJ10, Dobra, Kortwka,

10

Alpejka, Jugo, Nieska, Kamianka, CNT, Alsin, Ca, Cp, Cr, Marynka, GR1,
Batycka, Karpatka i inne.
3. Rasa kaukaska (Apis mellifera caucasica). Pochodzi z wyszych partii
Kaukazu. Drobna o owosieniu szarym. Matki czerwi sabo, wic tworzy
mniejsze rodziny. Maj tendencje do silnego kitowania gniazda i mostkowania plastrw. Bardzo agodne i nierojliwe. Mid sklepi na mokro. Skonne do rabunku. Dobrze wykorzystuj sabsze poytki, pracowite. S bardzo
dobrymi zapylaczkami. Maj najduszy jzyczek z omawianych trzech ras.
Zimuj rednio. S podatne na choroby, zwaszcza na nosemoz. Nie nadaj
si w terenach wystpowania spadzi, gdy jej domieszka w zapasach zimowych bardzo im szkodzi.
W ramach programw doskonalenia genetycznego prowadzone s nastpujce linie hodowlane: Wonica, KPW, PwK, KP, Puawska i inne.

Linie krzywkowe
Wiele pasiek realizujcych programy hodowlane prowadzi hodowl krzywkow tworzc nowe linie czce podane cechy uytkowe dostosowane
do okrelonych warunkw przyrodniczych, czy systemw gospodarki pasiecznej. Mona tu wymieni np. linie Viking, Viktoria, AM, Dbrwka, Karolinka,
Apipol 2 itp.
Na rynku dostpna jest rwnie angielska linia syntetyczna Buckfast majca
tylu gorcych zwolennikw, co i przeciwnikw. Nie jest ona objta krajowymi
programami hodowlanymi. Jak wic wida pszczelarz ma do dyspozycji znaczny (niektrzy uwaaj, e zbyt duy) wybr linii hodowlanych w ramach trzech
ras uytkowanych w Polsce, a take wielk liczb materiau krzywkowego
(krzywki midzyrasowe i midzyliniowe).
Dla porzdku warto doda, e w Polsce jest ju blisko 50 pasiek realizujcych programy hodowlane. Szczegowa charakterystyka linii hodowlanych
zawarta jest w opracowaniach wydawanych przez Krajowe Centrum Hodowli
Zwierzt oraz na stronach internetowych KCHZ.
T nieatw decyzj o wprowadzeniu konkretnej rasy i linii hodowlanej dobrze te skonsultowa z okolicznymi pszczelarzami posiadajcymi dowiadczenie w gospodarowaniu w danym terenie i konkretnych warunkach poytkowych.

11

Trzeba przede wszystkim uzyska rozeznanie co do rozkadu poytkw wystpujcych w okolicy. W wikszoci rejonw naszego kraju wystpuj gwnie
poytki wczesne. Naley, zatem w takim wypadku wybra linie, ktre charakteryzuj si wczesnym wiosennym rozwojem, zdolne do wykorzystania poytkw wczesnych, np. sadw, mniszka, czy rzepaku. Doskonalenie pogowia
pszcz jest jednym z trudniejszych zada kadego pszczelarza. Nie obdzie si
tu bez staej obserwacji i eksperymentowania w pasiece. Warto te wzi pod
uwag, e matki hodowane w pewnych okrelonych rejonach kraju i do nich
dostosowane w trakcie wieloletniej hodowli, nie powinny by uytkowane w
rejonach odlegych, o innych warunkach klimatycznych i poytkowych.
W jednej pasiece powinno si utrzymywa tylko jedn ras pszcz, mona
natomiast wykorzystywa rne linie hodowlane.
Niektrzy pszczelarze w poszukiwaniu idealnej pszczoy sprowadzaj
nielegalnie matki zza granicy, a nawet z innych kontynentw. Jest to praktyka
niecelowa, a nawet szkodliwa i niebezpieczna, gdy powoduje zamiecenie
pogowia, a skutki wprowadzenia obcych genw do rodowiska trwa mog
latami. W tym miejscu naley wzi pod uwag take aspekt zdrowotny, a wic
moliwo zawleczenia egzotycznych pasoytw i chorb.
Pocztkujcy pszczelarz musi te zdecydowa czy zakupi matki czerwice tzn. unasienione naturalnie na trutowisku (tych jest niewiele), czy te inseminowane. Matki takie przewanie nie maj sprawdzonego czerwienia i po
poddaniu do ula nie zawsze, szybko podejmuj czerwienie. Pszczelarze maj
sporo problemw z przyjciami matek inseminowanych i stwierdzaj take, e
matki te s szybko wymieniane przez pszczoy. Za to s to matki gwarantujce
obustronne pochodzenie, tzn. pewna jest linia mateczna i ojcowska. Matki takie
s jednak drosze.
Znacznie tasze s matki tzw. jednodniwki, czyli wieo urodzone. S
one stosunkowo dobrze przyjmowane w rodzinach, ale musz odby loty godowe, aby si unasieni, a zatem pochodzenie ze strony ojcowskiej takiej rodziny
bdzie nieznane, cho na pewno zrnicowane. Za to przewanie szybko podejmuj czerwienie i czerwi duej i obficie.
Pocztkujcy pszczelarz z pewnoci nie powinien nabywa bardzo drogich
matek reprodukcyjnych.

12

Poytki pszczele
Kolejnym, bardzo istotnym zagadnieniem przy zakadaniu pasieki jest ocena zasobnoci pastwiska pszczelego. Warto przy tym pamita, e rodzina najlepiej wykorzystuje poytki pooone jak najbliej. Do poytku bardziej oddalonego rodzina wykonuje mniej lotw dziennie ni do poytku pooonego w
odlegoci kilkuset metrw. Zbieraczki w poszukiwaniu poytkw mog odlatywa nawet na odlego kilku kilometrw. Oczywistym jest jednak, e loty
na takie odlegoci s nieekonomiczne, gdy trwaj dugo, a poza tym pszczoa
spala cz przenoszonego nektaru. Uwaa si, e promie tzw. efektywnego
czy opacalnego lotu pszcz wynosi 1,5, a najwyej 2 km od pasieki. Promie
ten obejmuje odpowiednio 706 ha, czyli ok. 7 km2 i 1256 ha, czyli ok. 12,5
km2.
W terenie tym szacunkowo okrelamy powierzchni naturalnych zbiorowisk
rolinnych takich jak: lasy, uytki zielone, rolinno nadrzeczna, nieuytki,
wrzosowiska, oraz zbiorowisk sztucznych i rolin uprawnych, takich jak: sady
i ogrody, parki, roliny oleiste, gryka, motylkowe, strczkowe itd.
Pomoc w tym obliczeniu moe by mapa geodezyjna miejscowoci, w ktrej stoi pasieka o skali odwzorowania np. 1: 20 000.
Na mapie znajdujemy miejsce postoju pasieki, a nastpnie za pomoc cyrkla
zakrelamy obszar o promieniu 2 km. W kole tym rnymi kolorami zaznaczamy zbiorowiska naturalne i sztuczne. Nastpnie w przyblieniu okrelamy ich
powierzchni. Dla uatwienia tego obliczenia posuy si moemy siatk narysowan na przezroczystej kalce o kwadratach odpowiadajcych powierzchni
np. 1 ha (wg skali mapy).
Nastpnym krokiem jest przemnoenie iloci ha poszczeglnych zbiorowisk, czy upraw przez jednostkow wydajno miodow z ha. Wydajno
miodowa okrelona jest w drodze bada i wynosi przykadowo (wg rnych
autorw):

las iglasty, mieszany (nektar) 70 kg miodu/ha,

las iglasty (spad) do 700kg miodu/ha,
uytki zielone 40 kg miodu/ha,
grunty orne (chwasty, ew. poplony) 10 kg miodu/ha,
sady 20 kg miodu/ha,
rolinno nadrzeczna 150 kg miodu/ha,
wrzos 50 - 100 kg miodu/ha,

13

rzepak ozimy 80 - 150 kg miodu/ha,

gorczyca biaa 40 - 90 kg miodu/ha,
malina 50 - 250 kg miodu/ha,
borwka do 100 kg miodu/ha,
gryka 100 - 250 kg miodu/ha,
koniczyny 100 - 120 kg miodu/ha,
nostrzyk biay 200 - 600 kg miodu/ha,
facelia 200 i wicej kg miodu/ha,
nawo 300 - 750 kg miodu/ha,
lipa, klon 2 kg miodu z 1 drzewa,
robinia akacjowa 1 kg miodu z 1 drzewa.

Po zsumowaniu wydajnoci miodowej rodowiska musimy jeszcze uwzgldni moliwo wykorzystania zasobw rodowiska przez pszczoy. Przyjmuje
si, e procent wykorzystania poytku pszczelego, czyli tzw. wzitek stanowi
moe 50 % dla nektaru i zaledwie 10% dla spadzi.
Drug stron tego bilansu stanowi ilo pni znajdujcych si w omawianym
terenie. S to zarwno nasze pszczoy, jak i rodziny ssiadw pszczelarzy.
Dzielc wyliczony wzitek przez ilo pni otrzymujemy ilo miodu oferowan przez rodowisko na 1 rodzin. Pamitajc, e jedna rodzina zuywa na
wasne potrzeby 80 -100 kg miodu rocznie, moemy prognozowa wysoko
zbiorw miodu towarowego. Nie wolno zapomina rwnie o zapotrzebowaniu rodzin na pyek, ktre wynosi 25-30 kg rocznie/pie.
W naszych warunkach absolutnym rekordzist w produkcji pyku jest mniszek pospolity dostarczajcy 300 kg pyku z ha. Duo pyku dostarcza te facelia 150-200 kg/ha, nostrzyk - 40-150 kg/ha, chaber bawatek 60 kg/ha,
koniczyny 30 kg/ha, gorczyca do 100 kg/ha, rzepak ozimy 60-150 kg/ha.
Przyjmuje si szacunkowo, ze w naszych warunkach poytkowych na 1 km2
moe przypada przecitnie najwyej 6-7 pni. Wynika z tego, e w jednym
miejscu nie powinno sta wicej ni 50 rodzin. Przekroczenie obsady rodzin
nazywamy przepszczeleniem terenu. W miejscach takich zbiory miodu s niskie. Cieszy si za to mog rolnicy, gdy warunki zapylania rolin s tam
bardzo dobre.

14

Nabycie pszcz
Kiedy ju zakupilimy ule, sprzt i urzdzilimy pasieczysko przychodzi
pora zakupu pszcz. Jest kilka sposobw ich nabycia.
Najatwiej pszczoy kupi u ssiada pszczelarza. Jeli kupujemy cae rodziny wraz z ulami sprawa jest prosta. W okresie jesiennym lub na przedwioniu,
kiedy nie ma ju mrozw, ale pszczoy jeszcze nie lataj ule przewozimy do
naszej pasieki. Na ten moment naley zamkn wyloty, aby pszczoy nie wylatyway z ula. Po ustawieniu na nowym miejscu i chwili uspokojenia wylotki
otwieramy. Ca operacj naley wykona moliwie delikatnie, bez haasw i
gwatownych wstrzsw. Jeli rodziny s przemieszczane na niewielk odlego, (do 2-3 km) istnieje obawa, e pszczoy lotne wrc na swoje miejsce.
Dlatego te przenosiny robimy w okresach, kiedy pszczoy przez duszy czas
nie lataj i zapominaj o miejscu postoju swojego ula.
Drugim sposobem jest zakup odkadw. Prosimy w tym wypadku zaprzyjanionego pszczelarza o wykonanie odkadw, czyli niewielkich rodzin, ktre
przenosimy do swojego ula w skrzynce - transportwce. Moemy te zawie
do niego nasze ule i po umieszczeniu w nich odkadw przetransportowa je z
powrotem na nasze pasieczysko. Odlego nie gra tu roli, gdy pszczoy lotne
i tak opuszczaj odkad. Oczywicie odkad taki zaopatrujemy w now matk.
Obecnie na wielk skal odbywa si produkcja i sprzeda odkadw z duych pasiek, suca gwnie uzupenianiu strat zimowych, ale take powikszaniu istniejcych pasiek. Zakup odkadw podobnie jak matek pszczelich
i lekw warrozobjczych jest refinansowany z funduszy pomocowych dla
pszczelarstwa. Dostp do tych funduszy uzyskuj pszczelarze za pomoc swoich organizacji zwizkowych.
Zakup rojw naturalnych kiedy powszechnie stosowany, jako sposb powikszania pasiek dzi ju jest nieaktualny z wielu wzgldw, a gwnie z braku poday rojw na rynku.

Obsuga rodzin
Kiedy ju mamy swoje upragnione pszczoy nadchodzi czas, aby wzi duto i podkurzacz do rki i zacz uczy si ich praktycznej obsugi.
Take w tym wypadku nieoceniona byaby pomoc yczliwego ssiada,
pszczelarza - praktyka, gdy trudno nauczy si wykonywania pewnych praktycznych czynnoci tylko z literatury.

15

Prac rozpoczynamy od zaoenia paszcza, lub kombinezonu pszczelarskiego oraz kapelusza. Paszcz musi mie rkawy cignite gum, siatk kapelusza za naley woy pod konierz i zapi guzikiem pod szyj. Pocztkujcy pszczelarze uywaj czasem rkawic. Praca w nich jest jednak znacznie
trudniejsza i niewygodna.
Teraz rozpalamy podkurzacz, wrzucajc na dno poncy zwitek papieru i
kadc na drobne kawaki suchego prchna z drzewa liciastego cay czas
dmuchajc mieszkiem, Gdy prchno ju si zajmie dodajemy nastpn porcj i zamykamy kominek. Jako paliwo stosowa moemy take pocite odygi
sonecznika lub innych rolin. Unikamy stosowania w tym celu mikkiej pyty
pilniowej, ktra chocia pali si dobrze i daje duo dymu, zawiera kleje i inne
skadniki chemiczne, szkodliwe dla pszcz i pszczelarza.
Oprcz podkurzacza do pasieki zabieramy duto, miotek, notatnik ew. inne
narzdzia najlepiej w lekkim koszyczku wiklinowym lub plastikowym z wygodnym uchwytem. Do ula podchodzimy od tyu, zdejmujemy daszek i powak, podwaajc j dutem pasiecznym. W tym czasie nasz pomocnik (dobrze,
jeli mamy takiego) kieruje ku powierzchni otwartego gniazda kilka kbw
dymu, aby spdzi pszczoy w gb. Dymu nie naley naduywa, a zwaszcza
wdmuchiwa go gboko do gniazda, gdy spowoduje to masowe opuszczanie
ula przez pszczoy, czyli skutek odwrotny do zamierzonego.
Posugujc si dutem i miotek wykonujemy przegld gniazda. Nie jest
konieczne wyciganie wszystkich ramek, czasem wystarczy je tylko lekko
odsun na bok, aby mie wgld do wntrza gniazda. Jeli wycigamy jak
ramk w celu jej dokadnego obejrzenia trzymamy j zawsze nad ulem, aby
nie zgubi matki. Ruchy nasze powinny by zdecydowane, ale pynne. Przez
cay czas powinnimy zachowa uwag, aby nie pognie pszcz rkami,
narzdziami, lub przesuwanymi ramkami. Nie wolno wymachiwa rkami
i opdza si przed pszczoami, bo to tylko moe bardziej je zdenerwowa.
Jeli zabieramy ramk z ula naley strzsn z niej pszczoy do gniazda zdecydowanym ruchem, a pozostae zmie miotek. Ramki takie, zwaszcza z
miodem wkadamy od razu do zamykanej transportwki, aby nie wywoywa
nalotu pszcz.
Trzeba zwraca uwag, aby pomidzy ramkami zachowa waciwy odstp
10-15 mm umoliwiajcy przejcie pszczoom. Zbyt due odstpy powoduj
pogrubianie plastrw zwaszcza w grnej czci, gdzie skadowany jest mid,
a w skrajnych wypadkach nawet mog pszczoy pomidzy ramkami wbudowywa dzikie plasterki. Problem rozwizuje si sam, jeli stosujemy ramki tzw.

16

hoffmanowskie z poszerzonymi w grnej czci bocznymi beleczkami lub odstpniki ramkowe. W takim wypadku ramki dosuwamy do oporu.
Wielko gniazda (ilo ramek) musi by zawsze dostosowana do aktualnej
siy rodziny. Ramki s przyklejone do ula propolisem, dlatego w celu ich przesunicia, czy wydobycia trzeba posuy si zagit czci duta pasiecznego
jak dwigni. Podobnie postpujemy w wypadku oddzielania od siebie korpusw ula. Naley przy tym unika stukw i wstrzsw.
Pamitajmy, e przegld powinien trwa jak najkrcej i wykonujemy go
tylko w koniecznych przypadkach, gdy dezorganizuje prac rodziny nawet na
kilka dni.
Wykonane czynnoci, stan przegldnitej rodziny i inne obserwacje notujemy w zeszycie pasiecznym. W przypadku udlenia zachowujemy spokj i
usuwamy (zdrapujemy) szybko do za pomoc paznokcia lub duta pasiecznego. Nie wolno chwyta da dwoma palcami, bo spowodujemy wycinicie
jadu ze zbiorniczka jadowego do ranki.

Urzdzenie pracowni pasiecznej

Ostatnim opisywanym tu etapem zakadania pasieki jest urzdzenie pracowni pasiecznej. W zalenoci od lokalizacji pasieki moe to by wyodrbnione specjalne pomieszczenie w domu lub zabudowaniach gospodarczych,
bd osobna budowla z drzewa, czy murowana, dostosowana do projektowanej
wielkoci pasieki.
Trzeba zaznaczy, e na dzie dzisiejszym nie ma jednolitych przepisw
dotyczcych urzdzania pracowni. Opieramy si na razie na rnych uregulowaniach prawnych dotyczcych warunkw produkcji ywnoci, mona take
stosowa zalecenia zawarte w Kodeksie Dobrej Praktyki Pszczelarskiej zatwierdzonym przez PZP.
Oglnie powiedzie mona, e pracownia w pasiece amatorskiej powinna
si skada przynajmniej z dwch czci. Cz pierwsza (czysta) bdzie przeznaczona do odbioru i konfekcjonowania miodu, cz druga do innych prac,
jak np. przygotowywanie ramek, wzy, oraz jako magazyn sprztu.
Dodatkowo powinnimy przewidzie oddzielne szafy lub skrzynie na odzie
robocz, leki, rodki czystoci i rodki dezynfekcyjne, oraz gotowe produkty pasieczne. Pracownia winna by zaopatrzona w wod biec i prd elektryczny, co uatwi pewne prace. ciany, podogi i sufit powinny by gadkie i

17

Fragment pracowni

Magazyn produktw pasiecznych

18

pokryte powierzchniami atwo zmywalnymi. Nie musz to by kafelki, lecz

zwyka lamperia, czy linoleum. Nie s te konieczne zaokrglone kty. Oczywicie ambicj kadego pszczelarza powinno by denie, aby jego produkty
prezentoway jak najwysz jako i warto dooy wszelkich stara, aby to
osign.
Obecnie pszczelarze, podobnie jak wszyscy hodowcy zwierzt, zobowizani s do rejestracji swoich pasiek u waciwego, Powiatowego Lekarza Weterynarii. Po zoeniu pisemnego wniosku nadaje on pszczelarzowi numer identyfikacyjny. Numer ten powinien by umieszczany na kadej etykiecie miodu
sprzedawanego z tej pasieki.
Aby jednak zgodnie z prawem sprzedawa produkty ze swojej pasieki, choby tylko w domu czy pasiece, pszczelarz powinien postara si o zarejestrowanie sprzeday bezporedniej ze swojej pasieki u tego samego Powiatowego Lekarza Weterynarii. Po zgoszeniu i spenieniu wymaga weterynaryjnych i po
pozytywnym wyniku kontroli pracowni pszczelarz otrzymuje kolejny numer
identyfikacyjny sprzeday bezporedniej.
Trzeba te doda, e pszczelarz, jako producent ywnoci powinien posiada aktualn ksieczk zdrowia.

Wyposaenie pracowni
Podstawowym urzdzeniem jest miodarka, czyli wirwka do miodu. Na
rynku obecnie spotykamy ca gam tych urzdze od wielkich i kosztownych
miodarek radialnych dla duych pasiek zawodowych, po mae 3-plastrowe,
wykonane z tworzyw sztucznych z napdem rcznym w stosunkowo przystpnej cenie. Jest wic w czym wybiera biorc pod uwag wielko pasieki i
zasobno kieszeni. Dodatkowo naley si postara o st lub znacznie tasze
wanienki do odsklepiania ramek. Niezbdne bd te sita do miodu (przynajmniej 2-3), garnki lub wiaderka, koniecznie z pokrywami, odstojnik z kranem
do rozlewania miodu oraz baki lub beczki na mid. Naley zwraca uwag,
aby wszystkie stykajce si z miodem urzdzenia i naczynia wykonane byy ze
stali kwasoodpornej, lub tworzyw dopuszczonych do kontaktu z ywnoci. W
wypadku garnkw czy wiader musz one mie nieuszkodzone powoki emaliowane.
Z drobniejszego sprztu musimy zakupi odsklepiacze widelcowe do miodu, urzdzenie elektryczne do wtapiania wzy, drut, mioteki, duta pasieczne,
podkurzacz, podkarmiaczki, kraty odgrodowe, oraz oczywicie odzie robocz

19

Topiarka soneczna
i ochronn, ktra bdzie umieszczona w specjalnej szafie. Musimy te mie
zwaszcza wiosn stay zapas ramek i wzy.
Cay ten podstawowy sprzt musimy mie na wasno. Nie wolno go poycza od nikogo a rwnie nikomu. Chodzi tu o zapobieenie przenoszeniu
chorb zakanych pszcz.
W pracowni musi te by apteczka z podstawowymi rodkami opatrunkowymi i dezynfekcyjnymi oraz lekami przeciw uczuleniu.
Osobnym zagadnieniem jest zakup topiarki do wosku. Jest to urzdzenie
do kosztowne, a przydatne tylko raz w sezonie. Dlatego te warto je kupi na
spk z innymi pszczelarzami np. dla Koa i wypoycza je wedug potrzeb.
Do wyposaenia pasieki naley rwnie topiarka soneczna, przydatne w
kadej pasiece urzdzenie, ktre mona zakupi, ale rwnie wykona we wasnym zakresie.

20

Zakoczenie
Gospodarka pasieczna bdca sum caorocznych zabiegw pszczelarskich,
decyduje w znacznej mierze o wynikach produkcyjnych. Pamita jednak naley, e pszczoy cho udomowione, nie s oswojone i ycie rodziny pszczelej
toczy si podobnie jak przed milionami lat. Czowiek powinien, wic respektowa ich obyczaje, a kady zabieg powinien by zaplanowany i wykonany tak,
by tych obyczajw nie gwaci.
Przegldy rodzin, ktre zawsze dezorganizuj ycie rodziny na pewien czas,
powinny by przeprowadzane jak najrzadziej i tylko w koniecznych wypadkach.
Przegldy powinny by poprzedzone obserwacj rodzin. Rodziny, ktre s
podejrzewane o chorob przegldamy na samym kocu.
Mam nadziej, e te podstawowe informacje pomog pocztkujcym pszczelarzom w projektowaniu i zakadaniu pasieki. Oczywicie wiedza pszczelarska
jest bardzo szeroka i cigle si rozwija. Dlatego te wymaga staego doskonalenia si pszczelarzy zarwno w zakresie wiadomoci jak i umiejtnoci. Najatwiej sprosta temu poprzez sta lektur publikacji i czasopism pszczelarskich
oraz czynne uczestnictwo w yciu zwizkowym, ktre w Polsce jest bardzo
bogate.

Pasieka MODR w Mylenicach

21

Pasieka w Brzyczynie

Pasieka w Lipniku

22

23

Wydawca: Maopolski Orodek Doradztwa Rolniczego w Karniowicach

32-082 Bolechowice, Karniowice 9; tel. 012-285-21-13/14, fax 012-285-11-07; www.modr.pl
Skad komputerowy: Dzia Promocji i Wydawnictw. Druk: PZDR Nawojowa
ISBN - 83-60394-96-2