Interna I Pedijatrija So Nega-3 - MK - PRINT

LILJANA SIMONOVSKA - HENTU
INTERNA
I PEDIJATRIJA SO NEGA
UÊBNIK ZA III GODINA ZDRAVSTVENA STRUKA
SKOPJE, 2010

III , ,
:
. - ,
:
. .
. .
.
:

:
-
:
-
:

:
,
:
800

. 22-4312/1 28.07.2010
CIP -
. ,
616.1/.7(075.3)
616-053.2(075.3)
-,
: III
/ -. - :
, 2010. - 160 . : . ; 30
: . [159-160]
ISBN 978-608-226-258-1
COBISS.MK-ID 84270346
PREDGOVOR
Za vreme na mojata pove}egodi{na nastavna dejnost vo OSMU Dr. Jovan

Kalauzi Bitola ja zabeleàv potrebata od u~ebnik po predmetot Interna i
pedijatrija so nega za III godina, koj }e im go olesni na u~enicite sovladuvaweto na
predvidenite nastavni sodrìni po ovoj predmet. Pri pi{uvaweto na ovoj u~ebnik
se rakovodev osven na dolgogodi{nata nastavna dejnost i poznavaweto na problematikata na sredno-medicinskiot kadar, i na klini~koto iskustvo vo rabota so
internisti~ki bolni.
U~ebnikot e napi{an spored nastavnata programa za zadolìtelniot predmet Interna i pedijatrija so nega za III godina, kade se opfateni poglavja od
oblasta na internata medicina.
U~ebnikot e podelen na osum poglavja, koi gi izu~uvaat najzna~ajnite zaboluvawa od potesnite specijalnosti na internata medicina: pulmologija (bolesti
na respiratoren sistem), kardologija (bolesti na kardiovaskularen sistem), gastroenterohepatologija (bolesti na organite za ishrana), nefrologija (bolesti na
urinaren sistem), endokrinologija (bolesti na endokrin sistem), revmatologija
(bolesti na lokomotoren sistem), hematologija (bolesti na hematopoetski sistem) i toksikologija (bolesti koi nastanuvaat poradi razli~ni truewa). Na po~etokot na sekoja tema se opi{ani osnovnite simptomi koi se karakteristi~ni za
soodvetniot organski sistem, kako i najzna~ajnite dijagnosti~ki metodi za ispituvawe na bolestite kaj pooddelni organski sistemi. Bolestite se trudev da gi
opi{am na {to poednostaven stil, i istovremeno da gi iznesam site novini vo
internata medicina, koi }e i pomognat na medicinskata sestra da se zdobie so
teoretski znaewa koi }e i pomognat vo prakti~nata rabota, vo lekuvaweto i
negate na svoite idni pacienti.
So ogled na toa {to sekoe izdanie na u~ebnik, pa i na ovoj, ima odredeni
propusti, site dobronamerni primedbi od ~itatelite }e bidat dobredojdeni, i }e
pridonesat vo podobruvawe na slednoto izdanie.
Bitola, april 2010 godina
Avtorot
iii
iv
SODR@INA
OP[T DEL ....................................................................................................................................................... 1
Zna~ewe na internata medicina ............................................................................................. 1

Uloga na medicinskata sestra kaj internisti~kite bolni ............................................. 2
Metodi za pregled, dijagnoza i terapija kaj internisti~kite bolesti ........................ 2
BOLESTI NA RESPIRATOREN SISTEM
Simtomi na bolestite na respiratoren sistem ................................................................... 5

Dijagnosti~ki metodi kaj bolestite na respiratoren sistem ......................................... 5
Kivavica (Rhinitis acuta).............................................................................................................. 6
Akuten traheitis (Tracheitis acuta) ........................................................................................... 7
Akuten bronhitis (Bronchitis acuta) ........................................................................................ 7
Hroni~en bronhitis (Bronchitis chronica) ............................................................................... 8
Hroni~na opstruktivna belodrobna bolest (HOBB) ......................................................... 9
Emfizem na beli drobovi ...................................................................................................... 11
Bronchiectasiae (pro{ireni bronhii) .................................................................................... 12
Pnevmonija (Pneumonia) .......................................................................................................... 13
Tuberkuloza na beli drobovi ................................................................................................ 15
Astma .......................................................................................................................................... 19
Tumori na beli drobovi ......................................................................................................... 22
Belodrobna atelektaza............................................................................................................ 24
Plevritisi (pleuritis) ............................................................................................................... 25
Plevralni izlivi (transudation pleurae) ................................................................................ 25
BOLESTI NA KARDIOVASKULAREN SISTEM
Osnovni simptomi pri zaboluvawata na kardiovaskularniot sistem ......................... 27

Dijagnosti~ki metodi vo kardiologijata ........................................................................... 29
Revmatska treska ....................................................................................................................... 31
Srcevi mani ............................................................................................................................... 33
Mitralna stenoza ................................................................................................................... 34
Mitralana regurgitacija (insuficiencija) ........................................................................ 35
Aortna stenoza ....................................................................................................................... 36
Aortna regurgitacija ............................................................................................................ 37
Trikuspidalna regurgitacija ............................................................................................... 38
Trikuspidalna stenoza .......................................................................................................... 38
Ve{ta~ki valvuli .................................................................................................................. 39
Srceva slabost (dekompenzacija) ......................................................................................... 39
Belodroben edem ...................................................................................................................... 41
Arteriska hipertenzija ......................................................................................................... 42
Esencijalna arteriska hipertenzija .................................................................................... 42
Sekundarana arteriska hipertenzija ................................................................................... 43
Koronarna arteriska bolest ................................................................................................. 44
Angina pektoris .................................................................................................................... 45
Akuten infarkt na miokardot .............................................................................................. 46
Poremetuvawa na srceviot ritam ........................................................................................ 48
Tahikardni oblici na aritmii ............................................................................................. 49
Bradikardni oblici na aritmii .......................................................................................... 51
Bolesti na periferniot krvotok ........................................................................................ 52
Morbus Burger. Trombangitis obliterans ...................................................................................... 52
Bolesti na venite .................................................................................................................. 53
BOLESTI NA ORGANITE ZA ISHRANA
Glavni simtomi na bolestite na organte za ishrana ...................................................... 55

Dijagnosti~ki metodi za ispituvawe na organite za ishrana ........................................ 58
Bolesti na èludnikot .......................................................................................................... 61
Akuten gastritis ................................................................................................................... 61
Hroni~en gastritis ............................................................................................................... 62
Ulcus ventriculi et duodeni .....................................................................................................................63
Tumori na èludnikot ........................................................................................................... 66
Bolesti na tenko i na debelo crevo .................................................................................... 68
Vospalitelni zaboluvawa na tenko crevo ...................................................................................68
Akutni enteritis ................................................................................................................... 68
Hroni~ni enteritisi ........................................................................................................................68
Hroni~en segmenten enteritis (Morbus Crohn) .................................................................... 69
Vospalenie na debeloto crevo Colitis ................................................................................. 70
Ulcerozen kolitis ............................................................................................................................71
Tumori na crevata ..............................................................................................................................71
Tumori na tenko crevo .......................................................................................................... 72
Tumori na debelo crevo ....................................................................................................................72
Maligni tumori na kolon i rektum ...................................................................................... 73
Bolesti na crn drob ................................................................................................................. 73
Ciroza na crn drob .............................................................................................................................75
Bolesti na òl~noto kese ...................................................................................................... 75
@ol~na kalkuloza .............................................................................................................................75
Vospalenie na òl~noto kese .........................................................................................................77
Bolesti na pankreasot ............................................................................................................ 78
Vospalenija na pankreasot .................................................................................................... 78
Akuten pankreatit ............................................................................................................................78
Hroni~en pankreatit.........................................................................................................................79
BOLESTI NA URINAREN SISTEM
Simptomi i znaci koi se javuvaat pri bolestite na urinaren sistem ........................ 81

Klini~ko ispituvawe na bubre`nata funkcija ............................................................... 82
Ocenuvawe na funkcionalnata sposobnost na bubregot ..........................................................82
Ispituvawe na urinata .......................................................................................................... 83
Morfolo{ko ispituvawe na bubreg ..................................................................................... 83
Bakteriski infekcii na bubreg i urinarni pati{ta .................................................... 84
Infekcii na dolni delovi na urinaren trakt .................................................................... 84
Vospalenie na be{ikata (cystitis) i uretrata (uretritis) ........................................................ 84
Infekcii na gorni delovi na urinaren trakt .................................................................... 85
Akuten pielonefritis .....................................................................................................................85
Hroni~en pielonefritis ..................................................................................................... 86
Glomerulonefritisi .............................................................................................................. 87
Akuten glomerulonefritis .................................................................................................. 87
Akuten poststreptokoken glomerulonefritis ...........................................................................87
Rapidnoprogresiven glomerulonefritis ............................................................................ 89
Perzistenten glomerulonefritis ........................................................................................ 89
Hroni~en glomerulonefritis .............................................................................................. 89
Nefrotski sindrom ................................................................................................................ 89
Nefrolitijaza ......................................................................................................................... 90
Tumori na bubreg .................................................................................................................... 91
Karcinom na bubre`nite kletki (hipernefrom) ................................................................ 92
Nefroblastom (Wilms-ov tumor) ........................................................................................... 92
Tumori na be{ikata .............................................................................................................. 92
Akutna bubre`na insuficiencija ....................................................................................... 92
Hroni~na bubre`na insuficiencija .................................................................................. 93
vi
BOLESTI NA ENDOKRINIOT SISTEM
Hipofiza (glandula pituitaria) ................................................................................................... 98

Bolesti na preden rezen na hipofiza ................................................................................. 99
Hipopituitarizam ................................................................................................................. 99
Hiperpituitarizam ............................................................................................................... 99
Akromegalija ......................................................................................................................... 99
Tumori na hipofiza ....................................................................................................................... 100
Bolesti na zaden rezen na hipofiza (neurohipofiza) .................................................. 100
Insipiden dijabet .......................................................................................................................... 100
[titna `lezda ........................................................................................................................ 101
Bolesti na {titnata `lezda ............................................................................................... 102
Tireotoksikoza ................................................................................................................................. 102
GrejvsBazedova bolest (Morbus GravesBasedow) ..................................................................... 102
Hipotireozi .......................................................................................................................... 103
Subakuten tireoiditis .................................................................................................................. 104
Eutiroidna struma (gu{a) ............................................................................................................. 104
Paratiroidna `lezda ............................................................................................................ 105
Naru{uvawe na funkcijata na paratiroidnite `lezdi ............................................... 106
Hiperfunkcija na paratiroidnite `lezdi hiperparatireoidizam ................................ 106
Primaren hiperparatireoidizam ............................................................................................... 106
Sekundaren hiperparatireoidizam ............................................................................................ 106
Hipofunkcija na paratiroidnata `lezda hipoparatireoidizam ................................. 106
Psevdohipoparatireoidizam ....................................................................................................... 107
Nadbubre`na `lezda ............................................................................................................ 107
Hiperfunkcija na korata na nadbubre`nata `lezda Cushing-ov sindrom ..................... 108
Sindrom na hipersekrecija na seksualnite steroidi adrenogenitalen sindrom ........ 109
Hipersekrecija na mineralkortikoidi ............................................................................. 110
Hipofunkcija na korata na nadbubre`nata `lezda .......................................................... 110
Morbus Addison ....................................................................................................................... 110
Sr` na nadbubre`nata `lezda ...................................................................................................... 110
[e}erna bolest (Diabetes mellitus) ....................................................................................... 111
Klasifikacija na hiperglikemi~nite sostojbi ............................................................... 113
Naj~esti prisutni klini~ki znaci kaj diabet .................................................................. 113
Karakteristika na poedini formi na diabet ................................................................... 113
Dijagnoza na diabet .............................................................................................................. 114
Lekuvawe na diabet .............................................................................................................. 114
Dieta kaj dijabet .................................................................................................................. 114
Edukacija i samokontrola ...................................................................................................... 115
Oralni antidijabetici ........................................................................................................... 116
Insulin ................................................................................................................................... 116
Komplikacii na {e}ernata bolest ....................................................................................... 117
BOLESTI NA LOKOMOTORNIOT SISTEM
Revmatoiden artritis ........................................................................................................... 120

Degenerativni revmatski bolesti ..................................................................................... 123
Gonartroza ............................................................................................................................ 124
Koksartroza .......................................................................................................................... 124
Artroza na prstite na {akata ............................................................................................ 124
Dgenerativni bolesti na rbet (spondylosis) ....................................................................... 125
Osteoporoza ............................................................................................................................ 126
Uratna artropatija giht ................................................................................................... 127
Sistemski bolesti na svrzno tkivo ................................................................................... 128
Sistemski eritemski lupus ................................................................................................ 128
Sistemska skleroza ............................................................................................................ 129
Poliarteritis nodosa .................................................................................................................. 131
vii
BOLESTI NA HEMATOPOETSKI SISTEM
Dijagnosti~ki postapki vo hematologijata ..................................................................... 133

Anemija slabokrvnost ........................................................................................................ 134
Sideropeni~na (ferodeficitna) anemija ......................................................................... 134
Megaloblastna anemija ........................................................................................................ 135
Perniciozna anemija ..................................................................................................................... 136
Anemija po akutno krvavewe ............................................................................................... 136
Anemija po hroni~no krvavewe .......................................................................................... 137
Hemoliti~ki anemii ..................................................................................................................... 137
Aplasti~na anemija ............................................................................................................. 138
Prava policitemia Polycitemia rubra vera ....................................................................... 139
Leukemia .................................................................................................................................. 139
Akutni leukemia .................................................................................................................. 139
Hroni~na granulocitna leukemia ...................................................................................... 140
Hroni~na limfocitna leukemia ................................................................................................ 141
Maligni limfomi ................................................................................................................... 141
Ho~kinova bolest (Morbus Hodgin) ..................................................................................... 141
Ne Ho~kinov limfom ......................................................................................................... 143
Naru{uvawa na hemostazata Hemoragi~en sindrom .................................................. 143
Hemofilija ......................................................................................................................... 144
Difuzna intravaskularna koagulacija ........................................................................... 144
Transfuzija na krv .............................................................................................................. 145
TOKSIKOLOGIJA
Truewa so alkohol ................................................................................................................. 148

Truewe so jagleroden monoksid ......................................................................................... 148
Truewe so lekovi .................................................................................................................. 149
Truewe so psihotropni supstancii .................................................................................. 149
KORISTENA LITERATURA ................................................................................................................. 151
viii
Interna i pedijatrija so nega III godina
Op{t del
luhirur{ki terapiski merki (na pr.

endoskopski metodi na otstranuvawe
na polipi vo èludnikot i debeloto
crevo, spre~uvawe na krvavewe vo digestivniot sistem itn.), taka {to granicata me|u internata medicina i hirurgijata ne e taka ostra.
ZNAÊWE NA INTERNATA
MEDICINA
Medicinata, vo po{iroka smisla, opfa}a lekuvawe i ~uvawe na zdravjeto

na ìvite su{testva.
Zada~i na sovremenata medicina se:
1) da se spre~i pojavata na bolesti
i da se podobri zdravjeto na zdravite lu|e. Toa e vsu{nost zada~a na
preventivnata medicina
2) da se lekuva bolesta ako ve}e se
javila i bolniot da se vrati vo
normalen ìvot, vo semejstvoto i
op{testvoto. Toa e zada~a na kurativnata medicina.
Denes vo internata medicina se oddeluvaat i potesni specijalnosti: kardiologija, gastroenterohepatologija, endokrinologija, hematologija, pulmologija, revmatologija, nefrologija itn.
Vo centarot na prou~uvawe na klini~kata medicina, a so toa i na internata medicina se bolestite. Iako nekoga{ te{ko e da se napravi granica
me|u normalna i bolna sostojba sepak
bolest moè da se definira kako poremetuvawe na normalnite slu~uvawa vo
organizmot ili na eden organ, t.e.
pooddelni negovi delovi.
Vsu{nost, bolesta e sprotivna na
zdravjeto koe e harmoni~na ramnoteà
vo gradbata i funkcijata na organizmot i vo psihi~kite slu~uvawa
Od kurativen karakter e t.n. klini~ka medicina, koja se zanimava so

neposredno lekuvawe na bolniot.
Klini~kata medicina se deli na:
interna medicina i
hirurgija i nivnite supspecijalisti~ki granki i oblasti.
Iako medicinata denes se temeli vrz
nau~ni soznanija, sepak, vo golem del
taa e i ve{tina, struka, koja se u~i i
~esto se potpira na iskustva, rasuduvawe i intuicija. êsto nemoàt da se
dobijat site podatoci, ~esto e prisuten
i princip na nesigurnost koga e potrebno da se donesat odluki i da se
dejstvuva. Sepak, primenata na nau~ni
metodi vo sekojdnevnata praktika
ovozmoùva kriti~ki pristap i posigurno re{avawe vo dijagnostikata i
lekuvaweto na bolestite.
Internata medicina ima zada~a da
prou~uva, prepoznava, lekuva so neoperativni metodi i da gi spre~uva bolestite na vnatre{nite organi.
Zna~i internata medicina, kako del
od klini~kata medicina, opfa}a t.n.
konzervativno lekuvawe, koe za razlika od hirur{koto lekuvawe, vo koe
preovladuva lekuvawe po operativen
pat, kako osnova za lekuvawe upotrebuva nehirur{ki metodi, prete`no farmakoterapija t.e. lekuvawe so lekovi.
Me|utoa, vo internata medicina poslednive godini vovedeni se izvesni po-
Baraweto i utvrduvaweto na pri~inata (etiologijata) na bolesta e

vaèn uslov za pravilno lekuvawe.
Etiolo{kite faktori na zaboluvawata moàt da bidat nadvore{ni (egzogeni) i vnatre{ni (endogeni).
Od nadvore{nite pri~ini za pojava
na zaboluvawa }e gi vbroime:
infektivnite agensi,
aerozagaduvaweto,
alergeni,
mikro i makropsihofizi~ki stresovi (kaj psihosomatskite zaboluvawa )
Pokraj nadvore{ni faktori na pojava na zaboluvawata vlijaat vnatre{ni, poto~no, nasledni faktori. Nadvore{nite etiolo{ki faktori predizvikuvaat bolesti koi blagodarenie
na soodvetno lekuvawe naj~esto se lekuvaat.
Me|utoa, naslednite bolesti predizvikani so poremetuvawe na geni, se manifestiraat po ra|aweto i nivnoto
lekuvawe e te{ko, a izlekuvaweto, zasega e nevozmo`no.
1
Op{t del
Prakti~no za mnogu mal broj bolesti

pri~inata e isklu~ivo od genetski ili
od nadvore{ni faktori. Najverojatno
dvete grupi faktori dejstvuvaat zaedni~ki i od nivniot vzaemen odnos zavisat za~estenosta i stepenot na javuvawe na nekoi bolesti.
gi beleì vitalnite znaci na temperaturnata lista (temperatura nautro i

nave~er, brojot na pulsot edna{ dnevno, brojot na respiracii), diurezata.
ja meri telesnata teìna, barem edna{ nedelno, a kaj nefrolo{ki bolni
pred i po dijalizata;
ja deli potrebnata parenteralna i
oralna terapija po upatstvo od lekarot;
ja sproveduva soodvetnata dieta itn.
Poradi ovaa zna~ajna uloga vo lekuvaweto, negata, pa i dijagnozata na
bolnite se bara od nejzina strana da
ima human odnos i po~it kon bolnite,
sovesnost, samopo`rtvuvanost i besprekornost vo rabotata.
Bolestite me|usebno se razlikuvaat

bidej}i poseduvaat specifi~ni znaci,
t.e. simptomi.
Simptomite moàt da bidat subjektivni, koi gi ~uvstvuva samo bolniot
(bolka, strav i sl.) i objektivni, koi
gi zabeleùvaat i drugite (òltica,
zgolemena temperatura).
Koga pove}e simtomi se javuvaat sekoga{ zaedno toa se narekuva sindrom.
Traeweto na bolestite moè da e
razli~no.
Ako bolesta nastapuva naedna{ i ima
brz tek toa e akutna bolest.
Ako bolesta dolgo trae i te{ko se
lekuva e hroni~na bolest.
Ishodot na bolesta, akutna ili hroni~na, moè da bide so ozdravuvawe
(sanatio), a moè da zavr{i i so smrt
(exitus letalis). Treta mo`nost e bolesta
da premine vo hroni~na, bez ozdravuvawe.
Komplikacija e koga vo tek na edna
bolest se razvie druga bolest kako nejzina posledica
METODI ZA PREGLED, DIJAGNOZA I

TERAPIJA KAJ INTERNISTI^KITE
BOLESTI
Dijagnoza ozna~uva raspoznavawe na

bolesta, vsu{nost toa e ime na bolesta od koja boleduva bolniot.
Za da se postavi dijagnozata potrebno
e dobro da se poznavaat simptomite na
bolesta i dobro da se pregleda bolniot.
Metodi na pregled se:
anamneza,
fizikalen (objektiven) pregled i
dopolnitelni pregledi.
ULOGA NA MEDICINSKATA SESTRA

KAJ INTERNISTI^KITE BOLNI
Site ovie metodi na pregled kako i

drugi podatoci ja so~inuvaat istorijata na bolesta. Vsu{nost, istorijata
na bolesta e zbir na poglavja so precizni podatoci za poodelni simptomi
i znaci, vrz osnova na koi moàt da se
donesat pravilni zaklu~oci za prirodata i vidot na zaboluvaweto.
Medicinskata sestra kako desna raka

na lekarot ima zna~ajna uloga vo otkrivaweto, lekuvaweto i negata na
bolnite so internisti~ki bolesti.
Ovaa svoja uloga ja ostvaruva minuvaj}i najgolem del od svoeto rabotno
vreme so bolniot. Sekojdnevno gi zabeleùva promenite kaj bolniot, pojavata na novi simptomi i is~eznuvawe
na oddelni simptomi, komplikaciite
kaj bolesta, kako i komplikacii od
dolgotrajno leèwe vo postela i sl.
Medicinskata sestra pravi:
nega na koàta i sluznicite kaj pote{ko bolnite;
ja organizira higienata na bolnite,
Istorijata na bolesta se sostoi od:

1. Administrativni podatoci za bolniot;
2. Anamneza podatoci za subjektivnite tegobi;
3. Objektiven pregled (Status praesens) pregled na organite po sistemi;
4. Dopolnitelni pregledi;
2
Op{t del
strana na pooddelni organski sistemi: GIT, KVS, RS i sl.
5. Tek na bolesta (decursus morbi) i

lekuvawe
6. Zavr{na dijagnoza;
7. Zaklu~ok za ishodot na bolesta (epicrisis).
3) Objektivniot t.e. fizi~ki pregled

se sostoi od
inspekcija e pregled so nabquduvawe.
Po~nuva od prvata sredba so bolniot
i trae do kraj na negoviot pregled so
drukite fizi~ki metodi na pregled,
kako i za vreme na celoto lekuvawe.
Pri ovaa metoda na pregled pokraj lekarot svoja uloga ima i medicinskata
sestra tehni~ar, bidej}i bolniot
postojano go ima na oko.
Drugite metodi na pregled gi izvr{uva lekarot. Toa se:
palpacija e pregled so pipawe;
perkusija e pregled so ~ukawe
prst na prst na pooddelni telovi
od teloto;
auskultacija e pregled so slu{awe
so pomo{ na stetoskop.
1)Vo administrativni podatoci na

bolniot se pi{uva imeto i prezimeto
na bolniot se pi{uva godinata na
ra|awe, (bidej}i pooddelni bolesti se
vrzani so vozrast), mestoto na ra|awe
(nekoi bolesti se javuvaat vo pooddelni regioni).
Vaèn podatok e i profesijata bidej}i
poznati se t.n. profesionalni bolesti.
Tuka se beleì i denot na priem i otpu{tawe na bolniot od bolnica.
2) Anamneza e raspra{uvawe na bolniot i negovite bliski za pojavata na
bolesta kaj bolniot.
Toa se podatoci koi bolniot gi dava
na lekarot ili na medicinskiot tehni~ar vo vrska so simptomite od bolesta.
Anamnezata se sostoi od :
Glavni tegobi toa se subjektivnite simptomi {to go naterale
bolniot da se javi na lekar.
Sega{na bolesttoa se podatoci
koi ni gi dava bolniot od momentot
koga bolesta prvpat se javila s# do
momentot koga se javil na lekar.
Minati bolesti se dobivaat podatoci za bolestite koi gi preleàl
bolniot, bidej}i sega{noto zaboluvawe moè da e posledica na nekoe minato zaboluvawe.
Li~na anamneza se zemaat podatoci koe se odnesuvaat na navikite na
bolniot, na~inot na ìvot, ishrana
i sl.
Familijarna anamneza podatocite koi ni gi dava bolniot za bolestite vo familijata i rodninite
moàt da se dovedat vo vrska so sega{nata bolest bidej}i nekoi bolesti se nasledni (hemofilija, {e}erna bolest i sl.) ili pak ako nekoj od bliskite boleduva od zarazna
bolest mo`no e taa da se prenese
kaj bolniot.
Anamneza po sistemi raspra{uvawe na bolniot za tegobite od
Sl. 1. Palpacija
Sl. 2. Perkusija
Op{t del
Sl. 3. Auskultacija
Sl. 5. Ubodna (punkciona) biopsija.
4) Dopolnitelni pregledi se neophodni za postavuvawe na dijagnoza. Tuka spa|aat:

Laboratoriski ispituvawa biohemiski ispituvawa na krv, urina, mikrobiolo{ki ispituvawa;
Rendgenski ispituvawa;
Ultrazvuk;
EKG;
Endoskopski ispituvawa na vnatre{nite {uplini na ~ove~kiot organizam so opti~ki i endoskopski instrumenti. Takvi ispituvawa se: bronhoskopijata, gastroskopijata, kolonoskopijata i sl.
5) Tek na bolesta (decursus morbi) e

redovno nabquduvawe i beleèwe na
site promeni kaj bolniot. Toa zna~i
sekojdnevno zapi{uvawe na tekot na
bolesta, podobruvawe ili vlo{uvawe
na simptomite, prevzemenite dopolnitelni metodi i nivnite rezultati, kako i lekuvaweto.
Sl. 4. Endoskopija
7) Zaklu~ok za ishodot na bolesta (epicrisis) se donesuva pri ispisot na bolniot od bolnica, ili po zavr{enoto
lekuvawe.
Se sostoi od: opisen tek na bolesta
od po~etniot pregled do ispisot, sprovedenite metodi na lekuvawe, postignatiot uspeh vo lekuvaweto, predlog za
ponatamo{no lekuvawe, na~in na ishrana, rehabilitacija i ponatamo{nata
aktivnost na bolniot.
Prognozata za ishodot od bolesta ja

soop{tuva lekarot na bolniot i negovite bliski.
Lekuvawe (terapija) ja opredeluva
lekarot a medicinskata sestra pomaga
pri izveduvaweto na lekuvaweto.
Lekuvaweto se izveduva so lekovi,
fizikalni metodi i higienodietetski reìm.
Lekuvaweto moè da bide etiolo{ko
(za otstranuvawe na pri~initelot na
bolesta) i simptomatsko (za namaluvawe na tegobite pr. za bolkata, za nesonica, za temperatura i sli~no no, ne
i za lekuvawe na bolesta).
Biopsija pregled na tkivo zemen od

ìv organizam. Potoa zemenoto tkivo
se analizira pod mikroskop.
Bolesti na respiratoren sistem
BOLESTI NA RESPIRATOREN
SISTEM
Iska{lokot e patolo{ki produkt

glavno sostaven od sluz i gnoj. Iska{lokot moè da bide bistar maten i
gnoen. Prisustvoto na krv e alarmanten znak.
Hemoptoja prestavuva pojava na pogolemo koli~estvo krv vo plunkata ili
iska{luvawe na ~ista krv. Ovaa pojava
moè da se zabeleì kaj bronhiektazii, tuberkuloza, karcinom na bronh.
Hemoptizii prestavuvaat iska{luvawe na pomali koli~estva krv vo vid na
crveni ni{ki ili to~ki.
Dispnea e di{ewe so napor, pri {to se
javuva ~uvstvo na nedostatok na vozduh, a
vo pote{ki slu~ai doa|a do upotreba na
pomo{nata di{na muskulatura. Se javuva naj~esto kaj bolni so astma, hroni~en
opstruktiven bronhit i dr.
Ortopnea e dispnea koja se namaluva
koga bolniot sedi vo postela ili koga
stoi. Se javuva pri popu{tawe na levoto srce.
Sl. 6. Respiratoren sistem 1.pharinx;

2 .trachea; 3. desen primaren bronh; 4. desen
goren lobaren bronh; 5. desen sreden
lobaren bronh; 6. desen dolen lobaren
bronh; 7. alveoli; 8. plevra; 9. nos; 10. lev
primaren bronh; 11. goren lev lobaren
bronh; 12. srce; 13. dolen lev lobaren
bronh; 14. dijafragma
Svirewe vo gradite ako e lokalizirano samo na eden del na belite drobovi, toga{ najverojatno postoi vdi{eno
strano telo ili postoi rak na bronh.
Toga{ zboruvame za stridor.
Ako svireweto na gradite se slu{a
na dale~ina, toa e t.n. vizing koj e
karakteristi~en za astma.
Bolka vo gradite koja poteknuva od
belite drobovi naj~esto ja predizvikuvaat zaboluvawa na parietalnata
plevra.
Plevralnata bolka e kratka, ostra,
kako ubod od no`, koja se zgolemuva pri
vdi{uvawe, ka{lawe.
Bolka zad gradnata koska ima pri
bolesti na traheata. Visceralnata
plevra, belite drobovi i bronhiite
nemaat senzitivni vlakna.
SIMPTOMI NA BOLESTITE NA
RESPIRATORNIOT SISTEM
Glavni simptomi na bolestite

na organite za di{ewe se: ka{lica,
iska{luvawe, dispnea i bolki vo
gradite.
Ka{licata e najvaèn simptom na
respiratornite bolesti i pretstavuva
refleksno ili volevo isfrlawe na
vozduh od di{nite organi. Moè da
bide
suva bez iska{luvawe (kaj bolesti
na gornite di{ni pati{ta, plevra);
vla`na ili produktivna so iska{luvawe (hroni~en bronhitis);
vo napadi (astma);
zasipnata (laringitis).
Op{ti simptomi se: treska,

zgolemena temperatura, namalen
apetit, slabeewe,potewe, glavobolka,
isto{tenost, bolki po celoto
telo i sl.
DIJAGNOSTI^KI METODI KAJ

BOLESTITE NA RESPIRATOREN
SISTEM
ili opstruktiven tip na respiratorni

zaboluvawa.
1. Anamneza osnovni tegobi na koi se

àli bolniot pri bolestite na respiratoren sistem se ka{licata, potoa
dispneata. Poretko se javuvaat hemoptizii i gradna bolka.
2. Fizikalen pregled vo ispituvawe
na respiratorniot sistem se primenuvaat op{tite principi na inspekcija,
palpacija, perkusija i auskultacija.
3. Dopolnitelni ispituvawa: koi od
dopolnitelnite ispituvawa }e se primenat zavisi od zaboluvaweto. Naj~esto se primenuvaat slednite:
Sl. 7. Spirometar
d. Bronhoskopija preku opti~ki instrument direktno se gledaat promenite na bronhijalnata sluznica, se zema materijal (za biopsija i histolo{ka
dijagnoza na promenite).
a. Rendgenski ispituvawa na gradniot

ko{ ~esto prestavuvaat po~etno dijagnosti~ko ispituvawe kaj pacienti so
respiratorni simptomi. Pokraj nativna rendgen snimka vo nekoi slu~ai potrebno e da se napravi i bronhografija
koja podrazbira prethoden bronhoskopski pregled so vbrizguvawe na kontrasti, radiografsko snimawe na belite drobovi. Bronhografijata dava uvid
vo sostojbata na proodnost na di{nite
pati{ta.
|. Alergolo{ki i imunolo{ki testirawa (ko`ni probi, Mantaux i dr.)

e. Gasni analizi se zema primerok na
arteriska krv od dostapnata arterija
so specijalen {pric. Krvta se stava vo
gasni analizatori, koi avtomatski gi
ot~ituvaat vrednostite na parcijalnite pritisoci na respiratornite
gasovi (SO2 i O2) kako i acidobaznata
sostojba na krvta. Gasnite analizi se
najvaèn metod za dijagnoza na respiratorna insuficiencija.
b. Laboratoriski analizi: vklu~uvaat krvna slika, sedimentacija na eritrocitite, pregled na plunkata bakteriolo{ki i citolo{ki i drugi analizi potrebni za dijagnoza.
v. Plevralna punkcija i pregled na
plevralniot punktat, kako bakteriolo{ki, taka i citolo{ki. Isto taka se
opredeluva dali punktatot e transudat
ili eksudat (t.e. dali e od vospalitelna
ili nevospalitelna etiologija).
g. Spirometriski ispituvawa na belodrobnata funkcija so ovie metodi se
opredeluvaat belodrobnite volumeni i
kapaciteti.
So pomo{ na aparat spirometar se
opredeluva stepenot na poremetuvawe
na dvièweto na gasovite niz di{nite
pati{ta i alveolite. Taka se dijagnosticira dali se raboti za restriktiven
Sl. 8. Bronhoskopija
KIVAVICA RHINITIS ACUTA
AKUTEN TRAHEITIS
(TRACHEITIS ACUTA)
Rinitisot e kataralno vospalenie

na nosnata sluznica.
Prestavuva akutno vospalenie na

sluznicata na traheata i ~esta e
komplikacija na virusnite bolesti na
gornite di{ni pati{ta, osobeno na
nastinkata i gripot, na koja se nadovrzuva bakteriska infekcija.
Etiologija:
Rinitisot naj~esto e predizvikan od
virusi.
Bidej}i vo nosnata sluznica kako
saprofiti se prisutni streptokokite i stafilokokite, ~esto pati tie
se nadovrzuvaat na virusnata infekcija.
Razli~ni fizi~kihemiski pri~ini
kako {to se pravot i otrovnite gasovi
imaat zna~ewe vo pojavata na rinitot.
Dodeka poseben oblik prestavuva alergiskiot rinit predizvikan od polen
t.n. vazomotoren rinitis.
Etiologija:
Se javuva vo tek na mali sipanici i
pertusis. Od bakteriite naj~esti predizvikuva~i se pnevmokoki, stafilokoki i hemofilus influence. Pu{eweto i alkoholot go olesnuvaat {tetnoto dejstvo na navedenite predizvikuva~i.
Klini~ka slika:
Klini~ka slika:
Pojava na suva nadraznitelna ka{lica i bolka zad gradnata koska poradi ka{laweto ukaùvaat na pojava
na traheitis. Simptomite se vlo{uvaat pri vdi{uvawe na laden vozduh.
Naj~esto po~nuva so ~uvstvo na ~e{awe vo nosot i kivawe. Vo po~etokot

sekretot e bistar potoa moè da bide
òltozelen.
Poradi otok na nosnata sluznica,
di{eweto e ote`nato.
Lekuvawe:
Izbegnuvawe na ladno, davawe na antitusici za smiruvawe na neproduktivnata ka{lica, aspirin ako ima temperatura. Po potreba se davaat i antibiotici.
Lekuvawe:
Naj~esto ne e potrebno lekuvawe, ili
se davaat topli napitoci, aspirin i
nazalni vazokonstriktori. Pri postoewe na bakteriska infekcija se zema
bris od nos i se davaat antibiotici po
antibiogram.
Kaj alergiskiot rinit se davaat antihistaminici i kortikosteroidi.
Akutniot rinit moè da premine vo
hroni~na forma vo slu~aj koga ima
postojano nadraznuvawe so fizi~kite i
hemiskite agensi, ili ako postoi iskrivuvawe (devijacija) na nosnata pregrada.
Lekuvaweto na hroni~nata forma se
sostoi vo izbegnuvawe na postojanite
iritansi, 1% rastvor na borna kiselina i antisepti~ki sredstva.
AKUTEN BRONHITIS
(BRONCHITIS ACUTA)
Akutniot bronhitis e akutno vospalenie na sluznicata na bronhijalnoto steblo.

Vo po~etokot procesot e lokaliziran vrz krupnite bronhii, a podocna
preminuva vrz positnite bronhii.
Akutniot bronhit se javuva naj~esto
vo tek ili po nastinka. Negovoto pojavuvawe go potpomaga vdi{uvawe na
laden vozduh, pa ottamu po~esto se
javuva vo vla`no i ladno vreme (esen,
zima, rana prolet).
limonadi, sokovi i davawe na tableti

aspirin.
Pri uporna suva ka{lica se davaat
sredstva za smiruvawe na ka{licata.
Ako ka{licata e produktivna se davaat sredstva za iska{luvawe.
Ako iska{luvaweto e gnojno, zna~i
deka se raboti za infekcija so bakterii i toga{ se davaat antibiotici
najdobro spored antibiogram.
Etiologija:
Naj~esti predizvikuva~i se virusite
(respiratornite virusi miksovirusi
na primer virusot na grip, potoa
rinovirusite, koksaki virusi, adeno
virusi i dr.).
Poretki pri~initeli se bakteriite
i obi~no bakteriskata infekcija se
nadovrzuva na virusnata.
Od alergi~kite etiolo{ki faktori }e gi spomeneme polenoviot prav i
drugite inhalacioni alergeni
Akutniot bronhitis se javuva i vo tek
na nekoi zarazni bolesti (mali sipanici, grip i sl.).
HRONIÊN BRONHITIS
(BRONCHITIS CHRONICA)
Hroni~niot bronhitis se karakterizira so ka{lica i iska{luvawe vo

traewe od najmalku tri meseci godi{no pove}e od dve godini po red.
Klini~ka slika
Vo klini~kata slika dominiraat:
ka{lica i
bolka zad gradnata koska.
Ka{licata vo po~etokot e suva, a po
23 dena se javuva redok sluzest, sluzavognoen iska{lok. Ka{licata moè
da prodolì pove}e nedeli, duri i meseci i od nea bolnite dobivaat bolki
vo gradite.
Temperaturata vo po~etokot e normalna, a podocna se dviì i do 38S.
Bolniot se ~uvstvuva iznemo{teno i e
omalaksan. Temperaturata se normalizira za okolu edna nedela, no ka{licata i obilnoto iska{luvawe moàt
da traat 34 pa i pove}e nedeli.
Po~esto se javuva kaj maì otkolku

kaj èni i pove}e zaboluvaat pu{a~i
od nepu{a~i.
Ima i profesionalen karakter, po~esto se javuva kaj: rudari, pekari, bojaxii vo pamu~nite fabriki, kamenoreà~i i dr.
Podelba:
Spored karakteristikite na ka{licata i iska{lokot i prisutnost ili
otsutnost na dispnea, hroni~niot
bronhit se deli na tri klini~ki oblici:
Ednostaven
hroni~en
bronhit
(bronchitis chronica simplex) se karakterizira so blag samo utrinski
ìlav iska{lok. Ako bolniot
prestane da pu{i potpolno e reverzibilen.
Hroni~en mukopurulenten bronhit
(bronchitis chronica mucopurulenta)
ka{laweto e poizrazeno a iska{lokot e povremeno ili trajno gnoen. I ovoj oblik e reverzibilen
kako prethodniot.
Hroni~en bronhit so opstrukcija
(bronchitis chronica obstructiva) pokraj ka{lica ima pojava na dispnea
i vizing koj vo po~etokot e vo faza
na vlo{uvawe na bolesta. Ako bolesta trae pove}e godini ima postojana opstrukcija koja ne se povlekuva so terapija so bronhodilata-
Dijagnoza
Dijagnoza se postavuva vrz osnova na :
klini~kata slika i
fizikalniot pregled t.e. so auskultacija.
Rendgenskiot naod sekoga{ e negativen kaj akutniot bronhitis.
Lekuvawe
Prevencijata se sostoi od izbegnuvawe na ladno i prestoj vo za~adeni
prostorii.
Vo najgolem broj slu~ai ne e potrebno posebno lekuvawe osven odmor
vo postela, vnesuvawe na 24 litri
te~nosti dnevno vo forma na ~aevi,
8
tori. Toga{ kako komplikacija se

javuva emfizem.
Karakteristi~na e utrinska ka{lica koja mnogu bolni ja zanemaruvaat,

osobeno pu{a~ite. Vo po~etokot ka{licata se javuva samo vo zimskite meseci, a so tek na godinite preminuva vo
celogodi{na.
Koli~estvoto i izgledot na iska{lokot varira i zavisi od aktivnosta na
infekcijata.
Iska{lokot moè da e bistar vo
po~etokot, podocna dobiva òltozelena boja, ponekoga{ neprijaten miris.
Hemoptizii se javuvaat kaj 25%
bolni.
Bolki vo gradite moè da se javat
poradi upornata ka{lica.
Kako komplikacii na hroni~niot
bronhit se javuvaat: emfizem na beli
drobovi, bronhiektazii, astma, bronhopneumonija.
Emfizemot se definira kako trajno

ireverzibilno pro{iruvawe na vozdu{nite prostori distalno od terminalnite bronhioli so destrukcija na
nivnite yidovi.
Etiologija
Pri~inite za hroni~niot bronhit se
mnogubrojni. Postojat pove}e rizik
faktori, a dominantno mesto zazemaat:
pu{eweto e naj~esta pri~ina za pojava na hroni~en bronhit, a zna~ewe
imaat dolìnata na pu{a~kiot sta`,
brojot na ispu{eni cigari, na~inot na
pu{ewe. Tutunskiot ~ad sodrì hemiski sostojki koi ja o{tetuvaat funkcijata na cilijarniot epitel, ja spre~uvaat fagocitozata na alveolite, ja
o{tetuva bronhijalnata peristaltika
i preku nervus vagus doveduva do bronhokonstrikcija.
Dijagnoza
Se postavuva vrz osnova na:
anamnezata i klini~kata slika.
Fizikalen naod auskultacija
Rendgen naodot e negativen osven
ako nema komplikacii.
infekcijata akutnite respiratorni bolesti se edni od najgolemite

faktori povrzani kako so etiologijata, taka i so progresijata na opstrukcijata na vozdu{nite pati{ta.
Lekuvawe:
Najzna~ajno e izbegnuvawe na rizik
faktorite koi doveduvaat do hroni~en bronhit.
Do kolku postoi gnoj vo iska{lokot
se davaat antibiotici. Za razlika od
opstruktivniot bronhitis, hroni~niot
neopstruktiven bronhitis, ne e te{ka
bolest i lesno se lekuva. No, najgolem
broj od hroni~nite bronhiti pominuvaat vo HOBB.
aerozagaduvaweto osobeno vo urbanite regioni so te{ka industrija doveduva do vlo{uvawe na bolesta vo periodi na zgolemena koncentracija vo
vozduhot na izduvni gasovi, ~adot od
industrijata i dr.
profesijata t.e. rabotnici eksponirani na organski ili neorganski
prav ili {tetni gasovi;
HRONI^NA OPSTRUKTIVNA
BELODROBNA BOLEST (HOBB)
alergiski faktori
semejni i genetski faktori.
Prestavuva sostojba na opstrukcija

na di{nite pati{ta poradi hroni~en opstruktiven bronhitis i emfizem na belite drobovi.
Po~esto zaboluvaat maìte od ènite vo odnos 8:1. Naj~esto zaboluvaat
lu|e so ponizok socijalen status, in-
Klini~ka slika
Osnovni znaci na hroni~niot neopstruktiven bronhitis se:
ka{licata i
iska{luvaweto
dustriski i rudarski rabotnici, naselenieto vo industriskite gradovi.
Vo po~etokot dispneata se javuva pri

napor, a podocna i vo miruvawe. êstopati bolnite dobivaat vospalenie na
belite drobovi, {to u{te pove}e gi
o{tetuva bronhiite.
O{tetuvaweto na di{nite pati{ta
go ote`nuvaat minuvaweto na vozduhot,
{to se karakterizira so nedostatok na
kislorod (hipoksija) i natrupuvawe na
jaglenoroden dvooksid vo krvta (hiperkapnea). Poradi toa bolnite dobivaat
sina preboenost (cijanoza) na sluznicite, a podocna i na liceto.
Dolgotraen nedostatok na kislorod i
zgolemuvawe na vrednosta na jaglenoroden dvooksid vo arteriskata krv
doveduva do o{tetuvawe na srceto t.n.
hroni~no belodrobno srce.
Etiologija:
Glaven pri~initel na HOBB e pu{eweto, kako i drugite rizik faktori
za bronhit doveduvaat do o{tetuvawe
na sluznicata i drugite strukturi na
di{nite pati{ta.
Ovie o{tetuvawe se karakteriziraat
so sozdavawe na sluz vo di{nite pati{ta. Sluzta pote{ko se iska{luva
poradi o{tetuvawe na trepkastiot
epitel, {to predizvikuva ka{lica
kako glaven simptom na ovaa bolest. So
ogled na hroni~niot tek na bolesta,
doa|a do o{tetuvawe i na drugite
strukturi na di{nite pati{ta i toga{
hroni~niot bronhit preminuva vo
HOBB.
Dijagnoza:
Mnogu e va`no navreme da se otkrie
po~etokot na o{tetuvawe na di{nite
pati{ta koe doveduva do nivno stesnuvawe i posledicite {to nastanuvaat
poradi toa.
Poradi toa va`ni ni se spirometriskite ispituvawa na belite drobovi
so koi se procenuva stepenot na
opstrukcijata.
Gasnite analizi na arteriskata krv
isto taka ni se va`ni bidej}i na toj
na~in se utvrduva poremetuvaweto na
razmenata na kislorod i jaglenoroden
dvooksid.
pregled na iska{lokot, krvta i
drugi analizi za utvrduvawe na infekcija.
Sl. 9. Napre~en i nadolèn presek na izmeneti

bronhii pri hroni~en bronhit
Lekuvawe:
Klini~ka slika:
Celta vo lekuvaweto na HOBB e da se

spre~i progresijata na bolesta.
Kako merki vo prevencijata se sistematskite pregledi na rabotnicite
i navremeno otkrivawe na po~etnite
znaci na bolesta, primena na vakcini
protiv grip i drugi virusni bolesti,
kako i navremeno lekuvawe so antibiotici na sekoja bakteriska infekcija.
So ogled na toa {to vo osnova na bolesta e opstrukcijata na di{nite
pati{ta se davaat bronhodilatatori
Simptomite zavisat od stepenot na

o{tetuvawe na di{nite pati{ta.
Glavni simtomi se utrinskata ka{lica so iska{luvawe na sluzav ili
sluzavognoen iska{lok i dispnea pri
napor.
Pojavata na dispnea e znak za opstrukcija na di{nite pati{ta i obi~no
koga taa }e se pojavi bolnite baraat
lekarska pomo{, bidej}i dolgo pred
toa imale ka{lica so iska{luvawe
koja ja zanemaruvale.
10
(lekovi za pro{iruvawe na di{nite

pati{ta).
Vo pote{ki slu~aevi se davaat kortikosteroidi poradi nivnoto antiinflamatorno i antiedematozno dejstvo se
podobruva proodnosta na di{nite
pati{ta.
Klini~ka slika:
Dispneata e osnoven vode~ki simptom kaj emfizemot i se izrazuva postepeno, t.e. prvo samo pri fizi~ki napor,
a potoa i vo miruvawe.
Ka{laweto se javuva podocna i
obi~no e neproduktivno ili sputumot e
oskuden.
Bolnite so primaren emfizem se slabi, so bledorozev izgled na liceto i
izdi{uvaat vozduh niz stisnati usni,
ovie pacienti se poznati kako rozovi
brevta~i (pink puffer).
Ovie bolni obi~no sedat so svitkan
goren del od teloto i navednati kon
napred, potpiraj}i se so racete za krevetot.
Vo klini~kata slika na sekundarniot
emfizem dominiraat simptomi na hroni~en opstruktiven bronhit, ka{lica
i iska{luvawe. Bolnite imaat karakteristi~en izgled. Toa se obi~no debeli lica so izrazena cijanoza, pospani se, pote~eni vo liceto pa se opi{uvaat kako sini podueni lu|e (na angliski blue bloater).
EMFIZEM NA BELI DROBOVI
Poimot emfizem e od gr~ko poteklo

i ozna~uva sostojba na inflacija (naduenost) na bilo koe tkivo so vozduh
ili gas.
Emfizemot na beli drobovi e bolest
so hroni~en, progredienten tek, koja se
karakterizira so prekumerno i trajno
zgolemuvawe na vozdu{nite prostori
pod poslednata generacija na granewe na
bronhiolite, sledeno so destruktivni
promeni na alveolarnite yidovi.
Od definicijata proizleguva deka
va`ni komponenti na emfizemot se:
trajno ireverzibilno zgolemuvawe
na vozdu{nite prostori i
destruktivni promeni na alveolarnite yidovi.
Povremeno zgolemuvawe na vozdu{nite prostori bez destruktivni promeni na alveolarnite yidovi ne e
emfizem tuku hiperinflacija na beli
drobovi.
Dijagnoza:
Rendgenska slika na graden ko{ se
gleda bo~vest graden ko{ so zgolemena
vozdu{nost.
Spirometrija t.e funkcionalnite
testovi moàt da go razgrani~at primarniot od sekundarniot emfizem.
Etiologija:
Site pri~ini koi doveduvaat do
hroni~en bronhit moàt da dovedat i
do emfizem na beli drobovi.
Opstruktivnite belodrobni bolesti
kako {to se astmata i hroni~niot
bronhit, pridonesuvaat za razvojot na
sekundarniot emfizem.
Me|utoa postoi eden oblik na emfizem koj se razviva bez da mu prethodela nekoja opstruktivna belodrobna bolest. Toj e genetski determiniran
i za negov razvoj od zna~ewe se genetskite faktori koi pridonesuvaat za
nedostatok na kleto~niot enzim alfa
1 antitripsin, koj pomaga da se odrì
elasti~nosta na vlaknata na yidovite
na alveolite. Toa e primaren emfizem.
Lekuvawe:
Imaj}i predvid deka emfizemskite
promeni se ireverzibilni, nikakvo lekuvawe ne moè da gi vrati belite drobovi vo zdrava sostojba, no treba da se
spre~i nivno ponatamo{no napreduvawe.
Vaàt istite principi kako i kaj
lekuvaweto na hroni~niot opstruktiven bronhit. Se davaat bronhodilatatori, mukolitici, antibiotici
ako ima infekcija. Se dava kislorod
ako ima respiratorna insuficiencija.
Od golema pomo{ se i ve`bite za
di{ewe t.e. ve`bawe na dijafragmalno
11
di{ewe i postavuvawe na bolniot vo

drena`na polo`ba.
goren sluzavopenest, sreden maten i

dolen gnoen.
Hemoptiziite a poretko hemoptoa
se drug vaèn znak na bronhiektaziite.
Moè da se javi i zgolemena temperatura, osobeno pri vlo{uvawe na
bolesta. êsta pojava e i treska pridruèna so potewe. Kaj pote{ki slu~ai prisutna e dispnea.
Hipokratovi prsti na nozete i racete se javuvaat ako bolesta podolgo
trae. Prstite se so zadebeleni kraevi
kako pra~ki od baraban.
Kaj pote{ki slu~ai prisutna e dispnea.
Podolgotrajni hroni~ni infekcii
doveduvaat do slabost, iznemo{tenost i pothranetost.
BRONCHIEKTASIAE (PRO[IRENI
BRONHII)
Bronhiektaziite se definitivno
ireverzibilno pro{iruvawe na lumenot na malite i srednite bronhii po
gubeweto na muskulnite i elasti~nite elementi na bronhot.
Spored formata bronhiektaziite moàt da bidat: cilindri~ni, vretenesti, }esesti.
Spored lokalizacijata i rasprostranetosta: ednostrani i dvostrani, difuzni, fokalni.
Etiologija
Bronhiektaziite moàt da se:
Vrodeni toga{ se difuzno rasporedeni po belite drobovi;
Steknati koi moàt da nastanat
poradi:
povtoruva~ki infekcii na belite drobovi;
tumori koi go o{tetuvaat bronhijalniot yid;
aspiracija na strano telo vo
bronhot i sl.
Hroni~ni bronhitisi
Idiopatski bez osobeno jasen etiolo{ki faktor vo nivnoto sozdavawe.
Sl. 10. Hipokratovi prsti so zadebeleni

krajni falangi na prstite i ispaknati
nokti
Dijagnoza
Klini~ka slika
Sigurna dijagnoza na bronhiektazii

se postavuva so
bronhoskopija (endoskopsko ispituvawe na bronhijalnoto steblo) i
bronhografija (rendgensko snimawe na bronhijalnoto steblo so joden
kontrast).
Naj~esto na bronhiektaziite im
prethodat povtoruva~ki infekcii vo
podolg vremenski period, osobeno povtoruvani bronhopnevmonii koi se javuvaat vo ist del od belite drobovi.
Karakteristi~na e utrinska ka{lica ili ka{licata se javuva pri promena na polo`ba na teloto. Ka{licata
e posledica na prisustvo na sputum,
koj se sozdava vo zgolemeno koli~estvo
i koj treba neprestano da se isplukuva.
Bolnite iska{luvaat obilno koli~estvo gnojav sekret i do 500ml. vo
24 ~asa. Na iska{lokot sobran vo konusna ~a{a se razlikuvaat tri sloja:
12
(komplikacija na popu{tawe na srceto, aspiraciona pnevmonija, superinfekcija na belodroben infarkt, prethodno zaboluvawe na bronhiite).
Vospalitelniot proces primarno moè da gi zafati intersticiumot ili
alveolite, pa spored toa pnevmoniite
moàt da bidat:
intersticielni (atipi~ni) i
alveolarni (tipi~ni)
Spored zafatenosta na belodrobnoto
tkivo pnevmoniite se:
lobarna (krupozna) pnevmonija
koga so vospalitelen proces e
zafaten cel lobus;
lobularna pnevmonija;
bronhopnevmonija ako vospalitelniot proces od alveolite
prodolùva na bronhiite
Sepak, podelbata na pnevmoniite
najdobro e ako se bazira vrz pri~initelot, odnosno mikroorganizmot, a ne
vrz anatomskomorfolo{kite karakteristiki.
Sl. 11. Bronhografija na levo bronhijalno

steblo (kesesti bronhektazii)
Lekuvawe
Bidej}i infekcijata e edna od osnovnite pri~ini za bronhiektazii se davaat antibiotici po antibiogram.
Podobruvawe na eliminacijata na
sekratot se izveduva so
zgolemeno vnesuvawe te~nosti;
mukolitici i ekspektoransi;
fizikalna terapija: perkusija, posturalna drenaà 34 pati dnevno vo
traewe 1020min.
hirur{ka terapija e edinstven
na~in za izlekuvawe, dokolku
bronhiektaziite se dobro ograni~eni.
Etiologija:
Pri~initelite na alveolarnite (tipi~nite) pnevmonii se bakteriite
(Streptococcus pneumoniae, Streptococcus
pyogenes, Staphilococcus aureus, Haemophilus influenzae i dr.).
Virusite se pri~initeli na atipi~nite (intersticielni) pnevmonii (Influenza, Citomegalovirus, respiratorniot
sinciciumski virus i dr.). Pnevmonii
moàt da predizvikaat i gabite, mikoplazmi, hlamidii, rikecii, paraziti.
Spored toa, klini~kata slika, patogenezata i terapijata na pnevmoniite
}e zavisat od mikroorganizmot koj ja
predizvikal pnevmonijata.
PNEVMONIJA (PNEUMONIA)
Pnevmonijata e vospalenie na belodrobniot parenhim predizvikana od

mikroorganizmi i moè da bide akutna
i hroni~na.
Podelba:
Spored sostojbata na belite drobovi,
pnevmoniite moè da bidat:
primarni pnevmonii koi nastanuvaat na dotoga{ intaktni (zdravi) beli
drobovi.
sekundarni pnevmonii koi nastanuvaat na prethodno o{teteni beli
drobovi t.e. so vlo{uvawe na osnovnata bolest na koja se nadovrzuvaat
Klini~ki manifestacii:
Zna~ajno e da se znae dali pnevmonijata e steknata vo sredinata kade ìvee
i raboti pacientot ili e steknata vo
bolni~ki uslovi poradi ne~uvstvitelnosta na mikroorganizmite kon antibiotici.
Pri~initelite na pnevmoniite steknati vo zaednicata kade ìvee i raboti
13
bolniot se ~uvstvitelni na pogolem

broj antibiotici i se so podobra prognoza od pnevmoniite vo bolni~ki
uslovi. Spred toa pnevmoniite se podeleni na:
1. Pnevmonii steknati vo zaednicata
(domicilni)
2. Intrahospitalni pnevmonii steknati vo bolni~ki uslovi
3. Aspiracioni pnevmonii i belodroben apsces predizvikan od anaerobi
temperaturata postepeno raste i

moè da dostigne i do 3839S;
karakteristi~no za atipi~nite
(intersticielni) pnevmonii e nasproti minimalniot naod na auskultacija, na rengengrafija ima bogat
naod. Toa e bidej}i patolo{kiot proces se odviva prete`no vo intersticiumot na belite drobovi.
naj~esto e predizvikana od Micoplazma pneumoniae, Legionella pneumophyla,
Chlamidia pneumoniae, anaerobni bakterii od usnata {uplina, virusi, TBC
bacilot itn.
1. Pnevmonija steknata vo zaednicata

(domicilni)
Ovie pnevmonii se manifestiraat so
eden od dvata sindroma (iako ne se
tolku strogo podeleni):
tipi~na klini~ka slika
atipi~na klini~ka slika
2. Intrahospitalni pnevmonii (steknati vo bolni~ki uslovi)

Zna~eweto na ovie pnevmonii koi se
nastanati vo bolnica ili ambulanta e
vo toa {to se:
so visoka smrtnost 2025% od zabolenite;
naj~esti predizvikuva~i se Gbakterii od koi naj~esto Pseudomonas aeroginosa (70% od slu~aevite) koi se rezistentni (otporni) na terapija so antibiotici;
slaba odbrana na doma}inot (poradi toa {to ima i nekoe drugo zaboluvawe pokraj nakalemenata pnevmonija,
slaba odbrambena mo});
pogodni uslovi za {irewe na infekcijata poradi razli~ni manipulacii vo bolni~ki uslovi).
Klini~kata slika pote{ka e od
domicilnite pnevmonii, bidej}i se isprepletuvaat i drugi znaci i simtomi
na drugi, ve}e postoe~ki bolesti {to
nekoga{ go ote`nuva nivnoto prepoznavawe (pr. srceva slabost, atelektaza, truewa so lekovi i dr.).
Tipi~niot sindrom na pnevmonijata

se karakterizira so:
nenadeen po~etok od polno zdravje so visoka temperatura (3940S)
koja kako takva se odrùva i do dve
nedeli, treska;
ka{lica vo po~etok suva a odma
potoa so iska{luvawe na gnoen, sukrvi~av ili kako r|a iska{lok;
bodeì vo gradite poradi plevralna zafatenost;
herpes labialis skoro sekoga{ se javuva;
na auskultacija na mestata kade na
rendgengrafija ima zasen~uvawe, se
slu{aat krepitacii (krckawe kako
gazewe po sneg).
obi~no naj~esto se predizvikani od
Streptococcus pneumoniae, no i drugi bakterii pr. Haemophilus influenzae i me{ani aerobni i anaerobini bakterii od
normalnata flora na usnata {uplina.
3. Aspiraciona pnevmonija i belodroben

apsces predizvikan od anaerobi.
Atipi~en sindrom na pnevmonijata

se karakterizira so:
postepen po~etok;
izrazeni op{ti simptomi (glavobolka, bolki vo muskuli i zglobovi,
malaksalost, zamor, vospaleno grlo,
gadewe, povra}awe, proliv);
suva ka{lica, ili iska{luvaat mala koli~ina na sluz;
So aspiracija na anaerobini bakterii

od usnata {uplina (kaj pacienti koi
obi~no imaat bolesti na usnata {uplina) vo belite drobovi, moè da se
sozdade, vospalitelen proces so nekroza
(izumirawe) na belodrobnoto tkivo i
sozdavawe na apscesna {uplina.
14
~ok na pote{kite slu~ai koi treba da

se hospitaliziraat.
Od lekovi se davaat antibiotici.
Kaj pote{kite formi pokraj antibiotici se davaat i kortikosteroidi.
Od simptomatski lekovi: analgetici,
antipiretici, ekspektoransi, kislorod, infuzioni te~nosti i sl.
Zna~ajna e negata na bolniot i op{tite merki: leèwe vo postela dodeka prima antibiotici, a osobeno dodeka ima temperatura, davawe vitaminski napitoci i ~aevi, postavuvawe vo
drena`na polo`ba.
Ishranata da bide lesna, visokoproteinska, kalori~na i zbogatena so vitamini.
Belodrobniot apsces predizvikan od
anaerobi se lekuva so antibiotici
okolu 6 nedeli i pove}e. Ponekoga{ e
potrebno toj i hirur{ki da se lekuva.
Vo okolu 3/4 od slu~aite, klini~kiot

tek na apscesot so anaerobi e baven i
li~i na belodrobna tuberkuloza so
ka{lica, te{ko di{ewe, treska, no}no potewe, namaluvawe na telesnata
teìna, plevralna bolka i krvav iska{lok vo vid na lenti i trae nekolku
nedeli i pove}e.
Dijagnoza:
Za postavuvawe na dijagnozata va`na
e klini~kata slika, fizikalniot pregled, kako i epidemiolo{kata anketa.
Epidemiol{ka anketa ozna~uva zemawe
na podatoci od bolniot dali do{ol vo
kontakt so nekoj infektiven bolen.
Me|utoa najgolemo zna~ewe za postavuvawe na dijagnozata na pnevmoniite
e rendgengrafijata na beli drobovi.
So cel za postavuvawe na etiolo{ka
dijagnoza kaj bakteriskite pnevmonii
se vr{i mikrobiolo{ki pregled na iska{lokot.
So serolo{ki ispituvawa se dokaùvaat virusnite pnevmonii.
TUBERKULOZA NA BELITE DROBOVI
Tuberkulozata na belite drobovi e

hroni~na zarazna bolest predizvikana od
Mycobacterium tuberculosis (Kohov bacil).
Izvor na zaraza
Pokraj iska{lokot na bolniot izvor na zaraza moàt da bidat i
sekratot od fistulite na tuberkuloznite koski,
urinarniot i genitalniot sekret
na bolni od tuberkuloza so ekstrapulmonalna lokalizacija.
Denes kravjoto mleko e mnogu redok
izvor na zaraza (Bovin tip na TBC
bacil).
Pati{ta na zaraza
Vo ~ovekoviot organizam TBC bacilot navleguva po razli~ni pati{ta
(di{nite organi, organite za varewe,
sluznicata i koàta).
Sepak respiratorniot pat na zarazata e naj~est vo okolu 90% od slu~aite,
kade dostignuvaat so vdi{uvawe na
prav i kapki na iska{lan zarazen
iska{lok (t.n. Fligeovi kapki).
Sl. 12. Rendgengrafija na beli drobovi se

gleda zasen~uvawe vo desen sreden lobus desno
na mestoto na vospalitelniot proces.
Lekuvawe:
Lekuvaweto na pnevmoniite steknati
vo zaednicata e ambulantsko, so isklu-
15
marno àri{te. Istovremeno, bacilot moè ponatamu da stigne do limfnite `lezdi, vo koi isto taka nastanuva vospalitelen proces. Toa e t.n.
primaren kompleks.
Ovie promeni koi se javuvaat vo belite drobovi klini~ki odgovaraat na
primarnata tuberkuloza.
Naj~esto primarnata tuberkuloza pominuva nezabeleìtelno, ili se javuvaat nekarakteristi~ni simptomi kako: zgolemena temperatura, suva ka{lica, namalen apetit.
Moè da se javi keratonjuktivitis
i unilateralen konjuktivitis i fotofobija.
Ponekoga{ se javuvaat i ko`ni promeni koi ne se karakteristi~ni samo
kaj TBC tuku i kaj revmatska treska,
sarkoidoza i sl. od tipot na erythema
nodosum. Toa se crveni ko`ni damki vo
vid na krug ili polumese~ina so svetla
sredina i crvenkasti rabovi. Naj~esto
sami se povlekuvaat za nekolku nedeli.
Primarnite promeni naj~esto se
zalekuvaat so kalcifikacija. TBC
bacilot moè da ostane vo ovie ogni{ta pove}e godini ìv i virulenten.
Vo pomal broj slu~ai moè da se
ra{iri po razli~ni pati{ta (bronhogeno, hematogeno, limfogeno) po celoto telo. Naj~esto toa se slu~uva pri
namaluvawe na otpornosta kaj vozrasni, potoa kaj doen~iwata i malite
deca.
Kaj primarnata tuberkuloza fizikalniot naod e naj~esto negativen i
promenite se dijagnosticiraat na
radiografija.
Sl. 13. Vospalitelno àri{te granulom

vo belite drobovi nastanuva ako ~ovekot dojde vo kontakt so TBC bacil so
vdi{uvawe na ~esti~ki od ka{lawe i kivawe na inficiranata li~nost.
Faktori koi vlijaat vrz nastanokot na infekcijata.

Od site faktori najzna~ajna e ekspozicijata (izloènosta) na TBC bacilot.
Pokraj toa od zna~ewe e i vozrasta na
bolniot. Novoroden~eto e naj~uvstvitelno na TBC bacilot, pomalku e ~uvstvitelno maloto dete, u{te pomalku
pret{kolskoto i {kolskoto dete. So
pubertetot opa|a prirodnata otpornost
koja podocna se podobruva. Kaj starite
povtorno im se zgolemuva ~uvstvitelnosta kon TBC poradi slabiot imunitet
vo ovoj period od ìvotot.
Nekoi bolesti ja namaluvaat otpornosta kon TBC kako na pr. {e}erna
bolest, alkoholizam, virusni infekcii, i dr.
Graviditetot, laktacijata, i psihi~kata iscrpenost ja zgolemuvaat
~uvstvitelnosta kon TBC infekcijata.
Postprimarna belodrobna tuberkuloza

Koga primarniot kompleks ne se
izlekuva prvo doa|a do {irewe na
procesot okolu primarnoto àri{te i
sozdavawe na infiltrat. Ponatamu ako
napreduva procesot doa|a do razmeknuvawe i raspa|awe (kazeifikacija) na
tkivoto koe moè da se isprazni vo
bronhot i da se sozdade {uplina t.e.
primarna kaverna.
Procesot moè da se {iri na okolnoto tkivo i klini~ki se manifestira
Formi na belodrobnata tuberkuloza

Klini~ki belodrobnata tuberkuloza
moè da bide primarna i postprimarna.
Primarna belodrobna tuberkuloza
Koga TBC bacilot }e navleze vo
belite drobovi, na mestoto na prodorot moàt da nastanat vospalitelni
promeni koe se vika Ghonovo pri16
razdrazlivost, mrzovolnost gubewe na apetit, namaluvawe na teìnata, ~ukawe na srceto.
so kazeozna TBC pnevmonija i bronhopnevmonija.
Funkcionalni simptomi se:

ka{lica koja vo po~etokot e suva,
no moè u{te od po~etokot da bide so
iska{luvawe. Napadi na ka{lica so
obilen gnoen iska{lok obi~no e znak
na kavernozna tuberkuloza ili komplikacija so bronhiektazii;
iska{luvawe na krv (hemoptizii i
hemoptoa), iako ne e sekoga{ znak za
TBC, naj~esto e od TBC poteklo. Naj~esto nastanuva nenadejno, trae dolgo,
nekoga{ te{ko moè da se zapre. Bolniot potoa e bled i izma~en. Obilnite
krvavewa moàt da zavr{at so smrt vo
tek na nekolku minuti.
Sl. 14. Milijarna TBC{ematski prikaz

na granulomatozni milijarni jazli.
Od raspadnatite àri{ta moè da

dojde do hematogeno {irewe na TBC
bacilot vo belite drobovi i drugi
organi kade se formiraat promeni vo
forma na jazol~iwa i toa e t.n. milijarna tuberkuloza.
Pokraj so raspa|awe i razmeknuvawe
na tkivoto tuberkuloznoto àri{te vo
belite drobovi moè da se zale~i i da
se zameni so svrzno tkivo. Ovie
promeni se narekuvaat fibroza na
beli drobovi.
Klini~ka slika
TBC na beli drobovi ima dve grupi
na simptomi op{ti i funkcionalni.
Op{ti simptomi na TBC na beli
drobovi se:
zamor e eden od prvite nekarakteristi~ni znaci. Se javuva i pri najmal
fizi~ki napor, a karakteristi~no za
zamorot kaj TBC e toa {to i po sonot
pacientot ne se ~uvstvuva odmoren;
zgolemena temperatura koja obi~no
e subfebrilna (37,137,5S) i se javuva
popladne;
zgolemeno potewe osobeno nave~er i vo ranite utrinski ~asovi i
bledilo nastanuva poradi intoksikacija i anemija (anemijata e tuka
poradi toksi~no o{tetuvawe na hematopoetskiot aparat.
Sl. 15. Karakteristi~en izgled na gradniot ko{ kaj bolen so hroni~en oblik na
TBC
bolka vo graditeobi~no e vo vid

na bodeì i se javuva pri zafa}awe na
plevrata.
dispnea se javuva pri napor i vo
miruvawe.
17
ni~kata slika i rendgenskiot naod ukaùvaat na TBC.
Dijagnoza
Dijagnozata se postavuva vrz osnova
na anamneza, fizikalen pregled i dopolnitelni ispituvawa.
Najzna~ajno od dopolnitelnite ispituvawa se: tuberkulinskata ko`na reakcija, rendgengrafija so tomografija, (snimawe na belite drobovi na razli~na dlabo~ina) i bakteriolo{ki
pregled na iska{lokot.
TBC ko`na reakcija Manthoux
(Mantu) intradermalna tuberkulinska proba. Ako se izveduva na lica koi
bile zarazeni so TBC bacilot predizvikuva alergiska reakcija na mestoto
na vbrizguvawe na tuberkulinot. Se
koristi 0.1ml pre~isten tuberkulin
koj se vbrizguva strogo intradermalno
na volarnata strana na levata podlaktica. îtaweto na probate se vr{i
po 72 ~asa so palpacija na induracijata (tvrdinata) na mestoto na vbrizguvawe na tuberkulinot. Se smeta deka
reakcijata e pozitivna ako goleminata
na induracijata e pogolema od 6mm vo
pre~nik.
Sl. 16. Kolonii Mycobacterim tuberculosis

zasadeni na Lowensteinova podloga
Prevencija
Preventivata opfa}a borba protiv
izvorot na zaraza, kako i borba za podigawe na op{tata otpornost na sekoj
poedinec:
izolacija na bolnite od TBC vo
posebni ustanovi e prva i najva`na
preventivna merka;
vakcinacija i revakcinacija so
BS@ vakcina;
redovni sistematski pregledi kaj
rizi~nite grupi, vo sredini kade do{lo do pojava na zaboluvaweto;
podigawe na op{tite higienski i
kulturni naviki, podobruvawe na ishranata, odmor, rekreacija, kako i
podigawe na op{tite ekonomski uslovi na ìvot.
Pozitivna ko`na reakcija e dokaz

za postoewe na ìvi TBC bacili vo
organizmot, no ne i na postoewe na
aktivna TBC.
Negativna tuberkulinska proba
pokaùva deka testiranata osoba ne
do{la vo kontakt so TBC bacilot i
toga{ se vakcinira so BCG vakcina.
Izrazito burna reakcija na tuberkulin i klini~ki znaci na zaboluvaweto, ukaùva na reaktivacija na TBC
ili superinfekcija so TBC bacili.
Negativna tuberkulinska proba kaj
vakcinirani ukaùva na deficit na
celularniot imunitet pr. kaj vroden
deficit na imunitetot, maligni bolesti i sl.
Tie {to se tuberkulin negativni se
vakciniraat so BS@ vakcina.
bakteriolo{ki pregled na iska{lokot mikroskopski pregled na preparat boen po ZiehlNeelson i zasejuvawe na Lowensteinova podloga. Neophodno e nekolku pati da se povtorat
bakteriolo{kite pregledi ako kli-
18
Socijalnoekonomsko zna~ewe na TBC

TBC e zarazna, no istovremeno i socijalna bolest, bidej}i socijalnite
pri~ini se mnogu va`ni za nastanokot
na infekcijata.
Direktni socijalni pri~ini se:
uslovite na ìvot (mra~ni i neprovetreni stanovi, spiewe na pove}e lu|e
na edna postela);
te{ka fizi~ka i psihi~ka rabota,
rabota vo no}ni smeni, rudnici, èlezari
kontakt so TBC bolen.
Indirektni socijalni pri~ini se:
ishrana
slabi ekonomski uslovi (nevrabotenost, alkoholizam),
psihi~ka iscrpenost.
Sl. 17 Kochovi bacili vo iska{lokot:
crveni stap~iwa: 1. Neposreden mikroskopski preparat oboen po Ziehl Neelson;
2. Homogenizacija na plunkata.
ASTMA
Porano se koriste{e terminot bronhijalna astma, me|utoa denes se upotrebuva samo terminot astma, bidej}i
spored najnovite ispituvawa se pokaà
deka vospalitelniot proces i promenite kaj astmata ne se lokalizirani
samo vo bronhiite, tuku i vo alveolite.
Bolesta nastanuva kako posledica na
hiperreaktivnost i preosetlivost na
bronhijalnite pati{ta na razli~ni
alergiski i nealergiski faktori. Dvete
najva`ni obele`ja na astmata:
1. reverzibilna opstrukcija na di{nite pati{ta koja ja karakterizira
2. bronhijalna hiperreaktivnost se
posledica na vospalenieto.
Zna~i vospalenieto na di{nite pati{ta postoi kaj site bolni i site
formi na astma i toa e klu~en faktor
vo patogenezata na bolesta. Me|utoa,
ova vospalenie e specifi~no i ne se
sretnuva kaj nitu edna druga bolest, a
promenite na epitelot na bronhiite se
sporeduvaat so izgorenici od vtor
stepen.
Di{nite pati{ta moàt da bidat
ote~eni i infiltrirani so eozinofili, neutrofili i limfociti
(sl.19B)
Lekuvawe
Primena na tuberkulostatici neprekinato do izlekuvawe. Se koristat
dva, tri i pove}e lekovi istovremeno.
Bolniot treba da se lekuva najmalku 1
godina no nekoga{ i 2 i pove}e godini.
Za vreme na lekuvaweto potreben e
fizi~ki i psihi~ki odmor, dobra
ishrana, ~isti i svetli prostorii za
prestoj.
Sl. 18. Rendgengrafija na beli drobovi

TBC na desen lobus so kaverna
19
ma{nata pra{ina, polenot, sporite

na muvlata, fungi, ìvotni (plunka,
urina i izmet od ma~ka, ku~e, kow i
dr.), insekti.
b) Lekovi naj~esto astmati~ni napadi predizvikuvaat: aspirinot, betaadrenergi~nite blokatori, sulfatni agensi.
v) Okolinata i zagaduvaweto na
vozduhot toa se sredini so te{ka
industrija i gusto naseleni urbani
sredini. Zagaduva~i od vozduhot koi
imaat vakov efekt se: ozon, azot
dvooksid, i sulfur dvooksid.
g) Profesionalni faktori rabotnici od industrijata koi rabotat so
metalni soli (platina, hrom, nikel),
prav od drvenarija ili zelen~uci (dab,
ìtni kulturi, bra{no, grav, boranija
itn), hemikalii, plastika, biolo{ki
enzimi (detergenti za perewe, pankreati~ni enzimi), prav, serum i sekreti
od ìvotni i insekti i dr.
d) Infekcii naj~esto predizvikani
od virusi.
|) Fizi~ki napor provocira bronhospazam do nekoj stepen re~isi kaj sekoj astmati~ar, a kaj nekoi e i edinstven triger koj rezultira so simptomi.
Postoi i poseben tip na astma koja e
provocirana samo od fizi~ki napor.
e) Emocionalen stres vlijae vrz
zapo~nuvaweto na astmati~niot napad,
ili go prodolùva traeweto na vlo{uvaweto na bolesta.
Zaedni~ko za site ovie trigeri e toa
{to kaj lu|eto koi se skloni da zabolat od astma e toa {to se manifestira
so nespecifi~na pre~uvstvitelnost na
(hiperreaktivnost) na traheobronhijalnoto steblo. Ovaa pre~uvstvitelnost se manifestira so:
spazam (gr~, stesnuvawe) na bronhiite;
edem (otok) na bronhijalnite pati{tai
zgolemeno sozdavawe na ìlav i
lepliv sluz vo bronhiite.
Ovie tri faktori predizvikuvaat
ote`nat protok na vozduh niz di{nite
pati{ta, osobeno pri ekspirium.
2
2
A
3
Sl. 19. A. Normalen bronh: 1. mazni muskuli; 2. submukozni `lezdi; 3. svrzno tkivo
B. Bronh pri astma ote~en zaradi
hroni~noto vospalenie 1. mazni muskuli;
2. mukos; 3. svrzno tkivo
Etiopatogeneza:
Etiopatogenezata e sloèna i vklu~uva pove}e faktori koi doveduvaat do
zgolemena reaktivnost na di{nite
pati{ta i do akutni epizodi na astma.
Najrazli~ni pri~ini doveduvaat do
pre~uvstvitelnost na di{nite pati{ta i nivna hiperreaktivnost. Naj~esto
se raboti za vrodena pre~uvstvitelnost na imunolo{kiot sistem. Pri~inite moàt da bidat alergiski i
nealergiski.
Genetskiot faktor ima svoe zna~ewe vo etiopatogenezata, a na toa ukaùva po~estoto javuvawe na astmata kaj
nekoi familii.
Za da se javi zgolemena reaktivnost
na di{nite pati{ta, {to e slu~aj pri
akutnite epizodi na astma, treba da
postojat pottiknuva~i (trigeri, stimuli). Toa se faktori od okolinata
koi stimuliraat, ili pottiknuvaat
pojava na simtomi na astma. Postojat
golem broj razli~ni trigeri i tie
variraat od ~ovek do ~ovek. Astmati~nite trigeri se od najrazli~na priroda i tie moàt da bidat nekoi od
slednite:
a) Alergeni pove}eto poteknuvaat
od vozduhot. Naj~esti alergeni se: do20
Status astmatikus e prodolèn

astmati~en napad koj trae podolgo od
24 ~asa i ne se smiruva na klasi~nata
terapija. Se manifestira so izrazena
dispnea i ka{lica.
Bolnite se upla{eni ~esto konfuzni, oroseni so pot, so pomalku ili pove}e izrazena cijanoza. Obi~no ovie
bolni treba da se smestat vo respiratorni edinica za intenzivna nega.
Dijagnoza
Sl. 20. Astma opstrukcija na di{nite
pati{ta od ekscesivna mukozna produkcija so edem na respiratornata sluznica.
Dijagnozata na astmata se bazira vrz

otkrivawe na epizodite na reverzibilni opstrukcii na di{nite pati{ta,
provocirani od nadvore{ni faktori
kako alergeni, virusni infekcii, fizi~ki napori i sl. Ovie podatoci se
dobivaat od dobro zemenata anamneza.
Naj~esto anamnezata zaedno so fizikalniot pregled e dovolna za postavuvawe na dijagnoza.
Fizikalen pregled najkarekteristi~en e vizingot t.e svireweto vo gradite za vreme na astmati~niot napad i
prodolèn ekspirium. Po toa ima normalen naod kaj lesna i sredno te{ka
astma.
Pokraj toa se koristat i:
Ko`ni alergiski testovi na klasi~ni antigeni
Bronhoprovokativni testovi so
histamin, metaholin, acetilholin, napor, alergeni.
Laboratoriski imunolo{ki testovi za opredeluvawe na antitela,
Opredeluvawe na eozinofilite vo
krvta i sekretite
Ispituvawe na belodrobnata funkcija so spirometrija za da se vidi
proodnosta na di{nite pati{ta.
Rendgenski ispituvawa da se isklu~at drugi pri~ini za opstrukcija.
Klini~ki karakteristiki
Najtipi~nata klini~ka forma na
astma se javuva vo vid na astmati~ni
napadi koga se javuvaat tri simptomi:
dispnea;
ka{lica i
svirewe vo gradite (Wheezing).
Na po~etokot na astmati~niot napad,
pacientot ima stegawe vo gradite pridruèno so neproduktivna ka{lica.
Di{eweto stanuva ~ujno, svireweto vo
gradite stanuva ponaglaseno, izdi{uvaweto se prodolùva.
Pri teòk astmati~en napad bolniot
e bled, prepoten, upla{en, ~uvstvuva
gu{ewe i go otvora prozorecot od sobata mislej}i deka taka }e ja zadovoli
svojata glad za vozduh. No koga }e
vidi deka toa ne pomaga, sednuva na
krevetot so racete potpreni na negoviot rab.
Krajot na napadot e prosleden so
ka{lica i iska{luvawe na tenok, kon~est, ìlav sekret.
Obi~no astmati~nite napadi se
javuvaat no}e ili rano nautro i
me|u napadite bolniot moè da se
~uvstvuva sosema zdrav, {to ne e
slu~aj kaj drugite bolesti so opstrukcija i prisustvo na vizing (pr.
hroni~niot opstruktiven bronhit).
Klini~kiot tek na bolesta e so egzacerbacii i remisii.
Site ovie i drugi ispituvawa se

pravat koga bolniot ne e vo astmati~en napad.
Lekuvawe
Neophodno e da se izbegnuvaat faktorite koi ja pottiknuvaat astmata, da
21
se davaat lekovi koi }e go preveniraat

pojavuvaweto na napadite.
Lekovite koi se koristat vo terapijata na astma se delat na dve grupi:
1. antiinflamatorni:
kortikosteroidi toa se najefikasni antiinflamatorni lekovi, vo
terapijata kaj astma. Se davaat inhalaciski a moè i sistemski (oralno i
parenteralno).
disodium cromoglycate se primenuva
kaj deca
nedocromil sodium
ketotifen
Primarna cel vo lekuvaweto na astmata e vospalitelniot proces (inflamacijata) na yidot na di{nite pati{ta,
bidej}i vospalenieto e klu~en faktor
odgovoren za bronhijalnata hiperreaktivnost i opstrukcijata na di{nite
pati{ta.
Sl. 21. Metastazi i primaren tumor

a).normalna kletka b).primaren tumor;
v)metastazi na kancer kletki:g).krven sad
d).limfen sad
RAK NA BRONHOT
(CARCINOMA BRONCHOGENES)
Me|u primarnite maligni tumori na

beli drobovi centralno mesto zazema
karcinomot (rak) na bronhot. Od rak na
bronhot po~esto zaboluvaat maìte od
ènite, a pu{a~ite po~esto od nepu{a~ite.
2. bronhodilatatori se lekovi koi gi

pro{iruvaat di{nite pati{ta. Tuka
spa|aat:
betaadrenergi~ni agonisti,
metilksantini,
antiholinergici.
Za da se spre~at astmati~nite napadi
terapijata bolnite treba da ja zemaat
sekojdnevno vo optimalna doza i doìvotno.
Pri te{ki napadi na astma bolniot
treba da se hospitelizira.
Etiologija
Pri~inata kako i za site tumori
voop{to e nepoznata, no se spomnuvaat
pove}e rizik faktori koi pridonesuvaat za po~esto pojavuvawe:
pu{eweto najvaèn rizik faktor. 90% od pacientite so karcinom na
bronhot se pu{a~i;
genetski faktor ne e dokaàno
deka rakot na bronh e nasledno zaboluvawe, iako po~esto se javuva vo nekoi
familii;
aerozagaduvaweto dva do tri pati
po~esto se javuva vo urbana sredina, od
ruralna sredina. Kako najva`ni karcinogeni tuka se: SO2, jaglerodni soedinenija;
jonizira~koto zra~ewe.
TUMORI NA BELITE DROBOVI
Tumorite na belite drobovi moàt

da bidat benigni i maligni.
Benigni tumori se: fibromi, lipomi,
angiomi. Se otkrivaat naj~esto so sistematski pregled. Lekuvaweto e operativno.
Malignite tumori moàt da bidat
primarni i sekundarni.
Primarnite tumori nastanuvaat so
maligna alteracija na samoto belodrobno tkivo, a sekundarnite se t.n.
metastatski tumori. Nastanuvaat so
rasejuvawe na primarnite tumori od
drugi organi, na pr. od dojka, tiroidea,
èludnik, prostata.
22
pogolemi ili pomali venski krvni

sadovi na povr{inata na tumorot.
vizing i stridor Vizingot e posledica na opstruirawe na pogolem
bronh i e vaèn dijagnosti~ki znak za
tumor na bronh dokolku e na ednata
strana od belite drobovi i postojano e
prisuten tamu. Stridorot e posledica
na golema, re~isi kompletna opstrukcija na bronh, ili traheata so tumorsko telo.
bolka e postojana i se dolì na
zafa}awe na nervite na plevrata.
Op{ti simptomi: temperatura,
treska, gubewe vo teìna.
1
2
II. Simptomi kako posledica na torakalno {irewe na tumorot:

Simptomite i znacite se posledica
na zafa}awe na nervite, golemite krvni sadovi, dijafragmata, visceralnite
organi i yidot na gradniot ko{.
5
3
Sl. 22. Karcinom na bronh

1.Trahea 2.Goren lobus na desno belodrobno
krilo 3.Dolen lobus na desno belodrobno
krilo 4.Sreden lobus na desno belodrobno
krilo 5.Karcinom na bronh 6.Goren lobus
na levo belodrobno krilo 7.Dolen lobus na
levo belodrobno krilo
III. Simptomi i znaci od sistemski

metastazi: Ovie simptomi i znaci
obi~no dominiraat vo klini~kata
slika i go ote`nuvaat dijagnosticiraweto.
Klini~ka slika
Dijagnoza
Po~etokot i tekot na bolesta se

nezabeleìtelni. Klini~kata slika
rezultira od:
rastot na tumorot;
simptomi i znaci posledica na torakalno {irewe na tumorot;
simptomi i znaci od sistemski metastazi.
Rendgen naod ima najva`no mesto vo

postavuvawe na dijagnozata. Pritoa se
gleda na rendgen snimkata tumorska
senka.
Bronhoskopija i biopsija na tumorskata tvorba i patohistolo{kiot
pregled ja davaat definitivnata dijagnoza.
Pregledot na sputum i otkrivawe na
maligni kletki e vaèn za dijagnoza.
I. Simptomi kako posledica na tumorskiot rast:

ka{lica obi~no e suva i nadraznitelna, ~esto e zanemarena od pacientite koi imaat istovremeno i drugo
hroni~no zaboluvawe. Ka{licata e
predizvikana od tumorskoto telo koe
ima uloga na strano telo vo di{nite
pati{ta, ili od ulceracija na bronhijalnata sluznica.
dispnea pri~ineta e naj~esto poradi tumorska opstrukcija.
hemoptizii iska{luvawe na krvava sodrìna se dolì na prskawe na
Lekuvawe
Terapijata na tumorite na belite
drobovi obi~no e hirur{ka pri rano
otkrivawe na karcinomite.
Dijagnozata obi~no docna se postavuva, toga{ koga karcinomot na beli
drobovi e neoperabilen.
Vo takvi slu~ai se pravi zra~na terapija ili se davaat citostatici,
se razbira vo specijalizirani ustanovi
i po posebni protokoli.
23
BELODROBNA ATELEKTAZA
Dijagnoza:
Belodrobna atelektaza e koga belodrobieto ili del od nego, }e go zagubi

potpolno ili delumno vozduhot vo
alveolite, }e se sobere i stvrdne.
Samiot zbor zna~i nepotpolno {irewe. Belodrobniot parenhim e namalen
poradi is~eznuvawe na alveolarniot
vozduh, a toa doveduva do slepuvawe na
alveolarnite yidovi.
Vo atelektaziraniot belodroben parenhim nema di{ewe, no krvna cirkulacija ima.
fizikalen pregled na inspekcija

postoi poslaba podvi`nost na hemitoraksot na strana na atelektazata,
ima posobrani me|urebreni prostori.
Na auskultacija di{niot {um e ne~uen
ili oslaben.
na rendgen se gleda jasno ograni~ena
temna senka koja moè da go zafati i
celo belodrobno krilo ili eden lobus,
srceto i traheata se povle~eni na stranata na atelektazata.
Lekuvawe
Etiologija
Lekuvaweto e naso~eno kon otstranuvawe na pri~initelot.

Kaj opstruktivni atelektazi treba da
se ovozmoì proodnost na di{nite
pati{ta so bronhoskopsko otstranuvawe na pri~initelot koj dovel do
opstrukcija.
Kaj neopstruktivni atelektazi, aeracija na kolabiranite delovi so
dlaboko di{ewe;
dirigirana ka{lica i sl.
Antibiotici i ekspektoransi se dava
pri infekcija.
1. Opstrukcija (zatnuvawe) na bronhot so:

~ep~iwa sluz ili krven koagulum;
aspiracija na strano telo;
tumor na bronhot;
2. Kompresija (pritisok) od okolni
procesi koi go namaluvaat prostorot
vo gradniot ko{:
pnevmotoraks;
plevralen izliv;
deformitet na graden ko{.
3. Poradi resorpcija na vozduh vo alveolite koga nema opstrukcija na di{nite pati{ta
postoperativni sostojbi
truewe so kislorod i drugi sostojbi
koi nastanuvaat so inaktivacija na
belodrobniot surfaktant.
Klini~ka slika
Klini~kata slika zavisi od goleminata i lokalizacijata na atelektazata.
Mali atelektazi se bez simptomi. Pri
pogolemi atelektazi koi nastanuvaat
naglo se javuva:
silna gradna bolka
dispnea.
cijanoza.
Pri postepena atelektaza
gradnata bolka e poslaba a se javuva
i ka{lica,
zabrzano di{ewe.
Sl. 23. Rendgengrafija na atelektaza na

goren desen lobus
24
Se lekuva so primena na visoki dozi

na antibiotici po antibiogram, evakuacija na gnojot od plevrata i drenaà. Izlekuvaweto e so sozdavawe na
priraslici athezii.
PLEVRITISI (PLEURITIS)
Plevritis prestavuva vospalenie na

belodrobnata maramica t.e. plevrata.
Plevrata e serozna obvivka koja gi
prepokriva belite drobovi odnadvor i
pominuva na yidot na gradniot ko{, se
vovlekuva me|u belodrobnite rezeni i
gi obvitkiva vo predel na medijastinum.
4. Atheziven Plevritis (pleuritis

athesiva)
Posledica e na preleàn eksudativen
ili gnoen plevritis, pri {to vo tek na
izlekuvaweto se sozdavaat priraslici.
Bolnite se àlat na bolki vo predel
na priraslicite i ote`nato di{ewe.
Ako se mali priraslicite ne e potrebno lekuvawe. No, ako se pogolemi
treba hirur{ki da se lekuva.
Etiologija:
Plevritite se naj~esto posledica na
komplikacija na osnovnoto belodrobno zaboluvawe.
TBC e naj~esta pri~ina za plevritis.
Od drugite pri~ini:
virusni i bakteriski pnevmonii;
karcinomi na belite drobovi;
infarkt na belite drobovi.
PLEVRALNI IZLIVI
(TRANSUDATIO PLEURAE)
Pod plevralen izliv se podrazbira

nasobirawe na te~nost vo plevralniot prostor, bez da ima vospalenie
na plevrata.
Klini~ka slika:
Klini~kata slika }e zavisi od tipot
na plevritisot.
Etiologija:
1. Suv plevritis (pleuritis sicca)

Ovoj plevrit se manifestira so
bolka kako ubod od no`, koja se javuva
pri dlaboko di{ewe.
Se javuva i suva i uporna ka{lica i
temperatura.
zgolemena propustlivost na kapilarite

poremetuvawe na limfnata drenaà
vo gradnata {uplina,
razlika me|u hidrostatskiot i onkotskiot pritisok na krvnata
plazma.
Plevralniot izliv naj~esto se javuva
pri:
srceva dekompenzacija
ciroza na hepar;
pankreatitis;
hroni~ni bubre`ni bolesti
belodroben infarkt
metastazi na karcinomi vo beli
drobovi.
2. Plevritis so izliv (pleuritis exudativa)

Obi~no se nadovrzuva na suviot plevrit so nasobirawe na eksudat vo plevralniot prostor. Po~nuva naglo so
temperatura i bodeì vo gradniot
ko{. Ako izlivot naglo se sozdade bolnite imaat i dispnea, zamoruvawe i
srcebiewe.
Lekuvaweto e so antibiotici ili tuberkulostatici, vo zavisnost od pri~initelot.
Klini~ka slika
Osven simptomi na osnovnata bolest, kaj pogolemi izlivi ima i dispnea i srcebiewe.
3. Gnoen plevritis (empyema pleurae)

Gnojniot plevrit se javuva kako komplikacija na bakteriskite pnevmonii
i apscesi, TBC i sl. Naj~est simptom e
visoka septi~na temperatura, izrazeno potewe, bledilo i gu{ewe.
25
kapki ocetna kiselina, a potoa nekolku kapki od punktatot.

Do kolku pri kapeweto na plevralniot punktat se javi traga vo vid na ~ad
od cigari, ukaùva na eksudativen izliv.
Dijagnoza:
Se postavuva vrz osnova na
rendgengrafija na beli drobovi
plevralna punkcija i analiza na
punktatot.
Za da se vidi dali e eksudat (koj zna~i
vospalitelna etiologija na punktatot)
ili teansudat (zna~i nevospalitelna
etiologija na punkatatot) se pravi
Rivaltova proba. Za taa cel vo menzura
so destilirana voda se dodavaat 23
Lekuvawe:
Malite izlivi ne se lekuvaat i lekuvaweto se sveduva na lekuvawe na osnovnata bolest. Pogolemite izlivi se
evakuiraat so plevralna punkcija.
14. [to e primarno àri{te, a {to

primaren kompleks na TBC?
15. Kako nastanuva primarna kaverna
kaj TBC?
16. Koi se op{ti, a koi funkcionalni
simptomi vo klini~kata slika na
TBC na belite drobovi?
17. Kakva treba da bide Mantaux probata za da testiranata li~nost se
vakcinira?
18. Koi se dvete najva`ni obele`ja na
astmata?
19. [to treba da postoi za da se javi
zgolemena reaktivnost na di{nite
pati{ta kaj astma?
20. Koj e trijasot na simptomi kaj astmati~niot napad?
21. Na {to e rezultat klini~kata slika na karcinomot na bronh?
22. Koja dijagnosti~ka metoda ja dava
definitivnata dijagnoza na karcinomot na bronh?
23. [to se plevritisi i kako se podeleni?
24. [to e plevralen izliv i poradi
{to se javuva?
25. Kako se dokaùva dali plevralniot
punktat e eksudat ili transudat?
PRA[AWA:
1. Koi se glavni, a koi op{ti simptomi na bolestite na respiratoren

sistem?
2. Koi dijagnosti~ki metodi naj~esto
se primenuvaat za dijagnoza na bolestite na respiratoren sistem?
3. So koja dijagnosti~ka metoda se ispituva belodrobnata funkcija?
4. So koi simptomi se manifestiraat
akutniot traheitis i akutniot bronhitis?
5. Koga }e kaème deka bronhitot e
hroni~en?
6. Koi se osnovni klini~ki znaci na
hroni~niot neopstruktiven bronhitis?
7. [to e HOBB, i koi se glavni negovi simptomi?
8. Koi se rizik faktorite za pojava
na hroni~niot bronhitis?
9. Kakva bolest e emfizemot, i koj e
negov vode~ki simptom?
10. [to ozna~uva poimot bronhiektazija?
11. [to e pnevmonija?
12. Kako se manifestira tipi~niot, a
kako atipi~niot sindrom na pnevmonijata steknata vo zaednicata?
13. Koi se izvori a koi pati{ta na zaraza kaj TBC?
26
Bolesti na kardiovaskularen sistem
na miokardot so kislorod, nasproti

zgolemenite potrebi od kislorod.
Lokalizirana e naj~esto centralno,
zad srednata i/ili dolnata tretina na
gradnata koska.
Se {iri kon levoto ramo, po vnatre{niot rab na levata raka, kon dvete ramewa, nanazad vo ple{kite, kon vratot
i dolnata vilica.
BOLESTI NA
KARDIOVASKULAREN SISTEM
Sl. 25. .Gradna bolka

Lokalizacija i iradijacija na gradna bolka:
Sl. 24. Napre~en presek na srceto 1.
v.brachiocephalica dex. 2. a.brachiocephalica; 3.
v.cava superior; 4. aorta ascendens; 5. a. pulmonalis
dex. 6. v.pulmonalis superior dex. 7. v.pulmonalis inferior dex. 8. valvula pulmonalis; 9. atrium dex.; 10.
zalistoci od valvula tricuspidalis; 11. ventriculus
dex. 12. papilarni muskuli; 13. v.cava inferior; 14.
a.carotis comunis sin.;15. a.subclavia sin.; 16.
v.brachiocephalica sin.; 17. aortalen lak; 18.
a.pulmonalis sin.; 19. pericardium; 20. v.pulmonalis
superior sin.; 21. v.pulmonalis inferior sin; 22.
atrium sin.; 23. aortalna valvula; 24. zalistoci
na mitralna valvula; 25. chordae tendineae.
Vo crno: naj~esta lokalizacija na bolkata

Vo sivo: {irewe i poretki lokalizacii na
gradnata bolka pri Angina pectoris
Po kvalitet e nenadejna, silna, intenzivna, ostra i stega~ka, no moè da

bide i vo vid na stegawe, teìna, pritisok ili zadu{uvawe.
Trae 1-10 minuti.
Predizvikana e od fizi~ki napor, izleguvawe na ladno, studen vetar, obilen
obrok, stres, napnatost i sl.
Pridruèna e so strav, bledilo, orosuvawe so pot, iznemo{tenost, zabrzan
puls, zgolemen krven pritisok (retko
namalen).
OSNOVNI SIMPTOMI PRI

ZABOLUVAWATA NA
KARDIOVASKULARNIOT SISTEM
1. Gradna bolka ovoj simptom moè
Infarktna bolka
da se definira kako bolka lokalizirana vo pretsrceviot predel, zad gradnata koska, vo vid na bockawe, bodeì,
probodi, teìna i sl.
Najtipi~en primer za gradna bolka
od srcevo poteklo e bolkata pri:
angina pektoris. Anginoznata bolka
predizvikana e od nedovolno snabduvawe
sli~na e so anginoznata bolka, samo {to

trae podolgo (pove}e
od 30 minuti do nekolku ~asa), mnogu e
27
dica e na zna~itelno namaluvawe na

krvosnadbuvaweto na mozokot.
Pri~ina za toa
moè da bide: namaluvawe na krvniot pritisok, sostojbi so pad na minutniot volumen na
srceto (srceva slabost, srcevi aritmii), brzo stanuvawe od krevet, emocionalen stres i sl. Ponekoga{ sinkopata
moè da e povrzana so postoewe na srcevi mani, maligni naru{uvawa na ritamot na srceto, srcevi blokovi, izliv vo
perikardot i sl.
5. Vrtoglavica e simtom koj se karakterizira so ~uvstvo na nestabilnost
i vrtewe na predmetite okolu nas ili
nie okolu predmetite.
Obi~no se javuva pri promeni na krvniot pritisok, naru{uvawa na srceviot ritam (obi~no pri bradikardii,
blokovi), srcevi maani i slabost na
srceto.
6. Zamor e op{t simptom koj se sretnuva pri razli~ni situacii i bolesti.
Pri srcevi zaboluvawa posledica e na
naru{ena cirkulacija. Karakteristi~no
e toa {to se javuva na krajot od denot so
aktivnosti koi prethodno bile dobro
podnesuvani. Ovoj zamor treba da se razlikuva od zamorot pri depresija, koga
pacientot i po dobro spiewe se budi
umoren i te{ko gi zapo~nuva dnevnite
aktivnosti, no vo tekot na denot ne e
tolku izrazen.
7. Cijanoza istovremeno e i simptom
i klini~ki znak, a se manifestira so
sinkava preboenost na koàta i sluznicite na teloto. Se javuva kako rezultat
na namaluvawe na oksidiraniot i natrupuvawe na reduciran hemoglobin.
Se razlikuvaat dva tipa na cijanoza:
cijanoza od centralen tip posledica e na zgolemen reduciran hemoglobin,
t.e. intenzivno namaluvawe na oksigeniraniot hemoglobin, dodeka protokot na
krv niz koàta i sluznicite e normalen.
Se javuva pri srcevi maani so desnolev {ant, belodrobni bolesti so poremetuvawe na ventilacijata i belodrobniot krvotok, retko kaj abnormalnosti
na hemoglobinot.
pointenzivna do neizdr`liva, vo vid na

pritisok. Bolnite ja opi{uvaat kako
stegawe vo mengeme, kako kamewa i sl.
Po~nuva nenadejno, bez da e predizvikana od ne{to. êsto brzo se razviva,
so vlo{uvawe na op{tata sostojba i
moè da zavr{i so smrt.
Perikardna bolka moè da potsetuva na infarktnata bolka. Lokalizirana e zad gradnata koska, ili epigastriumot i e dosta intenzivna. Se razlikuva od infarktnata bolka, po toa
{to ako pacientot e legnat ili sednat i
navednat napred moè la`no da is~ezne.
2. Palpitacii (srcebiewe) e ~uvstvo
na ~ukawe na srceto i naj~esto nema patolo{ka osnova, tuku e posledica na
nervnovegetativni funkcionalni naru{uvawa. Pridruèni se so strav, ~uvstvo na nedostatok na vozduh. Kaj fiziolo{ki zdravi lu|e provocirani se od:
zamor, nesonica, obilni obroci, pogolemi koli~estva na alkohol, ~aj, kafe, cigari ili drugi stimulansi, od droga,
fizi~ka neaktivnost.
No palpitacii se javuvaat i pri patolo{ki sostojbi: apsolutna aritmija,
paroksizmalni tahikardii i sl.
3. Dispnea e subjektivno ~uvstvo na nedostatok na vozduh. Taa se javuva i kaj
respiratorni zaboluvawa. Dispneata od
srcevo poteklo, naj~esto e posledica na
slabost na srceto, pred s# na levata komora.
Srcevata dispnea moè da e od razli~ni stepeni:
1. dispnea pri napor e glaven simptom na po~etnata srceva slabost.
2. dispnea vo mir i ortopnea e dispnea koja se javuva pri leèwe na ramno
ili niska pernica. Ako dispneata se podobruva vo polusede~ka ili sede~ka polo`ba se narekuva ortopnea.
3. paroksizmalna no}na dispnea (kardijalna astma) e akutna vo son nastanata srceva dispnea, nekolku minuti ili
~asovi po legnuvawe.
4. akutna nenadejna dispnea so iska{luvawe na penliv iska{lok {to se javuva pri akuten belodroben edem
4. Syncopa e nenadejno minlivo gubewe
na svesta, koe doveduva do slabost i
pa|awe, no postoi spontano zakrepnuvawe, bez upotreba na terapija. Posle28
di za dijagnoza, perkusijata go izgubila

svoeto zna~ewe.
Auskultacijata i ponatamu e metod
koj dava podatoci za rabotata i sostojbata na srceto.
Postojat invazivni i neinvazivni dijagnosti~ki metodi.
cijanoza od periferen tip posledica e na periferna vazokonstrikcija

na krvnite sadovi i namalen krvotok vo
periferijata.
Postoi normalna arteriska kislorodna zasitenost, no postoi pogolema
arteriovenska razlika.
Vazokonstrikcijata na krvnite sadovi
se javuva na ladno (pr.Raynaud-ov syndrom), pri sostojba na {ok, arteriska
ili venska opstrukcija na perifernite
krvni sadovi.
8. Edemi-otoci posledica se na zadr{ka na voda i sol. Zabavenata cirkulacija, venskiot zastoj i zgolemeniot hidrostatski pritisok doveduvaat do navleguvawe na te~nost od krvnite sadovi vo
intersticiumot. Vo po~etokot edemite
se periferni a podocna i generalizirani
i gi zafa}aat vnatre{nite organi.
Kardijalnite edemi se: ednakvi i simetri~ni, bez zna~ajni promeni na
povr{nata temperatura ili ladni;
bledi ili bledocijanoti~ni; plasti~ni pri pritisok ostanuva otpe~atok podolgo vreme; bezbolni; moè da
imaat poizrazen venski crte`. Najprvo
se javuvaat na stapalata i potkolenata.
Nelekuvanite se {irat nagore po
dolìnata na dvete noze, gluteusite, do
otoci po celo telo (anasarka).
Neinvazivni dijagnosti~ki metodi se:

1. Elektrokardiogram EKG e grafi~ki zapis na elektri~nite potencijali na
srceviot muskul.
Ovaa metoda se bazira vrz sproveduvaweto na elektri~nite impulsi koi se
sozdavaat vo srceto so pomo{ na kablovi
do elektrokardiografskiot aparat.
Sl. 26. EKG aparat.
DIJAGNOSTI^KI METODI VO
KARDIOLOGIJATA
Na opredeleni to~ki od povr{inata na

teloto se stavaat elektrodi. Razlikite
vo potencijalite me|u soodvetni elektrodi go registriraat EKG odvodi.
Pokraj anamnezata i fizikalniot

pregled za dijagnoza vo kardiologijata
se koristat i dopolnitelni metodi.
Anamnezata t.e. raspitot na bolniot
za toa koga po~nala bolesta, na koi
simptomi se àli bolniot i sl. i ovde e
od golemo zna~ewe.
Objektivniot (fizikalen) pregled go
pravi lekarot i se sostoi od: inspekcija,
perkusija, palpacija i auskultacija.
So inspekcija moàt da se otkrijat nekoi klini~ki znaci, kako cijanoza, otoci, dispnea so gu{ewe, ascit i sl.
So palpacija na pretsrceviot predel
lekarot go opredeluva mestoto, ja~inata
na udarot na vrvot na srceto (ictus cordis).
So perkusija se opredeluva goleminata
na srceto. Denes so posovremenite meto-
Sl. 27. Mesta za postavuvawe na elektrodite na prekordijalni (unipolarni) odvodi
29
Ovie odvodi se podeleni vo dve grupi:

Unipolarni prekordijalni odvodi: gi
registriraat potencijalite nad samoto
srce vo horizontalna ramnina i se ozna~uvaat V1,V2,V3,V4,V5,V6.
Bipolarni standardni odvodi se
postavuvaat na levata raka, desnata raka i levata noga.Toa se D1, D2, D3, aVL,
aVR, aVF.
nastanuvawe gi odrazuvaat poremetuvawe na elektri~nata aktivnost na srceto

i so klini~kata slika ukaùvaat na
postoewe na bolest na srceto.
2. Koronaren stres test e ispituvawe
na rabotata na srceto pri napor {to se
koristi za dijagnoza na ishemi~na srceva bolest.
Toj e odli~en test za dijagnoza na koronarna arteriska bolest, osobeno za
angina pektoris, koga seu{te ne se javile simptomi.
Sl.30. Koronaren stres test

Sl. 28. [ematski prikaz na standardnite
(bipolarni) odvodi
3. Ehokardiografija se neinvazivni
metodi koi go koristat ultrazvukot koj
prodira niz srceto i se odbiva na preodnite povr{ini, (na pr. me|u krvta i
srceviot muskul) davaj}i eho koe moè
da se vidi na ekran. So pomo{ na ovaa
metoda moàt da se vidat srcevite
strukturi.
EKG zapisot gi sodrì slednite delovi:

Pbran odgovara na depolarizacijata
({irewe na impulsot za kontrakcija) na
pretkomori.
QRSkompleks depolarizacija na komori.
Tbran odgovara na repolarizacija
(faza na vra}awe na sostojbata vo miruvawe) na komorite.
Branot na repolarizacija na pretkomorite se sovpa|a so QRS-kompleksot.
Sl. 29. Normalen elektrokardiogram
Sl.31.Aparat za ehokardiografija i dopler

ehokardiografija
Promeni na Rbranot, QRSkompleksot, ST-segmentot, T-branot, kako i promeni vo dolìnata na nivnoto traewe i
30
4. Doplerehokardiografija ovozmoùva merewe na brzinata i nasokata na

protokot na krvta vo cirkulacijata i
srcevite {uplini.
1. Kateterizacija na srce se sostoi vo

voveduvawe na specijalen kateter niz
perifernite veni do levoto t.e. desnoto
srce za dijagnosti~ki celi.
So kateterizacija na srce se dijagnosticiraat vrodeni i steknati srcevi
mani, se opredeluva pritisokot vo komorite i pretkomorite, se opredeluva
zasitenosta na krvta so kislorod, da se
ufrli kontrast za angiografija. Vo tek
na ovoj pregled mo`no e da se ufrli
kontrast i da se proceni funkcijata na
komorite i zalistocite (ventrikulografija).
2. Angiografija se izveduva vo ramkite na kateterizacija na srceto so
vbrizguvawe na kontrast vo {uplinite
na srceto i golemite krvni sadovi.
Sl. 32. Dopler-ehokardiografski zapis
5. Dinami~na holter elektrokardiografija e neinvazivna metoda koja

ovozmoùva kontinuirano sledewe na
srceviot ritam pri voobi~aena sekojdnevna aktivnost vo tek na 24 ~asa. Se
koristi za dijagnoza na aritmii.
3. Koronarna angiografija (koronarografija) e radiografsko prikaùvawe

na koronarnite arterii so kontrastno
sredstvo poradi otkrivawe na koronarni bolesti.
REVMATSKA TRESKA
Revmatskata
treska
prestavuva
akutno imunoalergisko zaboluvawe,
predizvikano od senzibilizacija na organizmot so beta () hemoliti~kiot
streptokok od grupata A.
Se javuva 1-3 nedeli po infekcija na
gornite respiratorni pati{ta so ovaa
bakterija.
Revmatskata treska se javuva glavno kaj
deca od 5 i 15 godini, a isto taka zaboluvaat i mladi lica. Retko moè da se javi
kaj deca pod 4 godini i vozrasni nad 40
godini.
Sl.33. Holter
6. Radiolo{ki i radiografski ispituvawa se koristat za utvrduvawe na polo`bata na srceto, krvnite sadovi, kako
i na nivniot soodnos i golemina.
Invazivni dijagnosti~ki metodi :
So ovie metodi se dobivaat podatoci
koi ne moàt da se dobijat so ednostavni
dijagnosti~ki metodi. Bolniot mora da e
prethodno informiran za prirodata, rizikot i korista na invazivnite dijagnosti~ki postapki. Pred pregledot potrebna e pismena soglasnost od bolniot.
Nekoi od ovie metodi se pravat pokraj
postelata na bolniot, a drugi vo specijalno opremeni kardiolo{ki laboratorii-sali.
Etiologija i patogeneza
Postojat pove}e teorii za toa na koj
na~in beta hemoliti~kiot streptokok
od grupata A doveduva do revmatska
treska.
Direktno dejstvo na streptokokot ne e
dokaàno. Mo`no e direktno dejstvo
na toksinite koi gi la~i strep31
tokokot na srceviot muskul (streptolizin O i S, proteinaza).

Imunolo{kata teorija e najprifatliva. Spored ovaa teorija postoi re~isi
ista struktura na kletkite na srceviot
muskul i yidot t.e. membranata na beta
hemoliti~kiot streptokok od grupata A.
Po infekcija so ovoj streptokok organizmot sozdava antitela, koi reagiraat
so sopstvenite miofibrilni kletki, odnosno nastanuva avtoimuna reakcija.
Avtoimunata reakcija na srceviot
muskul i zalistocite predizvikana e od
razli~nite antigeni na beta-hemoliti~kiot streptokok od grupata A. Za
sre}a antigenskata struktura kaj site
lu|e ne e ista, pa kaj site ne doa|a do
revmatski karditis.
Endokarditisot se manifestira so
pojava na {umovi na srce, koi moàt po
lekuvaweto da se izgubat, no nekoga{
ostanuvaat kako trajni promeni na zalistocite. Steknatite srcevi mani,
naj~esto se posledica na endokarditisot
{to se javuva pri revmatska treska.
Miokarditisot t.e. vospalenie na
srceviot muskul moè da dovede do kardiomegalija (zgolemuvawe na srceto) i
srceva slabost.
Perikarditisot e vospalenie na srcevata }esa. Se manifestira so bolka vo
gradite, gu{ewe i perikardno triewe na
auskultacija.
Promenite koi gi dava revmatskata
treska na drugite organi se povlekuvaat, a o{tetuvawata koi gi dava na
srceto se naj~esto trajni i baraat
doìvotno lekuvawe. Zatoa se veli deka revmatskata treska go nagrizuva
srceto a gi liznuva zglobovite.
Klini~ka slika
Do kolku ne e zafateno srceto revmatskata treska prestavuva relativno
benigno zaboluvawe.
Od golemo zna~ewe za dijagnozata na
revmatska treska se majorni glavni
klini~ki manifestacii. Eden od bilo
koj od ovie klini~ki manifestacii zaedno so dva sporedni, minorni, simptomi
ja davaat dijagnozata na revmatska
treska.
3. Subkutani noduli se cvrsti, bezbolni potko`ni jazol~iwa na nadvore{nata strana na zglobovite izloèni na
pritisok (laktot, kolenata, tupanica,
tilot).
Pominuvaat bez posledici i nivnoto
prisustvo ukaùva na lo{a prognoza na
revmatskata treska, bidej}i naj~esto se
pridruèni so karditis.
Majorni klini~ki manifestacii se:

1. Artritis t.e. revmatsko vospalenie na zglobovite se karakterizira
so {eta~ki (migrira~ki) bolki i otoci na zglobovite, a nekoga{ samo tapi
bolki vo zglobovite.
Naj~esto se zafateni golemite zglobovi sko~nite zglobovi, kolenata, laktite i zglobovite na dora~jeto. Ote~enite zglobovi se crveni, topli, bolni,
so ograni~eni dvièwa.
4. Erithema marginatum se crveni

ko`ni damki vo forma na krug ili polumese~ina so svetla sredina i crvenikavi rabovi. Brzo se razvivaat i
kratko traat, a nekoga{ se spojuvaat
me|u sebe.
Se javuvaat na trupot, a poretko i na
vnatre{nata strana na ekstremitetite.
Nivno prisustvo ukaùva na blaga klini~ka slika na revmatska treska.
2. Karditis rematsko zaboluvawe na

srceto moè da bide prva manifestacija
na bolesta, no naj~esto nastanuva po pojavata na artritisot.
Pritoa moè da bidat zafateni endokardot (endokarditis), miokardot (miokarditis) ili perikardot (perikarditis) oddelno ili site tri sloja zaedno
(pankarditis).
5. Horea minor e nevrolo{ka manifestacija na revmatskata treska, koja

nastanuva poradi funkcionalni nevospalitelni promeni na CNS. Se javuva
po dva meseci po streptokokna infekcija. Se manifestira so beskorisni nevolni brzi dvièwa na ekstremitetite,
~udni grimasi na liceto, a vo pote{ki
slu~ai i muskulna slabost.
32
to so penicilin ili eritromicin 10

dena za da spre~i nastanuvawe na prv napad na revmatska treska.
Minorni simptomi na revmatska treska

se nespecifi~ni znaci koi imaat zna~ewe vo prisustvo na majornite klini~ki manifestacii. Tuka spa|aat:
zgolemena temperatura;
migrira~ka ({eta~ka) bolka vo zglobovite (artralgija);
laboratoriski znaci na infekcija
(zgolemena sedimentacija, zgolemen S
reaktiven protein), leukocitoza, zgolemen titar na antistreptolizin O.
Sekundarna prevencija se sproveduva

kaj lu|e koi preleàle revmatska treska za da se spre~i nastanuvawe na recidivi. Najdobro e da se dade depo-penicilin 1.200.000 i.e. edna{ mese~no vo tek
na 5-10 godini po akutniot napad na revmatska treska ili podolgo {to zavisi od
brojot na recedivi.
Dijagnoza
Dijagnozata se postavuva vrz osnova na
klini~ki i laboratoriski naodi.
Dva majorni, ili eden majoren i dva
minorni kriteriumi dopolneti so podatok za prethodno preleàna streptokokna infekcija, so golema verojatnost ukaùvaat na postoewe na revmatska treska.
Od laboratoriskite naodi va`no e
postoewe na titar na antistreptolizin O (ASTO) pogolem od 200. Brisot
od grloto moè ~esto da bide negativen
i ne e siguren za dokaùvawe na streptokokna infekcija.
SRCEVI MANI
Srcevite mani se eden od naj~estite
pri~ini za poremetuvawe na srcevata
funkcija kaj mladi i bolni od sredno
ìvotno doba. Postojat vrodeni i steknati srcevi mani.
VRODENI SRCEVI MANI
Nastanuvaat vo tek na embrionalniot

razvoj na srceto, (vo prvite tri meseci
od bremenosta) poradi dejstvo na razli~ni etiolo{ki faktori.
Lekuvawe
Etiologija:
a). op{ti merki:

odmor i leèwe vo postela. Dolìnata na leèweto zavisi od teìnata na
revmatskata treska. Za vreme na akutniot febrilen period, dodeka klini~kite i laboratoriskite znaci na
vospalenie se prisutni, neophodno e
bolniot da miruva.
1. nasledni faktori
2. Faktori na sredinata t.e. teratogeni agensi koi deluvaat vo tek na intrauteriniot ìvot na plodot. Tuka spa|aat:
virusni infekcii (rubeola, grip i sl.)
hemiski faktori lekovi (tetraciklini, hormoni i dr.);
fizi~ki faktori (rendgen zra~ewe)
b). terapija so lekovi:

1. Penicilin vo tek na 10 dena. Kaj alergi~ni na penicilin se dava eritromicin.
2. Salicilatiaspirin koj se dava dodeka ima znaci na aktivno vospalenie
(eden i pol mesec do 6 meseci)
3. Kortikosteroidi kaj pote{kite
formi.
Podelba:
Podeleni se na:
1. cijanogeni poradi me{awe na arteriskata i venskata krv bolniot poradi
namaluvawe na koli~estvoto na kislorod vo arteriskata krv ima modra, cijanoti~na boja. Tuka spa|aat:
Prevencija
a) mani so desno-lev {ant ima defekt

vo pregradite i nastanuva me{awe na
Primarna prevencija lekuvawe na sekoe streptokokno vospalenie na grlo33
pretkomora vo levata komora vo tek na

dijastola.
arteriskata so venskata krv (Tetralogija

Fallot, Trilogija Fallot i dr.)
b) Kompletna transpozicija na golemite krvni sadovi t.e. pogre{no izleguvawe na golemite krvni sadovi;
v) sloèni srcevi mani so zdruèni
{uplini (edini~na komora, edini~na
pretkomora, i dr.)
Etiologija:
Re~isi sekoga{, 99%, posledica e na
revmatski endokardit. Po~esto se javuva kaj èni (2/3 od bolnite se èni).
Retko moè da se javi i pri opstrukcija od tumor, prisustvo na tromboti~ni masi ili e vo kombinacija so
nekoja vrodena mana.
2. Acijanogeni. Tuka spa|aat:

a) vrodeni srcevi mani so levo-desen
{ant (atrijalen septalen defekt, ventrikularen septalen defekt, aortiko
pulmonalna fistula i dr.)
b) srcevi mani so stenoza (stenoza na
aorta, stenoza na a.pulmonalis)
Patogeneza:
Stesnetiot mitralen otvor koj ima
forma na inka ili ribina usta, onevozmoùva praznewe na levata pretkomora.
Pritoa se zgolemuva pritisokot vo levata pretkomora.
Za krvta normalno da istekuva niz
stesnetiot mitralen otvor pritisokot
vo pretkomorata u{te pove}e se zgolemuva.Taka postoi razlika me|u pritisokot vo levata pretkomora i komora vo
tek na dijastola. Vo normalni uslovi
nema razlika vo tek na dijastola me|u
leva pretkomora i leva komora. Zgolemeniot pritisok se prenesuva preku belodrobnite veni i arterii i doveduva do
zgolemuvawe na pritisokot vo beli drobovi.
STEKNATI SRCEVI MANI
Nastanuvaat ako {tetnite faktori

(infekcii, truewa i sl.) deluvaat po
ra|aweto.
Steknatite srcevi mani naj~esto, 80% od
slu~aite, posledica se na revmatska
treska, t.e. revmatski endokardit.
Steknatite srcevi mani podeleni se
spored valvulite i nivnite promeni
predizvikani od patolo{kiot proces na:
1. Mitrelni valvularni mani
mitralna stenoza i
mitralna insuficiencija
2. Aortni valvularni mani
aortna stenoza i
aortna insuficiencija
3. Trikuspidalni valvularni mani
trikuspidalna stenoza i
trikuspidalna insuficiencija
4. Pulmonalni valvularni mani
pulmonalna stenoza i
pulmonalna insuficiencija
5. Kombinirani ako so patolo{ki
proces se zafateni pove}e valvuli.
Klini~ka slika:
Prvite simptomi se pojavuvaat 5-20 godini po preleànata revmatska treska.
Dispneata e vode~ki simptom na mitralnata stenoza, koja vo po~etokot se
javuva pri napor, a podocna i vo miruvawe. Vo ponatamo{nata progresija na
bolesta se javuva paroksizmalna no}na
dispnea (kardijalna astma). Poradi
zgolemen pritisok vo belite drobovi,
doa|a do cedewe na te~nosta od belodrobnite kapilari vo alveolite i nastanuva belodroben edem (bolnite se cijanoti~ni, so ladna, vla`na koà, vo
gradite mu vrie, ka{la i iska{luva
rozevkasta pena). Toa prestavuva edna
urgentna sostojba i ako ne se intervenira navreme bolniot umira.
Zgolemeniot belodroben pritisok, pri
{to doa|a do ruptura na prepolnetite
MITRALNA STENOZA
Mitralnata stenoza e srceva mana predizvikana od stesnuvawe na mitralniot otvor, poradi me|usebno srasnuvawe na komisurite, kuspisite ili tendinoznite hordi, pri {to doa|a do
ote`nat protok na krvta od levata
34
se dava terapija za profilaksa na recidiv na revmatska treska. Se sovetuva

promena na rabotno mesto koe ne e povrzano so teòk fizi~ni napor.
Simptomatskite oblici se tretiraat
medikamentozno i hirur{ki.
Medikamentoznata terapija se sproveduva kaj bolni so umereni simptomi.
Se izbegnuva fizi~ka aktivnost, se namaluva vnesuvaweto na sol, se davaat
diuretici, antikoagulantni lekovi
(kaj embolii), antiaritmi~ki lekovi)
(beta blokatori i kalcium antagonisti).
Hirur{ka terapija kaj slu~ai so seriozni simptomi.
belodrobni veni doveduva do hemoptizii. Otok na sluznicata na bronhiite,

predizvikan od zgolemeniot pritisok vo
bronhijalnite veni, ne retko doveduva do
recidivira~ki bronhitis so ka{lica i
sukrvi~av iska{lok.
Vo naprednati slu~aevi se javuvaat i
simptomi na angina pektoris, osobeno
pri napor.
Dijagnoza:
fizikalen naod:
na inspekcija se gleda cijanoza na usnite i jagotkite i nabreknati i pulsira~ki vratni veni.
na palpacija- na arteriite- slab i
mek puls so nepravilen ritam.
Na auskultacija- naglasen prv srcev
ton, zvek na otvorawe na mitralnata
valvula vo dijastola i dijastolen {um.
EKG
rendgen naod zgolemena leva pretkomora
ehokardiografija pomaga vo opredeluvawe na stepenot na stenozata, a
osobeno vo toa ni pomaga dopler ehokardiografijata.
kateterizacija na srce kaj bolni {to
se podgotvuvaat za operacija, ili so angina pektoris i sl.
MITRALNA REGURGITACIJA
(INSUFICENCIJA)
Prestavuva steknata srceva mana, predizvikana od nepotpolno zatvorawe na

mitralniot otvor (poradi razoruvawe
ili skvr~uvawe na zalistocite od mitralnata valvula) pri {to krvta od levata komora se vra}a vo levata pretkomora.
Etiologija:
Naj~esto mitralna regurgitacija e
posledica na revmatski endokardit.
Moè da se javi i pri infektiven endokardit, miokardit, kardiomiopatija,
masiven srcev infarkt so ruptura na
papilarnite muskuli i chordae tendineae.
Po~esto se javuva kaj maì.
Patogeneza:
Kaj mitralna regurgitacija vo tek na
sistola, krvta od levata komora se
vra}a vo levata pretkomora. So tek na
vremeto levata pretkomora se zgolemuva, poradi krvta koja postojano se
vra}a i raste pritisokot vo nea.
Vo dijastola vo levata komora vleguva
krv koja vo tek na sistola se vratila i
krvta koja normalno stignuva od belite
drobovi i taa go zgolemuva volumenot.
Vo dijastola komora i pretkomora se
pro{ireni {to podocna doveduva do
nivna hipertrofija.
Sl. 34. Rendgengrafija na srce kaj mitralna

stenoza
Lekuvawe:
Kaj bolni koi nemaat simptomi ne se
davaat lekovi, samo se pravat kontroli i
35
So tek na vremeto osven popu{tawe na

levoto srce nastanuva i popu{tawe na
desnoto.
Se davaat diuretici, a sredstva za

zgolemuvawe na srcevata kontrakcija
(digitalis) se davaat koga }e se javi
srceva slabost. Vazodilatatori se davaat samo ako ima sistemsko zgolemuvawe na pritisokot.
Hirur{ka terapija se prepora~uva kaj
pacienti so teòk stepen na mitralna
regurgitacija i kaj onie so umeren stepen, no so progresivno popu{tawe na levata komora, kade i pokraj medikamentoznoto lekuvawe nema podobruvawe.
Klini~ka slika:
Ima dolg period dodeka se javat prvite
simptomi. Koga }e se pojavat simptomi,
sli~ni se na onie od mitralna stenoza,
no od poumeren stepen.
Vode~ki simptomi se zamor i dispneja
pri napor i ortopnea, no belodrobniot
edem e mnogu redok.
Hemoptiziite i napadite na angina
pektoris za razlika od mitralnata stenoza se retki, bidej}i pritisokot vo belodrobnata mreà ne e visok. Od druga
strana hroni~nata slabost i iznemo{tenosta se poistaknati simptomi na
mitalnata regurgitacija.
Simptomi na slabost na desno srce
(edemi na dolni ekstremiteti, zgolemen
hepar i ascit) se javuvaat po dolgo traewe na mitralnata regurgitacija.
AORTNA STENOZA
Prestavuva stesnuvawe na aortalniot

otvor, {to go ote`nuva minuvaweto na
krvta od levata komora vo aorta.
Dijagnoza:
fizikalen naod na auskultacija
prviot srcev ton obi~no ne se slu{a i e
prikrien so glasniot sistolen {um
EKG se dijagnosticira leva pretkomorna i komorna hipertrofija, koi se
posledica na srcevata mana;
rendgen naod se gleda zgolemeno srce,
osobeno levata komora;
ehokardiografija i
doplerehokardiografija se najzna~ajni bidej}i se otkriva samata regurgitacija i teìnata na srcevata mana.
srceva kateterizacija so levokomorna
angiokardiografija se primenuva koga
ima nesoglasuvawe me|u klini~kite i
neinvazivnite metodi, kako i koga se
razmisluva za operativno lekuvawe.
Sl. 35. [ematski prikaz na aortna stenoza
Etiologija:
Naj~esta pri~ina kaj vozrasni e degenerativnokalcificira~ki proces na
zalistocite na aortalnata valvula i
revmatski endokardit.
Kaj deca i mladi naj~esto e vrodena
aortna stenoza.
Sl .36. Morfolo{ki promeni kaj aortnite

zalistoci kaj aortna stenoza
Lekuvawe:
Pri asimtomatskata mitralna regurgitacija nema generalno prifatena medikamentozna terapija.
Pri umeren stepen na mitralna regurgitacija lekuvaweto e medikamentozno,
kako i dieta bez sol i izbegnuvawe na
pogolem fizi~ki napor.
Patogeneza:
Aortnata stenoza dobro se podnesuva,
iako postoi zgolemen pritisok pred
pre~kata t.e. levata komora. So tek na
36
vremeto, levata komora hipertrofira

(ja zgolemuva svojata masa).
Zadebeleniot muskul bara pove}e kislorod, no bidej}i nema mo`nost za pogolemo dostavuvawe, so tek na vremeto
nastanuva nesklad me|u potrebite i doneseniot kislorod.
So tek na vremeto, komorata ja iscrpuva snagata, se pro{iruva, popu{ta i
pove}e ne e vo sostojba da go isfrla
normalnoto koli~estvo na krv. Nastanuva zastoj so znaci na popu{tawe prvo
na levoto, a potoa na desnoto srce.
Kateterizacija na levo srce se ocenuva razlikata na sistolniot pritisok

vo leva komora i aorta. Se pravi kaj pacient za operativno lekuvawe.
Lekuvawe:
Koga }e se pojavat prvite simptomi
bolniot treba vedna{ da se operira, bidej}i pacientot e izloèn na rizik od
nenadejna smrt.
Ova e edinstvena steknata valvularna mana kade hirur{koto lekuvawe e na
prvo mesto, a ne na posledno.
Medikamentozen tretman sovet za dozirano fizi~ko optovaruvawe. Diureticite vnimatelno da se koristat, poradi mal volumen vo leva komora. Se dava antiaritmi~na i antianginozna
terapija.
Klini~ka slika:
Simptomi se javuvaat pri namaluvawe
na aortalniot otvor 1/4 od normalnata
golemina.
Dispneata pri napor e eden od prvite
simptomi koi se javuvaat. Podocna se javuva ortopnea i no}na dispnea.
*Karakteristi~no za ovaa srceva
mana se kratkotrajni gubitoci na
svesta (sinkopa) pri napor.
Akuten belodroben edem se javuva poradi zgolemeniot belodroben kapilaren
pritisok.
Anginozni bolki se javuvaat poradi
ras~ekor me|u potrebite na hipertrofiraniot srcev muskul i mo`nostite za
snadbuvawe so kislorod.
Vo podocne`nata faza se javuvaat i
znaci na popu{tawe na desnoto srce
(zgolemen hepar, ascit i otoci na dolni
ekstremiteti).
Sl. 37. Rendgengrafija na srce kaj aortna

stenoza
Dijagnoza:
AORTNA REGURGITACIJA
fizikalen naod na auskultacija se

slu{a sistolen {um. Pritisokot e konvergenten t.e. sistolniot i dijastolniot
se pribliùvaat.
EKG hipertrofija na leva komora i
poremetuvawe na sprovodlivost.
Rendgen naod zgolemena leva komora
i pro{iruvawe na ascedentna aorta nad
stenozata.
Ehokardiografija ovozmoùva vizuelno prikaùvawe na srceto
Dopler-ehokardiografija se ocenuva
to~no goleminata na stenozata od brzinata na protokot na krv.
Aortnata regurgitacija e srceva mana

predizvikana poradi nepotpolno zatvorawe na aortalniot otvor (poradi
deformacija ili skvr~uvawe na aortalnite zalistoci) pri {to doa|a do regurgitacija (vra}awe) na krvta vo dijastola od aorta vo levata komora.
Etiologija
Naj~esto e posledica od preleàn revmatski endokardit, ateroskleroza,
vrodeni abnormalni aortalnite zalistoci.
37
Moè da se javi i po infektiven endokardit, trauma i sl.
kateterizacija na levo srce i koronarografija se dopolnuva procenkata

za teìnata na srcevata mana.
Patogeneza:
Lekuvawe:
Bidej}i aortalnite zalistoci pri
aortna regurgitacija ne moàt da go zatvorat potpolno aortalniot otvor, vo
dijastola na levata komora krvta se
vra}a od aorta vo levata komora. Vo
levata komora vo dijastola se nao|a pogolemo koli~estvo krv.
Za da se isprazni levata komora posilno i pobrzo se kontrahira. Poradi
toa doa|a do nejzino pro{iruvawe, po
{to levata komora hipertrofira.
So tek na vremeto doa|a do popu{tawe
na levata komora so znaci na slabost.
Hirur{ka terapija so vgraduvawe na

ve{ta~ki valvuli, vedna{ {tom se pojavat simptomite.
Medikamentozen tretman do prezemawe na hirur{kata terapija i kaj onie
koi ne sakaat da se operiraat.
TRIKUSPIDALNA REGURGITACIJA
Prestavuva retka srceva mana koja se

karakterizira so vra}awe na krvta za
vreme na sistola od desnata komora vo
desnata pretkomora poradi nedovolno
zatvorawe na trikuspidalnite zalistoci.
Retko se javuva poradi promeni na zalistocite, a po~esto e funkcionalna i e
posledica na pri~ini koi dovele do zgolemen pritisok na belodrobniot krvotok.
Simptomite se rezultat na slabost na
desnoto srce: zgolemen hepar, ascit, edemi na dolnite ekstremiteti.
Vo polesni slu~ai zdruèni so nekoja
mana, regurgitacijata e samo funkcionalna Lekuvaweto e naso~eno kon osnovnata mana. Ako ima organski promeni
se lekuva hirur{ki.
Klini~ka slika:
Naj~esto pominuvaat nekolku decenii
pred da se javat prvite simptomi. Vo ovoj
period kako edinstven simptom moè da
bide srcebiewe (palpitacii).
Eden od prvite simptomi e dispnea pri
napor, a retko nesvestica (sinkopa) i
bolki vo gradite.
Podocna se javuva oropnea i paroksizmalna no}na dispnea, pojava na anginozni tegobi pri napor. Vo poodminata
faza se javuvaat i znaci na popu{tawe
na desnoto srce.
Eden od karakteristi~nite znaci za
izrazena aortna regurgitacija e anginozna bolka vo mir i vo son, so obilno
prepotuvawe.
TRIKUSPIDALNA STENOZA
Trikuspidalnata stenoza e mnogu poretka srceva mana vo odnos na ostanatite, i prestavuva stesnuvawe na trikuspidalniot otvor, pri {to e ote`nato protekuvaweto na krvta od desnata pretkomora vo komorata vo dijastola.
Dijagnoza:
fizikalen naod na auskultacija se
slu{a dijastolen {um. Pulsot e karakteristi~en, brzo se spu{ta i kreva (pulsus altus et celer).
Pritisokot e divergenten t.e. sistolniot visok, a dijastolniot nizok.
EKG hipertrofija na leva komora.
rendgen naod pro{irena leva komora
i ascedentna aorta.
ehokardiografija se opredeluvaat
dimenziite na leva komora.
doplerehokardiografija se ocenuva
stepenot na regurgitacija.
Sl .38. Trikuspidalna stenoza {ematski

prikaz.
38
Trikuspidalnata stenoza e retka, naj~esto steknata srceva mana so revmatska

pri~ina. Naj~esto e zdruèna so mitralna stenoza.
Moè da bide bez simptomi dolgo
vreme. Ako se javat simptomi preovladuvaat simptomi na mal minuten volumen (zamor, palpitacii) i znaci na desno
srceva slabost.
Naj~esto se podnesuva dobro, so dieta
bez sol i diuretici. Pote{ki formi
baraat hirur{ka intervencija.
sindrom pri koj srceto e nesposobno da

pumpa dovolno krv za metabolnite potrebi na tkivata i pokraj soodvetniot dotok na krv.
Se javuva kako rezultat na bilo koja
strukturna ili funkcionalna srceva
bolest koja ja naru{uva mo`nosta na komorata da se polni so krv ili da ja
isfrla krvta.
Etiologija:
Do srceva slabost doveduvaat niza
srcevi i nesrcevi bolesti.
Od srcevi (kardijalni) pri~ini se
slednive bolesti:
koronarna arteriska bolest (ishemi~na bolest na srceto;
srcevi mani;
miokardni pri~ini miokarditisi
kardiomiopatii;
bolesti na perikardot;
-naru{uvawa na srceviot ritam.
Od drugi bolesti koi so svojot razvoj
doveduvaat do srceva slabost:
arteriska hipertenzija;
hroni~na opstruktivna belodrobna
bolest (HOBB);
endokrini bolesti (diabetes mellitus,
morbus Cushing, hipertireoza, hipotireoza, i dr.);
anemii;
nefrotski sindrom;
ciroza na crn drob;
maligni tumori i dr.
VE[TA^KI VALVULI
Kaj te{ki valvularni mani, koi ne

reagiraat na terapija so lekovi, neophodno e da se vgradat ve{ta~ki valvuli.
So vgraduvawe na valvuli se podobruva
op{tata sostojba na bolniot.
Ve{ta~kite valvuli moàt da bidat
mehani~ki i biolo{ki. Mehani~kite se
izgradeni od ve{ta~ki materijali i
metal, dodeka biolo{kite koristat materijal od organsko poteklo, koj e specijalno podgotven.
Formi na srceva slabost:

Sl. 33. Ve{ta~ki valvuli
Vo po~etokot na srcevata slabost

moàt da se opi{at pove}e formi na
srceva slabost, me|utoa vo docnata faza
nivnoto razlikuvawe e s# pomalku
mo`no. Toa se:
Biolo{kite valvuli se so ograni~eno

traewe i ne treba da se primenuvaat kaj
mladi bolni.
Bolnite so mehani~ka valvula doìvotno treba da primaat lekovi protiv
zgrut~uvawe na krvta, zatoa ne se primenuvaat kaj bolni nakloneti na krvavewe.
1. Spored vremeto na razvivawe na

bolesta ima:
a) akutna i
b) hroni~na srceva slabost.
SRCEVA SLABOST
(DEKOMPENZACIJA)
2. Spored poremetuvawata na fazata na srceviot ciklus:

a) sistolna srceva slabost;
b) dijastolna srceva slabost.
Srceva slabost (dekompenzacija ili

insuficiencija) e kompleksen klini~ki
39
3.Spored minutniot volumen na srceto:

a) srceva slabost so mal minuten volumen i
b) srceva slabost so golem minuten
volumen
4). Srceva slabost (insuficeiencija) na

levoto srce. Naj~esto do levo srceva
slabost doveduvaat slednite zaboluvawa:
koronarna arteriska bolest, arteriska hipertenzija, srcevi mani, poremetuvawe na srceviot ritam i miokarditis. Ovie zaboluvawa ja namaluvaat
kontraktilnata sposobnost na srceviot
muskul na levata komora, a toa doveduva
do namaluvawe na minutniot volumen, a
se zgolemuva koli~estvoto na krv koja
ostanuva vo komorata po sistola. Poradi
toa vo levata komora raste pritisokot
na kraj na dijastola, koj se prenesuva na
belodrobnite veni i kapilari. Toa doveduva do staza vo belite drbovi.
4. Spored delot od srceto kade se javuva:

a) srceva slabost na desno srce;
b) srceva slabost na levo srce;
v) globalna srceva slabost.
1). a. Akutna srceva slabost Kako primer za akutna srceva slabost e
pacient koj e dobar i odedna{ se razviva
op{iren miokarden infarkt.
b. hroni~na srceva slabost e tipi~na
za dilataciona kardiomiopatija, ili
bolni so pove}e valvularni zaboluvawa,
kade srcevata slabost se razviva bavno.
Vo klini~kata slika na levo srceva

slabost e pojava na razli~ni stepeni na
dispnea, {to zavisi od stepenot na
o{tetuvawe na srceto.
Vo po~etokot se javuva dispnea pri napor, potoa vo miruvawe, odnosno ortopnea, pa se javuva paroksizmalna no}na
dispnea i na kraj moè da se javi najteòk stepen na levo srceva insuficiencija, a toa e belodroben edem.
2). a. Kaj sistolna srceva slabost, postoi nemo`nost za kontrakcija na miokardot i nedovolno isturkuvawe na krvta.
Klini~kite simptomi se poradi nesoodveten minuten volumen: slabost, iznemo{tenost, nepodnesuvawe na napor i
sl.
b. Kaj dijastolna srceva slabost
Kaj dijastolnata slabost postoi nemo`nost za relaksacija na miokardot i
polnewe na komorata.
Srceva slabost (insuficiencija na

desno) srce ja predizvikuvaat site onie
pri~ini koi doveduvaat do slabost na
levoto srce, srcevi mani na desnoto
srce, belodrobni bolesti koi go zgolemuvaat pritisokot vo belodrobniot
krvotok (HOBB, emfizem itn.).
Tuka poradi namalena kontraktilnost
na miokardot na desnoto srce, se zgolemuva pritisokot vo desnata komora na
kraj na dijastola, {to se prenesuva vrz
venite na sistemniot krvotok.
Zgolemuvaweto na sistemniot pritisok se prenesuva i vrz organite, pa se javuva otok na heparot, nozete i stomakot.
Otokot go potpomaga i namalenoto izla~uvawe na te~nosti od bubrezite, koe
se javuva poradi pad na minutniot volumen i namalen protok na krv niz bubrezite, poradi bubre`na staza i dejstvoto
na renin angiotenzin-aldosteronskiot
sistem.
3). a. Srceva slabost so mal minuten

volumen se javuva kaj ishemi~na bolest
na srceto, hipertenzija, valvularni bolesti i sl.
b. Srceva slabost so golem minuten
volumen se javuva kaj: bremenost, anemija, hipertireoidizam i dr.
Ovie dve formi te{ko moàt klini~ki da se razlikuvaat. Zaedni~ko im e
toa {to snadbuvaweto so kislorod na
tkivata e nedovolno.
Podelbata na srcevata slabost na razli~ni formi e ve{ta~ka i bez osobeno
klini~ko zna~ewe, bidej}i vo nastanuvaweto na srcevata slabost u~estvuvaat pove}e faktori.
Od prakti~na gledna to~ka najzna~ajna
e podelbata na srceva slabost na levoto
srce i srceva slabost na desnoto srce.
Klini~ka slika: Otocite na nozete

se prv vidliv znak na desno srceva insuficiencija.
40
Tie vo po~etokot se javuvaat samo

nave~er, a nautro is~eznuvaat, a podocna
se postojano prisutni.
Bolnite imaat ~estotapi bolki pod
desen rebaren lak, poradi otok na heparot. Bolnite se àlat na zamor i malaksalost. Imaat oligurija, a ponekoga{ moè da se javi cijanoza.
Vo poodminata faza doa|a do nasobirawe na te~nost vo abdominalnata {uplina (ascit), plevralnata {uplina, i
potko`noto tkivo (anasarka).
treba da im se zabrani, sledewe na nivoto na kalium vo krvta.

2. Lekovi koi rutinski se koristat
Pacientite so srceva slabost treba da
se lekuvaat so kombinacija na ~etiri
vidovi na lekovi:
diuretik
ASEinhibitor,
beta adrenergi~en blokator i obi~no
digitalis.
BELODROBEN EDEM
Prestavuva najteòk oblik na akutno nastanata staza vo beli drobovi,

{to se javuva pri akutna levo srceva
slabost.
Toa prestavuva edna urgentna sostojba,
koja go zagrozuva ìvotot i bara itna
medicinska intervencija.
Dijagnoza:
Anamneza i fizikalen pregled;
EKG e patolo{ki promenet, no nema
specifi~ni znaci, bidej}i srcevata
slabost e odraz na te{ki bolesti na
srceto.
Rendgen na graden ko{ pokaùva zgolemena soodvetna komora koja dovela do
srceva slabost, pro{ireni pulmonalni
veni, plevralni i interlobarni izlivi;
Ehokardiografijata mnogu pomaga vo
dijagnozata na srcevata slabost kako i
vo prepoznavaweto na pri~inite koi dovele do nea.
Etiopatogeneza:
Site onie pri~ini koi doveduvaat do
slabost na levoto srce pri~ina se za belodroben edem. Naj~esta pri~ina za
akutna srceva slabost se javuva pri masiven infarkt na miokardot. Drugi
pri~ini se hipertenzija, srcevi mani.
Poradi namalena kontraktilnost na
levoto srce toa ne moè da ja isfrli celata krv, vo sistemnata cirkulacija se
zgolemuva pritisokot vo komorite i
pretkomorite pred kraj na dijastola.
Pritoa desnata komora normalno ufrla krv vo belodrobnite krvni sadovi, a
levata komora ne moè da go prifati
toa koli~estvo krv i doa|a do brz, golem
porast na pritisokot vo belodrobnite
kapilari. Toa e pri~ina za preminuvawe
(transudacija), na te~nost od belodrobnite kapilari vo intersticiumot, alveolite i zavr{nite bronhioli.
Belite drobovi stanuvaat neelasti~ni,
{to se manifestira so dispnea. Pri
di{ewe vozduhot se me{a so te~nosta
koja preminala od kapilarite vo alveolite, {to se manifestira so krkorewe i
isfrlawe na golemo koli~estvo penest
sputum, a nekoga{ poradi premin i na
eritrocitite sputumot e i sukrvi~av.
Lekuvawe:
Pacientite so srceva slabost treba da
se lekuvaat u{te vo prviot stadium na
bolesta. Poradi toa treba {to porano
da se obrne vnimanie na rizik faktorite za srceva slabost, a toa se: lekuvawe
na visokiot krven pritisok, {e}ernata bolest, visokoto nivo na masnotii
vo krvta, i rano otkrivawe na naru{ena komorna funkcija.
Pri postoewe na naru{ena levo komorna funkcija {to se javuva kaj nekoi
pacienti so akuten infarkt na miokardot, o{tetuvawe na zalistocite i sl.
adekvatno da se tretiraat za da ne se razvie srceva slabost. Dokolku kaj ovie pacienti se razvie srceva slabost se prepora~uva:
1.Op{ti merki Umerena restrikcija
na sol (pomalku od 3 grama dnevno),
ishranata da e lesna, niskokalori~na,
vakcina za influenca i pnevmokokni
vakcini, lesna fizi~ka aktivnost ne
41
pogolemo od 140
mmHg ili na dijastolen
krven
pritisok ednakvo
ili pogolemo od
90mmHg dobieno
po povtoruvani
merewa vo tekot
na nekolku nedeli,
a ponekoga{ i nekolku meseci.
Klini~ka slika:
Edna od najte{kite klini~ki sliki vo
internata medicina.
Se manifestira so te{ka dispnea,
(bolniot misli deka sekoj moment }e se
zagu{i), di{e ~ujno, so ka{lica i krkorewe vo gradite so iska{luvawe na
golemo koli~estvo penesta, sukrvi~ava
te~nost.
Bolniot e krajno upla{en, vozbuden,
cijanoti~en, prepoten i iscrpen.
Dijagnoza:
Arteriskata hipertenzija e eden od

pova`nite rizik faktori za zgolemenata smrtnost i zaboluvawa od kardiovaskularni bolesti.
Taa ja zabrzuva aterosklerozata na
koronarnite, cerebralnite i renalnite arterii i go zgolemuva optovaruvaweto na srceto.
Kako rezultat na ova, hipertenzivniot
pacient ima zgolemen rizik da razvie
koronarna bolest, mozo~en udar, bubre`na slabost i srceva slabost.
Faktori koi go opredeluvaat krvniot
pritisok se minutniot volumen i totalniot periferen vaskularen otpor.
Vo odrùvawe na krvniot pritisok
vklu~eni se i faktori koi dejstvuvaat
vrz minutniot volumen i periferniot
vaskularen otpor. Toa se nevralni, humoralni i lokalni faktori.
Pokraj tipi~nata klini~ka slika, karakteristi~en e i fizikalniot naod vo

belite drobovi (sredni i krupni vla`ni
krkori) i na srce (tivki tonovi, a nekoga{ i galopen ritam). Krvniot pritisok
e zgolemen osven pri kardiogen {ok.
Lekuvawe:
Bara itno lekuvawe i smestuvawe na
pacientot vo edinica za intenzivna
nega.
bolniot se smestuva vo sede~ka polo`ba,
vedna{ se vklu~uva kislorod preku
kislorodna maska (6-8l/min.)
se dava morfium i.v. 3-5mg. za vreme
od 3 minuti, koja doza se povtoruva 2-3
pati vo 15 minuten interval, ako e potrebno. Vo polesni slu~ai se dava 815mg. subkutano ili intra muskulno sekoi 3-4 ~asa.
od diuretici se dava ampula furosemid 40-60 mg intra venski za vreme od 2
minuti.
vazodilatatori go namaluvaat
sistemskiot i pulmonalniot pritisok
(Natrium nitroprusd i.v. ili nitroglicerin sublingvalno)
kardiotonici kaj edem predizvikan
od mitralna stenoza, aortna bolest i
HTA.
aminofilin ako ima spazma na
bronhii.
Spored etiologijata hipertenzijata se

deli:
esencijalna
sekundarna.
ESENCIJALNA ARTERISKA
HIPERTENZIJA
Od site slu~ai na hipertenzija 95% otpa|a na esencijalnata hipertenzija.

Esencijalnata hipertenzija e zaboluvawe kaj koe ne postoi edna specifi~na pri~ina odgovorna za negovata
pojava, t.e. ne moè da se odjasni so eden
patomehanizam primenliv kaj site pacienti.
Iako to~nata pri~ina ne se znae se
smeta deka nejzinoto nastanuvawe e aktivirano od faktori od okolinata vo
interakcija so genetskata predispozicija.
ARTERISKA HIPERTENZIJA
Kako hipertenzija se smeta nivoto na

sistolen krven pritisok ednakvo ili
42
Od faktorite na okolinata }e gi spomeneme:

- prekumerno vnesuvawe na sol,
- gojaznost,
- profesijata,
- na~inot na ìvot,
- pu{eweto,
- zgolemeno vnesuvawe na alkohol,
- fizi~kata neaktivnost.
Esencijalnata hipertenzija po~esto se
javuva vo nekoi familii poradi genetska predispozicija.
Klini~ka slika:
Vo najgolem broj slu~ai hipertenzijata
e asimptomatska. Zatoa ~esto i se otkriva slu~ajno, na sistematski pregled
ili duri po jasno o{tetuvawe na celnite
organi (CNS, srce, bubreg, retina).
Naj~est simptom koj se povrzuva so hipertenzijata e glavobolkata. Vo slu~aj
na mnogu visoki pritisoci glavobolkite
se ~esti, osobeno nautro pri budewe, po
lokalizacija se tilni i spontano se gubat po nekolku ~asa.
Kako rezultat na dejstvoto na hipertenzijata vrz CNS, osven glavobolka se
javuva i vrtoglavica, zuewe vo u{i, ili
doa|a do mozo~en infarkt i krvavewe vo
mozokot. Jaki glavobolki se javuvaat i
pri brzi promeni na pritisokot.
Od strana na srceto se javuvaat gradni
bolki, dispnea pri napor.
Bubrezite moàt da bidat pri~ini za
sekundarna hipertenzija, no poremetuvawata na nivnata funkcija moàt da
bide posledica na hipertenzija.
O{tetuvawe na retinata od hipertenzija dava namaluvawe na ostrinata na
vidot, zamaglen vid i dr.
SEKUNDARNA ARTERISKA
HIPERTENZIJA
Od site slu~ai na hipertenzija 5% otpa|a na sekundarnata arteriska hipertenzija. Kaj ovaa hipertenzija to~no
se znae pri~inata koja ja predizvikala.
Iako kaj mal broj pacienti se sre}ava,
taa ne smee da se ignorira poradi {to
korekcijata na pri~inata moè da dovede do izlekuvawe na hipertenzijata.
Spored pri~inata koja ja predizvikuva
podelena e na:
1. Bubre`na hipertenzija Pojavata na
ovaa sekundarna hipertenzija e rezultat
na bubre`no zaboluvawe, a se dolì na
naru{uvawe na bubre`noto odrùvawe
na ramnoteàta na natrium i te~nostite, kako i na naru{uvawe na la~eweto
na bubrezite na materii koi u~estvuvaat
vo regulirawe na pritisokot.
Dijagnoza:
Anamneza;
Fizikalen pregled vnimatelno merewe na krvniot pritisok
2. Endokrina hipertenzija e rezultat

na retki endokrini bolesti (feohromocitom, akromegalija, adrenogenitalen
sindrm, hiperparatireoidizam, bolesti
na tireoidna `lezda, Syndroma Cushing).
3. Kardiovaskularna hipertenzija sekundarnata hipertenzija moè da se
dolì na vrodeno stesnuvawe na aortata,
aortalna insuficiencija, te{ka bradikardija.
Sl. 39. Merewe na arteriski pritisok
4. Hipertenzija predizvikana od lekovi Naj~esto toa se kontraceptivi koi

sodràt estrogeni, simpatomimeti~ni
kapki za nos i dr.
pregled na srceto, beli drobovi, abdomen,
43

KORONARNA ARTERISKA BOLEST
(KAB)
Laboratoriski ispituvawa
analiza na urinata;
krvna slika;
vo serumot se opredeluva: urea, kreatinin, mo~na kiselina, glikoza, holesterol, trigliceridi, proteini, kaliumot, kalcium.
EKG hipertrofija na leva komora
ukaùva na hroni~na hipertenzija;
Ehokardiografija,
Eho na bubrezi,
Pregled na o~noto dno.
Ako pri osnovnite ispituvawa se zabeleàt izvesni otstapuvawa od normalnite vrednosti ili ako hipertenzijata se odrùva i pokraj terapijata se
pravat i drugi ispituvawa i testovi, za
da se dokaè specifi~nata pri~ina za
hiperetenzija.
Koronarnata arteriska bolest (ishemi~na bolest na srceto) e o{tetuvawe

na srceviot miokard predizvikano od
nesoobraznost me|u koronarniot protok i potrebite na miokardot za kislorod, poradi promeni na koronarnata
cirkulacija.
Etiologija:
Naj~esta pri~ina (95%) za koronarnata
arteriska bolest (KAB) e aterosklerozata.
Lekuvawe:
Sl. 40. Izgled na koronarna arterija
op{ti merki
namaluvawe na telesnata teìna,
fizi~ka aktivnost,
namaleno vnesuvawe na sol,
ograni~uvawe na vnesuvawe na alkohol,
prekin na pu{eweto,
dietalna ishrana (niskokalori~na
hrana, siroma{na so zasiteni masni kiselini, bogata so ovo{je i zelen~uk, voveduvawe na riba vo ishranata).
A. normalna koronarna arterija bez pogolemi ateromatozni promeni, so so~uvan

muskulen sloj vo yidot na krvniot sad, pa
ovozmoùva vazospazam (kontrakcija na arterijata);
B. koronarna arterija so koncentri~ni
ateromatozni promeni, {to e osnova za
opstrukcija na koronarnite arterii;
V. koronarna arterija so ekscentri~ni
ateromatozni promeni i delumno so~uvan
muskulen sloj vo yidot na koronarnata arterija, {to ovozmoùva vazospazam i opstrukcija.
medikamentozen tretman celta na

terapijata e da se namali pritisokot do
normalno nivo.
Lekovi koi se koristat vo terapija na
hipertenzija se:
beta blokatori
diuretici,
ASE inhibitori,
kalcium antagonisti,
vazodilatatori, i dr. antihipertenzivni lekovi.
Koi lekovi }e se odberat zavisi od
konkretniot slu~aj.
Koga }e dojde do normalizirawe na
pritisokot terapijata ne smee da se prekine tuku moè da se namali dozata i da
se sledi vnimatelno pritisokot.
Dobro e da se pravat kontroli na {est
meseci, kaj lekarot koj ja opredelil terapijata.
Samo 5% od slu~aite e posledica na

spazmi, vrodeni malformacii na koronarnite arterii, hipertrofija na miokardot od visok stepen, anemija i dr.
Sl. 41. Ateroskleroza na krven sad pri~ineta e od masni zrna i kalciumski depoziti
vo yidot na arterijata koi so tek na vreme
ja stesnuvaat arterijata i doveduvaat do
prekin na krvosnadbuvaweto na organot
ili tkivoto. 1).masni depoziti; 2). stesnuvawe na arterijata.
44
Vo klini~kata slika karakteristi~na

e gradnata bolka pri angina pektoris
(t.n. prekordijalna bolka), ~ii karakteristiki gi opi{avme vo delot kade gi
opi{uvavme simptomite na bolestite na
kardiovaskularen sistem.
Vo klini~kata praktika angina pektoris se dali na:
Faktori na rizik za KAB:

Razvojot na KAB e silno povrzan so
karakteristikita na na~inot na ìvot i
povrzanost so rizik faktorite. So otsranuvawe, ili ublaùvawe na rizik
faktorite, donekade moè da se zabavi
razvojot na KAB ili potpolno da se
spre~i pojavata na ovaa bolest.
Stabilna angina pektoris se karakterizira so anginozni bolki predizvikani od to~no opredelen (doziran)
fizi~ki napor ili od druga pri~ina koja doveduva do zgolemena potreba na miokardot za kislorod. Bolkata is~eznuva
brzo po prestanok na naporot, ili po zemawe na tableti nitroglicerin (pod jazik).
Glavni faktori na rizik spa|aat:

zgolemen krven pritisok;
{e}erna bolest;
zgolemeno nivo na masnotiite vo
krvta;
pu{eweto.
Faktori na rizik koi pridonesuvaat
da se razvie KAB se:
psihi~nata napnatost;
prekumerna debelina;
nepravilen na~in na ìvot:-lo{i
naviki
fizi~ka neaktivnost;
profesijata.
Nestabilna angina pektoris e preoden sindrom me|u stabilna angina pektoris i akuten infarkt na miokard.
Se karakterizira so bolka po napor koja
dotoga{ ne e zabeleàna, ili se javuvaat
epizodi na prekordijalni bolki koi ne
se vidno povrzani so zgolemenite potrebi na miokardot za kislorod.
Dopolnitelni faktori:
genetskata predispozicija;
vozrasta;
polot (prete`no maì)
Dijagnoza:
Na EKG za vreme na bolka naj~esto ima
spu{tawe (depresija) na ST-segmentot, a
poretko izdignuvawe (elevacija) na ST
segmentot. So prestanokot na bolkata
EKG naodot e normalen.
Koronaren stres test e zna~ajna dijagnosti~ka metoda za dijagnoza na angina
pektoris vo momentot koga pacientot
nema bolka.
Klini~ki manifestacii na KAB:

I. Angina pektoris:
1. Angina pektoris pri napor:
a).novonastanata;
b).stabilna na napor;
v).vlo{uva~ka na napor.
2. Angina pektoris spontana
II. Akuten infarkt na miokard
III. Levo srceva slabost
IV. Nenadejna smrt nenadejno doa|a do
zastoj na srceto po elektri~na nestabilnost na srceto, bez prethodno da ima
podatoci za drugo zaboluvawe na srceto.
Terapija:
Op{ti merki: zabrana na pu{eweto,
namaluvawe na fizi~kata aktivnost,
namaluvawe na telesnata teìna, zdrava
ishrana t.e. eliminirawe na rizik faktorite.
Od lekovi se davaat: nitrati (tabl. nitroglicerin za vreme na akutniot napad,
osven ako ne e nizok pritisokot), beta
blokatori, sedativi, aspirin, kalcium
antagonisti.
Hirur{ka revaskularizacija ili so
vgraduvawe na stentovi se primenuvaat
ANGINA PEKTORIS
Prestavuva klini~ki sindrom vo koj

dominira povremena bolka vo gradite
predizvikan od trajna ili minliva
ishemija na miokardot.
45
dokolku pacientot ne reagira na medikamentozniot tretman.
Bolkata moè da bide pridruèna so

~uvstvo na slabost, studenilo, vrtoglavica, svetkavici, palpitacii, nesvestica. Bolnite se obleani so pot so
strav od bliska smrt, voznemireni, a
moè da ima i gadewe i povra}awe.
Krvniot pritisok naj~esto e namalen
vo prvite ~asovi, a podocna se normalizira.
Vo momentot na infarktot se javuva
bradikardija, a pri poobemen infarkt
se javuva tahikardija kako posledica na
insuficiencija na srceto.
AKUTEN INFARKT NA MIOKARDOT
Prestavuva ograni~ena ishemi~na nekroza na miokardot predizvikana od

brzo namaluvawe ili potpoln prekin na
koronarnata cirkulacija.
Za da dojde do infarkt potrebna e opstrukcijata na koronarniot krven sad, a
hipoksijata (namalenoto snadbuvawe so
kislorod) na miokardot da trae pove}e
od 20 minuti.
Dijagnoza:
Klini~kata slika so karakteristi~na infarktna gradna bolka.
EKG promenite tipi~ni za akuten
infarkt se javuvaat po nekolku ~asa od
po~etokot na bolesta, so {to pribli`no
se utvrduva goleminata i lokalizacijata
na nekrozata.
Etiologija:
Naj~esta pri~ina za stesnuvawe na edna koronarna arterija e arterioskleroza na koja se nadovrzuva tromb koj
doveduva do potpolno zatnuvawe na koronarnata arterija.
Potoa, druga pri~ina e prskawe na
ateromatoznite plo~i so mikrokrvavewa vo yidot na krvnite sadovi.
Kaj pomal procent od bolnite so AIM
nema opstruktivni promeni na koronarnite arterii, pa se smeta deka glavna
uloga kaj niv ima koronarnata arteriska spazma.
Klasi~ni znaci za AIM se slednite

znaci, no sekoj od niv moè da se javi posebno:
1. Ishemija pretstavuva namaleno
snadbuvawe so krv, a se karakterizira so
prevrten (inverzen) T-bran.
Klini~ka slika:
Gradnata bolka e dominanten simptom. Bolkata trae pove}e od 15 min. i
naj~esto e locirana zad sternumot, vo
celiot predsrcev predel ili epigastri~no.
êstopati bolkata se {iri kon levata
raka, kon vratot i dolnata vilica, a
moè i kon grbot i dvete ramewa.
Bolkata e dlaboka i se opi{uva kako
stegawe kako mengeme, pe~ewe, proboduvawe so no`, teìna i sl. Bolkata voobi~aeno e so konstanten intenzitet, no ~esto se zasiluva i stanuva raskinuva~ka i ne prestanuva nitu po zemawe na tableti nitroglicerin.
Bolkata se javuva naj~esto, nautro.
Predisponira~ki faktori naj~esto nema, retko fizi~ki napor, vozbuda.
2. Lezija zna~i akutnost na eden infarkt t.e. ovoj naod na EKG zboruva za
sve` infarkt. Lezijata se ozna~uva so
podigawe (elevacija) na ST-segmentot
nad horizontalnata linija na EKG.
46
naza), CPK (kreatin fosfokinaza), a

najspecifi~en e CPK-MB (varijanta na
CPK koja isklu~ivo ja ima vo srceviot
muskul)
Leukocitoza se odrùva 2-3 dena, zabrzana sedimentacija se odrùva 2-3 nedeli.
Ehokardiografija se otkrivaat komplikacii pri infarkt (mali perikardni
izlivi, formirawe na anevrizma na infarktniot yid itn).
Komplikacii:
poremetuvawe na srceviot ritam i
sprovodlivost;
srceva slabost se javuva kaj polovina
od bolnite so AIM.
Poretki komplikacii se:
reinfarkt (povtoren infarkt);
ruptura (prskawe) na miokardot;
trombembolija;
perikarditis
3. Nekroza ili infarkt na EKG se dijagnosticira so zna~aen Q-zabec.
Lekuvawe:
Bolnite so AIM se smestuvaat vo koronarna edinica t.e. specijalizirani
bolni~ki oddelenija za intenzivna nega.
Osnovna cel na intenzivnoto lekuvawe
e kontinuirano 24 ~asovno sledewe na
srcevata rabota na monitor, izolacija i
apsoluten mir.
vedna{ bolniot vo koronarnata edinica se legnuva vo postela i se postavuva na monitor.
po potreba mu se stava maska ili nosen kateter za kislorod (3-5litri vo minuta);
se stava kanila i se vklu~uva infuzionen rastvor (0,9% NaCl, 5% glukoza).
mu se dava soodvatnata terapija;
se stava urinaren kateter;
se zema krv za laboratoriski analizi.
Zna~aen Q-zabec e onoj koj e {irok eden

mal kvadrat ili koj e dlabok 1/3 od QRS
kompleksot.
NEKROZAINFARKT
Lekuvaweto se sostoi od:

I. Op{ti merki:
Vedna{ se davaat lekovi da ja smirat
gradnata bolka analgetici (najdobro
morfin vo doza od 2-8 mg.). Bidej}i bolnite se voznemireni se davaat i sedativi. Ako bolniot ima hipotenzija ili
bradikardija se dava atropin. Ako bolkata ne se smiruva, a pritisokot ne e ni-
Laboratoriski naod od zna~ewe se

enzimite koi od raspadnatite miofibrili stignuvaat vo cirkulacijata. Toa
se: SGOT (serum glutamat-oksalocetna
transaminaza), LDH (laktat dehidroge47
zok se dava intravenski nitrat (nirmin

t.e nitroglicerin vo infuzija).
Kislorod se dava samo kaj bolni kade
bolkata ne se smiruva i ima znaci na
srceva slabost ili {ok.
III. Dopolnitelni profilakti~ki merki i lekuvawe na komplikaciite:

Antiaritmici ne se redovna terapija tuku se primenuvaat kako dopolnitelna terapija kaj poremetuvawa na
srceviot ritam.
Kardioverzija/defibrilacija kaj
te{ki aritmii so komorna tahikardija.
Diuretici se davaat kaj bolni so
srceva levo komorna slabost.
-blokatori (atenolol, propranolol) ja
namaluvaat potro{uva~kata na kislorod
na smetka na zabavuvawe na srcevata rabota i namaluvawe na kontraktilnosta
na miokardot.
aspirinot ima antiagregacionen
efekt.
ACE inhibitori se davaat kaj pacienti so pojava na srceva slabost vo ranata faza i malku ja namaluvaat smrtnosta.
II. Glavni merki:

1. Najva`na cel vo lekuvaweto e rekanalizacija (reperfuzija) na trombot i
odrùvawe na protok niz infarktnata
arterija.
Za taa cel se dava tromboliti~na
t.e. fibrinoliti~ka terapija (streptokinaza ili urokinaza) vo prvite 6-12
~asa, koja ovozmoùva razlagawe na okluzivniot tromb.
Potoa se prodolùva so heparin vo tek
na 48 ~asa i tableti aspirin (100-300 mg.
na den).
2. Revaskularizacija po AIM so perkutana transluminalna koronarna angioplastika PTCA.
Preku femoralnata arterija po izvr{enata koronarografija se vnesuva
balon kateter na mestoto na stenoziranata koronarna arterija. Potoa balonot se naduvuva, pri {to pritiska na
yidovite na koronarnite arterii i mehani~ki gi pro{iruva.
Za postignuvawe na podobri rezultati
so angioplastikata, se prepora~uva i
postavuvawe na stentovi, so {to se
spre~uva pojavata na povtorna stenoza na
mestoto na pro{iruvaweto na infarktnata koronarna arterija. Za prevencija
od povtorna okluzija po PTCA i stentirawe se prepora~uva i intravensko
davawe na antiagregacionen lek. Na ovoj
na~in se lekuvaat 80% od pacientite so
koronarna arteriska bolest, a 20% se
lekuvaat hirur{ki so baj-pas.
POREMETUVAWA NA SRCEVIOT
RITAM
Pravilna elektri~na i mehani~ka aktivnost na srceto neophodna e za da

moè sekoja kletka na organizmot da dobie soodvetno koli~estvo hranlivi materii i kislorod, kako i sekoja kletka
da moè da se oslobodi od nepotrebnite
produkti na metabolizmot.
Srceto ima poseben sistem za sozdavawe i sproveduvawe na nadraznuvawa,
koi mu ovozmoùvaat negova ritmi~ka
rabota.
So srcevata rabota upravuva sinusniot jazol, ~ii kletki sozdavaat 70-80
impulsi vo minuta.
Ottamu, niz pretkomorskite vlakna,
impulsite stignuvat do pretkomornokomorniot jazol, a niz Hisoviot snop,
negovata desna i leva granka, preku Purkiweovite vlakna do muskulnite kletki
na komorite.
Akcioniot potencijal patuva i se
{iri lesno i brzo od edna kletka do druga.
Sekoja promena vo navedeniot na~in na
ispra}awe i {irewe na impulsi doveduva do poremetuvawe na srceviot ritam
ili sproveduvawe. Toa se t.n. srcevi
aritmii.
Hirur{ka revaskularizacija (so baj

pas operacija). Lekuvaweto so premostuvawe na opstruiraniot koronaren krven
sad (bajpas) se primenuva vo slu~aj:
koga ne moè da se napravi

PTCA (pr. ako ima kompletna opstrukcija na koronarniot krven sad),
koga ima zatnuvawe na levata koronarna arterija,
koga ima lezii na pove}e krvni

sadovi na srceto itn.
48
Srcevite aritmii najednostavno gi

definirame kako pre~ki vo sozdavaweto i sproveduvaweto na impulsot,
koe doveduva do zabrzuvawe ili zabavuvawe na srcevata frekvencija ili iregularnost vo rabotata na srceto.
izbor e Verapamil (Isoptin) i.v., koj mora da

se dade vo leè~ka polo`ba, bidej}i
brzo go namaluva pritisokot i predizvikuva sinkopa. Vo slu~aj ako bolniot
ne reagira na terapija se davaat preparati na digitalis, beta blokatori, amjodaron i sl.
Poremetuvawa na srceviot ritam moàt da se podelat na tahikardni i bradikardni formi.

TAHIKARDNI FORMI NA ARITMII
Sl. 42. Paroksizmalna supraventrikularna

tahikardija-tesni QRS-kompleksi so izmeneti ednakvi P-branovi
Tahiaritmija e sostojba na zabrzana

rabota na srceto. Naj~esti tahikardni
oblici na aritmija se:
3. Pretkomorno treperewe (fibrilacija) e naj~esta pretkomorna aritmija,

koja se javuva poradi brojni ektopi~ni
fokusi vo pretkomorite od koi se
{irat elektri~ni impulsi. Postoi
potpolna elektri~na dezorganizacija na
pretkomori pri {to nivnata frekvencija e okolu 350-600/min. (ne se kontrahiraat tuku treperat). AV jazolot gi
{titi komorite, taka {to komornata
frekvencija e okolu 200/min.
1. Sinusna tahikardija e frekvencija

od 100-140 ot~ukuvawa vo minuta, a
pretkomorno-komornoto sproveduvawe
e za~uvano.
Sama po sebe, sinusnata tahikardija
naj~esto ne prestavuva organsko zaboluvawe na srceto. Vo najgolem broj
slu~ai pri~inata e od vonsrcevo poteklo i ne bara posebno lekuvawe, a pri~ina moè da e alkohol, cigari i sl.
Naj~esto e vo ramkite na nekoi bolesti
kako: anemija, Bazedova bolest, visoka
temperatura i toga{ se lekuva zaedno
so osnovnoto zaboluvawe. Retko stanuva
zbor za vistinska srceva bolest i moè
da e prv znak za popu{tawe na srceviot
muskul.
Sl.43. Pretkomorna fibrilacija- mnogubrojni (350-600/min.) sitni branovi na fibrilacija namesto R-branovi, so nepravilen
ritam na komorite (rastojanieto me|u
QRS-kompleksot e neednakov).
2. Paroksizmalna supraventrikularna
tahikardija e nenadejna pojava na mnogu brzo (frekvencija 150-200/min.) i
naj~esto minlivo poremetuvawe na
srceviot ritam.
Zabrzuvaweto na srcevata rabota nastanuva pod dejstvo na nadraznuvawa sozdadeni nekade vo pretkomorite.
Vo klini~kata slika bolniot se àli
na palpitacii i vozbuda. Moè da se javi i dispnea i anginozni napadi, srceva
slabost, ili {ok {to zavisi od traeweto i sostojbata na KVS.
Terapija:-ako se javuva retko i nema
simptomi ne treba da se lekuva. Moè da
pomogne masaà na glomus caroticus, Valsalva manevar (svitkuvawe na glavata
sledeno so dlaboko vdi{uvawe). Lek na
Se javuva kaj nekoi bolesti na srceto:

KAB, srcevi mani, a osobeno mitralni, a
se javuva i kaj drugi bolesti kako na
primer tireotoksikoza.
4. Pretkomorno leleewe (flater) e
pravilna, zabrzana rabota na pretkomori, so normalna ili zgolemena frekvencija na komorite vo odnos 2:1 ili
3:1.
49
Na EKG se gleda
Sl.45. Na EKG-Ventrikularni ekstrasistoli- predvremen, pro{iren, so nepravilen oblik QRS-kompleks na koj ne mu prethodi R-bran.
Sl.44. Pretkomoren flater otsustvo na

normalni R-branovi, koi se zameneti so simetri~ni koi li~at na zapci od pila, so
frekvencija 200-400/min. so nepravilen ritam na pretkomori
Ako se javat kaj mladi zdravi lu|e, poradi pregolemo konsumirawe na kafe i
pu{ewe, ne treba da se lekuvaat. Moàt
da se javat i pri KAB, miokarditi, prolaps na mitralnite valvuli, bolesti na
digestiven sistem (pr. kaj hijatalna hernija) od nekoi lekovi itn.
Klini~ka slika moè da e asimptomatska. Ili pak da se javat palpitacii
ili ~uvstvo na zastoj na srceto. Kaj
lu|e so kardiomiopatija moè da se javi
hipotenzija ili anginozni napadi (ako
se ~esti).
Dijagnoza: EKG i Holter.
Lekuvawe kaj asimtomatskite i kaj
poedine~ni ekstrasistoli ne e potrebno. Itno lekuvawe se sproveduva kaj
bolni so akuten infarkt na miokard i
angina pektoris, potoa pri pojava na
~esti ekstrasistoli so razli~na forma,
pojava na nekolku ekstrasistoli vo niza.
Pokraj terapijata na osnovnata bolest
se davaat i antiaritmici kako {to se
lidokainot (kaj ekstrasistoli pri
AIM), propafenonot (pri ekstrasistoli od intoksikacija so digitalis), amjodaron (za hroni~na terapija).
Pretkomorniot flater se javuva kaj

razni organski bolesti na srceto, osobeno kaj tie od ateroskleroti~na priroda, srcev infarkt, miokardit i dr.
Aritmia apsoluta- pod ovoj termin se ozna~uva brz pretkomoren ritam (pretkomorna fibrilacija, flater ili fibriloflater) so iregularen odgovor na
komori.
Se javuva vo paroksizmi {to traat nekolku dena do nedeli, a kaj nekoi ostanuva trajna, a kaj drugi ima spontana
reverzija.
Karakteristi~no e sozdavawe na trombi, obi~no na po~etokot ili po kardioverzija.
Klini~kata slika moè da e asimptomatska, kaj kratkotrajna apsolutna
aritmija. Moè da se manifestira so
nesvestica, anginozni bolki, dispnea,
potoa hipotenzija do levo srceva slabost i kardiogen {ok.
Dijagnoza:EKG i Holter.
Terapija kaj retka i asimtomatska
forma ne treba. Kaj simptomatskata za
usporuvawe na frekvencijata na komori
se dava preparati na digitalis i Verapamil, zaedno so antikoagulantno sredstvo
za prevencija na trombembolii.
Pokraj toa za farmakolo{ka konverzija se dava i amiodaron, propafenon.
Kaj refraktorna apsolutna aritmija se
primenuva kardioverzija t.e. DC-{ok.
6. Komorna tahikardija e pojava na

pove}e od {est komorni ekstrasistoli
vo niza, koi se javuvaat vo pravilno
rastojanie. Frekvencija e 100-250/min.
5. Komorni ekstrasistoli (ES) pojava

na predvremeni kontrakcii na komorite.
Sl. 46. Komorna tahikardija
50
Naj~esto se javuva kaj KAB, kateterizacija na srce, kardiomiopatija, hipertenzija i sl.

Klini~ki se manifestira kako brza
srceva rabota, koja spontano se smiruva,
a nekoga{ trae se do neophodnata intervencija. Moàt da se javat i simptomi na
{ok i sinkopa.
Dijagnoza: EKG i Holter.
Lekuvaweto zavisi od tipot na tahikardijata i dopolnitelnoto srcevo zaboluvawe. Zna~i lekuvaweto e so antiaritmici ili so sinhron elektro{ok.
Sl.47. Komorna fibrilacija

BRADIKARDNI FORMI NA ARITMII
Bradiaritmiite se sostojba na bavna

rabota na srceto. Naj~esti bradikardni
aritmii se:
1. Sinus bradikardija e sostojba na
baven srcev ritam pod 60/min. Naj~esto
se javuva kaj stari lu|e, sportisti i fizi~ki rabotnici. Moè da se javi i kaj
nekoi bolesti kaj intrakranijalni tumori, meningitisi, hipotireoza, akromegalija, infarkt na zaden yid na levata
pretkomora.
Bolnite retko imaat simptomi, kaj
mnogu bavna frekvencija moàt da se javat sinkopi. Sinusnata bradikardija
moè da ima povolen efekt bidej}i ja
prodolùva dijastolata t.e. vremeto na
polnewe na komorite i ja namaluva potrebata na miokardot za kislorod.
Lekuvawe ako nema simptomi ne e potrebno. Ako pri~inata e nekoja druga
bolest taa treba da se lekuva. Vo slu~aj
na simptomi, se dava atropin i ako toa
ne pomogne se primenuva elektrostimulacija.
7. Komorno treperewe (fibrilacija)

ozna~uva potpolna dezorganizirana haoti~na elektri~na aktivnost na komorniot miokard, koja nema nikakva
koordinacija na kontrakcijata na miofibrilite.
Predizvikuva hemodinamski zastoj so
gubewe na svesta, nizok edvaj merliv
pritisok, otsustvo na puls i bara neodlo`na elektri~na defibrilacija DC
{ok, bidej}i za 3-5 minuti nastanuvaat
trajni promeni vo CNS.
Obi~no se javuva pri akuten infarkt
na miokardot i & prethodi ventrikularna tahikardija, ili ventrikularni
ekstrasistoli vo niza, a moè da nastane
bez prethodno komorno naru{uvawe na
ritmot. Isto taka se javuva i kaj nekoi
drugi srcevi bolesti vo naprednat stadium i e pri~ina za brza smrt kaj ovie
bolni.
Vo lekuvaweto pokraj primena na
asinhron DC {ok defibrilacija, poradi preìvuvawe na klini~kata smrt se
pravi reanimacija.
Dodeka se napolni defibrilatorot
prvo {to treba da se napravi e udar vo
prekordiumot i vedna{ potoa kardiopulmonalna reanimacija. Po sekoj elektro {ok se proveruva pulsot i ritamot.
Potoa se dava adrenalin intravenski
1:1000, 0,5-1,0mg. Davaweto na adrenalin
se povtoruva na sekoi 5 minuti. Dobro e
da se intubira bolniot i na krajot po
reanimacijata da se dade antiaritmik
lidokain.
Sl. 48. Sinusna bradikardija
2. Asistolija na komori prestanok

na elektri~nata aktivnost na srceto.
Na monitor prakti~no se gleda ramna
linija i toa e prakti~no klini~ka smrt.
Toga{ vedna{ treba da se napravi kardiopulmonalna reanimacija i da se
vklu~i infuzija so adrenalin 1:1000, 0,51,0mg. i.v.
51
BOLESTI NA PERIFERNIOT
KRVOTOK
3. Pretkomornokomoren blok nastanuva poradi zabaven ili prekinato

{irewe na impulsite niz pretkomornokomorniot jazol (AV-jazol).
Blok od 1.stepen na EKG se gleda
prodolèn PR-interval. Se javuva vo
ramkite na revmatski endomiokarditis,
vrodeni srcevi mani. Kaj sportisti so
davawe na atropin se povlekuva za razlika od organski pri~inetiot AV blok
od prv stepen.
Blok od 2. stepen tuka povremeno
izostanuva QRS-kompleksot.
Blok od 3. stepen pretkomorite rabotat so svoj, a komorite so svoj ritam.
Obi~no se javuva kaj fibroza na miokardot i KAB.
Klini~ki se manifestira so nenadejni
napadi na sinkopa.
Ako e posledica na infarkt na miokardot toga{ so primena na atropin
moè da se povle~e. Ako e nastanat poradi fibroza na miokardot toga{
edinstven na~in na lekuvawe e so vgraduvawe na traen pesmejker (ve{ta~ki vodi~ na srcevata rabota).
Poremetuvawata na periferniot krvotok podrazbira o{tetuvawe na arteriite, venite i limfnite sadovi.

Vo praktika naj~esti se zaboluvawata
na arteriite i venite {to se odrazuva
vrz hroni~no naru{uvawe na arteriskata i venskata cirkulacija vo ekstremitetite.
Tuka naj~esto se zboruva za opstrukcija
poradi ateroskleroti~ni promeni na
krvnite sadovi, endartritis obliterans Morbus Burger, dijabeti~ni angiopatii i gangreni, a od venskiot sistem varikoziteti, tromboflebiti i
flebotrombozi.
Morbus Burger. Trombangitis obliterans

M. Burger e hroni~no vospalitelno
tromboti~no zaboluvawe na arteriite i venite no, prvenstveno na arteriskite sadovi na ekstremitetite.
Etiologija:
Sl. 49. Kompleten AV blok (blok od

3. stepen)
Nekoi smetaat deka pri~ina e prekumerno pu{ewe ili nedostatok na vitaminite od V kompleksot vo ishranata,
no toa ne e so sigurnost dokaàno. Se javuva kaj maì okolu 30-40 god.
4. Blokovi na granki (intraventrikularni blokovi) se karakteriziraat so

pro{iruvawe na QRS-kompleksot. Ima
blok na desnata i blok na levata granka
na Hisoviot snop.
Moàt da se sretnat kaj klini~ki
zdravi lica, no i kaj ishemi~na bolest
na srceto, degenerativni i vospalitelni
srcevi bolesti, srcevi mani.
Klini~kata slika zavisi od osnovnoto
zaboluvawe.
Poradi opasnost od preminuvawe vo
kompleten blok treba da se vnimava so
davaweto na antiaritmici (kako beta
blokatori i sl.).
Patogeneza:
Prestavuva vsu{nost vospalitelen
proces na vnatre{niot sloj na yidot
na krvniot sad so pojava na tromb i
za~epuvawe, poradi {to distalnite delovi ostanuvaat nedovolno ishraneti.
Za~epuvaweto moè da odi do potpolna
obliteracija i zatvorawe na krvniot sad
do potpolnost. Kompenzatorno vedna{
se javuva kolateralen krvotok. Krvta
odi niz pomalite okolni krvni sadovi i
dokolku razvojot na kolateralite e dobar, ishranata moè da bide zadovolitelna privremeno.
Ako ishranata e nedovolna, distalnite
delovi nekrotiziraat (izumiraat), se
sozdava gangrena koja obi~no e suva a
52
infekcijata moè da dovede do vla`na

gangrena.
Retko se primenuva i hirur{ko lekuvawe.
Klini~ka slika:
BOLESTI NA VENITE
Bolesta postapno se razviva. Vo po~etokot se razviva zgolemena ~uvstvitelnost na ladno, brzo zamarawe pri
dvièwe, a potoa nastanuva eden od najzna~ajnite simptomi na zaboluvaweto
claudicatio intermitens ~uvstvo na brza
nenadejna bolka so gr~ na muskulite na
potkolenicata. Simptomot e izraz na
spazam na arteriite i brzo namaluvawe
na ishranetosta na tkivoto.
So tek na vremeto distalnite delovi
stanuvaat cijanoti~ni i ladni so namalena ~uvstvitelnost. Pulsot te{ko
se pipa ili is~eznuva na a.dorsalis pedis,
na dolniot ekstremitet ili na a.radialis
na gorniot ekstremitet, nastanuva nekroza, gangrena koja moè da dovede do
amputacija na ekstremitetot.
Nekrozata moè da se komplicira so
infekcija i toga{ zaboluvaweto zna~itelno se vlo{uva, nastanuva vospalenie na venskite i limfnite sadovi so
op{ta septi~ka sostojba, koja neretko
zavr{uva so smrt. No evolucijata e razli~na i kaj polesni slu~ai procesot
trae pove}e godini.
Bolestite na venite moàt da se podelat na vospalitelni i nevospalitelni,

vo zavisnost od toa dali dominira vospalenie na nadvore{niot yid (a sekoga{
vospalenieto e vo pomala ili pogolema
merka prisutno).
Sekoj vospalitelen proces vo venite
predizvikuva tromboti~no zatnuvawe na
venite, a sekoja tromboza vo venite doveduva do vospalitelna reakcija.
F l e b o t r o m b o z a t a (phlebothrombosis) ozna~uva prisustvo na venski

tromb bez zna~itelna vospalitelna
reakcija, dodeka flebitisot i tromboflebitisot ukaùvaat na silno vospalenie na yidot na venskiot krven sad.
T r o m b o f l e b i t i s o t se javuva
prvenstveno na povr{nite i dlabokite
veni na dolnite ekstremiteti.
Tromboflebitisot na povr{nite
veni naj~esto nastanuva vo tek i po graviditetot, pri davawe na injekcii i pri
trauma. Tromboziranata povr{na vena
se opipuva kako vijugava vrpca ~uvstvitelna na dopir.
Vo akutniot stadium izrazeni se
vospalitelni promeni (crvenilo bolka,
lokalno zgolemena temperatura na koàta). Znacite za vospalenie traat dve
nedeli.
Dijagnoza:
So pipawe na a.radialis, dopler na krvnite sadovi, oscilometrija. Toga{ koga e potrebno da se pravi amputacija se
pravi i arteriografija (rengensko ispituvawe so upotreba na kontrastno
sredstvo vo arterijata).
Lekuvawe:
Lekuvaweto se sostoi vo barawe i deluvawe na pri~inata za bolesta, primena na soodvetna medikamentozna terapija i sovet za nosewe na kompresiven
zavoj vo predelot na zabolenata noga. Se
prepora~uvaat umereni pro{etki (zabraneto e 24 ~asovno leèwe vo krevet).
Prvenstveno treba da se zabrani pu{eweto, da se spre~at i lekuvaat infekciite i traumite, da se izbegnuva

prestoj na ladno.
Treba da se primenat ve`bi na odewe,
osobeno kaj pacienti so klaudikacija
intermitens.
Od lekovi se davaat, vazodilatatori,
kortikosteroidi i antikoagulantni
lekovi, iako se od malo zna~ewe vo lekuvaweto na M. Burger.
Tromboflebitisot na dlabokite
veni na dolnite ekstremiteti i karlicata se javuva po frakturi, operativni zafati vo karlicata, poro|aj i kaj
53
hroni~ni bolesti koi baraat pove}emese~no leèwe.

Osnoven patolo{ki proces e vo delumna ili potpolna opstrukcija na venite so tromb, so sekundarna vospalitelna reakcija na venskiot yid.
Glavni klini~ki znaci se: bolka vo
potkolenicata, lokalno zgolemena
temperatura i cijanoza na koàta,
vidlivo pogolem obem na nogata na
mestoto na vospalenieto i tahikardija.
Kako komplikacija moè da se javi belodrobna embolija i hroni~na venska
slabost.
Lekuvaweto se sostoi najprvo vo sovet

za leèwe so blago podignauvawe na nogata, prvite nekolku dena. Kaj sveì
trombi se koristi intravenska tromboliti~ka terapija a podocna i antikoagulantna terapija (heparin) zaedno
so antibiotici.
Vo najte{kite slu~ai se primenuva i
hirur{ka terapija.
PRA[AWA:
13. [to e esencijalna, a {to sekundarna

hipertenzija?
14. Koj e naj~est simptom koj se povrzuva
so hipertenzijata?
15. Koga velime deka nastanala srceva
slabost?
16. Koi simptomi se javuvaat vo klini~kata slika na srceva slabost na
levoto srce?
17. Koj e najteòk stepen na levo srceva
insuficiencija?
18. Koi znaci se javuvaat pri slabost na
desnoto srce?
19. [to e toa belodroben edem?
20. [to e KAB i koi se rizik faktori
za nejzina pojava?
21. Definiraj {to e angina pektoris i
koja e stabilna, a koja nestabilna angina pektoris?
22. Opi{i ja gradnata bolka pri AIM?
23. [to se toa srcevi aritmii, i nabroj
gi tahikardnite i bradikardnite
formi na aritmii?
24. Kakvo zaboluvawe e Morbus Burger i
koj e negov najzna~aen simptom?
25. Koi se naj~esti bolesti na venite?
1. Koi se naj~estite vidovi na gradna

bolka pri bolestite na kardiovaskularniot sistem?
2. Na {to e posledica dispneata od kardialno poteklo?
3. [to se toa palpitacii?
4. Na {to se posledica edemite od srcevo poteklo i koi se nivnite karakteristiki?
5. [to e centralna, a {to periferna cijanoza?
6. Koi se invazivni, a koi neinvazivni
dijagnosti~ki metodi vo kardiologijata?
7. Nabroj gi majornite i minornite klini~ki manifestacii na revmatskata
treska?
8. Koi se kriteriumi za dijagnoza na
revmatskata treska?
9. Koj e vode~ki simptom na mitralnata
stenoza?
10. [to ozna~uva poimot regurgitacija?
11. [to e najkarakteristi~no vo klini~kata slika na aortnata stenoza?
12. Definiraj {to pretstavuva hipertenzijata?
54
Bolesti na organite za ishrana.
Smrdliv zdiv (halitosis) naj~esto e

predizvikan od op{ti zaboluvawa: dijabeti~na acidoza, skarlatina, creven
tifus.
Smrdliv zdiv se sre}ava i pri zaboluvawa na vnatre{nite organi: gnoen
bronhit, bronhiektazii, belodroben
apsces, bolesti na bubrezite, crn
drob, i dr.
BOLESTI NA ORGANITE
ZA ISHRANA
2. @eèwe (pyrosis) pacientot

~uvstvuva èèwe vo predel na laì~kata i hranoprovodot.
Obi~no toa pacientite go opi{uvaat kako rasipan stomak gasovi
ili odvaj zabele`liva toplina zad
sternumot, glodawe ili pritisok.
Se javuva po obilni obroci, kiseli
hrani, bomboni, ~okoladi, ili mrsna i
prèna hrana. Moè da se provocira
i so stegawe vo polovinata, digawe ili
vo legnata polo`ba na grb.
3. Ikawe (singultus) - nastanuva poradi nenadejna, silna, kontrakcija na
dijafragmata koja predizvikuva nenadejno vdi{uvawe vozduh so vibracii na
glasnite ìci pri {to nastanuva karakteristi~en zvuk.
Naj~esto e rezultat na funkcionalno o{tetuvawe na digestivniot sistem.
Se sre}ava i kaj zaboluvawa pri koi
postoi draznewe na dijafragmata
(grip, èludo~ni zaboluvawa, peritonit i dr.)
Sl. 50. Organi za ishrana: 1.usna {uplina; 2.hranoprovodnik; 3.kardijalen otvor;

4.fundus na èludnik; 5.korpus na èludnik; 6.pilori~en otvor; 7.colon transversum;
8.jejunum; 9.sigma; 10.ileum; 11.rectum; 12.appendix; 13.coecum; 14.colon ascendens. 15.pancreas; 16.duodenum; 17.òl~no }ese; 18.crn
drob.
4. @drigawe (eructatio) se dolì na

aerofagija, pri koja so sekoe goltawe
hrana se golta i izvesno koli~estvo
vozduh.
Se sre}ava i pri zgolemeno la~ewe
plunka, nekoi nevrozi i sl.
GLAVNI SIMPTOMI NA BOLESTITE

NA ORGANITE ZA ISHRANA
1. Neprijaten miris od ustata (foetor ex

ore) i smrdliv zdiv (halitosis) .
Normalno neprijaten miris ima kaj
stari lu|e, pri `drignuvawe, pri upotreba na nekoi prehranbeni artikli,
pijaloci, lekovi, luk, rakija, i dr.,
Neprijaten miris od ustata moè da
se javi pri lokalni procesi na ustata:
afti, ulcerozen stomatit, difterija, gingiviti, karies, gnojni tonziliti.
5. Isfrlawe na gasovi ili flatulencija se javuva poradi zgolemeno koli~estvo gasovi koi se rezultat na
dejstvoto na bakteriite na crevnata
flora vrz hranata.
Zgolemenoto koli~estvo vozduh vo
crevata doveduva poduenost, difuzna
abdominalna bolka i povremeno isfrlawe na gasovi flatulencija.
55
Visceralnata bolka, predizvikana

e od rastegawe ili gr~ewe na crevoto
ili od vospalenie koe ne go dostignalo
peritoneumot.
Taa e tapa, nejasno locirana, naj~esto
na srednata linija, dlaboka.
Somatska (parietalna) bolka
nastanuva pri nadraznuvawe na parietalniot peritoneum od vospalenie ili
crevni sokovi pri perforacija.
Taa e intenzivna jasno lokalizirana
nad mestoto na lezijata i se zgolemuva
pri ka{lawe i dvièwe. Zatoa pacientot leì mirno so svitkani kolena.
6. Promeni na apetitot i telesnata teìna:

Anorexia ili bezapetitnost ne e
specifi~en simptom i moè da se javi
ne samo pri bolesti na digestivnite
organi tuku i od psihi~ki pri~ini,
osobeno kaj mladi.
Poliphagia ~uvstvo na glad so zgolemeno vnesuvawe na hrana, se javuva
kaj dijabet, ~ir na duodenum (bolniot
jade za da ja namali bolkata), i dr.
Polidipsija- e piewe na mnogu voda, se
javuva kaj dijabet, psihi~ki poremetuvawa, pri gubewe na te~nosti, pri proliv, povra}awe.
8.Povra}awe (emesis, vomitus) i gadewe (nausea) se dva simptoma {to

naj~esto se javuvaat zaedno, re~isi kaj
site bolesti na abdomenot.
Povra}awe se javuva kaj hroni~en gastrit, ~ir na èludnik, stenoza na piloris, bolesti na pankreas, hepar i
òl~no }ese, ileus.
Povra}awe moè da se javi i pri bolesti na CNS, bremenost, zemawe na
nekoi lekovi, i sl.
Sitophobia strav od zemawe na hrana e strav od simptomite koi gi predizvikuva hranata i pokraj toa {to
apetitot e prisuten (kaj M.Crohn).
Gubewe vo teìna moè da e pridruèno so normalno/zgolemeno vnesuvawe na hrana (sindrom na malapsorpcija) ili so namaleno vnesuvawe na
hrana (razni vospalitelni ili maligni
zaboluvawa).
9. Regurgitacija vra}awe na hrana

od hranoprovodot vo ustata odedna{
i bez napor.
Se javuva koga i dolniot i gorniot
ezofagealen sfinkter }e ja otkaàt
funkcijata.
Od povra}aweto se razlikuva po toa
{to na regurgitacijata ne i prethodi
gadewe, se javuva vedna{ po goltaweto
ili po nekolku ~asa.
7. Abdominalna bolka moè da e

predizvikana od istegnuvawe ili spazam na maznite muskuli, vospalenie,
ishemija, istegnuvawe na mezenteriumot ili direktno zafa}awe na senzornite nervi.
56
crevo, pridruèno so zapirawe na gasovite, povra}awe, celosna netrpelivost na èludnikot kon hrana i te~nosti.
10. Naru{uvawa na tranzitot na hrana

moàt da se na nivo na:
a).Hranoprovodot se manifestira
so
ote`nato goltawe (disfagija).
Disfagijata e senzacija koga e zabaveno ili zapreno minuvaweto na bolusot od usta do èludnik.
diarea-proliv isfrlawe na golemo koli~estvo te~nost, ili neoformeno praznewe (>200g./den) so zgolemena
frekvencija (>3 pati/24~asa).
Vo odnos na vreme traeweto se deli
na akutna, ako trae pomalku od 2 nedeli, prolongirana, koga trae od 2-4 nedeli, hroni~na, do kolku trae pove}e
od 4 nedeli.
orofaringealnata disfagija se
odnesuva na pote{kotii vo potiskawe
na bolusot od ustata vo grloto.
ezofagealna disfagija bolusot zaostanuva dol` ezofagusot, zad sternumot. Moè da e predizvikana od mehani~ka opstrukcija, ili naru{uvawe na
motilitetot na ezofagusot.
11. Krvavewa od organite za digestija:

Gornodigestivno krvavewe prestavuva akutno gubewe na krv od gornite
partii na GIT, a toa se od ezofagus,
èludnik i duodenum. Klini~ki se manifestira so hematemeza i melena.
odinofagija-bolno goltawe se javuva naj~esto pri vospalenie na hranoprovodot.
hematemeza povra}awe na sveà

krv ili temno kafeava krvava sodrìna, kako talog od crno kafe.
Se javuva pri mali koli~estva krv od
digestivniot sistem, a pogolemi krvavewa se manifestiraat so melena.
b). @eludnik se dolì na stesnuvawe na piloris.

Se izrazuva so bolka 4-5 ~asa po zemawe na hrana. Bolkite se smiruvaat
spontano, ili po provocirano povra}awe od bolniot.
melena crna katranesta stolica.

Crnata boja na stolicata se dolì
na hemolizata na eritrocitite, pod
dejstvo na HCL, od èludo~niot sok.
Za pojava na melena treba gubewe na
krv 100-200ml. vo kratok vremenski period za da se oboi izmetot crno.
v). Creva tranzitot na hranata

zavr{uva edna{ do dva pati na den so
oformeni stolici (defekacija).
Poremeten tranzit na hranata vo
crevo se manifestira kako:
zapek (opstipatio ) ako pacientot
ima pomalku od tri crevni praznewa
nedelno. Sepak, ne se zema samo za~estenosta na praznewata kako edinstven
kriterium, tuku i subjektivnite pote{kotii kako preterano napregnuvawe, cvrst fekalen ispraznok, ~uvstvo na nekompletno praznewe i dr.
Kako pri~ini za opstipacija se bavna
peristaltika, nekoi lekovi, ili kako
rezultat na nekoi sistemni zaboluvawa koi davaat odraz na digestivniot
sistem.
hematihezija e isfrlawe crvena

krv preku anusot, ~esto i koagulumi,
{to se dolì na obilnost na krvaveweto i nemawe na kontaktno vreme za
hemoliza na eritrocitite. Naj~esto se
javuva od pogolema arterija ili varikoziteti na hranoprovodot.
Dolnodigestivno krvavewe Moè
da bide oklutno i manifestno.
Oklutnoto krvavewe e mali nevidlivi so oko krvavewa.
Naj~esto
ileus celosno zapirawe na crevniot tranzit vo tenkoto i debeloto

57
Palpacija Normalno yidot na abdomenot e mek i elasti~en, organite vo

abdomen ne se pipaat.
Moàt da se pipaat zgolemen crn
drob i òl~en meur pod desen rebren
lak, zgolemena slezinka pod lev rebren
lak, golem ili spu{ten bubreg, tumori
na organite na abdomenot.
Tvrd yid na abdomenot kako {tica so
simptomi na akuten abdomen ukaùva
na sostojba koja vedna{ treba da se
operira.
Bolnite to~ki vo pooddelni delovi
na abdomenot ukaùvaat na zaboluvawe
na abdominalnite organi.
manifestnoto krvavewe se manifestira kako:

hematohezija toa e prisustvo na
sveà krv vo stolicata, a moè da poteknuva i od dolnite partii na digestiven sistem. Naj~esto e predizvikano
od lezii na anorektalna regija i kolon, retko od tenkoto crevo.
DIJAGNOSTI^KI METODI
ZA ISPITUVAWE NA ORGANITE
ZA ISHRANA
Po dobienite anamnesti~ki podatoci za nastanatoto naru{uvawe, ili zaboluvawe, se pravi fizikalen pregled
na bolniot (inspekcija, palpacija,
perkusija i auskultacija) so koi se otkrivaat pooddelni znaci na zaboluvawata, no so niv ne moàt da se dobijat
podatoci za funkcionalnata sostojba
na digestivniot sistem.
Zatoa kaj mnogu zaboluvawa, po izvr{eniot pregled na abdomenot treba da
se napravat dopolnitelni ispituvawa.
Inspekcija so nabquduvawe na abdomenot, moàt da se otkrijat promeni
vo oblikot, goleminata i sostojbata na
pooddelni organi.
Vovle~en abdomen se sre}ava kaj slabi lu|e kako i kaj nekoi zaboluvawa.
Ispaknat stomak ima kaj debeli, kako i
pri pojava na zgolemen vozduh vo abdomenot (meteorizam) i pojava na slobodna te~nost vo stoma~nata {uplina
(ascit).
Sl. 52. Topografska polo`ba na abdominalnite organi i anatomski linii.
Perkusija se pravi ako bolniot

nema bolki vo abdomenot.
So perkusija se dobivaat podatoci za
sostojbata na vozdu{nost vo èludnik
i creva, potoa za prisustvo na te~nost
(ascit) vo abdominalnata {uplina a
timpani~niot zvuk ukaùva na gasovi
vo crevata (meteorizam).
Auskultacija so nea moàt da se
otkrijat izvesni fenomeni koi pridonesuvaat za podobro sogleduvawe na
nekoi poremetuvawa. Vo prv red sluì
Sl. 51. Ascit
58
za kontrola na crevnata peristaltika.
3. ERCP Endoskpska retrogradna

holangiopankreatografija kombinirana endoskopska i rendgenska metoda so koja mnogu dobro se prikaùva
bilijarnoto steblo i kanalniot sistem
na pankreas.
So fiberopti~ki gastroduodenoskop
se voveduva sonda vo papilla Vateri, se
vbrizguva joden kontrast i se snima so
rendgen aparat.
Se koristi ne samo vo dijagnosti~ki,
tuku i vo terapiski celi pri kamewa
vo bilijaren sistem i kanalen sistem
na pankreas, akuten pankreatit predizvikan od kalkuloza, hroni~en pankreatit koga moè da se izvadi kalkulus,
stesnuvawe na bilijarnoto steblo ili
pankreati~nite kanali, koga se postavuva proteza, ili se pro{iruva so baloni itn.
DOPOLNITELNI PREGLEDI
Rendgenski pregledi ovde se vbrojuvaat:

1. nativna snimka snimawe na hranoprovod i abdomen bez kontrasno
sredstvo se dobivaat samo ograni~eni podatoci: za polo`bata na organite
(koi ne sodràt vozduh), prisustvo na
vozduh vo èludnik (aerogastrija),
tenko creva (meteorizam) i debelo
crevo (aerokolija), kako i naod na kalcifikati, kamewa i tumori vo nekoi
abdominalni organi.
2. radiografija rendgensko ispituvawe so kontrasno sredstvo (bariumova
ka{a), na èludnik hranoprovodnik, duodenum, tenko i debelo crevo.
So ova ispituvawe se gleda strukturata, goleminata i formata na abdominalnite organi. Od patolo{kite promeni moè da se dijagnosticiraat:
stesnuvawa, malformacii, tumori, ulkusi i sl.
EHO ultrasonografija e ultrazvu~na neinvazivna metoda za ispituvawe na crniot drob, òl~noto }ese i
òl~nite pati{ta, pankreas, bubrezi,
slezina i drugi organi.
Kompjuterizirana tomografija e
radiolo{ka metoda kade se pravat preseci na organite i vrz osnova na razlikata vo apsorpcijata na rendgen zracite na abdominalnite organi se pravi
precizen anatomski prikaz i anatomskite soodnosi i tamu kade so voobi~aeni tehniki te{ko se prikaùvaat.
pasaà na tenko crevo otkako

bolniot }e ja ispie bariumovata ka{a
se pravat rendgen snimki na sekoj do
1 ~as se dodeka bariumot ne dostigne do
coekum. Pritoa se gleda brzinata na
minuvawe na bariumot niz crevoto,
podvi`nosta i {iro~inata na lumenot,
promeni na sluznicata i sl.
irigografija e rendgensko ispituvawe na debeloto crevo so kontrastno sredstvo ufrleno preku anus.
holecistografija koja moè da
bide oralna i intravenska zavisno kako }e se dade kontrasnoto sredstvo-jod.
Po davaweto na kontrasnoto sredstvo
se pravat rendgenski snimawa na òl~noto }ese i bilijarnite pati{ta vo
opredeleni intervali. Bidej}i kaj golem broj pacienti ne dava dobri rezultati denes mnogu ne se primenuva.
Sl. 53. Video endoskopija. a). video endoskop; b). video tehnika; s) .TV monitor
59
Endoskopski ispituvawa prestavuvaat invazivni dijagnosti~ki ispituvawa na prirodnite {uplini so pomo{

na opti~ki instrument endoskop ili
fiberoskop.
Spored mestoto na vnesuvawe na endoskopskiot instrument podelena e na:
gorna-peroralna ezofago-gastroduodeno-skopija.
Laparaskopija endoskopska metoda

so koja moàt da se vidat skoro site
abdominalni organi. So poseben endoskop se vleguva vo prethodno so vozduh napolneta abdominalna praznina
niz preden abdominalen yid, vo lokalna anestezija.
Denes ovaa metoda se izveduva mnogu
poretko kako dijagnosti~ka metoda,
bidej}i e agresivna metoda, a prednost
im se dava na neinvazivnite metodi koi
se isto taka efikasni. Indicirana e
pri difuzni promeni na peritoneum.
FUNKCIONALNI ISPITUVAWA
Ispituvaweto na sekrecijata na èludnikot, pankreasot i crevata porano

bile ispituvawa bez koi ne moèl da
se zamisli pregled na digestivniot
trakt.
Denes blagodarenie na razvojot na
sovremenite dijagnosti~ki metodi, a
osobeno na endoskopskite metodi, gi
istisnaa od sekojdnevnita praktika. Se
koristat samo vo nekoi posloèni situacii, koga se potrebni podatoci za
sekretornata funkcija i vo nau~no istraùva~ki celi.
1. Sekretornata funkcija na èludnik
ja ovozmoùva gastri~nata faza na varewe na hranata so aktivna sekrecija
na HCL, pepsinogen, intrizing faktor i hormonot gastrin. Za sekojdnevnata praktika za opredeluvawe na
funkcijata na èludo~nata sluznica
najzna~ajni se:
opredeluvawe na vkupnoto koli~estvo èludo~en sok i
opredeluvawe na koli~estvoto na
HCL.
Sl. 54. Peroralna ezofagogastroduodenoskopija.
Ovozmoùva direktna vizualizacija

na goren del na GIT so mo`nost za biopsija (dijagnosti~ka endoskopija), kako i opredeleni terapiski intervencii (terapiska endoskopija) kako na pr.
otstranuvawe na polipi, spre~uvawe
na GIT krvavewe i sl.
dolna peranalna endoskopija rekto-sigmoido-skopija i kolonoskopija.
Rektosigmoidoskopija ovozmoùva direktna vizualizacija na rektum,
sigma i distalen descedenten kolon.
Kolonoskopija direktna vizualizacija na debeloto crevo i terminalen
ileum so endoskop t.n. kolonoskop.
2. Ispituvawe na funkcijata na tenko

crevo se pravi so:
testovi za apsorpcija na jaglerodnite hidrati, mastite, proteinite, vitamini.
Se koristi za dijagnoza na sindrom
na malapsorpcija (lo{a apsorpcija na
creva).
Sl. 55. Set za rutinska dijagnosti~ka laparoskopija
3. Opredeluvawe na sekrecijata na pankreati~en sok ispituvaweto na egzo60
vremeto na izloènost zavisi klini~kata slika na vospalenieto.
krinata funkcija na pankreasot se koristi vo dijagnoza na hroni~en pankreatit i karcinom na pankreas.

Naj~esto koristen e sekretinskiot
test. Po aplikacija na sekretinot se
zema duodenalen sok so dvojna gastri~na sonda.
Se opredeluva volumenot, bikarbonatite i amilazata na duodenalniot
sok. Otstapuvawata od normalnite
vrednosti ukaùvaat za opredelana patolo{ka sostojba.
Etiologija:
Spored etiologijata akutniot gastritis podelen e na:
a).Akuten gastritis poradi infekcija
so Helikobacter pylori;
b).Akuten gastritis predizvikan od
infektivni agensi i toa:
bakterii ili toksini od Salmonella,
Staphilococcus, Escherichia coli, i dr.
virusi herpesvirus, enterovirus, cytomegalovirus.
gabi~ki
v).Akuten eroziven gastrit vklu~uva
akutni èludo~ni erozii i e predizvikan od upotreba na nesteroidni antirevmatici, stres, alkohol, hemiski
agensi, cigari, zra~ewe, termi~ki
faktor (toplo-ladno), sepsa, uremija
i dr.
Vo akuten eroziven gastrit spa|a
akutniot eroziven hemoragi~en gastrit koj e naj~esta pri~ina za gornodigestivno krvavewe.
BOLESTI NA @ELUDNIKOT
Klini~ka slika:
Sl. 56. @eludnik.
Zaedni~ko za site akutni gastritisi

e -akutna bolka pod laì~kata, koja
e postojana, so zra~ewe kon dvata rebreni laci, ~esto i vo grbot.
Gadewe, povra}awe i prostracija
sekoga{ se prisutni vo pogolema ili
pomala merka, a osobeno kaj gastritisite predizvikani od mikroorganizmi.
Kaj ovie gastritisi se javuva i zgolemena temperatura, povra}awe i prolivi.
Se javuvaat i znaci na intoksikacija
(bledilo, prepotenost, snemoènost)
i dehidratacija poradi obilnite prolivi i povra}awa.
Kako posebna klini~ka forma se izdvojuva akutniot eroziven hemoragi~en
gastrit. Dominanten simptom tuka e
obilnata hematemeza i melena, {to
se manifestira so promeni na krvnata
slika, pad na krvniot pritisok i zakanuva~ki hemoragi~en {ok. Blediloto, prepotenost so ladna i lepliva
VOSPALENIE NA @ELUDNIKOT
(GASTRITIS ACUTA ET CHRONICA)
Vospalenieto na èludnikot prestavuva akutno, ili hroni~no vospalenie na sluznicata na èludnikot koe
histolo{ki pokaùva edem, hiperemija i vospalitelen infiltrat od polimorfonukleari, ili monocitni leukociti vo sluznicata, ili podlabokite sloevi na èludo~niot yid od
razni pri~ini, koe moè da se izlekuva
kako akutna epizoda, ili da ima hroni~en tek koj }e dovede do atrofija na
sluznicata.
AKUTEN GASTRITIS
Prestavuva akutno vospalenie na

èludo~nata sluznica od razli~ni
etiolo{ki faktori od ~ij na~in na
dejstvo, koli~estvoto na faktorot i
61
atrofi~en podlabokite sloevi na

èludnikot zafateni se vklu~uvaj}i
gi i gastri~nite `lezdi.
Hroni~niot gastritis ne ja zafa}a
celata vnatre{na povr{ina na èludnikot. Spored lokalizacijata na patolo{kite promeni vo èludnikot se
deli na:
tip A (avtoimun) hroni~en gastritis go zafa}a korpus i fundus na èludnikot i e mnogu redok tip.
Vo ovoj tip na gastritis se sozdavaat
antitela na parietalnite kletki i
vnatre{niot faktor (odgovoren za resorpcija na vitamin V12). Toa doveduva
do prestanok na la~eweto na HCL; razvoj na perniciozna anemija.
tip B hroni~en gastritis lokaliziran e vo antralniot del na èludnik i po~esto se javuva;
Povrzan e so prisustvoto vo sluznicata na antrumot; ne e asociran so perniciozna anemija, no isto taka ima namaleno la~ewe na HCL.
pot, strav kaj bolniot upatuva na seriozna zaguba na krv.

Dijagnoza:
klini~ka slika i fizikalen pregled
na abdomen lesna bolka na palpacija
vo predel pod laì~kata (epigastrium),sugerira na gastrit;
rendgensko ispituvawe so bariumova
ka{a;
gastroskopija e najzna~ajna za dijagnozata, koga se zema i biopsija od sluznicata za dokaùvawe na Helicobakter
pylori i histolo{ka obrabotka.
Lekuvawe:
Zavisi od klini~kata slika, zagubata
na te~nosti, elektroliti, zgolemenata
temperatura i od op{tata sostojba na
bolniot i pri~inata za gastritot.
Se dava simptomatska terapija (lekovi protiv povra}awe, spazmolitici,
nadomest na te~nosti, a po potreba i
elektroliti osobeni kaj infektivnite
gastritisi).
Se davaat antacidi, N2 blokatori
ili inhibitori na protonskata pumpa.
Kaj gastrit predizvikan od infekcija so Helikobacter pylori se dava trojna
eradikaciona terapija.
Bolnite so akuten hemoragi~en eroziven gastrit zadolìtelno se hospitaliziraat, a nadomest na zagubenata
krv e neophodna.
Mnogu va`na e i dietata: namalen
vnes na masti so hranata, ograni~uvawe
na kafe, ~okoladi, za~ineta hrana i
pepermint. Obrocite da se mali i po~esti, a treba da se ograni~i pu{eweto
i alkoholot.
Klini~ka slika:
Klini~kata slika e pleomorfna {to
proizleguva od nespecifi~nata etiologija, na momenti odvaj prisutni
klini~ki manifestacii, a na momenti
intenzivni.
Osnoven simptom e bolka vo èludnikot povrzana so zemaweto na hrana,
t.n. kontaktna bolka.
Gadeweto i povra}aweto se javuvaat
poretko.
ûvstvoto na poduenost i teìna
vo epigastriumot ne e tipi~en simptom no ~esto se javuvaat i se rezultat
na dispepsija.
Dispepti~nite tegobi se nejasni i
raznovidni, povremeno se javuvaat, osobeno po dietna gre{ka. Nepodnoslivosta za nekoj vid hrana e razli~na, kaj
razli~ni lu|e, a ~uvstvitelniot èludnik na sekoe optovaruvawe odgovara so dispepti~ni tegobi.
Tegobite povremeno se smiruvaat sami, so pove}e vnimavawe na hranata.
Namaluvaweto na kiselosta na èludo~niot sok predizvikuva i crevni
simptomi, kako gasovi, poduenost, ne-
HRONIÊN GASTRITIS
Prestavuva hroni~no vospalenie na

èludo~nata sluznica, ~ija etiologija ne e dokraj definirana.
Kaj hroni~niot gastritis razlikuvame
dva stepeni na teìnata na bolesta:
superficielen so vospalenie zafateni se povr{inskite sloevi.
62
redovni stolici, ~esti crevni infekcii.

Dijagnoza:
Laboratoriski ispituvawa se bara
anemija, siderobeni~na ili megaloblastna, se proveruva serumskoto nivo
na vitamin V12.
rendgenskoto ispituvawe na èludnik e bez golemo zna~ewe vo postavuvawe na definitivnata dijagnoza na
hroni~en gastrit.
gastroskopija i biopsija na èludo~nata sluznica e najdobar na~in za
dijagnoza na tipot na gastrit, kade
moè da se utvrdi i prisustvoto na infekcija so Helicobacter pylori.
Goleminata na defektot moè da bide i po nekolku santimetri, koga zboruvame za gigantski ulkusi, a vo dlabo~ina da ja premine i serozata pa zboruvame za perforiran ulkus.
Bolesta ima hroni~en tek, recidivantna priroda i benigen karakter.
Lekuvawe:
Etiopatogeneza:
Naj~esto ne e potrebno posebno lekuvawe ako bolniot nema simptomi osven

soodveten dietetski reìm. Bolniot
treba da ima pove}e obroci vo tekot na
denot, no so pomalo koli~estvo, bez
hrana koja go drazni èludnikot, zapr{ki i jadewa podgotveni vo masnotii,
zelen~uk so grubi vlakna, koncentrirani {e}eri.
Kaj infekcija so Helicobacter pylori se
dava terapija za eradikacija na bakterijata. Po potreba se davaat antacidi,
N2 blokatori i sl.
Vo slu~aj na tip A gastritis so perniciozna anemija potrebno e lekuvawe
na anemijata.
Stariot postulat na Kavl Schwarz od

1910g. bez kiselina nema ulkus i denes e aktuelen, i pokraj novite soznanija za ulogata na infekcijata so Helicobacter pylori vo patogenezata na bolestite na èludnikot, osobeno za ulkusnata bolest na duodenumot.
Sl .57. îr na èludnik
ÎR NA @ELUDNIKOT I NA
DVANAESETPALE^NOTO CREVO
(ULCUS VENTRICULI ET DUODENI)
Prestavuva ograni~en defekt na

sluznicata so dolìna nad 5mm i dlabo~ina koja gi zafa}a mukozata i submukozata, pridruèna so vospalitelna reakcija na dnoto i rabovite na
defektot.
Sl. 58. Povrzanost na Helicobacter pylori gastrit so duodenalen ulkus.
Etiopatogenezata vklu~uva pove}e

faktori, vo ~ija osnova e neramnoteàta me|u agresivni i protektivni
faktori na sluznicata od èludnik i
duodenum.
Dominacija na agresivnite faktori
doveduva do duodenalna ulceracija, dodeka slabost na protektivnite fakto63
ri doveduvaat do pojava na ulkus na

èludnikot.
genetskite faktori;
O krvna grupa po~esta e ulkusnata bolest za 37% vo odnos na drugite
krvni grupi;
pol po~est e kaj maì.
Protektivni faktori:
èludo~nata sluz (mukos);
povr{inskite epitelni kletki
koi so svojata brza regeneracija ne
dozvoluvaat do podlaboki o{tetuvawa;
prokrvenosta na sluznicata-ovozmoùva reepitelizacija;
Klini~ka slika:
Klini~kata slika zavisi od goleminata na ulceracijata, lokalizacijata i
razvojot na komplikaciite.
Bolkata e osnoven simptom na ulkusnata bolest. Taa ima tri karakteristiki:
periodi~nost (se javuva vo prolet,
esen) so povremeni podobruvawa i vlo{uvawa;
ritmi~nost ritamot na bolkata
moème {ematski da go opi{eme kako:
zemawe na hrana, bezbolen period koj
trae izvesno vreme po zemaweto na
hranata, bolka koja podocna spontano
pominuva ako bolniot ne zema hrana
podolg period. Ili nakratko zemawe
na hrana, bezbolen period, bolka, bezbolen period;
hroni~nost.
Mo`ni se ulkusi bez bolka ili t.n.
nemi ulkusi, pa prv simptom e krvavewe od digestiven trakt.
Lokalizacijata na bolkata e vo epigastrium, a {irewe kon grb ili rebrenite laci ozna~uva penetracija vo hepar ili pankreas.
Spored karakterot bolkata moè da
bide tapa, ostra, vo vid na stegawe,
vrtewe kako svrdel, pe~ewe, àrewe.
Pojavata na bolkata kaj ulkus na duodenum e na gladno 2-3 ~asa po obrok i
no}e, se smiruva po zemawe na hrana
(biskvit, mleko, suv leb).
Kaj ulkus na èludnik bolkata ~esto
se javuva po zemawe na hrana (kontaktna bolka) ili brzo po obrokot
(45 min.)
Traeweto na bolkata e 1/2 do 1 i
~as. Is~eznuva spontano i bez lekuvawe. Ako trae podolgo mo`ni se komplikacii penetracija ili perforacija.
Pridru`ni pojavi na bolkata se potewe, bledilo, nemir, gadewe, promeni
na krvniot pritisok.
Agresivni faktori spa|aat pove}e

faktori koi zaedno, nekoga{ sumirano
ili pove}e individualno, go pravat
faktorot na agresija vrz sluznicata na
èludnik i duodenum. Tie glavno se
dalat na:
endogeni
refluks na òl~nite soli od duodenum vo èludnik. Tie ja sogoluvaat
sluznicata sozdavaj}i teren za efekt
na drugite agresivni faktori;
hiperaciditetot (zgolemena kiselost) se javuva poradi zgolemuvawe
na slobodnata HCl.
Sl. 59. Povrzanost na Helicobacter pylori

gastrit i èludo~en ulkus.
egzogeni Helicobacter pylori ima citotoksi~en efekt vrz sluznicata.

pu{eweto;
-alkohol
stresot;
nekoi lekovi osobeno nesteroidnite antiinflamatorni lekovi (acisal i
sl.)
Drugi faktori koi imaat zna~ewe vo
za~estenata pojava na ulkusna bolest
se:
64
Provocira~ki faktori na bolkata

se gre{ki vo ishranata (pikantna hrana), kafe, alkohol, pu{ewe, i dr. a moè da se javi i spontano.
Povra}awe ne e mnogu karakteristi~no i naj~esto se javuva pri stenoza
na pilorisot i kardijata, no moè da
bide i refleksno od bolkata.
Slabeeweto se dolì na dolgotrajnosta na tegobite i ne vnesuvawe
na hrana poradi strav od bolki.
Opstipacija poradi neadekvatna
ishrana, hiperaciditet, antacidite.
spre~uvawe na recidivate i komplikacii.

Terapiskiot pristap sodrì:
1). Op{ti principi na ìveewe i dieta;
2). Medikamentozna terapija;
3). Lekuvawe na Helicobacter pylori infekcijata;
4). Hirur{ko lekuvawe.
1). Op{ti principi na ìveewe i dieta:
Ishrana so mali ~esti obroci, hranata da e bez za~ini i stimulatori na èludo~nata kiselina. Hranata da e dobro obrabotena, visoko kalori~na i
bogata so vitamini. Stimulatori na
la~ewe na kiselina se za~inite, kafe,
cigari.
Dijagnoza:
anamneza ako e zemena detalno ~esto
ja postavuva dijagnozata;
fizikalen pregled na abdomen bolna ~uvstvitelnost vo predel na epigastrium;
rendgensko ispituvawe so bariumova
ka{a {iroko se primenuva kaj ulkusot, no ne se primenuva kaj perforiran
ulkus;
gastroskopija najsigurna dijagnosti~ka metoda vo isto vreme se zema i
biopsija za dokaùvawe na infekcija
so Helicobacter pylori.
2). Medikamentozna terapija;

Se bazira vrz neutralizacija na ve}e
sozdadenata kiselina vo èludnikot,
kako i spre~uvawe na nejzinoto la~ewe. Za taa cel se primenuvaat:
a) antacidi se lekovi koi ja neutraliziraat ve}e sozdadenata HCL vo èludnikot. Se upotrebuvaat samo kako
simptomatska terapija koga bolniot
ima piroza (pe~ewe).
b) blokatori na receptorite na parietalnite kletki, ~ija stimulacija doveduva sekrecija, a blokadata spre~uva
sekrecija na HCL vo èludnikot.
N2 blokatori (cimetidin, famotidin i ranitidin) gi blokiraat N2
receptorite na `lezdenite kletki odgovorni za la~ewe na HCl i taka go
onevozmoùvaat nejzinoto sozdavawe.
antiholinergici (pirenzipin);
blokatori na protonska pumpa
(omeprazol, lanzoprazol) ja inhibiraat sekrecijata na HCL vo zavr{nata
faza.
Sl. 60. Endoskopski naod na ulkus na duodenum.
Lekuvawe:
v) Mukoprotektivi (soli na bizmut,
sukralfat) pak se lekovi so lokalno
za{titno dejstvo na ulkusno promenetata sluzokoà. Formiraat za{titen
Cel na terapijata e eliminirawe na

simptomite na bolesta, zabrzuvawe na
zarasnuvaweto na ulkusnata lezija i
65
sloj na ulkusot so {to go {titat od

dejstvoto na HCL.
Terapijata e hirur{ka, no moè da se

odloì izvesno vreme.
3). Lekuvawe (eradikaciona terapija)

na Helicobacter pylori infekcijata:
e od golemo zna~ewe za lekuvawe na
ulkusnata bolest, osobeno za spre~uvawe na recidivite.
Se dava inhibitor na protonska
pumpa, makroliden antibiotik i Amoxicillin zaedno se davaat edna nedela.
Potoa u{te tri nedeli se dava inhibitor na protonskata pumpa.
Ako ima potreba od ~etvrt lek se dava ili tetraciklin ili bizmut.
4. Stenoza na pilorisot ili bulbusot

na duodenumot se javuva po dolgo traewe na ulkusnata bolest.
Klini~ki prisutna e postojana bolka osobeno pri zemawe na hrana, uporni
povra}awa na hrana vnesena prethodniot den ili pred nekolku dena, slabeewe.
Terapijata e hirur{ka.
5. Malignizacija na ulkusnata bolest
e retka komplikacija.
4). Hirur{ko lekuvawe na ulkusnata

bolest se sproveduva kaj komplikaciite.
TUMORI NA @ELUDNIKOT
Tumorite na èludnikot se delat na

benigni i maligni.
Komplikacii na ulkusnata
bolest:
1. BENIGNI TUMORI NA @ELUDNIKOT
Naj~esto se epitelni polipi i

mezenhimi (submukozni)
leomiomi naj~esto.
Poimot polip prestavuva lokalno
pomalo ili pogolemo izdignuvawe na
sluznicata na èludnikot.
Akutni komplikacii:
1. Krvavewe prestavuva naj~esta komplikacija i klini~ki se manifestira
kako hematemeza, melena, {ok i anemija.
Epitelnite polipi se adenomatozni (poteknuvaat od `lezdeniot

epitel) so maligni potencijal se i hiperplasti~ni.
Najgolema uloga vo nastanuvaweto na
polipite se smeta deka ima hroni~niot
atrofi~en gastritis i postoewe na Helicobacter pylori infekcija.
Polipite se javuvaat i vo ramkite na
vrodenite sistemski polipozi na GIT.
2. Perforacija na ulkusot zna~i probivawe na ulkusot na site sloevi od

yidot na èludnikot ili duodenumot
i se vospostavuva komunikacija na {uplinata na organot so peritonealnata
{uplina.
Klini~ki se manifestira so silna
bolka vo epigastriumot kako ubod od
no`, povra}awe, ladna pot, bledilo,
stomakot e tvrd kako {tica.
Terapijata na perforacijata e isklu~ivo hirur{ka vo rok od 6 ~asa od
pojava na simptomite.
Klini~ka slika:
Naj~esto se asimptomatski i se slu~aen naod na radiogram ili gastroskopija.
Ako se pove}e na broj, pogolemi, poradi povr{ni nekrozi, se manifestiraat so oklutno (skrieno) krvavewe davaj}i klini~ka slika na anemija.
Ne retko, poradi pogolema povr{ina
ili podlaboka nekroza na polipite,
kako i poradi otkinuvawe, se javuva
Hroni~ni komplikacii:
3. Penetracija probivawe na ulkusot vo okolnite organi. @eludo~niot
ulkus probiva vo hepar, duodenalniot
ulkus vo pankreas.
Klini~ki se javuvaat pojaki bolki
od voobi~aeno so {irewe kon grbot, a
ako penetracijata e vo pankreas kon
gradniot ko{ ili dvata rebarni laka.
66
manifestno krvavewe so hematemeza i

melena. Moè i da malignizira.
Se dijagnosticira so radiogram i
gastroskopija.
Lekuvaweto e hirur{ko.
sluznicata na èludnikot i imaat maligen potencijal Toa se: -èludo~niot

ulkus;
benigni epitelni tumori;
atrofi~en gastrit i dr.
Leomiomi se naj~esti mezenhimni

tumori.
Tie se tipi~ni benigni tumori koi
re~isi nikoga{ ne maligniziraat.
Smesteni se submukozno, gradeni od
mazna muskulatura. Ovie tumori dodeka ne dostignat golemina do 3cm vo
pre~nik, ne davaat simptomi vo smisla
na krvavewe.
Se dijagnosticiraat rendgenski i so
gastroskopija.
Klini~ka slika:
Vo ranata faza simptomite se oskudni i nekarakteristi~ni. Toa se neopredeleni tegobi vo goren abdomen,
teìna po obrok, ma~nina, namalen
apetit.
Vo naprednata faza od bolesta se javuva:
namaluvawe na telesnata teìna e
zabeleìtelno i ~esto e prv znak na
bolesta;
brzo gubewe na apetitot (posebno
kon meso i belkovinska hrana), zasitenost po mal obrok;
tapa bolka vo epigastrium nezavisno od zemaweto na hrana;
disfagija, se javuva prvo kon tvrda, a
potoa i kon te~na hrana, pri kardijalna lokalizacija na karcinomot;
povra}aweto e docen simptom i se
dolì na stenoza na kardijata ili pilorisot od rastot na karcinomot
krvavewe koe e oklutno, a retko e manifestno, pri {to kako posledica na
krvaveweto se javuva anemija.
2. MALIGNI TUMORI NA @ELUDNIK
Carcinoma ventriculi Rak na èludnikot

Po belodrobniot karcinom, karcinomot na èludnikot e naj~est maligen
tumor.
Karcinomot na èludnik prestavuva
razrasnuvawe na malignizirano tkivo na epitelot na èludnikot, so
razli~en stepen na dlabo~ina na yidot i povr{inata na sluznicata.
Etiologija:
To~nata pri~ina ne se znae. Ispituvawata pokaùvaat deka vrz pojavata
na ovaa bolest golemo vlijanie imaat:
ishranata, genetskiot faktor, kako
i nekoi t.n. predkancerozni sostojbi.
Ishrana so pove}e kompir, so su{ena
i solena riba, glaziran oriz, imaat
zna~ewe za za~estena pojava na karcinomot.
Prisustvoto na nitrati i nitriti vo
ishranata i vodata, nisko nivo na antioksidansi (vitamin S, vitamin A, Se,
Mn) gi zgolemuvaat izgledite za kancerogeneza.
Genetskiot faktor ne igra re{ava~ka uloga, no sepak rodninite na
bolniot ~etiripati po~esto zaboluvaat otkolku familii bez karcinom.
Prekancerozni sostojbi prestavuvaat sostojbi koi se ve}e nastanati na
Pri pojava na metastazi se javuva:

ascit, pri metastazi vo peritoneum;
ikterus i zgolemen hepar, pri metastazi vo hepar;
bolki vo koski;
ginekolo{ki tegobi itn.
Dijagnoza:
fizikalen naod samo vo naprednata faza e pozitiven.
rendgengrafija so dvoen kontrast;
gastroskopija najsigurna metoda
koga se zema material za biopsija i
histolo{ki pregled;
ehotomografski pregled;
67
laboratoriski ispituvawa zabrzana sedimentacija, anemija, pozitivna

hemokult proba (za oklutno krvavewe).
Podolga upotreba na antibiotici

ja uni{tuva normalnata crevna flora
i ovozmoùva razmnoùvawe na patogeni bakterii i na toj na~in doveduva
do enteritis.
Terapisko rendgen zra~ewe i radioaktivni izotopi poretko se pri~ini
za enteritis.
Vo zavr{niot stadium na nekoi bolesti (zastojna srceva slabost, bubre`na insuficiencija), nastanuva enteritis.
Lekuvawe:
Lekuvaweto e hirur{ko so resekcija ili totalna gastrektomija.
Hemoterapija so citostatici se prepora~uva po operacija.
Radioterapija t.e. zra~na terapija ne
dava rezultati kaj ovoj tumor.
Simptomatska terapija parenteralna primena na infuzii na glikoza,
vitamini, elektroliti, analgetici.
Klini~ka slika:
Crevni gr~evi, bolka vo stomakot,
povra}awe, proliv, zgolemena temperatura,
malaksalost i iscrpenost i ~ujno crevno krkorewe se naj~esti simptomi na
zaboluvaweto.
BOLESTI NA TENKOTO I NA
DEBELOTO CREVO
Dijagnoza:
Laboratoriski ispituvawa pri pregled na krvta ima zgolemen
broj na leukociti, poremetuvawe na
elektrolitite;
Pri pregled na stolica (koprokultura, parazitolo{ki pregled na stolica) moè da se otkrie predizvikuva~ot.
Nativna rendgen snimka na abdomen- se gleda nivo na te~nost so pro{ireni crevni viugi.
Sl. 61. colon i jejunum

VOSPLITELNI ZABOLUVAWA NA
TENKOTO CREVO
(ENTERITISI)
Vospalitelnite zaboluvawa na tenkoto crevo, spored nastanuvaweto i

tekot podeleni se na akutni i hroni~ni.
Lekuvawe:
Se dava simptomatska terapija:
nadomest na te~nosti i elektroliti,
sredstva protiv povra}awe i proliv.
Ako se znae pri~initelot se davaat
antibiotici, antiparazitarni lekovi, i sl.
AKUTNI ENTERITISI
Prestavuvaat brzo nastanato vospalenie na sluzokoàta na tenkoto crevo.

Etiologija:
HRONI^NI ENTERITISI
Naj~esto se predizvikani od infektivni agensi: bakterii (salmonella,

schigella, streptococcus, staphylococcus),
virusi (virus na grip), retko crevni
paraziti .
Prestavuvaat dolgotrajni vospalitelni promeni na sluzokoàta na

tenkoto crevo koi nastanuvaat od
neizle~en akuten enteritis ili po
68
dolgotrajna primena na nekoi lekovi i

hemikalii.
vaat perforacii na crevniot yid, vnatre{ni i nadvore{ni fistuli, apscesi.

Prisutni se segmenti od normalen
creven yid i vospalen creven yid.
Klini~ka slika:
Se karakteriziraat so bolki vo stomakot, naizmeni~no prolivi i zatvor,
naduenost na stomakot, ~ujno crevno
krkorewe, palpatorna ~uvstvitelnost na stomakot.
Dijagnoza:
Pregled na stolicata;
Rendgenski pregled so bariumova ka{a pro{ireni viugi so nepravilen
raspored na kontrastot, otok na sluzokoàta i zabrzani crevni dvièwa;
Aspiraciona biopsija na tenko crevo.
Sl .62. Ulceracii i fisuri na crevoto pri

M.Crohn.
Klini~ka slika:
Lekuvawe:
Bolesta odi so povremeni podobruvawa i vlo{uvawa, iako pove}eto bolni imaat barem minimalni simptomi
postojano, a mal broj bolni se so te{ki
simptomi.
Se manifestira so: gr~eviti stoma~ni bolki naj~esto vo dolen desen
kvadrant po jadewe.
Proliv, a ponekoga{ i zapek, zgolemena temperatura (nad 38S) namaluvawe na telesnata teìna, zamor.
Ima 3-6 te~ni ili ka{esti stolici
dnevno, naj~esto bez primesi na krv,
koi se javuvaat po jadewe ili no}e.
Dietetski reìm- po~esto zemawe

na lesni obroci, bez mnogu za~ini. Zemawe na alkohol e zabraneto.
Antibiotici kaj bakteriski enteritisi se primenuvaat vo kratok period (do pet dena).
HRONIÊN SEGMENTEN ENTERITIS

(ENTERITIS REGIONALIS, MORBUS CROHN)
Dijagnoza:
Prestavuva hroni~na vospalitelna

bolest so nepoznata etiologija, koja
gi zafa}a pooddelni segmenti na crevata, no moè da zafati bilo koj del
od GIT od usnata praznina do anusot.
Sepak, naj~esto go zafa}a zavr{niot
ileum i desen kolon.
Bolesta gi zafa}a site sloevi na
crevniot yid i se {iri vo okolnite
limfni `lezdi i mezenteriumot.
Vo vnatre{nosta na crevoto se gledaat ulceracii i fisuri so kaldrmest
izgled na sluznicata.
Po zarasnuvawe na vospaleniot segment so okolinata i raspad kaj ovie
promeni, kako komplikacija se javu-
Laboratoriski analizi zgolemena

sedimentacija, leukocitoza, namaleno
èlezo, hemoglobin i vkupni proteini.
Rendgenski pasaà na tenko crevo
irigografija se gledaat promeni
so nepravilen izgled kako turska kaldrma
Endoskopski (rektosigmoidoskopija, kolonoskopija, gorna endoskopija)
69

Hrani koi sodràt malo koli~estvo dietni vlakna
Zelen~uk
pe~urki
spana}
patlixan
salata
Ovo{je
ananas
grejpfrut
diwa, lubenica
sok od sveò ovo{je
Pri stenoza na crevoto potrebno e

izbegnuvawe na hrana koja pravi gasovi
(leguminozi) i hrana so pogolemo koli~estvo rastitelni vlakna.
Medikamentozna terapija:
kortikosteroidi, antimikrobni sredstva, sulfosalazin i imunomodulatori.
Hirur{ko lekuvaweSe primenuva koga so konzervativnoto lekuvawe ne e postignat uspeh ili
se raboti za komplikacii.
VOSPALENIE NA DEBELOTO CREVO
(COLITIS)
Akutnite i hroni~nite vospalitelni

procesi vo epitelot i yidot na kolonot
(colitis simplex), nastanuvaat so dejstvo
na razli~ni agensi:
biolo{ki (bakterii, virusi, paraziti, gabi)
hemisko-toksi~ni (egzogeni i endogeni t.e. metaboli~ki,
fizi~ki (iradijacija);
imuno-alergiski.
Sl. 63. Lokalizacija na M.Crohn
Terapija:
Bidej}i etiologijata e nepoznata lekuvaweto e simptomatsko i se sostoi
od:
nutritivno,
medikamentozno,
hirur{ko lekuvawe.
Celta na lekuvaweto e da se postigne
remisija (podobruvawe) i da se prevenira vlo{uvaweto na bolesta.
Klini~ka slika:
Se manifestiraat so crevni gr~evi
i neuredno praznewe (opstipacija ili
proliv ili i opstipacija i proliv naizmeni~no), naduenost na stomakot.
Palpatorna ~uvstvitelnost e izrazena vo levata polovina na stomakot.
Vo stolicata moè da se pojavi sveà
krv, sluz ili gnoj.
Nutritivna terapija-
Nema specijalna dieta za zabolenite, tuku tie se podu~uvaat koja

hrana im predizvikuva simptomi
nea da ja izbegnuvaat.
Dijagnoza:
Pri vlo{uvawe na bolesta se prepora~uva ishrana so pomalku dietni

vlakna, koi po smiruvawe na atakata
poèlno e da se prisutni (polnozrnesti ìta, dosta sve` zelen~uk i ovo{je).
Pregled na stolicata;
irigografija (rendgenski pregled
na debeloto crevo so bariumova ka{a);
70
endoskopski pregled so biopsija na

sluzokoàta.
Terapija:
Lekuvaweto e spored etiologijata i e
simptomatsko.
ULCEROZEN KOLITIS

bolest na debeloto crevo so nepoznata etiologija, koja ja zafa}a sluzokoàta i podsluzokoàta, no muskulniot sloj i serozata ne se zafateni, a
vospalitelniot proces sekoga{ go
zafa}a rektumot.
Klini~ka slika:
Osnovni simptomi na bolesta se:
krvavosluzavi prolivi,
gr~eviti stoma~ni bolki,
tenezmi (la`ni nagoni za defekacija),
zgolemena temperatura i
namaluvawe na telesnata teìna.
Kaj pove}eto bolni tekot na bolesta
e so vlo{uvawe i podobruvawe, a pomal
del od bolnite imaat kontinuirano
makar i najmali simptomi, so povremeni podobruvawa i vlo{uvawa.
Sl .64. Lokalizacija na ulcerozen kolit
Terapija:
Vo akutnata faza na bolesta se davaat kortikosteroidi i sulfosalazin.
Se nadomestuvaat te~nostite, elektrolitite.
Ishranata e kako kaj Crohn-ova bolest.
Dijagnoza:
Endoskopskiot i irigografskiot pregled se presudni za dijagnozata.
Rendgenski pregled pred s# irigografija se zabeleùva stesnuvawe
i skratuvawe na crevoto i gubewe na
prirodnite crevni nabori (crevo kako olovna cevka);
Endoskopski pregled vo akutnata faza se gleda ote~ena sluzokoà
na debeloto crevo so ulceracii koi
krvavat. Vo hroni~nata faza ima
psevdopolipi;
Pregled na stolicata sekoga{ se
pravi bidej}i kolitis od amebi dava
sli~ni promeni.
Hirur{ka terapija (resekcija na crevoto) se pravi koga }e ima komplikacii.

TUMORI NA CREVATA
Tumorite na tenkoto crevo se retki i

obi~no se prepoznavaat vo poodminata
faza, bidej}i pre~kite koi se javuvaat
se prepi{uvaat na funkcionalni poremetuvawa.
Tumorite na tenkoto crevo vo poodminata faza na svojot razvoj moàt da
dadat simptomi na delumna, povremena
71
ili kompletna opstrukcija na tenkoto

crevo.
Pokraj opstrukcija tie moàt da
predizvikaat i krvavewa koi ponekoga{ se masivni. Kaj bolni so povtoruvani krvavewa, melena ili pak so oklutni (skrieni) krvavewa, ako ne se
najde druga pri~ina, mora da se posomnevame na postoewe na takov proces vo
tenkoto crevo.
Tumorite na tenkoto crevo, bilo da
se benigni (polipoiden adenom, fibrom, lipom) ili maligni (sarkom,
limfom, karcinom, limfosarkom), se
lekuvaat hirur{ki.
tosigmoidniot del, a poretko vo desnata polovina na kolonot.

Karcinomot na desniot kolon po~esto se javuva kaj èni, a vo rektum kaj
maì.
Iako ne e redok i kaj pomladi, karcinomot na debeloto crevo i rektum
po~est e vo postara vozrast.
Sl. 66. Lokalizacija na karcinomot na

debeloto crevo i na rektum.
Sl. 65. [ematski prikaz na tubularen
adenom
Etiologija:
Nepoznata e. Nekoi zaboluvawa, kako
{to se polipite (osobeno adenomite),
ulcerozniot kolit, i dr. preminuvaat
vo karcinomi. Me|utoa golem broj karcinomi nastanuvaat i od potpolna
zdrava sluzokoà na debeloto crevo.
Tumori na debelo crevo za razlika od

tumorite na tenko crevo, retko se asimptomatski i sekoga{ se sledeni so
nekoi simptomi koi se odnesuvaat na
debeloto crevo t.n. kolopatski tegobi. (promeni vo prazneweto na crevoto, proliv-zatvor, povremeni ili sekojdnevni krvavewa koi se javuvaat vo
stolicata ili bez nea).
Od golemo zna~ewe e deka nekoi benigni tumori na kolonot (adenomi)
prestavuvaat prekancerozi i so tek na
vremeto, vo pogolem broj slu~ai, ako ne
se otstranat endoskopski preminuvaat
vo maligni. Ovie benigni tumori naj~esto adenomi se polipi.
Klini~ka slika:
Vo po~etniot stadium nema nikakvi
simptomi.
Koga simptomite }e se javat zna~i deka
karcinomot e vo ponaprednat stadium.
So svojot rast, karcinomot predizvikuva opstrukcija na lumenot i nastanuva opstipacija, naduenost na stomakot i povremeno gr~evita bolka
koja se zavr{uva so praznewe na crevata ili bez toa.
Karcinomot ima tendencija da nekrotizira i ulcerira, {to doveduva do
krvavewe i kako posledica na toa anemija.
MALIGNI TUMORI NA KOLON

I REKTUM
Vo najgolem broj slu~ai karcinomot

na debelo crevo e lokaliziran vo rek-
72

CIROZA NA CRN DROB
Karakteristi~na e i naizmeni~na pojava na opstipacija i proliv.

Se javuvaat kako i kaj sekoe maligno
zaboluvawe i op{ta slabost, gubewe
vo teìna do kaheksija (krajno slabeewe).
Crnodrobnata ciroza prestavuva

kraen i ireverzibilen (nepovraten)
stadium na hroni~na bolest na hepar,
koja doveduva do uni{tuvawe na crnodrobniot parenhim, koj se zamenuva so
svrzno tkivo i regeneracija na crnodrobniot parenhim so {to se naru{uva normalnata gradba na hepar.
Dijagnoza:
digitalen rektalen pregled rektalniot karcinom ako e nisko postaven so
digitalen rektalen pregled moè da se
napipa cvrsta, neramna tumorska masa
koja na rakavicite ostava krvava ili
krvavo sluzava traga;
irigografija ako ima karcinom ima
na rendgen snimkata karakteristi~no
stesnuvawe so neramni izreckani rabovi;
endoskopski pregled (rigidna rektosigmoidoskopija, fleksibilna sigmoidoskopija i kolonoskopija). So ovoj
pregled se otkriva promenata i moè
da se zeme matrijal za biopsija za patohistolo{ko ispituvawe, so {to moè
da se diferencira dali tumorot e benigen ili maligen.
Sl. 68. [ematski prikaz na crnodroben

lobulus-normalna gradba
Etiologija:
Crnodrobnata ciroza e bolest koja e
posledica na {irok spektar na hroni~ni progresivni bolesti na crn
drob. Naj~esti pri~ini za ciroza se:
alkoholot;
hepatotropni virusi (hepatit V, hepatit S bruceloza i dr.);
genetski naru{uvawa;
avtoimuni naru{uvawa;
lekovi (paracetamol, metildopa i
dr.)
srceva dekompenzacija;
dolgotrajna holestaza (zastoj na
òl~ka).
Lekuvawe:
Hemioterapiski sredstva i eventualno terapija so
rendgensko i drugo zra~ewe se koristat po operacija, zaradi spre~uvawe na
recidivi ili metastazi, kako i kaj
neoperabilni slu~ai.
BOLESTI NA CRN DROB
Klini~ka slika:
Klini~kata slika na crnodrobnata
ciroza ima isti simptomi nezavisno
od etiolo{kiot faktor.
Bolesta pominuva vo dva stadiuma:
kompenziran i dekompenziran stadium.
Kompenziraniot stadium na ciroza se manifestira so: umor, malaksalost, namalen apetit. Se javuva i
subikterus, tapa bolka bolka pod desen rebaren lak poradi hepatomegali-
Sl. 67. Crn drob
73
Pokraj ovie glavni simptomi i znaci

kaj dekompenziranta ciroza se javuvaat i:
znaci na promeni na koagulacijata na
krvta bidej}i crniot drob sozdava
mnogu faktori na koagulacija koe se
manifestira so krvavewa po koàta i
vidlivite sluznici.
endokrini promeni se javuvaat poradi nemo`nost na heparot da gi detoksicira nekoi hormoni. Se manifestiraat so: ginekomastija (zgolemuvawe
na mle~nite `lezdi kaj maì), menstrualni poremetuvawa, gubewe na sekundarnata vlaknavost, i dr.
ja. Ovoj stadium moè razli~no da trae

i se otkriva so histolo{ki pregled na
materijal zemen so biopsija na hepar.
Dekompenziraniot stadium na ciroza osven opi{anite simptomi doa|a i do vlo{uvawe na op{tata sostojba.
Glavni klini~ki kriteriumi za postoewe na dekompenzirana ciroza se
slednite crnodrobni komplikacii:
òltica koja sega e poizrazena, a
zgolemen e i heparot.
portalna hipertenzija se manifestira so krvavewe od varikozitetite
na hranoprovodot i zgolemena slezinka kako znak za portalna hipertenzija,
ascit (slobodna te~nost vo abdominalnata {uplina) e rezultat na ponatamo{no vlo{uvawe na portalnata hipertenzija,
nevropsihi~ki poremetuvawa nastanuvaat poradi natrupuvawe na toksi~ni supstancii koi ne moàt da se
detoksiciraat vo hepar, dostignuvaat
vo krvta i mozokot.
Se manifestira so depresija, gubewe na
intelektualnite funkcii, naru{uvawe
vo govorot, tremor na racete, poremetuvawe na svesta do koma. Hepati~nata koma neretko zavr{uva fatalno.
Sl. 70. Anatomski prikaz na portalnata,

gornata i dolnata mezenteri~na vena.
znaci za ko`ni promeni spajder nevusi (pajaìnesti promeni na koà kaj

bolni od ciroza, lokalizirani naj~esto okolu vratot, na liceto, na ramenata, gradniot ko{, koi se gubat ako se
pritisnat vo centralniot del, ako se
podobri crnodrobnata funkcija i ako
se namali krvniot pritisok).
Sl. 69. Pacientka so crnodrobna ciroza i

refraktoren ascit.
Sl. 71. Palmaren eritem
74
Palmaren eritem (se manifestira

so crveno beli po boja {epi koi se
topli. [epite ako se pritisnat pobeluvaat, no ako se otpu{tat brgu
stanuvaat crveni).
znaci na temperatura so septikemijase sre}ava kaj 1/3 od bolnite so ciroza
pri {to tie ne se ~uvstvitelni na antibiotici.
fetor hepatikus se manifestira so
neprijaten miris na mr{a ili na izgorena zemja.
Vo dekompenzirana faza bolniot zadolìtelno treba da se hospitalizira.

Ako bolniot e so ascit se prepora~uva:
miruvawe;
nesolena dieta (0,5 gr. sol/24~.),
da se namali vnesot na belkovini
(100 gr./24~.) i relativna restrikcija
na voda. Hranata da e sostavena glavno
od oriz, kompiri, zelen~uk i ovo{je, da
se izbegnuvaat koncentrirani {e}eri
i glavno da e vegetarijanska;
diuretici;
evakuaciona punkcija na ascitotse prepora~uva kaj mnogu golem ascit;
albumini se dava po obilna evakuaciona punkcija.
Dijagnoza:
Klini~ka slika;
laboratoriski ispituvawa od koi najzna~ajni se:
niski proteini vo serum,
namaluvawe na albuminite, a zgolemuvawe na gama globulini vo serum
pri elektroforeza,
zgolemeni bilirubini,
niski vrednosti na faktorite na koagulacija,
anemija.
zgolemen se nekoi enzimi vo serumot:
alkalna fosfataza, transaminazite,
LDH.
ultrazvu~en pregled ;
kompjuterska tomografija;
endoskopija se gleda pro{ireni veni vo hranoprovod;
crnodrobna biopsija i histolo{ki
pregled ja potvrduvaat dijagnozata.
Pri postoewe na krvavewa od pro{irenite veni na hranoprovodot, koi se

komplikacija na portalna hipertenzija, krvaveweto se zapira so:
endoskopska sklerozacija na varikoznite veni ili
hirur{ki.
BOLESTI NA @OL^NOTO KESE
Lekuvawe:
Lekuvaweto zavisi od toa vo koj
stadium e bolesta i koi klini~ki
znaci se prisutni vo momentot na dijagnosticiraweto na bolesta.
Sl. 72. @ol~no }ese
@OL^NA KALKULOZA
Vo kompenzirana faza se primenuva:

higieno dietetski reìm se prepora~uva odmor, i ishrana bogata so belkovini i jagleni hidrati, a siroma{na
so masti osobeno od ìvotinsko poteklo.
lekovi koi vlijaat vrz regeneracijata na hepatocitite (leprotek, esenciale forte), nemaat mnogu zna~aen
efekt.
Naj~esto zaboluvawe na òl~noto

}ese e sozdavawe na kam~iwa vo nego,
{to vo 90% od slu~aevite e zdruèno
so akutno i hroni~no vospalenie na
òl~noto }ese.
Kamewata vo òl~noto }ese moàt da
bidat holesterolski, bilirubinski
ili kombinirani.
75
Naj~esto se kombinirani, so òlto

holesterolsko jadro i kalciumski naslagi na povr{inata.
vra}awe na kam~iwata vo òl~nata

}esa, ili poradi nivno isfrlawe vo
dvanaesetpala~noto crevo.
Komplikacii:
akuten i hroni~en holecistitis;
hidrops zaglavuvawe na kam~iwata vo izvodniot kanal so pro{iruvawe
na òl~noto }ese;
empyema gnojno vospalenie na
òl~nata }esa;
opstruktiven ikterus ako
kam~eto zaglavi vo Vaterovata papila
kade òl~niot kanal e najtesen;
akuten pankreatitis koja e
najte{ka komplikacija, bidej}i pankreasniot sok se vra}a vo pankreasot
so aktivirani enzimi za varewe na
belkovinite i go razoruva tkivoto na
pankreasot, so ~esto fatalen ishod.
choledocholitiasis kam~iwa vo òl~nite pati{ta
cholangitis vospalenie na òl~nite pati{ta;
fistuli na òl~noto }ese so abdominalnite organi
karcinom na òl~noto }ese.
Sl.73. @ol~no }ese so kalkuli.
Etiologija:
Pri~ini za nastanuvawe na ovie kamewa se pove}ekratni:
poremetuvawe na sostojkite na
òl~kata (zgolemena sinteza na holesterol i namalena sinteza na òl~ni
kiselini);
nedovolno praznewe na òl~nata }esa;
infekcii;
nepravilna ishrana
endokrini i
genetski faktori.
Bilirubinskite kam~iwa nastanuvaat kaj retki bolesti kako {to e hemoliti~ka anemija, potemni se i so pokrupen izgled.
Dijagnoza:
Ultrazvuk
rendgenski metodi perorelna holecistografija i intravenska holecistografija;
ERCP;
Laboratoriski analizi koi go dopolnuvaat pregledot i koi ukaùvaat
na stepenot na vospalitelen proces i
opstrukcijata.
Klini~ka slika:
Zaboluvaweto naj~esto se javuva kaj
èni vo sredni godini.
Moè da se manifestira so nespecifi~ni pojavi: ~uvstvo na teìna vo
stomakot, ma~nina ili flatulencija,
ili pak tipi~na bilijarna kolika. Toa
e bolka vo vid na gr~ pod desen rebaren
lak, kade e izrazena palpatorna ~uvstvitelnost. Se {iri kon grbot, pod
desnata lopatka.
Bolkata e predizvikana so zemawe na
mrsna hrana, sledena e so povra}awe i
previtkuvawe na bolnite koi so promena na polo`bata se obiduvaat da gi
olesnat tegobite. Pri~ina za bolka e
pridviùvawe na kam~iwata niz tesnite òl~ni pati{ta, a spontano prestanuvawe na bolkata nastanuva poradi
Lekuvawe:
Okolu 25% povozrasni lica imaat
kalkuloza na òl~noto }ese, no samo 34% imaat znaci na zaboluvawe i potrebno e lekuvawe.
Kaj holelitijaza so ~esti bolni napadi i komplikacii. Lekuvaweto e
operativno. Vo tek na operacijata se
pravi intravenska holangiografija za
da ne se previdat zaostanati kam~iwa
vo òl~nite pati{ta. Zaglavenite
kam~iwa vo holedohusot moàt da se
76
izvadat i endoskopski, so vadewe niz

papilata so papilotomija ili bez nea.
Vo posledno vreme se pravi ultrazvu~no razbivawe na kalkulusot.
Medikamentoznoto le~ewe za vreme
na napadite e so primena na antibiotici spazmolitici i infuzioni
rastvori. Se pravat i obidi za lekuvawe so òl~na kiselina- henodeoksiholna, a se temeli na zgolemuvawe na
koncentracijata na òl~ka i obid za
rastvorawe na kalkulusot. Se smeta
deka profilakti~kata primena ima
pogolem efekt.
Klini~kata slika
Ja karakterizira stegawe pod desen
rebren lak bilijarana kolika, zgolemena temperatura i vlo{uvawe na
op{tata sostojba do prostracija (kaj
najte{kite oblici).
Hroni~en holecistit
moè da nastane so preminuvawe na
akutnata forma vo hroni~na ili bez
prethodna akutna faza. Retko moè da
e predizvikan od Salmonella typhi.
Doveduva do promeni na izgledot na
òl~noto }ese, zadebeluvawe, skvr~uvawe na yidot.
VOSPALENIE NA @OL^NOTO
]ESE (Cholecystitis)
Klini~ka slika:
Holecistitisot e zaboluvawe koe

go karakterizira promeni vo yidot na
òl~noto }ese, a nastanuva poradi
promeni vo sostavot na òl~kata i
infekcija.
Se karakterizira so tapi bolki pod

desen rebren lak, nepodnesuvawe na nekoi vidovi na hrana, ma~nina, flatulencija i povremeni tipi~ni bilijarni koliki.
Etiologija:
Dijagnoza:
Vo 90% od slu~aite e zdruèn so kalkuloza. @ol~kata se koncentrira

pove}e od obi~no ako postoi opstrukcija (naj~esto poradi kalkul), i deluva
kako vospalitelen agens na yidovite na
òl~nata }esa.
Infekcijata se {iri po ascedenten
bilijaren pat (naj~esto pri~ina e E.coli
ili enteroccocus), a poretko hematogeno
i limfogeno ili od okolinata.
Holecistitot moè da bide akuten i
hroni~en.
ultrazvuk i rendgen.
Terapija:
Operativno kalkuloznite kolecistiti, a nekalkuloznite medikamentozno i so dieta.
Od lekovi se dava spazmolitici, a
vo posledno vreme nitrati i antagonisti na kalcium, koi doveduvaat do
namaluvawe na gr~ot na Odieviot
sfinkter i go olesnuvaat istekuvaweto na òl~kata.
A k u t e n h o l e c i s t i t i s ima
nekolku oblici:
kataralen-najlesen oblik koj minuva bez posledici,
gnoen i
gangrenozen koi moàt da dovedat
do perforacija na òl~noto }ese i fatalen kraj.
postoperativen e poseben oblik
koj se javuva po operacija, osobeno na
abdomen.
77
Klini~ka slika:
BOLESTI NA PANKREASOT
Po~nuva brzo i vo klini~kata slika

dominira bolkata.
Bolkata zapo~nuva brzo, naedna{
lokalizirana vo epigastriumot i leviot goren kvadrant na abdomenot i se
{iri kon grbot.
Bolkata e izrazito silna, se razviva
brzo i dramati~no, dostignuva maksimalen intenzitet za nekolku minuti
ili postojano go zgolemuva intenzitetot vo tek na nekolku ~asa, poradi {to
bolniot zazema koleno-lakotna polo`ba.
Bolkata kaj akutniot pankreatit e
postojana i ne se menuva po intenzitet i obi~no e prisutna najmalku nekolku dena.
Gadewe i povra}awe ja pridruùvaat
bolkata. Vo po~etokot povra}a hrana, a
podocna te~na sodrìna.
Zgolemena temperatura, meteorizam
i opstipaciaja isto taka se simptomi
koi ~esto moàt da se javat pri akuten
pankreatit.
Sl. 74. Pankreas
VOSPALENIJA NA PANKREASOT
(PANCREATITIS)
Se raboti za vospalitelni bolesti
na pankreasot koi se karakteriziraat so avtodigestija na `lezdata
od enzimite sozdadeni od nea samata.
Me|utoa, poretko moè da ima i obi~en pankreatit kako pridru`na pojava
na drugi bolesti, kade ne postoi avtodigestija.
Poslednava forma moè da premine
vo avtodigestivna forma, ili vo hroni~na progresivna forma.
Dijagnoza:
Laboratoriski ispituvawa pankreasni enzimi zgolemenata amilaza vo
krvta i serumot (vo prvite nekolku
~asa zgolemena e pet pati).
Se opredeluvaat i leukocitite, kalciumot, glikemijata, ureata, acido-bazniot status za da se proceni teìnata
na bolesta.
Nativna rendgen snimka na abdomen;
Ehotomografija;
kompjuterska tomografija.
AKUTEN PANKREATIT
Akutno vospalenie na pankreasot

predizvikano od aktivirawe na pankreasnite enzimi (avtodigestija).
Etiologija:
Na tab.2 se prikaàni pri~inite za
akuten pankreatit. Od nea jasno moè da
se vidi deka akuten pankreatit moè da
predizvikaat glavno alkohol i òl~na
kalkuloza, kako i drugi pri~ini.
Lekuvawe:
Terapijata kaj akutniot pankreatit
po pravilo e konzervativna i se odviva vo edinicite za intenzivna nega.
Prvo {to treba da se napravi e da se
stavi nazogastri~na sonda za otstranuvawe na èludo~niot sok, vo prvite 4-5
dena koga bolniot ne smee da jade.
Zadolìtelno treba da se obezbedi:
sledewe na bolniot na monitor,
merewe na centralniot venski pritisok,
78
risti~ni simptomi se bolkata, steatoreja, kalcifikacii vo pankreas i

dijabet.
sledewe na krvniot pritisok, di{eweto, laboratoriskite parametri

(krvna slika, amilaza) na 3-6 ~asa,
Isklu~ivo parenteralna ishrana vo
prvite 3-4 dena, ni{to ne se dava preku usta.
êtvrtiot ili pettiot den so smiruvawe na bolkata se po~nuva so pomali
dozi na ~aj. Potoa se dodavaat jagleni
hidrati (dvopek, keks), potoa varen
oriz, vareno pile{ko bez koà.
Masti se izbegnuvaat dolgo vreme.
Obrocite da se mali 5-6 dnevno.
Nadomest na te~nosti e 5l/24 ~asa,
so kontrola na pritisokot i diurezata.
Spre~uvawe na bolkata so davawe na
analgetici i spazmolitici.
N2blokatori za da se namali kiselosta na èludo~niot sok;
Antibiotici;
Hirur{ka terapija pri komplikacii
(pankreati~en apsces, inficirana nekroza i sl.)
Stoma~nata bolka e prv i naj~est

znak vo klini~kata slika. Lokalizirana e vo epigastriumot, ili okolu papokot i se {iri kon grbot. Se javuva za
vreme na obrok ili neposredno po obrokot. Bolkata e jaka i uporna, ~esto
ne popu{ta po primena na analgetici.
Steatorea t.e. obilna mrsna stolica,
obi~no pove}e od 5 pati dnevno. So tek
na vremeto se razviva meteorizam, namaluvawe na telesnata teìna, edemi.
Kalcifikacii koi dobro se gledaat i
na nativna rendgen snimka.
Dijabet se javuva kaj pove}e od 2/3 od
bolnite vo naprednat stadium od bolesta.
Dijagnoza:
HRONIÊN PANKREATIT
Nativna rendgen snimka se gledaat

kalcifikacii vo predelot na pankreas;
Ehotomografija se otkrivaat promeni vo strukturata na pankreasot;
ERCP go prikaùva kanalikularniot sistem na pankreasot i ima zna~ajna uloga vo otkrivawe na hroni~en
pankreatit i maligni tumori na pankreas;
Laboratoriski ispituvawa amilazata i lipazata se zgolemeni pri vlo{uvawe na bolesta; zgolemena glikoza
vo krv;
Pregled na stolicata na tri preparati (na skrob, mrsni kapki, i na svareni muskulni vlakna), sekretinski
test, pankreazominski test, i vrz osnova na ovie testovi se procenuva
funkcionalnata sostojba na pankreasot.
Kompjuterska tomografija;
Biopsija na pankreas se koristi
pri somnenie za malignitet.

bolest na pankreasot {to se karakterizira so ireverzibilni (nepovratni) promeni, stoma~ni bolki i
gubewe na egzokrinata i endokrinata
funkcija na pankreasot.
Etiologija:
Naj~esta pri~ina za hroni~en pankreatit e alkoholot, poretko drugi
pri~ini, no moè pri~inata da e idiopatska (nepoznata pri~ina).
Klini~ka slika:
Vo ranata faza simptomite se diskretni. Vo naprednata faza karakte79
Lekuvawe:
1. Medikamentozno:
simptomatska terapija, lekovi za
namaluvawe na bolkata;
nadomestuvawe na pankreasnite
enzimi i hormoni;
lekuvawe na dijabetot;
soodvetna ishrana: ne smee bolniot da koristi alkohol i da pu{i.
Namaluvawe na mastite i za~inite vo
ishranata. Se prepora~uva koristewe

na lesno svarlivo meso i varen zelen~uk. Brojot na obrocite treba da e
5-6 dnevno.
PRA[AWA:
17. Koi od benignite tumori na èludnik naj~esto maligniziraat?

18. Koi sostojbi se prekancerozni za
karcinomot na èludnik?
19. Kako se manifestira klini~ki
Morbus Crohn?
20. [to opfa}a nutritivnata terapija
kaj Morbus Crohn?
21. Koi se naj~estite pri~ina za nastanuvawe na colitis simplex?
22. Koi se osnovnite simptomi kaj ulcerozniot kolit?
23. [to se toa kolopatski tegobi?
24. Koja e naj~esta lokalizacija na karcinomot na debelo crevo?
25. Koi simptomi se javuvaat kaj karcinom na debelo crevo?
26. Koi se glavi klini~ki kriteriumi
za postoewe na crnodrobnata ciroza?
27. Koi se znaci za portalna hipertenzija?
28. Opi{i ja bilijarnata kolika i pri
koe zaboluvawe se javuva istata?
29. Kako se narekuva vospalenieto na
òl~noto }ese?
30. [to ozna~uva poimot avtodigestija?
31. Opi{i ja bolkata kaj akuten pankreatit!
32. Koj enzim e zgolemen kaj pankreatitis?
33. Objasni go higienodietetskiot reìm kaj akutniot pankreatit!
34. Objasni gi klini~kite simptomi na
hroni~niot pankreatit!
2. Hirur{ko koga bolkata ne moè da

se otstrani so lekovi.
1. [to e pyrosis i koga se javuva?

2. Na {to se dolì ikaweto, a na {to
`drigaweto?
3. Koi se naj~estite naru{uvawa na
apetitot?
4. Koi se naj~estite manifestacii na
naru{uvaweto na tranzitot na hrana na nivo na hranoprovodnik?
5. Od {to e predizvikana visceralnata, a od {to somatskata abdominalna bolka?
6. Koja e razlikata me|u povra}awe i
regurgitacija?
7. Kako klini~ki se prepoznava gorno, a kako dolnodigestivno krvavewe?
8. Koga velime deka bolniot ima dijarea, a koga zapek?
9. [to e irigografija?
10. Koi se endoskopskite ispituvawa
za ispituvawe na GIT?
11. Koj e dominanten simptom na akutniot gastritis, a koj na akutniot
eroziven gastritis?
12. Koj e osnoven simptom na hroni~niot gastritis?
13. [to e vo osnova na patogenezata na
ulkusnata bolest?
14. Koi karakteristiki gi ima ulkusnata bolka?
15. Po kolku vreme od zemaweto na
hrana, se javuva bolkata kaj ulkus na
èludnik, a po kolku kaj duodenalniot ulkus?
16. Nabroj gi komplikaciite na ulkusnata bolest?
80
Bolesti na urinaren sistem
vo potko`noto tkivo na celiot

organizam,
izlivi vo {uplinite na seroznite
membrani
visceralni edemi (otoci na vnatre{nite organi). Toa e otok na celoto
telo koe se narekuva anasarka.
Potko`nite bubre`ni otoci se lokalizirani na o~nite kapaci, dolnite
ekstremiteti, ili se voop{teni vo seto potko`no tkivo.
Koàta na dolnite ekstremiteti e
isten~ena, mazna, bleskava, otocite se
beli, bezbolni, meki, testesti, prstot
so pritisok propa|a vo otokot i predizvikuva privremena vdlabnatina.
Bolesti na bubrezite {to predizvikuvaat otoci se:
zaboluvawa na glomerulite i na
tubulite i se narekuvaat nefropatii.
BOLESTI NA URINAREN SISTEM
Sl. 75. Bubrezi, napre~en presek

1. Nadbubre`na `lezda; 2.bubre`ni piramidi; 3. papili; 4. bubre`na kora; 5 .columnae Bertini; 6. golema bubre`na ~a{ka;
7. mala bubre`na ~a{ka; 8. bubre`na karlica (pyelon); 9.masno tkivo; 10. uretri;
11. interlobarna arterija; 12. Interlobularni arterii.; 13. arteriae arcuatae;
14. bubre`na kapsula; 15. interlobularni
veni; 16. vena arcuata; 17. jukstamedularen
aparat; 18. a.renalis; 19. aorta abdominalis.
Promeni vo kvalitetot na mokreweto:

Dizurija e bolno mokrewe i se javuva
pri vospalenija na urinaren trakt.
Naj~esto odi zaedno so za~esteno urinirawe i urgentnost t.e. silna nenadejna èlba za urinirawe.
SIMPTOMI I ZNACI KOI SE

JAVUVAAT PRI BOLESTI NA
URINAREN SISTEM
Nokturija e za~estenost na uriniraweto vo tek na no}ta.
Bolka koja se javuva pri bolesti na

urinaren sistem e rezultat na:
opstrukcija na uretrata;
retencija (zadr{ka) na urina;
akuten pielonefrit i pri
kraen stadium na nekoj maligen tumor.
Bubre`nata bolka (colica renalis), naj~esto e predizvikana od bubreèn kamen
koj gi opstruira mo~nite pati{ta.
Bubre`nata kolika po~nuva brzo (odedna{) obi~no predizvikana e od dvièwe,
truskawe po lo{ teren, piewe na mnogu
mineralna voda, obilen obrok.
Likalizirana e vo slabinata, se {iri kon napred, kon genitelnite organi
i vnatre{nata strana na butot.
Pacientot e vo postojano dvièwe,
baraj}i udobna polo`ba, vo koja }e mu
se namali, odnosno prekine bolkata.
Bubre`ni edemi (otoci) nastanuvaat poradi zadr{ka na sol i voda:
Sl. 73. Gradba na uretra kaj èni pri urinarna inkontinencija. Se zabeleùva popu{tawe na nadvore{nite sfinkterni
muskuli.
81
Urinarna inkontinencija e nesakana

zaguba na urina, koga ne e mo`no da se
drì urinata vo mo~nata be{ika.
Prerenalna se javuva vo ramkite na

drugi bolesti pri koi ima zgolemuvawe na proteinite koi se filtriraat
niz membranata na glomerulite, dodeka
funkcijata na glomerulite i tubulite
e za~uvana.
Enurezis nokturna e nesakano urinirawe vo tek na no}ta ili vo tek na

spiewe vo krevet. Obi~no prisutna e
kaj deca do 3 godini. Ako se javuva i po
taa vozrast treba da se isklu~at organski bolesti na urinaren sistem i
psihi~ki faktori.
Leukociturija (piurija) urinirawe

na leukociti. Zgolemen broj na leukociti ukaùva na prisustvo na infekcija ili vospalenie na urinaren trakt.
Polakiurija e ~esto urinirawe koe

ne mora da e sledeno so poliurija.
Cilindrurija izla~uvawe na cilindri vo urinata. Cilindri se sozdavaat vo lumenot na tubularnite kletki

na bubregot, a sostaveni se od proteini
i kleto~ni elementi.
Cilindrite moàt da bidat:
Hijalini, granulirani, leukocitni,
eritrocitni, voso~ni. Se sretnuvaat
pri bolesti na bubre`niot parenhim.
Retko izolirano. t.e. von od bubre`na
bolest.
Promeni na diurezata:
Oligurija e izla~uvawe na 400
500ml. urina za 24 ~asa.
Anurija e izla~uvawe na pomalku od
100ml urina za 24 ~asa.
Anurijata moè da e predizvikana od
opstrukcija na dvata uretri, okluzija
(za~epuvawe) na renalnite arterii,
glomerulonefrit itn.
KLINI^KO ISPITUVAWE NA
BUBRE@NATA FUNKCIJA
Poliurija e koga volumenot na urinata nadminuva 3litri za 24 ~asa.
OCENUVAWE NA FUNKCIONALNATA
SPOSOBNOST NA BUBREGOT
Promeni na urinata:
Za ocenuvawe na funkcionalnata
sposobnost na bubregot se koristat dijagnosti~ki metodi koi ukaùvaat na
funkcionalnata sposobnost na bubrezite.
Za taa cel se koristat soodvetni biohemiski ispituvawa, opredeluvawe na
klirensot na kreatinin i urea, ispituvawe na kocentracionata sposobnost
na bubregot, i sl.
Hematurija moè da bide:

makrohematurija mikroskopski
vidliva krv vo urinata i
mikrohematurija e ako krvaveweto e vidlivo samo pod mikroskop.
Proteinurija ako se izla~uva pove}e od 150mg. proteini vo 24 ~asovna diureza. Proteinurijata moè da bide:
funkcionalna koga ima zgolemeno
izla~uvawe na proteini se javuva vo
fiziolo{ki i drugi sostojbi, a vo otsustvo na bubre`na bolest.
Na pr. pri zgolemena temperatura, emocionalen stres, po teòk napor i sl.
glomerularna se javuva kaj bolesti
na glomerulite.
tubularna posledica e na nesposobnost na glomerulite za reapsorpcija na proteinite, {to normalno minuvaat niz glomerularnata membrana.
1. Procenka na glomerularnata filtracija se pravi so:

a). opredeluvawe na klirensot na kreatinin, dodeka,
b). klirensot na urea se opredeluva
pri bubre`na insuficiencija vo poodminat stadium.
Klirens na nakoja supstancija e
vsu{nost test so koj se opredeluva
onoj volumen na plazma, koj bubregot
}e go is~isti od taa supstancija za
edinica vreme.
82
Klirensite ni ja pokaùvaat ekskretornata mo} na bubrezite i se presmetuvaat po posebna formula za opredeluvawe na klirens.
MORFOLO[KO ISPITUVAWE NA
BUBREG
1. Rendgenski ispituvawa na bubreg:

a). Nativna rendgengrafija rendgenska snimka bez primena na kontrast.
2. Ispituvawe na koncentracionata
sposobnost na bubregot se pravi so:
merewe na osmolarnosta na mo~ta
so pomo{ na osmometar i se izrazuva
so mOsm/kg a normalnata vrednost e od
8001200 mOsm/kg.
merewe na specifi~nata teìna
(gustinata) so urinometar. Normalnite vrednosti na specifi~na teìna
se dviàt od 10151035.
Vo normalni uslovi odnosot me|u
specifi~nata teìna i osmolarnosta e
linearen. Taka na specifi~na teìna
od 1020 odgovara osmolaritet od
800mOsm/kg.
b). Intravenska pielografija urografija prvo se pravi nativna snimka,

a potoa se vbrizguva kontrastno
sredstvo, intravenski (urografin, urotrast). Po kompresija vo predel na uretrata 57 minuti se pravi vtora snimka,
a po 2030 minuti treata snimka.
Indikacii za ova snimawe se tumori,
kamewa vo bubreg, pielonefritis i dr.
b). retrogradna pielografija urografija so cistoskop se ufrla sonda niz
uretrata niz bubre`nata karlica. Se
vbrizguva kontrastno sredstvo direktno vo bubre`nata karlica po {to
vedna{ se pravi snimawe.
Indikacii za ova snimawe se TBC na
bubreg, tumori i sl.
ISPITUVAWE NA URINATA
Kompletna analiza na urinata e ednostaven neinvaziven na~in za otkrivawe na bubre`ni bolesti.

îsto sobran primerok od sveò izmo~ana urina treba brzo da se ispita
makroskopski, mikroskopski i hemiski.
2. Kompjuterizirana tomografija se
snima bubregot po sloevi. Snimkite se
pravat na nekolku milimetri na bubre`noto tkivo, taka {to moàt da se
vidat najsitni patolo{ki promeni na
tkivoto i krvnite sadovi.
a). Makroskopski se gleda bojata, mirisot, zamatuvawe na urinata, diurezata i dr.

Diureza e koli~estvoto izla~ena urina za 24 ~asa koja normalno e 1200
1500ml. urina. Urinata se sobira vo specijalni graduirani sadovi za diureza.
3. Ultrazvuk na bubreg EHO neinvazivna metoda kade moè da se voo~i

goleminata i formata na bubregot,
postoewe na cisti, kamewa, tumori.
4. Biopsija na bubreg se dobiva primerok od bubre`noto tkivo za patohistolo{ko i histohemisko ispituvawe, so {to se ukaùva za vidot i goleminata na patolo{kiot proces.
Primerokot od tkivo se gleda na
svetlosen mikroskop i imunofluorescencija.
b). Mikroskopski pregled na urinata

vo sedimentot na urinate se opredeluva eventualno prisustvo na: kristali,
kletki (leukociti, eritrociti, epitelni kletki i dr.), cilindri, bakterii i sl.
v). Hemiski so test na traka se ispituva: kiselosta na urinata (pH). Normalno pH e slabo kisela.
Potoa se ispituva prisustvo na proteini, glikoza, ketoni, bilirubin, urobilinogen i dr.
5. Radioizotopski ispituvawa. Ovie

metodi zavzemaat zna~ajno mesto vo
nefrologijata bidej}i pokraj za morfologijata se dobivaat zna~ajni podatoci za funkcijata na bubrezite. Tuka
spa|aat:
83
radiorenogram;
sken na bubreg;
dinami~en sken na bubreg;
radioizotopska procenka na bubre`nite klirensi.
lokalizacijata
pridru`nite sostojbi
klini~kiot tek
spored klini~kata prezentacija i sl.
Spored lokalizacijata podeleni se na:
Infekcii na dolni delovi na urinaren trakt (mo~en meur i uretra):
cistitis
uretritis
prostatitis (vospalenie na prostata kaj maì)
Infekcii na gorni delovi na urinaren trakt (vo bubre`noto tkivo):
akuten pielonefritis
hroni~en pielonefritis ili refluksna nefropatija;
fokalen ili multifokalen akuten
intersticionefritis.
BAKTERISKI INFEKCII NA
BUBREG I URINARNITE PATI[TA
Infekciite na urinarni pati{ta se

javuvaat ~esto i neretko se pri~ina za
ireverzibilno o{tetuvawe na bubregot.
Infekcijata na urinaren sistem se
definira kako sostojba pri koja postoi naseluvawe na mikroorganizmite vo
urinarniot trakt i nivno navleguvawe
vo tkivata.
No, kako uranarna infekcija se definira sostojba koga bolniot ima
nad 100000 bakterii vo urinokulturata, bez razlika na toa dali ima, ili
ne, simptomi na urinarna infekcija.
Imeno, postoi i asimptomatska bakteriurija. Toa e sostojba koga bolniot ima naod na pove}e od 100.000
bakterii vo urinokulturata od ista
bakterija vo dva posledovatelni pregledi na pravilno zemena urina od sreden mlaz, kaj pacient bez simptomi na
urinarna infekcija.
Asimptomatskata bakteriurija ne e
benigna sostojba, osobeno kaj pacient
so dijabet, bremeni, stari lica, lu|e so
namalen imunitet, bidej}i moè da se
pro{iri kon bubregot i postoi rizik
od pojava na sepsa.
Zatoa iako bolniot nema simptomi
potrebno e da se lekuva.
Kaj urinarnite infekcii pokraj naod
na bakterii vo sedimentot na urinata
ima naod na leukociti, proteini, a nekoga{ i eritrociti (hematurija).
Pri postavuvawe na dijagnoza na urinarnite infekcii se proveruva i nivoto na urea i kreatinin a se pravat i
ultrazvu~ni i rendgenski ispituvawa
na bubreg.
Spored pridru`nite sostojbi na infekciite na urinaren trakt podeleni

se na:
komplicirani urinarni infekcii
ako se pridruèni so: dijabet, opstrukcija so kalkuli (kamewa) i sli~no.
nekomplicirani urinarni infekcii koi se bez pridru`ni sostojbi na
infekcijata. Tie obi~no ne davaat bubre`no zaboluvawe za razlika od kompliciranite.
Spored klini~kiot tek podeleni se na:
akutni i
hroni~ni i
povtoruva~ki.
Spored klini~kata prezentacija infekciite na urinaren trakt se delat
na:
simptomatski i
asimptomatski.
INFEKCII NA DOLNI DELOVI NA
URINAREN TRAKT
Vospalenie na mo~nata be{ika

(cystitis)
Vospalenie na uretrata (uretritis)
Podelba i klini~ki formi:
Moàt da se manifestiraat kako

akutni i recidivra~ki (povtoruva~ki)
infekcii koi po~esto se javuvaat kaj
èni (osobeno vo reproduktivniot pe-
Urinarnite infekcii podeleni se na

pove}e klini~ki formi spored:
84
riod) poradi anatomskata gradba na

uretrata (kratka uretra, bliskosta na
uretrata so rektumot).
Kaj postari lica podednakvo se javuvaat kaj dvata pola.
Postoeweto na sekret od uretrata

ni ukaùva deka se raboti za uretritis.
Pojavata na visoka temperatura retko se javuva kaj ovoj vid na infekcija.
Etiologija:
Dijagnoza:
Naj~esto predizvikuva~ e (85%) Echerichia coli.

Poretko od drugi pri~initeli (Klebsiella, Proteus i dr.). Toga{ naj~esto se
posledica na nekoi instrumentalni
intervencii (cistoskopija, kateterizacija), ili prisustvo na opstrukcija
(kamen stesnuvawe vo mo~nite pati{ta).
anamneza so karakteristi~ni simptomi za cistit;

pregled na urinata prisutni se bakterii vo urinata (bakteriurija), leukociti, nekoga{ i eritrociti (hematurija);
urinokultura od sreden mlaz na urinata se smeta za zna~ajna ako se najdat
najmalku 100.000 bakterii i pove}e, no
ako ima simptomi zna~aen e i pomal
broj na bakterii.
Lekuvawe:
vnesuvawe na te~nosti okolu 3l/24
~asa.
uroantiseptici i antibiotici po
antibiogram.
2
1
Sl. 77. Vospalena mo~nata be{ika 1. Urethra, 2. vesica urinaria (mo~na be{ika)
INFEKCII NA GORNI DELOVI NA

URINAREN SISTEM
Klini~ka slika:
AKUTEN PIELONEFRIT
(PYELONEPHRITIS ACUTA)
Glavni simptomi vo klini~kata slika se:

polakiurija (~esto mokrewe na mali
koli~estva urina);
~uvstvo na nedoizmokrenost;
dizurija (bolno urinirawe),
bolka po dolìnata na uretrata na
po~etokot i na krajot na mokreweto,
nokturija e vaèn i sekoga{ prisuten simptom.
Moè da ima i:
bolka vrz perineumot,
inkontinencija, osobeno kaj postari
èni,
nelagodnost i ~uvstvo na teìna vo
dolen del na stomakot,
lo{ miris na urinata;
hematurija e prisutna kaj 30% od
bolnite.
Simptomite na akuten uretritis se
poklopuvaat so onie na cisitis.
Prestavuva akutna bakteriska infekcija na bubregot.

Etiologija:
I tuka naj~est pri~initel e bakterijata Escherichia coli, a drugite bakterii
poretko se javuvaat.
Klini~ka slika:
Bolesta po~nuva brzo so op{ti simptomi kako {to se visoka temperatura
do 40S, treska, op{ta lo{a sostojba,
bolki vo muskulite.
Prisutni se i bolki vo slabinite
koi se {irat kon dolniot del na abdomenot.
85
êstopati go sledat i simptomi na

infekcija na dolnite delovi na urinarni pati{ta: dizurija, polakiurija,
bolki i pe~ewe pri mokreweto.
Retko moè da se javi i gadewe i povra}awe, gubewe na apetitot.
urinarna opstrukcija, vezikouretralen refluks i infekcii vo ranoto

detstvo.
I tuka naj~est pri~initel e Echerichia
coli, no vo pogolem procent od obi~no
moàt da se javat i Proteus, Pseudomonas
ili Klebsiella.
Dijagnoza:
Klini~ka slika:
anamneza so karakteristi~ni simptomi;
pregled na urinata: proteinurija,
eritrociti, leukociti i leukocitni
cilindri.
krvna slika leukocitoza;
urinokultura so antibiogram se
opredeluva pri~initelot i negovata
~uvstvitelnost kon antibiotici
intravenska urografija se pravi kaj
povtoruva~ki infekcii za da se vidi
postoewe na faktori koi gi kompliciraat urinarnite infekcii (kalkuloza, opstrukcija).
Ranite simptomi i znaci se nespecifi~ni, so ~esti urinarni infekcii.

Moè da ima op{ti simptomi i znaci
kako umor, gubewe na apetitot, brzo
zamoruvawe, zgolemena temperatura.
Pokraj ovie simptomi bolnite se
àlat na postojana tapa bolka vo slabinite, dizurija, gadewe, povra}awe.
Naj~esto po~nuva na vozrast na okolu
4 godini, koga doa|a do o{tetuvawe na
bubregot, a bubre`nata slabost se manifestira okolu vtorata ili tretata
decenija od ìvotot.
Hipertenzijata obi~no e pridru`na
sostojba kaj 2/3 od bolnite (~esto se
otkriva pri ispituvawe na potekloto
na hipertenzijata).
Zaboluvaweto e so progresiven tek i
vodi do hroni~na bubre`na slabost.
Terapija:
Hospitalizacija pri postoewe na
temperatura, treska slabinski bolki.
Vnesuvawe na pove}e te~nosti oralno i parenteralno najmaku 3l/24 ~asa.
Antibiotici po antibiogram a potoa se prodolùva so uroantiseptici,
po podobruvawe na sostojbata.
Op{ti merki za vreme na temperaturata: ladewe, antipiretica, lesna hrana.
HRONIÊN PIELONEFRITIS
(PYELONEPHRITIS CHRONICA)
Hroni~niot pielonefritis prestavuva tubulointersticisko zaboluvawe na edniot ili dvata bubrezi, predizvikano od povtoruva~ki bakteriski infekcii.
Po pravilo bubregot e fibrozno izmenet i asimetri~no namalen.

Etiologija:
Sl.78. Promeni na bubreg pri pielonefritis. 1.prisutni se neramnini od luzni

na povr{inata na bubregot; 2.pro{ireni
kaliksi.
Se javuva re~isi isklu~ivo kaj pacient so golemi anatomski anomalii,

86
Dijagnoza:
primaren glomerulonefritis (koga

bolesta na bubregot primarno zapo~nuva vo bubreg)
sekundaren glomerulonefritis (koga
bubregot e zafaten vo ramkite so
drugi zaboluvawa).
Naod na urinata moè da e normalen ili da se najdat, leukociti, leukocitni cilindri, proteini.
Na EHO i intravenska urografija
smaleni, nesimetri~ni bubrezi.
Spored klini~kata slika:

akuten nefrotski sindrom;
rapidno progresiven glomerulonefritis
perzistenten
glomerulonefritis
(asimptomatski patolo{ki naod vo
urinataasimptomatska
hematurija
i/ili proteinurija, nefrotski sindrom);
hroni~en glomerulonefritis.
Terapija:
Lekuvawe na urinarnite infekcii so
antibiotici i uroantiseptici.
Lekuvawe na hipertenzijata,
Lekuvawe na bubre`nata slabost.
Hirur{ki tretman na opstruktivnite promeni.
Klini~kata slika ne e povrzana so

tipot na glomerulonefritot. Taka na
primer klini~ka slika na nefrotski
sindrom moè da dade bilo koja forma
na neproliferativen glomerulonefritis i nekoi proliferativni oblici nastanati kako posledica na sozdavawe na
imuni kompleksi ili antitela specifi~ni za bazalnata membrana.
GLOMERULONEFRITISI
Poimot glomerulonefritis ozna~uva prisustvo na vospalitelen proces
na bubregot, naj~esto kako posledica
na imuna reakcija, a glavno se zafateni glomerulite.
Paralelno, zaedno so promenite na
glomerulite se odvivaat i zna~ajni
promeni vo intersticiumot na bubregot, {to e od osobeno zna~ewe vo prognozata na glomerulonefritot.
So analiza na materijalot od biopsija
na bubreg, glomerulonefritite moàt
da se podelat vrz osnova na imunopatogenezata, klini~kata slika i so toa da
se ovozmoì primena na specifi~na
terapija.
AKUTEN GLOMERULONEFRITIS
Naj~esto se manifestira so akuten

nefrotski sindrom, za koj e karakteristi~no prisustvo na: proteinurija,
edemi, hipoproteinemija, hipertenzija.
Naj~esta forma na akuten glomerulonefritis e akutniot poststreptokoken glomerulonefritis.
Spored imunopatogenezata glomerulo

nefritisite podeleni se na:
bolest na cirkulira~ki imunokompleksi.
bolest na kompleksi sozdadeni in situ
(sozdavawe na antitela za bazalnata
membrana na glomerulite).
AKUTEN POSTSTREPTOKOKEN
GLOMERULONEFRITIS
Prestavuva dvostrano negnojno vospalenie na bubregot koe e posledica na

alergiska reakcija na bubregot na beta
hemoliti~en streptokok od grupata A.
Spored morfolo{kite promeni na glomerulite:

proliferativen glomerulonefritis
neproliferativen glomerulonefritis
Etiologija:
Pri~initelot e beta hemoliti~kiot streptokok. Toj ne e prisuten direktno vo bubregot tuku negovite antigeni koi navleguvaat vo epitelnite
kletki na glomerulite od bubregot.
Vrz osnova na odnosot na bolesta i bubregot:

87
Organizmot sozdava antitela koi stapuvaat vo reakcija so sopstvenite antigeni i doa|a do avtoimuna reakcija
na antigenot so antitelata vo glomerulite. Kako rezultat na ovaa avtoimuna alergiska reakcija se javuva vospalenie na glomerulite.
Ograni~uvawe na vnesot na te~nosti. Za toa potrebno e sekojdnevno

merewe na bolniot i kontrola na
diurezata i proteini.
ograni~uvawe na soli na 12g/24 ~asa.
Ograni~uvawe na belkovini na
0,5g/kg/24 ~asa. Se vnimava da se vnesuvaat esencijalni aminokiselini za
da se namali razgradbata na belkovinite.
Energetskite potrebi se podmiruvaat so jagleni hidrati i masti;
So podobruvawe na diurezata se
zgolemuva vnesuvaweto na te~nosti.
Se dodeka ima otoci se ograni~uva
vnesuvaweto na solta, a belkovini
se vnesuvaat po normalizirawe na
ureata.
diuretici od grupata na furosemid za
namaluvawe na otocite i hipertenzijata, a pokraj diuretici se davaat i
drugi antihipertenzivi
davawe antibiotici, a osobeno od penicilinskata grupa;
hemodijaliza ako oligurijata ne se
regulira.
Klini~ka slika:
Se manifestira 13 nedeli po infekcija na grloto so sterptokok, ili
36 nedeli po ko`na infekcija.
Klini~ki naj~esto kaj 2/3 od bolnite se
manifestira so hematurija, taka {to
urinata ima izgled na voda vo koja e
mieno meso. Se javuva i namalena diureza (oligurija).
Vo po~etokot edemite se periorbitalni, potoa edemi na potkolenica, a
podocna se generalizirani.
Hipertenzija se javuva kaj 80% od
bolnite.
Poradi otok na bubregot kapsulata se
rastegnuva i se javuva lumbalna bolka.
Dijagnoza:
anamneza
naod vo urinata: najkarakteristi~en
naod e hematurija so pojava na dismorfi~ni eritrociti i eritrocitni cilindri. Niven naod vo urinata ja
dokaùva dijagnozata na akuten poststreptokokov glomerulonefrit. Pokraj toa prisutni se i proteini (pomalku od 3g/24~asa), leukocitni cilindri,
granulirani cilindri.
Specifi~nata teìna i osmolalitetot vo urinata se visoki, {to zboruva
za za~uvana funkcija na tubulite. Se
pravat i
serolo{ki testovi za dokaùvawe na
streptokokna infekcija so opredeluvawe na ASTOtitarot.
biopsija na bubreg i patohistolo{ko i histohemisko ispituvawe.
Lekuvawe:
s
Hospitalozacija i miruvawe dodeka

se prisutni otocite.
Higieno dietetski reìm koj opfa}a:
Sl. 79. a).Normalen bubreg; b).zgolemen

bubreg so akuten glomerulonefrit
88
lesti na glomerulite, kade glomerulonefritot se javuva vo ramkite na {e}erna bolest, infektivni bolesti, poradi primena na nekoi lekovi (soli na
zlato, penicilamin i dr.), sistemski
bolesti, maligni bolesti i dr.
RAPIDNO PROGRESIVEN
GLOMERULONEFRITIS
Ovoj glomerulonefritis po~nuva naglo, kako i site akutni glomerulonefritisi , no tuka za razlika od drugite
akutni glomerulonefritisi ne doa|a
do podobruvawe po nekolku nedeli,
tuku funkcijata na bubregot progresivno se vlo{uva i za kratko vreme
doveduva do terminalna bubre`na insuficiencija.
Patogeneza:
Site onie pri~ini koi doveduvaat do
glomerulonefritis (primaren ili sekundaren), doveduvaat do strukturni
promeni na filtracionata membrana
na glomerulite pri {to se ovozmoùva
slobodno preminuvawe na proteinite
niz glomerularnata membrana, bez ogled na molekulskata teìna i goleminata na proteinite. Kako posledica na
toa se javuva proteinurija.
Ovaa masivna proteinurija doveduva
do namaluvawe na proteinite vo krvta
t.e. se javuva hipoproteinemija, a pred
s# hipoalbuminemija, koja doveduva do
namaluvawe na onkotskiot pritisok na
plazmata. Posledica na toa e izleguvawe na te~nosta od krvnite sadovi vo
intersticiumot, {to klini~ki se manifestira so edemi.
Mehanizmot na nastanuvawe na hiperlipidemijata ne e dovolno poznat.
Se smeta deka namaleniot onkotski
pritisok vo plazmata koj se dolì na
hipoalbuminemijata doveduva do pogolema produkcija na masti vo crniot
drob, a vlijae i na nivnoto iskoristuvawe vo tkivata i nivnoto razgraduvawe.
Kako posledica na zgolemuvawe na
mastite vo krvta (hiperlipidemija) se
javuva hiperlipidurija.
PERZISTENTEN GLOMERULONEFRITIS
Ozna~uva bolest na glomerulite kade

bubre`nata funkcija e normalna, (naodot od biopsija e normalen), no ima
patolo{ki naod vo urinata so znaci na
nefrotski sindrom ili pak izolirana
povtoruva~ka hematurija.
HRONIÊN GLOMERULONEFRITIS
Prestavuva glomerularna bolest so

postojan patolo{ki naod so znaci na
poremetena bubre`na funkcija koja se
ocenuva so opredeluvawe na klirensot
na kreatinin.
NEFROTSKI SINDROM
Se raboti za sostojba koja e rezultat
na te{ka, dolgotrajna propustlivost za
proteini {to se izrazuva so izrazita
proteinurija.
Nefrotskiot sindrom e klini~ki sindrom na:
proteinurija pogolema od 3,5g/24~asa
hipoalbumineamija namaleni albumini vo krvta pod 30g/l;
edemi;
hiperlipidemija zgolemuvawe na mastite vo krvta i
hiperlipidurija zgolemeno izla~uvawe na mastite so urinata.
Klini~ka slika:
Pojavata na edemite e najkarakteristi~no obele`je na nefrotskiot sindrom. Vo po~etokot tie se javuvaat periorbitalno, odnosno vo podra~ja so
nizok tkiven pritisok. Podocna otocite se pro{iruvaat po celoto telo
t.e. nastanuvaat generalizirani edemi
i pojava na anasarka, izliv vo plevrata
i ascit.
Poradi edemite i izleguvawe na
te~nosta od krvnite sadovi, se namalu-
Etiologija:
Kaj 2/3 od bolnite pri~ina za nefrotski sindrom se primarni bolesti
na glomerulite, 1/3 se sekundarni bo89
va pritisokot vo niv {to se manifestira so ortostatska hipotenzija i

pojava na sinkopa.
Namaluvaweto na pritisokot vo krvnite sadovi moè da rezultira so pojava na akutna bubre`na insuficiencija.
Hipertenzija naj~esto nema.
Komplikacii:
Poradi namaluvawe na nekoi faktori na koagulacija vo plazmata, a zgolemuvawe na nekoi drugi se javuvaat
tromemboliski komplikacii. Tie se
manifestiraat so tromboza na bubre`nite, belodrobnite ili perifernite veni i arterii.
Poradi gubewe na proteinite koi
u~estvuvaat vo imunite reakcii se javuva sklonost kon infekcii.
Anemija poradi gubewe na transferinot i èlezoto koi se gubat zaedno
so proteinite za koi se vrzani.
Ograni~uvawe na solta so ishranata (12g/24~asa)

Diureticite imaat za cel da ja zgolemat diurezata i da gi namalat edemite.
Lekuvawe na infekciite so antibiotici
Lekuvawe na hiperlipidemijata (holesteramin i hlor fibrat).
Antikoagulantna terapija kaj trombembolii
NEFROLITIJAZA
Nefrolitijazata ozna~uva prisustvo na kamewa (kalkuli) vo bubrezite,
naj~esto vo bubre`nata karlica i bubre`nata ~a{ka.
Kameweta (kalkuli) prestavuvaat polikristalen agregat sostaveni od razli~no koli~estvo kristaloidi i malo
koli~estvo organski matriks.
515% od populacijata sozdava bubre`ni kamewa vo tekot na ìvotot.
Maìte po~esto zaboluvaat od ènite.
Prvite simptomi se javuvat vo tretata
i ~etvrtata decenija od ìvotot.
Dijagnoza:
Klini~kata slika vo koja najvpe~atlivi se edemite.
Laboratoriski naodi: od koi najkarakteristi~en naod e obemna proteinurija pove}e od 3,5g/24~asa.
Hipoproteinamija, a pred se hipoalbuminemija, a zgolemuvawe na globulinite kako i hiperlipidemija, hiperlipidurija.
Biopsija na bubreg.
Sl .80. Izgled na bubre`ni kalkuli
Lekuvawe:
Etiologija:
Najprvo treba da se le~i osnovnoto

zaboluvawe na glomerulite koe dovelo do nefrotski sindrom (imunosupresivi, kortikosteroidi, citostaici).
Higienodietetski reìm:
Miruvawe i ishrana bogata so proteini (okolu 2g/kg/24~asa). Ova e diskutabilno bidej}i proteinite se gubat so urinate, a zgolemeno vnesuvawe moè da ja vlo{i bubre`nata
funkcija.
Parenteralno davawe na albumini
samo kaj mnogu izrazeni edemi;
Faktori koi pridonesuvaat za razvoj

na kalkuli se:
lokalni faktori kako: zastoj na
mo~ta, ~esti infekcii, anomalii na
mo~nite pati{ta.
Op{ti faktori kako na primer:
metaboli~ki faktori (hipersekrecija na kalcium oksalati, urati.
hormonalni faktori (zgolemena funkcija na paratiroidnata `lezda, potoa
na {titnata `lezda, zgolemuvawe na
vitaminot D);
drugi pri~ini (dolga nepodvi`nost
na bolnite, na~inot na ishrana, kli90
matskite uslovi, la~ewe na koncentrirana urina)

genetska predispozicija na bolniot.
Dijagnoza:
Anamneza za bubre`na kolika i hematurija.
Naod vo sedimentot na urinata hematurija, leukociturija, kristalurija,
blaga proteinurija, a neretko i bakteriurija.
Ultrasonografija na bubreg
nativna rendgen snimka na bubreg;
intravenska pielografija ili
retrogradna pielografija.
Klini~ka slika:
Najzna~aen simptom na bolesta e bubre`nata kolika koja se manifestira
so nenadejna pojava na silna bolka vo
slabinite ili preponite koja se {iri
kon uretrata i vnatre{nata strana na
butot. Bolkata raste po intenzitet vo
narednite 30 minuti po {to intenzitetot se namaluva ili ostanuva konstantna. êstopati e mnogu jaka do neizdr`liva i sledena e so gadewe i povra}awe.
Kalkuli vo pielonot ili goren del
na uretra sledeni se so bolka vo slabinite, vo kolkovite ili abdomenot.
Kalkuli vo sreden del na uretra
predizvikuvaat bolka vo preponite koja se {iri kon uretrata i genitaliite.
Kalkuli vo predel na spojot na uretrata so be{ikata predizvikuvaat
simptomi na cistitisdizuri~ni tegobi, za~esteno mokrewe i neodloèn nagon za mokrewe.
Se javuva i hematurija, a zgolemena
temperatura i piurija poretko se javuvaat.
Lekuvawe:
Akutno lekuvawe pri bubre`na kolika:
spazmolitici i lekovi protiv bolka;
davawe na pogolemo koli~estvo na
te~nosti preku usta ili parenteralno,
so {to se spre~uva sozdavawe na kristali i se ovozmoùva isfrlawe na kam~eto. Okolu 80% od kalkulite se isfrlaat spontano.
litotripsija t.e. kr{ewe na kamenot na ultrazvuk na positni delovi
koi moàt da se isfrlat.
hirur{ka terapija se sproveduva
kaj golemi kalkuli vo pielonot ili
ureterot.
Hroni~no lekuvawe podrazbira primena na dieta, vnesuvawe na pogolemi
koli~estva na te~nosti i opredeleni
lekovi vo zavisnost od tipot na kam~eto.
TUMORI NA BUBREG
Tumorite na bubreg podeleni se na
benigni i maligni.
Benignite naj~esto se mali, pa ne davaat klini~ki simptomi. Naj~esto toa
se adenoma, miomi, fibromi i hemangiomi. Te{ko se dijagnosticiraat osven dokolku zaradi svojata golemina
vr{at pritisok na okolnite organi i
predizvikuvaat simptomi.
Malignite tumori se karcinomot na
bubre`nite kletki, nefroblastomi
ili maligni tumori na mo~nite pati{ta.
Sl. 81. Kalkuli vo be{ika
91
KARCINOMI NA BUBRE@NITE
KLETKI (HIPERNEFROM)
Simptomatologijata e vo vid na hematurija i bolka.

Se dijagnosticiraat so intravenska i
retrogradna pielografija.
Se lekuvaat hirur{ki i so zra~ewe.
Ovie tumori nastanuvaat od epitelot

na tubulite.
Naj~esto se lokalizirani vo korata
na bubregot. Najprvo e za~auren, a potoa ja probiva ~aurata i se {iri vo
karlicata koga se javuvaat simptomite.
AKUTNA BUBRE@NA
INSUFICIENCIJA (ABI)
Klini~ka slika:
Prestavuva klini~ki sindrom na brzo

namaluvawe na ekskretornata funkcija
na bubregot, kaj lica so prethodno
normalna bubre`na funkcija, potencijalno reverzibilen.
Naj~esti znaci na ovaa bolest e povremena bezbolna, obemna hematurija,

tapa lumbalna bolka i palpabilna masa vo abdomenot.
Kaj nekoi bolni zgolemena temperatura, leukocitoza i zabrzana sedimentacija moè da bidat edinstveni znaci.
Etiopatogeneza:
prerenalna (cirkulatorna, ishemi~na) ABI nastanuva poradi brz pad na
bubre`niot krven pritisok i glomerularnata filtracija, kako posledica
na:
gubewe na te~nosti (pri povra}awa, prolivi, opekotini);
golemi krvavewa;
anafilakti~en {ok
akutna slabost na levo srce so mal
udaren i minuten volumen teòk
akuten miokarden infarkt).
Dijagnoza:
Anamneza obemna bezbolna hematurija
EHO na bubreg;
intravenska pielografija se gleda
zgolemuvawe na bubregot so deformacija na pielonot;
kompjuterizirana tomografija
angiografija na bubreg
Lekuvawe:
renalna t.e. bubre`na (parenhimska)

ABI se razviva vrz primarnite parenhimski bubre`ni bolesti so mnogu
brz razvoj:
akutni glomerulonefriti;
vaskularni bubre`ni bolesti
(zatnuvawe na a. renalis i v. renalis
dvostrano, maligna hipertenzija)
bolesti na bubre`nite tubuli i
intersticiumot od lekovi, sistemski infekcii;
postrenalna (poslebubre`na, opstruktivna) ABI se sre}ava kaj:
akutna obostrana opstrukcija od kalkulusi, tumorski masi, krvni koagulumi, benigna hipertrofija na prostatata.
akutna ednostrana opstrukcija koja se
manifestira so ABI ako e otsuten
drugiot bubreg.
Klini~ki se manifestira so celosna
anurija. Itno sondirawe na opstruiraniot bubreg spre~uva ABI.
Hirur{ki ili so radioterapija.

NEFROBLASTOM (WILMSov TUMOR)
Toa e mnogu maligen tumor koj se javuva re~isi isklu~ivo vo detska vozrast, vo prvite pet godini od ìvotot,
retko podocna.
Se manifestira so namaluvawe na
telesnata teìna do anoreksija, zgolemena temperatura, bolki vo stomakot i slabinite, pojava na krv vo urinata.
Se otkriva kako palpabilna masa na
abdomenot, a se lekuva hirur{ki vo
kombinacija so raditerapija.
TUMORI NA BE[IKATA
Ovie tumori naj~esto se od grupata

papilomi i karcinomi.
92
Dijagnoza:
Klini~ka slika:
anamneza za prisustvo na nekoj od
spomenatite etiolo{ki faktori kako
i razvoj na oligurija i anurija.
laboratoriski ispituvawa:
vo urinata: leukociti, eritrociti, cilindri;
vo serum zgolemeni vrednosti na
urea i kreatinin, mo~na kiselina, kalium, fosfati i sulfati. Namaleni
se vrednostite na natrium, hlor i bikarbonati. Ima zabrzana sedimentacija.
Klini~kata slika e vo ~etiri stadiumi:

1. Stadium na osnovnoto zaboluvawe
kade dominiraat osnovnite simptomi i
znaci koi dovele do ABI.
2. Stadium na oligoanurija se nadovrzuva na prethodniot stadium i se
manifestira so namaluvawe na diurezata pod 100400ml/24~asa i brz porast
na ureata i kreatininot vo krvta i rana manifestacija na uremiski sindrom,
{to se manifestira so simptomi od
razli~ni organi.
od strana na KVS poradi zadr{ka
na voda se javuva hipertenzija, edemi,
perikardit, znaci na popu{tawe na srceto.
GIT reagira so povra}awe, amonija~en vkus od ustata, prolivi i gastrointestinalni krvavewa.
hematolo{ki komplikacii so anemija i sklonost kon krvavewe poradi
trombocitopenija.
CNS manifestacii so poremetuvawe na svesta do koma.
sklonost kon infekcii
Op{tata sostojba na bolniot e mnogu
te{ka so gadewe, povra}awe, pospanost, inverzija na sonot, psihomotoren
nemir, poremetuvawe na svesta, silna
èd.
Oligoanuri~niot stadium trae 1014
dena i preminuva vo tretiot stadium
3. stadium na poliurija trae 13 nedeli. Se manifestira so:
rana poliurija koja po~nuva so porast
na diurezata (udvojuvawe vo tek na
prvata nedela pr. 200.. 400 800
2000 ml/den). Namaluvawe na otocite i
pad na telesnata teìna, normalizacija na krvniot pritisok
docna poliurija diurezata e 57l,
ureata i kreatininot se normaliziraat, a se normalizira i op{tata sostojba.
4. stadium na rekovalescencija podrazbira povlekuvawe na site poremetuvawa na ABI. Trae 46 meseci no pacientot treba da se kontroliraat do 3
godini. Treba da se otkrie sekoja urinarna infekcija i da se lekuva.
Lekuvawe:
Lekuvaweto se sostoi od 3 osnovni
elementi:
1. Lekuvawe na osnovnata bolest koja
dovela do ABI.
2. Konzervativna terapija:
precizno opredeluvawe na vnesot
na te~nosti i elektroliti
higienodieteski reìm ograni~eno vnesuvawe na sol i hrana bogata
so kalium (suvo jatkasto ovo{je, kompoti, gusti sokovi, kakao, ~okolado)
medikamentozna terapija treba da
gi kompenzira naru{uvawata na organite i sistemite kaj ABI.
3. Aktivno lekuvawe so hemodijaliza
se primenuva koga ne moè da se postigne uspeh so konzervativna terapija.
HRONI^NA BUBRE@NA
INSUFICIENCIJA (HBI)
HBI prestavuva klini~ka sostojba
posledica na pove}e patolo{ki sostojbi koi doveduvaat do progresivno
i ireverzibilno propa|awe na nefronot i insuficiencija na site bubre`ni funkcii i toa
ekskrecija, izla~uvawe na krajnite
produkti od metabolizmot;
odrùvawe na vodeno elektrolitniot balans;
odrùvawe na acidobaznata ramnoteà;
endokrina uloga (regulira sinteza na
vitamin D3, eritropoetin).
93
Etiologija:
namaluvawe na glomerularnata filtracija na 30 ml./min (redukcija za

75%),
naru{uvawe na elektrolitite,
namalena koncentraciona sposobnost
na bubregot.
HBI se javuva ako glomerularnata

filtracija e reducirana najmalku 36
meseci a redukcijata na bubre`nata
funkcija e nad 80%.
Pove}e bubre`ni bolesti zavr{uvaat so HBI i toa: glomerulonefriti,
hroni~en pielonefrit, opstruktivna
uropatija, kako i posledicite {to gi
ostava dijabetot i hipertenzijata vrz
bubrezite.
3. stadium na manifestna bubre`na insuficiencija

Se karakterizira so:
namaluvawe na glomerularnata filtracija na 10ml/min. So redukcija od
9092% pa preostanuva 810% so ponatamo{na zadr{ka na azotnite materii.
naru{uvawe na ramnoteàta na voda
i elektroliti, acidobaznata sostojba, osmolalitetot.
Klini~kite manifestacii nastanuvaat po komplikacii na razli~ni organi vo organizmot i toa
gastrointestinalni manifestacii,
se karakteriziraat so pojava na gadewe,
povra}awe, namaluvawe na apetitot,
kako i pojava na krvavewe od digestivniot sistem.
kardiovaskularni manifestacii so
pojava na hipertenzija, belodroben zastoj poradi popu{tawe na srceto, uremiski perikardit i plevrit.
hematolo{ki manifestacii se manifestiraat so anemija, i sklonost kon
krvavewe poradi naru{ena funkcija na
trombociti dodeka nivniot broj e normalen.
nervnomuskulni manifestacii se
karakteriziraat so pospanost, apatija,
tremor i gr~ na muskulaturata, muskulna slabost.
ko`ni manifestacii so karakteristi~na bledoòltenikava boja na koàta (poradi taloèwe na urohrom po
koàta) ~e{awe.
Klini~ka slika:
Klini~kata slika zavisi od stadiumot na bolesta. Spored stepenot na
o{tetuvawe na bubre`nata funkcija se
razlikuvaat IV stadiumi, vo zavisnost
od ja~inata na glomerularnata filtracija i prisustvo na klini~ki manifestacii na ovaa bolest.
1. Stadium na namalena bubre`na
rezerva.
Vo ovoj stadium naj~esto nema jasni
klini~ki manifestacii na bolesta,
nitu subjektivni simptomi kaj bolniot. Nema porast na azotnite materii, a
otstapuvaweto od normala se gleda vo:
namaluvawe na koncentracionata sposobnost na bubregot i
namaluvawe na ja~inata na glomerularnata filtracija na 50ml/min t.e.
za okolu 60%.
2. Stadium na bubre`na insuficiencija
t.e. retencija na azotni materii (azotemija).
Vo po~etokot na ovoj stadium nema
pogolemi subjektivni pote{kotii, osven zgolemeno mokrewe (poliurija i
nikturija).
So napredokot od bolesta se javuvaat
manifestacii vo smisla na gadewe,
glavobolka, isto{tenost i brzo zamoruvawe, op{ta slabost.
Se javuva i hipertenzija.
4. Stadium na terminalna bubre`na insuficiencija klini~ka uremija

Se javuva pri pad na glomerularnata
filtracija pod 5ml/min.
Vo ovoj stadium prisutni se najte{ki
manifestacii od strana na organskite
sistemi so pojava na uremi~na koma i
smrt na bolniot do kolku navreme ne se
otpo~ne so dijaliza ili transplantacija na bubregot.
Od laboratoriskite znaci ima:

zgolemeno nivo na urea i kreatinin
eventualno i acidum uricum,
umerena anemija
94
Dijagnoza:
klini~ka slika i anamneza za preleàna bubre`na bolest;
laboratoriski naodi:
pad na glomerularnata filtracija
porast na azotnite materii (urea i
kretinin)
poremetuvawe na elektrolitite (zgolemen K+) so metaboli~ka acidoza.
Lekuvawe:
Vo 1. Stadium lekuvawe na osnovnata bolest ihigieno dietetski reìm
Vo 2.stadium na azotemija namaluvawe na belkovinite vo ishranata, lekuvawe na hipertenzijata, kako i lekuvawe na osnovnata bubre`na bolest
Vo 3. stadium bara namaleno vnesuvawe na proteini so hranata na 40g/24
~asa i pove}e no ne pod 20g/24 ~asa.
Korekcija na acidobazniot status i
elektrolitite.
Lekuvawe na hipertenzijata i simptomite od drugite organi.
Pri terminalna bubre`na insuficiencija lekuvaweto edinstveno e mo`no so hroni~en program na dijaliza (hemodijaliza ili peritonealna dijaliza).
Najdobro e ova lekuvawe da bide preodna
faza na terapija do transplantacija na
bubreg, {to e najdobar na~in na lekuvawe na uremijata.
Sl . 82. Aparat za hemodijaliza
95
12. Koja e pri~inata za pojava na hroni~en pielonefrit i koi se negovite simptomi i znaci?
13. [to ozna~uva poimot glomerulonefritis?
14. Na {to se dolì pojavata na akuten
posstreptokokov glomrulonefritis
i kako toj klini~ki se manifestira?
15. Objasni go higienodietetskiot reìm kaj akutniot poststreptokokov
glomerulonefritis?
16. Koi se znaci na nefrotski sindrom?
17. Koj e najzna~aen simptom na nefrolitijazata?
18. [to prestavuva ABI?
19. Koi stadiumi se prisutni vo klini~kata slika na ABI?
20. [to prestavuva HBI?
21. Kako se lekuvaat bolnite vo terminalen stadium na HBI?
PRA[AWA:
1. Kako se ocenuva funkcionalnata

sostojba na bubregot?
2. Koi se morfolo{ki ispituvawa na
bubreg?
3. [to e klirens na nekoja supstancija?
4. Od {to e predizvikana bubre`nata
kolika?
5. Koi se karakteristikite na bubre`nite edemi?
6. Nabroj gi i opi{i gi promenite vo
kvalitetot na mokreweto?
7. Objasni gi promenite na diurezata?
8. Koi se naj~esti promeni vo sostavot na urinata?
9. Kako gi definirame urinarnite
infekcii?
[to e asimptomatska bakteriurija?
10. Koi se najzna~ajni simptomi na cistitot i uretritot?
11. [to e akuten pielonefrit i kako
klini~ki se prezentira?
96
Bolesti na endokriniot sistem
, ( ), .
BOLESTI NA ENDOKRINIOT
SISTEM
1
Endokriniot sstem gi opfa}a site endokrini `lezdi, tkiva i kletki koi se
nao|aat vo celiot organizam i blagodarenie na nivnata sekretorna aktivnost
produciraat hormoni.
,
,

, predeleni
,
.
2
3
4
6
7
1
2
3
4
5
Sl. 84. Endokrini `lezdi kaj èna: 1. hipofiza, 2 .paratiroidna `lezda, 3. tiroidna `lezda, 4. timus, 5. nadbubr`na
`lezda, 6. pankreas, 7. ovarium
o nekoi tkiva ima kletki koi la~at

hormoni koi se poedine~no rasporedeni
ili vo grupi, glavno vo GIT. Tie la~at gastrin, sekretin, serotonin i sl.
Endokrinite bolesti se posledica na
slednite poremetuvawa:
1). S ()
.
2). S ()
.
3). P ()
.
4). H
() .
5). M
.
Sl. 83. endokrini `lezdi kaj ma`: 1. Hipofiza, 2 .paratiroidna `lezda, 3. tiroidna `lezda, 4. timus, 5. nadbubre`na
`lezda 6. pankreas, 7. testis
Endokrini `lezdi se: , ( ),

, , ( ), 97
Sostojbata na endokrinite `lezdi i dijagnozata na opredeleni poremetuvawa i bolesti se opredeluva na pove}e na~ini i toa:
predeluvawe
.
.

.
predeluvawe
predeluvawe .

() (,
,
, ).
Hipofizata e podelena na:

adenohipoviza preden pogolem del i
nevrohipofiza zaden pomal del
Hormonite na preden rezen na hipofizata se:
Sl. 86. Hormoni na preden rezen na

hipofiza
HIPOFIZA (GLANDULA PITUITARIA)

Hipofizata e mala `lezda vo forma na
zrno od grav, smestena vo sella turcica na
sfenoidnata koska vrz bazata na ~erepot.
Ja narekuvaat glavna `lezda (`lezda vodilka) zatoa {to proizveduva {est glavni
hormoni i deponira u{te dva koi imaat
vlijanie vrz drugite `lezdi so vnatre{no
la~ewe.
Sl. 85. Hipofiza: 1.hijazma na opti~kiot

nerv; 2.petelka (infundibulum); 3.preden rezen na hipofiza; 4.zaden rezen na hipofiza
98

,
.

.
i () .

, .

,
.
(
).

.
( )
.
Etiologija:
Naj~esta pri~ina e tumor (adenom) na
somatotropnite kletki na adenohipofizata.
Sl. 87. Hormoni na zaden rezen na hipofiza
BOLESTI NA PREDEN REZEN NA

HIPOFIZA
HIPOPITUITARIZAM
Hipopituitarizam e sostojba na namalena ili potpolno is~eznata sekrecija na

eden ili pove}e hormoni na hipofizata.
Pri~ini se vrodeni ili steknati (tumori, krvarewa, zra~ewe, hroni~ni avtoimuni vospalitelni procesi).
HIPERPITUITARIZAM
Prestavuva zgolemena aktivnost na adenohipofizata, naj~esto izolirana za eden

hormon.
Pri~ini se adenomi na adenohipofizata
{to la~at eden, retko dva ili povee hormoni.
Se manifestira so klini~ki sindromi
akromegalija, sindrom na galaktoamenorea, Morbus Cushing itn.
AKROMEGALIJA
Posledica e na zgolemeno la~ewe na hormonot na rast (STH) kaj vozrasni.

Prestavuva hroni~na bolest na sredno
ìvotno doba {to se karakterizira so
prekumerno rastewe na koski, svrzno
tkivo i vnatre{nite organi, kako odgovor na dolgotrajnoto zgolemeno la~ewe
na STH
Dokolku kaj deca ne do{lo do zatvotawe
na epifiznite puknatini, zgolemeno la~ewe na STH }e dovede do zgolemen linearen
rast, {to se narekuva gigantizam.
99
Klini~ka slika:
Klini~kata slika e rezultat na dejstvoto na STH na perifernite tkiva i lokalen
pritisok na adenomot.
Kako rezultat na dejstvoto na zgolemenoto nivo na STH na perifernite tkiva se
javuva:
zgolemuvawe na {aki i stapala, zadebeluvawe na usni, zgolemuvawe na nos,
zgolemuvawe na dolna vilica, jazikot,
glasot stanuva dlabok i grub.
zgolemuvawe na site organi visceromegalija (srce, hepar, slezina, bubrezi) kako i pojava na struma.
artralgii, zaradi rast na koskite.
Poradi lokalen pritisok na adenomot se
javuva:
postojani i uporni glavobolki;
o{tetuvawe na vidot.
Dijagnoza:
klini~ka slika;
laboratoriski opredeluvawe na bazalnite vrednostite na STH i dr testovi.
Vizuelizacija na tumorot so: kompjuterska tomografija
magnetna rezonanca na sella turcica;
Lekuvawe:
1. Hirur{ka terapija e terapija na izbor.
2. Radioterapija (zra~ewe) denes retko
se primenuva
3. Medikamentozna terapija (Bromokriptin od dopaminskite agonisti, somatostatinski analozi) se primenuva kaj
postari bolni koi odbivaat hirur{ki zafat.
ganizmot. Kletkite na distalnite i sobirnite kanal~iwa se propuslivi za voda ako

na niv dejstvuva ADH. Se reapsorbira vodata pa se izla~uva pomal koli~estvo
urina so pogolema specifina teìna
(kletkite na distalnite tubuli se sekoga{ propuslivi za voda).
INSIPIDEN DIJABET
Sl. 88. Izgled na bolna od akromegalija
TUMORI NA HIPOFIZA
Tumorite na hipofiza naj~esto se benign toa adenom, bavno rastat i doveduvaat do predvremena smrtnost.
Naj~esto ovie tumori la~at hormon t.e.
se sekretira~ki, a pomal del od niv se nesekretira~ki.
Naj~esto sekretira~kite se prolaktinomi t.e. la~at hormon prolaktin, potoa
somatotropen hormon davaj}i slika na
akromegalija i gigantizam kaj deca i adenom na kortikotropnite kletki predizvikuvaj}i Morbus Cushing.
Vo klini~kata slika na sekretornite
kako i na nesekretornite tumori pokraj
namaleno ili zgolemeno la~ewe na hormonite na hipofizata, prisutni se i znaci
na pritisok na tumorot vrz okolnite
strukturi.
BOLESTI NA ZADEN REZEN NA

HIPOFIZA (NEUROHIPOFIZA)
ADH antidiureti~en hormon ili vazopresin, e hormon na neurohipofizata. Toj

ima vlijanie na zadr{kata na voda vo or100
Prestavuva sindrom koj se karakterizira so silno izrazena èd i poliurija

(izla~uvawe na golem koli~estvo urina
so niska spesifi~na teìna) kako posledica na nedostatok na antidiureti~niot hormon (ADH).
Nedostatok na ADH doveduva do poliurija t.e. izla~uvawe na golem koli~estvo
urina so niska osmolalnost i niska spesifi~na teìna, razvoj na hipertoni~na
dehidratacija (dehidratacija poradi gubewe na voda, bez gubewe ili mal gubitok
na soli) {to doveduva do mnogu jaka èd i
piewe na golem koli~estvo te~nost (polidipsija).
Etiopatogeneza:
Pri~ini za poliurija se:
1). Primarna poliurija pri psihozi ({izofrenija), postoi naru{uvawe na èd, i
bolnite pijat pove}e od 5l. voda dnevno.
2). Sekundarna poliurija toa e insipiden dijabet pri koj postojat dva osnovni
formi:
A. Centralen pituitaren, hipofizen
dijabetes insipidus pri~ina e nedostatok
na ADH . Toj moè da bide:
a). vroden, familijaren centralen nedostatok na ADH
b). steknat nedostatok na ADH koj moè
da e:
idiopatski;
traumatski (frakturi na bazata na ~erepot, {to go zafa}at i hipotalamus)
tumori;
infekcii (meningoencefalitis);
vaskularni lezii;
po otstranuvawe na hipofiza.
B. Nefrogen rezistenten na ADH diabetes insipidus. Pri~ina e neosetlivost na
receptorite na distalnite tubuli i sobirnite kanal~iwa na bubrezite na ADH.
Klini~ka slika:
Se manifestira so poliurija diureza
pogolema od 3litri t.e. 3, 5, 10l./24~asa so
niska specifi~na teìna (pod 1005).
èdta e silno izrazena kako preku den
taka i preku no}, pa poradi toa bolniot
nema son, mu se menuva na~inot na ìvot,
razdrazliv e i nervozen.
Pie golemo koli~estvo te~nosti (polidipsija) 2l, 3l. do 30l / 24~asa.
Dijagnoza:
Na insipiden dijabet treba da se somnevame ako diurezata e pogolema od 4l.
Opredeluvawe na osmolalnosta na serumot i urinata. Specifi~nata teìna na
urinate e niska (pod1005) t.e pod 300m0sm/l
i poka~en osmolalitet na plazmata.
Test na èdneewe na bolniot mu se zabranuva vnesuvawe na te~nost, a potoa na
sekoj ~as se sobira mo~ta i se opredeluva
nejzinata specifi~na teìna. Testot se
izveduva od 612~. pretpladne. Ako se vidi
deka specifi~nata teìna na mo~ta ne se
menuva zna~itelno okolu 11~. se izveduva
test na stimulacija so ADHvazopresin.
Toa se postignuva so davawe na 5E vazopresin subkutano.
Kaj zdrav ~ovek koncentracijata na urinata pri èd se zgolemuva, a egzogeniot vazopresin ne vodi do natamo{no zgolemuvawe na specifi~nata teìna na urinata.
101
Kaj centralen insipiden dijabet specifi~nata teìna na urinata e namalena

i se zgolemuva pri davawe na vazopresin,
no ne nad normalni vrednosti.
test so infuzija na NaCI (5%) so {to se
postignuva porast na osmolalnosta na
plazmata i osloboduvawe na ADH. Kaj centralen insipiden dijabet nema porast na
ADH, dodeka kaj nefrogeniot i psihogeniot doa|a do zgolemuvawe na ADH.
merewe na ADH vo krvta so RIA metod.
magnetna rezonanca za vizualizacija na
nevrohipofizata.
Lekuvawe:
1). Supstitucija na ADH so sintetski preparati (dezmopresin acetat adiuretin) kaj
centralen insipiden dijabet.
2). Kaj nefrogen insipiden dijabet se lekuva osnovnata bubre`na bolest ako ja
ima, ako ne se raboti za vrodeno poremetuvawe na receptorite za ADH.
Se pravi redukcija na soli i proteini,
a se davaat diuretici i nesteroidni antirevmatici (indometacin), koi pravat
zgolemena reapsorpcija na te~nosti vo
proksimalnite tubuli, a go namaluvaat
dotokot na te~nost vo distalnite tubuli.
[TITNA (TIREOIDNA) @LEZDA

Normalnata {titana `lezda se sostoi
od dva lobusi, koi se me|usebno povrzani
so mostot, istmus.
[titnata `lezda la~i: tiroksin (T4) i
trijodtironin (T3) (vo tireocitite), kako i kalcitonin (vo parafolikularnite
kletki).
Za sinteza na tiroidni hormoni neophodno e da se vnesuva jod vo organizmot.
mot (na jaglenorodni hidrati, masti, belkovini, vitamini )

produkcija na toplina,
imaat efekt na KVS, nerven sistem, koski, muskuli, GIT, na rastot i razvojot na
organizmot.
Regulacija na sekrecijata na tiroidni
hormoni e so posredstvo na TSH od hipofiza i na nekoj na~in nezavisnata, intratiroidna regulacija (odgovorna za transport na jod vo organizmot).
4
1
Sl. 89. [titan `lezda:1.lev i desen lobus;

2.istmus; 3.trahea; 4.tiroidna rskavica na
larinks
Se nao|a na prednata strana na vratot,

pod koàta, a pred traheata, so koja e
povrzana so svrzno tkivo.
4
2
3
Sl. 90. Histolo{ka gradba na tiroidna

`lezda:1.foliculus ispolnet so 2).colloid (rezervoar na tiroidni hormoni); 3).epitelni
kletki tireociti (la~at tiroidni hormoni); 4).interfolikularni prostiri (pome|u
folikulite se parafolikularni kletki koi
la~at kalcitonin).
Osnovni efekti na tiroidnite hormoni

se:
stimulirawe na metaboliti~kite procesi re~isi na site materii vo organiz-
102
BOLESTI NA [TITNA @LEZDA

Bolestite na {titnata `lezda se delat
na:
1. hiperfunkcii;
2. hipofunkcii;
3. vospalenija;
4. tumori
TIREOTOKSIKOZA
Prestavuva klini~ki sindrom {to se

javuva poradi zgolemena produkcija na
tiroidni hormoni od tiroidnata `lezda i niven efekt vrz perifernite tkiva.
Postojat dve grupi na tireotoksikozi:
1). Bolesti poradi tiroidna hiperfunkcija. Takva e na pr. Morbus GravesBasedow,
adenom na {titnata `lezda, multinodozna
toksi~na struma.
2). Bolesti koi ne se povrzani so tireoidnata hiperfunkcija:
a). Bolesti na osloboduvawe na TSH subakuten tireoiditis, hroni~en tireoiditis.
b). Ekstratiroidni izvori na tiroiden
hormon struma na jajnik t.e.postoewe na
ektopi~na struma i dr.
GREJVSBAZEDOVA BOLEST
(MORBUS GRAVESBASEDOW)
Bazedovata bolest e hroni~no avtoimuno zaboluvawe na tireoideata koe se
karakterizira so hroni~no zgolemeno sozdavawe na tiroidni hormoni.

Po~esto zaboluvaat mladi i srednove~ni
èni.
sken na tireoideata fiksacija na J

(jod) vo tireoideata;
EHO na {titna `lezda.
Terapija:
Klini~ka slika:
Klini~kata slika e mo{ne bogata, poradi dejstvoto na tiroidnite hormoni vrz
site organi i tkiva .
Sepak dominira trijasot na simptomi:
struma (difuzna hiperfunkcionalna);
egzoftalmus (ispaknato o~no jabolko) i
tahikardija.
Sl. 91. Izgled na bolna od M. Graves Basedow
Od op{tite simptomi prisutni se: namaluvawe na telesnata teìna i pokraj

zgolemeniot apetit, isto{tenost, muskulna slabost (ne moàt da se ka~at po
skali), intenzivno potewe, nepodnesuva
toplo, emocionalna labilnost, ~esti
stolici, hipertenzija.
Dijagnoza:
karakteristi~na klini~ka slika;
opredeluvawe na slobodniot tiroksin
vo serum;
103
1. Medikamentozna terapija so davawe na

tireostatici (Metimazol t.e Favistan ili
Propiltiouracil)
beta blokator (Propranolol) poradi tahikardijata;
sedativi.
2. Zra~ewe so J131 kaj te{ki slu~ai rezistentni na terapija i kaj stari lica.
3. Hirur{ko lekuvawe se prepora~uva
koga bolniot ne reagira na druga terapija,
ako strumata e golema, kaj bremeni i kaj
mladi.
Tireotoksi~na kriza zna~i brzo vlo{uvawe na site znaci na tireotoksikozata, a se javuva pri: hirur{ki zafat, infekcija, miokarden infarkt, vlo{uvawe
na dijabetot, kaj bolni so nelekuvana ili
nedijagnosticirana hipertenzija.
Se manifestira so te{ka prostracija,
dehidratacija (poradi prolivi i potewe),
tahikardija, hipotenzija, delirium so
vlo{uvawe na site simptomi.
Se lekuva vo edinici za intenzivna nega.
HIPOTIREOZI
Hipotireozite se sostojbi koi se dolàt na namalena koncentracija na tiroidni hormoni.
Etiologija i podelba:
1. Nedostatok na funkcionalno tireoidno
tkivo poradi idiopatski pri~ini i se od
avtoimuna priroda.
2. Defekt vo biosintezata na tireoidnite
hormoni poradi vrodeni enzimski defekti.
3. Nedostatok na TSH;
4. Periferna rezistencija za tireoidnite
hormoni.
Klini~ka slika:
Klini~kata slika e obratna od tireotoksikozata.
Bolnite se àlat na pospanost, koja vo
po~etokot e diskretna, a potoa se poizrazena i bolnite se s# pove}e privrzani za
postela.
Pokraj pospanost, dominira i bavnost
vo mislite i zboruvaweto, a memorijata
e o{tetena.
Se àlat na postojan zamor i nemo`nost da ja obavuvaat svojata sekojdnevna
rabota, a slabosta e se poizrazena, ~uvstvuvaat stud i imaat namalen apetit
so zgolemuvawe na telesnata teìna i
zapek (opstipacija).
Koàta stanuva se podebela, so grubost,
otsustvo na potewe i vlakna.
Vo pote{ki oblici na bolesta se javuva
miksedem ote~eno lice bez mimika so
periorbitalen edem, zadebelen jazik, zasipnat glas. [titnata `lezda ne mora da
e zgolemena.
Vlo{uvawe na bolesta vodi do hipotermija (temperaturata e pod 34S) bradikardija i pomatuvawe na svesta do koma i
moè da zavr{i letalno.
Dijagnoza:
klini~ka slika;
niski vrednosti na tiroidni hormoni
osobeno sloboden tiroksin, a visok TSH.
sken na tireoidea.
Lekuvawe:
doìvotna supstituciona terapija so
tiroidni hormoni (levotiroksin t.e. vobenol).
SUBAKUTEN TIREOITIS
Prestavuva vospalenie na tireoideata

predizvikano od virusi, trae 23 meseci
i naj~esto ne ostava posledici.
104
Klini~ka slika:
Od op{tite simptomi ima op{ti znaci
na infekcija na gorni respiratorni pati{ta slabost, isto{tenost.
Potoa se javuva bolka i otok na prednata strana na vratot, koj se {iri kon
tilot i zad u{ite.
Vo po~etokot ima znaci na hipertireoza, a potoa se javuva hipotireoza, koja kaj
10% od bolnite ostanuva trajna.
Lekuvawe:
Lekuvaweto se sostoi od davawe na analgetici i antipiretici, dodeka davaweto
na antibiotici e kontraindicirano. Ne e
prepora~livo davawe na kortikosteroidi
bidej}i davaat recidiv na bolesta osven
vo ìvotozagriùva~ki sostojbi.
EUTIROIDNA STRUMA (GU[A)
Kaj eutiroidnata struma {titnata

`lezda e zgolemena po volumen, no e so
normalna funkcija (eutireoza).
Etiologija:
endemski se javuva vo podra~ja so nedovolno jod vo zemjata, hranata i vodata.
Klini~ka slika:
Funkcijata na {titnata `lezda e normalna. Klini~kite manifestacii na strumata se rezultat od pritisokot vrz traheata (ka{lica, bolki zad sternum, dispnea), vrz ezofagusot (disfagija), vrz n.
recurens (zasipnat glas), i sl. i toga{ prestavuva indikacija za operacija.
Predizvikuva i naru{uvawe na estetskiot izgled na vratot.
Paratiroidni
`lezdi
Sl. 92. Izgled na pacientka so struma

(gu{avost).
Lekuvawe:
Sl. 93. Paratireoidni `lezdi
Hirur{ko kako i profilakti~ki merki

vo endemski podra~ja (jodirawe na solta i
sl.)
PARATIROIDNA @LEZDA
Normalno postojat ~etiri paratiroidni `lezdi, no ponekoga{ moè da ima i
poveke (5, 6). Naj~esto gi ima po dve na sekoj lobus na {titnata `lezda.
Dolnite paratireoidei retko moàt
da se najdat vo timusot, dol` traheata, na
srcevata kesa.
Partiroidnata `lezda go la~i parathormonot. Ovoj hormon u~estvuva vo metabolizmot na kalcium, magnezium i fosfor.
105
Parathormot (PTH) go {titi organizmot

od namaluvawe na kalciumot vo krvta .
Ova svoe dejstvo parathormot go ostvaruva najprvo so mobilizacija na kalciumot od koskite, potoa so namaluvawe na
izla~uvaweto na kalcium so mo~ta i indirektno (stimuliraj}i ja sintezata na
vitaminot D) zgolemuvaj}i ja crevnata apsorcija na kalcium. Namalena koncentracija na magnezium isto taka ja stimulira
sekrecijata na parathormon.
Vitaminot D (koj vo svojot aktiven oblik prestavuva hormon) i vo pomala mera,
kalcitoninot (hormon na {titnata
`lezda), mu pomagaat na parathormonot vo
za~uvuvaweto na konstantna koncentracija na kalcium vo vonkleto~nata te~nost.
Dijagnoza:
NARU[UVAWA NA FUNKCIJATA
NA PARATIROIDNITE @LEZDI
HIPERFUNKCIJA NA
PARATIROIDNITE @LEZDI
HIPERPARATIREOIDIZAM
PRIMAREN HIPERPARATIREOIDIZAM
Prestavuva sistemska bolest koja se

dolì na zgolemena sekrecija na PTH poradi hiperfunkcija na edna ili pove}e
paratiroidni `lezdi {to doveduva do
hiperkalcemija.
Etiologija:
Naj~esta pri~ina e adenom t.e. benigen
tumor (80%), hipreplazija vo 20% od slu~aite a samo vo 2% od slu~aite pri~ina e
karcinom (maligen tumor) na edna ili pove}e paratiroidni `lezdi.
Klini~ka slika:
Zavisi od nivoto na zgolemen kalcium
vo krvta. Pri izrazena klini~ka slika
prisutni se simptomi i znaci od hiperkalcemija, koskeni i bubre`ni promeni.
1). Hiperkalcemijata se manifestira so:
promeni od strana na GIT: gubewe na
apetit, namaluvawe na telesna teìna, gadewe, povra}awe a pri ekstremni hiperkalcemii se javuva akuten pankreatit i
ulkus.
promeni na CNS: zaboravnost, depresija, pospanost, vo najteòk slu~aj hiperkalcemiska koma.
na bubrezite: poliurija, nikturija, polidipsija.
2). Na bubrezite moè da dojde do formirawe na kamewa.
3). Vo koskite doa|a do osteoliza, a vo
kraen slu~aj i do formirawe na pogolemi
defekti koi li~at na cisti.
106
Klini~ka slika:
Labaratoriski naod vo krvta zgolemeno nivo na kalcium, a namaluvawe na
fosfatite i magneziumot;
Scintigrafija za lokalizacija na tumorot .
EHO na vrat so biopsija.
Lekuvawe:
Hirur{ka terapija otstranuvawe na
zabolenata `lezda.
SEKUNDAREN HIPERPARATIREOIDIZAM
Tuka prekumernata sekrecija na parathormonot se dolì na delumna ne~uvstvitelnost na biolo{koto dejstvo na

ovoj hormon.
Poradi dolgotrajna hipokalcemija postojano se stimuliraat `lezdite na zgolemeno la~ewe i so tek na vremeto doa|a do
hiperplazija na paratiroidnite `lezdi.
Pri~ini za sekundaren hiperparatireoidizam se: HBI (naj~esto), na deficit na
vitamin D i kalcium vo hranata (rahit
osteomalacija), nekoi lekovi (fenobarbiton, laksansi), bolesti na tenko crevo
sledeni so lo{a apsorpcija.
Lekuvaweto se sostoi vo lekuvawe na
osnovnata bolest koja dovela do sekundaren hiperparatireoidizam.
HIPOFUNKCIJA NA PARATIROIDNATA @LEZDA HIPOPARATIREOIDIZAM
Prestavuva sostojba na namalena ili

prestanata sekrecija na PTH, sekrecija
na neaktiven PTH ili rezistencija na
perifernite tkiva (bubreg i koski) na
PTH.
Namaleno nivo na PTH, doveduva do zgolemena eliminacija na kalcium so bubrezite, namaleno osloboduvawe na kalcium
od koski i namalena reapsorpcija na kalcium od crevata.

Klini~ka slika :
Klini~kata slika se dolì na hipokalcemijata i se manifestira so:
1). Zgolemena nervnomuskulna razdrazlivost koja klini~ki se manifestira so:
~uvstvo na trnewe okolu ustata i prstite na racete i nozete,
tetanija t.e. bolni toni~ni gr~evi na
prstite od racete, poretko od nozete (karpopedalni spazmi), gr~ na glotisot na larinks, gr~ na licevata muskulatura, a
mo`na e i pojava na generalizirani konvulzii (gr~evi).
2). Mentalni poremetuvawa razdrazlivost, depresija s# do psihoza.
3). Na KVS promeni na srceviot ritam.
Terapija:
Primena na preparati na vit. D, i kalcium.
PSEVDOHIPOPARATIREOIDIZAM
Prestavuva nasledna bolest koja se javuva poradi periferna rezistencija (na

koski i bubreg) za PTH, dodeka la~eweto
na hormonot e normalno.
Klini~ka slika:
Mal debel ~ovek so trkalezno lice i
psihi~ka retardacija.
Terapija: primena na vit. D i kalcium.
NADBUBRE@NA @LEZDA
Nadbubre`nite `lezdi se paren organ,
lokalizirani na gornite polovi na bubregot.
107
Se nao|aat vo viso~ina na prviot slabinski pr{len.

Sostaveni se od kora i sr`, koi prestavuvaat dva nezavisni endokrini organi.
Na korata (cortex), otpa|a 85% od celokupnata `lezda, a ostatokot otpa|a na sr`ta
(medulla).
1
2
3
5
4
Sl. 94. Nadbubre`na `lezda (glandula suprarenalis): 1.leva nadbubre`na `lezda; 2.kora,
3.sr`, 4.nadbubre`na arterija, 5.lev bubreg
Spored histolo{kata gradba korata se

deli na tri razli~ni zoni, koi se razlikuvaat po svojata funkcija: zona glomerulosa
(najblisku do kapsulata); zona fascikulata; i
zona retikularis.
Kletkite na zona glomerulosa la~at grupa
na hormoni so zaedni~ko ime mineralkortikoidi. Od niv najvaèn e aldosteronot, koj zaedno so regulatorniot hormonski sistem reninangiotenzin, u~estvuva vo
regulirawe na krvniot pritisok.
Kletkite na zona fascikulata i zona retikularis la~at dve grupi na hormoni glikokortikoidi i seksualni steroidi.
Od glikokortikoidite najvaèn e kortizolot ~ija uloga e da ja pottiknuva
razgradbata na belkovini i masti na nivo
na kletkite. Isto taka dejstvuva protiv
vospalitelno, a pomaga i vo za~uvuvaweto
na telesnite te~nosti. Sintezata na kortizolot e pod kontrola na ASTN od predniot rezen na hipofizata.
Vo seksualni steroidi spa|aat: androgenite, progesteron i estrogenite.
Sl .95. Mikrostrukturna gradba na nadbubre`na `lezda: .1. zona glomerulosa; 2. zona fasciculate;3. zona reticularis; 4. splet od medularni
krvni sadoviplexus medularis; 5. medulla; 6. kapsula; 7. subkapsularen pleksus; 8. sinusoidalni
krvni sadovi; 9.dlabok pleksus.
HIPERFUNKCIJA NA KORATA NA
NADBUBRE@NATA @LEZDA
CUSHING ov SINDROM
Ozna~uva manifestacija koja nastanuva
od vi{ok na glikokortikoidi od koja bilo pri~ina.
Etiologija:
Naj~esta pri~ina e hiperplazija na korata na nadbubre`nata `lezda, poradi
zgolemuvaweto na la~ewe na ASTN od hipofizata.
Tumori na korata za nadbubre`nata
`lezda, naj~esto maligni moàt da dovedat do zgolemeno la~ewe na glikokortikoidi.
Isto taka i primena na glikokortikoidi vo terapiski celi.
Sl. 96. Cushingov syndrom karakteristi~na

distribucija na masnoto tkivo na lice (lice kako polna mese~ina)
Klini~ka slika:
Debelinata e eden od najizrazitite znaci na zaboluvaweto. Karakteristi~en e
centralen tip na debelina so tenki ekstremiteti.
Karakteristi~na e distribucijata na mrsnoto tkivo na lice (kako na polna mese~ina), na vratot i ramenata predizvikuvaj}i
bafalo grba na grbot i stomakot.
Koàta e tenka suva, atrofi~na so violetovi strii na stomakot, bedrata itn.
Poradi zgolemena razgradba na proteinite {to ja predizvikuvaat vi{okot na
glikokortikoidite se javuva muskulna slabost {to se manifestira kako zamor.
Prisutni se psihi~ki promeni, hipertenzija i dijabet.
Dijagnoza:
klini~ka slika;
visoki vrednosti na kortizol vo krvta i
urinata
108
dinamski testovi (najsiguren e otsustvo na supresija na vrednostite na kortizol vo serum so primena na deksametazon)
rendgenski pregled so kompjuterska tomografija na nadbubre`nata `lezda i hipofizata.
Lekuvawe:
Hirur{ko,
medikamentozno (citostatici) ili
terapija so zra~ewe.
SINDROM NA HIPERSEKRECIJA
NA SEKSUALNI STEROIDI
ADRENOGENITALEN SINDROM
Se javuva poradi zgolemeno la~ewe na
seksualni steroidi od nadbubre`nata `lezda, {to klini~ki se manifestira kaj èni (hirzutizam i virilizam) i deca (virilizacija na ènski
deca i laèn predvremen pubertet kaj
ma{ki deca).
Blag stepen nekolku vlakna nad

gornata usna.
Mnogu jak stepen vlaknavost na
lice, brada, gradi, dolen del na stomak,
ekstremiteti, obi~no zdruèni so akni, mrsna kosa i koà.
Vlaknavosta se dolì na dejstvoto na
androgenite hormoni na folikulot na
vlaknoto.
Izvori na androgeni hormoni kaj èni se ovarium i korata na nadbubre`nata `lezda.
Virilizam e maskulinizacija na teloto kaj èni i znak e na ekstremno
androgeno dejstvo. Toj vklu~uva:
hirzutizam;
ma{ki tip na }elavost (gubitok
na kosa vo temporalnata i okcipitalna regija na glavata);
atrofija na dojkite;
dlabok glas;
zgolemena muskulatura;
amenorea.
Kaj ènski deca se manifestira so
ènski psevdohermafrodizam. Se manifestira so hipertrofija na klitoris koj potse}a na penis i virilizacija.
Etiologija:
Kaj ma{ki deca se javuva laèn predvremen pubertet se manifestira so pojava sekundarni seksualni karakteristiki, no testisite se nezreli.
Naj~esta pri~ina e hiperplazija na korata na nadbubre`nata `lezda, retko

adenomi ili karcinomi, {to la~at seksualni steroidi.
Dijagnoza:
Klini~ka slika:
klini~ka slika;
labaratoriski ispituvawa: zgolemuvawe na androgenite hormoni vo krv.
EHO i kompjuterska tomografija na
nadbubre`nata `lezda i jajnici.
Klini~kite manifestacii ne se javuvaat kaj vozdrasni maì, tuku kaj

èni i deca.
Kaj èni se javuva hirzutizam i virilizacija.
Hirzutizam se odnesuva samo na
ènskiot pol i ozna~uva zgolemena
vlaknavost kaj èni od razli~en stepen.
Terapija:
hirur{ka i
medikamentozna efektite na androgenite se spre~uvaat so kortikosteroidi.
109
HIPERSEKRECIJA NA
MINERALKORTIKOIDI
Etiologija:
Bolesti {to ja razoruvaat korata na
nadbubre`nata `lezda.
Porano naj~esta pri~ina bila tuberkolozata, denes avtoimuna pri~ina.
Klini~ka slika:
Zgolemeno la~ewe na aldosteronot

kako najvaèn mineralkortikoid se javuva kako primaren hiperaldosteronizam Morbus Conn (koja prestavuva
retka bolest) i sekundaren hiperaldosteronizam.
Zgolemeno la~ewe na aldosteron doveduva do zadr{ka na natriumot {to
doveduva do zgolemuvawe na volumenot
na ekstracelularnata te~nost (bez
edemi), a so pojava na visok krven pritisok.
Hipersekrecija na aldosteronot od
druga strana go zgolemuva eliminiraweto na kalium i se javuva namalena
koncentracija na kalium vo ekstracilularnata i intracelularnata te~nost
(so sebe povlekuva hlor i voda) koe se
manifestira so muskulna slabost i
gr~evi, isto{tenost, polidipsija i
poliurija.
Se karakterizira so postepen po~etok so zamor, slabost i progredira do

potpolna iznemo{tenost.
Se javuva i namaluvawe na apetitot,
povra}awe, gubewe vo teìna, prolivi i
stoma~ni bolki.
Karakteristi~na e zgolemena pigmentacija na koàta, sluznicite, kosata
i noktite.
Pacientite imaat nizok krven pritisok i hipoglikemija, a postoi i gubewe na aksilarnata i pubi~na vlaknavost.
Terapija:
Hroni~na supstitucija na hormoni na
korata na nadbubre`na `lezda.
HIPOFUNKCIJA NA KORATA NA
NAD BUBRE@NA @LEZDA
e urgentna sostojba koja se dolì na akuten deficit na hormonite na korata na nadbubre`nata `lezda.
Obi~no se javuva vo tek na infekcija
ili druga pridru`na bolest kaj bolen
so Morbus Addison.
Se manifestira so muskulni bolki
izrazita slabost i isto{tenost, povra}awe, silni stoma~ni bolki, hipotenzija i ako navreme ne se intervenira moè da zavr{i so smrt.
ADISONSKA KRIZA
Moè da bide:
1). Primarna hipofunkcija na korata
na nadbubre`na `lezda se javuva poradi:
nedovolno la~ewe na site hormoni na
korata (Morbus Addison) ili
izoliran hipoaldosteronizam (koga
nedovolno se la~i samo aldostereonot).
2. Sekundarna hipofunkcija na korata
koja se javuva poradi namaleno la~ewe na
ASTN pri bolesti na hipofizata.
SR@ NA NADBUBRE@NATA
@LEZDA
MORBUS ADDISON
Prestavuva hroni~en deficit na

hormonite na korata na nadbubre`nata `lezda (aldosteron, kortizol i
androgeni).
Sr`ta na nadbubre`nata `lezda nastanuva od kletkite na simpati~nite

ganglii i ottamu po mnogu osobini od110
govara na postgangliskiot simpati~en

neuron na avtonomniot nerven sistem.
Sr`ta na nadbubra`nata `lezda la~i
kateholamini a toa se:
adrenalin (epinefrin), glaven
hormon na sr`ta;
noradrenalin (norpinefrin) i
dopamin.
Site ovie hormoni svoeto dejstvo go
izrazuvaat vrzuvaj}i se za soodvetnite
adrenergi~ni receptori (1, 2, 1, 2
i dopaminskite) lokalizirani vo razli~ni organi vo organizmot.
Na srceto kateholaminite deluvaat
preku 1 receptorite i doveduvaat
do zgolemina srceva frekvencija, zgolemuvawe na kontraktilnosta i srcevata sprovodlivost.
Na periferijata (koàta, muskulite,
bubrezite) kateholaminite so pomo{
na 1 receptorite doveduvaat do stesnuvaewe na krvnite sadovi i porast na
krvniot pritisok.
Preku 2 receptorite kateholaminite doveduvaat do bronhodilatacija i
vazodilatacija.
Dejstvoto na kateholaminite na metabolizmot se ogleda so osloboduvawe
na deponiranite materii koi sluàt
kako gorivoglikoza, slobodni mrsni
kiselini, laktati, so glikogenoliza i
lipazata vo crn drob, mrsnoto tkivo i
muskulite. Nivnoto u~estvo vo regulacijata na volumenot i sostavot na vonkleto~nata te~nost se ostvaruva so
stimulacija na resorpcijata na natrium i voda vo bubre`nite kanal~iwa.
Ne postoi hipofunkcija na sr`ta
na nadbubre`na `lezda bidej}i pri
nejzina hipofunkcija nejzinata funkcija ja prezemaat simpati~nite ganglii
dol` rbeten mozok.
Hiperfunkcija na sr`ta na nadbubre`na `lezda se javuva pri postoewe
na feohromocitom koj prestavuva tumor na hromatofilnite kletki od neuroektodermalno poteklo {to la~at ka-
teholamini, a nastanuva vo sr`ta na

nadbubre`nata `lezda ili drug del od
simpati~niot nerven sistem.
[E]ERNA BOLEST (DIABETES

MELLITUS)
[e}ernata bolest e edna od najzastapenite bolesti na ~ove{tvoto. Re~isi
200 milioni lu|e vo svetot se zaboleni
od dijabet, a vo Republika Makedonija
okolu 46.000.
Seto toa ja vbrojuva {e}ernata bolest vo edna od naj~estite hroni~ni nezarazni bolesti vo svetot, pa i kaj nas.
Hroni~nite komplikacii na bolesta
prestavuvaat socijalen i ekonomski
problem vo svetot. Dovolno e da se
kaè deka naj~estata pri~ina za slepilo vo svetot e tokmu dijabeti~nata retinopatija.
I pokraj site problemi koi gi nametnuva dijabetot do denes nema precizna definicija za poimot {e}erna
bolest. Sepak bi moèla da se dade
slednata definicija :
Dijabetot prestavuva rastrojstvo
na metabolizmot na jagleni hidrati
mast i belkovini koe se dolì na apsoluten, ili relative deficit na insulin, so specifi~ni promeni na krvnite sadovi.
Endokriniot pankreas se sostoi od
mnogubrojni Langenhansovi ostrovca,
koi difuzno se rasporedeni po celiot
pankreas, a najmnogu na opa{kata.
Ostrovcata se sostojat od pove}e
kletki, od koi najzna~ajni se kletkite koi la~at glukagon, kletkite
koi la~at insulin i kletkikoi
la~at somatostatin.
111
zata od heparot so zapirawe na procesot na glikogeneza (sozdavawe na nova

endogena glikoza od masti i belkovini) i glikogenoliza ( razgradba na glikogenot do glikoza).
Bidej}i insulinot vo osnova e hipoglikemiski hormon, za odrùvawe na
glikozata vo normalni granici, za obezbeduvawe na pogolemi koli~estva na
glikoza pri zgolemeni potrebi na organizmot, u~estvuvaat drugi hormoni
koi imaat sprotivni metaboli~ki
efekti od insulinot. Toa se t.n. kontraregulatorni hormoni glukagonot,
STH, ACTH, glikokortikosteroidi, kateholamini, tireoidni hormoni i dr.
Sl. 97. [ematski prikaz na endokrin pankreas: 1. Langeenhansovi ostrovca; 2.

kletki; 3. kletki; 4. kletki; 5,6. interlobarno kanal~e
Etiologija:
Uloga na insulinot Biosintezata

i sekrecijata na insulinot go kontrolira nivoto na glikoza vo krvta.
So porast na koncentracijata na glikoza vo krvta (glikemija) raste i sekrecijata na insulin, a so pad na glikemijata la~eweto na insulin se namaluva. Vrz la~eweto na insulin vlijaat
i nekoi aminokiselini od hranata,
mnogu hormoni, kako i aktivnosta na
avtonomniot nerven sistem.
Insulinot deluva vrz mnogu tkiva
koi imaat specifi~ni receptori za
insulin. Toj vlijae vrz metabolizmot
na jaglenihidrati, masti i belkovini.
Spa|a vo grupata na anabolni hormoni,
bidej}i ja stimulira izgradbata na
sloèni soedinienija koi sluàt za
gradba na tkivata, energetski potrebi,
a vo isto vreme spre~uva nivna razgradba (katabolizam). Taka insulinot e
vklu~en vo rasteweto, razvojot, kako i
vo funkcioniraweto na mnogu tkiva i
organi.
Insulinot doveduva do namaluvawe
na koncentracijata na glikoza vo krvta
{to go zabrzuva navleguvaweto na glikoza vo kletkite na perifernite tkiva
i go namaluva izleguvaweto na gliko-
Pri~inata do denes ne e dovolno razjasneta. Se smeta deka osnovno vlijanie

ima naslednosta.
Za razvoj na dijabet moè da pridonesat mnogu faktori kako {to se virusna
infekcija, specifi~ni imunolo{ki
poremetuvawa, endokrini bolesti kaj
koi postoi zgolemeno nivo na kontraragulatornite hormoni.
Pojavata na dijabet ja zabrzuvaat i nekoi faktori na sredinata: na~in na
ìvoti i ishrana, gojaznost, fizi~ka
neaktivnost, stresovi, infekcii, bremenost, bolesti na panrkeas i hepar,
nekoi lekovi.
Patogineza:
Osnovna pri~ina za razvoj na {e}erna bolest e nedostatok na insulin.
Kaj zdravi lu|e postoi ramnoteà
me|u sozdavaweto na glikoza i nejzinata potro{uva~ka. Kaj dijabet, iako postoi izrazena hiperglikemija, kletkata
gladuva. Imeno, poradi nedostatok na
insulin, se namaluva izleguvaweto na
glikoza vo kletkite, poradi {to za da
se sozdade energija, najprvo se tro{at
112
kleto~nite rezervi na glikogen (glikogenoliza), a potoa doa|a do zabrzuvawe na procesot na sozdavawe na nova
glikoza od masti i belkovini (glikoneogeneza), {to zna~ajna uloga ima aktivnosta na kontraregulatornite hormoni.
Poradi namalena potro{uva~ka na
glikoza zabrzana glikogenoliza i glikoneogogeneza nastanuva hiperglikemija.
Slobodnite masni kiselini vo eden
del se koristat za energetski potrebi
na organizmot, a so drug del za sozdavawe na ketonski tela, koi doveduvaat
do opasno zgolemuvawe na kiselosta vo
krvta, odnosno do acidoza.
Klasifikacija na hiprglikemi~nite
sostojbi:
A. Diabetes mellitus
1). Diabetes mellitustip1
2). Diabetes mellitustip2
3). Sekundaren Diabetes mellitus zdruèn e so razli~ni bolesti na pankreas,
endokrini bolesti, lekovi, naru{uvawe na receptorite za insulin, genetski naru{uvawa i dr.
4). Gestaciski Diabetes mellitus se javuva vo tek na bremenost (ne postoel
pred bremenosta).
B. Naru{ena glikozna tolerancija (podnoslivost) se javuva hiperglikemija po
jadewe.
V. Naru{ena glikemija na gladno
postoi zgolemuvawe na glikozata vo
krvta nagladno, dodeka glikemijata
posle jadewe e normalna.
poliurija posledica e na hiperglikemijata bidej}i glikozata izla~ena vo

urinata so sebe povlekuva i voda;
polidipsija zgolemena èd posledica e na dehidratacijata nastanata od
poliurija;
suva koà i sluznici se znak na dehidratacija suva usta i jazik obi~no
se javuvaat pred drugite znaci na dijabet.
polifagija zgolemen apetit e rezultat na nemo`nost tkivata da ja metaboliziraat glikozata;
namaluvawe na telesna teìna
posledica e na gubewe na masti vo mrsnoto tkivo i proteini vo muskulnoto
tkivo. Se javuva poradi dominacija na
kataboliti~kite procesi nad anaboliti~kiot efekt {to se javuva poradi
nedostatok na insulin;
op{ta slabost i malaksalost
posledica e od naru{uvawe vo produkcijata na energija.
Naj~esti laboratoriski znaci se:
hiperglikemija zgolemenoto nivo
na {e}er vo krvta e osnoven naod kaj
diabetot. Posledica e namalenoto iskoristuvawe na glikozata poradi nedostatok na insulin i zabrzano sozdavawe na glikoza vo heparot;
glikozurija {e}er vo mo~ta se javuva koga nivoto na glikoza vo krvta e
nad 10mmol/l;
acetonurija i miris na aceton se
javuva kako znak na zgolemeno sozdavawe na ketonski tela vo heparot i
nivno izla~uvawe so urinata {to se javuva ako diabetot ne e reguliran.
hiperlipidemija zgolemeni masti
vo krvta.
Klini~ka slika :
Klini~kite i laboratoriskite znaci se posledica na apsoluten ili relativen deficit na insulin t.e. od naru{uvaweto na metabolizmot na jagleni hidrati, no i masti i proteini.
Naj~esti prisutni klini~ki znaci kaj
diabetot se:
Karakteristiki na poedini formi

na diabet
Diabetes mellitustip1
Se javuva kaj lica do 35 god. Nastanuva poradi kompletno razoruvawe na
113
kletkite od avtoimun proces koe e genetski predisponirano.

Klini~kata slika se karakterizira
so akuten po~etok, so klasi~ni simptomi: poliurija , polidipsija, namaluvawe na telesnata teìna, zamor, isto{tenost, gadewe i povra}awe.
Od laboratoriskite znaci karakteristi~na e izrazita sklonost kon ketoacidoza. U{te od po~etokot se lekuva so insulin.
ti na glikemija. OGTT go otkriva latentniot diabet.

ispituvawe na nivoto na insulin vo
serum ili plazma.
Lekuvawe:
Vo lekuvaweto se primenuvaat slednive pet osnovni principi:
1). Dieta e osnova za lekuvawe na
{e}ernata bolest, a definicija za dieta e zdrava i pravilna ishrana. Taa
moè da bide standardna (klasi~na) i
slobodna.
Standardnata dieta se sostoi vo
pravilno rasporeduvawe na obrocite,
so pravilen soodnos na jagleni
hidrati, masti i belkovini (5565% :
2530% : 1015%).
Se prepi{uvaat tri standardni obroci i 3me|uobroci koi obi~no se sostojat od ovo{je.Kaloriskoto vnesuvawe se presmetuva spored sostojbata
na ishranetost (t.e.spored BMI) na
bolniot i negovata profesija. Najdobar izvor na jaglerodni hidrati se
produkti koi sodràt rasitelni vlakna, celuloza pektin i sl. koi ne se resorbiraat ili delumno se resorbiraat
vo GIT i davaat ~uvstvo na sitost poradi voluminoznosta.Vnesuvaweto na
jaglerodni hidrati se izrazuva vo
lebni edinici. Edna lebna e ekvivalent na edno par~e leb od 30gr. Lebnite edinici se tie koi ja zgolemuvaat
glikemijata. Hranata koja ne sodrì
lebni edinici nema jaglerodni hidrati
i taa moè slobodno da se konsumira,
no treba da se znae deka taa ima kaloriska vrednost t.e. ja poka~uva telesnata teìna. Edna lebna edinica e na
pr. ~a{a mleko, edna supena laìca
oriz, eden kompir, edna praska edno jabolko, edna lajca med itn.
Diabetes mellitustip2
Pojavata na ovoj tip na diabet e po 40
godi{na vozrast (naj~esto po 60 god.) i
tuka spa|aat 90% od site slu~ai na diabet.
To~nata pri~ina ne se znae se spomnuvaat pove}e, no golema uloga ima
naslednosta.
Klini~kata slika se karakterizira
so postepen po~etok so manifestirawe na nekolku klasi~ni simptomi ili
bez niv.
~esto pati se dijagnosticira koga }e
se javat komplikaciite na diabetot.
Nema sklonost kon ketoacidoza.
Lekuvaweto e so dieta i oralni antidijabetici, a podocna i so insulin.
Dijagnoza:
Naod na glikoza va krvta normalnata vrednost na glikemijata na gladno
e 3,6 do 6,1mmol/l; Ako se izmeri glikemija na gladno nautro nad 7,0 mmol/l
vo dve posledovatelni merewa se dijagnosticira diabetot.
glikoza vo urinata prisutna e ako
glikemijata vo krvta e nad 10mmol/l;
aceton vo urinata se javuva pri visoki glikemii i gladuvawe, odnosno
zgolemena fizi~ka aktivnost;
oralen glikoza tolerans test (OGTT)
se primenuva koga ne moè so sigurnost
da se dijagnosticira diabetot, odnosno
koga pacientot ima grani~ni vrednos114
Polovina od proteinite se obezbeduva od proteini od ìvotinsko poteklo (posno meso, mleko, mle~ni
proizvodi koi ne sodràt mnogu masti), a drugata polovina od produkti od
rastitelno poteklo.
Mastite treba da bidat samo od rastitelno poteklo (bogati so nezasiteni
masni kiselini).
Alkoholot ne smee da bide zasladen.
Ne smee da se konsumiraat slatki vina,
likeri i sl. Alkoholot zna~itelno go
naru{uva vnesuvaweto na kalorii, bidej}i od 1g. se osloboduvaat 7 kalorii
energija .
Slobodna ishrana bez ograni~uvawe
na jaglerodni hidrati, e najomilena i
se primenuva samo kaj bolni koi se na
intenzivna insulinska terapija .
Sl. 98. Koli~estvo na razli~ni hrani koe
sodrì edna lebna edinica
Jaglerodnite hidrati {to se vo sostav na t.n. korenesti rastenija mnogu

malku vlijaat vrz glikemijata. Vo tie
rastenija jeglerodnite hidrati se
nao|aat vo mnogu sloèni formi, kako
{to se na primer celulozata, pektinot
i dr. Ovie jaglerodni hidrati mnogu
malku ili voop{to ne se razloùvaat,
pa minimalno vlijaat vrz zgolemuvaweto na glikemijata. Toa e t.n. ishrana
koja se sostoi od rastitelni vlakna.
Sl. 100. Trite glavni vidovi materii vo

hranata (masti, jaglerodni hidrati i
proteini)
2). Fizi~ka aktivnost im se prepora~uva na site bolni so diabet, sekako

vo zavisnost od nivnata zdravstvena
kondicija. Ne se prepora~uvaat sportovi koi se te{ki (atletika i sl.) kaj bolni so komplikacii, osobeno ako se so visok krven pritisok, retinopatija i sl.
3). Edukacija i samokontrola
Edukacija zna~i organizirano prenesuvawe na soznanijata za diabetot na
Sl. 99. Ishrana {to sodrì vlakna

(fibre)
115
bolnite i ja pravat lekari i sestri

specijalno obu~eni za toa.
Moè da bide individualna (razgovor so sekoj bolen poedine~no) i grupna se sproveduva vo grupi od pacienti
spored odnapred predvidena programa.
Osnovna cel na edukacijata e pacientot da se zapoznae so svojata bolest,
po~nuvaj}i od etiopatogenezata, klini~kata slika terapijata, komplikaciite i nivnata prevencija.
Samokontrolata se sostoi od ovozmoùvawe na bolniot samiot, od doma{no aparat~e za opredeluvawe na glikemija, da ja kontrolira svojata bolest i
po potreba da se konsultira so lekar
diabetolog. Ponekoga{ ako e mnogu visoka glikemijata se odreduva i aceton vo
mo~ta so pomo{ na lenti {to je menuvaat bojata vo prisustvo na aceton. Promenata na bojata se sporeduva so bojata
na kutijata. Isto taka toa moè da se napravi i vo doma{ni uslovi.
Oralnite hipoglikemici se podeleni

na pove}e grupi:
preparati na sulfonilurea (Diabenese, Daonil, Glibedal, Euglukon),
bigvanadi (Dipar, Metformin (Glucophage), Buformin), akarboza (Glukobay), rastitelni smoli, tiazolindioni.
5. Insulin se primenuva:
kaj Diabetes mellitus tip 1 kaj site
bolni,
Diabetes mellitus tip 2 koga so prethodnite metodi ne e postignata
zadovolitelna glikoregulacija,
kaj èni so gestaciski diabet za
vreme na bremenost i laktacija,
kaj bolni so Diabetes mellitus tip 2
kade e potrebno privremena terapija so insulin za vreme na pote{ki infekcii operacii i sl.
Spored potekloto insulinot moè
da bide od ìvotinsko poteklo koj ne
se primenuva denes i human insulin
dobien so bioinìnering.
Spored vremetraeweto na dejstvo
moè da bide insulin so kratko dejstvo , so sredno, so bifazi~no i so dolgo dejstvo.
Insulinot se dava sekojdnevno, so
subkutani inekcii.
Sl. 101. Proverka na glikemijata so pomo{ na aparat~e za glikemija vo doma{ni

uslovi.
4). Oralni antidiabetici (hipoglikemici) se koristat samo kaj bolni so

Diabetes mellitustip2, kaj bolni ~ij endokrin pankreas e sposoben da la~i izvesni koli~estva insulin i kaj bolni
bez drugi komplikacii.
Sl. 102. Insulinsko penkalo
116
mellitus tip 2 koe se karakterizira so

acidoza (pH <7,25) i mle~na kiselina
(laktat) vo serum.
Se manifestira sli~no kako kaj diabeti~nata ketoacidoza samo {to bolnite nemaat miris na aceton.
Komplikacii na {e}ernata bolest:

A). Akutni (metabolni) komplikacii:
1). Diabeti~na ketoacidoza i koma e
akutno vlo{uvawe na diabetot, koe
nastanuva poradi metabolno naru{uvawe {to se sostoi od trijasot: hiperglikemija, ketoza i acidoza.
Se javuva kaj novootkrien diabet tip
1, neredovno primawe na insulin ili
malo koli~estvo na insulin, infekcii,
stresni situacii, miokarden infarkt
i sl.
Po~nuva so voobi~aenata slika na
poteòk diabeti~en sindrom: polidipsija, poliurija, iscrpenost, èd,
su{ewe na ustata. Pojava na gadewe,
povra}awe i silni abdominalni bolki
sugerira na pojava na diabeti~na ketoacidoza. Bolniot e crven vo liceto,
di{e dlaboko i zabrzano Kusmaulovo
di{ewe, a okolu bolniot se {iri miris na aceton (kako gnilo jabolko).
Svesta e za~uvana, no postepeno se pomatuva, se javuva pospanost.
Dokolku dojde do naru{uvawe na svesta i vlo{uvawe na znacite na ketoacidoza se javuva ketoacidoti~na koma.
2). Hiperosmolarna neketoti~na koma
isklu~itelno te{ko metabolno poremetuvawe {to se karakterizira so krajno
visoka hiperglikemija (>33,344,4mmol)
dehidratacija so hiperosmolarnost na
serum, a bez ili se minimalni ketotelata.
Naj~esto se javuva kaj postari lica
koi se na tabletarna terapija i ne vodat redovna kontrola.
Po~nuva postepeno so iscrpenost,
èd i pospanost. Podocna bolnite ne
moàt da stanat od postela i ako ne se
otkrijat pa|aat vo koma.
Nema miris na aceton i nema zabrzano di{ewe kako kaj ketoacidozata.
4. Hipoglikemija se karakterizira so
pad na glikemijata vo krvta pod 2,5mmol/l.
Naj~esto se javuva poradi predozirawe so insulin ili so oralnite hipoglikemici, nedovolno vnesuvawe na
jaglerodni hidrati ili pregolema fizi~ka aktivnost.
Sl. 103. Znaci na hipoglikemija
Od klini~kite simptomi vo po~etokot se javuva glad ili gadewe i povra}awe, glavobolka, vrtoglavica, slabost, stoma~ni bolki. Klini~ki znaci se: tremor (tresewe na racete),
ladna pot, ladni ekstremiteti, bledilo, tahikardija, hipertenzija, {iroki zenici.
Podocna se javuvaat znaci od strana
na CNS: konfuznost, strav, razdrazlivost, izlivi na bes, nejasen vid, po-
3. Laktatna acidoza prestavuva te{ko

metabolno poremetuvawe kaj Diabetes
117
remeten govor, zuewe vo u{ite, parestezii, konvulzii, hemiplegija, poremetuvawe na svest do koma.
Kaj polesni slu~ai dovolno e da se
dade samo nekolku kocki na {e}er, a vo
pote{ki slu~ai se dava intravenski
hipertona glikoza.
B). Hroni~ni (vaskularni) komplikacii:

Metabolnite poremetuvawa kaj dijbetot doveduvaat do degenerativni promeni na malite krvni sadovi (mikroangiopatii) i go pottiknuva procesot na
arteriosklerozata vo srednite i golemite krvni sadovi (makroangiopatii)
Mikroangiopatski komplikacii se:
diabeti~na retinopatija (ako se
zafateni krvnite sadovi na okoto);
diabeti~na nefropatija (ako se zafateni krvnite sadovi na bubreg);
diabeti~na neuropatija (o{tetuvawe na nervite).
Sl. 104. Posledici {to gi ostava diabetot vrz organite: 1. na o~ite predizvikuva glaukom so o{tetuvawe na retinata i postepen gubitok na vidot; 2. na
srceto predizvikuva koronarna arteriska
bolest, {to vo opredeleni slu~ai, moè da
dovede do nekroza na srcevoto tkivo, poznato kako miokarden infarkt; 3. na arteriskite krvni sadovi diabetot e eden od
rizik faktorite za ateroskleroza, pri koja doa|a do nataloùvawe na mrsni naslagi
vo arteriite koi go popre~uvaat protokot na krv; 4. bubrezite go o{tetuva glomerulot i malite krvni sadovi na bubrezite nefropatija pri {to doa|a do gubewe na potrebnite proteini so urinata i
nastanuva bubre`na slabost; 5 .stapalo
predizvikuva o{tetuvawe i degenerativni
promeni na tkivata, kako i na perifernite
nervi (nevropatija) i ulceracii.
Makroangiopatski komplikacii t.e.

arteriosklerozata kaj diabeti~ni bolni
se javuva dosta rano, ima brz razvoj i
tendencija kon generalizacija.
Naj~esta lokalizacija se
koronarnite krvni sadovi koronarna arteriska bolest;
cerebralnite (mozo~nite krvni sadovi i
perifernite arterii na dolnite
ekstremiteti (diabeti~no stapalo).
118
10. Poradi {to se javuva adrenogenitalen sindrom?

11. [to ozna~uva poimot hirzutizam , a
{to virilizacija?
12. Kako se manifestira adrenogenitalniot sindrom kaj deca?
13. [to prestavuva Morbus Addison?
14. Kako se definira {e}ernata bolest?
15. Koja e ulogata na insulinot?
16. Kako e podelen diabetot i hiperglikemi~nite sostojbi?
17. Koi se naj~esti prisutni klini~ki
znaci na diabetot?
18. Objasni gi principite na lekuvawe
i dieta kaj diabetot?
19. Koi se akutni, a koi hroni~ni komplikacii kaj diabetot?
PRA[AWA:
1. [to e hiperpituitarizam i kako se
mainfestira?
2. Koga se javuva akromegalija, a koga
gigantizam ?
3. Poradi {to se javuva insipiden diabet?
4. Koi simptomi dominiraat kaj Bazedovata bolest?
5. [to e hipotireoza?
6. [to e subakuten tireoiditis?
7. [to prestavuva eutiroidna struma?
8. [to e primaren hiperparatireoidizam i koi simptomi i znaci se
prisutni?
9. Poradi {to se javuva Cushingov
sindrom, i koi se negovi najva`ni
klini~ki karakteristiki?
119
Bolesti na lokomotorniot sistem
2. Infektivni artritisi
BOLESTI NA LOKOMOTORNIOT
SISTEM
3. Metabolni artropatii (osteoporoza i uri~en artrit).
Lokomotorniot sistem prestavuva

glavno potporno, a na opredeleni delovi od teloto (glava, graden ko{ i
karlica) i za{titno tkivo na pooddelni vnatre{ni organi i vlijae vrz viso~inata i gradbata na teloto na sekoj
~ovek.
Bolestite na lokomotorniot sistem
i svrznoto tkivo, ili revmatskite bolesti, prestavuvaat edni od naj~estite
i verojatno najstarite bolesti na ~ove~kiot rod.
Poimot revmatizam ozna~uva bolni
manifestacii od zglobno, vonzglobno,
koskeno, i visceralno poteklo, nedovolno e definiran i neprecizen. Zatoa, ~esto opfa}a i bolesti koi ne se
striktno primarno zaboluvawe na lokomotorniot sistem i svrznoto tkivo
tuku bolesti na drugi organi i sistemi.
Delot od internata medicina koja gi
izu~uva revmatskite bolesti se narekuva revmatologija.
So ogled na faktot {to etiologijata,
i patogenezata na revmatskite bolesti
glavno se nepoznati ili nejasni, a potekloto i manifestaciite na bolesta
~esto nadvor od lokomotorniot sistem,
ne postoi edinstvena op{toprifatena
klasifikacija na revmatskite bolesti.
II. Degenerativni revmatski bolesti

1. Degenerativni zaboluvawa na perifernite zglobovi;
2. Degenerativni zaboluvawa na rbetniot stolb;
III. Vonzgloben revmatizam
(entenzitis, kapsulitis, burzitis, tendonitis, tenosinovitis, fasciitis, fibromialgija, panikulitis).
IV. Ostanati poretki revmatski bolesti i revmatski sindrom kaj zaboluvawata na drugite organi i sistemi.
REVMATOIDEN ARTRITIS
Revmatoidniot artritis e hroni~na sistemska vospalitelna bolest na svrznoto tkivo od nepoznata

etiologija, koja najmnogu go o{tetuva lokomotorniot sistem i najdobro
se manifestira na perifernite zglobovi od ekstremitetite vo smisla na
hroni~no simetri~no vospalenie na
pove}e zglobovi koj obi~no po~nuva na
malite zglobovi na {akata i stopalata, a potoa se {iri centripetalno
(ra~je, lakti, rame, glu`dovi, koleno,
kolk).
Poednostavna bi bila slednava:

I. Vospalitelni revmatski bolesti:
Etiologija:
1. Idiopatski artritisi:
Revmatoiden artritis;
Revmatska treska;
Juvenilen hroni~en artritis
Sistemski bolesti na svrzno
tkivo
Sistemska skleroza;
Sistemski lupus eritematozus
Polimiozitis/dermatomiozitis
Ankilozira~ki spondilitis i
dr.
Nepoznata e, no se smeta deka razli~ni faktori predizvikuvaat opredeleni imunolo{ki mehanizmi vo organizmot na genetski predodredeni
lica {to doveduva do pojava na revmatoiden artritis.
Patohistologija;
Vo zglobovite se javuva vospalenie na
sinovijalnata te~nost vo zglobot sinovit so pojava na eksudat i buewe
120
na granulaciono tkivo (panus) {to doveduva do o{tetuvawe na zglobnata rskavica i subhondralanata koska i posledi~na fibrozna i koskena ankiloza
(nepodvi`nost ) na zglobot.
Artritot doveduva do te{ki deformacii na {aki prstite od {aka se

vrtat kon ulnarnata strana, atrofiraat intraosealnite muskuli, palecot
e vo forma na Z; od 2 do 5 prst deformacii vo forma na dup~e za kop~e ili
deformacii vo forma na lebedov vrat.
Klini~ka slika:
Bolesta naj~esto po~nuva postepeno
so zamor, potewe, gubewe vo teìnata, namaluvawe na apetitot.
Potoa sledi prviot odreden znak, toa
e utrinskata vko~anetost, naj~esto
na malite zglobovi na {akite i stapalata, koja trae pove}e od 1 ~as.
Potoa se javuva bolka, lesna na po~etokot i se javuva pri dvièwe i pritisok, a podocna spontano i vo miruvawe,
se javuva na malite zglobovi od {aki i
stapala, a potoa se {iri na drugi zglobovi.
Sledi pojava na otok na zglobovite
i se javuvaat vretenesti prsti.
Sl.106. Deformacii na prstite kaj revmatoiden artrit.
Zafateni se i drugite zglobovi na

ra~jeto, laktite, ramenata, {to doveduva do kontrakturi i ograni~ena
podvi`nost.
Ako e zafaten temporomandibularniot zglob, doveduva do ote`nato xvakawe, a zafa}awe na vratniot del od
rbetot doveduva do uko~enost i bolki
vo vratot. Ako e zafaten vratniot
rbet vo predel na atlas i epistrofeus
poradi atlantoaksijalna dislokacija i
pritisok na medulla oblongata moè da
dojde do pareza pa i smrt na bolniot.
Sl. 104. Revmatoiden artrit vretenesti prsti.
Osven simetri~nost karakteristi~no

za revmatoidniot artrit e rasporedot
na artrit na malite zglobovi na {akata osven distalnite interfalangealni zglobovi (DIP) koi se po{tedeni.
Potoa artritot se {iri centripetalno od {aki na ra~ni zglobovi,
lakti i ramewa (vo naprednata faza) i
od stopala na glu`dovi, kolena i kolkovi, moàt da bidat zafateni site
zglobovi osven DIP na prstite na
{aki i torakalniot i lumbalniot del
na rbetot.
Sl. 107. deformacija na palec vo forma na Z.
Promeni moàt da se javat i nadvor od

zglobovite: na koà (potko`ni jazol~iwa, ulceronekroti~ni promeni), srce
(perikardit, miokardit), beli drobovi
121
(plevrit, fibroza na beli drobovi), o~i

(episklerit), krv (anemija).
Dijagnosti~ki kriteriumi:
Amerikanskata revmatolo{ka asocijacija (ARA) izraboti 7 dijagnosti~ki
kriteriumi za revmatoiden artrit.
Vrz osnova na niv moè da se opredeli
dali se raboti za revmatoiden artritis:
1. utrinska vko~anetost {to trae
pove}e od 1 ~as;
2. otok na zglobovi vo najmalku
tri zglobni regii, videni od
strana na lekar;
3. otok na ra~nite zglobovi i
malite zglobovi na {akata.
4. simetri~ni artritisi;
5. subkutani noduli;
6. pozitiven revmatoiden faktor
7. rendgen promeni tipi~ni za
revmatoiden artrit.
Za dijagnoza na revmatoiden artrit
neophodni se kriteriumite pod reden
broj od 1 do 4, da bidat prisutni najmalku {est posledni nedeli.
Za postavuvawe na dijagnoza neophodni se 4 kriteriumi.
Sl. 108. Deformacii vo forma na lebedov

vrat
Dijagnoza:
Karakteristi~na klini~ka slika;
Laboratoriski ispituvawa:
sedimentacijata e zabrzana;
anemija umerena, normocitna,
normohromna, a leukocitite i
trombocitite se normalni;
ispituvawe na revmatoidniot
faktor RF vo serum, iako toj moè
da se najde i kaj drugi bolesti. RF se
imunoglobulini od klasata IgG i
IgM. Naj~esti testovi za dokaùvawe
na RF se WalerRose i Latex RF test.
RF moè da e prisuten vo serum ili
sinovijalna te~nost.
rendgenski ispituvawa;
punkcija na zglob biohemisko i
citolo{ko ispituvawe na eksudatot od ote~eniot zglob.
Lekuvawe:
Revmatoidniot artritis e doìvotna
bolest so nepoznata etiologija i nema
kauzalna terapija,
Osnovni celi na terapijata se:
namaluvawe na bolkata;
smiruvawe na vospalitelniot
process;
odrùvawe na podvi`nosta na
zglobovite;
zabavuvawe na progresijata na
bolesta.
Lekuvaweto na revmatoidniot artrit se sostoi od 5 elementi:
1. Op{ti merki: fizi~ki, psihi~ki
odmor, izbegnuvawe na fizi~ki napor
i nepovolni mikroklimatski uslovi,
promena na rabotnoto mesto ili skratuvawe na rabotnoto vreme, edukacija
na bolniot za aktivna sorabotka vo lekuvaweto i rehabilitacijata.
Sl. 109. Punkcija na zglob.
2. Temelna terapija: lekovi za koi iskustvoto pokaàlo deka moàt da vli122
jaat vrz tekot na bolesta t.e. da go ublaàt, zabavat ili privremeno prekinat procesot.
Vo temelna terapija se primenuvaat
solite na zlato, sintetski antimalarici (Resorchin, Chlorochin), sulfosalazin, citostatici (metotrexat), penicilamin.
3. Terapija za spre~uvawe na bolkite i
vospalenieto: lekovi koi ne vlijaat
na tekot na bolesta.
Tuka spa|aat: nesteroidni antiinflamatorni lekovi i kortikosteroidite (najdobro e kortikosteroidite da se dadat lokalno vo zglobot).
4. Fizikalna terapija: spre~uva kontrakturi na zglobot. Treba postojano
da se primenuva.
Vo aktivnata faza od bolesta blaga
(blaga masaà, razdviùvawe vo krevet).
Vo faza na remisija intenzivna se
primenuvaat site metodi na fizikalna
terapija no najva`na e kineziterapijata.
Bolesta ima lokalen karakter, moè

da bide zafaten eden ili nekolku zglobovi, nema sistemski karakter (bez
promeni na op{tata sostojba).
Naj~esto zafateni zglobovi so degenerativniot revmatizam se najmnogu
optovarenite zglobovi: na dolnite
ekstremiteti kolenata, kolkovite,
stopaloto, vratniot i slabinskiot del
na rbetniot stolb i zglobovite na
prstite na {akite.
Etiopatogeneza:
Etiopatogenezata glavno e nerazjasneta.
Primarnata lezija se degenerativni
promeni na zglobnata rskavica koi
po~nuvaat vo vtorata decenija od
ìvotot i progresivno napreduvaat vo
ìvotot.
Dopolnitelni faktori {to pridonesuvaat za pojavata na artroza se: povtoruvani mikrotraumi, optovaruvawe so pogolema telesna masa, profesionalno preoptovaruvawe na pooddelni zglobovi (fudbaleri, balerini,
grade`ni rabotnici).
5. Hirur{ka terapija:
Rana hirur{ka terapija sinoviektomija na golemi zglobovi (koleno),
indicirana e koga pokraj cela terapija
eden ili dva zgloba ostanuvaat inaktivni.
Kasna hirur{ka terapija korektivni zafati transpozicija na tetivi, osteoplastija i sl.
Klini~ka slika:
Glavni manifestacii na bolesta se
bolkata i povremena vko~anetost na
izmenetiot zglob. Bolesta nema sistemen karakter i op{tata sostojba na
bolniot e dobra. Bolkata se javuva ili
vlo{uva pri optovaruvawe na zglobot
(dvièwe), se smiruva pri odmor. Nave~er so odmor i zatopluvawe problemite naj~esto se namaluvaat ili se gubat.
Bolkata naj~esto se opi{uva kako
dlaboka bolka, ti{tewe i vko~anetost
na izmenetiot zglob.
Rano nautro po spieweto i osobeno
po podolg period na neaktivnost, se javuva kratkotrajna vko~anetost, krutost i bolka pri pridviùvawe na artrozno izmenetite zglobovi, koja obi~no trae nekolku minuti, no moè da
trae i podolgo najmnogu 20 minuti.
Se javuvaat i krepitacii (potpuknuvawe, ~kripewe) poradi triewe na
DEGENERATIVNI REVMATSKI
BOLESTI
Degenerativnite revmatski bolesti se nevospalitelni bolesti na zglobovite koi primarno ja zafa}aat
zglobnata rskavica a se javuva reaktivnohipertrofi~ni promeni na subhondralnata od zglobnite rabovi (osteofiti), klini~ki se manifestiraat so bolka, ograni~ena podvi`nost
i defor miteti na zafatenite zglobovi, dodeka ankiloza obi~no nema.
Za ovaa bolest povrzana so stareeweto kaj nas se upotrebuva terminot artroza i prestavuva naj~esta revmatska
bolest.
123
okolnite koskeni delovi na zglobot,

promeni na okoluzglobnite strukturi.
Deformacijata na zglobovite e posledica na naprednat stadium od bolesta t.n. artrozna deformacija na zglobovite.
Posebni formi na artroza na periferni zglobovi:
Gonartroza (artroza na koleno) koleniot zglob, kako nose~ki zglob,
postojano e izloèn na povredi, pa
~esto e zafaten so artroza.
Naj~esto se javuva kaj sredove~ni gojazni lica, obi~no èni po menopauzata i lica so stati~ki poremetuvawa na
nozete (ramno stapalo, varus i valga
kolena).
Bolkata , spontana ili na palpacija,
moè da ja ima vo samo eden del od kolenoto. Bolkata e poizrazena pri dvièwe, osobeno pri ka~uvawe po skali i
na viso~ina. Bolkite se pove}e izrazeni pri dvièwe otkolku pri miruvawe.
êsto se javuva izliv (hidrops) na kolenoto i hipertrofija na m.qudriceps.
Ograni~ena podvi`nost ote`nat
od se javuva vo podocne`nata faza.
Sl.1105 Heberdenova artroza.
Bu{arova artroza degenerativni

promeni na proksimalnite interfalangealni zglobovi na {akite se manifestira so pojava na jazol~iwa vo
ovie zglobovi.
Sl. 111. Bu{arova artroza.
Koksartroza (artroza na kolkot)

moàt da ja predizvikaat razli~ni
vrodeni ili steknati anomalii na kolkovite (luksacii, displazija na acetabulumot).
Po~nuva postapno, so bolki na kolkot, natkolenicata, pove}e na medijalnata strana i kolenoto. Bolkite
se javuvaat po podolgo odewe osobeno
po neramen teren.
Se javuva ote`nato odewe bolniot
krivi.
Generalizirana artroza na prstite od

{akata (polyarthrosis) nekoi pacienti
se skloni kon generalizirana artroza,
koja se karakterizira so istovremena
pojava na artrozen proces na tri ili
pove}e zglobovi i zglobni grupi. Istovremeno se zafateni i distalnite i
proksimalnite inter falangealni
zglobovi (DIP i PIP).
Artroza na prstite na {akata:

Heberdenova artroza lokalizirana e na distalnite interfalangealni
zglobovi od prstite na {akata. Se
manifestira so pojava na jazol~iwa na
dorzalnata strana na zglobot, od
nadvore{nata i vnatre{nata strana.
Sl. 112. Generalizirana artroza na
prstite od {akata.
124
Se manifestira so bolka vo predel

na torakalniot rbet i grbot, spazam
na paravertebralnite muskuli, ograni~ena podvi`nost na torakalniot
rbet.
Degenerativni bolesti na rbet (spondylosis, spondyloarthrosis)

Prestavuvaat nevospalitelni promeni na zglobnorskavi~nite elementi
na rbet.
Promenite se javuvaat vo onie segmenti na rbetot koi se najpodvi`ni, a
toa se torakolumbalniot del i dolniot
del na vratniot rbet.
Klini~kata slika moè da se manifestira so:
lokalen (vertebralen) sindrom t.e.
so bolka vo soodvetniot predel,
ograni~ena podvi`nost, spazam na
paravertebralnata muskulatura i
oddale~eni simptomi poradi pritisok na protrudiraniot ili prolabiraniot disk i osteofitite na
nervnite koreni, medulla spinalis i
bliskite krvni sadovi.
3). Lumbalen sindrom se manifestira

so bolka vo lumbalniot i lumbosakralniot predel, spazam na paravertebralnite muskuli, ograni~ena podvi`nost na lumbalniot rbet {to moè
da bide sledeno so ({irewe) na bolkata
dol` nozete, senzitivni i motorni
naru{uvawa na dolnite ekstremiteti (parestezii, hipoestezija, parezi,
paralizi).
Lumbago ozna~uva akutna pojava na
lumbalna bolka. Naj~esta pri~ina se
degenerativni promeni na lumbalniot
rbet (L4L5 i L5S1), poretko trauma,
tumor i drugi revmatski bolesti.
Naj~esto se raboti za diskopatija
t.e. pritisok vrz nervnite koreni od
protrudiran ili prolabiran diskus, a
ne pritisok od osteofiti kako kaj
spondilozata.
Neposrednata pri~ina za akutniot
lumbalen sindrom (digawe na tovar,
pad) naj~esto e samo provokativen faktor za ruptura na anulusot na degenerativno izmenetiot diskus.
Se razlikuva cervikalen, lumbalen i

torakalen sindrom. Klini~kite razliki glavno se od anatomski karakter
na rbet i soodvetnite strukturi vo
pooddelni delovi.
1). Cervikalen sindrom na akutna ili
hroni~na bolka vo vratniot del od
rbetot izgubena lordoza na vratniot
rbet, spazam na paravertebralnite
muskuli i ograni~ena podvi`nost na
vratniot rbet {to moè da bide pridruèn so oddale~eni simptomi t.e.:
Dijagnoza na artrozite:
cervikobrahijalen sindrom bolkata {to se {iri dol` rakata sledena so senzitivni (parestezii, hipoestezija) ili motorni (parezi,
paralizi) poremetuvawe na rakata;
cervikocefali~en sindrom bolka

{to se {iri kon okcipitalniot
predel na glavata, sledena so naru{uvawe na cirkulacijata na a.vertebralis i vegetativni naru{uvawa
poradi pritisok na vratniot simpatikus (vrtoglavica, zuewe na
u{ite, pre~ki vo vidot).
anamneza i klini~ki pregled;

nevrolo{ka obrabotka kaj degenerativnite bolesti na rbet;
laboratoriski naod obi~no e
normalen osven pri pojava na vospalenie na sinovijata kaj artrozite
na perifernite zglobovi koga ima
zabrzana sedimentacija i drugi
znaci na vospalenie;
rendgen naod stesneti zglobni
prostori, osteofiti;
kompjuterska tomografija kaj degenerativnite bolesti na rbet.
Lekuvawe na artrozite:
Op{ti merki namaluvawe na telesnata teìna, pomala aktivnosta na
zglobot, primena na pomagala (ortopedski ~evli, bastum, {teki) ako
2). Torakalen sindrom poredok i so

polesna klini~ka slika vo odnos na
cervikalniot i lumbalniot sindrom.
125
pri~inata e nekoja anomalija na lokomotorniot sistem.

Kaj lumbago se prepora~uva miruvawe
6 nedeli (dodeka fibrozira diskot),
leèwe na tvrda podloga so flektirani kolkovi i kolena.
kalcium, alkoholizam, hroni~na bolest, nedovolna fizi~ka aktivnost.

Klini~ka slika:
Vo po~etokot nema simptomi i prvite simptomi se javuvaat koga koskenata masa }e stane nedovolna da ja obezbedi mehani~kata potpora na teloto.
Prvi znaci se bolki vo grbot, koja
po~nuva nezabeleàno, ne e osobeno jaka i se vlo{uva pri podolgo stoewe i
vo ispravena polo`ba. Podocna bolkata se zgolemuva, a pacienite se àlat
na uporni bolki vo koskite.
Pojavata na nenadejna jaka bolka vo
predel na rbetot, naj~esto e posledica
na kompresivna fraktura na pre{len.
Obi~no ovie frakturi nastanuvaat pri
minimalno optovaruvawa ili bez nikakov povod. Naj~esto bolkata pri
ovie frakturi e pridruèna so vko~anetost, spontano se namaluva i se
smiruva po nekolku dena ili nedeli.
Multipli kompresivni frakturi so
tek na vremeto vodat do razvoj na torakalna kifoza i kompenzatorno cervikalna lordoza.
Frakturite na drugite predilekcioni regii naj~esto se posledica na pad
ili druga trauma.
Lekovi
Visoki dozi na analgetici i
nesteroidni antirevmatici;
Miorelaksanti;
Kortikosteroidi (lokalno vo
zglob);
Fizikalna terapija: kineziterapija,
termoterapija, elektroterapija.
Hirur{ka terapija koga so konzervativna terapija ne moè da se postigne uspeh.
OSTEOPOROZA
Osteoporozata e progresivna sistemska bolest na koskite, koja se karakterizira so oslabuvawe na cvrstinata na koskata poradi gubewe na
koskenata masa i arhitektonika.
Toa ja zgolemuva koskenata kr{livost i rizikot od pojava na frakturi,
iako mineralizacijata na koskite e
normalna.
Osteoporozata e normalen fiziolo{ki proces vo tek na stareeweto.
Taa stanuva bolest i dava klini~ki
manifestacii koga koskenata masa }e
stane nedovolna da go obezbedi neophodniot stepen na mehani~ka potpora
na teloto.
Glavni klini~ki manifestacii se
frakturi na pre{lenskite tela i na
kolkot. Predominira kaj postari lica,
osobeno kaj èni vo menopauza, no se javuva i kaj maì i kaj èni koi imaat rizik faktori za osteoporoza ili zaboluvawe koi vodi do demineralizacija.
Rizik faktori koi go zgolemuvaat
rizikot za razvoj na osteoporozata a
vrz koi ne moè da se vlijae se: ènski
pol, rana menopauza, postara vozrast,
bela rasa, demencija.
Rizik faktori vrz koi moè da se
vlijae se: pu{eweto, mala telesna teìna (pomala od 58 kg.), nedostatok na
estrogeni hormoni, malo vnesuvawe
Dijagnoza:
Rendgenskiot naod pokaùva namalen radiodenzitet.
Me|utoa najsigurno dijagnozata se postavuva so merewe na koskenata masa:
dvojnoenergetska rengenska (Xray), apsorpciometrija (DXA), kvantitativna
kompjuterizirana tomografija i ultrazvu~na dijagnostika.
Najgolema korist od ovie metodi e da
se preveniraat koskeni frakturi, so
rutinsko merewe na koskenata masa kaj
èni vo menopauza i kaj site èni
postari od 6065 godini poradi zgolemen rizik od osteoporoza.
Terapija:
Prevencijata se sostoi vo eliminirawe na rizik faktorite. Neophodno e
adekvatna ishrana, pravilno vnesuvawe
126
na kalcium, izbegnuvawe na pu{ewe i

prekumerno konsumirawe na kafe i osobeno fizi~kata aktivnost. Ve`baweto e najdobra prevencija za razvoj na
osteoporoza.
Akutnata pojasna lumbalna ili torakalna bolka koja se dolì na kompresivna frakturi na pre{len se tretira
so miruvawe, potporni ortopedski
sredstva (korset), analgetici, miorelaksansi i blaga toplina i masaà.
Hroni~nata bolka vo rbetot poradi
osteoporoza moè da se podobri so
ve`bi za istegnuvawe i zajaknuvawe na
muskulaturata i so privremeno rastovaruvawe na rbetot so potporni ortopedski pomagala korset, koi ne
treba da se nosat dolgo.
Na pacientot treba da mu se objasni
deka e neophodno izbegnuvawe na optovaruvawe na rbetot i nenadejni dvièwa ili pa|awe koi moàt da predizvikaat pre{lenska fraktura.
Od vitalno zna~ewe za prevencija
na osteoporozata i za zdravi i jaki
koski se ve`baweto, ishrana bogata
so mleko, mle~ni proizvodi i ìta,
redukcija na kafe i cigari, supstitucija na kalcium i vitamin D, ako
nivnoto vnesuvawe e nedovolno.
Kaj pote{ka forma na bolesta se dodava i supstituciona terapija od estrogen hormon.
Kaj tie koi ne go podnesuvaat estrogenot ili koga toj e kontraindiciran
se dava kalcitonin (hormon od tiroidnata `lezda).
Bifosfonatite (pr. alendronatot)
se davaat kako supstituciona terapija
kaj osteoporoza vo menopauza i osteoporoza predizvikana od steroidi.
Uratnite kristali osven vo zglobovite se taloàt i vo urinarniot trakt

i formiraat bubre`ni kalkuli.
Tofi se narekuvaat ogni{tata vo
tkivata kade {to se taloàt uratnite
kristali.
Etiologija:
Pri~ina za giht e hiperurikemija
(zgolemena koncentracija na mo~nata
kiselina vo krvta). Hiperurikemijata
e posledica na:
zgolemeno sozdavawe na mo~na
kiselina
na namaleno izla~uvawe na mo~nata kiselina.
Zgolemeno sozdavawe na mo~na kiselina se javuva pri:
genetski anomalii na enzimite koi
u~estvuvaat vo razgradbata na purinskite bazi od koi se formira
mokra~nata kiselina;
maligni bolesti;
krvni bolestileukemii, limfomi,
policitemija, hemoliti~ka i perniciozna anemija;
konsumirawe na pogolemo koli~estvo na ishrana bogata so purini
(meso), alkohol i sl.
Namaleno izla~uvawe na mo~nata
kiselina se javuva kaj:
bubre`ni bolesti;
hipertenzija;
nekoi lekovi: diuretici, mali dozi
na salicilati, lakstivi i sl.
Klini~ka slika:
Bolesta po~esto se javuva kaj na prv
pogled zdravi dobro uhraneti maì.
Akutniot napad na uri~en artritis
po~nuva nenadejno, naj~esto no}e so
silna bolka lokalizirana naj~esto na
palecot od nogata.
Osven bolka vo zglobot na palecot od
nogata ima i crvenilo, otok, toplina
i naru{ena funkcija na zglobot.
Napadite na bolka moè da traat 12
nedeli, a potoa spontano se povlekuvaat. Po toa bolniot nema te{kotii,
no napadite se povtoruvaat s# po-
URATNA ARTROPATIJA GIHT
Uratnata artropatija giht e

povtoruva~ko vospalenie na eden ili
pove}e zglobovi poradi zgolemena koncentraciaja na urati vo krvta i urinata i taloèwe na uratnite kristali, vo vid na tofi i deformacija
na zglobovite.
127
~esto i so s# pote{ka klini~ka slika.

Moàt da go zafatat istiot zglob ili
da se pro{irat na drugi zglobovi.
Vo ovaa grupa bolesti se vbrojuvaat:

sistemski eritemski lupus, sistemska skleroza, polyarteritis nodosa, i dr.
Dijagnoza:
SISTEMSKI ERITEMSKI LUPUS
(SLE) LUPUS ERYTHEMATODES
SYSTEMICUS
Karakteristi~na anamneza i klini~kiot naod na tofi vo zglobot, se potvrduva so naod na zgolemena koncentracija na mo~na kiselina vo krvta i
uratni kristali vo urinata.
Ima zabrzana sedimentacija a ponekoga{ i leukocitoza.
SLE e avtoimuna bolest so karakteristi~no sozdavawe na avtoantitela kon komponentite na kleto~noto jadro i o{tetuvawe na pove}e
organi (zglobovi, koà, serozni obvivki, bubrezi, srce, nerven sistem).
Lekuvawe:
Etiopatogeneza:
Pri akuten napad na uri~niot artritis se dava kolhicin, nesteroidni

antireumatici (indometacin) a retko i
kortikosteroidi.
Za spre~uvawe na povtorni napadi
se davaat mali dozi na kolhicin. Dokolku postoi o{tetuvawe na bubreg se
upotrebuva uratniot diuretik alopurinol (300mg dnevno).
Pokraj toa va`no e dieta koja go
ograni~uva vnesuvaweto na meso i alkohol, racionalna upotreba na diuretici, namaluvawe na telesnata teìna i pogolemo vnesuvawe na te~nosti.
Etiologijata e nepoznata. Se smeta

deka kaj genetski predisponirani lu|e,
vo interakcija so nadvore{ni faktori (pr. virusi, UV zraci, nekoi lekovi
i sl), se slu~uvaat promeni na imunitetot i zgolemeno sozdavawe na avtoantitela.
So deponirawe na patogenite avtoantitela i imuni kompleksi se sozdava lezija ili uni{tuvawe na kletkite
i tkivata.
Klini~ka slika:
Bolesta po~nuva postapno so op{ti
simptomi: zamor, slabost, treska,
temperatura, namaluvawe na telesnata teìna.
Zglobnite promeni se manifestiraat
so artralgija i artriti, koi gi zafa}aat 23 golemi zgloba, ili malite
zglobovi na {akata.
Od ko`nite promeni se javuva karakteristi~niot peperutkast eritem,
koj gi zafa}a obrazite i korenot na
nosot.
SISTEMSKI BOLESTI NA
SVRZNO TKIVO
Porano sistemskite bolesti na svrzno tkivo se vikale kolagenozi, bidej}i se smeta{e deka promenite nastanuvaat vo kolagenot na svrznoto tkivo.
Podocna se utvrdilo deka promenite
gi zafa}aat i drugite elementi na
svrznoto tkivo, pa bolestite go dobile
dene{noto ime sistemski bolesti na
svrzno tkivo.
Vo osnova kaj ovie bolesti ima fibrinoidna nekroza na svrznoto tkivo
so vospalitelni promeni, pred s# na
malite krvni sadovi i istovremeno izmeneta reakcija na imunolo{kiot sistem.
128
nevropsihijatriski naru{uvawa
konvulzii i psihozi.
Prisustvo na 4 od navedenite kriteriumi ja definiraat dijagnozata
na SLE.
Lekuvawe:
Lekuvaweto e sloèno i dolgotrajno.
Vo akutnata faza od bolesta bolniot
treba da miruva.
Vo faza na remisija bolniot ne
treba da se izloùva na sonce i da se
~uva od infekcii.
Sekoja infekcija se lekuva so antibiotici.
Artritisot, mialgiite, treskata i
serozitot se lekuvaat so nesteroidni
antiinflamatorni lekovi.
Pri visceralni promeni se davaat
kortikosteroidi, a nekoga{ pri mnogu te{ki komplikacii se kombiniraat
so citostaici.
Bolnite so dominantni ko`ni promeni se lekuvaat so antimalarici (Resorchin), no treba da se smeta na o~ni
komplikacii i da se pravat kontroli
kaj oftalmolog na 3 meseci.
Lupus nefrit se lekuva so citostatici imunosupresivi (Endoxan, Imuran)
Sl. 113. peperutkest eritemna liceto

na SLE.
Promenite na bubrezite se najseriozna komplikacija so pojava na lupus

nefrit koj moè da dovede do HBI.
Na KVS se javuva perikarditis, retko miokarditis. Promenite na perifernite arterii na ekstremitetite se
manifestiraat so Raynaudov sindrom.
Na belite drobovi se manifestira
kako plevritis, intersticiski pnevmonitis, a kaj nekoi doa|a do fibroza
na belite drobovi.
SISTEMSKA SKLEROZA
(SCLERODERMA)
Dijagnoza:
Sistemskata skleroza e generalizirana bolest na svrznoto tkivo na

koàta, lokomotorniot sistem i
vnatre{nite organi i se karakterizira so pojava na difuzna fibroza i
promeni na krvnite sadovi.
Se postavuava vrz osnova na kriteriumi: postoewe na

peperutkast eritem,
fotosenzitivnost,
ulceracii na sluznicata na orofarinksot,
neeroziven artritis na 2 ili pove}e zglobovi,
serozitis (plevritis ili perikarditis);
bubre`ni promeni (postojana proteinurija),
hematolo{ki promeni (leukopenija, limfopenija, hemoliti~ka anemija),
imunolo{ki promeni LEkletki,
anti DNKantitela
antinuklearni antitela ANA
se naj~uvstvitelen test kaj SLE
Etiopatogeneza:
Etiologijata e nepoznata, no vo osnova leàt imuni naru{uvawa.
Promenite se sostojat vo infiltracija na limfociti i plazmociti okolu malite arterii i arterioli. Podocna doa|a do fibroza na zafatenite
krvni sadovi, koja moè da e posledica
na prekumerno sozdavawe kolagen.
129
Zaradi fibroza poremeten e motilitetot na hranoprovodnikot, pasaàta zabavena i bolniot te{ko ja

golta hranata.
Dispneata e odraz na razvienite intersticielni fibrozni promeni na
belite drobovi.
Na srceto se javuva perikarditis, miokarditis ili fibroza na miokard.
Klini~ka slika:
Raynaud fenomenot e prv, po~eten
znak kaj re~isi site pacienti so sistemska skleroza, koj e naj~esto silno
izrazen so dominantnost na modrilo na
krajnite delovi od teloto, osobeno
prstite i dorzumot na {akite, prstite
na stapalata ili celi stapala.
Dijagnoza:
Kriteriumi za dijagnoza:
eden golem kriterium: proksimalna
skelroderma t.e. proksimalno od metakarpofalangealnite zglobovi, dorzumot na {akata, podlakticata, nadlakticata, trup i lice t.e. pro{iren
proces na koà.
dva ili pove}e mali kriteriumi:
sklerodaktilija;
jamesti luzni ili gubitok na tkivoto na vrvot od prstite;
bilateralna belodrobna fibroza.
Sl. 114. Raynaudov fenomen
Se javuva sklerodaktilija so tek na

vremeto koàta stanuva zadebelena,
tvrda, napnata na mesta so hiperpigmentacii potko`ni kalcifikati i osteoliza na vrvovite od krajnite falangi na prstite.
Dijagnoza samo golem kriterium ili

dva ili pove}e mali kriteriumi.
Od dijagnosti~kite metodi se koristat: biopsija na koà, kapilaroskopija
na prstite na rakata, rendgengrafija,
test za otkrivawe na antinuklearni
antitela vo serumot.
Lekuvawe:
Etiolo{ka terapija nema i lekuvaweto glavno e simptomatsko. Se primenuvaat op{ti merki: izbegnuvawe na
niski temperaturi i ladna voda, prestanok so pu{eweto, nekontrolirana
upotreba na kofein, izbegnuvawe na
stres i sl.
Fizikalna terapija za spre~uvawe
na kontrakturite na zglobovite.
Vo lekuvawe na Raynaudov fenomen
se koristat vazodilatatorni lekovi
(Saantagonisti i nitroglicerin) a
prostaglandini za akutna ishemija.
Od lekovi koi imat antifibrinozno
dejstvo se primenuva Dpenicilamin.
Sl.115. facies sclerodermica
Osobeno se izrazeni ko`nite promeni

na liceto facies sclerodermica gluv~e{ki ili pti~ji izgled na liceto zadebelena tvrda, napnata, koà, za{ilen
nos, tenki usni i stesnuvawe na usniot
otvor poradi fibroza, nema nabori na
koàta, a mimikata e ograni~ena ili ja
nema.
130
Promenite na krvnite sadovi na srceto se javuvaat kako arteritis na koronarnite krvni sadovi {to moè da
dovede do znaci na infarkt.
Promeni na krvnite sadovi na beli
drobovi doveduvaat do pnevmonitis
ili belodroben infarkt.
Poradi infarkti i nekrozi vo krvnite sadovi na abdominalnite organi
moì da se javi silna bolka vo stomakot kako akuten abdomen.
POLYARTERITIS NODOSA
Poliarteritisot e sistemska bolest na svrznoto tkivo so nepoznata

etiologija kako posledica na nekrotizira~ko vospalenie na site tri
sloja na malite i sredno golemite
krvni sadovi.
Klini~ka slika:
Vo zavisnost od toa kolkav e obemot
na promenite, koi krvni sadovi se zafateni i vo koi organi, klini~kata
slika e razli~na.
Bolesta po~nuva so op{ti simptomi:
visoka temperatura, namaluvawe na
telesnata teìna i izrazena iznemo{tenost. Od drugite op{ti simptomi se javuvaat: glavobolka, muskulni
bolki, artralgii ili artritisi i
mo{ne izrazen zamor.
Podocna se nadovrzuvaat fokalni
poremetuvawa, koi zavisat od lokalizacijata na bolesta.
Kaj najgolem broj bolni se javuvaat bubre`ni lezii. Vo korata na bubregot se
slu~uvaat mnogubrojni infarkti, poradi
promeni na krvnite sadovi. Tie moàt
da bidat pri~ina za bubre`na insuficiencija, koja brzo se razviva i moè da
dovede do hipertenzija i uremija, {to
moè da bide pri~ina za smrt.
Dijagnoza:
Biopsija na koà i muskuli,
laboratoriski naod najva`na e pojava na neutrofilna leukocitoza i namaluvawe na vkupniot komplement i
S3 i S4 komponentite od komplementot.
angiografija.
Lekuvawe
Zavisi od aktivnosta na procesot. Se
primenuvaat visoki dozi na kortikosteroidi, a vo nekoi slu~ai citostatici.
Pokraj ovaa osnovna terapija po potreba se davaat antihipertenzivi,
antibiotici i sl.
131
11. Koi se prvite znaci na osteoporoza?

12. Nabroj gi rizik faktorite za osteoporoza!
13. Vo {to se sostoi prevencijata od
osteoporoza?
14. Na {to se dolì pojavata na uri~nata artropatija giht?
15. [to se toa uratni tofi?
16. Kako naj~esto se manifestira akutniot napad na giht?
17. Nabroj nekoi sistemski bolesti na
svrzno tkivo?
18. Kako se manifestiraat zglobnite
promeni kaj SLE i koja ko`na promena se javuva kaj SLE?
19. Koi se naj~estite znaci vo klini~kata slika na sistemskata skleroza?
20. Na {to e posledica pojavata na poliartritis nodoza?
PRA[AWA:
1. [to ozna~uva poimot revmatizam?
2. Koj e prviot odreden znak koj se javuva kaj revmatoidniot artrit?
3. Na koi zglobovi obi~no najprvo se
javuva revmatoidniot artrit?
4. Koi promeni se javuvaat nadvor od
zglobovite kaj revmatoidniot artrit?
5. [to se toa artrozi i koja e pri~inata za nivnoto nastanuvawe?
6. Koi se glavni simptomi vo klini~kata slika na artrozite?
7. Nabroj gi formite na artroza na
perifernite zglobovi?
8. Kako se narekuvaat degenerativnite bolesti na rbet?
9. [to e lumbago i koja e pri~inata za
negovoto nastanuvawe?
10. Kakvo zaboluvawe e osteoporozata?
132
Bolesti na hematopoetski sistem
BOLESTI NA HEMATOPOETSKI
SISTEM
Krvta e te~no tkivo a ja so~inuvaat

krvnata plazma, vo koja plivaat krvnite kletki: eritrociti, leukociti
i trombociti.
Organite vo koi se sozdavaat krvnite
kletki se narekuvaat hematopoetski organi a tuka spa|aat: koskenata sr`, timusot, limfnite `lezdi, limfnite
tvorbi vo tonzilite, Paerovite
plo~i vo yidot na crevata i slezinata.
Najzna~aen hematopoetski organ e
koskenata sr`.
brojot na krvnite kletki vo perifernata krv;

koncentracijata na hemoglobin;
odreduvawe na hematokritot;
brojot na retikulocitite;
pre~nikot na eritrocitite (MCR);
srednata vrednost na volumenot
na eritrocitot (MCV);
srednata koncentracija na hemoglobinot vo eritrocitot (MCHC).
leukocitarna formula i sl.
Sl. 117. Beli krvni kletki(leukociti):
2. Se pravi razmaska na periferna krv

3. Razmaska od koskena srcevina
4. Pokraj ovie osnovni hematolo{ki
analizi se koristat i drugi hematolo{ki testovi:
Sl. 116. 1. eritrocit; 2. hemoglobin: a)

hem; b) globin; v) jon na èlezo.
DIJAGNOSTI^KI POSTAPKI VO
HEMATOLOGIJATA
Naj~esto koristeni analizi vo hematologijata se:

1. Vo perifernata krv se opredeluva:
133
testovi za dokaùvawe na naru{uvawata na leukocitite vo perifernata krv;

dokaùvawe na opredeleni enzimi
vo leukocitite.
testovi so koi se ispituvaat morfolo{kite, citolo{kite i citohemiskite osobini na koskenata
sr`.
testovi za ispituvawe na koagulacijata na krvta.

5. Se koristat i izotopski metodi za
obeleùvawe na eritrocitite so radioizotopi i nivno sledewe so scintilacionen broja~ (ovaa metoda se narekuva ferokinetika).
B). Etiopatogenetska podelba se bazira vrz etiolo{kite faktori i patofiziolo{kite mehanizmi koi ja predizvikale anemijata.
1). Anemii poradi nedostatok na gradivni materii vo sozdavaweto na
eritrocitite (èlezo, vitamin B12,
B6, folna kiselina, Cvitamin, aminokiselini ),
2). Anemii poradi zgolemeno krvavewe
3). Hemoliti~ki anemii poradi zgolemena razgradba na eritrocitite.
4). Hiporegenerativni anemii (aplasti~ni anemii, anemii poradi naru{ena
hematopoeza pri infekcii, revmatski
bolesti i sl. )
Koga anemijata }e se otkrie, treba da
se utvrdi vidot, etiologijata i patogenezata na anemijata, za da se le~i uspe{no.
6. Drugi dijagnosti~ki metodi koi pomagaat vo postavuvawe na dijagnoza na

hematolo{kite bolesti se:
rendgenski snimawa;
ultrazvu~ni ispituvawa EHO;
scintigrafija na organite i tkivata,
limfografija;
kompjuterizirana tomografija.
PODELBA NA BOLESTITE NA
HEMATOPOETSKIOT SISTEM
1) Grupa bolesti na eritrocitnata loza kade spa|aat:

anemiite i
policitemiite.
2) Grupa bolesti na leukocitnata loza
kade spa|aat:
leukemiite i
limfomite;
3) Grupa bolesti na hemostazata:
Trombocitopenii i
Koagulopatii.
SIDEROPENI^NA
(FERODEFICITNA)
ANEMIJA
Prestavuva anemija poradi nedostatok na èlezo i e naj~est oblik na

anemija. Inaku ovaa anemija e i mikrocitna t.e. hipohromna.
Etiopatogeneza:
Nedostatok na èlezo se slu~uva poradi:
deficit na èlezo vo hranata, a od
druga strana
zgolemeni potrebi na organizmot
(vo detstvoto, bremenosta, laktacijata)
naru{ena apsorcija vo crevata
hroni~no krvavewe.
ANEMIJASLABOKRVNOST
Anemija se definira kako apsolutno

namaluvawe na brojot na eritrocitite (Er), koncentracijata na hemoglobinot (Hb) ili na vrednostite
na hematokritot (Ht).
Podelba na anemiite:
Klini~ka slika:
A). Morfolo{ka podelba se bazira

vrz morfolo{kite karakteristiki na
eritrocitite:
1). mikrocitna ili hipohromna anemija.
2). makrocitna ili hiperhromna.
3). normocitna ili normohromna anemija.
Simptomite se javuvaat postapno so

pojava na znaci na anemi~en sindrom:
slabost, zamor, premalenost, temnewe
pred o~ite, srcebiewe, zuewe vo u{ite, ote`nato di{ewe pri napor, pospanost, vrtoglavica.
Kaj ènite ~est simptom e razdrazlivost i glavobolka.
134
Promenite na jazikot se vo vid na

atrofija na papilite, pri {to toj stanuva mazen, crven, bez papili i ~uvstvitelen vo kontakt so hrana.
Prisutni se ragadi na sluznicite i
koàta vo aglite na usnite.
Bolnite so izrazen nedostig na èlezo imaat promeni na noktite koi se
lesno kr{livi nadol`no izbrazdeni i
konkavni koilonihija. Ovie promeni
se tolku karakteristi~ni {to samo so
niv moè da se postavi dijagnoza za
èlezo deficitna anemija.
So fizikalen pregled kaj bolnite se
otkriva bledilo na koàta i vidlivite sliznici, sedefest sjaj na sklerite, koilonihija, atrofija na jazikot, tahikardija so sistolen {um.
Sl. 118. A) Ferodeficitna anemija prisutni mali eritrocitimikrociti.

B) Srpesta anemijahemoliti~ka anamija
so eritrociti so srpesta forma
MEGALOBLASNI ANEMII
Se javuvaat poradi nedostatok na

vitamin B12 ili na folnata kiselina, koi u~estvuvaat vo sozrevawe na
megaloblastot vo zrel eritrocit
dodeka sintezata na hemoglobinot e
normalna.
Dijagnoza:
Klini~ka slika i fizikalen pregled:
Laboratoriski naodi:
Vo perifernata krv se gledaat mali eritrociti mikrociti koi se
hipohromni t.e. sodràt mal procent na èlezo.
Snièna e koncetracijata na serumsko èlezo t.e. pod 10 mikrogrami/ litar.
Etiologija:
Vo èludnikot vitaminot B12 se osloboduva od hranlivite proteini i se
resorbira preku gliokoprotein intrizing (vnatre{en) faktor od parietalnite kletki na èludnikot.
Pri~ini za nedostatok na vitamin B12
se:
a) nedostatok na intrizing faktor:
kaj hroni~en atrofi~en gastritis
koga se javuva perniciozna anemija.
celosno ili delumno otstranuvawe
na èludnikot.
funkcionalno neaktiven intrizing
faktor.
b). nedovolno vnesuvawe so hranata na
vitamin B12.
v). lo{a apsorpcija na crevoto na vitaminot B12.
Terapija:
Lekuvaweto e so davawe na peroralni
preparati na èlezo 200 mg dnevno.
Vrednostite na hemoglobin se zgolemuvaat ve}e vo vtorata nedela, a se
normaliziraat vo vtoriot mesec od terapijata. Sepak lekuvaweto treba da se
prodolì do {est meseci za da se popolnat rezervite na èlezo vo organizmot.
Koga postoi lo{a apsorpcija na èlezo zaradi bolesti na organite za varewe, preparatite na èlezo se davaat
intramuskulno.
Naj~esta pri~ina za nedostatok na

folna kiselina e nedovolno vnesuvawe
so hranata, siroma{na hrana ili alkoholizam. Nedostatok na folna kiselina se javuva pri zgolemeni potrebi
(bremenost, rast i razvoj, dijaliza), nekoi lekovi i sl.
135
Pernicioznata anemija e naj~esta

forma na megalobasna anemija i posledica e na nedostatok na intrizing
faktorot od èludo~niot sok, koj e
neophoden za resorpcija na vitamin
B12.
Se sre}ava kaj postari pacienti, najverojatno poradi razvojot na hroni~niot atrofi~en gastritis vrz osnova
na genetska predispozicija. Isto taka
se ukaùva i na avtoimuniot mehanizam vo nastanuvaweto na bolesta.
Shillingov test se opredeluva apsorprijacija na vitamin B12 koja tuka

e namalena.
gastroskopija se utvrduva atrofi~en gastritis.
Lekuvawe:
Se dava vitamin B12, intramuskulno
100500 gama dnevno, okolu 710 dena a
potoa se dava B12 edna{ nedelno 500
100 gama, se do normalizirawe na hemoglobinot. Se davaat i preparati na
èlezo. Lekuvaweto e doìvotno so nadoknada na vitamin B12 .
Klini~ka slika:
Klini~kite simptomi kaj pacientite
se razvivaat bavno i nezabeleìtelno.
Naj~esto se javuva slabost i zamoruvawe koi se pove}e se zgolemuvaat, a se
javuva i gubewe na apetit i namaluvawe na telesnata teìna.
Kaj golem del od bolnite se javuva
~uvstvo na pe~ewe na jazikot, osobeno pri zemawe na kisela hrana. Jazikot
e crven, suv, mazen, bez papili kako lakiran, so ispukana ligavica (Hunterov
glositis).
êsta e pojavata na prolivi. Kaj mnogu pacienti dominira bolka vo gradite i dispnea. Na EKG ima znaci na
koronarna insuficiencija. Srcevata
rabota e zabrzana so tivki tonovi i
{umovi.
Nevrolo{kite znaci moàt da se edvaj zabele`livi, lesni parestezii (bockawe i trnewe) pred se na dolni ekstremiteti do poremetuvawe na dlabokiot oset, gubewe na refleksite i
ote`nat od.
ANEMIJA PO AKUTNO KRVAVEWE
Pri~ina za pojava na ovaa anemija e

brzo, nenadejno, gubewe na pogolemo
koli~estvo krv {to nastanuva po:
povredi na pogolemite krvni sadovi.
krvavewe od abdominalnite organi
pri ulkus na èludnik i duodenum,
karcinom, variksi na ezofagus.
od polovnite organi vonmateri~na bremenost, krvavewa od uterusot.
postoperativno krvavewe.
Klini~ka slika:
Zavisi od koli~estvoto na izgubena
krv.
Ako se izgubi do 1000 ml krv se javuvaat znaci na anemi~en i kolapsen
sindrom: bolniot e izrazito bled,
nemiren, se àli na vrtoglavici,
temnewe pred o~i, bu~ewe vo u{i. Oblean e so studena pot, a temperaturata mu e snièna. Pulsot mu e mek i
zabrzan, a krvniot pritisok nizok.
Ako zagubi okolu 2000 ml krv, nastanuva ireverzibilen {ok i smrt, ako
brzo ne se nadomesti izgubenata krv.
Dijagnoza:
krvna slika namaluvawe na hemoglobinot i naod na golemi ovalni eritrociti megalociti. Povisoki vrednosti na serumskoto èlezo, i zgolemeno e zasituvaweto so transferin..
Pove}e e namalen brojot na eritrocitite vo odnos na hemoglobinot, a brojot na retikulociti e normalen. Brojot
na leukocitite umereno namalen, a na
trombocitite umereno namalen.
Lekuvawe:
Otstranuvawe na {okot so transfuzii na krv i krvni produkti.
Otstranuvawe na pri~inata za krvavewe.
136
Hemoliti~ka anemija se manifestira koga vekot na eritrocitite }e se

skrati okolu 6 pati, odnosno 20 dena i
koskenata sr` ne moè da gi nadopolni
razgradenite eritrociti.
Poradi zgolemen raspad na eritrocitite se razgraduva i hemoglobinot pri
{to ima pogolema koncentracija na
bilirubin.
Toa klini~ki se manifestira so òltica.
ANEMIJA PO HRONI^NO
KRVAVEWE
Ovaa anemija naj~esto e posledica na:

krvavewa od organite za varewe
ulkus na èludnik i duodenum, hemoroidi, krvavewa od ulcerozen kolitis, eroziven gastritis, karcinomi od razli~ni delovi na digestivniot trakt.
Kaj èni krvavewa od polovite organi prodolèni i obilni menstruacii, krvavewa od benigni i maligni tumori na matkata i intrauterini spirali.
Etiologija:
Pri~ini za hemolizata moè da bide
nadvor od eritrocitite, ili pak da e
posledica na nepravilnosti na samite
eritrociti.
Taka se razlikuvaat:
korpuskularni hemoliti~ki anemii koga razgraduvaweto na eritrocitite e poradi nasledni poremetuvawa na hemoglobinot
ekstrakorpuskularni hemoliti~ki
anemii koga hemolizata e poradi
nekoj {teten faktor na eritrocitot vo krvotokot.
Korpuskularnite hemoliti~ki anemii se posledica na:
1. naru{uvawa na membranata na
eritrocitot (sferocitoza, ovalocitoza, stomatocitoza, akantocitoza)
2. naru{uvawa vo sostavot i sintezata na hemoglobinot (talasemija, nestabilni hemoglobini, hemoglobin S,
eritropoeti~ka porfirija)
3. nedostatok na nekoi enzimi vo
eritrocitot.
Klini~ka slika:
Bolesta po~nuva postapno, so znaci na
anemi~en sindrom: slabost, zamor, vrtoglavica, glavobolka, pospanost, srcebiewe i ~uvstvo na nedostatok na vozduh.
Se javuva bledilo na koà i vidlivite ligavici. êsto se javuva se javuva
i trnewe na prstite i gastritis.
Dijagnoza:
Krvna slika: ima namalen broj na eritrociti i hemoglobin. Brojot na leukociti e normalen, a trombocitite moè da
se zgolemeni, namaleni ili normalni.
Retikulocitite se normalni ili umereno zgolemeni.
Karakteristi~no za ovaa anemija e
niskoto nivo na èlezo.
Lekuvawe:
Lekuvaweto na ovaa anemija kako eden
vid sideropeni~na anemija e so davawe
na preparati na èlezo.
Ako anemijata e od poteòk stepen so
hipoksija se po~nuva so transfuzija na
izdvoeni eritrociti od soodvetna
krvna grupa.
HEMOLITI^KI ANEMII
Sl .119. A). Ovalocitoza (eliptocitoza)

hemoliti~ka anemija kade ima eritrociti so ovalna forma;
Se slu~uvaat poradi zgolemen raspad

na eritrocitite (hemoliza) vo krvta
ili RES.
137
B).Sferocitoza hemoliti~ka anemija so

prisutni top~esti eritrociti.
APLASTI^NA ANEMIJA
Ekstrakorpuskularnite hemoliti~ki
anemii se posledica na :
mehani~ki pri~ini,
hemiski i fizi~ki agensi
infekcii
imuni pri~ini.
Aplasti~na anemija se javuva koga

postoi acelularna ili hipocelularna
koskena sr` kako rezultat na {to se
javuva namaluvawe na brojot na site
krvni kletki pancitopenija (anemija , neutropenija i trombocitopenija).
Klini~ka slika:
Etiologija:
I pokraj razli~nata etiopatogeneza,

hemoliti~kite anemii imaat mnogu
zaedni~ki klini~ki i laboratoriski
karakteristiki.
@olticata e naj~est znak, i e pomalku, ili pove}e izrazena.
Prisutni se i znacite na anemija, a
kaj hroni~kite hemoliti~ni anemii
ima zgolemena slezinka.
Moè da se manifestira pod akutna
forma so gadewe, treska, glavobolka,
bolki vo predel na crn drob i slezina.
Potoa bolki vo rbetot i ekstremitetite a moàt da se javat znaci na {ok.
Znacite na anemija i òltica se sekoga{ prisutni, a te{kite hemoliti~ki
krizi sledeni se so hemoglobinurija i
akutna bubre`na insuficiencija.
Hroni~nata forma, ima poblag tek a
òlticata e poizrazena pri infekcii
i po napor.
Lekuvawe:
Dijagnoza:
Zavisi od pri~inata na hemolizata i

vo osnova na le~eweto e prevencija na
hemolizata.
Kaj korpuskularnite hemoliti~ki anemii se otstranuva slezinkata, a infekciite se le~at so antibiotici.
Ekstrakorpuskularnite hemoliti~ki
anemii koi se posledica na {tetni
faktori (neimuni pri~ini) se le~at so
otstranuvawe na {tetnite faktori i transfuzija na krv.
Imunite ekstrakorpuskularni hemoliti~ki anemii predizvikani od postoewe na antitela vo krvotokot protiv
sopstvenite eritrociti se le~at so
splenektomija i visoki dozi kortikosteroidi, a po potreba i imunosupresivi.
Vo krvnata slika ima namaluvawe na

brojot na eritrociti, leukociti, trombociti vo perifernata krv, koja e dosta izrazena.
punkcija na koskena srcevina siroma{na so krvni kletki koskena srcevina.
radioaktivno zra~ewe.
primena na citostatici i nekoi
drugi lekovi.
toksi~ni supstancii benzen.
infektivni agensi (virusot na hepatit, HIV i dr.).
Klini~ka slika:
Po~etnite simptomi naj~esto se rezultat na anemi~en sindrom so znaci
na slabost, iznemo{tenost, brzo zamoruvawe.
Vo drugi slu~ai po~etnite simptomi
se rezultat na namaluvawe na granulocitite: pojava na ~esti infekcii.
Pad na trombocitite i pojava na modrinki i petehii, a ponekoga{ i poseriozni krvavewa, isto taka moàt da
bidat po~etni simptomi na aplasti~na
anemija.
Lekuvawe:
otstranuvawe na etiolo{kiot faktor.
transfuzii, lekuvawe na infekciite, korekcija na trombocitopenijata.
transplatacija na koskenata srcevina, kaj pote{ki slu~ai.
138
Terapija:
PRAVA POLICITEMIJA
POLYCITEMIA RUBRA VERA
Lekuvaweto e simptomatsko. Celta

na lekuvaweto e da se namali viskoznosta na krvta. Za taa cel se zema
500ml krv od kubitalnata vena, a po
izdvojuvawe na izobli~enite krvni
elementi se vra}a krvnata plazma na
bolniot sekoj vtor den do normalizirawe na hematokritot. Ovoj metod se
narekuva citofereza.
Ako ova lekuvawe e neuspe{no se koristi radioaktiven fosfor, hlorambucil i sl.
Pravata policitemija e retka bolest od grupata na mieloproliferativni bolesti so nepoznata etiologija ~ija osnovna karakteristika e
zgolemeuvawe na brojot na eritrocitite i volumenot na celokupnata
krv.
Poradi zgolemena masa na eritrocitite i zgolemen volumen na krvta,
krvta stanuva viskozna (so zgolemena
leplivost).
Etiologija: nepoznata.
AKUTNI LEUKEMII
Klini~ka slika:
Akutnite leukemii prestavuvaat
maligni bolesti na krvta koi se posledica na nekontroliran rast i razmnoùvawe na maligno izmeneti nezreli krvni kletki (blasti).
Leukemi~nite kletki imaat za~uvano
sposobnost za delba, no ja imaat zagubeno sposobnosta za sozrevawe. Leukemi~nite kletki naj~esto imaat za~uvano nekoi morfolo{ki, pa i nekoi
funkcionalni karakteristiki na normalnite hematopoetski kletki. Spored
tie karakteristiki, akutnite leukemii podeleni se na onie so poteklo od
mieloidnata loza i onie so limfoidno
poteklo.
Akutnite od hroni~nite leukemii
se razlikuvaat spored stepenot na
diferencijacija na kletkite.
Kaj akutnite leukemii dominiraat
blastite, za razlika od hroni~nite
leukemii, kade leukocitite relativno se podiferencirani.
Bolesta ima postepen po~etok i naj~esto se otkriva pri rutinski pregled

na krvnata slika. Se manifestira so
glavobolka, vrtoglavica, nesvestica,
zuewe vo u{i. êsto ima pomatuvawe
na vidot i damki vo vidnoto pole.
Se javuva i angina pektoris, venski
trombozi i tromboflebiti.
Kaj nekoi bolni se javuva i krvavewa
po koà i sluznici.
Krvniot pritisok kaj 50% od bolnite e visok, a slezinata zgolemena.
Dijagnoza:
Naod vo perifernata krv zgolemen
broj na eritrociti od 7,0 do12,0 x 1012/l,
hemoglobinot dostignuva vrednost do
250g/l.
sedimentacijata e izrazito zabavena.
Kaj najgolem del od bolnite zgolemen e i brojot na leukocitite. Brojot na trombocitite e zgolemen
8002000x109/l
sternalna punkcija e potrebno da se
napravi za da se potvrdi dijagnozata.
Podelba:
Akutnite leukemii se delat na dve
grupi:
1. Akutni limfoblastni leukemii
(ALL) po~esto se javuvaat kaj deca
otkulku kaj vozrasni i
2. Akutni nelimfoblastni leukemii
(ANLL) ili akutni mieloblastni
leukemii po~esti se kaj vozrasni.
Komplikacii od bolesta se trombozi, krvavewe i infekcii. Moè da premine i vo drugi bolesti akutna leukemija, limfom, hroni~na limfati~na
leukemija i sl.
139
Klini~ka slika:
Na punktatot od koskena sr` ima

zgolemen broj kletki od koi najmnogu
leukoblasti.
Citohemiskite i imunol{ki boewa
se primenuvaat za diferencirawe na
tipot na leukemijata (ALL i ANLL).
Klini~kata slika na akutnite leukemii e posledica na potisnuvawe na

normalnoto hematopoetsko tkivo na
koskenata sr`, {to ima za posledica
simptomi i znaci na anemija, neutropenija i trombocitopenija.
Bolesta po~nuva brzo, akutno, re~isi preku no}. Naj~esto se javuvaat tegobi povrzani so anemijata, krvavewe
ili po~esti infekcii, koi traat podolgo vreme, naj~esto nekolku nedeli.
Posledica na trombocitopenijata e
pojava na hemoragi~en sindrom so spontani krvavewa od gingivi, sluznicata
na ustata i nosot, spontani krvavewa
od koà (petehii i ekhimozi), menoragii i metroragii kaj èni.
Me|utoa akutnite leukemii nekoga{
po~nuvaat so nespecifi~ni simptomi,
kako slabost, snemoènost, neopredeleni bolki vo koskite.
No, svoi posledici ima i infiltracijata so leukemi~ni kletki na drugite organi i tkiva pred se na crniot
drob, slezinata, limfnite jazli, CNS,
koàta, polovite `lezdi. Poradi toa
pri pregled se utvrduvaat zgolemeni
limfni jazli, crn drob i slezina.
Infiltracija na leukemi~nite kletki vo zglobovi ima za posledica bolki
vo koskite i zglobovite, osobeno kaj
decata.
Leukemi~ni infiltrati na meningite i CNS se manifestira so meningealni znaci (glavobolka, povra}awe,
pre~ki vo vidot).
êsto otkrivame i infiltracii na
gingivite koi se lividni, i izrazito
hipertrofi~ni i ponekoga{ gi prekrivaat i zabite.
Lekuvawe:
Lekuvaweto na akutnata limfoblastna leukemija, koja se javuva prete`no
kaj deca e prili~no uspe{no. Me|utoa
tekot i lekuvaweto na ALL kaj vozrasni e so polo{a prognoza.
Pred 3040 godini dolìnata na ìvotot na bolni so akutna leukemija be{e 23 meseci. Denes toj e prodolèn
na pove}e godini, a nekoi i trajno se
izlekuvaat.
So otkrivaweto i kombinacijata na
novite citostatici e postignat zna~itelen uspeh.
Lekuvaweto treba da se izveduva vo
centri kade imaat soodvetni uslovi i
iskustvo za toa. Bolnite se izoliraat
vo sterilna soba, a ako nema takva, toga{ barem vo posebna soba.
Osven kombinacija na citostatici
po posebni protokoli kako specifi~na terapija e i transplantacija
na koskena srcevina.
Poradi primena na citostatici se
namaluva brojot na granulocitite i se
javuvaat infekcii koi treba da se lekuvaat so antibiotici i transfuzija
na granulociti.
Krvavewata koi se posledica na trombocitopenija se le~at so transfuzija na
koncentrirani trombociti, a anemijata so transfuzija na eritrociti.
HRONI^NA GRANULOCITNA
(MIELOIDNA) LEUKEMIJA
Dijagnoza:
Se karakterizira so proliferacija
na golem broj nezreli, relativno diferencirani granulocitni kletki vo
krvta i koskenata srcevina.
Na ova zaboluvawe treba da se posomnevame ako bolniot ima zgolemena slezinka, zgolemen broj leukociti.
Vo perifernata krv ima anemija i

trombocitopenija, a brojot na leukociti moè da e namalen, normalen ili
zgolemen.
Na razmaska na perifernata krv se
zabeleùva prisustvo na blastni (nezreli) kletki, koi dominiraat nad
leukocitite.
140
Poretko se javuvaat krvavewa poradi

trombocitopenija i sklonost kon infekcii.
Klini~ka slika:
Po~nuva nezabeleìtelno, so umor,
iznemo{tenost, izrazeno no}no potewe, namaluvawe na apetitot i telesnata teìna.
Karakteristi~no za ovaa bolest e
bolka pod desen rebren lak poradi zgolemena slezinka i problemi so vareweto.
Lekuvawe:
Vo lekuvaweto se primenuvaat citostatici po {ema. Zna~ajno podobruvawe
moè da se postigne so ozra~uvawe na
celo telo ili na medijastinumot.
Splenektomijata (vadewe na slezinata) ne go menuva tekot na bolesta, no
se pravi kaj pacienti so splenomegalija, avtoimuna hemoliti~ka anemija i
trombocitopenija koi ne reagiraat na
soodvetnite dadeni lekovi.
Dijagnoza:
Pri pregled na perifernata krv se
zabeleùva zgolemen broj na leukociti
od 100200 x 10 9/l.
So citogenetski ispituvawa na koskenata sr` se dokaùva filadelfija
hromozom.
MALIGNI LIMFOMI
Lekuvawe:
Limfomite prestavuvaat maligni

neoplazmi na imuniot sistem, pred s#
se solidni tumori na limfocitniot
sistem, poretko se od malignite hesteociti.
Nastanuvaat od limfocitite vo razli~na faza na sozrevawe. Naj~esto primarno po~nuvaat vo limfnite jazli nad
dijafragmata, ili pod nea, od kade se
{irat so krvotokot ili limfata vo
pobliskite, ili podale~nite limfni
jazli, slezinkata, timusot, limfnoto
tkivo na nazofarinksot i èludo~no
crevniot trakt.
Limfomite se delat na dve golemi
grupi:
1. Ho~kinova bolest Morbus Hodgkin i
2. Neho~kinovi limfomi Limphoma
non Hodgkin.
Vo lekuvaweto se primenuvaat kombinacija na citostatici i radioterapija.

Lekuvaweto so transplantacija na
koskena sr` i ponatamu e nedefinirano.
HRONI^NA LIMFOCITNA
LEUKEMIJA (HLL)
Prestavuva monoklonalna proliferacija na mali dobrodiferencirani

limfociti (naj~esto tip V) i limfocitna infiltracija vo perifernata krv i koskenata sr` a ~esto i na
limfnite jazli, slezinata i drugite
organi.
Klini~ka slika:
HLL se javuva naj~esto kaj stari lica
nad 60 godini i po~nuva nezabeleìtelno bez simptomi i slu~ajno se otkriva na nekoj rutinski pregled zgolemuvawe na limfocitite nad 5x109/l vo
perifernata krv.
Ima i poagresiven oblik kaj koj se javuvaat subjektivni simptomi koi se rezultat na anemijata, del od bolnite
zabeleùvaat zgolemeni limfni jazli,
slabeewe, naduenost vo stomakot.
HO^KINOVA BOLEST MORBUS

HODGKIN
Ho~kinovata bolest prestavuva maligno zaboluvawe na limfnoto tkivo,

{to se karakterizira so prisustvo na
Rid[ternbergovi kletki i Ho~kinovi kletki.
Rid[ternbergovite kletki se golemi kletki so pove}e jadra.
141
Sl. 120. Rid[ternbergovi kletki.

Klini~ka slika:
Bolesta naj~esto po~nuva so bezbolno
zgolemuvawe na limfnite jazli na vratot, a potoa pod pazuvite. Zgolemenite
limfni jazli moàt da pravat pritisok
na okolnite strukturi. Toga{ moè da
dojde do pojava na bolka, dispnea, neprijatnost vo abdomenot i sl.
Nekoi bolni nemaat nikakvi simptomi osven zgolemeni limfni jazli,
dodeka drugi imaat rekurentna temperatura ili so nepravilen tek, a imaat
i no}no potewe, slabeewe i difuzno
~e{awe po teloto.
Osven zgolemeni limfni jazli kaj
nekoi bolni postoi i splenomegalija i
hepatomegalija.
Sl. 122. Ho~kinov limfom. 1. limfni

jazli na vratot; 2.slezinka.
Dijagnoza:
Osven klini~ki pregled na zgolemenite limfni jazli treba da se napravi
i biopsija i histolo{ki pregled na
limfnite jazli.
Osnoven dijagnosti~ki kriterium na
histolo{ki pregled e naod na Rid
[ternbergovi i Ho~kinovi kletki.
Ispituvawe na intraabdominalnite
limfni jazli se pravi so ehotomografija, scintigrafija, limfografija i
kompjuterizirana tomografija.
Sl. 121. Izgled na pacientka so zgolemeni

limfni jazli kaj Morbus Hodgkin
142
kompjuterska tomografija za utvrduvawe na ra{irenosta na bolesta.
Lekuvawe:
Iako po definicija Ho~kinovata bolest e maligno zaboluvawe, so pravilen terapevtski pristap, moàt da se
postignat pove}egodi{ni remisii kaj
nad 80% od bolnite vo I i II stadium, a
kaj nad 40% od bolnite so naprednat
stadium od bolesta. Za golem del od
ovie bolni moè da se kaè deka se
prakti~no izlekuvani.
Lekuvaweto se sproveduva so hemoterapija (citostici) po {ema i radioterapija.
Terapija:
Radioterapija i hemoterapija po protokoli.
NARU[UVAWE NA HEMOSTAZATA HEMORAGIÊN SINDROM
Hemoragi~niot sindrom e naru{uvawe na hemostazata koj se karakterizira so pojava na spontani, ili prodolèni i obilni krvavewa po povreda
na koàta, sluznicite ili drugi organi i tkiva.
NE HO^KINOV LIMFOM
LIMPHOMA NON HODGKIN
Neho~kinovite limfomi prestavuvaat raznovidna grupa maligni zaboluvawa na limfocitite, retko na

histiocitite, koi moàt da nastanat vo sekoj organ, ili moàt da go
zafatat sekoj organ.
Glavni faktori za klini~kiot tek na
zaboluvaweto i prognozata e kleto~niot tip na maligno izmenetata kletka, stepenot na diferencijacija i sl.
Spored toa limfomite podeleni se na:
niskomaligna grupa;
srednomaligna grupa
visoko maligni limfomi.
Hemostaza prestavuva sistem od sloèni me|usebno povrzani procesi so

koj se spre~uva zaguba na krv po povreda na krven sad i so koj se odrùva vo
te~na sostojba.
Vo hemostazata u~estvuvaat 4 osnovni
mehanizmi:
kontrakcija (vazokonstrikcija) na
krvnite sadovi;
athezija i agregacija na trombocitite;
kosolidacija na trombocitnite agregati so fibrin;
vospostavuvawe na fibrinolizata
razgraduvawe na koagulumot i vospostavuvawe na cirkulacija vo tromboziraniot krven sad.
Limfomite so nizok i sreden stepen na

malignost se so podobra prognoza.
Klini~ka slika:
Hemoragi~niot sindrom go so~inuvaat 3 grupi na bolesti:
Zgolemenite limfni jazli koi se

bezbolni, naj~esto na vratot, a potoa
vo preponite i pazuvnite jami, se dominanten simptom kaj bolnite.
Del od bolnite imaat op{ti simptomi kako {to se zgolemena temperatura, potewe i zaguba na telesnata
teìna.
1. Vaskularen hemoragi~en sindrom

bolesti poradi naru{uvawe na gradbata i funkcijata na malite krvni
sadovi.
2. Trombocitopenii bolesti poradi kvantitativni i kvalitativni
promeni na trombocitite.
3. Koagulopatii primarni naru{uvawa na koagulacijata na krvta.
Dijagnoza:
biopsija na zafateniot limfen jazol;
biopsija i aspiracija na koskenata
sr`;
citolo{ki ispituvawa.
Naj~esto hemoragi~niot sindrom se

manifestira so krvavewa po koàta
(petehii, purpuri to~kasti krvare-
143
wa) ili pojava na krvni podlivi vo koàta ekhimozi i hematomi.

Drugi znaci se krvavewa od nosot
epistaksa, krvavewa od matkata metroragii i menoragii, krvavewa od
bronhopulmonalnoto steblo hemoptizii i hemoptoe, krvavewe od GIT
melena i hematemeza, krvavewa od zglobovi hemartrozi, krvavewa vo muskuli i drugi tkiva.
Polesnite formi se manifestiraat

so krvavewa po pogolema trauma ili
operativen zafat.
Glavna odlika na zaboluvaweto se
krvavewata koi moàt da bidat so razli~na lokalizacija (zglobovi, koà,
muskuli, GIT) koi se odlikuvaat ne
tolku po svojata izobilnost kolku so
upornosta.
Lekuvawe:
Vo slu~aj na krvavewa od krvnite
komponenti se dava sveà krv, sveà
zamrznata plazma (krioprecipitat) i
koncenriran liofiliziran human antihemofilen globulin A (AHGA).
Bolnite od hemofilija pri sekoja
hirur{ka intervencija moraat da primat AHGA pred, za vreme i po operacijata.
HEMOFILIJA
Hemofilijata e vrodeno naru{uvawe

na koagulacijata na krvta koe se nasleduva so recesiven gen na H hromozomot poradi {to re~isi isklu~ivo
se javuva kaj maì, a ènite se prenositeli na patolo{kiot gen, a kako
rezultat na deficit na faktorot
VIII ili IX, se manifestira so doìvotna sklonost kon krvavewa.
DIFUZNA INTRAVASKULARNA
KOAGULACIJA
Etiologija:
Nastanuva poradi genetska mutacija
na genot odgovoren za produkcija na
VIII faktor na koagulacija (kaj hemofilija A) ili IX (kaj hemofilija B) koj
e lociran na H hromozomot.
Maìte koi se nositeli na hemofili~niot gen na Hhromozomot se bolni
od hemofilija i ne ja prenesuvaat bolesta na svoite sinovi, no site }erki
}e im bidat nositelki na hemofili~en
gen.
@eni koi se nositelki na hemofili~niot gen, klini~ki se bez simptomi
na krvavewe no, go prenesuvaat patolo{kiot gen na polovina od nivnite
sinovi, kade {to bolesta e manifestna
i kaj polovina od nivnite }erki, koi se
samo nositeli.
DIK e dramati~na klini~ka sostojba so naru{uvawe na site segmenti na

sistemot na hemostaza, koj se manifestira so mnogubrojni mikrokoaglumi (mikrotrombi) na malite krvni
sadovi. Pri toa mnogu se tro{at koagulacionite faktori i trombocitite {to e pri~ina za pojava na hemoragi~en sindrom.
Etiopatogeneza:
Pod dejstvo na razli~ni prokoagulantni faktori so cirkulacijata
(amionska te~nost, mucin sekretari~ki
supstancii
kaj
adenokarcinomite,
transfuzija na inkopatibilna krv,
zmiski otrov), doa|a do sozdavawe na
mikrotrombi vo cirkulacijata, brzo
tro{ewe na koagulacionite faktori
i kako posledica na toa pojava na krvavewa.
Klini~ka slika:
Klini~kata slika zavisi od aktivnosta na faktorot VIII. Te{kite formi se manifestiraat u{te vo prvite
godini po ra|aweto so spontani hematomi i zglobni krvavewa.
Klini~ka slika:
Posledica na intravaskularna koagulacija se namaleno, ili potpolno nefunkcionirawe na organite, prediz144
Dokaàna e i va`nosta na u{te eden

antigen Rhfaktorot.
Pred davaweto na krv treba sekoga{
da se ispita deluvaweto na eritrocitite i serumot na primatelot so eritrocitite i serumot na davatelot. Duri koga }e se dokaè deka krvta na
primatelot i davatelot se kompatibilni, moè da se dade transfuzija na
krv.
Osnovno pravilo pri transfuzijata
na krv se zasniva na toa krvta da se nadomesti toga{ koga }e se izgubi, po
mo`nost so ista brzina so koja se slu~ila zagubata.
vikano od mikrotrombite. Moàt da

bidat zafateni site organi.
Tipi~ni se krvavewa po koàta, ligavicite, mestata na venepunkcija, od
ranite. Bolnite moàt da krvavat od
bubrezi, GIT, CNS, respiratoren sistem.
Pokraj krvavewa, vo klini~kata slika ~esta e bubre`na insuficiencija,
òltica (poradi hepatalna nekroza) i
ireverzibilen {ok.
Kaj pohroni~nite formi se pojavuvaat trombozi od razni mesta istovremeno sklonost kon krvavewe.
Lekuvawe:
Transfuzija na krv se dava vo slednive sostojbi:

akutni, obemni krvarewa bez ogled
na pri~inata.
dolgotrajni anemii so izrazeno
namaluvawe na brojot na Er i vrednostite na hemoglobin.
nedostatok na opredeleni faktori na koagulacija.
te{ko o{tetuvawe na organizmot posle operativni zafati.
nekoi zarazni bolesti (sepsa, tifus i dr.)
hemoliti~ka bolest na novoroden~e.
bolesti nastanati kako posledica na radioaktivno zra~ewe.
Hemoragi~nite i tromboti~nite
komplakcii se lekuvaat so davawe na
transfuzii sveà krv, sveà smrznata
plazma, krioprecipitat i koncetrat
od trombociti.
Poradi mo`nosta od potencirano krvavewe, lekuvaweto so antikoagulantna terapija (heparin) treba da
bide mnogu vnimatelno.
TRANSFUZIJA NA KRV
Transfuzija na krv e vid na lekuvawe
pri {to krvta od daritelot na krv
(za koj prethodno e dokaàno deka e
kompatibilna odgovara na daritelot) se dava preku vena na primatelot kako supstanciona terapija.
Pri davawe na transfuzija na krv

mo`ni se i komplikacii:
pirogeni reakcii se javuvaat kako
posledica na pirogeni materii koi se
proizvedeni od nekoi mikroorganizmi
{to gi ima vo transfuziskiot sistem.
Se javuvaat 20 30 min. po davawe na
transfuzijata, a se manifestira so
treska i zgolemena temperatura.
Za izbor na kompatibilna krv treba

da se opredeli sistemot na krvni grupi
ABO i Rhfaktorot.
Sistemot na krvni grupi t.e. antigeni na eritrocitite A i V sodrì dva
aloantitela aglutinini antiA i
antiV, koi se poedine~ni ili zaedno
prisutni vo plazmata ili dvata moàt
da nedostasuvaat.
Postojat 4 krvni grupi A, B, AB i
O. Krvnata grupa A ima vo plazmata
antitelo antiV, krvnata grupa V antitelo antiA, krvnata grupa O sodrì antitela antiA i antiV, a
krvnata grupa AB nema antitela vo
plazmata.
postransfuziski hemoliti~ki reakcii nastanuvaat poradi davawe na inkopatibilna krv ili ve}e hemolizirana krv, a mo`no e i ~esto davatelot da
se senzibilizira so ~esto povtoruvani
transfuzii.
Klini~kata slika na ovie reakcii e
razli~na i simptomite se javuvaat vo
tek na transfuzijata ili vedna{ potoa.
145
Bolniot vedna{ pocrvenuva, pa pobeluva, dobiva treska i visoka temperatura, mnogu se poti i ima bolki vo
slabinite, stegawe zad gradnata koska i pad na krvniot pritisok.
[tom }e se javat ovie simptomi se
prekinuva so transfuzijata bidej}i vo
sprotivno bolniot zapa|a vo teòk
{ok. Vo najteòk slu~aj doa|a do te{ko o{tetuvawe na bubregot koga e potrebna hemodijaliza. Vo polesni slu-
~ai se primenuva klasi~na anti{ok

terapija.
PRA[AWA:
10. Koi kletki se karakteristi~ni za

Ho~kinoviot limfom?
11. Na {to e posledica klini~kata
slika kaj leukemiite?
12. Koj e najvaèn klini~ki znak za
eden limfom?
13. [to e toa hemoragi~en sindrom i
kako se manifestira istiot?
14. Poradi {to se javuva hemofilijata?
15. Koja e glavna klini~ka manifestacija na hemofilijata?
16. [to e DIK i poradi {to nastanuva?
17. Kako se vr{i izbor na kompatibilna krv?
18. Koi komplikacii moàt da nastanat pri transfuzija na krv?
urtikarija dokolku se javi vo tek

na transfuzijata se prekinuva transfuzijata i se davaat antihistaminici,
preparati na kalcium i kortikosteroidi.
1. Koi se bolesti na eritrocitnata

loza?
2. [to se toa anemii i kako se podeleni spored etiologijata i patogenezata?
3. Poradi {to nastanuva sideropeni~nata anemija?
4. Koi simptomi go so~inuvaat t.n.
anemi~en sindrom?
5. [to e megaloblastna, a {to perniciozna anemija?
6. Poradi {to nastanuvaat hemoliti~kite anemii?
7. [to e aplasti~na anemija?
8. Koja e osnovnata karakteristika na
policitemijata?
9. Kako se razlikuvaat akutnite od
hroni~nite leukemii?
146
Toksikologija
Terapijata na akutnite truewa se sostoi od:

prva pomo{ na zatrueniot,
reanimacija pri oslabeni vitalni
funkcii;
eliminacija na otrovot od organizmot;
antidotna terapija;
simptomatska terapija .
TOKSIKOLOGIJA
Toksikologijata e nauka {to gi prou~uva otrovite i nivnoto dejstvo vrz
ìvite organizmi.
Klini~kata toksikologija e nauka
za nadvore{no vnesenite (egzogeni)
hemiski truewa kaj lu|eto.
I pokraj za~estenosta na egzogenite
truewa smrtnosta od akutnite truewa
postojano se namaluva, blagodarenie na
razvojot na klini~kata toksikologija
i organizacijata na specijalizirani
ustanovi za tretman i prevencija od
truewata.
Spored pojava i tekot, truewata moàt da bidat akutni i hroni~ni. Spored na~inot na vnesuvawe na otrovot
vo organizmot, truewata se peroralni,
inhalcioni (preku vdi{uvawe), preku
koà, parenteralni i dr.
Spored na~inot na sozdavawe truewata moàt da bidat slu~ajni i namerni. Namernite truewa se homocidalni
(ubistveni) i suicidalni (samoubistveni). Mo{ne ~esti se profesionalnite truewa koi po pravilo se slu~ajni.
Otrovite obi~no dejstvuvaat vrz pove}e organi i sistemi, pa klini~kata
slika na truewata e polimorfna.
Pove}eto otrovi imaat pove}e ili
pomalku izrazeno lokalno dejstvo na
sistemot preku koj doa|aat vo kontakt
so organizmot i sistemski dejstva koi
se javuvaat po nivnata resorpcija.
Primarna eliminacija na otrovot vo

organizmot se sostoi od:
razreduvawe na otrovot so piewe na
100 200 ml. obi~na voda;
predizvikuvawe na povra}awe (koga
ne moè da se napravi lavaà na èludnikot), se izveduva so:
primena emeti~ni (za povra}awe)
sredstva kako na pr. sirupot na ipekakuna koj se dava per os i apomorfinot
i.v. ili i.m.
ili so mehani~ko draznewe na korenot od jazikot;
lavaà (plaknewe) na èludnikot e
najdobar metod za primarna eliminacija na otrovot.
Najdobri rezultati se postignuvaat
ako lavaàta se primeni vo prvite 46
~asa od vnesuveweto na otrovot. Se izveduva so gastri~na sonda, koja se vnesuva vo èludnikot. Najprvo se aspirira èludo~na sodrìna za toksikolo{ki analizi, a potoa se plakne so
naizmeni~no vnesuvawe na 300500ml
mlaka voda. Postapkata se povtoruva
najmalku 10 pati do dobivawe na ~ista
voda bez miris. Po izvr{enata lavaà
se vnesuva aktiven jaglen i laksantno
sredstvo.
promivka na crevota so visoka
klizma;
dekontaminacija na koàta i sluznicite so obilno plaknewe, so voda
ili fiziolo{ki rastvor, ako otrovot e vnesen preku koà.
Dijagnozata se postavuva vrz osnova

na anamnezata za kontakt so otrovot,
klini~kata slika, standarnite laboratoriski ispituvawa, EKG, rendgenski,
ultrasonografski, endoskopski pregledi i dr
Toksikolo{kite analizi se specifi~nost za toksikologijata vo dijagnozata na truewata.
Vo taa smisla se opredeluva kvalitativno i kvantitativno otrovot vo biolo{kiot materijal.
Sekundarna eliminacija na otrovot

od organizmot t.e. eleminacija na apsorbiranite otrovi se pravi so:
forsirawe na prirodnite na~ini
na eliminacija (forsirana diureza
i hiperventilacija) ili so
metodite na ve{ta~ka detoksikacija (hemodijaliza, hemoperfuzi147
Toksikologija
ja, plazmafereza, peritonealna dijaliza, eksangvino transfuzija, hiperbari~na oksigenacija)
Se manifestira so drsko i nepromisleno odnesuvawe, dremlivost, nekoordinirani dvièwa, nesiguren od, nerazbirliv govor, zna~itelno namaleno
vnimanie i koncentracija.
Narkoti~na faza (te{ko pijanstvo)
se javuva ako alkoholot vo krvta e okolu 5 promili.
Se karakterizira so pojava na stupor
i koma, konjugirana devijacija na o~ite, oslabeni ili otsutni refleksi,
bradipnea. Zatrueniot vo koma ima
miris na alkohol, crveno lice, brz i
mek puls, nizok krven pritisok, studena i lepliva koà i pad na temperaturata.
Asfikti~na faza se karakterizira
so zastoj na di{eweto poradi depresija na respiratorniot centar.
Terapijata e simptomatska. Se dava
glikoza i tiamin.
Kaj zatrueniot vo koma potrebno e
odrùvawe na proodnost na di{nite
pati{ta i korekcija na vodeno elektrolitniot, acidobazniot status i hipoglikemijata.
Antidoti se supstancii koi na razli~ni na~ini gi neutraliziraat ili

inaktiviraat otrovite i nivnite metabolite ili pak gi spre~uvaat nivnite efekti vrz organizmot. Taka na
primer etanolot e antidote na metanolot i etilen glikolot, atropinot kako
antagonist na acetilholinot e indiciran pri truewa so holinergi~ni lekovi, pe~urki od rodot amanita muscaria i
organo fosforni soedinenija.
TRUEWA SO ALKOHOL (ETANOL)
Etanolot se dobiva so alkoholna

fermentacija na monosaharidite {to
ja predizvikuvaat kvasnite gabi~ki.
Akutnite truewa so etanol, sam ili
vo kombinacija so drugi sredstva se edno od naj~estite truewa vo sekojdnevnata praktika.
Klini~kata slika na akutnite truewa so etanol zavisi od: koli~estvoto
na konsumiran alkoholen pijalok i
koncentracijata na etanol vo nego, vremeto za koj toj e vnesen i sl.
Akutnite truewa so etanol moàt da
bidat lesni, sredno te{ki i te{ki.
Truewata so etanol zavisno od negovoto dejstvo na CNS, se odviva vo 4 fazi:
ekscitaciska, hipnoti~ka, narkoti~na
i asfikti~na faza, pri {to pri lesno
i sredno te{ko truewe se javuvaat samo
prvite dve fazi.
Ekscitaciska faza (lesno pijanstvo)
se javuva ako alkoholot vo krvta e 0,5
do 1,5 promili.
Kaj zatrueniot se javuva tahikardija,
porast na krvniot pritisok, subjektivno ~uvstvo na toplina. Se javuva i
eufori~no raspoloènie, impulsivno
odnesuvawe, govorlivost i gestikulacija. Objektivno postoi namalena muskulna koordinacija i zabaveno reagirawe.
Hipnoti~kata faza (pijana sostojba)
se javuva ako alkoholot vo krvta e 1,5
do 2,5 promili.
TRUEWE SO JAGLENORODEN
MONOKSID (SO)
SO, se sozdava pri necelosno sogoruvawe na jaglenorod i materii {to

sodràt jaglenorod. Naj~esto se raboti
za truewe pri spiewe vo neprovetreni
prostorii {to se zagrevaat so mangali
ili pe~ki na drva ili jaglen, truewa
pri poàri i sl.
SO, se vrzuva so hemoglobinot i gradi karboksihemoglobin, pri {to negoviot afinitet kon hemoglobinot e 250
pati pogolem od na kislorodot. Karboksihemoglobinot ne e vo sostojba da
prenesuva kislorod i zatoa pri truewe
se slu~uva tkivna hipoksija.
Klini~kata slika na trueweto so
SO, moè da se javi vo lesna, sredno
te{ka i te{ka forma.
Lesno truewe so SO se manifestira
so dremlivost, glavobolka, vrtoglavica, zuewe vo u{ite.
Sredno te{ko truewe so SO se manifestira so lesno naru{uvawe na
svesta (somnolencija, sopor ili
148
Toksikologija
plitka koma) {to trae nekolku ~asa, po

{to kaj zatrueniot se javuva glavobolka, vrtoglavica, nistagmus i lesni
dispepti~ni tegobi.
Te{ko truewe so SO se manifestira
so koma {to trae nekolku dena. Zatrueniot ima svetlocrvena boja na koàta
i vidlivite sluznici poradi visoka
koncentracija na karboksihemoglobin.
Se javuvaat i napadi na gr~evi, parezi
na ekstremitetite, a di{eweto e
povr{no i nepravilno. Na EKG se javuvaat i znaci na ishemija na miokardot.
Kaj pacienti koi preìveale te{ko
truewe so SO po 12 nedeli ~esto doa|a do mentalni naru{uvawa, vo smisla
na anksiozno depresivna sostojba, depresija ili psihoza, koi ponekoga{
ostanuvaat i trajni.
Lekuvawe: Otstranuvawe na zatrueniot od kontaminiranata prostorija.
Vedna{ se po~nuva so oksigenoterapija
so 100% O2. Ve{ta~ko di{ewe ako prestanalo di{eweto.
Se dava simptomatska terapija: za gr~evite diazepam, antibiotici za bronhopnevmonijata i sl.
potenzija e karakteristi~no za truewata so sedativi i hipnotici.

Benzodiazepinite pak retko doveduvaat do dlaboka koma, osven ako e prisutna i komponenta na truewe so alkohol.
Kombinacija na koma, hiperrefleksija, konvulzii i mioklonus naj~esti se
pri truewa so tricikli~ni antidepresivi i fenotiazini, kako i pojava na
aritmii pri truewa so tricikli~ni
antidepresivi.
Respiratorni simptomi i naru{uvawe na svesta sre}avame kaj truewa so
narkotici, salicilati, holinergici.
Simptomi od strana na GIT davaat
site lekovi vneseni preku usta.
Truewe so paracetamol vo po~etokot
dava nespecifi~ni simptomi (gadewe,
povra}awe, letargija, bledilo), no po
12 dena sledi o{tetuvawe na heparot,
koe vodi do teòk toksi~en hepatit
sledeno so encefalopatija, {to ~esto
zavr{uva letalno.
Paracetamolot doveduva i do tubularna nekroza vo ramkite na akuten
toksi~en hepatit, no mo`ni se i slu~ai
na ABI, bez da ima i akuten toksi~en
hepatit.
ABI moè da e posledica na gubewe
na golemo koli~estvo na te~nosti poradi izrazeno povra}awe i proliv ako
ne se sprovede rehidratacija, no moè
da e posledica i na direktno dejstvo na
lekot ili metabolitite, ili poradi
osloboduvawe na golemo koli~estvo na
pigment (hemoliza, rabdomioliza) i
nivno taloèwe vo bubre`nite tubuli.
Lekuvaweto na peroralnite vneseni
lekovi se pravi so predizvikuvawe na
povra}awe, lavaà na èludnik, laksantni soli, korekcija na voda i elektroliti. Davawe na ve{ta~ko di{ewe
ako e potrebno. Kaj nekoi truewa se
davaat i specifi~ni antidoti. Ostanatata terapija e simptomatska.
TRUEWE SO LEKOVI
Truewata so lekovi moàt da bidat

slu~ajni na primer kaj mali deca,
Namerni pri zemawe na pogolemi dozi vo samoubistveni ili ubistveni celi ili pri gre{ka vo doziraweto.
Efektite od truewata so lekovi vrz
organizmot moàt da se razli~ni, {to
zavisi ne samo od dozata, tuku i od
farmakolo{koto dejstvo na lekot vrz
organizmot.
Simptomite od akutnite truewa so
lekovi moàt da se odraz na toksi~noto
dejstvo na lekot vrz eden organski sistem, no ~esto se javuvaat simptomi od
strana na pove}e sistemi.
Sepak, naj~esti se simptomi od strana na CNS, potoa od GIT vklu~uvaj}i
go i crniot drob, RS, KVS, bubreg vo
smisla na ABI i na kraj hematopoezen
sistem i koàta.
Depresija na svesta se do dlaboka koma, zdruèna so hiporefleksija i hi-
TRUEWE SO PSIHOTROPNI
SUPSTANCII
Psihotropnite lekovi vlijaat vrz

odnesuvaweto na ~ovekot i zatoa se ko-
149
Toksikologija
ristat vo terapija na psihi~ki i nevroti~ki naru{uvawa. Tuka spa|aat:

Antipsihoti~ni lekovi (neuroleptici),
Antianksiozni lekovi (anksiolitici)
Antidepresivni lekovi
Nevrolepticite golemi trankilizeri se lekovi so antipsihoti~en, anksioliti~en, antiemeti~en efekt. Predoziraweto doveduva do sindrom sli~en na parkinsonizam so spazmodi~ni
kontrakcii na muskulite na vratot,
liceto, ekstenzorna krutost na grbnite muskuli, karpopedalni spazmi,
motoren nemir i gr~evi. Se javuvaat i
aritmii.
Anksiolitici mali trankvilizeri
se lekovi so sedativno i hipnoti~ko
dejstvo. Vo klinikata na ovie truewa
dominira naru{uvawe na svesta do
koma, tremor na racete, nistagmus,
kardiocirkulatoren kolaps, aritmii

i depresija na di{eweto.
Antidepresivite se lekovi so stimulativno dejstvo vrz inhibirana emocionalna sfera. Predoziraweto predizvikuva voznemirenost, delirium,
tahikardija, konvulzii, hipotenzija,
zgolemena temperatura, midrijaza i
koma.
Lekuvaweto e so lavaà na èludnikot, aktiven jaglen, laksantni soli i
klizmi. Sekundarna eliminacija so
forsirana diureza.
Ostanatata terapija e simptomatska.
Kako antidoti se koristat kofeinot
pri truewa so fenotijazinski nevroleptici, a kaj truewa so antidepresivi
fiziostigminot.
150
KORISTENA LITERATURA
1. Interna medicina I i II tom glaven i odgovoren urednik Akademik Prof. Dr.
Vladimir Serafimoski, Skopje 2003;
2. Interna medicina Bozidar Vrhovac i saradnici, Zagreb 1997;
3. Interna medicina l i ll tom Stefanovi}, zavod za uxbenike i nastavna sredstva,
Beograd 1996
4. Koronarna arteriska bolest prevencija dijagnoza i tretman Dr. Qubica
Georgievska Ismail
5. Maligne bolesti krvi Milica D. olovi, Gradimir M. Jankovi
6. Makedonski nacionalen konsenzus za dijagnoza i lekuvawe na astma i hroni~na
opstruktivna belodrobna bolest Makedonsko respiratorno zdruènie, urednik
i redaktor Prof. Dr. An|elko \or~ev
7. Makedonski nacionalen plan i programa za dijagnoza i lekuvawe na bronhijalna
astma realnost ili vizija \or~ev S. An|elko
8. Hematologija Prof. Dr. T. Stoj~evski
9. Hematologija osnovni principi i praksa Milorad Baki Beograd: Medicinska knjiga 1992
10. Nefrologija Vidojko Dzordzevic, 1997
11. Propedevti~ka i klini~ka gastroenterohepatologija Vladimir Serafimovski
Skopje, noemvri 1997
12. Harisonovi osnovi interne medicine: dzebni prirucnik
Isselbacher, Braunwald, Wilson, Martin Fauci, kasper Beograd: Ateneum, 1998 (Art grafik,
Beograd)
13. Klasifikacija, dijagnoza i terapija na Diabetes mellitus Prof. Kiril Petrovski
i Prof. Mil~o Bogoev;
14. Hroni~ni komplikacii na Diabetes mellitus Prof. Kiril Petrovski, Prof.
êdomir Dimitrovski, Prof. Samuel Sadikario, Prof. Mil~o Bogoev, Ass.
Gordana Pemovska, Dr.Olivera Bo{kovska;
15. Diabetes Mellitus posebni sostojbi Prof. Kiril Petrovski, Prof. êdomir
Dimitrovski, Prof. Samuel Sadikario, Prof. Mil~o Bogoev, Nau~. sorab.
Bogdan Gerovski, Ass. Tatjana Milenkovi}, Ass. Branka Krstevska.
16. Interne bolesti sa negom I Jovan Teodorovi} i saradnici zavod za uxbenike i
nastavna sredstva Beograd, 2002
17. Interne bolesti sa negom II Jovan Teodorovi} i saradnici zavod za uxbenike i
nastavna sredstva Beograd, 2002
18. Vnatre{ni bolesti Akad. Prof. Dr. Dimitar Arsov, Prosvetno delo:
Skopje, 1983
19. Interna medicinasavremena dijagnostika i leenje Marcus A. Krupp, Milton J. Chatton,
Lawrence M. Tierney, savremena administracija, Beograd, 1991
20. Bolesti srca, savremena praksa Prof. dr. sci. Ratomir Anti, Prof. dr. sci. Viseslav Hai
Tanovi, Internacionalna klinika za srce Dr. HaiTanovi Beograd 2002
21. Kardiologija u radu porodinog lekara, Beograd 2002
22. Interna propedevtika fizika dijagnostika Dr. sci Ratomir Anti, Deje novine Beograd, 1990
23. Prakti~na dijabetologija za licata so tip 1 Diabetes mellitus Prof. Mil~o
Bogoev, Skopje, 2001
24. Klini~ki ispituvawa vo internata medicina interna propedevtika glaven i
odgovoren urednik Akademik prof. dr. Vladimir Serafimoski, Skopje, 2004
25. Praktini parametri u medicini i primarnoj zatiti Dr. sci. med. Paul D. Chan Vuk Karai
2001
26. Harrisonns 15th edition: Principles of internal medicine. Mc. Graw Hill, 2001.
151

Interna I Pedijatrija So Nega-3 - MK - PRINT

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Interna I Pedijatrija So Nega-3 - MK - PRINT

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

LILJANA SIMONOVSKA - HENTU

Za vreme na mojata pove}egodi{na nastavna dejnost vo OSMU Dr. Jovan

Bitola, april 2010 godina

Zna~ewe na internata medicina ............................................................................................. 1

Simtomi na bolestite na respiratoren sistem ................................................................... 5

Osnovni simptomi pri zaboluvawata na kardiovaskularniot sistem ......................... 27

BOLESTI NA ORGANITE ZA ISHRANA

Glavni simtomi na bolestite na organte za ishrana ...................................................... 55

Simptomi i znaci koi se javuvaat pri bolestite na urinaren sistem ........................ 81

BOLESTI NA ENDOKRINIOT SISTEM

Hipofiza (glandula pituitaria) ................................................................................................... 98

Revmatoiden artritis ........................................................................................................... 120

BOLESTI NA HEMATOPOETSKI SISTEM

Dijagnosti~ki postapki vo hematologijata ..................................................................... 133

Truewa so alkohol ................................................................................................................. 148

Interna i pedijatrija so nega III godina

luhirur{ki terapiski merki (na pr.

Medicinata, vo po{iroka smisla, opfa}a lekuvawe i ~uvawe na zdravjeto

Od kurativen karakter e t.n. klini~ka medicina, koja se zanimava so

Baraweto i utvrduvaweto na pri~inata (etiologijata) na bolesta e

Interna i pedijatrija so nega III godina

Prakti~no za mnogu mal broj bolesti

gi bele`i vitalnite znaci na temperaturnata lista (temperatura nautro i

Bolestite me|usebno se razlikuvaat

METODI ZA PREGLED, DIJAGNOZA I

Dijagnoza ozna~uva raspoznavawe na

ULOGA NA MEDICINSKATA SESTRA

Site ovie metodi na pregled kako i

Medicinskata sestra kako desna raka

Istorijata na bolesta se sostoi od:

Interna i pedijatrija so nega III godina

strana na pooddelni organski sistemi: GIT, KVS, RS i sl.

5. Tek na bolesta (decursus morbi) i

3) Objektivniot t.e. fizi~ki pregled

1)Vo administrativni podatoci na

Interna i pedijatrija so nega III godina

Sl. 5. Ubodna (punkciona) biopsija.

4) Dopolnitelni pregledi se neophodni za postavuvawe na dijagnoza. Tuka spa|aat:

5) Tek na bolesta (decursus morbi) e

Prognozata za ishodot od bolesta ja

Biopsija pregled na tkivo zemen od

Interna i pedijatrija so nega III godina

Bolesti na respiratoren sistem

Iska{lokot e patolo{ki produkt

Sl. 6. Respiratoren sistem 1.pharinx;

Glavni simptomi na bolestite

Op{ti simptomi se: treska,

Interna i pedijatrija so nega III godina

Bolesti na respiratoren sistem

DIJAGNOSTI^KI METODI KAJ

ili opstruktiven tip na respiratorni

1. Anamneza osnovni tegobi na koi se

a. Rendgenski ispituvawa na gradniot

|. Alergolo{ki i imunolo{ki testirawa (ko`ni probi, Mantaux i dr.)

Interna i pedijatrija so nega III godina

Bolesti na respiratoren sistem

KIVAVICA RHINITIS ACUTA

Rinitisot e kataralno vospalenie

Prestavuva akutno vospalenie na

Naj~esto po~nuva so ~uvstvo na ~e{awe vo nosot i kivawe. Vo po~etokot

Akutniot bronhitis e akutno vospalenie na sluznicata na bronhijalnoto steblo.

Interna i pedijatrija so nega III godina

Bolesti na respiratoren sistem