UNIVERZITET U TRAVNIKU

FARMACEUTSKO ZDRAVSTVENI FAKULTET U TRAVNIKU

ODSEK: OPŠTA MEDICINA

Tema: Potrebe neuroloških bolesnika

Predmet: Zdravstvena nega u neurologiji

Student: Janjić Jovana Mentor: prof. dr Eržika Antić

Broj indexa: 2136/20

Travnik, 2023. Godine

 Sadržaj

Uvod................................................................................................................................................3
Zdravstvena nega u neurologiji.......................................................................................................3
Pristup neurološkom bolesniku........................................................................................................6
Anamneza.....................................................................................................................................6
Neurološki pregled.......................................................................................................................7
Zdravstvena nega u okviru palijativnog zbrinjavanja....................................................................12
Literatura........................................................................................................................................14

2
 Uvod

Zdravstvena nega je profesionalno područje rada medicinskih sestara, a process

zdravstvene nege kao naučno zasnovan metod ima prednost u odnosu na klasični metod u
sestrinskoj praksi. Od prvog susreta sa pacijentom medicinska sestra počinje posmatranje
bolesnika i prikuplja podatke sa ciljem utvrđivanja njegovih zdravstvenih potreba. Na osnovu
potreba planiraju se aktivnosti zdravstvene nege po prioritetu i sestra ih stalno usklađuje sa
zdravstvenim stanjem pacijenta.

U oblasti neuoroligije, gerijatrije i palijativnog zbrinjavanja zdravstvena nega ima svoje

specifičnosti u odnosu na druge oblasti medicine, a medicinske sestre se suočavaju sa potrebom
trenutne reakcije na nestabilne uslove i učešća u odlukama koje se nekada tiču života i smrti.

Zdravstvena nega se ostvaruje po planu, a rezultati nege se proveravaju u odnosu na

postavljene ciljeve. Da bi se zdravstvena nega ostvarila na pravi način, neophodno je da
medicinska sestra poznaje bolesnika: njegove brige, strahove, želje i potrebe. Stvaranjem odnosa
poverenja sestra je u mogućnosti da zajedno sa bolesnikom postavlja ostvarljive ciljeve
zdravstvene nege. Svaki čovek je ličnost za sebe i sa svojstvenim reakcijama i karakteristikama.
Pristup zdravstvene nege pacijentu je individualan.

Utvrđivanje potreba za zdravstvenom negom i početno planiranje, te sistemsko

sprovođenje i dokumentovanje rada svih medicinskih sestara u toku 24 časa radi obezbeđivanja
kvalitetne zdravstvene nege.

lečenje i rehabilitacija u oblasti neurologije, gerijatrije i palijativnog zbrinjavanja ima

opšti cilj: smanjiti stopu mortaliteta, recidiva, komplikacija, invalidnosti, hendi-kepa i osposobiti
obolelu osobu da na najbolji mogući način može da koristi svoje preostale sposobnosti u što
normalnijem socijalnom kontekstu.

Zdravstvena nega u neurologiji

Među profesijama zdravstvene zaštite, profesija medicinske sestre ima jedinstveno obeležje
odgovornosti sve vreme tokom hospitalizacije pacijenta na neurološkom odeljenju. Sestre neguju
hospitalizovane bolesnike 24 časa dnevno i evidentiraju svoja zapažanja, aktivnosti, usluge i

3
intervencije u dokumentaciju (sestrinska prijemna lista, lista zdravstvene nege, Nortonova skala,
Morzeova skala, FIM test, Bradenova skala, sestrinsko pismo).

Cerebrovaskularne bolesti, epilepsija, demencija, predstavljaju ozbiljan epidemiološki,

sociomedicinski i opštedruštveni problem. Ove bolesti zauzimaju vodeće mesto među
oboljenjima centralnog nervnog sistema, a u neprekidnom su porastu u svetu i kod nas sa
tendencijom obolevanja i osoba mlađe starosne dobi. Vaskularne lezije mozga pripadaju grupi
vodećih neuroloških oboljenja i evdentan su uzrok hronične nesposobnosti. Neke od najbitnijih
socio-medicinskih karakteristika CVO su: visoka stopa morbiditeta, visoka stopa mortaliteta,
visoka stopa invalidnosti, pojava multimorbidnosti, a posledice ostavlja i na obolelog i na
njegovu porodicu.

Cerebrovaskularni insult je najteži oblik manifestacije bolesti i predstavlja samo završni

stadijum jednog dugotrajnog procesa. U etiopatogenezi ovih oboljenja učestvuju mnogobrojni
vrlo složeni i isprepletani činioci, a posebno se poklanja pažnja faktorima rizika. Kliničke
manifestacije kod osoba sa cerebrovaskularnim poremećajima vrlo su različite i različito se
manifestuju u zavisnosti od obima i lokalizacije promena u centralnom nervnom sistemu. Kod
ovih pacijenata posebno treba obratiti pažnju na: senzomotorne funkcije, probleme u
komunikaciji (poremećaj govora i pisanja), promene u ponašanju, vrtoglavice, glavobolje, epi-
napad, poremećaje akta gutanja, čula, kontrole sfinktera, kognitvno-mnestičkih funkcija.

Zbrinjavanje ovih pacijenata podrazumeva: zdravstvenu negu, terapiju, rehabilitaciju i

zahteva multidisciplinarni i interdisciplinarni timski rad, pre svega u organizaciji rada
medicinskih sestara.

Iz svega navedenog nameće se jedno veliko područje rada medicinskih sestara na

području zdravstvene nege, terapije i rehabilitacije, koje ima svoje specifičnosti, jer pacijenti su
nepokretni ili polupokretni, imaju poremećaj svesti, uznemireni, agresivni, nisu sposobni da
samostalno zadovolje svoje fiziološke potrebe, a komplikacije su česte. Česta pojava je prisustvo
bola u oduzetim ekstremitetima ili u velikim zglobovima, pogotovo u ramenu, pa pri
manipulaciji i okretanju pacijenta treba to uzeti u obzir, zato je uvek bolje da oko nepokretnog
pacijenta rade dve sestre, kad god je to moguće. Aktivnosti zdravstvene nege podrazumevaju
stalni nadzor i neprekidno praćenje nivoa svesti jer je najvažniji pokazatelj moždane funkcije i
varira između stanja aktivne svesti i duboke kome, zatim praćenje srčane radnje i krvnog

4
pritiska, disanja (respiratorna podrška – air way, endotrahealni tubus, aspiracije, veštačka
ventilacija), telesne temperature, održavanje lične higijene, zadovoljavanje osnovnih životnih
potreba (hranjenje per os, parenteralno, enteralno, obrada usne duplje, plasiranje i nega
nazogastrične sonde, endotrahealnog tubusa, urinarnog katetera).

Medicinska sestra učestvuje i u dijagnostičkim procedurama (priprema pacijenta,

transportuje, zbrinjava), uzima uzorke biološkog materijala, asistira pri lumbalnoj punkciji itd. U
terapijskom pristupu kod obolelih od moždanog udara, u poslednjoj deceniji, primenjuje se
trombolitička terapija koja ima za cilj da posle moždanog udara nema deficita ili da je on
minimalan. Lečenje neurološkog bolesnika je kompleksno i dugotrajno.

U sprovođenju zdravstvene nege trebalo bi da postoji tim. Sestra – vođa tima za negu
pravi podelu rada u skladu sa stručnim sposobnostima i afinitetima članova tima. Svaki član
treba da je odgovoran za svoj delokrug rada, dok je vođa tima odgovoran za kvalitet nege u celini
(jedna sestra treba da ima strpljenja za hranjenje bolesnika, druga da besprekorno obrađuje usnu
duplju ...).

Kada govorimo o epilepsiji i epileptičnom napadu, medicinske sestre i tehničari trebalo bi

da znaju da je epilepsija hronično oboljenje mozga koje se karakteriše spontanim
(neprovociranim) ponavljanjem epileptičkih napada. Epileptični napad se može ispoljiti u vidu
konvulzija, poremećaja svesti ili kombinacijom navedenih. Epileptični napadi prema kliničkoj
slici mogu se podeliti na parcijalne i generalizovane. Epilepsija učestvuje sa oko 1% u
globalnom opterećenju bolestima, što je ekvivalentno stopi opterećenja koju imaju karcinom
dojke kod žena i karcinom pluća kod muškaraca. Epilepsija ne predstavlja specifičnu bolest ili
određeni sindrom, već spada u široku kategoriju grupe simptoma koji se mogu javiti kod bilo kog
patološkog procesa koji dovodi do poremećaja normalne funkcije mozga. Procenjuje se da od
aktivne epilepsije boluje oko 5 osoba na 1.000, dok je učestalost novih slučajeva u toku jedne
godine oko 55 na 100.000 osoba. Iz ovih podataka se može izvesti zaključak da u Srbiji oko
40.000 ljudi boluje od epilepsije, a da se samo na području Beograda dijagnostikuje oko 1.000
novih slučajeva godišnje. Kod osoba preko 65 godina primećena je veća učestalost epilepsije sa
starenjem, a procenjuje se da je broj novih slučajeva skoro četiri puta veći u starosti nego u
srednjem životnom dobu. Prema preporukama Američke neurološke akademije i Američkog
udruženja za epilepsiju bolesnici nakon prvog doživljenog neprovociranog epileptičkog napada

5
treba da urade: elektroencefalografiju, kompijuterizovanu tomografiju endokranijuma ili
magnetnu rezonancu glave, kao i rutinske laboratorijske analize krvi.

Pristup neurološkom bolesniku

Neurološki simptomi su česti. Anamnezom i neurološkim statusom se obično mogu

ustanoviti poremećaji koji zahtijevaju hitnu medicinsku pomoć. Oslanjanje na CT, magnetsku
rezonancu i laboratorijske pretrage umjesto na detaljan klinički pregled može dovesti do
pogrešaka i nepotrebnih troškova. Cilj neurološkog pregleda je ustanoviti patofiziologiju
problema kao i pronaći uzrok, tj. ishodište poremećaja: npr. mišići, neuromuskularni spojevi,
periferni živci, živčani spletovi, korijeni živaca, kralježnična moždina, moždano deblo ili
moždane hemisfere.

Anamneza

Anamneza je najvažniji dio neurološke procijene. Bolesnika treba pustiti da u miru

ispriča problem svojim riječima. Obično, kliničar može vrlo brzo procijeniti pouzdanost
bolesnikove priče te u slučaju potrebe ispitati člana obitelji. Ciljana pitanja pomažu razlučiti
kvalitetu, intenzitet, raspodjelu, trajanje te učestalost svakog simptoma. Potrebno je također
ustanoviti što potiče, a što smanjuje određeni simptom te je li prijašnja terapija bila učinkovita.
Određene nesposobnosti bi trebalo posebno navesti (npr. pacijent hoda najviše 5 m prije nego što
mora stati i odmoriti se), kao i njihov utjecaj na bolesnikovu svakodnevnicu. Povijest bolesti i
klinički status nužni su jer su neurološke komplikacije česte i u sklopu drugih poremećaja poput
alkoholizma, dijabetesa, maligniteta, vaskularnih poremećaja te infekcija HIV–om. Migrene te
mnoge metaboličke, mišićne, živčane i neurodegenerativne bolesti su nasljedne pa je zato
obiteljska anamneza izrazito važna. Društvena i radna anamneza kao i podaci o putovanjima daju
nam informacije o mogućim rijetkim infekcijama te izloženosti toksinima i parazitima.

Ponekad neurološki simptomi i znakovi su funkcionalni ili histerični te upućuju na

psihijatrijski poremećaj. Najčešće takvi simptomi i znakovi ne odgovaraju pravilima anatomije i

6
fiziologije te je pacijent često depresivan ili neuobičajeno preplašen. Unatoč tome, funkcionalni i
tjelesni poremećaji ponekad koegzistiraju te ih je teško odvojiti.

Neurološki pregled

Neurološki pregled započinje pažljivim promatranjem bolesnika prilikom ulaska u sobu

te tijekom uzimanja anamneze. Dok se bolesnik kreće mi primjećujemo brzinu, simetriju i
koordinaciju njegovih pokreta, te držanje tijela i hod. Bolesnikovo ponašanje, odjeća i odgovori
pružaju nam informacije o njegovom raspoloženju i društvenoj prilagođenosti. Poremećaji
govora i ponašanja poput zanemarivanja prostora ili neobičnog stava tijela, te drugi poremećaji
kretanja mogu biti očiti već prije uzimanja statusa.

Kako sakuplja informacije, iskusni ispitivač može uključiti neke komponente pregleda a
neke isključiti ovisno o svojoj preliminarnoj hipotezi o anatomiji i fiziologiji problema. Manje
iskusan ispitivač obavit će kompletan neurološki pregled.

Psihološki status: Prvo se ocjenjuje bolesnikov raspon pažnje tj. pozornosti. Nepozoran
pacijent ne surađuje u potpunosti te ometa testiranje. Svaka sumnja na pad kognitivnih funkcija
zahtjeva ispitivanje mentalnog statusa, što uključuje više različitih aspekata kognitivnih funkcija
(npr. orijentacija u vremenu i prostoru te prema osobama, pamćenje, verbalne i matematičke
sposobnosti, procjena, zaključivanje). Gubitak orijentacije prema osobama javlja se kod jakog
gubitka svijesti, delirija ili demencije, a kao izolirani simptom upućuje na simuliranje. Time se
dobiva uvid u bolest te opseg znanja u korelaciji sa stupnjem obrazovanja pacijenta kao i njegove
sklonosti te raspoloženja.

Od bolesnika se zatraži da izvede složenu naredbu koja uključuje tri dijela tijela te
razlikuje lijevu od desne strane (npr. “Stavite vaš desni palac u lijevo uho i isplazite jezik”).
Bolesnika se zamoli da imenuje jednostavne predmete i dijelove tijela kao i da napiše, pročita i
ponovi jednostavne rečenice. Ukoliko se zabilježi deficit potrebno je provesti druge testove za
afaziju. Prostornu percepciju se može ispitati tako da se zamoli pacijenta da kopira jednostavne i
složene figure prstima, te da nacrta sat, kocku, kuću ili preklapajući pentagone; trud uložen u
izvedbu zadataka vrlo često je jednako informativan kao i sam rezultat. Testiranje može otkriti
nedosljednost, perseveraciju, mikrografiju, te neglekt jedne strane. Tražeći pacijenta da pokaže

7
kako koristi četkicu za zube te kako pucketa prstima provjerava se sposobnost obavljanja
određenih zadataka.

Ispitivanje psihološkog statusa je procjena trenutne psihološke sposobnosti kroz procjenu

općeg dojma, ponašanja te neobiènih uvjerenja i shvaćanja (npr. halucinacije, obmane)
raspoloženja i svih aspekata svijesti (npr. pažnja, orijentacija i pamćenje).

Procjena psihološkog stanja rutinski se provodi u sklopu uzimanja fizièkog statusa kod
starijih pacijenata kao i onih sa nedavno nastalom traumom glave ili napadom smetenosti.
Postoje razlièite metode probira: jedna od najèešće korištenih je “Mini–mental” status, ali
postoje i druge. Bilježe se osnovni rezultati a pregled se ponavlja godišnje i kad god se posumnja
na promjenu psihološkog statusa. Pacijentu treba napomenuti da je uzimanje psihološkog statusa
rutinski.

Ispitivanje se provodi u mirnom okruženju a ispitivaè mora biti siguran da pacijent jasno
èuje pitanja. Bolesnike kojima hrvatski nije materinji jezik trebalo bi ispitivati na jeziku kojeg
dobro razumiju. Ispitivanje psihološkog statusa procjenjuje razlièite parametre kognitivnih
funkcija. ispitivaè se prvo mora uvjeriti da je bolesnik pozoran, npr. tražiti pacijenta da ponovi
zadnje 3 rijeèi. Nije korisno dalje ispitivati nepozornog bolesnika.

Moždani živci: Njuh, funkcija prvog (olfaktornog) moždanog živca, se obično ispituje
samo nakon traume glave, kod sumnje na lezije fossae anterior ili kad se pacijent žali na čudan
osjet mirisa tj. okusa. Pacijenta se traži da raspozna različite mirise (npr. sapun, kava, klinčići)
koje predstavimo svakoj nosnici posebno. U slučaju sumnje na simuliranje upotrebljavaju se
alkohol, amonijak i drugi iritansi, koji inače služe za testiranje nociceptivnih receptora petog
(trigeminalnog) moždanog živca.

Motorni sustav: Potrebno je u potpunosti izložiti ramena i udove. Tada se vrši inspekcija i
palpacija, kako bi se našle atrofije, hipertrofije, asimetrije u razvoju, fascikulacije, miotonije,
tremor ili drugi nevoljni pokreti kao što su korea (kratki, nagli pokreti), atetoza (kontinuirani,
izvijajući pokreti) ili mioklonus (nagle kontrakcije mišića). Pasivna fleksija i ekstenzija udova
kod opuštenog pacijenta pruža informaciju o tonusu mišića. Smanjeni opseg mišića govori u
prilog atrofiji, ali bilateralna atrofija ili opsežna atrofija kao i atrofija skrivenih mišića ukoliko
nije napredovala može proći nezapaženo. Kod starijih osoba gubitak mišićne mase je uobičajen.

8
Hipertrofija se javlja kad jedan mišić mora raditi jače kako bi nadoknadio slabost drugoga.
Pseudohipertrofija se javlja kad je mišićno tkivo zamijenjeno velikim količinama vezivnog tkiva
ili drugim naslagama.

Mišićna snaga: Bolesnik koji se žali na slabost može se zapravo žaliti na umor,
nespretnost ili pravu slabost mišića. Stoga, ispitivač treba definirati točan opis simptoma,
uključujući lokaciju i vrijeme javljanja simptoma kao i faktore koji ih potiču te pojačavaju. Uz to
treba definirati i pridružene simptome i znakove. Na udovima treba tražiti znakove slabosti
(oslabljeni ud u ekstenziji pada prema dolje), tremora te ostalih nevoljnih pokreta. Snaga
određene skupine mišića se ispituje pri otporu te se uspoređuje jedna strana s drugom. Naravno
bol može onemogućavati maksimalan trud za vrijeme testiranja snage. Kod slabosti uzrokovane
histerijom, otpor pokretu je u početku biti normalan te je popraćen iznenadnim popuštanjem.

Držanje, stav i koordinacija: Normalno držanje, stav i koordinacija zahtjeva ispravnost

motornih, vestibularnih i proprioceptivnih putova (vidi Pogl. 221 na str. 1879). Lezija bilo kojeg
od tih putova uzrokuje specifičan deficit: Cerebelarna ataksija zahtjeva stav na širokoj osnovici,
viseće stopalo zahtjeva povišeno dizanje noge kod koračanja (višim podizanjem noge sprječava
se spoticanje na neravnim podlogama). Slabost mišića zdjelice uzrokuje geganje, a spastična
noga križanje i cirkumdukciju pri hodu. Bolesnici s oštećenom propriocepciom moraju stalno
paziti na položaj svojih stopala kako bi izbjegli spoticanje i pad. Koordinacija se ispituje s prst–
nos te peta–koljeno testom koji pomažu u otkrivanju ataksije.

Osjet: Najbolja metoda probira (skrininga) za gubitak osjeta je test sigurnosnom iglom pri
čemu se lagano bocne lice, torzo te sva četiri uda; bolesnika se upita osjeća li ubod iglom
jednako na obje strane i da li to osjeća tupo ili oštro. Igla se zatim baca kako bi se spriječio
prijenos HIV–a ili hepatitisa. Kortikalne osjetne funkcije se ispituju tako da se bolesnika zamoli
da prepozna poznati predmet (npr. kovanicu, ključ) koji se nalazi na dlanu (stereogeneza) kao i
brojeve napisane na dlanu i prstima. Osjet temperature se može ispitivati hladnom ugađalicom
kojoj smo prethodno ugrijali jedan kraj dlanom ili sa epruvetama koje sadrže toplu i hladnu
vodu. Pozicija zglobova se ispituje pomičući terminalne falange bolesnikovih prstiju ruke i
stopala gore ili dolje. Ukoliko pacijent ne može raspoznati te pokrete zatvorenih očiju, testira se
slijedeći proksimalniji zglob (npr. skočni zglob ukoliko ne raspoznaje pokret prstiju stopala).
Pseudoatetoza označava nevoljne izvijugane zmijolike pokrete uda (atetoza) koji su rezultat

9
gubitka osjeta pozicije pri čemu su sačuvani motorni putovi uključujući i ekstrapiramidne.
Mozak ne osjeća kad je ekstremitet u zraku tako da se ekstremitet samostalno giba pa bolesnik
mora koristiti osjet vida kako bi kontrolirao gibanje ekstremiteta. U takvom slučaju pacijent sa
zatvorenim očima nije u mogućnosti locirati ekstremitet u prostoru. Nemogućnost stajanja
skupljenih stopala i zatvorenih očiju (Rombergov test) ukazuje na oštećen posturalni osjet. Kako
bi ispitao osjet vibracije, ispitivač stavlja prst ispod bolesnikovog distalnog interfalangealnog
zgloba i lagano prisloni ugađalicu na vrh zgloba. Bolesnik bi trebao registrirati kraj vibriranja
istodobno kad i ispitivač koji osjeća vibraciju preko bolesnikovog zgloba. Za ispitivanje osjeta
dodira može se koristiti komadić vate.

Refleksi: Ispitivanjem dubokih tetivnih refleksa (istezanje mišića) procjenjujemo

aferentni krak, sinapsu unutar kralježnične moždine, motorni krak te silazne motorne putove.
Lezije donjeg motornog neurona (tj. one koje zahvaćaju prednje rogove, korijenje spinalnih
živaca ili periferne živce) suprimiraju refleksni odgovor; lezije gornjeg motornog neurona (tj.
poremećaji ne–bazalnih ganglija bilo gdje iznad prednjih rogova) pojačavaju refleksni odgovor.

Autonomni živèani sustav (vidi i str. 1766): Pregled uključuje ispitivanje ortostatske
hipotenzije, mjerenje promjene srčane frekvencije prilikom izvođenja Valsalvina manevra te
uočavanje smanjenja ili gubitka znojenja kao i pojave Hornerova sindroma (unilateralna ptoza,
sužavanje zjenice, andihroza lica).

Pregled cerebrovaskularnog sustava: Bolesnici, posebno stariji kao i oni sa hipertenzijom,

dijabetesom, hiperkolesterolemijom te bolešću srca i krvnih žila imaju povišen rizik za moždani
udar pa ih zato treba detaljno pregledati. Izmjereni radijalni puls i krvni tlak se uspoređuje na
obje ruke kako bi se isključila disekcija aorte koja može okludirati karotidnu arteriju i uzrokovati
moždani udar. Pregledava se koža, bjeloočnice, fundus oka, sluznica usta te ležišta noktiju kako
bi se isključili znaci krvarenja te masne ili septične embolije; auskultacija srca može otkriti
novonastale srčane šumove i aritmije.

Uloga medicinske sestre – tehničara u sprovođenju zdravstvene nege obolelih od

epilepsije podrazumeva: posmatranje pacijenta i prepoznavanje simptoma. U toku epileptičnog
napada pacijenta treba postaviti u odgovarajući položaj, okrenuti ga na stranu (koma položaj),
sprečiti povređivanje, ne smeju se sprečavati pokreti i ne sme se podizati pacijent, mora biti pod
stalnim nadzorom, obavestiti lekara i dati propisanu terapiju.

10
 Poznato je da dobra komunikacija između bolesnika i medicinske sestre predstavlja
osnovu za dobar rad. Ona omogućava pružanje podrške bolesnoj osobi da istraje na svom putu ka
oporavku, olakšava mu probleme i teškoće, uliva nadu i daje snagu koja je često na izmaku. Kod
neurološkog bolesnika su česta oštećenja centralnog nervnog sistema, što međusobno povezuje
fizičke, govorne i psihološke posledice. Komunikacija sa ovim pacijentima veoma je otežana,
sestra treba da poseduje intelektualnu i emocionalnu sposobnost i razumevanje stanja bolesne
osobe (empatiju) kao i strpljenje da prevaziđe probleme.

Bolesnik je često usamljena i uplašena osoba, treba ga oslovljavati imenom, jer time
ispoljavamo zainteresovanost za njega i izvesno poštovanje, što njemu mnogo znači, pa čak i
onda kada imamo utisak da nije tako. On je često u panici kada shvati da ne može razgovarati
kao pre, a činjenica da neko razume njegov problem olakšava mu prihvatanje stvarnosti. Kada je
stanje pacijenta stabilno, nastoji se da se započne sa ranim rehabilitacionim tretmanom, što je pre
moguće, u najranijoj fazi bolesti. Savremeni trendovi rehabilitacije sve više akcenat stavljaju na
neurostimulativni pristup zdravstvenih radnika pacijentu, čime se stimuliše oduzeta strana tela i
svi postupci oko pacijenta imaju za cilj stimulaciju sećanja u mozgu, a rehabilitacija zadovoljava
jedan od svojih principa – kontinuitet. Tradicionalni pristup bolesniku posle moždanog udara
zasniva se na kompenzatornim sposobnostima bolesnika, tj. izgubljene funkcije bolesne strane
nadoknađuju se očuvanim funkcijama zdrave strane. Svi predmeti i noćni stočić stavljaju se sa
zdrave strane. Sestra prilazi bolesniku sa zdrave strane, ne očekujući nikakvu aktivnost
bolesnikove polovine tela koja je zahvaćena slabošću ili oduzetošću. Neurostimulativni pristup
ne koristi kompenzatorni mehanizam, već podjednaku pažnju obraća na obe strane. Usmeren je
na povratak ravnoteže tonusa i senzibiliteta. Bolesnik uči najpre jednostavne pokrete,
ponavljajući ih dok ih ne nauči. Pribor koji je potreban bolesniku i noćni stočić stavljaju se
obavezno na stranu zahvaćenu plegijom ili parezom.

Svi članovi zdravstvenog tima i porodica prilaze sa oduzete strane. Bolesniku se govori
da gleda na oduzetu stranu i da primećuje i vodi računa o oduzetim ekstremitetima. Kada
započne proces rehabilitacije (kada pacijent može da sedi i stoji), pacijent treba da ,,vuče“
zdravom stranom oduzetu stranu. Međutim, događa se da zdravom stranom ,,gura“ na oduzetu
stranu i pada na oduzetu stranu. Ovaj poremećaj naziva se ,,Pušer sindrom“. Kroz zdravstvenu
negu sestra primenjuje principe neurorehabilitacije, jer je bitno što ranije početi sa stimulacijom

11
oduzete strane i sprovoditi je kontinuirano (na taj način se aktiviraju pohranjena sećanja u
mozgu), a ne samo jednom dnevno kada sa bolesnikom rade fizioterapeuti. Imperativ u radu na
osposobljavanju jeste podsticati pacijenta da što više učestvuje u aktivnostima pri sprovođenju
zdravstvene nege i maksimalno koristiti njegove mogućnosti, davati mu jasna uputstva šta i kako
da radi. Kad god je to moguće pacijentu se omogućava odlazak do kupatila, redovno se menja
položaj tela ako pacijent nije u mogućnosti da to samostalno učini – korektivni položaj
(pozicioniranje). Najčešće komplikacije kod ležećih pacijenata su: dekubitus, tromboflebitis,
embolija, zapaljenje pluća, urinarne infekcije, povišena temperatura. Medicinske sestre je ta koja
će prva uočiti promene, odmah obavestiti lekara i sprovoditi lečenje po nalogu. Dekubitus je
jedna od najčešćih komplikacija u nezi i lečenju teških, nepokretnih neuroloških bolesnika.
Jedini lek je česta promena položaja i upotreba jastuka i podmetača, kao i antidekubitalni dušek.
Primena korektivnih položaja sprečava pojavu kontraktura, jer stvaranju kontraktura doprinose
nesvesno stanje bolesnika. i bol, tako da on spontano zauzima nepravilan položaj. Sestra to mora
da uočiti i koriguje položaj ekstremiteta.

Da bi sprovodila zdravstveno-vaspitni rad u pomenutim oblastima medicinska sestra

treba da poseduje znanja, veštinu komunikacije i pre svega iskustvo.

Zdravstvena nega u okviru palijativnog zbrinjavanja

Medicinske sestre-tehničari i lekari koji rade u primarnoj i sekundarnoj zdravstvenoj

zaštiti, u kućnom lečenju, kao i u domovima za stare, svakodnevno se u svom radu suočavaju sa
velikim brojem bolesnika čija je bolest dospela u poslednji stadijum i kojima treba

olakšati bolove i brojne simptome koji prate bolest i omogućiti im da kraj života dočekaju sa što
manje patnji. Prilikom zbrinjavanja terminalno obolelih, medicinsko osoblje nailazi na brojne
probleme, od terapijskih mogućnosti i izbora najadekvatnijeg načina kupiranja najčešće
prisutnog bola, do psihosocijalnih problema bolesnika i porodice, kao i sa izraženom potrebom
za očuvanjem preostalog kvaliteta života obolelog. Iz tog razloga je neophodno steći saznanja o
svim aspektima palijativnog zbrinjavanja koji se odnose na pacijenta (sprovođenje procesa
zdravstvene nege radi zadovoljenja potreba, o čemu je već bilo reči, primenjivanje simptomatske
terapije) i na porodicu i u tom smislu je potrebna posebna edukacija i usavršavanje tima

12
stručnjaka (pored medicinske sestre kao nezaobilaznog člana tima, lekari različitih specijalnosti,
psiholog, socijalni radnik, fizioterapeut, sveštenik).

Hronično progresivni tok neuroloških, malignih i drugih bolesti koje imaju istu ili sličnu
simptomatologiju kod pacijenta stvara osećaj da se budućnost ne može planirati, da se živi od
danas do sutra. Česti recidivi i sve kraće remisije uvode bolesnika u terminalnu fazu bolesti.
Palijativna nega počinje saznanjem da se više ništa ne može postići lečenjem. Vreme
preživljavanja je induvidualno. Ono zavisi od osnovne bolesti i pristupa nezi. Adekvatna
simptomatska terapija je osnova u ovoj fazi. Fokus bolesnika se preusmerava sa spoljnjeg sveta
ka sebi.

Važno je bolesniku i njegovoj porodici pružiti zadovoljenje fizičkih, emocionalnih i

duhovnih potreba, te omogućiti najveći moguć kvalitet života bolesniku u datoj situaciji.
Najbolja moguća nega se ostvaruje saradnjom svih članova tima i članova porodice bolesnika.
Medicinska sestra i članovi tima osećanjem empatije pružaju podršku obolelom i porodici,
ostvaruju komunikaciju koja doprinosi uspostavljanju poverenja, informisanju, smanjenju
emocionalne napetosti i unapređenju međuljudskih odnosa. Stalna nega za bolesnika i njegovu
porodicu, u jednom od najintimnijih i najdelikatnijih trenutaka u životu, može biti najdragoceniji
dar koji se pruža.

U svetu postoje organizovane institucije, hospisi, koji pružaju palijativnu negu.

Palijativna nega se može ostvariti i u institucijama zdravstvene i socijalne zaštite ili u kućnim
uslovima od strane obučenog osoblja.

Različitost i kompleksnost zdravstvene nege bolesnika u oblasti neurologije, gerijatrije i

palijativnog zbrinjavanja zahteva od medicinske sestre kritičan i kreativan način razmišljanja,
potrebno je profesionalne znanje i veštine, jer stanje pacijenta može da se menja iz sata u sat ili
dolazi do iznenadnih promena kada je potrebna brza i adekvatna reakcija.

Zajedničko delovanje, sa međusobnim uvažavanjem i poverenjem, na relaciji lekar-

bolesnik-medicinska sestra, čini temelj dobre i kvalitetne zdravstvene nege. Adekvatna
zdravstvena nega, kao i lečenje i rehabilitacija, u navedenoj oblasti imaju za cilj smanjenje stope
mortaliteta, morbiditeta, recediva, komplikacija, invalidnosti, hendikepa i obezbeđivanje što
boljeg kvaliteta života obolele osoba.

13
 Literatura

1. https://scindeks-clanci.ceon.rs/data/pdf/0350-3208/2011/0350-32081103063S.pdf
2. http://www.msd-prirucnici.placebo.hr/msd-prirucnik/neurologija/pristup-neuroloskom-
bolesniku

14