SEKUNDARNI PARAMETRI ETVEROPOLA

U sluajevima kada su ulazni, odnosno izlazni pristup, ili jednostavnije ulazi, zatvoreni impedansama Z 1
i Z 2 , tada je mogue, na osnovu primarnih parametara, definisati sekundarne parametre mree sa dva
pristupa, odnosno etveropola. Za razne vrijednosti ovih impedansi postoje i razni sistemi sekundarnih
parametara. U sekundarne parametre spadaju ulazne impedanse i prenosna funkcija etveropola.

1. ULAZNE IMPEDANSE I PRENOSNA FUNKCIJA

Neka je etveropol definisan preko a primarnih parametara. Ulazna impedansa takvog etveropola moe
se izraziti odnosom napona i struje ulaznog pristupa:
Z 1'

U 1 AU 2 BI 2

I 1 CU 2 DI 2

(1)

Ako se izlazni kraj, kao na slici 1, zatvori impedansom Z 2 , tada se moe pisati da je:
U 2 Z 2I 2

(2)
+

I1

I2

[a]

U1

2+

Z2

U2

slika 1. Mrea sa dva pristupa zatvorena na svom izlaznom kraju impedansom Z 2

Raniji uvedeni izraz za ulaznu impedansu postaje:
Z 1'

AZ 2 I 2 BI 2
AZ 2 B

C Z 2 I 2 DI 2 C Z 2 D

(3)

Ako se na analogan nain etveropol posmatra sa izlaznog pristupa, tada je izlazna impedansa (odnosno
ulazna impedansa sa strane izlaznog pristupa) data odnosom napona U 2 i struje I 2 kao:
Z 2'

U2
I 2

(4)
+1

Z1

U1

I1

I2

[a]

U2

slika 2. Mrea sa dva pristupa zatvorena na svom ulaznom kraju impedansom Z 1

1

Negativni predznak za struju u izrazu (4) posljedica je suprotne orijentacije struje. Napon U 1 e biti,
takoe, jednak negativnom proizvodu impedanse Z 1 i struje I 1 :
U 1 Z 1 I 1

(5)

Ako se na osnovu sistema jednaina koje definiu vezu ulaznih preko izlaznih veliina pomou a
parametara etveropola:
U 1 AU 2 BI 2
I 1 CU 2 DI 2

napon U 2 i struja I 2 izraze preko napona U 1 i struje I 1 , dobija se:

1
(DU 1 BI 1 )
AD BC
1
I2
(CU 1 AI 1 )
AD BC

U2

(6)

tako da je:
Z 2'

U2
DU 1 BI 1

I 2 CU 1 AI 1

(7)

odnosno:
Z 2'

U2
DZ 1 I 1 BI 1 DZ 1 B

I 2
C Z 1 I 1 AI 1 C Z 1 A

(8)

Na ovaj nain definisane su ulazne impedanse etveropola preko relacija (3) i (8).
Odnos struja etveropola naziva se transmitansa struja definisana kao:
I
CU 2 DI 2
U
N 1
C 2 D
I2
I2
I2

(9)

Ako je izlazni pristup etveropola zatvoren impedansom Z 2 , tada prema relaciji (2) prethodna relacija
postaje:
N CZ2 D

(10)

Analogno, odnos napona etveropola naziva se transmitansa napona definisana kao:

M

U 1 AU 2 BI 2
B

A
U2
U2
Z2

(11)

Reim etveropola je definisan ako se poznaju impedanse Z 1' i Z 2' i transmitanse M i N . Meutim,
veoma esto se umjesto transmitansi koriste njihovi prirodni logaritmi koji se onda nazivaju prenosnim
funkcijama. Tako je prenosna funkcija struje definisana kao:
I
i ln N ln 1 ln(C Z 2 D )
I2

(12)

dok je prenosna funkcija napona definisana kao:

u ln M ln

U1
B
ln(A
)
U2
Z2

(13)
2

Impedanse Z 1' i Z 2' i prenosne funkcije u i i nazivaju se sekundarnim parametrima etveropola.

Sekundarni parametri etveropola potpuno su odreeni preko primarnih parametara etveropola, ali i
preko impedansi Z 1 i Z 2 kojima se etveropol zatvara na svojim pristupima.
Ranije je konstatovano da je svaka mrea sa dva pristupa, odnosno etveropol, definisan sa tri primarna
parametra. U tom svjetlu se umjesto prenosnih funkcija napona i struje, kao trei nezavisni sekundarni
parametar, uvodi transmitansa etveropola koja je jednaka geometrijskoj sredini transmitansi napona i
struja:
T MN

U 1I 1
U 2I 2

(14)

odnosno, prenosna funkcija etveropola:

ln T ln MN

I
1 U1
ln
ln 1

I2
2 U2

1
1
(ln M ln N ) (u i )
2
2
B
1
) ln(C Z 2 D )
ln(A
Z2
2

(15)

Obzirom da su prenosne funkcije napona i struja, kao i prenosna funkcija etveropola kompleksne
veliine, to se one mogu izraziti preko realnog i imaginarnog dijela. Tako je prenosna funkcija napona
predstavljena kao:
U
U e j 1
U
u ln 1 ln 1 j ln 1 j (1 2 ) u j u
2
U2
U
U 2e
2

(16)

Realni dio u izrazu (16) predstavlja slabljenje jer ima vrijednost nula kada je izlazni napon jednak po
iznosu ulaznom naponu, a jednako je prirodnom logaritmu kolinika efektivnih vrijednosti ulaznog i
izlaznog napona:
U
u ln 1
U2

(17)

Imaginarni dio u izrazu (16) predstavlja fazno zakretanje (zaostajanje) napona i jednako je razlici
argumenata ulaznog i izlaznog napona:
u 1 2

(18)

Analogno se predstavljaju odnosi i za prenosnu funkciju struje:

I
I e j 1
I
i ln 1 ln 1 j ln 1 j (1 2 ) i j i
2
I2
I2
I 2e

(19)

pri emu realni dio u izrazu (19) predstavlja slabljenje jer ima vrijednost nula kada je izlazna struja
jednaka po iznosu ulaznoj struji, a jednako je prirodnom logaritmu kolinika efektivnih vrijednosti ulazne
i izlazne struje:
I
i ln 1
I2

(20)

dok imaginarni dio u izrazu (19) predstavlja fazno zakretanje (zaostajanje) struje i jednako je razlici
argumenata ulazne i izlazne struje:
i 1 2

(21)
3

Prenosna funkcija etveropola kao kompleksna veliina moe se predstaviti kao:

j

1
1
1
(u i ) u j u i j i (u i ) j (u i )
2
2
2

(22)

Funkcija slabljenja, ili slabljenje, prema relaciji (22) ima oblik:

I 1 U I
1
1 U
1 S
(u i ) ln 1 ln 1 ln 1 1 ln 1
I 2 2 U 2I 2 2 S2
2
2 U2

(23)

i jednako je polovini prirodnog logaritma kolinika izmeu prividne snage koja ulazi u etveropol i
prividne snage koja izlazi iz etveropola.
Funkcija faznog zakretanja, ili fazno zakretanje, prema relaciji (22) ima oblik:

1
1
(u i ) (1 2 ) (1 2 )
2
2

(24)

Fazno zakretanje se mjeri u radijanima, a slabljenje u neperima ili manjom jedinicom decibelima:
1 (Np) 20 log e (dB ) 8, 686 (dB )

(25)

2. SEKUNDARNI PARAMETRI SIMETRINIH ETVEROPOLA

Kada se radi o simetrinim etveropolima, tada vrijedi da je A D , pa su ulazne impedanse sa strane
ulaznog i izlaznog pristupa:
Z 1'

AZ 2 B
,
CZ2 A

Z 2'

AZ 1 B
C Z1 A

(26)

Prenosna funkcija simetrinog etveropola se izraunava prema opoj relaciji (15), s tim da je A D :

B
1
1
) ln(C Z 2 A)
(u i ) ln(A
Z
2
2
2

(27)

Uobiajeno je da se sekundarni parametri simetrinog etveropola odreuju za sluaj da su jednake

impedanse Z 1 i Z 2 meu sobom i da su istovremeno jednake ulaznim impedansama Z 1' i Z 2' :
Z 1 Z 2 Z 1' Z 2' Z c

(28)

pri emu se Z c naziva karakteristina impedansa i moe se odrediti iz izraza (26), nakon ega se dobija:
Zc

B
C

(29)

Obzirom da za simetrine etveropole meu a parametrima postoji veza:

AD BC A2 BC 1

(30)

to se karakteristina impedansa moe predstaviti kao:

Zc

A2 1
C

(31)

Na osnovu izraza (27) prenosna funkcija simetrinog etveropola za ovaj sluaj jednaka je:
4

B
B
1 ln(A B ) ln(C Z A) 1 ln(A
A)
) ln(C

C
B
c
2

Zc
2

C
1
ln(A BC ) ln(A BC ) ln(A BC )
2

(32)

i naziva se karakteristina prenosna funkcija simetrinog etveropola.

Moe se zakljuiti da su prenosne funkcije napona i struje jednake meusobno i jednake karakteristinoj
prenosnoj funkciji:
c u i ln(A BC )

(33)

Uvaavajui relaciju (30) mogue je pisati:

c ln(A BC ) ln(A A2 1) c j c

(34)

pri emu su c karakteristino slabljenje, a c karakteristino fazno zakretanje.

Uobiajeno je da se sa logaritamskih funkcija prelazi na hiperbolne funkcije. Tako se prema relaciji (34)
za karakteristinu prenosnu funkciju:
c ln(A A2 1)

moe pisati inverzna funkcija:

e c A A2 1

a reciprona vrijednost te funkcije je:

e c

1
2

A A 1

A A2 1

Nije teko zakljuiti da vrijede odnosi:

cosh c

e c e c
A
2

sinh c

e c e c
A2 1 BC
2

tanh c

sinh c

cosh c

A2 1
A

Iz prethodnih relacija mogu se odrediti a parametri simetrinog etveropola kao:

A D cosh c ,

B Z c sinh c ,

sinh c
Zc

(35)

Ovakav etveropol je definisan sa dva sekundarna parametra Z c i c , a relacije koje povezuju elektrine
veliine ulaza i izlaza etveropola su predstavljene u obliku:
U 1 U 2 cosh c Z c I 2 sinh c
I1 U2

sinh c
I 2 cosh c
Zc

(36)