Atex2011 BK PDF

TMMOB
Elektrik Mhendisleri
Odas
ATEX SEMPOZYUMU
Bildiriler Kitab
EMOYAYINLARI
TMMOB
Elektrik Mhendisleri Odas
1954
ATEX SEMPOZYUMU
Bildiriler Kitab
1.Bask, Ankara-Ocak 2012
ISBN:978-605-01-0216-1
EMO Yayn No: SK/2011/10
TMMOB Elektrik Mhendisleri Odas

Ihlamur Sokak No:10 Kat:2 06640 Kzlay Ankara
Tel: (312) 425 32 72 Faks: (312) 417 38 18
http://www.emo.org.tr E-Posta: emo@emo.org.tr
Ktphane Katalog Kart
378.242 ELE 2012

ATEX Sempozyumu bildiriler Kitab; Yayna Hazrlayan: Elektrik Mhendisleri Odas, --1.bs.--Ankara. Elektrik Mhendisleri Odas, 2012

96 s.:29 cm (EMO Yayn No:SK/2011/10; ISBN:978-605-01-0216-1)
Parlayc Ortamlar-Gvenlik
Patlayc Ortamlar-Gvenlik
Dizgi
Bask
MATTEK Matbaaclk
Adakale Sokak no:32/27 Kzlay - ANKARA
Tel : 0 312 433 23 10
Fax : 0 312 434 03 56
E-Posta: info@mattekmatbaa.com
SUNU
Petrol, petrol rnleri, kimya, doal gaz, kmr madenleri, hububat silolar. eker fabrikalar,
kereste ve mobilya fabrikalar, ekmek frn ve fabrikalar, ila sanayi, gda sanayinin baz
kollar, gibi, yanc, parlayc ve patlayc maddeler ile uraan bir ok sanayi sektrnde
normal almada, arza veya bakm gibi hallerde (gaz, toz veya yanc sv buhar gibi
nedenler ile), patlayc ortam olumaktadr. Bu ortamlar ile ilgili dzenlemelerin genel ad
ATEX Direktifleri olarak anlmaktadr.
Parlayc ve patlayc ortamlarla ilgili olarak; "ulusal ve uluslararas mevzuat uygulamalar,
personel eitimi, i ve ii sal gvenlii, kamusal denetim, rn belgelendirme"
konularnn yer ald sempozyum; bu alandaki sektrlerde alanlar, reticileri, rn
gelitirenleri, rn kullanclar, denetim srecinde yer alanlar ile mevzuat yapclarn bir
araya getirmeyi hedeflemitir.
lkemizde ilk defa yaplan "ATEX (Parlayc ve Patlayc Ortamlarda Gvenlik) Sempozyumu"
TMMOB Elektrik Mhendisleri Odas sekretaryasnda; evre Mhendisleri Odas, Jeoloji
Mhendisleri Odas, Kimya Mhendisleri Odas, Maden Mhendisleri Odas ile Petrol
Mhendisleri Odas`nn katklaryla dzenlenmitir. Sempozyum; Bilim, Sanayi ve Teknoloji
Bakanl`nn desteiyle de 22-23-24 Eyll 2011 tarihlerinde gerekletirilmitir.
Sempozyumda birok konuda bildiri sunulmu, tartmalar yaplm ve sektrn her
kademesinden katlmclar sempozyumda grlerini paylamlardr. Bu nedenle
sempozyum amacna ulamtr.
Alannda lkemizde ilk olan ATEX Sempozyumu nitelii ve niceliiyle nemli bir balang
olmutur. En az iki yllk periyotlarda, katlmn daha da arttrlarak, 2. Atex Sempozyumu`nun
Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanl ve Trk Standartlar Enstits katklaryla ilgili meslek
odalarnn ortak etkinlii olarak, gerekletirilmesi gerekmektedir.
Sempozyumu destekleyen Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlna, TRKAKa, MKEKe,
BOTAa ve TSEye, emei geen dzenleme kurulu ve danma kurulu yelerine, maddi
destek veren kurulularmza ve sempozyumu dzenleyen odalarmzn alanlarna,
bildirileri ile katk koyan katlmclara teekkr ederiz.
Cengiz GLTA
42. Dnem Ynetim Kurulu Bakan
Ocak 2012
NSZ
TMMOB uzmanlk alanlarnda rgtlenmi Odalaryla mhendislik ve mimarlk mesleklerinin
ve meslektalarnn geliimi, alma alanlarnn ve olanaklarnn zenginletirilmesi iin aba
gsterirken, uzmanlk alanna ilikin gelimeleri kamu yarar asndan izlemektedir.
Oluturduu birikimi, gereksinim duyan yelerine aktarmak ve kamu yararna sunmak
iin almakta, bunun iin kitap, dergi vb. yaynlarn yan sra kongre ve sempozyumlar
dzenlemektedir.
ATEX Sempozyumu bu erevede konunun tm bileenlerinin bir araya getirilmeye
alld, Patlayc Ortamlar konusunda srdrlen almalarn, mevzuatn, uygulamalarn
ve denetimlerin tantm ve tartlmasna frsat verildii bir platform olmutur.
Parlayc ve Patlayc ortamlarla ilgili olarak ulusal ve uluslararas mevzuat uygulamalar,
personel eitimi, i ve ii sal gvenlii, kamusal denetim, rn belgelendirme konularnda,
sektrde alan, reticiler, rn gelitiren, rn kullanan, denetim srecinde yer alanlar
ile mevzuat yapclarn bir araya getirerek nmzdeki dnemde konunun neminin iyice
anlalmasn ve ileyiin daha salkl yrtlebilmesi amalanmtr.
Sempozyumun baars en az sunulan bildirilerin ve katklarn nitelii kadar, sonularnn
konuya ilikin toplumsal bilincin oluumuna katks ve hayatta karlk bulmasyla ll
olacaktr.
TMMOB bnyesinde ve Ulusal dzeyde ilk kez dzenlenen ATEX Sempozyumu Elektrik,
evre, Jeoloji, Kimya, Maden ve Petrol Mhendisleri Odalar`nn ortak etkinlii olarak ve Bilim,
Sanayi ve Teknoloji Bakanl destei ile gerekletirilmitir. Etkinlii ortak dzenlediimiz
meslek odalarna bakldnda birok farkl meslek disiplinini ieren bylesine nemli bir
konuda bir araya gelmek de bize ayr bir g katmtr. Bu ortak almann rn olan
sempozyum sonucunda Parlayc ve Patlayc ortamlar konusunda lke apnda hzl bir
gelime olaca aktr.
Sempozyumu destekleyen bakanlmza, emei geen dzenleme kurulu ve danma
kuruluna, maddi destek veren kurulularmza ve sempozyumu dzenleyen odalarmzn
alanlarna ve bildirileri ile katk koyan katlmclara ok teekkr ederiz.
Sempozyumun ulusal ve kamusal ihtiyalar karlamasn ve geleneksel olarak
srdrlmesini dileriz.
MURAT YAPICI
Dzenleme Kurulu Bakan
NDEKLER
Al Konumalar 9
Birinci Oturum 21
94/9/AT ATEX Ynetmelii Onaylanm Kurulu ve rn Belgelendirme
Salih Aydn 23
Patlayc Ortamlarda Gvenlik ve Denetim
Nurettin Terziolu 29
Patlayc Ortamlarda Kullanlan Kendinden Korumal Cihazlar
Grsel Eratak 35
Soru ve Cevaplar 39
kinci Oturum 47
Dnyada Yaanan Byk Endstriyel Kazalar-ATEX Direktiflerine Neden htiya Duyuldu?
zlem zkl 49
Tefti Kurulu nceleme ve Raporlarndaki Yayn ve Patlama Kazalar
zlem zkl 53
Patlayc Atmosferlerin (ATEX) Patlama Davranlar
Abdurrahman nce 57
Patlama Risk Deerlendirmesinde Bulank Mantk Kullanm
Merve Ercan Kalkan, Veli Deniz 61
i Sal, Gvenlii ve alma Ortamna likin 155 Sayl Szleme
Tevfik Gne 67
Soru ve Cevaplar 79
nc Oturum 87
Meskenlerde Elektrik Tesisatlarndan ya da Elektrikli Cihazlardan Kaynaklanabilecek Yangn
Risklerinin Analizi
Mehmet Cem engz, Mustafa Merdan 89
lkemiz tfaiye Tekilatlarnda Kiisel Korunma ve Mdahale Anlamnda ATEX Direktiflerinin
Uygulanabilirlii ve Kullanm
Blent Buldu 95
SAFEX INTERNATIONAL Nedir?
Zafer Snmez
101

Soru ve Cevaplar
BLDRLER KTABI
Drdnc Oturum
Patlayc Ortamlarda Elektrik ebekesi ve Elektrik Tesisat Tasarm ve Kurulumu
109

119
M. Kemal Sar
Patlayc Ortam Bulunan Tesislerde Projelendirme ve Ruhsat lemleri
Murat Yapc
Endstriyel Tesislerde Patlayc Yanc ve Zehirli Gazlar in Gaz Alglama Sistemleri
zkan Karata
Patlayc Madde retimi ve Ortamlarnda ATEX Uygulamalarna Bir Yaklam
Sleyman Polat
Yasal Parametrelerde Uygunsuzluk ve Uyumsuzluk
121
Halil Kutlu
167
Soru ve Cevaplar
173
Panel; Ulusal Mevzuat ve Uygulamalar
181
ATEX Sempozyumu Sonu Bildirgesi
205
147
151
159
ATEX (PARLAYICI VE PATLAYICI ORTAMLARDA GVENLK) SEMPOZYUMU
Al Konumalar
Murat Yapc - ATEX Sempozyumu Dzenleme Kurulu Bakan
Sayn Elektrik Mhendisleri Odas Ynetim Kurulu Bakanm, Trk Mhendis ve Mimar Odalar Birliine bal meslek odalarmzn ynetim kurulu yeleri, yurtdndan gelen konuk konumaclarmz
Uwe Klausmeyer ve Wilfried Grote, niversitelerimizin ve kurumlarmzn deerli temsilcileri ve siz
katlmclar; Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanl tarafndan da desteklenen, Trk Mhendis ve Mimar
Odalar Birlii Elektrik Mhendisleri Odas sekreteryasnda, Elektrik, evre, Jeoloji, Kimya, Maden
ve Petrol Mhendisleri Odasnn ortak etkinlii olarak Trkiyede ilk defa dzenlenen ATEX Sempozyumuna ho geldiniz.
Az nce alta arkadamzn da belirttii gibi, ksaca bir bahsetmek istiyorum. Parlayc ve patlayc ortamlarla ilgili ulusal ve uluslararas mevzuat uygulamalar, personel eitimi, i gvenlii ve ii
sal, kamusal denetim, rn belgelendirme konularnda sektrde alan reticiler; rn gelitiren, rn kullanan ve denetim srecinde yer alanlarla birlikte mevzuat yapclarn bir araya getirerek,
nmzdeki dnemde konunun neminin iyice anlalmasn ve ileyiinin daha salkl yrtlmesini salamak amacyla Sempozyumumuzu bugn gerekletiriyoruz. Bu amala yrttmz almalar sonucu, mevzuat, denetim, ii sal ve i gvenlii, rn belgelendirme, projelendirme
ve ruhsat ilemleri konusunda bu balklar altnda toplam 4 oturumda 18 bildiri sunulacak, Ulusal
Mevzuat ve Uygulamalar konulu bir panel de gerekletirilecektir.
Etkinlii ortak dzenlediimiz meslek odalarna bakldnda, birok farkl meslek disiplinini ieren
bylesine nemli bir konuda bir araya gelmek de bize ayr bir g katm, Trk Mhendis ve Mimar
Odalar Birlii ierisinde bir arada retme geleneini pekitirmitir. Bu ortak almann rn olan
Sempozyum sonucunda, parlayc ve patlayc ortamlar konusunda lke apnda hzl bir gelime
olaca aktr.
Sempozyumu destekleyen Bakanlmza, emei geen Dzenleme ve Danma Kuruluna, maddi
destek veren kurulularmza, Sempozyumu dzenleyen odalarmzn alanlarna ve siz deerli
katlmclara, burada olduundan dolay Dzenleme Kurulu adna ok teekkr ederiz.
BLDRLER KTABI
Sempozyumun baarl olmasn ve katlmclar iin yararl bir sre ilemesini dilerim. Teekkr
ederim.
Cengiz Glta-EMO Ynetim Kurulu Bakan

Sayn Trk Mhendis ve Mimar Odalar Birlii Ynetim Kurulu Bakanm, Sayn TRKAK Ynetim
Kurulu Bakan, Sayn Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanl Sanayi Genel Mdrm ve Mdr Yardmcm; Makine Kimya Endstrisinden Sayn temsilcim, TMMOBye bal odalarmzn deerli bakanlar ve ynetim kurulu yeleri, sayn konuklar, deerli meslektalarm; ncelikle ahsm ve Elektrik Mhendisleri Odas Ynetim Kurulu adna sizleri saygyla selamlyorum. Hepiniz ho geldiniz.
EMO olarak yllardr kendi meslek alanlarmz ilgilendiren konularda ulusal ve uluslararas dzeyde birok sempozyum ve kongrenin altna imza atyoruz. Tm bu mesleki faaliyetlerimizde temel
anlaymz, mhendislik hizmetlerinin gelimesinde ve topluma sunulmasnda bilimin ve tekniin
kamu yararna uygulanmas iin aba gstermek olarak zetlenebilir. Bu anlay ile Trk Mhendis
ve Mimar Odalar Birlii ve meslek rgtmz nclnde, daha nce yeterli dzeyde ele alnmadn dndmz yeni ve nemli bir konu balyla bir aradayz. Evet, nereden aklmza geldi
parlayc ve patlayc ortamlarda gvenlik ya da uluslararas ismiyle ATEX Sempozyumu?
ncelikle Sempozyum balmz biraz amak gerekirse, petrol, petrol rnleri, kimya, doalgaz,
kmr madenleri, hububat silolar, eker fabrikalar, kereste ve mobilya fabrikalar, ekmek frn ve
fabrikalar, ila sanayii, gda sanayiinin baz kollar gibi, yanc, parlayc ve patlayc maddelerle uraan birok sanayi sektrnde, normal almada arza ve bakm gibi hallerde, gaz, toz veya yanc
sv buhar gibi nedenlerle patlayc ortam olumaktadr. Bu ortamlarla ilgili dzenlemelerin genel ad
ATEX direktifleri olarak anlmaktadr. 2003 ylndan bu yana alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlnn evirilerinde sz edilen ve Avrupadaki adyla ATEX olarak dilimize yerleen bu konuda birka
dnemdir komisyon almalarmz, konuya ilikin raporlarmz srmekteydi. Bir yanyla Sanayi ve
Ticaret Bakanl, yeni adyla Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanl bnyesinde ATEX Komisyonunda
Oda olarak katlmaktaydk. 2011 ylnn banda, zellikle bu konuda bir sempozyum ihtiyacnn gerek Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanl yetkilileri, gerekse mesleki demokratik kurumlar tarafndan
gndeme getirilmesi zerine, TMMOB kapsamnda, sekreteryasn Elektrik Mhendisleri Odas olarak stlendiimiz bu Sempozyumu, Maden, Jeoloji, Kimya, evre ve Petrol Mhendisleri Odasyla
birlikte dzenliyoruz.
BLDRLER KTABI
zellikle sanayide, elektrik enerjisinin yan sra, LPG, LNG ve doalgaz kullanmnda da artlar grlmektedir. Bu kadar ok enerji kayna i ie kullanlrken, birok eitlilii ve riskleri olan patlayc
ortamlarda daha dikkatli olunmas ve gelimelerin daha dinamik bir ekilde takip edilmesi bir zorunluluk haline gelmitir. Bu noktada, patlayc ortam oluabilecek iletmelerde alan, proje reten,
montajn yaptran ve kontrol eden mhendislere k tutacak bu Sempozyumda, sektrn nn
amak, daha salkl ve gvenli tesisler kurabilmek iin grevler kacana inanyoruz.
10
Deerli konuklar, sevgili meslektalarm; insanlk, tarih boyunca yaamn srdrmesi iin gerekli
olan temel gereksinimlerini ancak alma eylemiyle salayabilmitir. i sal ve i gvenlii konusu tm dnyada nemli bir problem olarak karmza kan, btn alanlar ilgilendiren alma
yaamnn en temel unsurlarndan biridir. Meslek hastalklarn ve i kazalarnn nemli bir sorun
olarak gndeme gelmesi sanayilemenin geliimiyle younluk kazanmtr. Sorunlarn younluuna
ve toplumsal tepkilere bal olarak da zm nerileri retilmesi ve yaama geirilmesine ynelik
almalar, ii sal ve i gvenlii konusundaki etkinliklere ivme kazandrmtr; ancak, yaplan
tm almalara, alnan onca nleme ramen, dnyada ve lkemizde i kazalar ve meslek hastalklar can almaya, sakat brakmaya devam etmektedir. alan ii saysna gre lm oran, lkelerin
gelimilik derecesiyle ters orantl biimde deimektedir.
Birlemi Millerler nsan Haklar Evrensel Bildirgesinin 23. Maddesinde, Herkesin kendi zgr seimiyle belirledii bir iyerinde, adil ve elverili alma koullarnda alma hakk vardr. Salkl ve
gvenli bir alma ortam salamak, alanlar salk ve gvenlik risklerine kar korumak, retimin

devamlln salamak ve verimi arttrmak zere hi kimse zarar grmemeli, mal ve eya hasara
uramamaldr denilmektedir. Buna karn, dnya genelinde i kazalar ve meslek hastalklarna ne
yazk ki kalc bir zm retilememi, ii sal ve i gvenliinin temel amac ve ilkesi yaama
geirilememitir.
Bu konuda lkemizde yaanan i kazalar ve yaamn yitiren iiler asndan ise durum son derece
ktdr. Bugn Trkiye, ILO ve Dnya Salk rgtnn raporlarnda i kazalar ve ii lmleri asndan Avrupada 1., dnyada maalesef 3. sray almaktadr. Byyoruz ve kalknyoruz sylemleri
altnda her ne kadar pembe tablolar izilmeye allsa da, son 10 ylda yaanan ve birou istatistiklere bile girmeye deer bulunmayan i cinayetleriyle maalesef kar karya kaldk.
Sizlerin de anmsayaca gibi, kimi kazalar kamu vicdann szlatan, hepimizin ortak acs olan toplu
lmlere yol at. Bursa, Balkesir ve Zonguldakta meydana gelen maden kazalarnda len yzlerce
emeki; Afin Elbistan Termik Santralinde gk altnda braktklarmz; Ankara OSTM ve vedikte
nce kablo ve hidrolik ara reten, ardndan tiner ve boya imalat yapan iyerlerinde ard ardna
meydana gelen patlamalar sonucu kaybettiimiz canlar; stanbul Davutpaada havai fiek atlyesinde yaanan felaketle yitirdiimiz iiler, pencereleri olmayan bir panelvan minibste malzeme tar
gibi iyerlerine gtrlrken stanbulun orta yerinde selden boularak len emeki kadnlar, her gn
Tuzlada yaanan i cinayetleri byme istatistiklerinin iinde doal olarak yer almadlar hibiri. Onlarn tmne maden emekilerinin ahsnda, en yetkili azlardan, Bu meslein kaderinde bu var
denildi. Bu yrenin insanlar buna alk, meslee girenler bunu biliyor denildi. Mukadderat denildi.
Yetmedi, dnemin alma ve Sosyal Gvenlik Bakan, madencilerin gnler sonra cesetlerine ulalmasnn ardndan, iilerin bedenlerinde yank olmadndan bahisle gzel ldklerini bile beyan etti.
Aslnda bu sylemleri tekzip edercesine, Sayn Babakann 12 Eyll 2011 tarihinde stanbulda dzenlenen 19. Dnya Sal ve Gvenlii Kongresinde yapt konumada, Bat tarihinde kleliin
kaldrld dorudur; ancak, emek zerindeki smrye hl tam olarak son verildiini sylemek
mmkn deildir demi olmasn; yine ayn konumada dnyada yaanan krize de deinerek, Bu
krizin arka plann incelediimizde, krizin ekonomik nedenleri kadar siyasi ve ahlaki boyutunu da
nazar dikkate almamz gerekir. Krizin altyapsnda, sonu gelmeyen bir tketim ve kazanma hrs,
israf kltr, devletlerin halklarndan bilgi saklamas gibi gayri ahlaki tutum ve davranlarn olduunu da kabul etmek gerekiyor. Yaanan bu olumsuz gelimelerin kapitalizmin gemiini sorgulamak
asndan nemli bir frsat oluturduuna inanyorum eklinde konumas, bu konumann yapld
lke olarak, iilerin 19. Yzyl aratmayan smr koullarnda altrld, kr hrsyla ii sal
ve gvenlii iin hibir admn atlmad, neredeyse her gn yeni bir ii cinayeti yaanan bir lke
Babakan olduklar iin olduka manidar olmutur. Manidardr, nk kapitalizmin gemiini sorgulayarak bu iin iinden klmas, yaananlarn aklanmas sz konusu deildir.
Deerli katlmclar; sonu olarak imdi yaplmas gereken, insan hayatn, kamusal fayday merkezine almayan anlaylardan vazgeilerek, denetimsiz ve kuralsz almakta olan, teknolojik yenilenmelerini yapmayan, sendikalamay engelleyen ve kaza riskine ak iletmelerin etkin denetiminin
yaplarak yaptrmlarn uygulanmas, ii sal ve i gvenlii mevzuatnn gnn gerekleri nda
yeniden dzenlenmesidir. Bu kapsamda, ncelikle kamu ve zel tm iletmelerde, maliyet unsuru
olarak grlp uygulanmayan, ii sal ve i gvenlii nlemleri eksiksiz alnmal; bata kmr
ocaklar, tersaneler, parlayc ve patlayc ortamlarda oluan iletmeler olmak zere, i kazalar sonucu yaadmz can kayplar artk nlenmelidir. Bu kapsamda, zelletirmelere, taeronlamalara, hizmetlerin devrine son verilmelidir. gvenlii denetiminden birinci derecede sorumlu olan
bata alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl olmak zere tm ilgili kurumlar, yaanan i kazalarnn
nlenebilmesi iin grevlerini tam olarak yerine getirmeli, bu konuda kkl nlemler acilen alnmal
BLDRLER KTABI
Buradan Sayn Babakana hatrlatmak isterim ki, kapitalizm, en vahi haliyle yoluna devam etmeyi
srdryor. sizliin glgesinde esnek alma, taeron sistemi daha da yaygnlayor. alma koullar her geen gn daha da arlayor. in sahibi olan firmayla ii yapan ii arasnda artk daha
fazla firma giriyor, yani smr devam ediyor.
11

ve dnsz uygulanmaldr.
Kazalarn nlenebilmesi iin, bilimsel ve teknik yatrmlarn yan sra, rgtlenmenin ve sendikalamann nndeki engeller kaldrlmaldr. Faaliyet gsteren her iletmede acilen risk deerlendirmesi
yaplmal, almas uygun olmayan iletmeler hemen kapatlmaldr.
Tabii, bu sylediklerimizden dolay bizler, yani TMMOB bnyesinde sz syleyenler belli evrelerce,
meslek alanlarmzn snrlarnda kalmamakla, daha ak bir deyimle siyasal iktidarlardan bamsz eletirel duruumuz nedeniyle hep politika yapmakla sulanmzdr. Aslnda bunu belirtmekteki
amacm, toplumsal yarar ve adil bir blm konusunda sylediklerimizin tmnn mesleimizin
gerek anlamda bizleri yapmaya zorunlu kld i ve yaam alanlarmzn birebir kendisi olduu
gereidir. Bu balamda, enerjiden madenciye, ulamdan kentlemeye, tarmdan sanayilemeye,
yani retimin her alannda insan yaamn en temel veri kabul ederek yrmeyi, rahatsz ettiimiz
egemenlere gre politika yapmay srdreceiz. Tm alanlarn salkl, gvenli ortamlarda insanca alma ve yaam koullarnn takipisi olmaya devam edeceiz.
Bu sempozyumda amacmz, en basit ifadeyle, Kapitalizmin snrsz ve kuralsz kr iin ucuz igc
olarak gvencesiz, sigortasz, tehlikeli koullarda, insan haklarna aykr biimde altrlan ve gece
yars bir tekstil fabrikasnda kan yangnda zerlerine kilitlenen kap nedeniyle yanarak len gen
kzlarmz bir daha olmasn mesajn vermektir.
Buradan, 29 Aralk 2005 tarihinde Bursada, tekstil fabrikasnda yanarak can veren 15 yandaki
Aye Denizdalan, 18 yandaki Sadife Dd, 21 yandaki Glden ieki, 27 yandaki Necla
zvereni ve 32 yandaki Sevgi Sesliyi saygyla anmak istiyorum.
Bu Sempozyum, dilerim ki, onlarn sessizce aramzdan ayrlmalarna bir para ses olsun, yaananlara itiraz olsun!
BLDRLER KTABI
Hepinize sayg ve sevgilerimi sunarak, Sempozyuma baarlar diliyor; emek veren, katk koyan her
kurum, kurulu ve bireylere teekkrlerimi sunuyorum.
12
Sayn TRKAK Bakanm, Sayn Genel Mdr, kamu kurumlarnn ve sektrn ok deerli temsilcileri, rgtmzn deerli yneticileri, sevgili arkadalarm, sevgili meslektalarm, sevgili konuklar;
ncelikle hepinizi TMMOB Ynetim Kurulu adna sevgiyle, saygyla, dostlukla selamlyorum.
Bugn, Elektrik, evre, Jeoloji, Kimya, Maden ve Petrol Mhendisleri odalarmzn ortak etkinlii
olan ve sekreteryasn Elektrik Mhendisleri Odamzn yrtt Parlayc ve Patlayc Ortamlarda
Gvenlik Sempozyumunda sizlerle bir arada olmaktan byk bir onur duyduumu ifade etmek istiyorum. Bu Sempozyumun dzenlenmesinde emek veren tm arkadalarma, alanlarmza, yneticilerimize, destek veren kamu kurumlarnn ok deerli temsilcilerine ve burada bizimle grlerini
paylaacak olan bilim insanlarna ve uzmanlara rgtm adna ok teekkr ederim.
Szlerime balamadan nce, hemen buradan 150 metre tede yaanan ve ayn gn Siirtte yaanan
terr eylemleri sonucunda kaybettiimiz canlarmzn ailelerine ve hepimize basal diliyorum.
Sevgili arkadalar; aslnda hepimiz biliyor ki, bizim mesleimiz, mhendislik meslei, bilimi ve teknolojiyi insanla buluturan bir meslektir. rgtmz Trk Mhendis ve Mimar Odalar Birlii de, odanda, znesinde insann olduu bir meslein uygulayclarnn rgtdr. nsan odakl olmasndan
dolay bizim mesleimiz onurlu bir meslektir, ama bir o kadar da sorumluluklar olan bir meslektir.
Dolaysyla bu meslein rgtnn, TMMOBnin de sorumluluklar ona gre artmaktadr.
Sevgili arkadalar; rgtmz, bir yandan insana ve insanla kar ilenmi sulara kar kar,
te yandan da insana ve insanla olan sorumluluklarn bilir ve sorumluluklarnn gereklerini yerine
getirmeye alr. Bir yandan da phesiz meslektalarn, yelerin haklarnn elde edilmesine, taleplerinin gereklemesine ynelik abalarda bulunur.
Sistemin btn sorunlarnn dnda olarak sylyorum: Mhendisler yanl yapnca, yaplan binalar
yklr, kazanlar patlar, trenler devrilir, tarladan rn alnamaz; ormanlarmz, yeralt ve yerst kaynaklarmz yamalanr, yatrmlar boa gider. Mhendisler, yani bizler sfr hatayla almak zorundayz. Bunlar biliniyor. Bu nedenle de rgtmz, meslektalarmzn kendi konusuyla ilgili olarak
uzmanlamasna ve belgelendirilmesine ynelik zel aba da sarf etmektedir. te yandan, bizim
sorunlarmzn -yani artk lkemizde mhendislerin elit olmad bir ortamdan bahsediyorum- aslnda
toplumun ve halkn sorunlarndan ayr tutulmayacan da bilir bu rgt.
Skntl, sancl, sorunlu bir lkede yayor olmann tm sonular, mhendis kimliimizle birlikte,
yurtta kimliklerimiz dolaysyla yine bizi bulur. Bunun iin de yazdklarmzn sonunda, kamuoyuna
duyurularmzn sonunda mutlaka Kurtulu yok tek bana; ya hep, beraber ya hi birimiz der bu
rgt.
Trk Mhendis ve Mimar Odalar Birlii, mesleki, ekonomik, sosyal ve kltrel alanlarda lkemizdeki
mhendisleri, mimarlar, ehir planclarn temsil etmektedir. Bugn 23 odada kaytl ye saymz
400 bine ulamtr. Onlarn hak ve karlarn halkmzn karlar temelinde korumak ve gelitirmek;
mesleki, sosyal ve kltrel gelimelerini salamak ve mesleki birikimlerini toplum yararna kullanmalarnn zeminini yaratmakla grevlidir Birliimiz. Bu amala, mesleki alanlaryla ilgili gelimelerin
ve politikalarn, bugn bu Sempozyumda olduu gibi, sosyal, siyasal, ekonomik, kltrel ve tabii
ki bilimsel ve teknik boyutlarn derinlemesine kavramak, yorumlamak, toplumu bilgilendirmek, bu
politikalarn toplum yararna dzenlenmesi iin neriler gelitirmek ve bunlarn yaama geirilmesi
iin mcadele etmek zorundadr. Birliimiz, bunlarn gerei olarak, en genel anlamda bamsz ve
demokratik bir Trkiyenin yaratlmas ynndeki almalarn btnsel bir anlayla, etkinletirerek,
bilimin ve tekniin yol gstericiliinde srdrmek kararllndadr. Birliimiz, bu almalarn bilimin
ve tekniin nda, bilim insanlarnn ve uzmanlarn yol gstericiliinde ve 50 yl akn gemiinin
birikimiyle yrtmeye kararldr.
Sevgili arkadalar; Birliimiz ve bal odalar, az nce sevgili Bakkann da ifade ettii zere, lkemizde meslek alanlaryla ilgili gelien ya da geliebilecek her trl konuda gr oluturma, oluan
grleri gelitirme ve bunlar kamuoyuyla paylama almalarn eletirel olduu kadar yeni almlar salayacak ekilde srdrmektedir. te bugn de kamu kurumlarnn desteiyle, ama bu anla-
BLDRLER KTABI
Mehmet Soanc-TMMOB Ynetim Kurulu Bakan
13
BLDRLER KTABI
14
yla oluturduumuz bu Sempozyumda bu konuyla ilgili arkadalarmz bir araya geldiler. Bugnk
konumuz da tmyle insana ve yaama dairdir.
Parlayc ve patlayc ortamlarda gvenlik kavram iin, ncelikle de ii sal ve i gvenlii alanna bakmamz gerekir. Bugn lkemizde, birok sanayi sektrnde retim aamasnda parlayc,
yanc ve patlayc maddeler kullanlmakta ve ne yazk ki lkemizde i gvenliine yeterli nemin
verilmemesi, yasal mevzuatlarn gelitirilmemi olmas nedeniyle ok sayda lml i kazalar, ak
ifadesiyle i cinayetleri yaanmaktadr. Avrupada ve dnyada bir lkenin gerekten ilk 3 sray almas, bu konuda emek vermek isteyen, insan ve yaam hayatn ortasna koyan herkes iin anlamldr,
nemlidir. Trk Mhendis ve Mimar Odalar Birlii bunun iin ii sal ve i gvenliinde gerekli
etkinlikleri dzenlemeyi srdrmektedir.
Resmi istatistikleri sylyoruz. lkemizde i sal ve gvenliine gereken nemin verilmediini;
yasa, ynetmelik ve uygulamalarda ciddi yetersizlikler bulunduunu gstermektedir. veren kesimi
ve kamu ivereni durumundaki devlet, neoliberal ekonomik politikalarn da etkisiyle konuya maalesef
gereken zeni gstermemektedir. gvencesinin azalmas, alma koullarnn arlamas; zelletirme, sendikaszlatrma ve taeronlatrmann yaygnlamas; sosyal gvenlik ve gvenceden
yoksun kayt d iilik, her yl bu lkede 80 bin civarnda seyreden i kazalarnn ve kaytlara giremeyen meslek hastalklarnn nedenleri arasndadr. Bugn lkemizde meslek hastalklarna ilikin
zel bir alma maalesef bulunmamaktadr.
i sal ve i gvenlii hizmetlerinin kamusal bir hizmet olarak alglanmas salanmas bir devlet
politikas olmaldr. i sal ve i gvenlii konusunda alma koullar arasndaki nedensel ilikileri aratrmak ve bilimsel aratrma yapacak kurumlar mutlaka bu lkede oluturulmaldr. Eitim
kurumlarmz bu konuda zendirilmelidir. Eitim ve retim mfredat, ortarenimden balanarak,
i sal ve gvenlii konusunu da ierecek ekilde dzenlenmelidir. Btn okullarda i sal ve
gvenlii eitimi yaplmal. niversitelerimizin ilgili btn fakltelerinde, btn mhendislik alanlarnda i sal ve gvenlii krsleri mutlaka oluturulmaldr.
i sal ve i gvenlii eitimine nem verilmeli, eitim almam alana kesinlikle iba yaptrlmamaldr. Eitimler ilgili meslek rgtleri tarafndan verilmeli, bu eitimler zerk olmaldr. i
sal ve gvenlii nlemleri, iyeri mekan, teknoloji, retimde kullanlan hammadde, retilen rn,
ergonomi ve benzeri konular daha retim tesisinin projelendirme aamasnda planlanmaldr. retim srecinde kullanlan ekipmanlar ve kiisel koruyucular ilgili standart ve mevzuata uygun olarak
retilmelidir. Bu konuda gerekten son dnemde TRKAKn yapt giriimleri de Trk Mhendis ve
Mimar Odalar Birlii ve bal odalar desteklemektedir.
Bu konuda zorunlu standartlar oluturulmal; retim, sat ve kullanm srasnda bunlar mutlaka bamsz denetim organlarnda denetlenmelidir. Standart d malzemelerin piyasaya girii ve sunumu
engellenmeli, bu konuda bir denetim a oluturulmaldr.
Trk Mhendis ve Mimar Odalar Birliinin sonu bildirgeleri, ii sal ve i gvenlii konusunda
yaymlad raporlar ok detayldr. Ben, sadece burada balklarn okudum. Trk Mhendis ve Mimar Odalar Birlii ve bal odalar bu nermelerinin arkasndadr. alkan bir rgttr. Kamu kurum
ve kurulularnn, Birliimizin ve bal odalarmzn syledikleri szleri dinlemesi gerekir.
Sevgili arkadalar; bizce, paylalan bilgi en deerli bilgidir. 3 gn boyunca srecek bu Sempozyumda, ii sal ve i gvenlii alannda zel bir alan olan parlayc ve patlayc ortamlarda gvenlik
kavram btn teknik boyutlaryla, btn siyasi boyutlaryla, btn sosyal boyutlaryla, btn kltrel
boyutlaryla hem mhendislerce, hem kamunun deerli temsilcilerince dile getirilecektir. Diliyorum,
bu Sempozyum sonucunda oluturulacak olan Sonu Bildirgemizdeki bu alana ilikin, insandan,
emekten, halktan, adaletten yana duru sergileyenlerin grleri gerek yerel, gerek merkezi idarelerce de deerli bulunur ve devlet ynetim biiminde de buradaki szler bir ekilde yerini bulur.
Szlerimi bitirirken, yelerinin sorunlarn toplumsal sorunlardan ayrt etmeyen, emekten ve demokrasiden yana tavrn ifade eden ve glendiren, toplumsal sorumluluu gerei toplumsal muhalefetin
iinde phesiz yer alan Birliimiz, bugn de dnyada ve lkemizde yaananlara seyirci kalmayarak,
savaa kar bar, eitsizlie kar adaleti, iddete kar kardelii, smrye kar emei savunmaya; baka bir Trkiye, baka bir dnya mcadelesinde onurlu ve dik yryn srdrmeye
devam edecektir.
Hepinize sevgiler sunuyorum.
Ahmet Erol Abdullaholu-MKE

Sayn konuklar; hepinizi saygyla selamlyorum.
Konumamn daha iyi anlalabilmesi amacyla nce kendimi tantmakla balamak istiyorum szlerime.
Atlye mhendisi olarak baladm Makine Kimya Elmada Barut Fabrikasnda 25 yl deiik grevlerde bulundum. Son 12 yldr da Makine Kimya Endstrisi Kurumunda teknik bamfetti olarak
grev yapmaktaym.
Kurumumuz salonlarnda, snrl da olsa, bu yln ocak aynda, ATEX, Parlayc ve Patlayc Ortamlarda Gvenlik konulu bir alma yaplmtr. Bu tr etkinlikleri canl tutmak, gndemde tutmak nemlidir. Son yllarda yaanan i kazalar bize gstermektedir ki, bugn lkemizde tehlikeli
maddelerle gerek yasal prosedrlerin yerine getirilmeden izinsiz olarak alan ve riskleri gz ard
edilerek alan iyerlerinin olduu hepimizin malumudur. Birka yl nce Davutpaadaki havai fiek
fabrikasndaki patlama, yine bu yln banda OSTMde meydana gelen patlamalarn -ilki jeneratr
retim fabrikasnda, ikincisi gaz dolum tesisinde- patlama nedeninin, ayn tplerin oksijen ve doalgaz iin kullanld bilirkii raporlarnda yer almaktadr. Her iki patlamada toplam 20 kiinin ld,
42 kiinin yaraland, bu retim tesislerinin izinsiz olarak altklar ve gvenlik nlemlerini ihmal
ettiklerini basnda yaynlanan bilirkii raporlarndan ve geen hafta yaplan mahkeme ifadelerinden
renmekteyiz.
Yeri gelmiken, arkadamn bandan geen bir olay anlataym. Elmada Barut Fabrikasnda uzun
yllar alan ve i gvenlii uzmanl belgesi olan arkadam emekli olduktan sonra zel sektr bir
firma, arkadamla i gvenlii konusunda alma isteinde bulunuyor. Arkadam da nce fabrikay gezmek istiyor. Gezi srasnda, birok gvenlik nlemlerinin alnmadn, iletken zeminin olmadn, alanlarn koruyucu giysilerinin olmadn, iletken ayakkablarnn olmadn, exproof
malzeme kullanlmadn grmesi zerine fabrika yetkililerini uyaryor. Tabii, arkadam, eer kendileriyle alrsa, bu tr eylerin yerine getirilmesi gerektiini sylyor. Ama firma, Bugne kadar
bir ey olmad, herhangi bir patlama yaamadk dedikten sonra, arkadam almayacan ifade
edip ayrlyor. Fabrikada iki ay sonra bir patlama meydana geliyor ve iki kiinin hayatna mal oluyor.
Kazalarn nedenlerine gre incelendiinde, yzde 88inin gvensiz davrantan
-insan
hatas- yzde 10unun gvensiz durumdan -mekanik hatalar- yzde 2sinin de doal afetler, ngrlemeyen, sebebi bilinemeyen durumlardan kaynakland belirlenmitir. Kazann ardndan, Dikkatim
dald. imdiye kadar hep byle yapyorduk. Byle olacan dnemedim. Bilmiyordum. Acelem
vard. Bana bir ey olmaz denilmektedir.
Kazalar, ilk 5 ylda alanlarn ie alma ve adaptasyon dneminde, daha uzun sreli almalarda ise iletme krlnden ve fazla mesaili youn bir almadan kaynaklanabilmektedir. lk 5
yllk dnemde iba eitimlerine arlk verilmesiyle alma risklerinin retilmesinin gerektii, 5
yllk sre sonunda personelin ie almas ve deneyim kazanm olmas avantaj gibi grnse de,
zamanla iletme krl olarak tanmlanan tehlikeleri kanksama, riskleri kmseme, umursamazlk, aldrmazlk gibi, gvenlik asndan tehlikeli, kt alkanlklarn balamas iin yeterli bir zaman
olmaktadr. Bunlara kar tekrarlanan eitimler ve sk denetimler yaplmal, eitim ve denetimlerde
kararllk gsterilmeli.
Sadece denetim elemanlarnn denetlemesiyle kazalarn nne geilememektedir. Bizzat o ite sorumlu kiilerin en stten en alta, raa kadar bilinlenmesiyle ve ilgisiyle kazalarn en aza inecei
inancndaym.
lkemiz, Avrupa ve dnya i kazalarnda ilk 3 srada yer almaktadr. lmcl kaza sklk oranna
BLDRLER KTABI
Avrupa Birliiyle mevzuat uyum almalar erevesinde yaynlanan direktiflerde, ynetmeliklerde

iki husus ne kmaktadr; birincisi eitim, ikincisi risk deerlendirmesi.
15

bakldnda, Trkiye, Avrupa lkeleri arasnda yzde 20.5 rakamyla ilk srada yer alyor. Bize en
yakn olan Portekize 3 kat fark atyoruz. Bu yazgy deitirmek elimizdedir. yle sanyorum ki, biz
bu konuyu gndemde tuttuka daha iyiye gideceiz.
BLDRLER KTABI
Bu Sempozyuma emei geenlere ve beni dinleyen sizlere ok teekkr ediyorum.
16
Mehmet Vehbi Gnan -TRKAK Ynetim Kurulu Bakan

Kymetli arkadalar, kymetli katlmclar, yurtiinden ve yurtdndan bu almaya itirak eden deerli bilim adamlar, deerli brokrat arkadalarmz, Bakanlmzn kymetli Genel Mdr Sfyan
bey, odalarmzn kymetli yneticileri, kymetli yeleri; hepinizi Trk Akreditasyon Kurumu adna
saygyla selamlyorum.
Mimar-mhendis odalarmzn tertip etmi olduu bu gzel alma, lkemiz iin nispeten yeni olan;
fakat ok ok nemli olan bu alandaki nemli almadan dolay, bunu organize etmelerinden dolay
sizleri tebrik ediyorum. Bu, hem uluslararas alanda, hem de lke ierisinde kurumlarmz arasnda
olsun, sanayi-ticaret kurulularmzla kamu kurulular arasnda veya meslek kurulular arasnda
bilgi paylamna ok fazla ihtiya olduu hepimizin malumu. O anlamda ok gzel bir organizasyon
olduunu sylemeliyim.
Bu vesileyle, hem konunun nemi, hem de akreditasyon faaliyetleri, TRKAKn faaliyetleri hakknda
ksa bilgiler arz etmek istiyorum.
Ekonomik hayatn, ticari, snai hayatn gelimesiyle birlikte; keza uluslararas alanda yatrmlarn,
ticaretin gelimesiyle birlikte akreditasyon faaliyetlerinin nemi de artyor. Genel anlamda kalite altyapsnn neminin arttn sylemek lazm tabii. Bu kalite altyapsnn, kalite uygulamalarnn -ki,
bunun ierisinde standardizasyon var, akreditasyon var, piyasa gzetim denetimi var- bu sistemin,
bu altyapnn iyi almas, lkelerin, ekonomilerin rekabet gcn de arttryor phesiz.
Akreditasyon alanndan sz edersek, phesiz ki, genel anlamda kalite altyapsnn veya akreditasyon altyapsnn gelimesiyle birlikte rn ve hizmetlere ilikin olarak dzenlenen belgeler, bir
muayene kuruluunun dzenledii belge veya rn belgelendirme kuruluunun dzenledii belge,
personel belgeleri, sistem uygunluunu gsteren belgeler, laboratuarlarn sonular, test muayene
sonular, btn bunlar uluslararas geerlilie sahip oluyor ve bylece, hem lke ierisinde, hem de
uluslararas alanda mal ve hizmet alm satm kolaylayor. Akredite olmu bir uygunluk deerlendirme kuruluundan, bir laboratuardan belgelenmi olan mal ve hizmet, hem ulusal alanda, i piyasada,
hem de uluslararas alanda ok daha rahat bir ekilde, rekabet gc yksek ekilde sirkle ediyor,
alm satm konusu oluyor.
Geldiimiz noktada, yine ATEX konusunu da ilgilendiren CE iaretlemesi ok nem arz ediyor. Trkiyedeki onaylanm kurulu olmak isteyen kurulularmz ilgili bakanlklara mracaat ediyorlar. Avrupa Komisyonunca en son karlan 765 ve 768 sayl tzkler nceki uygulamalara gre bir miktar
deiiklik getiriyor. CE iaretlemesi yapmak isteyen kurulularn, onaylanm kurulu olmak isteyen
birimlerin, kurulularn ncelikle akredite olmalarn zorunlu hale getiriyor. O anlamda bu ok nemli.
Zaman ierisinde, lkemizde bu da zorunlu hale gelmi olacak. Bu konuyla ilgili olarak bakanlklar
aras almalar da sryor.
ATEX Direktifi lkemizde ynetmelik olarak yaynland. TRKAK olarak iki kuruluumuzu akredite
etmi durumdayz halen. Biraz evvel sylediim gibi, bu alan yeni bir alan. Tabii, nemi hibir zaman
gz ard edilmeyecek bir alan. Zaman ierisinde, hem muayene kuruluu anlamnda, hem de rn
BLDRLER KTABI
Trk Akreditasyon Kurumu 8 yldan beri akreditasyon faaliyeti yapyor; ancak, Avrupa Akreditasyon
Kurumu, Uluslararas Laboratuarlar Birlii, Uluslararas Akreditasyon Forumu gibi mhim kurulularn bu alandaki uluslararas kurulularla tannma anlamalar 2006 ylndan beri. u an itibaryla da
sanayi ve ticaret alanndaki 600 civarnda kuruluumuzu akredite etmi durumdayz. Bunlar arlkl
olarak sanayi ve ticaret hayatmzda hizmet eden laboratuar. ster makine olsun, ister elektrik-elektronik, otomotiv, kimya, gda, evre, bu alanlardaki laboratuarlar ve muayene kurulular tabii nemli
yer arz ediyor. Personel belgelendirme kurulular henz yeni bir alan. Dier taraftan rn belgelendirme gibi konular, ki bunun ierisinde ATEX konusundaki o direktife gre muayene kurulularnn
belgelendirilmesi de giriyor.
17

belgelendirme kuruluu anlamnda akredite olacak kurulularmz artacak.
ATEXle alkal olarak belki detay bir bilgi; ama ayet bir ortamn patlayclnn muayenesi sz
konusuysa, bir kurulu bunun belgelendirmesini yapyorsa, ona muayene konusunda akreditasyon
vermi oluyoruz ki, o da 17020 Standard ve ATEX Direktifine gre TRKAK tarafndan yaplan
inceleme olmu oluyor; ama ayet ngilizcesiyle fireproof denilen bir malzeme retilmekteyse, bir
rn retilmekteyse, o zaman da 45011 Standard ve yine ATEX Direktifine gre inceleme yapyor
ekiplerimiz.
Gerek bu ok nemli alan, ATEX Direktifinin alma alan, gerekse dier alanlarda belgelendirme,
muayene hizmetleri ve laboratuarlar -ki, bunlar btn reticilerimize hizmet veriyor- bu alanlara ilikin akreditasyonlar almalarmz TRKAK olarak, gerek Avrupa standartlar, gerekse uluslararas
standartlar erevesinde, sayy arttrarak, almamz hzlandrarak devam ediyoruz. Akredite ettiimiz kurulularn bu niteliklerinin devamn da denetimlerimizle gzlemlemi oluyoruz. Yeni akreditasyon alanlar da yine bizim zerinde altmz alanlar.
Bu gzel, bu nemli konuyu gndeme getiren Trk Mhendis ve Mimar Odalar Birliimiz ve bal
odalar, buna katk veren odalarmz, bunu destekleyen kamu kurulularmz tebrik ediyorum. Bu
vesileyle ok nemli bir bilgi paylam ortam kurulduunu sylemek istiyorum.
BLDRLER KTABI
Tekrar hepinize selam ve sayglarm sunuyorum. yi bir alma, iyi bir ibirlii olmasn temenni
ediyorum. Teekkr ediyorum.
18
Sfyan Emirolu -Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanl Sanayi Genel Mdr

ok deerli Birlik Bakanm, TRKAK Bakanm, deerli bakanlar, ok deerli katlmclar; ben de
szlerimin banda tm katlmclar ahsm ve Bakanlm adna saygyla selamlyorum.
Bugn gerekten ok nemli bir konuyu, insan iin ok nemli bir konuyu tartmak zere burada
bulunuyoruz ve 3 gn boyunca bu konu her ynyle tartlm olacak.
Trkiyenin bir hedefi var; hepimizin kilitlendii, odaklandmz bir hedefi var; 2023 ylnda Trkiye,
dnyada ilk 10 ekonomi arasna girmek istiyor, 500 milyar dolar ihracat yapmak istiyor. Tabii, bu ihracat sanayileerek yapacak. Bildiiniz gibi, imalat sanayi bizim ihracatta en nemli ihracat kalemimiz.
Bu ynyle baktmz zaman, Trkiye ok hzl ilerleyen bir lke ve bu paralelde de ii sal ve
i gvenlii de ok nem arz ediyor; fakat biraz nceki konumaclarn da ifade ettii gibi, maalesef,
Trkiye bu alanda ok ciddi gerilerde, ok parlak bir durumu yok.
Dier istatistiklere baktmzda, Trkiyedeki i kazalarnn yzde 98i nlenebilir nitelikte ve nedenleri de yine biraz nce ok deerli konumaclar tarafndan ifade edildi. Bu konuda Trkiyenin
mevzuat olarak bir problemi yok; yani bugn ada dnyada teknik mevzuat olarak ne varsa, Trkiye, bunlarn tamamn uyumlatrm ve Trk mevzuat haline getirmi durumda. Bugn tartlan
ATEX konusunda da iki tane belli bal mevzuat var; bunlardan birisi alma Bakanlyla ilgili, biri
de bizim Bakanlmzla ilgili 94/6 AT Ynetmelii. Gerekten bu noktada biz gayret sarf ediyoruz.
Bu Ynetmeliin gerekten uygulanabilmesi iin, tm kesimlerle ii sal ve i gvenlii ortamnn
oluturulabilmesi iin bu alanda yaplan eyler var. lk nce belgelendirme kurulular var. Bu alanda
retilen rnlerin belgelendirilmesi gerekiyor. ki tane firma, birincisi IEP, Bakanlmz tarafndan
onaylanm kurulu olarak atanm durumda. kinci firmamz da ok yaknda bu alanda onaylanm
kurulu olarak atanacak ve Trkiyede bu alandaki belgelendirme problemi byk oranda zlm
olacak.
Sizinle paylamak istediim bir dier nemli konu, bu alandaki piyasa gzetim denetim hizmetlerine
ciddi nem veriyoruz. Bakanlmz, 81 ilde, il mdrlkleri bnyesinde piyasa gzetim denetim elemanlar bulundurmakta, 510 tane de piyasa gzetim denetim elemanmz var. Bu elemanlarmzla
ATEX kapsamndaki rnlerin piyasa gzetim denetimlerini yapyoruz ve bu noktada hassas davranmaya gayret ediyoruz. Birka rakam vermek istiyorum. 2011 ylnn ilk 8 aynda, ATEX kapsamnda
431 iyeri ziyaret edilmi, 431 rn denetlenmi ve bu rnlerden 53nn mevcut mevzuata aykr
olduu tespit edilmi. Malumunuz, bu rnlerin bir ksm toplatlyor, bir ksmnn dzeltilmesi isteniyor ve idari para cezalar uygulanyor. Bu noktadaki denetimlerin de arttrlarak srdrlmesi zere
youn gayret sarf ediyoruz. Bu alanda Bakanlmz, Sanayi rnleri Gvenlii ve Denetimi diye yeni
bir genel mdrlk oluturdu. Bu Genel Mdrln mnhasran ii, piyasadaki sanayi rnlerinin
denetimi olacak; standartlara, mevcut teknik dzenlemelere, ynetmeliklere uygun olarak retilip
retilmedii hususunun denetlenmesi olacak. Bundan sonra ATEX rnleri konusunda bu Genel
Mdrlmz daha etkin ve verimli bir alma yapacak. Bu alanda, ii sal ve i gvenliinin
daha st standartlara getirilmesi, Trkiyenin bu kt manzarasnn daha iyi bir noktaya getirilmesi
iin aba sarf edeceiz.
Sz ok fazla uzatmak istemiyorum. Gerekten ok nemli bir konu. Umuyorum ki, ok nemli
ktlar elde edilecek. Bu Sempozyumun tm sektre, tm ilgililere hayrl uurlu olmasn ve baarl
gemesini diliyorum.
Teekkrler.
BLDRLER KTABI
Bakanlk olarak biz, baka ne yapyoruz bu alanda, ksaca onlardan bahsetmek istiyorum. Bildiiniz
gibi, bizim Makine Teknik Komitemiz var; bunun altnda bir ATEX alma Grubu oluturduk. Hem
ilgili zel sektr ve sivil toplum kurulular, hem de kamunun ilgili kesimleriyle bu alandaki skntlar
konumak, zm yollar aramak, bu alanda yaplacak mevzuat deiikliklerini ya da dzenlemelerini birlikte hazrlamak ve yaynlamak zere bu alanda almalar yapyoruz.
19
BLDRLER KTABI
22
94/9/AT ATEX Ynetmelii Onaylanm Kurulu ve rn Belgelendirme

94/9/EC ATEX Directive Notified Body and Product Certification
Salih AYDIN
Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanl
salih.aydin@sanayi.gov.tr.
Gelien dnyada gelimelere paralel olarak olumsuzluklar da

ortaya kmaktadr. Bu olumsuzluklarn bertaraf edilmesine
ynelik de baz tedbirler alnarak gvenliin salanmas
srdrlmektedir. Dnyada teknolojik faaliyetler srecinde
retim esnasnda yangn ve patlamalarn ortaya kma
ihtimaline kar alnan nlemler incelendiinde deiik
prosedrler uygulanmakla beraber amacn daha iyiyi
yakalamak
olduu
gzkmektedir.
Tehlike
olarak
algladmz, patlama ve yangnlarn ortaya kmamas iin
temel unsur olan oksijen, tututurucu ve yanc maddelerin
bir araya gelmesinin nne geilmesi gerekmektedir. Gnlk
yaantmzda hem alanlarn salklarnn korunmasna
hem de alan makine ve tehizatn ortama kvlcm yayacak
nitelikte olmamasna ynelik kaide ve kurallar getirilmesi
Ynetmelikleri olan 99/92/EC ve 94/9/EC sayl Ynetmelikler
AB tarafndan bu hususta alnm olan nlemlerdir. lkemiz
de ABye aday lke ve Gmrk Birliinde olmasndan dolay
bu nlemleri uygulamak zorundadr. Bunlardan biri olan
94/9/AT sayl Muhtemel Patlayc Ortamda Kullanlan
Tehizat ve Koruyucu Sistemler ile lgili Ynetmelik , 31
Aralk 2003 ten itibaren uygulamaya konulmutur. Bu
Ynetmelik sayesinde lkemizdeki ekipman reticilerine,
ithalatlarna ve datclarna; rnlerin kullanlacaklar
ortamlarna gre retilerek iaretlenmeleri yaplm olmak
kayd ile piyasaya srlmeleri zorunluluu getirilmitir.
Abstract
While technological developments have been improved, lots
of unexpected bad situations have been occurred in the
world at the same. As, some precaution is taken in order to
avoid occurring these bad situations and to ensure the
essential security. When the precaution taken against the fire
or explosion during the production is inspected upon the
technological improvements in the world, it is seen that the
same aim is to find the best solution . It is very important that
the three factors, which are oxygen, igniting and flammable
objects, must not be all together, other wise the explosion and
fires can break out. The directives of 99/92/EC and 94/9/EC
which ensure the workers health and provide the safety rules
against the explosive atmosphere while machine works in the
plants are the EUs precaution in these areas. Because of
having been a member of Customs Union and EU Candidate
Country, Turkey have to apply these precautions. The
directive (94/9/EC) of Equipments and protective systems
intended for use in potentially explosive atmospheres has
been brought in a technical legislation and enforced since 31
th December 2003. Therefore , the producers, importers and
distributors have not been allowed to market any product
without the necessary marking on it which clarifies the group

and category belong to.
1.Giri
Avrupa Birliinde ATEX (patlayc ortamlar) hususunda 2

ayr ynetmelik mevcuttur. Bunlardan birincisi patlayc
ortamlarda alanlarn ve i yerlerinin gvenlii ile ilgili olan
1999/92/EC Ynetmelii, dieri ise, patlayc ortamlarda
kullanlmas gereken ekipman, tehizat ve kontrol cihazlarn
nasl olmas gerektiini dzenleyen 94/9/EC Ynetmeliidir.
lkemizde de bu iki Ynetmelik iki ayr Bakanln
sorumluluunda olmakla birlikte i yerleri ve alanlar
ilgilendiren ynetmelik 99/92/AT rumuzuyla deil ismiyle
anlmaktadr. Avrupa Birliinde 1999/92/EC Ynetmelii 28
Ocak 2000 tarihinde dier 94/9/EC ATEX Ynetmelii ise 01
Temmuz 2003 tarihinden itibaren zorunlu uygulamaya
girmitir.
lkemizde ise 1999/92/EC sayl Ynetmelik, bu
Ynetmeliin uygulanmasndan sorumlu kurum olan alma
ve Sosyal Gvenlik Bakanl tarafndan, Patlayc
Ortamlarn Tehlikelerinden alanlarn Korunmas Hakknda
Ynetmelik olarak 26.12.2003 tarihli ve 25328 sayl Resmi
Gazetede yaymlanarak yrrle girmi olup; 26.12.2006
tarihine kadar btn iletmelerin kendilerini ynetmelik
artlarna uygun hale getirmelerini art komutur. 99/92/AT
sayl Patlayc Ortamlarn Tehlikelerinden alanlarn
Korunmas Hakknda Ynetmeliin uygunluk iareti
olup; dier 94/9/AT sayl Muhtemel Patlayc Ortamda
Kullanlan Tehizat ve Koruyucu Sistemler ile lgili
eklinde olup,
Ynetmeliin uygunluk iareti ise
Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanl tarafndan 27.10.2002
tarihli ve 24919 sayl Resmi Gazetede yaymlanarak
31.12.2003 te uygulamaya girmitir. Daha sonra bir ksm
deiikliklere binaen 30.12.2006 da 26392 sayl Resmi
Gazetede tekrar yaymlanarak uygulanmasna devam
edilmektedir.
2 . 94/9/AT sayl Ynetmelik:
Bulunduu ortamda patlamaya sebebiyet verme riski tayan

ekipmanlar, koruyucu sistemler ve cihazla ilgili olarak;
iaretlenmeleri de dahil olmak zere alnacak nlemlerin bir
btndr.
BLDRLER KTABI
zet
23

Bu ynetmeliin amac, ynetmelik kapsamna giren
muhtemel patlayc ortamda kullanlan tehizatn ve koruyucu
sistemlerin gvenli olarak piyasaya arz iin gerekli emniyet
kurallar ile uygunluk deerlendirme prosedrlerine ilikin
usul ve esaslar belirlemektir.
Kapsam ise yanc gazlarn, buharlarn, dumanlarn ya da
tozlarn mevcudiyetiyle ortaya kan muhtemel patlayc
ortamda kullanlabilecek ekipman ve koruyucu sistemlerdir.
rnek olarak; elektrikli motorlar, kompresrler, dizel
motorlar, aydnlatma tesisatlar, kontrol ve iletiim cihazlar,
dinleme, izleme ve arama cihazlar ekipman olarak
gsterilebilir.
Koruyucu sistemler ise; yaylmann balatabilecei bir
patlamay veya zarara sebebiyet vermeyi nleyen aygtlardr.
Bunlar; yangn sndrcleri, basntan koruma panelleri,
sndrme sistemleri, hzl hareket eden kapama valfleri gibi
donanmlardr.
Kapsam d alanlar:
Tbbi cihazlar, Patlama tehlikesinin sadece patlayc
maddelerin veya kararsz kimyasal maddelerin bulunmasndan
kaynakland tehizat ve koruyucu sistemler, muhtemel
patlayc ortamlarn yalnzca kazayla gaz sznts sonucu
nadiren oluabilecei ev ortamnda ve ticari olmayan
ortamlarda kullanlan tehizatlar, Kiisel Koruyucu Donanm
ile lgili Ynetmelik (89/686/AT) kapsamndaki kiisel
koruyucu tehizatlar, zerindeki tehizatlarla birlikte ak
denizde seyreden gemiler ve kydan uzaktaki seyyar su
niteleri, ulam vastalar, silah, mhimmat ve sava
malzemeleridir.
Elektromanyetik dalgalar
yonlatrc radyasyon
Scak yzeyler
Alevler ve scak gazlar
Mekanik olarak ortaya kan kvlcmlar
Optik radyasyon
Kimyasal alev
3. rn Belgelendirme, rnlerin
Snflandrlmas
94/9/AT sayl Ynetmelikte rnlerin kullanlacak olduklar
yerlere gre belgelendirilmeleri deiik prosedrlere baldr.
Yani ayn bir rn kullanlacak olduu ortama yani grup ve
kategoriye gre deiik ilemlerden geerek belgelendirilip
iaretlenerek piyasadaki yerini alr.
Patlayc ortam olarak kabul edilen ortamlarda kullanlmas
amacyla retilmek istenen bir rnn ilk nce Ynetmeliin
Ek III.nde belirtilen AT Tip inceleme modlne sahip
olmas gerekmektedir. Bu ilemden sonra dier prosedrlerden
gerekli olanlardan biri tercih edilebilir. Atex Ynetmelii
Modllerine genel bir gz atacak olursak;
Ek III AT Tip ncelemesi Modl

Ek IV retim Kalite Gvencesi Modl
Ek V rn Dorulama Modl
Ek VI Tipe Uygunluk Modl
Ek VII rn Kalite Gvencesi Modl
Ek VIII retim Kontrol Modl
Ek IX Birim Dorulama Modl olarak
grrz.
2.1 Trkiyede mevcut muhtemel patlayc ortamlar:
LPG ve Dier Petrol rnleri retim, Dolum

ve Datm Tesisleri,
Maden Ocaklar,
Un Deirmenleri,
Trafo malathaneleri,
Elektrikli Cihaz ve Tehizat malathaneleri,
Frn veya Elektrostatik Boya Yaplan
yerleri,
Ham Deri malathaneleri,
Ak malathanelerinin Baz Blmleri,
Zeytinya ve Dier Ya malathaneleri,
Boya ve Tiner malathaneleri,
Kimyevi Tahlil Laboratuarlar,
BLDRLER KTABI
2.2 Patlama sebepleri
24
Elektrik kvlcmlar
Arklar
Ani parlamalar
Elektrostatik boalmalar
rnlerin
belgelendirilme
ilemlerinde
ana
unsur,
kullanlacaklar yerlere gre ynetmelikte belirlenmi olan
prosedrlerin uygulanmasdr. Bu sebeple rn reticileri
belgelendirme ilemine
nce rnlerinin nerede
kullanlmasn amalam iseler o ortama gre risk
deerlendirmesi yaparak retime gemek zorundadr.
O itibarla nce rnlerin kullanlacaklar ortamlarn tarif
edilerek belirlenmesi gerekmektedir.
Bu ortamlara bir gz atarak inceleyecek olursak:
3.1.rn Grup ve Kategorileri

I Grup
M1 / M2
M1 Kategorisi: Yksek seviyede koruma salayabilecek
ekilde tasarlanm ve gerektiinde buna ynelik olarak ilave
zel koruma aralar ile tehiz edilmi tehizat kapsar.
(Srekli almaya devam etmesi gereken tehizatlar)
M2 Kategorisi: Yalnzca yksek seviyede koruma

salayabilecek ekilde tasarlanm tehizat kapsar. (Srekli
almayan tehizat tanmlar, patlama annda sistemin enerjisi
kesilir.)
II Grup
belirlenmi ise retim Kalite Kontrol veya rn Dorulama

yntemi ona gre kontrol ve deerlendirmelerini yaparak
sorumlulua ortak olur.
Bundan sonra da rnne ait bir AT Uygunluk Beyan
dzenleyerek, rnne olmas gereken teknik deerleri
yazarak belgelendirmede grev alan onaylanm kuruluun
numarasn CE iaretinin nne gelecek ekilde yerletirerek
etiketlendirir.
1. Kategori
2 .Kategori
3. Kategori
1.Kategori Zone 0 Patlayc bir ortamn srekli veya ok

uzun periyotlarda bulunduu, en yksek riskli alandr.
2. Kategori: Zone 1 Patlayc ortamn ksa periyotlarda
grld alanlardr, ama sre olumas durumunda bu
tehizatn enerjisinin kesilmesi amalanmaktadr. Bu
kategorideki rnler biraz daha fiziki zor artlarda
kullanlabilecek ekilde retilirler.
3. Kategori: Zone 2 Yanabilir bir materyalin patlayc
younluunun beklenmedii, sadece ok ksa srede rnein
yllk 10 saati gemeyen ortamlar olarak tarif edilirler.
I Grup M2 Kategorisi rn iin ise; Tip Onayndan sonra bu

defa Ynetmeliin Ek VI veya Ek VII. den birini tercih ederek
deerlendirmesini yine bir onaylanm kurulu marifetiyle
yaparak, Uygunluk Beyannn ardndan rnne CE aretini
ilitirir. Tabi bu sefer ya rn Kalite Kontrol ya da Tipe
Uygunluk modllerinden birisini semek zorunluluu vardr.
II. Grup rnlerde ise 1. kategori rn iin M1in; 2. kategori
rn iin ise M2nin yntemini uygulamak zorundadr. II.
Grup 2. kategori elektriksiz ve iten yanmal motorlar
haricindeki rnler iin onaylanm kurulularca teknik
belgelendirmeye gerek olmayp, sadece onaylanm
kurululara retmi olduu rnnn teknik dosyasn
gndererek, teknik dosyay teslim ettiine dair bir belge alarak
bu belgeyi muhafaza eder ve i retim kontrol dediimiz
yntemi uygular. rnne vuraca CE iaretinin nne bu
defa onaylanm kuruluun numarasn vurmaz.
II. Grup 3. kategori rnlerde ise kendisi deerlendirme
yaparak i retim kontrol dediimiz yntemi uygulayarak
rnne CE iaretini ilitirir. rnnn teknik dosyasn
kendisi muhafaza eder.
Ek IX Birin Dorulama Modl ise retici her bir rn iin
her bir ortama ait rnlerde bu modul tercih etme hakkna
sahiptir.
4 arteleme
94/9/AT ATEX Ynetmelik kapsam rnn zerine CE
iaretinin yanna rnn kalite sisteminde grev alm olan
3.2. Uygunluk Prosedrleri

Tablo 1de de belirtildii gibi, rn I Grup M1 Kategorisinde
ise retici rnn risk deerlendirmesini yaparak, rnde
uygulayaca eylemleri ve btn teknik deerleri kaydedecei
bir teknik dosya hazrlayacaktr. Bu teknik dosya rn
piyasaya sunulduktan sonra bile 10 yl sreyle muhafaza
edilmek zorundadr.
lgili standard belirleyip rnn
retimine geer ve retmi olduu rn tercih edebilecei
herhangi bir onaylanm kurulua kontrol ettirerek rn
94/9/AT sayl Ynetmelie gre retmi olduunu belgeletir.
Bu belgeyi onaylanm kurulutan alarak saklar ve gerektii
yerlerde kullanr. Arkasndan Ynetmeliin Ek IV veya Ek
Vinde belirtilmi olan modllerden birisini tercih ederek her
hangi bir onaylanm kurulutan bu rnleri belirlenmi olan
prosedrler kapsamnda retmekte olduuna dair onaylanm
kuruluun belgesini alr. Onaylanm kurulu hangi yntem
uygunluk iareti,
onaylanm kuruluun numaras,
rnn hangi ortamda kullanlabileceinin iareti, gazl
ortamda m yoksa tozlu ortamda m kullanlabileceinin
belirtilmesi, rnn elektrikli olup olmadnn iareti ve
ayrca hangi gazlara ve tozlara kar da korumaya sahip
olduklarn da belirtilmesi dier bir gerekliliktir.
CE .
II G D EEx e II T4 olduu gibi.
rnlerin iaretlenmelerinde yine rnn ortam scaklk

deerleri ile rnn alr vaziyetteki durumunda msaade
edilebilen rn yzey scaklklarnn da belirtilmesi, IP
koruma derecelerinin de belirtilmeleri gerekmektedir.
Aksamlarn zerine CE iareti vurulmas uygulanmamaktadr.
Bir aksam Ynetmelik hkmlerine gre imal edilerek
iaretlenmeleri de yaplr fakat zerine CE iareti ilitirilmez.
nk aksamlar kendi balarna bamsz bir fonksiyona sahip
deildirler.
BLDRLER KTABI
Tablo: 1 rn gruplar tablosu
25
Dier taraftan ynetmelikte belirtilen bamsz koruyucu

cihazlar haricindeki koruyucu cihazlar da yine CE iareti
ilitirilmeden rnle beraber montaj ilemi yaplr. rnn bir
paras olarak addedilmektedir.
Gerekliliklerini yerine getirmi olduunu ispat etmesi

gerekmektedir. Dolaysyla rnnn onaylanm kurulua da
bu
kriterler
altnda
deerlendirilerek
belgelenmesi
gerekmektedir.
5. AT Uygunluk Beyan
retici, imal ettii rnnn bu ynetmelie uygun olduunu
belgelemek zere bir AT Uygunluk Beyan dzenler.
Uygunluk Beyan dzenlenirken rn dier taraftan baka her
hangi bir ynetmeliklere da giriyorsa o ynetmelikler de
belirtilmeli ve Uygunluk Beyannda imzas olan kiinin
kimlii aka tanmlanmaldr. Eer var ise rnn seri imalat
numaralar, ve yln beyann zerinde belirtilir. Uygunluk
Beyan, orijinal alma talimat ile ayn dilde yazlmaldr.
Ayrca rnn kullanlaca lkenin resmi dilinde olan bir
evirisi de eklenmelidir.
5.1 Uygunluk Beyan erii
AT Uygunluk Beyannda aadaki unsurlar bulunmaldr:
- malat veya Trkiyede yerleik yetkili temsilcisinin ad
veya tantc iareti ve adresi,
- Bu Ynetmeliin 2 nci maddesinin 2 nci fkrasnda belirtilen
tehizat, koruyucu sistem veya cihazn aklamas,
- Bu Ynetmeliin 2 nci maddesinin 2 nci fkrasnda belirtilen
tehizat, koruyucu sistem veya cihazn yerine getirdii ilgili
tm hkmler,
- Uygun olduunda, Onaylanm Kuruluun ad, tantm
numaras ve adresi ile AT Tip inceleme belgesinin numaras,
- Uygun olduunda, uyumlatrlm standartlara yaplan
atflar,
- Uygun olduunda, kullanlan standartlar ve teknik
talimatnameler,
- Uygun olduunda, uygulanan Avrupa Birlii Direktiflerine
dayanan dier Ynetmeliklere yaplan atflar,
- malat veya Trkiyede yerleik yetkili temsilcisi adna
imzaya yetkili ahsn kimlik bilgileri.
- Tarih
BLDRLER KTABI
6. Standartlar:
26
Yeni yaklam ynetmeliklerinde zorunlu olmamakla birlikte

standartlar Global Yaklam snfnda deerlendirilip ayn
standartlar
baka
baka
rnlerin
gerekliliklerinin
salanmalarnda kullanlabilmektedirler.
Bu dorultuda AB de standartlar CEN (Avrupa Standartlar
Komitesi), CENELEC (Avrupa Elektrikli Standartlar
Komitesi) ve ETS (Avrupa Telekominikasyon Standartlar
Komitesi) tarafndan hazrlanp Komisyonun onayndan
getikten sonra ilgili ynetmeliklere harmonize Standard
olarak kayt altna alnrlar. Bir teamul vardr ki zorunlu
olmamakla birlikte herhangi bir ynetmeliin harmonize
standardna uygun retilen bir rn; ynetmelie de uygun
retilmi addedilir. Dier taraftan standartlara uyulmas bir
zorunluluk olmasa bile reticinin rnlerini hangi esaslara,
yani standardn yerine baka neye gre imal ederek
Ynetmeliin Ek IIsinde belirtilen Salk ve Gvenlik
World Electrical Standards &

Organizations
C
EN
EL
EC
lia
ra
st
Au
USA
Electrical
Standards
AS
IA
CSA
www.cooperindusturies.com
Tablo:2
Standardizasyon
www.cooperindusturies.comdan alnmtr.
tablosu
6.1 rnlerin Genel Koruma Standartlar:

94/9/AT sayl (Atex) Ynetmelii kapsamnda
retilmekte olan rnlere ait yaklak 88 adet genel
Harmonize Standartlar olmasna karn aada temel adet
standardn tarifi yaplabilir.
EN 60079 -0 hepsi Elektrikli tehizat (Gaz):

e, d, p, i, o, q, m, n_, op_
EN 61241-0 hepsi Elektrikli tehizat (Toz):

tD, pD, iD, mD
EN 13463-0
hepsi Elektrikli olmayan
tehizat:
g,c, d, p, b, k, fr
7. Onaylanm Kurulular
11.7.2001 Tarih ve 24459 Sayl Resmi Gazetede
yaymlanarak 11.01. 2002 tarihinde yrrle girmi olan
4703 sayl, rnlere likin Teknik Mevzuatn Hazrlanmas
ve Uygulanmasna Dair Kanuna gre onaylanm kurulu:
test, muayene ve/veya belgelendirme kurulular arasndan, bir
veya birden fazla teknik dzenleme erevesinde uygunluk
deerlendirme faaliyetinde bulunmak zere, Yetkili Kurulu
tarafndan belirlenerek, bu Kanunda ve ilgili teknik
dzenlemede belirtilen esaslar erevesinde yetkilendirilen
zel veya kamu kuruluu olarak tarif edilmektedir. Yetkili
Kurulua kar sorumludur.
Yetkili Kurulua yetkilendirilen test, muayene ve/veya
belgelendirme
kuruluunun
ad,
adresi,
uygunluk
7.2 Onaylanm Kurulularn Sorumluluklar
Avrupa Birliinde Onaylanm Kurulularn atanmalarnda

EA-2/17: 2009 Mandatory ile temel deiikliklere gidilmi
olup atamalarda artk yeterlilik deil dorudan akreditasyona
dayal ilemler yaplmaktadr. Buna bal olarak 765/2008/EC
Regulasyon ve 768/2008/EC Uygulamalar yaymlanarak baz
deiiklikler salanmaktadr.
ki yllk bir zaman diliminde ilerinde 94/9/AT sayl (Atex)

Ynetmeliimizin de bulunduu 10 adet ynetmeliklerde
revizyona gidilecektir.
Mesela EC Tip Onay ynetmeliklerde yaplacak olan

revizyonlarn ardndan bundan sonra EU Tip onay eklinde
uygulanacaktr.
Avrupa Birliinde Avrupa ATEX Onaylanm Kurulular

Kurumu (EXNBG) oluumu mevcut olup; belgelendirmelerle
ilgili uygulamalarda ortaya kan baz karmak problemlerin
zmnde aklayc ynde nemli rol oynamaktadrlar. Bu
oluum; 1. ATEX Ex NB toplants sonucunda Haziran 1997
de oluturulmu olup; bir Bakan, ve iki Bakan Yardmcs
olup, TC 31 ve TC 305 de yelikleri bulunmaktadr.
Aadaki adreste onaylanm kurulular tarafndan

hazrlanm ve komisyon tarafndan yaymlanan onaylanm
kurulu yaynlarna ulalabilinmekte olup bu gne kadar 84
adet
aydnlatma
bildirimleri
yaymlanmtr.
http://ec.europa.eu/enterprise/sectors/mechanical/
ocuments/guidance/atex/clarification/
lkemiz de 2284 numaras ile IEP onaylanm kurulu olarak
grev yapmaktadr. Bugnlerde akreditasyon ilemleri
tamamlanm olan SCA Belgelendirme Kuruluunun da atama
almalar srdrlmektedir. Yakn zamanda iki adet
onaylanm kuruluumuz olacaktr.
7.1 Onaylanm Kurulu Ynetmelii
Uygunluk Deerlendirme Kurulular ile Onaylanm
Kurululara Dair Ynetmelik 17.01.2002 tarih ve 24634 sayl
resmi gazetede yaymlanarak yrrle girmitir.
Bir teknik dzenleme kapsamnda bulunan ve piyasaya arz
edilmesi hedeflenen rnlerin ilgili teknik dzenlemeye
uygunluunun test edilmesi, muayene edilmesi ve/veya
belgelendirilmesi amacyla faaliyette bulunacak uygunluk
deerlendirme kurulular ve onaylanm kurulularn alma
usul ve esaslarn, tamas gereken asgari kriterleri ve
faaliyetleriyle ilgili olarak uygulanacak meyyideleri
belirlemektedir.
Bamsz ve tarafsz bir ekilde uygunluk

deerlendirme hizmeti vermekle ykmldr
lgili teknik dzenlemede veya 4703 sayl
Kanun usul ve esaslarna veya ynetmeliklerde
belirtilen artlar kaybettiinin tespit edilmesi
halinde, bu kurulularn ilgili teknik
dzenleme kapsamndaki faaliyeti yetkili
kurulua geici olarak durdurulur
Gerekli
artlarn
yerine
getirilmemesi
durumunda onaylanm kuruluun ilgili teknik
dzenleme kapsamndaki onaylanm kurulu
stats kaldrlr
Onaylanm kurulularn faaliyetlerinin geici
olarak
durdurulmas
veya
statsnn
kaldrlmasna ilikin kararlar Resm Gazetede
ilan edilerek, Komisyona bildirilir
Uygunluk deerlendirme kurulular ile
onaylanm kurulular, faaliyetleri ile ilgili her
trl bilgi, kayt ve belgeleri, ilgili teknik
dzenlemede belirtilen sre, bu srenin
belirtilmemesi halinde yetkili kurulua
belirlenecek sre boyunca muhafaza etmek ve
talep edilmesi halinde yetkili kurululara ibraz
etmekle ykmldrler
Faaliyetine son verilen veya kendi istei ile
faaliyetine son veren uygunluk deerlendirme
kurulular
ile
onaylanm
kurulular,
faaliyette bulunduklar dnemde yapm
olduklar uygunluk deerlendirme faaliyetleri
ile ilgili bilgi, kayt ve belgeleri, ayn konuda
faaliyette bulunan uygunluk deerlendirme
kuruluu
veya
onaylanm
kurulua
devredilmek zere yetkili kurulua teslim eder,
7.3 Onaylanm Kurulularn ube ve Temsilcilik Faaliyetleri

Onaylanm kurulularn, yurt iinde ve/veya yurt dnda
aacaklar ube veya temsilciliklerinin faaliyetleri tarafndan
verilecek belgeler onaylanm kurulular tarafndan
dzenlenir. Onaylanm kurulular, yetkilendirildikleri
uygunluk deerlendirme faaliyetlerinin bir ksmn, szleme
yaparak bir yklenici kurulua yaptrabilirler. Ancak, yaplan
tm ilemlerden onaylanm kurulu sorumludur ve yklenici
kurulularn faaliyetleri sonucunda verilecek belgeler
onaylanm kurulular tarafndan dzenlenir.
Sonu olarak;
Patlayc ortamlarn 99/92/EC sayl Ynetmeliin, Patlayc
ortamlarda kullanlan rnlerin de 94/9/AT sayl Muhtemel
Patlayc Ortamda Kullanlan Tehizat ve Koruyucu Sistemler
ile lgili Ynetmeliin gerekliliklerini yerine getirdii srece
BLDRLER KTABI
deerlendirmesi yapaca modller ile rnler Komisyona

bildirilir. Bu kurulu, bu bilgiler ile Komisyon tarafndan
verilecek kimlik kayt numarasnn Resm Gazetede
yaymlanmas ile onaylanm kurulu statsn elde eder.
27
gvenlik ierisinde retimlerin srdrlme ans vardr. Aksi

takdirde tehlikeler kanlmaz olur.
Dier taraftan gvenliinden phe duyulan rnler zerinde;
gerek ithalatlarn, gerek satclarn ve gerekse kullanclarn
her zaman rnlerinin gvenliini muayene yaptrmak
suretiyle kontrol ettirme imkanlar bulunmaktadr.
94/9/AT sayl (Atex) Ynetmelii kapsamndaki bir rnn
test edilmesinde esas olmas gereken prosedrn;
Ynetmeliin Harmonize standartlarndan akreditasyonu olan,
yani bu harmonize standardlar kapsamnda IEC EN 17025
Laboratuvar Akreditasyon Belgesine haiz kurulua muayene
ettirilmesidir. Eer bu imkan yoksa 94/9/AT sayl Ynetmelik
Kapsamndaki onaylanm kurulular marifetiyle yaplabilir.
Bu amala, bu dzenlemelere gerekli zenin gsterilmesi
hayati nem arz etmektedir.
BLDRLER KTABI
Kaynaklar:
Tablo 2:
Standardizasyon Tablosu www.cooperindusturies.comdan
alnmtr.
28
Patlayc Ortamlarda Gvenlik ve Denetim

Nurettin Terziolu
IEP Enerji Petrol Sertifikasyon Ltd.ti.
iep.atex@gmail.com ; iep@iep.com.tr
zet
Endstriyel retim ve hizmet sektrnde teknolojinin geliimi yan sra mevcut risklerinin artmasn beraberinde getirmektedir.
Patlayc Gaz/Toz ortamlarn kapsayan tesislerde risk oranlar daha fazla olup alnacak tedbirlerin ATEX 137 (99/92/AT)
direktifine gre alnmas gerekmektedir.Alnan tedbirlerin yeterlilii konusunda bata tesis sahibi olmak zere kamuyu ve baz zel
sektr de direkt olarak da ilgilendirmektedir. letmenin yapm aamasnda alnacak tedbirler , sonradan meydana gelebilecek
riskleri minimum seviyede tutmu olacaktr.
1. Giri
Patlayc ortamlar iin ncelikle yaplaak iin tanmn , i ak ve yerleim plannn taslak olarak projelendirilmesi gerekmektedir.
Akabinde yaplacak projenin izimi ve onay konuya vakf uzmanlar tarafndan yaplmas halinde pratik uygulamada birok
problemler zlm olacaktr. Ancak mevcut olan tesislerde sonradan yaplan risk deerlendirmede oldukca problemler
gzkmektedir. Mevcut alan bir tesisin patlayc ortamlar konusunda retim veya hizmet deitirmesi halinde , ayn ekilde
temelden projelendirilmesi ve ATEX 137 direktifi kapsamnda tm tedbirleri alaak ekilde uygulamann yaplmas gerekmektedir.
Bu konuda yapm ve denetim organlarnn ncelikle konuya vakf olmalar gerekir.
Aada patlama meydana gelen iyerlerini incelediimiz zaman ATEX 137 birok sektr ilgilendirdiini grebiliriz.
-Boya Tiner malatlar

- Deri malatlar
- Plastik Enjeksiyon mal Yerleri
- Pamuk-plik Deposu veletme Yerleri
- LPG LNG vb Gaz Dolum , Depolama ve Sat Yerleri
- Rafinerileri
- Akaryakt/LPG /Doalgaz Datm stasyonlar
- Ya Rafinerilerinin Baz Blmleri
- Etilen Kullanan Elbise Temizleyicileri
- Ak malatlarnn Baz Blmleri
- Laboratuvarlar
- Frn veya Elektrostatik Toz Boya Yaplan Yerler
- Kozmetik malatlar
- Maden Ocaklar
- Sanayi tesislerinde Doalgaz Tesisleri
-Kimya sektr
-p depolama yerleri
-Kmr iletmeleri
-Atk svlardan gaz retim tesisleri
-Aa ileme endstrisi
-Biogaz retim tesisleri
-Metal ileme tesisleri
-Gda ve yem sektr (Yanc toz maddeleri)
-la sektr
-Matbaaclar
BLDRLER KTABI
Patlama Gerekleen Tesislere Ait rnekler ;
29
2. Risk deerlendirme ;
Risk deerlendirme ; ATEX 137 Patlayc Ortamlardan alanlarn Korunmas ynetmelii referans olarak seilerek yaplr. Ancak
risk deerlendirmenin salkl yaplabilmesi iin ATEX 94/9 ynetmeliinin de bilinmesi gerekmektedir.
Genel Riskler ;
-Tehlikeli blgede alan personel harici giri-k kontrolunun salanmas,
-Kiisel koruyucu ekipmanlarn uygunluu,
-Mekanik ve Elektrikli ekipmanlarn uygunluu,
-Tehlikeli Blgelerde girii statik yk boalmas,
- retim atklarnn izlenmesi,
-Tehlikeli Blgelerde s, nem ,havalandrmann kontrolu ,
- Tamada kullanlan ekipmanlarn uygunluu,
- Bakm,onarm ekipmanlarn uygunluu ,
- Bakm, onarm ncesi ve sonras alnan tedbirlerin uygunluu ,
- in durdurulmas (ksmen veya tamamen),
- Patlayc maddelerin temizlenmesi,
- Yetkili birim amirinden onay alnmas (sorumlu teknik eleman) ,
- Kritik noktalardaki malzemelerin bulundurulmas uygulamalar ,
- Olabilecek yangn vb. tehlike iin hazrlk ve personelin eitimleri,
- saatleri harici bu gibi yerlerin kilitlenmesi ve 24 saat koruma sisteminin uygunluu,
- Aydnlatmann uygunluu ,
- Gvenlik iaretlerinin uygunluu,
- Test gvenlii gaz szdrmazlk vb gvenlik sistemlerinin uygunluu ,
- Uygulama ilemleri konusunda prosedr , talimatlar vb dkmanlarn uygunluu
(Patlamadan koruma dkmanlarnn yeterlilii ) ,
- lk yardm ve kurtarma eitimleri,
- Salk ile ilgili techizat yeterlilii ,
- Tehlike annda ulalabilecek iletiim bilgileri ve yeterlilii,
- Mekanik / Elektronik alarm cihazlarnn kontrol,
- Yangn sndrme cihazlar kontrol,Hidrant kontrol,Eitimler,
- Yldrma kar korunma tedbirleri
2.1 Patlayc Gaz/Toz larn MSDS lerinin karlmas ve Deerlendirilmesi

in temeli olan tesiste kulanlacak ekipmanlarn seimini yapmak iin patlayc gaz/toz maddelerinin risk deerlendirilmesinin
salkl olarak yaplmas gerekmektedir. Bu deerlendirme deki bilgiler ; tehlike blgelerde ekipman seimi ve projelendirmede
referans olarak kullanlacaktr.
Patlayc ortamlarda MSDS lerin deerlendirmesi iin aada zet ekilde belirtildii zere tablolarn oluturulmas gerekmektedir.
Tozun Ad ve
younluu
(gr/cm3)
Partikl lm
deeri
(Mikron)
P Max
(Bar)
Min Ateleme enerji

miktar
(mJ)
Hacimsel
Patlama deerleri
(% xx-%yy)
Kvlcmlanma scakl
( 0C )
BLDRLER KTABI
rnek Tablo - Tesis aknda mevcut tozun deerlendirme tablosu
30
Gazn Ad ve
younluu
gr/cm3
P Max
(Bar)
Alt ve st
Min Ateleme enerji miktar
Buharlama ve Kvlcmlanma
Patlama
( mJ )
scakl
Deerleri
( 0C )
(% xx-%yy)
rnek Tablo - Tesis aknda mevcut Gaz deerlendirme tablosu
Tesiste kulanlacak ekipmanlarn seiminde nelikle hazrlanacak olan Tehlikeli blgelere gre risk deerlendirme tablolar ATEX
94/9 direktifi kapsamnda ilgili standartlara gre Exproof ekipman seiminde referans olarak kullanlacaktr.
2.2 Ekipman Seimi

Gaz/Tozlarn deerlendirilmesinden sonra taslak yerleim plan ve projeye gre ekipman seiminde dikkat edilmesi gereken hususlar
vardr.
- Grup kategorisi
-Cihaz Kategorisi
-Koruma tipi
-Gaz / Toz ortam snf
-Scaklk snflar
-IP xy
2.2.1 Elektrikli Ekipmanlarda Koruma Tipleri ;

- Alev Szdrma Muhafaza
- Arttrlm Emniyet
- Kendinden Emniyetli
- Yaa Daldrma
- Basnla koruma
- Toz Doldurma
- Szdrmaz Korunma
d
e
I ( Ia , Ib )
o
p
q
n ( nA, nR,NL,nC,nP)
- zel Koruma
- Kapsl ine Alma
s
m ( ma , mb )
2.2.2 Elektrikli Olmayan Ekipmanlar Koruma Tipleri ;

Ak snrlayc muhafaza
-Aleve kar dayankl muhafaza
-Kendinden gvenlikli
-Yap itibaryla koruma
-Ateleme kaynaklarnn denetimi
-Basnclandrma yoluyla koruma
-Svya batrma yoluyla
fr
d
g
c
b
p
k
2.2.3 Toz Ortamlarnda Ekipman Koruma Tipleri ;

tD
pD
iD
( iaD , ibD)
mD (m a D , mbD)
2.3 Projelendirme
Patlayc Gaz veya Toz ortamlar konusunda projelendirme farkl boyutta planlanmaldr.
2.3.1 Yeni Tesisler ;
BLDRLER KTABI
- Aleve kar dayankl mahfaza

- Basnlandrma yoluyla koruma
-Kendinden Emniyetli koruma
- Kapsllme yoluyla koruma
31
Temelde yaplacak olan tesisisin projendirmesinde ilgili standartlar gzden geirilmelidir.

Patlayc Gaz ortamlar iin EN 60079-10 , Toz ortamlar iin EN 61241-10 standartlar veya u anda revize edilen standardlara gre
proje izimlerinde deerlendirme yaplmas gerekmektedir. izilen ve onaylanan projelerde uygulamada olduka problemler
yaanmaktadr. Bu konuda bata izen olmak zere onaylayan ve enerji ama , iletme izni iin denetim yapan kurululara konunun
hassasiyeti asndan birok grevler dmektedir.
-izilen projelerde kullanm amac itibar ile patlayc gaz/toz ortami ise ekipmanlara ait genel bilgilerin asgari olarak ATEX 94/9
direktifi kapsamndaki standartlarn ngrd koruma tiplerinin belirlenmesi ve projelerde gsterilmesi gerekmektedir.
-Yerleim plan ve ak emasnn netlemesinden sonra ekleri ile birlikte Tehlikeli Blge Haritasnn izimi ve detaylandrlmas
gerekmektedir.
2.3.2 Eski Tesisler ;

Ynetmeliin uygulamaya getii tarihden nce enerjisi ve iletme izinleri olan tesislerde ATEX 137 ye gre salkl olarak
deneyimli uzman veya kurulularca risk deerlendirilmesi yaplmas gerekmektedir. Eski tesislerin birounda Tehlikeli Blge
Haritas mevcut deildir.
Bu konuda yukarda belirtildii zere Kimyasal maddelerin MSDS lerinin deerlendirilmesi sonucu yerleim ve i ak yapsna gre
asgari olarak Genel Yerleim ve Yrel Yerleim Tehlikeli Blge izimlerinin yaplmas gerekmektedir.
2.3.4 Genel yerleim Tehlikeli Blge izimi
BLDRLER KTABI
ekil 1 : Tehlikeli Blge izimi
32
2.3.5 Birim Tehlikeli Blge izimi
ekil 2 : Birim Tehlikeli Blge izimi
2.4 Ekipmanlarn seimi ;

Ekipman seimi konusunda Gaz ve Tozlarn MSDS deerlerine gre ve izilen Tehlikeli Blge Haritasna gre ekipman seimi
yaplmaldr. Bu tablolar Elektrikli Ekipmanlar , Elektrikli Olmayan Ekipmanlar olmak zere EN 60079 ve EN 13463 serisi
standartlarna gre hazrlanmaldr.rnek deerlendirme tablosu aada verilmitir.
Ekipman Ad
Teknik zellikleri
Tesis ii
alan tanm
Tehlike Blgesi
20;21;22
0,1,2
alma
ortam
scakl
Ex koruma Tipi ve
scaklk snf
Varsa IP xy
Koruma derecesi
Gvenlik Sistemleri: Alglayc sistem ekipmanlar , Gvenlik iaretleri , Servis el aletleri , Dkmantasyon
Patlayc ortamlarda kulanlacak Servis ve Kiisel Korucu ekipmanlara ait ayn ekilde tablolarn oluturulmas gerekmektedir.
BLDRLER KTABI
rnek Tablo - Hat veya Tesiste kullanlacak Mekanik / Elektrikli ekipman listesi
33
2.6 Eitim
Ynetmeliin bir maddesi eitim konusunu gndeme getirmektedir. ncelikle tehlikeli blgelerde alanlarn eitimi akabinde ise
bu tip sektre hizmet veren ; Servis veya Montaj yapan taaron kurulularn personel eitimi mutlak suretle gereklemelidir.
Bu arada en nemlisi Denetimci ve Uygulayclarn ATEX 94/9/AT ve ATEX 137 ynetmelik eitimlerini detayl olarak almalar
gerekmektedir.
2.7 Ynetmelikler ve Uygulamalar ;

Ynetmelikleri gzden geirdiimiz zaman birok Kamu ve zel sektr direkt olarak ilgilendiini rahatlkla grebiliriz.
- ATEX 94/9 Patlayc Gaz Ortamlar ve Ekipmanlar
- ATEX 137 (99/92) Patlayc Gaz Ortamlar ile ilgili Sal ve Gvenlii ( alanlarn Patlayc Ortamlardan Korunmas
Ynetmelii )
- Yer alt ve Yer st Maden letmelerinde Salk ve Gvenlik artlar Ynetmelii
- Elektrik Tesisleri Ynetmelii ve Elektrik Tesisleri Proje hazrlama ynetmelii
- Yap denetim kurulular ynetmelikleri
- Tehlikeli Maddelerinin Tanmas hakkndaki ynetmelik
- Tersane , Tekne mal ve ekek Yerlerine ait letme zni verilmesine ilikin ynetmelik
- Ruhsatlandrma Ynetmelii
- Yangn Ynetmelii
Mevcut uygulamalarda ise malatc , Pazarlamac ,Montaj/Servis , Proje izimi , Onay ve
Denetimdeki yetersizliklerden dolay oldukca problemler yaanmaktadr.
3. Sonu ve Deerlendirme
ATEX 137 ve buna bal yaymlanan direktiflerin uygulamasnda alnmas gereken bir ok tedbirler vardr.
-Yaymlanan ynetmeliklere gre Kamu veya zel kurulularda ilgili birimlerin tespiti ve bu birimlerde alan personelin eitimi
,
-Ynetmeliklerin uygulanmasnda zel veya Kamu kurulularnn arasndaki koordinasyonun aktif hale getirilmesi,
- Mevcut eski ynetmeliklerin gzden geirilmesi ve gerekenlerin ail olarak revize edilmesi,
- Projelendirme ve Uygulama ve Denetim sisteminin yeniden gzden geirilmesi,
Kamu ve zel sektrn ATEX 137 konusunda uygulama sistemini aktif hale getirirse , insan sal , can ve mal gvenlii
asndan kayplarn minimum seviyede kalmas salanm olacaktr..
4. Kaynaklar:
BLDRLER KTABI
1- ATEX 94/9/AT ynetmelii

2-ATEX 137 (99/92) ynetmelii
3-EN 60079 serisi standartlar
6-Yukarda Bahsi geen Bakanlk ynetmelikleri
34
PATLAYICI ORTAMDA KULLANILAN KENDNDEN

KORUMALI CHAZLAR
INTRINSICALLY SAFE EQUIPMENTS USED IN
HAZARDOUS AREAS
Grsel ERATAK
Elektrik ve Elektronik Mhendisi

TSE rn Belgelendirme Merkezi Bakanl
Elektroteknik Sektr Belgelendirme Mdrl
Telefon: 0312 4166480 Faks: 0312 4166730
e-posta: geratak@tse.org.tr
zet
1. Giri
Endstriyel tesislerde, retim sreleri srasnda oluan

gazlar,svlar ve buharlar ile elyaf ve uucu maddeler
Patlayc ortamda normal alma srasnda veya belirlenmi
parlama ve patlama gibi tesislerin ve alanlarn gvenliini
hata durumunda, sl veya elektriksel yolla tutumaya yol
tehlikeye sokacak
ortamlar oluturabilmektedirler. Bu
amamas iin, yayabilecei enerjisi kontrol altna alnm
ortamlarn olumamasn salamak iin tesislerin gvenlii
cihazlar kendinden emniyetli cihaz olarak tanmlanmaktadr.
salanm cihazlar ile iletilmesi gerekmektedir.
Kendinden
emniyetli
cihazlar,
ekonomik
fiyatlar,
olarak
saladklar yksek emniyet ve minimum bakm giderleri ile
kullanlabilmesi ve bu cihaz gruplar ile gvenli sitemlerin
gnmzde tm dier gvenlik nlemlerinden daha yaygn
oluturulabilmesi
kullanlmaktadrlar.
Cihazlarn
patlayc
Komisyonunca
ortamlarda
iin,
(IEC)
gvenli
Uluslararas
elektrikli
Elektroteknik
cihazlarn
tasarm
amalarn da ieren ve kullanldklar ortam gerei alnmas

gereken nlem trn belirleyen standardlar hazrlanmtr.
Tesislerin
gvenilirliinin
srdrlebilmesi
amacyla,
tasarm aamalarnda yeterli gvenli yapya sahip klnm

cihazlar kategori ve gruplarna uygun olarak sahada
kullanlrlar.
1.1. Patlama Sreci

Patlama tutuma ile balayan, yksek basn ve s ile
gelien yanma srecidir. Patlamann oluabilmesi iin 3 ana
unsur, yanc madde (uygun hacimde), hava (oksijen) ve
kvlcm (tututurucu) bir araya gelmelidir.
TUTUMA
Abstract
mmm
HAVA
ekil 1 : Patlama geni
YANICI MADDE
BLDRLER KTABI
In ndustrial sites, during the production processes

gases,vapours,liquids, fibres and flying sunstances occur.
These substances can create flames and explosions which
danger the life of staff and the ndustrial site. In order to
prevent these hazardous situations industrial sites should be
operated with safe equipments.
International Electrotechnical Committee has issued
standards which assures safe design and operations of
equipments and sysytems installed by these safe equipments.
35
Tablo 2: Maden iletmeleri dndaki patlayc ortamlar iin,

kullanm yeri ve amacna gre cihaz kategorileri
1.2. Alan (Zone) Snflandrma (99/92 EC)
Tehlikeli alanlar blgeye (zone) ayrlrlar.

GAZLAR
Zone0: Patlayc hava/gaz karmnn srekli veya
uzun periyotlar ile var olduu alan.
Zone1: Patlayc hava/gaz
koullarda bulunduu alan.
karmnn
normal
TOZLAR
Zone20: Patlayc hava/toz karmnn srekli veya
uzun periyotlar ile var olduu alan.
karmnn
normal
Zone21: Patlayc hava/gaz karmnn normal

koullarda bulunmad veya arza koullarnda ksa
sreli bulunduu alan.
Tanmlanmam alan: Patlama ihtimalinin bulunmad
alan.
1.3. Cihaz Kategorileri
Grup I: Madenlerin yeralt blmlerinde ve bu madenlerin
grizu ve/veya yanc toz tehlikesi altndaki yerst
blmlerinde
Kategori M1
ok yksek derecede
emniyetli
Kategori M2
Yksek derecede emniyetli
Gerekli
koruma
seviyesi Bu tehizat bir patlayc ortam
birbirinden bamsz olarak iki olduu
takdirde
enerji
arza
olmas
durumunda kesilmesi iindir
salanr
Tablo 1: Maden iletmeleri iin, kullanm yeri ve amacna
gre cihaz kategorileri
BLDRLER KTABI
Grup II: Grup Iden farkl dier patlayc ortamlarda
36
Kategori M1
ok yksek derecede
emniyetli
Gerekli koruma seviyesi
birbirinden bamsz
olarak iki arza olmas
durumunda salanr
ZONE
TOZ
ZONE 20
ZONE 21
ZONE 22
CHAZ
KATEGORS
1
2
3
Tablo 3: Gaz ve Tozlar iin cihaz kategorileri
Zone2: Patlayc hava/gaz karmnn normal

koullarda bulunmad veya arza koullarnda ksa
sreli bulunduu alan.
Zone21: Patlayc hava/toz

koullarda bulunduu alan.
GAZ
ZONE 0
ZONE 1
ZONE 2
Kategori M2
Yksek derecede
emniyetli
Kategori M3
Emniyetli
Gerekli koruma
Sk oluan arza ve
seviyesini, normal
bozulmalarda
gerekli
alma esnasnda
koruma seviyesini salar
salar
1.4. Scaklk Snflar

Scaklk Snf
T1
T2
T3
T4
T5
T6
Maksimum Yzey Scakl (C)

450
300
200
135
100
85
Tablo 4:Yzeysel scaklk seviyelerine gre snflar

1.5. Patlama nleme Metodlar
ekil 1de belirtilen Patlama geni elemanlar kontrol
edilerek patlama riski engellenmeye allmaktadr.
Patlamay engellemek iin, yaygn olarak metod
kullanlmaktadr.
Ateleme Elemannn Kontrol:Bu metoda, patlama
geninde yer alan elemanlar birlikte barndrlrken
ateleme (tututurma) eleman kontrol edilir. Bu ynteme
rnek olarak gaz yakan cihazlardaki pilot alev gsterilebilir.
Kurulumu pahal ve ayrca yksek bakm giderleri olan bir
metoddur.
Atmosferin Kontrol:Bu metodda ateleme eleman
patlayc ortamdan uzakta bulundurulur veya basn
uygulamak gibi yntemlerle kontrol salanr. Kompleks ve
pahal bir metoddur.
Hatal Atelemeyi Kaldrmak: Bu metodda hata sonucu
ortaya kacak atelemeler engellenir. Bunu salamann en
temel yolu da ateleme elemannn salayaca enerjiyi
patlayc ortamda bulunan gaz,toz,buhar ve sv gibi
yanclarn tutuma scaklnn altna ekmektir. Atmosferin
ve ateleme elemann kontrol gerekte bir nleme metodu
iken ateleme enerjisinin kontrol gerek bir korumadr. Bu
koruma ateleme elemann bariyerler vastasyla kontrol
edilmesiyle salanr. Bariyerler vastas ile ateleme olasl
bulunan elektriksel cihaz veya devrelerin hata annda
oluturaca ateleme enerjileri ortamda bulunan yaktlarn
tutuma enerjisinin altna ekilir ve bu emniyet tedbiri
uygulanm cihaz veya devrelere kendinden emniyetli
(Intrinsically safe) cihazlar denir.
1.5.1.
Kendinden Emniyetli Cihazlar/Devreler
Kendinden Emniyetli Devre uygulamasnda ama ateleme

geninde yer alan tututurma kaynann gen dnda
braklmasdr. Ana felsefe cihaz ve kablolarn normal
operasyon ve hata oluumu srasnda patlamay
oluturabilecek enerji seviyesine ulamayan bir enerji
yaymalardr. Dier bir deyile aa kacak enerjinin
uygulanan yntemlerle snrlandrlmasdr.
ekil 3: Kapasitif Devre
ekil 3teki anahtar ak olduunda kondansatr V
gerilimine kadar yklenir ve devre aadaki ekilde
enerjilenir.
E=1/2 CV2
Kontaklarn kapanmasna ok az kala bir kvlcm oluur,
ancak kontaklar bu aamada birbirine yakn olduklarndan
bu kvlcmn deeri ok byk deildir.
1.5.3.
Endktif Devrelerde Kontaklarn Almas
Endktrler de depoladklar enerjiyi, devrenin almas

srasnda tehlikeli blgeye iletebilirler.
Grafik 1:Grafikte eitli kimyasal zelliklere sahip

malzemelerin minimum tutuma akmlar verilmektedir.
ekil 4:Endktif devre
ekil 4teki devredeki indktr aadaki deere kadar

enerjilenir.
E=1/2 Li2
Anahtar aldnda endktr anahtar almadan nce sahip
olduu akm deerini korumaya alacandan V=L(di/dt)
gerilimi oluur. Di/dt ifadesi akmn zamana gre deiim
miktarn gsterir. Bu deer ok byk olabilir nki akm
ilk deerinden sfra doru olduka hzl deiecektir. Bu
deiim olduka kuvvetli bir kvlcma yol aabilecektir.
1.5.2.
Kapasitif Devrelerde Kontaklarn Kapanmas
Kondansatrler elektrik enerjisini plakalar arasnda tutar.

Bu enerjinin kontrol edilememesi ve tehlikeli blgede
kondansatrn boalrken ark yaratmas patlama genini
tamamlanmas anlamna gelir ve patlama oluur.
BLDRLER KTABI
ekil 2: Kendinden Emniyetli Devre
1.5.4.
Rezistif Devrelerde Kontaklarn Almas ve
Kapanmas
37
ekil 5:Rezistif devre
Yukardaki rezistif devrede ise Ak devre gerilim

deerine bal olarak oluan ksa devre deeri
Iad=Vkd/Rye ulaacak ve bu deer patlamay
balatabilecektir.
1.6. Kendinden Emniyetli Cihaz
Tehlikeli ortamda almas amalanan cihazlarn kendinden
emniyetli hale getirilmelerinde en yaygn kullanlan metod
zener diyodlar ile oluturulmu enerji bariyerleridir.
Kullanlan diyodlar normal alma veya hata esnasnda
oluacak ak devre gerilimi ve ksa devre akmlarn enerji
bariyeri ile snrlandrr ve Grafik 1de rnek verilen patlama
deerinin altnda tutarlar.
bakm ve onarm masraflarnn dier tm emniyet

uygulamalarndan
dk
olmas
zener
diyod
uygulamalarnn iletme sahiplerinin ncelikli tercihi
olmalarn salamtr. Kurulum ve bakm masraflarnn
dier gvenlik nlemlerinden dk olmasyla birlikte
bariyerler hemen her tr devrede kolayca kullanm imkan
sunmaktadr. Tehlikeli blgelerde enerjinin dk akm ve
gerilim deerleriyle snrlandrlmasn salayan zener
bariyerler
ZONE 0 ortamnda bile ok rahatlkla
kullanm imkan sunmakta olup patlayc ortamlarda
kendinden emniyetli cihaz altrmann birinci tercihi
olmulardr.
1.8. Kaynaklar
1.
94/9
AT
Muhtemel
Patlayc
Ortamlarda
Kullanlan Tehizat ve Koruyucu Sistem le lgili

Ynetmelik.
2.
99/92 AT Patlayc Ortamlarn Tehlikelerinden

alanlarn
Korunmalar
Hakkndaki
Ynetmelik.
3.
Guidelines on the Application of Directive 94/9

EC 2009 edition
4.
TS EN 60079-11: Patlayc gaz ortamlar-Blm

11 - "i" tipi kendinden korumal cihazlar
Standard
ekil 5: Kendinden emniyetli devre

Zener Bariyer patlamaya yol amamak veya aa kan
enerjiyi snrlamak iin aada belirtilen kriterleri
salamaldr.
Tehlikeli ve gvenli alanlardaki Akm ve Gerilim
deerleri;
ITOPLAM (Bariyer) IMAKS (Saha Cihaz)
VTOPLAM (Bariyer) VMAKS (Saha Cihaz)
Endktif ve kapasitif elemanlar iin deerler;

Kapasitans(saha cihaz) +Kapasitans(saha kablo) Kapasitans(Emniyetli blm)
BLDRLER KTABI
Endktans(saha cihaz) + Endktans(saha kablo) Endktans(Emniyetli blm)
38
1.7. SONU
Kendinden emniyetli cihazlar oluturabilmenin en
gvenli yollarndan biri olan zener bariyerlerin kurulum,
5.
TS EN 60079-0: Patlayc ortamlarda kullanlan Blm
Standard
Tehizat
Genel
zellikler
I. OTURUM
ATEX RN BELGELENDRME ve TEST LEMLER
(SORU-CEVAP KISMI)
___________________________________________
SALH AYDIN- Buyurun.

SALONDAN- Sunumunuzda bir rnek vererek, bir zon snrlamas verdiniz.
Yukardan, yandan 3 metre filan gibi. Bunun bir standard var m mesafe belirleme
asndan? Yoksa, bir hesap yntemi var m, yani sahann evresini hesaplayacak
myz?
Teekkrler.
NURETTN TERZOLU- Tehlikeli blgelerin snrlandrlmas konusunda,
gerek patlayc gaz ortamlar veya gerekse patlayc toz ortamlaryla ilgili N61000,
N60079-10. -1 gazla ilgili, -2 de tozla ilgilidir. Ancak, standard incelediiniz zaman,
ierisindeki materyallere bakarsak, tehlikeli blgelerin snflandrlmas zellikle
patlayc gaz veya tozun basn miktar, havadan ar veya hafif olmas, iletmedeki
konumu gibi birok kriter veya gaz halindeyse havaya kma esnasndaki yaylma
hz ve hacimsel olarak deerlerini bildikten sonra hesap edilerek tehlike blge
izimleri yaplr. Bununla ilgili rnekler var standartta; ancak, bilinmeyen konularda
hesaplama kurallar var. Muhakkak projede yanstlmas gerekiyor. Standart aktr.
Orada diyor ki, Basn miktar, gaz veya tozun younluu, logaritmik hesaplar
yaparak, buradaki metraj mesafesini rahatlkla bulabilirsiniz.
Buyurun.
SALONDAN- Zon sfrn ne kadar bir alan ya da hacmi kapsamas gerektii
konusunda bir ey kartamadm.
NURETTN TERZOLU- Standard incelediimiz zaman, zellikle zon 1 ve
zon 2yle ilgili metrajlar ok rahatlkla bulabilirsiniz; formllerde eer o kriterleri,
parametreleri yerine koyarsanz. Zon sfr da zaten devaml gazn bulunduu mahal
olduu iin, byle bir ey yapmanza gerek yok.
SALH AYDIN- Teekkr ediyoruz Nurettin bey.
Buyurun.
SALONDAN- Bakm onarmla ilgili bir standart var; ancak, bakm onarm
sonrasnda exproof zelliin devam edip etmedii konusunda herhangi bir kontrol
yaplp yaplmadna rastlamadm. Bununla ilgili olarak Nurettin bey, tamircinin
belgelendirilmesinden bahsetmiti; ancak bu, Trkiye'de uygulamas olan bir ey mi?
Bu exproof ekipmanlarn tamir-bakmn yapan kiilere verilen bir belge mi bu? Bu
kontrol ve eylerin ne sklkta yaplmas gerektiine dair herhangi bir dzenleme var
m ya da bu exproof ekipmanlarn kullanmnda son kullanma tarihi gibi bir yaklam
var m?
SALH AYDIN- Teekkr ediyoruz.
Sorunuzu ben cevaplayaym. Bu problem btn lkelerin ana problemi
aslnda. Mesela madenler iin, demin de bahsettim gibi, 60079-19 uygulanmyor
diyor; ama uygulasan da olur. Demin bahsettiim gibi, ayn grupta olan, yani 2. grup
1. kategori cihazlar da ayn artlar salyor. Komisyonda tarttk bu problemi.
Normal prosedrler nda bu problemleri bir-iki sene 99/92ye atf yapld filan, ama
son durumlarda, retici, rettii rnn Ek 2-1-06da bahsettiimiz ksmnda, rnn
nasl bir tamir-bakm uygulanacak, nasl prosedrler uygulanacak veya kendisi mi
yapacak, yetkili bir tamir-bakmc atam m, hangi artlarda yaplacak, belirlemek ve
bunu da rnne ilitirmek zorunda. Bu talimatlar ksm nemli, yani yle bakacaksn
olaya. Her rne gre de deiebilir. En son aldmz karar bu ekilde. Yani retici
bu tip bilgileri vermek zorunda. Btn bilgileri deil, ama uygulama babndaki bilgileri
reticisine vermek zorunda. Yl, sresi de orada yazacak. Bir de madenlerdeki
durum var.
Tabii, yle bir durum olabilir ki, tamir takmlar da olabilir; yani onlar da
belirtmek zorunda. Bu tip kaytlar da konuluyor. Ynetmeliimizin kayd var
biliyorsunuz; 94/9 ATnin kayd var, rehber dokman. Ben, bu tip eyleri belirledim.
Onlar sizlere vereceim. Nurettin bey, onun tercmesinde yardmc olacak. Onu da
BLDRLER KTABI
oaltp, cretsiz olarak herkese datmak dncesindeyiz. Orada baz eyler
40
yazyor.
Teekkr ediyorum.
Buyurun.
SALONDAN- Ayn ortamda bazen yanc, patlayc gaz, bazen toz olmas
durumunda kullanlacak elektrikli ekipmann kategorisi nasl olmaldr?
SALH AYDIN- Teekkr ediyorum.
Ekipman, hem gazn, hem tozun artlarn salayacak standartlar uygulanarak
yaplmakta. aretlemenin nemi orada. Yani toz varsa, T ile gsterilen ekilde tozun
standartlar; gaz varsa, gaza gre standartlar belirlenerek iaretlemesi yaplyor.
Onun standartlar da belirlenmitir. Her ikisini de kapsayacak diyorum. Kk t, byk
t gibi grrsen, tozu kapsyor. G gryorsan, yine ayn ekilde gaz kapsyordur.
Tabii, daha toz var; ama tozun da hangi korunma tiplerine uygulandna gre
deerlendirmeleri var. Standartlarda hepsi belli. Yani 13469 Standard elektriksiz
rnlerde, 60641 Standardnn da tozlarn standard olduunu sylemitik. O
standartlarda hepsi belirli. aretinden anlalacak diyoruz ya, yani G ve T harflerini
greceksin orada.
Buyurun.
HALL KUTLU (Kimya Mhendisi)- Salih hocama iki sorum var. Biliyorsunuz,
LPGden sonra CNG ve LNG piyasaya kt ve youn bir ekilde kullanlyor. Benim
sormak istediim u: LNG, devasa tankerlerle LNG tanklarna boaltlyor. Buradaki
boaltma srasnda AT tip onaylarmz farkl m? Birinci sorum bu. Ayn soruyu Grsel
beye de soruyorum. TSE, bu konuda standartlarn tamamlad m?
kinci sorum Salih beye. Sktrlm gaz tplerimiz var; youn ekilde
sanayide
kullanlyor.
Test
istasyonu
olmadn
biliyoruz.
Test
istasyonu
kurulmasyla ilgili almalarnz var m? Test istasyonu kurulmasyla ilgili

almalarnz hangi safhada?
Salih hocam; son sorum size. oksijen tpleri youn bir ekilde lkemize
giriyor. Bunlar neden nlenemiyor?
Nurettin hocam, risk analizi metodunu ok gzel sralad. Parlayc ve patlayc
metodu eitleri nedir?
Teekkr ederim.
BLDRLER KTABI
ortamda risk analizine balamadan nce zorunluluklar olacak m? Risk analizi
41
CNG, LNG tpleriyle ilgili sorularnz basnl kaplar ilgilendiriyor. Ona burada
cevap vermeyeyim imdi. Ama bu sorunuzu yazl olarak sorarsanz, gerekli cevab
Bakanlk olarak veririz. Ama TSEdeki arkadalarmz cevap verirlerse bilemiyorum.
GRSEL
ERATAK-
Basnl
Kaplar
Direktifinde
de
TSE
olarak
akreditasyonumuz sz konusu. Ancak, ilgilendiiniz harmonize zel bir standart.

Durumu nedir, ne deildir, u anda bilebilmem olas deil; nk yzlerce, binlerce
standarttan bahsediyoruz. Gerek reticilerden, gerek sektr iinde yer alan siz
uzmanlardan ricamz, bizlerin ayna komitelerimiz var -standartlar hazrlayanlar,
reticiler veya o standartlarla iletme altranlar;-o komitelere destek bekliyoruz.
Dolaysyla, ayna komitelere ciddi anlamda destek bekliyoruz. Gzel bir yerlere
gelmemizin yollarndan biri de budur.
Teekkr ederim.
SALH AYDIN- Test istasyonundan bahsettiniz. LPG tp dolumlarnn yapld
ayrca bir test istasyonu var. Zannedersem, 10 ylda bir tpler tekrar kontrol ediliyor,
deil mi? Bu tip test istasyonlarnda da ayn ekilde ATEX Direktifi kapsamnda bir
projelendirme yapabilirsiniz. Biz, bununla ilgili birka tane tesisi inceledik. Orada
tehlikeli blge haritasnn izimi, kullanlan ekipmanlarn uygunluu hakknda veya
prosedrler hakknda, daha dorusu gvenlik konusunda ATEX 137ye gre bir
deerlendirme yaptk.
HALL KUTLU- Test istasyonlarnda doldurucu firma youn bir ekilde var.
Sanayi Bakanlmzn byle bir almas var; ama bu, 2008de kalm. Bu alma
srecek, sreceini de biliyorum. Test istasyonlarndaki testlerden biri ana vanalarn
taklmas. O vanalarn taklmas bile zel bir ey gerektirir. Yksek basncn sanayide
patlamas en basit bir rnektir. Onu vurgulamak istiyorum. Zannedersem, 9 tane
metot var.
SALH AYDIN- Doru, haklsnz. Aslnda gerek tp dolum tesislerinde ve
gerekse test istasyonlarnda kullanlan ekipmanlarn da direktif kapsamna otomatik
BLDRLER KTABI
olarak girdiini biliyoruz. Bu konuyla ilgili Trkiye'de belgelendirilmi bir firma
42
herhalde yoktur diye biliyorum; ama daha nceden Trk Standartlar Enstits
tarafndan belgelendirme yaplm olan kurulular var.
Tesiste uygulama tamamyla direktif kapsamna girer.
HALL KUTLU- Bir ey daha ilave edeyim. zellikle maden ocaklarnda

patlamalarda gaz detektrleri var; bunlar btn standartlara uyuyor, fakat orada bir
tane sorunumuz var. Kalibrasyon iin yetki belgesi, onay belgesini kim veriyor?
NURETTN
TERZOLU-
Herhalde
bana
sylediniz,
deil
mi?
Risk
deerlendirmede ok karmza kan problemlerden bir tanesi de bu. zellikle

alglayclarn ncelikle uygun ortama gre, gazn veya tozun yapsna gre uygun
seilmesi gerekiyor. Periyodik kontrollerde de referans gaz kullanlarak denetiminin
yaplmas gerekiyor. Ancak, denetimlerde zellikler referans gaz kullanlmadn,
bunun yerine akmak ve benzeri gibi eyler kullanldn grebiliyoruz. Aslnda ok
riskli bir itir. zellikle kalibrasyon irketine bir bilgi vermeniz lazm ncelikle; yani bu
konuyla ilgili kalibrasyonu yapmas iin, Bizim LEL deerlerimiz, alt ve st limit lm
deerlerimiz udur eklinde.
kincisi, direktife gre, LEL deerinin yzde 20sinde sinyalizasyon sisteminin
almas, ya gerekli olan ekipman durdurmas gibi ifadeler mevcuttur standartta.
Dolaysyla, bunu mevcut olan sistemle kontrol edemezsiniz. Referans gaz
kullanmanz gerekiyor muhakkak, ama kullanlmyor maalesef.
SALONDAN- Test istasyonlarnda, AB ynetmelii yrrle girmedii iin
gecikme olmutur.
NURETTN TERZOLU- Risk deerlendirmeyle ilgili bir soru sormutunuz
galiba. Tabii, risk deerlendirmenin ok eitli metotlar var; AZOP, bunlardan biri.
AZOP sisteminde deerlendirilmesi olduka geni bir kavram. Akabinde de,
mevcut bu tip byk tesislerde, yazlan programn gvenlik asndan uygun olup
olmadnn denetlenmesi yeniden gndeme gelecek diye dnyoruz. Tabii ki,
uygulanan bir sr sistemler var. u anda bunu mevcut direktiften, ATEX 137ye gre
yazlm
olan
direktiften,
balklarndan
incelemeye
gidiyoruz.
Bu
tip
bir
Koordinasyon olayna deiniyoruz; ama maalesef, u anda koordinasyon ok

salkl deil.
BLDRLER KTABI
deerlendirme yapyoruz.
43

YALIN - saysnn 18-19 binler olduunu bildiimiz ve parlayc ve
patlayc ortamlar anlamnda ok ciddi nem arz eden rneklerimiz olan akaryakt
datm istasyonlar, sat istasyonlaryla ilgili olarak, Nurettin beyden, konunun ATEX
94/9 ve takip eden sre ierisinde de denetimleri anlamnda deerlendirmesini rica
edeceim. Bu konuyla ilgili zafiyetler olduu kanaatindeyim. Kendisinin bu konuda
deerlendirmesi nasl olacak?
SALH AYDIN- Buyurun Nurettin bey.
NURETTN TERZOLU- Grdmz en nemli konulardan bir tanesi de tip
incelemesi sonras piyasaya arz edilen rnler. Tabii ki, tip incelemesi esnasnda
kullanlan ekipmanlarn onaylanm projesinin veya kullanlan ekipmanlarn onayl bir
ekilde belgelendirme ilemi gerekleiyor. Daha sonra sahaya srlen ekipmanlar
da reticiden kaynakl problemli olabilir. kincisi, yaplan servis hizmetlerinden
kaynaklanan problemler de olabilir. Servis yetkili deilse, bu konuyla ilgili bir
szleme yoksa ne yapyor; elinde mevcut ekipman, konuyla uzaktan yakndan ilgisi
olmayan, konuya vakf olmayan kiiler gidip servis hizmeti yapyor. Diyelim ki, bir
akaryakt pompas iindeki bir selenoid valfi deitiriyorsunuz; selenoid valfin teknik
detaylar, koruma tipleri konusunda bilgi sahibi olmanz lazm.
kincisi, bu, onayl bir rndr, tip incelemesi yaplm onayl bir rndr.
Dolaysyla, farkl bir rne farkl bir para kullandnz zaman, mevcut olan tip
sistemini bozuyorsunuz.
Buyurun.
SALONDAN- nsan sal, can gvenlii ve benzeri konular ok ilgilendiren
bir konu. Hepimizin en az gnde bir kere veya iki- gnde bir kere urad bir
alandan bahsediyoruz. Gvenlik Sempozyumunda bence ok nemli bir konu olarak
deerlendirilmesi gerekir.
NURETTN TERZOLU- Salih bey, bir ey daha arz etmek istiyorum.
BLDRLER KTABI
NURETTN TERZOLU- Bu iin zellikle l aletlerindeki belgelendirme
44
konusu farkl bir olay. Bir tanesi gvenlikle ilgili ATEX Direktifi kapsamnda
belgelendirme, ikincisi lmle ilgili belgelendirme. Ancak, lmle ilgili yaplan bu
belgelendirme, ATEX Direktifi kapsamnda ieride kullanlan ekipmanlarla tip onayda

kullanlan ekipmanlar bazen deitiriliyor. Aslnda koordinasyon ekli ATEXten
balamal. Mevcut onaylanm olan ekipmanlarn MIDde devam etmesi gerekiyor. O
ekilde belgelendirme ilemi gerekleiyor. Bu konuda da bir aklk gryorum.
Akaryakt istasyonlarndaki o nceden MID Ynetmeliinde yine aynyd da,
o Ynetmelik Yeni Yaklam Ynetmeliklerinde deildi. 99dan itibaren MID
ynetmelikleri de artk Notified Body dediimiz onaylanm kurulular araclyla
yaplyor. Benim bildiim, istasyonlardaki ana ynetmelik MID Ynetmelii ATEX
Ynetmelii olacak. Hem ATEXe uygun olacak, hem de l olayn doru ve salam
yapacak. ATEX Ynetmelii, Makine Emniyet Ynetmeliini ve Elektromanyetik
Uyumluluk Ynetmeliini kapsayacak, markalandrmasn yapacak. aretlemesinin
nasl olacana gelince de, size rnek iaretlemeden de gsterebilirim. ATEXin
belgeleri olduktan sonra da MID Ynetmeliini yine bir onaylanm kurulu vastasyla
yapacak. Artk TSEden onun eyi yaplmyor. O ekilde belgelendirmesi yaplarak
piyasaya kacak.
Buyurun.
SALONDAN- Fakat daha sonra deiip deimedii, gvenlikle ilgili
zafiyetlerin oluup olumadnn denetlenmesiyle ilgili bu. Yani lm doruluu ok
sk aralklarla kontrol ediliyor il mdrlklerine bal memurlar marifetiyle, fakat
gvenlikle ilgili zafiyet
SALH AYDIN- Akaryakt istasyonlarnda 12820 Standard benzinler iin.
Tamam, tesis alrken, direkt belgelendirmesi yaplyor bunlarn, yani kontrol edilerek
yaplyor; ama ara belgelendirmelerde yine bizim Bakanlmz MID Ynetmelii
bakmndan kontrol ediyor. Hatta bizim denetilerimiz ATEX Ynetmelii ynnden
de kontrollerini yapyor. Ama baka bir prosedr var m, bilemiyorum.
SALONDAN- Periyodik denetimleri Sanayi ve Ticaret Bakanlnn ilgili birimi
yapyor. u anda o dairenin ad da deiti. Salih bey biliyor o konuyu. Ama ikinci bir
denetimi ller ve Standartlar Genel Mdrl, dier bir adyla Metroloji ve
Bunun iin, bence ayr bir platform dzenlenmeli. Bu, apayr ve uzun tartlmas
gereken bir konu diye dnyorum.
SALH AYDIN- Bir soru daha alaym.
BLDRLER KTABI
Standartlar Genel Mdrl yapyor. Bu, mhrlemeyle ilgili esnada yaplyor.
45
Buyurun.
KKSAL
BAYRAKTAR-
ATEXle
ilgili
olarak
bizim
kurumumuzdan
bahsedeyim. Yeraltnda kullandmz en ucuz ATEX belgeli cihaz 20 bin ya da 30

bin euro civarnda, kullandm devre kesicisi says 1000-1500 civar. u anda
istiyorum; Bakanlk, ATEX belgesi olmasn istedii iin de yurtiinden alamyoruz,
yurtdndan almamz gerekiyor. Kurumlarda tm malzemeleri ATEXe dntrmek
iin belirli bir sre var m? Birinci sorum bu.
kincisi, bakanlklardan bize denetlemeye gelen personeller ya maden
mhendisi, ya makine mhendisi. Yaptmz almalarn yaklak yzde 40na
yakn elektrik aksamyla yaplan almalar, ama denetlemeye gelen personel
elektrik brannda deil. Bu denetleme durumlaryla ilgili Bakanln bir almas var
m?
Teekkr ederim.
Sorunuz iletme ynnden olduu iin, denetim olay iletme mevzuatna
girdiinden, alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlnn problemi.
lk sorunuza gelince, gei dnemi filan bitti. Ynetmeliimiz, biliyorsunuz,
31.12.2003 tarihinde yrrle girdi. alma Bakanlnn ynetmeliinde de yine 30
Haziran 2006ya kadar gei dnemi verilmiti. imdi her ey iletme sahibinde,
btn sorumluluk iletme sahibinde. Gerek alma Bakanlnn ynetmeliinde
olsun, gerek 99/92de, dier ynetmeliklerin hepsinde iletme sahibine veriliyor;
kontrol ve deerlendirmeleri onlar yapacak. Ama sektr de lkemizin sektr. Nasl
yardmc olunmas lazm? Sorununuzu dile getirirsiniz, zm bulunabilirse bulunur.
zmsz bir ey de zaten yok. Ama siz, gvenli rn kullanmak zorundasnz.
Madenlerde denetim bizim Bakanlmzn yetkisinde deil; yani biz, buna zm
BLDRLER KTABI
bulamayz. Bizim denetimlerimiz piyasadaki gmrkten giren veya lkede retilen
46
rnler zerine oluyor.

Teekkr ediyorum.
BLDRLER KTABI
zlem zkl
Abdurrahman nce
Merve Ercan nce
Tevfik Gne
47
BLDRLER KTABI
zlem zkl
Abdurrahman nce
Merve Ercan nce
Tevfik Gne
48
Dnyada Yaanan Byk Endstriyel Kazalar ATEX

Direktiflerine Neden htiya Duyuldu?
Major Industrial Accidents Encountered In the World Why ATEX Directives
were Needed?
zlem ZKILI
Kimya Yk. Mh.
Ba Mfettii Tefti stanbul Grup Bk.Yrd.
ozlem@ozkilic.net
Sanayi devriminden bugne kadar Sal ve Gvenlii

konusunda Dnyada ve Trkiyede pek ok alma yaplm
ve mevzuat hazrlanmtr. Bu almalar ou zaman yetersiz
kalm, etkili olamam ve sonucunda pek ok i kazas ve
meslek hastal meydana gelmitir.
ATEX Direktifleri olarak bilinen, 99/92/EC sayl Avrupa
Parlamentosu ve Konseyi Direktifi 2002 ylnda, 99/9/EC
sayl Avrupa Parlamentosu ve Konseyi Direktifi ise 2003
ylnda mevzuatmza uyumlatrlmtr.
Seveso II Direktifi uyumlatrma almalar 2010 ylnda
tamamlanm ve Byk Endstriyel Kazalarn Kontrol
Hakknda Ynetmelik lkemizde 18 Austos 2010 tarih ve
27676 sayl Resmi Gazete'de yaynlanmtr.
Seveso Direktifi, tehlikeli maddelerle ilgili byk kaza
risklerinin kontrol ykmllklerini gerektirmektedir. gili
kurulularn gvenlik raporlar ve acil eylem planlarn
hazrlamalar gerekmektedir.
ATEX Direktiflerinde ise, iyerlerindeki tehlikeli alanlarn
belirlenmesi, kontrol nlemlerinin alnmas ve uygun
elektriksel ekipmann seimi iverenlere ykmllk olarak
verilmektedir.
Bu makalede ATEX Direktiflerine neden ihtiya duyulduu ve
Byk Endstriyel Kazalar Kontrol Direktifi ile ATEX
Direktiflerinin ilikisi irdelenilecektir.
Anahtar kelimeler: ATEX Direktifleri, Seveso II, Patlayc
Ortamlar
Abstract
Many studies and legislations have been prepared about the
Occupational Health and Safety since the Industrial
Revolution. These studies and legislations have been
insufficient and ineffective many times and as a result many
occupational accidents and illnesses have occurred.
Known as the ATEX Directives, Directive 99/92/EC of the
European Parliament and the Council in 2002, and the
European Parliament and Council Directive 99/9/EC in 2003
is aligned with our legislation.
Studies regarding the harmonization with Seveso II Directives
completed on 2010. The Regulation on the Control of Major
Industrial Accidents was published in the Official Gazette

dated August 18, 2010 and Numbered 27676.
Seveso Directive has brought about various control
obligations regarding the prevention of major industrial
accidents involving hazardous substances. The installations
of concern are to prepare safety reports and emergency action
plans.
In ATEX Directives, the determination of workplace
hazardous areas, control measures and appropriate selection
of electrical equipment are responsibility of employers.
In this paper, why ATEX Directives are needed, Control of
Major Industrial Accidents Directive and relationships
between these two directives will be examined thoroughly.
Keywords: ATEX Directives, Seveso II, Explosive
Atmospheres
1. Giri
Teknoloji, insann bilimi kullanarak doaya stnlk kurmak
iin tasarlad rasyonel bir disiplin olarak tanmlanmaktadr.
nl bir eitim teknolou olan James Finn teknolojiyi
tanmlarken yle demektedir: "Teknoloji; sistemler, ilemler,
ynetim ve kontrol mekanizmalaryla hem insandan hem de
eyadan kaynaklanan sorunlara, bu sorunlarn zorluk
derecesine, teknik zm olaslklarna, ve ekonomik
deerlerine uygun zm retebilmek iin bir bak asdr".
Teknolojinin geliim evresine baktmzda 1765te James
Wattn yeni bir enerji kayna olan buhar makinesini
bulmas, sosyo-politik adan 1789daki Fransz Devrimi ve
ardndan sanayi devrimi, teknolojik ve toplumsal adan
deiimin kilometre talar olmulardr.
kazalar ve meslek hastalklarnn olumasnda teknolojideki
hzl geliim, makineleme, iyerlerindeki fiziksel ve kimyasal
etmenler ile retimde kullanlan ham ve yardmc maddelerin
yannda ekonomik, sosyolojik, psikolojik, fizyolojik ve
ergonomik bir ok etken rol oynamaktadr.
zellikle sanayi devrimi sonrasnda teknolojik gelimeler
sonucunda retimin yaps olduka karmaklam, hzl ve
kontrolsz sanayileme sreci ve retimin giderek
younlamas i kazalar ve meslek hastalklar ile evre
BLDRLER KTABI
zet
49
kirlilii gibi sorunlarn nemli boyutlara ulamasna neden

olmutur.
2. Byk Endstriyel Kazalarn Ortaya

kard Avrupa Birlii Mevzuatlar
Kimya endstrisindeki teknolojik gelimeler ile kimyasal
rnler, insan sal ve yaam srecini byk lde
iyiletirmi, tarmsal retimi arttrm, genel yaam kalitesini
imkanlar ve konforu ykseltmitir. 20. yzyln banda ou
doal kaynakl olmak zere bir ka bin kimyasal madde
kullanlmaktayd. Kimyasal maddelerin kullanm zellikle
1940'lardan sonra hzla artm, 1950 ylnda 7 milyon ton/yl
olan dnya kimyasal madde retimi 1985 ylnda 250 milyon
ton/yl'a ykselmitir. Bugn bu rakam 400 milyon ton/yl
civarna ulamtr.
Gerek kimyasal maddelerin her alanda youn olarak
kullanlmaya balanmas gerekse kontrolsuz kullanmn
yaratt ciddi salk ve evre sorunlar, toplumlarda kimyasal
madde kullanmna kar korku ve tepkinin de olumasna
neden olmutur.
zellikle 20. yzyl balarndan itibaren tehlikeli maddelerin
artan retimi, kullanm ve depolanmas yznden byk
endstriyel kaza olasl byk oranlarda artmtr.
Dolaysyla da tm halkn, alan kesimin ve evrenin
korunmas gerei domu, byk endstriyel kazalarn
nlenmesi iin sistematik yaklam ihtiyac belirmitir.
Kasm, 1989da ILO Ynetim Kurulunun 244. toplantsnda
alnan karar uyarnca, Cenevrede 8-17 Ekim 1990
tarihlerinde byk endstriyel tehlikelerin nlenmesine ilikin
uygulama kodu hazrlanmas maksadyla bir uzmanlar
toplants dzenlenmitir. Bu uzmanlar toplantsnda Bro
tarafndan hazrlanan taslaa dayal uygulama kodu gzden
geirilmi ve son eklini almtr. Toplantda bu koda
Byk Endstriyel Kazalarn nlenmesi ad verilmesi
kararlatrlmtr. Ancak hazrlanan bu kod byk endstriyel
kazalarn nlenmesi iin tm ilgililere sadece pratik tavsiyeler
niteliinde kalmtr.
1973
1974
Flixborough,
ngiltere.
1976
Seveso, talya
1978
Los Alfaquez,
spanya
Xilatopec,
Meksika
1979
BLDRLER KTABI
Daha sonra Hindistan, Bhopalde 1984 ylnda ve svire,

Baselde 1986 ylnda gerekleen iki byk kaza ve Mexico
Cityde doal gaz patlamas sonucunun 500 l, 4.000 yaral
ile sonulanmas bu direktifin tekrar gzden geirilmesi
gereini dourmutur.
50
Seveso Direktifinin yaynlanmasna neden olan endstriyel

kazalar Tablo-1de zetlenmitir.
Tablo1. 1959-2004 Yllar Arasnda Meydana Gelen Kaza ve
Felaketler
Yl
Yer
Olay
Hasar
1959 Minamata,
Su yollarna cva 400 l, 2,000
Manfredonia,
talya
Threemile
Adas, A.B.D.
Novosbirsk,
Rusya
Mississagua,
Kanada
1980
Summerville,
A.B.D
Tacoa,
Venezella
Taft, A.B.D.
1982
1984
2.1. Seveso II Direktifinin Kabul Edilii ve Mevzuatmza

Uyumlatrlmas
talyann Seveso kasabasnda 1976da gerekleen ciddi
endstriyel kazay takiben, endstriyel donanmlarda kaza
nleme zerine bir Direktif olan Seveso Direktifi
(82/501/EEC) kabul edilmitir.
Japonya
Fort Wayne,
A.B.D.
Sao
Poulo,
Brezilya
St.
J.Ixhuatepec,
Meksika
dearj edilmesi
Demiryolu kazas
ile vinil klorr
dklmesi.
Patlamada
siklohekzan aa
kmas
Dioksin sznts
Ulam kazasnda
propilen
dklmesi.
Karayolu
kazasnda
gaz
tankeri patlamas.
Fabrikadan
amonyak sznts
Nkleer
reaktr
kazas
Kimya
fabrikasnda
patlama
Demiryolu kazas
ile klor ve btann
evreye yaylmas.
Demiryolu kazas
ile fosfor triklorr
dklmesi
Petrol yangn ve
patlamas
Patlamada
kimyasallardan
akrolein
aa
kmas
Petrol
boru
hattnda patlama
Gaz
tank
patlamas
Bhopal,
Hindistan
Pestisit
fabrikasndan
sznt siyan gaz
ernobil,
Rusya
Nkleer
kazas
Basel, svire
Pestisit
fabrikasnda
yangn
Limanda
monoklorobenzen
dklmesi
Petrol dklmesi
reaktr
1986
1987
1991
1992
2000
Kotka,
Finlandiya
Krfez
Sava, Basra
Krfezi
Alaska
Enschede,
Petrol dklmesi
Havai
fiek
yaral
4500 tahliye
23 l, 104
yaral, 3,000
tahliye
193
yaral,
730 tahliye
216 l, 200
yaral
100 l, 150
yaral
10,000 tahliye
200000
tahliye
300 l
200000
tahliye
300
yaral,
pek
ok
tahliye
145 l, 1,000
tahliye
17,000 tahliye
508 l
452 l, 4,248
yaral,
300,000
tahliye
72,500
l,
binlerce
yaral,
200,000
tahliye
725 l, 300
yaral, 90,000
tahliye,
Avrupa
lkelerine
yaylma
Ren nehrinde
kirlilik
Deniz taban
kirlilii
Deniz kirlilii
Deniz kirlilii
21
kii
Baia
Mare,
Romanya
2000
Toulouse
2001
fabrikasnda
patlamada
Yksek
konsantrasyonda
siyanr ieren atk
havuzunun
ar
yalarla yklmas
sonucu artlmam
siyanr atk Tuna
Nehrine kart.
Gbre
tesisi
patlamas sonucu
standart
d
amonyum
nitrat
yaylm
hayatn
kaybetti. 800
kii yaraland
ve1 km2 apl
alanda 5300
kii
patlamadan ve
sonularndan
etkilendi.
Nehir kirlilii
Geni alanda
etkilenme
Son olarak yeni ve gzden geirilmi II. Direktif (96/82/EEC),

1996 ylnda kabul edilmitir ve 82/501/EEC sayl Direktifin
yerini almtr. Enschede ve Toulouse kazalarna tepki olarak
AB, amonyum nitratla birlikte, patlayc ve yanc maddelerle
ilgili Seveso II ynetmeliindeki kurallar tekrar gzden
geirmi ve daha da sertletirmitir.
AB, Enschede, Baia Mare ve Toulousedaki kazalardan sonra
SEVESO IInin kapsamn geniletmi ve SEVESO IIde
grlen baz aksaklklarn da zm iin baz ek almalar
yaparak direktifin son hali olan 2003/105/EEC sayl direktifi
16 Aralk 2003 tarihinde yaynlamtr. Seveso II Direktifi
adn alan veya dier bir adyla COMAH Direktifi; tehlikeli
maddeler ieren byk endstriyel kazalarn nlenmesine
ynelik eitli kontrol ykmllkleri getirmitir.
96/82/EC sayl Byk Kaza Risklerinin Kontrolne likin
Avrupa Birlii Konsey Direktifinin lkemiz mevzuatna
uyumu iin evre ve Orman Bakanlmzca Trkiyede
Seveso
II
Direktifinin
Uyumlatrlmas
Projesi
gerekletirilmitir. Proje kts olarak Byk Endstriyel
Kazalarn Kontrol Hakknda Ynetmelik almalar
tamamlanm ve Ynetmelik 18 Austos 2010 tarih ve 27676
sayl Resmi Gazete'de yaynlanmtr.
2.2. ATEX Direktiflerinin Kabul Edilii ve Mevzuatmza
Uyumlatrlmas
lkemizde
Patlayc
Ortamlarn
Tehlikelerinden
alanlarn Korunmas Hakknda Ynetmelik olarak
yaynlanmtr.
ATEX 137de, Blgelerin (Zone) genel tarifi yaplmakta ve
bir tesisdeki tehlikeli alanlarn hangi blgelere girdiinin
belirlemesi iverene braklmaktadr.
Patlayc ortamlarda kullanlabilecek ekipmanlarla ilgili
detaylar ieren ve ATEX 100a olarak bilinen Aralk 1999
tarihli 99/9/EC sayl Avrupa Parlamentosu ve Konseyi
Direktifi ise mevzuatmza Muhtemel Patlayc Ortamda
Kullanlan Tehizat ve Koruyucu Sistemler le lgili
Ynetmelik olarak aktarlmtr. Bu ynetmelie gre ise
korumal aletlerin ve iyeri i sal ve gvenlii
tedbirlerinin tarifi yaplmaktadr, ancak bu ynetmeliklerdeki
tedbirlerin uygulanabilmesi iin de nce ATEX 137de
belirtilen patlayc ortam snflamasnn yaplm olmas
gerekmektedir.
3. Byk Endstriyel Kazalar Kontrol

Ynetmelii ve ATEX Direktifi likisi
Endstriyel faaliyetlerden kaynaklanan byk endstriyel
kazalarn nlenmesi, kazalara kar hazrlkl olma ve kazann
gereklemesi durumunda mdahale ile ilgili nlemler,
96/82/EC sayl Byk Kaza Risklerinin Kontrolne likin
Avrupa Birlii Konsey Direktifinde yer almaktadr.
Seveso II Direktifine gre, nemli Kaza terimi; Direktif
kapsamndaki herhangi bir yerde almann srd anda
kontrol dnda meydana gelen gelimeler sonucunda oluan
ve insan hayat ve/veya evre zerinde ani veya sonradan
ortaya kan etkilere sahip, tesisin iinde veya dnda ve bir
veya birka tehlikeli maddeyi ieren nemli bir sznt, yangn
veya patlamay belirtmektedir.
Gnmzde zellikle kritik risklere sahip iletmeler iin
sadece acil eylem planlar oluturulmasnn yeterli olmad
gr hakimdir. zellikle Seveso II Direktifi erevesinde
acil eylem planlarnn, felaket senaryolar oluturularak
hazrlanmas ve olas felaket durumundan geri dn planlar
iermesi gerekmektedir.
Seveso IIye gre, bu deerlendirme erevesinde, iyeri veya
organizasyon iin mdahale gerektiren en nemli riskler
ortaya karlmaldr. ncelikle bu riskler zerine
odaklanlmas
salanmal,
etkileri
ve
olaslklar
deerlendirilmelidir. Bu almalar sonucunda ortaya kacak
risk haritas ilgili tm taraflarla da paylalarak bilinlendirme
salanmaldr.
Avrupa topluluu konseyi 1976 ylnda ye lkelerin

potansiyel
patlayc
atmosferlerde elektriksel tehizat
kullanmna ilikin yasalarnn uyumu zerine ilk ynergeyi
(76/11/EEC) imzalayarak Avrupa birlii iinde patlamaya
kar korumal elektriksel tehizatlarn serbest ticareti iin
yaplmas gereken n hazrlklar oluturmutur. Bu alandaki
tam uyum 1994 ylnda yeni bir ynerge ile (94/9/EC)
salanmtr.
Kayplarn hangi noktalarda oluabileceinin belirlenmesi en

nemli aamadr. Bunun iin iyeri birimleriyle grlmesi,
mevcut olanaklarn, srelerin, proses ekipmanlarnn, makina
parknn, sistem tasarmlarnn incelenmesi, ak noktalarn ve
tehditlerin aratrlmas, simlasyon tekniklerinin kullanlmas
gerekmektedir. Felaket senaryolarnda, riskin gerekleme
skl, yaanabilecek kaybn nem ve iddeti, toplam
kayplarn hesaplanmas ve riskin gerekleme zaman
konular zerinde durulmas gerekmektedir.
Avrupa parlamentosu daha sonra ATEX 137 olarak

adlandrlan 16.12.1999 tarihli ve 99/92/EC sayl Avrupa
Parlamentosu ve Konseyi Direktifini yaynlam ve bu direktif
te bu aamada tm bu almalarn bir paras olarak iin

ierisine ATEX Direktifleri girmektedir. nk ATEX
Direktiflerinde de iyerinde patlayc ortam oluma ihtimali,
BLDRLER KTABI
Hollanda
51
bu ortamn kalcl, statik elektrik de dahil tututurucu

kaynaklarn bulunma, aktif ve etkili hale gelme ihtimalleri,
iyerinde bulunan tesis, kullanlan maddeler, prosesler ile
bunlarn muhtemel karlkl etkileimleri, olabilecek
patlamann
etkisinin
bykl,
patlama
riskinin
deerlendirilmesi gerekmektedir.
lkemizde 26.11.2003 tarih ve 25328 say ile Resmi
Gazetede yaynlanan Patlayc Ortamlarn Tehlikelerinden
alanlarn Korunmas Hakknda Ynetmelik olarak
yrrle girmi olan ATEX 137 gereince, iyerindeki
patlayc ortam oluturabilecek yerler aada belirtilen
koullara gre snflandrlmak zorundadr.
TEHLKEL; zel nlem alnmasn gerektirecek
miktarda patlayc karm oluabilecek yerler,
TEHLKESZ; zel nlem alnmasn gerektirecek
miktarda patlayc karm olumas ihtimali bulunmayan
yerler.
Tehlikeli yerlerin snflandrlmas ise aadaki ekilde
yaplmaldr;
Blge 0; Gaz, buhar ve sis halindeki parlayc maddelerin
hava ile karmndan oluan patlayc ortamn srekli
olarak veya uzun sre ya da sk sk olutuu yerler.
hava ile karmndan oluan patlayc ortamn normal
alma koullarnda ara sra meydana gelme ihtimali
olan yerler.
hava ile kararak normal alma koullarnda patlayc
ortam oluturma ihtimali olmayan yerler ya da byle bir
ihtimal olsa bile patlayc ortamn ok ksa bir sre iin
kalc olduu yerler.
Blge 20; Havada bulut halinde bulunan yanc tozlarn,
srekli olarak veya uzun sreli ya da sk sk patlayc
ortam oluabilecek yerler.
Blge 21; Normal alma koullarnda, havada bulut
halinde bulunan yanc tozlarn ara sra patlayc ortam
oluturabilecei yerler.
Blge 22; Normal alma koullarnda, havada bulut
halinde yanc tozlarn patlayc ortam oluturma ihtimali
bulunmayan ancak byle bir ihtimal olsa bile bunun
yalnzca ok ksa bir sre iin geerli olduu yerler.
Patlayc ortam oluabilecek tm yerlerdeki ekipman ve
koruyucu sistemler, Muhtemel Patlayc Ortamda Kullanlan
Tehizat ve Koruyucu Sistemlerle lgili Ynetmelikte
belirtilen kategorilere gre seilmek zorundadr. Buna gre;
Blge 0 veya Blge 20 : Kategori 1 ekipman,
Blge 1 veya Blge 21 : Kategori 1 veya 2 ekipman,
BLDRLER KTABI
Blge 2 veya Blge 22 : Kategori 1, 2 veya 3 ekipman.
52
Seveso Direktifi byk kazalar nleme politikas iin bir

hazrlk gerektirmektedir. Bu politikann, byk kazalarn
nlenmesi ile kazalarn kiilere ve evreye olan sonularnn
snrlandrlmas ile ilgili tm tedbirlerin alnm olduunu
gstermesi gerekmektedir. ATEX Direktifleri erevesinde
yaplacak almalar ise hem bu politikann hem de Seveso II

Direktifi erevesinde yaplacak almalarn bir parasdr.
Tm bu deerlendirmeler yapldktan sonra olas tehditler
dikkate alnarak,
Tehdit gerekleirse iyerindeki kritik sistemlerin kayb
ne olur?
Bu kayplar ve/veya olayn etkilerini en aza
indirgeyebilmek iin nceden ne tr tedbirlerin alnmas
gerekir?
eklindeki sorularn netletirilmesi gerekmektedir.
Son aamada ise alnan nlemler sonucunda kabul edilebilirlik
derecelendirmesinin yaplmas arttr.
4. Sonular
Seveso II Direktifine gre; iverenler bir tesis veya proses de
meydana gelebilecek hatann nem derecesini belirlemek ve
bu nem derecesine gre nlemleri planlamak zorundadr.
Kimyasal kullanan veya depolayan bir tesis veya proseteki
hatann sonular;
Yangn/Patlama
Toksisite
olabilir. te bu aamada iin ierisine ATEX Direktifleri
dahil olmaktadr.
Kimyasallarn kullanm ve depolanmas nedeniyle
oluabilecek endstriyel kazalar sonucu oluan zarar
azaltabilmek iin, iletmelerin yangn, patlama veya toksik
yaylm vb. konularla ilgili nlemlerini belirlemesi
gerekmektedir. Bu nedenle de kimyasal proses ve depolama
alanlarna sahip iyerlerinin Seveso II Direktifi erevesinde
yrttkleri almalar ierisinde ATEX Direktiflerinin de
gerekliliklerini yerine getirmeleri gerekmektedir.
5.
Kaynaklar
[1] ZKILI, ., Byk Endstriyel Kazalar nleme

almalarnda Kritik Sistemlerin Tespiti ve Risk
Deerlendirme Yaklam ve Yntemleri, 5. Uluslararas
Sal Ve Gvenlii Blgesel Konferans, stanbul,
Kasm 2008
[2] ZKILI, ., Kritik Sistemler, Gvenilirlik, Gvenlik,
Kullanlabilirlik Ve Emniyet Kavramlar Terminoloji,
Yeditepe niversitesi Temel Tp Bilimleri Blm
Sal Sempozyumu,stanbul, Mays 2008
[3] ZKILI, ., ATEX Direktifleri erevesinde Patlayc
Ortam Snflandrma ve Patlayc Ortam Risk
Deerlendirmesi, Sempozyum Teblileri Kitab,
imento Sektrnde Sal ve Gvenlii
Sempozyumu, zmir, Kasm 2008
[4] 27.10.2002 tarih ve 24919 sayl Muhtemel Patlayc
Ortamda Kullanlan Techizat ve Koruyucu Sistemler ile
ilgili Ynetmelik
[5] 26.12.2003 tarih ve sayl 25328 Patlayc Ortamlarn
Tehlikelerinden alanlarn Korunmas Hakknda
Ynetmelik
Tefti Kurulu nceleme ve Raporlarndaki Yangn ve Patlama Kazalar

Industrial Injuries within Fire and Explosion Investigations and Reports of
Labor Inspection Board
zlem ZKILI
Kimya Yk. Mh.
Ba Mfettii Tefti stanbul Grup Bk.Yrd.
ozlem@ozkilic.net
Sanayi devrimi ile balayan makineleme gnmzde daha

hzl hale gelmi bylece makinelerle birlikte alan ve
onlar yneten insanlarn gvenlii daha da nem
kazanmtr. Teknolojinin gelimesi alanlarn stndeki
yk hafifletmi olsa da maruz kalabilecekleri riskleri
arttrmtr.
Tehlikeli maddelerin muhafaza edilmesinde ortaya
kabilecek zaaflarn ortadan kaldrlmas ou zaman byk
kazalarn nlenmesi iin anahtar niteliindedir. Artan bu
risklerin nedenlerinin aratrlmas ve nlenmesi insanlk iin
nem tamaktadr.
Bu makalede Tefti Kurulu Bakanl tarafndan incelenen
yangn ve patlama olaylar irdelenilecektir.
Anahtar kelimeler: Gvenlii, Kazas, Kaza Maliyeti,
ATEX Direktifleri
Abstract
The mechanization started with industrial revolution has been
faster at present time; thats why the security of people who
have been working with and managing the machines, became
more important. However, the development of technology that
has facilitated the work power, it has raised the risks that the
labor could be exposed.
Preventing the loss of containment of hazardous substances is
often key to preventing major accidents. Searching and
preventing the causes of these risks came into prominence.
In this paper,fire and explosion incidents investigated by the
Directorate of Labor Inspection Board will be examined.
Keywords: Job security, Industrial injuries, Cost of injury,
ATEX Directives
1. Giri
lkemizde, i kazalar ve meslek hastalklar sonucunda
meydana gelen maddi ve manevi kayplar, lke ekonomisi
asndan olduka byk boyutlara ulasabilmektedir.
Sal ve Gvenlii, gnmz modern toplumlarnda insana
verilen deerin ve nemin bir sonucu olarak srekli
gelimeye ak bir bilim dal olarak kabul edilebilir. Sal
ve Gvenlii almalarnn amac, i kazalar ve meslek
hastalklarndan alanlar korumak ve daha salkl bir

ortamda alsmalarn salamaktr.
2. Yangn ve Patlama Nedir?

Patlama yanabilir bir maddenin oksijenle ani bir biimde
kimyasal reaksiyona girmesi sonucu yksek miktarda
enerjinin aa kmasdr.Yanabilir maddeler gaz, buhar,
duman ve toz halinde bulunabilirler.
Gaz ve sv buharlarnn yangn veya patlamaya sebep
olabilmesi iin artn gereklemesi zorunludur.
1. Yanabilir madde,
2. Oksijen,
3. Ateleme kayna.
Patlayc bir atmosferin olumas iin yanabilir gaz veya sv
buharnn belli bir younlukta bulunmas gerekmektedir. Eer
karm ok dk younlukta ise (zayf karm) ya da ok
yksek younluktaysa (zengin karm) patlama olumaz,
sadece yava bir yanma tepkimesi olur ya da hi olumaz.
Karm sadece en dk ya da en yksek patlama snrlar
arasnda ise atelendii zaman patlama tepkimesi verir.
Toz patlamalar genel olarak, kapal bir ortamda bulunan
yanc partikllerin ani yanmalar olarak tanmlanmaktadr.
Toz patlamasnn olabilmesi iin ise, be elemann birlikte
bulunmas gerekmektedir. Bunlar;
1. Yakt-yanc malzeme,
2. Oksijen,
3. Scaklk-tetik kayna,
4. Ortamda asl halde malzeme-toz bulutu,
5. Kapal ortam.
BLDRLER KTABI
zet
53
3. Tefti Kurulu Raporlarndaki Yangn ve

Patlama Olaylarnn rdelenmesi
nsanln geliimi, endstriyel geliim ile birlikte olmakta ve
endstriyel geliim, daha ok enerji kullanm ve daha ok
kimyasal kullanmn gerektirmektedir. Kimyasal hammadde
ve rnlerinin iyeri bnyelerine girmesi de iyerleri iin
alnmas gerekli gvenlik tedbirlerini zorunlu olarak
arttrmaktadr.
Hammadde, yar mamul ve mamul madde halinde kimyasal
maddelerin stoklarnn kapasiteye paralel olarak bymesi,
endstriyel tesislerde byk yangn ve patlama tehlikeleri
oluturmakta ve nlem alnma mecburiyetini ortaya
koymaktadr.
Patlamadan Korunma Dokman olarak anlan belgeleri

hazrlarken iverenlerin u hususlara dkman ierisinde yer
vermeleri gerekmektedir;
Patlama riskinin belirlendii ve deerlendirildii,
Ynetmelikte
belirlenen
ykmllklerin
getirilmesi iin alnacak nlemler,
yerindeki BLGElere gre snflandrlm yerler,

Asgari gereklerin uygulanaca yerler,
alma yerleri ile uyar cihazlar da dahil i ekipmannn
tasarm, iletilmesi, kontrol ve bakmnn gvenlik
kurallarna uygun olarak saland,
3.1. verenlerin Ykmllkleri

Patlayc Ortamlarn Tehlikelerinden alanlarn Korunmas
Hakknda Ynetmelik; patlayc ortam, yanc maddelerin
gaz, buhar, sis ve tozlarnn atmosferik artlar altnda hava ile
oluturduu ve herhangi bir tututurucu kaynakla temasnda
tmyle yanabilen karm olarak tanmlamaktadr.
Patlamalarn nlenmesi ve bunlardan korunmay salamak
amacyla iverenlerin, yangn ve patlamadan korunma temel
ilkelerine ve yaplan ilemlerin doasna uygun olan teknik
ve organizasyona ynelik nlemleri almalar gerekmektedir,
yleki iverenler;
Patlayc ortam olumasn nlemek,
Yaplan ilemlerin doas gerei patlayc ortam
olumasnn nlenmesi mmkn deilse patlayc ortamn
tutumasn nlemek,
ilerin salk ve gvenliklerini salayacak ekilde
patlamann zararl etkilerini azaltacak nlemleri almakla
ykml klnmlardr.
Bu nlemler, gerektiinde patlamann yaylmasn nleyecek
tedbirlerle birlikte alnmaldr. Alnan bu tedbirler dzenli
aralklarla ve iyerindeki nemli deiikliklerden sonra
yeniden gzden geirilmelidir.
verenler, iyerinde risk deerlendirmesi yaparken patlayc
ortamdan kaynaklanan zel risklerin deerlendirmesinde u
hususlar da dikkate almakla ykmldrler;
Patlayc ortam oluma ihtimali ve bu ortamn kalcl,
Statik elektrik de dahil tututurucu kaynaklarn bulunma,
aktif ve etkili hale gelme ihtimalleri,
yerinde bulunan tesis, kullanlan maddeler, prosesler ile
bunlarn muhtemel karlkl etkileimleri,
BLDRLER KTABI
Olabilecek patlamann etkisinin bykl.
54
Ayrca iyeri yetkililerinin patlayc ortam olumas ihtimali

olan yerleri snflandrmas, snflandrlm olan blgelerde
asgari korunma gereklerinin uygulanmasn salamas ve
patlayc ortam oluabilecek yerlerin giriine EX
iaretlerini koymas gerekmektedir. Tm bu deerlendirmeler
yapldktan sonra ise Patlamadan Korunma Dkman
ad verilen dkmanlar hazrlamalar gerekmektedir.
yerine
yerinde kullanlan tm ekipmann " Ekipmanlarnn

Kullanmnda Salk ve Gvenlik artlar Ynetmelii"
ne uygun olup olmad.
3.2. Yangn ve Patlama Nedenleri

lkemizde alanlar, iyerlerini ve evreyi tehdit eden,
zarara uratan ve zen bir ok olay ounlukla meydana
geliinden hemen sonra nemsenmekte ancak bir sre sonra
unutulmakta ve alnmas gereken koruyucu nlemler byk
blmyle ihmal edilmektedir.
Genellikle umursamadmz fakat bedelini byk maddi ve
manevi kayplarla, bazen de can kayb ile dediimiz
felaketlerden en nemlileri yangn ve patlama olaylardr.
Patlama riskli ortamlarda kullanlacak elektriksel aygtlar zel
olarak tasarlanmaktadr. Bu aygtlarda kullanlan koruma
yntemleri, ekipmann kullanlaca ortam zelliklerine ve
tesisin enerji prensiplerine gre belirlenmektedir.
letmelerde patlama riskli ortamlar iin alnan en ncelikli
nlem tehlikeli madde kaan engellemek ve tehlikeli ortam
olumasna mani olmaktr. Ancak iletme artlar gerei
kaan nlenmesi kanlmaz ise, bu durumda ortamdaki
ateleme kaynaklarn ortamdan uzaklatrmak gereklidir.
alma koullar gereince ateleme kayna tekil edecek
bileen riskli ortamdan uzaklatrlamyorsa bu durumda exproof ekipmanlar kullanlmaldr. Ancak lkemizde patlama
riskli ortamlarn nemi son gnlerde anlalmaya balanmtr.
Ne yazk ki iverenlerimiz benzer bir kaza yaanmadan bu
nlemleri almamaktadrlar.
Modern teknolojilerle tesis edilmi bir ok iletmede dahi
alnan nlemler yeterli grlmekte, en nemlisi bu nlemlerin
ilerliini koruyup korumad geen sre iinde kontrol
edilmemektedir.
Bugn dnyada gelimi bir ok lkede meydana gelen,
byk mal ve can kaybna sebep olmu pek ok yangn, her
bakmdan en iyi ekilde tehiz edilmi ve her trl tedbir
alnm olduu zannedilen tesis ve binalarda meydana
gelmitir.
Tefti Kurulu raporlarndaki, kimyasallardan kaynaklanan
yangnlar veya patlamalar incelendiinde; genellikle
kullanlan kimyasallarn zelliklerinin tam olarak bilinmemesi
Yangn ve patlama konusunda alnacak nlemlerin

alnmamasnn en nemli etkeninin ekonomik faktr, maliyet
unsuru olduu da ortadadr. Ekonomik faktr, eitimsizlik,
bilgisizlik ve umursamazlk ile birleince, acsn daima
duyduumuz ve ilerde daha ok duyabileceimiz sonular
ortaya karmaktadr.
Tefti Kurulu Raporlarndaki
olaylarndaki
nedenleri
ksaca
zetleyebiliriz;
yangn ve
aadaki
patlama
ekilde
Kimyasallarn kullanm, tanmas ve depolanmas ile

ilgili yeterli bilgiye sahip olunmamas,
yerinde kullanlan kimyasaln, malzeme gvenlik bilgi
formlar reticiden alnarak kimyasal ve fiziksel
zelliklerinin irdelenmemesi,
Makineler ve yanc svlarn
kullanlmamas veya depolanmamas,
uygun
ekilde
Birbiri ile reaksiyona girebilecek kimyasallarn ayn

alanda depolanmas ya da yanc ve okside edici
kimyasallarn ayn alanda depolanmas,
Bo ve dolu kimyasal bidon, f, teneke vb. kaplarn bir
arada depolanmas,
Dier blmelerden yeterince yaltlmam tehlikeli
operasyonlar,
Yetersiz bakm ve temizlik almalar,
Patlayc ortamlarda gerekli risk
almalarnn yaplmam olmas,
deerlendirme
Patlayc ortam snflandrmasnn (BLGE veya ZONE)

yaplmam olmas,
Muhtemel patlayc ortamlarda kullanlmas gereken
elektriksel ekipmanlarn ex-proof ekipman olmamas,
Patlayc ortama uygun elektriksel ekipmann seilerek
kullanlmamas (Blge ile elektriksel ekipmann uyumlu
olamamas),
Statik elektrikde dahil olmak zere tututurma
kaynaklarnn belirlenmemi olmas ve kontrol
nlemlerinin alnmam olmas,
Personelin eitim ve yetersizlii,
Gerekli gaz lm ve yangn kontrol sistemlerinin
bulunmamas,
Yangn hidrant veya dolaplarnn nnde malzeme
depolanmas sonucu mdahalede gecikme,
Yangn ve alarm tatbikatlarn, zellikle de sndrme
almalarnn periyodik olarak yaplmamas,
Yanc ve parlayc kimyasal madde kullanlan alanlarda
alma talimat ve prosedrlerinin bulunmamas,
Deprem, sel, frtna vb. felaketler iin hazrlkl
olunmamas.
mevzuatmz iverenlere ve iletmelerde grev yapan

iveren vekillerine kendi iyerlerindeki tehlikeleri belirleme
ve bu tehlikelerin meydana gelme ihtimalini kabul edilebilir
seviyeye indirme ykmll getirmitir.
Bilindii zere kimyasallarla ilgili zararlar nlemenin en
etkin yolu kimyasal tanmak, evre ve salk zerindeki
etkilerini bilerek kontroll kullanmaktr. Bu balamda
iyerinde bulunan, kullanlan veya herhangi bir ekilde
ilem gren kimyasal maddelerin tehlikelerinden ve zararl
etkilerinden iilerin saln korumak ve gvenli bir
alma ortam salamak iin asgari artlar belirlemek
iverenin sorumluluundadr.
verenler; kimyasal maddelerle almalarda, iilerin bu
maddelere maruziyetini nlemek, bunun mmkn olmad
hallerde en aza indirmek, yangn, parlama ve patlamalarn
nne gemek ve kimyasallarn tehlikelerinden korumak
iin gerekli tm nlemleri almakla ykmldrler.
ATEX direktifleri olarak anlan direktifler, lkemizde her ne
kadar ynetmelik olarak yaynlanm olsa da iyerlerinin bir
ounda yanc, parlayc sv, gaz ve toz kimyasal kullanlan
alanlardaki prosesler ve ekipmalar bu direktifler yrrle
girmeden ok nce yaplmtr ve kullanlan elektriksel
ekipmanlar yeni ynetmeliklere gre uygun deildir.
Bu tesislerde kullanlan elektriksel ekipmanlarn uygun
ekipmanlarla deitirilmesi maaliyet gerektirmektedir.
Ancak tehlikenin bykl dnldnde, hem tesisin
tamam hem de bu tesisteki tm alanlarn
kaybedilebilecei dnldnde sz konusu ekipmanlarn
uygun ekipmanlarla deitirilmesinin kk bir maaliyet
olarak kalaca aktr.
4. Sonular
Yangn ve patlamalar, sonucu ac olaylara neden olan
afetlerdir. Endstride deiik zelliklerde ve deiik retim
srelerinde birok kimyasal madde kullanlmaktadr. Her
biri birbirinden farkl zelliklere sahip olan bu kimyasal
maddeler uygun ekilde kullanlmaz ise karmza yangn ve
patlama nedeni olarak kmaktadrlar. Kimyasal maddelerin
ana zelliklerini bilmek, tanmak ve bu dorultuda nlemler
almak kimyasallar dolaysyla oluacak yangn ve patlamalar
nleyecektir.
Yangn ve patlamann bir ksm kt etken ve faktrn ayn
anda bir araya gelmesi ile oluan bir olay olduu dnlrse,
en iyi olduu zannedilen gvenlik tedbirlerinin de yetersiz
kalabilecei unutulmamaldr. Yeterli gvenlik tedbirlerinin
yannda, insan eitimi ve psikolojisi de yangn ve patlamalar
nlemede en byk etkendir. lerlii ve yeterlilii periyodik
olarak kontrol edilmeyen bir ok yangn/patlama nlem ve
tedbiri ar gven douracandan dolay ounlukla hi
olmamasndan daha tehlikelidir.
Yangn ve patlama nedeniyle meydana gelen zararn
bykl, iyerindeki yneticilerin tehlikeleri belirlememesi
ve kontrol edilebilecek riskleri nceden tespit edememesi
halinde tamamen ansa kalmtr. lkemizde bir ok blgede
kadercilik anlay hakim olduundan, alnan yangn ve
patlama nlemleri ok iptidai kalmakta, baz yerlerde
formaliteleri yerine getirmekten teye gidememektedir.
BLDRLER KTABI
ve umursamazln felakete gtren etkenler olarak karmza

kt grlmektedir.
55
Yangn ve patlama olaylar insan hayatna verdii maddi ve

manevi zararlarn yannda, hem alanlara hem de iletmelere
ve dolaysyla ulusal ekonomiye nemli lde maddi zarar ve
yk getirmektedir.
Unutulmamas gereken husus ise; iyerlerinde, patlayc
ortamlarla ilgili salk ve gvenliin salanmasnn iveren
asndan yarar, sadece yasal zorunluluklarn yerine
getirilmesi deil, yangn ve patlama dolaysyla meydana
gelecek maliyetlerin ve can kayplarnn ortadan
kaldrlmasn salamakdr.
5. Kaynaklar
BLDRLER KTABI
[1] ZKILI, ., ATEX Direktifleri erevesinde

Patlayc Ortam Snflandrma ve Patlayc Ortam Risk
Deerlendirmesi, Sempozyum Teblileri Kitab,
imento Sektrnde Sal ve Gvenlii
Sempozyumu, zmir, Kasm 2008
[2] 27.10.2002 tarih ve 24919 sayl Muhtemel Patlayc
Ortamda Kullanlan Techizat ve Koruyucu Sistemler ile
ilgili Ynetmelik
[3] 26.12.2003 tarih ve sayl 25328 Patlayc Ortamlarn
Ynetmelik
56
Patlayc Atmosferlerin (ATEX) Patlama Davranlar

The Explosion Behaviors of Explosive Atmospheres (ATEX)
Abdurrahman nce1
1
Kimya Mhendisi, SG Uzman, tfaiye APK Amiri

BB tfaiye Daire Bakanl
mail@abdurrahmanince.net
Bu makalede, Patlayc Ortamlarn patlama davranlarnn

tafsilatl olarak izah edilmesi ile tehlikenin daha iyi
anlalmasna ve riskin daha salkl deerlendirilmesine
katk salamak hedeflenmitir. Sal ve Gvenliinde
Patlayc
Ortamlarn
Tehlikelerinden
alanlarn
Korunmasnn nemli yerine karn bu patlamalarn
davranlarnn yeterince bilinmemesi tehlike algsnda ve
korunma titizliinde eksiklik meydana getirmektedir. ATEX
direktiflerinin artk zorunlu olduu gnmzde tehlikenin
daha geni izah ile tehlike algs ve risk deerlendirme
yetisinde gelime salanmas ve bunun sonucu olarak ta
korunma tedbirlerine verilen nemin artmas beklenmektedir.
Tm yanc gazlarn, tm yanc sv buhar ve sislerinin ve
tm yanc tozlarn bulut hallerinin hava ile belirli bir
konsantrasyonda
karm
oluturduklarnda
yanma
davranlar bir anda ve tamam yanacak ekilde olmaktadr.
Bu da ani hacim art ile patlama basncn oluturmaktadr.
Yanmann daha hzl hali olan bu tip patlama ile yaklak 10
atmosferlik bir basn olumaktadr. Yanmann davrannn
bilinmesinin
patlayc
atmosferlerin
davranlarnn
anlalmasnda ok nemli katks olacaktr.
Anahtar kelimeler: ATEX, Gases, Vapors, Mists and Dusts
Explosions, UVCE
Abstract
In this article, it is aimed to get a better understanding of
hazard and to make a contribution to risk estimation more
accurately, by explaining the behaviors of explosion of
explosive atmosphere in a detailed way. Although protecting
workers from hazards of explosive atmosphere takes an
important place in occupational health and safety, the
insufficient knowledge of these explosions behaviors causes
deficiency in detecting hazards and also in carrying out safety.
Nowadays with the directives of ATEX getting more and more
obligatory, it is expected that the understanding of hazards
and estimating of risk would improve through more widely
explanations of hazards and so would the importance given to
protection precautions increase. When all the flammable
gases, all the flammable liquid vapors and mists and also the
cloud states of all the combustible dusts make a mixture in a
specific ratio of concentration with air, behaviors of
combustion occur in such a way that all of them will burn up
suddenly and completely. This results in explosive pressure
with a sudden volume increase. With this type of explosion,
which is the faster state of combustion, a pressure of

approximately 10 atm will come out. Knowing the behaviors
of combustion contributes so much to the understanding of the
behaviors of explosive atmospheres.
Key words; ATEX, Gases, Vapors, Mists and Dusts
Explosions, UVCE
1. Giri
Avrupa Birlii Organizasyonlarnn ATEX direktifleri 1
Temmuz 2003 tarihinden itibaren uygulanmaya konulmutur.
ATEX, Franszca ATmosphres EXplosives kelimelerinin
ilk hecelerinin birleiminden olumu bir kelimedir ve
Patlayc Atmosferler anlamna gelmektedir. [1]
Biri ekipmanlarn reticileri ve dieri de kullanclar iin
olmak zere iki adet ATEX direktifi vardr.
Birincisi (ATEX 95) Ekipman Direktifi 94/9/EC olarak;
Potansiyel Patlayc Atmosferlerde kullanlmak amacyla
retilen Ekipman ve Koruyucu Sistemler Talimatdr. Ksaca
ATEX iin gvenli ekipman direktifidir.
kincisi (ATEX 137) alma Yeri Direktifi 99/92/EC olarak;
Patlayc Atmosferlerden Potansiyel Riskteki alanlarn
Gvenliinin ve Salnn yiletirilmesi in Minimum
Gereklilikler Talimatdr. Ksaca ATEX iin ii koruma
direktifidir. [2]
ATEX kurallar 1 Mart 1996 tarihinden beri gnll bir
standart olarak uygulanmakta iken 1 Temmuz 2003 tarihinden
itibaren patlayc atmosferlerde kullanlmak zere satlan
semboln tama
btn rnlerde ATEX onayl olma ve
mecburiyeti getirilmitir.
Bu direktifler gerei lkemizde de ATEX iin birinci
ynetmeliimiz olarak Muhtemel Patlayc Ortamda
Kullanlan Tehizat ve Koruyucu Sistemler ile lgili
Ynetmelik (94/9/AT) 27.10.2002 tarihinde yrrle
girmi ve 30.12.2006 tarihinde tamamen yenilenmitir. [3]
kinci ynetmeliimiz olarak Patlayc Ortamlarn
Tehlikelerinden
alanlarn
Korunmas
Hakknda
Ynetmelik (99/92/EC) ise 26.12.2003 tarihinden itibaren
yrrle girmitir. [4]
Bu ynetmeliklerimizde Patlayc ortam: Yanc maddelerin
gaz, buhar, sis ve tozlarnn atmosferik artlar altnda hava ile
BLDRLER KTABI
zet
57
oluturduu ve herhangi bir tututurucu kaynakla temasnda

tmyle yanabilen karm ifade eder. [3] eklinde tarif
edilmitir.
Patlayc Ortam ifadesi ATEX ifadesini tam olarak
karlayamamakta, eksik ve yanl anlamaya sebebiyet
vermektedir. Bu ifadenin yerine Patlayc Atmosfer veya
Patlayc Hava ifadesinin kullanlmas daha salkl
olacaktr.
Patlayc Atmosfer: Tm yanc gazlarn, tm yanc sv
buharlarnn, tm yanc sv sislerinin ve bulut halinde
bulunan tm yanc tozlarn havada belirli bir konsantrasyonla
oluturduklar patlayc atmosferleri ifade etmektedir.
Tehlikeli yerlerin snflandrlmas; patlayc atmosfer oluma
skl ve bu ortamn devam etme sresi esas alnarak blgeler
eklinde yaplmtr.
Ynetmeliklerde blge 0,1 ve 2 iin kullanlan parlayc
ifadesi ngilizce flammable kelimesinin karl olarak
kolay yanc yerine kullanlmtr ve anlam karklna
sebep olmaktadr. Sadece yanc olarak kullanlmas daha
salkl olacaktr.
Blge 0: Gaz, buhar ve sis halindeki yanc maddelerin hava
ile karmndan oluan patlayc ortamn srekli olarak veya
uzun sre ya da sk sk olutuu yerler.
ile karmndan oluan patlayc ortamn normal alma
koullarnda ara sra meydana gelme ihtimali olan yerler.
ile kararak normal alma koullarnda patlayc ortam
oluturma ihtimali olmayan yerler ya da byle bir ihtimal olsa
bile patlayc ortamn ok ksa bir sre iin kalc olduu
yerler
Blge 20: Havada bulut halinde bulunan yanc tozlarn,
srekli olarak veya uzun sreli ya da sk sk patlayc ortam
oluabilecek yerler
Blge 21: Normal alma koullarnda, havada bulut halinde
bulunan yanc tozlarn ara sra patlayc ortam
oluturabilecei yerler.
Blge 22: Normal alma koullarnda havada bulut halinde
bulunan yanc tozlarn patlayc ortam oluturma ihtimali
bulunmayan ancak byle bir ihtimal olsa bile bunun yalnzca
ok ksa bir sre iin geerli olduu yerler. [3]
BLDRLER KTABI
Patlayc atmosferlerin olutuu bu blgeler patlama riskinin

deerlendirilmesinde ve patlamadan korunmada kullanlan
kriterlerdir.
58
ATEX konusunda kullanlan patlama terimi explosion

teriminin karl olarak dk basnldr. Patlayc
maddelerin patlama davran ise detonasyon teriminin
karl olarak ok yksek basnldr, infilak terimi ile
ifade edilmelidir ve bu konu ile kartrlmamaldr.
2. Patlamann Mekanizmas
ATEX patlamalarnn davranlarnn ve mekanizmalarnn
daha iyi anlalabilmesi iin yanma kimyasnn bilinmesine
ihtiya vardr. Patlama yanmann daha hzl halidir.
Yanma: Yanc maddenin yakc madde (ounlukla havadaki
oksijen) ile en az tutuma scaklnda meydana getirdii
kendini idame ettiren ekzotermik kimyasal zincirleme
reaksiyondur. Yangn: Kontrol d yanma olaydr.
2.1. Yanmann Genel Kimyas
CXHY + (X+Y/4)O2 + ISI = XCO2 + (Y/2)H2O + ISI
(1)
Reaksiyon (1) tutuma scaklna kadar endotermik

safhadadr, bu noktadan sonra s kayna ekilse bile
reaksiyon kendini besler. Yanma olayndaki oksidasyon hzl
oksidasyondur.
2.2. Oksidasyon Hzlar
Demirin paslanmas ve hcresel solunum gibi normalde hzl
oksidasyona dnmeyen olaylar yava oksidasyonlardr.
Yukarda tarif edildii ekilde yanma olay hzl
oksidasyondur. Makalenin konusu olan gaz, toz, sis, ve
buharlarn Patlayc Atmosfer (Ortam) Patlamalar ok hzl
oksidasyondur. Patlayc madde patlamalarnda ise infilak ve
detonasyon eklinde sper hzl oksidasyon meydana
gelmektedir. Forml ayndr fark hzdadr.
2.3. Yangn Snflar ve Patlama Davranna Etkileri
TS EN 2 ve TS EN 2/A1e gre lkemizde yangn snflar;
A SINIFI: Normal olarak kor eklinde yanan genellikle
organik yapdaki kat madde yangnlarn kapsar
B SINIFI: Sv veya svlaabilen kat madde yangnlarn
kapsar
C SINIFI: Gaz yangnlarn kapsar
D SINIFI: Metal yangnlarn kapsar
F SINIFI: Piirme aletleri iindeki bitkisel ve hayvansal
piirme yalarnn yangnlarn kapsar.
2.3.1.
A Snf Yangnlarn Yanma, Parlama ve Patlama
Davranlar
A snf yangnlar normal olarak kor eklinde yanan genellikle
organik yapdaki kat madde yangnlardr. (rnek; odun,
kmr, kat, ot, kuma vb.) temel zellikleri kor
oluturmalardr.
Yakc madde havann yaklak % 21ini tekil eden Oksijen
olarak gaz faznda olduu iin yanc maddenin de reaksiyona
girebilmesi iin ncelikle gaz fazna gemesi gerekir.
A snf kat maddelerin yanabilmesi iin tutuma scaklna
sndklarnda piroliz sreci ile yanc gazlarn karmakta ve
bu gaz yanmaktadr. Bu nedenle kat maddelerin s ile
muhatap olabilecekleri ve yanc gazlarn karabilecekleri
yzey alanlar ne kadar fazla olursa o kadar kolay
yanacaklardr.
Bir odun ktne gre ince tahta paralar daha kolay
yanacak, rendeden cips eklinde km talalar parlama
zellii gsterecek, toz halindeki talalar ise havada uuur
vaziyette
bulunduklarnda
toz
patlamas
meydana
getirebileceklerdir. Kat maddelerin yanma davrannda s
ile muhatap olup yanc gazn karabilecekleri ve bunu
havann oksijeni ile buluturabilecekleri yzey alanlar en
nemli etkendir.
Gazlarn yanma davran ocaklara kontroll olarak verilerek

salanmakta, ok az birikme sonucu parlama davran
gstermekte, alt ve st patlama limitleri arasndaki bir birikme
ise UVCE patlamasna yani patlayc atmosfer (ortam)
patlamasna sebebiyet vermektedir.
2.3.2.
B Snf Yangnlarn Yanma, Parlama ve Patlama
Davranlar
2.4. Patlamann Meydana Gelme Mekanizmas
B snf sv maddelerin yanabilmesi iin tutuma scaklna

sndklarnda yeterli yanc gaz retebilmeleri gerekmektedir.
Svnn da kendisi yanmamakta svdan buharlaan gaz
yanmaktadr. Bu nedenle yanc svlarn yanma davrannda
yzey alan ile beraber uuculuklar etken olmaktadr.
Bir yanc sv ne kadar uucu ise o kadar parlama davran
gstermektedir. rnek olarak benzin ve tineri verebiliriz.
Btn yanc svlarn buharlar yanc gaz olduklarndan
yeterli miktarda biriktiklerinde yanma davran tamamen
gazlarn yanma davran olarak patlama eklinde olmaktadr.
Yanc svlarn ayrca bir parlama noktas flash point vardr
ki bu yukarda anlatlan parlama ile ayn ey deildir. Flash
noktas bir yanc svnn alev alabilecek ekilde yanc buhar
retebilecei en dk scaklk deeridir. Ancak bu durumda
s kayna ekildiinde alev sner. Alevin snmeden devam
edebilmesi ancak tutuma scakl ve zerindeki scaklklarda
olur. rnek olarak; etil alkoln parlama noktas: 12,7 oC,
tutuma scakl ise: 362,7 oCtr.
Bir yanc svnn flash noktas ne kadar dk olursa, mesela
(eksi) -43 oC olan benzin gibi hemen, parlayarak ve kolayca
yanacaktr. Flash noktas +52 oC olan mazot ise zor ve yava
yanacak, tutuabilmesi iin bir n stmaya ihtiya duyacaktr.
Halbuki mazotun tutuma scakl yaklak 250 oC olarak
daha dk ve benzinin tutuma scakl yaklak 290 oC
olarak daha yksektir.
Tm yanc svlarn kk tanecik halinde bulunduklar sis
hallerinde de buharlama yzeyi sonsuza gideceinden hzla
buharlap s ve oksijen ile buluarak ani yanma ve ATEX
patlamas meydana getirme davran gstereceklerdir.
Gazlar yanma kimyasnn en iyi anlalaca davran

gstermektedirler. nk yanc gazlarn yanc kat ve
svlardaki gibi gazlama srelerine, yani gecikmeye
ihtiyalar yoktur. Gazlar yanmaya hazr malzeme olduklar
iin, tutuma scakln yakaladklarnda (yanma geni
tamamlandnda) hepsi birden ve aniden (bir mikro saniyede)
yanmaktadrlar. Bunun sonucu olarak, yanma rnleri, entropi
kural gerei tepkimeye girenlerden her ne kadar fazla olsalar
da bu art ihmal edilecek seviyededir. Asl etki 1 mikro
saniyede ortam scaklnn ve dolays ile yanma rn
gazlarla birlikte ortamdaki dier gazlarn scaklnn oda
scaklndan 1500oCnin zerindeki scaklklara ani olarak
ulamas ile hacimlerinin katlarca artmas demektir. Bu ani
hacim art, eperlere yaklak 10 atmosferlik ani basn
uygulayacak, pencereler ve kaplar veya dier zayf eperler
yrtlarak basnc alacaktr. Yeterli yrtlma yzeyi (en az 0,2
m2/m3) mevcut olmadnda binalarn kmesine bile neden
olacaktr. te ATEX patlamas budur. Gazlarn kapal
hacimlerdeki bu yanma yani patlama davran anlaldnda
tm ATEX patlamalar da anlalm olur.
Tm yanc gazlarda alt (LEL) ve st (UEL) patlama limitleri
nemlidir. Bu snrlar arasndaki konsantrasyon patlayc
atmosferdir. Tm yanc svlarn da buharlar yanc gazdr.
Onlar iin de ayn ekilde alt ve st patlama limitleri vardr ve
patlama davranlar da aynen gazlarnki gibidir.
2.5. Yanc Gazlarda ve Sv Buharlarnda LEL ve UEL
Tablo 1de Baz yanc gazlar ve yanc sv buharlar iin alt
ve st patlama limitleri hacim %si olarak verilmitir.
Tablo 1: Baz maddelerin alt ve st patlama limitleri [5]
Madde smi
LEL
UEL
LEL
UEL
Acetaldehyde
60
Gasoline
1,4
7,6
Acetone
2,6
12,8
Kerosine
0,7
Acetylene
2,5
81
15
Ammonia
15
28
6,7
36
Yanc gaz madde yangnlarnn temel zellikleri patlamadr

(rnek; metan, propan, btan, doalgaz, LPG, asetilen,
havagaz, hidrojen vb.).
Arsine
5,1
78
10,7
17,4
Benzene
1,35
6,65
Methane
Methyl
Alcohol
Methyl
Chloride
Methyl Ethyl
Ketone
C snf yanc gazlar yanmaya hazr olup en az tutuma

scakl ile muhatap olduklarnda derhal (1 mikro saniyede)
yanarlar. Kat ve svlardaki gibi bir gazlama srecine
ihtiyalar yoktur. Bu ani yanma olay ani hacim genlemesine
yani patlamaya sebebiyet verir. Bu sebeple yaklak 10 barlk
bir basn oluur.
n-Butane
1,86
8,41
Naphthalene
iso-Butane
1,8
8,44
n-Heptane
iso-Butene
1,8
n-Hexane
1,25
Butylene
Carbon
Disulfide
Carbon
Monoxide
1,98
9,65
n-Pentene
1,65
7,7
1,3
50
Neopentane
1,38
7,22
12
75
Neohexane
1,19
7,58
Cyclohexane
1,3
n-Octane
0,95
3,2
Cyclopropane
2,4
10,4
iso-Octane
0,79
5,94
Diethyl Ether
1,9
36
n-Pentane
1,4
7,8
2.3.3.
C Snf Yangnlarn Yanma, Parlama ve Patlama
Davranlar
Gazlarn yanabilmesi yani patlayabilmesi iin hava ile

karakteristik bir karm orannda bulunmalar gerekir. Buna
alt ve st patlama limitleri denir. Baz kaynaklarda ayn
deerler alt ve st tutuma limitleri olarak geer. Bu oran
patlayc atmosfer olarak veya patlayc ortam olarak
tanmlanr.
Madde smi
1,8
10
0,9
5,9
BLDRLER KTABI
Sv veya svlaabilen kat madde yangnlardr. (rnek;

benzin, benzol, mazot, solvent, katran, alkoller, mum vb.).
temel zellikleri korsuz ve alevli yanmalardr.
59

Ethane
12,4
iso-Pentane
1,32
9,16
Ethylene
2,75
28,6
Propane
2,1
10,1
Ethyl Alcohol
3,3
19
11,1
Ethyl Chloride
3,8
15,4
Silane
1,5
98
Fuel Oil No.1
0,7
Styrene
1,1
6,1
Hydrogen
75
Toluene
1,27
6,75
Isobutane
Isopropyl
Alcohol
1,8
9,6
Triptane
1,08
6,69
12
p-Xylene
Propylene
2.6. Yanc Sis ve Tozlar

Yanc sislerin ve tozlarn havada bulut hallerinin patlama
davranlarna bakldnda; parack kkl sebebi ile s
ile muhatap olup yanc gazn karabilecekleri ve bunu
havann oksijeni ile buluturabilecekleri yzey alanlarnn
neredeyse sonsuz bykle ulamas sonucu reaksiyon hz
gazlarnkine yaklamaktadr. Patlama davranlar da ayn
gazlarnki gibi olmaktadr.
Yanc tozlarda patlayc atmosfer oluturabilecek en dk
konsantrasyon 50-100 g/m3 civarndadr. Un iin bu deer 50
g/m3 tr. En yksek konsantrasyon ise 2-3 kg/m3 civarnda
olmaktadr. [6]
2.7. Yanc Olmayan Maddeler
Her madde yanc deildir. Maddelerin nemli bir ksm hi
yanmayan maddelerdir. Yanc maddeler ise zor yanc,
normal yanc, kolay yanc, kendiliinden yanc gibi snflara
ayrlmaktadr. Yancl temelde tutuma scaklnn
dkl, yzey alannn bykl, kaynama noktasnn
kkl, flash noktasnn dkl, uuculuk ve yanma
enerjisinin bykl gibi faktrler etkilemektedir.
Yanc olmayan maddelerin gaz, buhar, sis ve tozlar hibir
art altnda patlayc atmosfer oluturamaz ve patlamaz.
2.8. Yanc ve Parlayc Atmosfer Olmaz
Gvenlii Uzmanl ve yeri Hekimlii Temel
Eitimlerinin halen uygulamada olan mfredatnda Yanc,
Parlayc ve Patlayc Ortamlar konulu ders bulunmakta ve
dersin alt balklarnda patlayc maddeler bahsi
gemektedir.
BLDRLER KTABI
Ortam ifadesinin ortamn atmosferi olduu anlaldna gre

yakcs ve yancs ile patlayc karm oluturan havann en
az ve en fazla konsantrasyonlar aralnda patlayc atmosfer
60
patlamas tepkimesi verecei, ok zayf karmlar ile fazla

zengin karmlarda ise hibir tepki vermeyecei aktr. Buna
gre yanc atmosferden ve parlayc atmosferden sz
edilemez. Bahsi geen mfredatta dersin ad sadece Patlayc
Ortamlar olmaldr. Ayrca patlayc maddeler havann
oksijenine ihtiya duymadan bnyelerindeki oksitleyici
maddeler ile tepkimeye giren maddelerdir ve patlayc
ortamlar konusu ile herhangi bir ilgileri bulunmamaktadr. Bu
bahis de mfredattan karlmaldr.
3. Sonular
Tm yanc gazlar, tm yanc svlarn buhar ve sis halleri ve
tm yanc tozlarn bulut halleri havada belirli
konsantrasyonlar arasnda patlayc atmosfer olutururlar.
Tutuma scakl salayacak en ufak bir kvlcm ile tamam
bir anda yanmak suretiyle patlama davran gsterirler.
Yanc gazlarn bu oran oluturacak ekilde birikmelerine
frsat verilmemeli, szntlar balangta fark edebilmek iin
detektrler kullanlmaldr. Yanc svlar kapal tutulmal, bu
oran oluturacak ekilde buhar retmelerine frsat
verilmemelidir. Yanc svlarn sis halleri ile yanc tozlarn
havada uutuklar bulut hallerinin olumasna frsat
verilmemelidir.
alma artlar gerei bu atmosferlerin olumalar kanlmaz
ise bahsi geen iki ynetmelikteki artlara gre hkmler
uygulanarak patlamadan korunma salanmaldr.
4. Kaynaklar
[1] ATEX Guidelines, European Commission Enterprise and
Industry, 3rd Edition - June 2009
[2] ilingir H. ATEX Talimatlar ve Pnmatik IV. Ulusal
Hidrolik Pnmatik Kongresi, 2005, Shf 417-426
[3] Patlayc Ortamlarn Tehlikelerinden alanlarn
Korunmas Hakknda Ynetmelik Resmi Gazete
Tarihi/Says: 26.12.2003 / 25328
[4] Muhtemel Patlayc Ortamda Kullanlan Tehizat ve
Koruyucu Sistemler le lgili Ynetmelik (94/9/AT)
Resmi Gazete Tarihi: 30.12.2006 Resmi Gazete Says:
26392 (4.Mk.)
[5] http://www.engineeringtoolbox.com/explosiveconcentration-limits-d_423.html
[6] Terziolu, L. Endstriyel Patlamalarn Modellenmesi
T, Yksek Lisans Tezi, 1997.
Patlama Risk Deerlendirmesinde Bulank Mantk Kullanm

Fuzzy Logic Approach in Explosion Risk Assessment
Merve Ercan Kalkan, Veli Deniz
Kimya Mhendislii Blm
Kocaeli niversitesi
merve.ercan@kocaeli.edu.tr, vdeniz@kocaeli.edu.tr
Bu almada literatrdeki parlayc ve patlayc

ortamlardaki tehlikeleri nlemek ve en aza indirgemek iin
kullanlan risk deerlendirme yntemleri incelenmitir.
Risklerin doasndan kaynaklanan belirsizliklerin her alanda
olduu gibi parlayc ve patlayc ortamlarda da nemli rol
oynad vurgulanm ve szkonusu belirsizliklerin stesinden
gelecek bulank mantk temelli bir yaklam nerilmitir.
nerilen sistemde patlama riskinin bileenleri olarak
patlayc atmosferin varl, tututurma kaynann varl
gibi
patlama
olaynn
gereklemesini
dorudan
etkileyebilecek etkenler ile birlikte, olay gerekletikten sonra
iddetini etkileyebilecei dnlen nfus da dikkate
alnmtr.
Anahtar kelimeler: parlayc ve patlayc ortamlar, risk
deerlendirme, bulank mantk
Abstract
In this study, risk assessment methods in literature, which
were proposed to prevent and mitigate hazards of explosive
atmosphere, are reviewed. It is emphasized that uncertainties
play an important role on explosion risk like other areas. A
novel fuzzy logic approach is proposed to overcome these
difficulties. Recommended system not only includes presence
of explosive atmosphere and ignition source but also includes
population of the area which effects the severity of the
explosion.
Keywords: flammable and explosive atmospheres, risk
assessment, fuzzy logic
1.Giri
Patlayc ortam, yanc maddelerin gaz, buhar, sis ve
tozlarnn atmosferik koullar altnda hava ile oluturduu ve
herhangi bir tututurucu kaynakla temasnda tmyle
yanabilen karm olarak ifade edilmektedir[1]. Gnlk
yaammzn bir paras olan hava alanlar ve liman
tesislerinden rafinerilere, g istasyonlarndan atk artma

tesislerine, madenlerden un deirmenlerine kadar birok alan
patlayc ortamlara rnek verilebilir.
Patlama, byk basn artyla birlikte gerekleen hzl
fiziksel ya da kimyasal bir deiimdir. Yakt ve oksitleyici
etmen varlna olduu kadar tepkime hzna da baldr.
Tepkime hzl bir ekilde, nemli miktarda s, k ve ses
reterek
yaylr.
Bir
yangn
veya
patlamann
gerekleebilmesi iin geleneksel yangn genini oluturan
etmenin bir araya gelmesi gerekir. Bunlar; oksitleyici
etmeni ieren ve yanmay salayacak bir gaz, alevlenebilir bir
etmen ve aktivasyon enerjisi salayacak bir tututurma
kaynadr[2].
retim endstrisindeki srelerde(proses) genel olarak
grlen olas tututurma kaynaklar; scak yzeyler, alevler
ve scak gazlar, mekanik kvlcmlar, elektrikli donanmlar,
statik elektrik ve kimyasal tepkime olarak sralanabilir. Dier
yandan retim endstrisinde sklkla raslanmamakla birlikte
yldrm, elektrik akmnda kaak, elektromanyetik nm,
ultrasonik dalgalar, adyabatik skma ve ok dalgalar da
tututurucu kaynaklardandr[3,4].
Parlayc ve patlayc ortamlarla ilgili ulusal mevzuatmz
ilgili ATEX ynergelerine(direktiflerine) paralel olarak
dzenlenmektedir. Bu kapsamda Muhtemel Patlayc
Ortamda Kullanlan Tehizat ve Koruyucu Sistemler le lgili
Ynetmelik(94/9/AT) ile bu koullarda alanlarn
gvenliini salamaya ynelik Patlayc Ortamlarn
Tehlikelerinden
alanlarn
Korunmas
Hakknda
Ynetmelik yrrlktedir[1]. Ynetmelikler kapsamnda
tehlikeli yerler, patlayc ortam oluma skl ve bu ortamn
devam etme sresi esas alnarak, blgeler halinde
snflandrlmtr. Patlayc Ortamlarn Tehlikelerinden
alanlarn Korunmas Hakknda Ynetmelikte, iyerinde
risk deerlendirmesi yaplrken patlayc ortamdan
kaynaklanan zel risklerin deerlendirmesinde birtakm
hususlarn dikkate alnmas gerektii belirtilmi, ancak
kullanlacak risk deerlendirme yntemine deinilmemitir.
Bu almada literatrde kullanlan risk deerlendirme
yntemlerinin uygunluu deerlendirilmi ve son blmde
BLDRLER KTABI
zet
61
bulank mantk temelli yeni bir deerlendirme yaklam

nerilmitir.
2. Literatrdeki risk deerlendirme

almalarna genel bir bak
Monte Carlo gibi kazalarn temsili olarak modellendii

yntemler olmak zere iki ekilde incelenebilir[5]. SAFETI,
PHAST, FRED ve SCOPE gibi birok ticari risk
deerlendirme yazlm mevcuttur[6]. Bu blmde, literatrde
patlayc ortamlarn risk deerlendirmesi iin nerilerilen
yntemlere deinilmitir.
Risklerin azaltlmasnda kullanlan yntemler tehlikelerin

nitel ve nicel zmlemelerini(analizlerini) ierir. Gvenlik
gzden geirmesi, kontrol listesi, olsa olsa(What if) analizi ve
HazOp(Tehlikelerin letilebilirlii) gibi ska kullanlan
nitel(kalitatif) aralarn genel amac tehlikeleri tanmlamak,
gvenlik nlemlerinin yeterliliini irdelemek ve gerektii
durumlarda ek gvenlik nlemleri nermektir.
Tehlikelerin nicel(kantitatif) analizi ayn zamanda nicel risk
analizi olarak da bilinir. Nicel risk deerlendirmesinde
kullanlan yntemler genellikle olay aac temelli olanlar ve
Marmo ve dierleri(2004), yanc tozlarn hammadde, rn

veya ara rn olarak ellelendii tesisler iin bir dizi risk
analizi yntemi nermilerdir. almalar yzey bitirme
ileminin alminyum tozu ile gerekletirildii tesislerde
gerekletirilmitir.
Farkl
senaryolarda
ve
risk
deerlendirmenin farkl aamalarnda kontrol listesi, olsa
olsa, hata r ve etkileri analizi(HTEA), HazOp ve
hata aac yntemleri kullanlmtr. Tablo 1.de her bir
durumda en iyi sonucu verdii dnlen teknikler
zetlenmitir[7].
Tablo 1: Farkl durumlarda en iyi sonucu verdii dnlen teknikler[7]

Balklar
Alanlar
CE iaretli makine ve
ekipmanlar
CE iareti
bulunmayan makine
ve ekipmanlar
alma alanlar
Karmak tesisler
1-Yasal
gereklere
uygunluk
2- Enstrman
ve
prosedrlerin
uygunluu
Dkmantasyon ve
prosedrlerin kontrol
3- Ciddi
kaza riskleri
4- alanlarn
maruz kald riskler
Olsa olsa,
Olsa olsa,
Kontrol
listesi,
HTEA
Kontrol listesi,
HTEA
Olsa olsa,
Olsa olsa,
Olsa olsa,
Olsa olsa,
Kontrol
listesi
Kontrol listesi
Kontrol
listesi,
HTEA
Kontrol listesi,
HTEA
Olsa olsa,
Olsa olsa,
Olsa olsa,
Olsa Olsa,
Kontrol
listesi
Kontrol listesi
Kontrol
listesi
Kontrol listesi,
Kontrol
listesi,
Olsa olsa,
Olsa olsa,
HazOp,
Kontrol listesi
HazOp,
Hata aac
Olsa Olsa,
Olsa olsa
BLDRLER KTABI
Kontrol listesi
62
Salzano ve dierleri(2005), domino etkisinin nicel

deerlendirmesi kapsamnda patlama dalgalarna bal olarak
sre ekipmanlarnn zarar grme olasln tahmin etmek
zere probit modeller tretmilerdir. Farkl kategorilerdeki
sre ekipmanlarnn farkl yapsal zelliklerini dikkate
alacak farkl modeller ne srlmtr. Modeller, ar basn
hesab iin birletirilerek basitletirilmitir. Bylece patlama
merkezinden leklendirilmi mesafenin bir fonksiyonu
olarak zarar olasl ve basn dalgalarnn neden olduu
trmanma blgesine olan gvenli mesafenin tahminine olanak
salad ifade edilmitir[8].
Voort ve dierleri(2007), toz patlamas tehlikesi tayan
endstriyel tesislerin d gvenliinde nicel risk
deerlendirmesi iin bir ara gelitirmitir. ncelikle
endstriyel tesis boyut, ekil ve yapsal zellikleri

tanmlanarak gruplara ayrlmtr ve daha sonra ilgili patlama
senaryolar
gerekleme
olaslklar
ile
birlikte
tanmlanmtr. Mevcut modeller kullanlarak bireysel ve
toplumsal risk hesaplanmtr[9].
Shebeko ve dierleri(2007), bata Rusya Federasyonu olmak
zere birok lkede geni lekli petrol terminalleri
tasarlanarak ina edildiini belirtmiler ve yangn gvenlii
gibi nemli bir grevin detayl bir risk deerlendirmesi
yaplmakszn gerekletirilmesinin g olduunu ifade
etmilerdir. almalarnda szkonusu problemin stesinden
gelmeyi amalamlar ve olay aac temelli nicel bir yntem
ile olas bireysel ve toplumsal riskleri hesaplamlardr. Olas
risk, belirli bir alanda yangn ve patlamann tehlike
Markowski(2007), patlayc atmosferin olma olasl, alev

kaynann bulunma ve etkin olma olasl, koruma ve
nleme yntemlerinin hata yapma olasl gibi bir takm
etkenleri dikkate alarak patlama iin yar nicel bir Koruma
Blgesi Analizi(LOPA) nermilerdir. Analiz, eitli patlama
senaryolarna uygulanm ve tehlike blgeleri uzmanlar
yardmyla
snflandrlmtr.
Koruma
blgelerinin
istenmeyen olaylar nlemede gvenilirlii ve alanlarn
korunmas dikkate alnmtr[4].
Berta(2009), endstrideki elektrostatik yangn ve patlama
risklerinin
hesaplanmasnda
esnek
hesaplama(soft
computing) yntemlerini nermitir. Tehlikelerin kuramsal
ve pratik olarak deerlendirilmesi karmak endstriyel
sistemlerin ok deikenli giri ve k fonksiyonlarna sahip
olmalar nedeniyle genel bir problem olarak ele alnm ve
esnek hesaplama ad altnda bulank mantk, yapay sinir
alar ve genetik algoritmalar gibi bir dizi yntem
nermitir. Kurulacak yeni yaklamlarn alma sistemleri
zerinde denetleme amacyla kullanlabilecei gibi tasarm ve
planlama aamalarnda da kullanlabilecei belirtilmitir[10].
Moosemillar(2011), Patlama Aratrma Birlii(Explosion
Research Cooperative) iin gelitirilen proje kapsamnda
eitli tasarm, iletme ve evresel koullardan kaynaklanan
patlama sklklarnn tahmini iin algoritmalar gelitirmitir.
Algoritmalarn daha ok kimyasal srelere uygulanabilir
nitelikte olduu belirtilmitir. almada ayn zamanda
senaryo tabanl patlama sklklar, balatc olaylarn meydana
gelme skl, ani patlama durumu olasl ve patlama ile
sonulanan gecikmi alevlenme olaslklar tahmini iin de
yntemler gelitirilmitir. Algoritmalarn kaytl veriler ve
uzman grlerine dayanarak oluturulduu belirtilmitir[11].
Markowski ve dierleri(2011), patlama risk deerldirmesinde
bulank mantk uygulamas nermiledir. yerinde patlama
ile ilgili patlayc atmosferin olma olasl, etkin tututurucu
kaynaklarn bulunma olasl, nleme ve azaltma
blgelerinin aktiflii ve sonularn ciddiyeti gibi tipik
deikenler nitel szel gruplar olarak belirtilmi ve bu
deikenler arasndaki ilikiler mhendislik bilgisine dayal
uzman grleri ile bir dizi kme halinde ifade edilmitir. Bu
yntemle risk yar nicel olarak tahmin edilmitir. Uygulanan
yntemin her bir senaryo iin tehlike ve risk olgularnn daha
iyi kavranmasn salad ne srlmtr. Bilgisayar
destekli bir analiz gerektirdiinden geleneksel basit
yntemlere oranla uygulamann glklerine deinilmi,
ancak geleneksel yntemler ile bu tr sonular elde
edilemeyecei de belirtilmitir[12].
3. nerilen yntem: bulank mantk

Risk, geleneksel olarak basite olaslk ve iddetin bir
bileimi olarak ifade edilmektedir. Ancak her bir durum iin
olaslk ve iddetinin hesaplanmas olduka zor olduu iin
bu iki bileenin tek bana riski tam olarak ifade etmediini
ileri sren grler mevcuttur. Bir olayn olma olasln ve
sonucunu etkiyecek ve belirsizlikler ieren birok
etken(parametre) vardr. Bununla birlikte bu etkenlerin
nemli ksm da nicel ifadelerden ok insan bilgi ve
deneyimlerine dayanmaktadr.
Bulank mantk, insan bilgi ve deneyimlerinden yararlanarak
ve bu verileri kural tabanlar halinde ileyip, her bir kural
tabannn belirli bir matematik fonksiyona kar getirilerek
sonu karlmasdr. Baka bir deyile insan deneyimlerinin
szel olarak ifade edilmesi ve bu deneyimlerin aralarna
matematik gmlerek birletirilmesidir. Bulank sistemler
kural veya bilgi tabanl olarak ifade edilir ve bulank eerise(if-then) kurallarna dayaldr. Bir bulank eer-ise kural,
srekli yelik fonksiyonlar tarafndan karakterize edilen baz
ifadelerin bulunduu yapy ifade eder. Sistemin
oluturulmasnda uzmanlardan veya bilgi bankasndan
salanan kural dizisi kullanlr.
ekil1: Geleneksel risk algs
Bu almada, patlama riskinin bileenleri olarak patlayc

atmosferin varl, tututurma kaynann varl gibi patlama
olaynn gereklemesini dorudan etkileyebilecek etkenler
ile birlikte, olay gerekletikten sonra iddetini
etkileyebilecei dnlen ortamdaki etkilenen says
(poplasyonu) da dikkate alnmtr. Her bir parametre iin
MATLAB program bnyesindeki bulank mantk ara
kutusu(fuzzy logic toolbox) zerinde yelik fonksiyonlar
oluturulmu ve her bir yelik fonksiyonu arasndaki iliki
eer-ise kurallar ile tanmlanmtr. yelik fonksiyonlar
zerinde her bir etmenin tanmlanan kmeye aitliini ifade
eden ve 0 ile 1 arasnda bir deer olan yelik derecelerini
belirlemek mmkndr.
Patlayc atmosferin srekli var olduu blgeler 0, normal
alma koullarnda arasra patlayc ortam olma olasl
olan blgeler 1, patlayc ortam oluma olaslnn ok dk
olduu veya ksa sreli gerekletii blgeler 2 ile
kodlanmtr. Ayn kodlama tututurma kaynann ortamdaki
varln deerlendirmede de kullanlmtr.
BLDRLER KTABI
faktrlerinin gerekleme olasl olarak tanmlanmtr.

Bireysel risk ise bir kiinin yangn ve patlamann tehlike
faktrleri nedeniyle zarar grme olasl olarak
tanmlanmtr. Bireysel risk hesabnda kiinin tehlikeli
blgede bulunma sresi dikkate alnmtr. Toplumsal risk ise
belirli saydaki kiinin yangn ve patlamann tehlike
faktrlerince zarar grme olaslna bal olarak ifade
edilmitir. Tesiste bulunan ham petrol tanklarnn yarap ve
kapasitesi, kullanlan boru hatlar ve pompalar hakknda
detayl bilgi bu almada mevcuttur. Tank yangnlar iin
farkl senaryolar tanmlanmtr. Terminalin dier
blgelerinde yaanabilecek yangn ve patlamalar da dikkate
alnm ve terminal blgesi ile komu blgeler iin risk
hesaplanmtr[5].
63
Tablo 2: Her bir etkene ait yelik fonksiyonlar

Patlayc
atmosferin
varl
Tututurma
kaynann
varl
Etkilenen
says
(Nfus)
Patlamann
etkileri
Blge 0
Blge 0
Kalabalk
Olduka etkili
Blege 1
Blege 1
Olaan
Etkili
Blge 2
Blge 2
Issz
Orta Dereceli
Az
Olduka Az
Her bir etken arasndaki iliki, oluturulan kural tabanna

ilenmitir. er yelik fonksiyonu bulunan deiken iin
oluturulan 27 adet kural ekil 3te grlmektedir. Birka
rnek vermek gerekirse:
EER patlayc atmosferin varl srekli(blge0) VE
tututurma kaynann varl srekli(blge0) VE
poplasyon kalabalk SE patlama iddeti Olduka etkilidir.
EER patlayc atmosferin varl srekli(blge0) VE
tututurma kaynann varl geici (blge1) VE
poplasyon ssz SE patlama iddeti orta derecelidir.
EER patlayc atmosferin normal alma ortamnda yok ise
veya ksa sreli bulunuyorsa(blge2) VE tututurma kayna
yok ise veya ksa sreli bulunuyorsa(blge2) VE poplasyon
ssz SE patlama iddeti olduka azdr.
BLDRLER KTABI
ekil 2: Oluturulan bulank kural sistemi
64
ekil 2de oluturulan kural sistemi yorumlanacak olunursa

balangta szel ifadeler yardm ile oluturulan yelik
fonksiyonlarnn nicelletirildii grlr. rnein, 0 ile 1
arasnda deien yelik dereceleri patlayc ortamn varl
iin 0,971; tututurma kaynann varl iin 0,508 ve ortam
nufusu iin 0,859 iken patlama iddetinin 0,823 olarak
okunduu grlr. Bu durumda patlama iddetinin hem etkili
hem de ok etkili patlama iddeti fonksiyonlarna ait olduu
grlr. yelik fonksiyolarnn deiimi halinde patlama
iddetinin nicel deerini tekrar yorumlamak da mmkn
olacaktr.
4. Sonu
Literatrdeki risk deerlendirme almalar incelendiinde
zellikle son yllarda yazlm/bilgisayar destekli yntemler
kullanld ve geleneksek risk algsnn dna klarak
eitli aralarn gelitirildii grlmtr. Bu almada da
keskin snrlar olan klasik Aristo mant yerine bir elemann
ayn anda iki aitlik kmesine ait olabilmesine izin veren ve
dilsel etiketleri nicelletiren bir yntem nerilmektedir. Bu
almada, patlama riskinin bileenleri olarak patlayc
atmosferin varl, tututurma kaynann varl gibi patlama
olaynn gereklemesini dorudan etkileyebilecek etkenler
ile birlikte, olay gerekletikten sonra iddetini
etkileyebilecei dnlen ortamn nfusu (poplasyonu) da
dikkate alnmtr. Bunun yannda tesis civarndaki
endstriyel tesislerin younluu, olaya mdahale edecek
personelin deneyimi, kentsel ya da krsal kesimde
konumlanmas gibi birok etmen olayn sonularn
deerlendirmede etkili olacaktr. Elde edilen kural sistemi
zerinde etken/etkenleri deitirerek sonucu grmeyi
salayan esnek bir sistem elde edilmitir. Daha fazla etken
ieren bir sistem belirsizliklerin stesinden gelmede daha da
etkili olacak ancak kural saysnda etken saysna bal olarak
bir miktar art da meydana gelecektir. nerilen sistem
tekbana kullanlabilecei gibi dier risk deerlendirme
yntemleri ile birlikte de kullanlabilir.
5. Kaynaklar
[1] Patlayc Ortamlarn Tehlikelerinden alanlarn
Korunmas Hakknda Ynetmelik, 26.12.2003 tarih ve
25328 Sayl R.G.,
Muhtemel Patlayc Ortamda Kullanlan Tehizat Ve
Koruyucu Sistemler le lgili Ynetmelik 30.12.2006
tarih ve 26392 sayl R.G.
[2] Bayley, G. ve Mcindoe, A., Fires And Explosions,
Anaesthesia And Intensive Care Medicine 5:11, 2004.
[3] TS EN 1127-1, Patlayc Ortamlar- Patlamay nleme ve
korunma- Blm1. Temel kavramlar ve metodoloji
Direktif:94/9/EC,2006/42/EC/(98/37/EC)),
http://www.tse.org.tr
[4] Markowski, A., exLOPA for explosion risks
assessment, Journal of Hazardous Materials 142, 669
676, 2007.
[5] Shebeko, Y. ve dierleri, Fire and explosion risk
assessment for large-scale oil export terminal, Journal
of Loss Prevention in the Process Industries, 20, 651
658, 2007.
[6] Shariff, A. M., Inherent safety tool for explosion
consequences study, Journal of Loss Prevention in the
Process Industries, 19, 409418, 2006.
[7] Marmo, L. ve dierleri, Aluminium dust explosion risk
analysis in metal workings, Journal of Loss Prevention
in Pthe Process Industries,17, 449465, 2004.
[8] Salzano, E., Cozzani, V., The analysis of domino
accidents triggered by vapor cloud explosions,
Reliability Engineering and System Safety, 90, 271284,
2005.
[9] Voort, M. ve dierleri, A quantitative risk assessment
tool for the external safety of industrial plants with a
dust explosion hazard, Journal of Loss Prevention in
the Process Industries, 20, 375386, 2007.
[10] Berta, I., Use of soft computing methods in risk
assessment of electrostatic fire and explosion hazards in
BLDRLER KTABI
industries,Journal of
Electrostatics, 67, 235241,
2009.
[11] Mosemillar, M., Development of algorithms for
predicting ignition probabilities and explosion
frequencies, Journal of Loss Prevention in the Process
Industries, 24, 259-265, 2011.
[12] Markowski, A. ve dierleri, Application of fuzzy logic
to explosion risk assessment, Journal of Loss
Prevention in the Process Industries, xxx, 1-11, 2011.
65
BLDRLER KTABI
66
SALII, GVENL VE ALIMA ORTAMINA LKN 155 SAYILI

SZLEME
Tevfik Gne - DSK
ILO Kabul Tarihi: 3 Haziran 1981

Kanun Tarih ve Says: 07.01.2004 / 5038
Resmi Gazete Yaym Tarihi ve Says: 13.01.2004 / 25345
ULUSAL POLTKA LKELER
Madde 4
1-Her ye, ulusal koullar ve uygulamaya gre ve en fazla temsil kabiliyetine sahip ii ve
iveren kurulularna danarak i gvenlii, i sal ve alma ortamna ilikin tutarl bir
ulusal politika gelitirecek, uygulayacak ve periyodik olarak gzden geirecektir.
2-Bu politikann amac, ile balantl olan veya iin yrtm srasnda ortaya kan kaza ve
yaralanmalar, alma ortamnda bulunan tehlike nedenlerini mmkn olduu lde
asgariye indirerek nlemek olacaktr.
ULUSAL DZEYDE EYLEM
Madde 8
Her ye, yasa veya ynetmelik karmak suretiyle veya ulusal artlarna ve uygulamasna
uygun dier bir yntemle, ilgili ii ve iverenlerin temsilcisi olan kurululara danarak,
Szlemenin 4 nc maddesine etkinlik kazandrmak iin gerekli nlemleri alacaktr. .
Madde 9
sal ve gvenlii ve alma ortamna ilikin ilgili mevzuatn uygulanmas uygun ve
yeterli bir denetim sistemi ile gvence altna alnacaktr. Yrtme sistemi, mevzuat ihlallerine
kar yeterli cezalar ngrecektir.
LETME DZEYNDE EYLEM
Makul olduu lde, iverenlerden, kontrolleri altndaki iyerleri, makine, tehizat ve

usullerin gvenlik ve salk bakmndan riskli olmamasn salamalar istenecektir. Makul
olduu lde, iverenlerden, kontrolleri altndaki kimyasal, fiziksel ve biyolojik madde ve
etkenlerin, gerekli uygun nlemler alndnda, salk iin risk oluturmamasn salamalar
istenecektir. verenlerden, gerektiinde, kaza riskinin veya salk zerindeki ters etkilerin
imkanlar lsnde nlenmesi iin, uygun koruyucu elbise ve donanm salamalar
istenecektir.
BLDRLER KTABI
Madde 16
67
Madde 19
Aada belirtilen hususlarn salanmas iin iletme dzeyinde dzenlemeler olacaktr.
verenlerin stlendikleri ykmllklerini yerine getirmeleri iin, iilerin, ilerini yaparken,
iverenle ibirlii yapmalar; letmedeki ii temsilcilerinin, i sal ve gvenlii alannda
iverenle ibirlii yapmalar, iletmedeki ii temsilcilerine, i saln ve gvenliini
salamak iin yeterli bilgi verilmesi ve ticari srlar aklamamak artyla kendilerini temsil
eden kurulularla bu bilgilerin istiare edilmesi; letmedeki ii ve temsilcilerine, i gvenlii
ve ii sal konusunda yeterli eitim verilmesi, iletmedeki iilerin veya temsilcilerinin ve
bulunmas durumunda, iletmedeki temsilci kurulularn ulusal yasa ve uygulamaya uygun
olarak, ileri ile ilgili i sal ve gvenliinin btn safhalarnda incelemelere katlmasnn ve
bu konularda iverence onlara danlmasnn salanmas, bu amala karlkl anlama
halinde iletme dndan teknik danmanlar getirebilmeleri; bir i, hayat ve sal iin
ciddi bir tehlike oluturduuna ve yaknda vaki bulacana hakl gerekelerle inand
herhangi bir durumu, derhal bir stne rapor eder; ve iveren bu durumun giderilmesi iin
gerekli nlemi alncaya kadar yaam ve salk iin ciddi tehlike oluturmaya devam eden
alma alanna iilerin dnmesini isteyemez.
SALII HZMETLERNE LKN 161 SAYILI ILO SZLEMES
ILO Kabul Tarihi: 7 Haziran 1985
Kanun Tarih ve Says: 07.01.2004 / 5039
Resmi Gazete Yaym Tarihi ve Says: 13.01.2004 / 25345
ULUSAL POLTKANIN PRENSPLER
Madde 1
Bu szlemenin amac bakmndan:
Sal Hizmetleri terimi esas olarak nleyici ilevlere sahip olan ve iletmedeki iveren,
iiler ve onlarn temsilcilerine; ile ilgili en uygun fiziksel ve zihinsel salk koullarn
karlayacak dzeyde, gvenli ve salkl bir alma ortam oluturmak ve bunu srdrmek
iin gereksinimler, iin, iilerin fiziksel ve zihinsel salk durumlarn dikkate alacak ekilde,
onlarn yeteneklerine uygun biimde uyarlanmas, konularnda tavsiyede bulunma
sorumluluu olan hizmetlerdir. ilerin iyerindeki temsilcileri terimi, ulusal mevzuat veya
uygulamaya gre bu ekilde tanmlanan kiileri ifade eder.
BLDRLER KTABI
Madde 2
68
Her ye, ulusal artlar ve uygulamalar nda ve bulunmalar durumunda, en fazla temsil
yetkisine sahip ii ve iveren kurulularna danmak suretiyle, i sal hizmetleri
konusunda uygun bir ulusal politika gelitirecek, uygulayacak ve periyodik olarak gzden
geirecektir.
GREVLER
Madde 5

Her iverenin istihdam ettii iilerin salk ve gvenlii iin sorumluluu sakl kalmak
kaydyla ve iilerin i sal ve gvenlii konusunda katlmnn gereklilii gz nne
alnarak, i sal hizmetleri, iletmedeki i risklerine uygun ve yeterli olacak ekilde
aadaki grevleri kapsayacaktr. yerlerinde sala zararl risklerin tanmlanmas ve
deerlendirilmesi; Salk niteleri, kantinler, yatakhaneler ve iveren tarafndan bu tr
hizmetlerin sunulduu yerler dahil olmak zere, iinin saln etkileyebilecek alma
ortamnda ve i uygulamalarndaki faktrlerin gzetimi; yerlerinin tasarm, makine ve dier
tehizatn durumu, bakm ve seimi ve alma srasnda kullanlan maddeler dahil olmak
zere iin planlanmas ve organizasyonu konusunda tavsiyede bulunma, yeni tehizatn
salk asndan deerlendirilmesi ve test edilmesi gibi i uygulamalarnn iyiletirilmesine
ynelik programlarn gelitirilmesine katlm, i sal, gvenlii, hijyen ve ergonomi, kiisel
ve mterek koruyucu donanm konularnda tavsiyede bulunma, ilk yardm ve acil durum
tedavi hizmetlerini rgtleme, i kazalar ve meslek hastalklarnn analizine katlma, i ile
ilikisi bakmndan, iilerin salnn gzetimi, iin iiye uygunluunun gelitirilmesi,
mesleki rehabilitasyon nlemlerine katkda bulunma, i sal, hijyen ve ergonomi
alanlarnda bilgi, eitim ve retim salamada ibirlii;
RGTLENME
Madde 6
sal hizmetlerinin oluturulmas, mevzuat ile; yada, toplu szlemeler veya ilgili iiler
ve iverenlerin zerinde anlat baka bir ekilde; veya, yetkili makamn ilgili ii ve
iverenlerin temsilcisi olan kurululara danarak belirledii herhangi bir ekilde; yaplacaktr
ALIMA KOULLARI
Madde 9
Ulusal hukuk ve uygulamalara uygun olarak i sal hizmetleri ok disiplinli olmaldr.
Personelin katlm, yerine getirilecek grevlerin niteliine gre belirlenecektir. sal
hizmetleri, iletmedeki dier hizmetlerle egdml bir ekilde yrtlecektir. Ulusal hukuk
ve uygulamalar erevesinde, i sal hizmetleri ile salk hizmetlerinin salanmasndan
sorumlu dier organlar arasnda yeterli ibirlii ve koordinasyonun salanmasna ynelik
nlemler alnacaktr
Madde 10
sal hizmetlerini sunan personel, 5 inci Madde sralanan grevlere ilikin olarak,
iveren, ii ve bulunmalar durumunda bunlarn temsilcilerinden mesleki anlamda tam bir
bamszla sahip olarak alacaklardr.
Madde 11
Madde 12
ilerin ile ilgili salnn gzetimi, onlarn cretlerinde herhangi bir azalmaya neden
olmayacak, cretsiz yaplacak ve mmkn olduu lde alma saatleri ierisinde yerine
getirilecektir.
BLDRLER KTABI
Yetkili makam, yerine getirilecek grevlerin niteliine ve ulusal hukuk ve uygulamaya gre, i
sal hizmetlerini salamakla grevli personelde aranan nitelikleri belirleyecektir.
69
Madde 13
Btn iiler, yaptklar iin ihtiva ettii salk tehlikeleri hakknda bilgilendirileceklerdir.
DE ALIANLARIN SALIK VE GVENLKLERN YLETRMEYE YNELK
TEDBRLER ALINMASINA LKN 12 HAZRAN 1989 TARH VE 89/391/EEC SAYILI
KONSEY DREKTF
Ama
Bu Direktifin amac, ite iilerin salk ve gvenliklerinin iyiletirilmesi iin nlemler almaktr.
Bu nedenle; mesleki tehlikelerin nlenmesi, salk ve gvenliin korunmas, kaza ve tehlike
faktrleri, bilgilendirme, danma, ynetim katlma, ii ve temsilcilerinin eitimi konusunda
genel prensipleri ierir.
Madde 6verenlerin Genel Ykmllkleri
1-veren, sorumluluklar erevesinde alanlarn saln ve gvenliini korumak, mesleki
tehlikeleri nlemek, bilgilendirme, eitim ve kurumsal gereklilikler iin her trl nlemi
alacaktr.
veren, durumu daha iyiye gtrmek iin deien koullara kendisini uydurmaya hazr
olacaktr.
2-veren 1.paragraftaki nlemleri aadaki genel prensiplere uygun olarak alacaktr.
(a) Tehlikelerin nne gemek,
(b) nne geilemeyen kanlmaz tehlikeleri deerlendirmek,
(c) Tehlikelerle kaynanda mcadele etmek,
(d) leri kiilere uygun hale getirme, zellikle iyeri tasarmnda, i makinesi, alma ve
retim yntemi seimlerinde, retim temposunun sala etkilerini dnmek ve
monotonluunu azaltmak.
(e) Teknik gelimeleri adapte etmek,
(f) Tehlikelerin yerine tehlikesizleri veya daha az tehlikelileri ikame etmek,
(g) alma ortamna ilikin tm koullar, teknolojiyi, i organizasyonunu, alma koullarn
ve sosyal ilikilerini bir arada deerlendirerek birbirini destekler mahiyette tedbirler politikas
gelitirmek,
BLDRLER KTABI
(h) Toplu korunma nlemlerine kiisel korunma nlemlerinden daha ok ncelik vermek,
70
(i) ilere uygun talimatlar vermek.

3-Bu Direktifin dier hkmlerine halel getirmeksizin, iveren iyerindeki veya kuruluundaki
faaliyetlerin yapsn gz nnde tutarak:
(a) Kullanlan kimyasal maddeler veya terkipler, i makineleri seimi, iyerlerinin uygunluu
ynnden ii sal i gvenlii tehlike deerlendirmesi yapacak; Bu deerlendirme
sonucunda uygulanan nlemler ve retim metotlar:
- sal i gvenlii koruma dzeyini ykseltmelidir,
- letmenin tm hiyerarik dzenine entegre olmas gereklidir.
(b) Bir iiye salk ve gvenlik ynnden bir grev verilirken onun yetenekleri gz nne
alnmaldr.
(c) Yeni teknolojinin planlanmas ve kullanmnda, ara gere seiminde, alma ortam ve
koullar konusunda iiler ve/veya temsilcileri ile istiarede bulunulmaldr.
(d) Ciddi tehlikelerin olduu yerlere sadece yeterli talimat alm iilerin girmesi iin uygun
nlemler alnmaldr.
Madde 7Koruyucu ve nleyici Hizmetler tanmlyor
Madde 8lkyardm, Yangn Sndrme, ilerin Tahliyesi ve Ciddi ve Ani Tehlikeler
1-veren:
lkyardm, yangn sndrme ve iilerin tahliyesi iin iletmenin byklne ve yaplan
ilerin tmne gre gerekli her trl nlemi alacaktr. D servislerle, zellikle ilk yardm, acil
yardm, kurtarma ve yangn sndrme ilerinde gerekli balantlar kuracaktr.
2-Paragraf 1deki ilkyardm, yangn sndrme, iilerin tahliyesi gibi ilerde alacaklar
tayin edecektir. ilerin says, eitimi, ara ve gereleri bu i iin yeterli sayda olacaktr.
3-veren:
(a) Tehlikeye maruz kalacak iilere hemen haber verecek ve alnan nlemleri aklayacak,
(b) Ciddi tehlike karsnda olan iilerin ii durdurmalar, veya iyerini terk etmeleri ve
gvenli bir yere gitmeleri konusunda harekete geecek ve talimatlar verecektir.
(c) Tehlike devam ettii srece, iilerden ie devam etmelerini istemeyecektir.
5-veren, tm iilerin tehlike annda, kendilerinin ve/veya dier kiilerin gvenli duruma
gemelerini salayacak ve annda olaanst sorumluluk yklemeyecektir. Dikkatsizlik ve
ihmal olmad srece iiler bu hareketlerinden dolay zarara uramayacaklardr.
ALIANLARIN YKMLLKLER
Madde 13-
BLDRLER KTABI
4-Tehlike annda ii veya tehlikeli blgeyi terkeden ii, yasalarca korunmu olacak ve
dezavantajl duruma dmeyecektir.
71
1-iler aldklar eitim ve iverenin talimat gerei kendi salk ve gvenliklerinden sorumlu
olduklar gibi hareketlerinden dier iilerin etkilenmesinden de sorumlu olacaklardr.
2-Bu nedenle, iiler eitimleri ve iverenden aldklar talimata uygun olarak:
(a) Makineyi, ara gereci, tehlikeli maddeleri, ekipman tanmasn ve dier retim
yntemlerini doru kullanacaklardr.
(b) Kendilerine verilen kiisel koruyucular doru kullanacaklar, kullandktan sonra uygun
yerlerine koyacaklardr.
(c) Gvenlik aralarnn rast gele deitirmek ve karmaktan kanacaklar, makine, ara
gere, fabrika ve binalardaki koruyucular doru olarak kullanacaklardr.
(d) Korunma nlemlerindeki eksiklikler nedeniyle ciddi ve ani bir tehlike grdklerinde
ivereni veya ii sal i gvenlii temsilcisini hemen haberdar edeceklerdir.
(e) Yasalara gre, iveren ve/veya ii sal ve gvenlii temsilcisi ile ii sal i
gvenlii nlemleri alnmas srasnda ibirlii halinde olacaklar ve verilecek ileri
yapacaklardr.
(f) verene ve ii sal ve i gvenlii temsilcisine, yasalar erevesinde, gerektiinde
alma ortamnn ve alma koullarnn emniyetli olmas iin yardmc olacaklar, kendileri
tehlikeli bir duruma meydan vermeyecekler, bu hususlarda ibirlii halinde olacaklardr.
4857 Sayl Kanunu
5. Blm : Sal ve Gvenlii
verenlerin ve iilerin ykmllkleri
MADDE 77. - verenler iyerlerinde i sal ve gvenliinin salanmas iin gerekli her
trl nlemi almak, ara ve gereleri noksansz bulundurmak, iiler de i sal ve gvenlii
konusunda
alnan
her
trl
nleme
uymakla
ykmldrler.
verenler iyerinde alnan i sal ve gvenlii nlemlerine uyulup uyulmadn
denetlemek, iileri kar karya bulunduklar mesleki riskler, alnmas gerekli tedbirler, yasal
hak ve sorumluluklar konusunda bilgilendirmek ve gerekli i sal ve gvenlii eitimini
vermek zorundadrlar. Yaplacak eitimin usul ve esaslar alma ve Sosyal Gvenlik
Bakanlnca
karlacak
ynetmelikle
dzenlenir.
verenler iyerlerinde meydana gelen i kazasn ve tespit edilecek meslek hastaln en
ge iki i gn iinde yaz ile ilgili blge mdrlne bildirmek zorundadrlar.
BLDRLER KTABI
Bu blmde ve i sal ve gvenliine ilikin tzk ve ynetmeliklerde yer alan hkmler

iyerindeki raklara ve stajyerlere de uygulanr.
72
SGBnin 25/02/2005 tarih ve 755 sayl onay ile "Ulusal Sal ve Gvenlii
Konseyi" kurulmutur.

AMACI:
sal ve gvenliiyle ilgili olarak; ihtiya, ncelik, politika ve stratejiler iin neriler
gelitirmek, tavsiyelerde bulunmak, taraflarn gr ve dncelerini aklamalarn
salayacak bir platform oluturmaktr.
* ULUSAL SALII VE GVENL KONSEY
ki Temel Dayanak:
(1)
-8. Be yllk Kalknma Plannda;
i sal ve gvenlii nlemlerinin gelitirilerek i sal ve gvenliine ilikin lm,
meslek hastalklarnn ortaya kartlmas, iyeri hekimlii, danmanlk, eitim hizmetleri,
meslek hastalklar hastaneleri, denetim vb. hizmetlerin yeniden yaplandrlarak gelitirilmesi
ama ve politika olarak yer almaktadr.
(2) Sal ve Gvenlii ve alma Ortamna likin 155 Sayl ILO Szlemesi
* BU erevede;
DSKin de iinde yer ald konsey 2005-2006 yllar boyunca Ulusal Sal ve Gvenlii
Politika Belgesini kabul etmi ve bu Belge erevesinde 2006- 2008 Ulusal Eylem Plann
belirlemitir.
Daha sonra 2009-2013 yllarn kapsayacak Politika Belgesi
Konseyden Oy okluu ile karlmtr.
HER K PLANA GRE;
1- ILO ve AB normlarna uygun SG Yasas karmak
2-Btn iletmelere temel tekil edecek bir RSK DEERLENDRME Belgesi hazrlamak
3- kazalar says %20 orannda azaltmak
4-Meslek Hastalklar Tan Sistemi gelitirmek
5-Kamu eliyle yrtlen SG teknik destek hizmetleri %20 arttrmak
hedefi izilmitir.
* ULUSAL KONSEY BLEENLER
DSK
Sa.ve Gv. Gn.Md.
TRK-
alma Gn.Md.
KESK
Sos.Gv. Kur. Bk.
HAK-
MEB
TSK
BLDRLER KTABI
Tefti Kurulu Bakanl
73
Salk Bakanl
TOBB
Tarm ve Ky .Bak.
TESK
Sanayi ve Tic. Bak.
T.KAMU-SEN
Enerji ve Tabii Kay. Bak.
MEMUR-SEN
evre ve Orman Bak.
TTB
DPT
TMMOB
YK
STK
* SALII VE GVENL YASA TASARISI TASLAI

Ynetmeliklerden Yasa Tasars Taslana
-yeri Salk Birimleri ve Yeri Hekimlerinin Grevleri le alma Usul ve Esaslar
Hakknda Ynetmelik hakknda, iyeri hekimi, iyeri hemiresi ve salk memuru tanmlar ile
18,19,20, 27,28,29 maddeleri ynnden Dantay tarafndan iki kez yrtmeyi durdurma
karar vermitir.
(10.Daire Karar No:2006/1658 18.10.2005 tarihli karar)
- sal ve Gvenlii Ynetmelii (89/391/EEC)
Bu ynetmelik 4857 Sayl Kanununun 78. Maddesi gerei salk ve gvenlie ilikin
temel ilkelerin bir Tzkle, uygulamann ise bu erevede karlacak ynetmeliklerle
dzenlenmesi gerekirken dorudan ynetmelikle dzenlenmesinin anlan Kanun hkmne
aykr olduunu tespit ederek Dantay ynetmeliin yrtlmesinin durdurulmasna karar
vermitir.
(10.Daire Karar No: 2006/3007)
Ayrca;
Gvenlii le lgili Grevli Mhendis veya Teknik Elemanlarn Grev, Yetki ve
Sorumluluklar le alma Usul ve Esaslar Hakknda Ynetmeliin
4,5,7,8,9,10,11,12,13,14,15, ve 16. maddeleri Dantay tarafndan iptal edilmitir.
(10.Daire Karar No:2006/2159)
*SG YASA TASLAI ALIMALARI
BLDRLER KTABI
Yetkili Mercii bu iptallerden sonra ynetmelikten vazgemi ve yasa nerisi getirmitir.
74
USGK Konseyinde iki alt teknik birim oluturulmutur:

Yasa Tasla Teknik Komitesi
Risk Deerlendirmesi Teknik Komitesi
Yasa Tartmalar srerken ,2008 ylnda 5763 sayl Torba Yasayla ile 4857 sayl yasada
81 ve 82 maddelerde deiiklik yaplm
82.madde kaldrlarak 81. Maddede yeniden
dzenlenmitir. ( Sal ve Gvenlii Hizmetleri)
Bu yasaya dayanlarak 2009 ylnda yeri Salk ve Gvenlik Birimleriyle Ortak Salk ve
Gvenlik Birimleri Ynetmelii karlmtr.
Bu ynetmelik de TTB ve TMMOB tarafndan yargya tanm ve 2010 yl balarnda iptal
ettirilmitir.
2010 sonbahar dneminde Gvenlii Hizmetleri Ynetmelik tasla taraflarn gndemine
sunulmutur. Bu taslakta da TTB ve TMMOB piyasann birer sradan aktr konumuna
getirilmeye allmtr. Ayrca bu taslakta iyerlerindeki SG Kurullar da(4857- madde 80)
kaldrlmaya allmtr.
Bu ynetmelik tasla da tepki grm ve ikinci bir tartma yaplmadan geri ekilmi ve fakat
bu seferde bu taslak ynetmelik haline getirilerek Kasm 2010 ylnda Resmi Gazetede
yaynlanarak yrrle girmitir.
Bu ynetmelik srasyla i gvenlii uzmanlarnn grev ve yetkilerini, iyeri hekimlerinin
grev ve yetkilerini ve son olarak i sal ve gvenlii hizmetlerinin kapsamn belirlemeye
almaktadr.
Bu ynetmeliklerden iyeri hekimleri ile ilgili ynetmelik Temmuz 2011de ksmi olarak iptal
edilmi durumdadr.
-Sistemin temel 28 gstergesinden 17si fonksiyonsuz durumdadr.
(USGK iin Sistem Deerlendirmesi Son Taslak)
Bu nedenle lkemiz lml i kazalarnda Avrupada
almaktadr.
birinci,
dnyada nc srada yer
Bu hibir ekilde kabul edilemez bir tablodur.

almaya allan bir SG
2005-2009 yllar arasnda mevcut verilere bakldnda i kazalar saylar ve

asndan ortalama dzeylerde bir deiim
sz konusu deildir.
YIL
KAZASI SAYISI
MESLEK
HASTALII
LM
2005
73.923
519
1.096
2006
79.027
574
1.601
2007
80.602
1208
1.044
lmler
BLDRLER KTABI
Bu km sistem zerinden ABye uyum ad altnda piyasa

mevzuat deiim srecini bize gstermektedir.
75

2008
72.960
539
866
2009
64.316
429
1.171
Ortalama olarak;
-bir ylda 80.000 i kazas
-her gn 220 i kazas
-bir ylda 1150 lm
-her ay 90 ii lyor
-her gn 3 iiyi kaybediyoruz.
Meslek hastalklar asndan bakldnda ise gerek 2006-2008 ve gerekse de 2009-2013
politika belgelerinde ortaya konulan hedef yaklamlarn yanna bile yaklaamayan bir
gereklik sz konusudur.
Her iki belgede de meslek hastal tan sisteminin %500 gelitirilmesi hibir gereklii
olmayan bir yaklam olmutur.
Son 5 yllk gelimeye bakldnda meslek hastal rakamlar lkemizde meslek hastal
vakalarnn nerdeyse hi olmadn gstermektedir.
Neden nk buna dair bir tan sistemi gerekletirilmemektedir.
Yaplan aratrmalara gre her yl alanlarn binde 4 ile binde 12si arasnda meslek
hastal vakas beklenmektedir.
Gerekte, i kazalarnn %98i ve meslek hastalklarnn tamam engelenebilecek
durumdadr.
Ulusal Sal ve Gvenlii Konseyinin kurulduu 2005 ylndan bu yana SG yasa tasars
tasla hala bir kanun haline gelmemi durumdadr.
Ayrca, yasa tasars tasla ve karlm ilgili ynetmelikler olumsuz tablonun ortadan
kaldrlmas ve ABye uyum erevesinde dzenlenmi olduu sylense de ierii tamamen
i sal ve gvenlii alann piyasa aktrlerine amaya yneliktir.
BLDRLER KTABI
TMMOB ve TTByi etkisizletirmek , dlamak ve piyasann birer aktr haline getirme

amacn tamaktadr. Bu byk oranda da baarlm durumdadr.
76
SGBnin SG alannda yapt dzenlemeler ne lkemizdeki kt tablonun ortadan

kaldrlmasna ne de
alanlarn salkl ve gvenli koullarda retim yapmalarn
salamaya dnk bir ierik tamaktadr.
Btn bu tercihler sistemli bir ideolojik ve ekonomik yan tamaktadr.
verenlerin kresel kapitalist sistemde rekabet edebilmeleri ve birikim salayabilmeleri iin
ucuz igc ve dk iletme maliyetleriyle retim yapabilmelerinin nn amaktadr.

Davutpaa, tuzla, bursa, Balkesir, Zonguldak, Ostim, Elbistan ortaya kan katliam gibi i
kazalar ite bu km sistemin sonucudur.
Bir yanda piyasaya alan bir SG yaplanmas dier yanda rgtlenmeleri anti-demokratik
olarak engellenen sendikalarn elinin kolunun balanmas. Meslek oda ve birliklerinin piyasa
aktr haline getirilmeye allmas
rnein, Zonguldaktaki metan gaz patlamas srece bakldnda taeronlatrlm bir
maden retimi sistemi..
SG yaplanmasnn btnl bozulmu, denetim ortadan kalkm ve sadece retim daha
fazla retim anlay egemen klnm.
Taeronlama sermayenin bastrmasyla devletin temel bir politikas olmutur.
Afin Elbistan da gk olayna bakalm. Yeterli teknik donanm ve bilgiye sahip olmayan
taeronlara retim izni verilerek, alnmas gereken en temel teknik nlemlerin alnmamas
nasl aklanabilir?
Denetim bunun neresinde kalmaktadr? 6 ubatta 2011 de gk meydana gelmi 1 kii
lm 10 kii yaralanm, bundan gn sonra yine bir gk ve facia ortaya kyor..
Kimse ne oluyor diye ak ocak sahalarnda teraslama iine bakmyor?
Ostim patlamasna bakalm.. OSBlerde i sal ve gvenlii ne durumdadr bilinmiyor?
Gstermelik Ortak Salk ve Gvenlik Birimleri kuruluyor ama bunlarn ne tr etkinlikler

yapt bilinmiyor. Orda olmalar yetiyor. Kim hizmet alyor kim eitim veriyor, ne tr
eksiklikler var tam bir muamma.
Denetleme zaten mmkn grnmyor.
rnein, 2009 ylnda karlan Sal ve Gvenlii asndan yeri Kurma zni ve
letme Belgesi Alnmas Hakknda Ynetmelik in 6. Maddesi 3. fkrasndalk bavuru
tarihinden itibaren ay ierisinde tefti edilmeyen iyerlerinin iletme belgesi kesinleir. ne
anlama gelmektedir?
Aktr ki, istediiniz retimi yapn , biriktirin, rekabet edin gerisi nemli deildir demeye
gelir bu yaklam.
SG sistemi btncl politikalar ve merkezi bir mdahaleyi gerektirir. zelletirme ve
taeronlamayla bu btnlk paralanm ve etkin mdahale olanaklar ortadan kaldrlmtr.
Sre sramal , atmal
Snf mcadelesi her biimiyle kendini gsteriyor
Sendikalar, meslek oda ve birlikleri paral
Temel rgtlenme ve mcadele parametresi algs ok zayf
BLDRLER KTABI
Sonu zerine:
77

-
nmzdeki ksa dnem:
stihdam stratejisi balamnda saldrlar
-kdem tazminat
-esnek gvence
zel istihdam brolar
Blgesel asgari cret
SONU;
Birincisi, Sendikalarn rgtlenmelerinin nndeki yasal engellerin kaldrlmas ve iletme
dzeyinde salk ve gvenlik alannda etkin rol stlenmeleri, sendikalarn da bu alan artk
temel rgtlenme alan olarak grmeleri
kincisi, Taeron retim sisteminin tamamen yasaklanmas, olmuyorsa ok ciddi denetim ve
snrlama getirilmesi
ncs, Salk , gvenlik ve evreyle ilgili zerk-demokratik bir kurumsal yapnn
sendikalar, meslek oda ve birlikleri, niversiteler ile oluturulmasnn hzla nnn
almasdr.
YOKSA: SERMAYENN ADALET EMEN SEFALETDR
(Gamze Ycesan zdemir)
VE DAHASI:
BLDRLER KTABI
SERMAYENN ADALET EMEN SEFALET VE LM OLACAKTIR.
78
II. OTURUM
SALII, GVENL, KAZALARI ve KAZA STATSTKLER
Oturum Bakan: Avni HAZNEDAROLU
(SORU-CEVAP)
___________________________________________
OTURUM BAKANI- Sevgili katlmclar; soru-cevap blmne geiyoruz.
Snrl sayda soru almak durumundayz.
Buyurun.
SERDAR MER KAYNAK (Maden Mhendisi)- alma Bakanlnn
belgelendirdii, Dantayn iptal ettii i gvenlii uzmanl belgesine haizim.
tane sorum olacak. ilk sorum zlem hanma. Sunumunda, ok gzel
modeller ve rneklere olay anlattlar; ancak, burada o olaylarla ilgili olarak bilirkii
raporlar da var. Dolaysyla, o tr olaylarn yarg srecindeyken, burada doruymu
gibi bunu vermek ne kadar mantkl? nk rnek verdiler. 2001 ylndaki olay, 10
yl gemi ve hl nedeni bulunmad syleniyor. Bu olay hemen nasl birden
zld? Doru mudur bu yaklam, bunu sormak istiyorum.
Dier sorum Abdurrahman beye. Abdurrahman bey bir sr yeni noktalar
getirdi. Mesela dedi ki, eperler basn uyguluyor patlamadan sonra. Bu
patlama, patlayan maddenin cinsiyle de alkal bir i. Benzinin, tinerin patlamasyla
bu ayn eyi vermez.
kincisi, Yanc atmosfer dediniz, Yanc atmosfer yok olmaz dediniz. Ki,
madenlerde grizu patladktan sonra, arkasndan ok yksek miktarda karbon
monoksit gaz kar, 10 bin ppm civarnda ve btn canly yok eder. Bu bir yanma
olaydr, yanmayla ilgili bir olaydr. Bu konuda aklk getirmesini istiyorum.
nc olarak Merve hanma bir soru ynelteceim. Patlayc Ortamlarn
kapsamyor; ama onun dnda, ATEXle ilgili olarak, patlayc ortamlarda kullanlacak
tehizat kapsyor. Bulank mantk olaynn maden ocaklarna uygulanmasyla ilgili bir
almanz var m?
BLDRLER KTABI
Tehlikelerinden alanlarn Korunmas Hakknda Ynetmelik maden olayn
79
Burada simlasyonla ilgili deiik fikirler ortaya atld, ama henz bir
ynetmelik kmad ve bir sr olay var. Mesela, ben gittiim yerlerde
uyguluyorum. Herkes kafasna gre bir i yapyor. Bununla ilgili bir alma var m?
Bir de anlatmnzdaki olay rnekle verirseniz seviniriz, nk ok teorik geildii iin
anlayamyoruz olay.
Teekkr ederim.
OTURUM BAKANI- Teekkr ederiz.
Buyurun.
SMAL ODABAI (Makine Mhendisi)- Taeronlamann kt olduunu ve
i kazalarnda Trkiye'nin Avrupa'da 1., dnyada 3. olduunu belirttii iin, ncelikle
Tevfik beye teekkr ediyorum.
zlem hanma bir sorum olacak. zlem hanm kazalar anlatt, Batmandaki
Trkiye Petrollerinin eyinin LPG olduunu syledi. LPG deil o, LNGdir; yani
doalgazn depolanmas, tplere doldurulmas ve tanmas olayyd. LPG deil,
LNG. LPG gibi deil, daha yksek basnlarda doldurulan bir gazdr. LPG, yzde 250
sktrlabiliyor; ama LNG, daha yksek basnlarda daha sktrlabiliyor.
Fotoraflarda grdnz gibi, tplerin arasnda bir sr eyler var ve onlar
dar tam. Uygun olmadn zaten sylediniz. O tpler, bir evde kullandmz
LPG tplerinden ok farkl, daha kaln tplerde dolum yaplyor. O borular orada ok
yanl denmi.
OTURUM BAKANI- Soruyu alabilir miyiz?
SMAL ODABAI- LPG deildi, LNGydi. Onun dzeltilmesini istiyorum.
ZLEM ZKILI ( Mfettii stanbul Grup Bakan Yardmcs Ba
Mfettii - Kimya Mhendisi)- Orada doldurulan doalgaz. Ben de o ekilde
syledim. Bir sonrakinde LPGyi anlattm. O tanker patlamas LPGydi.
SMAL ODABAI- Burada denetleme acaba ka ylda bir yaplyor? LPG
BLDRLER KTABI
istasyonlar hepimizin bulunduu ortamlarda, binalarn ortasnda kuruluyor. Buna niye
80
ruhsat veriliyor? Yani herkesin can tehlikede. Bu lke en ok i kazas olan bir lke
ve denetleme yok. 15-20 yl nce daha ok denetleme yaplyordu, imdi hi
denetleme grlmyor.

Buyurun.
SALONDAN- Ben de gemi i gvenlii uzmanym.
zlem hanma bir sorum olacakt. Bu analizlere biz eriemiyoruz. Bir i
gvenlii uzman olarak, 1989de olan bir kazann analizine ben eriemiyorum. O
kazadan herkes ders karmak ister; kendi alt yerde analizi okuyarak ders
alaca ok ey olabilir belki. u an bile siz anlattnz zaman, tam bilmemi
olduum eyi renmi oldum. Normalde buna ulamam imkansz. Yani neden byle,
bunu sormak istiyorum.
Buyurun.
MEHMET (Trkiye Petrolleri)- Hep var olanlar zerinden konumaya
baladk. Var olanlara neler getirebiliriz, hi bunun stnde durmadk. Bir arkada,
yemekte bir soru sordu, Amerika'daki uak vurdu, Amerika sahip kmad dedi.
yle bir cevap verdim: O uak alyorsa ve pilotu tanyorsa uak, nc bir
ahs o ua kaldramaz. Bunun yannda, gelecekte var olan
OTURUM BAKANI- Sorunuzu alalm ltfen.
MEHMET - Diyelim ki, bu tankn yannda bir ate sndrc kpk
yerletirsek veya tankn stnde 360 derece dnen bir hortumla ona mdahale
edebiliriz ve koordinat blgesinde nerede ate kyorsa, o yerde o atei
sndrebiliriz.
Bizde ii hayat ok ucuz. Traktr ofr gelip taksicilik yapyor.
Teekkr ederim.
Arkadalar; iki tane daha soru alacaz.
ZGR CAN KORKMAZ- Merhaba. Kimya mhendisiyim.

Benim de zlem hanma bir sorum var. ok fazla i kazasndan bahsettik;
ancak, bu i kazalarnn nlenmesine ynelik olarak bir yaptrm var mdr? Bu
BLDRLER KTABI
Buyurun.
81
yaptrmlar daha ok kimin zerine; yani iverene mi, yoksa ihmali yapan iinin
zerine mi yansmaktadr daha ok? Bu konuda bilgi almak istiyorum.
OTURUM BAKANI- Teekkr ediyoruz.
Buyurun.
KKSAL BAYRAKTAR (Elektrik Mhendisi)- Sabah Salih beye ynelttiim
soruyu
zlem
hanma
yneltmek
istiyorum.
alma
Bakanlndan
gelen
denetlemedeki arkadalarn ierisinde, gidilen yerin zelliine gre, her meslekten bir
personel olmas gerekiyor teknik anlamda. Trkiye Ta Kmr Kurumuna
denetlemeden gelen arkadalar maden mhendisi. Geliyorlar, denetlemelerini yapp
gidiyorlar, elektrikle ilgili yorumlar yaplyor. Bununla ilgili olarak alma Bakanlnn
ne gibi bir izlenimi var?
kinci sorum, denetlemelere gelen arkadalar raporlar dzenleyip gidiyorlar; bir
kaza meydana geldiinde, gelen arkadalarn dzenledii raporla bir nceki rapor
nedense birbirini tutmuyor. Bir sr noksanlklar, eksiklikler bir kazadan sonra tespit
ediliyor. Bu denetlemelerdeki raporlarn gvenilirlii ne kadar? Bu konuda neler
dnyorsunuz?
Teekkr ederim.
OTURUM BAKANI- Evet, sorular tamamladk. Sorular arlkl olarak zlem
hanma. Yarn bir panelimiz var; zlem hanm ayn zamanda panelde de panelist.
Orada da sorularnz cevaplayabilir. 5 soru zlem hanma, bir soru Abdurrahman
beye ve Merve hanma.
Buyurun zlem hanm.
ZLEM ZKILI- Teekkr ederim.
Sorular not almaya altm; ona gre cevap vermeye alacam. ncelikle,
bugn burada Tefti Kurulu Bakanlnn grevlendirmesiyle bulunuyorum. Tefti
Kurulu Bakanlna Elektrik Mhendisleri Odas, Yaanm kazalarla ilgili bir sunum
BLDRLER KTABI
yaplabilir mi? diye sorduunda, Tefti Kurulu Bakanl da bunu kabul etti ve
82
bunun zerine ben de o kazalar anlattm. Biraz nce arkadamzn sorduu soru da
ayn eyle ilgili. Bizim raporlarmza ulamak pek mmkn deil; nk aklamyor
raporlar, bir yerde de yaynlanmyor. Mesela, Amerikan alma Bakanlndan rnek

gstereyim. Bu tr patlama ve yangnla ilgili, kazayla ilgili raporlar CBSin Internet
sayfasnda en ince detayyla yer alyor.
Dikkat ederseniz, kazalar anlatrken, zellikle isimler belli olmayacak ekilde
vermeye altm.
Bir ey daha sylemek istiyorum. kazas, meslek hastalnda i mfettileri
inceleme yaparken, ncelikle iletmeye giderler, iyerinde tespitler yaparlar, daha
sonra savcla giderler, savclktaki tespitleri alrlar, bilirkii raporlarn alrlar, oradaki
ifadeleri alrlar ve tmn birletirerek bir kanaate varrlar. mfettilerinin yazd
rapor bir kanaattir. Yani sonu olarak, oradaki kaza, patlama sonucunda bir kiiye
cezai ilem uygulanacaksa, bir kii ceza davasnda ceza alacaksa mesela, bunu
verecek yer mahkemelerdir, ceza mahkemeleridir. Bizim grevimiz deildir bu. Biz,
kanaat olutururuz. Biz mhendis kkenli mfettileriz. Bize kaza verilir, olay yerine
intikal ederiz, olay yerinde incelemeyi yaparz. Ki, kaza yerinde eer yangn, patlama
olmusa, genellikle tek mhendislik dalndan mhendis gnderilmez. Mesela, kimya
mhendisi, makine mhendisi, elektrik mhendisi arkadalar beraber giderler ki, her
mhendislik dalndan arkadan grd bir noksanlk, bir husus olabilir, orada
yakalama ansnz olabilir. Tabii ki, bunun sonucunda da bir rapor yazlr.
Dikkatinizi ekti mi, bilmiyorum; CBSin mfettileri 10 yl inceleme yapmlar,
10 yl. Bizim byle bir ansmz yok. Bizim aylk verilen bir grevdir. En fazla 3-4 ay,
bilemediniz 1 sene onu srncemede brakabilirsiniz; ama raporunuzu yazp teslim
etmek zorundasnz. Biz, mmkn olduu kadar incelememizi kanaate ulancaya
kadar devam ettirmeye alyoruz ki, kazann sonucunu mmkn olduu kadar net
tespit edebilelim diye. Ama tabii ki, bunun bir kanaat olduunu da unutmayalm.
Raporlara eriilmeye neden izin verilmiyor? Aslnda haklsnz; raporlardaki
isimler, iletme isimleri silinerek yaynlanabilir belki. Bununla ilgili daha nce Tefti
Kurulu Bakanlnn byle bir projesi vard, byle bir ey dnlmt; fakat
sonradan rafa kaldrld. Onun nedeni de, taraflarn itiraz etmesi; yani Neden
yaynladnz? Yaynlamasaydnz gibi itiraz olabilir diye bir endieden kaynakl. Ama
Kurulunun takdirinde; ama bildiim kadaryla u anda yle bir proje yok.
Akaryakt istasyonlarna neden belge veriliyor? Neden eskiden daha fazla
denetime gidiliyordu, u anda gidilmiyor? diye bir sorumuz vard. Biliyorsunuz,
BLDRLER KTABI
dediim gibi, belki sadece olaylar anlatp yaynlanabilir. Bu, tamamen Tefti
83
akaryakt istasyonlaryla ilgili veya btn iletmelerle ilgili, sanayiden saylan

iletmelerde iletme belgesi incelemesi yapyorduk. Yani iletme kurulduu zaman
bavuruyordu bize, biz gidip oray inceliyorduk ve iletme belgesini veriyorduk. Hatta
daha nceki mevzuatmzda, iletme kurulmadan nce bize plan ve projelerle kurma
izni iin bavuruyordu, plan ve projeleri inceliyorduk ve plan ve proje zerinde kurma
izni veriyorduk. Yani yle dnn: Ka tane akaryakt istasyonunda, akaryakt
tanknn yerini deitirttim. ok kolay, projede deitirirsiniz. Komuya mesafesi veya
oradaki havalandrma menfezlerine mesafesini bir kat zerinden deitirmek mi
daha kolaydr; yoksa Mesela anlurfadakini dnn. Bizim i mfettii
arkadalarmz gitmi, Bu istasyonun burada olmamas lazm; nk arkasnda kod
fark var, tekstil atlyesi var. Burann asla bu ekilde olmamas lazm demiler, hatta
iletme belgesi vermemiler daha nceki denetimlerde. Ama biliyorsunuz, kurma izni
yrrlkten kaldrld, artk kurma izni inceleyemiyoruz.
Daha sonrasnda iletme belgesiyle ilgili ynetmelikte de bir deiiklik oldu ve
iletme belgesi de 50 iinin stne alnd. Siz de takdir edersiniz ki, 50nin zerinde
alan olan bir akaryakt istasyonu grmedim. Bunun iin de zellikle iletme
belgesi talebi kesilince, ne yazk ki akaryakt istasyonlarnda bizim denetimimiz
azald. Ama akaryakt istasyonlaryla ilgili bizim daha nceden yapm olduumuz
projeler de vard; hem dolum tesisleri, hem akaryakt istasyonlarnda. Belki daha
sonra tekrar akaryakt istasyonlaryla ilgili bir denetim projesi gndeme gelebilir.
Kaza sonucu caydrc nlem uygulanmakta mdr veya ne yaplmaktadr?
eklinde bir soru vard. Aslnda asli olan, o kaza olmadan nce ivereni denetlemek
ve ona caydrc nlem almak. Yoksa, kaza olduktan sonra iverene caydrc nlem
uygulamm, hibir nemi yok. Zaten Tefti Kurulunun u anki perspektifi de bu
ynde. Biz, i kazalarnn incelemesinde, zellii olmayan kaza incelemelerinden
ekildik. Dedik ki, Bundan sonra, byk infial uyandran veya ok zellikli olan i
kazalarn inceleyeceiz. Hatta kusur da vermiyoruz artk. Sadece nedenini bulup, bir
daha olmamas iin ne tr projeler uygulayabiliriz, bununla ilgili almalar; yani daha
BLDRLER KTABI
proaktif nasl alabileceimizin almalarn yapyoruz. Hatta bu pazartesi gn
84
genelgemiz de deiti. Eskiden, kaza olan iletmelerde derhal giderilmesi babnda

tebligat uyguluyorduk ve iletmeyi tekrar kontrole alyorduk. u anki yeni
genelgemizde, kaza olduktan sonra iyerine kapatma cezas veya idari para cezas

uygulanabiliyor. Ama nemli olan, kaza olmadan, proje denetimleriyle iletmelerde
genel kontrol denetimleri ve projelendirilmi denetimler uyguluyoruz.
Hatta sunumumda dikkat ettiyseniz, erkezky ve Dilovasndaki risk bazl
alan denetim projesinden bahsettim. Risk bazl alan denetim projesinde dedik ki,
nce iki alan belirleyelim ve bu alanda bir proje uygulayalm. Hedef belirleyelim,
hedef zerine odaklanalm ve sorunu zmek zere denetim yapalm. ki tane hedef
belirledik; biri yangn ve patlamay nlemek zere ATEX direktiflerini uygulatmak,
br de metal sektrne zg olarak Makine Emniyeti Ynetmeliinin gerekliliklerini
uygulatmak. Srf bu iki konunun zerine odaklanm risk bazl alan denetim projesi
balattk. u anda bu projeler yeni balatlm projeler. Daha sonra tm Trkiye'ye
yaygnlatrlacak. Hatta stanbul'da u anda planlanm 4 tane yeni, hem alan, hem
sektr projesi var. Ankara'da ve dier illerde de var. Bu ekilde daha proaktif, yani
olay meydana gelmeden nce tespit etmek, nce ivereni uyarmak ve rehberlik
etmek ve uygulanmad durumda ok sert tedbirlerle -kapatma olabilir bu, idari para
cezas olabilir- iverenden bunlarn yaplmasn istiyoruz u anda.
Her meslekten i mfettii var m? diye bir soru vard. Daha sonra da, Kaza
tespit edildiinde, raporlar arasnda eliki vard denilmiti. Doru mu anladm?
Bir kere, her meslekten mfetti var. u anda sadece tp doktorumuz bir tane.
Yani makine, maden, inaat, elektrik-elektronik, endstri, gemi, tersane, kimya
mhendisi, btn mhendislik dallarndan alnyor. Hatta eksik olan dal neyse ona
zg snav alp, yine mhendis kkenli mfetti alnyor. Sylediiniz konuda da,
raporlar konusunda da, anlk gidiyor mfettiler iyerine. Belki tespit edilmi husus o
anda mfettiin gzne arpmayabiliyor. Bir rnek anlataym.
Bir iletmede, ksa aralkl bir denetimde, benden nce giden mfetti arkada
bir noksan grmemi, arkasndan ben gitmiim, grmm ve yazmm. Zaten
deiik meslek dallar veya deiik mhendislik dallarnda mfettileri iletmelere
gndermenin sebebi de bu; yani bir mfettiin gremedii bir noksanlk varsa, dier
mfettiin bunu grmesi isteniyor. Normalde biz, ounlukla her dalda 4 yl boyunca
mfetti oluyor arkadalar.
OTURUM BAKANI- zlem hanma teekkr ediyoruz.
Buyurun Abdurrahman bey.
BLDRLER KTABI
mfetti yardmclarn yetitirmeye alyoruz. ok da sancl bir sreten geerek
85

ABDURRAHMAN NCE (Kimya Mhendisi - SG Uzman)- Deerli
arkadamz, Yaklak 10 bar basn oluur fikrinin doru olmayabileceini ve bu
maddelerin niteliine gre basn farknn farkl olabileceini sylediler. Dorudur.
Yalnz, yle bir kstmz var: Patlayc atmosferlerin kst, havann iindeki yzde
20lik oksijen. Daha fazla oksijenimiz yok. Dolaysyla, bu yzde 20lik oksijenle yanc
gaz, buhar, sis veya toz tepkimeye girmekte.
Hediye edilen kitap iin, Sempozyumu tertipleyenlere tekrar teekkr
ediyorum. ok gzel bilgiler ieriyor. 10. sayfaya bakacak olursak, tablo 05-Bde,
yanc tozlar iin maksimum patlama basnlarn vermi. Orada da en dk deer
olarak, aktif kmrn 7.3 bar basn oluturacan; ama alminyumun 11.4 bar
basn oluturacan sylemi. Hakikaten hafif metal yangndr. Alminyumu daha
da yksek beklerdim. Benim elimde o deer yoktu. Ama grdnz gibi, yaklak 10
bar civarnda. Biz de zaten yaklak ifadesini onun iin kullandk. Yoksa, mesela
patlayc maddelerin oluturduu basnlar 10 bin kat fazladr, 10 bin kat fark vardr.
100 bin, 200 bin bar olutururlar. ATEX patlamalar yaklak 10 atmosfer civarndadr.
Dier soruya gelince, elbette grizu patlamas sonucu oluan karbon monoksit
veya normal zamanda oluan karbon monoksit de sz konusudur madenlerde; ama
karbon monoksitte yine alt patlama snr yzde 12, st patlama snr yzde 75 olmak
zere, patlayc atmosfer ortam olutururlar, yani o oluan atmosfer de yine patlayc
atmosferdir. Yanc, parlayc ifadesi kullanlmamas gerekir; patlayc atmosferdir.
Teekkr ederim.
Buyuru Merve hanm.
MERVE ERCAN KALKAN (Kocaeli niversitesi)- Madenlerle ilgili herhangi
bir zel almam yok. Burada amacmz da genel bir yaklam nerisi sunmakt.
Blgelerle ilgili snflandrmaya gelince, aslnda Ynetmelikten bamsz; fakat
szel ifadeler kullandk. Srekli patlayc ortam olma olasl bulunan blge demek
BLDRLER KTABI
yerine, ayn Ynetmelikte kullanld gibi, Blge sfr dedik. A, B, C olarak da
86
dnlebilir. Herhangi bir spesifik alandan bamsz, genel bir yaklamd.

OTURUM BAKANI- Sizlere ve sunum yapan arkadalara teekkr ediyorum.
BLDRLER KTABI
87
BLDRLER KTABI
88
MESKENLERDE ELEKTRK TESSATLARINDAN YA DA ELEKTRKL

CHAZLARDAN KAYNAKLANABLECEK YANGIN RSKLERNN
ANALZ
Risk analysis of fires caused by of the electrical appliances or electrical
installations in dwellings
Mehmet Cem ENGZ1, Mustafa MERDAN2,
1
Elektronik Teknolojisi, Teknik Bilimler M. Y. O. Akdeniz niversitesi

csengoz@akdeniz.edu.tr
Elektronik Haberleme Mhendislii Sleyman Demirel niversitesi

merdan@mmf.sdu.edu.tr
zet
2005 2010 yllar arasnda Antalyada meydana gelen toplam
3380 ev ve i yeri yangnna ait raporlar incelenmi ve
bunlarn 901inin elektrik nedenli yangn olarak
raporlandrld grlmtr. Bu verilerden hareketle, ya
ortalamas 20 yl ve zeri binalarn arlkl olduuan
Altnda ve Yldz Mahallelerinde istatistiksel bir alma
yaplm, meskenlerdeki elektrik tesisatlarnn ve elektrikle
alan ev aletlerinin yangna sebebiyet verme olaslklar
aratrlmtr.
Anahtar kelimeler: Elektrik, yangn, elektrik nedenli yangnlar
(ENY).
5 ENYlerin meydana geldii i meknlar ve miktarlar,

6 meknlarda en fazla meydana gelen yangn nedenleri,
7 ENYlerin mevsimlerle ilgisi,
incelenmitir.
Bu incelemeler yaplrken Antalya Bykehir Belediyesi
aadaki ekil 1.1.den de grlecei zere 6 blgeye
ayrlmtr.
Abstract
Between 2005 and 2010 were examined reports of incidents of
fire that occurred in the province of Antalya and 3380 houses
and businesses within five years, fires have occurred. Fires of
901 pieces occured due to electricity. A statistical study made
in the average age of the building which is over 20 and
Altindag and Yldz neighborhoods depending on the results
this and others reports. This study investigated the risks of
starting fires with electrical installations in dwellings.
Keywords: Electricity, fire, fires of caused by electricity
Giri
Gnlk yaantlarmz da evlerimizde ve iyerlerimizde

kullandmz elektrik enerjisinin yangnlara neden olmas ok
uzun zamandr hem lkemizde hem de dnyann eitli
lkelerinde srekli olarak gndeme gelen bir konudur [1]. Bu
amala 1 Ocak 2005 ve 30 Kasm 2010 yllar arasn
kapsayan bir alma yrtlmtr [2]. Bu alma ile
Antalya da bu tarihler arasnda meydana gelen yangn raporlar
ile
1 5 yllk genel yangn istatistii,
2 ENYlerin en ok meydana geldii blgeler,
3 ENYlerin en ok meydana geldii yerler
4 ENYlerin meydana gelme nedenleri
ekil 1. 1.
BLDRLER KTABI
1.
89
1. 1. 5 yllk srede meydana gelen yangnlar ile ilgili

genel istatistiksel grnm
1. 4. ENYlerin meydana gelme nedenleri

izelge 1. 4.
izelge 1. 1. Be yllk srede meydana gelen yangn verileri

TM YILLARIN VERLER
Ev ve Yeri Yangnlar (Adet)
3380
OtOrman Yangnlar (Adet)
7485
Ara Yangnlar(Adet)
975
Toplam
11840
ENY Toplam
901
ENY'lerin Toplam Yangnlara Oran
% 7,60
Ev ve yeri Yangnlarnn Toplam

Yangnlara Oran
% 28,54
ENY'lerin Ev ve Yeri Yangn

Toplamna Oran
% 26,65
1. 2. ENYlerin en ok meydana geldii blgeler

izelge 1. 2. Toplam ENYlerin blgesel dalm
N1
133
N2
52
N3
39
N4
24
N5
149
Priz, Anahtar ve Buatlarda

Gevemelerden
Kaynaklanan
Sigorta Kutusu, Saya Arzas
Nedenli
Buzdolab
Tesisatlarnn
Arzalar
Banyo ofbeni
N6
43
N7
26
N8
46
N9
64
Ar Akma Bal zolasyon

Erimeleri ile Oluan Arklar
Ar Akmda Oluan zolasyon
Eriyiklerinin eitli Malzemeleri
Panoda Ar Akma Bal Yangn
ENY MKTARI
Blge_1
99
Elektrikli Istc
N10
55
Blge_2
260
Blge_3
123
Elektrikli Battaniye
N11
16
Blge_4
184
N12
Blge_5
120
N13
26
Blge_6
115
Doal Afetler Neticesinde Ar

Akmlar (Yldrm Dmesi, Su
Aspiratr
Tesisatnn
Arklar
Yaparak te Biriken Ya ve
oklu Priz Hatas
N14
47
Trafo Patlamalar Neticesinde

Tesisatlarda Oluan Ar Akmlar
Yksek Gerilim Hatlarnn Frtna
ya da Sehim Nedeniyle Arklar
Hatal Arza Onarmlar Sonrasnda
Gevek Braklan Elektriksel
Balantlarda Meydana Gelen
Arklar
N15
34
N16
15
N17
TV Yangnlar
N18
16
izelge 1. 3. Toplam ENYlerin meydana geldii yerlerin

dalmlar
ENY MEYDANA GELEN YERLER VE
FREKANSLARI
BLDRLER KTABI
Elektrik
Nedenli
Olduu
Dnlmekte
Elek. Tesisatnn D Etkenlerden
Hasar Grmesi ile Aa kan
letkenlerde oluan Arklar
ORAN
BLGE
1. 3. ENYlerin en ok meydana geldii yerler
90
YANGININ DNLEN IKI

KODLAMA
NEDEN
A_1 ( mstakil ev)
125
A_2 (gecekondu)
137
Bulak Makinesi Tesisat Arzalar
N19
A_3 ( apartman dairesi)
321
amar Makinesi Tesisat Arzalar
N20
23
A_4 (iyeri)
225
A_5 (otel, motel)
27
N21
A_6 (okul)
20
A_7 (kamusal alan)
31
Kartonpiyere Gml Elektrik

Tesisatlarnn Neden Olduu
Arklarn Etrafta Bulunan Yanc
Maddeleri (Kt, Tekstil ve
Ahap Tozlar) Tututurmas
N22
A_8 (sokak direi)
15
Klima Elektrik Tesisatlarnn

Arzlarndan Kaynaklanan
Yangnlar
N23
49
Elektrikli Sprge Tesisat Arzalar
N24
Su, ay ve Kahve Makinelerinin

Tesisat Arzalar
N25
30
1. 5. ENYlerin meydana geldii i meknlar ve yangn

miktarlar
izelge 1. 5. meknlardaki yangn istatistikleri
M1 ( MUTFAK)
M2 (BANYO)
M3 (SALON)
M4 (YATAK ODASI)
M5 (OCUK ODASI)
M6 (DEPO,ODUNLUK)
M7 (ATI KATI)
M8 (ALIMA OFS)
M9 (OKUL ALANI)
M10 (ORTAK KULLANIM ALANI)
M11 (BAHE)
M12 (ANTYE)
GENEL
GRNM
77
93
190
49
12
63
39
139
4
202
27
6
Saha almas
2. 1. Ama
Meydana gelen yangnlarn nedenlerine bakldnda [2], [5]
meskenlerde yangn risklerinin varl zerine bir aratrma
yaplmasnn uygun olaca dnlerek bina ya
ortalamasnn 20 ve zerinde olduu Altnda ve Yldz
Mahallelerinde de rastgele seilen 322 apartmanda aada
izelge 2. 1. le verilen anket almas yaplmtr. Bina ya
ortalamasnn 20 ve zerinde alnmasnn nedeni ise 16
Haziran 2004 Tarih ve 25494 sayl resmi gazetede
yaynlanarak yrrle giren Elektrik Tesisleri
Ynetmeliinin 52. Maddesinin C Blm viii. ksmnda yer
alan Balama Aygtlar [3] ile ilgili meskenlerde
uygulanmas gereken proje kuralnn bu tarihten nceki
binalarda uygulanmam olmasdr.
ELEKTRK
ABONES
1. 6. meknlarda en fazla meydana gelen yangn

nedenleri
izelge 1. 6. ile saysal olarak anlaml ounlukta olduu
dnlen veriler sunulmutur.
izelge 1. 6. meknlardaki yangn nedenleri

mekn
Yangn nedeni
M1(MUTFAK)
M2 (BANYO)
M3 (SALON)
M4(YATAK ODASI)
M8 (ALIMA
OFS)
M10 (ORTAK
KULLANIM ALANI)
N8
N9
N1
N11
Yangn
miktar
20
59
66
16
N1
18
N5
106
CHAZ
MKTAR
Evinizde banyo ofbeni var m?

Evinizde klima var m?
Evinizde elektrikli stc var
m?
Evinizin elektrik tesisatnda
tadilat yaptrdnz m?
Klima kullanrken sigortalarnz
srekli atar m?
Banyo ofbenini kullanrken
sigortalarnz srekli atar m?
Anket almas yrtlrken meskenlerde oturanlar birer

abone olarak dnlm kendilerine bu almann neden
yapld anlatlm ayrca anket almalarnda kimlik
bilgileri ile adres bilgilerine yer verilmemitir.
2. 1. Banyo ve klima kullanmndan dolay ENY riski
tayan abonelerin oranlar
izelge 2. 2 de Banyo ofbeni ve klima kullanlrken
sigortalar srekli atan aboneler potansiyel elektrik nedenli
yangn riski tayan abone olarak dnlmtr.
1. 7. ENYler ve mevsimsellik
izelge 2. 2.
izelge 1. 7. Mevsimlere Gre En Yksek Frekansl ENY

FREKANSI
ENY
EN
MEVSM
MKTARI YKSEK
ENY
K
295
N5
Bahar
197
N5
Yaz
219
N5
Sonbahar
190
N1
izelge 2. 1. Anket sorular
FREKANSI
YKSEK
ENY'LERN
MKTARI
54
26
44
31
Banyo ofbeninden
Dolay ENY Riski
Tayan Meskenler
Mesken Says
Oran
77
% 24
Klima
Kullanmndan
Dolay ENY Riski
Tayan Meskenler
94
% 29
2. 2. Elektrikli stc kullanmndan ve tesisatnda tadilat

yaptrmadndan dolay ENY riski tayan abonelerin
oranlar
izelge 2. 3. de ise elektrikli stc kullanrken sigortalar
srekli atan aboneler ile elektrik tesisatlarnda tadilat
yaptrmayan abonelerden dolay elektrik nedenli yangn riski
tayan abonelerin durumu incelenmitir.
BLDRLER KTABI
YANGININ MEYDANA GELD

MEKN
2.
91
izelge 2. 3.
Mesken Says
Oran
Istclardan
Dolay
ENY
Riski Tayan
Meskenler
125
% 39
Elektrik
Tesisatlarnn
Eski Olmasndan Dolay
ENY
Riski
Tayan
Meskenler
141
% 44
2. 3. 4. Altnda Mahallesinde Bina ii Hat verilerinin

deerlendirilmesi
izelge 2. 7. Altnda mahallesi bina ii ana kolon verilerinin
deerlendirilmesi
Bina i Ana kolon Karlatrmas
Doru Hat Miktar
0
Yanl Hat Miktar
287
Toplam
287
2. 3. Yap Balant Hatlarnn Durumu

Yldz Mahallesinde 167 ve Altnda mahallesinde ise 287
apartmanda yap balant hatlarnn ve bina ii hatlarnn
TEDA Genel Mdrl tarafndan Haziran 2005 ylnda
yaynlanan Kablo Bacas ve Enerji Odasnn l ve
Detaylar ile Uygulama Alanlarna likin Esaslar
ynetmeliine [4] ve Elektrik Tesisleri Ynetmeliine [3]
gre uygunluklarn incelemek iinde bir alma yaplmtr.
Bu almaya gre;
2. 3. 1. Yldz Mahallesinde Yap Balant Hatlarnn
durumu
Bina ya ortalamas 23,04 olarak hesaplanmtr.
izelge 1. 1. ile elde edilen sonulara bakldnda;
Binaya Giren Hat Karlatrmas

Doru Hat Miktar
37
% 22
Yanl Hat Miktar
130
% 78
Toplam
167
2. 3. 2. Yldz Mahallesinde Bina ii hat verilerinin

deerlendirilmesi
izelge 2. 5. Yldz mahallesi bina ii ana kolon verilerinin
deerlendirilmesi
Bina i Ana Kolon Karlatrmas
Doru Hat Miktar
%0
Yanl Hat Miktar
167
% 100
Toplam
167
2. 3. 3. Altnda Mahallesinde Yap Balant Hatlarnn

durumu
Altnda Mahallesinde bina ya ortalamas 28.89 olarak
hesaplanmtr.
izelge 2. 6. Altnda mahallesi yap balant hat verilerinin
deerlendirilmesi
Binaya Gelen Hat Karlatrmas
BLDRLER KTABI
Sonu ve Tartma
Yaplan bu alma ile Antalya ilinde 5 yllk sre ierisinde

meydana gelen 11840 adet yangnn 3380 kadarnn ev ve
iyeri yangn olduu grlmtr. Bu yangnlarn ise 901
adetinin elektrik nedenli olduu dnlmtr. Bu
yangnlar incelendiinde, elektrik tesisatlarndan ve elektrikli
cihazlardan kaynaklanan 25 farkl neden belirlenmitir.
izelge 2.4. Yldz mahallesi yap balant hat verilerinin

deerlendirilmesi
92
3.
%0
% 100
Doru Hat Miktar
35
% 12
Yanl Hat Miktar
252
% 88
Toplam
287
Priz, Anahtar ve Buatlarda

Buzdolab Tesisatlarnn Arzalar
Banyo ofbeni
Elektrikli Istc
Elektrikli Battaniye
Aspiratr Tesisatnn Arklar
oklu Priz Hatas
amar Makinesi Tesisat
Klima Elektrik Tesisatlarnn
Arzalarndan Kaynaklanan Yangnlar
Su, ay ve Kahve Makinelerinin
Toplam ENY miktar ve ENY says
N6
N8
N9
N10
N11
N13
N14
N20
N23
43
46
64
55
16
26
47
23
49
N25
10
30
399
Evlerimizde srekli olarak kullandmz elektrikli 10 adet

cihazdan kaynaklanan 399 adet yangn ile karlatmz
grmekteyiz. Bu rakam ise Antalya da her yl yaklak olarak
80 adet elektrikli cihaz nedenli yangn olduunu
gstermektedir.
izelge 1. 3. den de grlecei zere yangnlarn sras ile en
ok 321 adet ile apartman dairelerinde, 225 adet ile
iyerlerinde, 137 adet ile de gecekondularda meydana geldii
grlmtr.
izelge 1. 5 ile de yangnlarn meydan geldii i meknlarda
da srasyla 202 adet bina ortak kullanm alanlarnda, 190 adet
ile salonlarda ve iyerlerinde de 139 adet alma ofislerinde
ENY meydana gelmitir. Bunlarn yan sra i meknlar da 93
adet banyoda, 77 adet mutfakta ve 49 adet yatak odasnda
ENY meydana gelmesi ise nemli grlebilecek sonulardr.
Bu sonular referans alnarak; Yaam alanlarnda elektrik
nedenli yangn risklerinin azaltlmas iin, T.C. Enerji ve Tabii
Kaynaklar Bakanlnca, ncelikle ortalama 10 ya ve zeri
binalarda elektrik tesisatlarnda tadilata gidilmesi zorunluluu
getirilmelidir. Tadilat maliyetlerinin mesken sahiplerine
ekonomik adan ar ykmllkler getirmemesi iin
bankalarla yaplacak grmeler sayesinde uzun vadeli kredi
temini salanabilir.
T.C. Mill Eitim Bakanlnca ilkretim ve ortaretim

rencilerine bir yaryl sresince konulacak Elektrik
Nedenli Yangnlar ve Alnacak nlemler adl bir ders
araclyla konu hakknda bilgi verilmesi salanmaldr.
Yerel ynetimler araclyla evlerdeki elektrik nedenli yangn
tehlikelerinin azaltlmas iin ev kadnlarna ynelik elektrikli
cihazlarn kullanmlar ile ilgili bir cretsiz eitim faaliyeti
yrtlmelidir. Bu faaliyet iin Amerika Birleik devletlerinde
ayn konu erevesinde yaplan almalar referans
alnabilir.[7]
T.C. Sanayi ve Ticaret Bakanlnca lke genelinde elektrikli
cihaz retimi ve sat yapan tm firmalara, sattklar
rnlerin elektrikli tesisat ksmlarnn 2 ylda bir cretsiz
bakmlarn yapma zorunluluu getirilmelidir.
Bunlara ilave olarak ise TS HD 603641 ve benzeri
standartlara uyum zorunluluunun da proje hazrlama esaslar
ynetmeliine ya da binalarda yangndan korunma
ynetmeliine dahil edilmesinde yarar grlmektedir.,
4.
Kaynaklar
[1]
Hall, J.R., Bukowsk, R., Gomberg, A., Analysis of
Electrical Fire Investigations in Ten Cities., U.S. Goverment
Printed Office., NBSIR 832803. 68p Washington DC .,
1983.
[2]
engz,
M.
C.,
Meskenlerdeki
Elektrik
Tesisatlarndan Kaynaklanan Yangnlarn ncelenmesi ve
Yangn Risk Analizinin Yaplmas. Sleyman Demirel
niversitesi Fen Bilimleri Enstits, Yksek Lisans Tezi, 132
s, Isparta., 2011.
[3]
Elektrik Tesisleri Ynetmelii. ,TMMOB Elektrik
Mhendisleri Odas.,104s., Ankara., 2005
[4]
Kablo Bacas ve Enerji Odasnn l ve Detaylar
ile Uygulama Alanlarna likin Esaslar. TEDA Genel
Mdrl Yayn. ,7., 12s., Ankara., 2005
[5]
Hall, J.R., Bukowsk, R., Gomberg, A., Analysis of
Electrical Fire Investigations in Ten Cities., U.S. Goverment
Printed Office., NBSIR 832803. 68p Washington DC., 1983.
[6]
TS HD 603641. Alak Gerilim Elektrik Tesisleri
Blm 1: Ana Prensipler, Genel Karakteristiklerin
Deerlendirilmesi ve tarifler., Trk Standartlar Enstits.,
Ankara., 2010.
BLDRLER KTABI
[7]
HOME ELECTRICAL Safety Checklist., U.S.
Consumer Product Safety Commission., Bethesda., U.S. ,
2008.
93
BLDRLER KTABI
94
lkemiz tfaiye Tekilatlarnda Kiisel Korunma ve Mdahale Anlamnda

ATEX Direktiflerinin Uygulanabilirlii ve Kullanm
Usage and Applicability Of ATEX Directives In Terms Of Personal Protection
and Interference For Fre Department Of Our Country
Blent BULDU
tfaiye Eitim Birim Amiri
Kocaeli Bykehir Belediyesi tfaiye Eitim Merkezi KOBTEM

bulentbuldu@kocaeli.bel.tr
zet
Abstract
Fire fifghters may encounter with explosive and
inflammable places. It is very important that the all necessary
equipments should be ready all the time for Fire Brigade.
In this chapter it will be mentioned about urgent
situations, strategies, missings and arrangements that can be
made.
1. Giri
Parlama ve patlama olaynn daha iyi anlalabilmesi
iin patlayc ortam ksaca tanmlamak gerekir.
Birok sanayi kolunda normal alma artlar iinde
yada arza ve bakm gibi durumlarda petrol, petrol rnleri,
kimya, doalgaz ve kmr madenlerinden kaynaklanan
patlayc ortam ile kar karya kalnmaktadr.
Bilindii zere parlayc, patlayc ortamn olumas
iin Patlayc Madde, Hava (Oksijen) ve Enerji (Ateleyici)
gibi unsurun bir araya gelmesi gerekir.
Parlayc Patlayc maddeler sv, kat (toz) veya gaz
halinde bulunabilirler.
1.1 Gazlar
Patlayc gazlar hava ile belirli bir oranlarda
karlatklarnda, patlamaya hazr hale gelirler ve herhangi
bir s kayna ile aktif hale geebilirler. Ancak sz konusu
gazlarn patlamas iin oramda bulunma miktar, yani alt
(LEL) ve st (UEL) limitleri de belirleyicidir. rnek vermek
gerekirse doalgaz iin bu limitler %5 -%15 aralndadr.
1.2 Svlar
Parlayc ve Patlayc Svlar dendiinde akla ilk
gelen petrol trevleridir. znde yanc svlar sv halleri ile
yanmazlar. Bu svlarn buharlamas durumunda, patlayc
ortam oluur.
1.3 Katlar (Tozlar)
Patlama riski tekil eden bir dier madde ise eitli
tozlardr. Toz Patlamas havadaki toz partikllerinin
younluu belirli bir snr atktan sonra bir kvlcmn
BLDRLER KTABI
tfaiyeciler grevleri gerei parlayc ve patlayc

ortamlar ile ok sk karlarlar. tfaiye birimlerinin aragere ve malzeme ynnden her trl ortama hazr olmas
byk nem tar. tfaiye birimlerinde bulunmas gereken tm
donanmlarn, bu hususlar dikkate alnarak temin edilmesi,
yeniden dzenlenmesi veya gelitirilmesi gerekir. Blm
ierisinde
itfaiye
birimlerinin
karlat
acil
durumlar/olaylar, stratejiler, eksiklikler, yaplabilecek
dzenlemeler ve donanmlardan bahsedilecektir.
95
tetiklemesi ile dahi toz partiklleri hzl bir ekilde patlar ve

younlar. Toz patlamalarnda patlama dinamii gerei
reaksiyon hzla ve dalga dalga ilerleyerek hacim ierisindeki
tm tozlar (limitler ierisinde olmas kayd ile) reaksiyona
dahil eder; dolays ile yanc toz partikllerinin bulunduu
ortamlar ok tehlikelidir.
Hi phe yok ki parlayc ve patlayc maddeler ile
alan i yerlerinin ncelikli almalar gereken nlem,
patlayc ortamn olumasn engellemektir. Yani patlama
geninde bulunan patlayc madde veya oksijenin yok
edilmesidir.
2. ATEX Direktifleri, tfaiye Acil Durumlar ve

Stratejiler
Yukarda bahsedilen ortamlara ilaveler yapmak

mmkndr. tfaiyeciler asndan nemli olan doru
mdahale stratejisidir. Doru ve etkili bir mdahale
stratejisinin basamaklarn temel olarak ele alrsak;
1. n Hazrlk: Bu aamada itfaiye birimleri
mdahale alanlarna uygun ekipman ve
donanmlar belirlemek ve temin etmek
durumundadr. Personel, mevcut olan
kiisel
korunma
ve
mdahale
ekipmanlarnn limitlerini ve kullanm
prosedrlerini iyi biliyor olmaldr.
2.
Kiisel Korunma: tfaiye personelinin

baarsnn arkasnda eitim ve gven
gelir. Gvenin salanmas iin personelin
zerindeki
ekipmann
yeterlilii
konusunda bilgi sahibi olmas n kouldur.
Personel hangi durum ve ortamlarda hangi
tip kiisel korunma ekipman kullanmas
gerektiini ok iyi bilmelidir.
3.
Uygun Malzeme: Amacna uygun

malzeme seimi ile zaman ve gvenlik
anlamnda byk avantajlar salam olur.
Personel ve mdahale sresi anlamnda
salanan bu avantajlar sayesinde durum
bymeden/olumadan engellenmi olur.
4.
Koordinasyon: Olay yerinde alan

birimler arasndaki uyum ve koordinasyon
byk nem tamaktadr. Kimin, hangi
birimin,
nerede
ve
ne
ekilde
almas/bulunmas gereklilii nceden
planlanm olmaldr.
5.
Mdahale: Olay yerinde deiken

faktrler gz nne alnarak, uygun bir
yaklam sergilenmelidir.
6.
Sona
Erdirme:
Olay/Acil
Durum
sonlandrldktan sonra, ortamda nceki
duruma gre riskli bir durum yoksa ve
problem giderilmi ise mdahale sona
erdirilir. Bu aamada olay/acil durumu
oluturan temel faktrler engellenmi
durumdadr.
letme ve iyerleri iin ATEX direktifleri (ekipman

anlamnda ATEX 95, ii koruma anlamnda ATEX 137) baz
alnarak risk analizleri yaplmaktadr. Bu analizler nda
alma alan ve personel gvenlii yasalar ve direktifler
lsnde belirlenir. letme veya iyeri denetim
basamaklarnn sona ermesinin ardndan faaliyete geer.
Buraya kadar olmas gereken ya da olan durumdan bahsettik.
Acil durumlar/olaylar, direktif ve yasalarn tam
olarak uygulanmad veya risk hesaplamalarnda n
grlemeyen durumlarn olumas nedeniyle ortaya kar. Bu
gibi acil durum/olaylara mdahale yine o blgede bulunan ve
iletme tarafndan yetkilendirilmi acil durum personelince
yaplr. Sonraki aama tfaiye birimlerinin olay yerine
arlmasdr. tfaiyeciler mdahale durumunda bir takm
riskleri beraberinde tar. Bu risklerin ortadan kaldrlmasnn
ilk basama bilgi almdr. Doru bilgi alm ve etkili
haberleme bu sknty byk lde ortadan kaldracaktr.
kinci basamak ise iletme personeli ile belirli snrlar
ierisinde ortak almadr.
tfaiyeciler grevleri gerei parlayc ve patlayc
ortamlarda almak zorunda kalmaktadrlar. Bu ortamlardan
bazlarn ele alrsak;
BLDRLER KTABI
96
Konut, iyeri, bodrum kat vb. hacimlerde

LPG ve Doalgaz gibi yakt amal
kullanlan gazlarn istem d varl,
Kuyulardan
kurtarma
ve
karma
faaliyetlerinde
kuru
tip
kuyularda
potansiyel olarak bulunabilecek metan
gaznn varl,
Trafikte, zellikle tnellerde LPG ve LNG

tayan tankerlerde meydana gelebilecek
szntlar,
Endstriyel
tesislerde
meydana
gelebilecek sznt ve birikimler,
Akaryakt ve LPG istasyonlar vb.
3. tfaiye Birimleri Tarafndan Bilinmesi

Gereken Faktrler ve Kullanlacak
Ekipmanlar
tfaiye birimi mdahale stratejilerini belirlerken bu
ortamlar ile karlatnda ne gibi ekipmanlar kullanmasn
biliyor olmaldr. tfaiye birimleri tarafndan kullanlan bir ok
ekipman elektrik enerjisine ihtiya duyar. Dolays ile itfaiye
tfaiye birimleri tarafndan kullanlan

kategoriye giren ekipmanlardan bazlar;
ve
bu
Kiisel hareketsizlik alarm cihaz (PASS),

Telsiz,
El Feneri,
Projektrler ve benzeri aydnlatma
ekipmanlar,
Tehlikeli
maddelere
(HAZMAT)
mdahale
almalarnda
kullanlan
ekipmanlar,
Aspiratrler
(Negatif
basnl
havalandrma aspiratrleri) vb.
Daha nce bahsedildii zere zellikle bu tip

ekipmanlarda ATEX Direktifi uygunluu aranmas hayati
nem arz etmektedir. Bu zelii bulunmayan bir el fenerinin
ortamda devreye alnmas, telsiz ile iletiime geilmesi veya
kiisel hareketsizlik alarm cihaznn aktif hale gemesi facia
ile sonulanabilecek durumlara neden olur.
Tm itfaiye personelinin, asttan ste kadar, bu kriter
ve kurallar ok iyi biliyor olmas gereklilii vardr. Burada
ncelik personel eitiminin ok iyi olmasndan geer. Bu
konuda ilgili meslek odalar, niversiteler ve dier kurumlar
ile ibirlii ierisinde bulunulmal, seminer ve eitim
programlar ile bilgi gncellemesi salanmaldr.
Personelin mevcut olan ekipmann, kullanm
limitlerini ve alanlarn ok iyi biliyor olmas gerekir. Bu
noktada cevaplanmas gereken bir takm sorular vardr;
Mdahale aralarnn olay mahalline

yaklam ve mesafesi ne olmaldr?
Ortamda parlama-patlama olasl var ise,

bu durumu oluturan faktr nedir? Mevcut
bulunan ekipmanlar (el feneri, kiisel
hareketsizlik alarm cihaz vb.) risk
oluturabilir mi?
Olay gece meydana gelmi ise, ortam

aydnlatmasn
salamak
zere
kullanlacak projektrler risk oluturabilir
mi? Kullanabiliyorsak uygun mesafe ne
olmaldr?
Kullanamyorsak alternatif
zmler neler olabilir?
Olaya
ynelik
kullanlacak
olan
ekipmanlar ortam iin uygun mu? rn.
Tehlikeli
Maddelere
mdahale
(HAZMAT) operasyonlar.
El aletlerinin kvlcm aa karma

durumuna kar ne gibi ve hangi zellie
sahip ekipmanlarn kullanlmas uygun
olacaktr?
3.1. Cep Telefonlar:
Gnmzde kullanlan mobil iletiim cihazlar

ierisinde cep telefonlarnda ex-proof zellik beklenmez.
tfaiyecilerimiz genelde kiisel korunma ekipmanlar
ierisinde bulunan ve yangnda meydana gelebilecek baz
hasarlarn engellenmesi adna koruyucu palto ve pantolon
giyerler. Bu pantolonlarn istasyonda veya ara ierisinde
giyilmesi, arlkl olarak pantolon veya eofman zerine
giyme eklinde olmaktadr.
Gnmzde, hemen herkeste bulunan bu cihazlar
doal olarak itfaiye personelinin cebinde veya kemer klf
ierisinde bulunmaktadr. Cep telefonlarnn bu tip ortamlarda
ortaya kardklar veya balattklar reaksiyon bilimsel olarak
bilinmektedir. Bu cihazlarn en azndan grev klarnda
ara ierisine braklmas gereklilii, personelin zerinde
bulundurulmamas, talimatlar ile desteklenerek kullanm
kstlamasna gidilmelidir.
4. tfaiyeci Kiisel Korunma Ekipmanlarnn

Mevzuattaki Durumu
Resmi Gazete Tarihi: 21.10.2006 Resmi Gazete
Says: 26326 Belediye tfaiye Ynetmelii:
Kiisel koruyucu tehizat
Madde 36 - (1) tfaiye personeline 33 nc maddede
belirtilen kyafetlerinin yannda gnn teknolojisine ve Trk
Standartlar Enstits (TSE) veya Avrupa Normlar (EN)
standartlarna uygun olarak yangn, sel, , nkleer,
biyolojik, kimyasal ve benzeri tehlikelere kar zel tehizat ve
kyafet de verilir.
Bu maddeye dayanarak alm yaplmak istendiinde
karmza olduka ilgin sonular kmaktadr. Bilindii zere
alm ve temin ilerinde ilgili TS veya EN standartlar ak
olarak belirtilmelidir.
rnek vermek gerekirse TS EN 469 tfaiyeciler in
Koruyucu Giyecekler-Yangnla Mcadelede Kullanlan
Koruyucu Giyecekler in Performans Kurallar maddesine
atf yapmak mmkndr. lgili bu standardn yaymlanma
tarihi Nisan 2007dir. Daha ncesinde sz konusu madde
Avrupa normlar ierisinde yer almaktayd. Bu rnekleri
oaltmak mmkn olmakla beraber bu konu ile ilgilenen
kurumlarn bu deiiklikleri ve gncellemeleri aktif olarak
takip ederek mevcut ynetmeliklerde deiiklik yaplmasna
altyap oluturabilirler.
Bu konudan ayr olarak itfaiye personelinin kiisel
korunma donanm her lkede standart olarak belirlenmitir.
Ancak yine bu madde bu ihtiyac karlayamamaktadr.
BLDRLER KTABI
birimleri tarafndan kullanlan bu tip ekipmanlarda ATEX

Direktif uygunluu aranmas doru olacaktr.
97
rnek vermek gerekirse Bir itfaiyeci iin yapsal

yangnla mcadele almalarnda kullanlmak zere TS XXX
maddesine uygun x adet mifer, TS XXX maddesine uygun x
adet alev almaz rme balk, TS XXX maddesine uygun x
adet koruyucu palto ve pantolon, TS XXX maddesine uygun x
adet eldiven, TS XXX maddesine uygun x adet izme, TS
XXX maddesine uygun x adet kiisel alarml hareketsizlik
cihaz vb
5. Belediye tfaiye Ynetmeliinde Ara,

Tehizat ve Malzeme Temini
Resmi Gazete Tarihi: 21.10.2006 Resmi Gazete
Says: 26326 Belediye tfaiye Ynetmelii:
ONBRNC BLM : Ara, Tehizat ve Malzeme

Ara
Madde 42 - (1) tfaiye tekilatnn asgari ara says,
ilgili TSE veya EN standartlarna uygun olarak aadaki
kstaslar esas alnarak belirlenir.
a) Nfusu 10.000'e kadar olan yerlerde en az 1 adet
itfaiye sndrme arac,
b) Nfusu 10.000-25.000 olan yerlerde en az 1 adet acil
kurtarma arac, 2 adet itfaiye sndrme arac, 1 adet
merdivenli ara,
c) Nfusu 25.000-50.000 olan yerlerde en az 1 adet acil
kurtarma arac, 3 adet itfaiye sndrme arac, 1 adet
merdivenli ara, 1 adet ift kabinli pikap, 1 adet hizmet arac,
Roma rakam
ile I simgesi
maden
sektrn, II
simgesi ise
dier sektr
tanmlar.
Srekli veya arada bir

oluan patlayc
ortamda alabilirlii
tanmlar (Yksek
Koruma).
G gazlar, D ise
tozlar
tanmlar.
Zone 0 = Kategori 1
Zone 1 = Kategori 2
Zone 2 = Kategori 3
d) Nfusu 100.000-200.000 olan yerlerde; en az 1 adet

acil kurtarma arac, 1 adet ok maksatl kurtarma arac, 1
adet ambulans, 6 adet itfaiye sndrme arac, 2 adet
ekil 1: Bir markaya ait Gaz ler cihaz iin rnek etiket. Sz
konusu cihaz Kocaeli tfaiye Dairesi Bakanlnda
kullanlmaktadr.
e) Nfusu 200.000-300.000 olan yerlerde en az 1 adet acil

kurtarma arac, 1 adet ok maksatl kurtarma arac, 2 adet
ambulans, 8 adet itfaiye sndrme arac, 2 adet merdivenli
ara, 3 adet ift kabinli pikap, 1 adet hizmet arac,
lkemizde baz itfaiye tekilatlarmzda henz

Temiz Hava Solunum Cihaz bulunmadn varsayarsak
durum olduka kritik bir noktadadr.
Yukardaki rneklemeler sadece yapsal yangnla
mcadele almalarnda kullanlacak baz ekipmanlar
kapsamtr. Belediye tfaiye Ynetmeliinde belirtilen,
itfaiye birimlerinin dier grevleri iin de ayr ayr dzenleme
yaplmas gerekmektedir.
BLDRLER KTABI
Bilinlendirme ve nleme anlamnda itfaiye

personeline verilecek ve tekilata alnacak her ara-gere ve
malzemenin belirli kural ve kanunlara dayandrlmas, takip,
talep ve satn alma ilemlerinin bu normlar erevesinde
yaplmas olduka byk yarar salayacaktr.
98
) Nfusu 50.000-100.000 olan yerlerde en az 1 adet acil

kurtarma arac, 1 adet ambulans, 4 adet itfaiye sndrme
arac, 1 adet merdivenli ara, 1 adet ift kabinli pikap, 1 adet
hizmet arac,
Dier bir rnekle, itfaiye personelince kullanlan el

feneri, telsiz, kiisel alarml hareketsizlik cihaz gibi enerji ile
alan ara-gere ve malzemelerde, parlayc ve patlayc
ortamlarda alma gvenlii ile ilgili, ynetmeliklerde paralel
ilave madde ve tedbirler getirilebilir.
f) Nfusu 300.000-400.000 olan yerlerde en az 1 adet acil

kurtarma arac, 2 adet ok maksatl kurtarma arac, 2 adet
ambulans, 10 adet itfaiye sndrme arac, 3 adet merdivenli
ara, 3 adet ift kabinli pikap, 2 adet hizmet arac,
g) Nfusu 400.000-600.000 olan yerlerde en az 2 adet
acil kurtarma arac, 2 adet ok maksatl kurtarma arac, 3
adet ambulans, 14 adet itfaiye sndrme arac, 4 adet
) Nfusu 600.000'den fazla olan yerlerde (g) bendinde
saylan aralara ilaveten, her 150.000 nfus iin 1 adet itfaiye
sndrme arac, her 400.000 nfus iin ise 1 adet merdivenli
ara, 1 adet ambulans, 1adet ok maksatl kurtarma arac, her
500.000 nfus iin ise 1 adet acil kurtarma arac, 1 adet ift
kabinli pikap, 1 adet hizmet arac.
(2) tfaiye aralar cins ve nitelik ynnden, teknolojik
gelimelere uygun olarak gelitirilir ve yenilenir.
,
Tehizat ve malzemeler
Madde 43 - (1) tfaiye tekilatnda kullanlacak tehizat
ve malzemelerin cins, miktar ve nitelikleri hizmet gereklerine
gre teknolojik gelimelere uygun olarak tespit edilir.
(2) Tehizat ve malzemelerin temininde TSE ve EN
standartlarna uyulur.
7. Kaynaklar
1.
21.10.2006 tarih ve 26326 sayl Resmi Gazetede

yaymlanan Belediye tfaiye Ynetmelii
2.
Gke L. Makine Mhendisi, MMO Bildirileri

Yangn Sndrmede Halon 1301 Gaz Yerine Yeni
Bir Gaz: Inergen
Yukardaki ynetmelik maddeleri incelendiinde,

itfaiye birimlerinde kullanlacak aralarn sadece grev
niteliklerinden bahsedilmitir. Aralarda bulunmas gereken
temel donanm, temel donanm tekil eden ara- gere ve
malzemelerin standard ve hangi zelliklere sahip olmalar
gerektii, kapasiteler ve adedi bilgileri bulunmamaktadr.
lkemizde hemen her itfaiye tekilat farkl ara ve
ekipman kullanmaktadr. Bu farkllk en temel korunma
ekipmanlar olan kiisel korunma ekipmanlarnda da
gzlemlenmektedir.
tfaiye tekilatlarmzda mevcut bulunan ara-gere
ve malzemelerin temini tamamyla o belediyenin satn alma
gc ve belediye bakanlnn itfaiyeye bak as ile doru
orantldr.
lkemiz itfaiyecilii anlamnda ortak bir dilin
konuulmas, ulusal standardizasyonun salanmas iin ilgili
ynetmeliklerde deiiklik yaplmas, yaplacak olan bu
dzenlemelerde teknik anlamda meslek odalarndan,
akademik anlamda da niversitelerden destek alnmaldr.
6. Yangn Sndrme Cihazlarndaki Statik

Elektrik Yk
Tanabilir yangn sndrcler ierisinde en sk
tercih edilen sndrme maddesi olan Karbondioksitli
sndrclerin kullanm esnasnda baz riskleri vardr. Bu
risklerden birisi de statik elektriklenmedir.
Tp ierisinde basn altnda svlam halde
bulunan Karbondioksit gaz, boaltm srasnda normal
atmosfer basncnda gaz haline dnr. Bu boaltm
ileminde, srtnme neticesinde zellikle boaltm
hortumunda statik elektrik birikimi gzlemlenir. letmelerde,
depo tesislerinde ve benzeri hacimlerde bu tip cihazlarn
konulandrlmas veya otomatik sisteminin tesis edilmesi
durumunda risk analizleri yaplrken bu noktann gz ard
edilmemesi byk nem arz eder.
BLDRLER KTABI
Ozon tabakasna verdii zararlar nedeniyle

yasaklanm olan Halonlu sndrclerde de bu risk sz
konusudur (2).
(Levent GKE Makine Mhendisi
http://www.mmo.org.tr/resimler/dosya_ekler/7d96d458abdef2
1_ek.pdf?dergi=139)
99
BLDRLER KTABI
100
SAFEX INTERNATIONAL NEDR?

Zafer SNMEZ (Mak. Mh)
MKE Barutsan Roket ve Patlayc Fabrikas
Bakm Onarm Mdr
1-GR
Patlayc, parlayc, yanc, yakc madde reticilerinin en temel sorunlarndan bir
tanesi retim gvenliidir. retim gvenliini ana balkta snflayabiliriz.
1-alanlarn kurallara uygun hareket etmesi :
Patlayc, parlayc, yanc, yakc madde reticilerinde alanlarn retimin gerei
tesbit edilmi teknik ve idari kurallara uygun hareket ederek almalar , dier ikollarndan
ok daha kat kurallara bal olmak zorundadr. nk bu sektrde i ve retim kazalarnn
telafisi mmkn olmayan sonular dourduunu biliyoruz.
2-Prosesin gvenlii.
Burada vurgulanmak istenen prosesin doru planlanm olmasdr. Prosesin gvenlii
iin nce formlasyonlar doru olmaldr. retim iin girdi malzemelerin gerek birbirleriyle ,
gerekse retim ortamyla etkileimleri doru planlanmaldr. Aksi durumda parlama, yangn,
patlama vb. durumlarn ortaya kabilecei her zaman ihtimal dahilindedir.
3-Proses ortamnn , proses gvenliine uygun malzemelerle oluturulmas:
retim prosesi planlanrken kullanlacak makine , tehizat , bina ve malzemelerin
retimin gvenliini tehlikeye sokmayacak zelliklerde seilmesi bir zorunluluk olarak
karmza kmaktadr. in en nemli noktas buradadr ve Atexi ilgilendiren konu bu
noktada balamaktadr. zellikle elektriksel
ekipmanlardan balayarak, btn mekanik,
kimyasal, hatta inai malzemelerin planlanan ortam ierisindeki davranlar tespit edilerek,
retim ortamnn gvenlii salanmaldr.
Tehlikeli bir ortamda kullanlacak malzemelerin hangi durumda tehlike kayna
olabilecekleri ile ilgili en kesin ve etkili bilgi daha nce yaanm benzer i ve retim
kazalarndan alnan bilgilerdir. Patlayc , parlayc, yanc, yakc ortamlardaki i ve retim
kazalarnn ne tr sonular douracann testleri ou kez nceden yaplamaz. nk bu
alanlardaki i ve retim kazalar bazen
oluma nedenlerini de yok edebilmektedir. Bu
ortamlarda olan i ve retim
kazalaryla ilgili her trl gerek bilgi
bu nedenle ok
deerlidir. Olaylarn kriminal bilgileri bir tarafa braklrsa, teknik her trl tesbit, bilgi daha
sonra olumas muhtemel kazalar nlemek asndan ok nem tamaktadr. nk ortada
gerek bir durum vardr. Daha sonra oluabilecek gerek durumlar engellemenin en etkin
BLDRLER KTABI
durumda kant bulmak mmkn olamamaktadr. Patlayc, parlayc, yanc , yakc
101

yolu benzer gerek durumlarn bilgilerinden yararlanarak olabilir. Hi bir simlasyon ac bir
tecrbenin verdii bilgiyi tayamaz.
lkemizde bu tr olaylarn ( patlama, yangn vb.) meydana gelmesi ile ilgili teknik
bilgileri derleyip , toplayarak ilgili kii ve kurumlara aktarmay salayacak bir kurum mevcut
deildir. Mahkeme dosyalarnda ulaabildiklerimiz dnda , bu konuda bir grev kurumu
oluturulmad iin, bilgiler ok dank, salkl ve doyurucu deildir. Ayrca, mevcut
bilgiler de zamanla yok olmaktadr.
En gl nlem, nlemin nasl alnacann bilinmesi ile balar. Gelecek kuaklara
neyin yaplp neyin yaplmayaca bilgisinin aktarlmas
ok nemlidir.
Yangn ve
patlamalarn nlenmesi iin lkemizde meydana gelmi btn yangn ve patlama olaylarnn
nasl olutuu bilgisine ihtiya vardr. rnein son 50 ylda lkemizde ka patlama olay
meydana gelmitir? Bunlarn ka sivil blge ve ilemler srasnda, ka askeri blge ve
faaliyetlerde meydana gelmitir? Bu olaylardaki l ve yaral says nedir? Maddi kayplar
hangi boyuttadr? lkemizdeki yangn ve patlamalarla ilgili ayrntl istatistik varmdr?
Bunlarn ne kadar krsal yangndr? Ne kadar ehirlerde olumaktadr? Bu patlama ve
yangnlarda
olayn olutuu ortamlarda kullanlan standart d malzemelerin rol ne
kadardr? Atex uygulamalarnn hayata geirilmesi sonucunda yangn ve patlama olaylarnda

d salanabilirmi?
Btn bu sorulara yant verilebilmesi iin lkemizde meydana gelmi olan patlama
ve yangn olaylarnn gerek neden ve sonularn
uzmanlarndan alarak derleyip
kullanclara sunacak ulusal bir Patlama ve Yangn bilgi bankasna ihtiya vardr. Byle
bir kurumun oluturulabilmesi iin dnya da benzer kurumlar varm onlara bakmamz
gerekiyor. Bu konuda ulusal
veya uluslararas dzeyde alma yapan kurulular arasnda
bir kurum zellikle dikkati ekmektedir. Bu kurulu Safex nternational dir.
2- SAFEX INTERNATIONAL LE LGL GENEL BLGLER

Safex Internatonal, patlayc ve piroteknik malzeme reticilerinin organizasyonun
salayan, kar amac gtmeyen bir kurulutur. 1954 ylnda svire de kurulmutur.
Safex Internatonal, birinci hedefi patlayclarn tasarm, geliimi, retimi, tanmas,
BLDRLER KTABI
datm, kullanm ile alakal gvenlik, salk ve evre koullarn gelitirmek olan kresel
102
bir organizasyondur. Safex Internatonal, kazalarn sebepleri hakkndaki bilinmeyenleri ortaya

kararak
gelecekte
meydana
gelebilecek
benzer
olaylardan
insanlar
korumay
amalamaktadr. Bu sebepten dolay Safex Internatonal, patlayc ortamlarda meydana gelen
kazalarn nedenlerini ve sonularn edindii tecrbelerle birlikte rapor haline getirerek yesi
bulunan tm kurululara gndererek yelerinin bilgi edinmesini salar. Ayrca Safex
Internatonal kazalar hakkndaki tm raporlar da veri tabannda saklamaktadr. imdiye kadar
bilgi bankasnda 750 kazaya ilikin ayrntl dokman bulunmaktadr.
Safex Internatonal her ylda bir yesi bulunan lke ve ehirlerde kongreler
dzenlemektedir. Trkiye de Safex Internatonala ye MKEK ile birlikte ayrca NitromakDNX , Orica Nitro Explosive ve Yavacalar firmas bulunmaktadr.
Dnya genelinde Safex Internatonala uan 47 lkede 126 patlayc madde reticisi
yedir. Ayn zamanda 7 tane de kurumsal orta bulunmaktadr.
3- SAFEX INTERNATIONALIN BRL YAPTII KURULULAR
Safex Internatonal aadaki birliklerle de ibirlii ierisindedir.
Avrupa Kimyasal Endstri Konseyi (CEFIC)- Avrupa
Kanada Patlayc Maddeler Aratrma Laboratuar (CERL)- Kanada
Avrupa Birlii (Roket yakt kullanm ve retimdeki gvenlik problemlerinin

almas konusunda) (EASSP) Avrupa
Avrupa Patlayc Maddeler reticileri Birlii (FEEM) Avrupa
Patlayc malatlar Enstits (IME) Amerika
Patlayc Mhendislerinin Uluslararas Topluluu (ISEE)- Amerika
Aktif Maddeler iin Yeterlilik Merkezi (KCEM)- sve
Patlayc Teknolojileri Ulusal Enstits (NIXT)- Gney Afrika
Hindistann Patlayc Gvenlii ve Teknolojik Topluluu (VISFOTAK)- Hindistan
4- SAFEX INTERNATIONAL NASIL ALIIR?

Safex international alma prensibi aada maddeler halinde belirtilmitir.
Safex yesi kuruluta kaza meydana geldiinde kaza hakkndaki genel bilgileri yani;
kim ?
ne zaman?
ne oldu ?
etkisi nedir?
niin ?
BLDRLER KTABI
nerede ?
103
gibi sorularn cevaplarn en ksa srede Safex Internatonaln genel sekreterine

bildirilir.
Genel sekreterlik kaza ile ilgili gelen bilgileri tm yelere datlan kaza ilan
blmnde birletirerek bildirir.
ye kurulu kaza hakkndaki soruturmay tamamlar tamamlamaz genel sekretere

soruturma raporunu gnderir. Bu sre bazen kazadan iki yl sonray bile
bulmaktadr..
Son olarak genel sekreterlik tm kazalar snflandrarak veri bankasnda saklar.
5- SAFEX KAZA RAPORLARINA BAZI RNEKLER

RNEK OLAY 1: 3 Nisan 2011- Anfo Kamyon Yangn- Suudi Arabistan
Hangi malzemeyi ieriyordu?
7500 kg Anfo, 260kg kartulu emlsiyon ve 5km patlatma fitili (12kg) 40 ftlik
konteynr iinde
Ne oldu?
Tr, mteriye teslimat gtrrken tekerleinin tutumasyla yangn tm tra yayld.
Niin oldu (Teori) ?
Fren balata kontrolnn snmas sonucu balata diskinin skmas yangnn kmasna
sebep oldu.
Etkisi ne oldu?
Sivil savunma ekibi acil arya cevap vererek olay yerine geldi ve konteynrn
BLDRLER KTABI
patlamasna izin vermedi. Src ve ona elik eden polis memuru yaralanmad.
104
Hangi malzemeyi ieriyordu?

Yaklak 500 elektrikli fnye
Ne oldu?
BLDRLER KTABI
RNEK OLAY2: 17 Ocak 2011- Atk Patlatc Hazrlama Binasnda Yangn- talya
105
Koruma grevlisi, atk hazrlama binasndan duman ykseldiinin farkna vard. Daha
sonra birbiri ardna 5-6 kk patlama sesini duydu. Yangn ekibine haber verdi ve tehlike
plann aktive etti. Alarm alndktan sonra sahadaki sorumlu personel ilk adm att. Yangn
ekibi gvenli uzaklktan yangn sndrme ilemine balad.
Niin oldu (Teori) ?
Etkilenen bina atk patlatclarn yok edilmeye hazrlanmas amacyla kullanlrd. Bu
operasyonda operatr, teli keserek 120-150 patlatcy paketledi. Aslnda normal halinde 500
patlatc paketleniyordu. Daha sonra patlatclar paletin stne konuluyor. Bina ierisinde ne
patlayc malzeme ne de patlayc olmayan malzeme bulunuyordu. Tespit edildii kadaryla
elektrik kayna ve stc da bulunmamaktayd. Dahas bina kapalyd ve ieride kimse
almyordu. Olay yeri incelenmesine ramen yangn sebebi tespit edilemedi
Etkisi ne oldu?
Mukavva paketler, patlayc teller, paletler ve binann bir ksm yand. Dierleri
aranrken patlayclardan bir ka patlad. Duvarlar karard, kap ve pencereler krld.
Yaralanan yok.
BLDRLER KTABI
Son yldaki Safex Internatonala bildirilen kaza raporu says
106
KAYNAKLAR
1) Safex nternationalin kaza raporlar.
2) Safex nternational stanbul 2011 Dnya kongresi bildirileri
BLDRLER KTABI
3) lgili Web kaynaklar.
107
BLDRLER KTABI
108
III. OTURUM
YANGIN ve YANGINDAN KORUNMA
Oturum Bakan: Mehmet TORUN
______________________________________
OTURUM BAKANI- Zaman epey ilerledi, ama sabrlarnza snarak sorular

alp oturumu kapatmak istiyorum.
Buyurun.
SLEYMAN POLAT (Kimya Mhendisi)- ncelikle verdiiniz bilgiler iin ok
teekkr ederiz. Bilmediimiz bir konuda aydnlandk. Yangnla ilgili sunum yapan
arkadamzdan ok arpc bilgiler edindim. Bana gre bunlardan en nemlisi,
Trkiye'de yangn sndrme sisteminin, itfaiye sisteminin bir standardizasyonunun
olmadn; sosyal devlet anlay olarak devletin, vatandan canna ve malna sahip
kma anlaynn burada bir kenara brakldn grdm. Avrupa Birlii uyum
yasalarnn hayata geirilmesi iin bir sr tzk, bir sr kanun maddeleri
uygulanrken, yangn gibi nemli bir konuda bir standardizasyonun salanmamas,
bu konunun siyasi olarak kullanlabilecek bir eye braklm olmasnn biz Trkiye
insanna verilen deerin bir yansmas olduunu grdm ve zldm.
Bu Sempozyumun bir sonucu olarak, Bu konuda bir standardizasyonun
salanmas ve sosyal devletin konuya sahip kmasnn bir sonu maddesi olarak
yaynlanmas faydal olacak mdr? Yoksa yanl m dnyorum?
Zafer beye bir soru sormak istiyorum. Sabahtan da sylendi, imdi de
sylendi; patlayc ve mhimmat retim tesisleri ATEX kapsam dnda. Bundan
unu anlyorum: Demek ki, patlayc ve mhimmat konusunda ATEXin ok ok daha
zerinde bir uygulama var ki, ATEX konunun dnda braklyor. Dn, bu konuda bir
soru sordum, cevap alamadm aklamada bulunan yabanc yemizden. Daha sonra
dediler. Trkiye'de de gerekten yle mi, yani Trkiye'de de patlayc madde reten
tesislerin standartlar zerinde mi? Sadece motorlarn retiminin dnda, daha
fazla dikkat edilmesi gereken kanun ve ynetmelikler var m?
BLDRLER KTABI
darda sordum, Bu konuda standartlarmz ok ok mkemmel, onun iin dnda
109

Teekkr ederim.
OTURUM BAKANI- Ben teekkr ediyorum.
Buyurun.
AYDIN ZKAYA (Elektrik Mhendisi)- Mehmet beye bir soru ve gr
aktarmak istiyorum. Yangn gvenliiyle ilgili olarak izlediimiz almalarda, her
zaman gndeme gelen; yani sempozyumlarda, toplantlarda her zaman gndeme
gelen eletirilerden bir tanesi, lkemizde istatistikler zerine anlaml bir alma
yaplmamasdr. Bu konuda hakikaten almyoruz. Bir istatistik veriye gndermede
bulunduumuzda da hep yabanc istatistikleri kullanyoruz. Bunun da ok yanltc
olduunu konunun ierisinde olanlar biliyor. Bu birinci kuak sorun haline gelmi oldu
sizin sunuunuzdan sonra; nk sizin sunuunuz bir istatistiksel alma ve bundan
bir sonu retme, yani nedensellik ilikisini sorgulama almas. Fakat sorun haline
geldi diyorum; nk ne yazk ki, grmeyi arzu ettiimiz metodolojik doruluu ve
berrakl sizin almanzda gremedim. Sizin bulgularnz, yntemsel yaklamnz
ok ciddi sorunlar ieriyor. Ancak, eer almanz bakalarna rnek oluturacak
olursa, ikinci kuak sorunla Trkiye kar karya demektir. Evet, elimizde bundan
sonra baka istatistiki almalar olacak; ama bunlarn ciddi yntemsel ve sonu
ifadelerinin sorgulanmas gerekecek.
Bununla ilikili gsterdiiniz konulardan bir tanesini size soru olarak yneltmek
istiyorum. Elektriin yol at yangnlar zerindeki genel dnya literatrn
inceleyecek olursanz, u tr nedenler snflandrldn greceksiniz: rnein,
iletken kesitlerinin yanl seilmesi, sigorta, otomatik sigortalar, tel sargl sigortalar
veya baka sigorta teknikleri, topraklama, elektrik kullanan cihazlarn yanc
maddeyle etkileimi gibi nedenler sralanr. Bunlarn ierisinde televizyon yangn
veya televizyon nedenli yangn, buzdolab nedenli yangn gibi eyler gremezsiniz;
nk bunlar kk nedeni ifade etmez. Televizyon yangn dediiniz, tpl
televizyonda farklyd, bugn LCDde farkl. kisinin de yaps veya burada kacak bir
yangn irdeleyecek olursanz, sizi baka bir kk nedene gtrr. Bu kk nedenlerden
BLDRLER KTABI
Trkiye iin irdelediimiz ok temel bir sorun var; faz ve ntrn Trkiye'de renk
110
kodunun yaplmamas, prizlerimizin simetrik olmas. Yani bugn Elektrik Mhendisleri

Odasnn bir sempozyumu olduu iin, birok arkadamz bunu ok iyi anlayacaktr.
ok basit olarak, elektrik cihaznz Trkiye'de prize byle de takabilirsiniz, byle de

takabilirsiniz. Bu, ne anlama gelir; cihaznza giren faz, anahtarlanmadan da girebilir.
te, bu bir kk nedendir.
Bu rnekten hareketle unu soru olarak yneltmek istiyorum: Neden acaba bu
kk nedenleri irdeleme gerei duymadnz veya duyduysanz onlar niye gremedik?
Bir topraklama, bir paratoner, bir sigorta sorunu, bir faz-ntr iletken sorunu, iletken
kesiti hesab sorunu gibi konular neden nedenler arasnda gremiyoruz?
Teekkr ediyorum.
OTURUM BAKANI- Teekkrler.
Buyurun.
LKER (Kimya Mhendisi)- Sorum Zafer beye olacak. Makine Kimya
SAFEXe ye olduktan sonra sizin proseslerinizde bir deiiklik yapld m? Bir de bu
kazalar SAFEXe bildirdiiniz zaman, bir ekip, bir mfetti gelip bu kazay kontrol
ediyor mu, sizi nasl ynlendiriyor?
OTURUM BAKANI- Buyurun.
SALONDAN- Zafer beye bir soru ynelteceim ve katkda bulunmak istiyorum.
Ben da alanda uzun yllar alm ve sonra tekrar akademiye dnm bir
kiiyim. Akademisyen olmam nedeniyle de bu olaylara tarafsz bakabiliyorum.
Gerekten Zafer beyin dedii ulusal dzeyde yaanmlklardan ders karma
konusuna ciddi ihtiyacmz var. Ben de her mekanda bunu dile getiriyorum.
Sempozyumun Sonu Bildirgesinde mutlaka yer almas lazm. Ancak, bir itirazm var.
SAFEX modelinin bizim lkemiz iin uygun bir model olduunu dnmyorum.
Nedenini de syleyeceim. nk bizim insan yapmz gerekleri itiraf etmeye pek
uygun deil. Alandan gelenler bilirler ki, iverenler kenarlar keleri dzeltirler,
kendilerini ok eye sokmayacak bilgileri ey yapyorlar. Biliyoruz ki, iverenlerin
kendi raporlaryla CSPnin raporlar arasnda ok fark var. Bir merkez olsun; ama
SAFEX modeli yerine, zellikle Amerika'daki kimyasal kazalarla ilgili CSP modeli
daha uygun gibi geliyor.
olmayan, sadece kimyasal kaza ve byk yangnlar tarafsz olarak inceleyip,

buradan karlacak dersleri, irketlerin gizlilikleri, haklar sakl kalmak zere kamuyla
paylaan; yasa yapclara, reglasyondan kaynaklanan eksiklikler varsa, yerel ve
BLDRLER KTABI
Bilenler biliyor, ama ksaca bahsedeyim. CSP, Amerika'da, kr amac
111

ulusal dzeyde deiiklikler yaplmasn; standart yapan kurulularn karlan dersleri
gelecek standartlara aktarmasn tavsiye eden ve iverenlere tavsiyeler yapan bir
kurum. Bu Kurulun bakann Amerika Bakan atyor. Yani ok onurlu bir grev. Kr
amac olmayan, ama bu tr kazalarda kendiliinden ve resen harekete geen bir
kurul. lkeyi ilgilendiren bir kaza olduu zaman resen harekete geiyor. Yasayla
yetkilendirilmi. Buradan karlan dersleri u anda CSPnin sitesinde grebilirsiniz.
SAFEX yerine byle bir model daha objektif ve Trkiye iin iyi olabilir.
Savunalm, ama byle bir modeli savunalm diye dnyorum. Ben de her zaman
sizin yannzdaym. Sonu Bildirgesine mutlaka bunu dahil edelim.
OTURUM BAKANI- Teekkrler.
Buyurun.
AHMET - Ankara Bykehir Belediyesi tfaiye Daire Bakanlnda Yangn
nleme Amirliinde grev yapyorum.
Bir nceki oturumda da bir arkadamz, Biz, bu bilgilere, bu depolanm
bilgilere kesinlikle ulalamyor diye dert yanmt. Yani bu konuda iyeri sahiplerinin
veya zel sektrn veya mal sahiplerinin korunmasndan ziyade, bu olan olaylarda
olumu skntlar ifa ederek, herkese rnek tekil edecek durumlarn oluturulmas
bence daha nemli. Her durum kendi iinde ufak da olsa bilimsel veya az bilimsel
istatistiki bilgiler tutuyordur; ama bunlar kesinlikle paylalmaz, arivlerde depolanr,
hibir ekilde nlem alnmaz ya da ders alnmaz. Ne olursa olsun, bu bilgilerin
toplanp, en azndan gemie bakarak baz eylerden ders karlmas gerektiini
dnyorum.
Binalarn Yangndan Korunmas Hakknda Ynetmelie uygunluk ynnden
birok
iyerini
denetliyoruz.
Hibir
ders
alnmad
iin,
maalesef,
sanayi
blgelerimizde iyerleri acnacak halde, her trl faciaya neden olacak sebep
mevcut. Elimizden geldii kadar nlemler aldrmaya alyoruz; ama nedense, biz
onay vermediimiz halde bu iyerleri hl almaya devam ediyor.
BLDRLER KTABI
Zafer beye bir sorum olacak. SAFEXe yelik artlar nelerdir? Nasl bir
112
cretlendirmeye tabidir, standartlar nelerdir? Kurumsal olarak m, yoksa lke

baznda m SAFEXe ye olunuyor?

Dr. SUAT - Ben de Zafer beyin bu mesajna katlyorum; ama her ne kadar
ATEX Sempozyumu ise de, bunun srf parlayc ve patlayclarla ilgili kazalar iin
deil, tm i kazalar iin genellenmesini isterim. Tabii, tehlikeli bir konu; yani
irketlerin burada ifa edilmesi de var. Onun iin belki Bakanln her trl bilgiyi
aykladktan sonra rnekleme yoluyla -nk 40-50 binlerden bahsediyoruz i kazas
olarak- yani iyeri hekimlerine, i gvenlii uzmanlarna yol gstermesi, bu
Sempozyumun gzel bir sonucu olacaktr.
Teekkr ederim.
OTURUM BAKANI- Ben teekkr ediyorum.
Baka soru yok galiba. Ben de Blent beye bir soru sormak istiyorum.
zellikle itfaiyecilerin kiisel koruma ekipmanlarnda yanmaz malzeme olarak borlu
malzemeler kullanlyor mu? Bildiimiz gibi, bor madenlerinin kullanld maddeler
yanmaz hale gelebiliyor, kumalar filan. O anlamda, sanayide bunun byle bir
kullanm var mdr?
Biz de son oturum en azndan avantajl duruma evirelim, ucu ak olduu iin
rahat rahat konualm istedim.
Cevaplar almaya Zafer beyden balayalm. Buyurun Zafer bey.
ZAFER SNMEZ (MKE Barut Fabrikas)- Teekkr ederim Bakan.
Baz isimleri alamadm iin kusura bakmayn, ama srayla cevap vereceim.
Sleyman beyi tanyorum. Sleyman beyin sorusundan balyorum. Patlayc
ve mhimmat retim tesisleri ATEX standartlarnn iine girecek mi? diye sordunuz
sanyorum. Bunun iin mcadele ediyoruz. Ben, Trkiye'de patlayc reticilerinin en
eski kurumunda alyorum u anda. Benim altm fabrika hem sivil patlayc
retimi yapyor, hem de askeri retim yapyor. Askeri patlayc olayn bir tarafa
brakalm; yani onun kurallar ayr, onun hukuku ayr, apayr. nk sivil patlayc
retiminde zel sektr bu ie girdi. Trkiye'de sivil patlayc retimi yapan kurulularn
tekeli yok artk, zel sektrn ciddi bir piyasas var u anda. Bir rakam zikrettim, 500
ATEX standartlarnda, hangi ynetmelikte olduunu tam hatrlayamyorum, bir

cmle var; Patlayc reticileri bu eyin dndadr diyor. Bu yanl cmle. Bununla
mcadele ediyoruz. Yani bu sektrn iindeki insanlar olarak bu Sempozyumda da
BLDRLER KTABI
milyon dolar gibi bir rakam zikrettim.
113

dile getiriyorum; bu yanl bir cmle. Niye yanl cmle? Diyor ki, Her eyi zon sfr
alacaksn, her eyi en st dzeyde alacaksn. 7 milyon metrekare bir fabrikada, 500
tane binadan oluan bir tesiste her eyi en st dzeyden aldm zaman, maliyetler,
yatrm maliyetleri 1e 100, 1e 500 artyor. Yazk gnah! Bu lkenin o kadar paras
yok. O yzden, u anda en azndan kendi Kurumumuzda bu almay yapyoruz,
yapmaya alyoruz. Yani Neresinde ATEXi kullanabiliriz, neresinde ATEX dnda
tutabiliriz? diye bir snflama yapmamz lazm. Tabii, bu, sonuta kamusal bir karar.
Yani Bakanlk, standartla ilgili kurulular ne karar verecekse, mhimmat retimi
yapan ve sivil patlayc retimi yapan kurulular da buna uyacak.
Sleyman beyin sorusunu sanyorum byle yantlayabilirim.
Bir arkadamz, SAFEXe ye olduktan sonra, bir mfetti gnderiyor
muyuz? diye sordu. SAFEX sadece bilgi bankas, yani bir tefti kurumu filan deil.
Ben, SAFEXi bu Sempozyumda arpc olsun, bir rnek olsun diye getirdim. Yoksa,
SAFEX modelini aynen alalm, uygulayalm filan gibi bir eyim yok kesinlikle. Ama
dnyann deneyiminden yararlanmak durumundayz. Biz, SAFEX yesi bir kuruluuz.
Ylda 1500 euro para dyor benim Kurumum, yani Makine Kimya Endstrisi Kurumu
yelik iin ylda 1500 euro dyor. Dier 4 tane ye var Trkiye'de. Bir ifre veriliyor,
o ifreden giriliyor ve bilgi bankasndan 1954 ylndan bu yana gelen kazalarla ilgili
btn teknik bilgileri alyor. Tabii, burada u var: Arjantinden SAFEXe gelen bilgi ne
lde patronlar kayryor, ne lde emekileri kayryor, ne lde objektif,
bilimsel, bilemiyoruz.
Batda, biliyorsunuz, her ey kamusal kurulularla yaplmyor. Hangi statye
giriyor, bilmiyorum; sivil toplum rgt statsne mi giriyor, akademik eye mi giriyor,
bilmiyorum. National Geographic, benim ok yararlandm bir kurulu. Hangi statye
giriyor? Kamu kuruluu deil. National Geographic sonuta bir vakf; ama ben,
Natinoal Geographicin verdii bilgilerin ok nemli bir ksmna itibar ediyorum. Tabii,
bilgileri deerlendirmek gerekiyor. Ben, sadece una dikkat ekmeye altm:
Trkiye iin bir model aramamz lazm, bulmamz lazm.
BLDRLER KTABI
Mfetti filan gndermiyor. nk sektrde olaylar aslnda ok eitli deil;
114
snflandrdnz zaman, olaylarn ou birbirine benzer. Yangnlarda da yle,

patlamalarda da yle, parlamalarda da yle, yakclkta da yle; yani 15-20 snfta
toplayabilirsiniz. Yangnda, parlamada, patlamada, olay olduktan sonra, yani kriminal
aratrmann ok byk bir eyi yok; nk olayn nedenini yok ediyor.

mfettii arkadamz leden nceki sunumda, o arpc sunumunda,
ngilteredeki bir fabrikadaki -amonyum nitrat fabrikasyd sanyorum- ok byk bir
patlamada o krateri gsterdi. O kraterin ayns benim fabrikamda oldu. Kimse bilmez.
95 ylnda dinamit retim tesisinde meydana gelen patlama, her taraf glendirilmi,
olaanst glendirilmi bir binay ortada krater aacak ekilde yok etti, 3 tane de
iimiz ld. Tabii, bunu kamuoyunun bilmesi lazm. mfettii arkadamz
ngilteredeki rnei verdi. Oysa, bu lkede o bilgi bankas olmu olsayd, Trkiye'den
rnek vereceinden eminim.
SAFEXin mfettilik eyi yok, herhangi bir karar verme durumu yok; sadece
bilgileri mmkn olduu kadar bilimsel kriterlerle toparlyor ve sunuyor, o kadar.
SALONDAN- Ynlendirme yapmyor mu?
ZAFER SNMEZ- Yok, herhangi bir ynlendirme yapmyor, bir akademik
kurulu filan deil. Aslnda bir irket, ama vakf gibi bir irket. ok fazla kr amac
gttn de zannetmiyorum; nk kresel hizmet veren bir kurulu iin, 1500 euro
ok byk bir para deil.
nc soru, SAFEX modeli yerine daha uygun bir model olabilir mi?
eklinde. Olabilir tabii. Ama bunu tartarak, ilgili kamuoyuyla paylaarak bulmamz
lazm. Bir, bunun bir tarafnda alma Bakanl var. alma Bakanln bir tarafa
koyarak byle bir modeli yaratamayz. Bunun bir tarafnda yeni adyla Bilim Sanayi
Teknoloji Bakanl var, onun da bir birikimi var. Onlarla da gryoruz. Doru,
yapalm; ama nasl yapalm, bir mdrlk m kuralm, tamamen devlet eyinde mi
olsun? Bir tarafnda sektr var; yani odalar var, Trk Mhendis ve Mimar Odalar
Birlii var, bununla ilgili sektrel dernekler var. Bunun bir tarafnda akademisyenler
var, yani niversiteler var vesaire. Bana gre, byle bir bilgi bankas bir kere
bamsz olmal. ki, belli bir akademik dzeyi olmal; yani o bilgiye itibar edilmeli. ,
ilgili taraflarn tmnn de temsil edildii bir ynetimi olmal. Yani itfaiyeleri bir tarafa
brakarak byle bir yap olumaz. Bu lkede ok ciddi birikimi olan itfaiye mdrlkleri
var, hayatn ortaya koymu itfaiye mdrlkleri var; ama grevini yapmayan
olutuu olaylar da biliyoruz.
Bu model en ksa srede karlmal diye dnyorum. nallah, bu
sempozyumlar bir beyin frtnas yapar. Byle bir modelin, byle bir yapnn arkasnda
BLDRLER KTABI
kurumsal itfaiye mdrlklerini de biliyorum. O yzden de ok ciddi felaketlerin
115

bir kurumsal destek olmadan olmaz. Mesela biz, Sadece Makine Kimyada yapalm
dedik; ama Makine Kimya sadece kendi alanyla ilgili bilgileri toparlayabilir. Byk
yangnlar nasl toparlayacaz, LPG istasyonlarn nasl toparlayacaz? rnekler
verildi, LPG istasyonlar bomba gibi duruyor btn sokaklarn banda, btn illerde.
Bir model oluturulacak ve tabii, elimizden ne geliyorsa yapacaz.
SAFEXe yelik artlarn anlattm. Yalnz, patlayc madde reticisi olmanz
gerekiyor; dinamik reticileri vesaire. Havai fiek reticileri var m, bilmiyorum; ama
havai fiek reticileri artyor u anda. Bu ve benzeri maddeleri reten kurulular
olmas lazm, yani reticilere ynelik bir ey bu.
Doktor bey, aslnda benim kafamdakini vurgulad zaten, Bunu ancak Bakanlk
gcnde bir yap zebilir dedi. Ben de katlyorum. Yani bu ite mutlaka kamusal
destek olacak. Biz, ATEXle ilgili ilk ulusal sempozyumu kendi Kurumumuzda
yaparken, aslnda bu tr hedeflerden hareket ederek yaptk.
Buras 500 kiilik bir salon. Sempozyuma gelenleri grdnz. Biraz daha
ayrntl alsak, bir salon daha doldururuz. Trkiye'de, ilgili 1000 kiiyi salkl
bilgilendirecek yapy oluturmamz lazm. Arkadamzn syledii kamuoyunu
bilgilendirmek ayr bir ey. Kamuoyunu dzgn, effaf bilgilendirmek ayr bir ey.
Ama ilgili insanlar; yani bu iin ierisinde olan, belli dzeylerde grev alm, karar
merciinde olan insanlarn bir kere dzgn bilgilenmesi lazm. Ben kendi Kurumumdan
rnek veriyorum. yle zannediyorum, Trkiye Kmr letmelerinde, baka yerlerde
rnek verebilecek arkadalarmz mutlaka var bu Sempozyuma gelen. Yani kendi
kurumunun gemiindeki olaylarn ayrntsn bilemeyen bir sr arkada var burada.
Bakanlk, u anda aktif hareket ediyor, yani baz genel mdrlkler
oluturmaya alyor filan.
Aynen katlyorum; bu Sempozyumun Sonu Bildirgesinde mutlaka bu balk
olmal, bu mesaj ilgili yerlere gtrlmelidir diye dnyorum.
Teekkr ederim.
BLDRLER KTABI
OTURUM BAKANI- Biz teekkr ediyoruz Sayn Snmeze.
116
Buyurun Mehmet bey.

MEHMET CEM ENGZ (Akdeniz niversitesi)- Yneltilen soruyla alkal
olarak aslnda birok ey syleyebilirim, ama Zafer bey bir anlamda yant verdi.

nk bilgi bilgidir. Neden? Bugne kadar Trkiye'de, mesela Antalya ilinde 14 tane
ayr elektrikli cihazdan toplam 420 tane elektrik nedenli yangn geldiini kimse
bilmiyordu, ama biliyor u anda. Bunlar altnda yatan nedenler sorgulandnda -ki,
aslnda bunlar da aratrdm- birtakm nedenlerden tr vermemeyi daha uygun
buldum. Ama mesela, istatistiksel saha almasnda sorduum sorulardan bir tanesi
u: Bulak makinesi ve amar makinesi on-off anahtarlar sklkla arzalanr m?
Evet, arzalanyor.Prizleri kullanrken sklkla arklar grr msnz; evet. Elektrikli
cihazlarn bakm kontrollerini yaptryor musunuz? Ynelttiimiz birok soru ve
bunlardan elde ettiimiz arpc bilgileri burada yantladm kendimce nemli
grdm iin. Amerikan tfaiyeciler Birlii, ngiliz tfaiyeciler Birlii, birok dnya
lkesinin itfaiyeciler birlii bu konuda ok ciddi almalar yapyorlar; nk
milyarlarca dolar, lkemizde de milyarlarca dolar tutan hasarlar var. Bunlarn bir ksm
sigortalar tarafndan karlanyor; ama sigorta tarafndan karlanmas yine bir ekilde
bizlerin cebinden kan para anlamna geliyor. leriye dnk olarak, en azndan
bunlarn yarsn dahi engellemi olsak, meydana gelen can kayplarnn nne
geebiliriz. Can kayplar hakikaten rktc. Yani hi kimse elektrikli battaniyeye
sarlm ve kavrulmu bir insan hayat etmez herhalde gznn nnde, mmkn
deil, sanmyorum.
Bu nedenle de satlan cihazlarla alkal olarak bir neri de getirdik. cretli ya
da cretsiz, reten firmalar sattklar rnlerin elektrikli ksmlarnn bakmlarn,
onarmlarn yapmakla ykml olmallar. Bunun iin de Bilim Sanayi ve Teknoloji
Bakanl gerekli nlemleri almal.
Standardizasyon
var.
Mesela,
Elektrik
Tesisleri
Ynetmeliimiz,
topraklamada kullanlacak hem kesit, hem renk; ntr hattnn hem kesit, hem renk;
faz hattnn hem kesit, hem renk, yke bal olarak nasl olmas gerektiini zaten
belirtmi. TEDA, yaynlam olduu kablo bacas enerji odasnn l ve detaylaryla
ilgili uygulama alanlarna ilikin esaslarla ilgili nemli ayrntlara girmi. Bunun yan
sra bir standart var; sunumumda da belirttiim zere, TSEde 60364-1, 2, 3, 4, 5, 6,
7 diye gidiyor. Alak gerilim elektrik tesisleri, ana prensipler, genel karakteristiklerin
doneler var; ama biz, bugne kadar olan durumlar incelemediimiz gibi, bu
ortamdaki var olan ynetmeliklere, standartlara nedense uymamay tercih ediyoruz,
doal olarak da zc sonularla karlayoruz.
BLDRLER KTABI
deerlendirilmesi ve tarifler diye devam ediyor. Yani elimizde bilgiler var, yeterli
117

Yapm olduum almann sonuna kadar arkasndaym. Benzeri almalar
Amerikallar, ngilizler, dnyann parasn harcayarak, onlarca yllarn harcayarak
yapyorlar. Ben, hi mtevaz davranmyorum, sonuna kadar arkasndaym.
OTURUM BAKANI- Teekkr ediyoruz.
Buyurun Blent bey.
BLENT BULDU (KOBTEM)- tfaiyeciler olarak iki tip kiisel korunma
ekipmanmz var; birincisi nomeks dediimiz bir elbise. Bunlar eitli kimyasallarla
desteklenmi, s bariyerleri ve nem bariyeri olan elbiseler. Bu, her itfaiyecinin her
yangnda kullanmas gereken bir malzeme. 1996da, zellikle Tuzlada yaanan
tanker faciasndan sonra Trkiye'ye getirildi; ama henz her itfaiyede kullanlmyor,
zellikle Anadolu itfaiyelerinde ismi dahi gemiyor. Bu anlamda, Trkiye Belediyeler
Birliiyle bir projemiz var; geen sene balattk Kocaeli tfaiye Eitim Merkezi olarak.
Trkiye'nin eitli illerinden itfaiyeciler geliyor, bir haftalk temel er eitimlerini
gryorlar ve eitim bitiminde de onlara o elbiseyi hediye ediyoruz. Trkiye
Belediyeler Birlii karlyor masrafn.
Bu malzeme ne kadar koruyucu? Biz henz edinemediimiz iin, bunu
tartmyoruz; ama Avrupa'da tartlmaya baland bu. eitli kimyasallarla
desteklendii iin, belli bir sdan sonra karbon monoksit gaz kartyor. Yksek
sdaki ortamlarda karbon monoksitin de tutuabileceini varsayarsak, mutlaka bize
zarar da var bu malzemenin.
Dier elbise ise alminize tip dediimiz elbiseler. Bunlar da srekli alma iin
deil de, bir ortamda bir vana kapatlmas gerekiyorsa, yksek s barndran bir
ortama girmemiz gerekiyorsa, anlk, 10-15 saniyelik srelerde onu kuanp veya o
mekanda bir yaral varsa, onu ekip kartmak iin kullandmz bir ekipman.
OTURUM BAKANI- Deerli izleyiciler; ncelikle sizlere ok teekkr
ediyorum sabrnz iin. Byle bir organizasyon dzenledii iin, Elektrik Mhendisleri
Odamza ok ok teekkr ediyorum. Konumaclara da katlm belgesini verip,
BLDRLER KTABI
oturumu kapatmak istiyorum. yi akamlar diliyorum.
118
BLDRLER KTABI
119
BLDRLER KTABI
120
PATLAYICI ORTAMLARDA ELEKTRK EBEKES ve

ELEKTRK TESSATI TASARIM ve KURULUMU
Yazan
Elektrik Yk.Mh. M. Kemal SARI
E-Posta : kemalsari45@gmail.com veya kemal.sari@emo.org.tr
Trkiye Takmr Kurumundan emekli
ZET:
1.0. EBEKE TASARIMI

1.1 MADENLER, GRUP I
Patlayc ortamlarda elektrik ebekesinin nasl
tasarlanaca ana hatlar ile IEC 60079-14 de
yazldr. Bu standart grizulu yer alt madenlerini
kapsamaz. Madenler iin geerli bir standardn
varl tarafmzdan bilinmemektedir. Dnyada ve
Trkiyedeki yaygn ve olmas gereken uygulama
usulleri aada izah edilmeye allmtr.
Grizulu maden ocaklarnda Dnyada yaygn uygulanan elektrik ebekesi IT ebekedir. Bunun anlam
ekil N-01 de grld gibi transformatrlerin
ntrnn izole edilmi olmasdr. Bu seimin nedeni ise, her hangi bir toprak kaa annda yksek
akm domasn nlemek veya dier bir sz ile
toprak kaak akmn snrlamaktr. Her ne kadar
arza annda elektrik ksa zamanda kesiliyor ise de
yksek akmlarn bu ksa zamanda grizu (metan)
gazn patlatabilecei kesindir. Fakat, mili amper
seviyesindeki bir kaak akm gaz patlatmaya frsat
vermeden kesmek ok daha olasdr. nk IT
ebeke faz toprak ksa devresinde mili amper
seviyelerinde ok dk akmlar akmaktadr. ok
dk akmlarn kendinden emniyetli tabir edilen ve
konumuz olmad iin detayna (IEC 60079-11)
giremeyeceimiz bir yntem ile gvenli hale
getirilmesi mmkndr.
Elektrik ebekesi denince akla bir trafo ve bu

trafodan yaylan kollar (elektrik datm) akla
gelir. Konunun anlalabilmesi iin Trkiyede
elektrik datm kurulularnca (TEDA) uygulanan
TT ve TN ebeke uygulamalar resim N-02 ve
N-03 de gsterilmitir. Elektrik Mhendislerince
TT ebeke yaps bilinen bir gerek olmakla
birlikte, yaygn olmayan IT ebekeye, hastane
ameliyat haneleri ile grizulu maden ocaklarnda
dnda pek rastlanma maktadr. Grizu gaz
iermeyen dier madenlerde ise yer st elektrik
ebekesinin ayns tatbik edilmektedir.
TT ebekede transformatrn ntr ve gvdesi ayr

ayr noktalarda topraa balanmakta ve arada en az
20 m mesafe braklmas istenmektedir. Burada
maksat ntr ile toprak arasnda en az 1 Ohm kadar
bir diren olmasn salamaktr. Bylece bir toprak
kaa annda akm snrlanmakta ve 400 Volt bir
ebekede toprak kaak akm 230 Amperi gememektedir. Bylece kesicilerin kesme gc makul
seviyelerde kalmakta ve kaak anlarnda kesiciler
paralanmamaktadr.
BLDRLER KTABI
Aadaki yazmzda patlayc ortam elektrik

ebekelerinin tasarm esaslar izah edilecek ve bu
ebekelerin kurulumda nelere dikkat edilecei cihaz
baznda detaylca aklanmaya allacaktr. Ayrca
koruma tiplerine gre ilaveten ne gibi nlemler
alnmas gerektii ve mekanik aksamlarda da
nelere zen gsterilecei belirtilecektir.
121

1.1.1 ZOLE EBEKEDE KORUMA
YNTEMLER
TN ebekelerde ntr ile gvde dorudan bitiik

olduu iin kaak annda ok yksek akmlar
akmaktadr. Bu akmlara dayanabilecek kesicilerin
(termik manyetik alter =TM) kesme kapasiteleri
yksek dolays ile iri yapl ve pahall olmalar
dezavantajlardr. Resim N-03 deki gibi TN-S
ebeke kullanlr ise artk akm korumas alacandan kullanm daha elverili hale gelmektedir.
TT ebekenin kt taraf ise teorisinde olduu gibi
toprak ile ntrn ayr kalmasn salamann zorluudur. Kullancnn ntr ile toprak hattn birletirmesi (sfrlama yapmas) nlenememektedir. Trafo
tek bir kullancya ait ise TT ebeke sorunsuz
uygulanabilir.
Trkiyede izoleli ebeke Devlet iletmelerinde ve
Devletten devralnan byk zel sektr madenlerinde grlmektedir. zel kmr madenlerinin hemen
tamam alev szmaz elektrik ekipman kullanmad
gibi grizulu ortam ebekeleri de emniyetli deildir.
ebeke yaps ynetmeliklere aykrdr denilemez.
nk herhangi bir ynetmelikte grizulu madenlerdeki elektrik ebekesi izoleli olacaktr gibi bir
ibare bulunduu tarafmdan bilinmemektedir. 1473
sayl i yasasna gre, 1984 ylnda yaynlanan
maden emniyet nizamnamesi nde bu ynde bir
ifade yoktur.
Kk madenlerin, isteseler dahi izoleli ebeke
uygulamalar pek kolay deildir. nk:
1) Yer st ve yer alt ebekesi ayndr. Yer
stnde bulunan bir trafodan tm iletme
beslemektedir
2) zoleli ebekenin koruma yntemi farkldr.
Yerli piyasada uygun kesici bulma ans yoktur.
thal kesicilerin mali ykn kaldracak gte
deillerdir. Ayn ekilde alev szmaz ekipman
maliyetini de kaldracak gte deillerdir.
Elektrikte bilinen koruma yntemi vardr: an

yk, ksa devre ve toprak kaa. Ara yke kar
koruma termik rleler ile yaplmaktadr. ou
devreler elektronik olduu iin llen akm deeri
ayarlanan deeri belli bir sre getiinde elektrik
kesilmektedir. Toprak kaa durumunda ise
trafonun ntr izoleli olduu iin topraa kar bir
akm akmayacaktr. TT ebekede olduu gibi ar
akm yntemi ile toprak kaa durumunda kesiciyi
atrmak mmkn deildir. nk kesicinin
duyargalar bir akm alglamamaktadr ve gerekte
de topraa kar akan bir akm yoktur. Bu durum
grizuyu patlatmayabilir. Fakat insanlar iin
tehlikesizdir denilemez. nsan vcudu ok kk
akmlardan etkilenir. Ayrca toprak kaa tesisin
almasn durduracandan alglanarak bertaraf
edilmelidir. IT ebekede toprak arzas izolasyon
lm ile belirlenir. zel izolasyon rleleri ile faz
toprak aras diren srekli izlenir. zolasyon direnci
belli bir seviyenin altna indiinde tesis durdurulur.
Diren 25 kma geldiinde 1.uyar, 15 ka geldiinde ise ikinci uyar verilir. 10 kda kesiciye a
komutu gider ve elektrik kesilir. Bu tip tesislerin en
byk dezavantaj kk izolasyon zayflamalarnda tesisi durdurmalar ve arza yerinin bulunmasnn
kolay olmaydr. Byle bir tesiste arzann yerini
bulmak ve arzay gidermek kolay olmaz.
Alman kmr madenlerinde ounlukla izolasyon
direnci lme metodu kullanlr. ngiliz madenlerinin bir ksm ile Trk maderlerinde topraa akan
akm (kaak akm veya artk akm) snrl ebeke
uygulanmaktadr. Resim N-01 de grlen plak
ntr hattna resim N-04 de grld gibi bir
empedans balanmtr. Bu empedans kaak
halinde topraa akan akm snrlamaktadr.
TTK (Trkiye takmr Kurumu) ve Ankaraayrhan zel sektr madenlerinde uygulanan bu
yar izoleli ebekede trafonun ntr plak deildir.
zerinde toprak kaa durumunda akm 750mA e
snrlayan bir empedans mevcuttur. Bu tip ebekeye
ntr direnli TT ebeke de denilebilir. Koruma
devreleri 100 mAe ayarlanmtr. Her hangi bir
kaak veya izolasyon zayflamas durumunda,
100mA kaakta elektrik kesilmektedir.
BLDRLER KTABI
1.2. DGER SANAY KOLLARI

GRUP II ve GRUP III
122
Maden dnda patlayc ortam bulunduran petrol ve

kimya sanayi gibi dier sanayi kollarnda uyulmas
gereken kurallar IEC60079-14 de yazldr. IEC
uluslar aras bir kurulu olduu ve yaptrm gc
olmad iin bu standart tavsiye niteliindedir.
Ulusal kurulular isterler ise bu standarda mecburi
IEC 60079-14 n 3.srm IEC tarafndan 2002

ylnda yaynlanm ve bu srm 2008 ylnda TSE
tarafndan TS EN 60079-14 adnda Trke olarak
yaynlanmtr. Trkede patlayc ortamlarla ilgili
terimler tam oturumadndan yalnz bana tercmesinden faydalanmak okuyucular yanl yola
srkleyebilir. Onun iin daima ngilizce orijinal ile
birlikte ele alnmaldr. Bu standardn 2007 de
yaynlanan 4.srmnde ok eyler deitirilmi ve
zellikle tozlar da kapsama alnmtr. Kablolu
tesisat uygulamasnn yan sra Kuzey Amerikan
borulu uygulamalarn (conduit) kapsayan yeni 5.
srm de yoldadr, uzmanlarca grlmektedir.
IEC 60079-14 de ebeke ekli nerilmemekte, olma
mas gereken sakncal ebekeden sz edilmektedir.
Madde 6.2 de TN sistem kullanlyor ise patlayc
ortamlardaki blmnn TN-S olmas istemektedir. TN-S ebeke yaps genel anlam ile resim N-03
de grld gibidir. zetle ntr ile toprak
iletkeni birbirine bal dier bir tabir ile sfrlanm
ebeke TN-C patlayc ortamlarda yasaktr.
Trkiyede yaygn olan TT ebekede, ar akm
korumasnn yan sra artk akm korumas da
(kaak akm) uygulanmaktadr. IEC 60079-14de
TT uygulamas halinde toprak direncinin yksek
olmamas art koulmakta, fakat yksek toprak
direncinin ne anlama geldii belirtmemektedir.
Artk akm kullanlan ebekelerde baz uzmanlara
gre 1666 (50/30 mA) bile yksek deildir. Artk
akm korumas 300 mA ile snrl ise toprak direnci
(50/300 mA=) 166 un altnda olabilmektedir.
Emniyet faktrleri de dikkate alndnda 500mA
artk akmda 50 altndaki bir deer karmza
kmaktadr. Bildiimiz kadar ile Federal Alman
uygulamalarnda TT ebekede 50 alt aranmaktadr. Yazmz konusuna girmedii iin topraklama
tekniinin detaylarna girilmeyecektir. Dnyann
dier lkelerine baktmzda 5 altndaki bir
toprak direnci yeterli kabul edilmektedir. Ksaca TT
ebekede 5 zerindeki toprak direnci yksek
saylabilir. Ideal toprak direnci ise 1 ve altdr.
TT ebekeden beslenen, tehlike blgesi 1 de (zone
1) bulunan bir elektrik aletinin toprak direnci 1
altnda olmaldr (artk akm ile korunuyor olmasna
ramen). Patlayc ortam elektrik tesisi bulunan bir
retim tesisinde toprak direnci lerken bu hususa
dikkat edilmelidir. zetle ebeke ekli ne olur ise
olsun TT uygulamalarnda toprak direnci 1
Ohmun altnda ve TN-S uygulamalarnda ise
toprak empedans Z<1 Ohm olmaldr.
Normal ebekelerde olduu gibi plak iletken
blmlerine msaade edilmemekte ve plak iletken
paralarnn patlayc ortam ile temas yasaklanmak
tadr. Yalnz bu art kendinden emniyetli sistemler-
de aranmamaktadr. Kendinden emniyetli devre ve

ebekeler yazmzn ilerleyen blmlerinde ele
alnacaktr.
zoleli IT ebeke kullanlmas ihtiyaridir. Kullanlyor ise madenlerde olduu gibi izolasyon denetimi
yaplmaldr.
Toprak sisteminde e potansiyel balama istenmektedir. Tm iletken blmler bir noktada (barada)
birletirilmeli cihazlar veya aletler aras potansiyel
fark domasna izin verilmemelidir.
Normal tesislerin aksine, SELV ve PELV gibi ok
dk gerilim blmleri akta olamaz. nsan
tehdit etmeyen dk gerilimlerin patlayc ortam
tehdit etmeyecei anlam karlamamaldr. Baz
kmr madenlerinde 220 Volt yerine 24 Volt
aydnlatma kullanlmas gibi uygulamalar ok
yanltr. nsan arpmayan dk gerilim patlayc
ortam gayet rahat arpabilir.
SELV, insan asndan gvenilir dk gerilim
anlamna gelir ve 50 Voltun alt topraklanmam
ebekelerde SELV saylr. PELV ise SELV ile ayn
anlamda olmakla birlikte, PELV de ebeke toprakldr. 50 Voltun altnda topraklanm ebekeler
PELV saylr. Bu tip ebekelere kendinden emniyetli devrelerde rastlanmaktadr ve konuya yazmzn ilerleyen blmlerinde girilecektir. Normal
ebekelerde ister SELV isterse PELV olsun patlayc ortam asndan bir ayrcalk tannmamaktadr.
Tesis kurulumunda tehlikeli blge tanmlamalarna
ve yazmz devamnda izah edilecek olan, alet
seimi, tehlikeli blge tanmlamalar gibi hususlara
dikkat edilmelidir. Ayrca IEC 60079-17 de belirtilen tamir bakm konular da gz nnde bulundurulmal, aletler kolayca mdahale edilebilecek
ekilde yerletirilmelidir.
1.3 TOPRAKLAMA ve E
POTANSYEL KUAKLAMA
Patlayc ortamlarda topraklama dier ortamlara
kyasla daha itinal yaplmak zorundadr. Normal
tesis topraklamasnn yan sra e potansiyel kuaklama da tesis edilmek zorundadr. Resim N-05 de
rnek bir topraklama ve e potansiyel kuaklama
grlmektedir. Topraklamada gaye arza (toprak
kaa) annda koruyucu elemanlarn (devre kesicilerin) elektrik devresini aarak tahribatn nlenmesidir. E potansiyel kuaklama da ise gaye, arza
annda aletler aras gerilim olumasn nlemek
veya minimize etmektir. Patlayc ortamlarda e
potansiyel kuaklama merkezi temiz blgede veya
zone 2 sahalarda kurulur. Toprak direnci dk
tutularak arzann getirecei muhtemel tahribatlar
BLDRLER KTABI
uyum zorunluluu getirebilirler. Trkiyede ise

mecburiyet yoktur.
123

nlenmeye allr. Konumuz topraklama olmadndan fazla detaya girilmeyecektir.
1.4 YILDIRIMA KARI KORUMA
BLDRLER KTABI
IEC 60079-14 yldrma ve atmosferik elektriklenmelere kar nlem alnmasn ve IEC 62305 e
uygun paratoner kurulmasn istemektedir.
124
Yldrm dmesi ile ok byk bir enerji aa

kmakta, dorudan tesise isabet etmese de, elektromanyetik etkisi dahi tehlikeli olmaktadr. Patlayc
madde depolanan tm tesislerde paratoner konulmas ynetmelikler gerei mecburidir. Patlayc
tesislerin yldrmdan korunmalar dier sanayi
uygulamalarndan daha itinal yaplmak zorundadr.
Bu sorunun zm, bol bol veya kaplama alan
geni paratonerler kurmak deildir. Tesisin yksek
blmleri, metalik sivri noktalar, yakalama ular
ile donatlmal ve gerekiyor ise baz yerlere direkler
dikilerek metal teller ile bir birlerine balanmaldr.
Bir fikir vermesi iin yazmzda baz yldrmdan
korunma tesislerinin resmi verilmi olup, konumuz
olmad iin fazla detaya girilmeyecektir (bak
resim N-06 ve N-09). Yldrmdan korunmada
radyo aktif paratonerler kaldrlm yerine ise
benzeri bir uygulama getirilmemitir. Yldrmdan
korunmada ana felsefe mmkn olduunca Faraday
kafesi oluturulmaya almaktr. nerimiz patlayc ortamlarda yldrm ve atmosferik etkenlerden
korunma tesisini konuyu bilen uzman kurululara
yaptrlmas ynnde olacaktr. Yldrmdan korunma grnd kadar basit deildir. Tesis harap
olduktan sonra pimanlk fayda etmez. Hibir
nlem almadan yldrmn tahribatn Tanrnn

gazab olarak alglamak doru bir davran olamaz.
Paratoner ve yakalama ubuklar dnda, elektrik

tesisine atmosferik olaylar (imek akmas) dolays ile yksek gerilim girmemesi iin de tedbir alnr.
Kendinden emniyetli devrelerde alak gerilim (AG)
yldrmlklar (parafudur) konulmas mecburidir.
Resim N-07 de yldrm etki blgeleri (yldrm
zonlar) grlmektedir. Bu etki blgelerine gre
tesise ani akm darbelerine kar koruma (parafudur, shurge) konulmas gerekmektedir. LPZ1 ve
LPZ 2 blgelerden etkilenen elektrik hatlarna
konulan transient akm sigortasnn deeri daha
dk olabilmektedir. Ksaca yldrm etki blgeleri
parafudur (surge) sememize yardmc olmaktadr.
Ak havada giden telefon hatlarnn santral kna
yllardr konulan yldrm sigortalar bilinen rneklerden biridir. Kendinden emniyetli devrelerde bu
gibi korumalar zorunludur. nk KE aletlerin
bazlar ok tehlikeli blgelere yerletirilmektedir.
Yldrm tehlike blgesi LPZ 0 sahalara koruma teli
yerletirilerek yldrmn etkisi azaltlmaya allr.
Topraklama blmnde de bahsettiimiz gibi yldrma mar korumann bir aya da topraklamadr.
Patlayc ortam bulunduran tesislerde e potansiyel
kuaklama arttr.
Resim N-07 ve N-08 da rnek e potansiyel
kuaklamalar resmedilmitir. Resim N-08 de
deiik tip kablolar ile uygulanacak yldrm
koruma sigortalar (parafudur, surge) sembolize
edilmitir. G, ses ve telefon devrelerinde ayr ayr
alak gerilim yldrm sigortalar kullanlr. AG
tesiste yldrm koruma uygulamas konumuz
olmad iin detaya girilmeyecektir.
en dorusu IIC hidrojen grubu ortamlarda mmkn

olduunda boyasz, galvanizli veya paslanmaz yap
malzemeleri kullanlmasdr.
Patlayc ortamlarda kullanlan metal olmayan
malzemeler anti statik olmak zorundadr. Anti statik
malzemelerin ana zellii yzey direncinin 109
altnda olmasdr. Bu direncin lm basit
deildir, standartlarn n grd bir yntem ile
belirlenir, basit bir avometre ile llemez. zel
yzey direnci l aletleri mevcuttur.
Patlayc ortam tesislerinde statik elektriklenmelere

kar nlem alnmas zorunludur. ATEX 137 madde
6-b de bu konuda iverenin tedbir almas istemektedir. IEC 60079-14 tavsiye niteliinde olmakla birlikte, IEC 60079-0da statik elektriklenme ile ilgili
kstlayc maddeler (madde 7.4) mevcuttur. Bu
standart ise patlayc ortamlarda kullanlan aletleri
kapsamakta, tehlikeli ortamda bulunan dier yap
paralarndan sz etmemektedir.
Statik elektrik srtnme ve hava akm gibi olaylar
sonucu yaltkan maddelerin yzeylerinde serbest
elektronlarn toplanmas sonucu oluan bir fenomendir. Her hangi bir ekilde yaltkan yzeylere
biriken elektronlar iletilebildii veya toplanmalar
nlendii takdirde statik elektrik sonucu ark olay
yaanmaz. Bu olaylarda birinci etken havann
nemidir. Nemli hava elektronlar ileteceinden
yaltkan yzeylerdeki elektron birikmesi olumaz.
Kuru hava ise elektriklenme iin bire birdir. Bu
konuda kesin bir nemlenme snr yoktur. Genellik
ile bal nem %85 in stnde ise statik elektriklenme yaanmaz. Baz hallerde %65 nem elektriklenmeyi nlemeye yetmektedir. Statik elektriklenmeyi
zmenin yolu anti statik malzeme kullanmaktan
geer. Anti statik malzemelerin ana zellii yzey
direnlerinin dk olmasdr. Bu sayede yzeye
biriken elektronlar iletilerek birikmeden dalm
olur.
Belli incelikteki boya tabakalarnn elektron biriktirmesini altlarndaki metal tabaka nlemektedir. Bu
maksatla IEC 60079-0 exproof malzemelerin boya
kalnlklarna snrlama getirmitir. Metal yzeylere
atlan boya kalnlklarnn grup IIA ve IIB aletlerde
2 mm den kaln olmas yasaklanmaktadr. Ayn
konu IEC 60079-14 de patlayc ortamda bulunan
tm yap paralar iin istenmektedir. Grup IIA ve
IIB ekipman bulunduran ortamlardaki yap paralarnn boya kalnlklar 2 mm den fazla olamaz.
Grup IIC hidrojen grubu ortamlarda ise ok daha
ince boya (0,2 mm) kalnl n grlmektedir. Bu
kadar ince boya pek koruyucu da olmayabilir. Bizce
Yzey direnci yksek olmasna ramen yaltkan

yzeyler ok geni deil ise ve altlarnda iletken
metal veya etrafnda metal ereve var ise biriken
elektronlar bu metaller tarafndan ekilerek ntralize edilmektedir. Bu nedenlerle IEC 60079-0 anti
statik olmayan plastik maddelerin belli llerde
aletlerin d ksmlarda kullanlabilmesine olanak
tanmaktadr.
Aadaki tabloda IEC 60079-0 da msaade edilen
dz ve dairesel yzey alanlar grlmektedir. Buradan kan sonu, suni maddelerin aletlerde ksmen
ve paralar halinde kullanlmasnn tehlikeli olmayaca ynndedir. Patlayc ortam tesislerindeki
yap malzemelerinin rnein kap ve pencere gibi
plastik doramalarn yzeyleri de aadaki tabloya
uygun olmaldr. Bu tablodaki yzeyler ok kktr. En byk yzey 10.000 mm2 dir ki, 10x10 cm
lik bir kareye edeer gelmektedir. Buna gre
patlayc ortam tesislerinde plastik dorama
kullanlmas olas deildir.
AZAM AIK YZEY MKTARI IEC 60079-0 Tablo 6
Grup I Grup II tehizatlar
Koruma
Grup IIA
Grup IIB
Grup IIC
seviyesi
mm2
mm2
mm2
EPL Ga
5.000
2.500
400
EPL Gb
10.000
10.000
2.000
EPL Gc
10.000
10.000
2.000
AZAM AP veya KALINLIK
Grup I
Grup II tehizatlar
Koruma
Grup IIA
seviyesi
EPL Ga
3 mm
EPL Gb
30 mm
EPL Gc
30 mm
IEC 60079-0 Tablo 7

Grup IIB
Grup IIC
3 mm
30 mm
30 mm
1 mm
20 mm
20 mm
BLDRLER KTABI
1.5 STATK ELEKTRKLENMEYE

KARI ALINACAK TEDBRLER
Statik elektriklenmeye kar iki ekilde nlem

alnmaktadr. Birincisi tesiste iyi bir topraklama ve
e potansiyel kuaklama yaplmas, ikincisi ise anti
statik malzeme ve giysi kullanlmasdr. alanlara
antistatik elbise kullandrmak pratikte pek kolay
uygulanan bir konu deildir. Suni maddeden yapl
elbiselerden kanlmal, pamuklu ve keten oran
yksek elbiseler tercih edilmelidir. zellikle suni
yn ve suni madde oran yksek olan kazak sveter
gibi elbiseler asla kullanlmamaldr.
125

Msaade edilen azami boya (metal olmayan kaplama)
kalnlklar
IEC 60079-0 Tablo 8
Grup I
Grup II tehizatlar
Koruma
Grup IIA
seviyesi
EPL Ga
2 mm
EPL Gb
2 mm
EPL Gc
2 mm
Grup IIB
Grup IIC
2 mm
2 mm
2 mm
0,20 mm
0,20 mm
0,20 mm
Grup III tozlar IEC 60079-0daki tablo 6, 7 ve 8e

dahil edilmemitir. nk tozlarn iletken olan da
bulunmaktadr ve ayrca tozlar kendileri de statik
elektrik tamaktadrlar. Yaltkan tozlu ortamlarda
(grup IIIB) 500 mm2 den byk plastik yzey arzu
edilmemekte ve harici gvde parasnn da 8 mm
den kaln olmas halinde anti statik yapda olmas
gerekmektedir.
IEC 60079-0 da verilen deerler elektrik ve
mekanik aletler iin olmakla birlikte ayn verileri
patlayc ortamlarda bulunan yap elemanlar iin
kullanabiliriz. rnein srekli patlayc ortamda
bulunan bir elik kabn veya putrelin boyas 0,2
mm den kaln olamaz. Genellikle silolar ve patlayc madde kaplar boyaszdr. Boya konusunda
hata yapan ve patlama yaayan kurulular az deildir. nk, elektrikli aletlerin tehlikeli olaca bilinen bir gerek olmakla birlikte, masum bir boyann
tehlikeli olabilecei herkesin aklna gelmeyebilir.
Ayrca denetleyiciler de, daha ziyade elektrikli
aletlere bakmaktadrlar. rnein, toz halindeki
kimyasal maddelerin (ila) paketlendii bir silonun
hatal boya sonucu patlad ahit olduum
olaylardan biridir.
zetle STATK ELEKTRK patlayc ortamlarn GZL ve GRNMEYEN bir DMANI
gibidir. Sebepsiz yangn olaylarnda tfaiyenin
elektrik konta deyip gemesi gibi, kayna
tespit edilemeyen patlamalarn tamam, statik elektriklenme sonucu kar ark olayna balanmaktadr
BLDRLER KTABI
1.6 KATODK KORUMA
126
Metal paralar paslanmaktan korumak iin

kullanlan katodik koruma patlayc ortamlarda
tehlikelimidir deimlidir? ok dk gerilimler ile
alan bu yntem genel anlam ile tehlikesizdir
denilemez. Gerilimin dk olmas insan
apmamas, patlama asndan gvenli olduu
anlamna gelmez. zellikle d akm kaynakl
katodik koruma yntemi akm tayan canl
yzeyler oluturduundan ve yerine gre tesise
yksek akmlar pompaladndan kesinlikle tehlike
tekil etmektedir. Tehlike blgesi 0 olan yerlerde
katodik koruma asla uygulanamaz.
Hemen akla, yer alt LPG ve akar yakt tanklar ile
akaryakt boru hatlar gelmektedir. Bu tank ve boru
hatlar katodik koruma yntemi ile korunamaz m?
Borular rahatlkla korunabilir. nk boru ilerinde

ve etrafnda zone 0 oluma ihtimali ok zayftr.
Tanklarn i ksmlarnda bo kalan alanlar tehlike
blgesi 0 oluturmaktadrlar. Bu gibi tanklarda pil
yntemi ile aktif madde kullanlan galvanik anotlu
katodik koruma yntemine izin verilmektedir.
1.7 GENEL KONULAR

1.7.1 ACL DURDURMA, ELEKTRK
KESME, AYIRMA
Patlayc ortamn yani tehlikeli blgenin elektrii
temiz blgede bulunan bir anahtar vastas ile kesilebilmelidir. Bu olay benzin ve LPG istasyonlarnda
uygulanmaktadr. Havalandrma aspiratr gibi
oluan patlayc buhar dar atan, genel anlam ile
patlayc ortam olumasn nleyen tesislerde acil
ama sistemi uygulanamaz. Bu gibi aletler jeneratr
takviyesi ile elektrik kesildiinde dahi alabilmelidir. Eer durdurma anahtar bir alt cihaznn
devresine balanyor ise mantar bal acil durdurma
anahtar kullanlmaldr. Acil durdurma anahtar
insanlarn rahata mdahale edebilecei bir yere
konulmaldr. Rafineri ve petrokimya tesisleri gibi
ok byk kurulularda, sz edilen acil durdurma
tertibatnn anlam yoktur. nk elektriin
kesilmesi byk maddi zarar ve ziyana neden
olabilir.
IEC 60079-14 madde 8.1 de patlayc ortam besleyen elektriin ntr hatt da kesilmelidir denilmektedir. Bu madde beraberinde baz uygulama
glkleri getirmektedir. IEC 60079-14n nc
(eski) srmnde byle bir koul yoktur. Endstriyel tesislerde kullanlan elektrik ebekesinde ntr
hatt kesilmemektedir ve kullanlan sigorta ve
kesiciler kutupludur. IEC 60079-14 madde 8.2
deki yeni aklamaya gre patlayc ortamlar besleyen ve patlayc ortam iersinde bulunan otomatik
sigorta ve kesicilerin tamam 4 kutuplu olmak
zorundadr. Benzin ve LPG istasyonlarndaki acip
stop dmesine basldnda elektrik kesilir, fakat
notr hatt kesilmez. nk Trkiyede kullanlan
elektrik ebekesinde 4 kutuplu sigorta ve alter
yoktur ve elektrik ebekesi ile ilgili ynetmelikler
ntr hattnn kesilmesini art komamaktadr. IEC
60079-14e konulan sz konusu bu madde teorik
olarak doru olmakla birlikte pratik uygulamas
zordur.
Elektrik devrelerini ve cihazlar tamir ederken
kolaylk salamas maksad ile her devreye, gruba
veya cihaza ayr ayr sigorta veya alter konulmal,
planlama safhasnda bu ynden tasarruflu davranlmamaldr. Ayrca mmkn ise her devreye ayr
isimler verilerek ayrc veya kesiciler zerine yazlmadr. IEC 60079-14 de neden bu gibi ikazlar
yaplmakta ve detaya girilmektedir, anlalama-
ounlukla l, kumanda ve kontrol devrelerinde

kullanlan kendinden emniyetli aletlerin acil durumlarda elektriklerinin kesilmesi istenmeyebilir.
ZONE 0 daki KE devrenin temiz havada bulunan
mterek cihaz Ex-ia zelliine sahip olmak zorundadr. KE devreyi besleyen cihaz temiz blgede
olduu iin sertifikasz da olabilir dncesi ile hata
yaplmakta ve sertifikasz alet seilerek, devrenin
kendinden emniyetlilii ihlal edilmektedir. Elektrik
kesildiinde lmeye devam etmesi gereken devre
veya aletler zel batarya ile beslenmeli ve
enerjilerinin devamll salanmaldr.
IEC60079-14 de vurgulanan nemli noktalardan
biri de ZONE 0 dan geen kablolarda ek yaplmasnn yasak olduu ve izolasyonun srekli izlenmesi
ynndedir. zolasyon izleme art son srmlerde
kaldrlm, ek yaplmas zorunlu ise, bulunulan
ortamn koullarna gre ek yaplmaldr denilmektedir.
1.7.2 DOKMANTASYON
Tehlikeli ortamlarda kullanlan aletler tehlikesiz
ortamlarda kullanlanlarn uymak olduu standart
ve ynetmeliklere aynen uymak zorundadrlar.
Bir tesisin ncelikle IEC60079-10a gre tehlikeli
blgelerinin (zone 0, 1, 2) tanmlanmas gerekir.
Elektrikli aletler ncelikle tehlikesiz blgeye konulmaldr. Bu olmuyor ise en tehlikesiz blgeye Zone
2 veya Zone 1 e yerletirilmelidir.
IEC 60079-14 madde 4.2 ye gre patlayc ortamlarla ilgili bir dokmantasyon oluturulmas gerekmektedir. Avrupa lkelerinde ve dolays ile
Trkiyede geerli ATEX ynetmeliine gre bu
dokmantasyonun
oluturulmas
zorunludur.
Patlayc ortamla ilgili dokmantasyon tehlikeli
blgelerle ilgili risk analizini iermelidir. Bu
analizde zone tanmlar yaplm olacak ve tehlikeli
blgelerde kullanlacak aletlerin zellikleri
belirtilmi olacaktr. Dokmantasyon iersinde
kullanlan aletlerin sertifikalar da bulunmaldr.
Sertifikasz veya imalat tarafndan verilen
deklarasyonu
bulunmayan
aletler
patlayc
ortamlarda kullanlamaz. Yalnzca kendinden
emniyetli devrelerde pasif cihaz ad verilen baz
aletler sertifikasz olarak kullanlabilmektedir. Bu
aletler nelerdir kendinden emniyetli blmnde ele
alnacaktr.
Bir tesis ilk defa devreye alnrken dokmantasyona
nem verilmeli, mmkn olduunca belgeler topla-
narak bir yerde dosyalanmaldr. Yeni ynetmelikler bu belgelendirme ve dokmantasyon ilerinin

bilgisayar ortamnda da yaplmasn olanak
tanmaktadr.
1.7.3 IEC UYUMLULUK

GVENCESI, SERTFKA
IEC uyumluluk belgesi, dier bir sz ile exproof
veya alev szmazlk sertifikas olmayan hibir alet
patlayc ortamlarda kullanlamaz. malatnn
deklarasyonu yeterli deildir.
IEC standardnn istedii kalite gven sistemi ile
Avrupa uygulamas olan ATEX in istedii kalite
gvence uygulamas ayn deildir. IEC uluslar aras
kurulutur ve fazla bir yaptrm gc yoktur. Bu nedenle ATEX de n grlen deklarasyon yntemi
kabul edilmemektedir. malatlarn mekanik ve
kategori 3 aletler iin (IEC de EPL-c koruma seviyesi) verdikleri deklarasyon kabul grmemekte,
nc bir kurulutan IEC standartlarna uygunluuna dair bir belge istenmektedir. ATEX uygulamasndaki kategori 1 ve 2 aletlere veriler AT-tip
testi sertifikasnn ayn ve benzeri bir kalite gvence yntemi n grlmtr. Ksaca, patlayc
ortamlarda kullanlan aletler IEC usullerine gre,
IEC tarafndan test yapma ve sertifika verme yetkisi
olan laboratuarlardan belge alm olmak zorundadrlar. malatnn kendi deklerasyonu hibir
zaman yeterli kabul edilmemektedir.
1.7.4 KNC EL, KULLANILMI

ALETLER
IEC ikinci el aletlerin yeni tesislerde kullanlmasna
msaade etmemektedir. Bu konuda standart iersinde baz istisnai aklamalar bulunmakta ise de,
konunun uzmanlar bu gibi olaylarda fazla esnek
davranmamaktadrlar. Ancak ikinci el olup, IEC
standartlarnn son ekline gre sertifika alm,
standart asndan demode olmam aletlere msaade edilmektedir. Bu konuda tavsiyemiz 2003 den
nce veya en kt halde 1996 dan nce sertifika
alm aletlerin asla yeni tesislerde kullanlmamas
ynndedir. ATEX 137 bu konuda sk davranmakta ve 2003e kadar kurulu tesislerin elden
geirilmesini istemektedir Bu konu zellikle
kendinden emniyetli devrelerde sorun yaratmaktadr.
1.7.5 PERSONEL KALFKASYONU

Patlayc ortamlardaki tesislerin kurulmas, iletilmesi ve bakm ancak konuyu bilen yeteri bilgi ve
beceriye sahip, konu hakknda eitim alm kiilerce yaplabilir. Bu elemanlar tehlikeli blge
BLDRLER KTABI
maktadr. nk bu standart, normal ortamlar iin

geerli olan standartlarn tamamlaycs niteliindedir ve yukardaki istek hemen her tesiste uygulanan
bir gerektir.
127

tanmlamalar, alet koruma seviyeleri (kategorileri),
alet koruma tipleri, tesis kurulumu, elektrik ebeke
seimi ve saire gibi IEC standartlar hakknda bilgi
sahibi olmaldrlar. Bu gibi eitim ve bilgilendirmelerin ne ekilde olaca IEC 60079-14 ek-f de yazl
dr. Ayrca kiilerin IEC tarafndan yetkilendirilmi
kurululardan exproof tesislerde almaya yetkin
olduklarna
dair
belgeleri
(diplomalar)
bulunmaldr.
IEC 60079-14 yetkili kiinin elektrik mhendisi
olmas gerekir eklinde tam ngilizce kelime
karln
kullanmamakla
birlikte
Elektrik
Mhendislii kalifikasyonunu tarif etmekte ve
birinci bendinde general understanding of relevant
electrical engineerin tabirini kullanmaktadr. Tam
yetkili kiinin elektrik mhendislii formasyonunu
alm olmas istenirken dier alt kategorideki
elamanlarda yalnzca patlayc ortam ve kullanlan
ekipmanlar hakknda bilgili olmalar yeterli kabul
edilmektedir. Burada doru olan yetkili kiilerin
IEC tarafndan tannm kurulularca eitilip belge
verilmesidir. Rast gele kiilerce exproof tesisatn
gerei gibi ayakta tutulmas mmkn deildir. IEC
usullerinin Dnyada yaylmaya balamasndan
sonra bu konu (personel kalifikasyonu) IEC standartlarna son yllarda alnmtr.
BLDRLER KTABI
1.7.6 ELEKTROMANYETK
RADYASYONA KARI TEDBR
128
IEC 60079-0 madde 6.6 da exproof aletlerin

rettikleri manyetik enerji kstlanmakta ve
aadaki tabloda verilen deerler ile snrlamaktadr. Patlayc ortam dardan tehdit eden
manyetik nma kar ne nlem alnacak, rnein
cep telefonu baz istasyonlar gibi? IEC 60079-14
patlayc ortamda tesis kurulmas durumunda
aadaki tabloda verilen ayn deerlere uyulmasn
istemektedir. Buna gre patlayc ortam iersinde
elektro manyetik gc 6 Wat veya 2 Wat aan her
hangi bir kaynak (verici) bulundurulamaz ve
dardan gelen manyetik enerji seviyeleri de bu
deerleri amamaldr. Cep telefonlarnn kendi
yaydklar manyetik enerji ise en kt artlarda 1-2
wat gememekte ve bu adan tehlike oluturmamaktadr. Yalnz elektrikli cihaz olmalar dolays
ile exproof sertifikal olmalar arttr. Baz
istasyonlarnn manyetik k gleri genelde 2530 watt civarndadr. En kt halde byk
istasyonlarda 60 wat gememektedir. Buna gre
baz istasyonlarnn patlayc ortam tesislerinin tam
tepesine kurulmalar doru bir seim deildir. 50100 metre gibi yakn civara yerletirmesi daha
uygun olacaktr. Hcresel yayn yapan GSM
vericilerinin uzakta bulunmas manyetik enerji
radyasyonu asndan mahsurlu olmaktadr. nk
mesafe arttka verici glerinin bymesi zorunlu
hale gelmektedir.
Tablo 4: 9 kHz ile 60 GHz aras, srekli veya aralkl radyo

frekans yayan cihazlarn elektro manyetik g snr deerleri
G snr deeri,
Termik etki sresi,
Ekipman grubu
Watt
s
Grup I
6W
200
Grup IIA
6W
100
Grup IIB
3,5 W
80
Grup IIC
2W
20
Grup III
6W
200
Tablo 5: Radar ve benzeri ksa sreli darbeli yayn yapan
aletlerde manyetik enerji snr deerleri
Ekipman grubu
Grup I
Grup IIA
Grup IIB
Grup IIC
Grup III
Manyetik enerji snr deerleri Zth,

J
1500
950
250
50
1500
1.7.7 LAZER ve BENZER OPTK

IIA KARI KORUMA
Yaygn kullanmlar ve zel nlemleri dolays ile
optik aletlerin korumas ayr bir IEC standardnda
toplanm olup (IEC 60079-28), patlayc ortamlar
da kullanlan ve sabit olarak yerletirilen optik
cihazlarn
uygunluk
sertifikalar
bulunmak
zorundadr. IEC 60079-14 e gre patlayc ortama
dardan girebilen her nevi tehlikeli klara kar
tedbir alnmas gerekmektedir. Tehlikeli ortama
mercek ile gne yanstldnda patlamaya
neden olabilir. Komplike bir tesiste metal paralarn
mercek gibi patlayc ortama gnderip
gndermediine dikkat edilmelidir. zellikle
dairesel ve parabolik yansma ekranlar olan
aydnlatma armatrlerine dikkat edilmelidir.
Gnmzde sanayide klasik aydnlatmann yan
sra yeni kan LED aydnlatma ve data nakli
ilerinde de fiber kablolar kullanlmaktadr. Bu
aletlerin yaydklar klar da belli artlarda tehlikeli
olabilmektedir ve nlem alnmal, mmkn
olduunca patlayc ortamdan uzak tutulmaldrlar.
Lazer daha ziyade toz tabakalarn tehdit
etmektedir. Onun iin aadaki tabloda snr
deerler tozlar iin verilmitir.
Lazer ve benzeri srekli dalga yayan ekipmanlarda aada
verilen snr deerler almamaldr
EKPMAN
GRUBU
Grup I, Ma ve
Mb
Grup III, Da ve
Db
Grup III, Dc
Srekli n yayma
20 mW/mm2 veya 150
mW
5 mW/mm2 veya 35
mW
10 mW/mm2 veya 35
mW
En az 5 s aralar ile
n yayma
0,1 mJ/mm2
0,1 mJ/mm2
0,5 mJ/mm2
1.7.8 ULTRASONK SESE KARI

ALINACAK TEDBRLER
IEC 60079-14 e gre tesis kurarken IEC 60079-0 da
n grlen ve tm exproof aletleri kapsayan
hususlara dikkat edilmeli ve bunlara gre tedbir
alnmaldr.
Ultrasonik ses dalgas yayan aletler de elektrikli
aletlerde olduu gibi, ayn ekilde tehlike
yaratmaktadr. Dorudan tehlikeli ortamda bulunan
ultrasonik aletlerin uygunluk sertifikalar bulunmak
zorundadr. Tehlikeli blgenin dnda bulunup da
tehlikeli alana ses yayan aletler de ise dikkatle
davranlmal ve bunlarn tehlikeli alana yaydklar
enerji seviyeleri aada tabloda verilen deerleri
amamaldr.
EKPMAN GRUBU
Srekli dalga
yayma
Tm gruplar
Ga, Gb, Gc (IIa, IIb, IIc)
Da, Db, Dc (IIa, IIIb,
IIIc)
Aralklarla
(puls) dalga
yayma
0,1 W/cm2 ve
10 MHz
0,1 W/cm2 ve 2
mJ/cm2
1.7.9 HAFF METALLERN

KULLANILMASI
IEC 60079-0 da hafif metallerin exproof aletlerde
kullanm ile ilgili kstlayc maddeler bulunmaktadr. Bu veriler patlayc ortamlarda bulunan yap
ve yap paralar iin de geerlidir. Patlayc
ortamlarda aadaki tabloda verilen deerleri aan
hafif metal alamlarnn kullanlmas tehlike
yaratmaktadr. nk hafif metaller srtnme ile
kolayca kvlcm retebilmektedir.
Tablo: Hafif metal alamlarn snr deerleri (arla gre)
%15
Grup I
%7.5
Ga
Grup II
Gb
% 10
% 7,5
% 7.5
Gc
Grup III
Da
Db
% 7,5
% 7,5
den fazla (ktle itibar ile)

alminyum + magnezyum +
titanyum + zirkonyum veya
den fazla magnezyum +
titanyum + zirkonyum
Al, +Mg, +Ti, +Zr
Mg, +Ti, +Zr,
Mg, +Ti, +Zr , Al ye snr yok
Snrlama yok, yalnz fan kanat
ve kapak gibi arpma ihtimali
olan yerler Ga gibi
Mg, +Ti, +Zr
Mg, Ti, Zr
Snrlama yok, yalnz fan kanat

ve kapak gibi arpma ihtimali
olan yerler Db gibi
Al = Alminyum, Mg = Magnezyum, Ti = Titanyum, Zr =
Zirkonyum
Dc
EPL-a seviyesinde kullanlan hafif metal alam

oranlar %10 u aamaz. rnein %5 Al yannda %2
Mg, %2 Zr ve % 2 Ti kullanlamaz. nk toplam
%11 yapmaktadr. Patlama koruma seviyesi EPL-c
olan Zone 2 tehlike alanlarnda snrlama getirilmemektedir. Alminyum alaml bir ok exproof alet
mevcuttur. Bu aletlerin ou zone 2 ortamlar iin
imal edilmitir. Madenler ve Zon 0 ve Zon 1 ortamlarda saf alminyumdan mamul alet kullanlmas
yasaktr. Ksa ve z olarak hafif metal hi tercih
edilmemelidir
1.7.10 HAREKETL ve TAINABLR

veya KIISEL ALETLER
Bu konu, tehlikeli ortamlarda alanlarca sorulan
sorularn banda gelmekte ve ok sk sorulmaktadr. Kaynak motoru, kaynak trafosu, kompresr,
forklift, kaldrma kova veya asansrleri ve saire
gibi hareketli makineler, srekli veya belli aralklar
ile patlayc ortamda kullanlyorlar ise bu tip
makinelerin exproof ve kullanlan ortamn tehlike
seviyesine (EPL a.b.c gibi) uygun olmalar gerekir.
EPL-c veya ATEX e gre kategori 3 seviyesindeki
bir forkliftin EPL-b veya EPL-a alanlarda kullanlmas yasaktr ve risk iermektedir. ATEX e gre
kategori 3 seviyesinde exproof alet retmek ve
belgelendirmek ok basittir. Kategori 1 veya 2 iin
Onanm bir kurulutan sertifika alnmas gerekir
ki, bu ilem hem pahall ve hem de zaman alcdr.
Kategori 3 alet iin ise reticinin bir yaz (deklerasyon) vermesi yeterli olmaktadr. Forkliftlerde
ok rastlanan bu konu kullanclar yanltmaktadr.
retici ve satc firmalar i yeri sahiplerinin bilgisizliini kullanmakta ve haksz kazan salamaktadrlar. Kullanc exproof mu exproof diye mal
satn almakta ve hangi exproof sorusunu
sormamaktadr. Ticari kazan hrs dolays ile bu
gibi hatalara ok sk rastlanmaktadr.
Hareketli malzemelerin zel nlem ile geici olarak
kullanlmas iin exproof olmalarna gerek olmayabilir. Ynetmelik ve usullere uyan byk kurululara geici alma iin i gvenlii tekilatndan
yazl msaade alnr ve geici alma belgelendirilir. Gerekiyor ise retim durdurulur. retimi
durdurmadan veya i gvenlii tekilatndan
msaade almadan belli aralklarla (rutin olarak)
yaplan alma ve faaliyetler geici kabul edilmez.
rnein, tozlu sahaya girip kan forkliftler, tanan
uzatma kablolar (fi-prizler), elektrik tesisatnda
yaplan kontroller gibi. Arzalanan bir kabloya
izolasyon testi yaplmas, tehlikeli sahada geici
kaynak yaplmas ve bu kaynak iin kullanlan
BLDRLER KTABI
Tablo: Srekli veya darbeli (pulsed) k yayan aletlerin snr

deerleri
En fazla 5 s aralar Tehlike
EKPMAN
Srekli n
ile n yayma
blgesi
GRUBU
yayma
durumunda
Zone
Grup III,
5 mW/mm2
0,1 mJ/mm2
20, 21
Da,Db
veya 35 mW
2
10 mW/mm
Zona 22
2
Grup III, Dc
0,5 mJ/mm
veya 35 mW
129

aletlerin exproof olmalarna gerek yoktur. Sk sk
tamirat yapan byk kurulular insan faktrn en
aza indirmek ve fazla risk almamak iin geici
tamirat almalarnda dahi zel imal edilmi exproof tamir bakm malzemeleri kullanmaktadrlar.
Tozlu ortam var ise toz filmi veya toz bulutunun

minimum patlama scaklklar ile ateleme
enerjileri.
Harici etkiler ve ortam scaklklar
alanlarn beraberinde tadklar ve exproof

sahada sk sk kullandklar el aletlerinin dahi
exproof olmas istenmektedir. Genel istek bu
yndedir. Fakat baz aletlerin exproof olmalar
kullanmlarn gletirmektedir. rnein elektrikli
matkap veya bireyizin exproof olann arlk
dolays ile elde kullanmak mmkn deildir.
Kaynak makinelerinin exproof olmalarnn pek
fazla anlam yoktur. nk kaynak olay zaten arkl
alma olduu iin zel nlem alnmas gerekir.
zolasyon test cihazlarnda exproof olanlar var ise
de yksek gerilim vermeden yaltm testi yapmak
imkanszdr. Bu gibi durumlarda zel nlem alnmas arttr. Elektrikli multimetrelerin kendinden
emniyetli devrelerde kullanlan exproof olabilir.
nk kendinden emniyetli aletler elektrikleri
kesilmeden
tamir
edilebilmekte
kapaklar
alabilmektedir.
1.8.2 TEHLKEL BLGE, KORUMA

SEVYES ve KORUMA TPNE ve
ALET GRUBUNA GRE SEM
Tehlikeli blge tanmlamas (zon tarifleri) patlayc
ortamlarn en nemli ve en hassas noktasdr. Yaanan patlamalarn byk ounluu insan hatasndan
sonra yanl blge tanmlamalarndan kaynaklanmaktadr. Tehlikeli blge tarifi IEC 60079-10a
gre ve konuyu ok iyi bilen uzmanlarca
yaplmaldr. Yazmz kapsamnda olmad iin
konunun detayna girilmeyecektir.
Aadaki tabloda hangi tehlike blgelerinde, hangi
koruma seviyesindeki aletlerin kullanlaca gtserilmitir. IEC de kategori tabiri bulunmamaktadr.
Tabloda hem ATEX ve hem de IEC ye gre zone
ve EPL tabirlerine yer verilmitir.
Ska sorular sorulardan biri de kiilerin zerlerinde

tadklar cep telefonu ve kol saatleri zerinedir.
Kol saatleri dk gerilim ile almalarna ramen
tehlikesiz denilemez. Ancak mekanik saatler tehlikesiz kabul edilmektedir. Tehlikeli ortamlarda
alanlar exproof cep telefonu ve exproof kol saati
kullanmal veya parlayc ortamlara giri klarnda bu gibi aletlerini yanlarnda tamamaldrlar.
zel alma (HOT WORK) msaadesi ve bu gibi
durumlarda yaplmas gerekenlerin banda gaz
veya buharn srekli llerek takip edilmesi ve
tehlike durumunda almann durdurulmas
gerekir.
1.8.0 ALET SEM

1.8.1 GEREKL N BLGLER
BLDRLER KTABI
Patlayc ortamlarda kullanlacak elektrikli aletlerin

seimi iin aadaki bilgilerin elde olmas gerekir.
zellikle yeni planlanan tesislerde bu bilgiler
olmadan tasarm yaplamaz.
130
Tehlikeli blgelerin tanmlanmas, risk analizi

ve bu analizin tesis teknik resimlerine ilenmi
ve varsa i gvenliince onaylanm kopyas.
Kullanlacak aletlerin koruma seviyeleri,
kategorileri veya EPL seviyeleri
Tehlikeli blgelerin gaz veya toz gruplar, II A,
II B, II C veya III A, III B, III C gibi.
Tehlikeli blgede msaade edilen en yksek alet
d yzey scakl, dier bir sz ile aletlerin s
snf, T1- T6 gibi
EPL: Ekipman koruma seviyesi G= gas, D= Dust.

2010 sonras tozlar Grup III olarak karmza
kmaya balamtr ve alt gruba ayrlmaktadr.
Grup III A = letken tozlar, Grup III B = Yaltkan
tozlar ve Grup III C = liftler
Koruma seviyeleri ile alet tipleri arasndaki iliki
aadaki tabloda grlmektedir. Bilindii gibi her
alet, her istenilen koruma seviyesine gre imal
edilememektedir. rnein kategori 1 de veya IEC
ye gre EPL-a da ancak kendinden emniyetli Ex-i
veya Ex-m tipi korunmu aletler retilebilmektedir.
1.8.3 GAZ, BUHAR veya TOZUN

ATELEME SICAKLII ve ORTAM
SICAKLIININ DKKATTE
ALINMASI
Cihazlarn bulunduklar ortam scaklklar da

nemlidir. Aletlerin etiketinde belirtilmemi ise, o
aletin alma ortam scakl -200C - + 400C
demektir. Farkl scaklklar etikette belirtilmek
zorundadr. Proses veya IR (kzl tesi) nlar
dolays ile yzey scaklklarnda artma ihtimali var
ise tedbir alnmal veya ikaz levhalar konulmaldr.
Kablo rekorlarnda genelde s gruplar belirtme
imkan yoktur. Rekorlar normalde -200C - +800C ye
dayankl imal edilmektedir. Daha yksek
scaklklar iin hem kablo ve hem de balk (rekor)
uygun seilmelidir.
Patlayc ortamlarda kullanlacak aletlerin s gruplar seiminde aadaki tablodaki verilere dikkat
edilmeli ve tabloda gsterildii gibi dk s gruplarnn yksek gruplar kapsad unutulmamaldr.
Tanmlanan scaklk
Risk analizinde dolays
ile tehlikeli blge
tanmlamasnda n
grler azami exproof
alet d yzey scakl ve
scaklk snf (grubu)
T1
Patlama
scakl
Gaz, buhar
veya tozun
statik
patlama
scakl
> 450 0C
T2
> 300 0C
T3
T4
T5
T6
> 200 0C
> 135 0C
> 100 0C
> 85 0C
Msaade edilen
s grubu
Kullanlacak
exproof aletlerde
msaade edilen
s gruplar
T1 T2, T3, T4,
T5,T6
T2, T3, T4,
T5,T6
T3, T4, T5,T6
T4, T5,T6
T5,T6
T6
1.8.4 TOZLAR
Tozlar aletlerin zerini bir film tabakas gibi kapladklarndan retilen scakln dar atlmasna
mani olmaktadrlar. Tozlu ortamlarda kullanlan
aletlerin dayandklar maksimum statik patlama
scaklklar iki farkl metotla belirlenmekte olup,
sz konusu bu metotlar IEC 61241-2-1 de (6007931 de) yazldr. Metot A da 5 mm, metot B de ise
12.5 mm kalnlnda toz tabakas ile deney yaplr.
Toz tabakasnn scakl ile toz bulutunun patlama
scakl ayn deildir. Toz bulutu ortamnda aletin
d yzey scakl daha yksek olabilir, nk
snn dar atlmasna engel olan bir toz tabakas
yoktur. Patlayc ortamlarda kullanlan aletlerin s
gruplar toz tabakasna gre belirlenmekle birlikte,
belirlenen s grubu (azami d yzey scakl) toz
bulutunun patlama scaklnn 2/3 n amamaldr. rnein kmr tozunun statik patlama scakl
320 0C dir . %25 emniyet faktr ile 240 0C

bulunur. 5 mm kmr tabakas oluabilecei var
saymna gre bulunan statik patlama scaklk 200
0
C dir. Buradan kan sonu, grizulu maden ocaklarnda kullanlan aletlerin s gruplarnn T3 olmas
gerektiidir. Grizu gaznn statik patlama scakl
600 0C dir. %25 emniyet pay ile 450 0C bulunmaktadr ki, T1 s grubu yeterli olmasna ramen
kmr tozu dolays ile 200 0C alnmaktadr. Grup I
madenler iin IEC60079-0 madde 5.3.2.1 kmr
tozu iin 150 0C snrn art komaktadr.
IEC 60079-14 madde 5.6.3 de toz kalnlklar ve
scaklk belirlenmeleri ile ilgili detayl bilgi ve
grafikler verilmektedir. Bu veriler uygulamaya
ynelik bir standarttan ziyade akademik bir
almay hatrlatmaktadr. Pratikte bu kadar detay
bilmek her zaman mmkn olamamaktadr. En kt
hale gre hesap yaplr ise, s grubu ok aalara
T6 ya (85 0C ye) kadar dmektedir. Bu kadar ince
l ve hesaplar her firma yapmamaktadr. Ayrca
her sertifika veren laboratuar da bu kadar detay
lecek kapasitede deildir ve ou da fazla
uramadan sertifika vermektedirler. Bu nedenle
kullanlan exproof aletlerin kendi kalitelerinin yan
sra hangi kurululardan sertifika aldklar da nem
kazanmaktadr. Gvenilir sertifika veren kurulu
says bir elin parmak says kadar dahi deildir.
2.0. ELEKTRK TESSNDE

ALINACAK KORUMA
2.1 Genel
Yazmzn ilk banda bahsettiimiz ebeke dizayn
IEC 60079-14 madde 7 de ele alnmakta olup, burada baz spesifik konulara deinilecektir. Paklayc
ortam dnda normal sahalardaki elektrik tesislerinde ne gibi nlemler alnyor ise ayns patlayc
ortamlarda da uygulanmaktadr. Elektrik i tesisat
ve YG ynetmelikleri bu sahalar iin de geerlidir.
Arza durumunda kendiliinden tekrar kapanan
tesisattan kanlmaktadr ki, bu tip uygulama YG
kesicilerde grlmekte olup, patlayc ortamlarda
sz konusu olamaz. Faz kayplarnda motorlarda
ar snma ihtimali olduundan, patlayc ortamda
alan elektrikli aletlerde faz korumas mecburidir.
Faz kaybnda veya fazlar aras gerilim fark %10
zerinde gerilim kaybnda elektrik kesilecek ekilde
tasarm yaplmal veya gerilim kaybn nleyecek
UPS (kesintisiz g kayna) veya otomatik
reglasyon benzeri nlemler alnmaldr.
2.2 ELEKTRK MOTORLARI

Patlayc ortamlarda kullanlan elektrik motorlar
bilinen ekilde korunmas gerekir iken standart
BLDRLER KTABI
Risk analizinde belirtilen gaz, buhar veya tozun

azami statik patlama scaklna uygun cihaz
seilmelidir. Aletlerin etiketindeki T1- T6 gibi s
gruplar risk analizinde belirtilen deerlere uygun
olmak zorundadr.
131

koyucu koruma yntemini detaylca aklam ve
bunun dna klmasn yasaklamtr. Motorlarda
ekilde koruma istenmektedir.
a) Akma bal alan termikler ile koruma: Bu
maksat ile kullanlan termik rleler ayarlanan
anma akmnn 1.05 misli ile 1.2 kat arasnda
devreyi 2 saat iersinde amaldr. Yani termik
karakteristii bu zellikte olmaldr. Termik
ayar, hibir zaman 1 i, anma akm deerini
amamaldr.
Patlayc ortam dndaki kullanmlarda termik ayar,
motor akmnn 1.2 misline kadar getirilebilmektedir. Buradan kan sonu: patlayc ortamlarda
nominal akmnn stn ayara izin yoktur
b) Termistr ile koruma: Motor kurumann ikinci
yntemi ise, motor sarglarna yerletirilen
termik elemanlar ile scakln llerek ar
snma durumlarnda motorun durdurulmasdr.
Bizce hem termik ve hem de termistr yntem
birlikte kullanlmaldr. Zaten Ex-e tipi korunan
motorlarda termik korumann yan sra termokupol
veya termistrler ile s lm ve sarg scakl
arttnda motorun durdurulmas arttr. Gnmzde kk-byk her motorun stator sarglarna
termistr yerletirilmektedir. Kullanc detaydan
kand iir ou kez motor klemensindeki
termistr ucunu kullanmamaktadr.
c) Faz korumas: Motorlar iki faza kaldnda ar
snmalara neden olduundan, exproof motorlarda faz korumas tavsiye edilir. Ex-e tipi
motorlarda e-tipi korumann yaps icab faz
korumas mecburidir.
Sanayi kullanmlarnda ihmal edilen termistr ve
faz korumasnn exproof alanlarda zorunlu olduu
unutulmamaldr.
BLDRLER KTABI
2.3 TRAFOLAR
132
G transformatrlerinin maden dndaki sanayi

kollarndaki patlayc ortamlarda kullanlmas sz
konusu deildir. Baz hallerde kk gl
trafolarn kullanm zorunlu olabilir. Bu durumda
trafonun kendisi exproof olmak zorundadr. IEC
60079-14 trafolarn sekonder tarafndaki ksa devre
akmna kar korunmasn istemektedir ki, bilinen
sanayi tip korumalardan fark yoktur. Korumann
primerde mi, yoksa sekonderde mi olaca
konusunda her hangi bir tavsiye veya art
bulunmamaktadr.
Madenlerde kullanlan trafolarn ou primerden
korunmaktadr. Bunun nedeni kesicilerin byk
oluu ve trafonun naklinin imkansz hale
gelmesidir. Sekondere akm alglayc rleler
yerletirilmekte ve her hangi bir ar akm

durumunda primerdeki YG kesicisine ama sinyali
verilmektedir. Ayn yntem TEDA tarafndan da
uygulanmaktadr. nk byk trafolarn AG
kesicileri trafodan pahalldr. Bu durumda trafonun
yanmas dahi gze alnmaktadr.
2.4 DRENL ISITICILAR

Direnli stclar ar akm korumalarna ilaveten
toprak arza ve toprak kaa akmlarna kar
aadaki ekillerde korunmaldrlar
a) TT ve TN-S ebekelerde artk akm anahtar
(RCD) kullanlmaldr. Kullanlan anahtarlarn
kaak deeri 100 mA den fazla olamaz.
Tercihen 30 mA olmaldr. Bu demektir ki,
sanayi ve konutlarda kullanlan 300 mAlik
RCD kullanlamaz. Kaak akm deeri 30 mA
den en fazla 100 mAe karlabilir.
b) Ntr izoleli IT ebekelerdi ar akm korumasna ilaveten izolasyon izleme cihaz da
kullanlmaldr. zolasyon izleme cihazlar
izolasyon deeri 50 /V deerinin altna
dtnde elektrii kesilmelidir. Buradan
kan anlam, 400 Volt ebekede izolasyon
direnci (400x50=20.000) 20 k deerinin altna
dtnde elektriin kesilmesi zorunluluudur.
Eer stclar pano ve motor gvdeleri gibi su
youmasna kar kullanlyor ise izolasyon izleme
cihazna gerek grlmemektedir. Direnli stclar
ar d yzey ssna kar korunmaldrlar. nk
exproof ortamlarda d yzey ss snrldr. Bu
ilem:
Istc cihazn veya bitiik evresinin scakl
evre scakl ve ilaveten cihazn bir veya
daha fazla dier parametresi
Scaklk dnda cihazn iki veya daha fazla
dier parametresi (deikeni)
llerek yaplr. Dier parametre denince, seviye,
ak, elektrik akm, tketilen g akla gelmektedir.
Her stc cihaz bamsz almal ve elektrii ya
dorudan veya dolayl olarak kesilebilmelidir. Bu
tip cihazlarn elektrii kesildiinde tekrar kendiliinden devreye girmemeli, bir alan tarafndan
manuel olarak devreye alnmaldr ki, olay alanlarca grlebilsin.
2.5.0 KABLO SSTEMLER

2.5.1 ALMNYUM KABLO ve
LETKENLER
Patlayc ortamlarda alminyum iletkenli kablolar
kullanlyor ise, balama elemanlar da alminyum
Alminyumun patlayc ortamlarda kullanlmas

yasak olmasna ramen kablolarda bir kstlama
getirilmemektedir. Kablolarn d yzeylerinin
plastik bir klf ile kapl olmalar darbelerde ark
karmalarn nlemektedir. Bu nedenle alminyum
kablolara msaade edilmi olabilir.
Alminyum kablo veya iletkenlerin kendinden
emniyetli devrelerde (KE) kullanlmas yasaktr.
Bunun nedeni KE devrelerin ak olabilmeleri ve
KE cihazlarn zone 0 gibi ok tehlikeli ortamlarda
bulunuyor olmalardr.
2.5.2 BAKIR KABLOLAR

Kablolar patlayc ortamlarda alanlar ok
ilgilendirmekte ve bu konuda exproof veya alev
szmaz kablo olur mu olmaz m gibi sorular
fazlaca gndeme gelmektedir. ncelikle IEC
60079-14n madenleri, dolays ile grup I
ekipmanlar kapsamad unutulmamaldr.
IEC 60079-14, abuk anan tip olarak bilinen
dk uzama mukavemetli kablolarn exproof
alanda kullanlmasn yasaklamaktadr. Bu tip
kablolar boru (condiut) iersinde kullanlmasna
msaade edilmektedir. Standart koyucu elik zrhl
kablodan sz etmemekte, darbelere ve ortamn
fiziksel ve kimyasal artlarna uyum ve dayankllk
istemektedir.
Kablolarn d yzey scaklklar ile i iletken bakr
scaklklar ayn ey deildir ve farkl fiziksel
verileri ifade etmektedirler. Bu nedenle kablolarn
dayanaca azami scaklk ile d yzey scaklklar
bir birine kartrlmamaldr. Standart kablolar
700C scakla dayanacak ekilde imal edilirler ki,
bu deer i iletken bakrn hararet seviyesini
vermektedir. Bu durumda kablolarn d yzey
scaklnn ancak T6 = 85 0Cde sorun olma
ihtimali bulunmaktadr ki, T6 s grubu ortamlarda
dikkate alnarak durumlar irdelenmelidir. Normal
ortam scaklklarnda (40 0C) ii 70 0C ye kadar
snan bir kablonun sorun olmas ve zel tedbir
alnmas sz konusu deildir. Ancak ortam

scaklklar 60-70 0Cyi aan hallerde zel tedbir
alnmas gndeme gelebilir.
Trkiye Takmr Kurumunun zel artname ile
alev szmaz kablo ad altnda temin ettii kablolar
sanki genel geerlilii olan antigiruzu veya exproof
kablolar imi gibi alglanmakta ve baz yetkililerce
zel madenler de ayn cins kablolar kullanmaya
zorlanmaktadr. Unutulmamaldr ki alev szmaz
veya exproof kablo ad altnda sertifikal bir kablo
Dnyann hibir lkesinde mevcut deildir. Aletlerde olduu gibi rnein exproof motor benzeri
ticari piyasada exproof kablo satlmamaktadr.
Dier bir sz ile kablolar ATEX kapsamnda
deildir ve AT tip testi sertifikasna sahip olmak
zorunda deillerdir.
2.6.1 SABT TESSAT KABLOLARI

Patlayc ortamlarda kullanlan sabit tesisat
kablolar altklar evre koullarna uygun olmal
ve bulunduklar ortamn fiziksel ve kimyasal
artlarna dayankl tipten seilmelidir. Bu
maksatla, izolasyon maddesi olarak termoplastik,
termoset veya elastomer malzeler kullanlr.
Kablolar dzgn dairesel kesitli, dolgu ve yatak
maddesi haddeden geirilmi (extruded) skk
olmal ve nem tutucu (higroskopik) malzeme
kullanlmamaldr. Burada bilinen kablo trlerinde
kullanlan plastik malzemelerin (elastomer,
termoplastik ve termoset) hemen tamam saylm
olup, buna gre kullanlan malzeme asndan
yasak olan bir kablo cinsi yoktur denilebilir.
Yalnzca mineral izoleli kablolarn elik zrhl
olmas istenmektedir. Mineral izoleli kablolar
denilince bu gn kullanlmayan yal kat izoleli
kablolar akla gelmektedir.
Patlayc ortamda bulunan cihaz kendi almas
veya bulunduu ortam dolays ile geni aralkl bir
sl deiime uruyor ise, zaman iersinde kablo
damarlar arasndaki klcal boluklardan nem yryerek elektrikli cihazn iersine su olarak girebilmektedir. Bu gibi ortamlar bir nevi pompa gibi
almaktadr. Ayrca bu gibi klcal kablo boluklar
nemden ziyade patlayc gaz veya buharn elektrikli
alet iersindeki kvlcml ortama girmesi ve
patlamaya neden olmas olasdr. zellikle temiz
blgede bulunan kumanda odas gibi, patlayc
ortama onlarca kablo ile bal olan odalar, patlayc
ortam haline gelebilmektedir. rnein temiz
blgeden ZONE 0 ortamnda bulana sensr
dedektr gibi l aletlerine uzanan kablolar uygun
seilmez ise, ZONE 0daki patlayc gazn kumanda
odasna girmesi ve tehlike yaratmas olasdr.
BLDRLER KTABI
olmak zorundadr. Alminyum ile bakrn bir

birlerine baland yerlerde zel malzeme
kullanlmas gerektii unutulmamaldr. Patlayc
ortamlarda kullanlan alminyum kablo kesiti 16
mm2 den kk olamaz. Trkiyede geerli elektrik
i tesisler ynetmelii konutlarda kullanlan
kablolar aydnlatmada 1.5 mm2 priz ve motor
devrelerinde 2.5 mm2 ile kstlamakta, alminyumdan sz etmemektedir. Ayn ynetmelik yap
balantlarnda yani binalarn dardan elektrikle
beslenmelerinde en az 6 mm2 Cu veya 10 mm2 Al
iletken veya kablodan sz etmektedir. Piyasada 10
mm2 den kk kesitli alminyum iletkene
rastlanmamaktadr.
133
2.7 KABLO BALIKLARI,

REKORLAR
2.6.2 HAREKETL TESSAT

KABLOLARI
Hareketli ve tanabilir elektrikli aletlerin kablolar
poliklorofren veya benzeri sentetik elastomer malzemeden olmaldr. Ksaca srtnmeye dayankl
kauuk kablolar kullanlmas zorunludur. letkenler
ince ok telli esnek yapya sahip olmal ve 1 mm2
kesitten kk olmamaldr. Eer koruyucu olarak
bir damar gerekiyor ise bu damar ayr renkte (saryeil) izole edilmeli ve dier faz damarlar ile ayn
izolasyon emberi iersinde bulunmaldr. Yani
kablonun dnda koruma maksad ile ayrca bir
damar ekilmemelidir. Eer kablonun dnda zrh
veya metal rg koruyucu var ise bu rg yalnz
bana koruyucu iletken olarak kullanlamaz.
Topraa kar gerilimi en fazla 250 Volt ve ektii
akm da 6 amperi gemeyen seyyar aletlerde
kullanlan kablolar:
-
Sradan klorofren veya edeeri sentetik

elastomer
Sradan lastik (kauuk) kapl veya
Edeeri robust dayankl yapda
alabilmektedir.
Bu tip kablolara kk seyyar aletlerde msaade

ediliyor ise de, el lambas, ayak pedal, varil
pompalar gibi yksek ekme mukavemeti
gerektiren yelerde kullanlmalar sakncaldr.
BLDRLER KTABI
plak iletkenler haberleme maksad ile de olsalar

ve zerlerinde ok kk gerilim tasalar dahi,
patlayc ortamdan gei yapmalar sakncaldr.
Byle bir gei zorunlu ise iletkenin patlayc ortam
blm izoleli olmak zorundadr. Patlayc
ortamlarn yanndan veya zerlerinden geen plak
hava hatlar bu kapsamda deildir.
134
Alev ilerletme ynnden kablolar IEC 60332-1-2

ye uygun olmak zorundadrlar. Bu standart dikey
yangnlarla ilgili deney yntemlerini iermekte ve
yangn ilerletmeme asndan ise IEC 60695-4 e
atfta bulunmaktadr. Ksaca patlayc ortamlarda
kullanlan kablolar ALEV LERLETMEYEN ve
yandklarnda snen cinsten olmak zorundadr.
zetlersek
exproof
ortamlarda
kullanlan
kablolarda istenen darbelere dayankllk ve alevi
ilerletmeme artndan ibarettir. Bu art da en iyi
karlayan elik tel zrhl halojensiz kablolardr.
Kablolarn cihazlara balanmasnda istenen en

nemli zellik her hangi bir ekilde ekildiklerinde
akm ileten canl ksma ekme yknn aktarlmamasdr. Her kablo ve kablo rekoru bu zellie
sahip deildir. Her ne kadar d grnleri normal
rekorlar ile ayn ise de, exproof aletlerde kullanlan
rekorlar farkldr. Kablo balklarnn imalat ve
testleri ile ilgili IEC 60079-0 madde 16.3 ve ek-A
da 7 sayfay aan izahat bulunmaktadr ve bu
izahatlar tavsiye deil zorunlu uyum niteliindedir.
Kablolarn
yapsna
gre
farkl
rekorlar
kullanlmaktadr. Zrhl kablolarda paslanmaz
elikten veya pirinten mamul balklar tatbik
edilirken,
zrhsz kablolarda plastik rekorlar
uygulanmaktadr. Metal rekorlar kablonun ekme
ykn zrha bindirecek ekilde tasarlanmtr.
Zrhsz kablolarda lastik conta, kelepe veya dolgu
maddesi gibi deiik yntemler ile ekme yk
kablo klfna iletilmeye allmakta ve ekme
yk srtnme ile yenilmeye allmaktadr. Bu
ekme yknn ne kadar olaca rekor ile kabloyu
tutan ksmn ne kadar yke dayanaca ve nasl test
edilecei IEC 60079-0 ek-A da yazldr ve
aadaki tabloda zetlenmitir.
KABLO REKORLARI TEST

Contal veya kelepeli plastik rekorlara 6 saat ekme deneyi
ekme
Kablo
Ortam
Kablo
kuvveti.
Uzama
yaps
scakl
scakl
Newton
20xkablo
Yuvarlak
20 0C
75 0C
6 mm
ap (mm)
6x kablo
Yass
20 0C
75 0C
6 mm
ap (mm)
Zrhl kablolar iin metal rekorlar
Zrhl
80xkablo
Sfr, grup I
20 0C
75 0C
kablo
ap (mm)
ekipmanlar
Zrhl
20xkablo
Sfr, Grup
0
0
20 C
75 C
kablo
ap (mm)
II ve III
Plastik rekorlar 20 0C ortam scaklnda en az 6

saat sre ile ekme dayanm testine tabi tutulurlar.
6 saatlik deney sonucunda kablo 6 mm den fazla
kaym olmamaldr. Kablonun scakl ve
baland nite ve dolays ile rekorun kendi
scakl 75 0C de olmaldr. 75 0C ortam deil
servis yan alma scakldr. Byle bir scaklkta
16 mm apl bir kablonun 6 saat sre ile dayanmas
gereken ekme kuvveti yuvarlak kablolarda 320 N
(yaklak 32 kg kuvvet) yass kablolarda ise 96 N
(yaklak 10 kg kuvvet) kadardr. Yass kablolar
kolayca yerinden ekilemedikleri iin standart
koyucu avantaj tanm ve 20 kat yerine 6 kat
kuvvetle yetinmitir.

Basit contal rekorlarn bu ekme kuvvetine
dayanmas mmkn deildir. Kelepe ile
tutturularak kaymalar nlenmelidir. malat
kataloglarna bakldnda kelepeli ve kelepesiz
rekor seenekleri grlecektir
Grup I, yani maden ocaklarnda kullanlan elik
zrhl kablolara taklan metal rekorlar aplarnn 80
misli bir yk ile ekme deneyine alnrken, Grup II
ortamlarda kullanlan metal rekorlar aplarnn 20
misli ykte ekme deneyine tabi tutulmaktadrlar.
rnein madenlerde kullanlan 24 mm apl bir
sinyal kablosunun 1920 yani yaklak 2 kN (200
kg) yke dayanmas gerekirken, ayn kablonun grup
II ortamlarda 480 N yaklak 0.5 kN ( 50 kg) yke
dayanmas yeterli kabul edilmektedir. Buradan
kan sonu madenlerde kullanlan kablolarn
zhlarnn ve balant rekorlarnn daha dayankl
olmas zorunluluudur. Ayrca grup I rekorlar ile
grup II rekorlarn bu nedenlerle farkl olduklar ve
grup II rekorlarn madenlerde kullanlmayaca
hususu unutulmamaldr.
Plastik rekorlarda olduu gibi metal rekorlar da
ekme deneyine tabi tutulacaklar fakat 20 veya 6
misli yk ile 2 saat ekildiklerinde hibir kayma
grlmeyecektir. nk elik zrha gemeli olan
rekorun zrh uzamad srece kayma ans yoktur.
Rekorlarn su ve toza kar IP koruma seviyeleri
Grup I ve II iin en az IP 54, tozlar iin de en az IP
63 olmalar gerekmektedir.
basnca tabi tutulurken division sisteminde 4 misli

basnca dayanm istenmektedir. rnein hidrojenin
rettii basn 8 atmosfer kadardr. 1.5 kat 12
atmosfer yaparken 4 kat 32 atmosferi gemektedir.
Bu nedenle ABD yapm exproof aletler ok daha
iri ve csselidirler.
IEC 60079-14 condiut uygulamasna kar

kmamakta, uyguland takdirde uyulmas
gereken asgari koullar belirtmektedir. Bu konuda
IEC iersinde almalar mevcuttur. IEC 60079-14
borularn dayanaca basnlar hakknda bir
snrlama getirmemektedir. nk borularn
patlayc ortamlara giri ve k noktalarnda bir
komput ile kapatlmasn istemektedir. Ayrca alet
giri ve klarna da durdurucu boru elemanlar
konularak dkm reine ile doldurulmalar arttir.
Bu durumda borular iersinde patlayc gazn
yrme ans yoktur ve ayrca patlama durumunda
boru iersinde arka arkaya olabilecek patlamalar ile
basn artma (pressure pilling) ihtimali de ortadan
kalkmaktadr.
2.8 BORULU SSTEMLER, CONDUIT
Kablolarn soumas ve kan enerjinin darya

atlmas iin borularn tamamen kablo ile doldurulmas kabul edilmemekte ve %40 boluk
braklmas istenmektedir. Uzun mesafe borularda
su girmesine kar drenaj aklklar istenmektedir.
Borular paslanma ihtimali olan bir ortamda ise
nlem alnmal veya paslanmaz boru kullanlmaldr. Plastik borular condiut olarak kabul grmektedir. nk kablo kendisi zaten plastikten
mamuldr, zerine ikinci bir plastik koruyucu
geirmenin bir anlam yoktur.
Condiut toprak iletkeni olarak kullanlyor ise
iletimin devamllna dikkat edilmeli ve vidal
balantlarda gerekli nlemler alnmaldr.
Durdurucularn doldurulmas ile ilgili bir fikir
vermesi iin ekil N-11 de doldurma ilemi
resmedilmi ve ayrca resim N-12 de borudan kablo
BLDRLER KTABI
Kablolu sistem ile ABD de uygulanan klasik borulu

sistem arasnda temel dce farkllklar bulunmaktadr. Avrupa anlay exproof zelliini alette
bireysel olarak arar iken, klasik ABD uygulamasnda exeproofluk tesisin tamamnda aranmaktadr.
Patlayc ortam bulunduran bir tesis bir btn
olarak ele alnmakta ve ona gre uygunluk belgesi
verilmektedir. Aslnda hi de yanl bir dnce
deildir. Uygulama asndan zor ve maliyeti
yksek olduu iin Avrupa uygulamas ABD yi
bastrm ve kuzey Amerika lkeleri de exproof
tesislerindeki aletleri bireysel (mnferit) ele almaya
balamlardr. Avrupa uygulamasnda exproof
aletin iersine kullancnn mdahale etmesi
istenmemektedir. Klasik ABD uygulamasnda ise
aletlere kullanc mdahale edebilmektedir. Bunun
iindir ki ABD elektrik motorlarnn klemensleri
yoktur, motor sarg ular aktadr. Kesicilerinde
de terminal kutusu yapmaya gerek duymamaktadrlar. nk boru ile sabit balant yaplmaktadr. Kullanlan burular ise basnca dayankl zel
imalat borulardr. Klasik ABD uygulamasnn bir
zellii de exproof alet ve conduitlarn statik basn
deneylerinde emniyet katsaysn 4 olarak
alnmalardr. IEC uygulamasnda Ex-d tipi aletler
patlamada meydana gelen basncn 1.5 misli statik
135

geii ile durdurucularn i yapsn anlamak iin
bir kesit resmi verilmitir.
Kablo rekorlar ile ilgili bir bilgi vermesi maksad
ile ekil N-13a ve N-13b de zrhl ve zrhsz
kablolara yerletirilen rekorlarn kesitleri kabaca
resmedilmitir.
2.9.1 KABLO EKLER
2.9 TESSTE DKKAT EDLECEK

ZEL NOKTALAR
Boru, kablo ve saire gibi patlayc ortamdan transit
geen tesisler getikleri patlayc ortamn kurallarna uyacaklardr. rnein temiz ortamdan gelip
patlayc ortamn iersinden geerek baka bir temiz
ortama giden kablo exproof zelliine sahip olmak
zorundadr. Kablonun o tesise ait olmay muaflk
getirmez,
ok damarl ince telli kablolar pabu veya yksk
ile birletirilerek ince tellerin dalmas nlenmelidir. Yalnzca lehim yntemi ile ince tellerin
dalmasn nlemek yeterli kabul edilmemektedir.
.
BLDRLER KTABI
Kullanlmayan kablo ular boa sallanmamal, bo

ular ya bo terminale skl olarak braklmal veya
uygun bir ekilde izole edilmelidir. Elektrikli aletler
zerinde kullanlmayan kablo girileri var ise uygun
tapalar ile kapatlmaldr. Bu tapalar da rekorlarda
olduu gibi zel yapm ve exproof olmak zorundadr. Resim N-14 de grld gibi botaki
kablonun ucu rast gele sallanmamaldr.
136
ersinde tehlikeli madde bulunduran depo, tanker

ve boru gibi metalik tesislerin yanlarndan geen
kablo zrhlar tesadfi de olsa temasa kar
korunmaldr. Kablo zrh zerinden akabilecek
kaak akmlarn patlayc ortam iin tehlike
oluturma ihtimali bulunmaktadr. Bunun iin
kablolarn metalik d klflar zerinde plastik
koruyucu klf bulunmas yeterli olmaktadr. Tesiste
kurulu kablolarn d klflarnn salamlna
dikkat edilmelidir.
Patlayc ortamlarda kablolara ek yaplmas arzu

edilen bir uygulama deildir. Mecburi durumlarda
exproof ek eleman kullanlmas zorunludur. Eer
ek yerindeki kablonun mekanik zorlamalara maruz
kalmas sz konusu deil ise epoksi reine veya
zel bir komput ile kapatlarak eklenmeleri kabul
edilebilir. Kullanlan reinenin alevi ilerletmeyen
cinsten olmas yeterlidir.
Kablolar tehlikeli blgeleri ayran duvarlardan
geiyor ise gei iin alan delik uygun bir ekilde
har veya benzeri bir madde ile kapatlmaldr.
Kablo geileri iin boru, hortum, kanal, ukur ve
saire kullanlyor ise patlayc ortamn yaylmasn
nlemek iin tedbir alnmal ve borular tkanmal
veya ukurlar kum ile doldurulmaldr.
Kablo gzergahlar seilirken, zerlerinde toz
toplamamasna dikkat edilmeli ve tozsuz araziden
ekilmesine zen gsterilmelidir.
3.0 KORUMA TPLERNE GRE

ALINACAK ZEL NLEMLER
3.1 Ex-d TP KORUNMU
ALETLERDE ALINACAK
LAVE TEDBRLER
Ex-d tipi aletlerde yaplan en nemli hatalarn
banda Ex-d tipi bir parann (komponent) normal
Ex-d gvde olarak kullanlmasdr. Exproof
paralarn zerinde Ex-d II U iaret bulunmaktadr.
U harfi o elemann exproof para olarak retildiini
gstermektedir. Exproof paralar bir araya
getirerek yeni bir rn elde edilmesi reticiler veya
IEC
tarafndan
yetkilendirilmi
servislerce
yaplabilmektedir. Paralarn bir araya getirilmesi
ile elde edilen rnn ayr bir sertifikas ve AT-tip
testi bulunmas zorunludur. Bu hileye exproof
malzeme satclar ska bavurmakta ve ucuza
aldklar komponentleri bir araya getirerek exproof
alet olarak satp haksz kazan salamaktadrlar.
zel bir gaz ortam iin imal edilen aletler ancak bu
ortamda kullanlabilirler. rnein etiketinde ve
sertifikasnda Ex II B + H2 yazan aletler hidrojen

usullerine
gre
Ex-d tipi korunmu aletler, duvar, elik yap, direk,

boru vesaire gibi tesis paalarndan belli bir mesafede monte edilmeli, dorudan duvara veya elik
yapya dayandrlmamaldr. Bu mesafe IIB grubu
gazlarda en az 10 mm dier gruplarda ise 40 mm
olmaldr. Mesafe brakmann amac, tesis yaplarndan gelebilecek su, ya veya yanc sv gibi
akntlara kar exproof aleti korumaktr. Bu madde
ise montaj ilerini zorlatrmaktadr. rnein
duvara monte edilebilen bir exproof prizin altna
nce zel bir ereve yerletirilmesi zorunludur.
Exproof malzeme satclar sat listelerinde zel
montaj paralarn da sunmalarna ramen ou
alc gereksiz grerek temin etmemekte ve sonuta
yaplan montaj usulne uygun olmamaktadr. Exproof Aaetleri duvardan 3-4 cm kadar uzaklatran
bir ereve gereklidir. Kurulu tesislerde grlen
byk hatalardan biri de bu noktadadr.
Ex-d tipi aletlerin balant yzeyleri paslanmaya ve
korozyona kar imalatnn katalogunda belirttii
ekilde korunmaldr. Balant yzeylerinin
boyanmas yasaktr. Ancak komple montajdan
sonra d yzey boyanabilir. Balant yzeyleri
uygun gresler ile yalanmaldr. Contalamak iin
silikon, ancak imalat msaade ediyor ve
klavuzunda da bu konuda bir aklama ve izahat
var ise tatbik edilebilir.
3.1.2 KABLO GRLER

Kablolar Ex-d tipi alete dorudan girmiyor ise,
balant terminali Ex-d veya Ex-e tipi imal edilmi
olmaldr. Ex-d tipi gvdenin kablo girii Ex-e tipi
olabilmektedir. Standart koyucu Ex-d tipi alete
kablo ile dorudan girii yasaklamam olmasna
ramen kablo giriinin Ex-d yapm artlarna yani
IEC 60079-0 ve -1 e uygun imal edilmesini
istemekte, dolayl olarak ayr bir terminal blm
yapmn zorlamaktadr. Kablo rekorlar bulunulan
ortama ve kullanlan kabloya uygun olarak
seilmek zorundadr.
3.1.3 CONDUIT
Eer borulu (conduit) balant kullanlacak ise
kablo girii buna uygun seilmeli ve ayrca
imalatnn kullanma klavuzuna dikkat edilerek
imalatnn hangi artlarda borulu balantya
msaade ettiine baklmaldr. Borulu balantda
alet kna durdurucu elaman konulmas ve zel
reine ile doldurulmas unutulmamaldr.
Kullanlan borular btn olarak ekilmi veya diki
kaynakl yksek mukavemetli elikten yapl ve
vida balantl olmak zorundadr. Borular ve boru
balantlar ve d plastik kapl spiraller ISO

10807 uygun imal edilmi olmaldrlar. IEC 6007914 3.srmnde IEC 6064-2-1 veya IEC 60614-2-5
e gre imal edilen borularn d-tipi mahfazalarda
kablo koruyucu olarak kullanlmasn yasaklar iken,
son 4.srmnde konuyu Ex-d tipi koruma ile ilgili
IEC 60079-1 standardna brakmtr. IEC 600791in son srmnde conduit balantlar da
kapsama alnm ve nasl test edilecekleri ad geen
standartta detaylandrlmtr.
3.1.4 MOTORLAR
Ex-d tipi korunmu motorlar exproof ortama monte
ederken ilave bir nlem almaya gerek yoktur.
Yalnz konverterli veya yumuak yolverici ile
alrken aadaki hususlara dikkat edilmelidir.
3.1.5 FREKANS KONVERTER ve

YUMUAK YOLVERC
1.) Motorlar frekans konverteri veya yumuak
yolvericileri ile birlikte denenip test edildi ve
sertifikalarnda da bu durum belirtiliyor ise,
imalatnn klavuzuna gre monte edilip
altrlabilir.
2.) Eer konverter veya yumuak yolverici
sonradan ilave edilmek isteniyor ise motorun
ar snmas bir ekilde kontrol edilmelidir. Bu
kontrol ii sarglara gml termo kupollar ile
yaplabilecei gibi motor gvdesi zerine konulan bir sensr ile de gerekletirilebilir. Baz
hallerde motor milinin d gvdeden daha nce
snd unutulmamal ve bu gibi durumlarda
snmay milden alglamann yollar aranmaldr.
Yaplan bu gibi ilaveler belgelendirilip melie
gre tutulan exproof dokmanlar (patlamadan
korunma dokmanlar) iersine konulmaldr.
3.) Frekans konverteri kullanlan Ex-d tipi motorun
terminal kutusu Ex-e tipi korunmu ise frekans
konverterin retecei yksek gerilim darbeleri
dolays ile e-tipi kutunun yzeysel kaak
mesafelerine (creapage distance) ve ar snma
durumuna dikkat edilmelidir.
zet ve sonu olarak exproof sahada motorlara
yumuak yolverici veya konverter ilave etmeden
nce imalatya danlmaldr.
3.2 . Ex-e TP ALETLERDE

ALINACAK LAVE NLEMLER
Ex-d tipi korunan muhafazalarda olduu gibi para
(komponent) U iaretli aletler kullanlamazlar.
Kullanlan Ex-e tipi muhafazann komplesi iin
sertifikas bulunmas zorunludur.
BLDRLER KTABI
ortamna
IIC
aletlerin
yerletirilmelidirler.
137

Ex-e tipi gvdelerin yabanc madde giriine kar
koruma seviyeleri (IP) IP 54 den aa olamaz.
ersindeki paralar izoleli ise elektrikli ksmlar
akta deil ise IP 44 seviyesinde korunmasna
msaade edilebilmektedir.
3.2.1 KABLO GRLER

Ex-e tipi aletlerin gvdelerine imalatnn klavuzunda belirtilmedii ve imalat tarafndan msaade
edilmedii takdirde kablo girileri iin ilave delikler
alamaz. Kablo giri delikleri IEC 60079-0 a uygun almaldr. Di saysnn 5 den az olamayaca
ve cvata ile tutturulan kablo balklarna msaade
edilmedii vs gibi hususlara dikkat edilmelidir.
Gerekli szdrma seviyesini (IP) salamak iin
exproof gvde ile rekor arasna conta konulabilir.
Eer delik alan gvde kalnl 6 mm den byk
ise contasz balamann sakncas yoktur. Bu gibi
hususlar imalatnn klavuzunda belirtilmi
olmaldr. Kullanlan kablo balklar IEC 60079-0
a uygun imal edilmi Ex-e veya Ex-d sertifikal
olmaldr. Sanayi tipi rekorlarn kullanlamayaca
unutulmamaldr.
BLDRLER KTABI
Ex-e tipi kablo girilerinde kullanlan terminaller de

sertifikal olmak zorundadr. Terminal kutular
kablo balama elemanlar (terminaller) ile birlikte
sipari edilmelidir. Elde mevcut terminal kutular
kullanlacak ise veya her hangi bir deiiklik
yaplacak ise kullanlan terminallerde IEC 60079-0
da belirtilen yzeysel ark ve yzeysel kaak
mesafelerine dikkat edilmelidir. letmelerde bu
konuda ok hata yaplmakta, rast gele klemensler
kullanlmaktadr. Resimde N-15 de grld gibi
Ex-e tipi terminal kutusunda kullanlan klemensler
ticari piyasada kullanlanlardan farkldr.
138
Ex-e tipi aletler daha ziyade kablo balantlar iin

terminal kutular olarak kullanlmaktadr. Terminal
kutular donatlrken scakln dar atlmasna
zen gsterilmeli ve kutu iersinde snmaya neden
olabilecek miktarda kablo fazlalklar braklmamaldr. Genelde terminal kutusunun apraz kadar
(diagonali) kablolara boluk braklr ve Ex-e kutular sl deneye tabi tutulurken diagonal uzunluu
kadar kablo fazlasnn retecei s hesaba
katlmaktadr.
Bir terminal ucuna 6 dan fazla kablo balanmas
yasaktr. Fazla kablolarn st ste balanmas
tavsiye edilmez ve ayrca farkl kesitteki kablolar
bir araya geliyor ise iyice sklandna dikkat

edilmelidir.
Ex-e tipi koruma normal artlarda ark kmayan
veya ark kmayaca kabul edilen yerlerde
uygulanabildii iin terminal kutular iersindeki
klemenslerin montaj ve kablolarn itinal bir
ekilde yerletirilip sklanmas nem arz
etmektedir. Onun iin, d grnleri sanayide
kullanlanlarn ayn ise de, terminallerin kendileri
zeldir. Gevek monte edilen ve gvdesi veya
balanan kablolar elle sallandnda ark karan
terminal kutular nizami deildir ve exproof
asndan tehlike samaktadr.
3.2.2 SNCAP KAFES ASENKRON

MOTORLAR
Ex-e tipi imal edilebilen tam kapal sincap kafes
asenkron motorlar yaplar icab normal koullarda
ark karmazlar. Ancak ar snmalar tehlikeli
olabilir. Bunu nlemek iin motorun ar snmas
sarglar iine gml olan termistrler ile kontrol
edilmektedir. Motorun ar yklenmesi, ayrca
motorun ektii akm da termik rleler ile takip
edilmekte ve belli oranlar atnda motoru
durdurmaktadr.
Ex-e tipi motorlarn T5 ve T6 s grubunda olan
yoktur. nk rotor scaklnn bu s seviyelerini
(T5=100 0C, T6=85 0C) ama ihtimali yksektir.
Sincap kafes asenkron motorun zellii yol alrken
fazla akm ekmesi ve bu arada ar snma
ihtimalidir. Ex-e motora sertifika verirken tam
ykte motor ksa devre edilerek ne kadar srede n
grlen s grubuna ulat tespit edilmektedir (tE
zaman lm) Standart koyucu bu tE sresinin 5
saniyeden ksa olmasn istememektedir. Yani
motor ksa devre olduunda ne kadar uzun surede
snr ise o kadar makbuldr. Bu nedenle Ex-e tipi
korunan motorlarn etiketlerinde tE zaman yazl
olmak zorundadr. Ex-e tipi motorun koruma
dzenei (yol vericisi) her hangi bir arza
durumunda veya motorun bloke olmas halinde
etiketteki tE zaman dolmadan nce motoru
durdurarak ar snmaya frsat vermemelidir.
Ex-e tipi motorlarn Ex-d tipi motorlardan fark
sarglarndaki termistrlerin motorun yol verme
tertibatna balanma zorunluluudur. Endstride
ska yaplan hatalardan biri de bu noktadadr.
Normal kullanmdan farkl olduu iin, elektrikilerce termistr ve balantlar gereksiz ve anlamsz
kabul edilmekte devreye alnmalar ihmal edilmektedir. Ayrca termistr iin ilave kablo ekilmesi ve
rekorlar ile birlikte dzgn ve nizami bir ekilde
balanmalar biraz lzumsuz ve fazla bir klfet
olarak alglanmaktadr. verenlerin de ucuz ve
Normal sanayi kullanmnda motorlarn kontaktr

kna yalnzca bir termik balanmas ile
yetinilmektedir. Ex-e tipi motorlarda faz kayb ve
ar gerilim dm tehlikeli snmalara neden
olabileceinden, motorun yol verme tertibatna
FAZ KORUMA rlesi balanmas da mecburidir.
Ayrca termik yerine, motoru skma ve kaslma
gibi hallerde ksa devreye kar koruyan ve
piyasada motor kuruma tabir edilen alterler tercih
edilmelidir. Bu alterler motorlar hem termik (ar
yk) ve hem de manyetik (ksa devre) olarak
korumaktadrlar.
Basit bir motorun koruma devresi resim N-15 deki
gibi olmaldr. Bu durumda motorun kendisi Ex-e
korumal olabilirken yol verme nitesi, ya temiz
blgede bulunmal veya Ex-d tipi korunmu bir
gvde iersine yerletirilmelidir.
Ksa aralklara sk sk yol verme olay motorlarn
ar snmasna neden olmaktadr. Ex-d tipi motorlarda olduu gibi Ex-e tipi motorlarda da sk sk
devreye alabilme zellii motor klavuzunda
imalats tarafndan belirtilmi olmaldr. Ksaca
bu maksat iin imal edilmeyen motorlarn exproof
ortamlarda ksa aralklarla sk sk yol verilmesi
tehlikeli olabilmektedir. Fakat i hayatnda bu olay
bazen kanlmaz olmaktadr. rnein ar ykl
ve etrafa dklen malzemenin yaratt srtnmeler
dolays ile kalknmakta zorlanan bant konveyr
veya elevatr motorlar gibi. Ar snma sarglarn
yanmasna neden olacandan normal ortamlarda da
arzu edilmez. Bu gibi ar artlarda alan motorlar
zel yapm olmal ve kalknma momenti yksel
seilmelidir. rnein maden ocaklarnda kullanlan
zincirli konveyrler her zaman kmrler ile skk
halde yol aldklarndan, elektrik motorlar da zel
yapm ve kalknma momenti yksek tipten
motorlardr. Rotor sarglar ve rotor oluk yaplar
farkl olduu iin yksek kalknma momentli
motorlar her imalat retememektedir. Bu sorun
hidrolik kaplin kullanlarak zlse de yksek
kalknma momentli motorlar kadar verimli
olamamaktadr.
Yksek gerilim motorlarnda Ex-e tipi pek tavsiye
edilmemektedir. Bu motorlara sk sk yol verilmesi
daha da tehlikeli olabilmektedir. Ayrca motorlarn
statorlar ile rotorlar arasnda baz hallerde statik
ark meydana gelmekte ve patlayc ortam iin

tehlikeli olmaktadrlar. Bu nedenle byk motorlara
yalnzca Ex-d tipi koruma eklinde msaade
edilmektedir. Yol almas uzun sren ve tE sresini
%80 aan ve ayrca bu esnada gerilim kayb %15
geen alma artlarnda kullanlan motorlarn da
Ex-d tipi olarak seilmesi tavsiye edilir. Eer Ex-e
tipi motor seilecek ise uzun yol alma sreleri gibi
ar alma koullarnda tehlikeli olup olmad
imalat tarafndan garanti edilmeli ve motor
klavuzunda ve zellikle Onanm Kurulutan
alnan sertifikasnda bu husus belirtilmi olmaldr.
3.2.3 KONVERTER ve YUMUAK

YOLVERC
Ex-e tipi motorlarda konverter kullanlyor ise
motor ile konverter birlikte denenmi olmaldr. Bu
durum motorum sertifikasnda ve imalat klavuzunda teyit edilmi olmal ve exproof dokmanlar
iersine de yerletirilmelidir. Yumuak yolvericiler
sonradan da ilave edilebilir. Bu durumda motorun
snmasn nleyen tedbir alnmaldr..Ex-e tipi
motorlarda stator sarglarnda termistr bulunmaktadr. Bu termistrlerin baland rle bir ekilde
yolverme nitesine balanarak motor ar
snmalara kar korunmaldr.
Ex-d tipi motorlarda frekans konverterinin sonradan
kullanmna msaade ediliyor ise de Ex-e tipi
motorlarda msaade edilmemektedir. Yalnzca
yumuak yolvericiler sonradan baz hususlara
dikkat edilerek kullanlabilmektedir. Bunun sebebi
ise yumuak yol vericilerin yksek gerilim retmemeleri, dk gerilim ile motora yol aldrmalardr.
Frekans konverterlerinde deien frekanslar dolays ile gerilimin artma ihtimali bulunmaktadr.
Prensip olarak bilinmesi gereken ve tavsiyemiz
standart koyucunun baz istisnalarn dahi dikkate
almadan tm exproof motorlarda dz mantk
uygulanmas ynndedir. Motorlar hangi tipte
korunurlar ise korunsunlar (Ex-d, Ex-e veya Ex-n)
tm motorlarda
BLDRLER KTABI
dolays ile tecrbe ve bilgisi olmayan eleman

altrma ynndeki tercihleri hatalar daha da
artrmaktadr.
139

1) Motor kofrasnda bulunan termistrler zel bir
kablo ile yolverici kutusuna kadar uzatlarak
zel termistr rlesine balanacak ve ar
snma
durumunda
motorun
durmas
salanacaktr.
2) Basit termiklerin yerine motor koruma tabir
edilen termik manyetik koruyuculu alterler
kullanlacaktr.
3) Faz koruma tabir edilen ve gerilim dmn de
kontrol eden rleler kullanlacaktr.
4) Frekans konverteri ve yumuak yolverici rast
gele kullanlmayacak, ancak exproof motor ile
birlikte sertifika alm ise ve imalat klavuzun
da belirtiliyor kullanlacaktr. Bu gibi
durumlarda imalatya danlmadan hibir
tadilat yaplmayacaktr.
Piyasada kullanlan exproof motorlarn ounun
balants yukarda izah ettiimiz gibi nizami
deildir. alan elektrikiler normal sanayiden
geldikleri ve exproof ortam almalarnn yan sra
ou vakitleri normal ortamda getii iin exproof
sahada da ayn alkanlklarn devam ettirmektedirler. Bu gibi hatalarn meydana karlmas
denetim (inspektion) yaparken kolay deildir. Tm
motorlarn kapaklarn ap termistrlerinin olup
olmadklarn ve yolverme alterlerine bal olup
olmadklarn kontrol etmek ve hatta alp
almadklarn denemek zaman alcdr.
BLDRLER KTABI
3.3 AYDINLATMA ARMATRLER
140
Aydnlatma armatrleri imalatnn kullanma

klavuzunda izah ettii ekilde devreye alnarak
altrlr. ou armatrde ilave bir nlem almaya
gerek yoktur. Yalnz floresan ampul ve elektronik
balast kullanlan tm armatrler T5 ve T6 s grubu
ortamlar ile ortam scakl 60 0Cyi aan yerlerde
kullanlamazlar. Ayrca pimli veya vidal lambalarn balant soketleri yaltkan malzeme zerine
iletken bir film kaplanarak retilmi ise bu tip
ampuller imalatnn klavuzunda belirtilmedii
srece kullanlamazlar.
4.0. KENDNDEN EMNYETL

KORUMA YNTEMNDE
ALINACAK LAVE NLEMLER
Kendinden emniyetlilik dier exproof koruma
yntemlerinden ok farkldr. Ana dnce ark
karan kaynan ortam patlatma kabiliyetini yani
enerjisini snrlama prensibine dayanmaktadr.
Dier koruma yntemlerinde olduu gibi ark
kaynan izole etme prensibi deildir. Bu nedenle
ark karabilen elektrikli yzeyler akta plak da
olabilmekte, balant kablolarnda ksa devre
olduunda kan arkn enerjisi etrafnda bulunan
tehlikeli ortam patlatabilecek kabiliyette olmadndan, akta adi ekleme de yaplabilmektedir.
Bu nedenlerle KE cihaz ve devreleri kurarken ve
iletirken uyulmas gereken kurallar da dier
koruma yntemlerinden ok farkldr.
4.1.0 KORUMA SEVYES b ve c

OLAN TEHLKE BLGES 1 ve 2
SAHALAR
Aada patlamaya kar koruma seviyesi (EPL) b
ve c olan, ATEX e gre kategori 2 ve 3 aletlerin
kurulumunda dikkat edilmesi gereken konular izah
edilmeye allacak olup, bu kategorideki aletler
ancak tehlike blgesi 1 ve 2 (zone 1 ve zone 2)
sahalara monte edilebilmektedir. Kategori 1
aletlerin tehlike blgesi 0 sahalara montajnda
alnmas gereken tedbirler daha sk ve farkl
olduundan ayr bir balkta ele alnacaktr.
Tehlike blgesi 1 ve 2 sahalara monte edilen KE
cihazlar IEC 60079-11 e uygun bir sertifikaya sahip
olmal ve etiketlerinde Ex-ib veya Ex-ic iaretleri
bulunmaldr. Etkisiz veya pasif elemanlarn iaretli
ve sertifikal olmalar istenmemekle birlikte bu tip
cihazlar da IEC 60079-11 e uygun tesis edilmek
zorundadrlar. Ksaca kullanc IEC 60079-11 deki
kurallar bilmek ve ona gre davranmak zorundadr.
4.1.1.BRLEK (MTEREK)
CHAZLAR
KE devre ile i ie olan mterek veya birleik
cihazlar var ise bu cihazlar tercihen temiz blgede
bulunmaldr. Eer birleik cihaz da patlayc
ortamda ise sz konusu bu cihaz bulunduu ortamn
artlarna gre tesis edilmi olmak zorundadr.
Birleik devreler etiketteki parantez ile belirtilmektedir. Mterek veya birleik cihaza, sarglar
iersine gml termistrlerin devresi KE olan
exproof bir motoru veya kumanda devresi KE olan
ve temiz havada duran bir kesiciyi rnek verebiliriz.
Ayrca kendisi exproof olmayp, temiz blgede
duran ve kendinden emniyetlilii salayan besleme
Mterek cihazn exproof olmayan terminaline

balanan KE devrenin gerilimi birleik cihazn
geriliminden byk olamaz. Yani KE devre sehven
dier cihaza balansa bu cihaza zarar vermemelidir.
Tersi durumda, birleik cihazn gerilimi KE
devreye balanrsa KE devrenin barier tabir edilen
korumalar bulunduundan pek zarar grmez.
Ayrca KE devreyi besleyen g kaynann ksa
devre akm 1.5 kA den byk olmamaldr ki, arza
durumunda fazla bir akm kmasn ve mterek
cihaza zarar vermesin. nk KE devreler ksa
devreye mukavimdirler ve ksa devre olduunda
exproof ortam tehlikeye drmezler.
Mterek cihazn iletme gerilimi dk ise KE
devre ile karma ihtimali yksektir. Standart
koyucu IEC 60079-14 n 4.srmnde ilave
maddeler getirerek bu durumu nlemeye
almtr. Bu maksatla, mterek cihazn
etiketindeki gerilim 250 voltun altnda ise KE
devreyi monte ederken aadaki yntemlerden
birinin kullanlmas istenmektedir.
1) Mterek cihazn gerilimi 50 VAC veya 120
VDCyi amyor ise SELV veya PELV sistem
var demektir ki, tesis bu sistem usullerine gre
deil KE devre yntemlerine gre monte
edilmelidir.
2) IEC61558-2-6ya uygun bir ayrc izolasyon
trafosu kullanlarak KE devre korunmaldr
3) Eer mterek cihaz IEC 60950 ve IEC 61010-1
e uygun imal edilmi ise bu tip cihazlarn
terminaline dorudan balant kurulabilir.
4) KE devre dorudan pil veya bataryalar ile
beslenebilir.
KE cihaz veya devre toz ve suya kar en az IP20
seviyesinde korunmu olmaldr. KE cihaz ve devre
belli bir renk ile dierlerinden ayrt edilebilmelidir.
ou lke renk ayrm olarak ACIK MAV rengi
kullanmaktadr.
Sanayi tesislerinin aksine KE devrelerde SELV
veya PELV devrelere tannan ayrcalklar tannma
maktadr. Elektrik devresinin insan asndan
gvenli olmas ile patlayc ortam asndan
gvenilir olmas ayn deildir.
4.1.2 HANG CHAZLAR PASF

veya ETKSZ ELEMANDIR
Baz cihazlar enerji depolamadklarndan KE
asndan basit, etkisiz veya pasif eleman olarak
kabul edilirler. Bu tip aletlerin sertifika almalarna
ve zerlerinde etiketlerinin bulunmasna gerek
yoktur. Exproof olayn anlalmas g hale getiren
ve konuyu detayl olarak bilmeyenleri artan bir

konudur. rnein basit bir anahtar (sivi, botun,
dme) mstakil olarak kullanldklarnda exproof
asndan ok tehlikelidirler. nk srekli ark
karmaktadrlar. Ayn cihaz KE devreye balandnda tehlikeli olmaktan kmaktadr. nk KE
devre ksa devre veya ak devre olduunda ortam
patlatabilecek gte enerji barndrmamaktadr.
Aada ad geen cihazlar da pasif eleman olanak
kabul grmektedirler:
a) Anahtarlar, terminal kutusu, omik diren, baz
yar iletken elemanlar
b) ersindeki endktans ve kapasitans deeri
bilinen enerji kaynaklar
c) Gc 100 mA ve 25 mW (mili watt) amayan
kk g kaynaklar.
Bu gibi elemanlarn endktans ve kapasitanslar
kablolarda olduu gibi KE deerlendirmesinde
dikkate alnmak zorundadr. ersindeki kapasitans
ve endktans KE devreyi etkilemeyen kk g
kaynaklarnn sertifikasz kullanmna msaade
edilmesi pek kabul edilebilir bir olay deildir.
Muhtemelen kol saati gibi elektronik cihazlarn
kullanm iin n grlm olabilir diye dnebiliriz. Fakat kol saatinin elektronik devresi
olduundan sertifikasz olarak patlayc ortamlarda
kullanlmas yasaktr.
4.1.3 KABLOLAR
KE devrede kullanlan kablolarn izolasyon test
gerilimi en az 500 VAC veya 750 VDC olmal ve
daha dk izoleli kablolar kullanlmamaldr.
Kullanlan kablolarn damar iletken ap en az 0,1
mm olmak zorundadr. Bu ap ok ince telli
kablolar iin de geerlidir.
KE devrelerde kullanlan kablolarn Cc, Lc, ve Lc/
Rc sembolleri ile gsterilen empedans ve kapasitans
gibi elektriki verilerinin bilinmesi gerekir. KE
devre tasarmnda gerekli olan bu veriler
a) Ya imalat kataloglarndan alnr
b) Veya bir para kablo numunesi alnarak lm
yntemi ile belirlenir.
c) Veyahut bilinen yntemler ile imal edilen 2
veya 3 damarl zrhl veya zrhsz kablolarn
datalar 200 pF/m, 1 H/m, 30H/ olarak
alnabilir.
FISCO veya FNICO sistemi kullanlmas durumun
da kablo parametreleri IEC60079-27 ye uygun
olmak zorundadr.
BLDRLER KTABI
niteleri de birleik cihaz olarak kabul edilirler ve

KE deerlendirmesine IEC 60079-11 e tabidirler.
141

4.1.3.1 LETKEN EKRANIN
TOPRAKLANMASI
Aada belirtilen zel durumlar dnda iletken
ekranl KE devre kablolarnn ekran mmkn ise
tehlikeli olmayan temiz blgede bir tarafndan
topraklanmaldr. Ekrann iki tarafl topraklanmas
yasaktr. Ekrann deiik noktalarda topraklanmas
durumunda, topraktaki potansiyel farkllklar
dolays ile kablonun ekran zerinden ortam
patlatabilecek gte elektrik akm dolama ihtimali
vardr.
Eer toprakl bir KE devre, ekranl bir kablonun
iersinden geiyor ise sz konusu bu kablonun
ekran KE devrenin toprakland noktada topraa
balanmaldr. Kablonun dier ucunda ekran
topraa balanmayacaktr. Pratikte bu duruma
uymak zordur. Elektrikiler alkanlklar dolays
ile metal rekor kullanlarak yaplan balantlarda
farknda olmadan kablolarn her iki ucunu da
topraklamaktadrlar. Aslnda duyarga tarafnda
yaplan balantlarda kablonun ekran rekora
getirilmemelidir. Bu durumda ise balant mekanik
ynden salam olmamaktadr.
Bir KE devre veya KE devrenin alt devreleri
toprakl ise ve bu devre ekranl bir kablodan
geiyor ise, sz konusu kablonun ekran e
potansiyel kuaklamaya yine ayn ekilde bir
noktadan balanmaldr.
BLDRLER KTABI
Aadaki hallerde kablo ekrannn bir noktada

topraklanmasndan taviz verilebilir.
142
a) Eer kablo ekrannn direnci yksek veya

endktif enterferans (etkileim) olayna kar
zel nlem alnmas isteniyor ise kablo ekran
aadaki hususlara dikkat edilerek (tel zrhl
kablolar da olduu gibi) birok noktada
topraklanabilir.
- zoleli toprak iletkeni salamdr ve normalde 4
mm2 olmas gerekirken 16 mm2 veya zeri
yapda olup, pabulu balantya msait
durumdadr.
- zoleli toprak hatt ile toprak aras izolasyon
gerilim 500 V zerindedir.
- Kablonun bir ucu tehlikesiz blgede
topraklanm durumdadr.
b) yi bir e potansiyel kuaklama yaplm ve
kablonun tehlikeli ve tehlikesiz blgede bulunan
ular aras potansiyel oluma ihtimali yok ise
kabloya birok noktada topraklama yaplabilir.
c) Kk kondansatr kullanlarak (rnein 1nF
1500 V seramik kondansatr gibi) oklu nokta
topraklamas yaplabilir. Bu durumda toplam
kapasitr miktar 10 F aamamaldr.
Kablo ekrannn bir tarafta topraklanmas olay baz
meslektalarmza anlamsz gelebilir. Yalnz unu-
tulmamaldr ki, burada sz edilen EKRAN elektrik

devresine, ntr hattna balanarak akm iletimine
katks bulunan ekrandr. Ekran zrh gibi kullanlyor ve bask devre terminaline balanmyor ise her
iki taraftan da topraklanmasnn mahsuru yoktur.
4.1.3.2 ELK ZIRHIN

TOPRAKLANMASI
Kullanlan KE devre kablosunun elik zrh var ise
bu zrh kablonun her iki ucunda e potansiyel
kuaklamaya balanmaldr. Kablo ekrannn aksine
kablo dndaki koruyucu zrh her ekilde topraklanmaldr. Yer alt maderlerinde kullanlan elik
zrhl kablolarda olduu gibi metal rekorlar ile
kablonun her iki ucunda topraklama yaplm olur.
4.1.3.3 KABLO ve LETKENLERN

YERLETRLMES
4.1.3.3.1 GENEL
KE devreler dk gerilimli olduklar iin yakn
evrelerinde bulunan hava hatt veya tek damarl
kablolu iletkenlerin harici elektrik ve manyetik
alanlarndan etkilenebilirler. Bu etkileimi nlemek
iin KE devre kablolar ya ekranl olmal veya
enerji tayan dier kablolardan belli bir mesafeye
yerletirilmelidirler.
KE devre kablolar dier exproof alet kablolarnda
olduu gibi darbelere ve yangna dayankl
olduklar gibi bulunduklar ortamn fiziksel ve
kimyasal artlarna da uygun olmak zorundadrlar.
Bunlarn dnda, KE devre kablolar dier kablolar
ile kartrlma mal ve sehven de olsa dier
devrelerin elektriklerinin KE devreye girmesini
nleyecek tedbirler alnmaldr. Bu maksatla renk
ayrm yaplmal ve KE kablolarn d klf rengi
ak mavi seilmelidir. IEC 60079-14 kullanlan
kablolarn elik zrhl olmas halinde d rengi
serbest brakmaktadr. nk UK ve USA gibi saz
lkeler renk kotuna uymamaktadrlar. Bizce renk
kotu nemlidir. Zrhl veya zrhsz KE devrelerde
kullanlan kablolarn tamamnn d rengi ak mavi
olmal ve dierlerinden ayrt edilebilmelidir. Ayn
zamanda KE devrede kullanlan aletlerin tamamnn
d ak mavi renge boyanmal ve PASSF
ELEMAN larn zerine yalnzca KE devrelerde
kullanlabilecei yazl olarak belirtilmelidir. Bu
konu fahi hatlara neden olmakta, KE iin etkisiz
eleman olan bir anahtar Ex-d tipi bir alete start
butonu olarak balanmaktadr.
Renk ayrmna, kontrol kabinleri, alter kutular
panel, tablo ve panolarda zelikle ok dikkat
edilmeli ve mavi renkli olan ntr hatt ile KE

devre bir birlerine kartrlmamaldr. KE ve
normal devrelerin yan yana olduu panolarda KE
devre zel seperatrlerle ayrlmal ve alan
elektrikilerin devreleri bir birlerine kartrmamas
iin tedbir alnmaldr
4.1.3.3.2 LETKENLER
KE devre iletkenleri dier devre iletkenleri ile ayn
kablo iersinde olamaz. oklu bir kablo iersinde
hem KE ve hem de KE olmayan devre iletkenleri
bulunamaz. KE devre iin ayr bir kablo ekilmesi
zorunludur. Ancak KE devre dier devrenin analizi
ien kullanlmak zorunda ise (g kablolarndaki
kumanda ve pilot devreler gibi) KE devre dier
devre ile ayn kablo iersinde bulunabilir.
ok damarl bir kablo iersinde birden fazla KE

devre bulunmasnn bir mahsuru yoktur. Standart
koyucu KE devrelerin bir birlerini etkilemeyeceini
kabul etmektedir. Tehlikeli ortam patlama riski
asndan doru olabilir. Fakat teknik olarak doru
deildir. Ayr KE devreler ayr kablolar ile
ekilmeli birbirlerine kartrlmamaldr.
4.1.3.3.3 OKLU KABLOLARDA

KULLANILMAYAN DAMARLAR
oklu kablo iersinde kullanlmayan damarlar var
ise bu damarlar kablonun her iki ucunda birbirlerinden ve topraktan ayrlarak izole edilmelidir.
Mterek (associated) devrelerde olduu gibi eer
ayn kablo iersinde toprakl olan dier bir devre
var ise, bu durumda bota duran kablo damarlar
KE devrenin toprakland noktada bir ucunda
topraa balanmal, dier ucunda ise bir birlerinden
ayrlarak izole edilmi ekilde braklmaldr.
KE devrelerde kullanlan kablolarn izolasyonu en
az 500 Volta dayanmaldr. IEC 60079-14 de
izolasyon testinden ve kablolarn dayanaca test
geriliminden sz edilirken kablolarn iletme
geriliminden
bahsedilmemektedir. Bildiimiz
kadar ile kablolar iletme gerilimlerinin 2.5 kat bir
gerilim ile denenirler. Piyasada iletme gerilimi 300
Voltun altnda kablo olmadna gre, 500V teste
ticari piyasada bulunan kablolarn tamam
dayanabilmektedir.
4.1.4 KENDNDEN EMNYETL

DEVRENN TERMNALLENMES
Kendinden emniyetli devre ile kendinden emniyetli
olmayan devreler ok sk yan yana kullanlmaktadrlar. alan elektrikilerin her iki devreyi bir
birine kartrmamas ve dolays ile KE devrenin
bozulmamas iin nlem alnmaldr. Bu nlem
aada izah edildii gibi iki ekilde alnabilir.
a) KE devrenin baland terminaller dierlerinden en az 5 cm aralk braklarak dizilir. (Resim
N-19b de grld gibi)
b) Araya yaltkan veya toprakl iletken bir levha
konularak tedbir alnabilir. Bu durumda
kulanlan levha kk olmamal mmkn ise
gvdenin kanarna 1.5 mm mesafeye kadar
yanaabilecek
ekilde
iyi
bir
ayrma
yaplmaldr.
Terminale balanan canl iletken u ile toprakl
metal gvde arasnda en az 3 mm mesafe olmaldr.
KE terminalleri seerken bu hususa dikkat edilmelidir. Piyasada mevcut klemensler bu mesafeye
uymaktadrlar. Birbirinden farkl iki ayr KE devre
var ise bu devrelerin terminalleri aras da en az 6
mm mesafe bulunmaldr. KE devrelerin de
birbirlerine kartrlmas arzu edilmez. Fakat bu
devrelerin kendi iindeki karklk patlayc ortam
tehlikeye atmaz.
KE kablolarn baland terminaller dierlerinden
ayrt edilebilmeli ve ak mavi renkli terminaller
kullanlmaldr.
KE devreler iin fi piriz kullanlacak ise
dierlerinden farkl olmal ve KE fii dier devre
filerine girmemelidir. Buradan kan anlam, KE
devrelerde
mecbur
olmadka
fi-priz
kullanlmamas ynndedir.
BLDRLER KTABI
Genel prensip olarak KE devre iletkenleri dier

devre iletkenlerinden ayr ekilir ve ayn demet
iersinde bulundurulmazlar. Araya ayrc bir
seperatr konulmaldr. Ancak KE devre iletkeni
ekranl ise birlikte ekilmelerinin, boru veya kanal
iersinde birlikte yrtlmelerinin bir mahsuru
yoktur.
143

4.1.5 KE DEVRELERN
TOPRAKLANMASI
KE devre ya topraktan izoleli olarak tesis edilir
veya almas icab topraklanmas gerekiyor
yalnzca bir noktada ve e potansiyel kuaklamann
baland noktada topraklanr. Devrenin bundan
sonraki devamnda TN-S ebekede olduu gibi asla
topraa balanmazlar. Aksi halde topraktan dnen
akmn hangi yollar takip edecei bilinmez Bu
nedenledir ki akm tayc iletken KE kablo
ekranlar bir noktada topraklanr.
Eer KE devre bir KE trafosu marifeti ile galvanik
olarak ayrlm ise birden fazla noktada topraklama
yaplabilir. Topraktan izoleli KE devrelerde statik
elektriklenme dolays ile dearj tehlikesi olumamasna zen gsterilmeli ve bu maksat ile topraa
0.2 M byk diren ile balant yaplmas
mahsurlu deildir.
Galvanik ayarm bulunmayan KE emniyet
bariyerlerinin (zener) toprak terminali ya
1) E potansiyel kuaklamaya en ksa yoldan
balanmal veya
2) letkenlii yksek olan bir noktada topraklanmaldr (TN-S ebekede) Toprak hattnn evrim
(loop) direnci 1 altnda olmaldr.
BLDRLER KTABI
4.1.6 KENDNDEN EMNYETLLN NCELENMES ve

DORULANMASI
144
Kendinden emniyetli devre oluturulmas kolaydr

ve gnmzde KE bariyerlerin ucuzlamas dolays
ile cazip halede gelmitir. KE devreyi oluturmak
kolay olduu gibi patlayc ortam riske atmakta o
kadar kolaydr. KE devre tasarm konuyu bilen
uzmanlarca yaplmaldr. Eer geni kapsaml bir
skada, l veya otomasyon sistemi oluturulacak
ise (FISCO) ya tesis byk kurululara yaptrlmal
veya exproof konusunda (KE konusunda) akreditite
olmu veya onanm bir kurulutan belge istenmelidir. Bu konuda kstlayc veya zorlayc bir
ynetmelik yoktur. IEC uzman belgeli kiilerce
tasarm ve uygulama istemektedir. Sonuta iveren
istedii gibi uygulama yapabilmektedir. Sanayide
farknda olmadan bolca hata yaplan konulardan

biri de KE devre tasarm ve kurulumu konusudur.
Ticari gaye ile her exproof ekipman satcs KE
malzeme satmakta ve kendine gre bir tasarm veya
kurgu yaparak satn gerekletirip parasn cebine
atmaktadr. Bildiimiz kadar ile Trkeyede faaliyet gsteren hibir satcnn belge verme yetkisi
yoktur ve alc da zaten sormamaktadr. Sorumluluk
ve risk kullancda kalmaktadr. Kullanc da genellikle satcy konuyu bilen zannederek gvenmekte,
tesisini rast gele kurmaktadr. Exproof bir tesisi
inceleme esnasnda bu gibi hatalarn tespiti de
zordur. nk KE l duyargalar minyatr
yapda olduklarndan ben buradaym demezler.
Yerlerinin bulunmas zor olduu gibi normal
devreler ile kark olabildiklerinden balant
devrelerinin dzgn olup olamadklarnn tespiti
etmek zaman alcdr. Ayrca KE devreyi koruyan
zener bariyerler temiz ortamda bulunduklarndan,
yanlzca patlayc ortam dolaan bir inspektrn
(denetleyicinin) KE devrenin detaylarn grmesi
imkanszdr.
KE devre ounlukla l ikaz alarm gibi kk
gerilimle cihaz ve devrelerde kullanlmaktadr.
Patlayc ortam konusunda her nevi risk dnp
dolap kullancda kalmaktadr. malat veya satc
bir ekilde mteri byle istedi veya benim
nerdiim gibi kullanmam diyerek kendini
kenara atabilmektedir. Bizim kullanclara nerimiz
imalatdan belge istemeleridir. malatlarn
sattklar aletlerin paketinde kullanma klavuzu
bulunmakta ve bu klavuzda nasl kullanlaca
yazldr. Bir iki elemandan oluan basit devreler
iin klavuz yeterli olabilir ve ou firmalar
rnekler de vermektedirler. KE devre diinde ve
eleman says arttnda olay deimekte ve konuyu
bilen uzmanlk gerektirmektedir
KE devre elamanlar nasl seilir ve nasl tasarm ve
uygulama yaplr yazmzn konusu olmadndan
konuya devam edilmeyecektir.Yalnz bir fikir
vermesi iin KE devrelerin nasl doruland ekil
N-20 de resmedilmitir.
4.2 KORUMA SEVYES EPL-a

OLAN ALETLERN KURULMASI
Patlama riski yksek olan tehlike blgesi 0 (zone 0)
sahalarda kullanlan Ex-ia sertifikal, a koruma
seviyesinde (EPL) imal edilmi KE alet ve devreleri
kurarken dier tehlike blgesi 1 ve 2 de (EPL-b ve
c) uygulanan tedbirlere ilaveten aada izah
edeceimiz hususlara da dikkat edilmelidir.
EPL-a koruma seviyesinin tarifi biraz kark ve
anlalmas zordur. stenen ana zellik koruma
seviyesinin yksek olmasdr. Bu maksatla ayn
anda iki arza meydana geldiinde exproof koruma
ncelikle tehlike blgesi 0 (zone 0) da kullanlan

KE aletler IEC 60069-11 e uygun imal edilmi
olmal ve etiketlerinde EPL-a seviyesinde
korunduklarn belirten Ex-ia iareti yazl
olmaldr. KE devrede kullanlan etkisiz elemanlar,
kablolar, devrenin azami kapasitans ve endktans
yine ayn standartta n grlen ia artlara uygun
seilmelidir. nk ia seviyesinde istenen azami
toplam empedans dierlerinden daha dktr.
Alnmas gereken emniyet faktr yksektir ve
dolays ile akm seviyeleri dktr. IEC 60079-11
de akm seviyeleri tablo halinde verilmektedir.
Dolays ile Ex-ia seviyesinde kullanlan bariyerler
daha hassas ve daha pahalldrlar.
Standart koyucu yakna kadar ia ve ib seviyesi
iin galvanik izolasyon istiyor idiyse de son
srmlerinde bundan taviz vermitir.
Ex-ib
seviyesinde korunan KE aletlerde galvanik
izolasyona yani trafolu g kaynana gerek
kalmamtr. Bylece KE bariyerler ucuzlam ve
klerek minyatrlemitir. Ancak yine de ia
seviyesinde galvanik izolasyon istenmektedir. Bu
izolasyon temiz blgede bulunan bir trafo ile
yaplabildii gibi KE g kaynanda veya KE
bariyerde de uygulanmaktadr. Genellikle KE g
kaynaklar trafoludur.
KE devreler dk gerilim ile altklar iin
topraktan gelen kk gerilimli dalgalanmalardan
etkilenebilmektedirler. Bu nedenlerle bizim
kullanclara tavsiyemiz ucuza kamadan KE
devrelerde daima galvanik izoleli g kaynaklar
kullanmalar dorultusunda olacaktr. ster Ex-ia,
isterse Ex-ib olsun tm KE devreler galvanik izoleli
ve topraktan ayrlm (izolele edilmi) olmaldr.
Ex-ia devrenin zor taraf devrenin kurulumunda
deil yukarda izah edilen kendinden emniyetliliin dorulanmas ve tasarlanmasnda ve
kullanlan aletlerin seimindedir.
Tesisin kuruluu, kablolar, topraklama ve saire
yukarda izah edildii gibi ib ve ic seviyeleri ile
ayndr.
IEC 60079-26 Zone 0 blgedeki bir aleti besleyen
kablonun ya conduit iersine alnmasn veya toprak
kaana kar korunmasn istemektedir. Bunun
sebebi EPL-a tarifinde iki ayr bamsz korumann
istenmesidir.
ki ayr ve bamsz koruma uygulamas her alette
mmkn deildir. Buna birka rnek verelim:
1) Yaklam ve konum anahtarlar gibi endktif

vericiler (transmitter) Ex-ib koruma tipinde imal
edilip reine iersine gmldklerinde (Ex-ma
tipi koruma) ift korumaya sahip olmu olurlar
ve aletin tamam EPL-a seviyende kurunmu
olur.
2) Ex-ib olarak imal edilen LED lambalar Ex-d
gvde iersine yerletirildiklerinde iki bamsz
korumaya sahip olmu olurlar ve EPL-a
saylrlar
3) Ex-d gvdeye yerletirilen Ex-ib korumal l
sensrleri de EPL-a saylr.
4) Ex-ib aletlere kumlu koruma Ex-q tatbik
edildiinde EPL-a seviyesine terfi ederler
5) Ex-mb olarak imal edilen elektro vanalar Ex-d
tipi gvde iersine alndklarnda ayn ekilde
a koruma seviyesine km saylrlar.
6) Ex-e tipi artrlm emniyetli korunan aletler
basnlandrlm
kap
iensine
(Ex-px)
alndklarnda bir birinden bamsz iki ayr
korumaya sahip olmu olurlar.
5.0. BASINLANDIRILMI KAPLAR

Ex-p
Ex-p korumal basnlandrlm mahfazalar pek
yaygn olmadklar gibi kurulum ve iletilmeleri de
zor ve uzmanlk isteyen bir konudur. Bu konuda
kurulum ve iletme esnasnda dikkat edilecek ok
nokta mevcuttur. Yaygn olmad iin okuyucularmza da bir katks olmayaca dncesi ile bu
konu pas geilmitir.
6.0. Ex-n TP KORUNAN ALETLER

DE ALINACAK LAVE NLEMLER
Dier aletlerde olduu gibi etiketinde U iareti
olan ve o aletin komponent olarak retildiini
belirten muhafazalar dzgn sertifikalar ve etiketleri olmadka patlayc ortamlarda kullanlamazlar.
Ark karmayan nonsparking aletler piyasada 4 alt
grupta bulunmaktadrlar. Bunlar:
Ex-nA; Ex-e tipi korumann hafifletilmi eklidir.
Ark karmayan ve d yzeyi fazla snmayan
aletlerdir. Elektrik motorlar bir rnek olarak
verilebilir.
Ex-nC: Ex-d tipi korunann hafifletilmi eklidir.
Ark karan ksmlarn tam kapal kaba
konularak arkn szmas nlenmektedir. Byk
gl alter ve kesicilerde deil ufak gl
akm 16 amperi ve hacmi 20 cm3 amayan
anahtarlarda uygulanmakta ve piyasada
hermetik kapal olarak ad adlandrlmaktadr.
Ex-nR; Havalanmas snrl olan ve dolays ile
patlayc gazn girmesi snrlandrlm olan
BLDRLER KTABI
zelliinin kaybolmamas istenmektedir. rnein

Ex-ib seviyesinde korunan bir dedektr Ex-d tipi
bir exproof gvde iersine yerletirildiindi EPL-a
seviyesinde korunmu saylr.
145

aletlerdir. Aydnlatma armatrlerinde tatbik
edilmektedir.
Ex-nL: Ex-ib tipi korumann hafifletilmi bir
eklidir. Enerjisi snrlanm devrelerdir ve
gnmzde kendinden emniyetlilik uygulamasnn c katagorisi olarak IEC 60079-11 de
yerini almtr ve Ex-ic ile edeerdir. IEC
60079-15 kapsamndan karlmtr.
Ex-nP: Bilinen basnl korumann (Ex-p) basitletirilmi ve uygulama artlar hafifletilmi bir
versiyonudur. IEC 60079-2 de Ex-pz ad altnda
basnl korumann nc kategorisi olarak bu
standart kapsamna alnmtr
MOTORLAR
Ex-n tipi nonsparking aletler ancak tehlike blgesi
2 ortamlarda kullanlabilmektedirler. Standart
koyucu bu aletleri de IEC 60069-0 de n grlen
rutin testlere tabi tuttuundan Ex-n tipi aletler ucuz
olmaktan kmlar dier tip aletler ile ayn
seviyeye yanamlardr. Bu aletleri ucuz klan
yapm zelliklerinden ziyade onanm kurulutan
AT-tip testi sertifikas istememeleri, imalatnn
kendi aklamasnn (deklerasyon) yeterli olmasdr.
Bu durumda kullanc olarak Ex-c seviyesinde
korunan alet yerine Ex-b seviyesinde korunan alet
almak daha gvenli olmaktadr.
Tesisat kurulumunda dier tip aletlerden fark
yoktur. Kullanlan kablo rekorlar Ex-n tipi de
olabilmekte, ayn topraklama ve contalama
usullerine uyulmaktadr.
BLDRLER KTABI
letme gerilimi 1000 Voltu aan Ex-n tipi

korunmu elektrik motorlar alma koulu S1 ve
S2 dnda rnein S3,S4 olmal ve motorun yol
almas esnasnda patlayc ortamn motora sirayet
etmemesi gerekir. nk byk ve yksek
gerilimle motorlarda kalknma esnasnda statordan
rotora statik elektrik ark atlama ihtimali vardr.
146
Frekans konverteri veya yumuak yol verici

kullanan Ex-n tipi motorlara bir istisna
tannmamtr, Ex-e tipi ile edeer tutulmaktadr.
Ex-e tipi korumada olduu gibi konverter veya
yumuak yolverici motor ile ayn gvdede olacak,
birlikte denenmi ve mterek sertifikal
olacaklardr. Bu aletlerin sonradan taklmas
durumunda motor sarglarndaki termistrler
devreye alnarak motorun ar snmasna kar
nlem alnacaktr.
Motorlarn alma ekilleri
aadaki tabloda zetlenmitir.
nelerdir
ksaca
MOTORLARIN ALIMA ARALIKLARI

S1
Uzun sreli
alma
S2
Ksa sreli
alma
S3
Kesikli
periyodik
alma
S4
Ar kalknmal,
kesikli
periyodik
alma.
S5
Aralkl
periyodik
alma,
elektrikli
frenlemeli
S6
Deiken yk
altnda srekli
alma
S7
Elektrikli
frenleme ile
srekli alma
S8
Periyodik
deiken yk ve
devir saysnda
aralksz alma
Motor sabit yk altnda sl dengeye

ulaana kadar almaktadr. Durma
aralklar motorun alma ssna
ulamas kadar uzundur.
Motor sabit ykte almakta fakat
sl dengeye varmadan
durdurulmaktadr. Durma sresi ise
motorun ortam scaklna kadar
soumasna yeterli olmaktadr.
Pe pee, sabit ykte, ayn aralkta
alma ve ayn aralkta durma
eklinde periyodik alma
durumudur. Motor alma sresince
hibir zaman sl dengeye ulalamaz
ve kalknma akm motorun
snmasn etkileyecek dzeyde
deildir.
S3 de olduu gibi sabit ykte kesikli
periyodik alma ekledir. S3 den
fark yol alma sresi uzundur ve
kalknma akm snmay etkileyecek
boyuttadr. Yol almas uzun ve zor
olan motorlardr.
Sabit yk altnda periyodik alma
durumudur. Motor hem ykl ve
hem de bota alma durumundadr.
Elektrik frenlemeli olan motor
durmakszn alma durumundadr.
Ayn aralklarla periyodik olarak
sabit yk altnda veya bota hem yol
alma ve hem de alma durumunda
olan ve almasna hi ara
verilmeyen motorlar.
Sabit yk altnda periyodik
aralklarla yol alma, alma ve
elektrikli frenleme uygulanan hi
dinlenmeyen motorlar
Ara vermeksizin ve durmakszn
deiken yk ve devir saylarnda
pe pee aralksz alma koulu
IEC nin motor alma periyotlar ile ilgili

Amerikan NEMA tarifi farkldr. NEMA ok fazla
ayrm yapmamakta, srekli aralkl ve zel alma
gibi ksma ayrmaktadr.
PATLAYICI ORTAM BULUNAN TESSLERDE

PROJELENDRME ve RUHSAT LEMLER
Murat YAPICI
Elektrik Mhendisi
zmir ube
e-posta: murat.yapici@emo.org.tr
Son yllarda gnlk yaantmzda enerji ihtiyalarmz

karlarken kullandmz kaynaklarn eitliliindeki art
ve bu kaynaklarn i ie olmas normal almada ve hata
esnasnda eitli tehlikelere neden olabilmektedir.
statistiklere bakldnda da Elektrik konta(ark) yangn
sebeplerinin en banda yer almaktadr. Buna ramen
projelendirme, yap kullanm izni ve inat ruhsat alnmas
aamalarnda dikkatle incelenmesi gereken patlayc ortam
oluan tesislerde Elektrik tesisatlarnn projelendirmesi,
uygulanmas ve denetlenmesine ilikin bir mevzuat
bulunmamaktadr. ATEX direktiflerinden uyarlanan,
alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl ile Sanayi ve Ticaret
Bakanlnn kartt ynetmelikler dnda bu konunun
bir paras olan yangndan korunma hakknda, Bakanlar
Kurulu tarafndan yaynlanan, Binalarn Yangndan
Korunmas Hakknda Ynetmelik ise ksmen Ex-proof
tesisattan bahsetmekte ise de bu ynetmelik sanayi
tesislerinde iletilememektedir. Bu noktada yaplacak
dzenlemelere k tutmak amacyla ilgili ynetmelikler ve
standartlar gz nne alnarak gr ve neriler
sunulacaktr.
GR
Patlayc ortamlarla ilgili alnacak tedbirler konusunda
lkemizde yaynlanm mevzuata bakldnda, 26.12.2003
tarih ve 25328 sayl Patlayc Ortamlarn Tehlikelerinden
alanlarn Korunmas Hakknda ynetmelik ile
30.12.2006 tarih ve 26392 sayl Muhtemel Patlayc
Ortamda Kullanlan Tehizat Ve Koruyucu Sistemler le
lgili Ynetmelik bulunmaktadr. Patlayc Ortamlarn
Tehlikelerinden alanlarn
Korunmas
Hakknda
ynetmeliin amac, patlayc ortamlarn tehlikelerinden
alanlarn salk ve gvenliini korumak iin alnmas
gereken nlemlerin belirlenmesidir[1]. Muhtemel Patlayc
Ortamda Kullanlan Tehizat Ve Koruyucu Sistemler le
lgili ynetmeliin amac ise, patlayc ortamlarda
kullanlan tehizatn ve koruyucu sistemlerin gvenli olarak
piyasaya arz iin gerekli emniyet kurallar ile uygunluk

deerlendirme prosedrlerine ilikin usul ve esaslar
belirlemektir[2].
Bu ynetmelikler, tesislerin belli bir standarda ve bilgi
birikimine gre yapld kabulyle hazrlandndan
mevcut tesislerde uygulanabilirlii mmkn olmayabilir.
Gerekli alt yap hazr deilse mevcut ynetmeliklerimizi
uygulamak ve istenen gvenlik tedbirlerini salamak
imknsz hale gelir. Bundan dolay bu tr tesislerin
projelendirme aamasndan enerji msaadesine, inaat
ruhsatndan yap kullanm izin belgesine kadar olan srete
yaplacak dzenlemeler, mevcut ynetmeliklerin ilerliini
daha salkl hale getirecektir.
Patlayc ortam oluan tesislerde projelendirme ve ruhsat
ilemlerini disiplin altna almak iin yaplacaklar srasyla
belirtmek gerekirse;
naat ruhsatndan nce tasarm aamasnda muhtemel

patlayc ortam bulunan tesislerde Tehlikeli Saha
Plannn TS_3491_EN_60079-10 a gre oluturulmas,
Elektrik ve mekanik projelerinin, nceden oluturulmu

Tehlikeli Saha Plan dikkate alnarak hazrlanmas ve
ilgili onaylara Tehlikeli Saha Plan ile birlikte
sunulmas,
Projelendirme ve yapm aamasnda bu tr tesislerde

eitimli personel altrlmas,
Tesisin abonelik, yap denetim ve yap kullanm izin

belgesi ilemleri aamasnda ilgili meslek odalarndan
Tesisat Denetim Raporu alnmas,
Mevcut tesislerin denetlenmesi ve son durum

projelerinin hazrlanmas konularn en bata
sralayabiliriz.
Tehlikeli Saha Plannn Oluturulmas
Tehlikeli Saha Planlar, tesisin tamamn tasarlayan ve

tehlikeli blgelerin neresi olduuna karar veren proje
mellifi veya detay mhendislik hizmeti veren kii
BLDRLER KTABI
ZET
147

tarafndan TS_3491_EN_60079-10 Yanc Gaz ortamlarda
Tehlikeli blgelerin snflandrlmas ve TS EN 60079-10-2
Yanc
Toz ortamlarnda
Tehlikeli
blgelerin
snflandrlmas standartlarna gre hazrlanmaldr. Bu
standartlar
tutuma
riskinin
deerlendirmesinde
kullanlabilecek kstaslar belirlemekte ve bu riskin
azaltlmas iin kullanlabilecek tasarm ve kontrol
parametreleri
hakknda
klavuzluk
bilgilerini
vermektedir[3]. Blge snflandrmas, patlayc gaz
ortamlarnn meydana gelebilecei yerlerde, cihazlarn bu
ortamda emniyetle kullanlabilmesini temin etmek zere,
cihazlarn seilmesini ve montajn kolaylatrmak
amacyla, gaz gruplarn ve scaklk snflarn dikkate
alarak, ortamn analiz edilmesi ve snflandrlmas
metodudur[3]. Bu temel deerlendirmeler proses
tesislerinin tasarm gelitirmesinin erken safhalarnda
incelenmeli ve blge snflandrma almasnda birincil
ncelie sahip olmaldr.
Projelendirme
Tesisin projelendirme aamasnda ilk bavurulmas gereken

klavuz Tehlikeli Saha Plandr. Gerek tesisat tasarmnda
gerekse donanm seiminde bu planlarda belirtilen alanlarn
koruma snfna gre ilgili tedbirler alnmal, hesaplamalar
yaplmal ve donanmlar seilmeli, projeler ve malzeme
listeleri buna gre oluturulmaldr. Proje mellifi patlayc
ortamlardaki tesisat ve uyulmas gereken kurallarla ilgili
olan ATEX direktifleri konusunda eitim alm olmaldr.
Proje hazrlama ve donanm seim kstaslar Proje
Aklama Raporunda belirtilmeli, inaat ruhsat ve enerji
msaadesi amasnda projeler ilgili idarelere onaya
sunulurken onay makam tarafndan projeler ile birlikte
Tehlikeli Saha Plan da istenmelidir.
BLDRLER KTABI
148
Personel
Patlayc ortam oluan tesislerin kimler tarafndan

tasarlanaca, kimler tarafndan projelendirilecei ve
kurulumunun yaplaca gvenlik asndan ok nemlidir.
Patlayc ortamlardaki elektrik tesisat farkl olduu ve zel
bir bilgi birikimi gerektirdiinden konuya ilikin eitim
almam bir personelin inisiyatifine brakmak doru
olmayacaktr. Mevcut uygulamalarda, tecrbeye dayal
bilgi birikimiyle ve iletmelerde bu tr tesisatlar hakknda
bilgisi
olan
sorumlularn
gzetiminde
tesisatlar
yaplmaktadr. lkemize yurt dndan ve farkl
standartlarda gelen projelerle oluan bu bilgi birikimi
zaman iinde gncelliini kaybedebilmektedir. Ulusal ve
uluslar aras standartlarda zaman iinde ileyii daha
salkl yrtebilmek adna deiiklikler yaplp
yaynlanmakta, zellikle patlayc ortamlarda lkemizde
yaynlanan ynetmelik ve standartlar uluslar aras
standartlara dayandrldndan deiiklikler de zaman
kaybetmeden idare tarafndan kabul edilmektedir. Dzenli
bir eitim almayan personel doal olarak bu gelimelerden
haberdar olmayacaktr. Uygulamaclar ise eski bilgi
birikimlerine gvenerek yeni iler yapmaya devam
edecektir. Eski bilgi birikiminin kullanlmas iletme
asndan tehlike arz etmeyebilir fakat gereksiz donanm
kullanm maliyetleri arttraca gibi sonrasnda
ynetmeliklere uyumsuzluk asndan tesiste sknt
oluturabilecektir.
Bu tesisatlar projelendirecek ve yapmnda alacak
uygulamaclarn ehliyetli olmas veya bu konuya ilikin
eitimi alm olmas gerekmektedir. Ne yazk ki, bu konuda
da hem lkemizde hem Avrupada boluklar
bulunmaktadr. Dorudan ilgili olmasa da bu konuya yakn
olan iki standart mevcuttur: TSE IEC 60079-19 Patlayc
Gaz Ortamnda Kullanlan Cihazlarn Onarm ve Byk

Bakmlar ile TSE EN 60079-14 Tehlikeli Alanlardaki
Elektrik Tesisat. Bu iki standart yine iin nasl yaplacan
tarif etmekte, iin kim tarafndan yaplacan kapsam
dnda tutmaktadr. IECEXin bu konuda almalar
arasnda
yer
alan
Patlayc Atmosfer iin
hayta
Personel Yeterlilikler Sertifikas Programnn
geirilmesi
ve
uygulanmas
zerinde
allma
yrtlmelidir.
Abonelik ve Yap Kullanm zni
lkemizdeki mevcut ileyite abonelik ilemlerinde yap

kullanma izni veya yap ruhsat aranmaktadr. Yap
kullanma izni verilirken idare tarafndan yap denetim
kuruluu raporu istenmektedir. Yrrlkteki Yap Denetim
Kanunu gerei yap denetim kurulular, yap ruhsatnn
alnd tarih ile yap kullanma izninin alnd tarih
arasndaki dnemde, Bakanlktan ald izin belgesi ile
denetim yapmaktadr[5]. Yap denetim kurulular;
Yapnn, ruhsat ve ekleri ile mevzuata uygun olarak

yaplmasn denetlemek,
Yapm ilerinde kullanlan malzemeler ile imalatn

proje, teknik artname ve standartlara uygunluunu
kontrol etmek ve sonularn belgelendirmek,
malzemeler ve imalatla ilgili deneyleri yaptrmak,
Yapnn ruhsat eki projelerine uygun olarak ksmen

veya tamamen bitirildiine dair ilgili idareye rapor
vermekle ykmldr.
Yapm sresi boyunca yap denetim kanununun

uygulanmasnda, yap denetim kurulular imar mevzuat
uyarnca ngrlen fenn mesuliyeti ilgili idareye kar
stlenir[5].
Yapm sresince, zellikle deneti mhendisler, patlayc
ortam oluan tesislerde denetim yapabilmek iin patlayc
ortamlardaki tesisat ve uyulmas gereken kurallarla ilgili
olan ATEX direktifleri konusunda eitim almaldrlar. Yap
denetim kurulular ilgili idareye bunu belgelemelidirler.
dareler de ruhsat ve yap kullanm izni aamasnda ilgili
meslek odalarndan Patlayc Ortamlarda Tesisat denetim
raporu istemelidir.
Devreye
alnan
tesislerde,
Patlayc
Ortamlarn
Tehlikelerinden alanlarn
Korunmas
Hakknda
Ynetmelik gerei, periyodik denetimler TS EN 60079-17
Patlayc Gaz Ortamlarda Elektrik Tesislerinin Muayenesi
ve Bakm standardna gre dzenli aralklarla
yaplmaldr[1][4].
Mevcut Tesislerin Denetlenmesi ve

Son Durum Projelerinin
Hazrlanmas
Patlayc
Ortamlarn
Tehlikelerinden
Korunmas Hakknda Ynetmelie gre,
alanlarn
Patlayc ortam oluabilecek ksmlar bulunan ve

30/6/2006 tarihinden sonra alacak iyerleri ise bu

Ynetmelikte
kurulacaktr.
belirtilen
artlara
uygun
olarak
Patlayc ortam oluabilecek ksmlar bulunan ve

30/6/2006 tarihinden nce alm olan iyerleri, bu
Ynetmeliin yaymland tarihten itibaren en ge
yl iinde bu Ynetmelik hkmlerine tam olarak
uygun hale getirilecektir.
Patlayc ortam oluabilecek ksmlar bulunan

iyerlerinde 30/6/2006 tarihinden sonra herhangi bir
deiiklik, eklenti veya tadilat yapldnda, iveren bu
Ynetmelik hkmlerine tam olarak uyulmasn
salayacaktr[1].
Bu ynetmelie gre zellikle 2006 ylndan nce alm

patlayc ortam oluan iyerlerinin idare tarafndan
denetlenmesi byk nem arz etmektedir. 2006 ncesi
alan tesisler incelendiinde mevcut ynetmelie uygun
olmayan birok blm grlecektir. Bu tesislerin
ynetmelie uygun hale getirilmesiyle birlikte son durum
projesinin oluturulmas kanlmaz olacaktr. Ynetmelie
uyumlu hale getirilen ve son durum projesi yaplan tesisin
periyodik denetimleri de daha salkl yaplacaktr. 2006
ncesi alm iyerlerine yeni ruhsat ve yap kullanm izni
veriliyormu gibi ilem yaplp ilgili meslek odalarndan
Patlayc
Ortamlarda
Tesisat
denetim
raporu
istenmelidir[4].
hale getirilmelidir. TMMOB bnyesinde ilgili odalarn

temsilcilerinden oluan bir alma grubu oluturulmaldr.
Kazalar olduktan sonra deil, olmadan gerekli tedbirlerin
alnmas mhendislik yaklamnn bir gerei olduundan,
Tesis Denetleme ve Uygulamalar konusunda ilgili
bakanlklarla ortak allarak mevzuat oluturulmal, bu tr
denetimlerde ve devreye almalarda meslek odalarmz da
idare tarafndan aranr hale getirilerek gelecekte
iletmelerde
daha
gvenli
alabilme
imkan
salanmaldr.
KAYNAKLAR
[1.] 26.12.2003
tarihli,
Patlayc
Ortamlarn
Ynetmelik
[2.] 30.12.2006 tarihli, Muhtemel Patlayc Ortamda
Kullanlan Tehizat Ve Koruyucu Sistemler le lgili
Ynetmelik (94/9/AT)
[3.] TS 3491 EN 60079-10 Tehlikeli Blgelerin
Snflandrlmas Standard
[4.] TSE IEC 60079-17 Patlayc Gaz Ortamnda Elektrik
Tesislerinin Muayenesi ve Bakm Standard
[5.] 13.07.2001 tarihli Yap Denetim Kanunu
SONU
Bu kadar ok eitlilii, gelimeleri ve riskleri olan
Patlayc Ortamlarda alrken daha dikkatli olunmas ve
gelimelerin daha dinamik bir ekilde takip edilmesi bir
zorunluluk olduundan bu konu sadece alma Bakanl
ile Sanayi ve Ticaret Bakanln deil devletin dier
kanun yapclarn ve denetleyicilerini de ilgilendirir hale
gelmitir. Bu nedenle Patlayc Ortam oluabilecek
iletmelere ruhsat, onay ve kabul yapan kurumlarn da konu
hakknda bilgilenmesi ve bildiride sralanan srelerin
uygulanr hale getirilmesi gerekmektedir. Elektrik
Mhendisi, Kimya Mhendisi, Maden Mhendisi, Makine
Mhendisi veya Petrol Mhendisi bulunmayan kurumlarn
bu sreler iin personeline konu hakknda eitimler
aldrmas ve ilgili meslek odalarndan yardm almas
salanmaldr.
Kimya Mhendisleri Odas, Maden Mhendisleri Odas ve

Petrol Mhendisleri Odas gibi meslek odalar Patlayc
Ortam oluturabilecek gaz, sv ve tozlarla ilgili yaynlar
kartp ilgili meslek odalarn ve idareyi bilgilendirmeli, bu
yaynlar nda proje aamasnda gerekli tedbirler
alnmaldr. Bu tr tesislerde alan mhendislere, onay ve
kabul makamndaki kamu grevlilerine ynelik Meslek i
Srekli Eitimler dzenlenmeli ve bu eitimler zorunlu
BLDRLER KTABI
Konuya ilikin sorumluluk Patlayc Ortamlarda tesisat

standardna uygun yapmakla sona ermemekte, iletmeyi
prosedrlere uygun altrmak ve tesisin mr boyunca
denetimlerini yapmak gerekmektedir. Bu aamada meslek
odalarmzn, ana ynetmeliklerinde de belirtildii gibi,
lke, kamu ve meslek karlarnn gzetilmesi adna,
ncelikle gvenlik asndan ortak bir alma balatmas
yerinde bir karar olacaktr. zellikle Elektrik Mhendisleri
Odas projelendirme ve uygulama esaslar konusunda
mevzuat almalar yapmal, projenin bir paras olan
Tehlikeli Blge Snflandrmasnda konunun uzman
Kimya Mhendisinden gerekli bilgileri almaldr.
149
BLDRLER KTABI
150
Endstriyel Tesislerde Patlayc, Yanc ve Zehirli Gazlar in Gaz Alglama

Sistemleri
zkan KARATA
EMO stanbul ubesi
sttek stasyon Teknolojileri Mhendislii Ltd. ti
ozkan.karatas@isttek.com
zet
Endstriyel retim srelerinin gelimesiyle birlikte farkl
amalarla sanayi tesislerinde kullanlan yanc, zehirli veya
inert gazlar iin sznt ve kaza riski her zaman byk bir
tehlike arz etmektedir. Bu szntlar sonucu yaanlan
kazalarda byk maddi hasarlarn yan sra can kayplar da
ska yaanmaktadr. Muhtemel kaza risklerini engellemek
amacyla ilgili kurumlar uluslararas ynetmeliklere uygun
olarak yasal zorunluluklar getirmilerdir. Gaz szntlar ve
birikmeleri gzle grlemeyecei iin gazn yapsnn ve
karakteristik zelliklerinin bilinmesi ve bunlara uygun gaz
alarm sistemlerinin seilerek doru olarak yerletirilmesi ile
muhtemel kaza riskleri minimum seviyeye indirilebilir.
2. Risk Durumlarna Gre Gaz eitleri

Gazlar potansiyel risk oluturma durumlarna gre temel
olarak gruba ayrlrlar.
Yanc Gazlar.
Zehirli Gazlar.
nert(Ntr) Gazlar
2.1. Yanc Gazlar ve Gaz Tespitinde Genel Kavramlar

Termal bir reaksiyonun ortaya kmas iin ortamda, oksijen
veya hava, ate kayna ve yanc maddenin uygun olarak
bulunmas gerekir. Bu bileen ekil 1de grld gibi
patlama genini oluturur.
1. Giri
Ate Kayna
Gaz, maddenin halinden biridir. Gaz halindeki maddenin

younluu ok az, akkanl son derece fazladr, belirli bir
ekli ve hacmi yoktur. Gaz oluturan ok saydaki molekl
rastgele(random) ve kaotik(chaos) olarak srekli birbirlerine
ve bulunduklar blgenin yzeyine arparlar, bu yzden
gaz ad kaos(chaos) kelimesinden gelmitir.
Bulunduu yerde ayn younlua sahip olma karakteristii

gazlarn ve yanc sv buharlarnn genel zelliidir. Btn
gazlarn genileme ve skma katsaylar ayndr. Ayn
scaklk ve basn altnda belirli hacimdeki herhangi bir gazn
molekl says ayndr. te bu yzden gaz miktarlar
genellikle hacim olarak llr. lmler yksek
konsantrasyonlarda yzdesel olarak hacmen(%Vol), dk
konsantrasyonlarda ise milyon adetteki partikl says (ppm
V) belirtilerek yaplr.
Gazlar farkl younluklarda bile olsa genlemeleri srasnda
aralarnda herhangi bir ayrc blm olumaz. Havadan ar
olan gazlar yer seviyesine doru, havadan hafif olan gazlar ise
tavan seviyesine doru birikirler. Dk konsantrasyonlarda
tavan blgesinde ar gazlara ve taban seviyesinde hafif
gazlara rastlamak mmkndr.
Hava
Yanc Madde
ekil 1: Patlama geni

Yanc btn sv bileiklerin ortam ssna eit veya daha
dk derecelerde parlama noktalarna sahip olduu gaz
buharlarnn hepsinin alt patlama snrlar olduu dnlmeli
bu yzden kullanldklar yerlerde mobil veya sabit tipli gaz
detektr sistemleri ile srekli izlenmelidir. Ortamda farkl
patlayc/parlayc bileikler varsa izleme sistemi bunlarn
tamamna ve oluturabilecekleri muhtemel bileikleri de
izlemeye uygun olmaldr. Byle durumlarda kullanlan
sensrlerin ortamda bulunan ve en az duyarl olunabilen
bileie kalibre edilmesi tavsiye edilir.
Bir gazn yanmas iin hava iinde yeterli miktarda olmas
gerekir. Yanma iin havada olmas gereken en az gaz
miktarna Alt Patlama Snr LEL (Low Explosion Limit)
denir.
BLDRLER KTABI
Gazlar ok hzl olarak birbirlerine karrlar, ok az bir miktar

gaz serbest braklm bile olsa birka saniye iinde bulunduu
ortam tamamen kaplar.
151
Gaz konsantrasyonu havada hacmen belirli bir seviyenin

zerine karsa ortamda yeterli miktarda Oksijen olmayaca
iin patlama gereklemez buna ise st Patlama Snr, UEL
(Upper Explosion Limit) denir. ekil 2de Metan gaz iin alt
ve st patlama seviyeleri grlmektedir.
ateleme noktas yada yakt tutuma noktas denir. Tablo 2de

baz gazlar iin ateleme nokta deerleri gsterilmitir. Gaz ve
hava karmnn atelenmesi iin gerekli olan minimum
enerjiye ise minimum ateleme enerjisi M.I.E(minimum
ignition energy) denir. Kendinden emniyetli sistemlerin
tasarlanmas bu konsepte dayanr. Bir elektronik devrenin
alrken kartabilecei enerji M.I.E deerinin altna set
edilemezse devrenin kendinden emniyetli olmas mmkn
olmayacaktr. Btn kimyasal bileikler iin bir eik deerinin
altnda kalmas halinde tutumann gereklemeyecei
tutuma karakteristikleri belirlemek mmkndr. ekil 3de
Hidrojen iin minimum ateleme enerji grafii grlmektedir.
Tablo 2: Baz gazlar iin alt-st patlama snr, parlama
noktas ve ateleme noktas deerleri
ekil 2: Alt ve st patlama snrlar

Patlama Snr
Alt
st
Tablo 1: Baz gazlar iin patlama ve parlama noktalar

Bileik
Forml
Asetilen
Etanol
Btan
Benzen
C2H2
C2H5OH
C4H10
C6H6
H2, CO, CH4,
Dier
%20-30
Propan
%70-80 Btan
H2
CH4
CH3CH2CH3
LNG
LPG
Hidrojen
Metan
Propan
Parlama
Noktas C
Gaz
12
Gaz
<0
Yanclk
%LEL
2,5
3,5
1,5
1,3
Gaz
4,5
Gaz
Gaz
Gaz
Gaz
4
5
2,1
BLDRLER KTABI
Parlayc svlarn hemen yzeyinde veya bulunduklar

kaplarn iinde, yeterli buhar karabildikleri ve hava ile
tutuabilir en dk scakla parlama noktas(flash point)
denir. Parlama noktas dtke maddenin tutumas
kolaylar. rnein parlama noktas -400 C olan benzin,
parlama noktas 1110 C olan Etilenglikole (Antifriz) gre
ok daha parlaycdr. Tablo 1de baz gazlar iin patlama ve
parlama noktalar grlmektedir.
152
Asetilen
Aseton
Etil Alkol
Btan
CO
Etan
Etilen
Hidrojen
Metan
ETO
Propan
Tolen
2,5
2,2
3,3
1,9
12,5
3,0
2,7
4,0
5,0
3,0
2,1
1,2
81
13
19
8,5
74,2
12,5
36
75
15
100
9,5
7,1
Parlama
Noktas
C
-20
13
-104
Ateleme
Noktas
100
465
363
365
605
472
409
400
537
429
450
460
2.2. Zehirli Gazlar ve Gaz Tespitinde Genel Kavramlar

Yenme, yutulma solunma veya deri yoluyla emilmesi halinde
basit yaralanmalardan lme varan zararlara neden olabilecek
kimyasal gazlara zehirli gazlar veya buharlar denir. Bu tip
gazlara pek ok farkl ekilde maruz kalmak mmkndr.
Toksik gazlara maruz kalma Zaman Arlkl Ortalama
TWA(Time
Weighted
Average)
ilkelerine
gre
hesaplanmaldr. Buna gre 8 saatlik i gnnde her hangi bir
salk sorununa neden olmayacak durum kiinin maruz
kalabilecei normal konsantrasyon olarak kabul edilir. Toksik
gaz maruz kalma limitleri mesleki kurumlar tarafndan lke
standartlarna
gre
belirlenir.
Kurumlar
genellikle
ACGIH(American Conference of Governmental Industrial
Hygienists) tarafndan belirlenmi ksa zamanl maruz kalma
limitlerini STEL(Short Time Exposure Limit) referans olarak
alr.
ngilterede kabul edilen referanslar COSHH(Control of
Substances Hazardous to Health) olarak bilinir ve HSE(Health
and Safety Executive) tarafndan EH40 klavuzunda belirtilir.
Klavuzdaki tanmlar yledir;
ekil 3: Minimum ateleme enerji grafii

Havayla birlemi bir bileiin herhangi bir ate kaynana
gerek olmadan kendiliinden tutuabilecei minimum sya
MEL(Maximum Exposure Level) Maksimum Maruziyet

Seviyesi.
LTEL(Long Therm Exposure Limit) Uzun dnem maruz
kalma deeri. 8 saatlik gnlk alma boyunca.
STEL(Short Therm Exposure Limit) Ksa dnem maruz kalma

deeri. 15 dakikalk periyodu iinde maruz kalnabilecek
kabul edilebilir deerdir.
Almanya ve yakn lkelerde kullanlan referans sistemi MAK
dr(Maximale Arbeitsplatz Konzentration). Deerler DFG
tarafndan yaynlanr. MAK deerleri alanlara zarar
vermeden tolere edilebilir maksimum toksik gaz deerlerini
gnlk ve haftalk alma srelerine gre belirler.
Amerikadaki mesleki kurulular OSHA ve NIOSHdr.
USAda maruz kalma limitleri TLV(Threshold Limit Value),
STEL(Short Therm Exposure Limit) ve TWA(Time Weighted
Average) ile tanmlanr.
TLV:alma alanndaki toksik bileiklerin salk sorunlarna
yol amayaca seviye.
TLV-TWA(MAK Medium): 8 saatlik ign ve 40 saatlik i
haftas iin izin verilen normal maruz kalmay.
TLV-STEL: 15 dakikaya kadar srekli maruz kalma
durumunda izin verilen maksimum konsantrasyon.
TLV-C(Ceiling): Tavan konsantrasyon, bir saniye bile maruz
kalnmamas gereken deeri gsterir.
Baz gazlar iin STEL ve TLV deerleri Tablo3de, maruz
kalnabilecek sre ve miktara gre zarar potansiyeli Tablo
4de grlmektedir.
Tablo 3: Baz gazlar iin STEL ve TLV-TWA deerleri
STEL
TLV-TWA
Nitrik Asit
Amonyak
CO2
NO2
SO2
Klorin
Florin
H2S
NO
CO
4
35
30000
5
5
1
2
15
-
2
25
5000
3
2
0,5
1
10
25
25
12-15
10-12
8-10
6-8
lmcl
5-10 dakika
mg./l.
ppm
0,7
500
4,5
3000
Zehirleyici
10-30 dakika
mg./l.
ppm
0,07
50
1,5
1000
Geici Zarar
30-60 dakika
mg./l.
ppm
0,007
5
0,15
100
1,2
800
0,6
400
0,3
200
3,0
6,0
165
120
5000
5000
1,5
2,4
90
80
2500
2000
0,15
1,2
55
60
250
1000
30000
20000
4-6
Oksijen
zin verilen minimum Oksijen seviyesi
almada sknt, dolam, kalp ve akcier ile
ilgili skntlar.
Nefes alma zorluu, kalp atlarnda uyumsuzluk,
alg sknt ve bozukluklar.
Nefes alma hz ve miktarnda art, dudaklarda
mavileme.
Beyazlaan yz, uursuzluk hali, mide bulants
8 dakika iinde %100 lm, 6 dakika iinde %50
lm
40 sn sonra koma durumu, nefes alamama,
kaslma ve lm
3. Gaz Tespitinde Kullanlan Sensr eitleri
Tablo 4: Baz gazlar iin maruz kalnacak sre ve zararlar
90000
30000
Ortamdaki Oksijenin eksiklii kadar fazlal da potansiyel bir

tehlikedir. Yksek konsantrasyondaki Oksijen zehirleyici bir
gaz haline gelir. Ayrca Oksijenin %24 seviyesine kmas
ortamdaki dier maddelerin yancln arttracaktr. Bu
durum zellikle lehimleme odalarnda Oksijen gaz tplerinden
meydana gelen szntlardan dolay ortaya kabilmektedir.
% Vol
19,5
15-19
17
44
46
64
71
38
34
30
28
TLV(mg/ m3)=TLV(ppm) x molekl arl(g)

24,45
forml ile yaplabilir.
Klorin
Hidrojen
Klorid
Hidrojen
Slfit
Amonyak
CO
CO2
Petrol
Kuru bir ortamda havadaki normal Oksijen konsantrasyonu

%20,9 seviyelerindedir. Endstriyel retim srelerinden,
korozyon ve benzer reaksiyonlardan dolay ortamdaki Oksijen
seviyesi azalabilir. Normal koullar altnda insan vcudu
ortamdaki Oksijen seviyesi %19,5a kadar dse bile solunum
problemi yaamaz. Oksijen yetersizlii en nemli ani lm
nedenlerinden biridir, bu yzden riskli durumlarda ortam
seviyesi srekli kontrol altnda tutularak Oksijen seviyesinin
%18-19un altna dmesine izin verilmemelidir. Tablo 5de
havadaki Oksijen konsantrasyonunun yetersizlii durumunda
karlalabilecek potansiyel riskler grlmektedir.
Tablo 5: Oksijen eksiklii ve etkileri
Molekl
Arl
Havadaki toksik gaz konsantrasyonu ppm deeri ile ifade

edilir. Avrupadaki alternatif l birimi mg/m3tr. PPMden
mg/ m3 dnm 25C ve 1 atmosfer basn altnda
Zehirli
Gaz
Duraan gazlarn izlenilmesine genellikle gerek duyulmaz;

ihtiya sadece gazn Oksijenin yerini alma riski varsa
hissedilir.
Helyum,
Argon
ve
Nitrojen
bulunan
laboratuarlarda, hastane NMR odalarnda muhtemel gaz
szntsndan dolay ortamdaki Oksijen miktar azalr ve
asfeksiye neden olur.
30000
15000
Gelien teknoloji ile birlikte ortamda belli bir seviyenin

zerinde bulunmalar halinde tehlike dourabilecek gazlarn
tespiti amacyla farkl prensiplerle alan gaz sensrleri
retilmitir. Tespit edilecek gaz eitlerine gre
kullanlabilecek gaz sensr eitleri Tablo 6da gsterilmitir.
deal bir gaz sensrnn sahip olmas gereken zellikler yle
sralanabilir;
Seicilik
Kalibrasyon gereksinmesi
Tekrarlanabilirlik
Kararllk
Geni lm aral
Kullanm mr
Tayin snr
BLDRLER KTABI
Bileik
2.3. Duraan Gazlar ve Gaz Tespitinde Genel Kavramlar
153
Hzl cevap zaman

Hzl geriye dnme zaman
Basitlik ve ucuzluk
Yksek duyarllk
koullar aktif ve referans sensrde ayn etkiyi yaptklar iin

wheatstone kprsnn k deeri bozulmaz.
Detektr
Tablo 6: Gazlar iin kullanlabilecek sensr teknolojileri

Tespit Edilecek Gaz
Yanc Gazlar
Zehirli Gazlar
Oksijen
Sensr Teknolojisi
Katalitik
Termal letkenli
nfrared (IR)
Yariletken
Elektrokimyasal
Alev onizasyonlu (FID)
Alev Is Analizli (FTA)
Elektrokimyasal
Yar letken
nfrared (IR)
Elektrokimyasal
Gaz alglama sistemlerinde sklkla kullanlmalarndan dolay

burada Katalitik, nfrared ve Elektrokimyasal gaz sensrleri
anlatlacaktr.
3.1. Katalitik Sensrler
Katalitik sensrlerin almas yanc gazlarn oksidasyonu
prensibine dayanr. Katalitik sensrler ekil 4de grld
gibi seramik bir topak ierisine bobin eklinde sarlm
Platinyum bir telden oluur. Topan yzeyi zel bir
maddeyle kapldr yanc bir gazla karlatnda s veren bir
oksidasyona neden olur.
D.C. G
Kayna
Kompanzatr
ekil 5: Katalitik sensr devre yaps
evresel deiiklikleri kompanze etme yetenekleri sayesinde
katalitik sensrler kullanmda bir ok avantaj salarlar. Zero
ve span gaz deerlerinde linearite, tekrar edilebilirlik
(kalibrasyon sonras ayn deerlerin llebilmesi), yeniden
retilebilirlik( ayn fabrikadan retilen ayn modelli
sensrlerden ayn sonularn alnmas) bunlardan bazlardr.
Katalitik sensrler bir ok yanc gazn alt patlama
snrlarna(LEL) kadar tespitinde mkemmel sonular verirler.
Sensrn gaza cevap verme sresi llen gaza gre
deiiklik gsterir, ar (havaya gre) ve byk molekll
gazlara kar cevap verme sresi daha uzundur.
Topak yzeyinin almaya balamadan nce bir sre snmas

gerekir. Isnma ilemi ieride bulunan tel ile gerekletirilir.
Gazn sensre ulamasnn ardndan topak yzeyinde balayan
oksidasyon sonucu bir s aa kar. Bu s bobinin
elektriksel direncinde deiikliklere neden olur; bu
deiiklikler sensrden gelen sinyaller olarak alglanr.
BLDRLER KTABI
ekil 4: Katalitik sensr yaps
154
Katalitik sensrler evresel faktrlerden oluabilecek yanl

sinyalleri engellemek iin ierisinde bir kompanzatr ile
birlikte retilirler. ekil 5te sensr ierisinde bulunan
kompanzatr grlmektedir. Kompanzatr yzeyi katalizr ile
kaplanmad iin gaz tespiti srasnda oksitlenme
gereklemez. Is, nem ve basn deiimleri gibi evresel
ekil 6: Katalitik sensr T90 cevap sreleri

Katalitik sensrlerin Metan gaz iin T90 sresi ekil 6da
gsterilmitir ve genellikle 5-10 saniye olarak llr.
Sensrler sinter filtreler ile korunduklar iin bu sreler bir
miktar artabilmektedir.
kazanlr. En bilinen engelleyiciler; H2S, Klorin, Klorlanm

Hidrokarbonlar ve Halojenli bileiklerdir. Zehirleyici
bileikler sensrlerin duyarllnda kalc hasarlara yol
aarlar, sensrn tamamen kullanlamad durumlarda
oluabilmektedir. Silikon bileikleri ve Tetraetil Kurun en
bilinen zehirleyicilerdir.
Engelleyiciler ve zehirleyiciler gaz tespitindeki en byk
problem kaynaklardr. Bu yzden gaz alarm sistemlerinin bu
kirleticilere maruz kalmamasna byk zen gsterilmelidir.
3.2. nfrared Sensrler
ekil 7: Ortamdaki Oksijen miktarna gre katalitik sensr

k linearitesi
Hidrokarbon grubu gazlarn ve baz zel gazlarn, belli dalga

boyundaki sourma zelliinden faydalanarak gaz
konsantrasyonu lm yapan sensrlerdir. ekilde 9da baz
gazlar iin emilim band gsterilmektedir. Yaplarndan dolay
kullanclara bir ok avantaj salarlar. Scaklk deiimleri ve
neme kar tamamen gvenilirlerdir. Zehirlenme riskleri
yoktur ayn zamanda yksek seicilie sahiplerdir.
k deerleri byk lde %100 LELe kadar lineer

olmasna ramen katalitik sensrlerin bu seviyeye kadar uzun
sreli kullanlmalar pek tavsiye edilmez. LEL deeri
ykseldiinde ortamdaki Oksijen seviyesinde azalma olabilir.
Byle bir durumda yanc gazn katalizasyonu iin yeterli
Oksijen olmayabilir ve yanc gaz tam olarak tespit edilemez
ve yanl lm yaplma riski ortaya kar. ekil 7de ortamda
artan Metan gazna kar sensrn verdii k deeri
grlmektedir.
Katalitik sensrler birka dakikadan fazla yksek
konsantrasyonda gaza maruz kalrsa zarar grebilir ve
duyarlln kaybedebilir. Bu yzden dzenli zaman
aralklarnda sensrler kontrol edilmeli ve kalibrasyon
yaplmaldr.
Sapma (mV)
ekil 9: Baz gazlar iin emilim band

Genel olarak nfrared sensrlerin yaps ekil 10daki gibidir.
IR k kayna iinde gaz bulunan bir yol boyunca optik
alcya bir n gnderir. Gazn hissedilmesiyle birlikte zel
dalga boylarnda gaz iinden geen IR n ile referans sinyal
arasnda snm fark oluur. Gaz konsantrasyon bilgisi oluan
bu snm farkllnn yorumlanmas temeline dayanr.
Zaman (Ay)
ekil 8: Zamana gre k sapma erisi
Katalitik sensrlerin alma performanslarn etkileyen iki

unsur vardr, zehirleyiciler ve engelleyiciler. Engelleyiciler
geici duyarszlklara neden olurlar. Gaza kar hassasiyet,
sensrn bir sre temiz havada tutulmasnn ardndan yeniden
ekil 10: nfrared sensrlerin yaps
BLDRLER KTABI
Normal alma koullarnda katalitik sensrlerin alma

mrlerinin 5 yldan daha fazla olmas beklenir. Sensrlerin
modeline gre her yl hassasiyetlerinden %5-10 arasnda bir
azalma olur, bu yzden ve zorunlu direktiflere gre her 3-6 ay
arasnda sensrlerin kontrol ve yeniden kalibrasyonu
gerekmektedir. ekil 8de rnek bir katalitik sensrn zamana
gre k deer sapmas grlmektedir.
155
Sensrler modle edilmi sinyale ihtiya duyduklar iin k

kayna srekli titreimlidir. Yap iinde bulunan referans
sensor tespit edilecek gazdan etkilenmemesi iin IR bant
dnda
tutulur.
Kullanlan
sensrler
fotovoltaik,
fotoconductive veya pyroelektrik olabilirler. Kullanlan k
kayna tungsten lamba, led yada IR kayna olabilir. Baz
optik elemanlar ekilde de grld gibi korozyondan
etkilenmemesi iin optik yolun sonuna yerletirilirler.
Ortamdaki basn deiimleri IR sensre ait iaretin Zero
deerinde her hangi bir deiime neden olmaz, fakat gaza
kar duyarllk basnla doru orantldr. Bu hassasiyetten
dolay basn deiimlerinin olduu duruma dikkat
edilmelidir. Batan dikkat edilecek uygun bir detektr
tasarmyla bu etki rahatlkla minimize edilebilir.
IR gaz sensrleri almas iin Oksijene ihtiya duymad
iin bir ok yanc gazn(Hidrojen dnda) hacmen %100
seviyesine kadar izlenmesini mmkn klar. Uygun dalga
boyu ve optik yol boyu seilerek yaplan iyi bir tasarm
sonucu; hidrokarbonlarn toplam lm, bir bileik iinden
seilen gazn lm, gazn kk konsantrasyonlu olmasnda
ppm lm baaryla yaplabilir.
Ayn dalga boyundaki farkl gazlar lm srasnda skntlara
yol aabileceinden detektr konumlamalar srasnda bu
duruma dikkat edilmelidir.
3.3. Elektrokimyasal Sensrler
En eski elektrokimyasal sensrler, 1950 yllarnda Oksijen
lmleri iin kullanlmtr. Son yllarda, snrl alan
uygulamalarnda yanc gazlar ve zehirli gazlarn
kontrollerinde daha seici ve yeni elektrokimyasal sensrler
gelitirilmitir.
En basit haliyle elektrokimyasal sensrler zayf bir elektrolit
kaplamayla ayrlm alglayc ve kart olmak zere iki
elektrottan meydana gelir. Bu yap likit, jel ve son zamanlarda
kullanlan haliyle kat formda olabilir.
ekil 12: Elektrokimyasal sensr devre yaps
Katalitik sensrlerin almas iin kk bir gce ihtiyalar

vardr. ekil 12de elektrokimyasal sensrn kullanld gaz
alarm devre yaps gsterilmitir. lm sonular lineer,
kesin ve ok hassastr. Cevap verme sreleri 30 ila 60 saniye
arasndadr. ok kk ppm deerlerinde bile lm byk
bir baaryla yaplr.
Elektrokimyasal sensrlerin mrleri genellikle 2-3 yl
kadardr. Oksijen sensr mr hzl oksidasyon ve elektrolitin
daha hzl tkenmesi nedeniyle daha ksadr ve genellikle 1-2
yldr.
Sensr
mrlerinin
llen
gaza,
gazn
konsantrasyonuna ve lm yaplma sklna gre
deikenlik gsterebilecei unutulmamaldr.
Elektrokimyasal sensrler birka yanc gaz dnda genellikle
zehirli gazlarn alglanmalarnda kullanlrlar. Hidrojen ve
Karbon monoksit konsantrasyonlarn alt patlama snrlarna
kadar ve Oksijeni hacmen %25 seviyesine kadar
lmleyebilirler.
Scaklk
ve
nemli
ortamlar
sensor
hassasiyetini
drebilmektedir, bu yzden tasarmlarda scakl sabit
tutacak dzenekler kullanlmas daha iyi lm sonular iin
tavsiye edilir.
4. Gaz Kontrol Panelleri
BLDRLER KTABI
ekil 11: Elektrokimyasal sensr yaps
156
ekil 11de de grld gibi elektrolit gaza kar geirgen

bir membran ile d ortamdan izole edilir. Gaz difzyon ile
membran geip sensre giri yaparak oksidasyonu balatr ve
ortamdaki gaz konsantrasyonuna gre bir akm ortaya kar.
Yanc ya da zehirli gaz alglama sistemleri sensrlerden ve bu

sensrlerin bal olduu kontrol panelleri ile alarm
cihazlarndan oluurlar. Sahada bulunan dedektrler, srekli
izleme yaparak ortamn gaz konsantrasyonunu takip ederler.
Gaz konsantrasyonu tehlikeli seviyelere ktnda, kontrol
paneli programlanan alarm senaryosuna uygun tepkileri
yrtr. Havalandrma sistemlerinin altrlmas, gaz
kaynann ve elektriklerin kesilmesi gibi nlemler kontrol
panelleri tarafndan gerekletirilir.
Kontrol panelleri ile sahadaki dedektrler arasnda haberleme
analog veya dijital haberleme protokolleri ile gerekletirilir.
4-20 mA, 0-20 mA ve 0-10 V balca analog haberleme
protokolleridir. Dijital haberleme protokollerine rnek olarak
ise HART, LON, Fieldbus, Profibus gsterilebilir. Kullanm
ncesinde kontrol paneli ve dedektrlerin ayn protokol

kullandna dikkat edilmelidir.
Gaz alglama sistemi kontrol panellerinin dier sistemlerden
(PLC, SCADA) ayr tutulmasnn en temel sebebi srekliliktir.
Proses kontrol ekipmanlarnda meydana gelebilecek bir
arzann, gaz alglama sistemini etkilememesi gerekmektedir.
letmede bir sorun olduunda gaz alglama sistemlerinin
zelikle alr durumda olmas gerekmektedir. Bu durum,
kontrol panellerinde dayankllk, yedekli alma, arza
emniyeti ve gvenlik snf (SIL) ve performans onaylar gibi
kavramlar beraberinde getirmektedir.
ekil 14deki gibi eimli tavanlarn olduu blgelerde

dedektrlerin montaj ulalabilir en yksek noktann 30 cm
altnda olacak ekilde yaplmaldr.
5. Kullanlmas Gereken Detektr Says ve

Montaj Yerlerinin Tespiti
Kullanlacak detektr tipi belirlendikten sonra kullanlmas
gereken detektr says yani kritik nokta saysnn belirlenmesi
gerekir. Muhtemel btn sznt noktalarna detektr balamak
ok pahal bir zm olacaktr. Bu yzden dedektrlerin yeri
ve miktar seilirken aadaki koullar gz nne alnmaldr.
Blge ak m kapal m?
Muhtemel kaan yeri ve yaps ( younluu,
basnc, hacmi, s ve uzakl)
zlenecek gazn kimyasal ve fiziksel datalar,
Uucu svlarn varl (bu durumda detektr bu
blgeye ok yakn olmaldr.)
Muhtemel hava akmlarnn varl (ieriden yaplan
doal havalandrma ve dardan alnan rzgar)
Scaklk etkisi ve evresel koullar.
Blge iindeki insan says ve bulunduklar yerler.
Muhtemel ate kaynaklarnn yerleri.
5.1. Havadan hafif gazlar iin sensr montaj
Kiri
ekil 14: Ar gazlar iin eimli tavanlarda gaz detektr
yerleimi
Tavanda kiri olmas halinde dedektrn montaj yaplrken
tavan yzey alan ve kiri geometrisini dikkate almak gerekir.
Dedektr daima kiri ile tavan arasna yerletirilmelidir.
Blge
ekil 13: Hafif gazlar iin gaz detektr yerleimi
ekil 15(a): Hafif gazlar iin hava akm durumuna gre gaz
detektr yerleimi
BLDRLER KTABI
Havadan hafif gazlar iin genel detektr kullanm tavandan

30 cm aada olacak ekilde montaj yapmaktr. Ortamda kot
fark olan farkl tavanlar varsa montajlar en yukarda olan
blgeye yaplmaldr. Baz dedektrler alt kotta bulunan
tavana konulabilir. Bu durum ekil 13de gsterilmitir.
157
detektr yerletirilmesine gerek yoktur. Havadan ar gazlar

iin detektr yerleimi ekil 16da gsterildii ekilde
yaplmaldr.
6. Sonular
ekil 15(b): Hafif gazlar iin hava akm durumuna gre gaz
detektr yerleimi
Istma/havalandrma
fanlarndan
veya
havalandrma
aklklarndan kaynaklanan hava ak 0.5 m/sden bykse
gaz dedektr yerleimine havalandrma ynne ve blgeye
gre dikkat edilmelidir. Byle bir durumla kar karya
kalnmas halinde montaj iin havalandrma uzmanndan
yardm alnmaldr. Doru montaj iin ekil 15 (a) ve (b)deki
konum ve mesafelerde gz nne alnmaldr.
5.2. Havadan ar gazlar iin sensr montaj
Havadan ar gazlar iin genel detektr kullanm tavan
seviyesinden 30 cm yukarda olacak ekilde montaj
yaplmasdr. detektr montaj kolonlara yaplabilir. En az bir
detektr muhtemel sznt kaynana yakn ekilde
konumlandrlmaldr.
Blge
BLDRLER KTABI
ukur
158
ekil 16: Ar gazlar iin detektr yerleimi

Dedektrler daima en altta bulunan noktadan 30 cm yukarda
konumlandrlmaldr, ortamda ukur olan blmler varsa
buralara da ayrca detektr yerletirilmelidir. Muhtemel bir
gaz sznt ihtimali yoksa hava akmnn olduu yerlere gaz
Gaz alglama sistemlerinde ama muhtemel bir kazaya

sebebiyet vermeden nce sznty balad anda tespit
edebilmektir. Kurulacak gaz alglama sistemi seimini
belirleyecek olan pek ok kriter vardr. ncellikle sistemin
hangi gaz veya gazlara kar kullanlaca belirlenmeli, daha
sonra bu gazlara uygun sensr seimi yaplmaldr. Dikkat
edilecek dier konular ise arazi ve/veya bina yaps, ortam
scakl hava akm yn ve detektr saysdr. Gaz
dedektrlerinin muhtemel sznt kayna yaknlarna
yerletirilmesi uygundur fakat sznt sonras ok hzl yaylan
gazlarn farkl blgelerde birikebilecei riski de gz ard
edilmemelidir. Son olarak, gaz dedektrlerinde kullanlan
sensr teknolojisine gre gerekli olan bakm periyotlar takip
edilmeli, mmknse her 3 aylk periyotta gzle fiziksel
kontroller, 6 aylk periyotta ise kalibrasyon kontrolleri
yaplmaldr.
7. Kaynaklar
[1] Capelli, Raffaella Sharing our know how, Sensitron Srl
[2] Hazardous gas data, NIOSH publications.
[3] Hazardous gas data - Sensor calibration, NIOSH
publications.
[4] Instrumentation and sensor selection, NIOSH
publications.
[5] Yldz, Burak. Sensrler,
[6] Karabrk M.Alper, Endstriyel kurulularda patlayc,
yanc ve boucu gazlar iin sabit tip gaz alglama
sistemleri ve kontrol teknikleri
Patlayc madde retimi ve ortamlarnda Atex uygulamalarna bir

yaklam;
Sleyman POLAT/Kimya Mhendisi/KMO Ankara b.
suleymanpolat2009@gmail.com
geitirilerek
zet:
zorunluluu
Gnmzde nitro-gliserinli ve sulu-jel
Atex
uygulamalar
getirilmemitir.
Bu
bir
eksikliktir.
tabanl patlayclarn yerine ticari olarak

Amonyum nitrat ve Sodyum nitrit tabanl
patlayclar
retilmeye
balanmtr.
Emlsiyon olarak adlandrlan bu yeni

nesil patlayclar daha gvenli olmas ile
1.Giri:
Patlayc maddeyi, iddetli bir kimyasal
tercih edilmektedir. Ancak bu rnlerin
reaksiyonla
retimi
scaklkla birlikte byk hacimlerde gaz
srasnda
kontrolsz
snmas
paralanarak,
yksek
sonucu ortaya kacak tehlikeler gz ard
haline
edilmemelidir. Dnya zerinde bu konuda
tanmlaya
birden fazla lmle sonulanan birok
bakmndan tasnif etmeye kalktmzda;
kaza meydana gelmitir. Bu tip kazalarn

nlenmesi iin hammaddelerin kontrolsz
snmalaryla ilgili tehlikeler saptanmal ve
bunlar
giderici
tedbirler
alnmaldr.
Ayrca retim ortamnda bu tedbirler
dnebilen
ani
biliriz.
maddeler
Uygulama
olarak
alanlar
1-tici ve balistik etkisi olan; kara av

barutu, dumansz av barutu, ateleme fitili,
dinamit
kapsl,
av
kapslleri
gibi
maddeler,
alnrken Atex uygulamalar da gz nne

alnmaldr.
patlayc
madde
retim
yerleri ve depolama ile ilgili mevzuatlarda

Atex
uygulamalar
2-Tahrip gc olan;
zorunluluu
a-n patlatclar; kurun azotr, kurun
bulunmamaktadr.1987 ylnda yaynlanan
tirizinat, kurun pikrat, tetrasen ve civa
tzk
flminat gibi maddeler,
ile
dzenlenmi
retim
fakat
yerlerive
retim
depolar
yerlerinde
alnacak tedbirler yuvarlak tanmlarla
BLDRLER KTABI
lkemizde
159

b-Asl patlayclar; trinitrotoluen, tetril,
Gnmzde
dinamit,
nitrogliserin bazl dinamitlerin yan sra
nitrogliserin,
nitroseliloz,
amonyum nitrat, sodyum nitrat, emlsiyon
emlsiyon
gibi maddeler
emlsiyon tip patlayclarn kapsle duyarl
3-Piroteknik; maytaplar, enlik fiei,

kestane fiei, sis bombas, ate emberi,
enlik malzemeleri, iinde kara barut
ve
tabanca maytab, av malzemeleri, dolu-bo

av
fiei,
sama
ve
kurunlar
gibi
maddelerdir.
patlayc
yemlemeye
maddeler
duyarl
ve
tipleri
2.Emlsiyon retimi iin zet bilgi;

Emlsiyon tipi patlayclar, nitrogliserin
bazl dinamitlerin retim ve kullanmnda
yaanan kazalar sonunda daha gvenli
patlayc retmek iin yaplan almalar
lkemizde
Cumhuriyetin
kurulu
sonunda
dneminde yaplan ekonomik ve kltrel
patlayc
devrimler
zeltisinin, genellikle parafin ya tabanl
ve
uygulamalar
alt
yap
gelitirilmitir.
retimi,
Emlsiyon
Amonyum
nitrat
faaliyetlerinin gelimesini salamtr. Alt
faz
yap geliimi iin yaplan almalarda
yardmyla kartrlmas prensibini kapsar.
dalarn
kayalarn
Ana girdi olan Amonyum nitratn ucuz
duyulmutur.
olmas, basit retim teknolojisi, az iilik
delinmesine,
patlatlmasna
htiyacn
gerek
karlanmas
iin
patlayc
iersinde
dinamitlere
ylndan
olmaktadr.
sonra
bnyesinde
Makine
ve
Kurumunun
almalar
Kimya
(MKEK)
yaplmtr.1988
ylna kadar MKEK tekelinde devam eden

patlayc retiminde, ekonomide yaanan
skntlar nedeniyle patlayc sektrndeki
gelimelere
paralel
yaplamamtr.1988
olarak
yatrm
ylndan
itibaren
yabanc yatrmclara lkenin kaplarnn

almas ile sivil patlayc retiminde ok
hzl deiimler yaanmaya balanmtr.
Bu gelimenin banda Emlsiyon tipi
patlayclarn
retimi
gelmektedir.
dengeleyici
Emlgatr
maliyeti nedeni ile nitrogliserin bazl
retiminde nceleri farkl isimlerde, 1950

Endstrisi
BLDRLER KTABI
tip
bulunmaktadr
bulunan elence malzemeleri, oyuncak
160
sivil patlayc sektrnde
gre
olduka
ucuza
mal
Emlsiyon retiminde ileme scakl

95 C ve stnde scaklklardr. lk retimde
yksek
patlayc
younlua
sahip
zellii
emlsiyonun
kazanmas
iin
younluunun drlp hassaslatrlmas

gerekmektedir.
Sodyum
Hassaslatrma
nitritin
kullanld
ilemi
kimyasal
gazlama sistemi ile yaplr. Patlaycnn

gcn artrmak iin prosese Alminyum
eklene bilir. Proses, srekli, kesikli veya
her
ikisinin
kombinasyonu
olabilir.

Patlayc ambalajl veya yn olarak
depoda
retilebilir.
sulu-jel
gelebilir. Is, yalnzca makine arzasnn
tabanl patlayc retim hatt birbirinden
dnda, yangn, fazla snm rulman,
ayr birok binadan ve her binada birden
kimyasal reaksiyon gibi birok nedenden
ok personelden olumaktadr. Emlsiyon
oluabilir. Patlama sebeplerini en aza
retim
indirgemek iin;
Nitro-gliserin
hatt
tek
bir
ve
bina
iersinde
olmaktadr.
yerler
snrsa
meydana
-Hammaddeler ilenecek miktardan fazla
3.Amonyum nitrat-Sodyum nitrit;
ortamda bulundurulmamal, birbirlerinden
snflandrlmaktadr,
ancak
ayr tutulmaldrlar. Ayn uygulama atklar

ve depolama iinde uygulanmaldr.
hapsedilmi ortamda ve sya maruz kalrsa
-retim bandnda ve depolamada en az
patlar. Sodyum nitrit, amonyum nitrat gibi
sayda
oksitleyici madde olarak snflandrlmtr
personel ile allmaldr.
ancak amonyum nitrat ile uyumsuzdur.

Reaksiyona girdiinde Amonyum nitrit
oluturarak patlayc bileik oluturur bu
nedenle
hassaslatrma
ileminde
yeterli
-alanlar
eitimden
iin
geirilmi
patlama
annda
kullanlacak ka yollar ak ve etkili

olmaldr.
kullanlr. Hassaslatrma ilemi kontroll
-Yakt ve ya tanklar, herhangi yrtlma
yapld taktirde sorunla karlalmaz,
annda
ancak kontrol d eklemelerde ortaya
konumda olmamaldr. Yakt tanklarnn
kacak
gvenlik emberi olmaldr.
lokal
snma
emlsiyonun
bozulmasna ve patlamaya neden olacaktr.

Isnma riski hassaslatrmann yapld
pompalar ve yksek enerjili kartrclarda
srm
-Pompalar
besleme
ve
tanklarn
etkileyecek
kartrclarn
hunileri
ve
zerine
silolar
meydana gelmektedir.
yerletirilmemelidir.
4.retimde alnacak tedbirler;
-retim nitelerinin zerinde, emlsiyon
Emlsiyon retiminde, snn yeterince

dalmadan ykseldii, ylma sonucu dar
alanda skma ve s birikimi patlamaya
silolar,
bekleme
tanklar,
asmakatlar
bulunmamaldr.
-Atklar,
kendi
muhafazalarnda
neden olur. Patlama, Emlsiyon boru
kartrlmadan saklanmaldr.
hattndayken, besleme hunisinde, tankta,
5.retimde Atex uygulamalar;
ve
BLDRLER KTABI
Amonyum nitrat oksitleyici madde

olarak
vb.
161

Emlsiyonlar srtnmeye, darbeye vb
kar nitro-gliserin ve sulu-jele nazaran
daha duyarszdr. Fakat retim aamasnda
kullanlan
makinelerin
enerjilerini
lkemizde
patlayc
maddeler,
av
malzemesi
salarlar.
aamasnda Atex uygulamalar ile ilgili
Eer
bir
sebepten
dolay
ve
benzerlerinin
retimi
emlsiyon hareket etmez yani akmazsa
kanuni
emlsiyon ktlece snmaya balar. Suyunu
Muhtemel patlayc ortamda kullanlan
kaybeden emlsiyon iindeki amonyum
tehizat ve koruyucu sistemler ile ilgili
nitrat bozulacak, azot oksitler serbest
ynetmelik
kalacaktr.
esaslarnn
patlayc
retiminde
balamas sonucunda hapsedilmi ortamda
kullanlmasn
salayacak
dzenleme
bulunan emlsiyon patlayacaktr. Srpriz
yaplmamtr.
retim
konusunda
olmayan
iin
yrrlkte olan Tekel d braklan
ncelikle retimde kullanlan pompalar ve
patlayc maddelerle av malzemesi ve
yksek enerjili kartrclar olmak zere
benzerlerinin retimi, ithali, tanmas,
tm makine ve tehizat Atex uygulamalar
saklanmas,
kapsamnda CE iaretli ve AT uygunluk
kullanlmas, yok edilmesi, denetlenmesi
onay olmaldr.
usul
Ekzotermik
sonucu
reaksiyonun
engelleyebilmek
(94/9/AT
),Atex
direktifi
depolanmas,
ve
sat,
esaslarna
ilikin
sivil
amal
alnacak nlemleri saptamaktadr. Harp
ortamna
kar
gvenlik
donanmlar olmal (termo sigorta, emniyet

diski vb.)
Kartrclar;
silah ve mhimmat yapan sanayi tesisleri

tzk kapsam dndadr. Bu tesisler kendi
zel ynetmelikleri ile iletilmektedir. Sivil
tesislerin
yaplrken,
ilgili
askeri
yaplmaktadr.
tesislerin
olmal,
alanlarn
-Mekanik kartrclarda tork snrlayc
denetimi
bakanlklarca
amal
tesislerin
denetimi i denetim unsurlar tarafndan
-Akn olmad durumlara kar korumal
olmaldr.
bulunmamaktadr.
patlayc retim tesislerinin iletilmesinde
-Akn olmad kuru alma veya sonlu

alma
mevzuat
tzk(29.09.1987)sadece
-Tkanma annda almayan,
BLDRLER KTABI
a-retim;
emlsiyonlara aktararak hareket etmelerini
Pompalar;
162
6.Uygulama;
Bu
evreye
dzenleme
verdii
emniyeti
sahibi olunmamaktadr.
sonucu
zarar
konusunda
ve
bilgi

Tekel d braklan patlayclar, av
ortamda bekletildiklerinde bnyelerindeki
malzemesi ve benzerlerinin retiminde
hava kabarcklar ksmen veya tamamen
alnacak tedbirler ilgili tzkte genel
ayrlarak
tanmlarla
yumuar
yaplmaktadr.
Makine
ve
atelenme
ve
zelii
bnyesindeki
bozulur,
tuz
kartu
tezghlar iin, topraklanr, alet ve edevatta
kdnn iersine nfuz ederek bozulmaya
kvlcm olumamas iin nlemler alnr,
neden
elektrik
scaklk bozunma nedenidir.32 C zerinde
tesisatnda,
gereken
cihaz
zelliklere
ve
ve
satc
malzemelerin
sahip
olduklarna
scaklkta
Amonyum
amonyum
patlaycnn
nitrat
nitrat
imesine
iinde
bozunarak
ve
kartuun
ilikin belge alnr, dosyalarnda saklanr
bozulmasna neden olur. Bu nedenle
gibi bilim d tanmlarla nlemler alnmak
depolama scakl 32 C yi gememelidir.
istenmektedir.
yasalar
Depolamada ortamn nemi de nemlidir.
dzenlemeler
Nemli ortamda braklan toz tipi dinamitler
AB
kapsamnda
uyum
yaplan
insanmz temel alarak hazrlanmad,
bnyesinde
sorunlara bilimsel zmler retmek amac
sertlemeye neden olur. Amonyum nitrat
ile yaplmad iin patlayclarn retim
neme kar son derece hassas olup nemli
tesislerinde alnmas gereken tedbirler
ortamda bozularak kekleme meydana
bilimsel
gelir.
verilere
dayanmamaktadr.
Yrrlkteki tzkte elektrikli cihazlarn

Exproof sertifikal olmas nemsenmitir.
Atex
uygulamalar
kapsamnda
tm
makine, tehizat ve patlayc ortamn

tehlike snflar belirlenerek kullanlan
malzeme
ve
uygunluunun
denetlenmesi,
ekipmann
Atex
salanmas
ve
patlayc
retim
ortamlarndaki gvenliin salanmas iin

zorunlu bir etken olacaktr.
lkemizde
malzemesi
tuz
patlayc
ve
tortulaarak
maddeler,
av
benzerlerinin
depolanmasnda Atex uygulamalar ile

ilgili kanuni mevzuat bulunmamaktadr.
94/9/AT Atex direktifi esaslarnn patlayc
depolanmasnda kullanlmasn salayacak
dzenleme yaplmamtr. Yrrlkte olan
1987
tarihli
patlayclarn
tzk
sivil
amal
depolanmasnda
alnacak
gvenlik nlemleri saptamaktadr. Harp
b-Depolama;
silah ve mhimmat depolayan birimler ve
Patlayc maddeler bazen uzun sre

depolarda
bekledikleri
koullar
byk
Nitrogliserin
bulunan
esasl
nem
iin
depolama
tamaktadr.
patlayclar
scak
TSK tzk kapsam dndadr. Bu depolar

kendi
zel
ynetmelikleri
ile
iletilmektedir. Sivil depolarn denetimi

ilgili
bakanlklarca
yaplrken,
askeri
BLDRLER KTABI
kurululardan
retici
olur.
163

amal depolarn denetimi i denetim
olmasdr. Ancak bu rnlerin kontrolsz
unsurlar tarafndan yaplmaktadr. Bu
snma
dzenleme sonucu depolarn uygunluu,
gerekli tedbirlerin alnmas zerinde ayrca
evreye verdii zarar ve alanlarn
durulmaldr.
emniyeti
konusunda
bilgi
sahibi
olunmamaktadr.
riskler
konusunda
Patlayc retim tesislerinde kullanlan

makine, ekipmanlarn ve ortamlarn Atex
Tekel d braklan patlayclar, av

malzemesi
karsndaki
ve
uygulamalar kapsamnda CE standardna
benzerlerinin
uygunluu ve AT uygunluk onaynn
depolanmasnda alnacak tedbirler ilgili
almas istenerek, Atex standartlarna uygun
tzkte genel tanmlarla yaplmaktadr.
olarak kullanlmalar salanmaldr.
rnein aydnlatma tesisat, Yaltlm

tipteki armatrlerle yaplr denilmektedir.
Depolamada
kullanlan
makine
ve
tehizatn Atex uygulamalar kapsamnda

CE belgesi ve AT uygunluk onay aranma
Patlayc retim ve depolama tesislerinde

alnacak tedbirleri belirleyen tze Atex
uygulamalar dikkate alnarak bilimsel
verilere dayanan tedbirler eklenmelidir.
art bulunmamaktadr. Atex uygulamalar

depolama standardna uygulanmamtr.
Bu durum nemli bir eksikliktir. Depolama
artlarnda,
uygulamalar
zorlamak
ve
gvenlik standardn ykseltmek amacyla,

depolama ortamnda kullanlacak her trl
[1] BEGG Andy; Hazards in Emulsiyon
makine, tehizat ve ekipmann Atexe
Explosives Manufacture and
uygunluunu zorunlu klmann nemli
Handling,2008
olduu kansndaym.
[2] Madencilik blteni say 57,NisanMays 1999
7.Sonu;
Emlsiyon patlayclarn ticari retimde
gelitirilmesi, retimin ve depolamann
gvenliinde nemli gelime salam,
BLDRLER KTABI
lm
164
Kaynaka;
ve
yaralanmalarla
sonulanan
kazalarn azalmasn getirmitir. Bunun

nedeni Emlsiyonlarn srtnme, darbe,
gibi ateleme unsurlarna kar daha sar
[3] Nitromak dergisi, say 4,2004

[4] Muhtemel patlayc ortamda kullanlan
tehizat ve koruyucu sistemler ile ilgili
ynetmelik, (94/9/AT),30.12.2006

[5] Patlayc ortamlarn tehlikelerinden
retimi, ithali, tanmas, saklanmas,
alanlarn korunmas hakknda
depolanmas, sat, kullanlmas, yok
ynetmelik,26.12.2003
edilmesi, denetlenmesi usul ve esaslarna
[6] Tekel d braklan patlayc
ilikin tzk,29.09.1987
BLDRLER KTABI
maddelerle av malzemesi ve benzerlerinin
165
BLDRLER KTABI
166
Yasal Parametrelerde Uygunsuzluk Ve Uyumsuzluk

Noncomformity and Incompatibility in Legal parameters
Halil KUTLU
Kimya.Mh.TMMOB/KMO m.y.k.yesi
A Snf Gvenlii Uzman
halilkutlu@hotmail.com
ABSTRACT:
The principles of workplace regulations regarding construction
permit and operating license construction permit certificate of
business under the new regulatory basis of cancellation and
purchase of business administration certificate.
Posted on 30.12.2006 by the Ministry of Industry and Trade
and published in the Official newspaper No. 26392 Used
Equipment and Protective Systems in Potentially Explosive
Atmospheres Regulations Related to (94/9/At) with the Ministry
of Labor and Social Security, published in the Official
newspaper No. 25328 dated on 26.12.2003 by explosive
environments, real-time implementation of the regulation on
protection of workers from the dangers of the current situation
In addition, to expertise the complexity involved in
occupational safety from 2004 to Present
I yeri Kurma zni Ve letme Belgesi

Alnmasna likin Dzenlemeler Kapsamnda
yeri Kurma zni Belgesi ptali Ve letme
Belgesine Almnda Yeni Dzenleme Esaslar
alma ve sosyal gvenlik bakanl tarafndan 17 aralk 2004
tarih ve 25673 sayl resmi gazetede yaynlanan iyeri kurma
izni ve iletme belgesi alnmas hakknda ynetmelik
uygulamalar iptal edilmitir. ptal edilen ynetmeliin
uygulamada yetkin olan maddeleri
BRNC BLM
Ama, Kapsam, Dayanak ve Tanmlar
Ama
Madde 1 Bu Ynetmelik, iyerlerinin salk ve gvenlik
mevzuatna ve kabul edilmi normlara uygun kurulmas ve
iletilmesini salamak iin alnmas gerekli iyeri kurma izni
ve iletme belgesi ile ilgili usul ve esaslar belirler.
Kapsam
Madde 2 Bu Ynetmelik;
alma ve sosyal gvenlik bakanl tarafndan 04.12. 2009

tarih ve 27422 sayl resmi gazetede yaynlanan iletme belgesi
hakknda ynetmelik hkmleri uygulanmaktadr. Uygulamada
yetkin olan maddeler.
BRNC BLM
Ama
MADDE 1 (1) Bu Ynetmeliin amac, iletme belgesi
verilmesinde uygulanacak usul ve esaslar belirlemektir.
Kapsam
MADDE 2 (1) Bu Ynetmelik, 3/9/2008 tarihli ve 26986
sayl Resm Gazetede yaymlanan Sanayi, Ticaret, Tarm ve
Orman lerinden Saylan lere likin Ynetmelik ekinde yer
BLDRLER KTABI
ZET:
yeri Kurma zni Ve letme Belgesi Alnmasna likin
Dzenlemeler Kapsamnda yeri Kurma zni Belgesi ptali Ve
letme Belgesine Almnda Yeni Dzenleme Esaslar.
Sanayi Ve Ticaret Bakanl Tarafndan 30.12.2006 Tarih Ve
26392 Sayl Resmi Gazetede Yaynlanan Muhtemel Patlayc
Ortamda Kullanlan Tehizat Ve Koruyucu Sistemler le lgili
Ynetmelik (94/9/At) ile alma ve sosyal gvenlik bakanl
tarafndan 26.12.2003 tarih ve 25328 sayl resmi gazetede
yaynlanan patlayc ortamlarn tehlikelerinden alanlarn
korunmas hakknda ynetmelik e zamanl uygulanmasnda
mevcut durum.
Bunun yan sra 2004 Ylndan Gnmze Gvenlii
Uzmanlnda Yaanan Karmaa
a) 28/2/2004 tarihli ve 25387 sayl Resm Gazetede

yaymlanan Sanayi, Ticaret, Tarm ve Orman lerinden
Saylan lere likin Ynetmelikte belirtilen sanayiden saylan
ilerde 10 ve daha fazla kiinin alt iyerlerini,
b) alan saysna baklmakszn, 26/12/2003 tarihli ve 25328
sayl Resm Gazetede yaymlanan Kimyasal Maddelerle
almalarda Salk ve Gvenlik nlemleri Hakknda
Ynetmeliin 4 nc maddesinde tanmlanan tehlikeli
kimyasal maddelerin retildii, kullanld ve depoland
iyerlerini,
c) naat ve maden iyerleri ile ta ocaklarnn sabit tesislerini,
kapsar.
yeri Kurma zni
Madde 5 Bu Ynetmelik kapsamnda bulunan tm
iyerlerine, kurulmaya balamadan nce kurma izni alnmas
zorunludur.
letme Belgesi
Madde 6 Kurma iznine esas tekil eden belgelere uygun
olarak kurulmu olan iyerlerine, iletilmeye balanlmadan
nce iletme belgesi alnmas zorunludur.
yeri Kurma zni Talebinin ncelenmesi
Madde 9 yerine ait kurma izni talebi, i mfettileri
tarafndan incelenir.
Noksanlklarn tespit edilmemesi durumunda, i mfettilerince
hazrlanan rapor sonucuna gre, Blge Mdrl tarafndan
dzenlenen kurma izni belgesi ile i mfettileri tarafndan
onaylanan kurma iznine ait belgelerin bir nshas iyerinde
saklanmak zere iverene gnderilir. kinci nsha ise Blge
Mdrlnde bulunan iyeri dosyasnda saklanr.
nceleme sonucu noksanlklarn tespit edilmesi durumunda ise;
tespit edilen noksanlklar, ekleri ile birlikte Blge Mdrl
tarafndan iverene tebli edilir.
yeri kurma izni talepleri, en ok 30 gn ierisinde incelenir.
yeri kurma izni incelemesinin sresi ierisinde
sonulandrlamad veya dzeltilmesi ve deitirilmesi
gereken durumlarn bildirilmedii hallerde iveren, kurma
iznine esas alnan belgelere gre iyerini kurar.
167
BLDRLER KTABI
168
alan sanayiden saylan ilerin yapld, elli veya daha fazla ii

istihdam edilen iyerlerini kapsar.
(2) Bu Ynetmelik hkmleri; aada saylan ynetmeliklerin
kapsamnda yer alan iyerlerine uygulanmaz:
a) 23/12/2003 tarihli ve 25325 sayl Resm Gazetede
yaymlanan Yap lerinde Salk ve Gvenlik Ynetmelii,
b) 21/2/2004 tarihli ve 25380 sayl Resm Gazetede
yaymlanan Yeralt ve Yerst Maden letmelerinde Salk ve
Gvenlik artlar Ynetmelii,
c) 22/2/2004 tarihli ve 25381 sayl Resm Gazetede
yaymlanan Sondajla Maden karlan letmelerde Salk ve
Gvenlik artlar Ynetmelii.
letme belgesi talebi
MADDE 5 (1) Bu Ynetmelik kapsamnda bulunan tm
iyerlerine yeri Ama ve alma Ruhsat dzenlenmeden
nce blge mdrlnden iletme belgesi alnmas
zorunludur.
(2) letme belgesi almak isteyen iveren veya iveren vekili,
EK-1de yer alan bavuru ve beyan formu ile blge
mdrlne bizzat, posta yoluyla veya elektronik ortamda
mracaat eder.
(3) Bavuru ve beyan formu esas alnarak bakaca bir ileme
gerek kalmakszn blge mdrl tarafndan EK-2de
gsterilen iletme belgesi dzenlenerek ilgiliye ayn gn iinde
verilir veya gnderilir. letme belgesi verilen iyerleri, yine
ayn gn ilgili i tefti grup bakanlklarna bildirilir.
(4) Beyana gre verilen iletme belgesi mktesep hak
dourmaz.
(5) Aldnda bu Ynetmelik kapsamna girmemekle birlikte,
daha sonra Ynetmelik kapsamna giren iyerleri iin iletme
belgesi alnmas zorunludur. Bu durumda iveren veya iveren
vekili, bu ykmlln balad tarihten itibaren en ok otuz
i gn ierisinde EK-1de yer alan bavuru ve beyan formu ile
blge mdrlne bizzat, posta yoluyla veya elektronik
ortamda mracaat eder.
letme belgesinin kesinlemesi
MADDE 6 (1) letme belgesi verilen iyerleri, i
mfettilerince iletme belgesi talebinden en ge ay
ierisinde tefti edilir. yerinde yaplan teftite, i sal ve
gvenlii asndan bavuru ve beyan formunda belirtilen
hususlar incelenir.
(2) Yaplan incelemede, EK-1de yer alan asgari gvenlik
nlemlerine ilikin listede belirtilen hususlarn, ilgili olduklar
mevzuata aykrlnn tespit edilmemesi hlinde, 5 inci
maddenin nc fkrasna gre verilen iletme belgesi
kesinleir. Aykrlk tespit edilmesi hlinde, aykrln
giderilmesi iin iveren veya iveren vekiline ay gememek
zere sre verilir. Verilen sre sonunda aykrlklarn
giderilmemesi durumunda iyerinin iletme belgesi iptal edilir.
(3) lk bavuru tarihinden itibaren ay ierisinde tefti
edilmeyen iyerlerinin iletme belgesi kesinleir.
letme belgesinin geersizlii
MADDE 7 (1) letme belgesi aadaki hllerde geerliliini
kaybeder.
a) yerinin tanmas,
b) yerinin retim ve faaliyet konusunun deimesi.
(2) letme belgesinin geerliliini kaybetmesi durumunda
iyerine, 5 inci ve 6 nc maddelere gre yeniden iletme belgesi
alnmas zorunludur.
Yrrlkten kaldrlan ynetmelik
MADDE 9 (1) 17/12/2004 tarihli ve 25673 sayl Resm
Gazetede yaymlanan yeri Kurma zni ve letme Belgesi
Alnmas Hakknda Ynetmelik yrrlkten kaldrlmtr.
II Sanayi Ve Ticaret Bakanl Tarafndan

30.12.2006
Tarih Ve 26392 Sayl Resmi
Gazetede Yaynlanan Muhtemel Patlayc
Ortamda Kullanlan Tehizat Ve Koruyucu
Sistemler le lgili Ynetmelik (94/9/At) ile
alma ve sosyal gvenlik bakanl tarafndan
26.12.2003 tarih ve 25328 sayl resmi gazetede
yaynlanan patlayc ortamlarn tehlikelerinden
alanlarn korunmas hakknda ynetmelik e
zamanl uygulanmaktadr.
Sanayi ve ticaret bakanl tarafndan 30.12.2006 tarih ve
26392 sayl resmi gazetede yaynlanan muhtemel patlayc
ortamda kullanlan tehizat ve koruyucu sistemler ile ilgili
ynetmelik (94/9/at). Uygulamada yetkin olan maddeler.
BRNC BLM
Ama
MADDE 1 (1) Bu Ynetmeliin amac; Ynetmelik
kapsamna giren muhtemel patlayc ortamda kullanlan
tehizatn ve koruyucu sistemlerin gvenli olarak piyasaya arz
iin gerekli emniyet kurallar ile uygunluk deerlendirme
prosedrlerine ilikin usul ve esaslar belirlemektir.
Kapsam
MADDE 2- (1) Bu Ynetmelik, muhtemel patlayc ortamlarda
kullanlacak tehizat ve koruyucu sistemleri kapsar.
(2) Ayrca, muhtemel patlayc ortamlar dndaki amalar iin
kullanlan, ancak patlama tehlikelerine kar tehizatn ve
koruyucu sistemlerin emniyetli almas iin gerekli olan veya
buna katk salayan emniyet cihazlar, kumanda cihazlar ve
ayarlama donanmlar da bu Ynetmelik kapsamndadr.
(3) Bu Ynetmelik aadakileri kapsamaz:
a) Tbbi bir ortamda kullanlan tbbi cihazlar,
b) Patlama tehlikesinin sadece patlayc maddelerin veya
kararsz kimyasal maddelerin bulunmasndan kaynakland
yerde bulunan tehizat ve koruyucu sistemler,
c) Muhtemel patlayc ortamlarn yalnzca kazayla gaz sznts
sonucu nadiren oluabilecei ev ortam ve ticari olmayan
ortamlarda kullanlan tehizatlar,
) Kiisel Koruyucu Donanm ile lgili Ynetmelik
(89/686/AT) kapsamndaki kiisel koruyucu tehizatlar,
d) zerindeki tehizatlarla birlikte ak denizde seyreden
gemiler ve kydan uzaktaki seyyar niteler,
e) Ulam vastalar; yalnzca yolcularn havayolu, karayolu,
demiryolu veya su vastas ile tanmasna ynelik tatlar ve
bunlarn rmorklar ile mallarn havayolu, karayolu, demiryolu
veya su vastas ile tanmas iin tasarlanm olan nakil
vastalar. Muhtemel patlayc bir ortamda kullanlacak tatlar,
bu Ynetmelik kapsamndan hari tutulmaz.
f) Ulusal savunma asndan gerekli olan silah, mhimmat ve
sava malzemeleri.
Genel Hkmler
MADDE 5 (1) Tehizat, emniyet cihazlar, kumanda
cihazlar ve ayarlama donanmlar, aksamlar ve koruyucu
sistemler aada belirtilen artlar yerine getirir.
a) Kullanm amalar gz nnde bulundurularak, bu
Ynetmeliin Ek IIsinde belirtilen ve uygulanacak olan temel
salk ve emniyet gereklerini karlar.
b) Beraberinde Ek Xda belirtilen AT uygunluk beyan bulunan
ve 8 inci maddede ngrlen CE uygunluk iaretini tayan
Uyar iaretinin belirleyici zellikleri:

- gen eklinde,
- Siyah kenarlar ve sar zimen zerine siyah yaz,
- Sar zemin iareti alannn en az % 50'si kadar olacaktr.
III 2004 Ylndan Gnmze Gvenlii

Uzmanlnda Yaanan Karmaa
alma ve sosyal gvenlik bakanl tarafndan 20.01.2004
tarih ve 25352 sayl resmi gazetede yaynlanan i gvenlii ile
grevli mhendis veya teknik elemanlarn grev, yetki ve
sorumluluklar ile alma usul ve esaslar hakknda ynetmelik

iptal edilmitir. Uygulamada yetkin olan maddeler.
BRNC BLM
Ama
Madde 1- Bu Ynetmeliin amac; i gvenlii ile grevli
mhendis veya teknik elemanlarn nitelikleri says, grev,
yetki ve sorumluluklar, eitimleri ve alma artlar ile ilgili
usul ve esaslar belirlemektir.
Kapsam
Madde 2- Bu Ynetmelik, sanayiden saylan, devaml olarak en
az elli ii altran ve alt aydan fazla srekli ilerin yapld
iyerlerini kapsar.
Hukuki Dayanak
Madde 3- Bu Ynetmelik, 22/05/2003 tarihli ve 4857 sayl
Kanununun 82 nci maddesine dayanlrak hazrlanmtr.
Tanmlar
Madde 4- Bu Ynetmelikte geen;
Bakanlk:alma ve Sosyal Gvenlik Bakanln,
Genel Mdrlk: Sal ve Gvenlii Genel Mdrln,
Gvenlii Uzman: Bakanlk tarafndan sertifikalandrlm,
i gvenlii ile grevli mhendis veya teknik eleman,
Mhendis: niversitelerin kimya, makine, maden, jeoloji,
metalrji, endstri, elektrik, elektronik, inaat, fizik, jeofizik,
bilgisayar, tekstil, petrol, uak, gemi, evre, gda mhendislii
ve mimarlk blmleri ile ziraat fakltelerinin tarm makineleri
blmnden mezun olanlar,
Teknik Eleman: niversitelerin; i sal ve gvenlii
blmleri, kimyagerlik, fizik, jeofizik ve jeoloji blmleri ile
Teknik Eitim Fakltelerinden mezun olanlar,
ifade eder.
NC BLM
Gvenlii Uzmannn Nitelikleri
Gvenlii Uzmannn Nitelikleri
Madde 7- Gvenlii uzman olarak grevlendirilecek
mhendis veya teknik elemanlarn Bakanlka verilen i
gvenlii uzmanlk sertifikasna sahip olmalar gerekir.
Sertifika Snflar
Madde 8- Gvenlii Uzmanl Sertifika snflar aada
belirtilmitir:
A Snf Gvenlii Uzmanl Sertifikas:
a) sal ve gvenlii alannda en az yl tefti yapm i
mfettileri ile Bakanlk Sal ve Gvenlii Merkezi
Mdrlnde i sal ve gvenlii alannda en az on yl
alm mhendis veya teknik elemanlara istekleri halinde,
b)Kamu kurum ve kurulularnda veya zel sektrde i sal
ve gvenlii ile ilgili olarak en az sekiz yl grev yaptn
belgeleyen ve Bakanlka alacak snavada baarl olan
mhendis veya teknik elemenlara, verilir
Snavad baarl olamayanlar ikinci kez snava girme hakkna
sahiptirler. Ancak, ikinci snavda da baarl olamayanlar
nc kez snava girebilmek iin sertifika eitim programna
katlmak zorundadrlar.
B Snf Gvenlii Uzmanl Sertifikas;
Kamu kurum ve kurulularnda veya zel sektirde i gvenlii
ile ilgili olarak en az yl grev yaptn belgeleyen ve
Bakanlka alacak sertifika eitim proramna katlan ve
snavda baarl olmak kayd ile A Snf Gvenlii
Uzmanl Sertifikas verilir.
C Snf Gvenlii Uzmanl Sertifikas:
Bakanlka dzenlenen sertifika eitim programlarna katlan
ve eitim sonunda dzenlenecek snavda baarl olan
mhendis veya teknik elemanlara verilir.
BLDRLER KTABI
cihazlarn ve beraberinde 7 nci maddenin (c) bendinde

belirtilen yazl uygunluk onay bulunan aksamlarn bu
Ynetmeliin nc Blmnde yer alan ilgili uygunluk
deerlendirme prosedrleri de dahil olmak zere bu
Ynetmeliin tm hkmlerine uygun olduu kabul edilir.
c) Tehizat ve koruyucu sistemler zellikli bir patlayc ortam
iin tasarmlanabilir. Bu durumda, bu tehizat ve koruyucu
sistemler buna gre iaretlenmelidir.
b) Otomatik proseslerde amalanan alma koullarndan
herhangi bir sapma meydana geldiinde, otomatik sistemle
balantl ekipmana ve koruyucu sistemlere gvenlii tehlikeye
atmamak artyla el ile mdahale yaplabilir olacaktr. Bu
mdahaleyi sadece bu ite yektili alanlar yapacaktr.
c) Sistemin acil durdurulmas halinde, biriken enerji mmkn
olduu kadar abuk ve gvenli bir ekilde boaltlacak veya
tehlike oluturmayacak ekilde izole edilecektir.
B-Ekipmanlarn ve koruyucu sistemlerin seiminde uyulacak
kriterler
Risk deerlendirmesine gre hazrlanan patlamadan korunma
dkmannda aksi belirtilmemesi halinde, patlayc ortam
oluabilecek tm yerlerdeki ekipman ve koruyucu sistemler,
27/10/2002 tarihli ve 24919 sayl Resmi Gazete'de
yaymlanarak yrrle giren Muhtemel Patlayc Ortamda
Kullanlan Tehizat ve Koruycu Sistemlerle lgili Ynetmelikte
belirtilen kategorilere gre seilecektir.
zellikle gazlar, buharlar, sisler ve tozlar iin aada belirtilen
blgelerde, karlarnda verilen kategorideki ekipman
kullanlacaktr.
Blge 0 veya Blge 20 : Kategori 1 ekipman,
Blge 1 veya Blge 21 : Kategori 1 veya 2 ekipman,
Blge 2 veya Blge 22 : Kategori 1,2 veya 3 ekipman.
EK-III
Patlayc ortam oluabilecek yerler iin uyar iareti
Patlayc ortam oluabilecek yerler iin uyar iareti aada
belirtilen ekil ve renklerde olacaktr.
169
BLDRLER KTABI
170
C Snf Gvenlii Uzmanl Sertifikas ile en az yl

grev yaptklarn belgeleyen ve Bakanlka dzenlenen
eitime katlarak yaplacak snavda baarl olanlara B Snf
Gvelii Uzmanl Sertifikas verilir.
gvenlii uzmanlarnn sertifikalarn aldklar tarihten
itibaren, 5 yllk periyotlarla, Bakanlka dzenlenen bilgi
yenileme eitimine katlmalar zorunludur. Bu eitime
katlmayan i gvenlii uzmanlarnn sertifikalar geersiz
saylr.
Eitim ve Snav
MADDE 2 (1) Bu Ynetmelik, 22/5/2003 tarihli ve 4857
sayl Kanunu kapsamnda yer alan;
a) yeri salk ve gvenlik biriminin oluturulmas veya iyeri
dnda kurulu ortak salk ve gvenlik birimlerinden hizmet
alnmas ile iyeri hekimi ve gereinde dier personelin
grevlendirilmesi bakmndan devaml olarak en az 50 ii
altrlan iyerlerini,
b) gvenlii uzman mhendis veya teknik elemann
grevlendirilmesi bakmndan sanayiden saylan ilerin
yapld ve devaml olarak en az 50 ii altrlan iyerlerini,
kapsar.
Dayanak
MADDE 3 (1) Bu Ynetmelik, 4857 sayl Kanununun 81
inci maddesi ile 9/1/1985 tarihli ve 3146 sayl alma ve
Sosyal Gvenlik Bakanlnn Tekilat ve Grevleri Hakknda
Kanunun 2 nci maddesinin (r) bendi ve 12 nci maddesinin (k)
ve (l) bentlerine dayanlarak hazrlanmtr.
Tanmlar
MADDE 4 (1) Bu Ynetmelikte geen:
a) Bakanlk: alma ve Sosyal Gvenlik Bakanln,
b) Eiticinin eitimi belgesi: Kamu kurum ve kurulular,
niversiteler ve kamu kurumu niteliindeki meslek kurulular
ve 5580 sayl zel retim Kurumlar Kanununun
yetkilendirdii kurulular tarafndan verilen eiticilerin eitimi
belgesini,
c) Eitim kurumlar: Kurulu kanunlarnda iyeri hekimlii ve
i gvenlii uzmanl eitimlerini verme yetkisi bulunan
kurum ve kurulular, niversiteleri ve Genel Mdrlke
yetkilendirilen kamu kurum ve kurulularn, kamu kurumu
niteliindeki meslek kurulularn ve zel hukuk tzel
kiilerini,
) Genel Mdrlk: Sal ve Gvenlii Genel
Mdrln,
d) gvenlii uzman: sal ve gvenlii konularnda
grev yapmak zere Genel Mdrlk tarafndan yetkilendirilen
mhendis veya teknik eleman,
e) yeri hekimi: sal ve gvenlii konularnda grev
yapmak zere Genel Mdrlk tarafndan yetkilendirilen
hekimi,
f) yeri salk ve gvenlik birimi: yerinde i sal ve
gvenlii hizmetlerini yrtmek zere kurulan, gerekli
donanm ve personele sahip olan birimi,
g) lkyardmc: 22/5/2002 tarihli ve 24762 sayl Resm
Gazetede yaymlanan lkyardm Ynetmeliine gre
ilkyardmc sertifikas alm kiiyi,
) Ortak salk ve gvenlik birimi: Bir veya birden fazla
iyerine i sal ve gvenlii hizmetlerini vermek zere iyeri
dnda kurulan, gerekli donanm ve personele sahip olan ve
Genel Mdrlk tarafndan yetkilendirilen kamu kurum ve
kurulularn ve zel hukuk tzel kiilerini,
h) Tehlike snf: yerinin i sal ve gvenlii asndan,
yaplan iin zellii, kullanlan veya ortaya kan maddeler, i
ekipmanlar, retim yntem ve ekilleri, alma ortam ve
artlar ile ilgili hususlar dikkate alnarak Tehlike Snf

Belirleme Komisyonu tarafndan belirlenen tehlike grubunu,
) Teknik eleman: niversitelerin fizik ve kimya blmlerinden
lisans dzeyinde mezun olanlar ile teknik retmenler ve i
sal ve gvenlii blm mezunlarn
ifade eder.
gvenlii uzmanl belgesi
MADDE 56 (1) gvenlii uzmanl belgesinin snflar
aada belirtilmitir:
a) (A) snf i gvenlii uzmanl belgesi;
Dayanak
ra,
Sonu olarak yasal parametrelerin uygulamalarndaki
resimlerini zetlersek;
A.17.12.2004 tarih ve 25673 sayl kurma izni ve iletme izin
belgesi ynetmeliiyrrlkten kaldrlnca,50 kii altnda
alma yerlerinde SG denetimleri de bertaraf olmutur ve
sonular aada maddeler de belirtilmitir.
1.50 kii aasnda i yerlerinde i kazalar %75 dir.
2.Taeronlamay artrmtr.50 kii zerindeki i yerleri,retim
alanlarn blerek ve dolaysyla alann saysn drmek
zere ii taeronlara devretmektedirler.Taeron uygularnda ise
sigortasz,salk raporlar olmakszn ve SG den yoksun gn
birlik iiler altrabilmektedir.Bu durum ise ucuz cretli ii
altrlarak emekleri smrlmektedir.Sendikalalma haklar
yoktur.Taeronlama
adeta
kleletirmeye
dntrlmektedir.Emek smrsnn de tesinde can-kan
smrs de balamtr.
B.Atex 100a(94/9/EC) ynergesi patlamaya kar korumal
tehizat ve koruyucu sistemlerle ilgili temel salk ve gvenlik
gereksimlerini salamaktr.Bu yenrge Sanayi bakanl
tarafndan muhtemel patlayc ortamlarda kullanlan techizat
ve
koruma
sistemleri
ynetmeliiniile
yntemleri
uygulamaktadr.Atex 137 (1999/92/EC) ynerge de alma
bakanlnca patlayc ortamlarn tehlikelerinde alanlarn
korunmas hk ynetmelikBurada iki ayr ynetmelik;iki ayr
otorite var.Ancak LPG tpne baktmzda bir btn olarak
grmekteyiz.
stteki grafik tabloda alt ve st patlama snrlarn izah

edersek:yanmakta olan yanc gazlar patlamaz.Ancak kapal
alanda ve basnl tplerdeki yanc gazlar alt(LEL) ve
st(UEL) Patlama snrlar ierisine geldiinde yani genin
bir ayanda yanc gaz (doal gaz,LPG gibi),dier ayanda
oksijen(O2) nin bulumasn da,nc ayakta en ufak bir
kvlcm,statadik elektrik veya srtnme ss ile basnl
patlarlar.te buna kimyasal patlamadenir.Metan olunca grizu
patlamas da denebilir.
BLDRLER KTABI
171
BLDRLER KTABI
Ostim ve vedik patlamalarnda baz uygunsuz grntler ve

yukarda izah etmeye altmz yasal parametreler ve Bu
resimlerde uygunsuzluklar irdelersek;
1.Her zaman ister alan olsun isterse vatandamzn her an
bir patlamada hayatn kaybedebilir veya ar yaralanabilr.
2.vedik patlamasnda eer bitiik tiner imalatnda kullanlacak
white spirit tanlar dolu olsayd(yaklak 200-300 ton) felaketin
boyutu tarihe geebilirdi.
3.Oksijen tpleri yksek basnca dayanakl tplere CNG(metan
arlkl)yksek basn altnda dolum yaplarak ve bu tpler
9,12,15 manifoltlu gruplar halinde sanayide youn bir
uygulama alan bulmutur.CNG/LNG iin yasal parametre ve
standartlarn yetersiz ve eksik olmasna ramen piyasa da
kullanm uygulamasna balamtr.
4.Ostim 1.patlamasnda yerde yatk ve koruma kapa olmayan
oksijen ve LPG tplerinin tehlikesinden seyreden
vatandalarmz bi-haberdir.
172
IV. OTURUM
TESSLERDE PROJELENDRME ve RUHSAT LEMLER
Oturum Bakan: Belgin Emre TRKAY
______________________________________
OTURUM BAKANI- Buyurun.

SALONDAN- Hocamzn anlatt sistemler ok gzel; ancak, Trkiye'de her
zaman karlatmz ve hl daha zmlemediimiz bir husustan bahsetmek
istiyorum. Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii 2000de yrrle girdi. Kuvvetli Akm
Tesisleri Ynetmeliinin kapsam maddesi, Maden iletmelerinde geersizdir ve
tesislerde de uygulanmaz der; ancak, atfta bulunur, Baka ekil olmad mddete
bu Ynetmelik geerlidir der. ATEX ierikli sistemlerde 1984 senesinde i salna
ilikin uygulanmas gereken elektrikle ilgili mevzuat madde 246dan balar. Bu
konularn hibirini iermez. Yeni dizayn edilecek, projesi ve fizibilite almalar
hazrlanacak bir maden iletmesi olsun, gerek yeralt almalar olsun, hocamzn da
belirttii gibi, 8 MWAlk trafonun, 5 MWAlk trafonun sekonder tarafnn sarm sistemi
ne olacak, aklayc bir bilgi yoktur. Her elektrik mhendisi kendi abasna gre,
kendi yetitii ekle gre bunu dizayn ediyor Trkiye'de.
33 MWAnn zerinde kurulu gc olan Seyitmer, 40 MWAnn zerinde
kurulu gc olan Tunbilek, 25 MWAnn zerinde kurulu g olan Yataann,
hepsinin elektrik sistemi farkldr. Hocamn da belirttii gibi, ayrhanda u anda 50
MWAnn stnde yk tketilir yeralt iletmelerinde. Bir sektrn trafo dizaynyla bir
sektrn trafo dizayn ayn yerde farkldr. in iine ne kyor; iin iine
dzenlemeler kyor. Mevzuat; mevzuat yok. Dayanak; dayanak yok. Benim projemi
kontrol edecek yok. Diyor ki tzkte, Projesi onaylanmayan maden iletmeleri
iletime alamaz.
SALONDAN- Bunlarn hepsi bir soru efendim.

OTURUM BAKANI- Ama leden sonra panel var; bunlar orada
grebiliriz.
BLDRLER KTABI
OTURUM BAKANI- Sorunuz varsa alalm.
173
SALONDAN- 30 senedir bu iin iindeyim, bugn bekliyorum, bu sorular

soracak yer bekliyorum.
OTURUM BAKANI- Panelde sorarsnz. Teekkr ederiz.
Baka soru varsa, bir soru daha alalm. Sonrasnda oturum sonuna
brakacaz sorular.
Buyurun.
AYDIN ZKAYA- Topraklamayla ilgili bir sorum olacak. Eer bir tesiste ok
fazla sayda patlayc ortam varsa, elektrik ebekesinin ve tesisatnn batan ve
tmden buna uygun ekilde dnlmesi, yaplmas doal; ancak, skntlardan bir
tanesi, tesislerin yaygn ekilde patlayc ortama sahip olmayp, sadece bir veya iki
odasnn patlayc ortam olmas. Bunun gerei olarak da, rnein kendinden korumal
bir koruma benimsendiyse, topraklamann oraya gre olmas gerekmekte. Fakat
tesisin genel topraklama biimi, belirtmi olduunuz ebekenin ntr, toprak, yldz,
gen balantlar ou zaman bu balantya; yani kendinden gvenlinin toprak
balantsna uygun olamamakta. Srf bunun iin de ayr bir toprak dzeni, elektrot
aklmas vesaire byk skntlar dourmakta. Bu pratik glk karsnda zm
olarak hangi tip ebekeyi ve balant biimini nerirsiniz veya yaklam ne olmal?
Kendinden gvenli zellikle zon sfrda zorunlu olduu iin, baka ne tr zmler
gndeme gelebilir?
M. KEMAL SARI (Elektrik Yksek Mhendisi)- Aydn beyin sorusuna
teekkr ederim. Dedii gibi, nemli bir konu. Koskocaman bir tesiste ufak bir yer var,
oras bir tehlikeli blge. Koskocaman tesisin her tarafn o seviyeye kadar
topraklayacak mym? zellikle kendinden emniyetli devre ok zel, spesifik
topraklama istiyor. O zaman, bildiim kadaryla o blgenin zel topraklamas yeterli.
Yine de vurguluyorum; benim bildiim kadaryla. Uzmanlarn gr fark olabilir.
ok teekkr ederim.
BLDRLER KTABI
OTURUM BAKANI- Biz teekkr ederiz.
174
Murat beye sorusu olan varsa, ksa ve zl bir ekilde alalm.

Buyurun.
ZGR CAN KORKMAZ- TBTAK MAMdan geliyorum.

Bu zonlar konusunda dnk konumaclara da sormutum. Zon sfr, zon 1, siz
bahsettiniz, bunlarn alanlar daralyor. Yani bir tesis kurduumuzda, kullanacamz
ekipmann zon girilerini bulmak iin belirli bir standardmz var m, yoksa
yurtdndan gelen eylere dayanarak m bu zonlar belirliyoruz?
MURAT YAPICI (EMO zmir ube Ynetim Kurulu yesi)- Bir kere, dnk
soruda zon sfr iin de vard. Zon sfrn alan yok zaten. Dier alan belirlemek iin
de proses parametreleri verilmesi gerekiyor; yani oradaki alan tesisinizdeki basn
deerleri, scaklk, ortam koullar, orada yanc ortam salayacak gaz, toz ya da sv
buhar, onlarn parametreleri. Diyelim ki, 2 barda bir boru iinde hareket eden bir
gazn ya da svnn szmas halinde yaylm. Onlarn hesaplar var. 60079/10 biraz
tarif ediyor, ama ben elektrik mhendisi olduum iin net bilemiyorum. O gazn
genleme miktar doalgazda farkl olur, LPGde farkl olur ya da benzin buharnda
farkl olur.
unu ifade edeyim: Tesisi dizayn eden kii size o prosesteki 5 metre civar
tehlikeli zon 1 olarak addetti diyelim. Bir hesap yntemi olabilir dayana. veren
olarak siz buna 6 metre dersiniz, kimse buna itiraz etmez, Bakanlk da itiraz etmez;
ama bu 6 metre iinde, zon 1e uygun deil de, zon 2ye uygun bir rn kullanrsanz,
o zaman banza i aarsnz. O, biraz iverenin inisiyatifinde. nk tasarlayanla
birlikte hareket edilmesi gereken bir konu.
M. KEMAL SARI- Bu konuda bir ey ilave etmek istiyorum. Amerika'y yeniden
kefetmemize gerek yok. Zon tanmlamasnda, AEC 60079/10, sfrdan bir ey
yapmak iin bir yol gsterici; ama dnyada rnekler var, rahat rahat bulabilirsiniz.
Ama maalesef, genellikle Almanca kaynakl bilgiler var bu konuda, ngilizce kaynakl
bilgiler az. Neden; nk Almanlar daha ok kuralc. Ksaca, Amerika'y yeniden
kefetmeye gerek yok; zon tanmlamalarnda rneklere bakn. Ona gre yapmanz
tavsiye ederim.
Teekkr ederim.
OTURUM BAKANI- Son bir soru alalm.
AYDIN ZKAYA- ncelikle Kemal beyin sylemi olduu zme bir eletiri
yneltmek istiyorum. Yabanc tesislerden veya yaplm baka yerlerden rnek almak
ne yazk ki ok ok yanl. En ok skntmz olan konulardan biri bu. Almanya'da bir
BLDRLER KTABI
Buyurun.
175

tesis geziyorlar, oradaki arka plan nlemleri fark etmiyorlar. Orada basnlandrma
olabiliyor, toz toplama olabiliyor, ok farkl arka plan nlemleri oluyor. Arkasndan
geliyorlar, Trkiye'de, bunlarn hibirinin olmad kendi birimlerinde, Ama oras zon
1di; biz niye zon sfr yapyoruz? diyorlar. Peki, dierlerine baktnz m;
havalandrmasn,
enerji
denetimlerini,
iletme
koullarn,
insan
faktrn
deerlendirdiniz mi? Hayr, deerlendirmedik. Sadece cihazlarn zelliklerine baktk.

Orada byle deildi diyorlar. Dolaysyla, bir rnek olabilir veya esinlenmek iin, fikir
almak iin yararlanlabilir; ama kesinlikle o tesis zelinde mutlak surette bir irdeleme,
bir inceleme yaplmas gerektii grndeyiz.
Soruma gelince, aslnda sizden yle bir ey de bekliyordum: Elimizdeki teknik
altyap, Avrupa Birlii mevzuatnn evrilmesinden ve uyarlanmasndan sonra biraz
daha iyi bir konuma geldi. Fakat tmden bir mekanizma olarak; yani bunun
ierisindeki
denetim
kurulular,
eitim
kurulular,
yetkilendirme,
btn
bu
mekanizmay toptan devralmadmz iin veyahut da bunu kurmadmz iin, u

anda ok ciddi bir skntyla kar karyayz. Avrupa Birlii eitli direktiflerini,
standartlarn yazarken, ciddi bir birikimin stne bunlar ina ediyor ve her eye bu
standartlarda yer vermiyor. Mhendislik alanlar var, eitimler var, yetkilendirme
mekanizmas var. Bizim burada tartmamz veya zm aramamz gereken iki temel
seenek zerinden olmas gerekli diye dnyorum. Bu konudaki grnz
soracam. leden sonraki panele de belki bir temel oluturabilir.
u anda mevcut geerli bir mekanizmamz var; bu mekanizmann tayc
ayaklar ierisinde, beenelim ya da beenmeyelim, yap denetim sistemi var,
ruhsatlandrma mekanizmamz var, proje onay ve denetim mekanizmamz var. nsan
yetitirme konusunda niversitelerin diplomas var, mhendis odalarnn yelikleri
veya uzmanlk belgeleri var. Bunlarn zerine getirip Avrupa Birlii veya uluslararas
kurallar ne kadar ina edebiliriz? Bizim elimizdeki mhendis, teknik kii, iletmeci
bunlar tayabilir mi? Herhalde tayamayaca konusunda hemfikiriz. O zaman, ya
bu sistemi glendireceiz, bunu tayacak hale getireceiz veya yepyeni baka bir
mekanizma oluturacaz. nk bu uluslararas ve Avrupa Birliinin kurallarn
BLDRLER KTABI
tayan kiilere, kurumlara, onlarn arasndaki ilikilere, kural koyucuyla olan
176
ilikilerine baktmzda, bizimkilerle hi rtmyor. Yani ayn yk tayoruz; ama

biz bisikletle tayoruz, onlar trla tayorlar.
OTURUM BAKANI- Sorunuzu alabilir miyiz acaba?

AYDIN ZKAYA- Bu sunula ilgili olarak unu ak hale getirmek istiyorum:
Sizce, acaba mevcut mekanizmamz eksikleri gidererek bunu tayacak hale mi
getirmeliyiz; yoksa, yap denetimi gibi, mhendis odalar, mevcut mhendis
diplomas, bunlar bir kenara koyup, zellikle de ATEXten balayarak, yepyeni, btn
boyutlarn dikkate alan bir mekanizmam oluturmalyz? Tabii, varsa nc,
drdnc seenekler de deerlendirilebilir?
Teekkr ederim.
MURAT YAPICI- Teekkr ederim.
niversitelerin vermi olduu diplomaya kar hibir ey yapamayz, yle bir
yetkimiz ya da dncemiz de yok akas. Standartlar, bildiimiz gibi, neri
niteliindedir; ynetmelik haline gelince ya da lkemizde uygulanmas kabul
edildikten sonra zorunluluk haline geliyor. Trk Mhendis ve Mimar Odalar Birlii
olarak, baz teknik konulardaki standartlara itiraz etme abasnda deiliz zaten.
Sonuta, bilim ve mhendislik asndan baktnzda, orada bir sknt yok. leyi,
burada tek bamza bizim de deitirebileceimiz bir konu deil, idarenin verecei
bir karar. Birlikte alma olabilir, mevzuat yenilemeleri olabilir. O, zaman iinde
geliebilecek bir ey. Uzun sredir herkes bir yeni sistem kuruyor, ama zor oluyor. u
anki sistem daha hzl geliiyor bu dzende.
Biz, eitime ncelik verip, meslek birlikteliini savunuyoruz; idareyle birlikte
ortak bir at altnda.
Buyurun.
ANIL ERDN DBEK- Bizim personellerimiz kapal atmosferlerde atmosfer
testi yapyorlar. Portatif gaz detektrleriyle bir mahale girip kontrol yapmalar
gerekebiliyor. Byle durumlarda onlara unu sylyorum: Eer bir yerde patlayc bir
gaz varsa, bir kaynak, homojen dalmayabilir. Zaten zemin seviyesine yakn
tutuyorlar portatif gaz detektrlerini. O mekan gezin diyorum. Mesela, burada bir
yaylmas zaman alacak. O yzden onlara gezin diyorum.
Benim sorum u: Eer burada ak bir ey olmazsa, bu, tamamen homojen
dalr m?
BLDRLER KTABI
yarm litre benzinimiz olsa, u kede asak onu, bir sre sonra yaylacak bu; ama
177

Bir sorum daha var. Bir gaz var; bir kapal hacim aldnda, tm o hacmi
kaplar diyoruz hemen. Bir taraftan da diyoruz ki, Gazlarn younluundan dolay
baz gazlar ar, baz gazlar hafif. Bu mantkla baktmzda, oraya ar bir gaz
verdiimizde, o gaz, o balonun her tarafn kaplar m; yoksa, bir sre sonra, ar
olduu iin, o gaz altta, dierleri stte mi olur? Yine bu mantkla dndmzde,
mesela u an havada oksijen var, azot var; bunlarn biri dierinden arsa, birinin
aada birikmesi, dierinin yukarda birikmesi gibi bir durum olurdu ki, o zaman da
yaayamazdk. Yani bu havann ar olmas ve gazlarn kapal hacimlerdeki
difzyonu, dalm, hangisi daha kuvvetli. Mesela, azot iin boucu gaz derler, dier
gazlar iter derler. Gazlar arasnda byle bir fark var m?
Teekkr ederim.
ZKAN KARATA (EMO stanbul ube Ynetim Kurulu yesi)- rnein
bir LPG, havadan olduka ar bir gaz ve yer seviyesinde birikiyor; ama LPGnin
tavan seviyesinde de partikller dzeyinde olduu ya da 1,5 metrelerde de
bulunduu grlebiliyor. Eer havadan arsa, yle bir ortam dnn; mesela
burada bir kaak olduu vakit, bulabildii en ksa yoldan -ki, birikmeden sonra
olacaktr bu- kendisine gre daha aa bir konuma gidecektir ve orada birikecektir.
Oradaki birikmesi hacmi doldurduu vakit, daha yksek seviyelerde dalmaya
balayacaktr. Ama genel olarak homojen dalmaz. uras iin yine aadan
yukarya bir eim olduunu dnn; yukardan bir kaak olma durumunda bile
aaya doru bir birikme olacaktr ve aada da ilk birikme anndan sonra en aa
seviyede younlaacaktr. Dolaysyla, kontrollerde, zellikle tankn iine girme
durumunda, eim yn tam olarak bilinmeyecei iin, her tarafn kontrol edilmesi ok
daha mantkl ve salkl bir ey olacaktr.
SALONDAN- Arkadamzn anlatt konu kapal alanlarda almaya giriyor.
Bu konulara baktmzda, zaten kapal alana girmeden nce, lmleri nasl
yapacaz? Minimum noktadan yapacaz; en alt, orta ve en st nokta. Neden
derseniz, havadan ar gazlar aada birikecek, havayla younluu hemen hemen
BLDRLER KTABI
eit olanlar ortada birikecek, metan gibi gazlar da en tepede birikecek. Bunun iin,
178
arkadalarmza tavsiyemiz, noktada lm yapmalar. Yani noktada lm

yapmadan, arkadalarn kapal alana girmesini engellememiz gerekiyor.
M. KEMAL SARI- Kapal alanlara girmeden nce, kapal alanlarn risk analizi
yaplr. Risk analizi yaplmadan kapal alanlara girilmez.
BLDRLER KTABI
179
BLDRLER KTABI
180
PANEL
ULUSAL MEVZUAT ve UYGULAMALARI
Panel Yneticisi: Erdal APAIK
______________________________________________
SUNUCU- Ulusal Mevzuat ve Uygulamalar konulu paneli balatyoruz. Paneli ynetmek zere,
EMO Ynetim Kurulu Yazman Sayn Erdal Apak krsye davet ediyorum.
PANEL YNETCS- Merhabalar.
Sempozyumumuzun bu son blmnde, deerli panelist arkadalarla birlikte, ulusal mevzuat ve
uygulamalarn tartacaz.
Panelist arkadalarmz krsye davet ediyorum.
Sayn Murat Yapc, Elektrik Mhendisleri Odas adna katlyor.
Sayn Salih Aydn, Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanl adna katlyor.
Sayn zlem zkl, alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl Tefti Kurulu Bakanl adna katlyor.
Sayn Grsel Eratak, TSE rn Belgelendirme Merkezi adna katlyor.
Ho geldiniz diyorum.
Dier oturumlar gibi zaman kstmz yok, uzun boylu tartabiliriz.
Panelist arkadalar, ilk blmde kendi gr ve dncelerini aklasnlar diyorum. Daha sonra salondan sorularla birlikte bir ikinci tur szleri olacak. Sre konusunda herhangi bir kstmz yok.
lk sz, burada yazlan srayla Sayn Murat Yapcya vermek istiyorum.
Murat Yapc, stanbul Teknik niversitesi Elektrik Mhendislii mezunu. Otomasyon konularnda
alt. 10 yldr exproof elektrik tesisat konusunda almakta. Halen Elektrik Mhendisleri Odas
zmir ube Ynetim Kurulu yesi olarak grev yapmakta. Evli ve bir ocuk babas.
Buyurun Murat bey.
MURAT YAPICI (EMO)- Teekkr ederim Bakanm.
Yakn zamanda tekrar grtk, fazla bir zaman girmedi araya.
Aslnda ben, bildiri sunumunu yaparken, bu konulara biraz girmeye altm. Erdal bey, ilk sz bana
verdi. Teekkr ederim. Tekrara da girmek istemiyorum, ama benzer konular.
Elektrik mhendislii asndan baktmzda -sunumumda da bahsettim- iin doas gerei, elektrik
mhendislii meslei olarak bizim iimiz son aamada ve ortam tehlikeye sokmayacak ekilde bir
dizayn ve alma yapmamz gerekiyor. Bizim Elektrik Mhendisleri Odas iinde retilen projelere bakldnda, Proje Hazrlama Ynetmeliimiz bu konuda zel maddeler eklenerek dzeltilebilir.
Mesleki olarak yaplacak dzenlemeler her meslek odasnn kendi iinde hzl bir ekilde yapabilecei bir faaliyet ve bu, gecikmeye neden vermez. nk uzun sredir yerine oturmu bir ileyi var;
projelendirme, bunun onay ksm ve uygulamas eklinde.
Bakanlkta bekleyen Elektrik Tesis Ynetmelii var. Ona bu konularla ilgili tekrar bir mdahil olunmas gerekiyor. O Ynetmelikteki zel blmler vard; madde 9, zel yerlerle ilgili blmler. Mesela,
BLDRLER KTABI
Sempozyumun alnda -hem Sanayi Genel Mdr olsun, hem TRKAK Ynetim Kurulu Bakan
olsun- protokol konumalarnda, mevzuat sorunu olmadn belirtildi. Baz konumalarda da, ii
sal ve i gvenlii konusunda skntl bir durumda olduumuz gerek. Tabii, burada mevzuat
var, uygulama sorunu var da o yzden aslnda. Kaza raporlarna ya da istatistiklere baktnzda,
bunlarn ounun eitimsizlik ve denetimsizlikten ortaya kt gzkyor.
181

kaygan ve slak zeminler, havuz gibi yerlerden bahseden zel blmler. Tehlikeli sahalarn ya da patlayc ortamlarn olutuu tesisler eklenebilir oraya ya da mevcut u anda yrrlkte olan standartlara ve ynetmeliklere atfta bulunulabilir. Bu, hzl bir dzeltme ekli. Fakat bata da sylediim gibi,
mevzuatmz aa yukar yerinde, yani iki bakanln yaynlad mevzuatlar ve bunlarla ilgili gerekli
dokmanlar yeterince dzenliyor gibi. Ama dier meslek disiplinlerini de bir araya getirip, sahada
bunun uygulanabilir ve denetlenebilir hale gelmesi biraz daha idarenin basksyla olacak bir ey. Biz,
mesleki olarak, teknik olarak yaplmas gerekenleri burada, Sempozyumda da syledik, projelerimizde de yanstabiliyoruz. Dediim gibi, bunu her meslek odas hzl bir ekilde gerekletirir.
Mevzuatn uygulanmasyla ilgili denetimi arttrmak ya da denetimin yaplmasn salamakt bir yntem. Peki, kim denetleyecek? Sahada, bu iin doasnda olan enerji kaynaklarnn bir arada kullanlmas, teknolojiyle birlikte kimyann ve dier konularn hzl gelimesi, hi ummadnz sektrlerde
karnza patlayc ortam kartyor. Belki ilk defa burada renildi ekerin patlayc toz olduu, ayiei fabrikalarnda patlayc ortam olduu. O yzden, bu sahalarda denetimleri yapacak personelin
eitimi sz konusu. Burada, gerek idare, gerek meslek odalar kendi zerine den grevi yapabilirler, bu konuda ortak bir alma da yrtlebilir ve baz mevzuatlarn kendi aralarnda ilikilendirilmesi, bir standarda atfta bulunmas ya da ak ve net tarifler yaplmas.
Bizim karmza kan en byk sknt, alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlnn yaynlam olduu
ynetmelikte biraz yuvarlak tabirler kullanlyor. verende bir ykmllk var; iveren, bunu nasl
yapacan ya da nasl yaptracan bilememekte. Kim yapacak, o da ok net deil, tarifli deil. Gelimi lke dediimiz lkelere bu standartlar Avrupadan geliyor- baktmzda, mesela, Almanyada
Kimya Mhendisleri Odasnn yaynlar burada n plana kyor. Nereleri tehlikeli olabilir, nereleri
olmaz ya da hangi gaz tehlikeli, hangisi deil, bunu hibir meslektamzn, hibir kamu personelinin
ezbere biliyor olmas mmkn deil. Bu yaynlarn ortaklatrlp, idarelere sunulup baucu dokmanlarmz olmas gerekiyor onay srecinde.
BLDRLER KTABI
Trkiyede de benzer bir yap. TMMOBye bal meslek odalar geni bir ye ana sahiptir. lke
apnda en hzl ulaabilecek yazmay ve organizasyonu gerekletirebiliyor. Bu konuda, Elektrik
Mhendisleri Odasnn sekreteryasnda
-Kimya veya Maden, fark etmez- yine bir ortak alma yaplabilir. Buradan, hem meslektalarmz, hem kabul grrse idaredeki personeli bir eitim,
bir bilgilendirme srecinden geirebiliriz. Bu, uzun bir sre tabii, ama bunun hzlca yaplmas lazm.
Dediim gibi, ynetmeliklere baktmzda, zaten gei sreci tam salkl almamakta 2006dan
bu yana. Burada Sanayi Bakanlnn birtakm piyasa gzetimleri sadece rn baznda bir yararl
etki gerekletirdi. Denetimlerde, sertifikal rnlerin, yani bir testten gemi ve buna gre akredite
bir laboratuardan testten geip sertifikasn alm rnlerin kullanlrlnn artt bir gerek. Bunu
gzlyorum sektrde. Fakat bu rn tek bana exproof bir rn. Bunun yan komponentleri var tabii.
Armatr taktnz; kabloyu doru mu girdiniz, doru kablo rekoru kullanld m? Oras zon 2ydi, zon
1 mi kulland? Pahalya gelir. Zon 1di, zon 2 kullandysa, tesis tehlike altnda. rn tek bana baarl olamaz bu durumda. O yzden, burada saha denetimlerinin, i mfettilerinin ya da alma
Bakanlmzn bir gayreti gerekiyor. Personel ve kadro sknts varsa karmzda, bu tesisleri risk
altnda brakmadan nce, balang aamasnda, projelendirme, ruhsat gibi, en azndan tesis kurulmadan herkesin bir bilin sahibi olabilecei ve farknda olaca prosedrleri iletir hale gelip, tesis
kurulmadan gvenlik tedbirleri alnp, doru bir tesisat yapldysa, denetlemesi periyodik olarak zaten
zaman iinde yaplacaktr.
182
Mesela, belediyelerin bu konuda kadrosu yetersiz olduu iin, asansr periyodik muayeneleri ve
ruhsat ilemleri belediyeler tarafndan Makine Mhendisleri Odas ve bizim Odamzn grevlendirilmesiyle yaplmaktadr. Salkl bir sre iliyor. Geri biraz ynetmelikten dolay deiecek 2012de,
ama ruhsat aamasnda yine bu birlikte alma devam edecek. Tehlikeli ortamlardaki bu projelerle
tesislerin kurulu aamasnda, devreye alnmadan nce, enerjisi verilmeden nce byle bir denetim,
bir mekanizma oluturulabilir. Bu, kamu adna da bizim zevkle yapabileceimiz bir grevdir. En azndan tesisler almadan birtakm tedbirler alnm olur. Ondan sonras gerekten iverenin sorumluluunda. veren, sadece alann eitmekle deil, biraz kendisini de eitmekle ykml bence.
Grlerim bu kadar. Teekkr ederim.

PANEL YNETCS- Sayn Murat Yapcya teekkr ediyoruz.
Murat Yapc zetle, eitimsizlik ve denetimsizlikten sz etti. Eitimsizlik konusunda, zellikle odalarn ortak alma yaparak, bir bilgilendirme almalar srdrebileceini nerdi. Denetim konusunda
da, sadece rnn deil; sahada denetimin nemli olduunu ve proje denetiminden balamak zere
bir denetimin srdrlmesi gerektiini ifade etti. Zaten mevzuat konusu imalatlardan uygulayclara
kadar, son kullanclara kadar, projecilerden dzenleyici standart konusuna kadar ok kapsaml bir
konu.
Konumas iin teekkr ediyorum.
kinci olarak, Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanl adna katlm salayan Sayn Salih Aydna sz
vereceim.
Salih Aydn, Ankara Devlet Mhendislik Mimarlk Akademisinden 1979 ylnda makine mhendisi
olarak mezun oldu. Orman Genel Mdrlnde alt. 1985ten 2006ya kadar Ky Hizmetleri Genel Mdrlnde alt. 2006dan itibaren Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanl Sanayi Genel Mdrlnde ATEX 94-9 AT Ynetmeliinden sorumlu makine mhendisi olarak grev yapt.
Salih Aydn, evli ve iki ocuk babasdr.
Buyurun Salih bey.
SALH AYDIN (Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanl)- Teekkr ediyorum.
Saygdeer misafirler, deerli konuklar; gvenliin salanmas hususunda, 94-9 AT Ynetmeliimizin uygulanmasnda iinde bulunduumuz durumun gemiine bakacak olursak, balangcnn 1963
tarihli Ankara Anlamasna dayandn grmekteyiz. Bu Anlamadan sonra, 1995 senesinde alnan
kararlar gerei, 1/95 sayl Ortaklk Konseyi Kararna istinaden almalar balatlm. Bu Kararda,
Avrupa Birliiyle aramzdaki teknik engellerin kaldrlmas ngrlmekteydi. Daha sonra 2/97 Ortaklk Konseyi Kararyla da, teknik engellerin kaldrlmasndan sonra mevzuatlarn yaknlatrlmas,
yani uyumlatrlmas asndan almalara balanmtr. Bakanlmz, bu sre ierisinde, Avrupa
Birliindeki mevzuatlarn lkemizde de uygulanmas iin, nce 4703 sayl Kanunda, rnlere ilikin
teknik mevzuatn hazrlanmas ve uygulanmasn kartmtr. Bu, Avrupadaki 2001/95 sayl Genel
rn Gvenlii Kanununun edeeri saylarak kartlmtr. Buna bal olarak da, rnlere CE iaretinin ilitirilmesi, dier ynetmelikler kartlm ve uygulamaya konulmutur.
ATEX ynnden bakacak olursak, ATEX Ynetmelii Temmuz 2003 tarihinde Avrupa Birliinde uygulamaya girmitir. Bizde de 31 Aralk 2003 tarihinden uygulamaya girmi. Yani 2004 tarihinden
itibaren Ynetmeliimiz zorunlu uygulamada bulunmaktadr.
Bu Ynetmeliin uygulanmasyla, piyasada gvenli rn, yani Ynetmelie uygun rn kullanlmas
salanmaktadr. Bu hususta, Ynetmelii uygulayacak, denetimlerini yapacak denetiler yetitirilmeye allmtr. Her sene aa yukar deneti eitimleri ve bilgileri tazeleme ynnde eitimler
yapmaya almaktayz. u anda 500 akn denetimiz bulunmaktadr 81 il mdrlnde.
Dier taraftan, PGD Genel Mdrl de kurulmutur Bakanlmz tarafndan.
Ynetmeliin uygulamasna ve rn belgelendirmesine ynelik olarak Avrupa Birliinde de baz amaz noktalar grlm ve bunun dzeltilmesi iin, 2/17 2009 Mandatory denilen bir kayt kartlmtr. Bu kayt dorultusunda, biri 765/2008, dieri de bunlarn kararlar olan 768/2008 kartlmtr.
Bunlar dorultusunda, ATEX Ynetmelii de dahil olmak zere 10 tane ynetmelikte deiikliklere
gidilecektir. Bu deiiklikler 2012 ylnn sonunda tamamlanacak. Bu dzenleme ierisinde, onaylanm kurulu atamalarnda yine deiiklikler vardr; yani akreditasyonu ngrmektedir. Tam ifadeyle
Akredite olmu olmas lazm demiyor, ama dolayl yoldan oraya gelmi oluyor; nk baka trl
BLDRLER KTABI
Ynetmeliin uygulamasnda, rnlerin gvenli olmas iin belli artlar var. Bildiiniz gibi, ATEX Ynetmelii dier ynetmeliklerden farkl bir ynetmeliktir. ATEX Ynetmeliindeki bir rn, dier birka
tane ynetmelii de kapsayabilmektedir. ATEX Ynetmeliine uygunsa, en byk tehlike neredeyse
ona gre deerlendirme yapldnda, ATEX Ynetmeliine uygun olan bir rn dier ynetmelie
de uygun addedilmektedir. Yani onun sisteminde grev alan onaylanm kurulular da, reticiler de
bundan sorumludur.
183

yaplma imkan yoktur. ok snrlayc hatlar koymaktadr. Yani akredite olmak zorundadr bir onaylanm kurulu.
Ynetmeliin uygulamalarnda, denetilerimiz vastasyla bu denetim uygulamalarn yapmaktayz.
Tabii, bunun bir dier aya da alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlmzn uygulamakta olduu,
Avrupa Birliinde 99/92 denilen; bizde de direkt adyla telaffuz edilen, patlayc ortamlarda alan
iilerin ve ortamn gvenliini salayan ynetmelik vardr. Daha iyi sonu almak iin, bu ikisinin
birlikte deerlendirilmesinde fayda grmekteyim.
Ynetmeliimizin bir kayd vardr. Bu kaydmz da yine Avrupa Birliinin sayfasndan alnabilir. Harmonize standartlarmz vardr Ynetmeliin dahilinde. Bunlarn uygulanmalaryla gvenliin salanaca varsaylmaktadr. Zaten mevzuatnda da vardr bu. Eer harmonize standartlara uyuluyorsa,
Ynetmelie uyulmu kabul edilmektedir. Uyulmas gereken harmonize standartlarmz vardr.
Bir de ATEX Ynetmeliinin hangi rnleri kapsad dorultusunda baz phe durumlar ortaya
kmaktadr. Border list dediimiz bir listemiz vardr; yani tam olarak ekipman m, alet mi, cihaz m,
ne olduunu anlayamadmz rnler de bir border listimiz vardr. Bu listeyi de sizlere gstereceim
burada.
Dier bir tanesi de, ATEX Ynetmelii baznda grev yapan onaylanm kurulularmzn oluturduu birlik vardr, bir grup vardr. Baz elikiler ortaya kma durumlarnda ne yaplmas gerektii
kararlatrlyor, tartmalardan sonra bunlar Avrupa Birliinin sayfasnda Komisyonun kararyla yaynlanyor. Bunlara da notified body shield diyoruz. Byle bildirimlerimiz de var. Sanrm, 84 tane
olmas lazm. Bu zamana kadar yaynlanm shieldler de var; sizlere gsterebiliriz.
Bir dieri de, Komisyonun kartm olduu yahut toplantlarda karara varlan noktalar. Btn lkeler tarafndan grler bildiriliyor, onaylara sunuluyor, uygun grlen kararlar Komisyonda uygun
bulunarak, Komisyonun consideration paper dedii alnm kararlar gibi stnde uzlalm kararlar
olarak yaynlanan consideration paperlar vardr. Komisyonun sayfasnda bunlar yaynlanmaktadr,
yani bunlara herkes ulaabilir. Bir dier husus da, 99/92nin vardr; uygulayclarmz ondan da
faydalanabilirler.
Teekkr ediyorum.
PANEL YNETCS- Biz teekkr ediyoruz.
Sayn Salih Aydn, mevzuat almalar konusunda Bilim Sanayi Teknoloji Bakanlnn almalar
hakknda bilgi verdi. Bilim Sanayi Teknoloji Bakanlnn kard mevzuatn yan sra, zellikle alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlnn mevzuatnn birlikte deerlendirilmesi gerektiini ifade etti.
rn denetimleri konusunda, deneti eitimleri hakknda bilgi verdi. Ayrca, 2012 ylna kadar, ATEX
mevzuatnn yan sra 10 ayr ynetmelikle ilgili almalarn srdn ifade etti. Standartlara uyum
konusunda bilgi verdi, Komisyon almalar hakknda bilgi verdi. Kendisine teekkr ediyoruz.
Bu almalarn en nemli ayaklarndan birisi de alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlnn almalar. nk son kullancy, direkt kullancy ilgilendiren bir alma. Bu konuda bir panelist arkadamz, Sayn zlem zkl bize bilgi verecek.
zlem zkl, Gazi niversitesi Kimya Mhendislii Fakltesinden mezun oldu. TBTAKtan Bilim
dl sahibi. 18 yldr alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlnda ba i mfettii olarak grev yapmaktadr. Son olarak Tefti Grup Bakan Yardmcs olarak grevini yrten zlem zkl evli ve
iki ocuk annesidir.
Buyurun zlem hanm.
BLDRLER KTABI
ZLEM ZKILI (alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl Tefti Kurulu Bakanl)- Teekkr ederim Sayn Bakan.
184
Szlerime ncelikle alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlnda Tefti Kurulu Bakanln anlatarak balamak istiyorum. alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlnda, Tefti Kurulu Bakanlnda
mfetti olarak iki grup mfetti grev yapmaktadr. Bunlardan birincisi, iin yrtm ynnden
denetim yapan mfetti arkadalardr. Bunlar, sosyal ynden, iilik haklar, kdem, ihbar tazminat,
fazla alma creti gibi sosyal haklarla ilgili denetim yaparlar. kinci grup ise teknik mfettilerdir.

Teknik mfettiler sadece mhendislik dallarndan mezun olmu mfettilerdir. Bunlar da i sal
ve gvenlii ynnden denetim yaparlar. Biraz nce Salih bey, Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlnda 500 tane mfetti olduunu syledi. Saylarmz rendim Tefti Kurulundan. Bizim u anda
900 tane i mfettii yardmcs ve mfetti toplam var. Bunlardan sadece 400 mfetti. u anda
600 tane yardmc arkadamz var yetitirdiimiz ve tm Trkiyede bunlardan sadece teknik olarak
denetime kan mhendis says 191.
stanbuldaki saylar da vermek istiyorum. Ben, stanbul Tefti Grup Bakan Yardmcsym. Biliyorsunuz, stanbulda 30 milyonun zerinde insan yayor. Belki says ok daha fazla. Bizim denetim
alanmzdaki alan, stanbul, Tekirda, Krklareli, Lleburgaz, Edirne ve Yalova; yani tm Trakya bize
bal. Benim u andaki teknik mfetti saym 28. 28 mfettile bu alanda denetim faaliyetini yrtmeye alyorum. Yardmc saym da, u anda yeni alnan arkadalar 87. Yani u anda, bu 600 olarak
ifade ettiim mfettilerin mfetti olabilmesi iin 3 seneye ihtiyacmz var. ILOnun bize syledii bir
say var mfetti saysyla ilgili. ILO diyor ki gelimekte olan lkeler iin, 15 bin kiiye 1 mfetti gerekiyormu. Yani bunun saysn Tefti Kurulu olarak hesapladmzda, bizim 2 bin kiilik bir kadroya
ihtiyacmz var. Bunun zerine, zellikle OSTMdeki patlamalar ve 2001 ylndaki patlamalardan
sonra bize 1800 kiilik kadro alnd diye biliyorum. Evet, 1800 kiilik bir kadro verildi, fakat u andaki
saymz 900. Bunu 1800e kartmay hedefliyoruz; ama kartsak dahi bu arkadalarn denetime
kmas iin, en aa 3 seneye ihtiyacmz var. Yllar ierisindeki saymz da 500 civarndayd, daha
ste kamamtk.
Tefti Kurulunun yapm olduu denetimlerle ilgili de bilgi vermek istiyorum. Tefti Kurulu Bakanl, iyerlerinde genel ve kontrol denetimi yaparlar. Genel denetimde tm mevzuat irdelersiniz,
kontrol denetiminde de genel denetimde tespit ettiiniz noksanlklarn kontroln yaparsnz. Bir
baka denetim eklimiz de inceleme denetimidir. nceleme denetiminde ise, i kazas, ikayet gibi
eyleri inceleriz ve bu incelemeler sonucunda da idari yaptrm uygularz. Yllar ierisinde, zellikle
i kazas, meslek hastal ve ikayet zerine bize gelen evrak says o kadar fazlalat ki, sonra
baktk ki, denetimlerimizin yaklak yzde 54 civarn sadece i kazas, meslek hastal incelemeye
ayryoruz; yani gelen kazalarn ve meslek hastal ikayetlerinin incelemesine ayryoruz. Bu da
demektir ki, yzde 46 civarnda genel kontrol yapabiliyoruz. Bunun da yars genel olsa, demek ki
yzde 20 civarnda elimizdeki mfettile denetim yapmaya alyoruz.
Bunun da ilk iki modelinden birincisi, ok nemsediimiz, zellikle yangn ve patlama konusunda ok
byk tehdit oluturduun dndmz Dilovas, Kocaeli. unun iin ikiye ayrdk: Birinci modelde, srf kimya fabrikalarnn fazla olduu bir alan seelim istedik ki, en fazla kimya sektrnn olduu
alan Dilovas. kinci alan da, erkezky Dilovasnda eitli iyerleri var, tekstili de var, kimyas da
var, cam da var, her trl iletme var; bir de oradan bir model seelim, mevzuat asndan da hedef
belirleyelim ve bu hedefleri zp oradan kalm eklinde bir proje hedefledik. Bunun da baarl
olmasn hepimiz gnlden istiyoruz ve byk bir abayla da bu proje zerinde alyoruz. Daha
sonra tm elimizdeki gc bu ekilde projelendirilmi ve risk bazl, alan ve sektrdeki problemlere
BLDRLER KTABI
Biraz nce Murat bey, 8 ylda bir mfettiler gidebiliyor dedi. Bunun byk bir nedeni bu. Biz kendimiz de bundan ok ikayetiyiz. Mesela stanbuldan ve Marmaradan rnek vereyim kendi grubum olduu iin. erkezky Organize Sanayi Blgesine bir proje yapalm dedik ve Organize Sanayi
Blgesindeki byk iletmelere ne kadar srede gitmiiz, ne tr denetimler yapmz, bir istatistik
kartalm eski raporlardan dedik. Baktk ki, yzde 70 orannda i kazas ve meslek hastal incelemiiz, oradan gelen evraklar incelemiiz, yzde 30 da genel kontrol yapabilmiiz. Bunun zerine, bu
sene Tefti Kurulu Bakanlmz yle bir karar ald: Biz, reaktif uygulamalar yapmayalm, nk
reaktifte -olmadan nlem almak yerine, olan olayla urayorsunuz- kalyoruz. O zaman, i kazas
incelmelerinden ekilelim, bunu SGKya devredelim. Biz, daha proaktif almann bir yntemini bulalm dedik ve SGKyla Tefti Kurulu, byk abalardan, uralardan sonra, i kazas incelemelerini
Sosyal Gvenlik Kurumuna devretti. Tefti Kurulu artk ok zellikli olan yangndr, patlamadr,
byk bir i kazasdr- olaylar inceleyecek; ama sadece nedenleriyle ilgili rapor hazrlayacak, kusur
dalm gibi olaylara girmeyecek ve ounlukla da risk bazl alan denetim projesi, risk bazl sektr
projesi gibi, sektre ve alana girip, o sektr ve alann problemlerini zp kma eklinde yeni bir
denetim modeline balad 2011 ylnda.
185

odakl denetimlere ynlendirmeyi hedefliyoruz Tefti Kurulu olarak. Bu ekilde zm salamay hedefliyoruz. Ama unu da belirtmek istiyorum: Asla ve asla iletmelerdeki i sal gvenlii kurallar
sadece denetimle zlemez, buna inanmyorum. Denetim bir parasdr, en nemli parasdr; ama
sadece denetimle, yani sadece sopa gstererek bir iyerini dzeltemezsiniz. Oradaki iverenlerin de
katk salamas, oradaki iilerin de katk salamas, odalarn, sendikalarn, tm birimlerin de katk
salamas gerekir. Eer sadece trafik polislerinin etkisiyle zlseydi trafik sorunu, u anda herhalde
hi trafik kazas yaamayacaktk.
Biz, elimizden geldii kadar kendimize zeletiri yapp, kendi kendimizi dzeltmeye alyoruz. Saymz ne kadar az olsa da, az elemanla ok efektif denetim yapmann arelerini aryoruz. En azndan
unu dnn: 28 tane mfettiimin sadece 8 kiisini erkezky Organize Sanayi Blgesine gnderdim, orada proje yapyorlar. Geri kalan 20 mfettile de stanbul ve Trakya, Yalova dahil olmak zere
denetim yapmaya alyorum stanbul Grup Bakan Yardmcs olarak.
Baz notlar aldm, onun zerinden devam etmek istiyorum.
Patlayc ortam ynetmelikleri, yani ATEX direktifleri olarak, zellikle biz ne yapyoruz ve ne yapmaya
alyoruz, onunla ilgili de bilgi aktarmak istiyorum. Patlayc ortamlarla ilgili, biliyorsunuz, ATEX 137
bizim Ynetmeliimiz, biz yaynladk; fakat bu Ynetmelikte baz problemler yayoruz. Ynetmelikte
ne yazk ki Tefti Kurulu Bakalnn bir dahli olmuyor, yani ynetmelikleri hazrlayan birim biz
deiliz; biz uygulaycyz. Ynetmelikleri ve kanunlar hazrlayan birim, alma ve Sosyal Gvenlik
Bakanl ierisinde grev yapan Sal ve Gvenlii Genel Mdrldr. Onlarn hazrladklar
ynetmelikleri biz uygularz. Bu ynetmeliklerde de bizim en ok skntya dtmz konu, yurtdnda olan, fakat Trkiyede olmayan uygulama rehberleri, teblileri ve ynetmelikleridir. Bunlar
yaynlanmad. Bunlar yaynlanmad iin de, biraz nce sanrm Salih bey syledi, Uygulamada
problem yaanyor diye.
SALH AYDIN- Avrupa Birliinde 99/92nin de gayd var ve ok gzel hazrlanm aslnda. Onu da
uygulama rehberi olarak kullanabilirsiniz.
BLDRLER KTABI
ZLEM ZKILI- Kullanabiliriz de, bizim yle bir problemimiz var: Raporlarmz Avrupa Birliinin gaydn referans edemeyiz. Yani mevzuat olarak yaynlanm olmas gerekiyor ki, ona aftta bulunabilelim. Mesela, yle dnn: Ben, idari yaptrm uygulayacam, Avrupa Birliinin u
gayd gereince deme ansm yok ki. Mutlaka bunun bir tebli, bir rehber olarak yaynlanmas, bir
ynetmelik olarak yaynlanmas lazm ki, ben de onu dayanak gstereyim, gerekiyorsa yaptrm uygulayabileyim. Benim elimde ne var u anda; 4857 sayl Kanunu ve ATEX 137 ynetmelik olarak
yaynlanm, bunu uyguluyorum. Bunu uygularken de, zellikle oradaki tabirlerin yuvarlak olmasnda
dolay biz de problem yayoruz. Mesela, patlamadan korunma dokman, kim hazrlayacak, hangi
kalifiye eleman hazrlayacak, byle bir kalifiye eleman olma zorunluluu var m, oradaki ekipmanlarn sertifikalandrlmas, uygunluu, bunlar deerlendirirken, her birinde uygulamayla ilgili olan
rehberlere veya teblilere ihtiyacmz var. Onunla ilgili alma olduunu duydum. Sanrm, onunla
ilgili de rehber veya ynetmelik hazrlanyormu, o da hazrlanmak zereymi. Bunlar ayn zamanda
kullancya, yani iyerinde bu tr dokmanlar veya bu tr projelendirmeleri hazrlayacak insanlara
da rehberlik edecek. Bize uygulamay check ederken lazm olduu gibi, uygulamay yapacak olan
mhendis arkadalar iin de bunlar gerekli ki, onlar da bir patlamada korunma dokman nasl hazrlanr, bunu bilebilsinler.
186
Tabii, burada bizim iin en nemli eylerin banda da standartlar geliyor. Burada da TSEnin byk
bir yardm dokunabilir, fakat TSEden de yle bir ricam olacak burada: zellikle ATEXle ilgili direktiflerin atfta bulunduu 6079/10 serisiyle 61241 serisinin Trkeye evrilmesi. nk bizde, her ne
kadar mhendis arkadalarmzn ounun ngilizcesi olsa da, byk bir ounluunun ngilizcesi
yok. Mesela, denetimlerde mhendis arkadalar bana soruyorlar, zlem hanm, biz nereden uygulayalm? diyorlar. Ben de onlara standartlar gsteriyorum, u standartlar uygulayabilirsiniz. Yanmda var, isterseniz vereyim diyorum. Arkadalar Trke mi? diyor, ngilizce diyorum. Trkesi
yok mu? diyorlar, Yok diyorum. O adan, zellikle TSE bu standartlarn Trkeye evrilmesinde
yardmc olabilirlerse, hem mhendisler asndan, hem de tm uygulayclar asndan iyi olacan
dnyorum.

Son olarak bir de erkezky Organize Sanayi Blgesinde, kendi blgemde ne yapyoruz ATEXle
ilgili, onunla ilgili bilgi vermek istiyorum. Organize Sanayi Blgesinde yaptmz projede, ATEX direktifleriyle ilgili, zellikle ATEX 137yi uygulamak zere, iletmelerle ilgili, ayn burada toplanld
gibi bir sempozyum dzenledik. ATEX 137yi ilk defa duyuyorlard. Hatta Ynetmeliin ismini duymayan iverenler ve mhendis arkadalar vard. stelik, mhendis arkadalardan bazlarnn i sal
ve gvenlii uzmanl eitimine de gitmi, orada dahi duymam olmas beni ok artt akas.
ATEX 137yle ilgili ksa bir eitim verdik onlara. Ne istediimizi, nasl yapmalar gerektiini anlattk.
Daha sonra iyerlerine geleceimizi syledik ve gelmeden nce, o eitimden sonra sre brakacamz ve alma yapmalarn istedik. Daha sonra iletmelere gittik, denetimde onlara bilfiil yardmc
olduk, anlattk, neredeyse retmen gibi anlatmaya altk, Fakat ikinci denetimimizde kesinlikle bu
ekilde davranmayacaz. Bunlarn tamamen bitmi olduunu ve bilfiil iki direktife; yani hem ATEX
100Aya, hem ATEX 137ye uygun projelendirilmi sistemler olmasn grmek istiyoruz dedik. lk
blm bitirirken, Bilgi asndan bize her zaman danabilirsiniz demitik.
Dn de anlattm gibi, ilk bata soru gelmedi, arkasndan, Nasl yapacaz? Biz hibir ey anlamadk diye soru geldi. ATEX konusunda hi bilgimiz de yok, bilgi de bulamyoruz. Ne yapacaz?
dediler. Sadece ATEX deil tabii; kimyasallarn snflandrlmas, Makine Emniyet Ynetmelii, bir
sr eyde sktrdk iletmeleri. Onun zerine, Biz yapamyoruz dediler. Biz de, Madem yle, o
zaman daha da yardmc olalm dedik ve alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlnn bastrm olduu metal ikollar ve kimyasallarla ilgili ikollaryla ilgili gerekten ok kapsaml iki tane rehberi her
iletmeye gnderdik. Art, eitim CDleri var; onlar gnderdik. imdi ikinci aamasna balayacaz.
Sonu elde etmeyi hedefliyoruz ve arzuluyoruz. Daha sonra bu ekildeki almamz Trkiyedeki
btn iletmelere, organize olsun veya olmasn -nk alan denetimi de yapabiliyoruz; yani bir alan
belirleyip, oradaki tm iletmeleri denetleme eklinde projemiz var- bu ekilde, zm odakl, proaktif denetimlerimize devam edeceiz. Umarm, zm de getiririz.
Teekkr ederim Bakan.
PANEL YNETCS- Sayn zlem zkla teekkr ediyoruz.
Konumasnda, zellikle Tefti Kurulu Bakanlnn almalar hakknda bilgi verdi, deneti saysnn saysal yetersizliinin nemli bir konu olduunu belirtti. Genel kontrol denetimlerinden daha
fazla, i kazas, meslek hastal gibi inceleme denetimlerinden sz etti. Bunun zerine, kendi almalarndan, sektrde n aacak bir alma yapmak zere grevlendirdiklerinden, bu amala da risk
bazl alan sektr analizleri yaptklarndan bahsetti. zelikle erkezkyde yapm olduklar almalarla ilgili bilgi verdi. Ama nemli bir tespiti var ki, ben de altn izeyim. Sadece denimle bu i olmaz;
sendikalardan odalara kadar, iilerden bizatihi kullancya kadar herkesin katk koymas gereken bir
konu. Uygulama rehberleri konusundaki skntlardan sz etti ve standart evirilerinin nemine vurgu
yapt. Teekkr ediyoruz.
Trk Standartlar Enstitsnden panelist olarak aramzda bulunan Sayn Grsel Erataka sz vermek istiyorum.
Grsel Eratak, ODT Elektrik Elektronik Mhendisliinden mezun oldu. TBTAKta alt. Son 16
yldr Trk Standartlar Enstitsnde almakta. rn belgelendirme uzman olarak almasna
devam eden Grsel Eratak evli ve iki ocuk babas.
Buyurun Grsel bey.
Parlayc ve patlayc ortamlar ve bunlarla ilgili uygulamalarla TSEnin balatt faaliyetler 80li yllarda grlmektedir. Tabii, 80li yllarda ATEX, ATEX olarak ortada yok; ancak, Uluslararas Elektroteknik Standardizasyon Komitesinin hazrlad standartlar o zamanda mevcuttu. Bunlardan bir ksm
Trkeletirildi ve daha sonra belgelendirme ilemlerine de baland. TSEnin bir dier faaliyeti, biz,
standart hazrlyoruz, ayn zamanda belgelendirme faaliyetini de yrtmekteyiz her ikisi birbirinden
bamsz olarak.
Ancak, yllar iinde teknolojinin ve bilimin gelimesiyle paralel olarak, Avrupa Birliinde direktifler yer
BLDRLER KTABI
GRSEL ERATAK (TSE rn Belgelendirme Merkezi)- Teekkr ederim Sayn Bakan. ncelikle
hepinize ho geldiniz diyorum.
187

almaya baladk. Alak Gerilim Direktifi -kendi sektrmden rnek veriyorum izin verirseniz, elektroteknik sektrnden- Elektromanyetik Uygunluk derken, birok meslek grubunu ilgilendiren ATEX
devreye girdi. Elbette ynetmelikler ok daha geni bir alan kapsad ve btn disiplinleri bir araya getirdii iin, ynetmeliklerin, sadece standartlarn kullanlarak yapld belgelendirme hizmetlerinden daha gereki, daha gzel bir hizmet verecei tartlmaz. Bununla birlikte, lkemizde de
ATEX Direktifi uygulamaya girdikten sonra onayl kurululara iddetle ihtiya olmutur. Biz de deiik
alanlarda hizmet verirken onayl kurulu olarak, ATEX konusunda TSE olarak bir gecikmemiz sz
konusu. Daha nce hizmet verdiimiz laboratuarmz u aamada bir revizyondan geiyor. Direktifin
ruhuna uygun daha gzel bir hizmet vermeyi dnmekle birlikte, zaten var olan sistem belgelendirme, sistem ynetimiyle ilgili almalarmzda bir aksaklk olmayacak.
Standartlar konusuna gelince, standartlarn hazrlanmas, standart evirileri bizzat Kurumun kendi
elemanlar tarafndan gerekletirilmemekte. Sadece bizim deil, bizi tetkik eden uluslararas kurulularn da istei budur. nk btn dnyada standartlar zellikle ve ncelikle o rn grubu ya da
o hizmet grubu iinde yer alan reticiler, hizmet salayanlar tarafndan hazrlanr. rnein, benim
altm bir baka alan olan aydnlatma konusundaki standartlar incelerseniz, bunlar sektrn
iinden, hepimizin ok iyi bildii -lamba markalarn saymayaym burada- kurulularn elemanlardr.
Standartlar byle hazrlanr. Elbette bizim de eksikliklerimiz var, fakat zellikle 6079 serisinde.
Trkiyede snrl sayda retici var; fakat uygulama standartlarnn byk bir ksm Trkeletirilmi,
evrilmi durumda. Eer hl yetersiz olanlar varsa, rn zaten alacaklar, retmeyecekler o rn,
burada ok ey yok. Fakat gelmeden nce de aratrdm, zellikle 61241 ve 6079, bu senenin standart hazrlama program iinde ncelikli yere sahipler. Bundan da bahsetmekten mutlu oluyorum,
nk durumun aciliyetini gryorsunuz.
Bundan te, daha da fazla syleyeceim bir ey yok. Sorularnz geldike cevap vermeye alacam. Teekkr ederim tekrar.
Sayn Grsel Eratak da Trk Standartlar Enstitsnn almalar hakknda bilgi verdi. Bir yanyla
standart almalar hakknda, bir yanyla da belgelendirme almalar hakknda bilgi verdi. En azndan ATEX konusunu ilgilendiren iki standardn da programda olduu konusunda bilgi verdi. Kendisine teekkr ediyoruz.
kinci blm yle kurguluyoruz: Salondan sorular, katklar alalm, daha sonra bu sorular zerine
konumaclara sz hakk vereceim.
Buyurun Gken bey.
GKEN APKINCI (EMO Ankara ubesi)- yi gnler efendim.
Salih beye bir sorum olacak. leden nce Sleyman arkadamzn bir sorusu vard, dinamitlerle
ilgili sorusu vard, Bunu kapsyor mu? dedi. Bunu sormak istiyorum.
TSEden arkadamza bir soru yneltmek istiyorum. Bu uygulamada rolnz direkt olarak tarif eder
misiniz, yani bu uygulamada rolnz ne?
zkl hanmefendiye de bir sorum olacak. ok dar bir kadro ierisinde rakam 1800e kacak gibi
gzkyor mu? Yakn zamanda bu sorunu zecek misiniz?
ok teekkr ediyorum.
PANEL YNETCS- Teekkrler.
Baka sorusu olan arkadamz var m?
BLDRLER KTABI
Buyurun Nur hanm.
188
NUR GLE (EMO)- TSEdeki grevli arkadamz Grsel beye bir soru sormak istiyorum. ATEXin
ilgili olduu standart olan 60079 hakknda bir dzeltme yaplaca, dzeltmenin ncelikli yaplaca
gibi bir ifade kulland. lgili sektrden ilgili arkadalarn almalar TSE tarafndan denetlenir ve uygunluuna kanaat getirdikten sonra Trkeye dntrlr. Byle bir alma var m? zellikle ATEX
iin soruyorum bunu. nk sektrden buna yardmc olacak ok insan olduunu dnyorum.

Byle bir alma var m?
Buyurun.
AYDIN ZKAYA- Aslnda basit bir soru soracam. Artk bundan sonra geleceimizi Avrupa Birliinin
direktiflerine, standartlarna balam durumdayz. Peki, onda da ne kadar sz hakkmz var, almalar etkileyebiliyor muyuz, bizim gereksinimlerimize uygun ekilde biimlendirilmesini salayabiliyor muyuz, yoksa pasif bir izleyici konumunda myz, hep arkadan m gideceiz? Onlarn tm mekanizmay ele alan, hatta serbest ticaretin egemen hale getirdii bir dnya, standartlarla birde rekabet
stnl salamaya alan bir yap ierisinde biz kendimizi nasl konumlandracaz? Pazar m
olacaz, bu kurallarn savunucusu mu olacaz, yoksa yaratcs m olacaz? Devletin kurumlar bir
aradayken, aranzda bir egdm salanm olarak toplu bir dnceniz var m acaba?
Teekkr ederim.
PANEL YNETCS- Teekkr ediyoruz.
Buyurun.
ZAFER SNMEZ- gnlk tartmalarda, konumalarda ortaya bir ey kyor.; ATEX kapsamnda, gerek retilen rnlerin, gerekse baka kontrollerini yapabilmesi iin bir laboratuar sorunu kyor. Benim bildiim, bizim bu kapsamda grev yapan alev szdrmazlkla zmirdeki TSEnin exproof
laboratuar var. Bunlar da bu lkenin ihtiyalarn karlamak konusunda ok yeterli deiller, ama
nemli ilevleri olduunu da kabul ediyoruz. zellikle alev szdrmazln uzun sredir bu lkeye ciddi hizmet verdiini biliyoruz. Bir ulusal laboratuar oluturulmas hedef gibi grnyor. nk retici
maln retecek, sonra ilgili bakanlklara gelecek, Ben bunu piyasaya srmek istiyorum, bunun onayn verin diyecek, bakanlk da bunu bir laboratuara gnderecek. Bu laboratuarn bamsz olmas
gerekiyor, tarafsz olmas gerekiyor, effaf olmas gerekiyor, idari ve hukuki yaplarda kabul grm
olmas gerekiyor; yani sadece akreditasyon alm olmasn kastetmiyorum. Elbette ki akreditasyon
alacak, ama herhangi bir durumda idari ve hukuki mercilerin bu laboratuarn sonularna itibar etmesi gerekiyor.
Bir model oluturmak lazm. Yani bu laboratuar hangi bnyede oluturulabilir? Sempozyumda fazla
tartlmad; ama mesela alma Bakanl ya da Bilim Sanayi Teknoloji Bakanl bnyesinde mi
olabilir, niversite bnyesinde mi olabilir, odalar bnyesinde mi olabilir, TBTAK bnyesinde mi
olabilir, nasl bir model oluturulabilir? Bu konuda cevap verebilecek durumda olan btn konumaclara soruyorum bunu?
Buyurun.
SMAL ODABAI (Makine Mhendisi)- Dn, zlem hanm, LPG istasyonlarnda 50den az alan olduu iin, oralarda denetleme yaplmadn belirtmiti yanlmyorsam. Bunun tekrar gndeme
alnmas ve bunun sk denetlenmesi gerekiyor; nk btn halk ilgilendiren, herkesi ilgilendiren bir
konu. Bunun tekrar denetlenmesi konusunda bir alma yaplacak m?
Teekkr ederim.
NECAT PEK (EMO)- Bireysel olarak herhangi bir paneliste deil bu sorun. Bilindii zere, zellikle
son yllarda, devlet ve kamu kurumlar zelletirmelere bal olarak ilevsiz bir hale getirildi; hem
ilevsiz, hem her alan denetimsizletirildi. Bu arada bakanlklarmz, bilime, sanayiye, teknolojiye,
almaya, emee, sosyal gvenlie inanmayan, sayg duymayan kadrolarla dolduruldu. Bylesi bir
srete, kamu ve devlet kurumlar bylesine kadrolarla doldurulduunda, btn bu mevzuat almalar, btn bu uygulamalar, btn bu denetimler nasl baarya ulatrlabilir, onu merak ediyorum.
Bir de Murat arkadan sylediklerine katlyorum. Gerekten eer iinde bulunduumuz srete
kamu kurumlar bu kadar ilevsizletirildiyse, TMMOBye ve odalarmza fazlasyla i dmeye ba-
BLDRLER KTABI
Buyurun Necati bey.
189

lad. nerilerine katlyorum, bu nerilerinden dolay da kendisini tebrik ediyorum.
Konumac arkadalara, hem sorulan sorular nda, hem de ilk turda grlerine ek yapmak isterlerse, bir konuma sresi vereceim; ama bu defa tersten balayacaz. lk sz Sayn Grsel
Erataka veriyorum.
Buyurun.
GRSEL ERATAK- Teekkr ederim.
sterseniz, ilk nce standartlarla ilgili almalardan balayaym. Evet, standartlarn hazrlanmasnda
ncelikle nasl altmz anlataym. Standartlarn hazrlanmasnda, niversitelerde, kamu kurulularndan, reticilerden, sektrdeki hizmet verenlerden yeler bulunur, standartlar bunlar hazrlar;
yani TSEnin elemanlar hazrlamaz. nk dnyadaki uygulamalar da byledir, standardn hazrlanmasndaki etik anlay da byledir. Bir yandan standard hazrlayp, dier yandan belgelendiremezsiniz. Bu aamada, standartlarn hazrlanmasnda yaanlan eksiklikleri nlemenin en gzel yntemlerinden bir tanesi, TSEnin u an direkt Internet zerinden online, aktif olarak katlabileceiniz
komiteler var; sektrde bilgi birikimine inanan, bu konuda almak isteyenler bu komitelere direkt
dahil olup, standart hazrlama almalarnda grev alabilirler. Bu, hepimiz iin iyi bir gelime, nk
bir an nce ihtiya duyduumuz standartlar ortaya koyabiliriz.
Dier yandan, TSEnin Avrupa Birlii direktifleri iindeki -aslnda dier direktifleri de ilgilendiriyor bu
soru- rol nedir? Bizim iki rolmz var; bir, standartlar hazrlamak. kincisi, ATEX Direktifi konusunda
Sanayi Bakanlnn atamasndan sonra, rnein medikal cihazlarda Salk Bakanlnn atamasndan sonra onayl kurulu olabiliriz. Bu, iin zorunlu taraf deil, gnll taraf, belki de kazanl taraf.
Buna da bizim Ynetimimiz karar verecektir. Yani ksaca, direktifler iinde, ATEX Direktifi iinde,
standart hazrlamak ve onayl kurulu olmak gibi bir grevimiz var. Tanmlar bunlardr. Bu grevler
istenilen shhatte ve hzda ilerlemekte midir; hayr.
Standart ve direktif hazrlama mekanizmalarn lke adna bahseden bir soru vard. Evet, standart
ve direktif hazrlama konularnda, ne yazk ki standartlar hazrlandktan sonra eviren konumdayz
veya ynetmelii Avrupadan alp uygulatan konumdayz. Gerek standartlarn, gerek direktiflerin hazrlamasna fiili olarak bir katkmz olamyor. Olmaynn nedenlerinden bir tanesi de u: Teknolojiye
ve bilime sahipseniz, standard ve ynetmelii hazrlarsnz. lkemizin koullar ortadadr. Bilime ve
teknolojiye ne kadar hakim olabilirsek, standart ve ynetmelik hazrlama almalarnn iinde, gerek
Avrupa Birlii snrlar iinde, gerekse daha global anlamda o derecede yer alabiliriz.
Standart hazrlama ve ynetmelik faaliyetleriyle ilgili daha fazla bilgi almak isteyen katlmclar Avrupa Birlii Genel Sekreterliine de bavurabilirler, oradan da ilgili konularda bilgi alabilirler.
Laboratuar oluturulmas konusuna gelince, laboratuar oluturulmas, gnmz dnyasnda ve gnmz Trkiyesinde artk bir yatrmdr. Bu, ciddi bir maliyet. Mevcut olan laboratuarmz deien
ve gelien koullara paralel olarak biz de yenilemek, gelitirmek istemekteyiz. Bu aamada da, en
son zmirdeki laboratuara yeni cihazlar alnyor, ihaleye kld. Gelimeler bunlardan ibaret. Bilgi
verebildiysem ne mutlu.
PANEL YNETCS- Sayn Grsel Erataka teekkr ediyoruz.
SALONDAN- Soruma cevap alamadm.
BLDRLER KTABI
GRSEL ERATAK- Sorunuza cevabm u olacak: Ayna komitelerimiz var; Internetten direkt bavurabiliyorsunuz ve ye olarak standart hazrlamasnda faaliyet gsterebiliyorsunuz. Eer Ankarada
kalyorsanz, standart hazrlayan gruplar akam 18.00den sonra almaya balarlar, orada da faaliyet gsterebilirsiniz; yani bunun aktif grev alabilirsiniz.
190
SALONDAN- Siz dediniz ki, 60079 Standardyla ilgili alma en ksa zamanda yaplacak. Ben de
diyorum ki, bununla ilgili sektrden yardm istediniz mi, bununla ilgili sektr size yardm ediyor mu?
Bu standard ne zaman Trke okuyacaz, bunu bilmek istiyorum.
GRSEL ERATAK- Sorunuzu bitirdiyseniz cevap veriyorum. Bu standart, i programmzda bir standartlar grubu zaten. 60079, 61241 yer almaktadr ve ncelikli bir sraya sahiptir. Web sayfamzda bu

da vardr, oradan da bilgi alabilirsiniz. Sektrden alenen yardm istenmiyor tabii; ama sektrde yer
alan ilgili kurululara ayna komitelerde yer almalar ricasyla yazlar gnderildi, defalarca grmeler
yapld.
PANEL YNETCS- Murat beyin de size bir sorusu varm.
MURAT YAPICI- Grsel bey; bu ayna komitelere yelik bir kurum temsiliyeti mi gerektiriyor, yoksa
kiisel yelik de sz konusu mu?
GRSEL ERATAK- Ferdi olarak da ye olabilmeniz lazm.
MURAT YAPICI- nk bu soru Sempozyum srasnda gelmiti bize.
GRSEL ERATAK- Ancak, u da var: Tabii ki, sektrn iinden gelen uzmanlk sahibi kiiler ok
daha yararl olacak.
MURAT YAPICI- Referans
GRSEL ERATAK- Bildiim kadaryla yok. nk ayna komitelerde bir cretlendirme sz konusu
deil. Dier hizmetlerde, standart hazrlama yeleri cret alyorlar; ancak, burada sz konusu deil.
PANEL YNETCS- Buyurun.
SALONDAN- Konuyla ilgili sonulandrmak ya da yantn yeterli olup olmadn aktarmak iin sz
istedim tekrar. Balayn, yani bu konu yrmyor. Standartlarn, Avrupa standartlarndan TSEN
olarak evirisi srasnda, ok acdr, ama harf bile deitiremiyoruz. An bakn; x, q, w kodlamalarn
aka grrsnz. Bugn Trkiye Cumhuriyeti, baka bir siyasi konuda Trkeye harf ekletmemesi iin sava veriyor. Biz, teknik alanda ne yapyoruz; x, q, w Yani syleyecek sz bulamyorum.
Ayna komite filan almyor. Bundan birka yl nce yine bunlar syleniyordu, Ayna komite alacak, ulusal annex yaynlayacaz vesaire. Btn lkeler ulusal annex yaynlyor, ek yaynlyor,
erh koyuyor, sreleri uzatyor ya da ksaltyor, belli bir politikalar var, amalar var, mastr planlar
var: Bunu u an uygulayamam diyor veya mulak geilmi, Yeterli miktarda olacak deniliyor. Niye
yeterli yazlyor orada, Avrupa Birliinde onun yerine bir fiziksel byklk yazmay bilen kimse yok
mu? nk zerinde uzlaamyorlar. 3 yazarsa Alman kazanyor, 5 yazarsa spanyol kazanacak.
Bunu hepimiz biliyoruz. Biz, u anda son derece pasif konumdayz; standardn kendinin zerinde
bile kendimize zg deiiklikler veya eklemeler, geniletmeler yapamyoruz.
Bunu artk bir ekilde gerek olarak kabul edip, ona gre bir zm bulmak lazm. Ate dans yapan
insanlar gibiyiz. Ortada bir tane sorun var, evresinde dnp duruyoruz. Bundan 5 yl nce, bundan
daha fazla yl nce sylenildi; Yapacaz, edeceiz. ok gzel. Geti bu sreler. u anda Avrupa
Birliine girme hevesi de yok. Yani biz, gerek anlamda bir smrge lke konumuna dm durumdayz teknik anlamda. Bundan hi kimse rahatszlk duymuyorsa Bir kere, devlet, kamu kurumlar
bundan rahatszlk duymuyor, biz duyuyoruz.
GKEN APKINCI- TSEnin uygulamalar yle. Arkadamn sylediklerine katlyorum. TSE, ngrlen standard tercme ettirmek iin uzman birini aryor veya birilerini aryor. Tercme oluyor tabii
bu, bir katk filan olamyor. Daha sonra bu grlerini yaynlar o sahada faaliyet gsteren kurululara ve onlarn grlerini alr, o grleri deerlendirir. Bu, uzun bir sre devam eder. Tabii, burada
Avrupa Birliinin standartlarna harfiyen uyuluyor mu? ou zaman -mesela petrol rnlerinde filan
rastladm buna- ortaya konulan rakamlar ok spesifik ve ok ileri rakamlardr ve bunlar salamak
iin Trkiyenin gc yetimez. Arkadamzn sylediine katlyorum. Burada bir inisiyatif kullanma
yoktur, Avrupa Birliinin empozesidir. Burada ihtisas kurulularnn genel olarak bu fikirleri, yani bu
gr almak zere yollanan insanlar bu fikirlerini net olarak ortaya koyup; nedenlerini, niinlerini filan
da ortaya koyarak yollamalar lazm ve bunun objektif kurulu tarafndan deerlendirilmesi icap eder.
Bu haliyle uygulama, bir Avrupa modelinin tercme edilmi eklidir.
Teekkr ederim.
BLDRLER KTABI
Buyurun.
191

Aslnda katklarla zenginleiyor gittike toplantmz.
zlem hanma sz vermek istiyorum. Buyurun zlem hanm.
EMO PANEL DEVAM
1.06.32.
Teekkr ederim.
Aslnda katklarla gittike zenginleiyor toplantmz.
imdi, zlem hanma sz vermek istiyorum.
Buyurun zlem hanm.
Not aldm sorular ksaca yantlamaya alaym.
Birinci soru, mfettilerin says artacak m; bu sorunu yakn zamanda zebilecek misiniz? diye
bir soruydu. Bir de anladm kadaryla, beinci soruda da Denetimler nasl artrlabilir? diye soruldu. kisini birletirerek cevap vermek istiyorum.
zellikle bu sene yaanan olaylar sonucunda, biraz nce anlattm gibi, kadromuzu 1800 kiiye
karmak zere biz kadro aldk. Bunun zerine, Tefti Kurulu Bakanl olarak, i mfettilii yardmcl snav at Bakanlk. Mthi bir abayla, yaklak 4 veya 5 snav ald ve bu snavlar erevesinde 600 ksur yardmc arkada alnd. Saymz 900e ykseldi u anda. 1800n 900 u anda
fiilen alnm durumda. Yeniden bir mfetti yardmcl snav ald, hl ilan duruyor, bavurular
bekliyoruz. 150 ksur yardmc arkada daha alnacak. Parti parti bu sayy 1800e karacaz. nmzdeki sene ierisinde byk ihtimalle km olur. Ama tabii, burada denetiminin artrlabilmesi iin
bu arkadalarmzn mfetti olmas gerekiyor. Mfetti olabilmesi iin de Belki mfettilik srecini
anlatmam gerekiyor alglamak iin. Biz, yardmc arkadalarmz balatyoruz, en aa 3 mfetti
yannda alm olmalar gerekiyor ve 70 zerinde puan almalar gerekiyor, her mfettiin yannda 6
ay kmalar gerekiyor. Bu arada tez yazmalar lazm; bir tez yazyorlar ve bundan da 70in zerinde
not alyorlar. Tabii, bu arada ban anlatmay unuttum; snava girerken, mfetti yardmcs olabilmeleri iin KPSSden 80 ve zeri bir puan almalar gerekiyor. Bilmiyorum, u an puan dt m?
SALONDAN- 75 oldu.
BLDRLER KTABI
ZLEM ZKILI- 75 olmu. Daha nceki snavlarda 80di. KPSSde 75 ve zeri puan almas lazm.
Ondan sonra bir snav daha yaplyor; hukuk snav ve teknik, mhendislik snavndan gemeleri
lazm. Sonra mlakattan gemeleri lazm. Bu snavlarn hepsinden baarl olduysa, bir mfettiin
yanna yardmc olarak veriliyor. 3 mfettiten 70 st not aldysa ayet ve tez yazp, tezi de 70 stnden aldysa, bunlar baardysa, o zaman, ortalamas 70in zerinde olduu iin i mfettii yardmcs olarak yetki veriliyor. Bu sylediim sre yaklak 2 sene sonunda bitiyor. 2 sene sonunda
bu arkadamz, eer yetkiyi alabildiyse ayet, o zaman, yetkili yardmc olarak denetime kyor. Bu
srete de iki arkada birlikte kyorlar ve bu srete yapt btn ilemler gzlemleniyor, notlanyor. Eer bunu da baardysa 70in stnde, o zaman snava girmeye hak kazanyor. Snava tekrar
giriyor. Bu, ok zor bir snav. Hem mhendislik sorular var iinde, hem hukuk sorular var. Ki hukuk
snav ok ar oluyor. Yani sadece i sal mevzuat deil, Borlar Kanunundan tutun da Anayasaya kadar btn mevzuat, yani hukuku bilmesi lazm. Dnn ki, biz, bir mhendisten hukuk
bilgisinin de mkemmel olmasn bekliyoruz. Bu snav geiyor, ki bu snavdaki puannn da 70in
stnde olmas lazm. Sonra mlakata giriyor. Mlakat da tamamlandysa, o da 70in stndeyse,
l kararnameyle i mfettii olarak atanyor.
192
Bu srecin tamamlanmas, eer her ey dzgn gittiyse 3 sene, gitmediyse 4 seneyi falan buluyor.
u anda yeni aldmz arkadalarmzn nnde en iyi ihtimalle 3 sene, en kt ihtimalle 4 senelik
bir sre var. u an fiiliyattaki saymz 191. Demek ki biz, en kt ihtimalle, 191 kiiyle 4 sene daha
denetime devam edeceiz. 4 sene sonra say birdenbire 191den 1800e frlayacak. Ben bunu bilgi
olsun diye aktaryorum. u anda elimizdeki mevcut sayyla, mmkn olan en iyi ekilde, en perfor-

mansl ekilde denetim mekanizmamz yrtmeye alyoruz.
Baka bir sorumuz, Avrupa Birlii direktiflerinin yaynlanmas konusunda bizim Avrupa Birliinde
sz hakkmz var m? eklindeydi.
Aslnda bu soruyu Sal Gvenlii Genel Mdrlnn temsilcisi arkadamza sormak lazm.
Ama kendisi katlmad. Ben, bildiim kadaryla cevap vereyim.
Avrupa Birlii direktiflerinin yaynlanmasnda bizim byle bir sz hakkmz yok. Biz ne yapyoruz,
yani Genel Mdrlk ne yapyor? Biliyorsunuz, Trkiye Cumhuriyeti olarak, ulusal mevzuatta Avrupa
Birliine bir taahhdmz var. Biz, Avrupa Birlii uyum almalar ierisinde, mevzuatmz u, u
direktiflerle, u standartlarla uyumlatracaz diye taahhtte bulunmuuz ve bu taahht gereince
de, mevzuatlar kimler uyumlatracak diye, Trkiye Cumhuriyeti, bir tablo hazrlam. alma Bakanl unlar uyumlatracak, Sanayi Bakanl bunlar uyumlatracak vesaire ve bunlarn da takibi
yaplyor. Bizim bu direktiflerin uyumlatrlmas srecinde Avrupa Birliine herhangi bir dahlimiz oluyor. Biz, onlardan alnan mevzuatn veya direktiflerin uyumlatrlmas almasn yapyoruz. Bunu
yapan birim de bizde -alma Bakanl iin sylyorum- Sal Gvenlii Genel Mdrl.
Genel Mdrlk, bunu uyumlatrdktan, daha dorusu tasla hazrladktan sonra gerekli birimlere
gnderiyor, dier bakanlklara gnderiyor. Odalara da gnderiyor diye biliyorum, sanayi kurulularna da gnderiyor ve gr topluyor. Sonra tm bu grler sonucunda da o ynetmelii veya tasla,
neyse, yaynlyor.
Baka bir soru da, alma Bakanl bnyesinde ATEX laboratuar olabilir mi? eklinde.
Bizim alma Bakanl bnyesinde SGM diye bir birimimiz vardr. SGM, laboratuarlar olan
birimimizdir. SGMn laboratuarlarnda da teknik olanaklar azd; fakat sonradan epey almalar
yapld ve teknolojik olarak cihazlar epey yenilendi, laboratuarlarn koullarn yenilendi. Ama siz de
kabul edersiniz ki, ATEX laboratuar ok zellikli bir i ve bilgi ve donanmn ok yksek olmas gereken bir i. SGMdeki laboratuar aletleri ounlukla meslek hastalklar, toz lm, gaz lm,
ortamdaki eitli bu tr fiziksel ve kimyasal ajanlarla ilgili lmler yapmak iin kullanlyor. ATEX
laboratuar olarak u anda herhangi bir alma olduunu bilmiyorum. SGMe bu iletilebilir; ama
bunun ii ayr bir alma gerekiyor diye dnyorum.
Bir baka soru, LPG istasyonlarnda denetim daha sklatrlabilir mi? Denetleme konusunda ne tr
almalar yaplacak? eklindeydi.
Biz, LPG ve btn dolum tesisleriyle ilgili bir alma yaptk. Yaklak 5-6 sene evvel LPG istasyonlaryla ilgili ve akaryakt dolum istasyonlaryla ilgili bir proje yrtmtk ve btn dolum tesisleri ve
akaryakt istasyonlarn tek tek denetlemitik. Tabii, aradan zaman geti. Mesela, TPRAa baktk.
TPRAa biz en son ne zaman gitmiiz ve genel denetimi yapmz? Baktk ki, 10 sene nce gitmiiz, 10 sene nce denetimi yapmz. Koskoca dolum tesisi ve zmitin ortasnda. Biliyorsunuz, 17
Austosta bamza gelen deprem sonucunda ciddi bir tehlike atlatmt oras. O zaman bir denetim
yapmz, ondan sonra 10 senedir denetim grmemi dolum tesisi. Bunun zerine bir proje balattk;
dedik ki, nce dolum tesisleri ve rafineriler olmak zere, en yukardaki, en tehlikeliden balayp bir
proje yrtelim. Bu dolum tesisleri ve akaryakt istasyonlaryla ilgili u anda bir projemiz var. Hatta
bu projenin balangc olarak n hazrl bitmi durumda. nmzdeki ay da dolum tesislerinde bir
proje balyor, olduka youn bir proje olacak. Sonra da gbre fabrikalar var gndemimizde. Biliyorsunuz, onlar da zel tehdit oluturan iletmeler. Onlarla ilgili de bir projemiz mevcut.
Benim syleyeceklerim bu kadar. Teekkr ediyorum.
imdi de sz Sayn Salih Aydna brakyorum.
SALH AYDIN- Teekkr ederim Sayn Bakan.
Bana gelen sorular srayla cevaplamaya alaym.
Laboratuarlar yeterli mi? Ulusal laboratuar imkanmz var m? diye bir soru geldi.
ATEX rnleri, hakikaten zellikli laboratuar isteyen rnler. 2008 yl Mays aynda TSEnin z-
BLDRLER KTABI
Buyurun.
193

mirdeki tesisine gittim, ondan bir ay sonra da Zonguldak TTKya gittim. nk olsa olsa imkanlardan
nce buralarda faydalanabiliriz diye dndm. Her iki laboratuarda da gezdim, ATEX ynnden
onaylanm kurulu olma ihtiyacmz asndan inceledim tabii. TSEnin de eksikliklerini, TTKnn da
eksikliklerini grerek, rapor haline getirdim. Ama geen bu zaman zarfnda bu laboratuarlarn akreditasyonlar yaplp, bir sisteme girmedi. u anda laboratuar olarak, ATEX Ynetmeliindeki belirtilen
akreditasyonlu laboratuar artlarna haiz deiller.
Bizim Bakanlk olarak laboratuar kurma durumumuz da yok. nk bu, zellik arz ediyor. Bu serbest piyasada da yaplabilir. Akreditasyon asndan da laboratuarlarn bamsz olmas daha iyi
olur. Ama bunu konumalarmzda da devaml belirtiyoruz; yani ATEX rnlerinde belgelendirme yapabilecek akreditasyonlu laboratuarlarn kurulmas gerekliliini devaml belirtiyoruz. Yani 17025ten
akreditasyonlu laboratuara acilen ihtiyacmz var. Bu konuda TSEnin almalar olduunu duydum,
epey sevindim.
Onaylanm kurulu atamas yapyoruz. Nasl yapyorsunuz? diyeceksiniz. Dn de belirttiim gibi,
Ynetmelikte, onaylanm kurulu atamalarnda belli kriterler var. Yani maden ksmndaki rnlerde
olsun, maden dndaki rnlerde olsun, kalite belgelerinde ve tip onaylarnda hizmet verebilmeleri
iin, orada laboratuar olarak taeron kullanma imkanlarn belgelediklerinde bunlara atama yapyoruz. Ama asl olan, 17025ten akreditasyonlu olmak. Bir de retim kalite belgesi ve rn kalite belgesi
zerinden, yani EN45011den de akreditasyonlu olmak gerekmekte.
Yani u anda ihtiyacmz aslnda hl devam ediyor. 17025ten akreditasyona, bir de EN45011den
akreditasyona ihtiyacmz var. Tabii, btn sektrlerin burada alma yapma hazrlklar olsa iyi olur.
kinci soru, standart hazrlama yetkimiz konusundayd.
Standart hazrlamada Trkiye uyumlatrma yapyor Avrupa Birlii baznda. Uyumlatrma yapyor,
yani hazrlanm olan mevzuatlara uyum konusunda alyor. Hazr standartlar Trkeye eviriyorlar. TSEnin bu blmnde de hizmet yapan mhendis arkadalarmz var, bizim Bakanlmzdan da
var. Ayn komitede de grev alabiliyorlar.
nc soru, ATEX Ynetmeliinde askeri rnlerle ilgili bir ey var m? eklindeydi.
Ynetmeliimizde bu konu zaten ak olarak belirtiliyor. Askeri rnler, Avrupa Birliini kuran Roma
Antlamasnn 223/1-B Maddesinde -btn Avrupa lkelerinde byle- sistem d, yani bu Ynetmelik kapsamnda deil. Kiisel koruyucu rnleri de yine bu Ynetmelik kapsamnda deil. Bir ncs var, sivil patlayclar dediimiz, yani kararsz kimyasallar barndran nitrojen gruplar ve dier
patlayc retimlerinde hizmet yapan rnler; bu da Ynetmeliimiz kapsam dndadr.
Bunlar ne oluyor? diyecek olursanz; askeri tesislerdekiler iin kendi kanunlar var, onu uyguluyorlar sanrm. Siviller iin de yine 1978 ylnda kan bir tzkleri var, onu uyguluyorlar. Ama amzda
bunlar yeterli mi; yani bunlar u anda yetiyor mu, yetmiyor mu? Bu da o birimlerin kendi deerlendirmelerine kalm bir ey, ben o hususta bir ey diyemeyeceim. Nasl yapacaklar, nasl edecekleri
konusunda bir ey syleyemem, bu konuda yetkimiz yok.
Drdnc bir soru vard, ATEX istasyonlarnda denetimler soruldu. Bizim de denetimlerimiz devam
ediyor. Akaryakt istasyonlarndaki denetimlerimizde MIT Ynetmelii de yine Bakanlmzn sorumluluunda; Metroloji Ynetmelii Bakanlmzn sorumluluunda, ATEX Ynetmelii de Bakanlmzn sorumluluunda. O hususta denetimlerimiz devam ediyor.
Tabii, bu istasyonlarn bir de kurulum aamas var, belgelendirilme aamas var. Kurulum ve belgelendirilme aamalarnda da sanrm Trk Standartlar Enstits ve mlki idareler yetkilidir. Orada
sistem nasl gidiyor, onu bilemiyorum; TSEdeki arkadamz herhalde cevabn vermitir.
Syleyeceklerim bu kadar. Teekkr ediyorum.
BLDRLER KTABI
194
Son olarak Sayn Murat Yapcya sz vermek istiyorum.

Buyurun.
MURAT YAPICI- Teekkr ederim.

Direkt bana bir soru gelmedi; fakat genel olarak aldm notlar ve bir-iki grm var, onlar aktarmak
istiyorum.
Zafer beyin bu ulusal laboratuar dncesi; Bu, odalarla olabilir mi? denildi.
Olabilir belki, ama nmzdeki engel akreditasyon ii. Zafer bey muhtemelen bu konuyu biliyordur.
Bu akreditasyon konusu TMMOB iinde ayr bir tartma konusu olduu iin, tek bana bu konu
gerekletirilmez. Bunu ap, Bakanlk yetki verirse, Byle bir konuda laboratuar kurun diye, bence
olabilir. Ama akreditasyon konusunda yle bir sknt var, onu hatrlatmak istedim.
Burada Bakanlmz bu onayl kurululara belge veriyor. Biraz nce Salih bey de aklad; sonuta,
taeron kullanma mant olduu srece, laboratuar kurmayp, yakn evrede yine akredite olmu
bir laboratuar kullanyorsunuz. Keza, yanl hatrlamyorsam, muayene kurulularndaki personelin
de, TURKAK da olduu gibi, deneti havuzuyla alma ans var. Doru mu hocam? Yani bir muayene kuruluu, bnyesinde hi mhendis bulundurmasa bile, dardan szlemeyle bu konuda
denetim yapabilir.
SALH AYDIN- Evet, doru sylyorsunuz.
MURAT YAPICI- Bu da ayr bir konu. Yani alt alta, alt alta taeronlamaya gidiyor. Bu Sempozyumun
banda i sal ve gvenlii konusunda da dile getirildi, taeronlamann bu tr tehlikelere yol
atn biliyoruz. O zaman, burada Aydn beyin, yanl hatrlamyorsam, Aydn zkayann gr
ortaya kyor. Yani laboratuar kuramyorsan, o zaman, o teknolojiyi retecek durumun da tartlr
aslnda. Bu durumda, kopyalanp retilmi rnn sertifikasyonu gndeme geliyor. nk lke iinde bunu test edecek yetenein ya da yatrmn, bten, paran yoksa, yine dardan bir hizmet almak
durumundayz. Yani sadece mevzuata uygunluk asndan bir onayl kurulua ihtiyacmz var; bu,
TSEydi, TSE hl olabilir, devam edebilir. Bu laboratuar almalar ok uzun sredir bekliyor.
Grsel bey; byle bir bte ayrabilir mi acaba TSE?
GRSEL ERATAK- ncelikle, demin sylediiniz u laboratuar ve kopya rnn test edilmesi konusunda ek olarak unu syleyeyim: Evet, demin de syledim, bilim ve teknolojide neredeysek, burada
da orada olacaz.
Laboratuar kuruluuna bir bte ayrlyor; ama ona daha zaman var. nk takdir edersiniz, ok
fazla rn var. Biz, dar kapsaml bir laboratuara girmek istemiyoruz. Dolaysyla biraz zaman alyor.
MURAT YAPICI- Evet, Grsel bey hakl. Teknik olarak baktnzda, bu Sempozyum sresince takip
ettiyseniz, rn gruplarnn deiik koruma ipleri var. E tipi dendi, IA tipi, N tipi, M tipi; hepsinin ayr
bir prosedr var, hepsine ayr bir laboratuar ortam gerekiyor. Doru, bu ciddi bir yatrm. Belki bu
paray harcamakla da bu sorunu zemeyebiliriz. O teknolojiyi retecek bilgi birikimi var m? Var;
bizim mhendislerimizde, bizim lkemizin insannda var. O teknolojiyi retir hale getirmek iin bunlar
bir rgtlemek gerekecek belki.
Necati beyin belirttii bu zelletirmeyle ilgili de bir-iki ey syleyeyim.
Konu dnda, ama rnek olsun diye sylemek istiyorum. Elektrik datm irketleri zelletirme srecinde, gidiata bakldnda -bir proje onay kurumudur ayn zamanda TEDA ve bu Bakanln
grevindedir- bu gidiatla birlikte TEDA Genel Mdrl bir genelge yaynlayp, il veya datm
irketleri dzeyinde temsilcilikler oluturup, proje onaynn yine TEDA Genel Mdrlne bal
bu temsilciliklerde yaplmas gndeme geldi. Demek ki her eyi zelletirmekle sorun zlmyor;
bunun denetim mekanizmas yine de biraz kamunun elinde olmas gerekiyor.
Periyodik kontroller olabilir. Orada nne geemedik u anda. Nedenini size syleyeyim: Mevzuat
gerei, birok periyodik kontroller zaten A tipi muayene kurulularnn kapsamndadr. Bu, ATEX olsun veyahut da baka bir konu olsun, elektrikte olabilir, basnl kaplarda olabilir. Zaten gidiat oraya
doru. Ama hi deilse ruhsat aamasnda kamunun burada bulunmas gerekiyor. Kamunun yardm
istedii yerde TMMOB ve bal odalar muhakkak grev alacaktr, onu belirtmek isterim.
BLDRLER KTABI
Benim bu panel bamda ve bildirimde bahsettiim, her ey ruhsat aamasnda olmas burada da
geerli. Yine projelendirme ve ruhsat aamasnda bu tr kontrollerin odalar araclyla yaplabileceini dnyorum, komple zel sektre braklmasn yanl buluyorum.
195

Bir de Ayna Komite olaylar var. almyoruz diyoruz da, almasn salayacak kii de gnlller
aslnda. Burada tkandmz nokta u arkadalar: TSEnin ilk toplantsna katlmtm. Ben ve Kemal
Sar, EMOnun temsilcisiyiz, EMOyu temsil ediyoruz Ayna Komitede. Uluslararas toplantlarda bu
standartlarn son metin haline gelip oylanma aamasnda Trkiyenin 3 delegasyonu var diye biliyorum ben. Bu toplantlara gitmek ancak TSEnin gndermesiyle oluyor diye hatrlyorum ben ve biz
o toplantlara da hi arlmadk zaten. arlsak bile, sponsor bulmamz gerekiyor. nk TSE de
karlamyor oraya gideceklerin masraflarn ve 3 delegasyonun da oy hakk var aslnda.
Bu standart metinlerinde lke koullarna gre sapmalar belirleyebiliriz, bunlar o metinlerin iine
girebilir. Nasl girecek? Ayna Komite yelerinin yorumlarnn Ayna Komite Bakan tarafndan belirtilmesiyle. O metnin son hali oylandktan sonra lke gr olarak gnderilecek. Tabii, biz bu ileyiin
nasl olduundan tam emin deiliz. Sonuta i Ayna Komite Bakannda tkanyor. Bu, her sektr iin
de byle. Yani yelerin de almas gerekiyor, ama bir yere kadar; yeler toplantya gidip, orada bir
ey yapmak istese delege olarak, bunu maddi olarak nasl karlayacak?! O maddi imkanszlmz
var, onu belirtmek isterim. Ama oy hakkmz var. Sonuta, delegasyonsunuz; gidip orada, o standart
metnin yaynlanmas srasnda ya da son halinin belirlenmesiyle ilgili oy kullanyorsunuz.
imdilik bu kadar syleyeyim. Teekkr ederim.
Uzunca bir sre tayin etmitik panelimiz iin; ama ngrdmz sreden daha erken bir srede
tamamlanm oldu.
Soru deil, ama bu saatten sonra belki bir blm katk iin katlmclardan birkana ksaca sz verebiliriz. ngrdmz sreden erken bitti. Katklar iin, birka kiiye ksaca sz vereceim
Ben, bu panel ksm iin panelistlere ve soru ve katklarnz iin de sizlere teekkr ediyorum.
imdi, ok ksa olarak, Sonu Bildirgesine esas olmak veya bu gn sren Sempozyuma ynelik
de gr ve katklaryla bundan sonra yaynlanacak sonu bildirgeleri ve almalar hakknda gr
belirtmek isteyen arkadalarmz iin ok ksa szler vereceim.
Buyurun.
SALONDAN- Kusura bakmayn; di tedavisi gryorum, baz kelimeleri telaffuz edemiyorum. zr
dilerim.
Ben, EMO Ankara ubesinden, serbest alan bir elektrik mhendisiyim. Bazen tesisat muayenelerine gidiyorum, topraklama muayenelerine gidiyorum. Gittiim zaman, oradaki iyeri sahiplerine
tesisat konusunda nerilerde bulunuyorum. Diyorum ki, Bunlar yanl olmu, yanl yaplm; bunlar dzeltmeniz lazm. yeri sahibi unu sylyor: Sen, denetim elemanndan ok mu biliyorsun;
o istemiyor bunu da, sen niye istiyorsun? Sen belgeni ver, git.
imdi size soruyorum: Ben o belgeyi vermi olsam, oraya gelen denetim eleman sadece bu belgeye
mi bakar, sadece dosyada evrak kontrol m yapar, geri dnm kontrol yapmayacak m?
Bu konuda ciddi eksiklikler olduunu dnyorum.
Buyurun.
AHMET HAMZA- Teekkr ederim Sayn Bakan.
BLDRLER KTABI
ncelikle, katlmclara ve Odaya teekkr ederim.
196
Murat hocama bir katk yapmak istiyorum. Standartlar konusunda IEEE genel kurullarna katlm
ve tecrbe sahibi biri olarak da syleyeyim. Dorudur, oralarda standartlar konusunda etki yapmamz mmkn deil; orada, dedii gibi, bu konu irketlerin kendi egemenliindedir. Ama yine de
lkeye ynelik baz standartlarda etkili olabiliriz. yle ki: Bu, yaanm bir olay. Eltek Projesi vard
Telekomun ve orada Trke karakterlerin yazlmas ii ciddi abayla yer almtr, orada standartlarn
iine yerletirilmitir. Eer kurumlar kendi alanlaryla ilgili konular takip edip, bu standartlar ciddi
takip ederlerse, olmayacak bir ey yoktur diye dnyorum.
Teekkr ederim.

Buyurun Gken bey.
GKEN APKINCI- Ben de Fevzi arkadamzn syledii eyin devamn soruyorum: TSE, alma Bakanl ve TEDA yetkilisine sormak istiyorum: Bu bizim veya SMMlerin verdii rapor;
topraklama, kablolama ve kompanizasyonla ilgili olarak verilen raporlar nasl deerlendiriliyor? Biliyorsunuz, bu rapor onay belgelerini EMO da veriyor, zel teebbs de veriyor. Ama EMO bir kamu
kuruluu niteliindedir ve bu konudaki sorumluluunu, almalarn kamu yararn her eyin odana
koyarak yapar. Ama doru dzgn hibir deerlendirme, kontrol yapmadan onay belgeleri veren zel
teebbs de var. Bu ikisi arasndaki fark ve EMOnun ciddiyetinin ayrdnda msnz?
ok teekkr ederim.
Aydn zkaya; buyurun.
AYDIN ZKAYA- Ksa balklar halinde ben de grlerimi aktarmak istiyorum.
ncelikle, sadece resmi kurumlar deil, ilgili tm kesimleri iine alan bu patlama gvenlii konusunda lke apnda bir mastr plann olmas gerektiine inanyorum. ok gecikmi bir almadr. Bunu
hangi kurum salar, kim neyi yapacak; ama ne, yani biz bunlar niye yapyoruz; dnya istatistikleriyle nereye gelmek istiyoruz; tm bunlar ortaya koyup, hedeflerin, yntemlerin aka tartld,
tercihlerin yapld; ksa, orta ve uzun vadeli planlamann yapld, ilgili tm kesimlere grevlerin kartld; para, insan kayna vesaire hepsinin bir arada koordine edildii bir mastr plan zorunludur.
u anda lkenin en temel ihtiyalarndan birisi bu. Burada dinleyiciler olarak dinliyoruz; hi kimse
ayn bnyeden gelmi insanlar gibi konumuyor. Herkes farkl eyler sylyor, birbirini eletiriyor,
kimse kimseye kulak vermiyor, talepler gz ard ediliyor, yazlar yazlyor, okunmuyor Yani tam bir
danklk ierisindeyiz. Bunu 5 yl nce sylediimizde, Merak etmeyin, Avrupa Birlii geliyor, her
eyi zecek deniliyordu. O trenin i grmedii, onun vagonuna atlasak bile bu ii zemeyeceimiz
ortaya kt. Dolaysyla, en ksa zamanda bir mastr plan; ok ciddi, ustalkla hazrlanm bir mastr
plann hazrlanmas ve bunun tm kesimlere aktarlmas gerekiyor.
Dier bir ey, bu tarz konularn, yangn, patlama gvenlii gibi bizim uzmanlk alanmza giren konularn konuulduu ortamlarda hep u sknty ekiyoruz: Bunlar, insann sahip olduu hemen hemen
her trl bilginin bir araya getirilerek ancak zlebilecei konular. Bu ne demektir? Kimya hakknda bir ey mi biliyorsunuz, maddeyi mi almak istiyorsunuz; kimyac, bilgisini ortaya koyacak. nsan
faktr m sz konusu olan; psikolog gelecek. Elektrik mi sz konusu; elektrik mhendisi gelecek.
Btn disiplinlerin bu konuda sz hakk var ve olmazlarsa eer zmn bulunamayaca ekilde
katklar var. Bunlarn tamamnn bir arada bulunabilecei zmlere gitmemiz gerekiyor. O nedenle,
ok disiplinli bir alma anlayna gememi gerekiyor. Buradaki nc rol de TMMOBnin stlenmesi gerektiini dnyorum. Evet, Elektrik Mhendisleri Odas bunu yapabilir; ama buna btn
mhendislikler, odalar, ilgili tm disiplinlerin gelmesi gerekli.
Denetimin anlaynn deimesi gerektiini hepimiz sanyorum gzlyoruz. Denetim nemli, denetim nemli denilip duruluyor. Biliyorsunuz, bir ara da, Eitim nemli, eitim nemli laf dilimize pelesenk olmutu. Bu aralar, son bir yldr falan da denetim kavram n plana kt, Denetim nemli, denetim nemli deyip duruyoruz. Oysa, denetim anlaymzda reform gerekli. Bizde denetim, zellikle
resmi kurumlarn denetimi Pop Stara benziyor. Yani birden gelirim, Kat kalemi kar, u sorular
BLDRLER KTABI
Sempozyum srasnda yle sorular soruldu ki, lise 1 kimya bilgisiyle yantlayabileceimiz konular
son derece byk tesislerin yneticileri bilmiyor. Halbuki patlamay, yangn, gvenlii, btn bilgilerimizi bir araya getirmeden mmkn deil zemeyiz. O yzden, ok disiplinli almaya almamz
gerekiyor. Bu konuda ok ok gerideyiz. Tm kesimlerin saydam ve iletiime ak olmas gerekli. Bu,
Internet sitesi olabilir, paneller olabilir, dergiler olabilir. Herkes birbirinden bir ey saklyor; hi kimse
sorulara doru drst yant vermiyor, herkes kaamakl. Kesinlikle saydam ve iletiime ak deiliz.
Resmi kurumlar; soru kabul etmiyor, yant vermiyor; isteklerde bulunuyor, biz bir bilgi istediimizde
gndermiyor. Dier kesimler, zel irketler; bilgiyi kskanyor. En basit, ufak bir konu bile birinden
brne aktarlmaktan ekiniliyor. Bu ekilde ilerleyemeyiz.
197

hemen yantla, sana puan vereceim. Hayr; bunlar ak defter, bir bilgi alverii eklinde olmal.
zlem hanmn rneini sormak istiyorum. Kendilerinin denetime gittii birok tesis bir sre sonra
beziyor. Tefti raporlarnda o kadar ak ve net olmayan maddeler ne kyor ki, anlamak iin ok
aba gsteriyorlar. lk kez duyduklar kalemler var. Halbuki, Internet sitesine girmek olabilir, eitli kitapklar olabilir, ak kontrol listelerinin olmas gerekir. Ynetmelikleri cmle cmle aldnzda, farkl
sektrler iin, ortak veya zel eitli kontrol listeleri, bunlarn arka plan anlamlarnn ne demek olduu, belli bir terimle neyin kastedildii; btn bunlarn aktarlmas gerek, herkes tarafndan bilinmesi
gerek. Denetime gittiinizde veya biz bir bilgi sunmaya kalktmzda, Haydi beni denetle, bakalm
ne soracaksn? diye olmamal. Sorulacak, snav edilecek btn konularn herkes tarafndan zaten
biliniyor ve ortak bir ekilde, ortak kar iin bunlarn salanyor olmas gerekir.
Ayna komiteler deniliyor, eitli mekanizmalar var. Bunlar almyor. ok samimi olarak sylyorum,
birka yl nce baka bir panelde Ayna Komiteden sz edildi. Tanmyorduk. Biz gittik, ye olduk.
u andaki irketim yaklak 2 yldr Ayna Komitenin yesidir. ok samimi olarak syleyeyim, bu
komiteye ye olmak ne ie yaryor biliyor musunuz; standartlarn taslak hallerini ve zgn dildeki,
yani ngilizce metinlerini daha nceden takip etmeye yaryor, baka hibir ie yaramyor. Gr sylyorsunuz, Deitirilemez deniliyor veya bir yerlerde taklyor. Sonra beziyorsunuz, yoruluyorsunuz, sadece listede bulunuyorsunuz, iletiime katlyorsunuz. Ayna Komite falan, bunlar almyor.
Bunu eletirmek iin sylemiyorum, bir saptama olarak dile getiriyorum; yani buna bel balamamz
gerektiini, baka kanallar, baka yollar bulmak gerektiini sylemek istiyorum. htiyacmz olan bir
reform, reforma gitmemiz gerekiyor; Ayna Komite veya benzeri kurumlar i grmyor. ATEX; ilk nce
bu Xi kaldrmamz ve anlalr klmamz gerekiyor. Bunu herkes dnya terminolojisi sanyor; halbuki
bu dnya terminolojisi falan deil. Bu, belli bir kesimin kulland bir terim. Bizim, X harfinin olmad,
duyulduunda anlalan bir terminolojiye gememiz gerekiyor; rnein, patlama gvenlii. Biliyorsunuz, patlayc ortama girerken, gen, ii sar, stnde SX yazan iaret kullanma ykmllmz
var. Oradaki Xi birok ii anlamyor, arp diye okuyor, 5i neyle arpacaz? diyor. Bilmiyorum
rastladnz m? Son derece de hakllar. Bizden daha iyi fikir yrtyorlar; nk grdn okumak
istiyor, anlamak istiyor. nk simge bizim simgemiz deil.
Yazl kltre ilikin hibir ey brakmyoruz. Bunca yl allan kesimler var, niversiteler var, ok
deerli kurumlar var. Peki, ne yayn yaptnz, yazl neyi ortaya koydunuz? unu bir alaym, alaym
dediinizde, hibir ey yok. Bu Sempozyumun en az drtte , belki bete drd zaten giri dzeyindeki bilgiler ieriyordu. Bunlarn derli toplu kitaplar, yaynlar, afiler eklinde bulunmas gerekiyor.
Halbuki, bunlar bizde birer bildiri konusu hl. ok dndrc bir durum olduunu dnyorum.
Bir tane Elektrik Mhendisleri Odasnn, o da hakl olarak, elektrikli ekipmanlar dorultusundan konuya bakt bir yayn var; onun dnda, gvenilir, Trke, aklamal, yararlanlabilir hibir yazl
kltrmz yok arkada. Herkes, bir patlamann simgesini bile, bir ak diyagramn bile gidip yabanc
kaynaklardan getiriyor. Bu kadar kaynak koyuyoruz, bu kadar aciz olabileceimizi dnmyorum.
BLDRLER KTABI
Bu ulusal yetkilendirme sistemimizde ciddi bir sknt var. Patlama, i gvenlii buna entegre edilmi
durumda deil, btnletirmi deiliz. Biliyorsunuz, u anda bir kol dorudan, bu yap denetim sistemi, ruhsatlandrma, bu ekilde ilerliyor. nsan unu anlamakta glk ekiyor. Hatta biliyorsunuz,
Ankaradaki patlamalarda falan da ilk aklamalar bu ekildeydi: Kontrol ettik, iki iyeri de ruhsatl.
Benim ada bir insan olarak aklm bunu almyor. Ruhsatl bir tesiste nasl olur da gz gre bu tr
eyler yaplabiliyor?! Bakn, tesis ruhsatl; ona dolum yapan, tp dolduran tesis ruhsatl, br ruhsatl, tama ruhsatl. Ehliyeti var adamn. Yasal tm mevzuat yerine getirilmi. Eh, burada bir sorun
yok mu? Demek ki i grmyor, ilemiyor bu.
198
Dier bir konu, zlem hanm, ok iyi niyetli bir ekilde, eitli projeler gelitirdiklerini syledi; sektrel bazda, eitli blgesel stanbul gibi bir yerde, 70 milyonluk nfusuyla Trkiye gibi bir devlette
hl bunlar projelerle mi yapyoruz diye ok ilgimi ekti dorusu. Yani bir denetim sistemi, dzeni,
ncelikler, ilan edilmi, yaynlanm, yaps belli bir eyin olmasn bekliyorum ben. Benim kafamdaki
devlet ve eki dzen veren, denetleyen mekanizma byle bir ey; ne yaptn son derece iyi bilen,
uzun erimli planlar olan, o yolda ilerleyen.
ok ilgin bir rnek vereyim.

TPRA diyorsunuz, TPRA 10 yldr denetlememiiz diyorsunuz. lgin bir ey syleyeyim,
ok tesis gezdiiniz iin belki katlmayabilirsiniz: TPRA denetlemeyin, TPRA, kendini devletin
onu denetleyebileceinden ok daha iyi denetliyor. Ama onun komusu olan baka tesisler var, baka yerler var; asl onlar denetlemek, onlara yol gstermek, zm anlatmak gerekli. TPRAn
zaten uluslararas piyasada retim yapmas iin yle basklar var ki, yle sigorta sistemleri, yle
endstriyel retim srelerinin ierisinde bulunmak zorunda ki, bunlar zaten yapmak zorunda kalyor, devlet istemese de zaten yapyor. Btn bu mekanizmay ve lkenin durumunu dikkate alarak
yapmak gerekli.
rnein, Trkiyenin ierisinde artk Trkiyeler var, yabanc yatrmclarn irketleri var. Bunlar, siz
hibir ey istemeseniz de, kendi varlklarn, isimlerini, itibarlarn korumak iin ok ciddi almalar
yapyorlar, enfes tesisler kuruyorlar. Belki de Trkiye bu ynden ok ansl; nk yeni yabanc yatrm alyor. Yani belli gelimi okuluslu irketler, Hollandaya, Almanyaya, talyaya ok daha nce,
20 yl, 30 yl nce yatrm yaptlar; Trkiyeye yeni yatrm yapyorlar ve yeni yatrm yaptklarnda,
tesislerini gzleri gibi koruyorlar. En ileri teknoloji, en son teknikler; bunlarla geliyorlar ve bunlarn
ok gzel iletiim alar var. rnein, sektrel istatistiklerden sz ettiniz. Belli sektrlerde okuluslu
irketlerin kendi ilerinde o kadar iyi hazrlanm bilgi ak var ki. Sizler de grmsnzdr; tuvalete
gidiyorsunuz, tuvalette, 10 saniyeliine, o ikolunun son 1 haftada geirmi olduu kazalarn analizlerini okuyarak tuvaletinizi yapyorsunuz.
PANEL YNETCS- Aydn bey; toparlarsanz seviniriz.
AYDIN ZKAYA- Tabii, toparlyorum.
Bu yazlarn, bilgilerin altnda da Hollanda yazyor, Endonezya yazyor. ok farkl lkelerden bilgi ak geliyor. Yani Trkiyenin ierisinde bu tr Trkiyeler de var. Bir ksm da, inann, felaket. Merdiven
alt falan diyoruz; onlar kime emanet? Hi bilmiyoruz. Yani geldiimiz Trkiyeyi de artk homojen bir
lke olarak grmemeliyiz. Aradaki fark gittike ald. Belki 4-5 sene nce byle deildi, ama u anda
Trkiyenin iinde Trkiyeler var. Bunlar Trke okumuyor, yabanc standartlara kendilerini balam
durumdalar. Siz belki 8 yldr deneti olarak gitmiyorsunuz; ama her 6 ayda bir dardan zel deneti
geliyor, her 3 ayda bir kendi i denetimlerini yapyorlar.
Btn bunlar, lkenin deitiini, dnyann deitiini, teknik bilginin deitiini ve bizim ok ok
geride kaldmz gsteriyor. Biz derken, bu ilerle ilgili teknik kesimleri kastediyorum. Btn bunlar
bizim ok ok geride kaldmz gsteriyor. Bunun hukuki bacana, idari bacana, psikolojik bacana hi girmek istemiyorum; orada varlmz bile yok. Biz, srf teknik, mhendislik anlamnda bile
son derece geri kalm durumdayz.
Tablo bu. ok ktmser. lerlememiz, o bize sylenilen ekonomik gstergelerin falan ok gerisinde.
Kltrel birikimimiz, ilerlememiz Mutlak suretle bir ekidzen vermemiz lazm kendimize, bir reform yapmamz gerekiyor. Bu da, klasik yntemleri, allm yollar syleyerek ve tekrarlayarak yaplamaz. Byk bir sorun olduunun farkndayz; siyasi irade gerekli, kaynak gerekli, planlama gerekli.
Ya, Trkiye, bunlarn hepsini yapmaya hazr lkelerden biri olarak kendini ortaya koyacak veya bunu
bir-iki kez daha konuacaz, sonra eviri sorunlarn konuacaz veya Avrupadan gelen temsilcilere rica edeceiz: u maddeyi de koyun, patlayclar da dahil edin, unu da yapn. Onlar yapacak,
biz izleyeceiz. Ortak Pazarla ilgili slogan gibi; Biz pazar, onlar ortak. Bu ekilde devam edeceiz.
Sanyorum bir seimin arifesindeyiz, bunu fark etmemiz gerekli.
Forum ekline dntrdnz iin bu sz aldm. Teekkr ederim.
Buyurun Zafer bey.

ZAFER SNMEZ- Sempozyumun sonuna doru geliyoruz gibi anlyorum. Bu noktada Kapan Bildirgesine, Sonu Bildirgesine, Makine Kimya Endstrisi Kurumunun temsilcisi, bu Sempozyumun
Dzenleme Kurulu yelerinden birisi olarak, iki maddeyi zellikle vurgulamak istiyorum burada.
BLDRLER KTABI
Aydn beyden zel bir ricam var: Elektrik Mhendisleri Odas olarak bizim bu konudaki almalarmz devam ediyor. Dnem ierisinde de bizim komisyonlarmza katk vermesini rica ediyorum.
199

Birincisi u: Zaten panel konum olan Ulusal Bilgi Bankasnn mutlaka gndemde tutulmas ve bununla ilgili bir modelin Kapan Bildirgesine girmesini talep ediyorum.
kincisi, biraz nce de sorumun konusu olan patlayc tesisleriyle ilgili. Sektr dorudan ilgilendiren
-ATEX de olabilir ATEXi aan da olabilir- patlayc tesisleriyle ilgili ulusal bir laboratuarn oluturulmasyla ilgili adm atlmasn, bu konuda kamu, zel sektr, akademik kurulularn ibirlii ierisinde
oluturulmasnn Sonu Bildirgesinde vurgulanmasn istiyorum. Makine Kimya Endstrisi Kurumu
temsilcisi olarak ve patlaycyla ilgili sektr alan olarak, bu iki konuda alma yapacak kamu kurulular, zel kurulular ve akademik kurulular bata olmak kaydyla, alacak kurumlara her trl
destei verebileceimizi burada beyan ediyorum. nk bizim tahmin edilemeyecek kadar byk
bir altyapmz var, ciddi bir birikimimiz var. Bu birikimi bu konuda emek sarf edecek, sektrdeki dier
insanlarn kullanmna sunmak istiyoruz. Yoksa bu birikim kaybolup gidecek. zellikle bunu vurgulamak istiyorum.
Emei geen herkese teekkr ederim.
PANEL YNETCS- Biz teekkr ederiz.
Buyurun.
SEVM SERNDA (DAPSAN A.)- Topraklama konusuyla ilgili sorular geldi. DAPSAN A. olarak
bizce -reklam yapmak iin sylemiyorum- yanc-patlayc yerlerde yldrm riski ve topraklamayla
ilgili deerlerin ok dk tutulmas gerekiyor. Bu konuyla ilgili Elektrik Mhendisleri Odasnn yaynlad, elektrikli tesisatlarla ilgili bir ynetmelik var. O ynetmelii hibir ekilde anlayamyorum. O
ynetmeliin gncellenmesiyle ilgili bir alma olursa, biz firma olarak da, firma ierisinde alan
elektrik mhendisleri olarak da elimizden gelen katky yapmak istiyoruz.
u anda TSEnin yaynlad TS EN 1305 diye, yldrmdan koruma ve topraklama standard var.
Sempozyumun ilk ksmnda da konuuldu, standartlar nerilir, ama ynetmelikler zorunlu hale getirir bu standartlar. Bu standartlarn Trkiyede yaygnlamas iin yine elimizden geleni yapmaya
talibiz firma olarak. Aslnda biz dier yerlere gre daha fazla uygulama imkan buluyoruz yaptmz
almalar. Gvenlik konusunda da yaptmz almalar var. Bu konuyla ilgili en byk talebimiz,
Elektrikli Tesisatlarda Kurulum Ynetmeliinin bir an nce tek bir doruya dayanarak yaynlanmas.
Bunun iin EMOnun elinden geleni yapmasn talep ediyorum.
Aslnda soru deil, bir talebi iletmek istemitim. Teekkr ederim.
Elektrik Tesisatlar Ynetmeliinin Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl tarafndan yaynlanmasn
biz de bekliyoruz. Bu konudaki giriimlerimiz de sryor.
Buyurun.
ERKAN CEYLAN (Makine Mhendisi)- zlem hanma ksa bir sorum olacak.
Rafinerilerde, akaryakt dolum tesislerinde yapacanz teftilerle ilgili olarak hangi mevzuat, hangi
ynetmelii, hangi standartlar kullanacaksnz? Yaplan teftileri sektrde grev yapan dier kurulularla, uluslararas kurulularla da paylaacak msnz?
Teekkr ederim.
Buyurun.
CEM VURALSOY (Polisan Holding)- Merhabalar.
BLDRLER KTABI
smim Cem Vuralsoy; Polisan Holdingten katlyorum. Jeoloji mhendisiyim, i gvenlii uzmanl
yapyorum.
200
Zafer beyin bahsettii Ulusal Bilgi Bankasna bir ek yapmak ve belki de dn sylenilenlere bir cevap
hakk olarak zlem hanma bir adres gstermek istiyorum. Geri Artk yeni bir kararla, reaktif davran deil, proaktif davrana getik kaza aratrmalarnda diyorsunuz. Ama tahminimce, imdiye
kadar yaptnz kaza aratrmalarnn raporlar sizde vardr, bunlara ulamn salanmas iin belki
sizlerden bir aksiyon isteyebiliriz, belki bu Sempozyumun Sonu Bildirgesinde de yaynlanr. nk

her ne kadar reaktif bir davran olsa da, kazalarn aratrlmas, sebep-sonu ilikisi ve kk neden
analiziyle yaynlanacak olursa, ileriki seviyelerde proaktif davran haline getirilebilir diye dnyorum.
Teekkrler.
Sanrm salondan katklar bu kadar. imdi yeniden panelist arkadalara dnmek istiyorum. Eer
salondan yaplan katklardan sonra kendileri iin bir cevap hakk domusa kendilerine sz vereceim. Ama nce zlem hanma, dn sunumunu izlediimde de aklma taklmt, bir soru sormak
istiyorum: Bu kaza raporlarnn yaynlanmas konusunda bir hukuki engel mi var?
Buyurun.
Ben yine be tane soru not almm. En batan balayacam.
lk soru, Elektrik tesisat kontrol raporlarn nasl inceliyorsunuz ve kimlerden alnrsa raporlar kabul
ediyorsunuz? eklindeydi.
Elektrik tesisat raporlarnda, Elektrik Mhendisleri Odasna kayd olan, sicil numaras olan bir elektrik mhendisi eer o raporu imzalamsa, biz onu kabul ediyoruz. Elektrik Mhendisleri Odasnn
yapm olmas benim tercihim; ama iverene, lla Elektrik Mhendisleri Odasndan yaptracaksn
demiyoruz. Diyoruz ki, Elektrik Mhendisleri Odasna yaptrabilirsin; ama kendi elektrik mhendisin
varsa, oda sicil numaras varsa veya baka bir firmann elektrik mhendisi, oda sicil numaras da
varsa, onunkini de kabul ediyoruz. Ama raporda bir tutarszlk grrsek ayet, o raporu da kabul
etmiyoruz, o firmay da sorguluyoruz. rnek vereyim.
Elektrik tesisat raporuyla ilgili deil de, hidrostatik basn testiyle ilgili bir rnek vereceim.
erkezky Organize Sanayi Blgesinde, hidrostatik basn testiyle ilgili kazann bir raporu geldi
nme. Normalde, biliyorsunuz, bizim tzmz, hidrostatik basn testinin 1.5 katnda yaplmasn
syler. Bakyorum, firma bunu 1.1 katnda yapm ve iletme basncnn deil de, belirsiz bir basncn
1.1 katnda yapm. Ben o rapora baktm, hibir ey alglayamadm; yani neye gre hangi basnc
alm da, stelik niye 1.1, anlayamadm. Bunu tutarsz buldum ve bu raporu kabul etmedim. Sonra
iime sinmedi, iverene dedim ki, u firmay bir ara, konuaym; ne yaptysa mhendis arkada,
aklasn, ben de ona gre alglayaym. Firmay aradlar, zel bir firma, telefonu baladlar, mhendis arkada bulduk, konutum. Dedim ki, Tzmzdeki maddeyi biliyorsun Ha, bu arada bir
ey daha syleyeyim. O raporun altna da yle demi: Sal Gvenlii Tzndeki kurallara
iverenin uymas gerekmektedir. Bu ekilde tzk maddelerini de yazm. Tzk maddelerinin birinde de diyor ki, Hidrostatik basn testleri 1.5 katnda yaplr. Yani kendi raporunda kendi kendisiyle
de eliiyor. Ben, standarttaki 1.1i aldm dedi. Peki, hangi standart? Bir kere, mecburi standart yok
bu konuda. Yani bunu uygulayacaksan, bir kere, mecburi standart olmas lazm. Byle bir standart
da yok. Sonuta bu arkadamz, yapt raporun aklamasn yapamad.Yapamaynca, biz de dedik ki, Bu raporda tutarszlklar var, mevzuatmza uygun deil. Byle deyip, kabul etmedik.
Bir baka soru: Raporda yazlan maddeler ak deil diye serzeni vard zannedersem. Kontrol
listelerinin yazlmas gerekli ve mfettilerin sorduu sorularn iletmelere salanmas gerekli gibi
bir soru algladm.
yle: Biz, mfetti arkadalarmz yetitirirken de onlara liste bile vermeyiz. Deriz ki, Mfetti btn mevzuat bilecek. Mevzuattaki btn maddeleri de iletmeye gittiinde ek edecek. Eer ben
mfettiin eline bir check-list verirsem; o, check-list mfettii olur. Oysa ben, onun btn mevzuat
BLDRLER KTABI
Ayn ekilde, yine elektrik tesisat raporlarnda da bizim zellikle en dikkat ettiimiz ey udur: Normalde, genelde iletme topran lerler. Biz, mutlak suretle, mesela makine gvde topraklamas
yaplm m diye isteriz. nk makine baznda topraklama isteriz ve liste liste de dkmesini isteriz;
panosundan, makine gvdesindeki Makine gvdesindeki kaa da tespit edebilmem lazm. Ama
genellikle bizim nmze sadece iletme topraklamas, 4 tane lm yaplm, o getirilir, biz de o
raporu kabul etmeyiz. Bununla ilgili bu ekilde bilgi aktaraym.
201

ek etmesini istiyorum. Eer raporda ak deilse mfettiin yazd, mesela el yazsyla yazmsa, eer bilgisayar ortam yoksa Bazen yle iletmeler oluyor; iletmede bilgisayar yok, printer
yok, hibir ey yok. O zaman el yazsyla yazm olabilir mfetti. Belki o ak deildir. Diyelim ki
bilgisayar ortamnda yazld, mfettiin yazd kelimeleri mi anlamyorsunuz, mfettiin yazd o
noksanlk ak m deil; arkasndan bilahare bir tebligat gelir. Her mfetti o tebligat gndermek
zorundadr. O, raporun bir parasdr; alnmas gerekli nlemler hakknda yazlan bir rapordur. O
raporda, o verilen tutana en ayrntl ekilde aklar. Bu ne zaman gider iletmeye? Tutanak yazldktan sonra mfetti raporunu yazar, blge mdrlne gnderir; blge mdrl de iyerine
tebli eder. Bu, yaklak 2 ay gibi bir sre alabilir. Bu sre ierisinde iletmenin eline ayrntl olarak
bir rapor daha geer. Diyelim ki tutana anlamad iveren; o zaman, o aklayc olan raporun iinde
zaten onlar grm olmas lazm. Bunu da m anlayamad veya orada yeni bir tutarszlk m var;
biliyorsunuz, Bilgi Edinme Kanunumuz var, derhal Tefti Kurulu Bakanlna bavurabilir ve Burada ne demitiniz? diye sorabilir. Bizim asla sorulan sorulara cevap vermeme gibi bir lksmz yok.
Ben, ynetici de olduum iin, bana en aa gnde 30 tane, Tutanakta yazlan nedir? diye soru
geliyor. Saatlerce aklyorum onlar. Hatta bazen yanma tutanakla geliyorlar, bazen de ekinerek
geliyorlar; hemen oturtuyorum, ay sylyorum, Buyurun, oturun diyorum, onlara saatlerce konuuyorum, hatta nasl yaplmas gerektiini bile anlatyorum. Diyelim ki ben yokum; nbeti mfetti
arkadam 24 saat orada ak ve maille bile her sorulan soruya cevap verebiliyoruz. Diyelim ki ak
deil; her zaman bize soru sorulabilir ve aklamasn da iverenlere veya kurulua veya kimse, ona
seve seve yaparz.
Tefti Kurulunun sayfasnda, zellikle kaza raporlaryla bilgi bankas ve raporlarn paylalmasyla
ilgili bir sorumuz vard. Tefti raporlar u anda ak deil, byle bir bilgi bankamz da mevcut deil.
Ama u var: Tefti Kurulunun sayfasna girerseniz ayet, imdiye kadar yaplm olan projelerin btn raporlar mevcut. Bu raporlarda da, mesela akaryakt dolum tesisleriyle ilgili yaplm olan var,
ayakkab sektryle ilgili var, inaat sektryle ilgili var, tersanelerle ilgili var. Btn bunun raporlarn
grebiliyorsunuz ve PDF formatnda da indirebiliyorsunuz bilgisayarnza. Hatta bir i sal gvenlii uzman arkadamz geldi yanma, zlem hanm, o raporlar ok yararl, ok yararlandm kendi
amdan dedi. Fakat herhalde Tefti Kurulunun o sayfasna ok fazla giren olmuyor ve o raporlar
bilen ok az. En azndan imdilik onlara ulaabilirsiniz. Dier raporlarn paylalmas konusunu da
zaten Tefti Kurulu Bakanl olarak biz de arzu ediyoruz; ama dn de sylediim gibi, baz hukuksal problemler var bu raporlarn aklanmasyla ilgili. ayet bunlar da aabilirsek -kendi aramzda
srekli tartyoruz- en azndan iletme isimleri ve dier bilgiler sakl kalmak kaydyla, sadece belki
olay aklayacak ekilde bu raporlar paylalabilir.
Bir soru daha vard; Denetim programlarnda, mesela,TPRA niye denetime alyorsunuz, yabanc firmalar niye denetime alyorsunuz, ufak firmalar almyorsunuz? diye bir soru. Bir anm anlataym size, belki daha iyi aklayabilirim bunu. ncelediim bir kazay anlatacam. Byk bir kimya
fabrikas, yabanc ortakl, devasa bir firma, herhalde yaklak 10-11 ay nce bir yangn ve patlama
geirdi, ben de bunu inceliyorum. letmeye gittim ki, daha alal da 2-3 ay filan olmu, ok yeni bir
fabrika. Yabanc ortak, dediiniz gibi, standartlar, her eyleri kurmu filan. Baktm, patlayan inko
stearat. inko stearat, biliyorsunuz, yanc ve patlayc bir toz. alanlarn ve oradaki iletme mdrlerinin ifadelerini alyorum, kimse inko stearatn yanc ve patlayc olduunu bilmiyor ve diyorlar
ki, Bizim iletmemizde yanc, parlayc bir malzeme yoktu; ne patlad, ne yand, bilmiyorum. Hatta
sunumumda onun videosu bile vard, ama srem yetmedii iin gsteremedim.
BLDRLER KTABI
Onun iin, Byk firmadr, yabanc firmadr, bunlar denetlemeye gerek yok. Onlarn prosedrleri,
standartlar var, her eyi tamamdr demek doru deil. Yabanc firma da olsa, byk lekli firma da
olsa, inann, onlarda da hi aklnza gelmeyecek ok ok byk hatalar grebiliyorsunuz.
202
Tabii ki KOBlere ok daha arlk vermek lazm. Zaten bu risk bazl alan denetim projesi de KOBler
iin zellikle byk bir seenek. Normalde, bir programnz olmas lazm dediniz ya, bizim gerekten
yllk ereve programmz var; yani yle kafamza gre, Haydi, bugn bir ayakkabcya gidelim, ertesi gn de uraya gidelim eklinde yapmyoruz. Yln banda bizden bir ereve program isteniyor;
bir yl boyunca hangi iletmeleri ele alacaksnz? Biz, ne yapyoruz? Biliyorsunuz, SSKnn istatistikler var; istatistik baznda, en fazla kazann yaand sektrlerin saylar geliyor nmze. Deiken

olabiliyor ve tehlike snflar da deiiyor. Bu tehlike snflarna ve i kazas oranlarna gre yllk bir
ereve program hazrlyoruz. Mesela, Ocak aynda metal sektr, deri sektr, gda sektr gibi,
sektr sektr planlama yapyoruz, sonrasnda yl iinde de o planladmz ereve programlarmz
ierisinde programlar hazrlayp mfetti arkadalarmza gnderiyoruz. Bu risk bazl alan denetim
projesi dediim eyi, sizin KOBler dediiniz ksm iin byk bir zm olarak algladk. Neden?
nk siz, bu ekilde ereve program yapsanz bile yle bir problem kyor: Diyelim ki, A iyerine
mfetti arkadam gnderdim, sonra E iyerine gnderdim, daha sonra F iyerine gnderdim; ama
A ile E arasndaki B ve Cye denetim gitmedi. Tamam, Ay dzelttim diyelim, Eyi dzelttim, Gyi de
dzelttim, aradakiler ne olacak? Buna zm bulabilmek iin de dedik ki, diyelim ki, Bykekmecedeki bakr ve piriniler sanayi sitesinde ne kadar iyeri varsa, komple oray bitir, gel diyoruz mfettie. te bu yeni. Diyoruz ki, O alanda u u riskler ncelikli. O riskleri z ve gel. Bu yeni. Bunu
da proaktif bir bak as ierisinde yapmaya alyoruz. Yani bu programl denetimlerin arasnda
bir de bu tr projelendirilmi denetim programlar uygulamaya alyoruz.
Rafinerilerde yaplan denetimlerde, yaplacak olan denetimleri hangi standartlara gre yapacaksnz ve raporlar paylaacak msnz? diye sormutu bir arkadamz. Rafinerilerde yaplacak olan
denetimleri tabii ki i mevzuat erevesinde planlyoruz. Bir arts daha var. Rafineri haricinde, btn dolum tesisleri, kimyasalla alan iletmelerde, Byk Endstriyel Kazalar nleme ve Kontrol
Ynetmelii diye yeni bir ynetmeliimiz var. Bunun denetimi de bize verildi, alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlyla evre Bakanlna ortaklaa verildi aslnda. evre Bakanl kendi denetim elemanlaryla, biz de kendi denetim elemanlarmzla bu Ynetmeliin gerekliliklerini yerine getireceiz.
zellikle bu erevede TPRAta yaptmz denetimi gerekletirmek istiyoruz. Bir n denetim
diyebiliriz.
Raporu paylaacak msnz? Dediim gibi, bu raporu da paylap paylamayacamz bilmiyorum,
Tefti Kurulu Bakanlmz karar verir.
Beni dinlediiniz iin teekkr ederim.
Panelist arkadalarmzdan sz almak isteyen var m?
Evet arkadalar, bu son blm de tamamlam olduk. Katlmc delegeler iin bir katlm belgesi
verme almamz kayt masasnda devam ediyor. 3 gn sren Sempozyumumuz burada sonlanm
oldu.
Teblileriyle, konumalaryla, izleyenleriyle hepinize tek tek teekkr ediyorum. Sizleri yorduk, ama
nemli bilgiler edindik. yi bir platform oldu. Kamu olsun, zel irket olsun, kullanclar olsun, iyi bir
platform olduunu dnyorum. Bundan sonra da sonu bildirgeleriyle ve yapacaklarmzla da almalarmz srdreceiz.
BLDRLER KTABI
Katk verdiiniz iin teekkr ediyorum. Sa olun. (Alklar)
203
BLDRLER KTABI
204
ATEX (Parlayc ve Patlayc Ortamlarda Gvenlik) Sempozyumu

Sonu Bildirgesi
22-23-24 Eyll 2011
Parlayc ve patlayc ortamlarla ilgili olarak; ulusal ve uluslararas mevzuat uygulamalar,
personel eitimi, i ve ii sal gvenlii, kamusal denetim, rn belgelendirme
konularnn yer ald sempozyum; bu alandaki sektrlerde alanlar, reticileri, rn
gelitirenleri, rn kullanclar, denetim srecinde yer alanlar ile mevzuat yapclarn bir
araya getirmeyi hedeflemitir.
lkemizde ilk defa yaplan ATEX (Parlayc ve Patlayc Ortamlarda Gvenlik)
Sempozyumu TMMOB Elektrik Mhendisleri Odas sekretaryasnda; evre Mhendisleri
Odas, Jeoloji Mhendisleri Odas, Kimya Mhendisleri Odas, Maden Mhendisleri Odas ile
Petrol Mhendisleri Odasnn katklaryla dzenlenmitir. Sempozyum; Bilim, Sanayi ve
Teknoloji Bakanlnn desteiyle de 22-23-24 Eyll 2011 tarihlerinde gerekletirilmitir.
Sempozyuma konunun ilgilisi toplam 378 katlmc katlmtr. Katlmclarn 165i kamu,
126s zel sektr, 19u renci, 67si de ilgili meslek odalarnn yesidir. Dzenlenen 4
oturumda 18 bildiri ve 2 arl konumac sunumu gerekletirilmitir. Oturumlarn sonunda
Ulusal Mevzuat ve Uygulamalar ad altnda panel dzenlenmitir. Sempozyumda arl
konumac Almanya Ulusal lm Enstitsnden (PTB) Uwe Klausmeyer AB Mevzuat
Balamnda Patlamadan Korunmann Temel Noktalar ve Gelecee Bak, Phoenix Contact
Electronic Gmbhdan Wilfried Grote levsel Gvenlik Seviyesi (SIL) konulu sunumlarn
yapm ve konumalar simltane olarak Trkeye evrilmitir.
Sempozyum, parlayc ve patlayc ortamlardaki idari ve teknik uygulama eksikliklerinin
belirlenmesine, zm nerileri getirilmesine, mevzuatn uygulanmasnda karlalan
glklerin tartlmasna, deneyimlerin paylalmasna, teknik ve bilimsel gelimelerin geni
kitlelere aktarlmasna, aratrmaclarn, iletmecilerin, firma temsilcilerinin, sivil toplum
rgtlerinin ve ynetici evrelerinin ayn platformda bulumasna, alanlarn toplumun ve
evrenin gvenliinin arttrlmasna fayda salayacak bilgilerin sunulmasna olanak vermi ve
aadaki sonularda ortaklalmtr.
Bu kadar ok eitlilii, gelimeleri ve riskleri olan patlayc ortamlarda alrken daha
dikkatli olunmas ve gelimelerin daha dinamik bir ekilde takip edilmesi bir zorunluluktur.
Bu konu sadece alma ve Sosyal Gnvenlik Bakanl ile Bilim, Sanayi ve Teknoloji
Bakanln deil devletin dier kanun yapclarn ve denetleyicilerini de ilgilendirir hale
gelmitir. Bu nedenle patlayc ortam oluabilecek iletmelere ruhsat, onay ve kabul yapan
kurumlarn da konu hakknda bilgilenmesi gerekmektedir. Elektrik Mhendisi, Kimya
Mhendisi, Maden Mhendisi, Makina Mhendisi veya Petrol Mhendisi bulunmayan
kurumlarn bu sreler iin personel istihdamna gitmesi, var olan personellere de konu
hakknda eitimler aldrmas ve ilgili meslek odalarndan yardm almas salanmaldr.
Yangn sebeplerinin en banda elektrik kontandan bahsedilmesine karn, patlayc
ortamlardaki elektrik tesisatlarnn projelendirmesi, uygulanmas ve denetlenmesi konusunda
skntlar yaanmaktadr. Bu konunun bir paras olan Binalarn Yangndan Korunmas
Hakknda Ynetmelik ksmen Ex-proof tesisattan bahsetmekte fakat uygulanabilirlii
tartlmaktadr. Bu durumun dzeltilebilmesi iin Elektrik Mhendisleri Odas alma
yapmal ve bu almalar denetleme mekanizmalar ile deerlendirilip ynetmelie
evrilmelidir.

Kimya Mhendisleri Odas, Maden Mhendisleri Odas ve Petrol Mhendisleri Odas gibi
meslek odalar patlayc ortam oluturabilecek gaz, sv ve tozlarla ilgili yaynlar kartp ilgili
meslek odalarn ve idareyi bilgilendirmelidirler. Bu yaynlar nda proje aamasnda
gerekli tedbirler alnmaldr. Bu tr tesislerde alan mhendislere, onay ve kabul
makamndaki kamu grevlilerine ynelik Meslek i Srekli Eitimler dzenlenmeli ve bu
eitimler zorunlu hale getirilmelidir. TMMOB bnyesinde ilgili odalarn temsilcilerinden
oluan bir alma grubu oluturulmaldr.
Kazalar olduktan sonra deil, olmadan gerekli tedbirlerin alnmas mhendislik yaklamnn
bir gerei olduundan, Tesis Denetleme ve Uygulamalar konusunda ilgili bakanlklarla
ortak allarak mevzuat oluturulmaldr. Bu tr denetimlerde ve devreye almalarda meslek
odalarmz da idare tarafndan aranan koullar erevesinde etkin konuma getirilmeli; bylece
iletmelerde daha gvenli alabilme ortam salanmaldr.
nsan hayatn, kamusal fayday merkezine almayan anlaylardan vazgeilerek, denetimsiz ve
kuralsz almakta olan, teknolojik yenilenmeleri gerekletirmeyen, sendikalamay
engelleyen ve kaza riskine ak iletmelerin etkin denetiminin yaplarak; yaptrmlarn
uygulanmas gerekmektedir. i sal ve gvenlii ile ilgili lke genelinde politikalarn
oluturulmas ve karar alma srecine TMMOB ve bal odalar, Sendikalar ve TTBnin
katlm salanmaldr. i sal ve gvenliine ynelik hizmetler kamusal hizmet olarak
alglanmal; ilgili meslek rgtleri, ii, iveren ve hkmet temsilcilerinin katlmyla bir
komisyon oluturulmaldr. Bu komisyon mevcut mevzuat tekrar dzenlemelidir.
Muhtemel patlayc ortam ihtiva eden iletmelerde patlayc ortamlar ile ilgili
deerlendirmelerin yaplmamas, bu alanlarda kullanm iin uygun olmayan elektriksel
ekipmanlarn kullanlmas ve kontrol nlemlerinin uygulanmyor olmas sanayimiz ve bu
tesislerde alan iilerimiz iin byk tehdit oluturmaktadr. Bu tehditlerin ortadan
kaldrlmas iin teftiler daha dikkatli yaplmaldr.
Kamu ve zel tm iletmelerde maliyet unsuru olarak grlp uygulanmayan ii sal ve
gvenlii nlemleri eksiksiz alnmal; bata kmr ocaklar, tersaneler, parlayc ve patlayc
ortamlar oluturan iletmeler olmak zere i kazalar sonucu yaadmz can kayplar artk
nlenmelidir.
zelletirmelere, taeronlatrmalara, hizmetlerin devrine derhal son verilmelidir. i sal
ve i gvenlii denetiminden birinci derecede sorumlu olan bata alma ve Sosyal Gvenlik
Bakanl olmak zere tm ilgili kurumlar yaanan i kazalarnn nlenebilmesi iin
grevlerini tam olarak yerine getirmeli, bu konuda kkl nlemler acilen alnmal ve dnsz
uygulanmaldr.
BLDRLER KTABI
Kazalarn nlenebilmesi iin bilimsel ve teknik yatrmlarn yan sra rgtlenmenin ve

sendikalamann nndeki engeller kaldrlmaldr. Faaliyet gsteren her iletmede acilen risk
deerlendirmesi yaplmal, almas uygun olmayan iletmeler hemen kapatlmaldr.
206
AB Direktifinin eki durumunda olan uygulamalar Trkiye koullarna gre deerlendirilmeli,

kamu yarar n plana alnarak TSE tarafndan standartlar yaynlanmaldr. Parlayc ve
patlayc ortamlarda kullanlmak zere Trkiye de retilen rnlerin iyiletirilmesi ve yerli
retime destek olunmas, ayrca yurt dndan ithal edilen rnlerinde denetlenebilecei devlet
destekli bamsz laboratuarlarn kurulmas gerekmektedir.

Trkiyede yaanan kazalarla ilgili istatistiklerin ve kaza raporlarnn dier kurumlarn da
yararlanmasna olanak tannacak ekilde bamsz bir kurulu tarafndan dzenli olarak
yaynlanmas gerekmektedir. TMMOBye bal odalar bu sistemi kurmak iin gerekli
altyapya ve tecrbeye sahiptir.
Alannda lkemizde ilk olan ATEX Sempozyumu nitelii ve niceliiyle nemli bir balang
olmutur. En az iki yllk periyotlarda, katlmn daha da arttrlarak, 2. Atex
Sempozyumunun Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanl ve Trk Standartlar Enstits
katklaryla ilgili meslek odalarnn ortak etkinlii olarak, gerekletirilmesi gerekmektedir.
BLDRLER KTABI
ATEX Sempozyumu
Dzenleme Kurulu
23 Kasm 2011
207
NOTLAR

Atex2011 BK PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Atex2011 BK PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

TMMOB

TMMOB Elektrik Mhendisleri Odas

378.242 ELE 2012

96 s.:29 cm (EMO Yayn No:SK/2011/10; ISBN:978-605-01-0216-1)

TMMOB Elektrik Mhendisleri Odas

Panel; Ulusal Mevzuat ve Uygulamalar

ATEX Sempozyumu Sonu Bildirgesi

ATEX (PARLAYICI VE PATLAYICI ORTAMLARDA GVENLK) SEMPOZYUMU

TMMOB Elektrik Mhendisleri Odas

Cengiz Glta-EMO Ynetim Kurulu Bakan

ATEX (PARLAYICI VE PATLAYICI ORTAMLARDA GVENLK) SEMPOZYUMU

TMMOB Elektrik Mhendisleri Odas

ATEX (PARLAYICI VE PATLAYICI ORTAMLARDA GVENLK) SEMPOZYUMU

Mehmet Soanc-TMMOB Ynetim Kurulu Bakan

TMMOB Elektrik Mhendisleri Odas

ATEX (PARLAYICI VE PATLAYICI ORTAMLARDA GVENLK) SEMPOZYUMU

Ahmet Erol Abdullaholu-MKE

Avrupa Birliiyle mevzuat uyum almalar erevesinde yaynlanan direktiflerde, ynetmeliklerde

TMMOB Elektrik Mhendisleri Odas

Bu Sempozyuma emei geenlere ve beni dinleyen sizlere ok teekkr ediyorum.

ATEX (PARLAYICI VE PATLAYICI ORTAMLARDA GVENLK) SEMPOZYUMU

Mehmet Vehbi Gnan -TRKAK Ynetim Kurulu Bakan

TMMOB Elektrik Mhendisleri Odas

ATEX (PARLAYICI VE PATLAYICI ORTAMLARDA GVENLK) SEMPOZYUMU

Sfyan Emirolu -Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanl Sanayi Genel Mdr

TMMOB Elektrik Mhendisleri Odas

ATEX (PARLAYICI VE PATLAYICI ORTAMLARDA GVENLK) SEMPOZYUMU

94/9/AT ATEX Ynetmelii Onaylanm Kurulu ve rn Belgelendirme

Gelien dnyada gelimelere paralel olarak olumsuzluklar da

without the necessary marking on it which clarifies the group

Avrupa Birliinde ATEX (patlayc ortamlar) hususunda 2

2 . 94/9/AT sayl Ynetmelik:

Bulunduu ortamda patlamaya sebebiyet verme riski tayan

TMMOB Elektrik Mhendisleri Odas

Ek III AT Tip ncelemesi Modl

2.1 Trkiyede mevcut muhtemel patlayc ortamlar:

LPG ve Dier Petrol rnleri retim, Dolum

2.2 Patlama sebepleri

3.1.rn Grup ve Kategorileri

ATEX (PARLAYICI VE PATLAYICI ORTAMLARDA GVENLK) SEMPOZYUMU

M2 Kategorisi: Yalnzca yksek seviyede koruma

belirlenmi ise retim Kalite Kontrol veya rn Dorulama

1.Kategori Zone 0 Patlayc bir ortamn srekli veya ok

I Grup M2 Kategorisi rn iin ise; Tip Onayndan sonra bu

3.2. Uygunluk Prosedrleri

II G D EEx e II T4 olduu gibi.

rnlerin iaretlenmelerinde yine rnn ortam scaklk

Tablo: 1 rn gruplar tablosu

TMMOB Elektrik Mhendisleri Odas

Dier taraftan ynetmelikte belirtilen bamsz koruyucu

Gerekliliklerini yerine getirmi olduunu ispat etmesi

Yeni yaklam ynetmeliklerinde zorunlu olmamakla birlikte

World Electrical Standards &

6.1 rnlerin Genel Koruma Standartlar:

EN 60079 -0 hepsi Elektrikli tehizat (Gaz):

EN 61241-0 hepsi Elektrikli tehizat (Toz):

ATEX (PARLAYICI VE PATLAYICI ORTAMLARDA GVENLK) SEMPOZYUMU

7.2 Onaylanm Kurulularn Sorumluluklar

Avrupa Birliinde Onaylanm Kurulularn atanmalarnda

ki yllk bir zaman diliminde ilerinde 94/9/AT sayl (Atex)

Mesela EC Tip Onay ynetmeliklerde yaplacak olan

Avrupa Birliinde Avrupa ATEX Onaylanm Kurulular

Aadaki adreste onaylanm kurulular tarafndan